You are on page 1of 20

BAB 4 : Pengamiran

Matematik II (B 2001)

POLITEKNIK PORT DICKSON


JABATAN MATEMATIK SAINS DAN KOMPUTER
PENGAMIRAN
Proses mencari y apabila

dx

diberi disebut pengamiran.

Pengamiran ialah proses songsang bagi pembezaan


dy
dx

dy

= f (x) kamirkan f (x) utk dapatkan y f (x)dx

Pengamiran Tak Tentu.


1. Darab dengan indeks x

2.Kurangkan
indek sebanyak 1

f(x) = 2 * 4x 2-1

y = 4x2

8x
3. Tambah indeks x
sebanyak 1

8x dx

8x 11
2

4. Bahagi dengan
indeks baru

Pengamiran Fungsi Algebra Asas


Rumus Kamiran xn

Tambah indeks x sebanyak 1

n
x dx

x n1
c dengan syarat n -1
n 1

Bahagi dengan
indeks baru

Tambah
pemalar c

June/JMSK/PPD/750621
1

BAB 4 : Pengamiran
Matematik II (B 2001)

Rumus Kamiran axn


Tambah indeks x sebanyak 1

ax n1
ax dx n 1 c dengan syarat n -1
n

Tambah
pemalar c

Bahagi dengan
indeks baru

Contoh Soalan

4x 2
c 2x 2 c
2
7x 3
7 x4
7x 4
2.
dx c
c
2
2 4
8
t6
3. t 5 dt
c
6
1.

4x dx

4.

23 dy 23y c

5. 10 dz 10z c

6.

5k dk =

5k 2
c
2

Pengamiran Hasil Tambah & Hasil Tolak


Fungsi lebih drpd byk fungsi lain, kamirkan setiap fungsi satu demi satu.
a)

Pengamiran hasil tambah

[p(x)

b)

pengamiran hasil tolak

[p(x) q(x)]dx p(x)dx q(x)dx

q(x)]dx p(x)dx q(x)dx

Contoh:
a.

[2x 3]dx 2xdx 3 dx


=

b. [3t 5

2x 3
3x c
3

Tambah satu
pemalar sahaja

2t
2t
] dt 3t 5 dt dt
3
3
=

3t 6 2t 2

c
6 3 2

t 6 t2
=
c
2 3

Tambah satu
pemalar sahaja

June/JMSK/PPD/750621
2

BAB 4 : Pengamiran
Matematik II (B 2001)

c. (3x 2)(2x1) dx [6x2 x 2]dx

Kembangkan (3x 2)(2x 1) utk

= 6x 2dx x 2 dx

mendapat

6x 2 x 2

6x3 x2
2x c
3 2

= 2x3

d.

x2
2x c
2

4x3 2x5
4x3 2x5
dx

[
x
x x ] dx

Bahagikan setiap sebutan


pengangka 4 x 3 2 x 5 dengan x

4x2dx 2x4dx

4x3 2x5

c
3
5

Pengamiran Melalui Penggantian


Cari,

(2x

3) 5 dx
Gantikan (2x-3)
dengan u

Penyelesaian : anggap u = 2x 3.
Maka,

du
du
2 dx
dx
2

(2x 3)

Ganti semula
u = (2x-3)

du
dx u 5

2
1
u5du
2

1 u51

c
2 5 1

(2x 3)6
c
26

(2x 3)6
c
12

Gantikan dx dengan

du
2

June/JMSK/PPD/750621
3

BAB 4 : Pengamiran
Matematik II (B 2001)

Contoh :
a. Cari kamiran bagi

(3x 5) dx

Gantikan (3x+5)
dengan u

Anggap : u = 3x + 5

du
du
3 dx
dx
3
Gantikan dx dengan

du
(3x 5) dx u 3
6

1 u7
c
3 7

(3x 5)7
c
21

du
3

Gantikan semula
u dengan 3x + 5

Rumus-Rumus Melalui Kaedah Penggantian

Rumus Kamiran (ax+ b)

ax

b dx

Tambah indeks n
sebanyak 1

ax

n 1

b
c, n 1
a n 1
Tambah
pemalar c

Bahagi dengan indeks baru


didarab dengan pekali x

(2x 1) 2
a. (2x 1) dx
c
22

b.

(3x 4)3
(3x 4) dx 3 3 c
2

(2x 1)2
c
4

(4t 7) 5
(4t

7)
dt

5
c.
(4t 7) 5

c
20

(3k 1)

d.

