Analiza Elektroenergetskog Sistema Zbirka 100 Zadataka PDF

Nikola Rajakovi
Milan alovi
Predrag Stefanov
Aleksandar Savi
100
REENIH ZADATAKA IZ
ANALIZE ELEKTROENERGETSKIH SISTEMA
BEOGRAD, 2002
Osnovni prorauni
Poglavlje 1
OSNOVNI PRORAUNI
Osnovni prorauni
Zadatak 1.1
Za deo elektroenergetskog sistema prikazan na sl. 1.1a izraunati parametre ekvivalentnih
ema voda i transformatora.
3
2 AT
1
2
Jaka
mrea
UnM = 220 kV
1
3
Unv = 400 kV
Lv = 260 km
AT
Ur = 200 kV
Sl. 1.1a Elektroenergetski sistem iz zadatka 1.1
Podaci za autotransformatore su sledei:

Sn12 = 400 MVA
X12% =12 %
gub
PCun
= 727 kW
m = 400/231/36,75 kV/kV/kV
X23% = 14 %
X13% = 17,5 %
gub
PFen = 148 kW
io% = 0,15 % In
Nadzemni vod je nominalnog napona 400 kV sa provodnicima u snopu

2(Al-Fe 490/65 mm2). Prenik provodnika je d = 30,6 mm, a poluprenik kruga na kome su
razmeteni provodnici u snopu Rs = 200 mm (Ds = 400 mm). Poduna aktivna otpornost voda je
rv = 0,0295 /km,f. Na sl. 1.1b prikazan je raspored provodnika na stubu.
D = 1100
D = 1100
Ds = 40
377
1100
2
1100 = 733
3
600
2277
1900
800
sve mere su u cm
600
Osnovni prorauni
4
Sl. 1.1b Raspored provodnika na stubu, za vod iz zadatka 1.1
Reenje:
S obzirom da e vod biti predstavljen monofaznom ekvivalentnom -emom, to se najpre
nalaze konstrukcioni parametri voda (Rv, Xv, Bv). Poto je zadata poduna aktivna otpornost voda to
je ukupna aktivna otpornost:
Rv = rvLv = 0,0295260 = 7,67 /f.
Aktivna otpornost jednog od provodnika snopa je dvostruko vea, poto se u snopu nalaze
dva provodnika.
Poduna pogonska induktivnost voda lv nalazi se prema izrazu:
lv = 2 10 4 ln
DSG
,
r 'es
gde je srednje geometrijsko rastojanje, (prema sl. 1.1b), s obzirom da su provodnici u horizontalnoj
ravni:
DSG = 3 D12 D13 D23 = 3 D 2 D D = 3 2 D = 1,2599 11 = 13,859 m ,
a ekvivalentni poluprenik snopa:
r 'es = n nre Rsn1 = 2 (0,95
30,6
) 200 = 76,25 mm .
2
U gornjoj formuli za proraun ekvivalentnog poluprenika snopa sa re je oznaen

ekvivalentni poluprenik provodnika koji uvaava injenicu da se kod prorauna induktivnosti
uticaj unutranje induktivnosti iskazuje preko uvoenja odgovarajueg prstena (u kome je
koncentrisana sva struja) na rastojanju re od ose provodnika. Za Al-Fe uad obino se uzima da je
re 0,95r, gde je sa r oznaen stvarni poluprenik ueta.
Prema tome poduna induktivnost voda je:
lv = 2 10 4 ln
1385,9
= 10,4 10 4 H/km, f ,
7,625
a poduna reaktansa:
xv = lv = 314 10,4 10 4 = 0,327 /km, f .

Oznaka 'f ' ukazuje da su parametri izraunati po fazi trofaznog voda.
Poduna pogonska kapacitivnost nalazi se prema formuli:
cv =
55,55 10 9
D
ln SG
res
2hSG
2
2
4hSG
+ DSG
Osnovni prorauni
gde je sa res oznaen ekvivalentni poluprenik snopa sa stanovita kapacitivnosti (zato to

provodnik poluprenika res ima istu kapacitivnost kao i odgovarajui snop provodnika po fazi):
res = n nrRsn1 = 2 2 15,3 200 = 78,23 mm .

Ovaj ekvivalentni poluprenik snopa (res) razlikuje se od odgovarajueg ekvivalentnog
poluprenika snopa merodavnog za proraun induktivnosti ( res ), poto u formuli za njegovo
izraunavanje figurie stvarni, a ne ekvivalentni poluprenik provodnika.
Prema sl. 1.1b srednja geometrijska visina faznih provodnika je
hSG = H
2
2
f = 19 11 = 11,67 m ,
3
3
odnosno, jednaka je srednjoj teinoj visini faznih provodnika nad zemljom (s obzirom da su
provodnici u horizontalnoj ravni), gde je f=11 m maksimalni ugib provodnika.
Posle zamene brojanih vrednosti nalazi se:
cv =
55,55 10 9
1385,9
2 11,67
ln
7,823
4 11,67 2 + 13,859 2
= 11,05 10 9 F/km, f ,
pa je odgovarajua pogonska poduna susceptansa:
bv = cv = 314 11,05 10 9 = 3,47 10 6 S/km, f .

Sada su ukupna reaktansa, odnosno susceptansa:
X v = xv Lv = 0,327 260 = 85,02 ;
Bv = bv Lv = 3,47 10 6 260 = 0,9022 10 3 S.

Treba primetiti da je u ovom konkretnom primeru odnos r : x=1 : 11, to je i tipino za
nadzemne vodove 400 kV sa konstrukcijom u snopu.
S obzirom na injenicu da e vod biti predstavljen ekvivalentnom -emom, dakle tretiran sa
koncentrisanim parametrima i s obzirom na to da je vod duine Lv=260 km to se, radi to vernijeg
modelovanja voda, uvode skalarni koeficijenti popravke. Skalarni koeficijent popravke po aktivnoj
otpornosti iznosi:
bv xv L2v
3,47 10 6 0,327 260 2
kR = 1
= 1
= 0,947 ,
3
3
tako da je korigovana vrednost aktivne otpornosti:
R ' v = k R Rv = 0,947 7,67 = 7,47 /faza .
Osnovni prorauni
Analogno se postupa i pri proraunu reaktanse i susceptanse ekvivalentne -eme:

2
bv xv L2v rv
3,47 10 6 0,327 260 2
1 = 1
k X = 1
6 xv
6
X v = k X X v = 0,987 85,02 = 83,945 /faza ;
0,0295 2
1
= 0,987 ;
0,327
bv xv L2v
3,47 10 6 0,327 260 2
= 1+
= 1,0064 ;
12
12
Bv = k B Bv = 1,0064 0,9022 10 3 = 0,908 10 3 S/faza ;
kB = 1+
ili
Bv
= 0,454 10 3 S/faza ,
2
poto se u ekvivalentnoj -emi ukupna susceptansa deli na dve polovine.

Autotransformatori e biti zamenjeni -ekvivalentnom emom (poto se tada otone grane
voda i autotransformatora mogu objediniti, kako je to pokazano na sl. 1.1c), pri emu tercijerni
namotaj spregnut u trougao, nee u stacionarnom reimu biti optereen pa prema tome nee ni
uestvovati u ekvivalentnoj emi. Parametri monofazne ekvivalentne eme autotransformatora po
fazi su onda:
X 12e =
2
1 X 12 % U nT
1 12 400 2
=
= 24 ;
2 100 S n12 2 100 400
1 PCunU n2 1 0,727 400 2

Re =
=
= 0,3635 ;
2
2 S12
2
400 2
n
P
0,148
Ge = 2 Fen
=
2
= 1,85 10 6 S ;
2
2
Un
400
i % S n12
0,15 400
Be = 2 o
= 2
= 7,5 10 6 S .
2
2
100 U n
100 400
Kod prorauna parametara ekvivalentne eme za dva paralelna autotransformatora, treba
voditi rauna da se parametri redne grane polove, a parametri otone grane udvostruuju.
Ekvivalentna ema sistema data je na sl. 1.1c.
1
Z ' v = (7,47 + j83,945)
U1
j
Bv
= j 0,454 10 3 S
2
2
U2
j0,45410-3 S
Ge=1,8510-6 S
Sl. 1.1c Ekvivalentna ema sistema iz zadatka 1.1
ZT=(0,3635+j24) 3
U3
-jBe=-j7,510-6 S
Osnovni prorauni
Zadatak 1.2
Vod nominalnog napona 400 kV ima sledee parametre:
rv = 0,035 /km;
xv/rv = 10;
qc = 0,5 MVAr/km;
gv = 0.
a) Nai podunu kapacitetivnost voda cv, karakteristinu impedansu Zc; talasni otpor Zv i
prirodnu snagu Pnat.
b) Proraunati gubitke aktivne i reaktivne snage u vodu duine Lv = 200 km, aktivnu i
reaktivnu snagu i napon na poetku voda, ako se na kraju voda isporuuje snaga P = Pnat pri
nominalnom naponu (Un = 400 kV) i faktoru snage cos = 0,98 (cap).
Reenje:
a) Poduna kapacitivnost voda (po fazi) nalazi se iz reaktivne snage punjenja voda qc, kao:
cv =
qc
nU n2
0,5
= 9,947 10 9 F/km .
2 50 400 2
Poduna susceptansa je:
bv = cv = 2 50 9,947 10 9 = 3,125 10 6 S/km .

Poduna impedansa i admitansa su onda:
z v = (0,035 + j 0,35) /km = 0,352 /km / 84,29 ;
y v = j 3,125 10 6 S/km = 3,125 10 6 S/km / 90 .

Karakteristina impedansa voda je onda:
Zc =
0,352 / 84,29
zv
=
= 335,62 / 2,86 ,
yv
3,125 10 6 / 90
a talasni otpor (karakteristina impedansa idealizovanog voda):
Zv =
xv
0,35
=
= 334,67 ,
bv
3,125 10 6
dok je prirodna snaga:
Pnat =
U n2
400 2
=
= 478,1 MW .
Z v 334 ,67
b) Kompleksna snaga voda koja se na kraju voda predaje je:

S 2 = Pnat (1 jtg arccos 0,98) = (478,1 j 97,1) MW = 487,96 MW / - 11,48 .
Osnovni prorauni
Gubici u vodu, kada se on predstavi sa -ekvivalentom (za U2 = U2 /0) su:

2
S gub = Z v
P22
+ Q2 c
478,12 + (97,1 + 50)2
2
= (7 + j 70)
= (10,95 + j109,5) MVA .
U 22
400 2
Pad napona u vodu je:

Q
Q
Rv P2 + X v Q2 c
X v P2 Rv Q2 c
2
2
U =
+j
U2
U2
7 478,1 70 147,1
70 478,1 + 7 147,1
=
+j
= ( 17,38 + j86,24 ) kV
400
400
Napon na poetku voda je onda:
U 1 = U 2 + U = 400 17,38 + j86,24 = (382,62 + j86,24 ) kV = 392,22 kV / 12,71 .
Kompleksna snaga na poetku voda je:
Bv 2
U1
2
= (478,1 j 97,1) + (10,95 + j109,5) j100 3,125 10 6 392,22 2
= (489,05 j 39,3) MVA .
S1 = S 2 + S
gub
Provera vrednosti toka aktivne snage na poetku i kraju voda moe se izvriti preko formule
za snage injektiranja:
U 12
U 1U 2
392,22 2
392,22 400
P1 =
sin +
sin (12 ) =
sin 5,71
sin (12,71 5,71)
ZL
ZL
70,35
70,35
= 217 ,56 271,4 = 488,96 MW (umesto ranije proraunatih 489,05 MW),
gde je = 90 arctg
XL
= 90 84,29 = 5,71 .
RL
U 22
UU
400 2
392,22 400
sin 1 2 sin ( 21 + ) =
sin 5,71 +
sin (12,71 + 5,71)
ZL
ZL
70,35
70,35
= 226 ,28 + 704 ,3 = 478,02 MW (umesto ranije proraunatih 478,1 MW).
P2 =
Sve razlike u rezultataima su posledica zaokruivanja.
Osnovni prorauni
Zadatak 1.3
Konzumno podruje dvostrano se napaja trofaznim vodovima 400 kV. U sluaju ispada
jednog od njih, drugim vodom duine 200 km konzumnom podruju priticae celokupna njegova
snaga jednaka dvostrukoj prirodnoj snazi voda.
Kolika e biti priblina vrednost ugla voda (faznog pomeraja izmeu napona na krajevima),
a kolika reaktivna induktivna snaga koju troi vod pod pretpostavkom da se naponi bitno ne
menjaju i da je poduna kapacitivna snaga otonih kapacitivnosti voda priblino 0,5 MVAr/km?
Reenje:
Radi se o duini voda (deonice) kod koje jo ne nastupaju efekti karakteristini za prenos
naizmeninom strujom na velike udaljenosti (duina neto vea od desetine etvrttalasne duine).
Kod prenosa prirodne snage (idealizovanim) vodom ima se na svakih 100 km ugaoni
pomeraj napona od 6, tj na 200 km 26 = 12. S obzirom da je, naroito kod umerenih duina, ovaj
ugaoni pomeraj za vodove najviih napona praktino srazmeran sa aktivnom snagom (to se pored
ostalog vidi i iz poprene komponente fazorske razlike napona (PX QR ) / U , gde je QR za red
veliine manje od PX, a pogotovo ako se u osnovi kompenzuje reaktivna snaga potroakog
podruja, kako i odgovara uslovima prirodne snage (za jedan ili vie vodova)).
Prema tome kod prenosa dvostruke prirodne snage imae se praktino i dvostruki ugaoni
pomeraj:
v = U1 U 2 = 2 12 = 24.
Za priblino nalaenje reaktivne induktivne snage koju troi vod u specifikovanim
uslovima mogue je sledee rezonovanje:
Ukupna kapacitivna snaga koju proizvode otone kapacitivnosti voda 400 kV duine
200 km iznosi (priblino):
Qcv = qcv Lv = 0,5 MVAr/km 200 km = 100 MVAr.

Kod prenosa prirodne snage (idealizovanim) vodom, vod sam sebe kompenzuje, tj. koliki su
gubici reaktivne induktivne snage u rasipnim reaktansama, toliko proizvode kapacitivnosti voda
(uzimaju kapacitivnu, odnosno daju induktivnu reaktivnu snagu).
Otuda se pri prenosu prirodne snage imaju gubici reaktivne induktivne snage u rednim
rasipnim reaktansama, takoe jednaki 100 MVAr i u celini su kompenzovani reaktivnom snagom
otonih kapacitivnosti. Kako su gubici reaktivne induktivne snage u rednim reaktansama srazmerni
sa kvadratom struje, a time pri priblino konstantnom naponu i kvadratu snage, oni e pri
dvostrukoj prirodnoj snazi biti 22 = 4 puta vei nego pri jednostrukoj, tj. iznosie priblino
4100 = 400 MVAr. S obzirom da je kapacitivnostima kompenzovano samo 100 MVAr, ima se na
kraju:
Qv = Q Qcv = 400 100 = 300 MVAr,
tj. vod priblino troi ukupno 300 MVAr.
Osnovni prorauni
10
Zadatak 1.4
Za deo elektroenergetskog sistema iz zadataka 1.1:
a) Izraunati koeficijente ekvivalentnog etvorokrajnika;
b) Nacrtati krune dijagrame snaga koje protiu preko sabirnica 1 i 3.
c) Nacrtati spiralne dijagrame za napon (i struju) za reim prenosa prirodne snage i za reim
praznog hoda.
Reenje:
a) Ekvivalentna ema zadatog dela sistema data je na sl. 1.4a.
1
If1
Zv
If2 2
Uf1
ZT
Uf2
Y ot
v
2
Y ot
v
2
If3
3
Uf3
Y Tot
Sl. 1.4a Deo elektroenergetskog sistema iz zadatka 1.4
Matrina relacija koja povezuje fazne veliine napona i struja na ulazu i izlazu prvog
etvorokrajnika (ekvivalentne -eme voda) je:
U f 1 A1
I =
f 1 C 1
B1 U f 2
.
D1 I f 2
Mnoenjem prethodne matrine relacije sa 3 prelazi se sa faznih na takozvane raunske

veliine napona i struja. Ovako uvedeni fazori napona i struja zadravaju fazni stav, a moduli im se
poveavaju 3 puta. Umesto termina raunski za napone se moe koristiti i termin linijski,
odnosno meufazni. Termin meufazni za struje nije primeren. Prema tome prethodna jednaina
postaje:
U 1 A1
I = C
1 1
B1 U 2
.
D1 I 2
(1)
S obzirom da je prema ekvivalentnoj emi:

ot
Z v Y ot
Yv
v
U1 =U 2 + I 2 +
U 2 Z v = U 2 1 +
2
2
+ Z v I 2,
Osnovni prorauni
11
a takoe:
ot 2
Z v Y ot
Z v Y v
ot
v
I1 = U 2 Y v +
+ I 2 1 +
4
2
(2)
to se poreenjem relacija (1) i (2) odreuju koeficijenti prvog etvorokrajnika:

ot 2
ot
ot
Z Y
Z Y
Z Y
ot
A1 = 1 + v v ; B1 = Z v ; C 1 = Y v + v v ; D1 = 1 + v v .
2
4
2
Oigledno je, s obzirom da se radi o pasivnom, simetrinom etvorokrajniku da je:
A1 = D1 i A1 D1 B1 C 1 = 1.
Na slian nain se ima:
U 2 A 2
I = C
2 2
B 2 U 3
.
D 2 I 3
(3)
Prema ekvivalentnoj emi sa sl. 1.4a je:

U 2 = U3 + ZT I3 ;
I 2 = Y T U 3 + 1+ Z T Y T I 3 ,
ot
ot
(4)
tako da se poreenjem (3) i (4) nalaze koeficijenti drugog etvorokrajnika (ekvivalentna -ema
transformatora):
A 2 = 1; B 2 = Z T ; C 2 = Y T ; D 2 = 1 + Z T Y T .
ot
ot
Poto taj etvorokrajnik nije simetrian to je:
A2 D 2 ,
ali poto je pasivan to je zadovoljen uslov:
A 2 D 2 B 2 C 2 = 1.
Ako se iz (3) smeni matrica-kolona radnih veliina na ulazu u drugi etvorokrajnik u (1),
dobija se:
U 1 Ae
I = C
1 e
B e U 3
.
D e I 3
(5)
Osnovni prorauni
12
U relacijama (5) su uvedeni koeficijenti ekvivalentnog etvorokrajnika koji se nalaze prema

pravilima matrinog mnoenja:
Z Y ot
ot
A e = A1 A 2 + B1 C 2 = 1 + v v + Z v Y T ;
Z Y ot
ot
B e = A1 B 2 + B1 D 2 = 1 + v v Z T + Z v 1 + Z T Y T ;
ot 2
ot
Z v Y v Z v Y v ot
ot
C e = C 1 A 2 + D1 C 2 = Y v +
+ 1+
YT ;
4
2
ot 2
Z v Y ot
Z v Y v
ot
v
D e = C 1 B 2 + D1 D 2 = Y v +
Z T + 1 +
4
2
1 + Z T Y Tot .
(6)
Posle zamene numerikih vrednosti zadatih veliina, dobija se:

Z v = (7,47 + j83,945) = 84,277 / 84,912 ;
Y v = j 0,454 10 3 S = 0,454 10 3 S / 90 ;
ot
Z T = (0,3635 + j 24 ) = 24,00275 / 89,13 ;
Y T = (1,85 j 7,5) 10 6 S = 7,72 10 6 / 76,144 ,

ot
a zamenom tih veliina u relacije (6) dobijaju se koeficijenti ekvivalentnog etvorokrajnika:

Ae = 0,962 / 0,2025 = Ae / ;
B e = 107,28 / 85,86 = Be / ;
C e = 0,883 10 3 / 89,8 S = Ce / ;
D e = 0,94 / 0,225 = De / .
b) Kompleksni izrazi za snage koje protiu preko sabirnica 1 i 3 su:
De
UU
/ 1 3 / + ;
Be
Be
A
UU
S 3 = U 32 e / + 1 3 / ,
Be
Be
S 1 = U 12
gde je sa oznaen ugao izmeu fazora napona U1 i U3.

