, )L]LNHYHOLLQHLMHGLQLFH

)L]LNHYHOLLQHVHL]UDDYDMXbrojem i jedinicom -HGLQLFD]DQHNXYHOLLQX[VHR]QDDYDVD

[x]. estu greku na ispitima i kolokvijumima SUHGVWDYOMDL]VRWDYOMDQMHRGJRYDUDMXHMHGQLFH.
Treba razvijati naviku neprestanog pisDQMD MHGLQLFD X WRNX L]UDGH ]DGDWND 8 SRHWNX WR
VWXGHQWLPDSUHGVWDYOMDWHNRXDOLVHQDYLNDEU]RVWLHDVDQMRPLSRHQL
Od 1980. godine u Jugoslaviji je na snazi SI sistem jedinica, i rezultati zadataka moraju biti
L]UDHQL LVNOMXLYR X RYRP VLVWHPu jedinica, jer je on jedini koji je dozvoljeno koristiti u
LQHQMHUVNRMSUDNVL

6YR HQMHL]YHGHQLKjedinica na osnovne jedinice SI

U zadacima sa ovom temom potrebno je izvedene jedinice SI izraziti preko osnovnih jedinica
SI sistema, a to su: metar (m), sekund (s), kilogram (kg), amper (A), kelvin (K), mol i
kandela FG =D L]UDDYDQMH L]YHGHQLK MHGLQLFD SUHNR RVQRYQLK SRWUHEQR MH SR]QDYDWL
MHGQDLQH]DYHOLLQXNRMXL]UDDYDPRL]YHGHQRPMHGLQLFRPLRVQRYQDSUDYLODVWHSHQRYDQMD
iz matematike:
x-a = 1/xa xaxb = xa+b

(xy)a = xaya

(xa)b = xab

Reeni zadaci:
1. Jedinicu za silu izraziti preko osnovnih jedinica SI.
Reenje:

-HGLQLFD ]DVLOX6,MHQMXWQR]QDND1-HGQDRGMHGQDLQD]DVLOXR]QDND)MHGUXJL1MXWQRY

zakon: F = ma. Jedinica za masu (m) je kilogram, i to je osnovna jedinica SI, a jedinica za
ubrzanje (a) u SI je m/s2 = ms-2 L L]UDHQD MH SUHNR RVQRYQLK MHGLQLFD 6, PHWUD L VHNXQGH
Prema prethodnom je N = [F] = [ma] = [m][a] = kgms-2.
2. Jedinicu za rad izraziti preko osnovnih jedinica SI.
Reenje:

-HGLQLFD]DUDGX6,MHGXOR]QDND--HGQDRGMHGQDLQD]DUDGR]QDND$MHMHGQDLQD]D

G G
UDG VLOH ) GX QHNRJ SXWD V $ = F s . Jedinica za silu je njutn, i prema prethodnom
zadatku N = kgms-2. Jedinica zD SUH HQL SXW MH PHWDU P SD MH - = [A] = [F][s] = Nm =
= kgms-2m = kgm2s-2.
=DGDFL]DVDPRVWDOQXYHEX
3. Jedinicu za snagu izraziti preko osnovnih jedinica SI.
Reenje: W = kgm2s-3
4. Jedinicu za pritisak izraziti preko osnovnih jedinica SI.
Reenje: Pa = kgm-1s-2

Dimenziona analiza

'LPHQ]LMH MHGLQLFH OHYH L GHVQH VWUDQH MHGQDLQH PRUDMX ELWL MHGQDNH =DGDWDN GLPHQ]LRQH
DQDOL]HMHGDVHQDRVQRYXRYHLQMHQLFHL]YHGXRGUH HQL]DNOMXFL7LSLQL]DGDFLGLPHQ]LRQH
analize su provera ispravnosti nHNHMHGQDLQHLRGUH LYDQMHMHGLQLFDIL]LNLKYHOLLQD

Reeni zadaci
5. 'D OL MH PRJXH GD IRUPXOD ]D QHNL YUHPHQVNL SHULRG (T) glasi T = l / a gde je sa l
R]QDHQDQHNDGXLQDDVDDQHNRXEU]DQMH"
Reenje:

-HGLQLFD ]D YHOLLQX VD OHYH VWUDQH MHGQDLQH MH [T] = V -HGLQLFD GHVQH VWUDQH MHGQDLQH MH
[ l / a ] = [][ l / a ] PDWHPDWLNH NRQVWDQWH ,e,) su neimenovani brojevi, i imaju
dimenziju 1, pa je [] = 1, dok je [ l / a ] = [(l/a)1/2] = [l1/2a-1/2] = m1/2(ms-2)-1/2 =
= m1/2m-1/2s = = V SD L OHYD L GHVQD VWUDQH MHGQDLQH LPDMX LVWH MHGQLQLFH WH MH VD WH VWUDQH
IRUPXODPRJXD

6. 2GUHGLWL GLPHQ]LMX SULURGX MHGLQLFH YHOLLQH K X EDURPHWDUVNRM MHGQDLQL NRMD JODVL

p = p0e-Mgh/RT, JGH MHVD0R]QDHQDPRODUQDPDVDVDJXEU]DQMH=HPOMLQHWHHVD5
XQLYHU]DOQDJDVQDNRQVWDQWDLMDMHMHGLQLFD-.DVD7WHPSHUDWXUD
Reenje:

Argumenti transcedentnih funkcija, (trigonometrijske, eksponencijalna, logaritamska,)

moraju imati bezdimHQ]LRQH YHOLLQH SD PRUD ELWL [Mgh/RT] = 1, odnosno mora biti
[h] = [RT/Mg] = [R][T]/[M][g] = (J/K)K/kg(m/s2) = JK-1Kkg-1m-1s2 = J
kg-1m-1s2.
2 -2
2 -2
-1
-1 2
Kako je pokazano u zadatku 2, J = kgm s . Prema tome [h] = kgm s kg m s = m, pa je
h pR SULURGLGXLQD
=DGDFL]DVDPRVWDOQXYHEX

7. 3ULPHQRP GLPHQ]LRQH DQDOL]H RGUHGLWL GD OL MHGQDLQD ]D FHQWUDOQX VLOX PRH GD JODVL
F = m2r ili F = m2U JGH MH VD P R]QDHQD PDVD VD ugaona brzina, a sa r
SROXSUHQLNURWDFLMH
Reenje: (Ispravan je oblik F = m2r)

8. Odrediti jedinicu koeficijenta viskoznosti ( SULPHQRP MHGQDLQH ]D YLVNR]QX VLOX

F
v
=
X NRMRMMHVD)R]QDHQDYLVNR]QDVLODVD6NRQWDNWQDSRYULQDVD v prirataj
S
x
brzine, a sa [ GHEOMLQDVORMDWHQRVWL
Reenje: (kgm-1s-1)

,]UDDYDQMHYHOLLQDGDWLKXMHGLQLFDPDNRMHQHSULSDGDMX SI

8 SUDNVL VH MR XYHN PRJX SURQDL SRGDFL NRML VX L]UDHQL MHGLQLFDPD YDQ 6, L ]DWR MH
SRWUHEQR ]QDWL QDLQ QD NRML VH WL SRGDFL PRJX L]UD]LWL X 6, Generalno se te jedinice
kategori]XMX NDR VLVWHPVNH L QHVLVWHPVNH 0H X VLVWHPVNLP MHGLQLFDPD SRVWRMH PH XVREQH
veze NRMH RPRJXDYDMX SUHWYDUDQMD MHGQLK MHGLQLFD X GUXJH GRN VH QHVLVWHPVNH MHGLQLFH
PRUDMX SUHWYDUDWLSUHUDXQDYDQMHPSUHPDQMLKRYRMGHILQLFLML

Reeni zadaci

9. Izraziti jediniFX ]DXJDROXQLVWHSHQX6,

Reenje:

/XQL VWHSHQ MH GHILQLVDQ WDNR GD SUDY XJDR LPD 0 RGQRVQR RSUXHQ XJDR 0. Prema
WRPH OXQL VWHSHQ MH QHVLVWHPVND MHGLQLFD L RGUH XMH VH SUHUDXQDYDQMHP 1800 = rad =>
10 = /180 rad 0,017 rad.
10. Jedinice zaGXLQX britanskog sistema izraziti u jedinicama SI sistema.
Reenje:

, GDQDV VH X SUDNVL PDGD VYH UH H VUHX MHGLQLFH EULWDQVNRJ PHUQRJ VLVWHPD SD QLMH ORe
poznavati njihove odnose.

PrePD ]DNRQXNUDOMD(GYDUGD ,,MHGDQLQ(oznaka: ", koju ne treba meati sa jedinicom za

OXQL XJDR VHNXQGRP) MH GXLQD WUL ]UQD JUDND SRUH anog jednog do drugog. Danas je
usvojeno da je 1" = 2,54 cm.
-HGQD VWRSDR]QDNDIWLOL
VHGHILQLHNDRLQDSDMH
= 12" = 30,48 cm.

Jedan jard (oznaka yd) se definie kao 3 stope, pa je 1 yd = 91,44 cm = 0,9144 m

Za grube procene se uzima da je jedan jard oko jednog metra, a SULEOLQRuVYDMDMXi da je 40

LQDMHGQDNRMHGQRPPHWUXVHSUDYLJUHNDPDQMDRG
Jedna milja (nema posebnu oznaku) se definie kao 1760 yd, pa je 1 mile = 1609,344 m.
11. Jedinice za povrinu cm2 (kvadratni centimetar) i mm2 (kvadratni milimetar) izraziti u
jedinicama SI sistema.
Reenje:

U ovoP ]DGDWNX MH YDQR SULPHWLWL GD LDNR MH PLOLPHWDU GHR 6, VLVWHPD MHGLQLFH NRMH VH
dobijaju njegovim stepenovanjem (mm2, mm3 WR QLVX D QD VOLDQ QDLQ WR QLVX QL VWHSHQL
drugih multipla (centrimetra, decimetra i drugih).
Prema definiciji kvadratni centimetar je povrina koju ima kvadrat stranice jedan centimetar,
pa je:
1 cm2 = (1 cm)2 = (10-2 m)2 = (10-2)2 (m)2 = 10-4 m2.

