1.

Dug publiczny i deficyt: przyczyny powstawania dugu publicznego,

rda finansowania deficytu budetowego, co to s procedury
ostronociowe i sanacyjne, w jakim celu procedury ostronociowe i
sanacyjne zostay wprowadzone, skutki przekroczenia progw
ostronociowych, obowizki Ministra Finansw w zakresie podawania
wysokoci dugu publicznego do publicznej wiadomoci.
Dug publiczny, dug pastwowy, suma nie spaconych przez rzd lub
in. zwizki publicznoprawne zobowiza zarwno wobec wierzycieli
krajowych, jak i zagranicznych. Zobowizania te mog mie charakter
krtko- (do 1 roku), rednio- (do 10-15 lat) lub dugoterminowy (powyej
15 lat).
Gwn przyczyn powstawania dugu publicznego jest kumulowanie si
wystpujcych w kolejnych latach deficytw budetowych, na
sfinansowanie ktrych wymienione instytucje emituj papiery
wartociowe (np. obligacje, bony, weksle) lub zacigaj kredyty i
poyczki.
Elementami dugu publicznego mog by rwnie kredyty zacigane
przez skarb pastwa lub instytucje wadzy terytorialnej na inwestycje
infrastrukturalne lub produkcyjne, salda midzypastwowych rozlicze
majtkowych, dotacje, odszkodowania za wywaszczone mienie (np. w
zwizku z nacjonalizacj niektrych dziedzin gospodarowania),
odszkodowania wojenne i in.
Wierzycielami krajowego dugu publicznego mog by krajowe
instytucje finansowe, in. podmioty gospodarcze oraz osoby fizyczne.
Poyczkodawcami zagranicznymi s z reguy pastwowe i komercyjne
instytucje finansowe. Zapewnienie rwnowagi finansw publicznych
wymaga, aby dugu publiczny nie przekroczy kwoty 60% produktu
krajowego brutto, koszty rocznej obsugi (spaty rat kapitaowych i
odsetek) dugu krajowego stanowiy nie wicej ni 10% rocznych
wydatkw budetu pastwa, dugu zagranicznego za nie wicej ni
25% wpyww z eksportu. Nadmierny dugu publicznego osabia
bowiem aktywno gospodarki.
W celu zmniejszenia uciliwoci dugu publicznego dla budetu i
gospodarki rzd moe podj dziaania zmierzajce do konwersji dugu
(negocjacje z wierzycielami, zw. zagranicznymi, w sprawie czciowego
umorzenia, wyduenia okresu spat, obnienia oprocentowania), ogosi
moratorium, tzn. zawiesi okresowo obsug dugu lub repudiacj, tzn.
cakowicie zaniecha spaty dugu, uzna go za niebyy.
Deficyt budetowy, niedobr dochodw budetu pastwa w stosunku do
jego wydatkw (inaczej - nadwyka wydatkw nad dochodami).
rdami finansowania deficytu budetowego mog by kredyty
bankowe udzielane przez bank centralny, emisja papierw
wartociowych (obligacji, weksli, bonw skarbowych), podwyszenie
stopy podatkowej, a w ostatecznoci dodatkowa emisja pienidza.

Deficyt budetowy, przy niewielkich jego rozmiarach, moe mie

korzystny wpyw na gospodark, zwaszcza w okresie recesji
(interwencjonizm pastwowy). Przekroczenie jego "bezpiecznej" granicy
(5% produktu narodowego brutto) moe wywoa powane zaburzenia
w gospodarce (inflacja).

Deficyt budetowy moe by finansowany z nastpujcych

rde:
z emisji (sprzeday) Skarbowych Papierw Wartociowych na
rynek krajowy i zagraniczny,
z kredytw zacignitych w bankach krajowych i zagranicznych,
z poyczek,
z prywatyzacji majtku Skarbu Pastwa,
z nadwyki budetu (pastwa z lat ubiegych
Podobnie jest gdy chodzi o rda finansowania deficytw j.s.t. Deficyt
budetowy j.s.t. moe by pokrywany z przychodw pochodzcych z:
z sprzeday Papierw Wartociowych wyemitowanych przez j.s.t.,
z kredytw zacignitych w bankach krajowych i zagranicznych,
z poyczek,
z prywatyzacji majtku j.s.t.,
z nadwyki budetu j.s.t. z lat ubiegych.
Jednake czna kwota przypadajca do spaty w danym roku
budetowym rat kredytw i poyczek oraz nalenych odsetek i
dyskonta, a take przypadajca w danym roku budetowym na wykup
papierw wartociowych wyemitowanych przez j.s.t. nie moe
przekroczy 15 % planowanych na dany rok budetowy dochodw danej
j.s.t. W ten sposb ustawodawca okrela limit zaduenia, ktrego nie
mog przekroczy j.s.t. Limit ten moe zosta obniony, do 12 % jeeli
stan finansw publicznych jest niezadowalajcy tj. gdy pastwowy dug
publiczny w relacji do PKB przekroczy 55 % w danym roku budetowym.
Podobnych limitw ograniczajcych zaciganie zobowiza nie
przewidziano dla budetu pastwa.

