www.uzem.yildiz.edu.

tr

Yrd. Do. Dr. Ercan Karako

www.uzem.yildiz.edu.tr

Cumhuriyetin lk Yllarnda Trk D Politikas

ABD le Olan likiler
Sovyet Rusya le Olan likiler
ngiltere le Olan likiler
Fransa le Olan likiler

talya le Olan likiler

Yunanistan le Olan likiler

www.uzem.yildiz.edu.tr

1920-1923 Yllar Aras Dnemin Ynetimi

Devlet Bakanlar

Hkmetler
Muvakkat (Geici) cra
(Yrtme) Encmeni Reisi:
Mustafa Kemal Paa [Atatrk]
(25 Nisan 1920-2 Mays 1920)

TBMM Reisi Mustafa

Kemal Paa [Atatrk] (24
Nisan 1920-29 Ekim 1923)

Dileri Bakanlar

Dileri Genel Sekreteri

Bekir Sami Bey [Kunduk]

(25 Nisan 1920-12 Mays 1921)

I. cra Vekilleri Heyeti Bavekil:

Mustafa Fevzi Paa [akmak]
(3 Mays 1920-23 Ocak 1921)

Suat Bey [Davaz]

(25 Nisan 1920-3 Eyll 1923)

II. cra Vekilleri Heyeti Bavekil:

M. Fevzi Paa [akmak]
(24 Ocak 1921-18 Mays 1921)

Yusuf Kemal Bey

[Tengirenk]
III. cra Vekilleri Heyeti Bavekil: (16 Mays 1921-25 Ekim 1922)
M. Fevzi Paa [akmak]
(19 Mays 1921-9 Temmuz 1922)
IV. cra Vekilleri Heyeti Bavekil:
Hseyin Rauf Bey [Orbay]
(12 Temmuz 1922-4 Austos 1923)

V. cra Vekilleri Heyeti Bavekil:

Ali Fethi Bey [Okyar]
(14 Austos 1923-29 Ekim 1923)

Mustafa smet Paa [nn]

Tevfik Kamil Bey [Koperler]
(26 Ekim 1922-22 Kasm 1924) (4 Eyll 1923-27 ubat 1926)

www.uzem.yildiz.edu.tr

ABD le likiler
I. Dnya Savanda Osmanl Devleti ve ABD kar
saflardayd.
ABD Bakan Woodrow Wilson, 8 Ocak 1918de
Kongrede bar koullaryla ilgili bir bildiri okudu.
lgili nerilerini 14 maddede zetledi ve bu
maddelerin 12.si Trklerle ilgiliydi.

Osmanl Devletindeki Trk kesimlerine gvenli bir

egemenlik hakk tannmal (Trklerin ounlukta
olduu yerlerde bamsz Trk devleti olmal).

1920li yllardan itibaren ABDnin Avrupa ve

Asyadaki politikalarnda deiiklik olmu, ABDnin
Monroe Doktrinine (yalnzlk politikas)

dnmesiyle Lozan Anlamas imzalanana kadar

Trkiye ile ABD arasndaki siyasi ilikiler azalmtr.
ABD Bakan James Monroe, 2 Aralk 1823de

kongreye sunduu doktrinle devletin d

politikasn;

ABD, Avrupal devletlerin Amerikada smrgecilik

hareketlerine girimelerine ve sistemlerini Amerikada
uygulamalarna izin vermez.
ABD, Avrupal devletler arasndaki sorunlara, savalara ve
politikalara karmamay esas alr.

Ksaca, ABD Monroe Doktrini ile Avrupann

Amerika ktasna karmamasn, ABDnin de

Avrupaya karmamasn ilke olarak benimsemitir.

28. ABD Thomas Woodrow Wilson

Grev Sresi: 1913-1921

www.uzem.yildiz.edu.tr

General Harbord Raporu

Ermenistan mandas konusunun

incelenmesi iin Wilson, 1

Austos 1919'da General
Harbord'u grevlendirdi.
Dou Anadolu ve Kafkasya'da
tetkikler yapan heyet
incelemeleri sonucunda bir
rapor hazrlamtr.

Hazrlanan raporda, ABD ve Bat

kamuoyundaki Ermeni
propagandalarnn aslsz olduu ve

Ermenilerin blgede devlet kuracak

ounlukta olmadklar
belirtilmitir.
General Harbordun raporundan
sonra, Osmanl toplumu iinde
ABD mandasn kabul etmek
isteyenlerin says artmtr.
General James G. Harbord
(1866-1947)

www.uzem.yildiz.edu.tr
Ekim aynda yurduna dnen Harbord'un Bakan'a sunduu

tespitleri, imdiye kadar Wilson'un nne sunulmu bilgilerden

biraz farklyd. "Yola karken gerekten bir Ermenistan ve
katliamlar greceimizi sanmtk" diyen Harbord, heyetinin yapm
olduu aratrmalar sonucunda blgede hi bir zaman ve hi bir
ekilde Ermeni ounluunun olmadna tank olmutu. Heyet,
incelemeleri sonunda, Trklerle Ermenilerin, d etkiler olmadan,
yzyllarca bir arada ve bar ve gvenlik iinde yaam olduklarna
inanmt. Ayrca, Trklerin Ermenilere kar herhangi bir ekilde
soykrm hazrlnda bulunmadklarn da grmt. Rus snrnda
ynak yaplm olduunu ve Erzurum civarnda sivil halkn
Ermenilere saldrya hazrlanmakta olduklarna ilikin en ufak bir
kanta rastlanmad raporda belirtilmiti. Tam tersine, snr
blgesindeki Trklere snr amamalar iin ok sk emirler verilmi
olup, buna karlk, isteyen Ermenilerin, Trk Ermenisi olduklarn
kantlamak artyla, Trkiye'ye girilerinin serbest brakld
renilmiti. Trkiye'ye geri dnen Ermenilerin hayatlarnn
tehlikede olduunu dndrecek hibir olayla karlamamlardr.
Erzurum'un batan baa Trk mimarisi zellikleri tamas, yzyllardr burada Trklerin egemen olduunu kantlarken,
mezarlklardaki Trk ve Mslmanlara ait ksmlarn okluu ve
Vali'nin "Erzurum'un ls de Trk, dirisi de" sz, ounluun
kimde olduuna hibir kuku brakmamaktayd. Heyette, Trklerin
Ermeniler tarafndan pek kt davranlara maruz brakld inanc
da kesinlemiti. Ermenilerin birlikte yaadklar halka kendilerini
sevdirmediklerini kaydeden Harbord, buralarda eskiden beri
yaamakta olan Ermenilerin durumunun, sanldnn aksine kt
olmadn, hatta mlklerinden yokluklarnda bile kira aldklarn
belirtmiti. Harbord, salk imkanlarnn eksikliine de ayrca
dikkatleri ekmitir. Doktor ve ila bulunmayan blgede sadece
tifsten len Trk askerlerinin saysnn 600.000 civarnda
olduunu bildiren Harbord, lm oranndaki oklua alk ve
yetersiz salk koullarnn byk etkisi olduunu hatrlatmtr
Mim Kemal ke, Ermeni Sorunu (1914-1923), TTK Yaynlar, Ankara 1991, s. 145-146.

www.uzem.yildiz.edu.tr

1914, Ermeni Gnlller ve Kurmaylar; Khetcho, DRO (Drastamat Kanayan, II. Dnya
Savanda Hitlerin Ermeni Lejyon Komutan) ve Karekin Pastermadjian (Armen Garo,
1896 Osmanl Bankas Basknna katlm ve 1908, 1912 Seimlerinde Erzurum Milletvekili)

www.uzem.yildiz.edu.tr

Sovyet Rusya le Olan likiler

Rusyada arlk rejimini ykarak ynetimi ele

geiren Bolevikler, 3 Mart 1918de Brest Litovsk
Anlamasn imzalamlar ve I. Dnya Savandan
ekilmilerdi.
Antlamayla, yeni ynetim 1878 Berlin
Anlamasnda Osmanllardan alnan Kars,
Ardahan ve Batumu Trklere geri vermitir.
Rusyada kurulan bu yeni rejim tilaf Devletleri
tarafndan hemen tannmamtr. Bundan dolay,
Bolevik idaresi tilaf Devletlerinden gelebilecek
saldrlara kar Kafkas snrlarn gvence altna
almaya almtr.
Bu arada Kazm Karabekir komutasndaki Trk
ordusu Eyll 1920de balayan savalar sonunda
Ermeniler i malup etmi ve Ermeniler bar
istemilerdir.
mzalanan Gmr Antlamasyla (3 Aralk 1920)
Kars, Sarkam ve Oltu geri alnm, Ermeniler
Trk topraklar zerindeki iddialarndan
vazgemiler ve Sevri tanmadklarn kabul
etmilerdir.
TBMMnin imzalad ilk uluslararas siyasi
anlama Gmr Anlamasdr.

