1

PHM XUN HY

N CHNG
V TRUYN QUC NGC T
n chng () m ta vn thng gi l con du, hay n tn; tuy ch l mt vt dng nh
b, nhng li mang tnh thc dng v ngh thut ht sc to ln.
ng v mt thc dng, n chng hay con du l bng chng trng yu trong vic hnh s
quyn lc chnh tr ca mt quc gia hay mt chnh quyn. Cn ng v phng din t nhn
v hoc giao dch thng mi, mu dch qua li, n chng l mt tn vt khng th thiu
c. Cn ng v phng din ngh thut, bn thn ca n chng cng l mt tc phm
ngh thut, c sng to mt cch tinh nh, trm ch chi li t m cng phu, vi nhng hoa
vn nh b, m dng bin o, cng vi ngh thut th ho ca Trung Quc, song hnh p
b cho nhau.
V th, t hng ngn nm nay trong sut lch s Trung Quc, d xy ra nhng bin i c ch
x hi, nhng tc dng ca n chng vn khng thay i.

A-Ngun gc ca n chng.
S xut hin n chng Trung Quc, c mt lch s lu di. n chng c mt s quan
h mt thit i vi s pht trin giao hon thng phm, v n chng l bng chng ca s
giao hon thng phm, ha vt v l tn vt trao i vt phm cho nhau.
Cc nh nghin cu vn ha Trung Quc, cho rng "n chng" xut hin rt sm cch
nay my ngn nm. Ngay t thi nh n, ngi Tu bit dng vt nhn khc nhng bc
ho tng hoa vn ln nhng hn , thng thng l nhn vt, ng vt, thc vt, nhng
mi ch l s manh nha ca n chng, nhng cng vi s m rng vic trao i thng
phm v ch t hu ch dn d c thit lp, n chng cng mi ngy c s dng
rng ri thm.
C ngi cho rng n chng xut hin vo thi k Ty Chu v Chin Quc v Ty Hn
ch l loi "tiu hnh n ", tc nhng hnh v ging hnh v c th ngoi, cn nhng
hoa vn n ca tiu hnh n rt l phn tp.
Cc hnh v b mt ca n chng c ngi ta xp thnh nm loi nh di y :
1-Nhn vt loi c cc hnh:
Sn bn, chn nui, sinh sn mc sc, xe nga, m nhc, nhy ma, h kch, quan li, thn
thoi
2-Phi cm loi c cc hnh:
Chim b cu, con ngng, chim tu h, chim nhn, chim loan, chim hc, chim phng, chim
khng tc, anh v, uyn ng, con vt, con c, chim ng
3-Tu th loi c cc hnh:
Con nga, con d, con b, con lc , con ch, con la, con th, con mo, con chut, con
vn, con hu, con voi, con s t, con h, con bo, con h m
4-Trng ng loi c cc hnh:
Con c, con rn, con rng, con ra, con ch, con cc, con rt, con nhn, con thch sng
5-Cc loi khc nh ci chn, ci bnh, ci l, ci l hng, ci n t b

2
Nhng "tiu hnh n" vo thi Thng, Chu a s l khc mt cc con th vt qui l nh
qu long , qu phng , bn ly , thao thit nh th, khin ngi ta ngh
rng hn nhng loi tiu tng n ny c lin quan mt thit vi nhng truyn thuyt thn
thai c i v tn ngng tn th t tem.
n i Chin Quc vic s dng n chng c thc hnh rng ri. V ngi ta tm
thy c nhng chic n thuc loi "tiu hnh n" vo thi ny trm ch u rng, u phng,
chung quanh l hoa vn v ng vin qun quanh trng tinh ch nh thc. Li c nhng
chic n ch nh bng ht u khc hnh con hu chy, c ci trm khc tng thn mt
ngi, mm chim, tai rn, chn dm ln mng s hnh tng trng rt truyn thn. Tt c
nhng hnh tng y u phn nh t tng v phong tc x hi lc by gi.
Vic s dng n chng cng ngy cng pht trin, chng nhng ph bin trong gii t nhn
giao hon hng ha, vt phm gi chung l loi t n, m n cn c dng lm tng
trng ca hong , hay cc c quan quyn lc quc gia, gi chung l quan n.
Cht liu c s dng cu to n chng thng bng vng, bc, ng, , ngc, xng,
g, trcnhng bng g thy nhiu hn c. Cn v hnh thc th c loi phng hnh, vin
hnh, phng trng hnh, tm hnh, a bin

