Chng trnh Ging dy Kinh t Fulbright

Nin kha 2011-2013

Kinh t hc v m
Ghi ch Bi ging 8

Tin v chnh sch tin t

Ghi ch Bi ging 8

Tin v chnh sch tin t

Trong cc tho lun trc chng ta ni v sn lng v thu nhp, nhng tin ng mt
vai tr quan trng trong kinh t v m. Tin l mt loi tr lng ti sn c s dng
thc hin giao dch. Tin c ba chc nng chnh: i) l trung gian trao i, ii) d tr gi tr,
v iii) l n v tnh ton.
Trong phm vi tho lun ny, chng ta s dng hai cch tng qut o lng tin. M1: bao
gm tin trong lu thng (circulation, hay C) v cc loi tin gi khng k hn hay d dng
rt t ti khon thnh tin mt. M2: bao gm M1 v cc loi tin gi c k hn nh
(deposits, hay D), bao gm cc ti khon tit kim. Lu rng th tn dng khng phi l
tin.
C ba loi gi ca tin: li sut, t gi hi oi, v mc gi chung. Li sut (interest rate)
l gi ca tin theo thi gian, hay l gi ca vic gi tin. Li sut cao khin vic gi tin
vo ti khon tit kim hp dn hn, vic gi tin mt tr nn t hn, lm tiu dng chm
li. Li sut cao cng khin vic u t l t hn, nn lm u t chm li. T gi hi
oi (exchange rate) l gi ca tin theo bin gii quc gia. Nu t gi ng VND so vi
USD tng, hay 1 USD i c nhiu VND hn, ta ni ng VND ang mt gi, ngi ta
mun gi la hn, v hng ha xut khu Vit Nam tr nn r hn. Mc gi chung (price
level, CPI) l gi ca tin i vi tt c cc loi hng ha v dch v c sn xut. Mc
gi chung tng ln c ngha l tin mua c t hng ha hn, ta ni tin ang mt gi. V
l mc gi chung nn CPI khng o lng mt mt hng c th no, nhng nu mc gi
chung tng ln th l tn hiu cho thy nn kinh t ang tri qua lm pht, do c nhiu mt
hng tng gi hn so vi cc mt hng gim gi.
Khi lng tin (M) nh hng ti c ba loi gi ca tin. Ngn hng trung ng th tng
cung tin bng vic in thm tin. Nhng cc ngn hng v t chc trung gian ti chnh
cng c kh nng to ra tin, thng qua hot ng vay v cho vay. Vic to ra tin ny
c din ra theo cp s nhn, trong s nhn tin ph thuc vo t l tin trong lu
thng so vi tin gi, v t l d tr bt buc (xem thm phn ghi ch v cch tin c
to ra). Lu rng cc ngn hng vi h thng d tr mt phn v cho vay mt phn c
th to ra tin, nhng khng to ra ca ci. Khi mt ngn hng cho vay mt phn t
d tr d ca mnh, ngn hng lm cho ngi vay c kh nng dng s tin

inh V Trang Ngn

Chng trnh Ging dy Kinh t Fulbright

Nin kha 2011-2013

Kinh t hc v m
Ghi ch Bi ging 8

Tin v chnh sch tin t

mua bn hng ha, v v th, cung tin tng ln. Ngi vay tuy mua c hng ha nhng
mang n ca ngn hng, v v th, h khng giu thm. Ni cch khc, vic to ra tin
t h thng ngn hng ch lm tng tnh thanh khon ca nn kinh t, ch khng to ra ca
ci cho nn kinh t. Tin c gi tr danh ngha, hng ha v dch v c gi tr thc.
Ngn hng trung ng kim sot c s tin (Money base, MB), v qua kim sot cung
tin M (Money supply). C s tin MB = C + R (ti sn n) = FR + Debts (ti sn c) ca
ngn hng trung ng, trong FR (foreign reserves) l d tr chnh thc v Debts l cc
khon n m ngn hng trung ng cho chnh ph vay (tri phiu) v cc khon tn dng
trong nc. Mt cch tm tt v quan h ba khu vc:
Ngn hng trung ng
Ti sn c
D tr
chnh thc

Ngn hng thng mi

Ti sn n
Tin trong

Ti sn c
Cho vay (L)

