SADRAJ:

1. Uvod..............................................................................................2
2. Priroda poruka i karakteristike prenoenih signala.......................3
3. Priroda signala...............................................................................4
4. Osnovne karakteristike signala koji predstavljaju realne
poruke............................................................................................6
5. um..............................................................................................10
6. Spoljanji umovi.........................................................................12
7. Unutranji umovi........................................................................12
8. Prirodni
umovi............................................................................13
9. Tehniki umovi..........................................................................16
10. Zakljuak....................................................................................18
11. Literatura.....................................................................................18

UVOD
Telekomunikacije predstavljaju naunu oblast koja se bavi prenosom
informacija.Poruke koje treba prenijeti sa jednog mjesta (njihovog
izvora) do udaljene take (mjesta prijema) mogu da budu u razliitim
formama: pisani tekst, govor, muzika, nepokretna i pokretna slika,
podaci,...
Potreba za komuniciranjem meu ljudima stara je koliko i svijet, pa su
ljudi koristili razne naine kako bi ostvarili komunikaciju: glasnici,
golubovi pismonoe, paljenje vatre i dimni signali, heliograf u Grkoj,
sistemi megafonskog prenosa u Egiptu...
Daljim razvojem nauke i tehnike javlja se potreba za prenosom poruka
ne samo u vidu pisane rijei i govora ve i u obliku slika, pokretnih
slika, a kasnije, razvojem raunara, i prenos podataka izmeu njih.
1927. god. je ostvaren prvi prenos televizijskog signala izmedu
Njujorka i Vaingtona.
Druga polovina 20. vijeka donosi intenzivan razvoj mobilnih radio
komunikacija i optikih komunikacija. Prvi pokuaji na tom polju su
bili radiofoni (voki-toki), zatim dispeerski sistemi, radio-pejding
sistemi, mobilni radio-telefonski sistemi koji obezbjeuju sve to i
fiksni telefonski sistemi. Osnovni trend dananjih telekomunikacija je
ostvarivanje komunikacije bilo gdje, bilo kad sa bilo kim, nezavisno od
terminala koji posjedujemo.
Svaka telekomunikaciona mrea moe generalno da se predstavi
razliitim modelima. Jedan od uobiajenih modela za predstavljanje
telekomunikacionih sistema je Shannon-ov model. Nakon Shannon-a,
koji je dao opti model telekomunikacionih sistema, predloeni su i
drugi, neto detaljniji modeli.

PRIRODA PORUKA I KARAKTERISTIKE

PRENOENIH SIGNALA
Osnovni zadatak telekomunikacionog sistema je da se poruka u vidu
signala prenese na udaljeno mjesto, a da pri tome primljeni signal to je
mogue vie odgovara poslatom signalu. Stoga je neophodno detaljno
prouiti i analizirati sve osobine signala kojima se prenose poruke
izmedju korisnika.
Sve poruke koje alje neki izvor poruka moemo svrstati u dvije grupe:
1. diskretne poruke one koje se pojavljuju kao nizovi odvojenih
elemenata koji imaju konacan broj razliitih vrijednosti. Ti
elementi nazivaju se simbolima i pripadaju jednom konanom
skupu zvanom alfabet. Primjer ovakvih poruka su poruke koje se
prenose u telegrafiji i raunarskim komunikacijama.
2. kontinualne poruke - javljaju se kao neke funkcije vremena koje
imaju sve mogue vrijednosti koje se nalaze izmeu nekih
odreenih granica. Takve su, npr. poruke koje se prenose u
telefoniji.
U zavisnosti od tipa poruke imamo i dvije vrste signala:
1. analogne
2. digitalne
a time i dvije vrste sistema za prenos:
* analogni telekomunikacioni sistem
* digitalni telekomunikacioni sistemi
Analogni prenos podrazumijeva niz od meusobno razliitih signala,
dok se kod digitalnog prenosa govori o nizu od meusobno razliitih
poruka. Kod digitalnog prenosa, podaci mogu biti poslati sa izvora
podataka kao to je mi ili tastatura, dok e analogni signal biti vie u
obliku telefonskog poziva ili video poziva.

