EKONOMIKS 3RD QUARTER

I.

Mga Modelo ng Ekonomiya

1. Unang Modelo
- Simpleng ekonomiya
- Ang sambahayan at bahaykalakal ay iisa
- Ang suplay at demand ay
galing sa sambahayan
- Ginagawa ng sambahayan
ang sarili nitong produkto
- Fig. 1.1 at the last page
2. Ikalawang modelo
- Mayroon ng pamilihan
- May dalawang uri ang
pamilihan
a. Factor markets/salik ng
produkyon
Capital na produkto
Lupa
Labor
b. Commodity
markets/pamilihan ng
tapos na produkto
- Ang sambahayan ay may
demand pero walang
kakayahang lumikha ng
produkto
- Sambahayan lamang ang
may kakayahang lumikha
ng produkto
- Nakabatay ang paglago ng
ekonomiya sa pagtaas ng
produksyon
- Fig. 1.2 at the last page
3. Ikatlong modelo
- Nadagdagan na ng salik ng
pamilihang pinansyal
(financial markets)
- Nagkakaroon ng pagiimpok (savings) ang
sambahayan
- Financial institution: mga
institusyon na
namamahala ng pera ng
mga miyembro nito
ie.banko, insurance,

4.
-

kooperatiba,pawn shop at
stock market
Ang sobrang kita ng
sambahayan ay nilalagay
sa banko (financial
institution) at ginagamit ito
ng bahay-kalakal upang
gamiting capital.
Nagkakaroon ng interes
ang sambahayan mula sa
pagiimpok
Hindi ito orihinal na parte
ng ekonomiya, nagkaoon
lamang nito dahil sa
pagpaplano sa hinaharap
Ito ay inirerepresenta ng
broken lines dahil sa hindi
sigurado ang hinaharap/
hindi sigurado kung
makakabalik ang pera
Nakabatay ang paglaki ng
ekonomiya sa paglaki ng
pamumuhuman na
makukuha sa mga
institusyong pinansyal
Fig. 1.3 at the last page
Ikaapat na modelo
Dinagdag na dito ang
imluwensya ng
pamahalaan
Tinatawag din itong
domestic market
Kumukolekta ito ng buwis
sa sambahayan at bahay
kalakal.
Ang buwis ay tinatawag ng
public revenue
Ginagamit nito ang buwis
upang pambili ng kalakal
na gagamitin sa public
services na siya ring
ginagamit sa
pagpapatakbo ng
gobyerno. Ito rin ay
ipinangsweldo sa mga
empleyado at mga public
services (ie. paaralan,

II.

pulis, at military)para sa
sambahayan
- Ang masiglang ekonomiya
ay nakadepende sa
prodoktibidad ng
pamahalaan
- Nariyan ang gobyerno para
tugunan ang
pangangailangan ng
sambayanan
- Figure 1.4 at the last page
5. Ikalimang modelo
- Dinagdagan ng salik na
Panlabas na sector
- Tinatawag din na
international markets
- Ang bahay-kalakal ay
nagluluwas (export) at ang
sambahayn ay nagaangkat
(import)
- Nagkakaroon ng palitan ng
produkto mula sa ibat
ibang bansa
- Figure 1.5 at the last
page
KAHALAGAHAN NG
PAGSUSUKAT AT PAMBANSANG
KITA
1. Nagbibigay ng ideya tungkol
sa tungkol sa antas ng
produksyon at
nagpapaliwanag kung bakit
mataas o mababa ang
produksyon ng bansa
2. Sumusubaybay sa direksyon
na tatahakin ng ekonomiya
ng bansa at nalalaman kung
may nagaganap na pagunlad
o pagbaba ng produksyon sa
bansa
3. Gabay sa pagplano ng
ekonomiya at mga
patakaran at polisiya upang
mapabuti ang pamumuhay
ng mamamayan at
mapataas ang economic
performance ng bansa

4. Malakas at kapanipaniwalng
basehan ng ekonomiya
5. Sa pamamagitan ng National
Income Accounting,
maaaring masukat ang
kalusugan ng ekonomiya
I. Gross National Income
(GNI)/Gross National Product
(GNP)
- Tumutukoy sa pangkabuuang
pampamilihang halaga ng
mga produkto at serbisyo na
nagawa ng mamamayan ng
bansa
- Maaaring isukat sa quarterly
basis o sa yearly basis
- Sinusukat gamit ang salapi
ng bansa pero ginagamit
ang dolyar bilang basehan
ng paghahambing
- Binibilang lamang dito ang
tapos/buo na produkto
- Hindi kabilang ang mga hindi
pampamilihang gawain gaya
ng pag-aalaga ng anak o
gawaing bahay
- Hindi rin binibilang ang mga
nasa underground economy
gaya ng mga naglalako ng
pagkain sa kalsada o mga
nagkukumpuni dahil hindi
sila nakarehistro at walang
datos na makukuha mula sa
kanila.
- Hindi rin binibilang mga nasa
black market dahil walang
paraan upang makakakuha
ng impormasyon sa kanila
(illegal activities DUH)
*formula at the last page
II. MGA LIMITASYON NG GNP
o Di sapat na batayan sa
pagunlad
o Di nararamdaman ng
masa