I. nn Savann (6 -10 Ocak 1921) kazanlmas ve

TBMMnin Londra Konferansna (23 ubat-12 Mart
1921, tilaf Devletleri Ankara hkmetini resmen
tanyor) arlmas, Trkiye ile Sovyet Rusya
arasndaki grmeleri hzlandrmtr.
TBMM ile Bolevik Rusya arasnda 16 Mart 1921de
Moskova Anlamas imzalanarak stiklal Harbinde
Rusyadan silah ve maddi destek salanmtr.

Bu anlama ile Batum Grcistana braklmtr.

Batumun Grcistana braklmas ile TBMM,
Misak- Milliden ilk defa taviz vermi oluyordu.
Moskova Anlamas, Moskova Bykelisi Ali Fuat
Cebesoy, Dr. Rza Nur ve Yusuf Kemal Tengirenk
ile Rus Dileri Komiseri ierin arasnda
imzalanmtr.

Sovyet Rusyann Grcistan, Ermenistan ve

Azerbaycan igal etmesi zerine Dou snrnn
yeniden gzden geirilmesi gerekti.
Sakarya Savann kazanlmasndan sonra TBMM
ve Sovyet Rusyaya bal sz konusu cumhuriyetler
arasnda 13 Ekim 1921de Kars Anlamas
imzalanmtr. Bu anlama Moskova Anlamasnn
bir tekrar olup, Trkiyenin Dou snrn
kesinletirmitir.
Bu arada, 1 Mart 1921de Trk-Afgan Anlamas
imzalanm ve her iki devlet birbirlerinin
bamszln tanmtr. TBMMyi tanyan ilk
slam devleti Afganistandr.

www.uzem.yildiz.edu.tr
Kzm Karabekir Gmr Antlamas'n
imzalamak iin yola kmadan nce

Kars Antlamas'na gre snrlar

www.uzem.yildiz.edu.tr

ngiltere le Olan likiler

I. Cihan Harbi sonunda ngiltere

jeopolitik konumu ve zengin

petrol yataklar nedeniyle
Osmanl topraklarnda kar
sahibi olmak istemi ve igallere
balamtr.
Savalardan bkan ngiliz halk
barn biran nce gelmesini
istediinden Lloyd George
hkmetine basksn arttrm,
bu nedenle ngiliz hkmeti
Anadoluda direk silahl
atmadan kanm ve Yunan
ordusunu desteklemitir.

Anadoludaki Yunan igalleri son

bulunca Trk ordusu Dou

Trakyay kurtarmak iin Boazlara
ynelmi ve ngilizler ile Kurtulu
Savanda ilk defa silahl atma
ihtimali domutur.
Ancak Mudanya Mtarekesinin (311 Ekim 1922) imzalanmasyla bu
sorun zlmtr.
Bu atekesle, Milli Mcadelenin

askeri aamas sona ermitir.

Trakya, stanbul ve Boazlar
diplomatik yolla kurtarlmtr.
stanbulun ynetimin Trkiyeye
braklmas ise Osmanl
Devletinin artk sona erdiinin
bir gstergesidir.

Lozan Bar Konferansnda (24

Temmuz 1923) en hararetli

tartmalar ngiltere ve Trk heyeti
arasnda yaanmtr.

www.uzem.yildiz.edu.tr

Sykes-Picot Anlamas (16 Mays 1916)

www.uzem.yildiz.edu.tr

Fransayla likiler
Franszlar Anadoluda Adana, Urfa, Antep ve
Mara blgelerini igal etmiler, blgedeki
Ermenileri kkrtarak igallerini
geniletmeye almlardr.
Ancak Kuva-y Milliye birlikleri Franszlar
blgeden ekilmeye zorlamlardr.
Franszlar, Sakarya Sava sonrasnda 20
Ekim 1921de Ankara hkmetiyle Ankara
tilafnamesini (n Bar) imzalamlardr.
Fransa igal ettii topraklar boaltmtr.
Yine bu anlamann 7. maddesine gre
skenderun mntkas iin (Hatay) zel
idari rejim kurulacaktr.
skenderunda zerk bir ynetim
oluturulmas, yani blgenin Franszlara
braklmas Misak- Milliye aykrdr.
Bununla birlikte, anlamann zellikle 7.
maddesini iyi bir ekilde kullanan Trkiye,
Fransa ile yaanlan uzun bir diplomatik
mcadeleden sonra Hatay anavatan
topraklarna katmtr.
Mudanya Atekes Anlamasnn
imzalanmasnda Franszlarn, zellikle de
Franklin Bouillonun arabuluculuu etkili
olmutur.

Ankara tilafnamesini Fransa adna

imzalayan Henry Franklin-Bouillon
(1870-1937) ve Atatrk

www.uzem.yildiz.edu.tr

talyayla likiler

I. Dnya Savanda tilaf Devletleri yannda savaan

talya, gizli anlamalarla Anadolu ve Dou Akdenizde
karlar elde etmiti.
Fakat Paris Bar Konferansnda (18 Ocak 1919) zmir ve
evresinin Yunanistana verilmesi talya ile
mttefiklerinin arasn amtr.
Anadoluda talyan igaline kar byk apta silahl
atma yaanmamtr.
talyadaki i karklklar ve stiklal Harbinin TBMM
tarafndan kazanlmasyla talyan birlikleri bir anlama
yapmadan ve her hangi bir istekte bulunmadan igal
ettikleri yerlerden ekilmilerdir.
tilaf Devletleri, Ankara hkmetini talyann
araclyla Londra Konferansna (23 ubat-12 Mart 1921)
davet etmilerdir. Bylece Ankara hkmeti resmen
tilaf Devletleri tarafnca tannm oluyordu.
tilaf Devletleri, TBMMyi Konferansa stanbul
Hkmeti araclyla arm, Atatrkn bunu kabul
etmemesi zerine talyann arabuluculuuyla davet
etmilerdir.
Konferans srasnda Osmanl Devleti Londra
Bykelisi eski Sadrazam Ahmet Tevfik Paa
(Okday)Milletin gerek temsilcisinin Ankara
hkmeti temsilcisi Bekir Sami Bey (Kunduk) olduunu
syleyerek konferansta sz ona brakmtr.

www.uzem.yildiz.edu.tr

Drt Bykler (the Big Four)" Paris Bar Konferansnda [soldan saa, David
Lloyd George (ngiliz), Vittorio Orlando (talyan), George Clemenceau (Fransz)
ve Woodrow Wilson (Amerikan)]

www.uzem.yildiz.edu.tr

Yunanistanla likiler

Tuamiral Mark Lambert Bristol

(17 Nisan 1868 13 Mays 1939)