(3x 4)3
c
9

(3k 1) 1
dk
c
3 (1)

(3k 1) 1
c
3

June/JMSK/PPD/750621
4

BAB 4 : Pengamiran
Matematik II (B 2001)

PENGAMIRAN FUNGSI LOGARITHMA, TRIGONOMETRI & EKSPONEN


Kamiran Fungsi Salingan x,

1
;
x

utk semua nilai x

Semua nilai
mesti +ve

1
dx ln x c
x

ax

ax

1
1
dx
ln ax b c
b
a
1
n

dx

f' x

f x

dx

Contoh
a)

c)

b)

1
1 1
2x dx 2 x dx
1
ln x c
2

d)

1
1 1
dx dx
5x
5 x
1
ln x c
5

e)

1
1
5 - 2x dx 2 ln 5 - 2x c

f)

g)

x
dx
3
katakan f x x 2 3
f' x 2x

h)

Tulis semula
dalam bentuk

maka

x
1
2x
x 2 3 dx 2 x 2 3dx
1
ln x 2 3 c
2

f (x)
dx
f(x)

3
1
dx 3 dx
x
x
3ln x c

2t 3 dt 2 ln 2t 3 c

5x 2 dx 5 ln 5x 2 c
p4
p5 3 dp
Tulis semula
dalam bentuk
f (x)
dx

f(x)

katakan f x p 5 3

f' x 5p 4
maka

p4
1 5p 4
dp

dp
p5 3
5 p5 3
1
ln p 5 3 c
5

June/JMSK/PPD/750621
5

BAB 4 : Pengamiran
Matematik II (B 2001)

Kamiran Fungsi Trigonometri


1.
2.
3.

sin x dx kos x c
kos x dx sin x c
sek x dx tan x c
2

4.

sin ax dx a kos ax c

5.

kos ax dx a sin ax c

6.

sek

7.

sin (ax b) dx a kos (ax b) c

8.

kos (ax b) dx a sin (ax b) c

9.

sek

ax dx

1
tan ax c
a

(ax b) dx

1
tan (ax b) c
a

Contoh:
a)
3 kos x dx 3 kos x dx

3 sin x c
b)

c)

sek x
1
dx sek 2 x dx
2
2
1
tan x c
2

2 kos 4x dx 2 kos 4x dx
2

1
sin 4x c
4

1
sin 4x c
2
x
1
kos 3 dx kos 3 xdx
1
1

sin x c
1
3
3
1
3 sin x c
3

d)

June/JMSK/PPD/750621
6

BAB 4 : Pengamiran
Matematik II (B 2001)

e)

2 sin (3k 1) dk 2 sin (3k 1) dk


1
1
kos (3k 1) c
2
3
1
kos (3k 1) c
6

f)

5 sek

(1- 3x) dx 5 sek 2 (1- 3x) dx


1
5 tan (1- 3x) c
3
5
tan (1- 3x) c
3

g)

sin x

tan x dx kos x dx
katakan f x kos x

Tulis semula
dalam bentuk

f' x sin x

f (x)
dx
f(x)

maka

sin x

- sin x

kos x dx kos x

dx

ln kos x c
h)

kos x

kot x dx sin x dx
katakan f x sin x

f' x kos x

Tulis semula
dalam bentuk

f (x)
dx
f(x)

maka

kos x

kos x

sin x dx sin x dx
ln sin x c

Pengamiran Melalui Penggantian Identiti Trigonometri


Jika soalan trigo yang mempunyai kuasa maka penyelesaian masalah mesti
menggunakan identiti trigo.
Langkah-langkah penyelesaian masalah
1. Tukar ke bentuk yg boleh dikamirkar dgn menggunakan identiti trigo.
pilih identiti trigo yg sesuai
2. salin balik soalan yg telah ditukat bentuk dan selesaikan.

June/JMSK/PPD/750621
7

BAB 4 : Pengamiran
Matematik II (B 2001)

a)

kos 3x dx
1
(kos 6x 1)dx
2
1
kos 6x dx 1 dx
2
1 1

sin 6x x c
2 6

1
1
sin 6x x c
12
2

b)

kos 2(3x) 2kos2 3x 1

2
tan 3x dx

sek 2 3x dx 1 dx
1
tan 3x x c
3

sin

x
dx
3

1
2
(1 kos x)dx
2
3
1
2
(1 kos x)dx
2
3
1
2

1 dx kos x dx
2
3

1
1
2
x
sin x c
2
2
3
3

1
3
2
x sin x c
2
2
3
1
3
2
x sin x c
2
4
3

2kos2 3x kos 2(3x) 1


kos 2(3x) 1
kos2 3x
2
1
(kos 6x 1)
2
2

(sek 2 3x 1) dx

c)