Posle zamene poznatih numerikih vrednosti u gornje relacije, izrazi za kompleksne snage
postaju:
S 1 = U 12 8,76 10 3 / 85,635 U 1U 3 9,32 10 3 / + 85,86 ;
S 3 = U 32 8,967 10 3 / 85,658 + U 1U 3 9,32 10 3 / 85,86
(7)
Osnovni prorauni
13
Relacije (7) u polarnim kordinatama predstavljaju jednainu familije krugova iji je centar
odreen prvim sabirkom u relacijama (7), a poluprenici krugova drugim sabirkom (poto je samo
drugi sabirak funkcija ugla ). Naponi u relacijama (7) su meufazne veliine tako da su snage
trofazne.
Da bi se mogli analizirati razliiti reimi rada prouie se tri karakteristina sluaja:
1. sluaj
U 3 = U nv = 400 kV = const.
Drugim reima, napon na sabirnica 3 se odrava konstantnim dok e se napon U1 menjati u
dijapazonu 10 % (tab. 1.4a).
Prvi sabirak u izrazu za S3 (relacije (7)) ne zavisi od U1 i iznosi:
8,967 10 3U 32 = 8,967 10 3 400 2 = 1434,72 MVA .

Tab. 1.4a Prvi karakteristini sluaj
U1
(kV)
0,9Unv = 360
0,95Unv = 380
Unv = 400
1,05Unv = 420
1,1Unv = 440
8,76 10 3U 12
(MVA)
1135,29
1264,94
1401,6
1545,26
1695,94
9,32 10 3U1U 3
(MVA)
1342,08
1416,64
1491,2
1565,76
1640,32
Kruni dijagrami snaga koji odgovaraju tab. 1.4a nacrtani su na sl. 1.4b. Krugovi snaga na
sabirnicama 3 su koncentrini krugovi poto im je centar fiksan (prvi sabirak u S3 ne zavisi od U1)
dok se centri krugova na sabirnicama 1 udaljavaju od koordinatnog poetka sa rastom napona pri
emu raste i njihov poluprenik (trea kolona u tab. 1.4a).
Ako se na sl. 1.4b uoi prava stalne aktivne snage (P = 500 MW = const) to se vidi da e sa
rastom napona U1 rasti i reaktivna snaga Q1 koja se preko sabirnica 1 predaje u sistem (za nie
vrednosti napona ona je negativna - take 1 i 3 na sl. 1.4b), zatim da e se rastom napona U1
reaktivna snaga Q3 (krugovi snaga na sabirnicama 3, III i IV kvadrant), koja je negativna, (take 1' i
3'), po modulu da se smanjuje i da e pri dovoljno velikoj vrednosti napona U1 snaga Q3 promeniti
smer (taka 5'), odnosno da i snaga Q3 raste sa rastom napona U1 (za Q3>0, tj. reaktivna snaga se
preko sabirnica 3 predaje jakoj mrei).
Isto tako se uoava da sa rastom napona opada ugao izmeu U1 i U3 (5'<1') odnosno,
poto je problem stabilnosti u osnovi problem uglova, a za manje uglove sistem je stabilniji, to se
zakljuuje da e vii naponi u sistemu imati povoljan uticaj na stabilnost sistema.
Iz ove pojednostavljene analize se primeuje da promena napona u osnovi utie na promenu
tokova reaktivnih snaga dok znatno manje utie na tokove aktivnih snaga.
Osnovni prorauni
14
2. sluaj
U1 = 410 kV = const .
Napon sabirnica 1 se odrava konstantnim dok se napon U3 menja (tab. 1.4b).
Tab. 1.4b Drugi karakteristini sluaj
U3
(kV)
0,9UnMs = 342,85
0,95UnMs = 361,9
UnMs = 380,95
1,05UnMs = 399,99
1,1UnMs = 419,05
8,967 10 3U 32
(MVA)
1054,36
1174,4
1301,3
1434,7
1574,6
U1U 3 9,32 10 3
(MVA)
1310,1
1382,9
1455,7
1528,5
1601,3
Prvi sabirak u izrazu za S1 (relacije (7)) ne zavisi od U3 i iznosi:

8,76 10 3U 12 = 8,76 10 3 410 2 = 1472,56 MVA
Kruni dijagrami snaga koji odgovaraju tab. 1.4b nacrtani su na sl. 1.4c. Krugovi snaga na
sabirnicama 1 (I i II kvadrant) su koncentrini krugovi sa centrom u taki C, a snage S3 su
predstavljene krugovima iji se centri pomeraju du pravca 8,967 10 3 U 32 / 85,658 . Slina
analiza koja je uraena za sl. 1.4b moe se uraditi i za sl. 1.4c. (Napomena: Na sl. 1.4b i sl. 1.4c
nacrtana su radi bolje preglednosti samo tri od pet krugova iz tab. 1.4a i tab. 1.4b).
3. sluaj
U1 = 410 kV = const . ;
U 3 = U nMs = 380 ,95 kV = const .
U ovom sluaju ispituje se zavisnost snaga od faznog ugla poto su oba napona
konstantna.
Posle zamene numerikih vrednosti dobija se:
S 1 = 112,08 1455,69 cos( + 85,86 ) + j[1468,3 1455,69 sin (85,86 + )] = P1 + Q1 ;
S 3 = 98,53 + 1455,7 cos(85,86 ) + j [1297,6 + 1455,7 sin (85,86 )] = P3 + Q3 .
ugla .
Iz ovih izraza zakljuije se da su snage P1, P3, Q1 i Q3 sinusne (odnosno kosinusne) funkcije
Osnovni prorauni
15
S1(5)
S1(3)
S1(1)
C5
C3
C1
5
3
P = 500 MW
1
85,635
5
U3 = Unv = const
3
3
1
1
85,658
1'
3'
5'
S3(1)
S3(3)
S3(5)
Sl. 1.4b Kruni dijagram snaga voda koji odgovara tab. 1.4a
Osnovni prorauni
16
S1(3)
S1(5)
S1(1)
5
3
1
P=500 MW
1
3
P
C1
C3
C5
S3(1)
S3(3)
S3(5)
Sl. 1.4c Kruni dijagram snaga voda koji odgovara tab. 1.4b
Osnovni prorauni
17
c) Na osnovu podunih pogonskih parametara voda:

z v = (0,0295 + j 0,327 ) /km, f = 0,328 /km /84,845 ;
y v = j 3,47 10 6 S/km, f = 3,47 10 6 S/km /90 ,

nalaze se tzv. sekundarni parametri voda:
karakteristina impedansa Zc
zv
0,328
=
/ 2,58 = 307,4 / 2,58 = Z c /
yv
3,47 10 6
Zc =
i koeficijent prostiranja :
= z v y v = 1,0668 10 3 / 87,42 .
Poto je:
= + j ,
to je koeficijent slabljenja :
= 0,048 10 3 1/km ,
a fazni koeficijent :
= 1,066 10 3 rad/km .
Talasna duina je:
t =
2
2
=
= 5894,17 km ,
1,066 10 3
a brzina prostiranja:
v = t f = 5894,17 50 = 294 708,5 km/s .
Jednaine voda koje povezuju fazni napon i faznu struju na bilo kojem mestu na vodu (x) sa
faznim naponom i faznom strujom na kraju voda su:
U
I
fx
fx
= U f 2 ch x + I
=
Uf2
Zc
f 2 Z c sh x ;
sh x + I f 2 ch x .
U jednaini (8) je uzeto:
(8)
Osnovni prorauni
f2
18
= U f 2 / 0.
Za reim prenosa prirodne snage ima se:

U f 2 = Z c I f 2.
(9)
Posle smenjivanja (9) u (8) dobijaju se jednaine:
U
I
fx
fx
= U f 2 (ch x + sh x ) = U f 2 e
Uf2
Zc
Uf2
Zc
= U f 2 e x e j x ;
e x e jx e j .
(10)
Prva od jednaina (10) u polarnim koordinatama predstavlja logaritamsku spiralu koja se sa

rastom duine voda x (x raste pa raste i ex) odmotava, to vai i za drugu relaciju u (10), s tim to
su argumenti ovog kompleksnog izraza neto manji (za argument kompleksne karakteristine
impedanse Zc). Prva od jednaina (10) grafiki je predstavljena na sl. 1.4d.
Za reim praznog hoda (If2 = 0) relacije (8) postaju:
U
I
fx
fx
= U f 2 ch x =
=
Uf2
2Z c
(e
Uf2
2
x jx j
(e
+e
) = U2 (e
f2
x j x
+ e x e jx ;
e x e jx e j .
(11)
P2
P3
P1
P4
Po
0
P7
P5
P6
Sl. 1.4d Grafika predstava prve od jednaina 10
P8
Osnovni prorauni
19
Prvi sabirak u relacijama (11) predstavlja u polarnim koordinatama logaritamsku spiralu

koja se odmotava, a drugi (e-x opada kada x raste) logaritamsku spiralu koja se zamotava oko
koordinatnog poetka. Karakteristine vrednosti duine voda x odabrae se tako da proizvod x
(argument kompleksnih izraza) ima vrednosti /4, /2, itd. (tab. 1.4c).
Tab. 1.4c Karakteristine vrednosti za crtanje logaritamske spirale sa sl. 1.4e
Taka na
dijagramu
Co(Po)
C1(P1)
C2(P2)
C3(P3)
C4(P4)
C5(P5)
C6(P6)
C7(P7)
C8(P8)
Ugao x
(rad)
0
/4
/2
3/4
5/4
3/2
7/4
2
Duina voda x
(km)
0
736,77
1473,54
2210,3
2947,08
3683,86
4420,63
5157,4
5894,17
ex
e-x
1
1,036
1,073
1,112
1,152
1,193
1,236
1,280
1,327
1
0,965
0,932
0,899
0,868
0,838
0,809
0,780
0,754
Sl. 1.4d predstavlja logaritamsku spiralu za napon u reimu prenosa prirodne snage vodom
na kome se imaju gubici aktivne snage (za idealizovani vod = 0 pa se zakljuuje da logaritamska
spirala degenerie u krug). Na primer taka P1 predstavlja vektor napona na poetku voda dugakog
736,77 km kad se tim vodom prenosi prirodna snaga. Taka Po, u razmeri za napon odreuje vektor
napona na kraju tog voda poto se tekua koordinata x u relacijama (8) meri od kraja ka poetku
voda tako da se za x = 0 dobija napon na kraju voda. Taka P1 se crta prema koloni 4 u tab. 1.4c,
odnosno poteg te take je za 1,036 puta vei od potega take Po (a argument je /4). Ako se izabere
pogodna razmera za struju tada se vrlo slian spiralni dijagram dobija i za struju samo s tom
razlikom to argument potega OP1 ne bi bio 45 ve 45 - = 45 - 2,58 = 42,42.
Na sl. 1.4e nacrtane su logaritamske spirale za napon i struju za reim praznog hoda (relacije
(11) i tab. 1.4c). Take C1, C2, , C8 predstavljaju krajeve fazora napona na rastojanju t/8, 2t/8,
od kraja voda, a taka Co predstavlja napon na kraju voda. (Take 1, 2, ..., 8 spirale odgovaraju
pozitivnim, a take 1', 2', ..., 8' negativnim vrednostima za x tako da se taka C3 nalazi kao
OC 3 = 03 + 03' ). Poteg OC 2 odreuje napon na poetku dalekovoda dugakog 1473,54 km pri
emu je napon na njegovom otvorenom kraju OC o (za idealizovani vod taka C2 bi pala u
koordinatni poetak i time se ima poznati teorijski sluaj Ferantijevog efekta pri kome se za napon
jednak nuli na poetku dalekovoda ima konana vrednost napona na otvorenom kraju dalekovoda,
odnosno beskonano veliko poveanje napona).
Take S1, S2, ..., S8 odgovaraju logaritamskoj spirali za struju koja se konstruie na analogan
nain.
Osnovni prorauni
20
S2
S1
2
S3
C4
C3
C2
S8
4
S4
C1
Co C8
8 8
C5
C7
C6
3
1
5
2
S5
7
S7
S6
Sl. 1.4e Logaritamske spirale za napon i struju za reim praznog hoda (relacije (11) i tab. 1.4c)
Osnovni prorauni
21
Zadatak 1.5
a) Ilustrovati fenomen Feranti-efekta, na primeru otvorenog vazdunog voda 50 Hz, iji je
napon na poetku U1o = 400 kV, a njegova duina Lv = 400 km, koristei priblinu relaciju
co2 = 1 / lv cv , gde je co 300 000 km/s brzina prostiranja svetlosti u praznom prostoru, a lv u H/km i
cv u F/km poduna induktivnost i kapacitivnost vazdunog voda, respektivno.
b) Proraunati parametre simetrine ekvivalentne -eme vazdunog voda duine
Lv = 400 km, iji su poduni parametri rv = 0,035 /km; lv = 1,1 mH/km; gv0 i cv = 9,510-9 F/km.
Nacrtati emu i u nju uneti numerike vrednosti parametara.
c) Proraunati parametre nesimetrine ekvivalentne -eme regulacionog transformatora,
iji su osnovni podaci Sn = 100 MVA; mT = 220 kV101,5 %/10,5 kV; uk(n=0) = 12,5 %; rT0;
sprega Yd5, za poloaje regulacionog prekidaa n = +10; 0; -10, uz zanemarenje promene reaktanse
namotaja pri promeni poloaja regulacionog prekidaa. Numerike vrednosti izraunatih parametara
svesti na napon 220 kV.
Reenje:
Jednaina napona prenosnog voda u praznom hodu je:
U
f 1o
=U
f 2 ch Lv
=U
f 2 ch
( o + j o )Lv = U f 2 (ch cos + jsh sin ) ,
gde je: = o Lv ;
= o Lv = lv cv Lv =
2 50
2 50
180
Lv =
400 [rad] =
400
[] = 24 .
c
300 000
300 000
Za o Lv 0 linijski napon na kraju voda U 2 = 3U
U2 =
f2
je:
U1o
U 1o
=
= 1,095 400 = 438 kV .
cos o Lv cos 24
Kako se ovde radi o 400 kV vodu, iji je najvii dozvoljeni pogonski napon (odreen
stepenom izolacije) Umax = 420 kV (1,05Un), jasno je da je stacionarno povienje napona na kraju
voda od 9,5 %, sa gledita izolacije voda nedozvoljeno.
b) Poto duina voda premauje 250 km, pri proraunu parametara eme moraju se uzeti u
obzir koeficijenti popravke kR, kX, kB, sa kojima se mnoe osnovne vrednosti otpornosti (Rv = rvLv),
reaktanse (Xv = xvLv = lvLv) i susceptanse (Bv = bvLv = cvLv) voda, koje iznose:
Rv = 0,035 400 = 14 ;
X v = 1,1 10 3 314 400 = 138,16 ;

Bvot = 9,5 10 9 314 400 = 1,1932 10 3 S ;
S druge strane, koeficijenti popravke za gornje parametre ovde su:
Osnovni prorauni
22
Bvot X v
kR = 1
3
ot
B X
k X = 1 v v
6
kB = 1+
1,1932 10 3 138,16
= 0,945 ;
3
2
3
R2
1 v = 1 1,1932 10 138,16 1 14
138,16 2 = 0,973 ;
X2
6
= 1
Bvot X v
1,1932 10 3 138,16
= 1+
= 1,0137 ,
12
12
tako da su vrednosti odgovarajuih parametara -eme:

Rv = k R Rv = 0,945 14 = 13,23 ;
X v = k X X v = 0,973 138,16 = 134,43 ;
Bv ot = k B Bvot = 1,0137 1,1932 10 3 = 1,21 10 3 S .

Takoe je:
Qco = Bv otU n2 = 1,21 10 3 400 2 = 193,6 MVAr.

Ekvivalentna -ema voda sa unetim vrednostima parametara data je na sl. 1.5a.
Zv = Rv + jXv = (13,23 + j134,43)
U1
U2
Bv ot
j
= j 0,605 10 3 S
2
Bv ot
= j 0,605 10 3 S
2
Sl. 1.5a Ekvivalentna -ema voda iz zadatka 1.5b

c) Na sl. 1.5b prikazana je nesimetrina -ekvivalentna ema regulacionog transformatora:
Z12 = t ZT
U1
Z 1o = Z T
t2
1 t
U2
Z 2o = Z T
t
t 1
Sl. 1.5b Nesimetrina -ekvivalentna ema regulacionog transformatora iz zadatka 1.5c

Vrednost impedanse transformatora za nominalni prenosni odnos je:
Osnovni prorauni
ZT = j
23
u k % U n2
12,5 220 2
= j
= j 60,5 .
100 S n
100 100
Vrednosti parametara eme sa prethodne slike zavise od poloaja regulacionog prekidaa n.