Tin lu thng

D tr (R)

trong nc

Ti sn n
N vay (L)
Ti sn n

Vn c khc

D tr bt phn

(C)

buc
hay tn dng

Ti sn c

Tin gi Tin gi (D)

lu thng (C) (D)

(FR)
Tri phiu CP

Ti sn n

H gia nh v doanh nghip

Ti sn c khc

ca ngn hng
thng mi

(R)
(Debts)

Ngn hng trung ng cc quc gia c c cu t chc khc nhau, v c mc c lp

khc nhau i vi chnh ph. Nhng v c bn, cc ngn hng trung ng c nhng chc
nng chnh bao gm: pht hnh tin, quy nh yu cu d tr ti thiu, cho cc ngn hng
vay (di t cch ngi cho vay cui cng), l ngn hng ca chnh ph, v hnh thnh cc
chnh sch tin t. Chnh sch tin t c thc hin bi ngn hng trung ng thng qua
nhng thay i v cung tin. Cc ngn hng trung ng c 3 cng c chnh sch tin t
ch yu:
-

Yu cu d tr, thng qua quy nh v t l d tr bt buc. Nu ngn hng trung

ng tng t l d tr bt buc, cung tin M s gim.

inh V Trang Ngn

Chng trnh Ging dy Kinh t Fulbright

Nin kha 2011-2013

Kinh t hc v m
Ghi ch Bi ging 8

Tin v chnh sch tin t

Li sut chnh sch, l li sut m cc ngn hng trung ng c th kim sot trc
tip, v d nh Fed Funds Rate M v li sut c bn Vit nam1.

Nghip v th trng m: ngn hng trung ng mua hay bn tri phiu chnh ph
trn th trng m. Khi mua tri phiu (bm thm tin/thanh khon ra): MB tng
lm cung tin tng, khi bn tri phiu (ht bt tin/thanh khon v): MB gim lm
cung tin gim.

Chnh sch tin t m rng hng v mc tiu tng tng cu, nhm a nn kinh t ra khi
h cch suy thoi, bng cch tng cung tin thng qua vic gim li sut. Chnh sch tin t
tht cht hng v mc tiu gim tng cu, nhm a nn kinh t ra khi trng thi pht
trin qu nng vi lm pht, thng qua vic gim cung tin hay tng li sut.
Mt trong s cch th hin mi quan h gia khi lng tin (M) v mc gi (P) l phng
trnh s lng tin: MV = PY, trong M l cung tin, V l vng quay hay vn tc ca
tin, Y l GDP thc, v PY l GDP danh ngha. Vn tc ca tin c hiu l s ln trung
bnh mt ng c trao tay chi tr cho cc hng ha v dch v.
Hy xem xt mt m hnh v cung tin, cu tin, v mc gi cn bng. Cung tin (M = C +
D) c gi l cung tin danh ngha, v M/P l cung tin thc. Cung tin do ngn hng
trung ng kim sot.
Cu tin l nhu cu gi tin thc hin cc giao dch. Mt hm cu tin n gin c
th hin bi Md=kPY, trong Md l cu tin (Money demand), v k l h s th hin khi
lng giao dch (k=1/V, c xc nh trc v khng thay i). Cu tin t l vi khi
lng giao dch, v t l vi thu nhp. Khi c nhiu thu nhp, ngi ta c nhu cu mua
nhiu hng ha hn.

Trong cc sch gio khoa thng nhc n li sut chit khu, hay discount rate, khi ni v cng c li sut m cc

ngn hng trung ng dng tin hnh chnh sch tin t. Thc t, discount rate v Fed Funds rate c s khc bit.
Fed Funds Rate l li sut chnh sch, ngha l cng c li sut ca chnh sch tin t m Fed s dng tc ng trc
tip ln li sut ngn hn (v gin tip ln li sut di hn) trn th trng. Discount rate l li sut Fed cho cc ngn hng
thng mi "vay nng" thng qua discount window khi cc ngn hng ny gp kh khn thanh khon, y l mt hnh
thc cho vay c th chp. Vit Nam, th trng ti chnh thng phn bit ba loi li sut chnh: li sut chnh sch nh
gii thch trn, li sut lin ngn hng, l li sut m cc ngn hng thng mi cho vay ln nhau, thng khng c
th chp, nh LIBOR, v li sut thng mi, l li sut m cc ngn hng thng mi vay hoc cho vay i vi cc i
tng khng phi ngn hng trong nn kinh t, v d li sut huy ng, li sut cho vay. V c bn ba loi li sut ny c
lin h mt thit vi nhau. Xem thm L Hng Giang, Thay li sut c bn bng li sut chnh sch, Si Gn Tip Th,
31/5/2010 http://sgtt.vn/Goc-nhin/123096/Thay-lai-suat-co-ban-bang-lai-suat-chinh-sach.html.