B-Cc danh xng ca n chng

Thi Tin Tn, bt lun quan n hay t n u gi l "t", hoc "t tit ", khng c s
phn bit ln nh, qu tin, v cng khng thng nht v mt hnh thc.
-n thi Xun Thu Chin Quc, khi cc quc qun b nhim quan li ca mnh, u cp
pht "t", tc "quan n " cho h lm bng chng.
"T " c th lm bng ngc, bng kim loi, hay bng ng. Dng "t " ca quc qun hay
quan vin ng trn vn th th gi l "t th ".
-Cho n khi Tn Thy Hong dit lc quc, v phng din ch to, danh xng, v s dng
ca n chng mi c cht ch qui nh.
Tn Thy Hong qui nh rng "t " l t dnh ring gi n ca hong , v "t" phi
c ch v khc trn ngc, v th nn c gi l "ngc t", cn n k hong c gi l
"t th ". Cho nn "t th" tr thnh t ng chuyn mn ch chiu th v sc mnh ca
hong .
Cn n ca quan vin th c ch bng ng. S khc bit ng cp gia cc quan li c
qui nh bng mu sc ca cc giy thao dng eo n.
Nh Hn theo l nh Tn, cng gi "n" ca nh vua gi l "t ", cn n ca quan li th li
gi l "chng ", hoc "n ", cn ca t nhn th gi l "n tn ".
-n i ng, nhn m "t " cn m vi m "t ", nn t hy, gi n ca nh vua l
"Bo ".
V c bn, quan n ca cc vng triu phong kin Trung Quc tha tp ch n chng
ca nh Tn. Cn t n, th t i Lng Hn tr v sau, giy c x dng mt cch rng
ri, km theo s pht trin ca ngh thut hi ha, th php, nn vic x dng t n cng
nhiu hn.
Theo truyn thuyt, th ngi u tin s dng n ng ln trn th, ha l L Th Dn, tc
ng Thi Tng. Ri do cc qun vng cc i sau xng, cc vn nhn mc khch bt
chc theo, u thch s dng n in trn tranh v v th php ca mnh.
T hai triu Thanh Minh cho n hin i, mt s ln nh hi ha, v cc th php gia nh
Triu Mnh Ph, Vng Min, Thch o u coi n chng l mt b phn trng yu trong
nhng tc phm th ha ca h.

3
S kt hp gia n chng vi ngh thut th ha, thc y thm s pht trin v ngh thut
khc n. ng thi, hnh thnh nhng mn phi khc nhau. Thi Minh Thanh kh ni ting
c An Huy phi m nhn vt i biu l Trnh Thy, Trit Giang phi c inh Knh.
Ngy xa n v t, phn di y c lm theo hnh vung, c khc loi ch trin, bn trn
c ci nm hnh u rng hay u h, gi l "n nu ". n nu c mt ci l ct dy
gi l "th ", ta dch ngha l dy thao. Dy thao eo ngc n ca hong gi l "t th
". Cn dy eo ng n ca quan li th gi l "n th ". Cc quan li mi khi n
nhim s, hay i tun xa, rt s b mt n, nn thng eo n vo vo bn trong bng v ct
giy thao tht lng.
Trong "S K-Phm Tuy lit truyn" m t Phm Tuy i lm quan : " Hoi hong kim chi n,
kt t th vu yu -Du n vng vo trong bng v eo giy
thao tht lng". Cho thy thi g gi n tn mt cch k lng ca Phm Tuy
i khi, lc by gi n ca cc Tha Tng v cc i quan lm bng vng v giy thao mu
tm. Vin quan no b ti phi bi chc hay b iu nhm ni khc th phi tri li n cho triu
nh.
Ngy nay, nhng nh su tm nhng n chng c thng da vo bn phng din ch yu
di y gim nh tht gi.
l ti liu to ra n. Hnh trng ca n. Nm ca n v n vn, tc ch trn mt n.
V vt liu lm n, nh trnh by trn, n c th c lm bng nhiu vt liu khc
nhau: vng, bc, ng, g, xng, pha l, h phchQuan n thng c lm bng ng.
Trong dn gian, t i Nguyn, loi n lm bng c ph bin lu hnh rng ri.
Trc thi Chin Quc, "n nu", tc nm n thng l t hnh, hnh mi, nn c khi gi n
nu l" n t". Quan n to hn, ch trn mt n khc ni. Cn t n nh hn, ch trn mt n
a s khc chm.
i nh Tn, ch trn mt quan n khc chm v thuc loi ch trin i Tn. B cc ca n
din, tc mt n l hnh ch in hay ch nht lm danh gi. T n a s l trng
phng hnh (tc ch nht).
i nh Hn, d quan n hay t n, n nu l t nu, nga nu, kiu nu, s nu, ng nu, lc
nu, h nuch khc oan chnh thng thn, phong cch trang nghim.
Thi Ngy Tn, ng v phng din hnh thc, tuy duyn tp theo nh Hn, nhng trng
khng thanh bng cc n i Hn. n vn; tc ch khc trn mt n li c su hng phng
tng t nhin hn.
Qua hai triu Ty ng, n din ca quan n to hn so vi cc triu i trc. Vn t, bt
hoch trng un khc vn vo, ni hn trn mt n, ngi ta gi l loi ch "cu ip trin
". V cch gi, V Tc Thin i gi "t " l "bo ", nn "t " v "bo" thng
dng ln nhau. Di thi nh ng cn gi n chng l "k" hay "chu k ".
Trc thi Tng, Nguyn tc dng ca n ch yu l lm bng chng. Sau thi Tng, Nguyn
vc s dng n cng ngy cng ph bin rng ri, nh dng n ng trn ha phm, th
php, hay dng ngon thng, t vic khc n cng tr thnh mt ngh thut c gi tr
cao, v ngy nay ngi ta gi l ngh thut khc trin.

