Truyn ngn

Phc ng
T Truyn
Phm Thu Giang dch

Chng 1
Thi th u
Nn gio dc Nho gia
Cn ni thm rng cha ti vn l mt ngi theo nghip n sch. Tt
nhin l ng theo Hn hc. Khi saka, cng vic ca cha ti l tip
xc vi nhng gia nh giu c saka nh Kazimaya (Gia-oc), K-no-ike (Cng-Tr) [1] tha hip v cc khon n, nhng
cha ti khng h thch th cht no. ng mun tr thnh mt tr thc
chuyn vic n sch, hn l lm vic tip xc vi tin bc. Vy m
khng ng li phi cm ly bn tnh, m tin hay tha hip xin hon
cc khon n. Tr thc thi xa khc xa tr thc Ty hc thi nay.
Thi xa, mt tr thc thun khit l ngi ch nhn tin bc thy
l iu d bn. Mt ngi nh vy m phi lm cng vic hon
ton trn tc, th chuyn c t ra bt bnh cng khng phi l khng
c l. Bi vy, khi dy d con ci ng cng theo nhng gio iu
Nho hc. Ti xin n c mt chuyn th ny.
Hi , ti vn cn nh, cha th ni n chuyn hc ch ngha g
c, nhng anh trai mi tui v ch gi ln by, ln tm ca ti th
c thy chuyn dy vit ch n nh km cp. C tr con hng ph
cng n hc cng. Thy dy ch I, ro, ha, ni, ho, he, to [2] th c,
nhng v l saka nn thy dy lun c php tnh nhn nh 2 nhn 2
bng 4, 2 nhn 3 bng 6. l chuyn ng nhin, nhng thy th
cha ti bo: Thy dy nhng iu khng ra sao c! Li dy tr c
1

thi tnh ton con bun th ti khng th tng tng c! Ti xin

cho cc con thi hc!. Cha ti ni ri li anh ch ti i ra khi lp.
Sau ny, ti c bit chuyn qua li k ca m. Qua , c th
hnh dung cha ti l mt ngi nghim khc trong mi chuyn. Ch
xem nhng ghi chp cn li cng c th thy cha ti l mt ngi
thun Nho. Sinh thi, ng rt tin tng thy It Tgai (Y-ng
ng-Nhai) [3] ca vng Horikawa (Qut-H) v tm c vi cu:
Sng phi thnh tm thnh , gi mnh c nhng ni khng ai
mt ti, khng lm g phi xu h. Cu ni tr thnh gia
phong ca gia nh ti.
Sau khi cha ti mt, m v nm anh em chng ti khng ha nhp vi
ngi khc, cng t kt giao vi ngi ngoi, t sm n chiu ch
sng vi nhng cu chuyn k ca m v hnh bng ca ngi cha
khut m nh vn cn hin hu u .
Anh em qun t, tch bit vi bn ngoi
Nakatsu, anh em ti khc mi ngi xung quanh c v o Kimono
v li n ting ni, nn t nhin on kt vi nhau, ngm thy mnh
cao qu hn, coi ngi xung quanh l trn tc. Ngay c vi anh ch
em h, chng ti cng nhn di tm mt v khng bao gi ng
n nhng vic h lm. S t chi vi m ng nn chng ti t b
nh khuyn can h, v d c ni, h cng khng thu. Trong thm
tm, chng ti khng coi l chuyn mnh cn quan tm. Tu trung
li l coi thng ngi khc.
By gi, ti vn cn nh nh in l mc d trong nh ti ni ci,
a nghch rt hot bt, nhng khng bit tro cy v cng khng
bit bi. iu khng phi do mt nguyn nhn no khc, m ch v
khng ra ngoi chi ha ng vi tr con cng lnh a m thi.
Gia phong ng mc, nhng khng h khc
Nh ni trn, anh em ti t nh khc vi nhng ngi xung
quanh c v li n ting ni ln li sng. B tch bit, nn nhiu khi
cm thy bun m ngi ngoi khng bit. Nhng ngay c nhng lc
y, chng ti cng vn gi gn nn np, gia phong. Trong nh chng
ti khng cn ngi cha nghim ngh, nhng m ti sng mu mc,
2

nn anh em ti khng nhng khng mt ln to ting vi nhau, m khi

trng thnh ln cng khng bit n nhng chuyn xu bn ngoi.
Mc d khng c ai dy d, m ti li khng phi l ngi nghim
khc, hay trch mng, nhng t nhin gia nh ti tr nn nh th l
nh vo nn np m cha ti li cng vi tnh mu t su sc ca
m cm ho anh em chng ti.
Ti xin k li mt chuyn c thc. V n nhc th ti cha bao gi
c nh nghe n Shamisen (Tam-v-tuyn) [4] hay mt loi nhc
c no khc. Ti lun mang trong mnh mt ngh cho rng, l
th mnh khng vic g phi nghe, phi chi v t trong u cng
khng ny ra nh i xem cc loi hnh ngh thut biu din khc.
Chng hn, c vo ma h, Nakatsu c din ca kch. Vo dp ny,
ngi ta din rn r sut by ngy lin. Khi cc din vin ngi vng
qu cng din th chc dch lnh a s ra mt thng bo rt nghim
quy nh rng: Cc v s khng c li gn, khng c quanh qun
bn ngoi tng ca n th Sumiyoshi (Tr-Ct). Nhng d sao
cng ch l mt t lnh. Cc v s th tc eo kim, che mt n v
ph hng ro i vo. Nu nhc nh th ngc li s b h mng t tt,
nn ai cng s. Ngi hng ph tr tin mi c vo xem, cn v s
ln lt vo xem khng m li cn t v ra oai.
Trong s rt nhiu v s nh th th ch gia nh ti l khng i xem.
Nht nh khng i! c lnh cm khng c vo phm vi ny th
khng bn mng n d ch mt bc chn! Mc cho bn ngoi c
chuyn g i na th m ti, d l ph n m cng khng h ni mt
cu v ca kch, anh trai ti cng khng r cc em i, trong nh hon
ton khng ai ng g n. Ma h tri nng, ngi ta thng ra
ngoi hng mt. Nhng ngay gn nh c din ca kch m chng ti
dng nh khng bao gi c nh ra xem. D c v hay n th
no, chng ti cng khng bn tn v thn nhin nh khng c
chuyn g xy ra.
Ln ln thnh nh s - c vng ca cha ti
Nh trn ni, sinh thi cha ti chc hn khng my hng th vi
cng vic qu tm thng m ng phi lm. Nu nh vy th tm
cch thot ra khi Nakatsu cho xong, nhng dng nh ng khng h
3

c nh . D c chuyn g ng cng ngm ng nut cay v yn

phn vi cht bng lc nhn t lnh a. iu ny c l l do thi th
lc by gi, con ngi ta khng th t do tin thoi. By gi ngm
li, ti thy thng cha v cng.
Khi cha ti cn sng c mt cu chuyn th ny. Trong thm tm,
cha ti tnh s trao c quyn tha k ti sn ca gia nh Fukuzawa
cho anh ti. Nhng a con th nm l ti li sinh ra. Khi mi lt
lng ti l a tr kh kho mnh. Nghe b bo: a tr ny
ch cn cho n sa l s ln nhanh nh thi thi!, cha ti rt
mng. ng ni i ni li vi m ti rng: N c v l a tr ngoan
y. Ln ln chng 10 hay 11 tui th cho n vo cha lm s. Sau
ny, m k cho ti nh vy. Thnh thong bn l cu chuyn m ti
cn bo: Ngy trc, khng hiu sao cha con hay ni s cho con vo
cha hc kinh Pht. Nu cha con cn sng th no con cng vo cha
lm s ri y!.
Sau ny, khi ln ln v ngh li li cha ni, ti ngh c l ng ngh
nh vy l v di thi phong kin, Nakatsu tn ti mt trt t x
hi v nh chic hp b chn cng , hng trm nm cng c y
nguyn nh th, khng h nhc nhch! Cng nh: Con vua th li
lm vua, con vi cha th qut l a, Nakatsu con Kar (Gia-lo)
[5] li lm Kar, con Ashigaru [6] li tr v vi kip Ashigaru.
Nhng th b chn cht trong c qua bao nhiu nm cng khng
h bin chuyn g. Th vo a v ca cha ti m ngh, d c gng
th no cng khng th lm nn danh ting. Nhn ra bn ngoi thy
ch c i tu l gii php tt nht. Bao nhiu ngi vn ch l con
ngi hng c cng c th tr thnh chc sc trong nh cha. Ti
on vic cha mun ti tr thnh nh s c th l v l do nh vy.
Ch ng cp l k th km kp cha ti
Ngh nh vy th vic trong sut 45 nm cuc i, cha ti b b buc
bi l li phong kin, khng thc hin c nguyn ca mnh, nh
ngm ng nut cay t gi ci i m thy bun thng thay cho
ng. Mi ln nh n ni dn vt trong thm tm cha ti v lo cho
tng lai ca a con mi lt lng phi quyt tm cho i tu v tnh
ph t su sc ca cha lm ti cng thm cm phn ch ng cp
4

phong kin. Ti nh c tm s vi cha v khc thm mt mnh v

thng ng. Vi ti, ch ng cp chnh l k th km hm cha
ti.
Chng 4: Np sng ca trng Ogata
S hc ca cc hc tr trng Ogata
Nh vy, k c trong trng hay bn ngoi chng ti cng vn khi
th nghch ngm, khi li tranh lun nghim tc. Trong cu chuyn ca
ti k t u n gi, nu nhn qua c th c ngi cho rng, d th
no chng ti cng khng phi l nhng hc tr chuyn ch chuyn
hc hnh, m ch ua nhau nghch ngm m thi, nhng tuyt nhin
khng phi nh vy. V chuyn hc hnh, c th ni thi khng ai
vt qua c cc hc tr trng Ogata.
Ti xin k li mt cu chuyn lm v d. Thng 3 nm Ansei th ba
(1856-ND), ti b st, nhng cng may l sau hi phc li c.
Trong thi gian iu tr, ti dng chic gi qun trn bng m,
nhng khi hi mt cht li mun chuyn sang gi bnh thng.
Lc , ti sng cng vi anh Kurayashiki ca lnh a. Anh ti c
mt ngi hu v ti nh h ly cho. Nhng lc tm trong nh mi
m khng th no thy c mt chic gi. Lc , ti mi cht nhn
ra rng trong sut mt nm Kurayashiki ca lnh a cha mt ln
dng gi ng. Ma no cng th, hu nh khng phn bit gia
ngy v m. m xung cng khng ngh n chuyn ng, vn
chong n c sch. c sch cho n khi bun ng th hoc l gc
ln bn, hoc t ln mp Tokonoma (sng-gian) [7] m ng.
Cha mt ln no ti tri m, p chn v dng gi ng mt cch
ng hong. Lc , ln u tin, ti mi v l ra rng: ng, nh
mnh chc khng c gi tht. V cho n nay mnh ng bng gi
bao gi u. Ch qua cu chuyn ny chc bn c cng c th hiu
c s tnh th no. y khng phi l ring mnh ti chm ch hc,
m bn b cng trng tt c u nh vy. Chng ti hc say m n
mc trn thc t chc khng th lm g hn th.
Chm ch hc khng n chuyn v sinh
5

