-1-

VASILIJE MATI - LOKOMOTIVA BiH UMARSTVA

OVJEK KOJI JE IVIO ISPRED SVOG VREMENA I
IJA DJELA IMAJU KVALITET SVEVREMENSKE AKTUELNOSTI

Neminovnost smrti donijela je 20.

avgusta 1981. godine potresnu vijest:
preminuo je u Sarajevu VASILIJE
MATI, redovni profesor umarskog
fakulteta u penziji, istaknuti strunjak
i nauni radnik u oblasti umarstva.
Sahranjen je u rodnom mjestu
Srpskim Moravicama u Hrvatskoj 22.
avgusta.
Toga dana umarska nauka i struka
izgubila je nenadmanog naunika,
rijetko uenog, estitog i skromnog
ovjeka, koji je uivao veliki ugled u
umarskoj nauci i praksi ne samo u
Bosni i Hercegovini ve i ire,
ovjeka koji se jednom raa.
VASILIJE MATI roen je 1906. godine. Osnovnu kolu zavrio je u
rodnom mjestu, gimnaziju u Ogulinu 1926. godine, a umarski fakultet u
Zagrebu 1930. godine. Najprije se zaposlio u Direkciji uma u Suaku na
poslovima ureivanja uma. Radi pruanja pomoi prilikom uvoenja
savremenih metoda ureivanja uma prelazi 1933. godine u Direkciju uma
u Sarajevu, a 1937. godine u Direkciju uma u Tuzli, kada je osnovana ta
Direkcija. Nakon uspjeno obavljenog posla u Bosni, vraa se 1938. godine
u Direkciju uma u Suaku i preuzima dunost efa umske uprave u
Jaseniku, u Gorskom kotaru, gdje je ostao do poetka drugog svjetskog rata.
Vrijeme rata (1941. do 1945. godine) proveo je kao ratni zarobljenik u
Njemakoj. Po povratku iz zarobljenitva preuzima rukovoenje poslovima
umarstva u Okrunom narodnom odboru u Delnicama. Na traenje vlade
NR BiH, Vasilije Mati je premjeten 1946. godine u Sarajevo u
Ministarstvo umarstva i industrije za preradu drveta NR BiH, gdje je
rukovodio poslovima planiranja, prvo kao naelnik Odjeljenja (1946-1947),
a zatim kao pomonik ministra (1947-1949).
Poetkom 1950. godine izabran je za profesora na
Poljoprivredno-umarskom fakultetu u Sarajevu, za predmet ureivanje
uma. Ovu dunost je vrio do polovine 1972. godine, kada se povukao u

-2penziju, ali ni tada nije prestao da radi. Na fakultetu je radio do kraja svog
plodnog ivota. Cijelo vrijeme aktivnog rada na fakultetu bio je ef Katedre
za ureivanje uma i studentima je i predavao taj predmet. Vrio je dunost
efa Zavoda za ureivanje uma, odnosno Odjeljenja za ureivanje uma
Instututa za umarstvo u Sarajevu, bio je prodekan i dekan Poljoprivrednoumarskog fakulteta, te dekan umarskog fakulteta u Sarajevu, kada je ovaj
fakultet osnovan kao samostalna ustanova.
Bio je aktivan lan DIT-a od njegovog osnivanja. Odrao je niz
referata i predavanja: Borba za visoku produktivnost rada u umarstvu;
Poloaj umarstva i industrije za preradu drveta u sklopu narodne privrede i
perspektive za dalji ravoj; Osnove na kojima bi trebalo da poivaju praktini
ispiti inenjera umarstva; serija predavanja pod temom: Unapreenja
ureajnih radova u BiH; Neki problemi reorganizacije umarske nastave u
duhu novog Zakona o fakultetima i univerzitetima, Smisao i znaaj
inventure uma i drugo. Bio je predsjednik sarajevske sekcije Drutva
umarskih inenjera i tehniara 1946/1947; predsjednik Saveza inenjera i
tehniara umarstva i industrije za preradu drveta BiH u 1957/1958. godini i
u vie navrata lan Upravnog odbora Saveza i Redakcije njegovog strunog
glasila. Izabran je i za zaslunog lana Saveza inenjera i tehniara
umarstva i industrije za preradu drveta bive nam zajednike drave SFRJ.
Tokom ivota prof. V. Mati je kao struni i nauni radnik
vrio snaan uticaj na razvoj umarstva Bosne i Hercegovine, kao struke
i kao privredne grane. Odmah po dolasku na fakultet orjentisao se na
rjeavanje onih naunih problema koji su bili od presudnog znaaja za
razvoj cijele umarske struke te za razvoj industrije za preradu drveta
kao privredne grane. Oni se mogu grupisati na slijedei nain:
A) Osvjetljavanje veliine taksacionih elemenata stabala i
sastojina te njihove meusobne zavisnosti i uslovljenosti za ume jele,
smre i bukve (iste i mjeovite) kao na privredno najvanije. Ta
istraivanja za ostale ume obavili su saradnici pod njegovim rukovodstvom.
B) Razrada metodike za utvrivanje optimalnih sastava
prebornih sastojina i utvrivanje tih sastava za ume jele, smre i bukve
te hrastove ume. Utvrivanje tih sastava za ostale ume obavili su
saradnici pod njegovim rukovodstvom.
C) Razrada sistema planiranja i odgovarajuih sistema
snimanja u okviru ureivanja uma u Bosni i Hercegovini.
D) Razrada sistema gazdovanja umama u Bosni i
Hercegovini.

-3Ad A.
Radi ilustracije ta je, zapravo, prof. V. Mati istraivao u
kompleksu problema pod A) uiniemo najprije neke napomene. Kada se
radi o planiranju produkcije i korienja uma u smislu opte usvojenog i
ozakonjenog principa kontinuiteta gazdovanja umama (principa progresivne
i dinamine trajnosti svih funkcija i potencijala uma) jedno od
najznaajnijih uporita pri tom je veliina zapreminskog prirasta sastojine
(po vrstama drvea) i zavisnost njegove veliine od drugih taksacionih
elemenata sastojine, kao to je udio vrste u sastojini, stepen zastrtosti, srednji
prenik stabala sastojine, bonitet stanita, i drugih.
Sve do 1953. godine nije se raspolagalo podacima o veliini
prirasta uma u Bosni i Hercegovini. Raunalo se, na bazi aproksimativnih
ocjena, da prirast iznosi oko 2 m3 krupnog drveta godinje po hektaru. Na toj
bazi su se, u to vrijeme, zasnivale mjere u politici razvoja umarstva, a u vezi
sa tim i razvoja industrije za preradu drveta. Ve tada se uvidjelo da ovako
ocijenjen prirast nije realan, ali se nije znalo koliki bi on mogao da bude.
Zbog toga je prof. V. Mati, odmah po dolasku na fakultet, sistematski
pristupio utvrivanju (mjerenju) prirasta uma u Bosni i Hercegovini. On je
u tu svrhu razradio metodiku (na naunim osnovama) i zajedno sa
saradnicima, zanteresovanim ustanovama i privrednim organizacijama,
organizovao i uspjeno proveo veliku akciju mjerenja prirasta uma u Bosni i
Hercegovini.
Budui da su se u okviru ovih istraivanja morala izvriti veoma
obimna snimanja na terenu i obaviti ogroman posao u vezi sa obradom
snimljenog materijala (utvrditi za te ume veliine taksacionih elemenata
stabala i sastojina te zavisnosti veliine pojedinih taksacionih elemenata od
veliine niza drugih taksacionih elemenata), istraivanja su trajala skoro
jednu deceniju, od 1952. do 1959. godine. Treba istai da je prof. V. Mati
direktno rukovodio ovim obimnim poslom.
Bez poznavanja veliine zapreminskog prirasta i zavisnosti
njegove veliine od onih faktora na koje se moe uticati u procesu
gazdovanja umama (to su taksacioni elementi sastojina), ne moe se doi do
obima sjea na bazi kontinuiteta u gazdovanju umama, te prema tome, ni do
utvrivanja sirovinske baze za kontinuiran rad industrije za preradu drveta.
Drugim rijeima, ne moe se na argumentovan nain planirati i voditi
usklaen razvoj umarstva i industrije za preradu drveta. Ovi problemi su se
isprijeili pred kraj 1952. godine, kada je trebalo pristupiti izradi
perspektivnog plana razvoja za ove dvije privredne grane. Tada je odlueno
da se u 1953. godini izvre to obimnija istraivanja zapreminskog prirasta i
na taj nain ubrza rad koji je zapoet godinu dana ranije. Odlueno je, dalje,

-4da se teite istraivanja postavi na jelove, smreve i bukove ume (iste i

mjeovite), kao na privredno najvanije.
Stoga se nije moglo ekati na kraj istraivanja pa je prof. V.
Mati na osnovu prikupljenog materijala u 1952. i 1953. godini izradio rad