6OLQRWRPHkvadratni milimetar je povrina koju ima kvadrat stranice jedan milimetar, pa je:
1 mm2 = (1 mm)2 = (10-3 m)2 = (10-3)2 (m)2 = 10-6 m2.
12. Izraziti jedinice za zapreminu kubni centimetar, litar (1l = 1 dm3) i mililitar i u jedinicama
SI.
Reenje:

6OLQRGHILQLFLMLjedinica za povrinu, kubni centimetar se definie kao zapremina kocke koji

LPDVWUDQLFXGXLQH1 cm, pa je
1 cm3 = (1 cm)3 = (10-2 m)3 = (10-2)3 (m)3 = 10-6 m3.

/LWDUMHWUJRYDNDMHGLQLFDNRMDVHGHILQLHNDR]DSUemina koju ima kocka stranice 1 dm, pa se

ta jedinica u tehnici naziva i kubni decimetar (dm3).6OLQRSUHWKRGQLPL]YR HQMLPDYDL:
1l = 1 dm3 = 1(10-1 m)3 = 10-3 m3.

0LOLOLWDUMHMHGLQLFDNRMDVH]QDWQRHHNRULVWLXELRORJLMLKHPLMLLGLVFLSOLQDPDLzvedenih iz
njih (medicina, farmacija, veterina,...) i definie se kao hiljaditi deo litra pa je

1 ml = 1 l / 1000 = 10-3 m3 / 103 = 10-6 m3.

Vidi se da je jedan mililitar jednak jednom kubnom centimetru, a kubni centimetar se mnogo
HH NRULVWL X WHKQLFL VD HVWRP R]QDNRP FFP SULPHUD UDGL UDGQD ]DSUHPLQD PRWRUD VD
XQXWUDQMLPVDJRUHYDQMHPVHHVWRL]UDDYDRYRPMHGLQLFRP
Napomena: postoji i kolokvijalan izraz "kubik" koji ponekada (u mainskoj tehnici i medicini)
R]QDDYD NXEQL FHQWLPHWDU, a u drugim VOXDMHYLPD JUD HYLQDUVWYR, rudarstvo) R]QDDYD
kubni metar.
13. -HGLQLFX]DEU]LQXNPKNLORPHWDUQDDVL]UD]LWLXMHGLQLFDPD6,
Reenje:

3UHWYDUDQMH MHGLQLFD NRMH XNOMXXMX PLQXWH L DVRYH VH ]DVQLYD QD definiciji 1 min = 60 s,
1 h = 60 min = 3600 s.
1 km/h = 1(103 m/3600 s) = 1/3,6 m/s 0,277... m/s

8 SUDNVLMHXRELDMHQRGDVHSUHWYDUDQMHEU]LQHL]UDHQHXNPKXPVYULGHOMHQMHPVDD
QH PQRHQMHPVD
14. Jedinicu za ugaonu brzinu ob/min (obrtaj u minuti) izraziti u SI.
Reenje:

Jedan obrtaj WHOR QDLQL NDGD SUH H pun ugao, dakle NDGD SUH H XJDR RG 2 rad, pa je
1 ob/min = (2 rad)/(60 s) = /30 rad/s.
15. Jedinicu za silu kilopond (kp) izraziti u jedinicama SI.
Reenje:

.LORSRQG MH GHILQLVDQ NDR VLOD NRMRP =HPOMD SULYODL WHJ PDVH  kg. Za srednju vrednost
XEU]DQMD=HPOMLQHWHHXVYRMHQDMHYUHGQRVW m/s2. Prema tome, NRULVWHLYH]XNRMXGDMH
drugi Njunov zakon F = ma:
1 kp = 1 kg9,81 m/s2 = 9,81 kgm/s2 = 9,81 N.

16. -HGLQLFX]DSULWLVDNWHKQLNDDWPRVIHUDDWL]UD]LWLXMHGLQLFDPD6,

Reenje:

7HKQLND DWPRVIHUD VH GHILQLH NDR SULWLVDN NRML VWYDUD VLOD RG MHGQRJ NLORSRQGD GHOXMXL
normalno na povrinu od jednog kvadratnog centimetra. Prema tome je:
1 at = 1 kp/cm2 = 9,81 N / (1 cm)2 = 9,81 N / (10-2 m)2 = 9,81 N / 10-4 m2 =
= 9,81104 N/m2 = 9,81104 Pa = 0,981 bar.

0RHVHXRLWLGDMHWHKQLNDDWPRVIHUDEOLVNDMHGQRPEDUX

17. Jedinice za pritisak PLOLPHWDU LYLQRJ VWXED PP+J L IL]LND DWPRVIHUD DWP
izraziti u jedinicama SI.
Reenje:

0LOLPHWDU LYLQRJ VWXED VH QHNDGD NRULVWLR ]D PHUHQMH SULWLVND JDVRYD JGH MH ELRL QDURLWR
pogodan za niske pritiske koje stvara gas u vakuum aparatima. Definie se kao hidrostatiki
SULWLVDNNRMLVWYDUDQDSRGORJXVWXELYHYLVLQH mm.2E]LURPGDMHIRUPXOD]DKLGURVWDWLNL
pritisak p = gh, gde je JXVWLQDWHQRVWLJXEU]DQMH=HPOMLQHWHHDKYLVLQDVWXEDWHQRVWL
i da je gustina LYH SULEOLQR (na tri ]QDDMQH cifre) 13600 kg/m3 D XEU]DQMH =HPOMLQH WHH
SULEOLQRWDNR H QDWUL]QDDMQHcifre) 9,81 m/s2 YDL

1 mmHg 13600 kg/m39,81 m/s210-3 m 133 kg/ms2 = 133 Pa

)L]LNDDWPRVIHUDVHGHILQLHNDRSULWLVDNNRMLVWYDUDDWPRVIHUDQDQLYRXPRUVNHSRYULQHSUL
temperaturi od 200C . 2YDNYD GHILQLFLMDMHVWDUDLQLMHSUHFL]QDSDVHVOLQRLQXXWHKQLFL
koristi druga definicija, da je IL]LNDDWPRVIHUDMHGQDNDSULWLVNXRG mmHg. Prema tome je
SULEOLQRQDWUL]QDDMQHFLIUH:
1 atm = 76013600 kg/m39,81 m/s210-3 m 101 300 Pa = 1,013 bar

0RH VHXRLWLGDMHLIL]LNDatmosfera bliska jednom baru.

18. Jedinicu za gustinu CGS sistema g/cm3 izraziti u jedinicama SI.

Reenje:
CGS (Centimetar-Gram-Sekunda) sistem je sistem koji za svoju osnovu koristi jedinicu
GXLQH FHQWLPHWDU MHGLQLFX PDVH JUDP L MHGLQLFX ]D YUHPH VHNXQG 8VOHG LQMHQLFH GD VX
osnovne jednice CGS i SI sistema dekadni umnoci, transformacije jedinica se ostvaruju
MHGQRVWDYQLP DOJHEDUVNLP WUDQVIRUPDFLMDPD D NRHILFLMHQWL SURSRUFLRQDOQRVWL VX WDNR H
dekadni umnoci:
1 g/cm3 = 1(10-3 kg) / (10-2 m)3 = 10-3/10-6 kg/m3 = 103 kg/m3.

7UHED XRLWL i da je g/cm3 YHD MHGLQLFD QHgo to je kg/m3, odnosno telo koje ima gustinu
1 g/cm3 SULEOLQR JXVWLQL YRGH LPD YHX JXVWLQX QHJR WHOR NRMH LPD JXVWLQX  kg/m3
SULEOLQRJXVWLQLYD]GXKD
19. Jedinicu za silu CGS sistema din (oznaka dyn) izraziti u SI sistemu.
Reenje:

Zadatak ilustrujH X SUHWKRGQRP ]DGDWNX REMDQMHQL SRVWXSDN L]UDDYDQMD MHGLQLFD CGS

sistema jedinicama SI sistema.&*6MHVLVWHPXVNOD HQQDLVWLQDLQNDRL6,SDMHSUHPD,,
Njutnovom zakonu jedinica za silu jednaka proizvodu jedinica za masu i ubrzanje
([F] = [m][a] 3UHPDWRPHYDL
1 dyn = 1 g 1 cm/s2 = 10-3 kg (10-2 m)/s2 = 10-5 kgm/s2 = 10-5 N = 10 N.
20. Jedinicu za rad i energiju CGS sistema erg (oznaka erg) izraziti u SI sistemu.
Reenje:

3ROD]HLRGMHGQDLQH]DUDG$ = Fs, dobija se

1 erg = 1 dyn 1 cm = 10-5 N 10-2 m = 10-7 Nm = 10-7 J = 0,1 J.
21. Jedinice za energiju eV (elektronvolt) iN:KNLORYDWDVL]UD]LWLX6,
Reenje:

(OHNWURQYROWLNLORYDWDVVXQHVLVWHPVNHMHGLQLFH]DHQHUJLMXNRMHVHNRULVWHXDWRPVNRMIL]LFL
odnosno energetici.
Elektron volt je izuzetno mala jedinica koja se definie kao energija koju dobija elektron od
HOHNWULQRJ SROMD NDGD SUH H SRWHQFLMDOQX UD]OLNX HOHNWULQL QDSRQ RG  V. Obzirom da je
L]UD] ]D SURPHQX HQHUJLMH QDHOHNWULVDQMD T NDGD SUH H SRWHQFLMDOQX UD]OLNX 8 X HOHNWULQRP
polju E = qU LGDMHQDHOHNWULVDQMHHOHNWURQDSULEOLQR10-19 & YDL
1 eV = 1,60210-191 V = 1,6010-19 J.

