Uvod

Svjedoci smo modernog doba,koji iz dana u dan doivljava promjene, kako u tehnologiji, tako
i u obrazovanju. Potreba za reformom u obrazovanju desila se 2007. godine potpisivanjem
Bolonjske deklaracije. Uvoenjem Bolonjskog procesa, obrazovanje poinje da se mijenja.
Nova reforma je donosila nove izmjene i promjene zakona. Na ovaj sistem obrazovanja teko
se prilagoditi, jer je dugi niz godina Bosna i Hercegovina radila po drugaijem principu. Za
visokokoslke ustanove ovo je velika prekretnica.
Cilj ovog projekta jeste uvidjeti da li su promjene adekvatno sprevedene, te da li su se
oekivanja Bolonjskog sistema ispunila. Kroz projekat emo prikazati zakonsku regulativu
visokog obrazovanja, ali i problem koji se javlja na prostoru Bosne i Hercegovine. U ulozi
Upravnog odbora Univerziteta u Sarajevu , napisat emo preporuke, koje bi poboljale
obrazovni sistem Bosne i Hercegovine. Preporuke i smjernice su najbitniji segment ovog
projekta, jer omoguavaju poboljanje, ali i uvid u problem.

1.Kljuni pojmovi
1. VISOKO OBRAZOVANJE
Visoko obrazovanje je edukacija koja se obalja na univerzitetima ili slinim javnim
obrazovnim ustanovama ( https://en.oxforddictionaries.com/definition/higher_education) .
Visoko obrazovanje je u poziciji glavne pokretake znage svih drutvenih promjena iz razloga
to se sve sposobnosti i kompetencije za sagledavanje, pristup, analizu i rjeavanje
najsloenijih zadaa stiu upravo tercijarnim odnosno visokim obrazovanjem. Visoko
obrazovanje priprema mlade ljude za krativan profesionalni rad i aktivno sudjelovanje u
demokratskom drutvu.
Prema lanu 4. Okvirnog zakona o visokom obrazovanju Bosne i Hercegovine, visoko
obrazovanje podrazumijeva obrazovanje poslije srednje kole koje vodi do meunarodno
pozitivnog stepena visokog obrazovanja i zasniva se na sljedeem:
-akademskim slobodama, akademskoj samoupravi i autonomiji univerziteta;
- otvorenosti univerziteta prema javnosti, graanima i lokalnoj zajednici;
- nedjeljivosti nastavnog rada i naunog istraivanja, odnosno umjetnikog stvaralatva;
- uvaavanju evropskih humanistikih i demokratskih vrijednosti, te usklaivanju s evropskim
sistemom visokog obrazovanja;
- potivanju ljudskih prava i graanskih sloboda, ukljuujui zabranu svih oblika
diskriminacije;
- konceptu cjeloivotnog obrazovanja;
- interakciji s drutvenom zajednicom i obavezi univerziteta da razviju drutvenu odgovornost
studenata i drugih lanova akademske zajednice.
2. REFORMA OBRAZOVANJA
Reforma obrazovanja je prva i osnovna stvar, kojom zapoinje realizacija odreenih strategija
obrazovanja i nauke. U reformi je kljuan doprinos uenika, nastavnika, strunih saradnika i
upravnih organa odgojno- obrazovnih institucija. Zapravo reformom obrazovanja dolazi do
odreenih promjena i poboljavanja postojeeg obrazovnog sistema.

3. BOLONJSKA DEKLARACIJA
Bolonjska deklaracija je dokument kojim se 29 zemalja obvezalo na zajedniku reformu
strukture sistema visokoga obrazovanja. Ova deklaracija predstavlja kljuni dokument koji
oznaava prekretnicu u razvoju visokoga obrazovanja u Europi. Cilj bolonjskog procesa je
harmonizacija, te stoga ne predstavlja put ka standardizaciji niti izjednaavanju visokoga
obrazovanja u Europi. Potuju se temeljna naela autonomije i razliitosti. Deklaracija
odraava potragu za zajednikim europskim odgovorom na zajednike europske probleme.
Proces je proizaao iz spoznaje da usprkos njihovim razlikama sistema visokoga obrazovanja
u Europi se suoavaju s unutarnjim i vanjskim izazovima u vezi s napredovanjem i
razliitou visokoga obrazovanja, mogunostima zapoljavanja

