CU TRC TINH TH CA QU

Cc loi qu c kt tinh cc h tinh th khc nhau, iu lm cho ta s b phn bit

c khong vt ny vi khong vt khc. Cc h tinh th bao gm: lp phng, 6 phng, 4
phng, 3 phng, trc thoi, mt nghing v tinh h 3 nghing.

1. Tnh i xng ca tinh th

Yu t i xng l mt im, mt mt phng hay mt ng thng tng tng t thm vo hnh m qua
n (i vi im hoc mt) hoc quanh n (i vi ng) cc phn t bng nhau lp li theo mt quy lut.
C 3 loi yu t i xng tm, mt v trc i xng
1.1 Tm i xng: k hiu C l mt im nm bn trong hnh c c tnh sau: Mt ng thng bt k qua n bao
gi cng ct hnh hai im cch u hai bn n. Mt a din c tm C khi mi mt bt k ca a din c mt mt
tng ng nm pha xuyn tm i, song song, bng nhau v tri chiu i vi nhau.
1.2. Mt i xng P l mt mt phng chia hnh thnh hai phn bng nhau vi iu kin phn ny nh nh ca phn
kia qua gng t thay mt P.
1.3 Trc i xng xoay Ln: l mt ng thng m quanh n cc phn bng nhau ca hnh c lp li mt
cch u n. Khi xoay hnh quanh trc mt vng 360 0 bao gi hnh cng chim nhng v tr tng t v
tr u tin mt s nguyn n ln (n c gi l bc ca trc). Gc quay b nht hnh tr li v tr tng t
v tr u tin gi l gc xoay c s ca trc. Trong tinh th ch c cc trc i xng bc 1, 2, 3, 4, 6.
1.4. Trc tinh th (crystal axes) l nhng ng tng tng i qua tm ca cc mt tinh th (hoc cnh ca
tinh th) v ct nhau ti mt im nm trong tinh th.
2. Hnh n v ghp
Hnh n l mt hnh m t mt mt cho trc ca n c th suy ra cc mt cn li nh cc yu t
i xng trong hnh .
Mt a din tinh th c to nn bi hai hoc nhiu hnh n gi l hnh ghp.

Trc i xng
a - Trc bc 4, b - Trc bc 3

Cc hnh n ca tinh th
a- Mt i c s; b- Lng tr;
c- Hnh thp; d-e- Dng vm (dome forms)

Cc hnh n c bn ca tinh th l: hnh thp (piramid forms), hnh lng tr (prism), hnh song din
(pinacoid forms), hnh song din c s (basal pinacoid), hnh vm (dome forms).
Hnh thp thng cha cc mt hnh tam gic, mi mt ny ct 3 trc tinh th.
Hnh lng tr c 3 mt hoc hn, cc mt gin nhau v cnh ca chng th song song vi nhau. Ta c
lng tr bc mt khi mi mt ct ca tr bn (lateral) v song song vi trc thng ng; lng tr bc hai khi
mi mt ct mt trc bn (lateral) v song song vi hai trc kia.
Hnh i mt (song din) l mt cp mt ging nhau, u ct 1 trc v song song vi hai trc kia.
Hnh i mt c s lun song song vi cc trc bn (lateral axes).
Hnh vm (dome forms) l hnh vi cc mt ct 2 trc (trong c 1 trc l trc thng ng) v song
song vi trc th ba.
2. Cc h tinh th

3.1. H lp phng: Cc tinh th thuc h ny c 3 trc c di bng nhau v to vi nhau gc 90 0. Cc

dng l tng ca h lp phng l khi lp phng, khi 8 mt, khi 12 mt.
Cc loi qu kt tinh trong h lp phng gm:
Granat Spinen

Kim cng

Fluorit

Lazurit

Cc tinh th ny c 9 mt i xng, 3 trc bc 4, 4 trc bc 3, 6 trc bc 2 v mt tm i xng.

Cc tinh th ca h lp phng v tinh th fluorit (bn phi)

a- Khi lp phng (tinh th fluorit)
b-Khi tm mt (tinh th kim cng)
c- Tinh th pyrit (12 mt ng gic)

3.2. H bn phng (h t phng): Cc tinh th thuc h ny c 3 trc to vi nhau gc 90 0, 2 trc trong

c di bng nhau v nm ngang. Trc th ba l trc thng ng c di khc 2 trc kia v c coi l
trc tinh th. Dng l tng ca tinh th loi ny l 1 hnh lng tr vi 2 mt y l hinh vung. Trong tinh
th h bn phng c 5 mt phng i xng, 1 trc bc 4, 4 trc bc 2 v 1 tm i xng.
Cc loi kt tinh theo h bn phng (t phng ) l :
Anata Rutin

Zircon

Caxiterit

Scapolit

Sielit

Cc tinh th ca h bn phng v tinh th zircon (bn phi)

3.3. H su phng: Cc tinh th thuc h ny c 4 trc. Trc chnh l trc thng ng di hn hoc ngn
hn 3 trc kia, 3 trc ny di bng nhau v to vi nhau gc 60 0, trc chnh vung gc vi mt phng cha 3
trc cn li. Hnh dng l tng ca tinh th ny l mt lng tr 6 phng hoc thp i ca hai thp 6
phng.
Cc qu kt tinh trong h su phng l apatit v berin.
Tinh th h su phng c 7 mt phng i xng, 7 trc i xng (1 trc bc 6 v 6 trc bc 2).