Yunanistann Anadoludaki igallere katlmasna

Paris Bar Konferansnda (1919) karar verilmi, bu
durum talya ile tilaf devletlerinin arasnn
almasna neden olmutur.
Yunanistan, ngiltereden ald destekle Bat
Anadolu ve Dou Trakyay kendi topraklarna
katmaya almtr.
Bu nedenle, halk Yunan igaline byk tepki
gstermi ve ilk Kuva-y Milliye birlikleri Yunanllara
kar kurulmutur.
Yunanllarn zmirde yaptklar katliam dnya
kamuoyunda tepkiyle karlannca durumu
aratrmak zere Amerikal Amiral Bristol
bakanlndaki bir heyet zmire gnderilmitir.
Amiral Bristolun raporuna gre;
Bat Anadoludaki katliamlarn sorumluluu
Yunanllara aittir. Yunan kuvvetleri Bat
Anadoludan ekilmelidir.
zmir ve evresinde nfus ounluu Trklere aittir,
blge Yunanllara verilemez.
Bu rapor, Milli Mcadelenin haklln uluslararas
kamuoyuna duyuran ilk hukuki ve tarafsz belgedir.
Yunan ordusunun Anadoludan karlmas, Milli
Mcadelenin baaryla sonulanmasn salamtr.

www.uzem.yildiz.edu.tr
Yunan Evzonlar zmir'de tren
yrynde

Yunan kzlar zmir'in igalini kutluyor

www.uzem.yildiz.edu.tr

1923-1950 Yllar Aras Dnemin Ynetimi

Cumhurbakanlar

Hkmetler
I. Mustafa smet [nn] Hkmeti
Halk Frkas (HF)
(30 Ekim 1923-6 Mart 1924)
II. M. smet [nn] Hkmeti-HF
(6 Mart 1924-22 Kasm 1924)
Ali Fethi [Okyar] Hkmeti
Cumhuriyet Halk Frkas (CHF)
(22 Kasm 1924-3 Mart 1925)
III. M. smet [nn] Hkmeti-CHF
(3 Mart 1925-1 Kasm 1927)

Mustafa Kemal [Atatrk]

(29 Ekim 1923-10 Kasm 1938)

Mustafa smet [nn]

(11 Kasm 1938-22 Mays 1950)

IV. M. smet [nn] Hkmeti-CHF

(1 Kasm 1927-27 Eyll 1930)
V. M. smet [nn] Hkmeti-CHF
(27 Eyll 1930-4 Mays 1930)
VI. M. smet [nn] Hkmeti-CHF
(4 Mays 1931-1 Mart 1935)
VII. M. smet [nn] Hkmeti
Cumhuriyet Halk Partisi (CHP)
(1 Mart 1935-1 Kasm 1937)
I. Mahmut Celal Bayar Hkmeti-CHP
(1 Kasm 1937)-11 Kasm 1938)
II. Mahmut Celal Bayar Hkmeti-CHP
(11 Kasm 1938)-25 Ocak 1939)
I. Refik Saydam Hkmeti-CHP
(25 Ocak 1939-3 Nisan 1939)
II. Refik Saydam Hkmeti-CHP
(3 Nisan 1939-9 Temmuz 1942)
I. kr Saraolu Hkmeti-CHP
(9 Temmuz 1942-9 Mart 1943)
II. kr Saraolu Hkmeti-CHP
(9 Mart 1943-7 Austos 1946)
Recep Peker Hkmeti-CHP
(7 Austos 1946-10 Eyll 1947)
I. Hasan Saka Hkmeti-CHP
(10 Eyll 1947-10 Haziran 1948)
II. Hasan Saka Hkmeti-CHP
(10 Haziran 1948-16 Ocak 1949)
emsettin Gnaltay Hkmeti-CHP

Dileri Bakanlar

Dileri Genel Sekreterleri

M. smet [nn]
(26 Ekim 1922-22 Kasm 1924)
Tevfik Kamil [Koperler]
(4 Eyll 1923-27ubat 1926)
kr Kaya
(22 Kasm 1924-3 Mart 1925)
Ahmet Hikmet [Mftolu]
(27 ubat 1926-22 Austos 1926)
Ali evki [Berker]
(22 Austos 1926-26 Ekim 1927)
Tevfik Rt [Aras]
(4 Mart 1925-11 Kasm 1938)

Numan Menemenciolu
(1 Temmuz 1929-16 Austos 1943)

Mehmet kr Saraolu
(11 Kasm 1938-13 Austos 1943)

Numan Menemenciolu
(13 Austos 1943-25 Haziran 1944)
Hasan Saka
(13 Eyll 1944-10 Ekim 1947)

Mehmet Cevat Akaln

(16 Austos 1943-15 Ekim 1945)
Feridun Cemal Erkin
(15 Ekim 1945-25 Austos 1947)

Necmettin Sadak
(10 Ekim 1947-22 Mays 1950)

Fuat Carm
(25 Austos 1947-16 Temmuz 1949)

www.uzem.yildiz.edu.tr

Atatrkn ve Dnem Trkiyesinin D Politika lkeleri

Milli snrlar korumak,

Dnya barna katk salamak,

Aklc ve gereki politikalar izlemek,
Bamszlmza sayg duyan devletlerle her alanda ilikiler gelitirmek,
Trkiye cumhuriyeti ve Trk milletinin uluslararas saygnln arttrmak,
Ulusun gelecei tehlikede olmadka savaa girmemek,
Dier devletlerin i ilerine karmamak ve kendi i ilerine karlmasna
frsat vermemek,
Uluslararas sorunlarn hukuka dayal olarak ve bar salayacak ekilde
zmne katk salamak,
Uluslararas bar salamay amalayan kurulular desteklemek ve
bunlara katlmak,
Drst, ak, tutarl olmak ve gereklemeyecek emeller peinde
komamak.
Atatrkn, Yurtta sulh (bar), Dnyada sulh (bar) sz Trk D
Politikasna yn vermitir.

www.uzem.yildiz.edu.tr

Lozan Antlamasndan Sonra Trk D Politikas

Birinci Dnem: 1923-1930

kinci Dnem: 1930-1939

Lozan Antlamasyla Trk

Bu dnemde; Trkiye, kendi

devleti, uluslararas alanda

bamsz bir devlet olduunu
kabul ettirmi ve egemenliini
zedeleyen birok engeli amtr.
Bu dnemde; Lozandan kalan
sorunlarn zlmesi iin
allmtr.
Musul Sorunu, D Borlar, Nfus

Mbadelesi ve Yabanc Okullar

konularnda Trk D Politikasn
etkileyen gelimeler yaanmtr.

blgesel sorunlarnn
zlmesinin yannda; II. Dnya
Sava tehlikesine kar kendi
gvenliinin yannda dnya
barn salamay amalayan
politikalar izlemitir.
Bu balamda, Milletler Cemiyetine

(Cemiyet-i Akvam) girilmi, Balkan

Antant ve Sadabad Pakt
imzalanm, Hatay Anavatana
katlm, Montr Boazlar
Szlemesi ile Boazlar zerindeki
Trk egemenlii salanmtr.
Bu gelimelerle, Trkiyenin d
lkeler arasndaki saygnl
artmtr.

www.uzem.yildiz.edu.tr

Lozan Antlamas'na gre

Trkiye'nin snrlar

Sevr Antlamas'na gre Osmanl

topraklarnn paylamn
gsteren harita

www.uzem.yildiz.edu.tr

Nfus Mbadelesi (Deitirilmesi)

Lozan Antlamasnda stanbuldaki
Rumlar ile Bat Trakyadaki Trklerin
dnda; Yunanistandaki Trklerle,
Trkiyedeki Rum nfusun karlkl olarak
deitirilmesi kararlatrlmtr.
Yunanistann stanbulda daha fazla Rum
kalmasna ynelik srar grmeleri
tkamtr.
Trkiye, durumu Milletler Cemiyetine
gtrmse de Cemiyet konuya kesin bir
zm getirememitir.
Trkiye ile Yunanistan arasnda artan
gerginlik iki lkenin 10 Haziran 1930da
anlamasyla sonulanmtr.
Buna gre, Bat Trakya ve stanbulda
yaayan Trkler ve Rumlarn yerleme
tarihlerine snrlama yaplmakszn
yerleik saylmas (etabli-yre sakini)
kararlatrlm, bu blgelerdeki nfus,
mbadele ilemine tabi tutulmamtr.