Za n = 0 dobija se:
t = 1 + nt = 1 ;
Z 12 = Z T = j 60,5 ;
Z 1o = ;
Z 2o = .
Za n = +10 dobija se:
t = 1 + nt = 1 + 10 0,015 = 1,15 ;
Z 12 = t Z T = 1,15 j60,5 = j 69,575 ;
t2
1,15 2
Z 1o =
ZT =
j 60,5 = j 533,43 ;
1 t
1 1,15
t
1,15
Z 2o =
ZT =
j 60,5 = j 463,83 .
t 1
1,15 1
Za n = -10 dobija se:
t = 1 + nt = 1 10 0,015 = 0,85 :
Z 12 = t Z T = 0,85 j 60,5 = j 51,425 ;
t2
0,85 2
ZT =
j 60,5 = j 291,41,43 ;
1 t
1 0,85
t
0,85
=
ZT =
j 60,5 = j 343,83 .
t 1
0,85 1
Z 1o =
Z 2o
Osnovni prorauni
24
Zadatak 1.6
U normalnom pogonu dela elektroenergetskog sistema prikazanog na sl. 1.6a, generatorskotransformatorski blokovi odaju 500 MW na sabirnice 1 pri radnom naponu U1 = 415 kV. Ako se
sabirnice 2 usled kvara iskljue i ako se ems E iza podune tranzijentne reaktanse odrava
konstantnom u tranzijentnom periodu, izraunati koliki e se kvazistacionarni napon uspostaviti na
otvorenom kraju dalekovoda I i II (dalekovode I i II uzeti kao idealizovane, sa raspodeljenim
parametrima).
Podaci neophodni za proraune, dati su takoe na sl. 1.6a.
2
1
G
T
U1 = 415 kV
500 MW
Zc = 320
Lv = 300 km
0 MVAr
SnG = SnT = 2300 MVA

mT = 400/15,75 kV/kV
II
UnG = 15,75 kV
X d % = 30 %
XT% = 14 %
Reenje:
Parametri sistema svedeni na stranu voda su:
2
2
X ' d % U nG
30 15,75 2 400
2
X 'd =
mT =
= 160 ;
100 S nG
100 300 15,75
2
X % U nT
14 400 2
XT = T
=
= 74,66 ;
100 S nT 100 300
1
X ' de = X ' d = 80 ;
2
1
X Te = X T = 37,33 .
2
Ekvivalentna ema sistema data je na sl. 1.6b.
jX de
E
jXTe
500 MW 1
0 MVAr U1
2
Zc=320/2=160
Lv=300 km
Sl. 1.6b Ekvivalentna ema sistema iz zadatka 1.6
U2
Osnovni prorauni
25
Ems E iza tranzijentne reaktanse bie sraunata iz podataka o stacionarnom reimu

(uzimajui da je fazor linijskog napona na sabirnicama 1 U10 = U10 /0):
PR + QX
PX QR
PX
500 (80 + 37,3)
+j
= U 10 + j
= 415 + j
U 10
U 10
U 10
415
= (415 + j141,37 ) kV = 438,41 kV / 18,81
E ' = U 10 +
+ X Te .
gde je X = X de
Ova ems ostaje konstantna i u delu zadatka u kome su krajevi 2 u praznom hodu.
Jednaine za idealizovani prenosni vod u praznom hodu (I2 = 0) su:
U 1 = U 2 cos ;
U 2 = U 2 / 0o ;
U
I 1 = j 2 sin ,
Z ce
gde je = Lv elektrina ugaona duina voda.
Veza izmeu ems E i napona U1 (u kvazistacionarnom stanju) je:
E ' = U 1 + j ( X Te + X ' de )I 1 = U 1 + j ( X Te + X ' de ) j
= U 2 cos
U2
( X Te + X 'de )sin ;
Z ce
U2
sin
Z ce
= 0,06( / km ) 300(km ) = 18 ,
tako da je
U2 =
E'
438,41
=
= 605,16 kV .
117,33
X + X 'de
sin 18
cos Te
sin cos18
160
Z ce
Osnovni prorauni
26
Zadatak 1.7
Parametri simetrinog 220 kV trofaznog voda 50 Hz, su:
rv = 0,074 /km; lv = 1,212 10 3 H/km; cv = 9,577 10 9 F/km; Lv = 150 km.
a) Nai parametre simetrinog -ekvivalenta voda.
b) Ako je vod otvoren i na predajnom kraju se odrava napon U1 = 220 kV, nai napon U2
na prijemnom kraju.
c) Ako se otvoreni vod napaja iz generatora, prividne nominalne snage SnG = 500 MVA,
nominalnog napona UnG = 20 kV, posredstvom generatorskog blok-transformatora prenosnog
odnosa 20/220 kV/kV, iste prividne snage i ako se na strani vieg napona transformatora odrava
napon U1 = 220 kV, proraunati taj napon, posle iznenadnog iskljuenja prekidaa transformatora
na strani 220 kV. Sinhrona reaktansa generatora je XG% = 180 %, a reaktansa rasipanja
transformatora XT% = 14 %. U proraunu blok-transformator posmatrati kao idealni transformator
(zanemariti otpornost voda, gubitke u bakru i gvou i struju praznog hoda transformatora).
Reenje:
a) Proraun elemenata ekvivalentne -eme voda (prikazane na sl. 1.7a):
Rv = rv Lv = 0,074 150 = 11,1 ;
X v = lv n Lv = 1,212 10 3 2 50 150 = 57,12 ;

Yvot
L
150
= cv n v = 9,577 10 9 2 50
= 0,2256 10 3 S ;
2
2
2
Z v = ( Rv + jX v ) = (11,1 + 57,12) ;
ot
Yv
ot
= j 225,6 10 6 S 2 Z v = j 4432,6 .
2
Zv = (11,1 + j57,12)
U1
U2
Y ot
v
= j 225,6 10 6 S
2
Y ot
v
= j 225,6 10 6 S
2
Sl. 1.7a -ekvivalent voda iz zadatka 1.7

b) Pod pretpostavkom da je linijski napon na poetku voda U 1 = 220 kV, pri otvorenom
vodu na prijemnom kraju je:
U 2 =U1
2Z ot
v
Z v + 2Z ot
v
= 220
j 4432,6
220 4432,6
=j
= 222,85 kV / 0,14
11,1 + j 57,12 j 4432,6
11,1 j 4375,8
Osnovni prorauni
27
c) Ekvivalentna ema sistema, prikazana je na sl. 1.7b. Impedanse generatora i bloktransformatora svedene na nominalni napon voda su:
XT =
2
X T % U nTV
100 S nT
180 20 2 220 2
=
= 174,24 ;
100 500 20
14 220 2
=
= 13,55 .
100 500
2
U nTV
X % U nG
XG = G
100 S nG U nTN
jXG
Generator
jXT
U1
Blok
transformator
U2
Zv
P
vod
ot
2Z v
ot
2Z v

U stacionarnom stanju, pre nego to se iskljui prekida P, odnos fazora napona na poetku
voda (U1) i EMS generatora ( E sv ) svedene na stranu vieg napona blok-transformatora nalazi se iz
relacije:
U1
Z ekv
v
= eq
,
E sv Z v + j ( X G + X T )
gde je pri zanemarenju otpora voda:
Z ekv
v =
tako da je
U1
E sv
j X v 2 X vot 2 X vot
X v 4 X vot
=j
(57,12 4432,6) 4432,6 = j 2201,93 ,

57,12 2 4432,6
j 2201,93
= 1,093 .
j 2201,93 + j (174,24 + 13,55)
Primeuje se znaajan porast napona (9,3 %) u smeru proticanja struje (Ferantijev efekat)
zbog velike reaktanse generatora i transformatora. Na vodu je porast bio samo 2,85 kV, ili 1,3 %
(zbog manje Xv). Prema tome, ako je napon na poetku voda U 1 = 220 kV tada je svedena EMS
generatora:
U1
220
E sv =
=
= 201,22 kV
1,0933 1,0933
odnosno
20
20
E = E sv
= 201,22
= 18,29 kV
220
220
Posle iskljuenja prekidaa P, napon na strani vieg napona blok-transformatora U 1 i EMS
E sv , svedena na istu stranu, jednaki su, tako da je U1 = E sv = 201,22 kV .
Osnovni prorauni
28
Zadatak 1.8
Kolika se maksimalna (granina) aktivna snaga (ili granina prenosna snaga) moe preneti
iz suficitarnog proizvodno-potroakog podruja (1) preko dalekovoda 220 kV, duine 400 km,
zadatih podunih parametara na sl. 1.8a, u isto pasivno potroako podruje (2) koje se sa raznim
snagama moe izdvojiti od ostalog aktivnog podruja, ako je tg2 = 0,4, a naponi ogranieni:
- na gore na kraju 1: U1max = 245 kV i
- na dole na kraju 2: U2min = 198 kV?
Napomena: Raunati sa ekvivalentnom -emom i skalarnim koeficijentima popravke paramatara
voda.
1
2
Unv = 220 kV
Lv = 400 km
rv = 0,08 /km
xv = 0,42 /km
bv = 2,6510-6 S/km
P2=?
2
tg2=0,4
Sl. 1.8a ema i parametri elektroenergetskog sistema iz zadatka 1.8
Reenje:
Skalarni koeficijenti popravke parametara voda ovde su:
bv xv L2v
2,65 10 6 0,42 400 2
= 1
= 0,9406
3
3
2
bv xv L2v bv Lv (rv Lv )2
2,65 10 6 0,42 400 2 2,65 10 6 400 (0,8 400 )
kX = 1
+
= 1
+
6
6 xv Lv
6
6 0,42 400
= 0,9714;
kR = 1
kB = 1+
bv xv L2v
2,65 10 6 0,42 400 2
= 1
= 1,0148 .
12
12
Ekvivalentna ema sistema prikazana je na sl. 1.8b.

1
R'
jX'
U1
P'2
P2
Q'2
Q2
U2
jB'/2
jB'/2
QC2
Sl. 1.8b Ekvivalentna ema sistema sa sl. 1.8a
Sa gornje eme se nalazi veza modula napona U1 i U2:
Osnovni prorauni
29
U12
PR + Q2 X P2 X Q2 R
+
,
= U 2 + 2
U2
U2

gde je:
P2 = P2 ;
B
B
= P2 tg 2 U 22
;
2
2
R = k R rv Lv = 0,9406 0,08 400 = 30,099 ;
X = k X xv Lv = 0,9714 0,42 400 = 163,195 ;
Q2 = Q2 QC 2 = Q2 U 22
L
400
B
= k B bv v = 1,0148 2,65 10 6
= 0,5378 10 3 S ;
2
2
2
B
QC 2 = U 22
= 198 2 0,5378 10 3 = 21,084 MVAr ;
2
Naponi na krajevima -ekvivalenta voda U1 i U2 na sl. 1.8b su meufazne veliine (fazor
meufazne veliine u analizi se definie sa istim faznim stavom kao fazor fazne veliine i sa
modulom 3 puta veim). Posledica primene meufaznih napona na ekvivalentnoj emi voda, sa
parametrima po fazi, su trofazne snage koje su od primarnog interesa. Ekvivalenti su linearni
modeli na kojima se korektno simuliraju prilike i sa meufaznim ili, ako se to posebno eli, sa
faznim radnim veliinama.
Da bi se prenela maksimalna snaga potrebno je da naponi imaju vrednosti U1 = U1max i
U2 = U2min, pa je:
2
U12max
PR + Q2 X P2 X Q2 R
+
,
= U 2 min + 2
U
U
2 min
2 min
odnosno:
30,099 P2 + (0,4 P2 21,084 ) 163,195 163,195 P2 (0,4 P2 21,084 ) 30,099
245 2 = 198 +
+
.
198
198
Sreivanjem gornjeg izraza dobija se kvadratna jednaina po P2, iji je oblik:
0,802 P22 + 174,67 P2 27391,1 = 0 .

Pozitivno reenje gornje jednaine je fiziki prihvatljivo i iznosi:
P2 = 105,6 MW .
U sluaju kad se snaga Q2 u celini kompenzuje (npr. sinhronim kompenzatorom ili baterijom
kondenzatora vezanom u taki 2) ima se (tg2 = 0):
Osnovni prorauni
30
Q2 = Q2 QC 2 = 0 QC 2 = QC 2 ,
to daje:
2
U 12max
P R QC 2 X P2 X + QC 2 R
+
,
= U 2 min + 2
U 2 min
U 2 min
odnosno:
2
30,099 P2 21,084 163,195 163,195 P2 + 21,084 30,099
245 2 = 198 +
+
.
198
198
Sreivanjem gornje jednaine dobija se kvadratna jednaina po P2:

P22 + 85,5 P2 39422 = 0
Fiziki prihvatljivo reenje gornje jednaine iznosi:
P2 = 160,35 MW .
Zakljuuje se da se aktivna snaga na prijemnom kraju bitno uveava ako se izvri potpuna
kompenzacija reaktivne snage.
Granina prenosna snaga je znatno via od granice stabilnosti koja bi se imala kad bi
prijemni kraj bio aktivan (tj. sa prikljuenim elektranama) i kada moraju da se uvaavaju i
impedanse ostalih elemenata ukljuivo i ekvivalentne generatore na oba kraja.
Osnovni prorauni
31
Zadatak 1.9
Za deo elektroenergetskog sistema iz zadatka 1.1, na osnovu datih podataka, metodom
bilansa snaga odrediti tokove aktivnih i reaktivnih snaga i gubitke, ako se u jaku mreu prenosi
snaga S3 = (500 + j150) MVA.
Reenje:
Radni reim je zadat na sabirnicama 3 ekvivalentne eme sa sl. 1.1c i odgovarajue radne
veliine su:
U 3sv = U 3 m AT12 = 200
400
= 346,32 kV ,
231
(sa U3sv je oznaena veliina linijskog napona na sabirnicama 3 svedena na stranu 400 kV).
P3 = 500 MW ;
Q3 = 150 MVAr.
Proraun tokova aktivnih i reaktivnih snaga po metodu bilansa snaga (skalarni raun) vri se
tako da se postupno od elementa do elementa ekvivalentne eme na sl. 1.1c raunaju aktivna i
reaktivna snaga, gubici i naponi, a zatim vri bilansiranje po I Kirchoffovom zakonu.
Polazi se od zadatog reima na sabirnicama 3 i najpre se nailazi na rednu granu
autotransformatora, iji su gubici aktivne i reaktivne snage:
gub
PCu
= R ATe
AT
Qgub
= X ATe
AT
P32 + Q33
U 32sv
P32 + Q33
U 32sv
= 0,3635
= 24
500 2 + 150 2
= 0,826 MW ;
346,32 2
500 2 + 150 2
= 54,53 MVAr.
346,32 2
Da bi se nali gubici snage u otonoj grani autotransformatora najpre se nalazi napon

take 2:
P3 R ATe + Q3 X ATe
PX
Q3 R ATe
+ j 3 ATe
=
U 3sv
U 3sv
500 0,3635 + 150 24
500 24 150 0,3635
= 346,32 +
+j
= (357,24 + j 34,49) kV =
346,32
346,32
= 358,9 kV / 5,5 ,
U 2 = U 3sv +
gde se pretpostavlja da je fazor napona U3 = U3 /0

Sada su gubici u otonoj grani autotransformatora:
PFegub
= G ATe U 22 = 1,85 10 6 358,9 2 = 0,24 MW ;
AT
Qgub
= B ATe U 22 = 7,5 10 6 358,9 2 = 0,97 MVAr.
AT
Osnovni prorauni
32
Postupkom bilansiranja nalaze se snage desno od take 2, a zatim reaktivna kapacitivna

snaga (dakle, sa znakom -) koju generiu kapacitivnosti voda. Ona iznosi:
B' 2
Qv
3
2
= v U 2 = 0,45 10 358,9 = 57,98 MVAr.
2
2 2
Zatim se ponovo bilansiranjem nalaze snage levo od take 2:
P2 L = 501,066 MW ; Q2 L = 205,5 57,98 = 147,52 MVAr ,

i prema njima gubici aktivne i reaktivne snage na vodu:
Pvgub =
P22L + Q22L
501,066 2 + 147,52 2
R
'
=
7,47 = 15,8 MW ;
v
U 22
358,9 2
Qvgub =
P22L + Q22L
501,066 2 + 147,52 2
X
'
=
83,945 = 177,8 MVAr ,
v
U 22
358,9 2
i napon take 1:
U1 = U2 +
P2 L R'v +Q2 L X 'v

P X ' Q R'
+ j 2 L v 2 L v = (403,83 + j114,13) kV = 419,65 kV / 15,8 .
U2
U2
Na osnovu ovog napona se nalazi reaktivna (kapacitivna) snaga voda u taki 1:

B' 2
Qv
3
2
= v U 1 = 0,45 10 419,65 = 79,25 MVAr.
2
2
1
Ceo postupak bilansiranja daje se pregledno u tab. 1.9a, dok su tokovi snaga i naponska
stanja ilustrovana na sl. 1.9a.
Tab. 1.9a Postupak bilansiranja snaga iz zadatka 1.9

Bilans snaga
Zadate snage na sabirnicama 3
Gubici snage u rednoj grani
autotransformatora
Gubici snage u otonoj grani

autotransformatora
Reaktivna (kapacitivna) snaga
koju vod generie u taki 2
Gubici snage u vodu
Reaktivna (kapacitivna) snaga
koju vod generie u taki 1
Snage koje ulaze u taku 1
Aktivna snaga (MW)

500
+ 0 ,826
500 ,826
+ 0 ,24
501,066
+ 0 ,0
501,066
+ 15,8
516 ,866
Reaktivna snaga (MW)

150
+ 54 ,53
204 ,53
+ 0 ,97
205,5
57,98
147,52
+ 177,8
325,32
+0,0
79,25
516,866
246,07
Osnovni prorauni
33
U1=403,83+j114,13
15,8
U2=357,24+j34,39
516,866
516,866 Z ' v
501,066 2
246,14
325,32
147,52
B
j v
2
177,8
79,25
B
j v
2
0,826
501,066
205,5
0,24
U3sv=346,32
500,826 ZT
500
204,53
150
0,97
54,53
57,98
Ge
-jBe
Sl. 1.9a Ilustracija tokova snaga i naponskih stanja u sistemu iz zadatka 1.9
Osnovni prorauni
34
Zadatak 1.10
Za jednostavni radijalni prenosno-distributivni sistem sa sl. 1.10a, izraunati:
a) Parametre ekvivalentne eme elemenata sistema (svedene na napon voda), koristei
simetrini -ekvivalent za predstavu voda, a -ekvivalent za predstavu transformatora.
b) Za poznato stanje na kraju prenosa, primenom metoda bilansa snaga, proraunati fazore
napona, struja i snaga u karakteristinim takama, odnosno u pojedinim deonicama sistema.
Proraunati i aktivne i reaktivne gubitke u elementima sistema i ukupno za ceo sistem.
c) Proizvodnje reaktivnih snaga, shodno -ekvivalentu voda.
Parametri sistema neophodni za gornje proraune, dati su ispod sl. 1.10a
S1 = P1 + jQ1
Prenosni
U 2
vod S2 = P2 + jQ2
U 2 = 10 kV
Unv = 110 kV
Lv = 70 km
rv = 0,193 /km
xv = 0,422 /km
bv = 2,65 S/km
Sp = (20+j10) MVA
SnT = 31,5 MVA
mT = 110/10,5 kV/kV
gub
PCun
= 62 kW
uk = 10,5 %
gub
PFen
= 40 kW
io = 1,2 %
Sl. 1.10a Radijalni prenosni sistem i osnovni zadati podaci iz zadatka 1.10
Reenje:
a) Ekvivalentna ema sistema prikazana je na sl. 1.10b.
U1
S1
Sv1
Zv
Sv2
U 2
S'T
jQcv1
jQcv2
Y ot
v /2
Y ot
v /2
ZT
S''T U 2sv
Sot=PFe+jQ
S2
U2
Y Tot
Sl. 1.10b Ekvivalentna ema zadatog sistema
Proraun parametara elemenata, za ekvivalentnu emu datu na prethodnoj slici (vod

predstavljen sa , a transformator sa obrnutim -ekvivalentom):
Rv = Lv rv = 70 0 ,193 = 13,51 ;
X v = Lv xv = 70 0 ,422 = 29 ,54 ;
Z v = (13,51 + j 29 ,54 ) ;
Gvot = 0 ;
Osnovni prorauni
35
1
70
Lv bv =
2,65 10 6 = 92,75 10 6 S = 92,75 S ;
2
2
ot
Y v / 2 = j 92,75 10 6 S ;
Bvot / 2 =
RT =
gub U nT
PCun
S nT
ZT =
2
u k % U nv
100 S nT
110
= 62 10 3
= 0,75605 ;
31
,
5
10,5 110 2
=
= 40,33 ;
100 31,5
X T = Z T2 RT2 = 40,33 2 0,75605 2 = 40,323 ;
Z T = (0,75605 + j 40,323) ;
gub
PFen
G Fe =
B =
2
U nv
40 10 3
= 3,306 S ;
110 2
io % S nT 1,2 31,5
=
= 31,24 S ;
2
100 U nv
100 110 2
RFe =
1
= 302480 ;
GFe
X =
1
= 32051 ;
B
Y T = G Fe jB = (3,306 j 31,24 ) S .
ot
b) Napon na sekundarnoj strani transformatora, postavljen u realnu osu i sveden na stranu

110 kV je:
110
= 104,762 kV ;
10,5
= 104,762 kV / 0 .
U" 2 sv = U" 2 mT = 10
U" 2 sv
Fazor fazne struje na kraju prenosa, odnosno na sekundarnoj strani transformatora je:
I" 2 sv
S2
=
3U"
2 sv
= (20 j10) 10 = (110,22 j 55,1) A / 26,565 .
3 104,762
Dalje, snage PFegub i Qgub su:

gub U 2sv
PFen
U 2n
104,762
= 40
= 36,28 kW ;
110
PFegub
Qgub
U
i
= o S nT 2 sv
100
U 2n
104,762
= 378
= 342,86 kVAr ,
110
ili
PFegub = GFeU 2sv2 = 3,306 10 6 104,762 2 = 0,03628 MW = 36,28 kW ;

Qgub = BU 2sv2 = 31,24 10 6 104,762 2 = 0,34286 MW = 342,86 kW .
Snaga koja tee kroz transformator je:
Osnovni prorauni
36
S"T = (P2 + PFe ) + j (Q2 + Q ) = (20,03628 + j10,34286 ) MVA .