Minsan sa ulat mataas ang

GNP upang mapaniwala
ang ibang bansa
o Di nasasama ang lahat
nang produkto dahil sa
underground economy
III. GROSS DOMESTIC
PRODUCT (GDP)
o Binibilang lahat nang
tapos na produkto, halaga
ng serbisyo at mga
pagaari na matatagpuan
sa bansa
o Sinasama rin dito ang
kinikita ng OFW na
pumapasok sa bansa
IV. PARAAN NG PAGSUKAT NG
GNI
1. Expenditure Approach
mayroong apat na sector
ang ekonomiya:
sambahayan, bahaykalakal, pamahalaan at
panalabas na sector. Dito,
binibilang ang kanilang
ginagagastos
a. Gastusing personal (P)
gastusin ng
mamamayan (pagkain,
damit, etc)
b. Gastusin ng
namumuhunan (K)
gastusin ng bahaykalakal (gamit sa
opisina, sahod, hilaw
na kagamitan)
c. Gastusin ng
pamahalaan (G)
gastusin ng
pamahalaan sa mga
proyektong panlipunan
d. Gastusin ng panlabas
na sektorr (X-M/ExportImport) makukuha
kung ibabawas ang
export sa import
o

e. Statistical discrepancy
(SD) kakulangan o
alabisan na hindi
malaman kung saan
ibibilang
f. Net factor Income
(NFIFA)/ Net Primary
Income makukuha
kung ibabawas ang
gastusin ng
mamamayan nasa
ibang bansa sa gasos
ng dayuhang nasa loob
ng bansa. (expenditure
by citizens in foreign
lands foreigners
expenditure in the
country=NFIFA)
2. Industrial Origin/Value
added Approach
kabuuang halaga ng
produksyon ng bansa
a. Agriculture
b. Industry
c. Services
3. Factor Income Approach
a. KEM (Kita ng
Employado)
b. KEA (Kita ng
Entreprenyur at Ariarian)
c. KK (Kita ng Kompanya)
d. KP (Kita ng
Pamahalaan)
e. IBT (Indirect Business
Tax)
f. CCA (Capital
Consumption
Allowance)
V. NOMINAL/REAL GNI AT
REAL/CONSTANT PRICES
1. Nominal GNI- ginagamit sa
pagsukat gamit ang
pangkasalukuyan (current)
na presyo
*formula at
the last page

Real GNI- pagsukat gamit

ang presyo sa basehang
taon
2. Real/Constant Prices- Ito
ay ang presyo ng bilihin
batay sa basehang taon.
Ginagamit ito sa
paghahambing ng mga
nakaraang presyo ng
bilihin *formula at the
last page
3. Price index- average na
pagbabago ng presyo sa
produkto o serbisyo
*formula at the last page
4. Mahalagang malaman ang
real/constant prices dahil
may pagkakataon na
tumaas ang presyo ng
bilihin na maaaring
makaapekto sa pagsukat
ng GNI
5. Growth rate- paraan
upang malaman ang pagunlad ng bansa;
sumusukat kung ilang
bahagdan ang pag-angat
ng ekonomiya ng bansa
*formula at the
last page
6. Income Per Capita
paghati ng GDP sa
kabuuang populasyon ng
bansa; sinusukat nito ang
kalagayang
pangkabuhayan ng
mamamayan
LIMITASYON SA
PAGSUKATNG PAMBANSANG
KITA

VI.

a
.

Hindi
pampamilihang
gawain mga produktong
hindi binuo para sa saring
kapakinabangan gaya ng

paghugas ng pinggan at
pagaaga ng anak

III.
-

A.

b. Imprmal na sector- mga

transaksyong hindi nauulat
sa gobyerno (black market
etc)
c. Externalities o hindi
sinasadyang epekto
halagang hindi nakikita sa
pagsukat ng pambansang
kita
d. Kalidad ng buhay ang
pagtaas ng bilang ng
produkto ay hindi katiyakan
ng kasiyahan ng indibidwal
UGNAYAN NG KITA,
PAGKONSUMO AT PAG-IIMPOK
Ang savings ay ang
pagpapaliban ng paggastos;
ito rin ay kitang hindi
ginagamit sa pagkonsumo, o
hindi ginagastos sa
pangangailangan
Investment - gastos na
ginamit upang kumita
Economic investment
paglagak ng pera para sa
negosyo
Financial assets mga
pinaglalagyan ng pera gaya
ng bonds, stocks o mutual
funds
Ang perang iniipon ay
maaaring ilagay sa mga
financial intermediaries gaya
ng bangko na nagiging
tagapamagitan sa na-iipok at
umuutang.
Ang umuutang ay maaaring
humiram ng pera upang
bumili ng assets (pagmamayari) at inaasahang ibabalik
niya ito nang may interes
Figure 2.1 at the last page
7 HABITS OF A WISE SAVER
1. Kilalalin ang iyong bangko