studenata, manjka

obuenosti u kljunim oblastima, irenju privatnoga i transnacionalnog obrazovanja, itd. (

http://gf.sve-mo.ba/bolonjska-deklaracija.html )
Bolonjski proces ima za cilj kreiranje jedinsvenog evropskog sistema univerzitetske edukacije
i istraivanja do 2010. godine uz istovremeno priznavanje i zadravanje raznolikosti
nacionalnih specifinosti. Na taj nain se tei stvaranju fleksibilnijeg i efikasnijeg sisemskog
obrazovanja Evrope, koji bi bio kompetitivan i na globalnom svjetskom tritu (
http://www.sf.unsa.ba/wb12/wp-content/uploads/2013/01/OBOLONJSKIMSTUDIJAMA.pdf ).
Ciljevi Bolonjske deklaracije :
1. prihvatanje sistema lako itljivih i uporedivih diploma,
2. prihvatanje sistema baziranog na dva glavna ciklusa: dodiplomskog i diplomskog,
3. uspostava sistema kredita ECTS,
4. promovisanje mobilnosti prevazilaenjem prepreka slobodnom kretanju,
5. promovisanje evropske kooperacije u osiguranju kvaliteta,
6. promovisanje potrebnih evropskih dimenzija u visokom obrazovanju (udi &
Begovi, 2007)
4. EVROPSKI SISTEM PRENOSA KREDITA (ECTS)
Evropski sistem prenosa kredita predstavlja jedinstven sistem vrednovanja uloenog rada
studenta u usvajanju znanja, vjetina i sposobnosti koje su predviene studijskim programom i

svakim predmetom u okviru tog programa. Osnovne karakteristike ESPK sistema

http://www.sf.unsa.ba/wb12/wpcontent/uploads/2013/01/O-BOLONJSKIMSTUDIJAMA.pdf ):
1. ukupno optereenje studenta sastoji se od pohaanja predavanja i vjebi, konsultacija,
priprema za nastavu, seminarskih radova, projekata, diplomskog - master rada i dr.,
2. uvedena je konvencija da 60 bodova predstavlja kvantitativnu mjeru optereenja
prosjenog studenta u jednoj akademskoj godini, odnosno 30 bodova u jednom semestru,
3. jedan bod odgovara 25-30 sati rada studenta,
4. student u prosjeku radi 40 sati sedmino,
5. bodovi se dodjeljuju svakoj nastavnoj komponenti studijskog programa (predmet, modul,
studijski program, diplomski rad, disertacija itd.),
6. studentu se bodovi za pojedini ispit dodjeljuju tek nakon to je taj ispit poloio,
7. bodovi nisu ocjene, niti ih zamjenjuju.

2. Zakonska regulativa i kvalitetno obrazovanje

Kako bi uredili drutvene odnose u svim podrujima ivota potrebni su nam zakoni. Zakon je
normativni akt drave koji po tono odreenom postupku u donosi zakonodavni organ,
najee skuptina (parlament). Zakon je nakon ustava najvii i najvaniji pravni akt i svi
drugi pravni akti u dravi moraju biti s njime u skladu. Zakoni u dravama se donose na
osnovu potreba drutva, ureenja drave, te na osnovu kriterija koji mogu biti donijeti od
strane nadlenih institucija itd.
Zakon o visokom obrazovanju na podruju Bosne i Hercegovine zadnji put se mijenjao
2007.godine. Reforma obrazovanja je bila potrebna, i zakon je usvojen

u skladu sa

potpisivanjem Bolonjske deklaracije. Ovim zakonom utvrena je: organizacija visokog