C-S quan trng ca n chng.

1-Mt n, ng ngha vi mt quan.
Trong x hi phong kin ngy xa, quan n l tng trng cho quyn lc m hong ban
cho quan li, tuy ch l mt vt nh vung vc khng qu m tc, nhng t vng cng i
thn n hng huyn lnh, chu mc, u cc k trng th, bo v, gn gi. n cn, quyn
cn. n mt, quan mt.

4
Trong "Ty Du K " ca tc gi Ng Tha n, ngi i nh Minh, hi th chn, tc gi c
thut cu chuyn v ngi cha ca ng Tam Tng l Trn Ngc, cn c tn l Quang Nh,
u tin s c b nhim lm Th S Giang Chu. ng mang chic n do triu nh cp cho,
tc quan n, cng ngi v l n Th ti nhim s. Khng ng trn ng i, b tn cng
tc l Lu Hng nh cht ri y xc xung sng. Sau , Lu Hng ly qun o ca Trn
Ngc mo danh Trn Ngc, mang theo quan n, cng n Th nghim nhin n nhim s
tu chc.
By gi n phu nhn ang c thai, v mun con sau ny c th bo c th cho cha n nn
buc phi ngm ng nut cay, nhn nhn sng vi Lu Hng. Sau khi sinh n, n phu nhn
em con trn mt chic b tre, ri th xung dng sng Trng Giang. a b tri n
Kim Sn T Trn Giang th c mt v s cha ny vt ln mang v nh nui, sau cng
i tu tr thnh ha thng, tc Huyn Trang. Khi Huyn Trang ln 18 tui mi cng m nh
k, bm r vi triu nh, git c tn o tc Lu Hng, bo c th cho cha.
Mt tn cng o, ch v n cp c quan n m tr thnh mt trng quan ca mt chu
trong sut mi tm nm, y tht l mt vic khi hi, nhng thc s xy ra.
Tuy Ty Du K ch l mt tc phm vn hc, vit theo li thn thoi tiu thuyt, c s mang
nhiu tnh cht h cu, nhng cho ngi c thy r ci tp tc trong sinh hot quan
trng di x hi phong kin ngy xa l ngi lm quan ch c cng nhn khi c n tn
cm tay, m khng cn bit n ngi lm quan l thc hay ngi gi.
Tht l mt tp tc k qui.
n cn th quyn cn, mt n th mt quan, mt quyn, thm ch mt c tnh mnh, nh
trng hp ca Trn Ngc, cha ca ng Tng trn y. Nn i vi quan li, vic bo v,
gn gi n chng l mt vic u tin hng u phi ngh ti khi ra lam quan.
Trn y, ngi vit c trch cu "Hoi kim chi n, kt t th vu yu
". Ch "hoi " trong cu ny l mt ch hi , vn c ngha l bao tng, ct du mt
vt g vo bn trong o vi thi thn trng, c T M Thin x dng m t thi
ca Phm Tuy ct gi n chng ca mnh vo bn trong o, ch l ci giy thao mu tm
eo ngoi cho ngi ta thy s quyn qu ng cp ca mnh thi.
Thi Ty Hn, Chu Mi Thn nh ngho, phi vo rng n ci em bn mu sinh, nhng
li l ngi rt hiu hc, tinh thng th thi vn s. Sau xin c chn lnh qun trong ph
Thi Th Ci K, nhng vn thng phi n nh ng u trong nh mt vin tiu li.
C mt ln vin Thi Th Ci K phi ln kinh thnh Trng An lm i sch cho triu
nh. Chu Mi Thn c cho i theo sai bo. May thay, Thn gp c vin i quan
ngi ng hng l Nghim Tr. Tr thy Chu Mi Thn hc rng uyn bc, bn tin c ln
Hn V v c Hn V b nhim lm Thi Th Ci K, ri cho v qu thm gia
nh. Khi tr v Ci K (nay thuc thnh ph Thiu Hng, tnh Trit Gian), Chu Mi Thn
vn n mc y nguyn o qun nh lc cn hn vi, cn chic n c bn ch "Ci K Thi
Thu", Chu Mi Thn bc k vo trong o, sau xung xe i thng n vo trong ca nha
mn qun Ci K.
Chnh lc bn quan li nha dch trong qun ang yn m vui a, chng mt ai nhm
ng g n tn tiu tt Chu Mi Thn c. Cn Chu Mi Thn c i thng vo sau hu ng,
gp vin tiu li trc tng cho Chu Mi Thn n nh nh. Vin tiu li cng khng h
bit l Chu Mi Thn c Hn V b nhim lm Thi Th Ci K, c quen l, em
cm ra mi Chu Mi Thn n cng. Sau khi cm nc no n, Chu Mi Thn mi bn ci o
ra hng cht gi cho mt, v tnh l giy thao eo n li ra ngoi. Vin tiu li, thot
nhn thy, ly lm k l, dng tay cm ly giy thao m ko, no ng ko tut lun c chic
n ca Chu Mi Thn ri xung. Vin tiu li nhn thy bn ch "Ci K Thi Th" sng
chi c mt khc trn qu n th s hi tht sc, vi vng chy ra ngoi tin ng, h hon
gi mi ngi. Nhng quan li nha dch trong qun lc ang ung say, chng mt ai tin l
tht, u ln ting mng vin tiu l khoc lc, lo lu.