.LORYDWDVMHVDGUXJHVWUDQHYHOLNDMHGLQLFDNRMDVHGHILQLHNDRHQHUJLMDNRMXSUHGDMHPRWRU
koji snagom od 1 kW radi tokom MHGQRJ DVD2E]LURPGDMHE = PW YDL
1 kWh = 1031 W3600 s = 3,6106 J.

22. Jedinicu za snagu "konjska snaga" (KS, engleski HP) izraziti u SI.
Reenje
"Konjska snaga" je jedinica kojom se meri snaga maina koja je definisana u XIX veku.
Definie se kao srednja snaga maine koja podigne teret od 75 NJ VUHGQMDWHLQDRYHNDQD
visinu od jednog metra za jednu sekundu. Obzirom da je rad koji se izvri pri podizanju tereta
mase m na visinu h jednak A = mgh, i da je srednja snaga data izrazom P = A/t, sledi da je
75 kg 9,81 m / s 2 1 m
= 735 W.
1 KS
1s

8 SUDNVLVHQDMHHSULEOLQRXVYDMDGDMH KS 750 W = kW.

23. Temperaturu od 170C izraziti u jedinicama SI.
Reenje:

Celzijusov stepen je definisan takoGDMHUD]OLNDWHPSHUDWXUDL]PH X WDNHPUQMHQMDYode i

WDNH NOMXDQMD YRGH QD DWPRVIHUVNRP SULWLVNX MHGQDND 0C. Mereno Celzijusovim
stepenima, temperatura apsolutne nule iznosi -273,160C.
Sa druge strane, jedinica za temperaturu u SI sistemu je definisana tako da je temperatura
apsolutne jednaka 0 K,GRNWHPSHUDWXUDWURMQHWDNHYRGHWRMHJRWRYRLVWRDOLQHEDLVWR
WRLWHPSHUDWXUDPUQMHQMDYRGHL]QRVL K. Prema tome kelvin je definisan tako da po
YHOLLQLEXGHMHGQDN&HO]LMXVRYRPVWHSHnu, ali se QXOWHWDNHWHPSHUDWXUVNLKVNDODUD]OLNXMu,
kako to pokazuje slika dole.

3UHPDWRPHWHPSHUDWXUDL]UDHQDXCelzijusovim stepenima se L]UDDYDu kelvinima tako to

se na vrednost temperature u Celzijusovim stepenima doda 273,16. 8 RYRP VOXDMX
170C = (17+273,16) K = 290,16 K.
24. Temperatura na pRHWNX letnjeg dana iznosi 200C, a u podne 340C. Izraziti porast
temperature u kelvinima.
Reenje:

3RUDVWWHPSHUDWXUHSUHGVWDYOMDUD]OLNXNUDMQMHLSRHWQHWHPSHUDWXUH,]UDHQRX&HO]LMXVRYLP
stepenima, ta razlika iznosi T = (340C-200C) = 140C.
Da bi seLVWLSRVWXSNDSULPHQLRX6,VLVWHPXSRWUHEQRMHQDMSUHNUDMQMXLSRHWQXWHPSHUDWXUX
prema proceduri opisanoj u prethodnom zadatku pretvoriti u kelvine, dakle
TSRHWQR = 293,16 K i Tkrajnje = 307,16 . 6DGD VH XWYU XMH GD MH UD]OLND WHPSHUDWXUD
T = (307,160C-293,160C) = 14 K.9DQRMHXRLWLGDMH UD]OLNDGYHWHPSHUDWXUHL]UDHQDX
&HO]LMXVRYLP VWHSHQLPDEURMQRMHGQDNDUD]OLFLWHPSHUDWXUDL]UDHQLKXNHOYLQLPD.

6OLND LOXVWUXMH L]ORHQX LQMHQLFX GD MH UD]OLND ELOR NRMH GYH WHPSHUDWXUH L]UDHQH X
Celzijusovim stepenima T = (T2 T1) MHGQDNDUD]OLFLWLKWHPSHUDWXUDL]UDHQLKXNHOYLQLPD
T = ((T2 + 273,16) (T1 +273,16)) = (T2 T1).6XWLQDRYHMHGQDNRVWLMHLQMHQLFDGDMHSR
definiciji jedan kelvin jednak jednom Celzijusovom stepenu.

Ovo je sve prostR 0H XWLP GRJD D VH GD VWXGHQWL, bez mnogo razmiljanja,
WHPSHUDWXUVNHUD]OLNHL]UDHQHX&HO]LMXVRYLPVWHSHQLPDL]UD]HNHOYLQLPDWDNRWR
na temperatursku razliku dodaju 273,16 K WYUGHL QD SULPHU, da temperaturska
UD]OLND L]PH X WDNH PUQMHQMD L NOMXDQMD YRGH L]QRVL  = 373,16 K,
to za rezultat ima kaznene bodove.
=DGDFL]DVDPRVWDOQXYHEX
25. Izraziti u jedinicama SI:
a) 450, 900, 1800, 3600, 360, 1440
b) 2 LQD, 4 LQD, 20 LQD, 25 LQD LQD
c) 10 mm2, 10 cm2, 10 dm2
d) 20 mm3, 20 cm3, 20 dm3, 20 ml, 20 l
Reenja:
a) /4 rad, /2 rad, rad, /5 rad, 4/5 rad
b) 5,08 cm, 10,16 cm, 50,8 cm, 63,5 cm, 101,6 cm
c) 10-5 m2, 10-3 m2, 0,01 m2
d) 210-8 m3, 210-5 m3, 210-2 m3, 210-5 m3, 210-2 m3
26. Izraziti u jedinicama SI:
a) 36 km/h, 54 km/h, 72 km/h, 90 km/h, 108 km/h, 144 km/h
b) 30 ob/min, 60 ob/min, 2400 ob/min, 12000 ob/min
Reenja:
a) 10 m/s, 15 m/s, 20 m/s, 25 m/s, 30 m/s
b) rad/s, 2 rad/s, 80 rad/s, 400 rad/s
27. Izraziti u jedinicama SI:
a) 100 kp, 200 kp, 500 kp
b) 100 dyn, 1 kdyn, 1 Mdyn
Reenja:
a) 0,981 kN, 1,962 kN, 4,905 kN
b) 1 mN, 10 mN, 10 N
28. Izraziti u jedinicama SI:
a)50 kWh, 100 kWh, 2000 kWh
b)5 eV, 1 keV, 1 MeV, 1 GeV
c) 5 erg, 1 kerg, 1 Merg, 1 Gerg
Reenja:
, 360
, 7,2 GJ
a) 180
-19
-16
b) 810 J, 1,610 J, 0,16 pJ, 0,16 nJ
c) 0,5 J, 0,1 mJ, 0,1 J, 0,1 kJ
29. Izraziti u jedinicama SI:
a) 60 KS, 90 KS, 1200 KS
b) 7,3 g/cm3, 11,2 g/cm3, 0,75 g/cm3
Reenja:
a) 45 kW, 67,5 kW, 900 kW
b) 7300 kg/m3, 11200 kg/m3, 750 kg/m3

30. Izraziti jedinicama SI:

a) 200 N/mm2, 20 kN/cm2, 20 daN/mm2
b) 2 at, 2 atm, 10 at, 10 atm
c) 20 mmHg, 750 mmHg, 960 mmHg
Reenja:
a) 0,2 GPa, 0,2 GPa, 0,2 GPa
b) 1,962 bar, 2,026 bar, 9,81 bar, 10,13 bar
c) 2,66 kPa, 0,998 bar, 1,277 bar

31. 3UHUDXQDWLXMHGLQLFH6,
a) temperature 1000C, 170C, 270C
b) temperaturske razlike 1000C, 170C, 270C
Reenja:
a) 373 K, 290 K, 300 K
b) 100 K, 17 K, 27 K

,]UDDYDQMHUH]XOWDWDPHUHQMD

8 IL]LFLLWHKQLFLQLMHPRJXHSR]QDYDWLWDQXEURMQXYUHGQRVWYHOLLQHNRMXRSLVXMHPRMHUVX
VYDPHUHQMDRJUDQLHQDWDQRXPHUQLKLQVWUXPHQDWDLSURPHQOMLYRXXVORYDPHUHQMD6WRJD
VH VYDND IL]LND YHOLLQD R]QDLPR MH VD [ NRMD VH RSLVXMH EURMHP SUHGVWDYOMD SRPRX
srednje vrednosti (oznaka [ ) i ocene apsolutne greke (x) (jedinice x su iste kao i jedinice
x):
x = (x x).

Relativna greka je odnos apsolutne greke i srednje vrednosti: x = x/ [ (x je

EH]GLPHQ]LRQDYHOLLQD.
3ULUDXQDQMXVDSULEOLQLPYUHGQRVWLPDIL]LNLKYHOLLQDNRULVWLPRVHVOHGHLPSUDYLOLPD

1) $SVROXWQD JUHND]ELUDLOLUD]OLNHGYHYHOLLQHMHGQDNDMH]ELUXDSVROXWQLKJUHDND
ODQRYD
S = x+y ili S = x-y => S = x + y

2) 5HODWLYQD JUHND SURL]YRGD LOL NROLQLND GYH YHOLLQH MHGQDND MH ]ELUX Uelativnih
JUHDNDODQRYD
S = xy ili S = x/y => S = x + y
3) Relativna greka n-WRJVWHSHQDQHNHIL]LNHYHOLLQHMHGQDNDMHSURL]YRGXVWHSHQDL
UHODWLYQHJUHNHWHYHOLLQH
S = xn => S = nx

3UL L]UDDYDQMXGRELMHQLKUH]XOWDWDSULPHQMXMHVHVOHGHLSRVWXSDN

1) ,]UDXQDWDDSVROXWQDJUHNDVHL]UD]LXREOLNXx = r10n tako da je 1<r<10 a zatim

apsolutna greka ocenjuje WDNR WR VH L]UDXQDWD YUHGQRVW SRYHD tako da bude
L]UDHQDsamo jednom]QDDMQRPFLIURPx m10n WDNRGDMHPSUYLFHREURMYHi
RG U,]X]HWDNSUHGVWDYOMDVOXDMNDGDMHULXWRPVOXDMXMHP = 1.5

2) ,]UDXQDWD VUHGQMD YUHGQRVW VH zaokrugli na mestu koje odgovara 10n po pravilima
zaokrugljivanja na EOLX vrednost.