obrazovanja u Bosni i Hercegovini, odgovornost nadlenih vlasti u ovoj oblasti,
ustanovljavaju tijela za provoenje zakona i meunarodnih obaveza Bosne i Hercegovine, te
nain osiguravanja kvaliteta u oblasti visokog obrazovanja. Takoe Zakonom su ustanovljeni
osnovni principi i standardi za sticanje visokog obrazovanja u Bosni i Hercegovini, u skladu s
relevantnim odredbama Evropske konvencije o zatiti ljudskih prava i osnovnih sloboda (ETS
No. 5, 1950.) i njenih protokola, Preporukom Komiteta ministara Vijea Evrope o priznavanju
i ocjeni kvaliteta privatnih visokokolskih ustanova [R(97)1], Preporukom o pristupu visokom
obrazovanju [R(98)3] i Preporukom o istraivakom zadatku univerziteta [R(2000)8] i drugim
relevantnim principima meunarodno priznatih pravnih instrumenata ija je drava
ugovornica i Bosna i Hercegovina, te u skladu s Konvencijom Vijea Evrope/UNESCO-a o
priznavanju kvalifikacija u visokom obrazovanju u evropskoj regiji (ETS No. 165, 1997.).
Na osnovu Okvirnog zakona o visokom obrazovanju izvreno je usklaivanje Zakona o
visokom obrazovanju u Republici Srpskoj, deset kantona u Federaciji Bosne i Hercegovine i
Brko distriktu Bosne i Hercegovine ime je Bosna i Hercegovina u potpunosti prela na
Bolonjski sistem obrazovanja ( http://cip.gov.ba/visoko-obrazovanje) .
Visokokolske ustanove
Prema lanu 10. Okvirnog zakona o visokom obrazovnju Bosne i Hercegovine,
visokokolske ustanove su podijeljene na visoke kole i univerzitete.
Termin visoka kola:
- ogranien je na visokokolsku ustanovu koja je akreditirana za davanje diploma i stepena
prvog ciklusa, sa ciljevima koji ukljuuju pripremu i obuku pojedinaca za struni, ekonomski

i kulturni razvoj Bosne i Hercegovine i promociju demokratskog graanskog drutva, te

postizanja visokih standarda nastave i uenja;
- odnosi se na visokokolsku ustanovu koja realizira najmanje jedan studijski program iz
jedne naune oblasti i ispunjava druge uslove u skladu sa zakonom.
Termin univerzitet:
- ogranien je na visokokolske ustanove koje se bave i nastavnim i istraivakim radom, koje
nude akademske stepene sva tri ciklusa, sa ciljevima koji ukljuuju unapreenje znanja, misli
i kolstva u Bosni i Hercegovini, obrazovni, kulturni, drutveni i ekonomski razvoj Bosne i
Hercegovine, promociju demokratskog graanskog drutva i postizanje najviih standarda
nastave i istraivakog rada; - odnosi se na visokokolsku ustanovu koja realizira najmanje
pet razliitih studijskih programa iz najmanje tri naune oblasti
prirodne nauke, tehnike nauke, biomedicina i zdravstvo, biotehnike nauke, drutvene
nauke i humanistike nauke.
U skladu sa ovim zakonom, prema lanu 7. pristup visokokolskom obrazovanju imaju oni
uenici koji su zavrili etverogodinju srednju kolu u Bosni i Hercegovini. Pristup je
omoguen i uenicima koji su zavrili srednju etverogodinju kolu i izvan Bosne i
Hercegovine, sa tim da oni svoje potvrde o zavrenom srednjokolskom obrazovanju prilau
komisiji koja donosi odluku o tome da li se taj nivo obrazovanja sutinski razlikuje od
obrazovanja u Bosni i Hercegovini.
Organizacija visokog obrazovanja u Bosni i Hercegovini
Organizacija visokog obrazovanja u Bosni i Hercegovini regulisana je lanom 5. Okvirnog
zakona o visokom obrazovanju u Bosni i Hercegovini. U skladu sa Bolonjskim sistemom
obrazovanja, Bosna i Hercegovina je prihvatila sljedeu organizaciju vosokog obrazovanja
(http://www.hea.gov.ba/Dokumenti/Zakoni-propisi/?id=105) :
- prvi ciklus vodi do akademskog zvanja zavrenog dodiplomskog studija [the degree of
Bachelor] ili ekvivalenta, steenog nakon najmanje tri i najvie etiri godine redovnog studija
nakon sticanja svjedoanstva o zavrenoj srednjoj koli, koji se vrednuje sa najmanje 180
odnosno 240 ECTS bodova,