1. Prirast jele, smre i bukve u umama NR BiH.

Rad je 1955. godine tampao Zavod za privredno planiranje. Rad
ima 143 stranice (velikog formata) i imao je karakter prethodnog izvjetaja.
Rezultati ovoga rada su pokazali da su navedene aproksimativne
ocjene zapreminskog prirasta bile pogrene, i da prirast uma u BiH iznosi,
ne 2 nego 5 m3 kupnog drveta godinje po hektaru.
U prvom petogodinjem planu, zbog nepoznavanja prirasta, bilo
je predvieno da obim sjea etinarskih vrsta drvea u umama u Bosni i
Hercegovini iznosi oko 0,8 miliona m3 krupnog drveta godinje. Kada se,
zahvaljujui navedenim istraivanjima, utvrdilo da je prirast znatno vei,
odlueno je da se obim sjea etinara povea od 0,8 na oko 1,6 miliona m 3
krupnog drveta godinje. Razumije se da je zbog ovoga trebalo mijenjati i
politiku razvoja umarstva i industrije za peradu drveta.
S obzirom na karakter rada, prof. V. Mati je za obradu
materijala primijenio pojednostavljenu metodiku rada koju je sam razradio.
Smatrao je da ona, kao i izraene tablice, pomou kojih se moe odrediti
zapreminski prirast neke konkretne sastojine prilikom izvoenja redovnih
ureajnih radova, imaju iri znaaj pa je na kongresu Meunarodne unije
umarskih instituta (IUFRO), koji je odran 1956. godine u Oxfordu, podnio
referat

2. Eine angewandte Methode zur Zuwachsbestimmung

der Tannen, Fichten und Buchen penterwlder in Jugoslawien.
Rad nije ostao nezapaen. Tako je npr. na irokom savjetovanju
ekonomista i ureivaa uma Poljske, koji je odran 1960. godine u Varavi i
kojem su prisustvovali prestavnici umarstva ostalih socijalistikih zemalja,
jedan od glavnih referenata, profesor Dr. Zabielski ocijenio taj metod veoma
povoljno, rekavi da je njime, u odnosu na ostale, najvie unaprijeeno
odreivanje prirasta prebornih uma jele, smre i bukve.
Poto su zavrena pomenuta snimanja i tehnika obrada
materijala, prof. V. Mati je izradio rad

3. Taksacioni elementi prebornih uma jele, smre i

bukve na podruju Bosne.

-5Rad je tampan 1959. godine u Radovima umarskog fakulteta

u Sarajevu. Rad ima 163 stranice, a obuhvata oko 20 naunih tema.
Time se dolo do naunih osnova za argumentovano planiranje i
poduzimanje mjera radi poveanja prinosa uma i poboljanja njegovog
kvaliteta i istovremeno do naunih osnova za utvrivanje optimalnog sastava
pojedinih vrsta uma kao i do naunih osnova za izradu tablica pomou kojih
se moe jednostavno odrediti prirast neke konkretne sastojine prilikom
izvoenja redovnih ureajnih radova.
Prilikom obrade tema primijenjena je savremena viestruka
regresiona analiza, ali je za rjeavanje nekih problema prof. V. Mati morao
razraivati originalne metode rada. Budui da one imaju iri nauni znaaj,
podnio je na kongresu navedenog naunog skupa (IUFRO), koji je odran
1963. godine u Beu, referat

4. Ertragstafeln der Tannen-Fichten-und Buchen

penterwlder.
Da bi se olakalo koritenje ostvarenih rezultata naunih
ispitivanja (rad pod 3) u redovnoj praksi, prof. V. Mati, je na osnovu
utvrenih zakonitosti u pogledu pomenutih meusobnih zavisnosti
taksacionih elemenata za ume jele, smre i bukve, izradio tablice za
procjenu veliina taksacionih elemenata za sve mogue sluajeve. One su,
kao i analogni rezultati istraivanja njegovih saradnika u drugim bosanskohercegovakim umama, objavljene u zajednikom radu
Mati, V.
Vukmirovi, V. Drini, P. i Stojanovi, O., pod naslovom

5. Tablice taksacionih elemenata visokih uma jele,

smre, bukve, bijelog bora, crnog bora i hrasta kitnjaka na
podruju Bosne.
Rad je 1963. godine objavio Institut za umarstvo u Sarajevu kao
posebnu ediciju. Rad ima 164 stranice.
Iz oblasti pod A) prof. V. Mati, je naknadno obradio temu

6. Zapremina stabala preborne sastojine jele, smre i

bukve u zavisnosti od ostalih njenih taksacionih elemenata.
Ovaj rad, ustvari, predstavlja dopunu objavljenih istraivanja u
radu pod 3). Rad je objavljen 1970. godine u Radovima umarskog
fakulteta u Sarajevu.
Ad B.
Radi ilustracije znaaja istraivanja Prof. V. Matia iz oblasti
pod B) uiniemo, takoe, najprije neke napomene.

-6Kao to je poznato, osnovni zadatak umarstva kao privredne i

infrastrukturne grane sastoji se u tome da trajno i u maksimalno moguem
stepenu umu uini korisnom za drutvo a to, zapravo, znai da trajno i to
potpunije zadovoljava progresivne i dinamine potrebe i zahtjeve drutva
odnosno ireg trita za proizvodima i opte korisnim uincima uma, a da se
pri tom ne dovede u pitanje njihov opstanak, odnosno njihovo trajno
optimalno funkcionisanje kao ekosistema. Ili, drugaije reeno, da trajno
proizvodi to vee koliine umskih drvnih proizvoda takvog asortimana
koji je u najboljem moguem skladu sa potrebama drutva odnosno ireg
trita, kako s obzirom na vrste drvea tako i s obzirom na njegovu
debljinsku strukturu, a da pri tom uma u potpunosti vri sve svoje opte
korisne funkcije.
U vezi s tim, generalni zadatak ureivanja uma u praksi, kod
izrade planova gazdovanja umama je da argumentovano planira odnosno
projektuje takve biotehnike mjere koje treba provoditi u procesu
gazdovanja radi formiranja takvog sastava uma iz kojih e se trajno
dobivati takav asortiman umskih drvnih proizvoda koji e biti u
spomenutom skladu sa potrebama privrede odnosno ireg trita, a da uma
pri tom u maksimalno moguem stepenu koristi proizvodni potencijal
stanita, da je otporna na tetno djelovanje biotskih i abiotskih faktora i,
istovremeno da u potpunosti vri sve svoje trajne opte korisne funkcije.
Da bi se takve mjere mogle argumentovano planirati potrebno je
da unaprijed imamo jasnu predstavu ume iji sastav bi odgovarao
postavljenom zadatku umarstva kao privredne grane. Takvu umu nazivamo
normalnom ili idealnom umom. Naime, prilikom planiranja (donoenja
rjeenja u smislu kontinuiteta gazdovanja umama) mi uporeujemo sastav
konkretne ume sa njenim normalnim sastavom i postavljamo pitanje: po
emu se razlikuje konkretni sastav od normalnog i koje mjere treba poduzeti
radi pomjeranja konkretnog sastava prema normalnom i sl.
Neposredno prije i poslije drugog svjetskog rata tvrdilo se da
postoji, obzirom na veliinu zapremine drveta i njene raspodjele po
debljinskim stepenima, jedan optimalan sastav koji za odreena stanita ima
stalan karakter. Za mjeovite ume jele, smre i bukve takvog sastava zaliha,
uzevi u prosjeku, za cijelu Bosnu i Hercegovinu, trebala je prema tim
teorijama da ima gotovo 400 m3 krupnog drveta po hektaru. Stvarna zaliha je
imala oko 300 m3/ha. Budui da je godinji zapreminski prirast tih uma
iznosio oko 6 m3/ha, to je u narednih nekoliko decenija trebalo, radi
poveanja zaliha na optimalni nivo, smanjiti sjee znatno ispod
zapreminskog prirasta, to bi se veoma nepovoljno odrazilo na razvoj i
umarstva i industrije za preradu drveta Bosne i Hercegovine.

-7Prof. V. Mati, je ukazao da prva tvrdnja uopte ne stoji, da

debljinska struktura zalihe, kao i njena veliina, zavise od debljinske
strukture prinosa koji elimo ostvarivati. Ako se mijenja debljinska struktura
zalihe (to povlai za sobom promjenu veliine zalihe) mijenja se i
debljinska struktura prinosa, i obratno i da, prema tome, prilikom utvrivanja
normalne zalihe (njene veliine i debljinske strukture) treba polaziti od
prinosa tj. od proizvoda (prinos je u umarstvu na proizvod) to jest onako
kako se radi u drugim privrednim granama.
Za ta rjeavanja bile su potrebne naune osnove. One su
ostvarene u okviru istraivanja u oblasti pod A). Budui da su ta ispitivanja
zavrena tek 1960. godine, a izloeni problem je zaotren polovinom
decenije 1950/1960. i morao se tada rjeavati, to ga je Mati obradio u radu

7. Normalno stanje u jelovim i smrevim prebornim

umama.
Rad je tampan 1956. u Radovima umarskog fakulteta u
Sarajevu. Rad ima 80 stranica. U njemu je za jelove i smreve sastojine dato
priblino privremeno rjeenje, jer se zasnivalo na onim obavljenim
ispitivanjima iz oblasti pod A) iji su rezultati objavljeni u radu pod 1.
Raniji pristup rjeavanju tog problema, koji se zasnivao na
najvrednijem prirastu, prof. V. Mati, je odbacio i razradio postupak koji se
zasnivao na prinosu koji odgovara asortimanu potreba drutva u umskim
proizvodima i staninim uslovima, to je jedino ispravno, jer e samo u tom
sluaju gazdovanje u prebornim umama imati karakter regulisane
proizvodnje, proizvodnje usklaene sa strukturom potreba drutva (odnosno
ireg trita) za proizvodima i opte korisnim uincima uma.
U umarstvu, kako je ve istaknuto, proizvod je prinos, a ne
tekui zapreminski prirast. Prirast je najveim dijelom sastavni dio zalihe
kao svojevrsnog proizvodnog sredstva i radi toga se ne moe pojaviti kao
proizvod. Prirast i prinos normalne ume nisu identini pojmovi (sinonimi)
ali su funkcionalno povezani. Oni su jednaki po koliini ali se bitno razlikuju
po strukturi. Deblja stabla su procentualno mnogo vie zastupljena u prinosu
nego u prirastu. Kako cijene umskih sortimenata rastu sa poveanjem
debljine stabala, to e se prema izloenom, vrijednosti prirasta i prinosa
meusobno bitno razlikovati, a, prema tome, i normalni sastavi prebornih
uma ako se pri njihovom utvrivanju jednom polazi od vrijednosti prirasta a
drugi put od vrijednosti prinosa.
Nedostatak ranijeg postupka se ogledao i u tome to se prilikom
utvrivanja normalnog sastava nije vodilo rauna o potrebama privrede za
umskim drvnim proizvodima. Normalni sastav treba da je u skladu sa
ciljevima gazdovanja, a ciljevi gazdovanja zavise od planskih potreba