Reeni zadaci
32. Na osnovu rezultata merenja stranica
b = (4,00,1) FPL]UDXQDWLQMHJRYXSRYULQX

paralelograma

a = (10,00,1) cm

Reenje:

3UYL GHR L]UDGH VYDNRJ ]DGDWND MH L]UDDYDQMH ]DGDWLK YHOLLQD MHGLQLFDPD 6, VLVWHPD SD MH
a = 1010-2 m = 10-1 m, a = 0.110-2 m = 10-3m, dok je b = 510-2 m i b = 0.110-2 m = 103
m.
3RYULQD SDUDOHORJUDPD RGUH XMH VH SR REUDVFX 3 = ab, pa je srednja vrednost P = a b =
10-1m510-2m = 410-3 m2 3UHPDSUDYLOLPD]DUDXQDQMHVDSULEOLQLPYUHGQRVWLPDPRHPR
odreditL UHODWLYQX JUHNX RGUH LYDQMD SRYULQH P=a+E 5HODWLYQH JUHNH PHUHQMD GXLQD
stranica su a = a/a = 10-3m/10-1m = 0,01 i b = 10-3/410-2m = 0,025, pa je P = 0,035.
$SVROXWQX JUHNX RGUH LYDQMD SRYULQH RGUH XMHPR SUHPD REUDVFX P = PP = 1,410-4m2.
Ovu vrednost ocenjujemo sa P 1,510-4 m2 3RWR VH L]UDXQDWD YUHGQRVW SRYULQH PRH
napisati u obliku P = 40,010-4m2 QHPD SRWUHEH ]D ]DRNUXJOMLYDQMHP SD MH YHOLLQX PHUHQH
SRYULQH L]UDDYDPRVD
P = (40,01,5)10-4m2

Napomena:8 DUJRQXVH]DKWHYda srednja vrednost bude zaokrugljena na istom decimalnom

PHVWXNDRLJUHNDNDHGDEURMGHFLPDODVUHGQMHYUHGQRVWLWUHEDGDMHMHGQDNEURMXGHFLPDOD
JUHNH,DNRQHVDVYLPWDDQRYDMVWDYYL]XHOQRVHODNRSDPWLLXVSHQRSULPHQMXMH7RMHL
razlog zato smo za srednju vrednost povrine usvojili 40,010-4 m2 a ne 4010-4 m2. Iako
PDWHPDWLNL MHGQDNL RYD GYD L]UD]D X WHKQLFL L]UDDYDMX UD]OLLWH WDQRVWL PHUHQMD L
L]UDXQDYDQMD
33. ,]UDXQDWL SRYULQX WUDSH]D LMH DNR VX PHUHQMHP RGUH HQH GXLQH RVQRYLFD
a = (10,00,1) cm i b = (4,00,1) cm i visina h = (5,00,1) cm.
Reenje:

Prema postavci zadatka: D = 10-1 m, a = 10-3m; b = 410-2 m, b = 10-3m; h = 510-2 m,

h = 10-3 m

Formula za povrinu trapeza glasi P = (a+b)h/2. Prema tome je P = ( D + b ) h /2=

3,510-3 m2 ,]UD]]DSRYULQXWUDSH]DVDGULLVDELUDQMHLPQRHQMHSDMHRGUH LYDQMHJUHNH
VORHQLMH X RVQRYL VH RQ PRH SUHGVWDYLWL SRPRX PQRHQMD YHOLLQH DE L YHOLLQH K L
GHOMHQMD VD  3UHPD SUDYLOLPD ]D UDXQDQMH VD SULEOLQLP YUHGQRVWLPD WDGD MH
P = (a+b) + h + 2. *UHNH PDWHPDWLNLK NRQVWDQWL VX MHGQDNH QXOL MHU QMLK WDQR
poznajemo, pa je 2=0. Za vrednost h imamo prema definiciji relativne greke
h=h/ h  3UREOHP SUHGVWDYOMD RGUH LYDQMH UHODWLYQH JUHNH ]ELUD DE MHr ne postoji
jednostavna formula za to; NDUDNWHULVWLQD JUHND VWXGHQDWD MH L]PLOMDQMH IRUPXOH
G(a+b)=Ga+Gb koja QH YDL; rezultat te "formule" je 0 poena na zadatku ili padanje na
L]OD]QRP NRORNYLMXPX YHEL. Pravi postupak je koritenje definicije (a+b)=(a+b)/( D + b ) i
SULPHQD SUDYLOD UDXQDQMD VD SULEOLQLP YUHGQRVWLPD (a+b)=a+E QD WDM QDLQ MH
(a+b)=210-3 m, a (a+b)=210-3 m/1410-2 m  ]DRNUXJOMLYDQMD YULPR QD HWLUL
]QDDMQH FLIUH MHU UH]XOWDWH LVND]XMHPR VD WUL 'DNOH YDL GD MH P = 0,02+0,014 = 0,034, a
odatle je P = P P0,1210-3 m2 2YX YUHGQRVW JUHNH RFHQMXMHPR SRYHDYDQMHP QD
P 0,1510-3 m2 5H]XOWDWL]UDXQDYDQMDSRYULQH]DSLVXMHPRNDR
P = (3,50 0,15)10-3 m2.

34. 2GUHGLWL JXVWLQX PDWHULMDOD RG NRJD MH QDLQMHQ YDOMDN YLVLQH K = (10,0 0,1) cm i
SROXSUHQLND U = (5,0 0,1) FP DNR MH PHUHQMHP XWYU HQR GD MH QMHJRYD PDVD
m = (8,000 0,005) kg.
Reenje:
Prema postavci zadatka je h =0,1 m, h=10-3 m;
m=510-3 kg.

r =0,05 m, r=10-3 m,

m =8,000 kg,

%XGXL GD IRUPXOD ]D JXVWLQX PDWHULMDOD ) glasi = P9 D GD VH ]DSUHPLQD YDOMND PRH
odrediti prema formuli V = r2K ]D RGUH LYDQMH JXVWLQH X RYRP VOXDMH VH GRELMD IRUPXOD
= m/(r2K -HGQDLQH RYRJ REOLND SURL]YRGL VWHSHQL L NROLQLFL PHUHQLK YHOLLQD VX
QDMHH]DVWXSOMHQHQDODERUDWRULMVNLPYHEDPDL]IL]LNH-HGQDLQX]DRGUH LYDQMHJUHNHMH
X RYRPVOXDMXMHGQRVWDYQRQDSLVDWLMHr ukupna relativna greka predstavlja prosto zbir svih
UHODWLYQLK JUHDND YHOLLQD NRMH XHVWYXMX X IRUPXOL YRGHL UDXQD GD MH JUHND SUL
stepenovanju jednaka (xn) = n(x) (jer je npr. x2 = xx pa je greka proizvoda
(x2)=(xx)=x+x=2x). Zato je u RYRP VOXDMX = m++2r+K %XGXL GD MH
PDWHPDWLND NRQVWDQWD = 0; po definiciji relativne greke m=m/ m =6,2510-4,
r=r/ r =0,02, h=h/ h =0,01, pa je  SULPHXMH VH GD MH JUHND RGUH LYDQMD
mase P PQRJR PDQMD QHJR JUHND RGUH LYDQMD GXLQD SD SUDNWLQR QH XWLH QD XNXSQX
greku merenja. Kako je = m /( r 2 h ) 10120 kg/m3, apsolutna JUHND RGUH LYDQMD
gustine je = 515,7 kg/m3 = 5,157102kg/m3 to se ocenjuje sa 6102 kg/m3
(2EUDWLWLSDQMXSULRFHQMLYDQMXVHJUHNDQH]DRNUXJOMXMHQDEOLXYUHGQRVW102 kg/m3 YH
VH SRYHDYD QD 102 kg/m3 jer je takvo pravilo za ocenjivanje greke, videti pravilo 1 na
strani 5. 1D RYRPPHVWXVWXGHQWLJUHHYUHL]DRNUXJOMLYDQMHJUHNHXPHVWRSRYHDYDQMD
!!!). =DRNUXJOMXMXL srednju vrednost na istom decimalnom mestu imamo da je
=10120 kg/m3 = 101,20102 kg/m3 101102 kg/m3, odnosno

=(1016)102 kg/m3.

35. ,] OLVWD SDSLUD REOLND SUDYRXJDRQLND LVHHQ MH NYDGUDW D ]DWLP MH OHQMLURP VD
PLOLPHWDUVNRP SRGHORP MH L]YUHQR PHUHQMH QMLKRYLK GLPHQ]LMD $NR VX GXLQH VWUDQLFD
pravougaonika 210 mm i 297 mm, a GXLQD stranice kvadrata iznosi 105 mm, odrediti
povrinu ostatka papira.
Reenje:

3RWR VH VYH GXLQH PHUH LVWLP OHQMLURP DSVROXWQD JUHND PHUHQMD VYLK GXLQD X ]DGDWNX
iznosi l = lmin = 0,5 mm, gde lmin = 1 mm SUHGVWDYOMD GXLQX QDMPDQMHJ SRGHRND PHUQRJ
instrumenta.
3UHPDWRPHDNRVWUDQLFHSUDYRXJDRQLNDREHOHLPRVDDLEa stranicu kvadrata sa c, onda su
relativne greke njihovog merenja a = a/a = 0,5 mm/210 mm 0,0024, b = b/b 0,0017
i c = c/c 0,048.
7UDHQXSRYULQXRVWDWNDSDSLUDRGUH XMHPRNDRrazliku povrina pravougaonuka i kvadrata,
P = Ppr Pkv.
Povrina pravougaonika iznosi Ppr = ab = (21010-3 m)(29710-3 m) = 6237010-6 m2.
5HODWLYQD JUHND QMHQRJ RGUH LYDQMD L]QRVL Ppr = a +b = 0,0041, pa je apsolutna greka
RGUH LYDQMDSRYULQHSUavougaonika Ppr = PprPpr 255710-6 m2.
Povrina kvadrata iznosi Pkv = a2 = (10510-3 m)2 = 1102510-6 m2. Relativna greka njenog
RGUH LYDQMDL]QRVLPkv = 2a = 0,096 SDMHDSVROXWQDJUHNDRGUH LYDQMDSRYULQHkvadrata
Pkv = PkvPkv 105810-6 m2.