T sau khi vo trng Ogata ti c nh mt vi iu m chnh mnh

tri qua. Trong ba ti, nu c ru th ung v i ng ngay t
canh mt. Ng mt gic, tnh mt dy l vo khong mi gi m
hay hn g theo cch tnh hin nay. T lc l thc thu m
c sch. c n rng sng, khi nghe thy ting cm si lc bc
nh bp th theo du hiu y m i ng. n khi cm chn dy i tm
sng. Sau tr v trng n cm v n xong li vo c sch. Nhp
sng ca hc tr trng Ogata i khi l theo chu k nh th.
Tt nhin, chuyn v sinh th khng h ch . V l trng chuyn v
ngnh y, nn ng l s phi ni nghim khc v chuyn v sinh,
nhng khng c ai c. Hoc l do khng nh ra hay sao m
khng h c s nhc nh no. Th nhng, mi ngi vn sng bnh
thng. Khng hiu l do chng ti u khe mnh hay do nhng
hc tr ngnh y cho rng, gi v sinh qu, ngc li, lm ngi ta
yu hn?
Sao sch v cch tin hnh gi c hiu
n y ti xin c k v cch hc trong trng Ogata. Thng
nhng ngi mi n hc u cha bit g. Vi nhng ngi th
phi dy nh th no? Thi Edo, ngi ta c tin hnh in hai cun
sch ting H Lan l cun v ng php v v c php. Vi nhng
ngi mi vo hc th s dy cho h cun ng php, dy c nh
vn v gii ngha cho h nghe. Xong phn th chuyn sang cun
c php cng theo ng trnh t nh vy. c c xong hai cun
ny s chuyn sang gi c. Trong gi hc ny, nu hc sinh c mi
ngi th mi, m mi lm ngi th mi lm, s lp thnh mt
lp, trong c mt ngi s ng vai tr nh lp trng, nghe xem
nhng thnh vin trong lp c c hiu c hay khng, nh cc
du chm trn trng hoc en.
Sau khi hc nh vn qua hai cun sch k trn v c nghe gii
ngha xong th n giai on t hc tp, nghin cu. C ch no
khng hiu cng khng c hi ngi khc, d ch l mt ch hay
na cu. Nhng ni chung hc sinh trng Ogata khng ai dt nt v
hn n mc nh vy. Trong trng ch c sch v ngnh vt l v
ngnh y, nhng tp trung li cng ch c vn vn 10 b. Nhng
6

sch vn l do ngi ta ch bng tu t H Lan v, nn mi u

sch ch c mt b. Nhng hc sinh qua giai on hc ng php
s cp th th no cng phi sao li sch. Mi ngi u phi t sao.
Mi thng c 6 ln c bng sch . Nhng gi s lp hc c mi
ngi th khng th mi ngi cng chp m phi chia nhau bng
cch bc thm.
V cch sao sch th thi khng c giy kiu u, tt c u phi
dng giy Nht, tri thng giy ra v chp bng li Chn th [8] , nn
rt kh. V vy, thng phi gt h ln giy v dng bt lng ngng
chp. Loi bt ny hi cc hiu thuc ca saka thng c
bn rt nhiu nhng sng lng di chng 3 Shun (khong 9.09cmND) ca chim nhn hay chim hc g , m ti khng r. Ti cn
nghe ni ngi ta thng dng n cu c thu. Gi bt tnh ra rt
r. Chng ti mua lng chim v v dng kim nhn gt nh hnh bt,
dng rt tin. Mc cng khng th c mc kiu u c. L mc
ca ngi Nht thng l thm mc mi vo mt mnh bng hoc
d, nhng mc m chng ti dng sao li sch nguyn bn li l
mc mi v nguyn nh th trong bnh mc.
Hc tr trng Ogata ai cng phi sao sch, nn k nng sao chp rt
gii. n c mt v d: Nu c ai ang sao sch nguyn bn bn
cnh, nghe c ging c ca h th chng ti c th chp nhoay
nhoy m khng h sai vn. C nh th, hai ngi phn chia nhau,
ngi c ngi chp, hoc cng c th t mnh nhn sch chp. Khi
no xong th chuyn sch nguyn vn cho ngi khc. Chp xong li
chuyn cho ngi tip theo. C nh th theo tun t. Mt gi c
hiu c chng ba hoc khng nhiu hn bn, nm trang giy
Hanshi (bn-ch) [9] .
T thn, t lc hc tp, nghin cu
Gi c hiu sch chuyn ngnh vt l hay y hc th khng c ngi
gii ngha cng chng c ai c cho nghe. C chuyn b mt nh
ngi khc ch gip, cng khng ai vi phm, v b coi l mt iu
ng h nhc. Ch cn cch l phi t mnh c v hiu m thi.
c hiu, ngoi vic da trn c s kin thc v ng php hc
v t in th khng cn cch no khc na. T in m ti ni y
7

l cun Doeff, m c trng mi c mt bn sao. Cun ny kh dy,

khong 3000 trang giy Nht. Vic sao chp cun ny l mt vic
ln, khng phi chuyn d. Cun t in ny do mt ngi H Lan
tn l Hendrik Doeff, sng o Dejima, Nagasaki, dch cun t
in song ng c-H Lan ra ting Nht. Cun sch ny l nim m
c ca mi ngi, c coi nh bo bi duy nht trong gii nhng
ngi theo H Lan hc. T cun , ngi Nht sao ra v trng
Ogata ch c duy nht mt bn, nn hu nh lc no cng c ba, bn
ngi quay quanh cun Doeff.
Sau ny, thm mt bc na l c thm b t in H Lan do
Weiland son. B ny gm 6 tp, c ch thch bng ting H Lan.
Nu c Doeff khng hiu th li xem Weiland. Nhng trong thi
gian hc s cp, c xem Weiland cng khng hiu c. Bi vy, ch
c th da vo Doeff m thi.
Gi hc c thng quy nh vo cc ngy mt v ngy su (tc
ngy 1, 11, 21, 31 v 6, 16, 26 -ND) hay cc ngy ba v tm (tc l 3,
13, 23, v 8, 18, 28-ND). Nu ngy mai c gi c th m hm
trc k c nhng cu li bing nht cng khng ng. Trong
phng t in Doeff th no cng c nm, mi ngi tm li, im
lng ngi hc v tra cu t in. Sng hm sau l gi c hiu. c
hiu th cng s bc thm xem ai phi c t u n u. Lp
trng, tt nhin, c gi cun nguyn bn. Nm ngi th nm m
mi ngi th mi, c ln lt c v ging ngha nhng ch mnh
bc thm trng. Nu ngi khng c c, s quay vng sang
ngi khc. Trong , ngi no c c th k hiu bng chm
trng, ngi khng c c th nh chm en v ngi c lu
lot khng vp th nh du tam gic trng. y l du ca im u,
gp ba ln du chm trng trn.
Trng chia thnh by, tm cp hc khc nhau. Theo nguyn tc,
ngi ng u mt cp trong sut ba thng s c ln cp trn.
Ngoi gi c hiu, lp n anh c th gii ngha hay ch bo nhng
ch khng hiu cho nhng ngi hc lp di thn mt nh anh em
mt nh. Nhng mt khi vo gi c hiu th hon ton ph mc
cho mi ngi. Khng ai gip c, nn i vi cc hc sinh trng
Ogata su gi c trong thng khng khc g su ln thi.
8

C nh th dn dn ln nhng lp trn v c ht sch c trng,

khng cn g c na. Khi , phi i tm nhng g kh hn v
chng ti thu thp nhng li gii thiu hay li ta sch, nhng th
c tc dng tham kho, ch cho nhng hc tr lp trn c. C khi
li nh thy xung ging cho. Ti cng ch l mt hc tr ngi nghe
ging, nhng trong khi c nghe cc din gii khc nhau ca thy,
ln no ti cng thy khm phc s uyn thm ca thy, va cn k
ngn ngun, va v i cao siu. Thy l mt i gia trong gii nhng
nh H Lan hc, mt nhn vt ln va c danh, va c thc. Sau gi
hc, v li trng ti vn nh l ni vi cc bn ng mn: Hm
nay cu thy bi thuyt ging ca thy th no? T nhin t thy bn
mnh vn cn dt qu!.
Nui dng thc lc
Chng ti ch xung ph ung ru, a nghch vo nhng bui ti
ngay sau gi c hiu hoc ngy hm sau, v cn rnh nhng bn,
nm ngy na mi n gi hc tip theo. Sau mi gi hc, chng ti
chi thoi mi nh vy v gn n ngy c hiu li lao vo hc. Mt
thng c 6 k thi, nn phi hc rt nhiu. Vic c c sch hay
khng l ty thuc vo s c ti hay bt ti ca tng ngi, nhng
tuyt nhin chng ti khng c chuyn tr tr hnh thc, ch cn ly
danh l hc bao nhiu nm, ln bao nhiu bc v tt nghip, m
thc s nui dng c thc lc ca bn thn mnh. V vy, hu
ht cc hc sinh u c sch nguyn vn bng ting H Lan rt gii.
Hot ng sao chp sch
Nhn ni v cun t in ca Hendrik Doeff, ti xin c k mt cu
chuyn c lin quan. Thi , thnh thong li c ng lnh cha n
t trng sao gip cun t in ny. V vy, vic sao chp sch v,
t in tr thnh mt ngun thu nhp ca cc hc sinh trng Ogata.
Thi , gi sao sch tnh l mt trang Hanshi chng 10 dng, mi
dng 20 ch th mt trang c vi Mon tin. Nhng mt trang t
in Doeff vit theo chiu ngang, gm 30 dng, nn sao ht trang
th c nhng 16 Mon. Sau , nu sao c phn ch thch bng ting
Nht, cn c cng thm 8 Mon na.
9

