SADRAJ

UVOD....................................................................................................2
1. POJAM I DEFINICIJA ORGANIZOVANOG KRIMINALA........................3
2. OBLICI ISPOLJAVANJA ORGANIZOVANOG KRIMINALA.....................5
2.1
2.2.
2.3.

Uslovi koji pogoduju nastanku i razvoju organizovnog kriminala........5

Osnovne karakteristike organizovanog kriminala................................6
Terorizam kao oblik organizovanog kriminala.....................................7

3.KARAKTERISTINI OBLICI ORGANIZOVANOG KRIMINALA................8

3.1.
3.2.
3.3.
3.4.
3.5.
3.5.

Ilegalne migracije i trgovina ljudima..................................................8

Prostitucija........................................................................................8
Trgovina drogom...............................................................................9
Ilegalna trgovina orujem.................................................................10
Reket................................................................................................11
Pranje
novca....................................................................................11
3.7. Korupcija.........................................................................................12
3.8
Raunarski kriminal........................................................................12
3. POSTUPAK OTKRIVANJA I DOKAZIVANJA KRIVINIH
DJELA ORGANIZOVANOG KRIMINALA............................................14
4.1.
4.2.
4.3.

Krivina djela organizovanog kriminala............................................14

Osnovni izvori saznanja....................................................................14
Razjanjavanje i dokazivanje............................................................15

ZAKLJUAK........................................................................................16
LITERATURA.......................................................................................1
7

UVOD
Organizovani kriminal danas predstavlja jednu od najveih prijetnji
sigurnosti graana svih drava svijeta. Organizovani kriminal kao drutveno
negativna pojava, vjeto, brzo i uspjeno se transformie i prilagoava
promjenama u drutvu, na tritu, i u zakonodavstvu, pa je danas borba
protiv organizovanog kriminala u svakoj pojedinanoj zemlji, ali i na
globalnom planu teka i nezavisna.
Organizovani kriminal vie ne poznaje granice drava i reima.
Ne postoji jedna, opeprihvaena krivino-pravna definicija organizovanog
kriminala, uprkos njegovoj rasprostranjenosti, moda i zato to se razliito
manifestuje u razliitim dijelovima svijeta. S obzirom da su glavni ciljevi
organizatora sticanje ekonomske, a potom i politike naravi, jasno je da se
organizovani kriminal mora odvijati uz ee ( korumpiranih) pojedinaca iz
raznih oblasti politikog, privrednog i pravnog ivota. To, naravno dodatno
zadaje vee probleme, inei ga perfidnim i konspirativnim, a samim tim
tekim za otkrivanje i suzbijanje.
U cilju borbe protiv svih vidova organizovanog kriminala, donijeto je niz
vanih meunarodnih dokumenata: meunarodnih, multilateralnih,
regionalnih i bilateralnih konvencija i ugovora, deklaracija, rezolucija
zajednikih stavova.
Cilj ovog rada je da sakupi i sistematizuje materijal uglavnom iz domae
literature za organizovani kriminal, da razmotri pojavne i karakteristine
oblike organizovanog kriminala

1. POJAM I DEFINICIJA ORGANIZOVANOG KRIMINALA

Definiciju pojma organizovanog kriminala kao kriminalistikog pojma je vrlo
teko dati, a da se ne nabrajaju njegova obiljeja koja ga karakteriu. Bez
pretjerivanja moemo rei od momenta kada je prvi upotrijebljen izraz
organizovani kriminal, jedan je od najkontroverznijh pojmova kojim se
operie u humanitarnim naukama. Njegovo porijeklo nas vodi u Englesku s
poetka 18. vijeka kada je djelatnost jedne bande kradljivaca na ijem se
elu nalazio Jonathan Wild nazvana upravo tim imenom. Kriminalnih bandi
bilo je i ranije, ali ova je pokazala neke specifinosti: Wild-ovi ljudi su prvo
krali stvari, da bi ih ''gazda'' kasnije pronalazio i vraao vlasnicima uz veliku
naknadu, u protivnom, prodavao ih je preko svoje mree ne samo u
Engleskoj, nego i u Francuskoj, Holandiji, Belgiji. Wild je imao zatitu
tadanjeg engleskog kralja George-a Prvog i tek kada je ovaj umro, biva
optuen i objeen 24. maja 1729. godine. Tako je djelatnost jedne bande koja
je kriminalne djelatnosti obavljala kao biznis, sa meunarodnim vezama i
pod zatitom najvie vlasti dobio naziv ''organizovani kriminal'', da bi se
kasnije ovaj izraz poeo upotrebljavati u najrazliitijem kontekstu, to esto
stvara veliku konfuziju.
Dananje stanje organizovanog kriminala ini borbu protiv te drutveno
patoloke pojave vrlo sloenom i tekom. Organizovani kriminal ima svoju
specifinu fizionomiju, vieslojnost, prirodu i intenzitet njegove drutvene
opasnosti. Naravno, kako se mijenjaju ope prilike u svijetu, sam nain
ivota i mnoge druge drutvene promjene tako se mijenja i pristup ovom
problemu.