-8privrede koje se iskazuju na tritu. Razlike u veliini zalihe bie osjetne u

zavisnosti od toga da li je cilj gazdovanja proizvodnja trupaca ili celuloznog
drveta, koarastog prua, itd.
Prof. V. Mati je ukazao da postoji sasvim odreena, skoro
funkcionalna, veza izmeu veliine i strukture prinosa preborne ume s jedne
strane, i veliine i strukture njene zalihe, s druge strane, i da je, prema tome,
za proizvodnju odreenog prinosa potrebno oformiti i odgovarajuu veliinu
i debljinsku strukturu zalihe.
Stanovite prof. V. Matia nije teko braniti, pogotovo ako se
ima u vidu ono to je naprijed istaknuto: Da je osnovni zadatak umarstva
kao privredne grane da to bolje zadovolje potrebe drutva za proizvodima i
opte korisnim uincima uma, te da postoji sasvim odreena veza izmeu
strukture prinosa preborne ume i strukture i veliine njene zalihe. Potrebe za
umskim drvnim sortimentima se stalno mijenjaju pa, prema tome, aktuelan
je i stalni izbor strukture prinosa, a time i stalno preformiranje strukture i
veliine zalihe ume. Meutim, zbog veoma dugog procesa proizvodnje,
preformiranje strukture zalihe tee veoma sporo. Tome mnogo doprinosi i
krutost koju sa svoje strane namee princip kontinuiteta prihoda. S druge
strane cijene drvnim sortimentima se mnogo bre mijenjaju, ne samo to, one
su i jako kolebljive i, uglavnom, zavise od ponude i potranje. Vea ponuda
izaziva pad cijena a vea potranja njihovo poveanje. Ponuda zavisi od
obima proizvodnje, a potranja od potreba.
Prema tome, da bi se javio isti odnos izmeu ponude i potranje,
tj. izmeu obima proizvodnje i potreba trita prof. V. Mati smatra da
prilikom izbora strukture prinosa treba polaziti od ocijenjenih buduih
potreba privrede za umskim sortimentima (trend tih potreba je orijentaciono
poznat), a ne na osnovu kolebljivih cijena to se ini ako se prilikom izbora
strukture prinosa polazi samo od njegove vrijednosti.
Kada su ispitivanja pod A) zavrena i rad pod 3) pripremljen za
tampu, prof. V. Mati je pristupio konanom rjeavanju pitanja optimalnog
sastava za ume jele, smre i bukve (iste i mjeovite). Obuhvatio je i
hrastove ume. Rezultate tih ispitivanja obradio je u radu

8. Osnovi i metod utvrivanja normalnog sastava za

preborne sastojine jele, smre, bukve i hrasta kitnjaka na
podruju Bosne.
Rad je tampan 1963. godine u Radovima umarskog fakulteta
u Sarajevu. Ima 80 stranica i obuhvata vie naunih tema. Time se dolo do
naunih uporita za planiranje i poduzimanje mjera radi postepenog

-9pomjeranja konkretnih sastava uma prema njihovim normalnim

sastavima.
Ad C.
Neto detaljnije iznijeemo sutinu onoga ta je prof. V. Mati,
rjeavao iz oblasti navedene pod C), zbog ogromnog uticaja tih rezultata na
cjelokupnu umarsku nauku i praksu, i u cjelini umarsku privredu u Bosni i
Hercegovini.
Prije i neposredno poslije drugog svjetskog rata na prostoru bive
SFRJ primjenjiva-ne su metode ureivanja uma i metodike izrade ureajnih
planova koje su razraivane za prilike kakve su vladale u Srednjoj i
Zapadnoj Evropi. U sutini, osnovna karakteristika sistema planiranja i
snimanja bila je orjentacija na najmanju prostornu ureajnu jedinicu odsjek
odnosno sastojinu. Pretpostavljajui da se primijenjenim obimom i nainom
snimanja moe veoma pouzdano utvrditi stanje sastojine, izraivani su za
svaku sastojinu plan sjea i plan uzgojnih radova. Njihovim sumiranjem
dolazilo se do planova irih prostornih ureajnih jedinica, do privredne
jedinice, odnosno umsko-privrednog podruja. Na taj nain dobivenom
obimu sjea ostajalo se kao na etatu. Znaajno je da se na planove sjea i
planove uzgojnih radova za pojedine sastojine gledalo kao na obavezne, iako
se sa strane nekih strunjaka i naunih radnika ukazivalo na to da ti planovi
ne mogu biti realni i da im se zbog toga ne moe davati takav karakter.
Dalje, podaci umsko-privrednih osnova su predstavljali osnovni
materijal za optu evidenciju koja treba da prui podatke za zasnivanje mjera
umarske politike i za uvid u to kako se one izvravaju.
Situaciju je, dalje, komplikovalo i saznanje da se
reprezentativnim metodama rada (koje se moraju primjenjivati) ne mogu za
najnie ureajne jedinice, za odsjeke odnosno sastojine (uz tolerantan obim
snimanja s obzirom na trokove) utvrivati podaci onom tanou koja je
potrebna za donoenje realnih planova za njih. Do toga saznanja se dolo
zahvaljujui primjeni matematsko-statistikih metoda, koje su poele
prodirati u Evropu poslije drugog svjetskog rata.
Njihov vrlo veliki nedostatak ispoljavao se naroito u tome to
ne mogu da prue materijal za analize rezultata gazdovanja u okviru
pojedinih gazdinstava (umsko-privrednih podruja) odnosno, to se nisu
mogli ocjenjivati aktivnost i rezultati rada kolektiva koji gazduju umama.
Taj postupak se primjenjuje i danas vrlo mnogo (pa i u nekim
bivim SFRJ republikama), iako se moe primjenjivati samo u iznimnim
prilikama. U Bosni i Hercegovini se taj postupak morao napustiti jer su se
zbog toga u poslijeratnom periodu javljale upravo nepremostive tekoe
kada se radilo na primjer o usklaivanju razvoja umarstva i industrije za

-10preradu drveta kako u Bosni i Hercegovini tako i u njenim irim i uim

regionima. One su proisticale iz injenice da je amplituda koju predodreuje
spomenuti princip kontinuiteta gazdovanja, kada su u pitanju ume u Bosni i
Hercegovini vrlo velika; da je u okviru amplitude mogu vrlo veliki broj
rjeenja koja se mnogo razlikuju kada je u pitanju dinamika razvoja
umarstva i industrije za preradu drveta. Ureajnim planovima su se donosila
rjeenja za koja se znalo da nisu dobra i da odudaraju od onih optimalnih
rjeenja o razvoju tih dviju grana koja bi se dobila kada bi se ona donosila u
sklopu opteg razvoja privrede Bosne i Hercegovine. Ova se pak nisu mogla
realno donositi zato to se pomou primjenjivanih metoda rada nisu mogli
prikupiti potrebni podaci u tu svrhu.
Stoga je prof. V. Mati preuzeo zadatak da razradi sistem
planiranja u okviru ureivanja uma i odgovarajue sisteme snimanja za
izradu ureajnih operata kojima bi se odklonili ti nedostaci. Rezultate svojih
istraivanja dao je u radu

9. O planiranjima i o snimanjima u okviru ureivanja

uma.
Rad je 1965. godine tampan u okviru posebnih izdanja
umarskog fakulteta i Instituta za umarstvo u Sarajevu. Rad ima 156
stranica teksta.
U radu je prof. V. Mati dokazao:
Prvo, da se, u uslovima kakvo je stanje uma u Bosni i Hercegovini, ne mogu izraivati realne umsko-privredne osnove bez prethodno
realno zasnovane (tj. materijalno obezbijeene) i usvojene umarske politike,
odnosno bez optih smjernica u pogledu razvoja umarstva (i industrije za
preradu drveta) koje proistiu iz usvojene umarske politike.
Drugo, da se istim taksacionim snimanjima ne mogu dobiti
potrebni podaci:
za zasnivanje umarske politike Bosne i Hercegovine i irih
njenih regiona,
za planiranje prilikom izrade umsko-privrednih osnova i
za izradu planova za najnie prostorne ureajne jedinice kao
to su odsjeci odnosno sastojine i da se, prema tome, problemi ureivanja
uma, odnosno prolemi gazdovanja umama ne mogu rjeavati jednom
vrstom ureajnih operata, kao to je umsko-privredna osnova, nego da se u
tu svrhu moraju izraivati tri vrste i to:
1. Operati koji slue kao baza za zasnivanje umarske politike,
odnosno za razradu perspektivnih planova za razvoj umarstva (i industrije