Mbadele sorunun bar yollarla

zmlenmesi iki lke arasndaki
ilikileri olumlu etkilemi, Yunan
Babakan Venizelosun Trkiyeyi ziyaret
etmesi (27-31 Ekim 1930) dostluk
ilikilerini glendirmitir.
Venizelos,
Trk-Yunan Dostluk Anlamasnn
imzalanmas,
Balkan devletleri arasnda anlama
yolunun almas ve
Yakn Douda barn salanmasna
katklarndan dolay
Atatrk 1934te Nobel Bar dlne
aday gstermitir.
1930lu yllarda balayan Trk-Yunan
dostluu 1950li yllarda balayacak olan
Kbrs sorunu nedeniyle bozulacaktr.

www.uzem.yildiz.edu.tr

www.uzem.yildiz.edu.tr

Mbadilleri yeni evlerine

getiren ''GLCEMAL'' Vapuru

www.uzem.yildiz.edu.tr

Yabanc Okullar Sorunu

Osmanl ynetimi, zellikle 19. yzyla Batl
devletlerin lke corafyasnda okullar
amalarna izin vererek Avrupa eitim
sisteminin ve kltrnn lkeye
kazandrlmasn amalamtr.
Bu sre ierisinde Osmanl corafyasnda
ABD, ngiltere, Fransa, talya, Almanya ve
Avusturya gibi devletlerin okullar
almtr.
Lakin bu okullar zamanla denetimden uzak
kalm, byk devletlere sempatizan
yetitiren, misyonerlik (Hristiyanlk)
faaliyetleri yapan ve Trk devleti aleyhine
dnceler empoze eden okullar haline
gelmitir.
Lozan Antlamasnda Trk heyeti bu
okullarda eitim ve mfredat konusunda
tek yetkili kurumun Trkiye olmas
gerektiini taraflara kabul ettirmitir.

Maarif Tekilat Kanunu (1926) ile TBMM,

yabanc okullarda Trke, Corafya ve Tarih
derslerinin Trk retmenler tarafndan
okutulmasn, okullarda topluca dini tren
(ayin) yaplmamasn, dini sembol ve
ikonlarn (dinsel resim ve heykeller; ha, sa,
Meryem resimleri gibi) kaldrlmasn,
kitaplarda Trkiye aleyhine ifadelerin yer
almamasn istemi ve bunlara uymayan
okullarn kapatlacan belirtmitir.
Bu karara Fransa ve Papalktan (Vatikan)
tepkiler gelmi, ancak Trkiye durumun bir
i politika konusu olduunu syleyerek
ald karar uygulam ve ynetmeliklere
uymayan okullar kapatmtr.
Trkiyenin yabanc okullarn statsn
herhangi bir devletle grmeden
zmlemesi, i ve d politikada gl bir
devlet haline geldiinin gstergesidir.

www.uzem.yildiz.edu.tr
stanbul Amerikan Robert Lisesi
veya eski ismiyle Robert Kolej,
kuruluu 1863

Saint Michel Fransz lisesi,

kuruluu 1886

www.uzem.yildiz.edu.tr

Irak Snr ve Musul Sorunu

Lozan grmelerinde Trk heyeti, halkn ounluunun Trk olmas nedeniyle ve Musulun igalinin
Mondros Mtarekesi (30 Ekim 1918) sonrasnda gerekletiini (15 Kasm 1918) belirterek Musul ve
Sleymaniye blgelerinin Trkiyeye braklmasn istemitir.
Irak manda ynetimini kuran ngiltere, blgenin yeralt zenginlikleri ve stratejik nemi nedeniyle Musulun
Araplara verilmesini ve Irak topraklarnn paralanmamas gerektiini ileri srmtr.
likilerin gerginlemesi zerine Musulun stats Lozan Antlamas sonras taraflar aras ikili grmelere
braklm, zme ulalamazsa Milletler Cemiyetine gidilmesi kararlatrlmtr.

Bu dnemde ngiltere, Milletler Cemiyetinin en gl yesiyken; Trkiye bu cemiyete ye bile deildi.

Mays 1924te balayan grmelerde ngiltere, Hakkarinin de Iraka braklmasn savunmu ve Trkiyenin
serbest seimler ve halk oylamas (plebisit) tekliflerini reddetmitir.
Taraflar tezlerinde srar edince konu Milletler Cemiyetine bal Lahey Adalet Divanna (International Court
of Justice) gtrlmtr.
Nasturi Ayaklanmasn (7 Austos 26 Eyll 1924) ve eyh Sait syann (ubat-Nisan 1925) destekleyen
ngiltere, Avrupa kamuoyunda isyanlar Trkiye aleyhine kullanm ve Trk ordusu bu dnemlerde
ayaklanmalarla uramak zorunda kalmtr.
Lahey Adalet Divannn ngilizleri hakl bulmas zerine Trkiye, ngiltere ile 5 Haziran 1926da Ankara
Antlamasn imzalayarak sorunu zmlemitir.

Antlamaya gre;

Musul, ngiliz ynetimi altndaki Irakta kalacak,

Irak Hkmeti Musul petrollerinden alaca verginin % 10unu 25 yl sreyle Trkiyeye verecektir.
Ayrca, Hakkari snrnda Trkiye lehine dzeltme yaplmtr.

Antlamaya yaplan bir ek ile, Trkiye payn 500 bin ngiliz sterlini olarak alm, karlnda Misak- Milli
snrlar iinde yer alan Musuldan vazgemitir.
Bu anlamayla Trk-ngiliz gerginlii sona ermitir.
Ankara Antlamasnn en nemli eksiklerinden birisi de Musul Trklerinin korunmas konusunda esasl bir
nlem getirmemesidir.

www.uzem.yildiz.edu.tr

D Borlar Sorunu
Osmanl Devleti, ilk d borcunu 1853-1856
Krm Sava (Osmanl-Rus) srasnda
ngiltereden almtr.
Zamanla ok borlanan Osmanl ynetimi,
borlarn deyebilmek iin 1881 ylnda
Dyun-u Umumiye daresini kurmutur.
Trkiye, Lozan Antlamasyla Osmanldan
kalan borlarn Osmanl Devletinden ayrlan
dier devletlere de pay edildikten sonra
kendisine den ksmn denmesini kabul
etmiti.
Bununla birlikte demenin nasl yaplaca
daha sonraki grmelerle belirlenecekti.
1928 ylnda alacakl devletlerle yaplan
anlamayla bor miktar ve deme ekli
belirlendi.
1929 Dnya Ekonomik Krizi nedeniyle
borlarn denmesinde aksamalar olmutur.
Bu durum alacakl devletlerden en fazla paya
sahip olan Fransa ile ilikilerin
gerginlemesine neden oldu.
Trkiye borlarn telenmesini istemi ve
1933te yaplan bir anlamayla borlarn
denme ekli yeniden yaplandrlmtr.
D Borlar Sorunu, Trkiyenin Fransa ile
olan ilikilerini olumsuz ynde etkilemitir.

Sultan Abdlmecit dneminde devlet

ilk d borcu almtr, saltanat 1839-1861

www.uzem.yildiz.edu.tr

1930-1939 Aras Trk D Politikas

Trkiyenin Milletler Cemiyetine Girmesi (18 Temmuz

1932)
Balkan Antant (9 ubat 1934)
Montr Boazlar Szlemesi (20 Temmuz 1936)
Sadabat Pakt (8 Temmuz 1937)
Hatayn Trkiyeye Katlmas (1939)

www.uzem.yildiz.edu.tr

Trkiyenin Cemiyet-i Akvama (Milletler Cemiyeti) Girmesi

1918de Wilson lkeleriyle ilk defa

kurulmas nerilen Milletler Cemiyeti, I.