Drutvo na kraju 20. i poetku 21. vijeka suoava se sa kriminalom takve

vrste i intenziteta koji poprima apsolutno alarmantne razmjere. Ovo naroito
pogaa drave koje nemaju stabilnu ekonomsko-politiku situaciju, odnosno
zemlje u tranziciji tzv. Zemlje treeg svijeta. Za organizovani kriminal dravne
granice ne predstavljaju prepreke, tako da on predstavlja i globalni problem.
Kako globalizacija utie na sve segmente ivota, tako utie i na organizovani
kriminal koji koristi trenutnu situaciju prelazei granice, izlazei iz okvira
drave i postaje globalni transnacionalni problem u kojem gotovo da nema
drave koja nije obuhvaena ovim problemom. Teroristiki napad na
Sjedinjene Amerike Drave 11. septembra 2001. godine je razotkrio da su
terorizam, korupcija i podmiivanje instrumenti organizovanog kriminala koji
prijeti da poprimi planetarni znaaj, i da ugrozi opstanak ovjeka, ekonomije
i ivotne okoline, kao i osnovana dostignua i vrijednosti ljudske civilizacije.
Konvencija protiv transnacionalnog organizovanog kriminala koja je
potpisana u Palermu 2000. godine sadri definiciju grupe za organizovani
kriminal u kojoj se navodi: '' to je grupa koja se sastoji od tri ili vie lica, koja
postoji jedno izvjesno vrijeme i koja djeluje sa ciljem izvrenja jednog ili vie
ozbiljnih krivinih djela, radi neposrednog ili posrednog ostvarivanja naune
ili neke druge materijalne koristi. "1
Organizovani kriminal se moe opisati kao oblik vladavine nezakonitog
trita. U biti, radi se o kriminalcima pojedincima koji rade u mreama i koji
djeluju na legitimnom i nelegitimnom tritu.'' Organizovani kriminal je vrsta
bezakonite radnje u kojem postoji organizacijska struktura slina korporaciji
ili udruenju ''2. Osnovni cilj organizovanog kriminala je sticanje materijalne
koristi ili dohotka. Primjeri kriminalnih organizacija su: TALIJANSKA
MAFIJA, JAPANSKE JAKUZE, PIRATI itd. Dohodak se stie prodajom droge,
prostitucijom, krijumarenjem oruja, vercom, piratstvo u muzici i
filmovima, pornografiji, trgovanje sa zemljama pod embargom i ostalim
zabranjenim radnjama.
Najobuhvatniju definiciju organizovanog kriminala dala je Evropska Unija
1994. godine. Ona sadri 11 zahtjeva, od kojih barem 6 moraju biti ispunjeni
da bi se jedan krivini sluaj mogao nazvati organizovanim kriminalom.
Ti uslovi su sljedei:
1. da je kriminal rezultat djelovanja vie lica
2. da svako od tih lica ima unaprijed odreeni (kriminalni) zadatak
3. da je planirano da aktivnost traje due ili neodreeno vrijeme
1
2

Konvencija UN-a protiv transnacionalnog kriminala, Palermo 2000. godine

www.bs.wikipedia.org

4. da se djelovanje odvija uz primjenu jednog ili vie oblika interne

kontrole i disciplinu drava
5. da je cilj vrenje tekih krivinih djela
6. da se kriminalna djelatnost planira i vri u meunarodnim
razmjerama
7. da se koristi nasilje i drugi metodi zastraivanja
8. da se koriste privredne ili poslovne strukture (djelatnosti)
9. da se koristi pranje nezakonite dobiti
10. da postoji uticaj na politiku, medije, izvrnu i sudsku vlast ili
drutveno-ekonomske prilike
11. da je motivisano sticanjem dobiti ili moi
Da bi ovaj sluaj bio kvalifikovan kao organizovani kriminal moraju obavezno
postojati uslovi iz take 1, 5, i 11, a ostali uslovi zavise od svakog pojedinog
sluaja.

2. OBLICI ISPOLJAVANJA ORGANIZOVANOG KRIMINALA

2.1.

Uslovi koji pogoduju nastanku i razvoju organizovnog kriminala

Organizovani kriminal tei da se permanentno razvija i nastoji da uspostavi

ili uvrsti ve postojee veze sa odreenim organima koji e mu garantovati
vei stepen sigurnosti i proirenje polja kriminalistike djelatnosti kroz
pojedine oblike legalnog poslovanja. Zbog toga postoji opasnost da i oni vidovi
organizovanog kriminalnog djelovanja, koji nisu uspostavili vezu sa dravom
i njenim organima, prerastu u oblike organizovanog kriminala. Zbog
nedostatka artikala, ili uslijed dejstva sive eknomije, previsoke cijene u
legalnoj prodaji, graani (potroai) su primorani da kupuju na crnom
tritu.
Prisustvo ''sive ekonomije'' u veem obimu, u odreenom smislu, predstavlja
povoljan uslov za pojavu organizovanog kriminala, a ukoliko pojedine forme
organizovanog kriminala ve postoje onda nastoji da uspostavi potpunu
kontrolu nad svim tokovima ''sive ekonomije'', posebno onih koji donose
profit. Smanjenju ''sive ekonomije'' mogu doprinijeti odgovarajue ekonomske

