Disperzija je pojam za rasprenost lanova numerikog niza od neke srednje

vrijednosti.

Mjere disperzije su veliine kojim se utvruje veliina rasprenosti lanova

numerikog niza od neke srednje vrijednosti, odnosno utvruje reprezentativnost srednjih
vrijednosti.

Apsolutne mjere disperzije su izraene u istim jedinicama mjere kao i numeriko

obiljeje. To su: raspon varijacije, varijanca, standardna devijacija, interkvartil. Njihov je
nedostatak to ne omoguuju usporedbu disperzije raznorodnih nizova.

Relativne mjere disperzije izraene su u relativnim brojevima: koeficijent varijacije,

koeficijent kvartilne devijacije.

Raspon varijacije (R) je interval izmeu najvee i najmanje vrijednosti numerikog

obiljeja

R = xmax - xmin .

Varijanca ( ) je aritmetika sredina kvadrata odstupanja vrijednosti numerikog

obiljeja od njihove aritmetike sredine. Izraena je u istim jedinicama mjere kao i numeriko
obiljeje.

Standardna devijacija ()

Standardna devijacija je prosjeno odstupanje pojedinanih vrijednosti numerikog

obiljeja od aritmetike sredine.

Ako je odstupanje maleno to ukazuje na malu rasprenost, odnosno disperziju lanova

numerikog niza od aritmetike sredine iz ega slijedi dobra reprezentativnost aritmetike
sredine. U obrnutom sluaju kad je disperzija velika, reprezentativnost aritmetike sredine je
slaba.

Standardna devijacija se izraunava zavisno od tipa numerikog niza:

Tip I.

( x i

X )2

i 1

N
Koeficijent varijacije (V) je relativna mjera disperzije izraena u % koja se
izraunava prema formuli

V = / X 100 .

Vei koeficijent varijacije pokazuje veu rasprenost, odnosno manju

reprezentativnost aritmetike sredine. Koeficijent varijacije moe i prijei vrijednost 100% u
sluajevima kad se radi o veoma heterogenom nizu.

Interkvartil (Q3 Q1)

Interkvartil je razlika izmeu gornjeg i donjeg kvartila. To je mjera disperzije kojom

se utvruje reprezentativnost medijana kao srednje vrijednosti.

Donji kvartil (Q1) je vrijednost numerikog obiljeja za koju vrijedi da 25% (N/4)
jedinica u nizu ima vrijednost numerikog obljeja jednaku ili manju od donjeg kvartila i 75%
(3N/4) jedinica vrijednosti numerikog obiljeja jednaku ili veu od donjeg kvartila.

Gornji kvartil (Q3) je vrijednost numerikog obiljeja za koju vrijedi da 75% (3N/4)
jedinica u nizu ima vrijednost numerikog obljeja jednaku ili manju od gornjeg kvartila i
25% (N/4) jedinica s obiljejem jednakim ili veim od gornjeg kvartila.

Iz prethodnog proizlazi da je raspon izmeu donjeg i gornjeg kvartila interval unutar

kojeg se kree vrijednost numerikog obiljeja za 50% jedinica u nizu i da se izmeu Q1 i Q3
nalazi medijan. to je raspon izmeu donjeg i gornjeg kvartila manji, medijan je
reprezentativniji jer je zgusnutost oko medijana vea, i obrnuto.

27

Izraunavanje interkvartila je analogno izraunavanju medijana, samo to se za donji

kvartil Q1 polazi od N/4 jedinica, a za Q3 od 3N/4 jedinica.

Za trei tip numerikog niza koriste se formule:

I Q Q3 Q1

Q L
1

Q L
3

N / 4 f1
f

kvart

3 N / 4 f1
f

kvart

gdje je:
IQ interkvartil
Q1 donji kvartil
Q3 gornji kvartil
N ukupan broj jedinica
L1 donja granica kvartilnog razreda
f1 zbroj frekvencija u kumulativnom nizu do

kvartilnog razreda, ne ukljuujui

frekvenciju kvartilnog razreda ( fkvart)

i veliina kvartilnog razreda.
Koeficijent kvartilne devijacije (VQ) je relativna mjera disperzije i zauzima
vrijednosti od 0 do 1
V

Q3 Q1

Q3 Q1
gdje je :

VQ koeficijent kvartilne devijacije

Q1 donji kvartil

Q3 gornji kvartil.
to je VQ blie 0, disperzija je manja a medijan reprezentativniji, i obrnuto.

Momenti su odstupanja vrijednosti numerikog obiljeja od aritmetike sredine

podignutih na neku potenciju. Budui da se momenti koriste pri izraunavanju mjera
asimetrije bit e objanjeni u poglavlju 3.4.