inh V Trang Ngn

Chng trnh Ging dy Kinh t Fulbright

Nin kha 2011-2013

Kinh t hc v m
Ghi ch Bi ging 8

Tin v chnh sch tin t

Mc gi cn bng l gi tr m cung tin bng cu tin: M = kPY, c ngha l PY (GDP

danh ngha) tng t l vi M (cung tin). y l ngha ca thuyt s lng tin, pht
biu rng nu Y l c nh, P s thay i t l vi M. Hay ni cch khc, %M = %P nu
Y khng thay i.
y cng l mt cch gii thch v lm pht: Lm pht l hin tng c qu nhiu tin v
qu t hng ha. Lm pht xut hin khi cung tin tng nhanh hn tc hng ha v dch
v c sn xut. Khi khng c hng ha mi c sn xut, mc gi tng (P) phn nh
khi lng cung tin (M) tng. Theo thuyt s lng tin, t l lm pht v t l tng ca
cung tin c mi quan h 1-1. Ni cch khc, lm pht l s mt gi tin t do cung tin
tng nhanh hn cu tin. V th, ngn hng trung ng, thng qua vic kim sot mc
tng ca cung tin, hon ton c trong tay kh nng kim sot v kim ch lm pht.
Milton Friedman: Lm pht lun lun v bt k u cng l mt hin tng tin t.
Mt yu t quan trng khi bn v tin v chnh sch tin t l k vng (expectation).

y, vi mt hm cu tin y chng ta cn phn bit gia li sut thc (r) v li sut

danh ngha (i). Phng trnh Fisher th hin mi quan h ny thng qua lm pht k vng:
i = r + e. Trong e l lm pht k vng, v li sut thc c xc nh bi quan h tit
kim = u t (S = I) trong m hnh c in. Hiu ng Fisher ni rng khi lm pht k
vng e tng ln th li sut danh ngha s tng theo vi t l 1:1. Hm cu tin y ph
thuc vo li sut danh ngha
Khi hm cu tin y s l hm s ca li sut danh ngha v sn lng thc: (M/P)d
= L(i,Y). Cu tin quan h ng bin vi sn lng Y v nghch bin vi li sut danh
ngha i (khi li sut danh ngha tng s lm gim mong mun gi tin).
Lc ny, cn bng cung tin v cu tin s c dng: M/P = L(i,Y), trong cung tin Ms l
do ngn hng trung ng quyt nh, v cu tin ca ngi dn ph thuc vo thu nhp
v k vng ca h v lm pht. Nu ngn hng trung ng tng cung tin nhng lm pht
k vng khng thay i, khi P tng cng t l vi M (i v Y khng i), ng theo
thuyt s lng tin. Nhng nu tng cung tin ko theo lm pht k vng tng, v phi
ca phng trnh M/P = L(r + e,Y) gim, do v tri phi gim, khi P tng vi t l
ln hn so vi M tng. Ni cch khc, khi c k vng thay i, lm pht tng nhiu hn so
vi mc tng cung tin.