Diketahui : kos 2A 2kos2 A 1


Gantikan : A 3x

Diketahui : sek 2 A 1 tan2 A


Gantikan : A 3x

sek 2 3x 1 tan2 3x
tan2 3x sek 2 3x - 1
2
Diketahui : kos 2A 1 2sin 2 A

2 sin2 A 1 kos 2A
1 kos 2A
sin 2 A
2
1
(1 kos 2A)
2
x
Gantikan : A
3
x
1
2
sin2 (1 kos x)
3 2
3

Kamiran Fungsi Eksponen


1.

2.

3.

ax

dx e x c
1
dx eax c
a

axb

1
dx eaxb c
a
June/JMSK/PPD/750621
8

BAB 4 : Pengamiran
Matematik II (B 2001)

Contoh:
a)
b)

4x

c)

dx e x c

1
x
2

dx

1 4x
e c
4
1

x
1
dx
e 2 c
1
2
1
x

2e 2 c
1 3x 5
3x 5
e dx 3 e c

d)

Soalan Latihan
1. Cari setiap kamiran berikut.
a.

x4 4
3
2
[ x 4 x ]dx = x 3 c

b.

c.

3
1
[3t 3 3 ]dt = 3 t 4 12 c
t
4
2t
2
2
[ 2 3]dx = 3 x c
x
x

2. Nilaikan yang berikut:


a.

k3
2k 2 4k c
3

2
[k 4k 4]dk =

4 3
z 6z 2 9 z c
3
2 4x 5
2
c.
dx = x 4 c
2
x
x
b.

3.

(2 z 3)

dz =

Nilaikan kamiran yang berikut:


a.

7dz

b.

c.

10
10
x 4 dx = 3x 3 c

d.

6 x

e.

= 7z +c

5
2t3 dt = 2 t c

9 x x dx = 2 x 3

2
2 x 5 dz

9 2 2 3
x
x c
2
3

4x3
10 x 2 25 x c
3

June/JMSK/PPD/750621
9

BAB 4 : Pengamiran
Matematik II (B 2001)

4. Tuliskan semula ungkapan berikut supaya ia boleh diselesaikan dengan


menggunakan rumus hasil tambah dan hasil tolak pengamiran.
a.
(3x - 2)2 = 3 x 3 6 x 2 4 x c

x 2 ( x 1)
1
1
=
c
5
2
x
x
2x
(k 1)(k 1)
1
= k c
2
k
k

b.
c.
5.

Selesaikan:

a.

4 3s ds = 4s 4 s

b.

(6 7 x )

dz = 36 x 21x 2

49 3
x c
3

Soalan Latihan
1.

Dapatkan setiap kamiran berikut:


a.
c.
e.
g.

a.

(2 x 3) 5
(2 x 3) dx = 10 c
(5 7t ) 6
5
=
(
5

7
t
)
dt

42
1
3
(7 x 2) dx = 14(7 x 2) 2 c
1
1
(4 x 5) 3 dx = 8(4 x 5) 2 c
4

b.
d.
f.
h.

(3 z 6) 4
(3z 6) dz = 12 c
3(4 x 8) 4
3
=
6
(
4
x

8
)
dx
c

(1 3t ) 2 dt = 3(1 3t ) c
3
1
2(3x 5) 4 dx = 6(3x 5) 3 c
3

Nilaikan kamiran berikut:


8
1
1 k 3 c
24
1
b. (3 z z 3 ) 3 (3 3 z 2 )dz =
3s s 2
3
2
2
p 1
1 3
c.
dp =
p 3p 3 c
3
2
p3 3p

a.

(1 k 3 ) 7 dk =

June/JMSK/PPD/750621
10

BAB 4 : Pengamiran
Matematik II (B 2001)

PENGAMIRAN TENTU
Gantikan x = a

f ( x ) [ F ( x )]ba F (b) F ( a )

Hasil pengamiran

a disebut had bawah


pengamiran dan b had
atas pengamiran

Gantikan x = b

CONTOH
Gantikan semua x dengan 2

a.

2
0

x
(x 1) dx [
x ]20
2

22
2) (0 0)
2
4
(

Gantikan semua x dengan 0


2

b.