-11za preradu drveta) Bosne i Hercegovine i irih njenih regiona. To su

takozvane nacionalne ili dravne inventure uma.
2. Operati kojima se rjeavaju ureajni problemi na nivou
umsko-privrednih podruja. To su umsko-privredne osnove i
3. Operati koji imaju karakter godinjih planova gazdovanja
umsko-privrednim podrujima i izvedbenih (tehnoloko-realizacijskih)
projekata kojima se rjeavaju ureajni problemi na nivou umskih odjeljenja
i odsjeka.
Rjeenja u okviru drugih operata (umsko-privrednih osnova),
treba da proistiu iz rjeenja prvih (prespektivnih planova razvoja umarstva
i industrije za preradu drveta), a rjeenje treih operata (godinjih planova i
projekata za izvoenje radova) iz rjeenja drugih.
Rjeenja prvih i drugih operata moraju poivati na opte
usvojenom i ozakonjenom principu progresivne i dinamine trajnosti svih
funkcija i potencijala uma i umskih stanita (principu kontinuiteta u
gazdovanja umama).
Mati je o izloenom sistemu ureivanja uma u Bosni i
Hercegovini podnio referat na simpozijumu koji je odran 1966. godine u
Brnu povodom proslave 150 godinjice Visok koly zmdlsk v Brn.
Referat je preveden na eki i tampan je u 1968. godini u naunoj ediciji te
nastavno-naune ustanove pod naslovom
10. Hospodrsk prava lesa na zemi socijalistick

republiky Bosny i Hercegoviny (SFRJ).

Koncept snimanja i planiranja gazdovanja umama kojeg je
razradio prof. V. Mati davne 1965. godine, ocijenjen je i od meunarodnih
eksperata koji su radili Studiju planiranja gazdovanja umama u Bosni i
Hercegovini (projekat koji je finansirala Svjetska banka u okviru
meunarodne pomoi BiH u 2002. i 2003 godini) sa stanovita sadanje
(savremene) teorije i prakse planiranja gazdovanja umama, kao
najprikladniji i naracionalniji za ume u Bosni i Hercegovini i da u tom
pogledu u narednom periodu ne bi trebalo nita posebno mijenjati (jasno,
osim uvoenja savremenih tehnika i alata snimanja i obrade podataka te
zavoenja reda u gazdovanju umama, a to ne spada u oblast ureivanja
uma).
Zahvaljujui sticaju okolnosti u Bosni i Hercegovini je za
vrijeme austrougarske okupacije zavedeno ekstenzivno gazdovanje umama.
Ono je produeno i u periodu izmeu dva svjetska rata, a i u poslijeratnom
periodu, iza 1945. godine. Za njega je karakteristino da se, uglavnom,
postavljalo pitanje koliko se moe posjei, a da se opstanak ume ne dovede

-12u pitanje. Ureajni planovi su imali karakter eksploatacionih planova.

(Naalost, situacija u tom pogledu ni sada nije drugaija!).
Posljedica takvog naina rada bilo je veoma loe stanje uma (lo
kvalitet sastojina, veliki dio nepodmlaenih i zakorovljenih povrina tzv.
pleina, zalihe su bile drastino smanjene, ume nisu bile otvorene
putevima itd.).
S toga se sredinom 60-tih godina prolog vijeka, u vrijeme kada
je pritisak na umarstvo u vidu velikih poslijeratnih planova sjea smanjen,
isprijeilo pitanje kojim putem treba ii radi saniranja stanja uma u Bosni i
Hercegovini i unaprijeenja umarstva uopte, jer je bilo jasno da se
dotadanjim nije moglo produiti. U strunim krugovima su se tada s tim u
vezi javila dva gledita. Jedni su gledali u radikalnom smanjenju obima sjea
jedini put kojim e se zaustaviti dalje degradiranje uma i omoguiti
zavoenje racionalnog umarstva. Broj strunjaka koji je dijelio ovo
miljenje bio je vrlo veliki. Na njihovoj strani bila je i javnost, koja je, putem
medija bila bombardovana informacijama o unitavanju uma.
Pripadnici druge grupe strunjaka, okupljeni oko prof. V. Matia,
okarakterisali su navedeni put kao tetan i zastupali su gledite da se mora ii
onim putem koji umarstvo kao nauka i struka poznaje. A taj je: da se,
polazei od potreba drutva za drvetom, u zavisnosti od staninih uslova,
skiciraju normalni sastavi sastojina (uma) i da se sjeama da karakter
mjera kojima e se prevesti postojee sastojine u normalne. Zagovornici
ovoga stanovita su tvrdili:
da e u narednom periodu obim sjea biti vrlo veliki ako im se
da takav karakter;
da e se u tom sluaju industrija za preradu drveta moi dalje
kontinuirano razvijati;
da razvijena industrija moe plaati daleko vee cijene za
sirovinu nego zaostala i da moe konzumirati loiju sirovinu;
da e umarstvo zahvaljujui tome, kao i veem obimu sjea
doi do relativno velikih sredstava za ulaganje u ume (za uzgojne radove, za
otvaranje i dr.).
U raspravama koje su voene o ovome problemu, od presudnog
znaaja za umarstvo Bosne i Hercegovine (koje su esto poprimale karakter
svaa), nije se dolo do zajednikog stanovita, zato to nijedna strana nije
mogla da argumentovano brani svoja stanovita i to zato to nisu raspolagali
potrebnim podacima o stanju uma u tu svrhu. Upravo zato to se na osnovu
postojee dokumentacije nije moglo doi do kvalitativnih podataka i realnih
pokazatelja o stanju umskog fonda u Bosni i Hercegovini, vrene su
razliite manipulacije podacima, prema potrebama, kako je kome ta trebalo.

-13Zbog te teke situacije prof. V. Mati je predloio da se zavede

republika taksacija uma na nain kako se to provodi u vedskoj. On je i
razradio prijedlog za zavoenje takve taksacije ili, kako je nazvana,
inventure uma za velike povrine.
Iako je prvenstveno imao u vidu rjeavanje izloenog problema
prof. V. Mati je inventuri uma dao mnogo iri znaaj. Zbog toga je njegov
prijedlog, zapravo vrlo obiman referat, nosio naslov
11. Unapreenje ureajnih radova u NR BiH.
Referat je posluio kao osnova za diskusiju na godinjoj
skuptini Saveza inenjera i tehniara umarstva i industrije za preradu
drveta Bosne i Hercegovine, odranoj u proljee 1958. godine. Na skuptini
je detaljno razmatran i prihvaen prijedlog da se inventariu ume u Bosni i
Hercegovini, nakon ega je preporueno nadlenim organizacijama i
ustanovama da pristupe izradi metodike rada. Preporuku su prihvatile sve
one republike i savezne organizacije i ustanove koje su imale neku vezu sa
umarstvom.
Ubrzo su zapoeti pripremni radovi na izradi metodike. Izradom
metodike rukovodio je prof. V. Mati, koji je razradio njen najvei dio, a
saraivali su prof. M. iri i prof. V. Stefa-novi. Oni su samostalno obradili
ona poglavlja koja spadaju u njihovu specijalnost. Kako su se prilikom
izrade metodike morala da izvre obimna istraivanja, ona je dovrena tek
1962. godine, i to u prvoj redakciji.
Izrada metodike je bila izuzetno sloena i provedena je veoma
studiozno i pored toga to je kao osnova sluila metodika tzv. III vedske
dravne taksacije. U stvari, radi se o sistemu metoda rada koje bismo mogli
podijeliti u etiri grupe:
metodika klasifikacije uma i goleti;
metodika klasifikacije stabala;
metodika utvrivanja povrina pojedinih kategorija uma i
metodika utvrivanja velikog broja vrsta taksacionih podataka.
Klasifikacija uma i goleti predstavljala je sloen problem zato
to do vremena izrade metodike nisu bili izueni osnovni i kreirani
proizvodni tipovi uma koji nam slue kao baza za formiranje irih
klasifikacionih jedinica, kakve se primjenjuju u okviru inventura uma
velikih teritorijalnih jedinica. Stoga je prof. V. Mati morao da formira te
ire klasifikacione jedinice na osnovu optih znanja i zahtjeva da se na
osnovu prikazanog stanja uma po tim klasifikacionim jedinicama mogu
argumentovano planirati tzv. tehniki ciljevi gazdovanja i zasnivati mjere za
unapreenje umarstva.