em so vi vic sao chp nhng cun sch thng khc th qu thc

tin cng sao cun ny rt hu. Mt trang c 16 Mon th 10 trang
c nhng 164 Mon [10] . Nu thm phn ch thch bng ting
Nht na cn c thm mt na s tin y, tc l 80 Mon. C ngi
chuyn chp ch thch, cng c ngi ch chp phn ch ngang.
Cun t in Doeff dy 3000 trang, nn nhn tin cng ln s thnh
mt khon kh ln, c th gip ch cho cuc sng ca cc hc tr.
By gi ngh li khon tin ny khng ng l bao, ch hi , tuyt
nhin khng phi nh th.
Thi y, mt Koku (Thch) [11] thc gi 1 Bu 2 Shu, 1 Sh [12] ru
gi t 160 Mon n 200 Mon. Chi ph n hc ti trng mt thng
ch cn khong t 1 Bu 2 Shu n 1 Bu 3 Shu l . 1 Bu 2 Shu tin
vng theo t gi lc y khong 2 Kan 400 Mon tin bc, nn mt
ngy ch mt cha n 100 Mon. Mt ngy m chp mi trang cun
t in Doeff l c nhng 164 Mon, c th d ra.
Tt nhin, khng phi ai cng sao chp sch l tin i hc, m y
c th ni l mt cch kim tin ca ring nhng ngi theo H Lan
hc. Ti xin n c mt chuyn th ny. Edo qu ng l ni tp
trung cc lnh cha, nn khng ch t in Doeff m nhng n t
hng chp sch cho cc hc sinh theo ngnh H Lan hc cng rt
nhiu. T iu lm cho gi sao sch cao ln. So vi saka th cao
hn nhiu.
Cu Suzuki Giroku vn ngi vng Kanazawa, lnh a Kaga, l cu
hc tr t Edo xung saka hc. Lc u, cu ta khng c mt
Mon no trong ti, Edo v chu kh s, nhng sau nh cng
vic sao sch m lp c thn v cn tch ly tin na. Ch mt, hai
nm m cu ta gp c nhng 20 Ry tin vng, sau dng tin
ny vo trng Ogata hc v tr v qu Kanazawa. S d cu ta c
th lm c nh vy l nh vo H Lan hc. Trong suy ngh ca
Suzuki, Edo l mnh t thun li cho vic sao sch kim tin,
nhng ring vic hc nu khng phi l saka s khng th hc tp
n ni n chn. Cu ta bo quyt nh theo mc tiu v mang
tin kim c Edo v saka hc.
Say m vi k thut, cng ngh
10

Hi , s pht trin ca khoa hc, cng ngh cn cha nh by gi.

Nhng th nh my hi nc c mun xem cng khng th c c.
Ngay c nhng dng c th nghim ha hc cng khng u c mt
b hon chnh. B hon chnh th khng th c c, m nhng th
chp v cng khng. Trong hon cnh , c v my mc hay ha
hc, chng ti u bit nguyn l hot ng, nn d th no cng
mun t mnh th nghim xem sao. V vy, chng ti phi kh cng
xem sch nguyn vn, sao li s lm ging ht nh trong sch.
Phm Thu Giang dch

Ch thch:
[1]Tn tui ca cc thng gia ln hi by gi. H thc hin vic lu
thng tin t gia cc lnh cha.
[2]Trc y, cho d nh ngi ta ghp cc ch ci Hiragana lm
thnh mt bi ht gn nh ng dao (gm 47 ch ci). I, ro, ha, ni,
ho, he, to l phn u ca bi ht . Nhng hin nay ngi Nht hc
ch theo bng ch ci gm 54 ch, bt u bng a, i, u, e, o.
[3]It Tgai (1670-1736), nh Nho sng Horikawa, Kyto. Cha ng
l It Jinsai, ngi m ra mt hc phi mi trong Nho hc. It
Tgai l ngi tha k v pht trin hc phi , gi l Phi c hc.
[4]Kiu n ba dy, gn ging n tranh Vit Nam. y c coi l
nhc c quan trng trong m nhc truyn thng ca Nht Bn.
[5] y, t ny c dng vi ngha ch ngi chuyn c vn cng
vic ca lnh a cho lnh cha, c chc v cao nht trong s nhng
gia thn ca lnh cha.
[6]Ashigaru l nhng ngi thuc ng cp di v s. Thi bnh h
c nhim v canh gi thnh, cn thi chin th lm vic hu cn, tp
v.
[7]L mt khonh nh trong nh, thng c lm cao hn nn nh,
rng chng mt tm chiu truyn thng ca Nht. mi vng khc
nhau th tm chiu ny c lm theo kch c khc nhau, nhng
thng chiu di khong t 170cm n 191cm v chiu rng khong
11

t 75cm n 95 cm. Trong Tokonoma c t nhng trang tr nh

tranh v, bnh hoa, bc th php... y c th coi l ni trang trng
nht trong cn nh ca ngi Nht.
[8]Li vit bng bt lng nh vi nt thanh mnh.
[9]Trc y, t Hanshi l ch loi giy c kch thc bng na
kch thc ca loi giy c chiu di 8 Shun (khong 24.24cm) v
chiu rng 1 Shaku 1 Shun (khong 33.03cm), nhng sau ny,
Hanshi l ch lun loi giy ny.
[10]Cui thi Mc ph, ngi ta tnh 1 Kan bng 960 Mon, ch
khng phi 1000 Mon nh trc. V vy, c 96 Mon th c tnh l
100 Mon, tc l s di ra 4 Mon.
[11]1 Koku bng khong 180kg thc.
[12]1 Sh bng 1,8 lt.

12

Chng 2
Vng chnh duy tn
Bt u thu hc ph
Ti chuyn trng t Teppzu n Shinsenza vo nm Minh Tr th
nht, hay cn gi l nm Kei th t (1868-ND). V trng c t
trc cuc Minh Tr duy tn, nn ti ly nin hiu t tn cho
trng thnh Kei-gijuku (Khnh ng ngha thc). Cc hc tr tn
i, nay quay tr v v trng li tr nn ng vui, tp np. S lng
hc sinh nhiu ln, cn thit phi tng cng vic qun l ni n,
chn cht ch hn, nn ti vit mt cun sch nh v ni quy
trng hc. Nu ngi chp li s mt nhiu thi gian, cng sc nn
ti cho in v pht cho mi hc sinh mt cun. Trong c ghi nhiu
iu, nhng c mt im l hng thng s thu hc ph t hc sinh.
l tng mi, c thc hin u tin trng Kei-gijuku.
Trc , trong cc trng t thc ca Nht u theo cch ca ngi
Trung Hoa, tc l cc thy s thu tin hoc l vt khi nhp mn
nhn thy. Trong sut qu trnh hc, mi nm s phi mang l n hai
ln vo dp Obon [1] v dp cui nm. Ty tng hc sinh m c th
chun b tin hoc vt g , gi ghm cn thn mang n dng
thy. Nhng theo ti th nhng vt s khng c tc dng thit
thc. Ging dy cng l mt cng vic, m l cng vic th phi
c tr lng. Khng c chuyn g xu , nu nh quy nh mc
lng r rng v cng khai. Ti gi l Tin hc ph v hng thng
tin hnh thu ca mi hc sinh 2 Bu tin vng cc hc sinh lp
trn dy li cc hc sinh lp di.
Thi , mt thng c c khong 4 Ry tin vng l chi ph
cho vic n trong trng. V vy, hng thng s trch tin hc ph
m hc sinh np chi cho gio vin, mi ngi 4 Ry l coi nh
tm sng c, cn tha s em b sung vo qu ca trng.
13

Ngy nay, vic thu hc ph l chuyn ng nhin, nhng khi mi

bt u thc thi, thin h xung quanh phi tr mt v ngc nhin. Ti
bo mi thng hc sinh ch cn mang n 2 Bu tin vng, khng cn
gi vo giy hay tht dy g ht. C c thng bo rng, nu mang 1
Ry s c tr li tin tha. Th nhng cng vn c nhng hc sinh
gi tin cn thn vo giy, buc li v em n. M nh th th ti
bo: gi vo giy buc li s kh cho vic kim tin v c tnh tho ra
tr li hc tr. Chng ti thc hin quy nh ny kh nghim chnh,
nn vic mi ngi xung quanh ly lm ngc nhin cng l iu d
hiu.
Th v l hin nay, vic ny ng nhin tr thnh cch lm chung
trn ton nc Nht m khng ai c kin g. Khng cn ni n
ngha ca vic lm l ln hay nh, m ch ring s c cng thc
hin nhng quy nh mi nh vy phi rt cn mt s to bo,
quyt on. Nhng cng may l vic lm c tin hnh tri chy
t u n cui v nhanh chng lan rng ra nhiu ni khc. i vi
ti, coi nh mt s nguyn thnh hin thc nn khng cn g
vui hn na.
Kei-gijuku, trng hc hot ng duy nht trong c nc Nht
Mc d ti khng ng tnh g, nhng din bin trong thin hn th
tht kh hiu. Ngay trong cn binh m tao lon m u t nhin
li r ln phong tro tm hiu v phng Ty. Sau trn khi la
Ueno li n chin s sh (o-Chu) [2] . Khi , vn c nhiu
hc sinh n nhp hc v trng ca ti cng nhn nhp hn. Nhn ra
bn ngoi thy cc trng hc ca Mc ph tt nhin b xa b,
thm ch cc thy khng bit i u v u. Cn chnh quyn
mi th cha bnh tnh ngi li ngh n vic m trng hc. Trn
c nc Nht ch c trng Kei-gijuku l ni duy nht duy tr vic
nghin cu, hc tp.
Khi , c ln ti ni chuyn vi hc tr rng: Ngy xa trong cuc
chin ca Napoleon, vn mnh nc H Lan i n tuyt vong.
Khng ch ngay ti bn quc, m nhng vng t ngi H Lan
chim c trc y cng b tc ot n tn n , n mc
ngi H Lan khng cn ch cm c. Nhng may thay, th gii
14