i pravne mjere, koje bi bile usmjerene na otklanjanje njenih uzroka i

pojaanu primjenu adekvatnih represivnih mjera u sklopu otkrivanja
krivinih djela i njihovih uinilaca i stroije kaznene politike.
''Siva ekonomija'' u svojoj ekspanziji vjeto se povezuje sa odgovarajuim
oblicima organizovanog krimnala. Pored pojedinaca, preduzea, organizacija i
grupa kao subjekt ''sive ekonomije'' moe se pojaviti i drava, bilo svojim
pasivnim odnosom prema nekim vidovima ''sive ekonomije'', ili kao aktivan
subjekt konkretne djelatnosti.
''Siva ekonomija'' nije pratilac naeg vremena, ve je pratilac svih
ekonomskih sistema. '' Siva ekonomija podrazumijeva one ekonomske
djelatnosti pojedinca grupa ili organizacija, nad kojima legalna dravna vlast
nema kontrolu. Ovim djelatnostima pripadaju ilegalno privreivanje,
raznovrsne novane transakcije, koje nerijetko imaju legalnu formu, ali je
sutina da se nad njima ne ostvaruje propisana kontrola i po tom osnovu
drava ne zahvata ili djelimino zahvata dadbine koje bi joj inae pripadale
''3. ''Siva ekonomija'' i organizovani kriminalitet ispoljavaju se u vidu ''pranja
novca'', gdje se opet dolazi do izvrenja odreenih krivinih djela iz oblasti
privrednog kriminala.
U sklopu globalnih uslova koji pogoduju nastanku i razvoju organizovanog
kriminala, treba istai one pojave koje su u direktnoj vezi sa organizovanim
oblicima kriminalne djelatnosti, naroito u oblasti opeg i privrednog
kriminala:

ratno okruenje,
ekonomska blokada odnosa sa susjednim dravama,
prekid ekonomskih odnosa sa susjednim dravama,
inflacija koja se ispoljava u razliitom intenzitetu,
vlasnika transformacija i privatizacija drutvene svojine,
smanjena proizvodnja i ponuda proizvoda,
niska primanja i pad standarda,
nezaposlenost,
''siva ekonomija'' i ''crno trite'',
nekonvertibilnost domae valute,
monopolistiki poloaj velikih poslovnih sistema i dr. preduzea,
smanjena kredibilnost banaka,
pekulativno ponaanje,

M., Bokovi. (1998). Organizovani kriminalitet. (I deo). Beograd, Policijska akademija. str.
16.
3

tenja bogatih i dunika za devalvacijom, prvih da bi uveali

vrijednost kapitala, a drugih da bi obezvrijedili dugovanja.

Svi navedeni faktori u razliitom obimu omoguuju nastojanje i razvoj

novih oblika kriminala i doprinose njegovom prerastanju u organizovani
kriminal. Kada govorimo o vezi organizovanog kriminala sa organima vlasti i
dravnim organima, ne moe se u svakoj situaciji i initi odgovornom drava
za nastale uslove koji pogoduju nastanku i razvoju organizovanog kriminala.
Mnogi uslovi nastali su voljom monih i neodgovarajuih pristupa u
rjeavanju ekonomskih, sigurnosnih i drugih problema u drutvu.

2.2.

Osnovne karakteristike organizovanog kriminala

Organizovani kriminal nastoji da u razliitim metodama (podmiivanjem i dr.

vidovima korupcije, ucjene, pritisci, iznude i sl.) doe do najviih organa
vlasti, kako bi osigurali to vee ustupke i vei drutveni status za efove
kriminalnih organizacija. Organizovani kriminal svojim djelovanjem
omoguava stvaranje uspjenih kriminalaca, koji na osnovu steene moi i
slave, postiu odreeni drutveni ugled koji djeluje povratno na organe vlasti,
policiju i pravosue.
Organizovani kriminal podrazumijeva postojanje odreenih veza sa dravom
njenim organima, politikim partijama i uticajnim privrednim sistemima.
Veza sa dravnim i drugim organima ne odrava cijela kriminalna
organizacija, ve samo pojedini njeni lanovi, uglavnom iz samog vrha
organizacije, koji ne uestvuju u neposrednoj realizaciji kriminalne
aktivnosti, ve se predstavljaju kao poteni i lojalni graani.
Govoriti o postojanju veze organizovanog kriminala u postojeim
viepartijskim sistemima nije mogue, a da se ne sagleda uloga i odreeni
znaaj politikih partija i stranaka. To se odnosi na one partije i stranke koje
imaju politiki uticaj u drutvu i odreeni status u strukturi vlasti. Ne moe
se zapostaviti ni mogunost uspostavljanja veza izmeu organizovanog
kriminala i posojeih privrednih i finansijskih subjekata. Ova veza
omoguava stvaranje nezakonite dobiti, legalizaciju kriminalne djelatnosti i
odreenu zatitu, jer rukovodei ljudi u privrednim i finansijskim subjektima
svojim uticajem na nadlene dravne organe mogu pruiti odgovarajuu
zatitu najviem sloju organizovanog kriminala.
U pojedinim diskusijama i raspravama, u sredstvima javnog informisanja,
nerealno i nenauno se ukazuje na stanje u oblasti organizovanog kriminala
i poveava opasnost od njegove prisutnosti, pri emu se ak

neargumentovano tvrdi da je on potisnuo funkcionisanje pojedinih

segmenata drave i njenih sigurnosnih struktura. To je najee posljedica
nepoznavanja sutine i sadraja organizovanog kriminala i njegovog
pogrenog interpretiranja, naroito u oblasti uspostavljenih veza kriminalnih
organizacija sa dravom i njenim organima.
2.3.