Procedury ostronociowe i sanacyjne stosuje si w przypadku gdy

warto relacji kwoty pastwowego dugu publicznego do produktu
krajowego brutto (PDP/PKB dla roku t):
jest wiksza od 50 %, a nie wiksza od 55 %, wwczas:
na kolejny rok Rada Ministrw uchwala projekt ustawy budetowej, w
ktrym relacja deficytu budetu pastwa do dochodw budetu
pastwa (t+2) nie moe by wysza ni relacja deficytu budetu
pastwa do dochodw budetu pastwa z roku biecego wynikajca z
ustawy budetowej (t+1);
2. jest wiksza od 55 %, a mniejsza od 60 %, wwczas:
a) na kolejny rok (t+2) Rada Ministrw uchwala projekt ustawy
budetowej, w ktrym:
nie przewiduje si deficytu budetu pastwa lub przyjmuje si poziom
rnicy dochodw i wydatkw budetu pastwa, zapewniajcy, e
relacja dugu Skarbu Pastwa do produktu krajowego brutto
przewidywana na koniec roku budetowego, ktrego dotyczy projekt
ustawy (t+2), bdzie nisza od relacji dugu Skarbu Pastwa do
produktu krajowego brutto dla roku t,
nie przewiduje si wzrostu wynagrodze pracownikw pastwowej sfery
budetowej,
waloryzacja rent i emerytur nie moe przekroczy poziomu
odpowiadajcego wzrostowi cen towarw i usug konsumpcyjnych,
ogoszonego przez Gwny Urzd Statystyczny za poprzedni rok
budetowy,
wprowadza si zakaz udzielania poyczek i kredytw z budetu pastwa
z wyjtkiem rat kredytw i poyczek udzielonych w latach poprzednich,
nie przewiduje si wzrostu wydatkw w jednostkach, o ktrych mowa w
art. 139 ust. 2 (m.in. Kancelarii Sejmu i Senatu, Kancelarii Prezydenta
RP, Trybunau Konstytucyjnego, Sadu Najwyszego), na poziomie
wyszym ni w administracji rzdowej,
b) Rada Ministrw dokonuje przegldu wydatkw budetu pastwa
finansowanych rodkami pochodzcymi z kredytw zagranicznych
oraz przegldu programw wieloletnich,
c) Rada Ministrw przedstawia Sejmowi program sanacyjny majcy na
celu obnienie powyszej relacji,
d) wydatki budetu jednostki samorzdu terytorialnego okrelone w
uchwale budetowej na kolejny rok mog by wysze ni dochody
tego budetu powikszone o nadwyk budetow z lat ubiegych i
wolne rodki, jedynie o kwot zwizan z realizacj zada ze
rodkw pochodzcych ze rde zagranicznych niepodlegajcych
zwrotowi (innych ni m.in. rodki unijne),
e) Rada Ministrw dokonuje przegldu obowizujcych przepisw w celu
przedstawienia propozycji rozwiza prawnych majcych
wpyw na poziom dochodw budetu pastwa, w tym dotyczcych
stosowania stawek podatku od towarw i usug,
f) Pastwowy Fundusz Rehabilitacji Osb Niepenosprawnych otrzymuje
dotacj celow z budetu pastwa na realizacj zadania w
wysokoci do 30 % rodkw zaplanowanych na realizacj tego zadania
na dany rok,

g) organy administracji rzdowej mog zaciga nowe zobowizania na

przygotowanie inwestycji, jeeli maj zapewnione
finansowanie z udziaem rodkw publicznych, na maksymalnym
dopuszczalnym poziomie, okrelonym w przepisach lub
procedurach dotyczcych danego rodzaju inwestycji, nie mniejszym ni
50 % caoci kosztw, z wyznaczonymi wyjtkami,
3. jest rwna lub wiksza od 60 %, wwczas:
a) stosuje si odpowiednio sankcje okrelone dla drugiego progu,
b) Rada Ministrw, najpniej w terminie miesica od dnia ogoszenia
powyszej relacji, przedstawia Sejmowi program sanacyjny
majcy na celu ograniczenie tej relacji do poziomu poniej 60 %,
c) wydatki budetu jednostki samorzdu terytorialnego okrelone w
uchwale budetowej na kolejny rok nie mog by wysze ni
dochody tego budetu,
d) poczynajc od sidmego dnia po dniu ogoszenia powyszej relacji
jednostki sektora finansw publicznych nie mog udziela
nowych porcze i gwarancji.
rdo:
Na podstawie ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych
(T.j. DZ.U.z 2013, poz. 855 ze zm.), art. 86.
Komentarz:
Ustawowe procedury ostronociowe i sanacyjne po raz pierwszy
zostay wprowadzone w Polsce w ustawie o finansach publicznych z
1998 roku. Od tej pory byy one kilkakrotnie zmieniane, gwnie w
aspekcie procedur sanacyjnych. Najwyszy, czyli 60%-owy prg relacji
pastwowego dugu publicznego do PKB ma take rang konstytucyjn.
Art. 216 ust. 5 Konstytucji RP okrela bowiem, i Nie wolno zaciga
poyczek lub udziela gwarancji i porcze finansowych, w nastpstwie
ktrych pastwowy dug publiczny przekroczy 3/5 wartoci rocznego
produktu krajowego brutto Krajowe ograniczenia (limity) w zaciganiu
pastwowego dugu publicznego w Polsce stanowiy jedne z nielicznych
regu budetowych, ktre stosowane byy w rozwizaniach
midzynarodowych, szczeglnie do 2010 roku.
Prg ostronociowy ustalona, graniczna warto relacji kwoty
pastwowego dugu publicznego do produktu krajowego brutto.