- drugi ciklus vodi do akademskog zvanja magistra ili ekvivalenta, steenog nakon zavrenog
dodiplomskog studija, traje jednu ili dvije godine, a vrednuje se sa 60 odnosno 120 ECTS
bodova, i to tako da u zbiru s prvim ciklusom nosi 300 ECTS bodova, i
- trei ciklus vodi do akademskog zvanja doktora ili ekvivalenta, traje tri godine i vrednuje se
sa 180 ECTS bodova.
Jedan semestar studija nosi 30 ECTS bodova u svakom ciklusu.
Iz odredbi stava 1. ovog lana izuzima se studij medicinske grupe nauka u prvom ciklusu koji
se vrednuje do 360 ECTS bodova, tj. studij medicinske grupe je itegrisani studij.
Relacija izmeu predbolonjskih i bolonjskih studijskih programa i kvalifikacija je definisana
Odlukom o usvajanju Osnova kvalifikacijskog okvira u Bosni i Hercegovini ("Slubeni
glasnik BiH", broj 31/11). Odlukom su dati nivoi Osnova kvalifikacijskog okvira u BiH
(http://cip.gov.ba/visoko-obrazovanje) .

Tabela 1. Prikaz relacije izmeu predbolonjskih i bolonjskih studijskih programa i

kvalifikacija ( http://cip.gov.ba/visoko-obrazovanje).
Odnos prema
ISCED nivoima i

Raniji sistem u Bosni i Hercegovini zasnovan na

Osnove kvalifikacijskog okvira

stepenima strune spreme

EKO-u (EQF)
ISCED

EKO

nivo

(EQF)

5B

Kvalifikacija

Bachelor ili
Baccalaureat

Zavrno
obrazovanje

Stepen
Nivo

Master

5
6

Doktorat

Zavrna kola

Kvalifikacija

spreme

Prvi ciklus
visokog

VI.

Via kola

Via struna
sprema VS

obrazovanja
Drugi ciklus

5A

strune

visokog

VII./1

Fakultet osnovne

Visoka struna

studije

sprema VSS
Magistar specijalist

obrazovanja

VII./1

Specijalizacija

Trei ciklus

VII./2

Magisterij

VIII.

Doktorat

visokog
obrazovanja

Magistar nauka
Doktor
Nauka

Prema relaciji predbolonjskih i bolonjskih studijskih programa, moemo uvidjeti da nije dolo
do velikih izmjena to se vremenskog okvira kolovanja tie. Izmjene su doneene u vidu

podjele kolovanja, te se sada saelo u tri ciklusa, koja nose ista zvanja i imaju iste
kvalifikacije kao i raniji sistem kolovanja.
Na osnovu lana 6. Okvirnog zakona o visokom obrazovanju Bosne i Hercegovine svaki od
ciklusa stie odreeno akademsko zvanje. Zavretkom stepena prvog ciklusa stie se pravo na
odreenu akademsku titulu, odnosno struno zvanje u odreenoj oblasti koje je definirano
Pravilnikom o koritenju akademskih titula, te sticanju naunih i strunih zvanja. Zavretkom
stepena drugog ciklusa stie se akademska titula i zvanje magistra za odreenu oblast, to je
definirano Pravilnikom o koritenju akademskih titula, te sticanju naunih i strunih zvanja.
Zavretkom stepena treeg ciklusa stie se akademska titula i nauno zvanje doktora nauka za
odreenu oblast to je definirano Pravilnikom o koritenju akademskih titula, te sticanju
naunih i strunih zvanja. Osim zvanja koja se dodjeljuju honoris causa (poasni doktorat
nauka), ne mogu se dodjeljivati nikakva druga zvanja koja nisu predviena ovim zakonom,
odnosno Pravilnikom o koritenju akademskih titula, te sticanju naunih i strunih zvanja.
Zakonom o visokom obrazovanju u Bosni i Hercegovini obuhvaen je i nain osiguranja
kvaliteta u oblasti visokog obrazovanja. Osiguranje kvaliteta kljuni je element reforme
visokog obrazovanja i predstavlja jedan od preduslova za stvaranje Evropskog prostora
visokog obrazovanja. Kreiranje i funkcioniranje jedinstvenog Evropskog prostora visokog
obrazovanja nemogue je bez izgraenog sistema osiguranja kvaliteta koji bi trebao da
omogui uporedivost visokokolskih ustanova i njihovih programa, te otvori mogunost
priznavanja akademskih kvalifikacija bez obzira gdje su steene.
Osigurati kvalitet u radu, unaprijediti procese i ishode sutinska je svrha djelovanja svih onih
koji ele biti uspjeni u svom radu. Ipak, sam pojam kvaliteta i dalje ostaje nedovoljno
definiran. Iako je ideja kvaliteta vremenski i prostorno univerzalna, pojam kvaliteta nije
apsolutna, ve relativna veliina. Pojam kvaliteta direktno zavisi od onoga koji koristi taj
termin, kao i od okolnosti u kojima se pominje. Kvalitet u visokom obrazovanju predstavlja
viedimenzionalni i dinamini koncept za koji Vroeijestijn (1995.) istie: Koncept kvaliteta
visokog obrazovanja nije nov: on je oduvijek bio dio akademske tradicije. Vanjski svijet sada
naglaava potrebu brige o kvalitetu . Kvalitet je u vezi izmeu visokog obrazovanja i drutva
koje se mijenja.
Osiguranje kvaliteta predstavljalo je jednu od tri prioritetne oblasti programa procjene u
okviru bolonjskog procesa, te je dolo do usvajanja Evropskih standarda i smjernica za