Napon na primarnoj strani transformatora, odnosno na kraju voda je:
RT PT + X T QT
X P RT QT
+j T T
U 2sv
U 2sv
0,75605 20,03628 + 40,323 10,34286
= 104,762 +
+
104,762
40,323 20,03628 0,75605 10,34286
+j
= 108,888 + j 7,637 = 109,156 kV /4,013 .
104,762
U' 2 = U 2sv +
Gubici u rednoj grani transformatora su:

2
PTgub
S
= RT T
U 2sv
20,036282 + 10,34286 2
= 0,75605
= 0,035 MW = 35 kW ;
104,762 2
QTgub
S
= X T T
U 2sv
20,036282 + 10,34286 2
= 40,323
= 1,867 MW = 1867 kVAr .
104,762 2
Snaga na ulazu u transformator (snaga na kraju voda) je:
) (
S'T = PT + PTgub + j QT + QTgub

= (20,036 + 0,035) + j (10,343 + 1,867 ) = (20,071 + j12,21) MVA .
Proizvodnja reaktivne snage usled polovine kapacitivnosti koncetrisane na kraju voda je:
ot
Qcv
2
Bvot 2
=
U 2 = 92,75 10 6 109,156 2 = 1,105 MVAr .
2
Snaga koja tee kroz vod i izaziva gubitke i pad napona je:
ot
S v 2 = S'T jQcv
2 = 20,071 + j12,21 j1,105 = (20,071 + j11,105) MVA .
Gubici u vodu su:

2
Pvgub
Sv2
20,0712 + 11,105 2
= Rv
= 0,5966 MW = 596,6 kW ;
= 13,51
109,156 2
U 2
Qvgub
S
20,0712 + 11,105 2
= X v v 2 = 29,54
= 1,3045 MW = 1304,5 kVAr .
109,156 2
U 2
Napon na poetku voda je:

U 1 = U' 2 +
Rv Pv 2 + X v Qv 2
(U' 2 )
+j
X v Pv 2 Rv Qv 2
(U' 2 )
Osnovni prorauni
37
13,51 20,071 + 29,54 11,105 j 4,013

e
+
109,156
29,54 20,071 13,51 11,106 j 4,013
+j
e
109,156
= 109,156 e j 4, 013 +
= (114,65 + j 4,06 )e j 4,013 = 114,72e j 2, 027 e j 4,013

= 114,72 kV / 6,04 = (114,08 + j12,07 ) kV .
Proizvodnja reaktivne snage usled polovine kapacitivnosti koncetrisane na poetku voda je:
ot
Qcv
1
Bvot 2
=
U1 = 92,75 10 6 114,72 2 = 1,22 MVAr .
2
Kompleksna snaga koja tee kroz rednu impedansu, merena na poetku voda je:
S v1 = S v 2 + S v
gub
= 20,071 + j11,105 + 0,5966 + j1,3045 = (20,668 + j12,41) MVA .
Kompleksna snaga na ulazu u prenosni vod onda iznosi:

ot
S 1 = S v1 jQcv
1 = 20,668 + j12,41 j1,22 = (20,668 + j11,19 ) MVA .
Struja (fazna) na poetku voda je:
S
23,5 / 28,43
20,668 j11,19
=
= 118,28 A / 22,39 .
I1 = 1 =
3U
3
114
,
72
/
6
,
04
114
,
72
/
6
,
04
c) Ukupna proizvodnja reaktivne snage usled otonih kapacitivnosti voda je:

ot
ot
ot
Qcv
= Qcv
1 + Qcv 2 = 1,22 + 1,105 = 2,325 MVAr ,
odnosno, njena prosena vrednost po 100 km duine voda iznosi:

ot
Qcv
pod =
2,3225
= 3,316 MVAr / 100 km .
0,7 100
Dijagram fazora napona i struja voda prikazan je na sl. 1.10c.

Na sl. 1.10c vrednosti pojednih uglova iznose:
1 = 6,04 ;
1fo = 22,39 ;
2 = 4,013 ;
2 = 26,565 ;
12 = 6,04 4,013 = 2,027 ;

1 = 22,39 6,04 = 28,43 .
Osnovni prorauni
38
U1
12
2
2
1fo
U2
1
U2sv
I1
I2
Sl. 1.10c Dijagram fazora napona i struja voda, iz zadatka 1.10
Osnovni prorauni
39
Zadatak 1.11
Dat je jednostavan elektroenergetski sistem, prikazan na sl. 1.11a. Odrediti maksimalne
snage koje se mogu isporuiti potroakim podrujima prikljuenim na sabirnice 3 i 4 ako naponi
na vodovima ne smeju da izau iz opsega (200240) kV. Kolika je u tom sluaju snaga na poetku
voda 1-2. U proraunu zanemariti poprenu komponentu pada napona, a vodove predstaviti samo sa
rednim impedansama. Podaci neophodni za proraune su dati na sl. 1.11a.
1
L12=100 km
L23=60km
rv=0,1 /km
xv=0,4 /km
L24=40 km
tg3 = 0,4
4
tg4 = 0,5
Reenje:
Ekvivalentna ema zadatog sistema data je na sl. 1.11b.
1
Z2
S2
Z3
Z4
S3
S4
Impedanse pojedinih grana sistema imaju vrednosti:
Z 2 = (0,1 + j 0,4) 100 = (10 + j 40) ;

Z 3 = (0,1 + j 0,4 ) 60 = (6 + j 24 ) ;
Z 3 = (0,1 + j 0,4 ) 40 = (4 + j16 ) .
U datom sistemu maksimalna snaga e se preneti u sluaju kada se na sabirnicama 3 i 4 ima
minimalni napon (200 kV), a na sabirnicama 1 maksimalni napon (240 kV).
Na osnovu jednaine za pad napona u grani 2-3 moe se odrediti zavisnost napona U2 od
snage P3:
U2 = U3 +
odakle je:
P3 R3 + Q3 X 3
P R + 0,4 P3 X 3
6 + 0,4 24
= U3 + 3 3
= 200 +
P3 ,
U3
U3
200
Osnovni prorauni
40
U 2 = 0,078 P3 + 200 .
(1)
Na slian nain moe se nai i zavisnost napona U2 od snage P4:

P4 R4 + Q4 X 4
P R + 0,5 P4 X 4
4 + 0,5 16
= U4 + 4 4
= 200 +
P4
U4
U4
200
= 0,06 P4 + 200 .
U2 = U4 +
(2)
Izjednaavanjem izraza (1) i (2) za napon U2, dobija se za odnos snaga P3 i P4:
P3
1
=
, odnosno P4 = 1,3P3 .
P4 1,3
Preko bilansa snaga i na osnovu poznatih odnosa izmeu snaga P3 i P4 moe se odrediti
zavisnost snage P2 od snage P3:
P2 =
=
=
P32 + Q32
U 32
P42 + Q42
R3 + P3 +
R4 + P4
U 42
P32 + (0,4 P3 )2
U 32
(1,3P3 )2 + (0,5 1,3P3 )2 R
R3 + P3 +
P32 + (0,4 P3 )2
U 42
(1,3P3 )2 + (0,5 1,3P3 )2
6 + P3 +
200 2
= 385,25 10 6 P32 + 2,3P3 .
200 2
+ 1,3P3
4 + 1,3P3
(3)
Na analogan nain dobija se zavisnost snage Q2 od snage P3:
Q2 =
=
=
P32 + Q32
U 32
P42 + Q42
X 3 + Q3 +
X 4 + Q4
U 42
P32 + (0,4 P3 )2
U 32
X 3 + 0,4 P3 +
P32 + (0,4 P3 )2
24 + 0,4 P3 +
200 2
= 1541 10 6 P32 + 1,05P3
(1,3P3 )2 + (0,5 1,3P3 )2 X

U 42
(1,3P3 )2 + (0,5 1,3P3 )2

200 2
+ 0,5 1,3P3
16 + 0,5 1,3P3
(4)
Ako se sada jednaine (1), (3) i (4) uvrste u izraz za podunu komponentu pada napona na
grani 1-2, dobija se kvadratna jednaina u kojoj je jedina nepoznata veliina snaga P3:
U1 = U 2 +
P2 R2 + Q2 X 2
U 2 ,
U2
odakle je:
U 1U 2 = U 22 + P2 R2 + Q2 X 2 ,
Osnovni prorauni
41
odnosno, posle odgovarajuih numerikih manipulacija:
240 (0,078P3 + 200) =
= (0,078P3 + 200)2 + 385,25 10 6 P32 + 2,3P3 10 + 1541 10 6 P32 + 1,05P3 40,

odakle se dobija kvadratna jednaina po P3:
P32 + 1082,4782 P3 111768,53 = 0 .

Fiziki ostvarljivo reenje gornje jednaine je:
P3 = 94 ,93 MW .
Na osnovu gornje vrednosti za snagu P3, mogu se odrediti i ostale snage u datom sistemu:
Q3 = P3 tg3 = 94,93 0,4 = 37,97 MVAr ;
P4 = 1,3P3 = 1,3 94,93 = 123,41 MW ;
Q4 = P4 tg 4 = 123,41 0,5 = 61,7 MVAr ;

P2 = 385,25 10 6 P32 + 2,3P3 = 385,25 10 6 94,932 + 2,3 94,93 = 221,81 MW ;
Q2 = 1541 10 6 P32 + 1,05P3 = 1541 10 6 94,932 + 1,05 94,93 = 113,56 MVAr .
Vrednost napona na sabirnicama 2 dobija se zamenom vrednosti snage P3 u jednainu (1),
odakle je:
U 2 = 0,078 94,93 + 200 = 207 ,4 kV .

Radi odreivanja snage na poetku voda 1-2 potrebno je jo odrediti aktivne i reaktivne
gubitke u vodu 1-2. Njihove vrednosti dobijaju se iz izraza:
gub
S 12
=
P22 + Q22
221,812 + 113,56 2
(
)
(10 + j 40) = (14,44 + j57,74) MVA ,
R
+
jX
=
2
2
U 22
207,4 2
odakle je:
P12gub = 14,44 MW ;
Q12gub = 57,74 MVAr .
Konano, vrednost kompleksne snage na poetku voda 1-2 je:

gub
S 1 = S 2 + S 12
= 221,81 + j113,56 + 14,44 + j 57,74 = (236,25 + j171,3) MVA .
Osnovni prorauni
42
Zadatak 1.12
Koliki e biti napon u novom stacionarnom stanju na sabirnicama 1, a koliki na kraju 2
dalekovoda 400 kV u praznom hodu koji se posle remonta prikljuuje prvo s jedne strane i to na
proizvodno-potroako podruje sa nagibom praktino linearne reaktivno-naponske statike
karakteristike od strane proizvodnje
dQ Q
G Gr = 8 ,
dU U r
dok se promena reaktivne snage potronje moe zanemariti zahvaljujui delovanju lokalne
regulacije napona pod optereenjem. Posmatrati vod sa raspodeljenim parametrima, bez gubitaka.
Ur = 400 kV
QGr
Lv = 300 km
Zc = 320
2
Qpr
1
QGr = Qpr = 200 MVAr (ind)
Sl. 1.12a ema dalekovoda iz zadatka 1.12
Reenje:
U novom stacionarnom stanju pored generatorske reaktivne (induktivne) snage ima se i
reaktivna snaga prikljuenog voda kao induktivna proizvodnja (to odgovara kapacitivnoj potronji)
pa je bilans reaktivnih snaga na sabirnicama 1:
QG + Qv = Q p .
(1)
Zbog novog bilansa reaktivnih snaga usled prikljuenja voda promenie se i napon na
sabirnicama 1 za neku vrednost U. Prema tome relacija (1) posle promene napona ima sledei
oblik:
QGr
2
Q p
QG
(
U r + U )
=
U +
tg = Q pr +
U .
U
Zc
U
(2)
U relaciji (2) ne mora da stoji parcijalni izvod s obzirom na pretpostavku da se uestanost

kod promene reaktivnih snaga ne menja, a takoe je prema uslovu zadatka i izvod
Q p
U
dQ p
dU
= 0.
Poto je pre prikljuenja voda bilo QGr = Qpr to relacija (2) postaje:
QG
U2
2U r U
(U )2 tg = 0.
U + r tg +
tg +
Zc
Zc
Zc
U
(3)
Osnovni prorauni
43
Iz (3) se dalje dobija kvadratna jednaina po jedinoj nepoznatoj (U):
tg
(U )2 + 2U r tg + dQG
Zc
dU
Zc
U2
(U ) + r tg = 0.
Zc
Smenjujui u poslednju jednainu zadate veliine kao i elektrinu ugaonu duinu voda, koja
za = 0,06 / km iznosi:
= L = 0,06 300 = 18,
dobija se:
1,015 10 3 (U )2 3,19 (U ) + 162,46 = 0 ,
(4)
Kao fiziki realno reenje jednaine (4) uzima se:

U 51,78 kV,
tako da je napon na sabirnicama 1 po prikljuenju voda u praznom hodu:
U 1 = U r + U = 400 + 51,78 = 451,78 kV.

S obzirom na meusobne odnose koeficijenata u jednaini (4) moe se sasvim opravdano u
prvoj priblinosti raditi i samo sa linearnom jednainom (zanemarenjem kvadratnog lana), tako da
je:
3,19U = 162,46 U = 50,928 kV.
Ako je napon na sabirnicama 1, U1 = 451,78 kV (to je nedopustivo visoka stacionarna
vrednost), tada e se usled Ferantijevog efekta (proticanje kapacitivne struje punjenja voda kroz
redne induktivnosti voda) imati porast napona na otvorenom kraju 2, tako da se na kraju 2 dobija
vrednost:
U2 =
U1
451,78
=
= 475,03 kV ,
cos cos18
koji je iznad dozvoljene vrednosti (odreene stepenom izolacije) za vodove 400 kV, (iznosi
420 kV).
Osnovni prorauni
44
Zadatak 1.13
Radijalni sistem, prikazan na sl. 1.13a, napaja potroako podruje, kod kojeg termiki
aparati, iji je statiki naponski koeficijent kPU = 1,9 uestvuju u ukupnoj aktivnoj snazi sa 70 %,
asinhroni motori, iji su kPU = 0,15 i kQU = 1,7 uestvuju sa 25 % u ukupnoj aktivnoj snazi i sa 80 %
u ukupnoj reaktivnoj snazi, dok ostali heterogeni potroai imaju prosene naponske koeficijente
osetljivosti kPU = 1,2 i kQU = 1.
Pri poloaju regulacionog prekidaa transformatora n = +5, napon na sabirnicama 3 je
U3 = 35 kV, a snaga potroakog podruja Sp = (35+j15) MVA.
a) Kolika je snaga potronje na sabirnicama 3 pri nominalnom odnosu transformacije
transformatora ako se napon na sabirnicama 1 odrava na konstantnoj vrednosti.
b) Odrediti snagu otone kondenzatorske baterije koju je potrebno vezati na sabirnice 3 da bi
se pri nepromenjenom naponu na sabirnicama 1 i poloaju regulacionog prekidaa transformatora
n = +5 odravao napon na sabirnicama 3 dobijen iz prethodne take.
Napomena: U proraunu zanemariti poprenu komponentu pada napona.
3
Sp
U1 = const
Unv = 110 kV
rv = 0,14 /km
xv = 0,4 /km
Lv = 55 km
SnT = 65 MVA
XT = 10 %
mT = 110101,25%/36,75 kV/kV
Sl. 1.13a Radijalni sistem prenosa i osnovni podaci iz zadatka 1.13
Reenje:
uk
uk
a) Na osnovu zadatih podataka ukupni statiki koeficijenti osetljivosti k PU
i k QU
meovitog
potroakog podruja su:
uk
k PU
= 0,7 1,9 + 0,25 0,15 + 0,05 1,2 = 1,4275 ;
uk
k QU
= 0,8 1,7 + 0,2 1 = 1,56 .
Impedanse voda i transformatora svedene na naponski nivo 35 kV su:

ZT = j
2
X T % U nT
10 36,75 2
= j
= j 2,078 ;
100 S nT
100 65
2
36,75
Z v = z v Lv = (0,14 + j 0,4 ) 55
= (0,859 + j 2,455) .
110
Na osnovu poloaja otcepa regulacionog transformatora n = +5 dobijaju se sledee vrednosti
za nenominalni prenosni odnos i parametre ekvivalentne -eme regulacionog transformatora:
t = 1 + nt = 1 + 5 0,0125 = 1,0625 ;
Osnovni prorauni
45
t2
Z T = j 37,534 ;
1 t
= t Z T = j 2,208 ;
t
=
Z T = j 35,326 .
t 1
Z 20 =
Z 23
Z 30
Ekvivalentna ema sistema za dati radni reim prikazana je na sl. 1.13b.

Zv=(0,859+j2,455)
Z23=j2,208
U1
U2
Sp
U3
Z20= -j37,534
Z30=j35,326
Sl. 1.13b Ekvivalentna ema sistema
Transfiguracijom zvezde koju ine grane izmeu vorova 1-2, 2-3 i 2-0 u trougao 1-3-0 i
ekvivalentovanjem dve paralelne grane 3-0 dobija se ekvivalentna ema na sl. 1.13c.
Z13=(0,808+j4,518)
S13
U1
S30
Sp
U3
Z30=(12,93+j72,29)
0
Sl. 1.13c Transfigurisana ekvivalentna ema sa sl. 1.13b
Bilansom snaga, za dati radni reim, moe se odrediti napon na sabirnicama 1 iji se moduo
u datoj mrei odrava na konstantnoj vrednosti.
Najpre se odreuje snaga S30:
S 30 =
U 32
Z 30
352
= (2,94 + j16,42 ) MVA ,
12,93 j 72,29
a zatim, iz bilansa snaga u voru 3, izraunava se i snaga S13:

S 13 = S p + S 30 = 35 + j15 + 2,94 + j16,42 = (37,94 + j 31,42 ) MVA .
Konano napon na sabirnicama 1 iznosi:
Osnovni prorauni
U1 = U 3 +
46
P13 R13 + Q13 X 13

37,94 0,808 + 31,42 4,518
= 35 +
= 39,93 kV .
U3
35
Po uslovu zadatka iz take a) ekvivalentna ema sistema za nominalni prenosni odnos

transformacije regulacionog transformatora (kada su impedanse otonih grana u -ekvivalentu
transforamtora beskonane) data je na sl. 1.13d.
Zv=(0,859+j2,455)
ZT=j2,078
Sp
Sl. 1.13d Ekvivalentna ema sistema za nominalni prenosni odnos

transformacije regulacionog transformatora
Zbog promene prenosnog odnosa regulacionog transformatora menja se i napon na

sabirnicama 3, a takoe i snage potroakog podruja. Zavisnosti aktivne i reaktivne snage
potroakog podruja od napona date su sledeim jednainama:
U 35
U
= 35 + 35 1,4275 3
= 1,4275 U 3 14,9625 ;
U 3o
35
U 35
uk U
Q3 = Q3o + Q3o k QU
= 15 + 15 1,56 3
= 0,668 U 3 8,4 ,
U 3o
35
uk
P3 = P3o + P3o k PU
(1)
(2)
gde je U 3 napon na sabirnicama 3, za iji se fazor pretpostavlja da se poklapa sa realnom osom.