Terorizam kao oblik organizovanog kriminala

Razni oblici teroristikih djelatnosti prisutni su u mnogim zemljama svijeta i

karakteriu ih organizovanost, obuenost, opremljenost, brutalnost i
nehumanost. Terorizam je prisutan u svim drutveno-politikim sistemima i
u svim fazama razvoja drutva. Terorizam je akt organizovane subverzivne
djelatnosti i svrha mu je izazivanje straha, panike i nesigurnosti kod ljudi s
ciljem nastupanja opasnosti za sigurnost zemlje. Terorizam je doivio
izvjesnu transformaciju. Sve vie se ispoljava kao oblik organizovanog
kriminala, emu su doprinijeli razvoj i dostignua prirodnih i tehnikih
nauka.
Savremeni terorizam kao vid organizovanog kriminala, tei da ostvari
odreene politike, finansijske, vojne i druge ciljeve od otmica aviona,
diplomatskog osoblja i lica iz viih politikih, pravosudnih, policijskih i
privrednih struktura, i ubacivanjem dobro pripremljenih teroristikih grupa
na teritoriju druge zemlje, u cilju ostvarenja planiranih ciljeva. Prostorno
djelovanje kriminalne teroristike aktivnosti ne poklapa se sa teritorijom
drave koja je u sprezi sa kriminalnom teroristikom organizacijom. Ova
sprega omoguava realizaciju teroristikih akcija na prostorima druge drave.
Terorizam kao oblik organizovanog kriminala, podrazumijeva postojanje
dobro organizovane i strukturisane kriminalne organizacije, koju finansira
drava sa kojom su uspostavljene odgovarajue konekcije, to pripadnicima
teroristike organizacije obezbjeuje imovinsku dobit. Time se stiu nuni
elementi za postojanje specifinih oblika organizovanog kriminala.

3. KARAKTERISTINI OBLICI ORGANIZOVANOG KRIMINALA

3.1. Ilegalne migracije i trgovina ljudima

verc ljudima, oduvijek je poznata radnja prisutna na cijeloj zemaljskoj
kugli. Meutim, tek u posljednje vrijeme ova nezakonita aktivnost kao da
poprima znakove epidemije. Ovaj transnacionalni kriminal, na ovaj ili onaj
nain pogaa sve zemlje svijeta. '' Izmeu 70 i 100 miliona migranata trai
bilo kakav pristojan ivot van granica svoje domovine. Drugi podaci govore
da jo najmanje 20 miliona bjei od rata ili su tokom ratova protjerani iz
svojih zemalja. Svi oni ele nai svoje mjesto pod suncem u zemljama u
kojima se navodno ne kre ljudska prava, gdje postoji slobodan protok
kapitala, gdje ima dovoljno posla i hrane, gdje navodno svako ima svoju
ansu da uspije ''4.
Trgovina ljudima jedan je od najgorih zloina naeg doba, jer se trguje
ljudskim biima, ime se ini neprocjenjiva povreda ljudskih prava. Mukarci
su najee rtve zbog prisilnog rada, ene zbog prostitucije, a djeca zbog
prosijaenja i prodaje porodicama bez djece.
Koja se prava kre?
-

sloboda i dostojanstvo pojedinca,

sloboda kretanja ,
pravo na odluivanje i izbor,
jednakost meu ljudima,
pravo na ivot, rad i obrazovanje,
pravo na zdravlje

Trgovina ljudima je posebno nehuman i cinian oblik kriminala. rtve ovog

oblika kriminala veinom su ene. Kada je neka osoba vrbovana, oteta,
prodana, prebaena u drugi grad ili zemlju i zatim stavljena u ropski
zaposleniki odnos nakon pruanja, najee ilegalne, migracijske ''pomoi'',
rije je trgovanju ljudima.

3.2.

Prostitucija

Prostitucija je oduvijek bila jedan od izvora prihoda organizovanom

kriminalu, ali mnogo izraenija u poetnom periodu nego danas kad je
organizovani kriminal postao znaajan ekonomski i finansijski faktor u
mnogim zemljama svijeta. Prostitucija se esto spominje ako ''najstariji zanat
na svijetu''. Neosporno je da prostitucija postoji i u Bosni i Hercegovini i da
Grupa autora (2002). SECURITAS, asopis za teoriju i praksu sigurnosti. Sarajevo:
Federalno ministarstvo unutranjih poslova. str. 104.
4

pokazuje tendenciju irenja i ispoljavanja kroz nove oblike: posredovanje,

povoenje i omoguavanje vrenja bluda ak i sa maloljetnicama.
'' U BiH ima izmeu 260 i 900 nonih lokala u kojima ''rade'' djevojke iz
Moldavije, Rumunjske, Ukrajine, Bjelorusije, Rusije, Jugoslavije, Kazahstana
i Maarske ''5.
'' Procjenjuje se da u Indiji radi gotovo 8 miliona prostitutki. U Nizozemskoj
prostitucija ini ak 5% ukupne ekonomje. U Hrvatskoj prema grubim
procjenama ima oko 3500 prostitutki koje na godinu zarauju 30 miliona
Eura (oko 219 miliona kuna) ''6.
Dobro organizovane kriminalne grupe vjeto koriste prostituciju za svoju
korist, a teka ekonomska situacija i potreba da se obezbjede nuna sredstva
za ivot, direktno su u uzronoj vezi sa irenjem prostitucije iji akteri
pronalaze nove oblike kriminalnog djelovanja. U svojim nastojanjima da
suzbiju prostituciju vlasti mnogih drava podijelili su se oko pogleda na
korijene i uzroke prostitucije. Za neke je temeljni krivac potranja, a za druge
ponuda. Za one koji analiziraju potranju vani su razni parametri, npr.
neravnomjernost broja ena i mukaraca (npr. u Kini trenutno ima 70
miliona vie mukaraca, nego ena to je plodno tlo za prostituciju).