5
Vin tiu li li ni :
-Ai khng tin, c vo s thy n tn !
Nhng ngi trc y vn khinh thng Chu Mi Thn, bn x nhau vo trong hu ng
xem. Ch mi nhc thy qu n, u quay u chy ra, h hon bo nhau :" ng tht !
ng l Thi Th tht".
Ri tnh ru, tranh nhau sp hng thnh t chnh ng di thm tin ng, ch i bi
kin Chu Mi Thn.
Mt lt sau Chu Mi Thn i ra, tip nhn nhng cho mng bi kin ca cc quan vin thuc
h. Sau ln xe t m ca triu nh i v qu nh Ng huyn.
Trn ng i, i n u Chu Mi Thn cng c quan li cc huyn tranh nhau nghnh
n chc mng.
Cu chuyn trn y v Chu Mi Thn, cho thy vai tr quan trng ca n tn trong sinh hot
quan trng phong kin ngy xa :Ai c n ngi l quan.
V th, d ch l mt vt nh b, nhng "n" v "t" c mt tc dng ht sc trng i. Ngi
nm gi c "ngc t" v "t th" c kh nng quyt nh vn mnh ca c mt quc gia,
lm o ln c mt vng triu.
Nm 210 trc Cng Nguyn, tc nm Tn Thy Hong chp chnh tam thp tht nin, Tn
Thy Hong ng tun, ty hnh c thiu t H Hi, T Tha Tng L T, v Trung Xa
Ph Lnh Triu Cao. Trn ng tr v, i n Sa Khu (nay thuc Bnh Hng tnh H
Bc), Tn Thy Hong b trng bnh, lc lm chung mi vit "t th" ra lnh cho cng t Ph
T, khi ang gim qun bin gii pha bc, phi lp tc tr v kinh Hm Dng lo
liu hu s v k tha hong v. Nhng "t th" cha kp gi i th Tn Thy Hong qua i.
By gi c mt ca cn thn ca Tn Thy Hong l Triu Cao. Cao vn l ngi coi v xa
m v chng qun v cc vic t, n, vn th, li l thy dy php lut cho ngi con th
mi tm ca Tn Thy Hong l H Hi. Sau khi Tn Thy Hong cht, Triu Cao thng
ng vi H Hi p Tha Tng L T ngy to "t th" ca Tn Thy Hong, lp H Hi
lm Thi T, v lm gi thm mt "t th" khc vu cho Ph T v tng qun Mng im ci
ti bt trung v ph bng hong , ri sai ngi mang "t th" ln bin gii pha bc bc Ph
T t st, ng thi bt Mng im. i cho n khi v n Hm Dng Triu Cao mi
cng b l Tn Thy Hong qua i, ri lp H Hi lm Tn Nh Th Hong .
Trong chiu di lch s 2133 nm ca cc vng triu ti Trung Hoa, t Tn Thy Hong
thng nht lc quc n cui nh Thanh, ngi ta thy xy ra nhiu ln nhng chuyn
dng "t th"gi m mu tranh ot v, v rt coi trng s chim hu c ngc t.

D-S ra i ca Truyn Quc Ngc T ( )

Nh trn trnh by, "n tn " ca quan li l tng trng cho quyn lc ca quan li
c nh vua ban cp.
Cn "ngc t " ca hong , l i biu v tiu ch cho quyn lc ti thng ca chnh
bn thn hong . Chng nhng th, "ngc t" cn l c coi l quc bo, nn c ct gi
tn trng truyn t i ny sang i khc. Mun cng c t cch hong ca mnh, cc vua
cha d l son ot, hay thin nhng, thng c cng tm cch chim cho c "Truyn
Quc Nc T".
Nguyn l sau khi Tn Thy Hong thng nht Trung Quc, chng t quyn uy ti cao v
thng ca mnh, bn ra lnh cho ngc cng l Tn Th dng mt loi ngc qu ni danh
ng thi l loi ngc Ha Th, to cho ng ta mt vin "ngc t" lm bo vt truyn
quc, gi l "Truyn Quc Ngc T".
Vin ngc t ny vung vc bn tc, pha trn khc hnh con rng cun khc, thp phn tinh
xo kho lo, pha di khc tm ch trin, do chinh tay Tha Tng L T vit chiu theo
ca Tn Ty Hong l:" Th mnh vu thin, k th vnh xng ", c
ngha l ngi hong ca Tn Thy Hong l do "thin th", tri ban cho;v s tn ti mi
mi n Nh Th, Tam Th, T Thmun i sau.