Cc dng tinh th ca h 6 phng v tinh th aquamarin (bn phi)

3.4. H ba phng: Cc tinh th thuc h ny c 4 trc ging nh tinh th h 6 phong. Nhng chng ch c 3
mt phng i xng v 4 trc i xng (1 trc bc 3 v 3 trc bc2), 1 tm i xng.
Cc qu kt tinh trong h ba phng gm canxit, thch anh, benitoit, corindon, smitsonit,
phenakit, tuamalin.

Cc tinh th ca h ba phng v tinh th canxit (bn phi)

3.5. H trc thoi:Cc tinh th thuc h ny c 3 trc vung gc vi nhau v c di khc nhau, trc chnh l
trc ng v trc ngang i qua mt bn, trong trc di hn gi l trc di v trc ngn hn gi l trc
ngn. Chng c 3 mt i xng, 3 trc i xng v 1 tm i xng. Hnh dng l tng ca tinh th h ny l
hnh lng tr hoc dang ca thp 4 phng vi mt chnh l hnh ch nht.

Nhng qu kt tinh thuc h ny l :

Andalusit

anburit

Peridot

Tomxonit

Aragonit

umocterit

Prenit

Topaz

Berilonit

Estatit

Storlit

Zoizit

Crizobenrin

Iolit

Sinhalit

Cc tinh th h trc thoi v tinh th topaz (bn phi)

3.6. H mt nghing (monoclinic system): Cc tinh th h mt nghing c 3 trc i xng vi di khc

nhau, trong so hai trc ct nhau vi mt gc nghing v trc th 3 vung gc vi chng. Tinh th h ny c
1 mt i xng v 1 trc i xng bc 2, 1 tm i xng.

Tinh th h mt mt nghing v tinh th azurit (bn phi)

Cc qu kt tinh trong h ny l :
Azurit

cla

Nephrit

Spocumen

atolit

Jaeit

Octocla

Brazilianit

iopxit

Lazulit

Secpentin

Tan

Epidot

Malachit

Sphen

3.7. H ba nghing (triclinic system): Cc tinh th thuc h ny cng c 3 trc i xng vi di khc nhau
v nghing vi nhau (mt trc thng ng v 2 trc nm ngang c gi l trc di v trc ngn nh trong
h trc thoi). Cc tinh th ny khng c mt v tm i xng.
qu kt tinh theo h ny l :
Ambligonit
Axinit

Kianit
Labrado

Microclin

Buruza

Oligocla fenspat

Cc tinh th h mt nghing, ba nghing v trc thoi c gi l tinh th hng thp. Cc tinh th h

ba phng, bn phng, su phng c gi l tinh th hng trung bnh. Tinh th h lp phng l tinh th
hng cao.

Tinh th h ba nghing v tinh th microclin (bn phi)

4. Tinh th i (song tinh)
Ngi ta gi tinh th i (hay song tinh) l mt lin kt c quy lut ca hai tinh th cng cht, nu
cu trc mng ca hai c th c th trng li vi nhau nh mt trong nhng php i xng sau: php
quay quanh trc bc hai, php chiu qua mt phng gng hay qua tm i xng, hoc nh tc dng ng
thi ca chng.
Tinh th i lun lun to thnh theo nhng nh lut tinh th hc xc nh. Mt phng chia i
(song tinh) c gi l mt phng song tinh. Mt s tinh th i thnh to nh php quay 180 0 quanh mt
trc c gi l trc song tinh. C cc loi tinh th i n gin c th chia thnh 2 tinh th n, v d tinh
th i ca spinen. C loi tinh th i phc tp khng th chia thnh 2 tinh th n, v d: tinh th fluorit.
Nhm plagiocla c trng cho hin tng song tinh a hp, tc l c hng lot tinh th lin kt vi nhau,
trong c mi tinh th gn k thnh mt song tinh v song song vi mt tinh th th ba.
Trong trng hp c ba tinh th, bn tinh th ghp li mt cch c quy lut, ta gi l tam tinh, t
tinh...

Cc tinh th song tinh

a- Song tinh fluorit; b- Song tinh spinen; c- Song tinh alexanrit
d- Song tinh zircon

Cc song tinh c th c hnh thnh do:

1- Cc tinh th nh mi hnh thnh pht trin trong dung dch.
2- Tc dng ca cc nh hng c hc bn ngoi (do cc lc c nh hng)
3. S cc bin i khc nhau trong cht kt tinh.

TS. Phm Vn Long