Ako se prethodni izrazi uvrste u jednainu za izraunavanje napona U1 preko napona U 3 i
pada napona izmeu taaka 1 i 3, dobija se kvadratna jednaina u kojoj je jedina nepoznata veliina
napon na sabirnicama 3 U 3 :
U 1 = U 3 +
P3R13 + Q3 X 13
,
U 3
(3)
odakle se dalje dobija jednaina
39,93 = U 3 +
(1,4275U 3 14,9625) 0,859 + (0,668U 3 8,4) 4,533 ,

U 3
koja posle preureenja postaje:
U 3 2 35,6754U 3 50,915 = 0 .
U 3 = 37 ,05 kV .
Osnovni prorauni
47
Uvrtavanjem dobijene vrednosti za napon u izraze (1) i (2) dobijaju se traene vrednosti za
aktivnu i reaktivnu snagu potroakog podruja:
P3 = 1,4275U 3 14,9625 = 37,93 MW
Q3 = 0,668U 3 8,4 = 16,35 MVAr
b) Ekvivalentna ema za reim definisan u taki b) je ista kao ekvivalentna ema koja je
sluila za odreivanje napona na sabirnicama 1 (sl. 1.13c), s tom razlikom to se na sabirnicama 3
ima otono vezana baterija kondenzatora. Vrednost snage S30 za ovaj radni reim je:
S 30 =
U 3 2
Z 30
37,05 2
= (3,29 + j18,4) MVA .
12,93 j 72,29
Kompleksna snaga koja tee po grani 1-3 je onda:

S 13 = S p + S 30 jQBK = 41,22 + j (34,75 QBK ) MVA ,
odakle je:
P3 = 41,22 MW ;
Q3 = (34,75 QBK ) MVAr .
Uvrtavanjem gornjih izraza u jednainu za pad napona (3) dobija se izraz u kome je jedina
nepoznata veliina snaga baterije kondenzatora u izrazu za Q3 . Zamena poznatih numerikih
vrednosti u jednainu (3) daje linearnu jednainu po Qc:
39,93 = 37,05 +
41,22 0,808 + (34,75 Q BK ) 4,518

.
37,05
Iz gornje jednaine za snagu baterije kondenzatora dobija se vrednost:
QBK = 18,5 MVAr .
Osnovni prorauni
48
Zadatak 1.14
a) Odrediti statike karakteristike osetljivosti potroakog podruja na promene napona
prikljuenog na sabirnice 4, sistema prikazanog na sl. 1.14a, na osnovu merenja napona i snage na
tim sabirnicama za dva razliita radna reima:
I merenje:
S p 4 = (42 ,6 + j 21,5) MVA
U 4 = 35,2 kV ,
S p 4 = (43,4 + j 21,8) MVA
U 4 = 35,6 kV .
II merenje:
Pri odreivanju statikih koeficijenata regulacije, koristiti nelinearizovane modele potroaa:
k
P = C PU U k PU , odnosno Q = CQU U QU .
b) Ako je pri otonoj kompenzaciji (QBK = 10 MVAr) na sabirnicama 4, napon na njima
iznosio U4 = 36 kV, odrediti napon na sabirnicama 1 i snagu potroakog podruja prikljuenog na
sabirice 2. Statike karakteristike potronje na sabirnicama 2 posmatrati kao linearizovane. U
proraunu zanemariti poprenu komponentu pada napona.
zv = (0,15 + j0,4) /km

3
Unv = 110 kV
L12 = 25 km
L23 = 40 km
2
kPU2 = 1,4
Sn = 63 MVA
kQU2 = 1,8
XT = 11 %
S2o = (15 + j10) MVA mT = 110/36,75 kV/kV
U2o = 110 kV
Sp4
QBK
Sl. 1.14a ema i osnovni podaci za elektroenergetski sistem iz zadatka 1.14
Reenje:
a) Na osnovu izmerenih vrednosti, korienjem nelinearizovanih obrazaca koji povezuju
aktivnu snagu i napon, dobijaju se naponski faktori osetljivosti preko jednaina:
42,6 = C PU 35,2 k PU ;
43,4 = C PU 35,6 k PU .
Deljenjem gornje dve jednaine dobija se izraz:
43,4 35,6
=
42,6 35,2
k PU
iz poslednje jednaine se dobija vrednost za statiki koeficijent promene aktivne snage sa naponom
kPU, dok iz jedne od prethodnih jednaina i vrednost za CPU:
k PU = 1,647 ; C PU = 0,121 MW/kV .

Na osnovu izraunatih vrednosti faktora kPU i CPU dobija se jednaina koja povezuje aktivnu
snagu i napon:
Osnovni prorauni
49
Pp 4 = 0 ,121 U 1,647
(1)
Na potpuno analogan nain dobijaju se i vrednosti faktora kQU i CQU za reaktivnu snagu,
odnosno jednaina koja povezuje reaktivnu snagu i napon:
21,5 = CQU 35,2
kQU
21,8 = CQU 35,6
kQU
21,8 35,6
=
21,5 35,2
;
;
kQU
odakle je:
k QU = 1,226 ; CQU = 0,273 MVAr/kV ;
Q p 4 = 0 ,273 U 1,226 .
(2)
b) Vrednosti impedansi pojednih grana svedene na naponski nivo 110 kV iznose:

Z 12 = z v L12 = (3,75 + j10 ) ;
Z 23 = z v L23 = (6 + j16 ) ;
2
X T % U nT
11 110 2
ZT = j
= j
= j 21,13 .
100 S nT
100 63
Na osnovu vrednosti napona na sabirnicama 4: U4 = 36 kV, korienjem jednaina (1) i (2),

dobijaju se snage potroakog podruja:
Pp 4 = 44 ,26 MW ;
Q p 4 = 22 ,09 MVAr .
Radi odreivanja vrednosti napona na sabirnicama 1 potrebno je uraditi bilans snaga u

zadatoj mrei.
Pre svega svedena vrednost napona na sabirnicama 4 je:
2
U 4 sv = U 4 mT2
110
= 36
= 107,76 kV .
36,75
Aktivna i reaktivna snaga koje teku po grani 3-4 kod sabirnica 4 su:
P4 = 44,26 MW ;
Q4 = 22,09 QBK = 12,09 MVAr .
Sa poznatim vrednostima snaga P4 i Q4, korienjem jednaine za napon U2 preko napona

U4 i pada napona izmeu taaka 2 i 4, dobija se:
U 2 = U 4sv +
P4 R24 + Q4 X 24
44,26 6 + 12,09 37,13
= 107,76 +
= 114,39 kV .
sv
107,76
U4
Osnovni prorauni
50
Na osnovu izraunate vrednosti napona U2, preko linearizovanih statikih karakteristika

mogu se odrediti snage potroakog podruja vezanog na sabirnice 2:
U 2
4,39
= 15 + 15 1,4
= 15,84 MW ;
U 2o
110
U 2
4,39
+ Q2o k QU 2
= 10 + 10 1,8
= 10,72 MVAr .
U 2o
110
P2 = P2o + P2o k PU 2
Q2 = Q2o
Dalje, kompleksni gubici snage u vodu izmeu vorova 2-4 su:

gub
S 24
=
P42 + Q42
44,26 2 + 12,09 2
(
)
(6 + j37,13) = (1,09 + j 6,73) MVA .
R
+
jX
=
24
24
U 42
107,76 2
Snaga koja tee po grani 1-2 kod vora 2 je:

S 12 = S 4 + S 24 + S 2 ;
gub
= 44,26 + j12,09 + 1,09 + j 6,73 + 15,84 + j10,72 = (61,19 + j 29,54) MVA .
Bilans snaga u datoj mrei ilustrovan je na sl. 1.14b.

1
61,19+j29,54
45,35+j18,82
44,26+j12,09 4
2
15,84+j10,72
Sl. 1.14b Ilustracija bilansa snaga
Konano napon na sabirnicama 1 dobija se preko vrednosti napona U2 i pada napona izmeu
taaka 1 i 2:
U1 = U 2 +
P12 R12 + Q12 X 12

61,19 3,75 + 29,54 10
= 114,39 +
= 118,98 kV .
U2
114,39
Osnovni prorauni
51
Zadatak 1.15
Za distributivnu mreu prikazanu na sl. 1.15a (na kojoj su dati i svi osnovni podaci):
a) Odrediti snagu otone kondenzatorske baterije koju treba ugraditi na sabirnice 4 da bi se
napon na njima podigao sa 9,5 kV na 10,3 kV, pri emu se napon U1 odrava na konstantnoj
vrednosti.
b) Odrediti snagu redne baterije kondenzatora na deonici 2-3 kod sabirnica 2, koja bi
proizvela isti efekat, za vrednost napona U1 proraunatu u ta. a.
c) Koliki se potroa u oba sluaja u novim radnim stanjima sa kompenzacijom moe
prikljuiti na sabirnice 2 pod pretpostavkom da je njegov faktor snage cos2 = 1 i da ukljuivanje
tog potroaa nee promeniti napon na sabirnicama 2, tako da ne doe do preoptereenja voda 1-2,
ako je trajno dozvoljena struja (po fazi) svih vodova Itd = 290 A.
3
1
V1
S4 = 17 MVA
V2
cos4 = 0,85 (ind)
red
Q BK
2
P2 = 0
Unv = 35 kV
Q2 = 0
xv = 0,38 /km
rv = 0,32 /km
L1 = 8 km L2 = 6 km
SnT = 28 MVA
XT = 7 %
gub
PCun
= 54 kW
mT = 35/10,5 kV/kV
ot
Q BK
Sl. 1.15a Distributivna mrea iz zadatka 1.15
Reenje:
Impedansa jednog transformatora svedena na naponski nivo 35 kV je:
gub
2
2
PCun
U nT
X T % U nT
ZT =
+j
100 S nT
S nT S nT
0,054 35 2
7 35 2
=
= (1,034 + j10,72 ) .
+j
8
8
100
8
Ekvivalentna vrednost impedanse dva paralelna transformatora je:

Z Te = Z T 2 = (0,517 + j 5,36 ) .
Vrednosti impedansi pojedinih vodova na naponskom nivou 35 kV su:
Z v1 = (rv + jxv )Lv1 = (0,32 + j 0,38) 8 = (2,56 + j 3,04 ) ;
Z v 2 = (rv + jxv )Lv 2 = (0,32 + j 0,38) 6 = (1,92 + j 2,28) .
Ukupna impedansa izmeu vorova 1 i 4, imajui u vidu da su sabirnice 2 neoptereene, je:

Z 14 = Z v1 + Z v 2 + Z Te = (5 + j10,68) .
Osnovni prorauni
52
a) U cilju odreivanja snage otone kondenzatorske baterije potrebno je najpre odrediti

vrednost napona na sabirnicama 1 koji se u posmatranom sistemu odrava konstantnim.
Vrednosti aktivne i reaktivne snage potroakog podruja vezanog na sabirnice 4 su:
P4 = S 4 cos 4 = 17 0,85 = 14,45 MW ;

Q4 = S 42 P42 = 17 2 14 ,45 2 = 8,96 MVAr .
Svedena vrednost napona na sabirnicama 4, na nivo napona vodova je:
U 4 sv = U 4 mT = 9 ,5
35
= 31,67 kV .
10 ,5
Konano, vrednost napona na sabirnicama 1 se dobija iz jednaine:
U1 = U 4 sv +
P4 R14 + Q4 X 14
14,45 5 + 8,96 10,68
= 31,67 +
= 36,97 kV .
U 4 sv
31,67
Usled otone kompenzacije na sabirnicama 4, napon se prema uslovu zadatka podie na

vrednost 10,3 kV, odnosno vrednost tog napona svedena na napon vodova je:
U 4 sv = U 4 mT = 10,3
35
= 34,33 kV .
10,5
Zamenom brojanih vrednosti poznatih veliina u izrazu za napon U1, za reim otone
kompenzacije, dobija se jednaina u kojoj je jedina nepoznata veliina snaga baterije kondenzatora:
U1 = U 4 sv +
ot
P4 R14 + Q4 QBK
X 14
,
U 4 sv
odnosno:
36,97 = 34,33 +
ot
14,45 5 + 8,96 QBK
10,68
.
34,33
Iz poslednje jednaine dobija se traena snaga otone kondenzatorske baterije:

ot
QBK
= 7,24 MVAr .
b) Za reim sa rednom kompenzacijom zamenom brojanih vrednosti u jednainu za napon

U1 dobija se vrednost kapacitivne reaktanse redne baterije kondenzatora:
red
P4 R14 + Q4 X 14 X BK
U 1 = U 4 sv +
,
U 4 sv
Osnovni prorauni
53
odnosno:
red
14,45 5 + 8,96 10,68 X BK
,
36,97 = 34,33 +
34,33
odakle je:
red
X BK
= 8,63 .
Snaga baterije rednih kondenzatora je onda:

red
red
QBK
= X BK
P42 + Q42
14,45 2 + 8,96 2
=
8
,
63
= 2,12 MVAr .
U 42
34,332
Vidi se da je za isti efekat podizanja napona u otone baterije kondenzatora potrebno

ugraditi 7,24/2,12 = 3,42 puta veu snagu.
Za odreivanje naponskog profila potrebno je odrediti napone pojedinih sabirnica. Napon na
sabirnicama 1 ve je ranije izraunat i iznosi 36,97 kV. Napon na sabirnicama 2 ispred baterije
rednih kondenzatora je:
red
P4 (RT + Rv 2 ) + Q4 X T + X v 2 X BK
U 2 a = U 4 sv +
U 4 sv
14 ,54 (0 ,517 + 1,92 ) + 8,96 (5,36 + 2 ,28 8,63)
= 34 ,33 +
= 35,1 kV .
34 ,33
Napon kod sabirnica 2, iza baterije rednih kondenzatora je:
P4 (RT + Rv 2 ) + Q4 ( X T + X v 2 )
U 4 sv
14 ,54 (0 ,517 + 1,92 ) + 8,96 (5,36 + 2 ,28)
= 34 ,33 +
= 37 ,35 kV .
34 ,33
U 2b = U 4 sv +
Napon na sabirnicama 3 je:
P4 RT + Q4 X T
U 4 sv
14 ,54 0 ,517 + 8,96 5,36
= 34 ,33 +
= 35,95 kV
34 ,33
U 3 = U 4 sv +
Na sl. 1.15b nacrtan je naponski profil u sistemu.
c) Da bi se odredila dozvoljena vrednost snage potroaa koji se moe prikljuiti na

sabirnice 2 potrebno je uraditi bilans snaga od sabirnica 4 do sabirnica 2. Najpre e se proraun
uraditi za sluaj otone kompenzacije. Vrednost napona na sabirnicama 2 za taj reim je:
Osnovni prorauni
54
ot
(X T + X v2 )
P4 (RT + Rv 2 ) + Q4 QBK
U 2 = U 4 sv +
U 4 sv
14 ,54 (0 ,517 + 1,92 ) + (8,96 7 ,24 ) (5,36 + 2 ,28)
= 34 ,33 +
= 35,74 kV .
34,33
U [kV]
38
U1=36,97 kV U2b=37,35 kV
37
U3=35,95 kV
36
35
U4=34,33 kV
U2a=35,1 kV
34
1
vor
Sl. 1.15b Naponski profil u sistemu sa baterijom rednih kondenzatora
Kompleksni gubici snage u delu mree od sabirnica 2 do sabirnica 4 su:

gub
S 24
ot
P 2 + Q4 QBK
= [RT + Rv 2 + j ( X T + X v 2 )] 4
U 4 2sv
14,45 2 + (8,96 7,24 )2

= [0,517 + 1,92 + j (5,36 + 2,28)]
= (0,438 + j1,373) MVA .
34,33 2
Imajui u vidu da je faktor snage potroaa vezanog na sabirnice 2: cos2 = 1, to je snaga
koja tee po vodu 1-2 kod sabirnica 2:
ot
S 12 = S 4 jQBK
+ S 24 + P2
gub
= (14,45 + j8,96) j 7,24 + 0,438 + j1,373 + P2 = (14,89 + P2 + j 3,09) MVA .
Kako je dozvoljena vrednost struje po vodu 1-2, Itd data kao fazna vrednost to se moe pisati
jednaina:
2
P122 + Q12
1
= I td
2
3
U2
Zamenom brojanih vrednosti pojedinih veliina u gornji izraz, dobija se dozvoljena snaga
potroaa vezanog na sabirnice 2 (P2d) iz jednaine:
(14,89 + P2d )2 + 3,09 2 1 = 0,29 kA ,

35,74 2
Osnovni prorauni
55
odakle je:
P2 d = 2,79 MW .
Za sluaj redne kompenzacije potrebno je uraditi sline proraune kao i za sluaj otone
kompenzacije. Napon na sabirnicama 2 ve je ranije izraunat i njegova vrednost iznosi:
U 2 = U 2 a = 35,1 kV .
Vrednost kompleksnih gubitaka snage na delu mree od sabirnica 2 do sabirnica 4 je:
gub
S 24
= RT + Rv 2 + j X T + X v 2
red
X BK
)]
P42 + Q42
U 4 2sv
14,45 2 + 8,96 2
= [0,517 + 1,92 + j (5,36 + 2,28 8,63)]
= (0,598 j 0,243) MVA
34,33 2
Snaga koja tee po vodu 1-2 kod sabirnica 2 je onda:
S 12 = S 4 + S 24 + P2 = (14,45 + j8,96 ) + 0,598 j 0,243 + P2 = (15,05 + P2 + j8,72 ) MVA .
gub
Kao i kod otone kompenzacije vai relacija:

2
P122 + Q12
1
= I td .
2
3
U2
Zamenom odgovarajuih brojanih vrednosti dobija se dozvoljena snaga potroaa koja se

moe vezati na sabirnice 2, a da ne doe do preoptereenja voda 1-2, iz jednaine:
(15,05 + P2d )2 + 8,72 2 1 = 0,29 kA ,

35,12
odakle je:
P2 d = 0,273 MW .
Osnovni prorauni
56
Zadatak 1.16
Za deo elektroenergetskog sistema sa sl. 1.16a odrediti:
a) Maksimalnu aktivnu snagu koja se moe isporuiti potroakom podruju (prema
kriterijumu dozvoljenog pada napona), iji je tg = 0,4 (ind), ako naponi na vodu ne smeju da izau
iz opsega Unv 10 %.
b) Koliku reaktivnu snagu treba da proizvodi sinhroni kompenzator prikljuen na sabirnice 2
da bi se do tog vora mogla preneti dvostruka prirodna snaga voda, ako je U1 = Umax, a
U2 = 210 kV.
1
2
Unv = 220 kV
Lv = 200 km
rv = 0,08 /km
xv = 0,42 /km
bv = 2,65 S/km
Sp
tg = 0,4 (ind)
SK
Reenje:
Ekvivalentna ema sistema sa sl. 1.16a prikazana je na sl. 1.16b.
S2
U1
Rv+jXv
Bvot
2
S20
Bvot
2
Sp
U2

a) Parametri ekvivalentne -eme voda su:
Rv = 16 ;
X v = 84 ;
Bvot / 2 = 2,65 10 4 S .
Potroakom podruju se isporuuje maksimalna snaga ako se na sabirnicama 1 ima

maksimalni napon, a na sabirnicama 2 minimalni napon, jer se tada ima najvei dozvoljeni pad
napona koji pravi najvea preneta snaga. Vrednosti napona na sabirnicama 1 i 2 za takav radni
reim su:
U1 = U max = 1,1 220 = 242 kV ;
U 2 = U min = 0 ,9 220 = 198 kV .
Osnovni prorauni
57
Najpre e se uraditi bilans snaga za vor 2. Poto je dat tg potroakog podruja to se

njegova reaktivna snaga moe predstaviti u funkciji aktivne snage kao:
S p = Pp + jQ p = Pp + jPp tg = Pp + j 0,4 Pp .
Kompleksna snaga koja tee otonom granom S20 je:
S 20 = U 22 Y 20 = U 22 jBvot / 2 = 198 2 j 2,65 10 4 = j10,4 MVA ,

tako da je ukupna snaga koja tee du grane 1-2:
S 2 = S p + S 20 = Pp + j 0,4 Pp 10,4 .
Izraz za kompleksni napon u voru 1 je:
U1 =U2 +
P2 Rv + Q2 X v
P X Q2 Rv
+j 2 v
.
U2
U2
Po uslovu zadatka za U 1 = U max i U 2 = U min ima se da je P2 = Pp = Pmax . Ako se te vrednosti

napona zamene u jednainu za napon U1, dobija se:
U max = U min +
Pmax Rv + (0,4 Pmax 10,4) X v

P X (0,4 Pmax 10,4)Rv
.
+ j max v
U min
U min
Zamenom brojanih vrednosti pojedinih veliina i nalaenjem modula leve i desne strane
gornje jednaine dobija se kvadratna jednaina po nepoznatoj promenljivoj Pmax:
16 Pmax + 84 (0,4 Pmax 10,4) 84 Pmax 16 (0,4 Pmax 10,4)
242 = 198 +
+
198
198
= [0 ,25Pmax + 193,6] + [0 ,392 Pmax + 0 ,84] ,

2
ija je konana forma:

2
Pmax
+ 450,77 Pmax 97512,95 = 0 .
Fiziki realno reenje gornje kvadratne jednaine je:

Pmax = 159,73 MW .
b) Prirodna snaga voda se rauna preko jednaine:
Pnat
U n2
=
=
Zc
U n2
xv / bv
220 2
0,42 / 2,65 10
= 121,57 MW .
Osnovni prorauni
58
Po uslovu zadatka aktivna snaga potroakog podruja je:

Pp = 2 Pnat = 243,14 MW .
Reaktivna snaga potroakog podruja je tada:
Q p = Pp tg = 243,14 0,4 = 97,256 MVAr .
Reaktivna snaga koja tee otonom granom S20 je:
S 20 = U 22 Y 20 = U 22 jBvot / 2 = 210 2 j 2,65 10 4 = j11,7 MVA .