inh V Trang Ngn

Chng trnh Ging dy Kinh t Fulbright

Nin kha 2011-2013

Kinh t hc v m
Ghi ch Bi ging 8

Tin v chnh sch tin t

Mt s vn v chnh sch tin t

Vit Nam hin ang i mt vi khng hong cn cn thanh ton xut pht t phi hp
chnh sch tin t v chnh sch ti kha m rng trong bi cnh t gi hi oi c nh.
kt hp trong mt bc tranh tng th, hy xem xt mt v d v thu nhp quc dn v ca
ci trong mt nn kinh t gin n. Nn kinh t ny bao gm cc h gia nh, doanh
nghip, ngn hng trung ng, chnh ph v v khu vc quc t. tp trung vo ngn
hng trung ng, m hnh ny khng bao gm cc ngn hng thng mi v khng c cc
dng vn t nhn quc t. Nn kinh t ch c ba loi ti sn: tri phiu chnh ph, tin mt
v tri phiu nc ngoi (hay chnh l d tr ngoi hi ti ngn hng trung ng).
Cc h gia nh c thu nhp t doanh nghip, ng thu v mua hng tiu dng, v tit
kim bng tin mt hay mua tri phiu chnh ph. Ti sn ca ngn hng trung ng bao
gm tri phiu chnh ph v tri phiu quc t. Chnh ph thu thu v chi tiu, ng thi
ti tr thm ht bng cch bn tri phiu chnh ph (B = G-T). Tng cng gi tr cc
dng l 0 nhng cc ct c th m hay dng, th hin s thay i ca ci rng ca tng
khu vc.
Cc h gia nh phn b tit kim gia tin mt v mua tri phiu chnh ph, do cu
tin mt bng vi ca ci tr cho cu tri phiu chnh ph (H = W Bp). Tin va l
phng tin trao i va l ni tch tr gi tr.
Ngn hng trung ng gi tri phiu chnh ph (Bcb = B Bp) v d tr ngoi hi (R) di
hnh thc tri phiu nc ngoi. Vi gi nh khng c dng vn t nhn, cn cn thng
mi dng (X-M>0) s lm gia tng d tr. Khi nhp khu (M) ln hn xut khu (X), ngn
hng trung ng s gim d tr ngoi hi (R).
Khu vc kinh t
Ti khon quc dn
Tiu dng
Chnh ph
Xut khu
Nhp khu
Tng thu nhp/sn
lng
Thu
Lu lng vn
tri phiu chnh

inh V Trang Ngn

HG DN
-C

+Y
-T
-Bp

NHTU CP

+C
+G
+X
-M

NNg

Tng

-X
+M

0
0
0
0

-G

-Y

-Bcb

+T

0
0

+B

Chng trnh Ging dy Kinh t Fulbright

Nin kha 2011-2013

ph
tin mt
d tr ngoi hi
Tng
ti sn/n
Tr lng (cui k)
Tri phiu chnh
ph
Tin mt
D tr ngoi hi
Tng gp (tng ca
ci)

Kinh t hc v m
Ghi ch Bi ging 8

-H
0
+W

0
0

+Bp
+H

+W

+H
-R
0
0

0
-B

+Bcb
-H
+R

-B

-B

Tin v chnh sch tin t

+R
0
-R

0
0
0
0

-R

0
0
0

-R

Ca ci quc gia s thay i bng vi tng doanh thu rng ca chnh ph t vic bn tri
phiu chnh ph v nhng thay i trong mc d tr ca ngn hng trung ng. (W
B R = 0). V mc thay i tri phiu bng vi thm ht ngn sch ca chnh ph (G-T),
v mc thay i d tr ngoi hi ca ngn hng trung ng th bng vi thm ht thng
mi (X-M), khon thay i trong ca ci h gia nh bng vi W (G T) (X M) = 0.
Nu khng c thay i trong ca ci h gia nh, th thm ht ca chnh ph bng vi
thm ht thng mi hay (G T) = (M X), hay l s thm ht kp.
ng nht thc cui cng ny cho thy trong trng hp khng c dng vn nc ngoi,
thm ht thng mi s i km vi thm ht ngn sch v ngc li. Khng c cch no
c th ti tr thm ht thng mi khi d tr ngoi hi cn kit, v gii php duy nht
cn li l mt chnh sch ti kha hn ch nhp khu cho ti khi M-X=0.
Vi t gi hi oi c nh, thm ht thng mi dn n vic ngn hng trung ng phi
rt bt d tr ngoi hi thng qua vic mua tri phiu VND. Nhng nu chnh ph khng
th bn tri phiu cho VND cho khu vc nc ngoi, th ngn hng trung ng s cng cn
thay th R bng B trong bng cn i ti sn ca mnh cho n khi khng cn R. Do cc
nc c thng d thng mi c th duy tr t gi hi oi c nh mi mi (nh Trung
Quc) nhng cc nc b thm ht thng mi th khng th (Vit Nam). Tng li sut ni
a s thu ht h gia nh nc ngoi gi tri phiu VND, nhng li sut cao s lm gim
tiu dng trong nc v theo l thu, tip tc lm cho thm ht chnh ph rng hn. R
rng ch tng li sut thi khng th gii quyt vn . Vic quan trng vn l chnh ph
phi gim thm ht.