6
Trc thi Tn v Hn th khng c s khc bit tn, ty ca ch "n" vi ch "t", ch sau khi
Tn Thy Hong ln ngi, mi quy nh ch "t", c chuyn dng ch n ca hong , v
"t" phi c khc bng ngc, nn thng gi l ngc t.
Tn Thy Hong trong lng m mng dng vin ngc t ny, lu truyn li cho con chu
mi mi thin thu vn i v sau, cng nh ng tng m hy vng tu sa, ni lin Vn L
Trng Thnh c th ngn chn vnh vin s xm lng ca r H phng bc. Nhng lch
s Trung Quc chng minh rng ch l gic m ho huyn, Tn vng triu khng
tn ti c mi mi nh nguyn ca Tn Thy Hong, m ch truyn c c hai i, n
Tn Nh Th Hong H Hi th b dit vong.
T , vin "Truyn Quc Ngc T" tr thnh tng trng ngi v, quyn lc ca cc hong
. Ngi Hong l do tri th d. Cc vua mi ln ngi, iu trc ht l c tm cch
chim hu cho c "Truyn Quc Ngc T", chng minh tnh cch thn thnh ca mnh
vi dn chng, v mnh l ngi "th mnh vu thin".

E-S lun lc ca "Truyn Quc Ngc T" trong lch s Trung Quc.
Nm 207 trc Cng Nguyn, Triu Cao m mu vi con r l Hm Dng lnh Dim Nhc,
bc t Tn Nh Th H Hi Vng Di Cung, git L T ngoi ch. Sau , Cao lp ngi
chu ca Tn Thy Hong l T Anh ln thay. T Anh vn c ting l ngi nhn i, cn
kim. Cao a T Anh ln ngi l c mun nh vo danh vng ca T Anh ha hon vi
nhng cuc ni dy chng i mnh, v soa du s cm phn ca dn chng t Quan
Trung.
Nhng Cao li cho rng nh Tn vn l ch l mt vng quc, khi Tn Thy Hong lm vua
nm trn thin h trong tay, nn mi xng l Hong , n nay lc quc t ti lp li, thin
h ca Tn Thy Hong sp , cng th nc Tn v th thu nh li, vua Tn khng th
xng l Hong c na, m ch nn xng l "vng" nh trc thi, v th T Anh ch
c danh xng l Tn Vng.
Thng chn cng nm, Triu Cao d T Anh trai gii, t t t miu v s trao " Truyn
Quc Ngc T" cho.
Nhng T Anh thy Triu Cao st hi Tn Nh Th, s s git nt mnh cng cc tng tc
nh Tn vo ngy t t t miu, nn c nh vi Hng V chia t Quan Trung m xng
vng, nhn th, T Anh bn vi hai ngi con, ly c l bnh khng n l t miu c, v
mun Triu Cao n nh mnh ri tm cch m git i.
Cho n nm 8 Cng Nguyn, Hn Thiu Lu Anh b ngoi thch l Vng Mng lm
chnh bin cp Qu nhin, Triu Cao sau nhiu ln cho ngi mi T Anh khng c, bn
t n phng trai ca T Anh nn b T Anh sai ngi m cht.
Thng mi nm 206 trc Cng Nguyn, khi Lu Bang tin qun vo Hm Dng, Tn
Vng T Anh i t xa, nga trng, dng giy eo n ca mnh buc vo c, nim phong
ngc t v ph tit, ng qu o ch dng cho Lu Bang xin hng.
Nh Tn chnh thc b dit vong t y.
V cng t y, vin "Truyn Quc Ngc T" ca nh Tn ri vo tay nh h Lu, tri qua
214 nm v 12 v Hong nh Tin Hn. Song trn thc t, vin "Truyn Quc Ngc T"
ny c nh Hn coi l bu vt, trnh trng trn tng trong cung Trng An, tng trng
hong quyn, cn s dng th li dng su loi ngc t khc nhau :
1-Hong Hnh T
2-Hong Chi T
3-Hong Tn Ch
4-Thin T Hnh T
5-Thin T Tn T
6-Thin T Chi T