ny cn mt ch duy nht, l o Dejima (Xut-o) Nagasaki

ca Nht Bn. Dejima vn l ni ngi H Lan n c tr. Chin
tranh chu u khng nh hng n Nht Bn, nn quc k ca H
Lan vn c cm hin ngang Dejima, c ngha l vng quc
cha hn tuyt vong. l iu m cho n nay ngi H Lan
vn t ho. Ni nh th thy rng, trong ngnh Ty phng hc,
trng Kei-gijuku ca chng ta cng c th v nh o Dejima, d
bn ngoi c i thay, c bin ng th no th trng vn vng vng
duy tr ngnh Ty phng hc. Trong tnh hnh cng thng nh vy,
nhng chng ta quyt s khng ngh mt ngy no. Chng no
trng ny cn th Nht Bn vn cn l mt nc vn minh trn th
gii. Cc tr phi lm sao khng b chi phi bi tnh hnh bn
ngoi.
Ti ni nh vy ng vin ng o cc hc tr ch tm vo
vic hc.
Kh khn trong vic qun l trng - Nn vit by gia tng
Mc d vy, vic qun l trng cng rt kh khn. Sau chin lon,
s lng hc tr tng ln ngoi d on, nhng thnh phn kh phc
tp. Nhiu ngi l lnh tham gia chin s sh hi nm ngoi, sau
b loi tr khi on qun binh, khng tr v qu m gc sng ng
vo trng ti xin hc. Trong cn c c nhng tng lnh tr ca
vng Tosa, eo hai thanh gm ln nh. H khng mang sng,
nhng mt th hm hm nh sn sng tut gm bt c lc no. C
ngi cn mc o kimono mu ca ph n. Hi ra th h hnh
din tr li rng, l kimono ly c trong chin trn Aizu
(Hp-Tn) [3] . Thc ra, l nhng ngi hung hng v ng s,
ch nhn qua thy khng nn ng n l hn.
Nh ni, khi cn Shinsenza, ti c tho mt bn ni quy n
gin, quy nh v vic cm hc sinh cho nhau vay tin. Phi i ng v
thc dy ng gi quy nh. n ba phi xung nh n ng gi.
Ngoi ra, tuyt i khng c v by. V ln tng, ln tm lip
ngn tt nhin l cm, m v ln giy bao quanh n lng, bn gh
hay bt c mt vt g ca ring mnh cng khng c. quy
nh nh vy c ngha l hc sinh phi nghim chnh thc hin. Tm
15

lip no b vit by, ch thn ti mang con dao nh n khot i v

buc hc sinh phng phi dn giy mi vo. Trong trng hp
giy bao quanh n lng b v by, bt k l n lng ca ai cng
pht ch nhn ca chic n . Nu cc hc tr c bin lun: Tha
thy, khng phi con m ngi khc v! ti cng khng tha.
li cho ngi khc, khng dm nhn coi nh l bao bin. n ca
mnh m ngi nhn ngi khc v by l khng c. y cng l
mt ti. n c hnh v by khng c trong trng m phi x
giy ra dn li. Ti pht rt nghim, khng tha cho mt trng hp
no. K c nhng cu hung hng, c ni th no ti cng khng chn
bc v thc hin rt trit .
C mt cu hc tr m ti khng cn nh tn vit by c ln gi
u bng g. Ti bt c v bo: G th ny? Thy quy nh
khng c v by ln bt c vt g, k c ring m ti sao tr li
c tnh tri ? Thy mun xa i, nhng gi bng g khng xa
c. Thy s p v. Con phi em gi khc n!. Ni ri ti ly
chn gim cho v chic gi . xem cc hc tr phn ng nh th
no? Nu h tin li gn, mc d khng ni ra rng, s sn sng lm
i th ca h, m ch t thi lm h khng dm. Tng ngi
ti vn cao ln, nhng thc ra n Nhu o ti cng khng bit. T
thu cha sinh m , ti cha nh ai bao gi, nhng v gin d th
nh sp lao vo ngi khc, khng ch to ming m c thn hnh
cng lm i phng co rm li v nghe theo. Nhng k hung hng
t chin trn tr v cng phi im lng v trt t trong trng tm thi
c thit lp tr li. Trong s cng c nhiu hc tr ngoan,
chu kh hc tp v gi nghim k lut. iu lm cho khng kh
trong trng lnh mnh ln rt nhiu. Ti khu Shinsenza cho
n nm Minh Tr th t (1871-ND).
B Gio dc u tin
Nhng bin ng bi cuc ci cch dn cng tm lng, thin h yn
bnh tr li. Chnh ph mi lao vo gii quyt nhng tn d c.
khng phi l vic d dng, nn cho n mi nm Minh Tr th nm
(1872-ND), th su vn cha th quay ra quan tm n gio dc
c. Lc , trn ton quc ch c mt c s duy nht dy Ty
16

phng hc l trng Kei-gijuku ca ti. Cho n trc khi chnh

ph thc thi chnh sch Haihanchiken (Ph-phin-tr-huyn) [4] th
vn ch c trng Kei-gijuku l hot ng. Sau , B Gio dc mi
c thnh lp. T tr i, chnh ph bt u thc s dn sc vo
pht trin gio dc.
Trng ti vn dy nh trc y v ngy cng c nhiu hc sinh
n nhp hc. S lng hc sinh lun mc t 200 n 300 ngi.
Chng ti quyt nh ch dy cch c v gii ngha sch vit bng
Anh ng, ch khng dy Hn hc nh tng c tin hnh Nht
t trc n nay. V vy, trong s hc sinh c rt nhiu ngi khng
c c ch Hn. Dn dn, cng xut hin nhiu hc sinh c th c
c bt k vn bn bng ting Anh no, m sch v, th t ch Hn
th li khng hiu g.
Hi ngc i, v ngi ta hc ch Hn trc, sau mi chuyn sang
ting Anh, cn trng ti th c ngi hc Ty phng hc xong
mi chuyn sang Hn hc. Nhng ngi nh cu Hatano Shgor
(Ba-a-D Tha-Ng-Lang) [5] t nh hc ton sch v ting Anh
v khng c c sch v ca Nht Bn. Nhng nh c vn ti bm
sinh v tr lc di do, nn sau khi hc Ty phng hc, cu
chuyn sang Hn hc v tin b nhanh chng. Cho n nay, cu
Hatano tr thnh mt hc gi xut sc v khng h gp tr ngi g
v mt ngn ng.
Phng chm gio dc: dy ch yu v khoa hc t nhin v gio
dc tinh thn c lp
Nh c nhit tm mun qung b Ty phng hc trn ton nc
Nht v mun xy dng t nc vn minh, giu mnh nh cc nc
phng Ty, nn trng Kei-gijuku ca ti tr thnh tin phong,
hng o cho ngnh Ty phng hc Nht Bn. Trng ng
vai tr nh mt i l trong ngnh nghin cu Ty phng hc,
mt vic khng phi do ngi phng Ty nh v. V vy, chng ti
b nhng ngi ngoan c, c h ght l chuyn d hiu.
T tng gio dc ca ti l coi trng nhng quy lut t nhin, dy
hc sinh ch yu l hai b mn ton hc v vt l. Ti mun h suy
ngh v mi s vn ng ca nhng vt hu th nh con ngi, vn
17

vt theo li t duy . Cn v mt o c, chng ti cng nhn con

ngi l ch tn, ch linh ca vn vt nn phi trn trng, khng c
coi thng hay khinh mit v cng khng c lm iu g tri vi
nhn lun con ngi. Bt nhn, bt ngha, bt trung, bt hiu, nhng
iu xu xa , d c ai nh hay thc bch n u, cng khng c
lm. Mi ngi u phi hng n nhng hnh ng cao thng v
phi c tinh thn t lp cao. Trc ht, phi c mt c s gi cho tm
khng c ng lon v chuyn ch vo iu mnh nh hng n.
Th nhn tng quan gia phng ng v phng Ty, v s tin
b trc-sau, nhanh-chm s thy mt s khc bit ln. C hai nn
hc thut u thuyt gio cc vn v o c, u c nhng l
lun v kinh t. C vn ln v, c hai u c nhng s trng, s
on khc nhau. Nhng nu xt v sc mnh ca mt quc gia, v
ph quc cng binh v vn hnh phc ca ngi dn th cc quc
gia phng ng phi chu li bc trc cc quc gia phng
Ty. Sc mnh ca bt k mt quc gia no cng s bt ngun t
gio dc, nhng phng php gio dc ca phng ng v phng
Ty li khc nhau. Phng ng nng v t tng Nho gio, cn
phng Ty thin v ch ngha vn minh.
Nu so snh nh vy th phng ng thiu hai im. V mt hu
hnh, thiu cc khoa hc t nhin, v v mt v hnh thiu tinh thn
c lp. Chnh tr gia th tr nc, doanh nhn th tin hnh cc hot
ng sn xut, kinh doanh, ngi dn phi c tinh thn yu nc, gia
nh phi on t, chan ha hnh phc. Nu tm v ci ngun s hiu
nguyn do ti u. V d mt cch gn gi, d hiu l phm vi mt
quc gia, m xa xi hn l phm vi ton nhn loi. Ton th loi
ngi v vn vt u cng khng th thiu c cc tri thc v
khoa hc t nhin, u cng khng th thiu tinh thn c lp.
Nhng iu quan trng li qu b coi thng Nht Bn. V th,
khng th m ca snh vai vi cc cng quc phng Ty c.
Ti tin tng mt cch su sc, l do li ca nn gio dc Hn
hc.
Trong hon cnh hin nay, khng kinh ph, khng th xy dng
nhng khoa hc chuyn ngnh, nhng trong iu kin c th, chng
ti quyt nh theo phng chm gio dc dy ch yu v cc khoa
18

hc t nhin. Bn cnh , v mt o c th cao t tng c

lp. T sm n chiu, trong bt c cu chuyn no, chng ti cng
u ni v s cn thit hoc tin hnh cc bi ging, vit sch ch dn
v phng chm .
Chng ti c cng my m v n lc thc hin ch trng ra,
nn nim tin ca cc hc sinh i vi Hn hc nht dn i. Khi c
nghe k, hin nay cc hc sinh c ca trng ang tch cc hot ng
bn ngoi x hi, mc d cng v cng tc no h vn khng ri
xa cc tri thc v khoa hc t nhin, gi gn phm cch cao thng
v tinh thn c lp. i vi ti, l nim vui ln lao nht trong
nhng nm v gi.
Mt mnh i ch vi c nn Hn hc trong nc
Ti khng tn th Hn hc v khng t Hn hc v tr quan trng.
Hn th, t lc cn tr, ti c tm huyt mun loi b ht nhng
hc thuyt th cu h nho. Vic cc thng dch vin hay nhng nh
Ty phng hc ph phn cc nh Hn hc l chuyn bnh thng,
khng hi g c. Nhng ti li l ngi c kh nhiu sch Hn hc.
Ti c, nhng lun t ra khng bit nhng lc cn thit li cho ra
nhng ph phn thm su. iu ny lm cho cc nh Nho thi
khng th khng hn ti c.
Vi nhng ngi khc th ti lun tht lng, nhng vi cc nh Nho
th khc. Ti c bit cc in tch, in c m cc nh Nho thng
dng v nh ti ni, t thu nh ti theo hc cc sch v kinh
in kh t nhng ngi thy nghim khc. Nhng cun nh Xun
thu t th truyn, Quc ng, S k, Hn th th tt nhin l ti c.
Ngoi ra, cn hc t th ng kinh nh Kinh Thi, Kinh Th... C
nhng cun rt th v ca Lo T, Trang T ti cng u c
nghe thy ging hoc t mnh nghin cu. l nh cng dy d ca
thy Shira ishi, mt danh Nho ca Nakatsu.
Mc d thng hiu nhng sch kinh s nh vy, nhng ti lun t ra
khng bit v khi c dp th nm ngay nhng im yu ca Hn hc
tn cng khng thng tic, c bng li ni v trn sch v.
Chuyn ngi ta gi l nui ong tay o, m i vi cc nh Nho
th ti l k ngoi o xu xa.
19