Dnya Savandan sonra Paris Bar
Konferansnda alnan kararla, Ocak
1920de merkezi Cenevre (svire) olacak
ekilde kurulmutur.
Cemiyetin kurulu amac, devletler
arasndaki sorunlar diplomatik yollarla
zmek ve bar ortamn srdrmekti.
Trkiyenin d politikada bar esaslar
benimseyerek Sovyet Rusya ile 17 Aralk
1925te Paris Antlamasn, 5 Haziran
1926da ngiltere ile Musul Sorununun
zmne ilikin Ankara Anlamasn,
Afganistan ile 1 Temmuz 1929 tarihli
Dostluk Anlamasn imzalamas ve
Yunanistanla 1930lu yllarda ilikilerini
gelitirmesi, ayrca Cenevredeki Avrupa
Silahszlanma Konferansna (1928)
katlmas ve uluslararas ilikilerde sava
yasaklayan Briand-Kellogg Paktn (1929)
imzalamas,
Milletler Cemiyetine ye olan lkelerin

Trkiyeye kar sempatisini arttrmtr.

Bu gelimeler zerine spanya,

Trkiyenin Milletler
Cemiyetine ye olmasn teklif
etmi, Yunanistann da
desteiyle bu teklif kabul
edilmitir.
Milletler Cemiyeti Genel Kurulu
18 Temmuz 1932de toplanm ve
43 yenin oybirlii ile Trkiyeyi
yelie kabul etmitir.
Trkiye, Cemiyete girdikten iki
yl sonra (1934) konsey yeliine
seilmitir.

www.uzem.yildiz.edu.tr

19201945 yllar arasnda Milletler Cemiyeti iindeki yelerin ve dnyann durumu ve

sa alt kede cemiyetin amblemi

www.uzem.yildiz.edu.tr

Balkan Antant (9 ubat 1934)

I. Dnya Sava sonrasnda Balkan

devletleri arasnda dostluk

kurulamam, 1924te Yunan
Babakan Venizelosun Balkan
Birlii teklifi karlk bulmamtr.
1930lu yllarda Avrupadaki
ekonomik ve sosyal dalgalanmalar,
Almanya ve talyada ortaya kan
ar milliyeti ve yaylmac
ynetimler blge lkeleri iin ciddi
bir tehdit oluturmaya balamtr.
Bunlarn zerine Trkiyenin
nderliinde Yunanistan,
Yugoslavya ve Romanyann
katlmyla (talya ve Bulgaristann
olumsuz tutumlarna karn) 9
ubat 1934te Atinada Balkan
Antant imzalanmtr.

Sz konusu lkeler, toprak

btnlklerine sayg
gsterecekleri, iilerine
karmayacaklar ve ekonomik
ibirliini gelitireceklerine dair
anlamlardr.
Arnavutluk talyan basks,
Bulgaristan ise; Makedonya
snrnda Yunanistan ve
Yugoslavya ile yaad
anlamazlklar nedeniyle antanta
katlmamtr.
Trkiye bu dostluk anlamasyla
Bat snrn gvence altna alm,
ancak II. Dnya Savayla pakt
dalmtr.
II. Dnya Sava iinde, Trkiye
hari dier devletler ya talya ya da
Almanya igaline maruz
kalmlardr.

www.uzem.yildiz.edu.tr

Balkan Antantn mzalayan Devletler

(Trkiye, Yunanistan, Yugoslavya ve Romanya)

www.uzem.yildiz.edu.tr

Montr Boazlar Szlemesi (20 Temmuz 1936)

Lozan Antlamasnn Boazlarla ilgili olan
maddesinde; Boazlar Komisyonunun
devam etmesi, Boazlarn her iki yakas ile
Marmara Denizindeki adalarn silahtan,
ayrca Boazlarn evresindeki 20 kmlik bir
alann da askerden arndrlmas
kararlatrlmt. Bu blgelerin kontrol de
Milletler Cemiyetinin garantisi altnda
olacakt.
Bu durum Trkiyenin egemenlik haklarn
snrlam, Marmara ve evresinin
gvenliini tehlikeye drmt.
1930lu yllarda Milletler Cemiyetinin
Almanya, talya ve Japonyann saldrgan ve
yaylmac politikalarn engelleyememesi,
Trkiyenin Boazlar konusunu yeniden
gndeme getirmesine neden oldu.
Bu dnemde, Lozan Antlamasnda
Boazlar Szlemesine taraf olan Japonya,
Manuryaya saldrd (1931) ve Milletler
Cemiyetinden ayrld (1933).
talya, Habeistan igal etti (1935).
Almanya ise Versailles Antlamasna
aykr olarak Ren blgesini silahlandrd (7
Mart 1936).

Trkiye, 10 Nisan 1936da Lozan

Antlamasn imzalayan devletlere bir
nota gndererek Boazlarla ilgili
statnn tekrar dzenlenmesini
istemitir.
Trkiye talebini uluslararas hukuk
asndan rebus sic stantibus (koullar
deitii taktirde) ilkesine
dayandryordu.
Bunun zerine svirenin Montreux
(Montr) ehrinde toplanan uluslararas
konferansa, Lozan Boazlar
Szlemesine taraf talya hari; Trkiye,
ngiltere, Fransa, Sovyet Rusya, Japonya,
Yunanistan ve Romanya katlm ve
anlama 20 Temmuz 1936da
imzalanmtr.
talya iki yl sonra anlamay tanyacaktr.

www.uzem.yildiz.edu.tr

www.uzem.yildiz.edu.tr

Anlamann nemli Maddeleri

Lozanda kurulan Boazlar

Komisyonu kaldrlarak btn

yetkileri Trkiyeye devredilecektir.
Lozana gre Boazlarn iki yannda
askersiz duruma getirilen yerlerde,
Trkiye asker ve silah
bulundurabilecektir, tahkimat
yapabilecektir.
Ticaret gemilerinin Boazlardan
geii her iki ynde serbest olacak,
sava gemilerinin geii ise zaman
ve arlk bakmndan
snrlandrlacaktr.
Trkiye, savaa girer veya bir sava
tehlikesi ile karlarsa Boazlar
kapatabilecektir.

Szlemenin nemi:
Lozan Antlamasndaki
Trkiyenin egemenliini
snrlandran hkmler
kaldrlmtr.
Trkiyenin toprak btnl
salanm ve lke gvenlii
artrlmtr.
Trkiyenin Dou Akdenizdeki
nemi ve dolaysyla uluslararas
arenada nemi artmtr.
Sovyetler Birlii, gneyinden
gelebilecek tehditlere kar
gvenliini salam oldu. Bu
durum Trkiye ile Sovyet Rusya
arasndaki ilikilerin gelimesini
salamtr.
Trkiye, byk bir siyasi ve
diplomatik zafer kazanm ve
lkenin uluslararas alanda
saygnl artmtr.

www.uzem.yildiz.edu.tr

www.uzem.yildiz.edu.tr

www.uzem.yildiz.edu.tr

Sadabat Pakt (8 Temmuz 1937)

Almanya ve talyann yaylmac (irredentist) politikalarnn

Trkiyenin de bulunduu blgeyi tehdit etmesi ve talyann

Habeistan [Etiyopya] igal etmesi Ortadouda ibirliini
gerekli klmtr.
Bu amala 8 Temmuz 1937de Trkiye, ran, Irak ve Afganistan
arasnda randa Sadabat Pakt imzalanmtr.
ye lkeler; karlkl olarak snrlara saygl olmay, Milletler
Cemiyetinin kararlarna uymay, dostluk ve ibirliini
gelitirmeyi kabul etmilerdir.
Paktn imzalanmasndan sonra ngiltere ve ABD, sz konusu
gelimeden memnuniyet duyduklarn belirtmilerdir.
Bununla birlikte; II. Dnya Savann kmasyla Balkan
Antantnda da olduu gibi Pakt dalmtr.

www.uzem.yildiz.edu.tr

Sadabat Paktn mzalayan Devletler: Trkiye, ran, Irak ve Afganistan

www.uzem.yildiz.edu.tr

Hatayn Trkiyeye Katlmas (1939)

Milli Mcadele srasnda Sakarya Zaferinin

hemen sonrasnda Fransa ile Ankara tilafnamesi
(n Bar Anlamas), 20 Ekim 1921de imzaland.