inh V Trang Ngn

Chng trnh Ging dy Kinh t Fulbright

Nin kha 2011-2013

Kinh t hc v m
Ghi ch Bi ging 8

Tin v chnh sch tin t

T cui nm 2008, SBV v ang bn d tr ngoi hi, khi Vit Nam chuyn dch t
chnh sch tin t v ngn sch thu hp sang m rng nhm ng ph vi cuc khng
hong ti chnh ton cu. Vit Nam vn tip tc b thm ht thng mi v ngn sch ln.
Trong khi , Vit Nam vn cha th thuyt phc khu vc nc ngoi mua tri phiu
VND. Kt qu l s thm ht cn cn thanh ton vn c ti tr thng qua vic rt cn
dn d tr ngoi hi ca SBV.
Mt trong nhng im phc tp trong nn kinh t v m ca Vit Nam l chng ta duy tr
ti khon vn ng nhng li c th trng vng v la si ng trong nc. Cc h gia
nh v doanh nghip u t vo 5 ti sn ti chnh ch cht: VND (gm ti khon ngn
hng), tri phiu VND, c phiu VND, vng v -la (v nhng ngoi t khc). T gi c
c nh so vi -la, nhng trong nhng giai on c thm ht thng mi ln v lm
pht gia tng, cc h gia nh v doanh nghip khng tin rng t gi hi oi s c gi
nguyn (li sut lin ngn hng bin ng mnh). H khng th em tin ra khi t nc,
nhng h c th s dng VND mua vng v -la. Khi lm nh vy, nhng giao dch
ny khng xut hin trn s liu cn cn thanh ton v khng c giao dch xy ra SBV v
khng ai tht s nhn c dng ti chnh ny. Nhng giao dch ny tr thnh s d trong
thng k cn cn thanh ton. Chng ta gi l sai v st (error and omission). Nm 2009,
h s sai st l hn 13% GDP, theo thng k ca IMF.
Chnh sch tin t v ti kha ni lng trong hai nm qua dn n s nh gi cao tin
ng Vit Nam. So Vit Nam vi cc nc ang pht trin khc, chng ta nhn thy thm
ht ngn sch ca Vit Nam so vi GDP l ln, v ko di trong 4 nm qua. Da vo
phn tch trn, r rng thm ht ngn sch ln ang ko theo thm ht thng mi, thc
o ny cng ln hn so vi cc nc trong phm vi so snh.
Tin cng ging nh nhng ti sn khc ch khi cu gim, gi cng phi gim. Nu
khng, s d cung (hay cu khng ). Thm ht ti khon vng lai ca Vit Nam c ngha
l c nhiu ngi nm gi VND ang c mua ngoi t hn l ngi nc ngoi c mua
VND. Trng hp ny s vn tip tc cho ti khi hoc thm ht ngn sch gim hoc t gi
c php mt gi, hay c hai.
Ghi ch: Ngn hng to ra tin bng cch no?
Gi s Mt c c 1000 ng. Nu Mt c ct s tin ny di gi, s tin c tn ti
di dng tin trong lu thng (circulation).