-14Klasifikacija stabala predstavljala je, takoe, studiozan posao i to

zbog velikog udjela loih stabala u umama usljed ega se nisu mogle
koristiti postojee klasifikacije u drugim zemljama. Prilikom razrade
klasifikacije stabala postavljen je istovremeno i cilj da ona poslui za izradu
sortimentnih tablica koje slue za ocjenu koliine sadranih glavnih
sortimenata u umama.
Da bi se razradila metodika rada za utvrivanje velikog broja
vrsta taksacionih elemenata uz primjenu savremenih matematikostatistikih metoda, bilo je potrebno vriti posebna istraivanja pa je u ovom
dijelu rada dat znaajan prilog metodici prouavanja uma uopte.
Metodika prikupljanja podataka tako je koncipirana da
predstavlja jedan otvoren sistem koji se moe nadograivati, i podaci su se
mogli iskoristiti ne samo za prikaz stanja ums-kog fonda ve i za daljnja
istraivanja sa sakupljenim podacima ili uz dopunska snimanja.
Probna snimanja su obavljena u ljeto 1963. godine u umama
na podruju Fojnice i Busovae. Uoeni nedostaci metodike su uklonjeni, a
zatim se pristupilo organizacionim pripremama za provoenje inventure
uma. Paraleno sa organizacionim pripremama vrena je definitivna
redakcija metodike, koja je objavljena u radu
12. Metodika inventure uma za velike povrine I, II i

III dio.
Rad ima 180 strana i tampan je 1964. godine u jednostavnoj
tehnici u okviru posebnih izdanja umarskog fakulteta i Instituta za
umarstvo u Sarajevu. Radi se o reprezentativnom metodu zasnovanom na
savremenim matematsko-statistikim metodama.
U toku rada na prikupljanju podataka i kasnije njihovoj obradi
nije se primijetilo da su u metodici postojale neke slabe take. I danas,
poslije skoro pedeset godina, ne moe se principijelno staviti prigovor na
dizajn i plan rada na sakupljanju podataka i njihove obrade, izuzimajui ve
poznatu injenicu da se zbog tadanjih kadrovskih i materijalnih oskudica
nisu prikupljali podaci za ocjenu zdravstvenog stanja uma, (izuzev uzgojne
i uzgojno-tehnike klasifikacije stabala), kao i injenicu da se dio podataka
danas moe, zbog razvoja tehnike i tehnologije, i na drugi nain efikasnije
prikupiti.
Na bazi tog metoda vrena su u periodu 1964. 68. godine
snimanja u Bosni i Hercegovini. Prikupljeni podaci su obraeni i
objelodanjeni u monografiji:
13. STANJE UMA U SR BOSNI i HERCEGOVINI,
prema inventuri uma na velikim povrinama u 1964 1968. godini.

-15Rad je tampan 1971. godine u okviru posebnih izdanja

umarskog fakulteta i Instituta za umarstvo u Sarajevu. Rad ima 252
stranice teksta i 385 stranica tabela (ukupno 637 stranica). Na njegovoj izradi
su, pored prof. V. Matia uestvovali profesori: Drini P., iri M. i
Stefanovi V. Prof. V. Mati je obradio, izuzevi poglavlja b) i c) gotovo
sav preostali dio teksta knjige.
Podaci se odnose na cijelu Bosnu i Hercegovinu i jedanaest
umsko-privrednih oblasti.
U radu je, prvi put u istoriji umarstva bive Jugoslavije, na
obuhvatan i sistematian nain utvreno stanje uma na podruju Bosne i
Hercegovine, na bazi razraene i u radu detaljno opisane metodike. Prvi put
dobijeni su podaci o umovitosti, zalihama, prirastu, kvalitetu zaliha, obimu
sjea sa stanovita uzgojnih potreba sastojina, stanju podmlaenosti i
kvalitetu podmlatka, itd. itd., sve to po odreenim, svrsishodno formiranim,
klasifikacionim jedinicama uma i goleti, i sa odreenom tanou.
Ukupno je, za visoke ume prikupljano 29, a za goleti 10 vrsta
podataka. Svi podaci utvrivani su posebno za drutvene (sada dravne)
ume, a posebno za ume u graanskoj (privatnoj) svojini.
Podaci sakupljeni provedenom Inventurom uma... dali su
sveobuhvatan uvid u stanje umskog fonda na podruju Bosne i
Hercegovine, ime su reljefno i dokumentovano istaknuti mnogobrojni
problemi gazdovanja umama, a dobrim dijelom i osnove za njihovo
rjeavanje. Ti prikupljeni podaci postali su najvrijedniji materijal koji je
ikada sakupljen u Bosni i Hercegovini za potrebe umarstva i kao takav je i
najvie koriten u razliite svrhe u skoro svim oblastima umarskih nauka.
Provedenom inventurom dolo se po prvi put do jednog
sveobuhvatnog i detaljnog prikaza stanja uma i umskih goleti, kakav su do
tada imale samo neke zemlje u Evropi, tj. zemlje koje su do tada bile provele
nacionalne (dravne) inventure uma. To su: Finska, vedska, Norveka, DR
Njemaka i Austrija.
Prikupljeni podaci u okviru provedene inventure imali su i
ogroman privredni znaaj za Bosnu i Hercegovinu, jer je na osnovu njih
izvrena kardinalna promjena u republikoj umarskoj politici. Naime,
obuhvatno i detaljno utvreno stanje uma na bazi dobro prostudiranih
klasifikacionih jedinica sa potrebnom tanou omoguilo je planiranje
razvoja umarstva i industrije za preradu drveta na veoma odreen i detaljan
nain. Tome se i pristupilo odmah nakon zavretka Inventure uma. Na
zahtjev biveg Republikog zavoda za planiranje i ekonomska istraivanja
izraena je i, u jednostavnoj tehnici, objelodanjena studija.

-1613. Osnovne smjernice gazdovanja umama u BiH, za

period 1971.- 2005. godi-ne.
Autori ove studije su profesori: V. Mati, K. Pintari i P. Drini.
Rad je tampan 1969. godine, kao posebno izdanje Instituta za umarstvo u
Sarajevu. Rad ima 195 stranica velikog formata.
Oslanjajui se na podatke prikupljene inventurom uma mogli su
pomenuti autori da argumentovano i detaljno utvrde mjere koje treba
provesti u vezi sa zavoenjem racionalnog umarstva. Prilikom utvrivanja
obima i karaktera sjea voeno je rauna o razvoju industrije za preradu
drveta, pa je na taj nain usklaen razvoj jedne i druge umarske privrede
Bosne i Hercegovine. Istovremeno su u tom pogledu precizirane i proporcije
koje su sluile kao uporita prilikom izrade umsko-privrednih osnova, kako
one ne bi bile konica industrije za preradu drveta. Najvei dio sintetskog
posla u ovom kolektivnom radu obavio je prof. V. Mati.
Razraene smjernice (ciljevi i mjere u studiji) su, pored ostalog,
dale podsticaj za pokretanje unapreenja bosansko-hercegovakog
umarstva, koje se, izuzevi izolovane sluajeve, svodilo na ekstenzivnu
eksploataciju uma. Smjernice su prihvaene u umarskim strunim
krugovima i sa strane planskih organa koji su na osnovu njih izraivali
petogodinje i godinje planove.
FAO-Biro za izvoenje projekata za razvoj umarstva i industrije
za preradu drveta Bosne i Hercegovine i Crne Gore u Sarajevu, prilikom
izrade svojih projekata za Bosnu i Hercegovinu skoro iskljuivo se oslanjao
na prikupljene podatke u okviru inventure uma odnosno podatke navedenog
rada. U svojim izjavama strunjaci FAO veoma su pohvalno govorili o tom
radu.
Ovaj rad je bio izvor podataka i inspiracija za brojna nauna
istraivanja. Prouavanje tipova uma spadalo je meu kljune probleme
bosansko-hercegovakog umarstva. Radilo se o jednom kompleksnom
naunom problemu na ijem su rjeavanju zajedniki radili nauni radnici
radnih jedinica za umska stanita i za ureivanje uma umarskog fakulteta
u Sarajevu. Zahvaljujui provedenoj inventuri uma oni su mogli razraditi
metode rada koje imaju velike prednosti pred metodama rada koje se
primjenjuju u nekim drugim zemljama. To je bilo mogue, izmeu ostalog, i
zato to su se prilikom izrade predmetne metodike imale u vidu te
mogunosti i to se ona tome saobrazila. Tako je iz podataka Inventure kao
sporedni produkt izala tipoloka klasifikacija skoro svih uma u Bosni i
Hercegovini i degradacionih stadija, to je omoguilo da se postave tipoloke
osnove i pregled umskog fonda u sasvim novim vienjima. Tipologija uma

-17dobiva svoj zamah, ne samo u nauci ve i u nastavi na umarskom fakultetu,

a potom i u praksi.
Ova preusmjerenja u gledanju na ureajnu praksu podstiu
uveliko rad na terenu na izradi pedolokih, vegetacijskih i tipolokih karata
odgovarajuih mjerila. Njihovom izradom se, u sutini, dolo se do naunih
osnova za upravljanje produkcionim procesom u umarstvu.
Zahvaljujui definisanim tipovima uma mogle su se, prilikom
izrade ureajnih planova, na naunim osnovama formirati ureajne
proizvodne klasifikacione jedinice tzv. gazdinske klase i za njih
argumentovano utvrivati tehniki ciljevi i planirati biotehnike mjere
za njihovo ostvarenje to predstavlja ogromno unapreenje ureajnih
radova uopte, a posebno izrade umsko-privrednih osnova.
Ureivanje uma i izrada umsko-privrednih osnova rade se na
tipolokim osnovama i uz to se prelazi na reprezentativni metod prikupljanja
podataka baziran na matematsko-statisti-kim metodama.
Dakle, nesporno je da edicija STANJE UMA U BOSNI I
HERCEGOVINI, prema inventuri uma na velikim povrinama u 1964 1968. godini, predstavlja najznaajniji dogaaj u umarskoj naunoj
publicistici Bosne i Hercegovine. Budui da su podaci utvreni po dobro
fundiranim klasifikacionim jedinicama uma na njih su se mogla oslanjati
daljnja nauna israivanja pa ovaj rad predstavlja i bogatu naunu grau.
Komentari i objanjenja kao i svestrane i briljantne analize stanja umskog
fonda date u ovom kapitalnom djelu pored naunog doprinosa, predstavljali
su uporita za unapreenje bosansko-hercegovakog umarstva. Svojim
savremenim metodolokim pristupom ovo djelo vrilo je i jo uvijek vri
snaan uticaj na unapreenje naune metodologije u mnogim drugim
naunim oblastima. Ideje, osnovne koncepcije i najvei dio sintetskog rada u
ovom kolektivnom nauno-istraivakom poduhvatu djelo su prof. V.
Matia.
U Radu pod 9) prof. V. Mati je, uzevi u irokim konturama,
razradio metodiku izrade umsko-privrednih osnova kao i metodiku
odgovarajuih snimanja. Njenu detaljnu razradu za dravne ume dao je u
radu
14. Metodika izade umskoprivrednih osnova za ume u
drutvenoj svojini na podruju Bosne i Hercegovine.
Rad je tampan 1977. godine u okviru posebnih izdanja
umarskog fakulteta i Instituta za umarstvo u Sarajevu. Rad ima 249
stranica sa dvije slke i dvije tabele.