Bu anlama ile talyann ardndan Fransada Trk

topraklarndan kmay kabul etmi ve ngiltere
yalnz kalmtr.

Buna gre, skenderun Sanca, Suriye snrlar

iinde kalmt. Ancak anlamann 7. maddesine
gre skenderun zel bir idareye sahip olacak,
Trk paras resmi para olarak kullanlabilecek ve
halka milli kltrlerini koruma konusunda her
trl kolaylk salanacakt.
1936 ylnda milletleraras gelimelere bal olarak
Fransa, mandas olan Suriye ve Lbnana
bamszlk vermi ve skenderun blgesini
zerindeki yetkilerini Suriyeye devrederek
buradaki Trklerin durumunu gz nne
almamt.
Trkiye bu gelimeler zerine Fransaya bir nota
vererek skenderunun bamszln tanmasn
istedi. Ancak Fransa bu teklifi reddetti.
Konu Milletler Cemiyetine gitti. Cemiyetin
almalar da netice vermedi.
Bu arada Atatrkn grleri dorultusunda
skenderun Sanca 1936dan itibaren Hatay
ismiyle anlmaya balanmtr.

Montr Boazlar Szlemesinin Trkiye lehine

neticelenmesinden sonra, Trk hariciyesi byk
oranda Hatay meselesine zerine odakland.
Hitlerin Avusturyay ilhakndan sonra Avrupadaki
gler dengesi bozulmaya balad ve Fransa tutumunu
yumuatmak zorunda kald.
3 Temmuz 1938de Trkiye ve Fransa skenderunun
toprak btnlnn korunmas ve iki devletin
blgede asker bulundurmas konusunda anlat.
Atatrkn youn gayretleri neticesinde, Milletler
Cemiyeti ve Fransann da onayyla 2 Eyll 1938de
yaplan seim sonucu bamsz Hatay Cumhuriyeti
kuruldu.

Devletin cumhurbakanlna Tayfur Skmen,

babakanlna ise Abdurrahman Melek seilmitir.

23 Haziran 1939da Trkiye ve Fransa bir anlama

imzaland. 29 Haziran 1939de Hatay Meclisi
Trkiyeye balanmak istedi ve Trkiye bu karar 30
Haziran 1939da onaylad.
Dnyann yeni bir savaa doru gidiyor olmas ve bu
konjonktrn Trk hariciyesi tarafndan iyi
deerlendirilmesi, ayrca yaklamakta olan dnya
savann balamas durumunda blgesinde gl bir
Trkiyeyi kaybetmek istememesi Fransann Trk
isteklerini kabul etmesinde byk bir rol oynamtr.
Hatay meselesi Atatrkn lmnden sonra Misak-
Milli dorultusunda Trkiye lehine zmlenmitir.
Bu durum Trkiyenin siyasi ynden glendii
gstermektedir.

www.uzem.yildiz.edu.tr

Cumhurbakan smet nn, iltihak kararnn alnmasnn ardndan Hatay'da

www.uzem.yildiz.edu.tr

Hatay Devleti pullar ve

Hatay Cumhuriyeti Bayra

www.uzem.yildiz.edu.tr

Atatrk Dnemindeki Dier Baz Gelimeler

Briand-Kellog Pakt ve
Litvinov Protokol

Locarno Antlamas
Fransann Almanyaya gvenmemesinden

dolay; Fransa, Almanya ve Belika,

Versailles Antlamasyla izilmi olan
Almanyann bat snrlarn karlkl olarak
garanti etmiler , anlamazlklarn bar
yoluyla ve Milletler Cemiyeti vastasyla
zmlenmesini kabul etmilerdir.
Bu pakt bozacak olan devlete kar, dier
imzac devletler birlikte hareket
edeceklerdi.
Almanya, bu anlama ile I. Dnya
Savann ardndan uluslararas ibirliine
yeniden adm atm, bir sre sonra Milletler
Cemiyetine ye olmu ve Fransa ile
gerginlik azalmtr.
Bu anlamay, Fransa, ngiltere, talya,
Almanya, Belika, Polonya ve
ekoslovakya, Londrada imzalamlardr (1
Aralk 1925).
Trkiye, bu pakta katlmamtr.
Almanya, Ren blgesine asker sevk ederek,
Locarno Antlamasna son vermitir.

Fransann Locarno Anlamasna ramen dou

snrlarnn gvenliliini yeterli grmemesi ve baka
garantiler elde etmek istemesi zerine, Fransz
Dileri Bakan Briand, ABDye ikili bir bar pakt
imzalamay teklif etti.
ABD Dileri Bakan Kellog dier byk devletlerin de
bar paktna katlmasn nderdi.
Bunun zerine ABD ve Fransann nclnde dnya
barn korumak amacyla bir pakt yaplmtr.
Pakt ABD, Fransa, ngiltere, Almanya, talya, Polonya,
ekoslovakya, Belika, Japonya ve Trkiye imzalamtr
(27 Austos 1928).
Kellog Pakt'n Sovyetler, Batllarn Sovyet Rusya'y
izole etmek, ember iine almak, Sovyet Rusya'ya kar
mcadele etmek ve kendilerine kar kurduklar bir
kombinezon olarak karlamlard. Fakat Fransz
hkmetinin daveti zerine 1928 Ekim'inde Sovyet
Rusya da bu pakta katlmtr.
Briand-Kellog Pakt ile savunmaya dayanmaya sava
kanun d saylm ve uluslararas ilikilerde bar
yollara bavurulmas esas benimsenmitir.
Litvinov Protokol; Sovyetlerin nclnde
tarafszlk ve saldrmazlk hkmlerini ieren bu
protokol Letonya, Estonya, Litvanya, Polonya,
Romanya, ran ve Trkiye imzalamtr (9 ubat 1929).
Bu anlamalar sorunlara pratik zmler getirememi
ve II. Dnya Savann kmasn nleyememitir.

www.uzem.yildiz.edu.tr

II. Dnya Sava

Nedenleri
I. Dnya Sava sonrasnda yaplan anlamalarn

ok ar koullar iermesi (zellikle Almanya ile

imzalanan Versailles),
Galip devletlerin karlarn srdrmek
istemeleri,
Sava sonunda kurulan Milletler Cemiyetinin
yenen devletlerin etkisi altnda kalmas ve
ngilterenin gdmnden kamamas,
talyann galip devletler arasnda olmasna
ramen sava sonrasnda beklentilerinin
karlanmamas,
Almanya ve talyada ar milliyetiliin
ykselmesi, Almanyada Nazilerin (Adolf
Hitler) talyada Faistlerin (Benito Mussolini)
iktidara gelmeleri ve yaylmac politikalar
izlemeleri,
Japonyann Uzakdouda glenmek iin
Batllar Asyadan karmaya ynelik
faaliyetleri, (Asya Asyallarndr slogan)
Almanya ve talyann anlaarak Roma-Berlin
Mihverini kurmalar (1936) ve daha sonra bu
birlie Japonyann da katlmas (Roma-BerlinTokyo Mihveri)

Savan Geliimi

II. Dnya Sava Almanyann Polonyaya

saldrmasyla balad (1 Eyll 1939).
ngiltere ve Fransa, Polonyann yannda yer
alrken; talya Almanyann yannda savaa girdi.
Almanya ksa srede Polonya ve Fransay igal
ederek, Avrupada kontrol ele geirdi.
Alman ve talyan ordular Balkanlar igal etti.
Savan banda Almanyann yannda yer alan
Sovyetler, Balkanlarn igalini tepkiyle karlad.
Almanya ngiltereye bir trl beklenen darbeyi
vuramaynca sava uzad.
1941 ylnda sava alan iyice geniledi. ABD ve
Sovyetler, ngilizlerin safnda; Japonya ise
Almanyann yannda yer ald.
ABD, bir yandan Japonya ile mcadele ederken,
dier yandan ngiltereyi destekledi. ABD,
desteiyle ngiltere Akdenizdeki kontrol ele
geirdi.
ngiliz ve ABD ordular 1942 ylnda talyaya
karma yaparak; talyay devre d braktlar.
Yenilen talyada ynetim deiti ve yeni ynetim
1943ten itibaren Almanyaya sava ilan etti.