Vic ti ly Nho gio lm k i ch ca mnh n mc nh vy, v

theo ti, trong thi i m ca m t tng th cu ca Nho gio
ng vo trong tr no lp hu th, th t tng vn minh ca phng
Ty s rt kh vo c Nht Bn. Ti n lc ht sc cu lp tr,
a h n vi nn hc thut m ti t nim tin tuyt i vo .
Thc tm ti chun b tinh thn tp hp tt c cc nh Nho n
mt mnh i u vi h.
Nhn vo tnh hnh chnh ph v x hi bn ngoi, ni chung, vic
gio dc vn minh c truyn b kh rng ri, nhng nhng
ngi t trung nin tr ln li khng th bc vo a ht ca Ty
phng hc c. Khi lm chuyn g , h u phi da vo Hn
hc, mi s u suy t t Hn hc. V th, vic ti dm coi thng v
thch thc vi c nn Hn hc m h cho l thn b, thm hu l vic
rt nguy him cho bn thn ti.
Mt mnh vit v dch sch
Hn na, trc v sau ci cch Minh Tr l thi k m ti dn sc
vo vit, dch sch. V bi cnh ra i ca cc tc phm ny, ti c
cho in trong Tuyn tp Fukuzawa Yukichi, nn xin c lc bt,
khng trnh by li y. Vic dch v vit sch vn l tng ca
ring ti. Ti khng nhn li yu cu, ch th ca ai cng nh khng
bn bc cng ai, m t mnh vit theo ca mnh. Khng k vi cc
nh Nho thi , tt nhin, m vi c bn b cng ch hng theo
Ty phng hc, ti cng khng a cho xem v cng khng nh
vit gip c li gii thiu. Nh th c l khng c hay. ng ra ti
nn nh mt ng thy cao nin no vit gip li ta th tt hn.
Nhng ti khng thch nh vy. Di dng qu, m khng cn bit bn
dch ca ti thc t th no, tt c nhng ngi theo trng phi Hn
hc c xa c l u khng a g.
Mc du vy, nhng cun sch vn c ph bin rng ri, l v
ang c cao tro t tng m ca, khai ha vn minh.
Ly danh ngha sch nguyn bn kim tin
C ln ti mang sch nguyn bn n ch Kar tn l Okudaira Iki
20

v nh mua gip. Kar vn l mt chuyn gia, nn khi nhn thy

cun sch lin bo ngay: Cun ny hay y. Chc l t!. ng ta
ht li khen ngi, nhng ti vn bit r bng d ng ta th no. Nu
ti vnh vang bo cun rt hu ch v gi m ti bn l gi r
khng ng, ng ta s ni: Nu ng nh th, cu em i ch khc
m bn!.
Ti bit r tim en ca ng ta, nn n u: ng l nh th, y
l cun sch m ti rt cn v vic ti n nh ng mua gip l v ti
c th nhn tin chi tiu, nhng li c th mn v lc no cn.
Thc ra, l cch ti nhn khng tin ca lnh a. V vy, ti
mo mui by t tht suy ngh ca mnh v mong ng cp cho ti
tin, trn danh ngha l tin mua sch. Ni tm li, ti ch l mt k
n my kho xin m thi!.
Thy ti ni thng cng ra, ng ta cng nh chu. Chuyn ti dm
lm nh vy l v, c nghe k rng, chnh ng ta em bn mt
cun sch nguyn bn cho lnh a vi gi 20 Ry g , nn c mt
i sch ngm l nu ng ta t chi, ti s lm tung mi chuyn ra.
y qu thc l mt phng tin uy hip hu ch, nn ng Kar
khng cn cch no khc, nh thun theo. Ti ly danh ngha l bn
sch theo ng nh tin l c t trc ly hn 20 Ry. Trong
, ti gi v qu cho m 15 Ry, tm thi gip c qua cnh ngho
tng.
Con ngi l su mt ca x hi
Nh vy, ti lm mt vic ht sc ng b khinh b v khng cn
g bin minh. Ti lm vic m khng h bit xu h, khng h
cho rng, y l vic xu, m ch ngh, nu khng ly th thit m
thi. Nh ngi i sn s chn vic bn mt con chim nhn hn l
em v mt con s nh, ti ch ngh l lm th no c th ly
c mt khon tin ln v thm hnh din v vic mnh lm.
thc ra l mt iu ng khinh r, nhng bn cht ca ti khng hn
l ti t n mc .
Ti sinh ra trong mt gia nh m gia phong khng phi l ti, t nh
c gio dc bi mt ngi m c tm hn trong sng v ngay
thng. Ti t t ra cho mnh mt nguyn tc: Khi giao du vi ngi
21

khc, khng bao gi c mng n tin bc ca h. Nhng ch vi

nhng c quan chc trch ca Mc ph l ti lun c d lm nhng
vic tri vi nguyn tc sng ca mnh m khng h cm thy xu h.
Th mi thy con ngi chnh l su mt ca x hi.
Tnh hnh x hi m lun mt trng thi n nh th su m s
su con v c nh th n v tn. thay i b mt ca nhng con
su, tc nhng n l ca thi tc c , x hi cn c mt cuc ci
cch ln.
Bi vy, s kin Mc ph, tc b my chnh quyn tng tn ti
trong sut 300 nm b lt , l mt cuc ci cch ln ca x hi
Nht Bn. Theo , ti cng nh ngi tnh dy sau cn mng m v
cng phi thay i cch ng x ca mnh vi Mc ph. Cho n nay,
ti lm nhng iu ng xu h, v qu tn sng ngi ca Mc
ph, coi h l ngi cao qu v ti sn ca h l ca cng, ca thin
nhin. V th, chnh ti bt gic tr thnh k v lim s.
Nhng t nay, cc lnh cha cng l nhng ngi bnh thng, bnh
ng nh bao ngi khc. T cch nhn nhn ny ti i n ngh
cho rng, vic tham lam v vt ca ngi khc l khng xng
ng vi mt ngi n ng. Khi , ti khng ngh su sc v cng
khng ni ra bng li, nhng hiu trong mnh c mt s chuyn
bin ln. Mt ngi trc y tng lm nhng vic ng khinh r
vi Mc ph nh vy, m sau ny c lc ngi ca Mc ph mang
n cho ti cng t chi thng thng.
Ti khng t chi th bn ngoi cng khng ai ci ch m t nhin
li bin i ra nh vy. K m cho n gn y vn tham lam nh
ngi Triu Tin, by gi li thng thn b tr nhng th ngi ta
em n cho mnh v tr thnh mt k s cao thng, lim khit
khng khc g anh em nh B Di, Thc T [6] . h chng phi l
mt s chuyn bin phi thng hay sao? y khng phi l chuyn
ca ngi khc, m chnh l chuyn ca bn thn ti, l iu t ti
nhn li v ph phn mnh. Cng phi ni thm rng, cng vi vic
chnh quyn phong kin trung ng b lt th tm l b coi l n l
trong tng c nhn cng theo m mt i.
Khng nn t hy vng vo vn minh Trung Hoa
22

Ni rng ra mt cht phi nhc n Trung Hoa. Nhn vo thc trng

hin nay, khi m nh Mn Thanh vn tn ti th vic a ngi dn
Trung Hoa tin ln khai ha vn minh l iu khng tng v v ch.
Ni g th ni, nu o n tn gc r chnh quyn c v thit lp mt
c cu mi, lng ngi cng s thay i theo. Chnh ph mi, d c
nhng nhn vt kit xut n th no, k l c mt trm ng L Hng
Chng [7] cng khng th lm c g.
Ngi Trung Hoa mun tin hnh khai ha vn minh, thay i np
ngh ca ngi dn, khng cn diu k no khc hn l phi lt
chnh quyn trung ng hin nay. Lt c chnh quyn ,
nhng tip theo c tin hnh c cuc Vng chnh duy tn nh
Nht hay khng cn l iu kh m bo m c. Mun ginh c
lp cho t nc, khng cn cch no khc l phi lt chnh ph
hin nay. Chnh ph l ca quc gia hay quc gia thuc v chnh ph,
nhng iu nh vy ti chc ngi Trung Hoa cng hiu.
S yn ng trong lnh a l nh chnh mnh
T chuyn v tin bc ti vit lan man thnh ra di dng, nhng tin
y, ti cng xin k mt cht v lnh a Nakatsu.
Nh ni phn trn, ti khng tham d g vo nhng cuc tranh
lun v chnh tr ngoi thin h nh Cn vng, T Mc. V ng
hng chnh tr ca lnh a Nakatsu, ti cng rt lnh nht, nn t
do, khng phi vng bn g. Khi cuc Vng chnh duy tn c
tin hnh, quan st s tnh ca cc lnh a, ti thy nhng tranh lun
v Cn vng, T Mc ngy cng lan rng. Hi xy ra chuyn g l
ngi ta lin bt cc cu i thn m bng t st. Hoc ci cch
th ch hnh chnh ca Mc ph vi mt quyt nh anh minh nht,
li n ra nhng cuc tranh lun v chia b phi dn n mu thun,
mu. Trong mi lnh a, phi c n tm, chn lnh a xy ra
tnh trng nh vy.
Khi , nu ti c tham vng chnh tr v v lnh a pht biu quan
im ca mnh l Cn vng hay T Mc th nht nh s xy ra bo
lon ch khng sai. Th nhng, ti im lng, khng h pht ngn g.
Hn na, cn th n mc c ai n ni g, ti cng gt i bo
khng cn ni nhiu nhng chuyn nh th, nn thi i th hn. Nh
23