Analogni signal je kontinualno promjenjivi napon ili struja.

Amplituda signala moe imati bilo koju vrijednost, za razliku od
digitalnog signala.
Primjeri analognog signala su zvuk, temperatura, pritisak vazduha, i
velika veina drugih prirodnih signala.
Digitalni signal je nivo napona ili struje ija se vrijednost moe
mijenjati samo u odreenom ogranienom broju stanja ili koraka.
Amplituda signala moe imati samo neki ogranieni broj vrijednosti,
za razliku od analognog signala.
Primjeri digitalnog signala su stanja prekidaa (ukljuen ili iskljuen),
binarni kod u raunarima (0 ili 1), Morzeov kod i drugi.
Kao prednost digitalnog signala se moe navesti vea otpornost na um
i priguenje uma.

PRIRODA SIGNALA
Pored navedene klasifikacije signala uslovljene tipom poruke, postoje
1. deterministiki signali - proizvoljni signali koji se mogu
potpuno opisati nekim analitikim izrazom.

Slika: Primjer deterministikog signala

2. sluajni signali nije mogue definisati anlitiki izraz kojim se

opisuje. Takav signal moemo da predstavimo nekom
vremenskom funkcijom, ali vrijednosti te funkcije su poznate u
prolosti, a nepoznate u budunosti.
Poto su u potpunosti odreeni i opisani u svakom trenutku,
deterministiki signali ne nose nikakvu informaciju. Stoga je jasno da
se telekomunikacionim sistemima prenose sluajni signali.
Deterministiki signali se koriste kao pomoni signali, neophodni u
postupku obrade signala.
Deterministiki signali se mogu podijeliti u dvije grupe:
1. Periodini
2. Aperiodini
U ispitivanju osobina deterministikih signala koristi se harmonijska
analiza. Harmonijska analiza ima za cilj da prikae signal u domenu
uestanosti, a zasniva se na teoriji Fourierovih redova i Fourierove
transformacije. Za periodine signale se primjenjuje analiza pomou
Fourierovih redova, a za aperiodicne Fourierova transformacija.
Periodian je svaki signal koji zadovoljava uslov:
f(t)=f(t+T)
T je perioda signala f(t).

Slika: Primjeri periodinih funkcija

Aperiodini deterministiki signali mogu se opisati vremenskim

aperiodinim funkcijama, za koje ne vai f(t)=f(t+T)
4

Periodina funkcija izraena Fourierovim redom moe da predstavlja

aperiodinu funkciju ako njena prioda tei beskonanosti.

OSNOVNE KARAKTERISTIKE SIGNALA KOJI

PREDSTAVLJAJU REALNE PORUKE
1. SIGNAL GOVORA
- Opseg uestanosti od 300Hz do 3400 Hz usvojen je od strane
CCITT-a za standardnu irinu kanala za prenos govora.
- Opsezi (300-2400)Hz i (300-2700)Hz primjenjuju se u vezama
redukovanog kvalieta.
2. SIGNAL MUZIKE
-Propisana potrebna irina opsega za prenos muzickog signala je
30-15000Hz.
- Postoje sistemi ija je irina opsega 50Hz-10 000Hz, ali je u
njima kvalitet prenosa neto nii.
3. SIGNALI PODATAKA I TELEGRAFSKI SIGNALI
- Spektar je povezan sa brzinom signaliziranja (vie u Osnovama
digitalnih komunikacija).
4. TELEVIZIJSKI SIGNAL (SIGNAL POKRETNE SLIKE)
- Opseg koji zauzima video signal je od 10Hz do 5MHz
Prenosom signala poruke u izvornom obliku, pri emu mu se
eventualno mijenja amplituda (pojaanje) i nain rasprostiranja
(vazduh, voda, ica ...). Jedan esto vien primjer za navedeno je
pojaanje signala mikrofona i potom reprodukcija zvuka. Impulsi
digitalnog signala. Takoer se u izvornom obliku moe prenijeti npr.
izmeu dva mrena ureaja. Signali poruke spadaju uglavnom u
niskofrekventno podruje (NF). Signal koji koristi frekventni raspon od
0 Hz - 100 MHZ takoer se razmatra kao niskofrekventni, jer od niskih
frekvencija zapoinje raspon frekvencija koje koristi. Karakteristika
ovakve distribucije signala su male udaljenosti izmeu predajnika i
prijemnika.
Prenosom signala poruke uz pomo signala koji ima bolja svojstva
prenosa, kao visokofrekventni signal (VF). Uzmimo mikrofon, ali
5