7
Cc vng triu t nh Ty tr v trc, duyn theo ch Hn nn s dng 6 th ngc t
nh nh Hn, nhng t nh Ty, v cc vng triu ng, Tng gia tng thm "Thn
T" v "Th Mnh T "
Mi vin ngc t, dng li khc nhau. Th d nh "Hong Hnh T" c dng trong
vic thng t cc ch hu vng. "Hong Tn Ch" c s dng trng dng v iu
ng cc i thn v tng lnh. Vn th gi cho cc nc ngoi th dng Thin T Hnh
T. nh lp minh c vi cc nc ngoi th dng Thin T Tn Ch
Cho n nm 8 Cng Nguyn, Hn Thiu Lu Anh b ngoi thch l Vng Mng lm
chnh bin cp ngi xng , Mng cng mun chng t vi thin h l ngi v v quyn lc
ca mnh l do "thin th", tri ban cho, bn sai ngi em l An Dng Hu Vng Thun
vo trong hu cung p Thi Hong Thi Hu Vng Chnh Qun, m ca Hn Thnh v l
c rut ca Mng, trao "Truyn Quc Ngc T" cho mnh, nhng chng nhng b Vng
Chnh Qun t chi v cn dng nhng li l gay gt mng Vng Thun :
-Anh em nh my my i th n Hn triu, c giu c sang trng, chng bit bo p,
ph ci cng ph thc, li nhn lc vua cn tr khng ni nh cy, m son ot hong v,
vong n ph ngha c khc chi loi ch loi heo. Bn ngi cho rng "thin th" cho ngi
bu, th sao khng t c "ngc t" m dng, vic g m phi cu n vin ngc t vong quc
ny lm g ? Ta l gi ga nh Hn, sm mun g cng cht, nhng ta nht quyt cht cng
vi vin ngc t ny. "
Ni xong, ri ni cn tc gin, cm vin truyn quc ngc t nm mnh xung t, khin cho
vin ngc t ny b st mt gc.
Sau Vng Mng phi dng loi vng thun cht khm li.
t lu sau, Vng Mng b qun khi ngha nh bi. Trc khi cht, Mng eo vin "Truyn
Quc Ngc T" ny trn c. Mt vin quan qun khi cht u Mng tm c, em dng cho
lnh t ca mnh l Lu Huyn. Huyn li em dng cho lnh t ca Xch Mi Qun.
n nm 25 Cng Nguyn, khi Lu T, mt hong tc h xa ca nh Hn, ni ln nh bi
Xch Mi Qun, lp ra nh ng Hn, vin truyn quc ngc t li tr v nm trong tay nh h
Lu thm gn hai trm nm na, n khi xy ra ci lon "Thp Thng Th", mt tp on
nhng tn hon quan do Trng Nhng cm u, chuyn honh bo ngc, thao tng chnh
quyn cui thi nh ng Hn, vo nm Trung Bnh lc nin, tc nm 189 Cng Nguyn,
vua Hn Linh qua i, i Tng H Tin mu git bn hon quan, nhng m mu b
pht gic, H Tin b bn hon quan Trng Nhng v on Khu git. Vin Thiu v To
Tho vo qun tim bt bn Nhng. Nhng bn ban m p vua mi lp l Thiu Lu
Bin cng Trn Lu Vng trn ra khi hong cung Lc Dng, chy n Tiu Bnh Tn,
b bn Vin Thiu ui theo truy lng, tm c Thiu rc v cung, nhng vin truyn
quc ngc t b nm xung ging "Chn Cung Tnh" Lc Dng, m khng ai hay..
Cu truyn ny cng c La Qun Trung thut li trong "Tam Quc Ch Din Ngha".
Sau ny, ng Trc dn binh Ty Lng vo cp php v tn st dn chng Lc Dng,
khin cho cc ch hu vng Quan ng (ch vng t pha ng ng Quan, nay thuc huyn ng
Quan tnh Thim Ty) ni ln tho pht Trc.
Nm S Binh nguyn nin i Hn Hin , tc nm 190 Cng Nguyn, Trng Xa Thi
Th l Tn Kin, cng vi cc Thi Th v Chu Mc ni ln lin minh tho pht ng Trc,
tc chin v cng dng mnh, nhiu ln nh bi qun ng Trc, khin cho Trc phi e ngi
lo s rt qun v Trng An, ri sai L Thi n ngh ha thn vi Kin, nhng b Kin t
chi, em tin qun vo Lc Dng, cho ngi tu sa miu ng lng tm ca cc vua nh
Hn b qun Ty Lng t ph, nhn th mi tm c vin truyn quc ngc t ng trong
mt chic hp kha vng v bao trong mt ci ti gm, eo trn c thi th ca mt cung n
m t di ging ln.
Nm S Bnh nh nin, tc nm 191 Cng Nguyn, Tn Kin nghe li Vin Thut em qun
tin nh Kinh Chu, chinh pht Lu Biu. Biu sai i Tng l Hong T, i ngc v