Kompleksna snaga koja tee granom 1-2 je sada:
S 2 = S p + S 20 jQsk = 243,14 + j 97,256 j11,7 jQsk = (243,14 + j (85,556 Qsk )) MVA .
Zamenom brojanih vrednosti u jednainu za pad napona u grani 1-2 i nalaenjem modula
leve i desne strane dobija se kvadratna jednaina po nepoznatoj snazi sinhronog kompenzatora Qsk:
16 243,14 + 84 (85,556 Qsk ) 84 243,14 16 (85,556 Qsk )
242 2 = 210 +
+
210
210
= [262,75 0,4Qsk ] + [90,74 + 0,076Qsk ] ,

2
ija je konana forma:
Qsk2 1184,56Qsk + 112830,58 = 0 .

Fiziki realno reenje gornje kvadratne jednaine je:
Qsk = 104,46 MVAr .
Osnovni prorauni
59
Zadatak 1.17
Na sl. 1.17a je dat deo radijalnog distributivnog sistema koji napaja potroako podruje
snage Sp = (4+j7) MVA vezano na sabirnice 4.
a) Nai snagu otone kondenzatorske baterije prikljuene na sabirnicama potroaa 4, ako je
napon na primaru transformatora T1 U1 = 111,1 kV = const , transformator optereen snagom od
S 1 = (20 + j15) MVA , a zahteva se da se na sabirnicama 4 obezbedi napon U 2 = 10,5 kV .
b) Nai napone U1 , U 2 za definisane pogonske reime pre i posle kompenzacije.
c) Nai gubitke aktivne snage na vodu i transformatoru T2 pre i posle kompenzacije i snage
koje teku vodom, merene na njegovom poetku.
Sve parametre sistema svesti na napon voda. Raunati samo sa podunim padovima napona.
U 1
T1
S1
U 1
2
SnT1 = 31,5 MVA
mT1 = 110/36,75 kV/kV
RT1 = 0
XT1% = 12 %
U 2
Unv = 35 kV
Lv = 45 km
rv = 0,196 /km
xv = 0,385 /km
T2
U 2
Sp
SnT2 = 10 MVA 4
mT2 = 35/10,5 kV/kV QBK
gub
PCun
= 34 kW
XT2% = 8 %
Sl. 1.17a ema i osnovni podaci za radijalni distributivni sistem iz zadatka 1.17
Reenje:
a) Vrednosti impedansi pojedinih elemenata sistema svedene na naponski nivo voda su:
2
X T 1 % U nT
12 36,75 2
1
X T1 =
=
= 5,145 ;
100 S nT 1 100 31,5
Rv = rv Lv = 0 ,196 45 = 8,82 ;
RT 1 = 0 ;
X v = xv Lv = 0 ,385 45 = 17 ,325 ;
gub
RT 2 = PCun
XT2 =
2
U nT
2
2
S nT
2
= 0,034
35 2
= 0,42 ;
10 2
2
X T 2 % U nT
8 35 2
2
=
= 9,8 .
100 S nT 2 100 10
Svedena vrednost napona primara transformatora T1 je:

U1sv = U1
1
36 ,75
= 111,1
= 37 ,12 kV .
mT 1
110
Na osnovu datih podataka moe se odrediti napon U1 preko formule:
Osnovni prorauni
U 1 = U 1
60
P1RT 1 + Q1 X T 1
20 0 + 15 5,145
= 37,12
= 35,04 kV .
U 1
37,12
Za reim kompenzacije napon na sekundaru transformatora T2 jednak je 10,5 kV, odnosno

njegova svedena vrednost je:
U 2sv = U 2mT 2 = 10,5
35
= 35 kV .
10,5
Zamenjivanjem poznatih vrednosti napona u jednainu pada napona na vodu i

transformatoru T2 posle kompenzacije, dobija se jednaina u kojoj je jedina nepoznata veliina
snaga baterije kondenzatora:
U1 = U 2sv +
Pp (Rv + RT 2 ) + Q p QBK
U 2sv
) (X v + X T 2 ) ,
odnosno, posle zamene raspoloivih numerikih podataka, ona postaje:

35,04 = 35 +
4 (8,82 + 0,42 ) + (7 QBK )(17,325 + 9,8)

.
35
Iz poslednje jednaine dobija se zahtevana snaga otone kondenzatorske baterije:
QBK = 8,31 MVAr .

b) to se tie vrednosti napona U1 njegova vrednost je ista i za reim pre i posle
kompenzacije jer je vrednost tog napona diktirana radnim reimom transformatora T1.
U cilju odreivanja napona U 2 za reim pre kompenzacije potrebno je najpre odrediti napon
U 2sv . Njegova vrednost e se odrediti iz jednaine napona na poetku voda kada je poznato stanje
na sabirnicama sekundara transformatora T2:
U 1 = U 2sv +
Pp (Rv + RT 2 ) + Q p ( X v + X T 2 )
U 2sv
Zamenom odgovarajuih numerikih vrednosti u gornju jednainu i sreivanjem te

jednaine dobija se kvadratna jednaina po nepoznatom naponu U 2sv :
35,04 = U 2sv +
4 (8,82 + 0 ,42 ) + 7 (17 ,325 + 9 ,8)

,
U 2sv
odakle je njena konana forma:
U 2sv2 35,04U 2sv + 226,835 = 0 .

Fiziki prihvatljivo reenje gornje kvadratne jednaine je:
Osnovni prorauni
61
U 2sv = 26 ,47 kV .
Napon U 2 sada se dobija preko formule za pad napona na transformatoru T2:
U 2 = U 2sv +
Pp RT 2 + Q p X T 2
4 0 ,42 + 7 9 ,8
= 26 ,47 +
= 29 ,125 kV .
U 2sv
26 ,47
Napon U 2 posle kompenzacije moe se odrediti i znatno jednostavnije, poto je poznat

napon U 2sv za reim kompenzacije ( U 2sv = 35 kV ). Preko formule za pad napona na
transformatoru T2 dobija se traena vrednost napona:
U 2 = U 2sv +
Pp RT 2 + Q p QBK X T 2
U 2sv
= 35 +
4 0,42 + (7 8,31) 9,8

= 34,68 kV .
35
c) Gubici snage na vodu i trasformatoru T2 pre kompenzacije su:

S
gub
= [Rv + RT 2 + j ( X v + X T 2 )]
Pp2 + Q p2
U 2sv2
= [8,82 + 0,42 + j (17,325 + 9,8)]
42 + 72
= (0,857 + j 2,516 ) MVA .
26,47 2
Snaga na poetku voda pre kompenzacije je:

Sv = S p + S
gub
= (4,857 + j 9,516 ) MVA .
Gubici na vodu i transformatoru T2 posle kompenzacije su:
S BK = [Rv + RT 2 + j ( X v + X T 2 )]
gub
Pp2 + Q p QBK
= [8,82 + 0,42 + j (17,325 + 9,8)]
)2
U 2sv2
4 2 + (7 8,31)2
= (0,134 + j 0,392) MVA .
35 2
Snaga na poetku voda za radni reim posle kompenzacije je:
S vBK = S p jQBK + S BK = (4,134 j 0,918) MVA .

gub
Osnovni prorauni
62
Zadatak 1.18
U elektroenergetskom sistemu predstavljenom na sl. 1.18a potroa u voru 2 ima
konstantnu snagu, a potroa u voru 3 ima konstantu impedansu. Uz pretpostavku da je napon na
sabirnicama 1 konstantan, odrediti:
a) Napon U2.
b) Potrebnu snagu sinhronog kompenzatora kojeg je potrebno prikljuiti otono na sabirnice
2 da bi se napon na njima poveao na 113 kV. Kolika je u ovom reimu snaga koja se sa sabirnica 1
odaje u mreu?
1
2
L12 = 100 km
Pp2 = 60 MW
xv = 0,4 /km
L13 = 60 km
L23 = 60 km
3
U1 = 115 kV
Qp2 = 30 MVAr
Pp3 = 20 MW, Qp3 = 0 MVAr

pri Up3 = 110 kV
Reenje:
Vrednosti impedansi pojedinih vodova su:
Z 12 = jX 12 = j 40 ; Z 13 = jX 13 = j 24 ; Z 23 = jX 23 = j 24 .
Potroa u voru 3 modelovae se preko konstantne impedanse koja se izraunava iz zadatih
podataka:
U p2 3
Z p3 = R p3 =
= 605 .
Pp 3
Ekvivalentna ema datog sistema sa zamenjenim brojanim vrednostima impedansi
predstavljena je na sl. 1.18b.
1
U1
j40
j24
U3
j24
605
0
Sl. 1.18b Ekvivalentna ema sistema
U2
Osnovni prorauni
63
Transfiguracijom zvezde koju ine grane 1-3, 2-3 i 0-3 u trougao dobija se ekvivalentna
ema prikazana na sl. 1.18c.
j40
(-0,952+j48)
U1
U2
(1210+j24)
(1210+j24)
0
Sl. 1.18c ema dobijena transfiguracijom eme sa sl. 1.18b
Ekvivalentovanjem dve paralelne grane dobija se konano zamenska ema prikazana na

sl. 1.18d na kojoj e se izvriti potrebni prorauni.
1
S2
S1
S10
Sp
(-0,197+j21,82)
U1
(1210+j24)
U2
(1210+j24)
S20
Sl. 1.18d ema dobijena ekvivalentovanjem paralelnih grana 1-2 eme sa sl. 1.18c
a) U cilju odreivanja napona U2 potrebno je najpre odrediti snagu S2o u funkciji napona U2,
prema formuli:
S 20 =
U 22
Z 20
R20
2
Z 20
U 22 + j
X 20
2
Z 20
U 22 .
Kompleksna snaga koja tee po grani 1-2 (S2) moe se takoe izraziti u funkciji nepoznatog
napona U2:
R
X
S 2 = S p + S 2o = Pp + 20
U 22 + j Q p + 20
U 22 .
2
2
Z 20
Z 20
Prethodni izrazi za snage zamenie se u izraz za pad napona izmeu taaka 1 i 2, u formuli
za napon U1:
Osnovni prorauni
64
R
X
Pp + 20 U 22 R12 + Q p + 20 U 22 X 12
2
2
Z 20
Z 20
U1 = U 2 +
.
U2
U gornjem izrazu jedina nepoznata veliina je traeni napon U2. Grupisanjem lanova uz
napon U2 dobija se kvadratna jednaina po naponu U2:
R20 R12 X 20 X 12 2
1 +
U 2 U 1U 2 + Pp R12 + Q p X 12 = 0 .
+
2
2
Z 20
Z 20
Posle zamene zadatih vrednosti gornja jednaina postaje:

24 21,82 2
1210 ( 0 ,197 )
+
1 +
U 2 115 U 2 + 60 ( 0 ,197 ) + 30 21,82 = 0 ,
2
2
1210 + 24
1210 2 + 24 2
odnosno
1,0002U 22 115U 2 + 642,78 = 0 .
Reenje prethodne kvadratne jednaine koje ima fiziki smisao je:
U 2 = 109,1 kV .
b) Za radni reim u ovoj taki, ekvivalentna ema razlikuje se u od ekvivalentne eme u

pethodnoj taki samo u tome to je otono na sabirnice 2 dodat sinhroni kompenzator snage QSK.
Poto je po uslovu zadatka poznat napon U2 moe se odrediti vrednost snage S20 iz formule:
S 20 =
U 22
Z 20
1132
= (10,55 + j 0,21) MVA .
1210 j 24
Kompleksna snaga koja tee po grani 1-2 (S2) za ovaj radni reim je:
S 2 = S p + S 20 jQSK = 60 + j 30 + 10,55 + j 0,21 jQSK = (70,55 + j (30,21 QSK )) MVA .
Gornji izrazi za snage zamenie se u izraz za napon U1:
U1 = U 2 +
P2 R12 + Q2 X 12
,
U2
gde je jedina nepoznata veliina traena snaga sinhronog kompenzatora. Zamenom poznatih
vrednosti u gornji izraz dobija se:
115 = 113 +
70,55 ( 0,197 ) + (30,21 QSK ) 21,82

,
113
Osnovni prorauni
65
odakle je snaga sinhronog kompenzatora potrebna da bi se ostvario zadati reim u taki b):
QSK = 19,21 MVAr .
Radi odreivanja snage koja se sa sabirnica 1 odaje u mreu potrebno je koristiti relacije
bilansa snaga. Najpre e se izraunati kompleksna snaga S2:
S 2 = 70,55 + j (30,21 QSK ) = 70,55 + j (30,21 19,21) = (70,55 + j10,99 ) MVA .
Kompleksni gubici snage u grani 1-2 su:
gub
S 12
= (R12 + jX 12 )
P22 + Q22
70,55 2 + 10,99 2
(
)
=
0
,
197
+
j
21
,
82
= ( 0,08 + j8,71) MVA .
U 22
1132
Vrednost snage S10 je onda:
S 10 =
U 12
Z 10
115 2
= (10,93 + j 0,22) MVA .
1210 j 24
Konano, vrednost kompleksne snage S1 koja se odaje u mreu sa sabirnica 1 je:

S 1 = S 2 + S 12 + S 10 = 70,55 + j10,99 0,08 + j8,71 + 10,93 + j 0,22 = (81,4 + j19,92 ) MVA .
gub
Osnovni prorauni
66
Zadatak 1.19
U elektroenergetskom sistemu, ija je monofazna ema data na sl. 1.19a, potroa u voru 2
ima konstantnu impedansu, a potroa u voru 3 ima konstantnu snagu potronje. Moduo napona u
voru 1 u posmatranom sistemu odrava se na konstantnoj vrednosti.
a) Odrediti napon U1 ako je napon na sabirnicama 3: U3 = 110 kV.
b) Kolika treba da bude snaga baterije kondenzatora koju treba otono vezati na sabirnice 3
da bi pri poveanju Pp3 i Qp3 za 20 % napon na njima ostao isti.
c) Koliki su faktori snage gledani sa sabirnica 1, 2, 3 za radne reime definisane u takama
a) i b).
1
3
L13 = 60 km
xv = 0,4 /km
L12 = 25 km
Pp3 = 70 MW
L23 = 40 km
Qp3 = 40 MVAr
Pp2 = 25 MW
Qp2 = 15 MVA
rpri U2 = 110 kV
Reenje:
Vrednosti impedansi pojedinih vodova sistema su:
Z 12 = jX 12 = j10 ; Z 13 = jX 13 = j 24 ; Z 23 = jX 23 = j16 .
Potroa u voru 2 modelovae se preko konstantne impedanse koja se izraunava iz datih
podataka:
U2
U 22
Z p 2 = 2 =
= (355,88 + j 213,53) .
S p 2 Pp 2 jQ p 2
Ekvivalentna ema datog sistema sa upisanim brojanim vrednostima impedansi data je na
sl. 1.19b.
1
3
Z13=j24
Z12=j10
Z23=j16
Z20=(355,88+j213,53)
0
Osnovni prorauni
67
Transfiguracijom zvezde koju ine grane 1-2, 3-2 i 0-2 u trougao dobija se ekvivalentna
ema prikazana na sl. 1.19c.
1
j24
(-0,33+j26,198)
(578,309+j356,985)
(925,29+j571,76)
Sl. 1.19c ema dobijena transfiguracijom eme sa sl. 1.19b
Ekvivalentovanjem dve paralelne grane 1-3 dobija se konano zamenska ema prikazana na
sl. 1.19d na kojoj e se izvriti potrebni prorauni.
1
S3
S1
3
Sp3
(-0,0756+j12,53)
S10
(578,309+j356,985)
(925,29+j571,76)
S30
Sl. 1.19d ema dobijena ekvivalentovanjem paralelnih grana 1-3 eme sa sl. 1.19c
a) Da bi se odredio napon U1, koristi se jednaina bilansa snaga. Najpre e se izraunati

kompleksna snaga S30:
S 30 =
U 32
Z 30
110 2
= (9,46 + j 5,85) MVA ,
925,29 j 571,76
a zatim snaga na kraju grane 1-3, kao:

S 3 = S p 3 + S 30 = (79,46 + j 45,85) MVA .
Izraz za proraun kompleksnog napona U1 daje:
P3 R13 + Q3 X 13
P X Q3 R13
+ j 3 13
U3
U3
79,46 ( 0,0756 ) + 45,85 12,53
79,46 12,53 45,85 ( 0,0756 )
= 110 +
+j
110
110
= 115,168 + j 9,08 = 115,52 / 4,51
U 1 = U3 +
Osnovni prorauni
68
b) Kada se snage potroakog podruja poveaju za 20 %, njihove nove vrednosti su:

Pp 3 = 1,2 70 = 84 MW ;
Q p 3 = 1,2 40 = 48 MW .
Nova kompleksna snaga na kraju grane 1-3 je funkcija nepoznate snage baterije
kondenzatora i data je izrazom:
S 3 = S p 3 + S 30 jQBK = 93,46 + j (53,85 Q BK ) .
Zamenom gornjeg izraza i ostalih brojanih vrednosti u izraz za napon na sabirnicama 1, i
imajui u vidu da je moduo napona na sabirnicama 1 konstantan dobija se:
93,46 ( 0,0756 ) + (53,85 QBK ) 12,53
115,52 2 = 110 +
110
93,46 12,53 (53,85 QBK ) ( 0,0756 )

+
.
110
Sreivanjem gornjeg izraza dobija se kvadratna jednaina po nepoznatoj QBK.