vy, lnh a Nakatsu rt yn ng, khng c chuyn git chc ln

nhau. Ti ngh l do ti khng bnh lun, nn trong lnh a khng
c chuyn git chc, cng khng xy ra vic ngi ny thng quan,
ngi kia thoi chc hn lon.
Ni chuyn mt cch na vi vi nhng v chc trch ca lnh a
Nm Minh Tr th ba (1870-ND) ti v Nakatsu n m. Khi , th
ch hnh chnh ca lnh a ang vo tnh th bin i mnh m.
Nghe phong thanh Fukuzawa t Tky v, ngi ta cho gi n t
dinh ca lnh cha. tp trung ng nhng v chc sc
quan trng ca lnh a. C l h u ch ti n v pht ngn iu
g gh gm.
Khi thy ti xut hin h hi xem lnh a cn phi lm th no, rng,
h nh ang ng trong sng m, phn vn khng bit nn i theo
ng hng no. H ni vi v mt rt lo lng, nn ti tr li rng:
Khng cn phi lm g c. Cc lnh a ang m v vic phi chia
li bng lc cho u, cn theo ti th c nguyn nh hin nay,
khng nn lm g c. Ngi no trc kia nhn 1000 Koku th nay
vn gi nguyn 1000 Koku, ngi nhn 100 Koku cng c cho h
nhn 100 Koku. Gi nguyn s yn bnh nh hin nay l thng
sch.
Ti ni c th v rnh rt ngh , nn tt c nhng v chc sc c
mt u ngc nhin, ng thi vui mng ra mt, khi thy ti tr
chuyn mt cch n ha nh vy.
Khuyn bn v kh
Cu chuyn tin su thm th ti a ra mt ngh: Nh ti va
ni, vn bng lc hay ng cp nn nguyn nh vy. Nhng ti
mun khuyn co mt iu rng trong lnh a hin nay c c sng
ln v sng nh. C v kh th lp c nc. l iu d thy.
Th nhng, vi nhng v kh m cc v s v lnh a c trong tay,
liu trn thc t chng ta c th tin hnh chin tranh c khng?
Ti cho l khng th!
Chng hn nh hm nay m ngi Chsh n lm bo lon, chng
ta cng nh phi theo h. M nh qun Sassh c ko n tn cng,
24

chng ta cng khng chng tr li c, nh khut phc theo. y

mi l iu ti thc s lo lng. Theo ti, lnh a yu th khng c
li, m vic c v kh ch gy ha thm. Th nn, ti ch mun lnh
a bn ht v kh i. Nhn li, thy i bc ca chng ta ton l i
bc Krupp [8] . Thi gi by gi mi khu c th bn c 3000,
5000 hay 10.000 yn. Chng ta nn em bn ht i nh o Ryky
(Lu-Cu) [9] ngy xa.
Khi ngi Chsh n, ta cng D, d, m ngi Sassh n, ta
cng Vng, vng. Nu ngi Sassh bo th ny, th kia, ta bo h
i m ni trc tip vi Chsh. Cn khi ngi Chsh yu cu g, ta
nn bo h trc tip n nh ngi Sassh. Ngha l ta nn chuyn
nhng phin toi cho ngi khc, cn lnh a chng ta th no cng
chp thun c. Theo ti x s nh th l hn. Lm nh vy s
khng c chuyn git ngi, m khng git ngi th h s khng c
c g bt ta. Hn na, d th no t nc ny cng theo ng
khai ha vn minh. V vy, chng ta nn xy dng trng hc, gio
dc cho lp tr trong lnh a theo chiu hng l tt nht. Nu
chng ta quyt nh thc hin theo phng chm ny v bn ht sch
v kh i th qu l tuyt vi.
y c mt chuyn th ny. Qua kho st tnh hnh Tky, ti thy
chnh ph mi ang nh tin hnh ci cch ton b hi qun v ang
b v chuyn tin bc. Th nn, ta th vit giy va nh l n xin
va nh l giy ng k xin bn l c. Lnh a Nakatsu ca chng
ta b v kh nh vy, mi nm s ra c my vn yn. Chng ta
m bo s np tin cho chnh ph h ty chi tiu th B hi
lc qun s rt vui mng.
V phn chnh ph, nu ba trm lnh cha, mi ngi ch tc mt
loi v kh khc nhau, mi ngi t chc mt qun i khc nhau,
cui cng lm sao thu tm c? Chuyn lm th no thng nht
thin h chng phi l nm trong sch lc ca chnh ph hay sao?
Th nhng, nu ni ny dng sng Krupp, lnh a bn cnh li
dng i bc ca Armstrong [10] , ni kia li dng cc loi sng nh
ca Php, ngay y li c c sng Geweer [11] nhp t H Lan v
t ngy xa ngy xa.
Tnh trng trong ton nc Nht c hng trm, hng nghn loi v kh
25

nh th, m by gi c s bin g cng khng th tin hnh chin

tranh c. Chng ta nn np tin cho chnh ph. Nh th khng ch
bn pha chnh ph mng r m c lnh a Nakatsu cng c an
lc. chnh l hnh ng nht c lng tin, nn ti khuyn lnh
a hy lm theo nh th.
V s lng trn
Th nhng, pha lnh a li gay gt phn i kin ca ti. Trong s
ba, bn ngi ph trch v mt qun s ca lnh a, nhng ngi
nh ng Suganuma Shingoemon (Gian-Chiu Tn-Ng-T-V-Mn)
[12] l phn i kch lit nht. Tt c c ta hm y u thng nht
mt kin. Ti chng th lm g c hn, mi quay ra cc v s bo
h nn bung gm kim, tht lng trn, nhng h bo, ch c
iu l d th no cng khng th b c. V vy, ti cng khng
bn su thm na. Khng c th thi, ng lm, vi ti th no
cng c. H c vic lm theo h, cn vic ti ni l v, ti cho
rng, nn nh th. V cu chuyn kt thc , nhng cng nh ti
khng c nhit tm bn lun cc vn chnh tr m cc v s ca
Nakatsu cng khng b thng tch g. l mt s thc v ngu
nhin ti lm c mt vic tt cho lnh a.
Hn na, Nakatsu ngi ta khng tin hnh gim bng lc m chia
u theo u ngi, nn c ngi t nhin li c nhn nhiu thm.
Phn chia rt c li. V d nh c Ri (L), v ti, trc y c thu
nhp 250 Koku th nay nhn c phiu cng tri tr gi 3000 yn.
Nh anh Imazumi Yutar (Kim-Tuyn T-Thi-Lang), tc l anh r
ca v ti trc y, thu nhp 350 Koku, nay c nhn 4000 yn.
Nhng bng lc nhn c th cng nh mt th tin chng trong
sng g, thong chc ht veo. Ch c mt iu ti mun nhn mnh
l trong khi bn ngoi bin ng m m th lnh a Nakatsu li rt
yn .
Ch thch
[1]Obon hay cn gi l Urabon vn bt ngun t Ullambana ca
ting Phn, dng ch nghi l Pht gio c t chc vo ngy 15
thng 7 m lch, hay cn gi l L Vu Lan. Vo ngy ny, ngi ta
26

thng tng kinh, i thm m v dng th cng ln nhng v

quy tin trong h tc mnh.
[2]a danh xa, tri rng trn cc tnh Fukushima, Miyagi, Iwate v
Aomori ca vng ng Bc Nht Bn.
[3]Tn mt lnh a xa, nm pha ty tnh Fukushima ngy nay.
[4]Haihanchiken (Ph-phin-tr-huyn) l chnh sch c thc thi
bt u t ngy 14 thng 7 nm Minh Tr th t (1871) nhm xa b
lnh a v cc n v hnh chnh c, a cc lnh cha ln tp trung
Tky. Thay vo l cc tnh trng c chnh quyn trung
ng trc tip b nhim v phi xung cc a phng. Thng 11
nm 1871, th ch hnh chnh quc gia vi 3 ph v 72 tnh c
thit lp.
[5]Hatano Shgor (1854-1929), ngi vng Totominokuni
Kakekawa (thuc tnh Shizuoka ngy nay). ng kinh qua nhiu
trng trch nh i biu ngh vin thnh ph Tky, Tng Bin tp
bo Nihon shimbun, Gim c iu hnh Ngn hng Mitsui,
[6]B Di, Thc T l hai nhn vt sng vo thi c i ca Trung
Quc. Tng truyn rng, khi V vng nh Chu tin hnh cuc
chinh pht Tr vng nh n, hai anh em B Di, Thc T v vo
nga ca V vng v khuyn ngn, nhng V vng khng nghe
theo, nn h t thy xu h khi nhn bng lc ca nh Chu bn n
vo Th Dng Sn n cy c m cht. H c coi l tm gng
ca tm hn cao thng v thanh khit.
[7]Nh hot ng chnh tr hng u ca chnh ph Mn Thanh.
[8]Tn ca cng ty chuyn sn xut v kh ca c.
[9]Tn c ca o Okinawa ngy nay.
[10]Tn ca mt nh chuyn sn xut ch to i bc v cc loi my
mc thy lc ngi Anh.
[11]Geweer ting H Lan l ch sng tiu lc, nhng nm 1831 c
mt t nhp sng nh ny t H Lan mt cch t v t , ngi
Nht quen gi tiu lc ca H Lan l Geweer.
[12]L v s cp cao v am hiu v c binh php ca phng ng v
phng Ty.