3.3. Trgovina drogom

Nedozvoljeni biznis sa trgovinom drogama donosi ogromne profite
kriminalnom podzemlju. Neki autori tvrde da godinja zarada od prodaje
heroina u Americi prelazi 30 milijardi.
''Ilegalna industrija droga posluje putem podjele na uvoz, velikoprodaju i
maloprodaju, i organizirana je i koordinisana od strane brojnih kriminalnih
organizacija, a ne od nekakve kriminalne elite ''7.
''Podaci Interpola, policije mnogih zemalja, te pojedina istraivanja ukazuju
na ilegalno transportovanje droge tzv. morskim putevima. Ti putevi vode od
zemalja proizvoaa do zemalja potroaa droge. Heroin, kokain, i kanabis
su bez sumnje najkriminogenije droge. To se moe nedvojbeno zakljuiti po
zaplijenjenim koliinama, ilegalnom tritu i brojem narkomana na svijetu ''8.

5
6
7
8

Grupa autora (2002). SECURITAS...op. cit. str. 147.

www.It.wikipedia.org
., Ignjatovi...op. cit. str. 73.
B., Petrovi. (2004). Narkokriminal. Sarajevo, Pravni fakultet, str.187.

10

Niz istraivaa izuavalo je strukturu sistema distribucije heroina, kokaina i

marihuane. Poslovi sa heroinom su najbolje organizovani jer postoji nekoliko
sindikata koji su monopolisali uvoz heroina u SAD. Na vrhu piramide
trgovine heroinom uvoznici su koji koordiniraju uvoz u SAD. Uvoznici gotovo
nikada ne vide i ne dodirnu heroin, njihov zadatak je da obezbjede da ista
droga u veim pakovanjima stigne do kriminalnih sindikata koji obavljaju
poslove veleprodaje. Trgovina drogom i sve vei prihodi koji donosi potiu
kriminal i terorizam, i prijetnja su svjetskoj stabilnosti, a poseban je problem
narkotika u Afganistanu, Kolumbiji, Mianmaru (Burmi) i Meksiku.
State Department je u svom godinjem izvjetaju za 2005. godinu naveo
kako je ilegalna trgovina drogom postala ''prijetnja nacionalnoj sigurnosti i
meunarodnoj stabilnosti''. Globalno su prihodi od droge tako veliki da je
vjerovatno kako se veina velikih meunarodnih kriminalnih preduzea
oslanja u odreenoj mjeri na novac od droge kako bi finansirale dio svojih
operacija.
U Bosni i Hercegovini Krivini zakon utvruje sankcije za neovlateni promet
opojnim drogama na slijedei nain:
'' Ko neovlateno vri meunarodnu prodaju ili prijenos ili nudi na prodaju ili
radi prodaje kupuje, dri, prevozi ili prenosi ili posreduje u meunarodnoj
prodaji ili kupovini alje, isporuuje, uvozi, izvozi ili na drugi nain
neovlateno stavlja u meunarodni promet supstance ili preparate koji su
propisom proglaeni opojnim drogama, kaznit e se kaznom zatvora od jedne
do deset godina ''9

3.4. Ilegalna trgovina orujem

Veliki ratovi 20. vijeka su poveali legalnu trgovinu orujem. Meutim, kraj
Hladnog rata i prelazak sa meunarodnih na lokalne i regionalne konflikte,
premjestili su trgovinu runim i lakim orujem u sivu zonu koju je teko
nadgledati.
'' Uloga Ujedinjenih nacija u borbi protiv ilegalne prodaje lakog i runog
oruja je vrsto utemeljena. Nedavna odluka Generalne skuptine da pone
rad na sporazumu o
trgovini orujem je kljuni korak ka kontroli
meunarodne trgovine orujem. Ta prodaja, prema procjenama Svjetske
organizacije, dovodi do vie od 1300 smrtnih sluajeva dnevno, kae

Krivini zakon Bosne i Hercegovine, ''Slubeni glasnik BiH'' broj 3/03, lan 195.

11

strunjak za lako oruje Kit Kraus. Prodavac je spreman da plati znatno vie
od trine cijene, jer po zakonu nema pravo da kupi to oruje ''10.
Poboljani transport komunikacija uz pomo Interneta, proirili su domet
trgovine lakim orujem. Jedan broker koji raspolae mobilnim telefonom,
laptop kompjuterom i avionskom kartom moe da zakljui ugovore i pree iz
jedne zemlje u drugu bez ikakve kontrole. A praktino je nemogue sudski
goniti nekoga za krivino djelo, ukoliko se ne moe utvrditi pravna
nadlenost pod kojom je ono poinjeno.