2. Alamin ang produkto ng

iyong bangko
3. Alamin ang serbisyo at
bayarin ng iyong bangko
4. Ingatan ang iyong bank
records at siguraduhing upto date
5. Makipagtransaksyon lamang
sa loob ng bangko at mga
awtorisadong tauhan nito
6. Alamin ang tungkol sa PDIC
deposit insurance
7. Maging maingat
IV.
IMPLASYON
- Ito ay ang pagtaas ng
halaga ng bilihinn sa loob
ng isang takdang
panahon
A. PAGSUKAT NG PAGTAAS NG
PRESYO
o Consumer Price Index
ginagamit upang pagaralan
ang pagbabago sa presyo ng
mga produkto. Ang price index
ay depende din sa uri ng
bilihin na gusting suriin
B. MGA URI NG PRICE INDEX
1. GNP Implicit Price Index o GNP
Deflator average price index
para mapababa ang halaga ng
kasalukuyang GNP at masukat
ang totoong GNP *formula at
the last page
2. Wholesale or Producer Price
Index (PPI) Index ng mga
binabayaran ng mga
tindahang nagtitingi para sa
mga produktong muli nilang
ibinebenta sa mga maimili
3. Consumer Price Index sinusukat ang pagbabago sa
presyo ng mga produkto at
serbisyong ginagamit ng mga
konsyumer
*formula for CPI and Inflation Rate at
the last page

C.
o

PURCHASING POWER

Sa pamamagitan ng CPI
nalalaman ang purchasing
power ng isang currency o ang
halaga ng nabibili sa bawat piso

*formula at the last page

D. DAHILAN NG IMPLASYON
a. DEMAND PULL nangyayari ito
kapag ang paggastos ng
sambahayan ay sobra sa
ginagawang produkto ng bahaykalakal. Dito nagkakaubos ng
mga produkto kaya napipilitang
tumaas ang presyo ng bilihin
b. COST PUSH nangyayari ito
kapag tumataas ang gastos sa
paggawa ng produkto kaya
tumataas ang presyo ng bilihin
Mga sanhi at bunga ng
implason
i.
Pagtaas ng suplay ng pera
tumataas ang demand
kaya nahahatak ang presyo
pataas
ii.
Pagdepende sa
importasyon para sa hilaw
na sangkap kapag
tumaas ang palitan ng piso
sa dolyar o tumaas ang
presyo ng materyales na
inaangkat, tumataas ang
gastos sa paggawa ng
produkto
iii.
Pagtaas ng palitan ng piso
at dolyar kapag
bumababa ang halaga ng
piso, nagkakaroon ng
pagtaas ng presyo ng
produkto
iv.
Kalagayan ng exportkapag
kulang ang suplay sa local
na pamilihan, napipilitang
umangkat upang
matugunan itong

kakulangan kaya
nagkakaroon ng pagtaas
ng presyo
v.
Monopolyo sa sistemang
ito nakokontrol ang dami at
presyo ng mga produkto
kaya maaaring tumaas ang
halaga ng produkto
c. STRUCTURAL PUSH ito ay
bunga ng paghina ng isang

sector ng ekonomiya. Isang

maaaring rason kung bakit
nagkakaroon ng implasyon
ay ang pagkakaroon ng
mataas na suplay ng pera
na galing sa overprinting
pero hindi nakakasabay sa
bilang ng mga produkto.

Formulas:
1. GNI/GNP

a. NI+IBT+CCA
b. G+P+K+(X-M)+NFIFA+SD
c. Lahat ng Sektor+NFIFA;or
GDP+NFIFA
2. GNP Deflator

GNP ng kasalukuyangtaon
100
GNP ng Batayang Taon
3. Real GNP

GNP ng kasalukuyangtaon
100
GNP Deflator
4. Growth Rate

GNP ng kasalukuyangtaonGNP ng nakaraang taon

GNP ng nakara ang Taon

5. CPI

Total Weighted Price ng Kasalukuyang taon

10 0
TWP ng Batayang taon
6. Inflation Rate

CPI ng Kasalukuyang taonCPI ng Nakaraang taon

CPI ng Nakaraangtaon
7. Purchasing Power of Peso

CPI ng batayangtaon
CPI ng Kasalukuyang taon