-18Radi se, zapravo, o temeljitim izmjenama metodike koja je

ranije primjenjivana. Odbaana je izrada planova za ue ureajne jedinice
(odsjeke, odjeljenja) kao polazna baza za izradu umsko-privrednih osnova.
Ona (umsko-privredna osnova) se neposredno izrauje za umskoprivredno podruje kao cjelinu, oslanjajui se: () na neposredno prikupljene
podatke o stanju uma umsko-privrednog podruja (kao cjeline), () na
utvrenu amplitudu kontinuiteta gazdovanja, () na smjernice koje proistiu
iz usvoje republike umarske politike, odnosno planova za razvoj umarstva
i industrije za preradu drveta, () na lokalne potrebe u drvetu i () na
ekonomsku situaciju gazdinstva. To je povuklo za sobom velike izmjene
dotadanjeg naina snimanja i obrade materijala.
Ona se prmjenjuje u praksi ureivanja uma u Bosni i
Hercegovini i danas. Najveim dijelom ova metodika je ugraena u
Metodiku druge inventure uma na velikim povrinama u Bosni i
Hercegovini. Ona, u sutini, ini osnovu te metodike, a da to nije u toj
metodici istaknuto!
Dakle, na osnovu usvojenih smjernica gazdovanja u okviru
republikih planova, izrauju se umsko-privredne osnove, a na osnovu ovih
godinj planovi. Time je omogueno usklaeno voenje razvoja umarstva i
drvne industrije na podruju Bosne i Hercegovine, irih i uih njenih
regiona.
Ad. D)
I na kraju iznijeemo sutinu onoga ta je prof. V. Mati,
rjeavao iz oblasti navedene pod D).
Preborni sistem gazdovanja, i to, kako smo se esto izraavali,
stablimini prebor bio je u Bosni i Hercegovini, zahvaljujui raznim
okolnostima, proklamovan kao univerzalni, za sve vrste drvea i kategorije
uma. Primjenjivao se ak i u onim umama koje su sastavljene od vrsta
drvea svjetla, to je neizvodivo. Pri njegovoj primjeni veoma su ograniene
mogunosti u pogledu mehanizacije radova i u pogledu primjene tekovina
genetike i selekcije. Da bi se omoguila mehanizacija radova u fazi
privlaenja i ostvarila vea koncentraciju sjea, ime bi se znatno popravili
inae loi uslovi privreivanja, a zatim da bi se omoguila primjena tekovina
genetike i selekcije u to veoj mjeri, pojeftinili uzgojni radovi, zavelo vie
reda u gazdovanje umama itd., neizbjeno su se nametnule njegove
(primjenjivanog prebornog sistema gazdovanja) korekcije koje bi uklonile te
nedostatke. Radi ostvarenja navedenih cilljeva (uklanjanja nedostataka) prof.
V. Mati je predloio radikalnu modifikaciju prebornog sistema, do te mjere
da se moralo govoriti o posebnom sistemu. Nazvao ga je skupinastoprebornim sistemom. Njegove teoretske osnove i metodiku rada za njegovu

-19primjenu u praksi dao je u radu

15. Prostorno ureivanje prebornih mjeovitih uma jele
smre i bukve na podruju Bosne (Sistem skupinasto prebornog
gazdovanja mjeovitim umama jele, smre i bukve na podruju Bosne).
Rad je tampan 1973. godine u okviru posebnih izdanja Saveza
inenjera i tehniara umarstva i industrije za preradu drveta Bosne i
Hercegovine u Sarajevu. Rad ima 68 stranica sa 4 skice i 6 tabela..
Sa gledita stvaranja sistema gazdovanja sa usklaenom
uzgojno-zatitnom i proizvodno-tehnikom komponentom u gazdovanju
umama, razmatrani sistem mnogo je elastiniji i ekonomski efikasniji od
bilo kojeg, u praksi afirmisanog, sistema gazdovanja, kada se radi o umama
u Bosni i Hercegovini. Veoma je elastian i u potpunosti odgovara za ma
koji sastav vrsta drvea kao i za kombinaciju prirodnog i vjetakog
obnavljanja i sasvim je prihvatljiv u pogledu gajenja uma. Naime, svi
uzgojni tretmani, koje poznaje uzgajanje uma, su ravnopravni u nekoj
sastojini. Jasno, primjenjuju se oni koji su u datom momentu aktuelni.
Strukturne osobine sastojina, bilo one jednodobne ili raznodobne, nemaju
nikakvih smetnji za uspjenu primjenu sistema gazdovanja skupinastoprebornim sjeama.
Pri odreivanju etata ne odgovara se na pitnje koliko se smije i
moe sjeom zahvatiti, kao kod drugih sistema gazdovanja, nego koliko je
potrebno da bi se zadovoljile uzgojne potrebe sastojina, odnosno njihovih
dijelova (skupina). Svrsishodnim povezivanjem i usklaivanjem uzgojnih
potreba, uzgojnih zahvata i potrebnog etata, omoguuje da se u potpunosti i
na malo uzmu u obzir mikro stanini i sastojinski uslovi i stvori vrsta
podloga za planiranje i provoenje sjea na ekosistemskim osnovama, i na
taj nain obezbijedi unapreenja opteg stanja uma i potpunije korienje
proizvodnih mogunosti stanita na najbri i ekonomski najefikasniji nain.
Njegova prednost je, u odnosu na druge u praksi afirmisane sisteme
gazdovanja, naglaena i time to, pored uvaavanja produkcionih kriterija i
biolokih zakonitosti, uvaavajui i ekonomske elemente u gazdovanju
umama, omoguuje primjenu savremene tehnike u oblasti iskoriavanja
uma i sakupljanja drveta, uz toleranrno oteenje sastojine, kako matine
tako i mlade koja nastaje i razvija se. Drugim rijeima, sistem omoguuje
strunom umarskom kadru da kreativno pristupa rjeavanju pojedinih
problema pri prilagoavanju odgovarajuih biotehnikih mjera konkretnim
produkcionim (uzgojnim) potrebama pojedinih sastojina i njihovih dijelova i
na taj nain obezbijedi da se proizvodni potencijal datog stanita u
potpunosti koristi.

-20Njegovom konsekventnom primjenom omoguuje se zavoenje

reda u umi u vremenu i prostoru i osigurava postizanje ciljeva gazdovanja
umama i opte unapreenje stanja uma u Bosni i Hercegovini, na brz i
efikasan nain.
Razmatrani sistem, takoe, omoguuje da se radovi i sredstva
koncentriu na prioritetne povrine uzimajui u tretman one koje po hitnosti
dolaze u prvi plan zbog smanjenog prirasta i loeg kvaliteta drvne zalihe,
odnosno povrine gdje se postojeim inventarom ne koristi proizvodni
potencijal stanita na zadovoljavajui nain.
U toku rjeavanja problema navedenih u takama A, B, C i D
stalno se mijenjala i sadrina nastavne discipline ureivanja uma u velikoj
mjeri. Stoga je prof. V. Mati bio prisiljen da svoja predavanja saeto pie,
umnaa i stavlja na raspolaganje studentima, pri emu su se predavanja iz
veeg broja poglavlja iz godine u godinu mijenjala iz temelja. Nije se moglo
ranije misliti na izdavanje udbenika sve dotle dok se ne rijee najvaniji
problemi jer bi udbenik zastario za godinu dana. Kada se iskristalisala
njegova fizionomija prof. V. Mati je napisao udbenik
16. Ureivanje uma (dvije knjige)
I dio izaao je 1968. godine, ima 238 stranica sa 38 slika i 7
malih tabela. II dio izaao je 1969. godine, ima 303 stranice sa 8 slika i 3
male tabele. Izdava je Univerzitet u Sarajevu.
Materiju je podijelio je u etiri velika poglavlja
Prvo poglavlje (OSNOVI KONTINUITETA PRODUKCIJE)
obuhvata onu materiju na osnovu koje e italac moi sagledati bio-tehnike
mjere koje treba provoditi u smislu principa kontinuiteta produkcije.
Uglavnom se radi o rezultatima nauke o prirastu i prinosu uma.
Drugo poglavlje (USLOVI KONTINUITETA GAZDOVANJA), je
jedna obimna i briljantna studija o metodama utvrivanja normalnog
(optimalnog) stanja ume tj. sastava ume koja e trajno u maksimalno
moguem stepenu koristiti proizvodni potencijel stanita na kome se nalazi,
koja e biti otporna na tetno djelovanje biotskih i abiotskih faktora i koja e
istovremeno vriti sve svoje ostale opte korisne funkcije u potpunosti.
U

treem

poglavlju

(OSNOVNE KARAKTERISTIKE
PLANIRANJA U OKVIRU UREIVANJA UMA) saeto su izloene afirmisane
metode ureivanja uma, sa kritikim osvrtom. Radi se o metodama koje
nam za konkretne ume omoguuju donoenje rjeenja na bazi principa
kontinuiteta gazdovanja. Imajui u vidu tadanju optu situaciju, posebno u
Bosni i Hercegovini, ukazao je na njihove prednosti i nedostatke.