beini. Signal visoke frekvencije tada slui samo kao nositelj signalu
mikrofona do ureaja u kojem e se signal mikrofona od njega
'odvojiti'.
Osim toga VF signal ima svojstvo prenosa kroz prostor kao
elektromagnetski talas. Ta osobitost uz uinkovitost modernih
minijaturnih elektronikih sklopova ima za rezultat vrlo brz razvoj
mobilnih ureaja. Posve je svejedno dali VF signal u postupku
rasprostiranja 'pomae' analognom ili digitalnom NF signalu.
Karakteristika ovakve distribucije signala je ostvarivost komunikacije
pri prilino velikim udaljenostima izmeu predajnika i prijemnika
Pri svakom prenosu VF signala kroz komunikacijski sistem, signal
doivljava promjene, kojima je na izvoru cilj da se u njega 'utisne'
poruka te se na odreditu iz njega 'izvadi'. To znai da na neki nain
treba utjecati na promjenu nekog od parametara VF signala (amplitudu,
frekvenciju ili fazu) i znati je protumaiti. Postupak obrade signala u
predaji s kojim se u visokofrekventni prijenosni signal - nositelj
'utiskuje' niskofrekventni (NF) signal poruke naziva se
MODULACIJA. Na prijemnoj strani se vri obratni postupak, nazvan
DEMODULACIJA.
Kakve god promijene signal doivio, matematika analiza, tj. razvoj u
Fourier-ov red, pokazae da se on u sutini sastoji od niza 'sinusnih'
komponenti od kojih svaka ima svoje parametre, koje zajedno daju
signalu konani oblik. Dakle, da bi se obraeni signal, ili bolje rei
sloeni signal, prenio kroz komunikacijski kanal moraju se prenijeti
sve njegove komponente koje su pojedinano 'sinusne' prirode.
y(x) = A * sin (x)

Ako su promjene usklaene sa signalom poruke, ovaj postupak

'unoenja' signala poruke u signal koji se prenosi izmeu izvora i
odredita (prenosni signal), naziva se MODULACIJA. Postupak
'oitavanja' signala poruke iz prenosnog signala naziva se
DEMODULACIJA.
Osnovni uslov da bi se navedeno ostvarilo je da signal poruke ima
mnogo manju frekvenciju od prenosnog signala - nositelja.
6

Kako je mogue uticati na razliite parametre noseeg signala poruke

otuda i razliiti nazivi i skraenice za pojedine vrste modulacije demodulacije. Osnovne vrste su:

AM (amplitudna modulacija) - promjena amplitude

visokofrekventnog sinusnog signala u skladu s promjenama
oblika niskofrekventnog signala poruke.
FM (frekventna modulacija) - promjena frekvencije
visokofrekventnog sinusnog signala u skladu s promjenama
oblika niskofrekventnog signala poruke.
PM (fazna modulacija) - promjena faze visokofrekventnog
sinusnog signala u skladu s promjenama oblika niskofrekventnog
signala poruke.

Svaki sloeni signal sastoji se od mnotva sinusnih signala, osnovne

komponente i mnotva harmoninih komponenti, osobito signal
pravougaonog oblika. Ako bi se kroz komunikacijski kanal prenosili
svi sadraji signala, frekventni raspon u frekventnoj domeni bio bi
vrlo velik i tehniki neprihvatljiv.