8
Phn Thnh v ng Huyn nh Kin, nhng b Kin ph v, ui chy n Hn Thy v
vy T Tng Dng, khi Kin n thng c m mt mnh qua ni Hin Sn th b phc
binh ca T bn cht.
Vin Thut em Vin Thiu, vn m d tm xng t lu, nay nghe tin Tn Kin chim hu
c Truyn Quc Ngc T, Thut bn li dng c hi v Kin l Ng th em quan ti
chng v qu, bt gi li v cp ot Truyn Quc Ngc T ri xng vng Th Xun,
nhng Thut tuy l ngi c "i ch" nhng mt nh nh chut, ch nh ti ca Kin m ct
c mt vng, tnh li hoang dm xa x, honh chnh bo ngc, khin c vng Giang Hoi b
tn ph, dn chng a s b cht i, sau Thut b To Tho v L B nh cho nhiu trn tht
in bt o, n nm Kin An t nin, tc nm 199 Cng Nguyn, Thut b th huyt m
cht. Lc th h ca Thut c ngi tn l T Lc, bit Tho ang p Hn Hin di
n Ha Xng, bn em Truyn Quc Ngc T dng cho Tho.
Tuy nm c truyn quc ngc t, nhng Tho l k gian hng, khng dm xng , phi
i n nm 220 Cng Nguyn, khi To Phi ph vua Hin lp ra nh Ngy, vin truyn
quc ngc t mi chnh thc thuc v h To.
n cui i nh Ngy, T M Vim p vua Ngu l To Hon phi nhng ngi cho, vin
truyn quc ngc t li ri vo tay dng h T M.
Nh Ty Tn do T M Vim kin lp, tri qua 52 nm, bn i vua, th b dit vong, Truyn
Quc Ngc T b lun lc trong tay cc cc chnh quyn ct c Thp Lc Quc phng bc.
Nm 352 CN, nc Nhim Ngy, mt chnh quyn ct c non yu trong Thp Lc Quc b
dit, vin Thi Th Bc Dng ca nc ny l i Thi em truyn quc ngc t hin cho
hong nh ng Tn.
Nm 420 Cng Nguyn, vua Cung nh ng Tn b Lu D p truyn ngi, nh ng
Tn mt, Lu D chim c vin truyn quc ngc t, ln ngi hong lp ra nh Tng,
(thng c cc s gia gi l Nam Triu Tng, khu bit vi nh Nam Tng do Triu
Cu kin lp Nam Kinh vo nm 1127 Cng Nguyn), cng t y, vin truyn quc
ngc t ny bt u mt cuc lun lu thay i ch nhn ti cc vng triu pha nam nh
Tng, T, Lng, Trn.
Nm 589 Cng Nguyn, vua Hu Ch nh Trn, mt ng vua Nam Triu, c i sng sa hoa
phng tng, ngy ngy ch cng phi tn, vn quan yn m, ngm th tc ph, khng lo vic
triu chnh, khi Ty Vn Dng Kin em chinh pht, b bt cm t, nh Trn vong, vin
truyn quc ngc t lc vo tay nh Ty.
Cui i nh Ty, nm 618 Cng Nguyn, Ty Dng b Vu Vn Ha Cp v T M c
Kham pht ng chnh bin git v chim c truyn quc ngc t. Vu Vn Ha Cp xng
, lp ra nc Ha, nhng chnh quyn ny ch tn ti c mt nm sau b u Kin c
nh bi, bt v git Liu Thnh.
Nm 621 Cng Nguyn, u Kin c thua trn b git Trng An, ngi v em truyn
quc ngc t hin cho ng Cao T L Uyn, nhn th nh ng lm s hu ch ca vin
truyn quc ngc t ny ba trm by mi nm.
Cui cng, nm 907 Cng Nguyn, vin ngc t li ri vo tay Chu n.
n vn l mt b tng ca Hong So ni ln chng nh ng, sau phn Hong So u
hng ng, c vua ng i tn l Chu Ton Chung, nhng sau li phn nh ng,
m mu p vua nh ng l Ai trao cho truyn quc ngc t v nhng ngi, lp ra Hu
Lng.
Sau khi nh Hu Lng do Chu n kin lp b dit, vin "Truyn Quc Ngc T " ri vo tay
L Tn c, ngi lp ra nh Hu ng.
Nm 936 Cng Nguyn, Thch Knh ng cu kt vi ngi Khit an l Da Lut c
Quang tn cng Lc Dng, vua Ph nh Hu ng l L Tng A thy th nc khng
cn gi ni, mi m truyn quc ngc t leo ln lu Huyn V Lu v t thiu.
T y truyn quc ngc t b tht tung, khng ai bit u.