Prg ostronociowy ustalona, graniczna warto relacji kwoty

pastwowego dugu publicznego do produktu krajowego brutto.
Konstytucja RP Art 216 ustp 5. okrela maksymaln wielko relacji
dugu publicznego do PKB: Nie wolno zaciga poyczek lub udziela
gwarancji i porcze finansowych, w nastpstwie ktrych pastwowy
dug publiczny przekroczy 3/5 wartoci rocznego produktu krajowego
brutto. Sposb obliczania wartoci rocznego produktu krajowego brutto
oraz pastwowego dugu publicznego okrela ustawa[1]. Ustawa o
finansach publicznych z dnia 27 sierpnia 2009 r. szczegowo okrela
progi ostronociowe, w przypadku przekroczenia ktrych rzd
zobowizany jest do podjcia okrelonych (take w ustawie) krokw.
Artyku 86 ustawy o finansach publicznych okrela trzy progi
ostronociowe.
W przypadku, gdy relacja dugu publicznego w stosunku do PKB:
jest wiksza od 50%, ale nie wiksza od 55%, to relacja deficytu
budetu pastwa do dochodu w budecie pastwa uchwalanym na
nastpny rok nie moe przekroczy analogicznej relacji z roku biecego
(uchylony)[2].
jest wiksza od 55%, ale mniejsza od 60%, to
a) w projekcie budetu na kolejny rok:
nie przewiduje si istnienia deficytu budetowego pastwa lub uchwala
si budet zapewniajcy spadek relacji dugu publicznego do PKB w
stosunku do roku biecego
nie przewiduje si wzrostu wynagrodze pracownikw pastwowej sfery
budetowej
waloryzacja rent i emerytur nie moe przekroczy poziomu wzrostu cen
towarw i usug konsumpcyjnych w poprzednim roku budetowym
wyklucza si moliwo udzielania z budetu pastwa nowych poyczek
i kredytw
ogranicza si wzrost wydatkw wielu instytucji pastwowych, takich jak:
Kancelaria Sejmu, Kancelaria Senatu, Kancelaria Prezydenta RP,
Trybuna Konstytucyjny, Najwysza Izba Kontroli, Sd Najwyszy.
b) Rada Ministrw jest zobowizana do przegldu wydatkw budetu
pastwa, finansowanych rodkami pochodzcymi z kredytw
zagranicznych oraz przegldu programw wieloletnich
c) Rada Ministrw jest zobowizana do przedstawienia programu
sanacyjnego, majcego na celu obnienie relacji dugu publicznego do
PKB
d) wprowadza si ograniczenia wysokoci wydatkw jednostki
samorzdu terytorialnego
jest rwna lub wiksza od 60%, to:
stosuje si postanowienia pkt. 2 lit., a i b
Rada Ministrw jest zobowizana, w cigu miesica od daty ogoszenia
relacji, do przedstawienia programu sanacyjnego, obniajcego relacj
poniej poziomu 60% PKB
wydatki jednostki samorzdu terytorialnego nie mog by wysze ni jej
dochody

poczynajc od sidmego dnia od ogoszenia relacji, jednostki sektora

finansw publicznych nie mog udziela nowych porcze i
gwarancji[3].
W lipcu 2013 rzd Donalda Tuska zawiesi obowizywanie pierwszego
progu ostronociowego[4].
Art. 16. 1. Minister Finansw podaje do publicznej wiadomoci
zbiorcze dane dotyczce ogu operacji finansowych sektora finansw
publicznych, obejmujce w szczeglnoci dochody i wydatki,
zobowizania i nalenoci, gwarancje i porczenia.
2. Minister Finansw podaje do publicznej wiadomoci, w terminach, o
ktrych mowa w art. 12 ust. 2, informacje obejmujce:
1) kwot deficytu lub nadwyki budetu pastwa,
2) kwot dugu Skarbu Pastwa,
3) wykaz udzielonych przez Skarb Pastwa porcze i gwarancji, z
wymienieniem podmiotw, ktrych te porczenia i gwarancje dotycz,
4) wykaz osb prawnych i fizycznych, ktrym umorzono znaczce kwoty
zalegoci podatkowych, wraz ze wskazaniem wysokoci umorzonej
kwoty i przyczyn umorzenia.
3. Rada Ministrw okreli, w drodze rozporzdzenia, wysoko kwot oraz
sposb podawania do publicznej wiadomoci wykazu, o ktrym mowa w
ust. 2 pkt 4.