Stoga se svjesno ograniava frekventni raspon koji se prenosi na

tetu kvaliteta, uglavnom do mjere koja zadovoljava potrebe
korisnika.
Suavanje frekventnog raspona koji slui za prenos signala neizostavno
dovodi do izoblienja, ali moderni elektroniki sklopovi sa svojom
analitikom logikom i metodama za ispravljanje greke u velikoj mjeri
mogu anulirati uinak spomenutih ogranienja.
Druga osobina signala, bez obzira na njegovu prirodu je da se signal
poruke, uglavnom niske frekvencije, vrlo slabo rasprostire kao
elektromagnetski talas kroz prostor, dok je signal visoke frekvencije
po pitanu rasprostiranja znatno vei uinak.
Stoga se raznim postupcima MODULACIJE signal poruke utiskuje u
visokofrekventni talas - nositelj, mijenjanjem nekog od parametara
visokofrekventnog signala u skladu s promjenama signala poruke bez
obzira dali je signal poruke analogan ili digitalan.
Digitalizacija signala poruke poveava otpornost na smetnje,
omoguava uporabu manjeg frekventnog opsega i vremenski
multipleks, ali u odnosu na analogni signal unosi se svjestan gubitak
vjerodostojnosti tokom prenosa, zbog raspona nivoa digitalizacije.

UM
um, u irem smislu, predstavlja svaku smetnju koja se u elektrinom
kolu ili liniji komunikacije superponira na korisni signal.
umovi u elektronskim komponentama se najee modeluju
ekvivalentnim naponskim ili strujnim generatorima lociranim na
ulaznim prikljucima idealne komponente.

Otpornici pokazuju razliite umove zavisno od naina izrade.

Integrisani i metal-slojni otpornici imaju samo termiki um, dok
ugljeni otpornici, pored termikog, generiu i fliker um.

Kondenzatori i kalemovi ako su idealni, ne sadre izvore uma.

Realni pokazuju parazitne otpornosti , koje generiu um kao i
standardni otpornici.
Poluprovodnika dioda ima um same usled prolaska nosilaca
naelektrisanja kroz PN spoj, kao i fliker um. Ta dva uma se
predstavljaju ekvivalentnim strujnimj generatorom Ind. Zbog
otpornosti rs silicijumskog materijala, dioda pokazuje i termiki um
koji se predstavlja naponskim generatorom End.
Cenerova dioda daje izuzetno veliki lavinski um zbog rada u proboju,
stoga se ove diode ne koriste u kolima sa malim nivom uma.
Bipolarni tranzistor sadri sve dolje nabrojane vrste umova osim
lavinskog uma, koji se javlja samo ako radi u proboju.
Kolektorska struja pokazuje um same koji nastaje prolaskom
sporednih nosilaca kroz kolektorski spoj. Bazna struja pokazuje um
same nastao nastao prelaskom glavnih nosilaca iz baze u emitor. Zbog
postojanja otpornosti rb poluprovodnika od kojeg je baza
napravljena ,u njoj se generie termiki um.
Mosfetovi pokazuju termiki um usled otpornosti kanala i on
dominira. Postoji i um same struje na gejtu Ig i eksperimentalno
dokazan fliker um.
Operacioni pojaavai posjeduju um ija je vrijednost odreena
vrstom upotrebljenih komponenti i njihovom meusobnom vezom.
um operacionih pojaavaa se izraunava kada se modelira um
svakog njegovog sastavnog dijela. Zbog praktinih razloga um se
prikazuje preko ekvivalentnih naponskih i strujnih generatora.

10

Prema izvoru koji ih generie dijele se na:

spoljanje
unutranje

SPOLJANJI UMOVI
Spoljanji umovi se esto oznaavaju kao smetnje. Oni nastaju usled
neeljenih sprega izmeu elektrinog kola i njegove sredine.Te sprege
mogu biti: elektrine, magnetne, elektromagnetne, termike,
mehanike.
Na primjer, ice kojima su povezane komponente u elektrinom kolu
djeluju kao antene i primaju signale radiodifuznih stanica koji se
superponiraju sa korisnim signalima.
Takoe je mogua pojava signal mrenog napona superponiranog na
korisni signal usled nedovoljnog kvaliteta izvora za napajanje.
Priroda smetnji je najee deterministika, to znai da su to najee
signali poznatih zakonitosti u ponaanju.
Nekada je, meutim, priroda smetnji sluajna u smislu da se u
sledeem trenutku ne moe predvidjeti veliina smetnje.
Smetnje u elektronskim kolima, bez obzira na svoju prirodu, mogu da
se kontroliu korienjem raznih tehnika za eliminisanje sprege izmeu
kola i okoline. Na primjer, protiv elektromagnetnih smetnji, kola se
oklapaju metalom.
Temperaturne smetnje se eliminiu postavljanjem ureaja u termostate.
Mrene smetnje se otklanjaju upotrebom filtera i kvalitetnih
uzemljenja.