osiguranje kvaliteta., koje pokrivaju tri oblasti ( Standardi i smjernice za osiguranje kvaliteta u
visokom obrazovanju u Bosni i Hercegovini) :
1. unutranje osiguranje kvaliteta organizirano unutar institucija visokog obrazovanja, a
koje se odnosi na izradu, primjenu i praenje procesa i struktura osiguranja kvaliteta;
2. vanjsko osiguranje kvaliteta i relevantne aktivnosti koje se openito bave onim to bi
trebalo ispitati unutar institucija visokog obrazovanja, te nainom na koji bi trebalo
provoditi aktivnosti vezane za vanjsko osiguranje kvaliteta;
3. rad agencija za vanjsko osiguranje kvaliteta u smislu njihovog uspostavljanja,
organiziranja i priznavanja.
Kako bi se osigurala kvaliteta u obrazovanju, od strane upravnog odbora, 2007. godine
odobren je dokument Standardi i smjernice za osiguranje kvaliteteta u visokom obrazovanju u
Bosni i Hercegovini. Sadrajno, dokument je obuhvatio sve tri oblasti za osiguranje kvaliteta.
U kontekstu drutva koje se mijenja, i u sektoru visokog obrazovanja dogaaju se duboke
promjene, raznovrsnost novih sadraja, studijskih programa, aktivnosti. Poveava se obim
rada, sa elitnog se prelazi na masovni sistem visokog obrazovanja, raste broj javnih i
privatnih visokokolskih ustanova, broj studenata se drastino uveava. S druge strane,
smanjuju se resursi, pootravaju se zahtjevi za odgovornou, raste interes drave da zatiti
uloeno, kao i globalna briga za kvalitet i standarde. Istovremeno se dogaa problem
povjerenja u sposobnost akademske zajednice da kritiki ocijeni sopstvene aktivnosti.

3. Smjernice i preporuke
Prema lanu 14. Okvirnog zakona o visokom obrazovanju u Bosni i Hercegovini Upravni
odbor ima sljedee mogunosti:

1. daje miljenje o statutu visokokolske ustanove, te donosi opci akt o

unutranjoj organizaciji i sistematizaciji radnih mjesta i druge opce
akte u skladu sa zakonom i statutom visokokolske ustanove;
2. donosi odluku o osnivanju drugih pravnih lica, u skladu sa zakonom i
statutom visokokolske ustanove;
3. utvruje planove finansiranja i razvoja;
4. donosi godinji program rada visokokolske ustanove, na prijedlog
senata visokokolske ustanove;
5. donosi finansijski plan i usvaja godinji obracun;
6. usmjerava, kontrolira i ocjenjuje rad rektora ili direktora u domenu
finansijskog poslovanja;
7. rjeava pitanja odnosa sa osnivacem;
8. odlucuje o koritenju sredstava preko iznosa utvr_enog statutom
visokokolske ustanove;
9. odlucuje o prigovoru zaposlenika na odluke tijela visokokolske
ustanove koji su u prvom stepenu odlucivali o pravima, obavezama i
odgovornostima zaposlenika iz radnog odnosa;
10.
podnosi osnivacu najmanje jedanput godinje izvjetaj o
poslovanju visokokolske ustanove;
11.
obavlja i druge poslove u skladu sa zakonom, aktom o
osnivanju i statutom
12. visokokolske ustanove.
U ulozi lanova upravnog odbora, predlaemo sljedee preporuke.
Preporuka 1.
Smanjiti broj prijema kandidata na visokokolske ustanove. Kako bi se izbjegao problem
masovnog obrazovanja, kriteriji za prijem na visokokolske ustanove trebao bi biti vei. to
se tie same kvalitete obrazovanja, smatramo da je puno lake i produktivnije nastavu
odravati u manjim grupama, nego u grupama koje broje 50 i vie studenata.
Preporuka 2.
Organizirati evaluaciju studenata na vie naina. Usvajanjem prve preporuke, moglo bi se
doi do ostvarenja druge preporuke. Pored ocjenjivanja znanja, pored testova, pored zadataka
koje studenti imaju, organizirati debate, programe u kojima bi studenti izrazili svoju
kreativnosti. Motivisati studente, uiti ih studirati i istraivati, a ne samo odgovarati
standradima koje je donijela Bolonjska deklaracija.
Preporuka 3.

Osigurati Bosni i Hercegovini Obrazovnu inspekciju. Prema primjeru Holandije, Bosna i

Hercegovina bi trebala imati Obrazovnu inspekciju, koja ima ulogu da provjerava kvalitetnost
jednog sudijskog programa. Ukoliko je kvalitet studijeskog programa nezadovoljavajui,
Vlada ima mogunost prestati finasirati taj program i studente tog programa.
Preporuka 4.
Omoguiti akademskog osoblju dodtanu edukaciju o Bolonjskom procesu i kvaliteti
obrazovanja. Osmisliti radionice u kojima e akadamsko osoblje biti u ulozi studenta, te gdje
e imati zadatke da sprovodi evaluaciju studenata, aktivnosti, organizaciju nastave, te e za to
dobivati povratnu informaciju o kvaliteti obavljenog zadatka.
Preporuka 5.
Svaka visokokolska ustanova treba da ima Vodi kroz osiguranje kvalitete. Jedan od
pozitivnih primjera u Bosni i Hercegovini jeste Sveuilite u Mostaru. Unutar tog vodia,
trebaju biti opisani svi postupci i plan rada. Vodi treba biti u svakom momentu dostupan
svim javnim organizacijama, upravi, kao i studentima.

ZAKLJUAK
U okviru ovoga rada bilo je govora o radu visokokolskih ustanova i problemima koji se
pojavljuju u Bosni i Hercegovini. Na samom poetku rada pojasnili smo kljune pojmove koji
se spominju kroz cijeli rad a to su visoko obrazovanje, reforma obrazovanja, bolonjski proces,
ECTS bodovi i kvalitetno obrazovanje.

Poslije navedenih kljunih pojmova u radu je pojanjena razlika izmeu visokih kola i
univerzitet, zatim navedena je i organizacija studijskih programa u BiH, koja podrazumijeva
prvi, drugi i trei ciklus studija, detaljno je navedeno koliko svaki ciklus studija nosi ECTS
bodova. Nakon toga bilo je govora o osiguravanja kvalitete na visokokolskim ustanovama
koja predstavlja jednu od tri prioritetne oblasti programa procjene u okviru bolonjskog
procesa. Svi navedeni problemi u ovom radu su potkrepljeni lanovima iz zakona koji govore
o istima.
U posljednjem dijelu ovog rada stavile smo se u ulogu lanova upravnog odbora, te smo u
skladu sa preuzetom ulogom predloile nekoliko smjernica odnosno preporuka koje smatramo
da mogu unaprijediti proces visokog obrazovanja. Nae preporuke odnose se na osiguravanje
kvalitetnijeg visokog obrazovanja za sve, smanjenja masovnog obrazovanja, omoguavanja
konstantnog napretka kako za profesore tako i studente.