www.uzem.yildiz.edu.tr

www.uzem.yildiz.edu.tr

Savan Geliimi
Almanya, Sovyet Rusyaya sava ilan

etti ve Rus ordularna stnlk

salayarak Moskova nlerine kadar
geldi.
1943 ylna kadar sava kontrol eden
Almanya bu tarihten itibaren
sarslmaya balad. Kaynaklar
tkenen Almanya, souk k
artlarnn da etkisiyle Ruslara
yenildiler ve geri ekilmek zorunda
kaldlar.
Almanya doudan Ruslar; batdan da
Normandiya karmasn yapan ABD
ve ngiliz ordular tarafndan
sktrld ve teslim oldu.
Mttefikler Japonyaya yklenmeye
baladlar ve ABDnin Hiroima ve
Nagazakiye att Atom
Bombalarndan sonra Japonyann da
teslim olmasyla sava 10 Austos
1945te sona erdi.

www.uzem.yildiz.edu.tr

Hiroimaya Atom bombas atlmas

(6 Austos 1945 saat 08.15)

Nagazakiye Atom bombas atlmas

(9 Austos 1945 saat 11.02)

www.uzem.yildiz.edu.tr

Trkiyenin Sava Srasnda Tutumu

Sava baladnda tarafsz kalan Trkiye her an savaa girecekmi gibi hazrlk yaparken, sava
dnda kalabilmek iin ok dikkatli bir politika izledi. Her iki tarafta Trkiyeyi yanlarna ekmek
iin youn bir bask uyguluyordu.
Trkiye Ekim 1939da Ankarada ngiltere ve Fransa ile Karlkl Yardm Anlamas imzalar.
Buna gre, Avrupal bir devletin Akdenizde savaa yol aacak saldrs karsnda Trkiye,
ngiltere ve Fransa ile etkin bir ibirlii yapacak ve Bar Cephesinde yer aldn aklayacaktr.
Almanyann Balkanlar igal ederek, Trkiye snrlarna dayanmas, Trkiyede ciddi bir
tedirginlie neden oldu. Alman tehdidine kar snra ynak yapan Trkiye, Ankarada Almanya
ile bir saldrmazlk anlamas imzalad (18 Haziran 1941). Anlama ile Almanya Trkiyeye
saldrmama garantisi verdi. Trkiye de tarafsz kalaca taahhdnde bulundu.
Mttefiklerin Trkiye zerine basklar zerine 30 Ocak 1943te Adanada smet nn ve
Churchill bir grme yapt. Mttefikler Trkiyeden savaa girmesini isterken, Trkiye sava iin
hazrlksz olduunu ve Almanyann saf d olmasndan sonra Sovyetlerin galip gelecei bir
ortamdaki endielerini iletmitir.
22-26 Kasm 1943teki Kahire Grmelerinde ise Trkiye; ihtiyac olan silah ve malzemelerin
salanmas ve toprak btnlnn garanti edilmesi artyla savaa katlmay prensipte kabul
etmitir. Ancak Trkiyenin ihtiyalarnn tespiti konusundaki almalar sonuca
ulaamadndan yardmlar kesilir ve ilikiler durma noktasna gelir.
1944te Trkiye, Mttefiklerle ilikilerini yeniden canlandrmak iin Almanya ve hemen ardndan
Japonya ile diplomatik ve ekonomik ilikilerini kesmi, sava sonunda kurulacak olan Birlemi
Milletlere katlabilmek iin Almanya ve Japonyaya sava ilan etmitir. Trkiyenin savaa katlm
sadece ilan safhasnda olmu, fiili olarak savamamtr.
II. Dnya Sava'nn bitiminden sonra, Stalin Trkiyeden Kars, Ardahan ve Artvin vilayetlerini ve
stanbul ile anakkale Boazlarnda askeri sler isteyince, Trkiye, II. Dnya Sava'nn dier
galipleri olan ABD ve ngiltere ile ilikilerini glendirmek iins tek-partili Milli eflik
ynetiminden ok-partili demokrasi dzenine gemi ve 1952 ylnda NATO'ya ye olmutur.

www.uzem.yildiz.edu.tr

Roosevelt, nn ve Churchill kinci Kahire

Konferans'nda 4-6 Aralk 1943

Cumhurbakan nn ngiltere Babakan Sir

Winston Churchill ile Adana'da (30 Ocak 1943)

www.uzem.yildiz.edu.tr

II. Dnya Sava'nda " Byk" olarak adlandrlan Mttefik Devletler'in liderleri Winston
Churchill, Franklin D. Roosevelt ve Josef Stalin 4 ubat 1945 - 11 ubat 1945 tarihleri arasnda
SSCB'nin nde gelen tatil yeri Yalta'nn 3 km gneyinde bulunan Livadia Saray'nda bir araya
gelmilerdir. Yalta Konferans olarak adlandrlan toplantnn ana ekseni Dnya Sava sonras
Avrupa'nn yeni dzeni ve Avrupa topraklarnn yeniden ekillendirilmesi [paylalmas]zerinedir.

www.uzem.yildiz.edu.tr

II. Dnya Savann Trkiyeye Etkileri

Sava boyunca yar seferberlik uygulanm, yetikin nfusun askere alnmas ve Mttefiklerin Trkiyenin
Almanya ile olan ticaretini durdurmas yolundaki telkinleri retimde de neden olmutur.
Bu dnemde Trkiyenin ekonomi politikasn, 1940ta karlan ve hkmete ekonomiye mdahalede snrsz
yetki veren Milli Koruma Kanunu belirlemitir. Bu kanunla Petrol Ofisi ve Et ve Balk Kurumu kurulmutur.
Savan balamasyla her trl mala talep artm ve stokuluk balamtr. thalat ve yerli retimin azalmasyla
ortaya kan ktlk, devletin seferberlii para basarak finanse etme abas ile birleince enflasyon artmtr.
Sava ve ktlk nedeniyle halkn temel ihtiyalarn karlamak iin byk kentlerde Karne uygulamasna
geilmitir.
Sava dneminde oluan olaanst servetleri vergileyerek seferberlik finansmanna katk salamak amacyla
11 Kasm 1942de Varlk Vergisi adyla olaanst vergi uygulamas getirilmitir. Kanunun ncelikle ticaretle
uraan kentlilere, zellikle de gayrimslimlere uygulanmas, Kurtulu Savandan beri sregelen yerli
tccarlarn aznlklarn yerini alma politikasna katk salamtr.

Varlk Vergisi, gayrimslim nfusun Trkiyeden gn hzlandrm ve Trkiyenin imajn dnya kamuoyunda
olumsuz ynde etkilemitir.

Varlk Vergisi alnmayan iftilerden de 1944te ayni olarak Toprak Mahsulleri Vergisi alnmtr.
Trkiyede 1940-1945 yllar arasnda nfus art hznda azalma olmutur.
Sava sonras Trkiye, Devletilik ilkesi dorultusunda hazrlad plan kaldrm ve yerine Marshall yardm
programna katlmay salayacak Trkiye ktisadi Kalknma Plann hazrlamtr (1947).
17 Nisan 1940ta kyllerin kendi yrelerinde pratik bilgilerle eitilmesini ngren Ky Enstitleri
kurulmutur.
nsanlarn savataki gelimeleri takip etme istei ile radyo yaygnlam, Ankara Radyosunun yan sra
stanbul Radyosu 1943te yayna balamtr.

www.uzem.yildiz.edu.tr

Savan Sonular
Demokratik ynetimi olan devletler, diktatr
rejimlere kar stnlk salamlardr.
Irk akmlar etkilerini kaybettiler.
Smrgecilik dnemi sona ermeye balad ve
savatan sonra pek ok ulus bamszln
kazand (Msr, Pakistan, Cezayir, Libya,
Hindistan vb).
Sovyetler, komnist rejimi Dou ve Orta
Avrupa ile ine tad.
ABD ve Sovyetler dnyann iki byk devleti
(sper g) oldular.
Savatan sonra barn srekliliini salamak
iin Birlemi Milletler kuruldu.
Almanya, Dou ve Bat Almanya olmak zere
ikiye blnd.
Devletler arasnda bloklamalar tekrar
balad (NATO ve Varova Pakt), iki kutuplu
g dengesi olutu. Bu da Souk Savaa
neden oldu.
Filistin topraklarnda 1948de srail Devleti
kuruldu.
Trk-Amerikan likileri geliti.