UNUTRANJI UMOVI
Unutranji umovi se oznaavaju kao um u uem smislu. Njihova
priroda je sluajna a uzroci toga su sluajne fluktuacije (kolebanja,
lelujanja) fizikih procesa u komponentama elektrinog kola.
Unutranji umovi se dijele na:

prirodne
tehnike

11

PRIRODNI UMOVI

Prirodni umovi su termiki i fliker (flicker) um. Oni nastaju kao

posledica diskretne prirode naelektrisanja (elementarno naelektrisanje
je nedjeljivo).
Termiki um. Zbog sluajnog (Braunovog) termikog kretanja
elektrona, u materijalu (provodnoj sredini) elektronske komponente se
generie sluajni signal, koji predstavlja termiki um. On se javlja
vezano za elektrinu otpornost i postoji nezavisno od spoljanjeg
elektrinog polja, odnosno izvora za usmjeravanja kretanja nosilaca
naelektrisanja.
Spektralna gustina snage termikog uma je nezavisna od uestanosti:

gdje je k Bolcmanova konstanta, T apsolutna temperatura, a R

otpornost sredine u kojoj se um stvara. Na primjer, otpornik, ija je
otpornost R=10 k na sobnoj temperaturi u propusnom opsegu od 1
kHz oko neke uestanosti, proizvodi efektivnu vrijednost napona uma:

12

umovi koji imaju spektralnu gustinu snage nezavisnu od uestanosti

se oznaavaju kao bijeli umovi, bez obzira na proces koji ih generie.
Otpornik, koji generie um, se modelira za potrebe analize raspodjele
signala uma u elektrinim kolima sa naponskim:

Ili strujnim:

Generatorom i otpornikom bez uma, u propusnom opsegu f.

Fliker um se naziva i kontaktni um. Uzroci ovog uma su

nesavrenosti u materijalu koje stvaraju zamke za slobodne nosioce ili
fluktacije povrine i intenzitetu dodira izmeu estica zrnaste structure
koja provodi elektrinu struju. Zbog toga se u materijalu u kome tee
neka struja I, javlja i sluajni signal koji pokazuje fluktuacije trenutne
vrijednosti struje. Pored toga, fluktuacije u intenzitetu struje mogu
nastati i zbog kolebanja provodnosti zrnaste structure kroz koju protie
13

struja kada se mijenja broj i kvalitet dodira izmeu zrnaca. Takav

mehanizam postoji u ugljenim otpornicima, pa oni imaju veliki nivo
fliker uma. Postojanje fliker uma je uslovljeno postojanjem
jednosmjerne struje u komponenti. Spektralna gustina snage fliker
uma je obrnuto proporcionalna sa uestanosti f:

Gdje su: K konstanta odreenog primjerka komponente, I jednosmjerna

struja, a koeficijent ija je vrijednost u intervalu (0,5:2). Fliker um se
oznaava i kao 1/f um. Njegova snaga je koncentrisana na niim
uestanostima.

Prirodni umovi su neizbjeni, jer imaju korijen u diskretnoj prirodi

naelektrisanja.

TEHNIKI UMOVI
Tehniki umovi se javljaju kao nepoeljan nusproizvod pri
konstrukciji elektronskih sklopova, usled stvaranja nekih specijalnih
okolnosti.