2
1

(2x

2x 3 3x 2
3x) dx

2 1
3

2 2 3 3 2 2 2 13 3 12

2 3
2
3
16
2 3
6
3
3 2
1

6
2

x3
c. (4x x ) dx 2x 2

1
3 1

23
(1)3

2 22 2 (1)2
3
3

8
1

8 2
3
3

June/JMSK/PPD/750621
11

BAB 4 : Pengamiran
Matematik II (B 2001)

SOALAN LATIHAN
a)

3
2

(x 2 5x) dx
3

3
2

x 3 5x 2
(x 5x) dx

2 2
3
2

33 53 2 2 3 52 2


2 3
2
3
27 45 8 20

2 3 2
3
27 22

2 3
1
37
6
atau
6
6

b)

x 4 5x
dx
x3
1
x 4 5x
dx (x 5x 2 ) dx
3
x
2
1

x2 5

2 x 2
(1)2
5 (2)2
5

(1) 2
(2)
2
5
1
5 2
2
2

11 9

2 2
1
c)

4
2

4
2

(1 3t)(1 2t) dt
4

(1 3t)(1 2t) dt ( 1 t 6t 2 ) dt
2

t2
t 2t 3
2

42
22
4
2(4)3 2 2(2)3
2
2

116

June/JMSK/PPD/750621
12

BAB 4 : Pengamiran
Matematik II (B 2001)

d)

2x

(3
0

3) dx
3

3
0

2x 2

2x
( 3) dx
3x
3
3 2
0
2(3)2
2(0)2


3(3)
3(0)
6
6

18

9 6
6

e)

2x

6x 1 dx
3

2x 3 6x 2

2x 6x 1 dx

x
2
3
1

2x 3

3x 2 x
3
1
2 3
2 3

2
2
3 33 3 1 31 1
3
3

18 27 3 3 1
3

8
42
3
118
1

atau 39
3
3
f) Satu objek dicampakkan ke bawah daripada sebuah helikopter pada masa sifar (t=0).
Objek itu mempunyai halaju v=13 +10t meter per saat. Jika objek itu mencecah tanah
selepas 10 saat, apakah jarak helikopter daripada tanah pada masa t = 10 saat?
10

( 13 10t )dt
0

10

10t2
13t

5 0

13(10) 5(10)2 0
630

June/JMSK/PPD/750621
13

BAB 4 : Pengamiran
Matematik II (B 2001)

KAMIRAN TENTU BAGI FUNGSI SELANJAR DALAM SELANG TERTUTUP [a, b]


Contoh:
Diberi
a)

5
3

5
3

f(x) dx 6 , nilaikan kamiran berikut.


b)

3f(x) dx

5
3

( 2 f(x) 3) dx
5

2 f(x) dx 3 dx

3 f(x) dx

5
3

2 6 3x
12 15 9
6

3 6
18

Ingat!

f(x)dx 6

3 dx dinilaikan

berasingan

HAD KAMIRAN TENTU YANG DISALING TUKARKAN

f(x) dx f(x) dx
a

Apabila had kamiran disaling tukarkan,


kamiran itu bertukar tanda.

CONTOH :
Diberi
a)

5
1
1
5

h(x) dx 12 , nilaikan kamiran berikut:


b)

h(x) dx
5

1
5

(8h(x) 2x) dx
5

h(x) dx

8 h(x) dx

12

(8 12) x 2

Tukar tanda

1
5

2x dx

1
5

96 (1 25)
72

June/JMSK/PPD/750621
14

BAB 4 : Pengamiran
Matematik II (B 2001)

Kamiran Tentu Bagi Fungsi Hasil Tambah

c
a

f(x) dx f(x) f(x) dx

CONTOH:
Diberi
a)

6
2

f(x) dx 5 , nilaikan kamiran berikut.


b)

3 f(x) dx

(3f(x) 2) dx
3 f(x) dx

35

(3 5) 2x 2

15

15 (12 4)
15 8
23

3f(x) dx

2 dx

Ingat!

f(x) dx 5

6
2

2dx dinilaikan

berasingan

CONTOH SOALAN
1. Jika
a.

f(x) dx

7
dan
2

2
1

f(x) dx

f(x) dx 2f(x) dx
1

2
7
2 f(x) dx
1
2
7
3
2
2 2
13

2
1
6
2

c.

3
, nilaikan yang berikut.
2
b.

f(x) dx
1

f(x) dx f(x) dx
2

7 3

2 2
5

f(x) dx 2 f(x) dx
2

2
7

2 f(x) dx
1
2

3
7

2
2
2

13
1

atau 6
2
2

June/JMSK/PPD/750621
15

BAB 4 : Pengamiran
Matematik II (B 2001)

2. Nilaikan yang berikut jika


a.