-21U etvrtom poglavlju (METODIKE IZRADE UREAJNIH

PLANOVA) obraene su metodike izrade ureajnih planova kojih, kako je
ve istaknuto, ima tri vrste, i koji su po svojem karakteru instrumenti
progresivne i dinamine trajnosti svih funkcija i potencijala uma, odnosno
kontinuiteta gazdovanja umama.
Ureivanje uma ima sintetski karakter u velikom stepenu. Vrlo
su esti sluajevi da shvaanje materije jedne od nekoliko partija
pretpostavlja poznavanje materije iz svih njih. Jedno i drugo oteava
izuavanje ureivanja uma u velikoj mjeri. Naroito onda kada se materija
obrauje na nain koji se primjenjuje prilikom pisanja prirunika. Prof. V.
Mati je uloio velike napore da to izbjegne u potpunosti i da itaoca
postepeno uvodi u materiju ureivanja uma. Imao je u vidu jedino studenta.
Stoga je morao objanjavati pojmove u vie navrata. U prvom je iznosio
samo onoliko koliko je nuno za shvatanje materije koja se razmatra, a
kasnije je objanjenja dopunjavavao. Svagdje ondje gdje se ukazalo kao
nuno povezivao je materiju i nije ostavljao itaocu da to on ini. Prilikom
izlaganja kljunih problema prof. V. Mati se vrlo mnogo sluio primjerima,
meu njima mnogima iz nae prakse.
U poslijeratnom periodu su izala na srpskom/hrvatskom jeziku
tri udbenika iz ureivanja uma: od prof. . Miletia (umarski fakultet u
Beogradu), od prof. D. Klepca (umarski fakultet u Zagrebu) i od prof. M.
Medarevia (umarski fakultet u Beogradu). Te udbenike nisu mogli i ne
mogu koristiti nai studenti, izmeu ostalog, zato to se koncepcije tih autora
mnogo razlikuju od Matievih. Na nastavni program iz predmeta ureivanja
uma se vrlo mnogo razlikuje od programa iz te discipline na umarskim
fakultetima u Zagrebu i Beogradu.
Prednje smo izloili da bismo mogli ukazati na najvanije
prednosti udbenika od prof. V. Matia:
Razraene metode rada predstavljaju, uzevi ih u cjelini, jedan
sistem planiranja koji ne odudara od sistema planiranja razvoja privrede
uopte nego se u njega uklapa. Tu odliku nemaju na pr. navedeni udbenici.
Kako su se prilikom razrade metoda rada imale prvenstveno
prilike u Bosni i Hercegovini, to razraeni sistem snimanja i planiranja u
okviru ureivanja uma odgovara tim prilikama. (mislli se na prilike
umarstva). To je vrlo znaajna prednost obzirom na to da mi obrazujemo
strunjake koji e uglavnom raditi u Bosni i Hercegovini.
Zbog uskog kruga italaca u umarstvu su se esto pisala djela
koja su trebala da poslue i kao udbenik i kao prirunik. Po pravilu pokazali
su se kao slabi udbenici. Naroito u sluajevima kada disciplina ima
sintetski karakter, kao to je ureivanje uma. Kada se prilikom formiranja

-22poglavlja odnosno izbora redoslijeda izlaganja materije oslanja na zasnovani

sistem na bazi srodnosti materije, to se esto ini prilikom izrade prirunika,
u takvim sluajevima student teko povezuje materiju i gubi vrlo mnogo
vremena na njeno izuavanje. Ba zbog toga se ranije dogaalo da ni dobri
studenti u toku studija ne mogu sagledati zadatak ureivanja uma do kraja.
Prof. V. Mati je prilikom izrade udbenika iao za tim da mu
da samo karakter udbenika, nastojei da itaoca postepeno uvodi u materiju
ureivanja uma, povezujui je u jednu cjelinu i tako olakao njeno
izuavanje.
Udbenik je pisan vrlo koncizno. Radi to lakeg shvatanja
materije prof. V. Mati se prilikom izlaganja materije mnogo sluio
primjerima, podacima, grafikim prikazima.
Saeto je obradio savremene metode rada koje se primjenjuju u
drugim zemljama, i to na bazi kritike analize.
Princip kontinuiteta u gazdovanju umama je definisao na
originalan, veoma plastian i slikovit nain. Njega provlai kroz sva
izlaganja to olakava shvatanje svrhe i sutine ureivanja uma.
Udbenici od profesora: . Miletia, D. Klepca i M. Medarevia
imaju karakter prirunika u velikoj mjeri. I to je jedan od razloga da ih nai
studenti mogu koristiti samo kao pomonu literaturu.
U periodu od 1952-1980. godine u svim visokim umama na
podruji Bosne i Hercegovine provedena su obimna istraivanja uslova i
zakonitosti rasta umskog drvea i umskih sastojina, njihovih prirasta,
prinosa sastojina i drugih pojava sve u zavisnosti od vrste drveta, staninih
uslova i od veliina taksacionih elemenata stabala i sastojina. Istraivanja su,
uglavnom, provedena po metodici koju je razradio prof. V. Mati i pod
njegovim rukovodstvom. Rezultate tih istraivanja prof. V. Mati pretoio je
u kapitalno djelo umarske nauke Bosne i Hercegovine - univerzitetski
udbenik
17. Prirast i prinos uma
Udbenik je objavljen 1980. godine. Izdava je Univerzitet u
Sarajevu. Ima 339 stranica gusto kucanog teksta sa 196 slika i 36 manjih
tabela.
Udbenik je namijenjen prvenstveno studentima umarskog
fakulteta u Sarajevu i Banja Luci, tj. studentima, koji e, kada zavre studije,
uglavnom raditi u Bosni i Hercegovini i koji, prema tome, treba da se
upoznaju sa rezultatima provedenih istraivanja u njoj. U udbenicima
drugih umarskih fakulteta ne obrauju se oni detalnije, to je i razumljivo.
Opravdanost tog poduhvata vidi se i iz injenice da razmatranja rezultata

-23istraivanja obavljenih u Bosni i Hercegovini zauzimaju preko 35% materije

udbenika, a ako se iz rauna izbace stranice u kome je uopteno izloena
metodika istraivanja, onda je to oko 40% materije.
Sva materija udbenika nije namijenjena studentima II
(dodiplomskog) stepena nastave. Njima je namijenjeno oko 56% materije, a
44% je namijenjeno studentima III (pasdiplomskog) stepena nastave,
prvenstveno studentima kojima nije magistralni predmet rast i prinos uma,
odnosno koji ne vre specijalizaciju u toj disciplini, a zatim strunjacima u
praksi, naroito onima koji rade na poslovima ureivanja uma. Ovaj drugi
dio materije je tampan kurzivom.
U pomenutih 44% obuhvaeni su uglavnom rezultati detaljnih
istraivanja, opisi nekih metodika rada i slino. Njima se produbljuju znanja
u oblasti rasta i prinosa uma.
Materija je podijelio u sedam poglavlja.
U prvom poglavlju (ukupno 26 stranica), opisani su taksacioni
elementi, uglavnom dendrometrijske prirode, naini proreivanja
jednodobnih sastojina i metodike istraivanja raznodobnih mnogospratnih
sastojina. To je uinjeno da bi se omoguilo itanje rada studentima koji nisu
apsolvirali dendrometriju i gajenje uma, a zatim da bi se to isto omoguilo i
licima koja uopte nisu studirala umarstvo.
U drugom poglavlju (ukupno 31 stranica), prikazani su rezultati
istraivanja danskih naunih radnika koji su izuzetno znaajni za shvatanje
proizvodnje drvne mase u umi, a koji se odnose na bilans proizvodnje
umskih sastojina.
U treem poglavlju (ukupno 85 stranica), razmatrani su rezultati
istraivanja rasta stabala jednodobnnih i raznodobnih mnogospratnih
sastojina. U razmatranju rasta stabla jednodobne sastojine uglavnom su
koriteni rezultati istraivanja koja su obavljena u Srednjoj Evropi iji se
stanini uslovi ne razlikuju mnogo naih. Ta razmatranja imaju u velikoj
mjeri orjentacionu vrijednost jer su istraivanja bila, u pravilu, malog obima.
Kada su u pitanju raznodobne i mnogospratne sastojine ta razmatranja su
mnogo pouzdanija zahvaljujui obavljenim obimnim istraivanjima u Bosni i
Hercegovini.
U etvrtom poglavlju (ukupno 111 stranica), razmatran je rast
jednodobnih sastojina (istih i mjeovitih) u zavisnost od vrsta drvea,
boniteta stanita i naina proreivanja. U razmatranju su, uglavnom,
koriteni rezultati istraivanja koja su obavljena u Njemakoj, jer su ta
istraivanja bila najobuhvatnija i najsistematinija i na osnovu njih su
izraene prinosne tablice za sastojine vanijih evropskih vrsta drvea, i to za
dva ili tri naina proreivanja.