3.5. Reket
Reket ili iznuivanje novca je sistemska praksa iznuivanja zastraivanjem,
pri emu se obino prijeti napadom na linost ili unitenje imovine. Danas
su prisutna dva naina iznuivanja novca:
-

traenje od rtve da redovno plaa organizaciji tako to nepoznati

izvrilac u ime te organizacije prijeti silom,
rtva linim postupcima daje povod iznuivaima ili uskoj poslovnoj
zavisnosti prema organizaciji kojoj se isplauje novac za ''zatitu''.

Reket, koji je do nedavno bio nepoznat pojam na naim prostorima, izgleda

da sve vie uzima maha. Gotovo svakodnevno ujemo da se reket dogaa na
raznim nivoima vlasti u naoj zemlji. Zakoni u naoj zemlji ne spominju
pojam reketa. S druge strane, mnogo je toga to nije predvieno zakonom, ali
i u praksi se uope ne primjenjuje, onda samo moemo zamisliti koliko
stvara prostora za malverzacije neto to nije zakonom sankcionisano i
ohrabruje, i pospjeuje sve one koji se ele baviti tim vidom kriminala poput
korupcije, reketiranja i sl.

3.6.

Pranje novca

''Pranje novca'' je proces kojim neko pokriva postojanje, ilegalno porijeklo ili
ilegalnu upotrebu prihoda da bi ga zatim prikazao tako da on izgleda
10

www.voanews.com

12

legitiman. ''Pranje novca'' odnosi se na djelatnost kriminalaca koji tee da

''oiste'' novac steen kriminalnim aktivnostima (prljavi novac) kako bi se
izgubio trag o njegovom porijeklu.
Razvoj metoda ''pranja novca'' zavisi od sposobnosti organizacije i reakcije
pravosua. Pri tome treba uzeti u obzir slijedee faktore:
-

ponuene mogunosti,
sposobnost lanova kriminalnih grupa,
kvalitete eksperata i savjetnika,
komplikovanost bankarskih i finansijskih transakcija.

Na osnovi ovih kriterijuma, savremene kriminalne organizacije sve ee se

opredjeljuju za ''pranje novca'' koje ima karakter meunarodne finansijske
transakcije. Prema nekim procjenama, suma koja se u svijetu na ovaj nain
''opere'' iznosi izmeu 100 i 300 milijardi $.
U dananje vrijeme se susreemo i sa fenomenom ''udnog novca''. To je
visoko usavreni, po logici stvari alternativan ekonomski sistem koji koriste
meunarodni kriminalci, oni koji izbjegavaju da plate porez, trgovci drogom,
dileri orujem, teroristi i vlade.

3.7. Korupcija
Openito pod korupcijom se podrazumijeva zloupotreba javne slube radi
line koristi. Prema Ani Goldsteinu, '' pod korupcijom se podrazumijeva
kako davanje novca ili drugih materijalnih dobara, privilegija i slino, s
namjerom da primatelj ini ili djeluje po elji onoga koji daje i podmiivanje
dravnih slubenika i drugih osoba na uticajnim
poloajima, tako i
koritenje vlastitog drutvenog poloaja (funkcije) da bi se prisvojile ili
nekome omoguile neke protivpravne privilegije i / ili materijalna dobit ''11.
U novije vrijeme iskljuivo se naglaava ekonomska analiza fenomena i
posljedica korupcije. U tom smislu smatra se nastojanje da se radi line
koristi maksimizira prihod od slube, to onda za posljedicu ima poremeaj
u uslovima trine utakmice i ukupnu racionalnost ekonomskog ponaanja.
Korupcija u nekim zemljama predstavlja ozbiljan ekonomski i politiki
problem. Korupcija je karakteristina za zemlje u tranziciji.

11

B., Petrovi, Groazd, M. (2004). Kriminologija. Sarajevo, Pravni fakultet, str. 183.

13

U posljednjih nekoliko godina na raznim nivioma pokrenuta je politika

akcija suzbijanja korupcije. Meunarodne organizacije, pojedine vlade,
meunarodne nevladine udruge i organizacije, te istaknuti pojedinci inicirali
su izradu dokumenata i konkretne akcije za njeno suzbijanje. Korupcija je
neprihvatljiva u normalnom trinom nadmetanju i treba je eliminisati.

3.8.

Raunarski kriminal

Raunarski kriminal predstavlja oblik kriminalnog ponaanja, kod koga se

koritenje kompjuterske tehnologije i informacionih sistema ispoljava kao
nain izvrenja krivinog djela, ili se raunar upotrebljava kao sredstvo ili
cilj, ime se ostvaruje neka u krivino pravnom smislu posljedica.
'' Tamno polje raunarskog kriminaliteta je veoma veliko i odreuju ga tri
faktora:
-

zapletena tehnologija, koja oteava otkrivanje takvog kriminaliteta,

nesposobnost istraitelja,
rtve vode rauna o mjerama osiguranja i veina se ne osjea
ugroenima zbog takvih djela ''12.