27

Chng 3
Nhng nm thng v gi
Nguyn do ca vic ght lm quan chc
Cuc i ti khng c g thay i khc ngi, tc l thu nh th chu
nhiu kh nhc, cn nhng nm v gi li c hng cuc sng an
nhn. khng phi l iu him c trn i. Ti nm tri mi
kh cc cng nh sung sng ca mt con ngi bnh thng, cho
n nay cha c iu g phi qu xu h cng nh cha c iu g
qu hi hn v c sng nhng nm thng thanh thn. Trc ht
phi ni ti l mt ngi hnh phc.
Th nhng, thin h th v vn. T xa m nhn nhng s sng kh
ca ti, c l mi ngi s nh gi khc nhau v cng c ngi
khng khi hoi nghi. c bit, h cho rng, vic ti khng phi l
mt k ngu dt cho lm, ngc li c nhiu hiu bit v chnh tr, m
kt cc li khng ra lm quan chc cho chnh ph l mt iu l i.
Trong x hi Nht Bn, mi ngi th c mi, trm ngi th c
trm, tt c u mu cu vic tin thn, thng quan tin chc v tr
thnh cng chc. Vy m ch c mt mnh ng Fukuzawa l khng
thch. Tht l kh hiu!
H khng ch x xo bnh lun m c ngi cn trc tip hi ti. H
cho rng, ti khng phi l mt ngi Nht bnh thng. Ngay c
mt ngi nc ngoi m ti quen cng thc mc v vic tin thoi
ny. Mt ngi M cn nhiu ln n bo ti sao khng ra chnh ph
m lm vic. Chim mt v tr tt trong chnh ph v lm nhng vic
mnh cho l ng, va c danh, va c li. Nh th chng hay sao?
Ti ch ci ch khng i p g.
Ngay sau cuc duy tn, nhm nhng ngi lp nn chnh ph mi
bn lun v cho ti l mt ngi theo Phi T Mc, gi tm lng
trung tit vi Mc ph trc y, nn khng ra lm quan phc v
28

chnh quyn mi, ch vui vi chnh tr ca Mc ph m ght chnh

ph ca Thin hong. Trong lch s cch mng t xa n nay, c
nhng ngi c gi l Di thn ca triu nh c v Fukuzawa c
v nh bt chc nhng Di thn , siu phm phiu du ngoi
ci i thc, nhng thc ra trong tm th m mi bt bnh v hn, nn
khng th ngh ra iu g tt p cho chnh ph mi c. Chnh ph
mi khng th ch quan vi nhng k nh th.
Ti c bit ngi ta tng tng th ny, th kia v mnh, nhng
ngi di thn c mang ra bn lun y t xa cn lng yu mn
vi vi ch ng cp v ch trng b quan ta cng ca th ch
c. Trong cuc duy tn, khi cc trung thn ngha s ca Mc ph xn
xao bn lun v lng trung ngha, by t nhit huyt i vi phong
tro T Mc n mc b trn i theo, th ngi di thn khng bn
lun g, thm ch, nu bit c ngi b trn cn khuyn h khng nn
lm nhng vic v b, bo h rng, chc chn s tht bi, nn thi i
th hn.
V vy, kt lun cho ti l di thn ca th ch c l khng n khp.
Ni l di thn ca chnh ph c th trong cuc duy tn cc trung thn
ngha s ca Mc ph ng vi chc danh ny nht. Tuy nhin, ch
trong chnh ph c h mi l ngi trung ngha th nht m thi.
Khng bit t lc no, h thot bin i, nhanh chng chuyn
thnh ngi trung ngha th hai, nn khng th gi h l di thn
c. M thi, chuyn trung thn th tm gc, ta s cng tr li vn
tin thoi ca ti.
Nh ni t trc, v ght ch ng cp v ch trng b quan
ta cng t y lng, nn trong cuc duy tn ti khng h c theo
Phi T Mc. Th nhng, nu quan st hnh ng ca nhng ngi
theo Phi Cn vng th so vi Mc ph h cn ch trng ta quc
v Nhng di hn nhiu. Cn ti khng c tr sc cho nhng phe
phi nh vy. Ti quyt nh s ng trung lp, c lp mt mnh th
chnh ph mi li a ra mt mnh lnh ng c nh gi cao l
m ca t nc. Nhng ch mang ting l ch trng m nc, ch
thc ra u u cng ng kn. Ti khng th tin tng c iu g.
Nhn xung quanh ng Ty Nam Bc khng c ly mt ngi hn
huyn, nn nh m thm lm nhng vic mnh c th.
29

Trong khi ti ch trng m ca t nc v tip thu vn minh

phng Ty, th t tng m ca t nc ca chnh ph dn tr
thnh hin thc, ch khng phi l khng c ci bin g. Chnh s
tin b nhanh chng ca x hi lm ti vui mng v phn khi.
thc l iu k diu. c vng ln lao ca ti cng c thc
hin, nn ti khng cn ta thn v nhng iu bt bnh na.
Coi nhng k khng c phm hnh thuc loi ngi khc
iu th nht, ti ni trn. iu th hai tuy kh ni, nhng nhn
vo li sng ca ton th nhng cng chc, ti thy phm cch vn
c ca h khng phi l cao qu g. Sinh thi, h n sang, mc p,
trong nhng dinh th ln, tiu xi xa hoa, mi vic u suy ngh thu
o, i nhn x th hay, lm chnh tr u khng phi l ti, nhng
chuyn g h cng bt chc tnh v t ca ngi Trung Quc, khng
gi gn bn thn mnh. Ch cn mt cht l ung ru, bn ct vi
ph n v c v nh coi nhc dc l th vui ti thng ca con
ngi. C trong v ngoi nh u c nui v b, phm ti a th m
khng bit xu h. Khng nhng khng c nh giu gim nhng
vic xu nh vy, m cn lm ra v mt vnh vang.
Phi ni rng, mt mt, h va tin hnh cng cuc ci cch theo vn
minh phng Ty, mt khc, li hc theo nhng thi quen xu ca
Nht Bn ngy xa. Bi vy, gc li chuyn khc, ch cn nhn v
vic ny thi c th thy h ri xung hng ngi thp hn.
Th nhng, ti cng ch coi l mt thi i, t xa nhn li cng
khng c g l th ght hay c nh cm on. i khi, ti c qua
li ch h, ni chuyn v nhng vic cn hay ci a vui v, nhng
nu bo gia nhp vo hng ng ca h, n chung vi h mt ni cm
hay li gn h th ti cm gic nh c g bn thu, u v thy kh
chu. cng l do ti c thi quen qu sch s v thch s thanh
khit, ni chung l khng lng, nhng v l tnh cch bm sinh,
nn khng lm th no khc c.
Ght thi bi bc ca nhng ngi c gi l trung thn, ngha s
iu th ba l cui thi Mc ph, khi hai phi T Mc, Cn vng
chia r hai vng ng v Ty, ti, v ght ch ng cp phong
30

kin t thi xa, nn ght c ch trng ta quc Nhng di. Ti vn

khng tm phc khu phc Mc ph v qu quyt cho rng, chnh
ph th lt nho cn hn. Ni nh th, nhng khi nhn vo tnh
hnh ca Phi Cn vng, thy l lun v ta quc Nhng di ca h
cn mnh m hn c Mc ph. V vy, ngay t u, ti khng th
dnh tm tr cho nhng b ng nh th.
Trong khi ti ch im lng v ng ngoi quan st th xy ra cuc bo
ng theo hng duy tn v Tng qun Tokugawa trn i nay li
tr v. Tc th nhng ngi ca Mc ph, tt nhin l b ng T
Mc t cc min li tr nn huyn no, a ra hng trm th l lun
tranh ci.
H khng ch cho rng, di nghip ba trm nm ca Tshshinkun
(ng-Chiu-Thn-Qun) [1] khng th b nm i mt sm mt
chiu. Vi t cch l mt thn t th khng c qun n ngha i
vi ch tng trong sut ba trm nm. Lc lng ca Satsuma v
Chsh ch l nhng v s hng phc trong trn Sekigahara, cn tm
vn b h k binh hng dng ca Mikawa (Tam-H) [2] c danh d,
ch sao li phi gp gi trc nhng v s tng hng phc ? Vi
kh th hng hc, c ngi cn nh n nh qun phn tc Satsuma
v Chsh Hokkaid, li cng c ngi o tu bng qun hm.
Cn nhng sch s, lun khch th vo yt kin Tng qun v thc
gic tuyn chin. Can gin xong, h li go rng ln lm tnh hnh
cng ri tung.
l Hi cng tin ca nhng trung thn, ngha s, nhng h cng
khng thc hin c l tng trung ngha , m cui cng Mc
ph b gii tn, c nhng ngi ln qun hm n vng Hakodate,
c ngi li ch huy b binh chin u vng ng Bc. Ngoi ra,
cn c nhng ngi gin ng ng m i v vng Shizuoka. Trong
s , nhng ngi mang lng trung ngha su sc, gi Tky l tc
a", nhng th c lm Tky nh bnh ko cng khng n, m
nm ng khng hng u v pha Tky, ni n chuyn Tky th
u ming, m nghe chuyn Tky th u tai. H l nhng B Di,
Thc T hin i, cn Shizuoka l Th Dng Sn, qu l gh gm!
Nhng ch mt hai nm sau , khng hiu c phi cc ngi B Di,
Thc T cm thy c ht s thiu thn warabi [3] Th Dng
31

Sn hay khng m h lc tc ko xung chn ni, khng ch th u

xung vng tc a m cn l nguyn hnh ra u qun cho chnh
ph mi. C nhng k o tu trong hi qun, c nhng B Di,
Thc T, tt thy u t tp li quanh chnh ph, xin yt kin nhng
v quan chc, m trc y h cho l nhng k phn nghch. H
khng ni l ln u tin c din kin m bo mnh cng l nhng
thn dn ca Nht Bn, tng bit nhau t trc kia. L qun t
khng nhc li nhng iu qua, tin ngn, tin hnh ch l chuyn
a, hai bn s cng s chia lm sao chnh tr yn n, khng cn
phong ba bo tp mi l iu thc ly lm mng.
iu khng cn ph phn na, nhng ti cng c mt cht l lun
ring. i th cuc chin lon theo phng chm Vng chnh duy
tn l bt ngun t nhng s ng d v ch trng chnh tr. Chng
hn, nhng nh Cn vng th ch trng ta quc, Nhng di, cn
nhng nh T Mc th li xng chnh sch ci tin, m nc.
Cui cng, Mc ph bi trn, nhng sau nhng nh Cn vng
phn tnh li v chuyn sang ch trng m ca t nc, ng nh
tc lun ca nhng nh T Mc, nn nhng phng chm sau ny
nghe c v lt tai, nhng trong cuc chin lon lc , khng c cht
biu hin ca s khai ta no ht. S tin thoi ca cc nh T Mc
nht c nht ng, u xut pht t thc danh phn, qun thn.
H ni l chin u v thin h ca Tng qun Tokugawa trong sut
ba trm nm, nhng khi thin h khng cn na th tiu im
tranh u cng mt m h vn thn nhin nh thng c th cng
l. Nu l nhng tiu nhn khng hiu g v l lun cn c, nhng
y h li l nhng ngi khi pht cc tranh lun, xng tinh
thn trung ngha, hc theo B Di, Thc T m chnh h li l nhng
k b trn v lm no lon thin h, th ti khng hiu h ra sao.
Thng thua l vn ca thi cuc. C thua cng khng phi l iu xu
h. L lun khng ng cng khng sao. Nu tht bi, nh b cuc,
v tin rng vn mnh khng cn, tr thnh ng s trong cha, n mnh
ni rng ni qua ngy th cn c. Nhng y, h khng tr thnh
nh s nh, m cn nhao nhao tranh nhau quyn cao chc trng
v mng r vi iu th khng hp ti cht no. Khng th k
vng g cc trung thn, ngha s c.
32

L lun v danh phn ca qun thn, ch ph cng l th b phn bi.