6DGD MH WUDHQD SRYULQD ostatka papira Ppr Pkv = 5134510-6 m2 = 5,314510-2 m2, a greka
QMHQRJRGUH LYDQMDL]QRVLP = Ppr + Pkv 361510-6 m2 = 0,3615 10-2 m2. 3RYHDYDQMHP
greku odre ivanja ocenjujemo sa P = 0,410-2 m2, to dovodi do ocene rezultata merenja
P = (5,3 0,4)10-2 m2.
=DGDFL]DVDPRVWDOQXYHEX

36. 2GUHGLWL SROXSUHQLN ORSWH DNR MH PHUHQMHP RGUH HQR GD QMHQD ]DSUHPLQD L]QRVL
V = (125 1) cm3.
Reenje: r = (3,102 0,008)10-2 m

37. 2GUHGLWL SRYULQX SORH NRMD MH L]UD HQD WDNR WR MH X SUDYRXJDRQH SORH VWUDQLFD
a = (21,20,1) cm i b = (12,10,1) FP L]UH]DQNUXQLRWYRUSROXSUHQLNDU = (7,00,1)cm.
Reenje: P = (103 8)10-4 m2

38. 2GUHGLWL PRGXO WRU]LMH LFH QD RVQRYX IRUPXOH * = (2lc)/(r4) ako je izmereno:
l = (5221) mm , r = (0,510,02) PPLL]UDXQDYDQMHPRGUH HQRF = 5,910-3 Nm/rad sa
relativnom grekom c = 2%.
Reenje: G = (29 6) GPa

39. ,] SDUHWDGUYHWDREOLNDNUXJDSUHQLND PP LVHHQMHNRPDGREOLND NUXJDSUHQLND

90 mm. Ako je merenje obavljeno lenjirom sa milimetarskom podelom, odrediti povrinu
ostatka drveta.
Reenje: P = (1,49 0,15)10-4 m2

Skalari i vektori

6NDODUQLP YHOLLQDPD, ili skalarima, QD]LYDPR YHOLLQH ]D LMH MH RSLVLYDQMH dovoljno
XSRWUHELWLMHGDQEURMGRNYHNWRUVNLPYHOLLQDPD, ili vektorima, nD]LYDPRRQHYHOLLQH]DLMH
je opisivanje potrebno upotrebiti vie brojeva.
Vektori u prostoru

Pojam vektora, QDXHQ X RVQRYQRM NROL, prema kome se vektori opisuju intenzitetom,
pravcem i smerom jH MHGDQ RLJOHGDQ SULPHU ]D SUHWKRGQX Gefiniciju: jednim brojem
opisujemo LQWHQ]LWHW GUXJLP EURMHP SUDYDF D WUHLP EURMHP VPHU YHNWRUD Opisivanje
vektora intenzitetom, pravcem i smerom se naziva prirodno opisivanje vektora.
Pri koordinatnom opisivanju vektora, jedan vektor se opisuje svojim projekcijama na ose
Dekartovog koordinatnog sistema. Obzirom da Dekartov koordinatni sistem ima tri ose, svaki
vektor ima tri projekcije. %XGXLGDVHVYDND projekcija predstavlja jednim brojem, vektor se
predstavljaju sa tri broja, koji se nazivaju koordinate vektora. Koordinata je pozitivan broj ako
projekcija vektora na osu ima isti smer kao osa, dok je koordinata negativna ako je projekcija
vektora na osu usmerena suprotno od ose. Ne treba meati pojmove projekcije i koordinate,
jer je projekcija vektor, a koordinata skalar kojim se taj vektor opisuje.

8 RYRM ]ELUFL H YHNWRUL ELWL R]QDDYDQL VWUHOLFRP L]QDG VORYD NRMLP VH YHOLLQD R]QDDYD
G
(vektor a ), a oSLVLYDQL QDYR HQMHPkoordinata vektora RGRJRYDUDMXLPUHGRP u zagradama,
G
G
a = (a x , a y , a z ) . 1D VOHGHRMVOLFLMHNDRSULPHUSULND]DQYHNWRU a = (2,3,2) .

Intenzitet vektora H VH R]QDDYDWL YHUWLNDOQLP ]DJUDGDPD kao apsolutna vrednost realnog
G
broja, a  LOL VDPR VORYRP NRMLP VH YHOLLQD REHOHDYD (a). Ako je vektor koordinatno
opisan, intenzitet sePRHRGUHGLWLSULPHQRP3LWDJRULQHWHRUHPH:
G
a = a = a x2 + a y2 + a z2 .
Treba odmah primetiti da koordinate vektora mogu biti i pozitivni i negativni brojevi, dok je
intenzitet vektora uvek pozitivan broj.

Pored toga, YDQR MH QDJODVLWL L GD MH MHGLQLFD ]D QHNX YHNWRUVNX YHOLLQX ustvari jedinica
njenog intenziteta, odnosno jedinica za bilo koju od njenih projekcija. Na primer, jedinica za
VLOXNRMDMHYHNWRUVNDYHOLLQD MH QMXWQWR]QDLLGDje i jedinica svake od projekcija sile
njutn, odnosno da je jedinica intenziteta sila njutn.
3UDYDF YHNWRUD VH RGUH XMH XJORYLPD NRMH YHNWRU ]DNODSD VD NRRUGLQDWQLP RVDPD Ako je
vektor koordinatno opisan, uglovi koje zaklapa sa osama se mogu odrediti prema
MHGQDLQDPD
a
G G
cos(a , x ) = x
a

ay
G G
cos(a , y ) =
a

a
G G
cos(a , z ) = z .
a

Reeni zadaci
G
40. Odrediti intenzitet vektora a = (2,3,2) .

Reenje:

3ULPHQRP3LWDJRULQHWHRUHPHVHRGUH XMHGDMH
G
a = a x2 + a y2 + a z2 = 2 2 + 3 2 + 2 2 = 17 4,12.
41. Odrediti uglove koje sa osama zaklapa vektor
G
a = (0,3,4) .
Reenje:
Vektor sa koordinatama ax = 0, ay = -3 i az = 4 je prikazan
skicom na desnoj strani.

8RLWH GD VH koordinatom ax = 0 iskazuje stav da je

projekcija vektora a na x-osu jednaka nuli, odnosno da je
vektor normalan na x-osu. 7RLVWRYUHPHQR]QDLGDYHNWRU
G
a OHLXUDYQLQRUPDOQRMQD[-osu (yz-ravan).

3RUHG WRJD WUHED XRLWL L GD negativna vrednost ay projekcije YHNWRUD ]QDL GD MH
y-komponenta vektora usmerena suprotno od y-ose.
Prema prethodno datim formulama, XJDRL]PH X [-ose i datog vektorD QDMHHVHR]QDDYD
sa  PRHVHRGUHGLWLSULPHQRPIRUPXOH
cos = ax / a.
Intenzitet vektora a je, pri tome,
a = 0 2 + (3) 2 + 4 2 = 5 .

Iz ax = 0 sledi da je cos = 0, odnosno = /2 NDNRMHLUDQLMHELOR]DNOMXHQR

6OLQR WRPHXJDR koji vektor zaklapa sa y-osomRGUH HQMHUHODFLMom cos = ay/a = -0,6.
Negativna vrednost kosinusa ukazuje da je ugao YHLRG/2 WRSRWYU XMHUDQLMHL]UHHQL
stav da negativna vrednost projekcije ukazuje da je RGJRYDUDMXD komponenta vektora
usmerena suprotno od posmatrane ose. Prema tome ugao iznosi 1270.

Na kraju, ugao koji vektor zaklapa sa z-osom, ugao  MHRGUH HQ relacijom cos = az/a = 0,8,
pa je = 370.

42. .DPHQSDGDYHUWLNDOQRQDQLHEU]LQRPLQWHQ]LWHWD m/s. Odrediti projekcije brzine ako

se za pravac i smer x ose usvoji pravac i smer severa, za pravac i smer y-ose pravac i
smer zapada, a za pravac z ose normala na povrinu Zemlje usmerena navie.
Reenje:
Ako se ose usvoje kako je opisano u zadatku, onda su x i y projekcije vektora brzine jednake
nuli jer je brzina padanja normalna na povrinu Zemlje, odnosno njena projekcija na povrinu
Zemlje je jednaka nuli.'UXJLPUHLPDNDPHQQHSDGDQLti prema severu ili jugu (vx = 0), niti
prema istoku ili zapadu (vz = 0).

3RWRNDPHQSDGDQDQLHa z-osa je izabrana da bude usmerena navie, onda je z-projekcija

brzine kamena jednaka -100 m/s. Projekcija brzine kamena od +100 PV EL ]QDLOD LOL GD VH
NDPHQNUHHYHUWLNDOQRQDYLHLOLGDMH]-RVDL]DEUDQDWDNRGDEXGHXVPHUHQDQDQLH
43. $YLRQVOHHbrzinom od 200 km/h na pistu koja ima pravac severoistoka u smeru severa
SUL HPXMHWUXSDYLRQDnagnut pod uglom od 300 X RGQRVXQDYRGRUDYQLSRORDM Ako se
za pravac x ose usvoji pravac severa, za pravac y-ose pravac zapada, a za pravac z ose
normala na povrinu Zemlje usmerena navie prikazati brzinu aviona koordinatama.
Reenje:

Obzirom da nije jednostavno skicirati projekcije vektora u prostoru HVWR MH MHGQRVWDYQLMH
prikazati vektor skicama projekcijama vektora na pojedine ravni (Studenti mainskog
fakulteWD RYHYHWLQHEU]RVDYODGDMXXRNYLUXQDFUWQHJHRPHWULMHLWHKQLNRJFUWDQMDSDMHRYDM
]DGDWDNVDPRLOXVWUDWLYDQUDGLSRHWQRJXYHEDYDQMDSRMPDSURjekcija vektora u fizici).