Raunarski kriminal poeo je rasti ezdesetih godina, a njegova rairenost

jo uvijek je veliko pitanje. '' Adler, Mueller i Laufer dijele raunarski
kriminal u 5 grupa:
-

12

raunarska prevara pronevjera uvanih podataka ili obmanjivanje

u zakonitim transakcijama uz manipulaciju podataka ili
programiranje, koje ima posljedicu protivpravnu korist uinitelja ili
tree osobe;
raunarska pijunaa neovlaten pristup raunarskim podacima
sa namjerom iskoritavanja baza, koje su vlasnitvo vlade ili druge
agencije ili privatnika;
raunarska sabotaa oteenje, onesposobljenje podataka ili
programa;
raunarsko hakerstvo (upad u sistem) je djelo kod kojeg se radi o
nedozvoljenom pristupu bazi podataka sa destruktivnom ili zlom
namjerom koja ima motiv za protivpravnu imovinsku korist, ili
takoe raunarsku pijunau;
kraa koritenog vremena, programa i mainske opreme ne
podrazumijeva samo neovlatenu upotrebu raunarskog vremena
(vrijeme odreeno za upotrebu, kojeg neko plati npr. za pristup

B., Petrovi, Gorazd, M. (2004)...op. cit. str. 181.

14

Internetu, a neko drugi ga upotrebljava bez dozvole pretplatnika),

nego i nedozvoljeno kopiranje programa i kraa raunarske
opreme''13.
Uinitelji ovog kriminala mogu biti iz razliitih drutvenih skupina: studenti,
amateri, teroristi ili lanovi organizovanog kriminala. Zbog razliitog
zakonodavstva i inkriminacija, ovaj kriminal se esto vee za ostale oblike
kriminala bijele kragne, koji je veoma teko otkriti.

4.

POSTUPAK OTKRIVANJA I DOKAZIVANJA

ORGANIZOVANOG KRIMINALA

KRIVINIH

DJELA

4.1. Krivina djela organizovanog kriminala

'' Krivina djela organizovanog kriminala (po definiciji u irem smislu)

ispoljavaju se u oblasti opeg, politikog, privrednog i u novije vrijeme
13

Isto, str. 182.

15

ekolokog kriminaliteta, s tim to smo na naim prostorima identifikovali

prve, teko uoljive oblike organizovanog kriminaliteta (po definiciji u uem
smislu) u oblasti privrednog kriminaliteta i njegove specifine oblike u oblasti
politikog kriminaliteta koji se ispoljavaju kao meunarodni terorizam ''14.
Otkrivanje, razjanjavanje i dokazivanje krivinih djela organizovanog
kriminala zahtjeva sloeniji i kvalitetniji pristup u odnosu na ona krivina
djela koja izvre pojedinci, jer je potrebno otkriti kriminalnu organizaciju,
razjasniti njenu kriminalnu djelatnost i utvrditi ulogu svakog njenog
pripadnika u izvrenju pojedinog krivinog djela, a ukoliko je dolo do
saradnje izmeu kriminalne organizacije i pojedinih organa, onda je potrebno
utvrditi i postojee veze koje je kriminalna organizacija uspostavila sa
dravom, njenim znaajnim organima i drugim subjektima. Sve navedeno
zahtijeva adekvatnu strunost i iskustvo kako u razjanjavanju i dokazivanju
elemenata konkretnog krivinog djela, tako i utvrivanje svih bitnih injenica
koje se odnose na organizaciju i njenu djelatnost, i njene uspostavljene
kriminalne veze.

4.2.

Osnovni izvori saznanja

U fazi pojave organizovanog kriminala, a posebno u situacijama kada postoji

mogunost da se kriminalna organizacija konektuje sa dravnim organima,
teko je od bilo kojeg izvora sa sigurnou oekivati da ukae na postojanje
na postojanje svih elemenata organizovanog kriminala. Dovoljno je da postoji
sumnja da neka kriminalna organizacija odrava konekcije sa dravom i
njenim organima, pa da kao indicija poslui organima unutranjih poslova,
da daljom operativnom aktivnou, odnosno primjenom indicijalnog metoda
pokua obezbjediti odgovarajue dokaze, sto nije nimalo lak i jednostavan
zadatak. Kao osnovni organi otkrivanja krivinih djela koja se gone po
slubenoj dunosti, organi unutranjih poslova posebnu panju moraju
obratiti na otkrivanje svih oblika organizovanog kriminala za koje postoji
sumnja da e se daljim razjanjavanjem kretati ka organizovanom kriminalu,
da po otkrivanju krivinih djela poduzmu adekvatne kriminalistike radnje i
mjere radi utvrivanja odgovarajuih kriminalnih veza.
''Organi unutranjih poslova u otkrivanju krivinih djela organizovanog
kriminala, primjenjuju se odgovarajue operativno-taktike radnje i mjere
kao to su: voenje informativnih razgovora, prikupljanje prethodnih
obavjetenja, praenje, osmatranje, provjera, pregled, uvid u odreenu
dokumentaciju, kontrola odreene kategorije lica, objekata i punktova, kao i
14

M., Bokovi. (1998)...op. cit. str. 140.

16

pojedine operativno-tehnike metode (informator, suradnik) i operativno

tehnika sredstva (kontrola telefona, ozvuenje prostorija, kontrola
potanskih poiljki, teleprintera, telefaksa, tajno praenje i filmsko
snimanje)''15.

4.3.