Ti quyt nh ng mt mnh cn d chu hn l vo hng ng ca
nhng k bc bo nh vy. Ngay t u ti gi iu tm nim ,
v chnh tr tt c u mc cho ngi khc lm v gi mnh mc
ch n lc v bn thn mnh m thi. Bn thn ti thc ra khng c
lin quan g, ch l nhng s quan tm khng cn thit, nhng ti bit
rt r tnh hnh, nn nhn ng i nc bc ca cc trung thn,
ngha s th thy thng hi. Nhn h thnh nhng k ht dng kh,
nht nht m khng th khng ngh cho c. c l l do tnh d
bt bnh vi s i v cng chnh l nguyn nhn t nhin lm cho
tham vng cng danh ca ti ngui lnh.
nh lm mu v tinh thn c lp
iu th t, xin c tm gc li nhng l lun lng nhng nh Cn
vng hay T Mc. Khi nn tng c bn ca chnh ph duy tn c
nh hnh, khng ch v s trn khp nc Nht, m c con ca
Hyakush (Bch-tnh) [4] v em ca Chnin, i th tt c nhng
ngi bit cht ch ngha, u mun tr thnh vin chc chnh ph.
Chng hn khng lm vin chc c th h vn c nhit c gn
chnh ph v nhn tin g . Tnh cnh ny khng khc g n rui
bu vo mt vt ang bc mi. Nhn dn trn c nc u ngh, nu
khng da vo chnh ph th khng lp c thn, m khng h c
ngh t thn c lp.
Thnh thong c nhng hc sinh tu nghip nc ngoi v v nhiu
ngi rt nghim chnh n ch ti, lng y nhit huyt bo rng,
khng bao gi c ngh s lm quan chc sut i cho chnh ph. V
t u, ti khng k vng g iu , nn cng ch nghe cho qua
chuyn. Nhng lu lu khng thy tin sinh ging tinh thn c
lp y u, hi ra mi bit chm ch thnh mt th k cho b no
. Theo kiu k no gp vn may th thnh quan to a phng,
nn ti khng ngn g chuyn . S tin thoi ca mi ngi l t
do, t ti ca h, nhng vic tt c mi ngi trn t nc ny u
hng n mc ch duy nht l chnh ph v ngh chc chn rng,
khng cn cch lp thn no khc chnh l h phong cn rt li ca
nn gio dc Nho gio. Nh th c ngha l, ch tc tch thanh vn"
33

[5] tr thnh mt th m mui truyn t t tin.

By gi, thc tnh khi s m mui ny v ni v ngha cn bn
ca s c lp, vn minh th d trong thin h ch c mt mnh ti
cng mun ch ra hnh mu thc . Hn na, c l cng c nhng
ngi m t bn thn h cng ang theo phng chm . S c lp
ca mt quc gia l bt ngun t chnh tinh thn c lp ca mi
ngi dn. C nc u gi cn tnh l thuc vo c phong th khng
th gi c nc.
Ti khng chn ch xem c lm c hay khng m quyt tm chnh
mnh s th lm mu. Ti chun b tinh thn khng n mi s
xung quanh, ch tm nim mt iu l t thn c lp, nn khng c
li vo chnh ph hay nh v cc vin chc. Nu ngho, khng tiu
tin na. Nu c tin th t chi tiu theo mnh. Khi giao thip vi
ngi khc s c gng chn thnh mc c th. n th m h vn
bo khng thch th thi ng kt giao vi ti na cng c. Nu
mi khch, ti s chun b v n tip theo gia phong ca gia nh
mnh. Nhng h khng thch gia phong v khng n, cng khng
sao.
Ti c gng ht sc lm trn iu mnh c th, cn th no l vic
ca pha bn kia. Khen ngi hay ch trch, vui mng hay ni gin, h
c t m lm. Ti c c khen cng khng mng nhiu, m b ch
cng khng gin lm. Nu thy khng hp, th trnh xa khng kt
giao na. Ti quyt nh mt nguyn tc l khng n c con
ngi v s vt, x thn i qua cuc i, nn d th no cng
khng th lm quan chc cho chnh ph c. Cch sng m lm
gng cho thin h liu c phi l iu xu khng, ti cng khng
quan tm. Nu l tt th qu, m xu th ch l chuyn ca lc y.
Ti khng h nh gnh trch nhim t tr v sau.
Coi thng v khng nhit tm vi chnh tr
V t cc mc t mt n bn nh sp xp trn k, th c
v nh vic ti khng ra lm cho chnh ph l do khi u ti nh
r mt l lun v b hp mnh trong , nhng thc ra khng phi t
nht n nh vy v cng khng phi l cao siu n nh vy. Ch c
iu by gi ti vit ra mi ngi hiu, nn phi sp xp cu
34

chuyn theo tun t. V vy, ti mi nh li nhng ngi bn lun,

nhng vic lm, nhng vt chm n t thu xa n nay v
th tp trung nhng iu qun quanh trong k c nh khi c
chuyn kia, khi ny li c chuyn ny th thnh c cu chuyn nh
ti vit.
Tu trung li s coi thng v khng c nhit tm vi chnh tr l
nguyn nhn khin ti khng th li gn chnh gii. Chng hn, trong
tnh cch v th cht ca con ngi, c ngi gi l Geko (H-h) v
cng c ngi gi l Jgo (Thng-h) [6] . Geko th khng vo
hng ru, cn Jgo th khng li gn hng bnh np. Cng nh th,
nu chnh ph l hng ru th c l ti l Geko ca chnh ph.
L ngi bt bnh ch khng cha bnh cho chnh tr
Mc d ni nh vy, nhng khng phi l ti khng bit g v chnh
tr. Ti c m lun bng li ni v cng vit c trn giy. Tuy nhin,
ti ch m lun v vit lch, ch khng bao gi ngh mnh s ng
ra lm chuyn . iu ny cng ging nh ti l bc s khm, ch
bt bnh m khng ngh n vic cha bnh. Hn na, s thc l ti
cng khng c tay ngh tr bnh. Th nhng, d khng bit g v
cch tr bnh, vic bt bnh i khi cng c ch. Bi vy, ngi i
cng xem nhng cun sch bt bnh cho chnh tr ca ti. Qua m
on ti l bc s c th tr bnh hay cu cho mnh thm nhiu bnh
nhn l hon ton sai lm.
Lm cho nc Nht tr nn giu mnh l bn nguyn ca ti
Th ngh li, thy trong cuc tao ng nm Minh Tr th 14,
Fukuzawa b cho l c lin quan n chnh tr. Mc d sau cng
b nhiu ngi mt ti, nghi ng iu ny iu n v ti vn cam
oan mnh nh l khng c s lin quan trc tip no. Nhng gin
tip th nhng nguyn nhn khng phi khng t bn thn ti m
ra. Vic thit lp quc hi, tin hnh ci cch theo hng tin b s
c li cho t nc th c, nhng nu trn thc t iu khng c
li v d kip ny ti c c tha ti, th c l sau khi cht i s gp
iu chng lnh di ph ca Dim Vng.
Khng ch mt vic trn bo Hchi shimbun, m v chnh tr th mi
35

hnh ng, li ni ca ti u theo cch nh th, khng c g li hi

n bn thn ti, ngha l ti ch lm vi suy ngh ca mt bc s
chuyn khm bnh, ch khng c nh chim mt v tr trong chnh
ph, nm chnh quyn v tr thin h. Tuy nhin, d th no ti cng
mun a ton th quc dn vo cng ca ta nh khai ha vn minh,
bin nc Nht tr thnh mt cng quc c binh lc mnh m v
kinh t phn vinh. chnh l bn nguyn ln nht ca ti v ch
mt mnh m thm thc hin.
Ni l ti giao thip vi nhng ngi trong chnh gii, nhng gp g
ai i vi ti cng khng quan trng g. Ti khng h nh v ai vic
ring v cng khng bn bc. Giu hay ngho, sng hay kh, mt
mnh suy ngh v sng bnh thn, nn nhng quan chc ca chnh
ph, nhng ngi c ngh khc, khi nhn hay nghe k v np sng
ca ti, s cho l k quc. u cng khng phi l iu v l.
Th nhng, s thc th i vi chnh ph ti khng c th hn g. Ti
cng khng ngh ai trong cc v quan chc l ngi xu. Nu vn cn
trong ch ng cp thi phong kin, khng bit cn u ti th
no. Hm nay c sng bnh an nhng ngy di ca tui th chnh
l th c rt ln trong lut php ca chnh ph Minh Tr, m ti rt
ly lm mng.
Phm Thu Giang dch
Ch thch
[1] y l ch Tng qun Tokugawa Ieyasu.
[2]Tn mt tiu quc xa min Trung Nht Bn, nay thuc tnh
Aichi. Mikawa chnh l ni xut thn ca Tng qun Tokugawa
Ieyasu, ngi lp nn Mc ph Edo, nn y "Mikawa" l ch
Tng qun Tokugawa Ieyasu cng nh dng h .
[3]Mt loi thc vt thuc h dng x, thng mc trn ni v c
th n c.
[4]Vn c ngha l ch trm h, tc nhiu ngi thuc nhng h tc
khc nhau, nhng t thi trung th, t ny c dung ch thng
dn ni chung v sang thi Edo ngi ta vn s dng lun vi ngha
36

ny, c bit l ch nng dn.

[5]"Tc tch thanh vn" l ni n ch mun ra lm quan vinh
hin. y l mt trong bi th Chiu knh kin bch pht ca
Trng Cu Linh rng: "Tc tch thanh vn ch. Tha bch pht
nin. Thy tri minh knh l. Hnh nh t tng ln". Bi th i :
Ch tc tch thanh vn, hoi bo cng danh eo ng t thu xa
cha thnh m tc nhum mu bc. Sau tm gng soi, ni khng
ai bit mt mnh nhn hnh nh ca mnh m tic thay.
[6]Geko l ch ngi khng ung c ru hoc khng thch ru,
cn Jgo th ngc li, ch ngi c th ung c nhiu ru hoc
ham ung ru.

37