inh V Trang Ngn

Chng trnh Ging dy Kinh t Fulbright

Nin kha 2011-2013

Kinh t hc v m
Ghi ch Bi ging 8

Tin v chnh sch tin t

No, gi s Mt c gi 1000 ng vo Techcombank. Lc ny, cung tin khng c g thay

i, v tin trong lu thng C gim i 1000 v tin gi D tng ln ng 1000. Nhng
chuyn khng dng . Techcombank gi li mt phn tin gi, gi s l 10%, hay 100
ng, v ly phn cn li l 900 ng em cho Ng Nh vay. Phn d tr (reserves, hay R)
100 ng c th di dng tin mt trong kt ca Techcombank, hoc gi ngn hng
trung ng. Phn cho vay (loans, hay L) 900 ng c a tr li lu thng, trong tay
Ng Nh. Mc d s tin 1000 ng ca Mt c vn l khon n m Techcombank phi
tr theo s sch, nhng gi y Ng Nh c 900 ng tiu dng, l khon n ca
Ng Nh i vi Techcombank. Cung tin lc ny tng thm mt lng l 900 ng, do
Techcombank to ra t hot ng cho vay ca mnh.
Gi s Ng Nh dng s tin 900 ng i mua bnh nhn m t Trn Xoay. Lc ny tin
c trao tay t Ng Nh sang Trn Xoay di dng mt giao dch, v cung tin khng c
g thay i (C ch chuyn t tay Ng Nh sang Trn Xoay). Nhng nu Trn Xoay li
mang 900 ng tin thu c t bnh nhn m gi vo ngn hng ng . Nu ng
gi li mt phn d tr, v cho vay phn cn li, ng li tip tc to ra tin t hot
ng cho vay ca mnh. V qu trnh c tip tc nh vy, v vic to ra tin c thc
hin di cp s nhn.
Tin

trong Tin gi Cung tin

lu

thng (Deposit)

(Circulation)
Giai on 1: Mt c gi tin di gi

1000

Giai on 2: Mt c gi 1000 ng vo 900

(Money
supply)

1,000

1,000

1,900

1,900

2,710

Techcombank, Techcombank gi li 10% v cho

Ng Nh vay phn cn li l 900 ng, i mua
bnh nhn m.
Giai on 3: Trn Xoay gi 900 ng tin bn 810
bnh nhn m vo ng , sau ng gi li
10% v tip tc cho Mt Xanh vay phn cn li l
810 ng.

inh V Trang Ngn

Chng trnh Ging dy Kinh t Fulbright

Nin kha 2011-2013

Kinh t hc v m
Ghi ch Bi ging 8

Tin v chnh sch tin t

V mt ton hc, qu trnh to ra tin s c dng: 1000 + 900 + 810 + 729 + .

Nu gi rr l t l d tr, trong trng hp ny rr = 10%, th mt cch tng qut hn, t
1000 tin gi ban u, s tin m ngn hng to ra c qua hot ng cho vay l:
1000

1000(1-rr)

1000(1-rr)2

1000(1-rr)3

1000/rr

(Ti v 1 + a + a + a + a + = 1/(1-a), y a = 1-rr)

2

Ni cch khc, nu t l d tr l 10%, c 1 ng th ngn hng c th to ra 10 ng.

Trn thc t, vic to ra tin ny phc tp hn so vi m hnh gi nh ca chng ta. Lu
rng ngn hng trung ng ch c th kim sot c tng lng tin trong d tr R v
tin trong lu thng C, m khng th kim sot c vic phn b gia R v C. C s tin
(Monetary Base, MB) l tng lng tin trong lu thng v tin d tr: MB = C + R. Khi
mt ngi em tin di gi gi vo ngn hng, ngn hng gi li mt phn v cho vay
mt phn, khi c s tin khng i, trong khi cung tin tng ln.
Cung tin (Money Supply, M) l tng lng tin trong lu thng v tin gi (M = C + D).
S nhn tin (Money Multiplier, m) l t l gia cung tin v c s tin: m = M/MB,
Hay ta c

Chia c t s v mu s cho D, m =

Cung tin c quan h vi c s tin thng qua:

Trong cr = C/D (t l trong lu thng so vi tin gi) v rr = R/D (t l d tr bt buc)2.
M, s nhn tin l khong 1.9, ngha l nh hn nhiu so vi 1/rr = 1/0.1=10, trong
10% l t l d tr bt buc. L do s nhn tin thc t nh nh vy l v ngi ta ngi ta
gi nhiu tin mt v t tin gi ngn hng, trong tin trong lu thng c th chim hn
90% c s tin. Nm 2008 M, tin trong lu thng l $831 t, trong khi c s tin l $840
t.
2

Trong ti liu c ca cc bn, Moss (2009) gi s nhn tin l 1/t phn r r, trong r r chnh l t l

d tr c ngn hng gi li v khng em cho vay (rr). Trong tho lun , Moss gi nh rng h gia
nh gi ton b tin vo ngn hng m khng gi li trong lu thng, ngha l cr=0.

inh V Trang Ngn