HVW postupak za pojednostavljenje analize prostornih problema u fizici je da se vektori prvo

UD]ORHQDKRUL]RQWDOQXLYHUWLNDOQXRELQRparalelna sa z-osom) komponentu, a da se zatim
KRUL]RQWDOQDNRPSRQHQWDUD]ODHQDGYHQDMHHx i y) projekcije. U konkretnom primeru,
kako prikazuje VOHGHDslika levo, na kojoj je sa R]QDHn ugao izme u horizontale i brzine
aviona, horizontalna komponenta brzine iznosi vhor = vcos 173 km/h, dok vertikalna
komponenta brzine iznosi vver = vsin = 100 km/h. 9DQR MH VDGD XRLWL GD MH SURMHNFLMD
brzine na z-osu (vertikalna komponenta) suprotno usmerena od ose z. Zato je projekcija
brzine na z osu negativna, i iznosi vz = -100 km/h.

8 VOHGHHP NRUDNX KRUL]RQWDOQD NRPSRQHQWD VH UD]ODH QD x i y projekcije. Slika desno
SRND]XMHRULMHQWDFLMX[L\RVHLSRORDMKRUL]RQWDOQHNRPSRQHQWHEUzine kako je to u zadatku
opisano. Ugao jednak je 450, pa su intenziteti projekcija brzine na x i y osu jednaki i iznose
|vx| = vhorsin 122,7 km/h i |vy| = vhorcos 122,7 km/h. 0H XWLP [-projekcija brzine
ima smer x-ose, pa je vx = 122,7 km/h, dok je y-projekcija brzine usmerena suprotno od y-ose
(ima pravac istoka), pa je vy = -122,7 NPK .RQDQR MH SUHPD izabranom kooordinatnom
sistemu,
G
v = (122.7,122.7,100) km / h .
Treba napomenuti da je izbor koordinatnog sistema potpuno proizvoljan, i da, pri tome,
SURPHQD NRRUGLQDWQRJ VLVWHPD ]QDL L SURPHQX SURMHNFLMD YHNWRUD Na primer, da je y-osa
izabrana u pravcu istoka, onda bi y-koordinata brzine iznosila +122,7 km/h. 0H XWLP EH]
obzira na izbor koordinatnog sistema, svi IL]LNL]DNOMXFLNRMLVHL]YHGXDQDOL]RPHELWLLVWL
SULPHUDUDGLWUDMDQMHOHWDDYLRQDNROLLQDSRWURHQRJJRULYDLVOLQR
=DGDFL]DVDPRVWDOQXYHEX

G
44. Odrediti intenzitet i uglove koje sa osama zaklapa vektor F = (4,4,2) N

Reenje: F = 6 N, = 48,20, = 131,20, = 109,50

45. Kap kie pada brzinom od 10 m/s u pravcu jugozapada i smeru juga pod uglom od 150 u
odnosu na vertikalu . Ako se za pravac x ose usvoji pravac severa, za pravac y-ose pravac
zapada, a za pravac z ose normala na povrinu Zemlje usmerena navie prikazati brzinu
kapi koordinatama.
G
Reenje: v = (1.82, 1.82,9,65) m / s
Vektori u ravni
Ako svi vektori koji su od interesa u nekom problemu pripadaju jednoj ravni (ili paralelenim
ravnima), onda je projekcija bilo kojeg od vektora na pravac normalan na tu ravan jednaka
nuli. Ako se taj pravac izabere za z-osu, onda bi koordinatni zapis svakog od vektora imao isti
oblik (x,y,0), odnosno, tada bi z-projekcije svih vektora bile jednake nuli. Radi jednostavnijeg
predstavljanja vektora, tada se pri koordinatnom opisivanju vektora prikazuju samo dve
SURMHNFLMH[L\LWRVHEHOHLNDR[\

*UDILNLSULND]NDRLIRUPXOH]DRGUH LYDQMHLQWHQ]LWHWDYHNWRUDLXJORYDNRMHYHNWRU]DNODSD
G
sa koordinatnim osama su tada znatno jednostavniji. Intenzitet vektora a = (a x , a y ) dat je
formulom
G
a = a = a x2 + a y2
GRNVXXJORYLNRMHYHNWRU]DNODSDVD[L]RVRPGDWLMHGQDLQDPD

G G a
cos(a , x ) = x
a

G G ay
cos(a , y ) =
.
a

Reeni zadaci

G
46. *UDILNLSULND]DWLYHNWRU a = (3,4) , i odrediti uglove koje zaklapa sa koordinatnim osama.

Reenje:

G
Vektor je JUDILNLSULND]DQQDVOLFL. Njegov intenzitet je dat izrazom a = a = 3 2 + 4 2 = 5.

Ugao koji vektor zaklapa sa x-osom je dat izrazom cos = ax/a = 0,6 i iznosi = 530.
Ugao koji vektor zaklapa sa y-osom je dat izrazom cos = ay/a = 0,8 i iznosi = 370. Sa
VOLNHVHRSDDGDMH + = /2.
G
47. *UDILNL SULND]DWL YHNWRU a = (3,4) , i odrediti uglove koje zaklapa sa koordinatnim
osama.
Reenje:

Zadatak ilustruje smisao negativne vrednosti koordinate. 9HNWRUMHJUDILNL prikazan na slici.

G
Njegov intenzitet je dat izrazom a = a = (3) 2 + 4 2 = 5.

Ugao koji vektor zaklapa sa x-osom je dat izrazom cos = ax/a = - , X RYRP VOXMDX
negativna vrednost koordinate, odnosno kosinusa ugla , ukazuje da je projekcija vektora na
x-osu usmerena suprotno od x-ose. Ugao MHVWRJDYHLRG/2 i iznosi = 1270.
Ugao koji vektor zaklapa sa y-osom je dat izrazom cos = ay/a = 0,8 i iznosi = 370. Sa
VOLNHVHRSDDGDMH = /2+.

48. Kamen pada na horizontalnu podlogu pod uglom od 300 stepeni brzinom intenziteta
20 m/s. Ako se za x-osu uzme horizontala, a za y-osu vertikala usmerena navie, prikazati
YHNWRUEU]LQHNDPHQDJUDILNLLNRRUGLQDWQR
Reenje:

*UDILNL SULND] YHNWRUD MH GDW QD VOLFL [-komponenta brzine ima intenzitet vx = vcos300 =
17,3 m/s, dok intenzitet y-komponente brzine iznosi vcos 600 = 10 m/s. Obzirom da je
x-komponenta brzine usmerena u smeru x-ose, a y-komponenta brzine suprotno od smera
y-ose, to je x-projekcija brzine pozitivna, a y-projekcija brzine negativna. Prema tome,
G
v = (17.3,-10) m/s.

49. Ako su i uglovi koji neki vektor u ravni zaklapa sa koordinatnim osama pravouglog
koordinatnog sistema, pokazati da je cos 2 + cos 2 = 1.
Reenje:

3UHPDYHL]QHVHQLPMHGQDLQDPDFos = ax/a i cos = ay/a, pa je

2
2
ax 2 a y 2 ax + a y a 2
cos + cos = ( ) + ( ) =
= 2 = 1.
a
a
a2
a
2

=DGDFL]DVDPRVWDOQXYHEX
50. Ako se za pravac i smer x-ose usvoji pravac i smer istoka, a za pravac i smer y-ose pravac
i smer severa JUDILNLLNRRUGLQDWQRSULND]DWLYHNWRUHEU]LQHYHWUDNRMLGXYD sa juga na
sever brzinom intenziteta 20 km/h i vetra koji duva sa istoka na zapad brzinom
intenziteta 40 km/h.
Reenje:

G
G
v1 = (0,20) km/h, v1 = (-40,0) km/h
Vektori na pravcu

Ako su svi vektori koji su od interesa u nekom problemu PH XVREQR SDUDOHOQL, onda je
projekcija bilo kojeg od vektora na pravce normalne na njihov pravac jednaka nuli. Ako se
pravac vektora izabere za x-osu, onda bi koordinatni zapis svakog od vektora imao isti oblik
(x,0,0), odnosno, tada su y i z-projekcije svih vektora jednake nuli. Radi jednostavnijeg
predstavljanja vektora, tada se pri koordinatnom opisivanju vektora prikazuje samo jedna
G
G
projekcija LWRVHEHOHLNDR[ Intenzitet vektora a = (a x ) dat je formulom a = a =| a x | .

.ROLNR JRG RYDM VOXDM ELR MHGQRVWDYDQ VWXGHQWLPD VH HVWR GHDYD GD
QHSDQMRPSRPHDMXLQWHQ]LWHWLSURMHNFLMXYHNWRUD'R]DEXQHXSUDYRLGROD]L
]ERJ WRJD WR MH X VOXDMX GD MH YHNWRU XVPHUHQ X SUDYFX NRRUGLQDWQH RVH
projekcija vektora jednaka njegovom intenzitetu, ax = a 0H XWLPXVOXDMXGD
je vektor usmeren suprotno od koordinatne ose, projekcija vektora je jednaka
suprotnoj vrednosti intenziteta vektora ax = -a.