Razjanjavanje i dokazivanje

Kod razjanjavanja i dokazivanja krivinih djela organizovanog kriminala,

organi unutranjih poslova treba da uspostave saradnju i da praktikuju
zajedniki rad sa drugim odgovarajuim nadlenim organima, u zavisnosti od
vrste krivinog djela, ostvarenih pozicija organizovanog kriminala i nastalih
posljedica.
Organi unutranjih poslova operativnu djelatnost treba da usmjere na
otkrivanje svih lanova kriminalne organizacije i da se, to je vie mogue
razjasni cjelokupna djelatnost organizacije, bitno je insistirati na otkrivanje
efovske strukture te organizacije, njegovog ostvarenog profita u svim
oblicima i utvrivanje postojanja odreenih kriminalnih veza. '' Operativnu
djelatnost treba prilagoditi tako da je mogue
prikupljanje injenica,
podataka, okolnosti i informacija na osnovu kojih e se moi odgovoriti na
sljedea kriminalistiko-taktika pitanja:
-

mjesto izvrenja;
vrijeme izvrenja;
oblik i struktura kriminalne organizacije;
vrijednost protivpravno pribavljanje imovinske koristi;
okolnosti koje su u vezi sa izvrenjem krivinog djela;
nain uspostavljanja veze organizovanog kriminala i sa kojim
organima je ta veza uspostavljena;
koja su lica iz organa vlasti, dravnih organa i znaajnih privrednih
struktura i finansijskih subjekata bila u sprezi ili jo odravaju
aktivne veze sa organizovanim kriminalom sa kojim licima iz
kriminalne organizacije;
vrijeme trajanja kriminalnih veza i koji su vidovi kriminalne
djelatnosti izvreni zahvaljujui tako uspostavljenim vezama ''16.

Za sve ove injenice potrebno je obezbjediti i relevantne materijalne i line

dokaze.

15
16

M., Bokovi. (1998)...op. cit. str. 145.

M., Bokovi. (1998)...op. cit. str. 150.

17

ZAKLJUAK
Danas organizovani kriminal, kao drutveni fenomen i sigurnosni problem,
predstavlja jednu od najsloenijih prijetnji za ekonomsku i socijalnu
stabilnost i sigurnost drava, ali i za itavu meunarodnu zajednicu, da
njegova internacionalizacija dovodi do ozbiljnih implikacija u meusobnoj
saradnji drava, a postupak njegovog razjanjavanja, spraavanja i
dokazivanja je dudgotrajan i teak posao koji od onih koji se protiv njega
bore zahtijeva veliku spremnost i odlunost.
Rjeavanje problema organizovanog kriminala se u sutini ipak sastoji samo
u njegovom dranju pod odreenom kontrolom, jer danas ne postoji drava
koja je uspjela da potpuno suzbije organizirani kriminaltet bez obzira kakvo
zakonsko rjeenje primjenjivala.
Borba protiv i organizovanog kriminala je u osnovi multidisciplinaran,
meuresorski i dugoroni projekat koji ima
za cilj da pomogne u
ostvarivanju irih ciljeva demokratije, dobrog upravljanja i ekonomskog
prosperiteta svake drave pa i Bosne i Hercegovine. U suprotstavljanju i
organizovanom kriminalu, izuzev represivnog, potrebno je razviti i veoma
vanu preventivnu dimenziju. irokim spektrom preventivnih mjera, mora se
usmjeriti svi raspoloivi potencijali za eliminaciju uzroka i uslova koji
pogoduju nastanku organiziranog kriminala, odnosno najveoj mogunoj
mjeri limitiranje mogunosti za njihovo postojanje. Neophodno je, reducirati
potronju proizvoda koje nude kriminalni klanovi kroz stimulisanje
proizvodnje legalnih firmi od strane nadlenih organa.
Pored navedenog, smatram da je u kontekstu ovog rada potrebno spomenuti
i aktuelnu reformu policije u Bosni i Hercegovini, kojom bi se trebala
implementirati to kvalitetnija rjeenja koja reguliu oblast obavjetajnog
rada i razmjene obavjetajnih podataka u borbi protiv organiziranog i svih
drugih oblika kriminala.
Djelovanje na suzbijanju organizovanog kriminala nije i ne smije biti obaveza
samo onih dravnih tijela kojima ta obaveza proizlazi iz djelokruga rada, ve
djelovanje na suzbijanju svih oblika organizovanog kriminala i korupcija
treba biti drutvena akcija najirih razmjera u koju e se ukljuiti sva
dravna tijela, kao i zainteresirane organizacije, privredni subjekti, nevladine
organizacije, graani itd.

18

LITERATURA
1. M., Bokovi. (1998). Organizovani kriminalitet. (I deo) Beograd:
Policijska akademija.
2. ., Ignjatovi. (1998). Organizovani kriminalitet. (II deo) Beograd:
Policijska akademija.
3. B., Petrovi. (2004). Narkokriminal. Sarajevo: Pravni fakultet.
4. B., Petrovi; Gorazd, M. (2004). Kriminologija. Sarajevo: Pravni
fakultet.
5. Grupa autora. (2002). SECURITAS, asopis za teoriju i praksu
sigurnosti. Sarajevo: Federalno ministrastvo unutranjih poslova.
6. Konvencija UN-a protiv transnacionalnog kriminala. Palermo 2000.
godine.
7. Krivini zakon Bosne i Hercegovine, (''Slubeni glasnik BiH'' broj
3/03).
Intrernet stranice:
-

www.voanews.com
www.bs.wikipedia.org

19