Birlemi Milletler'in New York'taki karargah binas

www.uzem.yildiz.edu.tr

1950-1960 Yllar Aras Dnemin Ynetimi

Cumhurbakanlar

Hkmetler

Dileri Bakanlar

I. Adnan Menderes
Hkmeti-Demokrat Parti
(DP)
(22 Mays 1950-9 Mart 1951)

Mahmut Celal Bayar

(22 Mays 1950-27
Mays 1960)

II. Adnan Menderes

Hkmeti-DP
(9 Mart 1951-17 Mays 1954)
III. Adnan Menderes
Hkmeti-DP
(17 Mays 1954-9 Aralk 1955)
IV. Adnan Menderes
Hkmeti-DP
(9 Aralk 1955-25 Kasm 1957)

V. Adnan Menderes
Hkmeti-DP
(25 Kasm 1957-27 Mays
1960)

Dileri Genel Sekreterleri

Faik Zihni Akdur

(16 Temmuz 1949-20 ubat
1952)

Prof. Mehmet Fuat Kprl

(22 Mays 1950-20 Haziran
1956)

Mehmet Cevat Akaln

(20 ubat 1952-26 Austos
1954)

Muharrem Nuri Birgi

(26 Austos 1954-2 Nisan
1957)
Fatin Rt Zorlu
(25 Ekim 1957-27 Mays 1960) Melih Esenbel
(2 Nisan 1957-12Mart 1960)

www.uzem.yildiz.edu.tr

Sava Sonrasnda Trk D Politikas

ABD Bakan Truman, Bat dnyas iin nemli bir yerde bulunan Trkiyeyi, SSCB karsnda
yalnz brakmak istememi ve Trkiyeye yaplacak yardmlarla ilgili olarak 12 Temmuz 1947de
ABD ile anlama imzalanmtr.
Savata yklm olan Avrupann kalknmas iin ABD tarafndan Marshall Plan (5 Haziran 1947)
adnda bir program hazrlanm; ABD, Trkiyenin savaa katlmam olmasna ramen,
Trkiyeyi de plana dahil etmitir.
Sovyetlerin komnist partiler araclyla Dou Avrupa zerinde egemenlik kurmas zerine ABD,
Truman Doktrini (13 Mart 1947) ve Marshall Plann uygulamtr.
Dnya savandan sonra Bat Avrupann Sovyet tehdidi altnda kalmas zerine; ngiltere,
Hollanda, Belika, Danimarka, Lksemburg, sve, Norve gibi lkeler 5 Mays 1949da Londra
Anlamas ile Avrupa Konseyini kurmulardr. Benzer tehditten mustarip olan Trkiye de, Bat
ile siyasi, ekonomik ilikilerini gelitirmek ve gvenliini arttrmak iin 8 Austos 1949da bu
tekilata ye oldu.
4 Nisan 1949da SSCBnin tehditlerine karlk olarak, 12 lke tarafndan (ABD, ngiltere, Fransa,
Belika, Hollanda ) NATO (Kuzey Atlantik Pakt) kuruldu. Trkiye rgte ye olmak iin ilk
mracaatn Mays 1950de (CHP hkmeti zamannda), Austos 1950de de ikinci mracaatn
yapmtr. Ancak baz yeler Trkiyenin yeliinin Sovyetleri ok rahatsz edeceini ileri
srmler ve hatta bunun bir savaa bile neden olabileceini belirterek Trkiyenin yeliini ilk
balarda kabul etmemilerdir. Bununla birlikte 1952 ylnda Trkiye NATOya kabul edilmi ve
Trk-ABD ilikileri daha da gelimitir (NATOya kar Sovyetler nderliinde 1955 ylnda
Varova Pakt kurulmutur).
Trkiye, Kore Savanda (1950-1953) BMnin talebi zerine BM Bar Gcne asker gndermi ve
Trk askerileri scak atmalara girmitir. Trk askerilerinin Kore Savandaki baarlar,
Trkiyenin NATOya kabul edilmesinde olumlu etki meydana getirmitir.

www.uzem.yildiz.edu.tr

BM Gc Genel Komutan General W. Walker Kore

Savanda Trk askerlerinin komutan Tugeneral
Tahsin Yazc'ya 'Gm Yldz' madalyasn takarken

www.uzem.yildiz.edu.tr

Meraklsna Yaynlar

Trk D Politikas 1919-1980: Kurtulu Savandan Bugne Olgular, Belgeler, Yorumlar (Cilt I: 19191980), Editr Baskn Oran, letiim Yaynlar, stanbul 2002.
Trk D Politikas 1919-1980: Kurtulu Savandan Bugne Olgular, Belgeler, Yorumlar (Cilt II: 19802001), Editr Baskn Oran, letiim Yaynlar, stanbul 2002.
ada Trk Diplomasisi: 200 yllk sre [ada Trk Diplomasisi sempozyumu (1997 : Ankara)],
Yay. Haz. smail Soysal, Trk Tarih Kurumu, Ankara 1999.
Tariheleri ve Aklamalar ile Birlikte Trkiye'nin Siyasal Andlamalar: 1920-1945, smail Soysal, Trk
Tarih Kurumu, Ankara 1983.
Trk D Politikas ncelemeleri in Klavuz: 1919-1993, smail Soysal, Ortadou ve Balkan ncelemeleri,
stanbul 1993.
Atatrk ve Trkiye'nin D Politikas: (1919-1938), Mehmet Gnlbol, Cem Sar, Atatrk Aratrma
Merkezi, Ankara 1990.
Atatrk Dnemi Trk D Politikas Makaleler, Yay. Haz. Berna Trkdoan, Atatrk Aratrma Merkezi,
Ankara 2000.
Olaylarla Trk D Politikas (1919-1995), Mehmet Gnlbol, Siyasal Kitabevi, Ankara 1996.
20. Yzyl Siyasi Tarihi: 1914-1995, Fahir Armaolu , stanbul Alkm Yaynevi.
Denge Oyunu: kinci Dnya Savanda Trkiye'nin D Politikas, Selim Deringil; Tarih Vakf Yurt
Yaynlar, stanbul 1994.
Uluslararas likiler ve Diplomasi Szl: (ngilizce-Franszca-Trke), Ahmet Emin Da, Anka
Yaynlar, stanbul 2004.
Ercan Karako, Lozan Bar Konferans ve Montrde Boazlar Meselesi, Trk Boazlar, Hazrlayan ve
Derleyenler Nur Jale Ece, Hasan Kanbolat, Girayhan Alpdoan, Engin Yaynclk, stanbul 2011, s. 192207.
Ercan Karako, Atatrkn Hatay Davas, Bilig Dergisi, 50, Temmuz 2009, Ankara 2009, s. 97118.
(http://yayinlar.yesevi.edu.tr/files/article/264.pdf)
Ercan Karako, Osmanl Hariciyesinde Bir Ermeni Nazr: Gabriyel Noradunkyan Efendi, Uluslararas
likiler Dergisi, Cilt 7, Say 25, Bahar 2010, Ankara, s. 157-177.

www.uzem.yildiz.edu.tr

Teekkrler.