3
2

3
2

f(x) dx 1 dan
b.

(3f(x) 1) dx
3

3
1

g(x) dx 4
3

2( g(x) dx f(x) dx)


1

3f(x)dx 1 dx

2 g(x) dx 2 f(x) dx

3(1) x

2(4) 2(1)
82
10

3
2

3 (3 2)
3 1
4

PENGAMIRAN TENTU MENGGUNAKAN KAEDAH GANTIAN


a.

x x

dx

KESIMPULANNYA

1. Andaikan U
Andaikan

2. Bezakan U

u = x2 + 2

3. dx jadikan tajuk

du
= 2x
dx
du
dx =
2x

4. gantikan nilai x dalam u


5. kamirkan dan selesaikan

Apabila x = 0 maka u = 0 + 2 = 2
Apabila x = 1 maka u = 1 + 2 = 3

Maka kamiran menjadi :


3
3
x u
2

du 1 3

u du
2x 2 2
3

1 u4

2 4 2

1 34 2 4

2 4
4

1 81 16

2 4
4
65

June/JMSK/PPD/750621
16

BAB 4 : Pengamiran
Matematik II (B 2001)

b.

3
dt
t3

Andaikan
u=t+3

du
=1
dt
du = dt
Apabila t = 1 maka u = 1 + 3 = 4
Apabila t = 6 maka u = 6 + 3 = 9
Maka kamiran menjadi :
9

3
3
dt
dt
t3
u
4
9

1
2

3 u du
4

1
u 2
3
1

2 4
9

21
3 2u

6 9 4
6(3 2)
6

CONTOH SOALAN :
1

1.

22x 1 dx
0

Andaikan
u = 2x + 1

du
=2
dx
du
dx =
2
Apabila x = 0 maka u = 2(0) + 1 = 1
Apabila x = 1 maka u = 2(1) + 1 = 4

June/JMSK/PPD/750621
17

BAB 4 : Pengamiran
Matematik II (B 2001)

Maka kamiran menjadi :


3

3
2 u
1

du
u3du
2 1
3

u4

4 1

3 4 14

4 4
81 1

4 4
20
3

2.

2z
2

4z
2

dz

Andaikan
u = 2z2 + 1

du
= 4z
dz
du
dz =
4z
Apabila z = 0 maka u = 2(2) 2 + 1 = 9
Apabila z = 1 maka u = 2(3) 2 + 1 = 19
Maka kamiran menjadi :
19

19

4z du
1
9 u2 4z 9 u2 du
19

u-2 du
9

19

u-1

-1 9

19

1

u 9
1 1

19 9
- 9 19

171
10

171

June/JMSK/PPD/750621
18

BAB 4 : Pengamiran
Matematik II (B 2001)

3.

t 5t
3

1 dt

-1

Andaikan
u = 5t4 + 1

du
= 20t3
dt
du
dt =
20t3
Apabila t = -1 maka u = 5(-1)4 + 1 = 6
Apabila t = 2 maka u = 5(2)4 + 1 = 81
Maka kamiran menjadi :
81

81

3
t u
6

du
1

u du
3
20t
20 6
81

1 u2


20 2 6

1 812 6 2

20 2
2
1 6561 36


20 2
2
1 6525
20 2
6525

40
1
163
8

4.

k
k2 1

dk

Andaikan
u = k2 + 1

du
= 2k
dk
du
dk =
2k
Apabila k = 0 maka u = 1
Apabila k =

3 maka u = 4

June/JMSK/PPD/750621
19

BAB 4 : Pengamiran
Matematik II (B 2001)

Maka kamiran menjadi :


3

k 1

dk
1

k du

u 2k
4

1 21
u du
21
4

1
1 u 2

2 1
2 1

1 21
2u
2
1
4

1
u 2
1

4 1
2 -1
1
SOALAN LATIHAN

1. Dengan menggunakan kaedah kamiran berhad, kamirkan setiap yang berikut:


a)

x 1 dx
2x x dx
kos x x dx

b)

c)
e)

-2
0

2x 3x dx
x 3x dx
2 tan x dx
2

d)
f)

-2

2
3

2. Dengan menggunakan kaedah kamiran berhad, kamirkan setiap yang berikut:


a)

c)

3x
-2

2x x 2 3 dx

6x
2

dx

b)

33x x
0

d)

x
x2 - 2

dx

dx

June/JMSK/PPD/750621
20

You might also like