Reeni zadaci

51. 3UDYRP XOLFRP VH NUHX DXWRPRELOL A i B u jednom smeru brzinama intenziteta
vA = 30 km/h i vB = 50 km/h, dok se kamion C kreH X VXSURWQRP VPHUX EU]LQRP
intenziteta vC = 40 km/h. Prikazati koordinatno vektore brzina ovih vozila.
Reenja:

Situacija predstavljena u zadatku je ematski prikazana na sledeRM VOLFL

2E]LURP GD MH XOLFD SUDYD VYL YHNWRUL VX PH XVREQR SDUDOHOQL, pa je za opisivanje vektora
dovoljno koristiti samo jednu koordinatnu osu, paralelnu ulici. Smer koordinatne ose se bira
SURL]YROMQR8RYRPVOXDMXMHPRJXHL]DEUDWLVPHUNUHWDQMa vozila A i B (na desno) ili smer
kretanja vozila C (na levo).
G G
Ukoliko se smer ose x izabere na desno (kako je to prikazano na slici), tada su vektori v A i v B
usmereni u smeru x-ose, pa je vAx = vA = 30 km/h i vBx = vB = 50 km/h. Sa druge strane,
G
vektor v C je usmeren suprotno x-osi, pa je vCx = -vC = -40 km/h. Prema tome,
G
G
G
v A = (+30 km/h), v B = (+50 km/h) i v C = (-40 km/h).
Da je smer ose x izabran suprotno (na desno), tada bi projekcije brzina bile vAx = -30 km/h,
G
G
vBx = -50 km/h i vCx = 40 km/h, a brzine bi bile v A = (-30 km/h), v B = (-50 km/h) i
G
v C = (+40 km/h). Kao to je ranije objanjeno, YHOLLQD L ]QDN SURMHNFLMD ]DYLVH RG L]ERUD
NRRUGLQDWQLKRVDDOLIL]LNHLQMHQLFHNDRWRMHLQMHQLFDGDVHDXWRPRELOLLNDPLRQNUHXX
suprotnim smerovima) ne zavise od izbora koordinata.
=DGDFL]DVDPRVWDOQXYHEX
52. Kamen se baci vertikalno uvis brzinom od 10 m/s i pada na zemlju brzinom od 9 m/s.
.RRUGLQDWQR RSLVDWL SRHWQX L NUDMQMX brzinu kamena NRULVWHL vertikalnu osu usmerenu
navie.
G
G
Reenje: v poc = (+10 m/s) i v kr = (-9 m/s)
Sabiranje vektora

Sabiranje vektora definisano SRPRXSUDYLODSDUDOHORJUDPDLWURXJOD predstavlja geometrijsku

interpretaciju sabiranja vektora. Ako se vektori predstave koordinatno, onda se sabiranje

YHNWRUDLQWHUSUHWLUDQDRGJRYDUDMXLQDLQ i definie tako da je svaka koordinata zbira jednaka

]ELUXRGJRYDUDMXLKNRRUGLQDWDsabiraka, odnosno,

a x + bx = cc
G G G

a + b = c a y + b y = c y
a + b = c
z
z
z
WRVHGUXJDLMHPRHQDSLVDWL
(a x , a y , a z ) + (b x , b y , b z ) = (a x + b z , a y + b y , a z + b z ) .

Potpuno analogno, razlika dva vektora se definie tako da je svaka koordinata razlike jednaka
razlici odgoYDUDMXLKNRRUGLQDWDXPDQMHQLNDLXPDQMLRFDRGQRVQR
(a x , a y , a z ) (b x , b y , b z ) = (a x b z , a y b y , a z b z ) .
G G
G
Obzirom da se zbir vektora sa samim sobom a + a PRHR]QDLWLLNDR a  XRSWHVHPRH
definisati proizvod realnog broja n i vektora tako da je
G
n a = n (a x , a y , a z ) = (na x , na y , na z ) .

2E]LURPQDSUHWKRGQRRSLVDQRPQRJRMHODNHYULWLL]UDXQDYDQMDVDYHNWRULPDSULPHQRP
NRRUGLQDWQRJ]DSLVDQHJRJHRPHWULMVNLPSUHGVWDYOMDQMHPXVPHUHQLPGXLPD
Reeni zadaci
G
G
53. GUDILNLLDQDOLWLNLRGUHGLWL]Eir vektora a = (4,2) i vektora b = (1,1) .

Reenje:

G G
Prema definiciji zbira vektora, a + b = (4 + 1, 3 + (1)) = (5,2) .
*UDILko reenje primenom metode paralelograma je dato na
slici desno.

Uporedite vreme potrebno da se izvri sabiranje vektora po

jednoj i drugoj metodi.

G
G
G
54. Ako je a = (4,2,0) i b = (2,1,2) odrediti intenzitet vektora a + 2b .
Reenje:

3UHPDGHILQLFLMLVDELUDQMDYHNWRUDLPQRHQMDYHNWRUDEURMHP
G
G
a + 2b = (4,2,0) + 2 (2,1,2) = (4,2,0) + (4,2,4) = (0,4,4) .
G
G
pa je intenzitet vektora a + 2b
G
G
| a + 2b |= 0 2 + 4 2 + (4) 2 = 32 = 4 2 5,64 .

5HDYDQMHRYRJ]DGDWNDJUDILNLPSXWHPELELOR]DLVWDGXJRWUDMQR

55. 3UDYRP XOLFRP VH NUHX DXWRPRELOL $ L % X suprotnim smerovima brzinama intenziteta
G G
vA = 30 km/h i vB = 50 km/h. Odrediti vektorski zbir i razliku vektora brzina v A i v B .
Reenje:

G
G
Prema proceduri opisanoj u zadatku 51, vektori brzina v A i v B se koordinatno mogu
G
G
predstaviti kao v A = (30) km/h i v B = (-50) km/h, pa su vektorski zbir i razlika ovih vektora

G
G
G G
v A + v B = (-20) km/h i v A v B = (80) km/h
=DGDFL]DVDPRVWDOQXYHEX

G
G
G
G
G
56. Ako je a = (3,2,1) i b = (2,2,0) i c = 3a 2b odrediti ugao koji zaklapa vektor c sa osom
x.
Reenje: = 35,80.
57. Kamen se baci vertikalno uvis brzinom od 10 m/s i pada na zemlju brzinom od 9 m/s.
Odrediti intenzitet, pravac i smer razlike krajnje i SRHWQe brzine kamena.
Reenje: 19 m/V SUDYDFYHUWLNDOHVPHUQDQLH.
Skalarni proizvod dva vektora

=D UD]OLNX RG VNDODUD NRML ]D SURL]YRG XYHNLPDMX VNDODU NRG YHNWRUD SRVWRMH GYH UD]OLLWH
RSHUDFLMHPQRHQMDYHNWRUDVNDODUQLLYHNWRUVNLSURL]YRG
Skalarnim proizvodom dva vektora nazivamo vektorsku operaciju kojom se od dva vektora
kao rezultat dobija skalar. Skalarni proizvod dva vektora VH R]QDDYD WDNRP ), kao i
proizvod dva skalara.

6NDODUQL SURL]YRG GYD YHNWRUD VH L]UDXQDYD WDNR WR VH VDEHUX SURL]Yodi svih njihovih
respektivnih parova koordinata, odnosno
G G
a b = a x bx + a y b y + a z bz .

8 VOXDMXGDVH]DRSLVLYDQMHvektora NRULVWHGYHNRRUGLQDWHRQGDVHVNDODUQLSURL]YRGPRH
L]UDXQDWLSULPHQRPjednostavnije formule
G G
a b = a x bx + a y b y ,
D X VOXDMX Ga vektori pripadaju jednom pravcu, te da se opisuju samo sa po jednom
koordinatom, primenom formule
G G
a b = a x bx .

3RUHG L]UDXQDYDQMD primenom koordinata, VNDODUQL SURL]YRG MH PRJXH L]UDXQDWL i ako se
poznaju intenziteti vektora i ugao koji zaklapaju:
G G G G
G G
a b =| a | | b | cos(a , b ) = a b cos ,
G G
G G
gde je sa ( a , b ), odnosno , R]QDHQXJDRNRML]DNODSDMXYHNWRUL a i b . HVWR VHSUHWKRGQD
IRUPXODNRULVWL]DRGUH LYDQMHXJODNRML]DNlapaju dva vektora ako su poznate koordinate tih
vektora:
G G
a x bx + a y b y + a z bz
a b
=
cos =
.
a b
a x2 + a y2 + a z2 bx2 + b y2 + bz2
SkalarQL SURL]YRGLPDVOHGHHRVRELQHNRMHJDSRUHGWLSDUH]XOWDWD, razlikuju od vektorskog
proizvoda:
G G G G
1. Skalarni proizvod je komutativna operacija, odnosno, a b = b a , to je posledica
LQMHQLFHGDMHFRV = cos (-).
2. Skalarni proizvod je jednak nuli kada su vektori uzajamno normalni, jer je
cos (900) =  D QDMYHX YUHGQRVt ima kada su vektori paralelni, jer je cos (00) = 1.

Skalarni proizvod dva vektora, na tDM QDLQ SUHGVWDYOMD meru QMLKRYH ]DMHGQLNH
usmerenosti.
Reeni zadaci
G
G
58. Odrediti ugao koji zaklapaju pravci vektora a = (1,2,3) i b = (4,5,6) .

Reenje:

=DGDWDNLOXVWUXMHSULPHQXVNDODUQRJSURL]YRGD]DRGUH LYDQMHXJODPH X YHNWRULPa.

G G
Prema formuli za skalarni proizvod dva vektora, kosinus ugla koji vektori a i b zaklapaju
iznosi
G G
a b
cos =
,
a b
G G
SD MH ]D QMHJRYR RGUH LYDQMH SRWUHEQR L]UDXQDWL VNDODrni proizvod vektora a b i njihove
intenzitete a i b.
G
G
Intenzitet vektora a iznosi a = a x2 + a y2 + a z2 = 14 , a vektora b , b = bx2 + b y2 + bz2 = 77 ,
G G
dok skalarni proizvod a b iznosi
G G
a b = 1 4 + 2 5 + 3 6 = 32 .
Odavde je
cos =

32
14 77

= 0,9746

pa je = 130.
G
G
59. Da li su vektori a = (4,1,2) i b = (1,2,1) PH XVREQRQRUPDOQL?