14

Tehniki umovi su:

um same (shot noise) pri fluktuacijama broja nosilaca koji

prolaze kroz direktno polarisan PN spoj

generaciono-rekombinacioni um (burst noise) usled fluktuacija

trenutnog broja slobodnih nosilaca naelektrisanja u
poluprovodniku pri raskidanju i uspostavljanju valentnih veza.

lavinski um (avalanche noise) u inverzno polarisanom PN spoju

kao posledica sluajnih fluktuacija u broju generisanih slobodnih
nosilaca kod lavinske multiplikacije, odnosno sluajnih
fluktuacija u broju razgraenih valentnih veza kod Zenerovog
proboja. Pored ovih postoje i drugi tehniki umovi ali su oni od
manjeg interesa za poluprovodnike komponente.

um same nastaje zbog fluktuacije broja slobodnih nosilaca

naelektrisanja pri prolasku kroz potencijalnu barijeru direktno
polarisanog PN spoja kroz koji protie jednosmjerna struja ID. Poznato
je da je prolazak nosilaca kroz barijeru isti sluajni proces, a
jednosmjerna struja PN spoja predstavlja statistiku srednju vrijednost
tog procesa. Egzistencija uma same uslovljena je postojanjem
jednosmjerne struje PN spoja. Njegova spektralna gustina snage je
nezavisna od uestanosti:

Gdje je q elementarno naelektrisanje. Iz tog razloga um same spade u

kategoriju bijelih umova.
um same se modelira strujnim generatorom:

Koji se vezuje u paralelu sa idealnim direktno polarisanim PN spojem.

Zbog svoje slinosti sa termikim umom, poto pripadaju bijelim
umovima i imaju istu (Gausovu) raspodjelu amplitude, teko se mogu
razdvojiti njihovi doprinosi u ukupnom umu komponente.

15

Generaciono-rekombinacioni um nastaje u poluprovodnicima usled

fluktuacija trenutnog broja slobodnih nosilaca izazvanih sluajnim
raskidanjem i uspostavljanjem valentnih veza zbog prisustva jona
tekih metala. Te fluktuacije dovode do pojave uma superponiranog na
jednosmjernu struju I, koja protie kroz poluprovodnik. Spektralna
gustina snage generaciono-rekombinacionog uma opada sa porastom
uestanosti:

gdje su K1 konstanta odreenog primjerka komponente, f0 konstanta

razmatranog sluajnog procesa (uma), i b konstanta u opsegu (0,5:2).
Funkcija
gustine
vjerovatnoe
amplituda
generacionorekombinacionog uma nije Gausova.
Lavinski um nastaje pri radu PN spoja u naponskom proboju
dejstvom lavinskog ili Zenerovog mehanizma . Kod lavinskog proboja,
slobodni nosioci naelektrisanja izazivaju generisanje elektrona i
upljina u zoni oblasti prostornog tovara, to predstavlja sluajni
proces. Ovaj um je vezan za proticanje jednosmjerne struje kroz
inverzno polarisan PN spoj i ima visok nivo snage.
Kod Zenerovog proboja fluktuira broj razgraenih valentnih veza. Za
razliku od uma kod lavinskog mehanizma, koji je vezan za proticanje
struje, um u Zenerovom proboju se predstavlja ekvivalentnim
naponskim generatorom vezanim na red sa idealnom diodom.
Spektralna gustina snage lavinskog uma je uniformna, a funkcija
gustina vjerovatnoe amplitude generalno nije Gausova.

16

ZAKLJUAK
Prenos poruke odvija se na nain da se nekakvoj kombinaciji impulsa
pridodaje neko znaenje. Da bi prijemnik i predajnik znali 'razgovarati'
znaenje tih kombinacija mora im biti isto. Raznolikost u rjeavanju
navedenog problema gotovo je dovela do zbrke u komunikaciji izmeu
sastava razliitih proizvoaa. Stoga su na nivou cjelokupne zajednice
(bolje reeno svijeta) ustanovljene razne institucije kojima je briga da
prate postojee stanje, preporuuju ili nameu standarde i daju naputke
za nove tehnologije. Ko se ne dri preporuka ili standarda nije
konkurentan.

LITERATURA:
.

Osnove telekomunikacije Miomir Filipovi

Osnovi analognih telekomunikacija - Doc. dr Zoran Veljovic
Osnovi telekomunikacije i komunikacione mree Odry Peter
http://sr.wikipedia.org/sr/
http://en.wikipedia.org/wiki/Analog_signal
Principles of Electronic Communication Systems, Louis E.
Frenzel, Glencoe/McGraw-Hil

17