9
Sau y, xy ra khng t nhng giai thoi v nhng truyn thuyt lin quan n vin truyn
quc ngc t ny.
Mi n i nh Minh, c mt ngi chn d ngoi ng, thy c mt con d c dng mng
chn m co mi trn mt khong t, ngi chn d ly lm l, mi o ch t y ln, th
pht hin c mt vin ngc t rt l tinh m nm di t. ng ta bit l vt bu, mi
em hin cho mt ngi hu du ca Nguyn Thun l Bc Thc Khc Hn, tin tc
ny c truyn n mt ngi hu du khc ca Thnh Ct T Hn l Lm an Hn. ng
ny cho rng vin ngc t thuc v ng y, bn dng v lc n nh Bc Thc Khc Hn
chim ly.
Cui cng, n u i nh Thanh, vin ngc t ca ngi chn d lt vo tay Hong Thi
Cc, tc Thanh Thi Tng sau ny. Lc , Hong Thi Cc mi pht hin trn vin ngc t
ny c khc my ch : " Ch Co Chi Bo ", khng phi l vin truyn quc ngc
t ca Tn Thy Hong. Nhng v, Hong Thi Cc thng tuyn dng chim c thin h
l do "mnh tri qui v mnh". V th, nm 1636, khi Hong Thi Cc ln ngi hong k v
cha l N Nh Cp Xch, tha nhn vin ngc t l "Truyn Quc Ngc T", ri ci tc
danh N Chn thnh Mn Chu, v ci quc hiu Hu Kim l i Thanh.
Vin "truyn quc ngc t" gi tr nn truyn quc ngc t tht ca vng triu nh Thanh,
sut 11 i vua, v ko di 276 nm.
Cho n khi xy ra cuc Cch Mng Tn Hi nm 1911, ng vua cui cng ca nh Thanh l
Ph Nghi b lt , phi xung chiu thoi v nh vua Bo i nc ta, ri b trc xut ra
khi hong cung, nhng vua Ph Nghi cng khng qun mang theo vin "Truyn Quc Ngc
T" c bn ch "Ch Co Chi Bo" ny.
Sau, tri qua nhng nm ci to t y di triu i ca Cng Sn Trung Quc, do s d d
v e da ca cn b qun gio, vua Ph Nghi mi ly vin "Truyn Quc Ngc T" gi ny,
c b mt ct du trong mt chic hm hai y, giao cho nh nc Cng Sn Trung Hoa.
Kt cc v vin ngc t do ngi chn d o c ngoi tho nguyn th nh th.
Cn mt truyn thuyt v mt vin ngc t gi khc na, cng xin ghi li ra y:
Vo thi vng triu nh Tng, khng r vo nm no, c mt ngi nng phu Hm Dng
ra ngoi cnh ng lm vic, trong khi cy rung th pht hin mt vin ngc n, trn ngc n
c khc tm ch :"Th Mnh Vu Thin K Th Vnh Xng", y ht tm ch vit Truyn
Quc Ngc T ca Tn Thy Hong. T tng nh Tng lc l Si Kinh, sau xem xt v
kho nghim mi tuyn b l ngc t truyn quc tht ca Tn Thy Hong, vic tng
lm kinh ng mt thi.
Sau , tri qua nhiu nm thng, khng bit do u vin ngc t ny li tr thnh vt s hu
ca mt vin tng Quc Dn ng Trung Quc c tr nhiu nm ti M quc. Vo thi k
xy ra cuc cch mng vn ha Trung Cng, vin tng Quc Dn ng c mun em
vin ngc t ny ra bn o Mn. Mt nhn s thn Trung Cng Hng Cng bit tin ,
mun b tin ra mua v cho nc mnh, nhng khng bit chc chn vin ngc t ny l tht
hay gi, mi cy nh mt chuyn gia tr danh v c lc a l Ph i Du, n kho
st. Sau khi ch thn xem xt, chuyn gia c ny xc nhn l ngc t truyn quc gi.
Gn y nht, hc gi Chung Th Kit Hng Cng cho bit ng tm c vin ngc t
truyn quc lm bng ngc h Ha t mt ngi bn Nht Bn. Thng 10 nm 1991, hc gi
h Chung c m mt hi ngh ta m Ty An v Bc Kinh, vi hc thut gii tho lun
v vin ngc t truyn quc h Ha ny. Nhng khng t hc gi t ra hoi nghi v s xc
thc vin ngc t ny.
Bi vy, cho n nay, tung tch vin "Truyn Quc Ngc T" ca Tn Thy Hong vn
khng ai bit ch xc l u. Nhng cn c theo s nghin cu ca cc chuyn gia th ngc
h Ha dng iu khc v ch to ngc t truyn quc l loi thch ngc, thuc "Tr
Trng Thch", c th chu mt nng n 1300 , sc nng ca loi la thng khng
sc thiu hy n c.

10
T suy ra, vin "Truyn Quc Ngc T" ca Tn Thy Hong kh c th tiu tan i cng
vi vua Ph nh Hu ng khi ng ny leo lu Huyn V Lc Dng t thiu.
Trong khi phng bc, h Lu nh Hn, lm ch nhn ca vin "Truyn Quc Ngc T" v
tn qu l quc bo, ng thi to ra 6 vin ngc t khc dng vo nhng cng vic khc
nhau ca vng triu nh Hn, th ti phng nam, nc Nam Vit, h Triu cng ch to
nhng vin n t ring x dng cho nc mnh, trong c vin "Vn Hnh T" thuc loi
kim n, c cc s gia v cc nh kho c coi l "bo trung chi bo", "trng trung chi trng"
m ngi ta khai qut c trong ngi m ca Triu Vn , vua i th hai ca nc
Nam Vit vo nm 1983 thnh ph Qung Chu trn ni Tng Cng Sn.
Bi vit ny khng mang tnh cch mt bi nghin cu, ch dnh mua vui cho bn b bng
hu trong lc ng sang cnh mun, mt n hiu ht, v xin dnh mt bi vit khc v vin
"Vn Hnh T " ca Triu Vn Vng khi c dp.
(Paris ngy 26-11-2006-11g55 Phm xun Hy)

Sch tham kho :

1-Trung Quc vn ho s 500 nghi n 500
2-Trung Quc lch s b vn dt s
3-Vn s do lai
4-Trung Quc vn ho tri thc tinh hoa
5-T Hi