-24U petom poglavlju (ukupno 56 stranica), razmatrane su veliine

pojedinih taksacionih elemenata raznodobnih mnogospratnih sastojina u
zavisnosti od njihovih drugih tih elemenata. Razmatranja su izvrena,
uglavnom, na osnovu rezultata obavljenih istraivanja u Bosni i Hercegovini
U estom poglavlju (ukupno 14 stranica), razmatrane su veliine
pojedinih taksacionih elemenata raznodobnih mnogospratnih izdanakih
sastojina u zavisnosti od njihovih drugih tih elemenata. Razmatranja su
izvrena, uglavnom, na osnovu rezultata obavljenih istraivanja u Bosni i
Hercegovini. Za razmatraje rasta niskih uma koritene su prinosne tablice
koje su izraene u Srbiji.
U sadmom poglavlju (ukupno 16 stranica), iznesene su
taksacione karakteristike osnovnih i proizvodnih tipova uma koji su u
okviru izuavanja tipova uma izdvojeni u Bosni i Hercegovini.
Dakle, iza prof. V. Matia su ostala velika, kapitalna djela koja
imaju uglavnom trajnu vrijednost, a ne prazne rijei i uplja pria.
I na kraju da zavrimo narodnom poslovicom: Ne idi utabanim
putem ve poi tamo gdje puta nema i ostavi trag
Profesor Vasilije Mati se, upravo, tako ponaao i u umarskoj
nauci i praksi je ostavio veoma dubok trag. Naime, najbitnije obiljeje
naunog opusa prof. V. Matia je smjelo traenje novih puteva za rjeavanje
fundamentalnih naunih problema umarstva, uz istovremeno duboko
shvatanje potreba proizvodnje u umarstvu i neminovnih puteva njegovog
daljeg razvitka. To mu je osiguralo visok ugled i u naunim krugovima i u
praksi, zbog ega je bio stalno angaovan kao savjetnik gotovo svih
institucija koje su radile na unapreenju umarstva. Shvatajui to kao
potvrdu ispravnosti svojih naunih koncepcija, prof. V. Mati se i u ovoj
aktivnosti isticao kao neumorni i strasni pobornik progresa.
Pored vrlo velikog naunog doprinosa razvoju umske privrede,
prof. V. Mati je poznat kao organizator i rukovodolac naunog, naroito
timskog, rada. Svi njegovi saradnici na Katedri za ureivanje uma su
uspjeno odbranili doktorske disertacije. Time je Prof. V. Mati oko sebe
okupio i izgradio dobar nauni kadar (daleko poznata i priznata Matieva
kola). U naim uslovima razvoja univerzitetske nastave i naunog rada to
ima naroiti znaaj.
On nije samo linost koja je dala nove poglede na ureivanje
uma. On je, ustvari, utemeljiva modernog, savremenog i, moemo
slobodno rei, svevremenog ureivanja uma na tipolokim osnovama.
Po prirodi prof. V. Mati je bio skroman ovjek, koji je cio svoj
ivot podredio i posvetio nauci, u njoj je nalazio smisao svog ivljenja, i, ini

-25nam se, svoju linu sreu. Skromnost, radni elan, samopregoran istraivaki
rad i entuzijazam, krasili su ga cijelog ivota.
Prirodi koja ga je obilato darovala genijalnou prof. V. Mati
se oduio ogromnom ljubavlju prema nauci. Ovaj srean spoj talenta i
ljubavi bio je neiscrpni izvor energije u njegovom istraivakom i
stvaralakom radu. Iza njega su ostala velika, kapitalna djela, koja imaju
kvalitet svevrevremenske aktuelnosti i kao takva predstavljaju, naunu,
stvaralaku, duhovnu i moralnu vrijednost.
On je poznat i iroj naunoj javnosti. Njegovi referati na
naunim skupovima u inostranstvu afirmisali su naunu misao Bosne i
Hercegovine, njenog Univerziteta i umarskog fakulteta.
Dvadeset dvije generacije visokokvalifikovanih umarskih
strunjaka koji su diplomirali na umarskom fakultetu u Sarajevu (19511972. godine) i danas dobro pamte i visoko cijene ono to su nauili od svog
profesora. Njegova je zasluga to su mnogi od njih dostigli visoka zvanja
(magistara i doktora nauka), i postali priznati u strunim krugovima.
Za ogroman doprinos razvoju umarske nauke i umarske
privrede u Bosni i Hercegovini i ire, prof. V. Mati je 1961. godine dobio
27-julsku nagradu, a 1973. godine nagradu Veselin Maslea. Odlikovan je
Ordenom rada sa zlatnim vijencem i Ordenom zasluga za narod sa zlatnom
zvijezdom. No, vie je cijenio rad od priznanja i zalagao se da te vrline
razvije kod mlaih saradnika.
1967. godine nastavno-nauno vijee umarskog fakulteta u
Sarajevu donijelo je odluku da se prof. V. Mati predloi za izbor u
Akademiju nauka Bosne i Hercegovine za dopisnog lana i predloilo
Komisiju za izradu referata. Stim u vezi navodimo sadraj pisma koje je
prof. V. Mati uputio lanu Komisije koji je trebao da napie referat.
Sarajevo, 27. XI 1967.
Dragi Milenko
Prolo je dva mjeseca od dana kada sam primio Tvoje pismo
od 1. IX 1967. im sam ga otvorioi vidio o emu se radi stresao sam se i
bacio ga, ne proitavi ga do kraja. Trebalo je dva mjeseca dok ne
skupim toliko snage da ga proitam do kraja i da Ti odgovorim.
Evo o emu se radi. Moje ubjeenje je da ja ne ispunjavam
uslove za dopisnog lana Akademije. Uobraavam da sam uinio dosta
na rjeavanju ureajnih problema u BiH, ali i u to da sa naunog
stanovita ne predstavlja sve to takav doprinos da mogu biti biran za
tako visoko zvanje, da takve lanove, da se posluim rijeima Bogdana
Popovia, ne treba Akademija. Ali dodajem i to, da se opet posluim

-26njegovim rijeima, samo u negativnom smislu, da ni meni ne treba

Akademija, jer su moje pretenzije skromne. Bio bih nesretan kada bih
se naao u drutvu u koje, po mom ubjeenju, ne spadam.
Prilikom rjeavanja pitanja predloga za izbor u Akademiju
na sjednici Vijea nastavnika kumio sam i bogoradio da me se ne
predlae, da me ne dovode u vrlo neprijatnu situaciju, i u znak protesta
sam napustio sjednicu. Ipak sam predloen, a na moje proteste se,
izgleda mi, gledalo kao na neto to spada u okvir dobrog graanskog
ponaanja, kao posljedicu pretjerane skromnosti i slino.
Odmah poslije sjednice htio sam da piem onoj naoj estitoj
Starini u Beograda i Tebi i da vam skrenem panju na izloeno. Ali
kada sam sjeo, nisam znao ta da piem. Bojao sam se da i vas dvojica
ne shvatite sve na slian nain. Titalo me kao mora to vas ovi moji
terete obimnim jalovim poslom. Poeo sam da odlaem pisma, da bjeim
od neprijatnog posla, i tako sam doekao Tvoje pismo.
Ja sam vrsto rijeen da uinim to mogu da ne doe do
realizacije predloga Vijea nastavnika. Stoga neu da saraujem ni na
izradi referata. Bie mi ao ako Tebe i prof. Miletia time dovodim u
neprijatnu situaciju. Mislim da za vas dvojicu postoji kao jedini mogui
izlaz: da obavijestite na Fakultet da ne moete izvriti preuzetu
obavezu zato to sam uskratio svaku saradnju u vezi sa izradom
referata, motiviui svoj postupak ubjeenjem da ne ispunjavam uslove
za dopisnog lana Akademije. Priloi pismo koje ti je uputio prof.
Mileti u vezi sa izloenim predmetom.
Molim Te da mi oprosti to Ti nisam na vrijeme odgovorio i
ako sam Te doveo u neku neprijatnost svojim postupkom.
Mnogo Te potujem i pozdravljam.
I ovom prilikom i uvijek i svuda veliko hvala dragom profesoru,
estitom ovjeku i nenadmanom strunjaku i naunom radniku VASILIJU
VAJI MATIU, koji je dao ogroman doprinos razvoju umarske nauke i
umarske privrede Bosne i Hercegovine u cjelini i, posebno, doprinio
afirmaciji naune misli Bosne i Hercegovine, njenog Univerziteta i
umarskog fakulteta, u iroj naunoj javnosti.
No, meutim zastraujua je i porazna injenica, da danas
postoje razna negativna nastojanja pojedinaca u vezi sa rezultatima rada
prof. V. Matia: od onih koji nelegalno prisvajaju rezultate njegovoga rada,
do onih koji zbog nedovoljnog znanja pogreno tumae nauno verifikovani
i u praksi provjereni njegov koncept sistema snimanja i planiranja u okviru
ureivanja uma. Sve to uzrokuje prekrajanje naune istine i perfidno
udaljavanje njegovih djela iz naunog i obrazovnog sistema. Tako postoji

-27opasnost da prof. V. Mati i njegova djela postanu potpuno anonimni. Za

njega se nee znati a njegove ideje i rezultati rada prezentovae se umarskoj
i naunoj javnosti u devastiranoj i degradiranoj formi kao nova vlastita
znanja. Iskreni umari i istinski poznavaoci umarske struke i nauke su
prepoznali takva nastojanja i oekuju da se kapitalna djela prof. V. Matia i
bosansko-hercegovake umarske nauke ponovo ukljue u nauni i
obrazovni sistem kako bi dalje bila snana lokomotiva razvoja umarstva
ovih prostora.
Grujo Bozalo i Mirko Deli