Reenje:

=DGDWDN LOXVWUXMH SULPHQX VNDODUQRJ SURL]YRGD ]D XWYU LYDQMH RUWRJRQDOQRVWL GYD YHNWRUD
G G
Ako su dva vektora a i b PH XVREQRQRUPDOQa, zaklapaju ugao od 900, pa je njihov skalarni
G G
proizvod a b = a b cos 90 0 = 0 , bez obzira na to koliki su njihovi intenziteti. 8 VOXDMX
prikazanom u zadatku,
G G
a b = 4 1 + 1 (2) + (1) 2 = 0 ,
G G
te se zakOMXXMHGDVXYHNWRUL a i b PH XVREQRQRUPDOQL
60. 3RND]DWL GDMHLQWHQ]LWHWQHNRJYHNWRUDPRJXHSULND]DWLNDRNYDGUDWQLNRUHQVNDODUQRJ
G G
proizvoda vektora sa samim sobom, odnosno da je a = a a .
Reenje:
Skalarni proizvod vektora sa samim sobom iznosi
G G
a a = a x a x + a y a y + a z a z = a x2 + a y2 + a z2 ,
i obzirom da je, prema definiciji intenziteta vektora, a = a x2 + a 2y + a z2 , tvrdnja zadatka je
dokazana.

1DSRPHQD .DVQLMH H ELWL SRND]DQR GD MH YHNWRUVNL SURL]YRG ELOR NRJ YHNtora sa samim
G
sobom jednak nuli; stoga se kada se napie kvadrat vektora a 2 , podrazumeva da se radi o
skalarno proizvodu vektora sa samim sobom.
61. Odrediti intenzitet vektorskog zbira, ako su poznati intenziteti dva vektora i ugao koji oni
zaklapaju.
Reenje:

G G G
G
G G
Neka je vektor c zbir vektora a i b , odnosno c = a + b . U prethodnom zadatku je pokazano
GD VH LQWHQ]LWHW QHNRJ YHNWRUD PRH L]UD]LWL NDR kvadratni koren skalarnog proizvoda tog
vektora sa samim sobom, pa je
G G
G G G G
G G
GG
c = c c = (a + b ) (a + b ) = a 2 + b 2 + 2ab = a 2 + b 2 + 2ab cos

1DSRPHQD9HRPDMHYDQR]DSD]LWLGDMHXJDR definisan kao ugao dva vektora koji imaju

G G G
]DMHGQLNX QDSDGQX WDNX D GD VH ]ELU YHNWRUD c = a + b WDGD RGUH XMH primenom pravila
paralelograma, kako je to prikazano na slici levo.$NRVH]DRGUH LYDQMH]ELUDYHNWRUDNRULVWL
pravilo trougla, kako to prikazuje slika desno RQGDMHXJDRL]PH X SUDYDFDYHNWRUD = 
pa je
c = a 2 + b 2 + 2ab cos = a 2 + b 2 + 2ab cos( ) = a 2 + b 2 2ab cos .

3RVOHGQMD MHGQDLQD MH X JHRPHWULML SR]QDWD SRG LPHQRP kosinusna teorema L RPRJXDYD
RGUH LYDQMH GXLQH MHGQH VWUDQLFH WURXJOD NDGD VX SR]QDWH GXLQH GYH SUHRVWale stranice i
uglovi trougla $NRMHXJDR SUDYFRV  = 0, i tada se kosinusna teorema svodi na Pitagorinu
teoremu.

Zadaci za samostalno reavanje

G
G
62. Odrediti skalarni proizvod vektora a = (2,2,1) i vektora b = (3,-2,3).
G G
Reenje: a b =5
G
G
63. Odrediti ugao koji zaklapaju vektori a = (2,2,1) i b = (3,-2,3).
Reenje: 1,207 rad 690

G
G
64. Odrediti vrednost koordinate x vektora a = (x,2,1) tako da vektor a bude normalan na
G
vektor b = (2,-2,1).

Reenje: x = 1,5

65. 3RND]DWL GD MH LQWHQ]LWHW ]ELUD GYD YHNWRUD MHGQDNLK LQWHQ]LWHWD NRML ]DNODSDMX XJDR
jednak s = 2 a cos( )  JGH MH VD D R]QDHQ LQWHQ]LWHW YHNWRUD NRML VH VDELUDMu, a sa s
2
intenzitet zbira.
Reenje: PoL od rezultata zadatka 61, i primeniti trigonometrijske transformacije za
funkcije polovine ugla.

Vektorski proizvod dva vektora

Vektorskim proizvodom dva vektora nazivamo vektorsku operaciju kojom se od dva vektora
kao rezultat dobija vektor. Vektorski proizvod dva vektoraVHR]QDDYDNUVWLHP ().

Koordinate vektorskog proizvodaGYD YHNWRUDVHL]UDXQDYDju SUHPDVOHGHRMIRUPXOL

a
G G
a b = (a y bz az by , az bx az bx , ax by a y bx ) = ( y
az

by az
,
bz ax

bz ax
,
bx a y

bx
).
by

8 VOXDMX GD se za opisivanje koriste dve koordinate GRN MH WUHD NRRUGLQDWD jednaka nuli,
onda vektorski proizvod LPD VDPR WUHX NRRUGLQDWX MHGQDNX QXOL L RQD VH PRH L]UDXQDWL
primenom jednostavnije formule
G G
a b = (0, 0, ax by a y bx ) .
Ako vektori pripadaju jednom pravcu, pa mogu da se opiu samo sa jednom koordinatom,
vektorski proizvod tih vektora je jednak nuli.

Ako su vektori zadati intenzitetom, pravcem i smerom, njihov vektorskL SURL]YRGMHPRJXH

RGUHGLWLSULPHQRPVOHGHLKSUDYLOD:
1. Intenzitet vektorskog proizvodaRGUH XMHVHIRUPulom:
G G G G
G G
a b =| a | | b | sin(a , b ) = a b sin ,

2. 3UDYDFYHNWRUVNRJSURL]YRGDQRUPDODQMHQDSUDYFHREDLQLRFDRGQRVQRQRUPDODQMH
QDUDYDQNRMXRGUH XMXWLYHNWRUL

3. 6PHU YHNWRUVNRJSURL]YRGDVHRGUH XMHSUDYLORPGHVQHUXNH (desne zavojnice): ako se

savijeni prsti desne ruke postave tako da pokazuju od prvog vektora u proizvodu (u
G
G
RYRP VOXDMX a ) ND GUXJRPXRYRPVOXDMX b ), onda odvojeni palac pokazuje smer
vektorskog proizvoda.

Napomena: 9HRPDMHHVWVOXDMGDVHLQLRci u vektorskom proizvodu prikazuju na

FUWHX u ravni lista papira. Tada je proizvod normalan na ravan lista papira, a smer
proizvoda se prikazuje oznakama : (kada je proizvod iznad ravni papira, odnosno
XVPHUHQNDSRVPDWUDXL (kada je proizvod ispod ravni papira, odnosno usmeren
RG SRVPDWUDD), kako je to pokazano na slici.

VektorskL SURL]YRGLPDVOHGHHRVRELQHNRMHJDSRUHGWLSDUH]XOWDWDUD]OLNXMXRGskalarnog
proizvoda:
G G
G G
1. Vektorski proizvod je antikomutativna operacija, odnosno, a b = b a , to je
poVOHGLFDLQMHQLFHGDMHsin = -sin (-).
2. Vektorski proizvod je jednak nuli kada su vektori paralelni, jer je sin (00) = 0, a
QDMYHX YUHGQRVt ima kada su vektori uzajamno normalni, jer je sin (900) = 1.

VektorskL SURL]YRG GYD YHNWRUD QD WDM QDLQ SUHGVWDYOMD PHUX povrine koju oni
zahvataju.
Reeni zadaci
G
G
66. Odrediti vektorski proizvod vektora a = (1,2,3) i b = (4,5,6) .

Reenje:

G G G
Prema definicionoj formuli komponente vektorskog proizvoda c = a b su:
cx = 26 35 = -3
cy = 16 34 = -6
cz = 15 24 = 8,
pa je (1,2,3) (4,5,6) = (-3,-6,8).
67. Odrediti pravac, smer i intenzitet vektorskog proizvoda vektora
G
b = (3, 1, 0) i skicirati ga.

G
a = (4, 2, 0)

Reenja:
G G
Vektori a i b imaju z-NRRUGLQDWXMHGQDNXQXOLRGQRVQROHHX[\UDYQL Vektorski proizvod
je normalan na xy ravan, odnosno paralelan z osi. z-koordinata vektorskog proizvoda je
axby + aybx = -10, odnosno vektorski proizvod ima intenzitet jednak 2, i usmeren suprotno
z-osi. Skica vektora i vektorskog proizvoda je prikazana na slici.

G G G
68. Pokazati da je a a b = 0 , odnosno da je skalarni proizvod nekog vektora sa bilo kojim

njegovim vektorskim proizvodom jednak nuli.

Reenje:

G
Dokaz je jednostavan. Posmatrajmo proizvoljni vektor a . Bilo koji vektorski proizvod tog
G
G
G
G
G G
vektora a b = c MHQRUPDODQQDVYRMHLQLRFHSDprema tome, i na sam vektor a , tj. c a .
Skalarni proizvod dva uzajamno normalna vektora je jednak nuli, pa je, dakle,
G G G G G
a c = a (a b ) = 0 , to je trebalo dokazati.

Zadaci za samostalno reavanje

G
G
69. Odrediti intenzitet vektorskog proizvoda vektora a = (2, 2, 2) i b = (2, 2, 2) .
G G
Reenje: a b = 8 3

G
G
G
G G G
70. Ako je a = (2,1,1) , b = (2,1, 2) i c = (2, 1,1) , odrediti a b c .
G G G
Reenje: a b c = 8 .

G G
G
71. 6NLFLUDWLLQLRFHLYHNWRUVNLSURL]YRG a b ako je a = (1,3, 0) i
G
b = (1,1, 0) .
G G
Reenje: a b = (0,0,4)