2
QBK
2038,74QBK + 18609,98 = 0 ,
ije reenje daje za vrednost snage baterije otonih kondezatora:
QBK = 9,169 MVAr .

c) Za reim definisan u taki a) zadatka, gubici u grani 1-3 su:
gub
S 13
= (R13 + jX 13 )
P32 + Q32
U 32
= ( 0,0756 + j12,53)
79,46 2 + 45,85 2
= ( 0,05 + j8,72) MVA .
110 2
Kompleksna snaga koja tee po grani 1-0 je:

S 10 =
U 12
115,52 2
=
= (16,71 + j10,31) MVA .
R10 jX 10 578,31 j 356,98
Ukupna kompleksna snaga koja utie u sistem, preko sabirnica 1 je:

S 1 = S 3 + S 13 + S 10 = 79,46 + j 45,85 0,05 + j8,72 + 16,71 + j10,31 = (96,12 + j 64,61) MVA
gub
Konano, faktor snage gledan sa sabirnica 1 je:
Osnovni prorauni
cos 1 =
69
P1
P12 + Q12
96,12
96,12 2 + 64,612
= 0,83 .
Za reim u taki b) kompleksna snaga na kraju grane 1-3 je:

S 3 = S p 3 + S 30 jQBK = (93,46 + j 44,68) MVA ,
pa su kompleksni gubici snage u vodu 1-3:
gub
S 13
= (R13 + jX 13 )
P3 2 + Q3 2
U 32
93,46 2 + 44,68 2
= ( 0,0756 + j12,53)
= ( 0,07 + j11,11) MVA
110 2
Kompleksna snaga koja tee po grani 1-0 je ista kao i za reim zadat u taki a) i iznosi:
S 10 = (16,71 + j10,31) MVA .
Ukupna kompleksna snaga koja utie u sistem, preko sabirnica 1 je onda:
S 1 = S 3 + S 13 + S 10 = 93,46 + j 44,68 0,07 + j11,11 + 16,71 + j10,31 = (110,1 + j 66,1) MVA ,
gub
pa je faktor snage gledan sa sabirnica 1:
cos 1 =
P1
P12 + Q12
110,1
110,12 + 66,12
= 0,857 .
Faktor snage gledan sa sabirnica 2 je isti za oba reima jer je potroa modelovan preko
modela konstantne impedanse i iznosi:
cos 2 =
Pp 2
Pp22 + Q p2 2
25
25 2 + 15 2
= 0,857 .
Faktor snage gledan sa sabirnica 3 za radni reim zadat u taki a) zadatka je:
cos 3 =
Pp 3
Pp23 + Q p23
70
70 2 + 40 2
= 0,868 .
Za radni reim zadat u taki b) zadatka, faktor snage je jednak:
cos 3 =
Pp 3
Pp 23 + Q p 3 QBK
84
84 2 + (48 9,169 )
= 0,9077 .
Osnovni prorauni
70
Zadatak 1.20
Transformatorska stanica u kojoj se nalaze dva regulaciona transformatora, napaja se preko
dalekovoda 110 kV (sl. 1.20a). Regulacioni transformatori u transformatorskoj stanici su identini.
Nominalna snaga svakog od njih je 31,5 MVA, pri emu je prenosni odnos transformatora
11042,5 % / 11 kV/kV. Moduo napona na sabirnicama 1 odrava se konstantnim i iznosi
U1 = 110 kV. Poetna snaga potroakog podruja vezanog na sabirnice 3 je Ppo = 30 MW i
Qpo = 15 MVAr, i raste po godinjoj stopi od p = 7 %. Odrediti:
a) U kojoj godini je potrebno izvriti otonu kompenzaciju na sabirnicama 3 imajui u vidu
da se ne smeju naruiti kriterijumi:
1) Napon na sabirnicama 3 ne sme biti manji od 10 kV;
2) Ne sme se dozvoliti preoptereenje transformatorske stanice.
b) Isto kao i pod a) ali pretpostaviti da transformatori nisu regulacioni.
Napomena: U proraunima zanemariti poprenu komponentu pada napona.
2
U1 = const
Unv = 110 kV
Lv = 50 km
rv = 0,123 /km
xv = 0,4 /km
potroako
podruje
ukT = 8 %
gub
PCunT
= 180 kW
Sl. 1.20a Elektroenergetski sistem i podaci za proraune iz zadatka 1.20
Reenje:
Impedansa voda 1-2 na naponskom nivou 110 kV iznosi:
Z v = (6,15 + j 20 ) .
Moduo impedanse jednog transformatora sveden na naponski nivo 110 kV iznosi:
ZT =
2
u kT % U nT
8 110 2
=
= 30 ,73 .
100 S nT 100 31,5
Aktivna otpornost transformatora svedena na naponski nivo 110 kV iznosi:

RT =
gub
2
PCunT
U nT
0,18 110 2
=
= 2,195 .
S nT S nT
31,5 2
Na osnovu prethodna dva podatka moe se izraunati i induktivna reaktansa transformatora:

X T = Z T2 RT2 = 30 ,65 .
Osnovni prorauni
71
Poto dva transformatora rade paralelno ekvivalentne vrednosti aktivne otpornosti i

reaktanse su:
RTe = 1,1 ;
X Te = 15,33 .
Sa stanovita naponskih prilika potrebno je izabrati prenosni odnos regulacionog

transformatora takav da obezbeuje najvei napon na sabirnicama 3. Taj prenosni odnos se dobije
ako je poloaj otcepa n = 4 . Tada je nenominalni prenosni odnos transformatora:
t = 1 + nt = 0,9 .
Deo zadatka pod a) reie se na dva naina. Prvi nain je preko ekvivalentne -eme
regulacionog transformatora, a drugi preko stvarnog prenosnog odnosa transformatora.
a) I nain
Ekvivalentna ema datog sistema prikazana je na sl. 1.20b.
1
Zv
U1
Sp
Z12
U3
Z20
0
Z30
0

Elementi ekvivalentne -eme regulacionog transformatora su:
t2
0,9 2
Z Te =
(1,1 + j15,33) = (8,91 + j124,17 ) ;
1 t
1 0,9
Z 12 = t Z Te = 0,9 (1,1 + j15,33) = (0,99 + j13,797 ) ;
t
0,9
Z 30 =
Z Te =
(1,1 + j15,33) = ( 9,9 + j137,97 ) .
t 1
0,9 1
Z 20 =
Transfiguracijom zvezde koju ine grane 1-2, 3-2 i 2-0 u trougao i ekvivalentovanjem dve
paralelne grane izmeu referentnog vora i zemlje dobija se zamenska ema sistema prikazana na
sl. 1.20c. Vrednosti impedansi sa ekvivalentne eme sa sl. 1.20c iznose:
Z 13 = (7,82 + j 36,02 ) ;
Z 30 = ( 78,237 j 360,2 ) .
ek
Impedansa Z10 nije od interesa za traene proraune, pa nema potrebe da se izraunava njena
vrednost.
Osnovni prorauni
72
S3
Z13
Sp
S30
ek
Z 30
Z10
0
Sl. 1.20c Ekvivalentna ema sistema dobijena transfiguracijom eme sa sl. 1.20b
Sada je potrebno uraditi bilans snaga u ovoj mrei. Imajui u vidu da se snaga potroakog
podruja menja po odreenoj godinjoj stopi porasta, aktivna i reaktivna snaga potroakog
podruja u godini n mogu se predstaviti izrazima:
Ppn = (1 + p ) 1 Ppo = K1 Ppo ;
Q pn = (1 + p ) 1 Q po = K1Q po .
Pretpostavie se da je napon na sabirnicama 3 jednak U3 = 10 kV, jer je cilj da se nae

godina u kojoj napon pada na vrednost od 10 kV. Svedena vrednost ovog napona na naponski nivo
110 kV je:
110
U 3sv = mnT U 3 =
10 = 100 kV .
11
Dalje se moe izraunati snaga S30 kao:
S 30 =
U 32sv
Z 30
100 2
= ( 5,76 j 26,51) MVA .
78,237 + j 360,2
Kada se uradi bilans snaga na sabirnicama 3 za kompleksnu snagu S3 se dobija:
) (
S 3 = K1 Ppo + P30 + j K1Q po + Q30 = ((30 K1 5,76 ) + j (15 K1 26,51)) MVA .

Ako se gornji izraz uvrsti u izraz za napon U1 dobija se jednaina u kojoj je jedina
nepoznata veliina K1:
U1 = U 3 +
P3 R13 + Q3 X 13
,
U3
odnosno:
110 = 100 +
(30 K1 5,76) 7,82 + (15K1 26,51) 36,02 .

100
Iz poslednje jednaine dobija se vrednost za K1:
K1 = (1 + p )n1 = 2,58 ,
Osnovni prorauni
73
odnosno godina u kojoj je potrebno izvriti kompenzaciju je:

n1 =
log K1
log 2,58
=
= 14 godina .
log(1 + p ) log1,07
a) II nain
Kao to je ranije reeno deo zadatka pod a) moe se reiti i proraunom preko stvarnog
prenosnog odnosa transformatora. Ekvivalentna ema za taj sluaj prikazana je na sl. 1.20d.
1
3
2
Zv
U1
t ZTe
Sp
U3
Sl. 1.20d Ekvivalentna ema zadatog sistema iz ta. a
Impedansa izmeu taaka 2 i 3 na sl. 1.20d je svedena preko stvarnog prenosnog odnosa
transformatora i njena vrednost zavisi od nenominalnog prenosnog odnosa t. Ukupna vrednost
impedanse izmeu taaka 1 i 3 je onda:
Z 13 = Z v + t 2 Z Te = (6,15 + j 20) + 0,9 2 (1,1 + j15,33) = (7,041 + j 32,4173) .

Takoe svedena vrednost napona na sabirnicama 3 zavisi od nenominlanog prenosnog
odnosa a pa je taj napon:
U 3sv = tmnT U 3 = 0,9
110
10 = 90 kV .
11
Ako se usvoje isti izrazi za promenu aktivne i reaktivne snage potroakog podruja sa
vremenom kao kod prvog naina, odnosno
Ppn = (1 + p ) 1 Ppo = K1 Ppo ;
Q pn = (1 + p ) 1 Q po = K1Q po ,
i ako se ti izrazi uvrste u jednainu za napon U1, dobija se ponovo jednaina u kojoj je jedina
nepoznata K1:
U1 = U 3 +
Ppn R13 + Q pn X 13
U3
odnosno:
110 = 90 +
30 K1 7 ,041 + 15 K1 32 ,4173
.
90
Iz prethodne jednaine za K1, odnosno za n1, dobijaju se iste vrednosti kao i kod korienja
prvog naina:
Osnovni prorauni
74
K1 = (1 + p )n1 = 2,58 ;
n1 = 14 godina .
to se tie kriterijuma preoptereenja moe se napisati da je granini uslov:

ST = PT2 + QT2 = S doz .
Ako se u razmatranje uzme snaga transformatora na sekundarnoj strani onda je ta snaga

ujedno i snaga potroakog podruja pa se ima:
PT = Ppn = (1 + p ) 2 Ppo = K 2 Ppo ;
QT = Q pn = (1 + p ) 2 Q po = K 2 Q po .
Zamenom poslednjih jednaina u izraz koji definie kriterijum preoptereenja, dobija se:
(K 2 Ppo )2 + (K 2Q po )2 = S doz .
Iz poslednje jednaine moe se izraunati vrednost za K2:
K2 =
S doz
2
Ppo
2
+ Q po
63
30 + 15 2
2
= 1,878 ,
odnosno vrednost za godinu u kojoj je potrebno izvriti kompenzaciju:

n2 =
log K 2
log1,878
=
= 9,32 godina .
log(1 + p ) log1,07
Konano godina u kojoj je potrebno izvriti kompenzaciju dobija se kao:

nkom = int{min{n1 , n2 }} = 9 godina .
b) Za sluaj kada transformator nije regulacioni proraun je znatno jednostavniji.
Ekvivalentna ema u tom sluaju predstavljena je na sl. 1.20e.
1
U1
2
Zv
3
ZTe
U3
Sl. 1.20e Ekvivalentna ema zadatog sistema iz ta. b
Ekvivalentna impedansa izmeu taaka 1 i 3 je:

Z 13 = Z v + Z Te = (6,15 + j 20 ) + (1,1 + j15,33) = (7,25 + j 35,33) .
Svedena vrednost napona u voru 3 je U 3sv = 100 kV .
Sp
Osnovni prorauni
75
Analogno prethodnoj taki, izrazi za snage potroakog podruja mogu se napisati u formi:
Ppn = (1 + p ) 3 Ppo = K 3 Ppo ;
Q pn = (1 + p ) 3 Q po = K 3Q po .
Ako se ovi izrazi uvrste u jednainu za napon u voru 1 dobija se jednaina iz koje se moe
izraunati veliina K3, odnosno godina u kojoj je potrebno izvriti kompenzaciju:
U1 = U 3 +
Ppn R13 + Q pn X 13
U3
Posle zamene raspoloivih numerikih vrednosti, dobija se linearna jednaina po K3:
110 = 100 +
30 K 3 7 ,25 + 15 K 3 35,33
.
100
Iz poslednje jednaine dobija se da je reenje K 3 = 1,338 , odnosno n3 = 4,3 godine .

Uslov preoptereenja transformatora je identian kao i u prethodnoj taki pa je godina u
kojoj je potrebo izvriti kompenzaciju:
nkom = int{min{n2 , n3 }} = 4 godine .
Osnovni prorauni
76
Zadatak 1.21
U elektroenergetskom sistemu prikazanom na sl. 1.21a, kompenzacija reaktivne snage vri
se prikljuivanjem baterije otonih kondenzatora na tercijer tronamotajnog transformatora. Ako je u
reimu pre kompenzacije (tercijer neoptereen) napon na sabirnicama 2: U2 = 33 kV, odrediti
potrebnu susceptansu, odnosno snagu baterije kondenzatora koju treba prikljuiti na tercijer
transformatora da bi se napon na sabirnicama 2 podigao na eljenu vrednost od 36,75 kV, pod
pretpostavkom da se napon na sabirnicama 0 odrava na konstantnoj vrednosti.
Napomena: Reaktanse transformatora su date prema odgovarajuim prolaznim snagama. U
proraunima zanemariti poprenu komponentu pada napona.
0
1
2
Pp = 45 MW
2
1
Unv = 110 kV
xv = 0,38 /km
Lv = 80 km
Sn1 = 60 MVA
Sn2 = 60 MVA
Sn3 = 35 MVA
jBc
Qp = 25 MVAr
X12% = 7 %
X13% = 21 %
X23% = 15 %
mT = 110/36,75/10 kV/kV/kV
Reenje:
Impedansa voda na naponskom nivou 110 kV iznosi:
Z v = jxv Lv = j 30,4 .
Impedanse tronamotajnog transformatora izmeu pojedinih krajeva proraunate za prolazne
snage i svedene na naponski nivo 110 kV su:
Z 12 = jX 12 = j
2
X 12 % U nT
7 110 2
= j
= j14,117 ;
100 S n1
100 60
Z 13 = jX 13 = j
2
X 13 % U nT
21 110 2
= j
= j 72,6 ;
100 S n3
100 35
Z 23 = jX 23
2
X 23 % U nT
15 110 2
= j
= j
= j 51,857 .
100 S n3
100 35
Impedanse grana Y-ekvivalenta tronamotajnog transformatora svedene na naponski nivo

110 kV su:
1
Z 1 = jX 1 = j ( X 12 + X 13 X 23 ) = j17,43 ;
2
1
Z 2 = jX 2 = j ( X 12 + X 23 X 13 ) = j 3,313 ;
2
1
Z 3 = jX 3 = j ( X 13 + X 23 X 12 ) = j 55,17 .
2
Osnovni prorauni
77
Na sl. 1.21b predstavljena je ekvivalentna ema sistema za sluaj pre kompenzacije.

0
jXv
jX12
Pp+jQp
Sl. 1.21b Ekvivalentna ema za sluaj pre kompenzacije
Za pretpostavljeni radni reim napon na sabirnicama 3 je prema uslovu zadatka iznosio

33 kV, odnosno njegova svedena vrednost na naponski nivo 110 kV je U 2 = 98,776 kV .
Napon na sabirnicama 0 moe se odrediti preko sledee formule:
U o = U 2 +
Q p ( X v + X 12 )
U 2
= 98,776 +
25 (30 ,4 + 14 ,117 )
= 110 ,043 kV .
98,776
Za reim sa ukljuenom baterijom kondenzatora ekvivalentna ema sistema prikazana je na

sl. 1.21c.
0
jXv
jX1
jX2
Pp+jQp
U 2 = 110 kV
jX3
-jXBK
Sl. 1.21c Ekvivalentna ema sa ukljuenom baterijom kondenzatora
Za ovaj reim vrednost napona na sabirnicama 2 je 36,75 kV odnosno njegova svedena

vrednost je U 2 = 110 kV .
Da bi mogla da se odredi vrednost susceptanse baterije otonih kondenzatora, potrebno je da
se zadovolji jednaina bilansa snaga do sabirnica 0.
Napon u taki Z dobija se preko jednaine:
U Z = U 2 +
Qp X 2
U 2
= 110 +
25 ( 3,313)
= 109 ,247 kV .
110
Reaktivni gubici u grani Z-2 su:

QZgub
2
= X2
Pp2 + Q 2p
U 2 2
= 3,313
45 2 + 25 2
= 0,726 MVAr ,
110 2
pa je kompleksna snaga na poetku grane Z-2:
Osnovni prorauni
78
S Z = PZ + jQZ = Pp + j Q p + QZgub
2 = (45 + j 24,274 ) MVA .
Reaktivna snaga otone grane moe se izraziti u funkciji nepoznate kapacitivne reaktanse
baterije XBK, kao:
U Z2
,
Q3 BK =
X 3 X BK
pa je kompleksna snaga na kraju grane 0-Z:
U Z2
S 0 Z = P0 Z + jQ0 Z = PZ + j QZ +
X 3 X BK
Jednaina za proraun napona u taki 0 u optem sluaju ima formu:
U Z2
QZ +
X 3 X BK
U0 = UZ +
UZ
( X v + X 1 )
u kojoj je jedina nepoznata reaktansa baterije kondenzatroa XBK. Eksplicitni izraz za tu reaktansu je:
X BK = X 3
U Z2
,
U 0U Z U Z2
QZ
X v + X1
odakle se, posle zamene brojanih vrednosti pojedinih veliina dobija:

X BK = 55,17
109,247 2
= 586,65 .
110,043 109,247 109,247 2
24,274
30,4 + 17,43
Traena susceptansa baterije kondenzatora svedena na naponski nivo 110 kV je:

BBK =
1
X BK
= 1,7 mS .
Napon na bateriji kondenzatora (sveden na naponski nivo voda) je onda:

=UZ
U BK
X BK
= 120,58 kV ,
X 3 X BK
pa je konano, snaga baterije kondezatora:

2 BBK = 24,787 MVAr .
QBK = U BK
Osnovni prorauni
79
Zadatak 1.22
U radijalnom delu distributivnog sistema prikazanom na sl. 1.22a napon na sabirnicama 1 se
odrava na konstantnoj vrednosti, nezavisnoj od promene potronje na sabirnicama 3. Pri naponu na
sabirnicama 3 od 10 kV snaga potronje je Sp = (3 + j5) MVA, dok se sa promenom napona menja
sa statikim koeficijentima osetljivosti kPU = 1,6 i kQU = 1,8.
a) Odrediti snagu kondenzatorske baterije koju treba prikljuiti otono na sabirnice 3 da bi
napon na tim sabirnicama bio 10,5 kV, pri
a1) uvaavanju poprene komponente pada napona,
a2) zanemarenju poprene komponente pada napona.
Kolika se greka ini pri zanemarenju poprene komponente pada napona u proraunu
kondenzatorske baterije?
b) Odrediti snagu potroakog podruja i napon na sabirnicama 3 ako se na njih prikljui
otona kondenzatorska baterija nominalne snage QBK = 3 MVAr (pri Un = 10 kV). U ovom
proraunu zanemariti poprenu komponentu pada napona.
3
1
Unv = 35 kV
Lv = 40 km
rv = 0,196 /km
xv = 0,385 /km
SnT = 10 MVA
mT = 35/10,5 kV/kV
gub
PCun
= 34 kW
XT% = 8 %
Sp
QBK
Sl. 1.22a ema i osnovni podaci za sistem iz zadatka 1.22

Reenje:
Impedansa voda svedena na naponski nivo 35 kV je:
Z v = (rv + jxv )Lv = (0,196 + j 0,385) 40 = (7,84 + j15,4 ) .
Impedansa transformatora svedena na naponski nivo 35 kV je:
2
P gub U 2
X % U nT
Z T = Cun nT + j T
100 S nT
S nT S nT
0,034 35 2
8 35 2
=
= (0,42 + j 9,8) .
+
j
10 10
100
10
Ukupna impedansa izmeu taaka 1 i 3 je:

Z = R + jX = Z v + Z T = (8,26 + j 25,2 ) .
Na osnovu zadatih vrednosti napona i snage (U3 = 10 kV, Pp = 3 MW i Qp = 5 MVAr) koje
karakteriu radni reim bez kompenzacije, moe se odrediti napon na sabirnicama 1 iji se moduo u
posmatranom sistemu odrava na konstantnoj vrednosti. Najpre treba odrediti vrednost napona na
sabirnicama 3, svedenu na naponski nivo 35 kV:
U 3sv = U 3 mT = 10
35
= 33,33 kV .
10,5
Osnovni prorauni
80
Napon na sabirnicama 1 dobija se iz izraza:

U 1 = U 3sv +
Pp R + Q p X
+j
Pp X Q p R
U 3sv
U 3sv
3 8,26 + 5 25,2
3 25,2 5 8,26
= 33,33 +
+j
= (37,85 + j1,03) kV = 37,86 kV = const .
33,33
33,33
a) U sluaju prikljuenja baterije otonih kondenzatora na sabirnice 3, napon na sabirnicama

3 iznosi 10,5 kV, odnosno njegova vrednost svedena na nivo 35 kV je:
U 3sv = U 3 mT = 10,5
35
= 35 kV .
10,5
Usled promene napona na sabirnicama 3 menjaju se i snage potroakog podruja prema

statikim karakteristikama i iznose:
Pp = Ppo + Ppo k PU
U 3
= 3 + 3 1,6
10,5 10
= 3,24 MW ;
10
U 3o
U 3
10,5 10
Q p = Q po + Q po k QU
= 5 + 5 1,8
= 5,45 MVAr .
U 3o
10
a1) Pri uvaavanju poprene komponente pada napona, napon U1 se proraunava prema
formuli:
U 1 = U 3sv +
Pp R + Q p QBK X
U 3sv
+j
Pp X Q p QBK R
U 3sv
Uvrtavanjem odgovarajuih vrednosti za napon i snage dobija se kvadratna jednaina u

kojoj je jedina nepoznata veliina traena vrednost snage baterije kondenzatora:
3,24 8,26 + (5,45 QBK ) 25,2 3,24 25,2 (5,45 QBK ) 8,26
37,86 2 = 35 +
+
,
35
35
odnosno, posle sreivanja:
37,86 2 = [39,69 0,72QBK ]2 + [1,047 + 0,236QBK ]2 ,

odakle je njena konana forma:
2
QBK
98,69Q BK + 249,11 = 0 .
Fiziki ostvarivo reenje gornje kvadratne jednaine je:
Osnovni prorauni
81
QBK = 2,59 MVAr .
a2) Pri zanemarenju poprene komponente pada napona, izraz za napon U1 se svodi na:
U 1 = U 3sv +
Pp R + Q p QBK X
U 3sv
Zamenom brojanih vrednosti u prethodnu jednainu dobija se linearna jednaina po

nepoznatoj snazi baterije kondenzatora:
37,86 = 35 +
3,24 8,26 + (5,45 QBK ) 25,2

,
35
odakle je:
QBK = 2,54 MVAr .

Greka koja se ini zanemarenjem poprene komponente pada napona u proraunu vrednosti
snage baterije kondenzatora je:
a1
a2
QBK
QBK
2,59 2,54
%=
100 =
100 = 1,93 % .
a1
2,59
QBK
b) Poto je zadata snaga baterije kondenzatora od 3 MVAr definisana za nominalnu vrednost

napona (Un = 10 kV, odnosno Unsv = 33,33 kV), vrednost snage baterije kondenzatora za neku
proizvoljnu vrednost napona na sabirnicama 3 je:
QBK = QBKn
U 32sv
U n2
=3
U 32sv
33,332
= 0,0027U 32sv .
(1)
Zavisnosti snaga potroakog podruja u funkciji od napona na sabirnicama 3 date su

sledeim izrazima:
U 3sv
U 33,33
= 3 + 3 1,6 3sv
= 0,144U 3sv 1,8 ;
U 3osv
33,33
U 3sv
U 33,33
Q p = Q po + Q po k QU
= 5 + 5 1,8 3sv
= 0,27U 3sv 4
U 3osv
33,33
Pp = Ppo + Ppo k PU
(2)
(3)
Ako se tri prethodna izraza za QBK, Pp i Qp uvrste u jednainu za pad napona izmeu
vorova 1 i 3, posle sreivanja dobija se kvadratna jednaina po nepoznatom naponu U3sv:
U 1 = U 3sv +
Pp R + Q p QBK X
U 3sv
Osnovni prorauni
82
odnosno
37,86 = U 3sv +
(0,144U 3sv 1,8) 8,26 + [(0,27U 3sv 4) 0,0027U 32sv ] 25,2

U 3sv
odakle se posle sreivanja dobija jednaina:
U 32sv 32,05U 3sv 124,11 = 0 .

Fiziki prihvatljivo reenje gornje kvadratne jednaine je:
U 3sv = 35,54 kV .
Ako se izraunata vrednost napona na sabirnicama 3 uvrsti u jednaine (2) i (3) dobijaju se
traene vrednosti snaga potroakog podruja:
Pp = 3,32 MW
Q p = 5,6 MVAr .
Osnovni prorauni
83
Zadatak 1.23
Na sl. 1.23a prikazana je jednostavna distributivna mrea. Napon na sabirnicama 1 odrava
se konstantnim pomou regulacionog transformatora. Linijski napon na sabirnicama 2 iznosi
U2 = 9,8 kV pri snagama potronje Pp2 = 3 MW i Qp2 = 2 MVAr i konstantnoj, odnosno nezavisnoj
od napona, impedansi potronje na sabirnicama 3 koja se moe izraunati pri nominalnom naponu
U3 = 10 kV i snazi Pp3 = 2 MW, uz cos3 = 1,0.
Koliku snagu trofazne baterije kondenzatora treba prikljuiti otono na sabirnice 2 da bi se
napon U2 podigao na 10,1 kV ako se snaga potronje na tim sabirnicama menja po statikim
naponskim karakteristikama iji su koeficijenti osetljivosti kPU2 = 1,7 i kQU2 = 1,3. Kolika je u tom
sluaju snaga koju regulacioni transformator RTR daje u mreu.
1
Unv = 10 kV
Pp2 = 3 MW
L12 = 10 km
RTR
L13 = 8 km
rv = 0,07 /km
xv = 0,4 /km
Qp2 = 2 Mvar
L23 = 5 km
Pp3 = 2 MW Qp3 = 0 MVAr

pri U3 = 10 kV
Sl. 1.23a ema distributivne mree iz zadatka 1.23
Reenje:
Vrednosti impedansi pojedinih vodova su:
Z 12 = (0,7 + j 4) ;
Z 13 = (0,56 + j 3,2 ) ;
Z 23 = (0,35 + j 2 ) .
Na osnovu podataka o voru 3 konstatuje se da se troi samo aktivna snaga pa se
potronja u voru 3 moe modelovati preko aktivne otpornosti:
R=
U 32 10 2
=
= 50 .
P3
2
Ekvivalentna ema za dati sistem prikazana je na sl. 1.23b.
Transfiguracijom zvezde koju ine grane izmeu vorova 1-3, 2-3 i 3-0 u trougao i
saimanjem paralelnih grana izmeu vorova 1 i 2, dobija se ekvivalentna ema prikazana na sl.
1.23c.
Osnovni prorauni
84
Z12
Sp2
Z13
Z23
3
R3
0
Sl. 1.23b Ekvivalentna ema sistema, sa sl. 1.23a
S2
2
Sp
Z12e
Z10
S20
Z20
Sl. 1.23c ema dobijena transfiguracijom zvezde sa sl. 1.23b
Vrednosti elemenata ekvivalentne eme sa sl. 1.23c su:

Z 12e = (0,3724 + j 2,2697 ) ;
Z 10 = (130,56 + j 3,2 ) ;
Z 2o = (81,6 + j 2 ) .
Radi odreivanja napona na sabirnicama 1 uradie se bilans snaga. Najpre e se odrediti

snaga S20:
U2
9,8 2
S 20 = 2 =
= (1,176 + j 0,029) MVA .
Z 20 81,6 j 2
Snaga koja utie u vor 2, preko grane 1-2 (S2) je onda:
S 2 = S p 2 + S 20 = (3 + j 2 ) + (1,176 + j 0,029 ) = (4,176 + j 2,029 ) MVA .
Napon u voru 1, proraunava se preko izraza:
U1 = U 2 +
P2 R12e + Q2 X 12e
4 ,176 0 ,3724 + 2 ,029 2 ,269
= 9 ,8 +
= 10 ,43 kV .
U2
9 ,8
Posle kompenzacije napon U2 na sabirnicama 2 podie se na vrednost 10,1 kV, odnosno

promena napona na sabirnicama 2 je U2 = 0,3 kV. Usled promene napona dolazi do promene
vrednosti snaga potroakog podruja vezanog na sabirnice 2:
Osnovni prorauni
85
U 2
0,3
= 3 + 3 1,7
= 3,156 MW ;
U2
9,8
U 2
0,3
= Q p 2 + Q p 2 kQU 2
= 2 + 2 1,3
= 2,079 MVAr .
U2
9,8
Ppk2 = Pp 2 + Pp 2 k PU 2
Q pk 2
Nova vrednost snage S20, za sluaj kompenzacije, je onda:
S 20 =
U 22
Z 20
10,12
=
= (1,249 + j 0,031) MVA .
81,6 j 2
Vrednost snage S2 za sluaj otone kompenzacije na sabirnicama 2 sada je:

S 2 = S p 2 + S 20 jQBK = (3,156 + j 2,079 ) + (1,249 + j 0,031) = 4,405 + j (2,11 QBK ) .
Uvrtavanjem prethodnog izraza u jednainu za napon u voru 1, dobija se izraz u kojem je
jedina nepoznata veliina traena vrednost snage otone baterije kondenzatora:
P2 R12e + Q2 X 12e
,
U2
gde je Q2 = (2,11 QBK ) MVAr
U1 = U 2 +
Posle zamene poznatih numerikih vrednosti, dobija se jednaina:

10,43 = 10,1 +
4,405 0,3724 + (2,11 QBK ) 2,2697

.
10,1
Iz gornje jednaine nalazi se snaga kondenzatorske baterije:
QBK = 1,36 MVAr .

Radi odreivanja snage regulacionog transformatora potrebno je odrediti bilans snaga u
mrei. Na osnovu izraunate vrednosti snage otone baterije kondenzatora, kompleksna snaga S2 je:
S 2 = 4,405 + j (2,11 QBK ) = 4,405 + j (2,11 1,36 ) = (4,405 + j 0,7457 ) MVA .
Kompleksni gubici snage na grani izmeu vorova 1 i 2 su:
gub
S 12
= (R12e
P22 + Q22
+ jX 12e )
U 22
= (0,3724 + j 2,2697 )
4,405 2 + 0,7457 2
= (0,073 + j 0,444 ) MVA .
10,12
Vrednost kompleksne snage S10 koja tee kroz impedansu Z10 je:
Osnovni prorauni
S 10 =
U 12
Z 10
86
10,432
=
= (0,833 + j 0,02) MVA .
130,56 j 3,2
Konano snaga na izlazu iz regulacionog transformatora RTR je:

S RTR = S 2 + S 12 + S 10
= (4,405 + j 0,7457 ) + (0,073 + j 0,444) + (0,833 + j 0,02) = (5,311 + j1,2097 ) MVA .
gub
Osnovni prorauni
87
Zadatak 1.24
Za elektroenergetski sistem prikazan na sl. 1.24a, odrediti:
a) Napon na sabirnicama 1 i snagu potroakog podruja 2, ako je napon na sabirnicama 4
U4 = 35 kV.
b) Snagu potroakog podruja 4 ako je posle ukljuenja otone kondenzatorske baterije
snage QBK = 15 MVAr na sabirnice 4, izmeren napon na sabirnicama 2 za 5 % vei nego u radnom
reimu definisanom u taki a.
Napomena: Zanemariti poprenu komponentu pada napona.
zv = (0,15 + j0,4) /km

Unv = 110 kV
L12 = 25 km
L23 = 40 km
2
Sp4o = (35 + j20) MVA
kPU2 = 1,4
SnT = 63 MVA
QBK
kQU2 = 1,8
XT% = 11 %
Sp2o = (15+j10) MVA
mT = 110/36,75 kV/kV
U2o = 110 kV
U4o = 35 kV
kPU4 = 1,5
kQU4 = 1,7
Sl. 1.24a Elektroenergetski sistem i osnovni podaci iz zadataka 1.24
Reenje:
a) Impedansa transformatora u grani 3-4 svedena na naponski nivo 110 kV je:
ZT = j
2
X T % U nT
11 110 2
= j
= j 21,127 .
100 S nT
100 63
Impedanse pojednih vodova na naponskom nivou 110 kV su:

Z 12 = z v L12 = (0,15 + j 0,4 ) 25 = (3,75 + j10 ) ,
Z 23 = z v L23 = (0,15 + j 0,4 ) 40 = (6 + j16 ) .
Prema tome ukupna impedansa izmedju vorova 2 i 4 je:

Z 24 = Z 23 + Z T = (6 + j 37,127 ) .
Svedena vrednost napona na sabirnicama 4 je:
U 4 sv = mT U 4 =
110
35 = 104,76 kV .
36,75
Poto se zadata vrednost napona na sabirnicama 4 (U4 = 35 kV) poklapa sa vrednou

napona u polaznoj radnoj taki (U4o = 35 kV), to je snaga potroakog podruja jednaka zadatoj
snazi:
Osnovni prorauni
88
S p 4 = S p 4o = (35 + j20 ) MVA .

Na osnovu napred izraunatih i zadatih vrednosti pojedinih veliina moe se odrediti
vrednost napona na sabirnicama 2, koja iznosi:
U 2 = U 4 sv +
Pp 4 R24 + Q p 4 X 24
U 4 sv
= 104,76 +
35 6 + 20 37,127
= 113,85 kV .
104,76
Za napred izraunatu vrednost napona na sabirnicama 2 mogu se odrediti vrednosti aktivne i

reaktivne snage potroakog podruja vezanog na sabirnice 2 za ovaj radni reim, kao:
U 2
113,85 110
= 15 + 15 1,4
= 15,735 MW ;
U 2o
110
U 2
113,85 110
+ Q p 2o k QU 2
= 10 + 10 1,8
= 10,63 MVAr .
U 2o
110
Pp 2 = Pp 2o + Pp 2o k PU 2
Q p 2 = Q p 2o
Dalje, kompleksni gubici snage u grani izmeu vorova 2 i 4 su:

gub
S 24
= (R24 + jX 24 )
Pp24 + Q p2 4
(U )
sv 2
4
35 2 + 20 2
= (6 + j 37,127 )
= (0,888 + j 5,497 ) MVA .
104,76 2
Kompleksna snaga koja tee po vodu 1-2 kod sabirnica 2 dobija se iz jednaine bilansa
snaga:
S 12 = S p 4 + S 24 + S p 2
gub
= 35 + j 20 + 0,888 + j 5,497 + 15,735 + j10,63 = (51,623 + j 36,127 ) MVA .
Sada se konano moe odrediti napon na sabirnicama 1, preko formule:

U1 = U 2 +
P12 R12 + Q12 X 12

51,623 3,75 + 36,127 10
= 113,85 +
= 118,724 kV .
U2
113,85
b) Poto se dodavanjem baterije kondenzatora otono na sabirnice 4 napon na sabirnicama 2

poveava za 5 % nova vrednost tog napona je:
U 2 = 1,05 113,85 = 119,54 kV .

Dodavanjem baterije kondenzatora menja se i napon na sabirnicama 4, a samim tim i snage
potroakog podruja vezanog na sabirnice 4. Zavisnost aktivne i reaktivne snage potroakog
podruja vezanog na sabirnice 4 od napona na tim sabirnicama, data je narednim jednainama:
U 4 sv
U 104,76
= 35 + 35 1,5 4 sv
= (0,501U 4 sv 17,5) MW ;
U 4osv
104,76
U 4 sv
U 104,76
+ Q p 4o k QU 4
= 20 + 20 1,7 4 sv
= (0,326U 4 sv 14) MVAr .
U 4osv
104,76
Pp 4 = Pp 4o + Pp 4o k PU 4
Q p 4 = Q p 4o
Osnovni prorauni
89
Zamenom gornjih izraza u jednainu za pad napona izmeu taaka 2 i 4 dobija se kvadratna
jednaina u kojoj je jedina nepoznata veliina svedena vrednost napona na sabirnicama 4:
U 2 = U 4 sv +
P24 R24 + (Q24 QBK ) X 24

,
U 4 sv
odakle je:
119,54 = U 4 sv +
(0,501U 4 sv 17,5) 6 + (0,326U 4 sv 29) 37,127 ,

U 4 sv
odnosno, posle sreivanja:

U 42 104,434U 4 1181,683 = 0 .
U 4 sv = 114 ,73 kV .
Na osnovu ove vrednosti napona dobijaju se i vrednosti snaga potroakog podruja
vezanog na sabirnice 4:
P4 = 0,501U 4 sv 17,5 = 0,501 114,73 17,5 = 40 MW ;
Q4 = 0,326U 4 sv 14 = 0,326 114,73 14 = 23,24 MVAr .
Osnovni prorauni
90
Zadatak 1.25
a) Do koje duine visokonaponski vod uestanosti 50 Hz, prikazan na sl. 1.25a, moe da
bude nekompenzovan u praznom hodu, ako mu se na napojnom kraju odrava napon 5 % vii od
nominalnog, a maksimalni napon na vodu u stacionarnom stanju ne sme da bude vei od 1,1Unv.
Raunati sa idealizovanom emom voda sa raspodeljenim parametrima.
b) Koju snagu treba da ima trofazna otona prigunica na kraju trofaznog voda 400 kV
raunajui njenu snagu pri nominalnom naponu 400 kV, ako se mora zadovoljiti uslov pod a) pri
Lv = 500 km (Zc = 320 ).
1
2
U1
U2
Zc = 320
Lv = ?
U1=1,05Unv
U2=1,1Unv
Sl. 1.25a Idealizovana ema voda sa raspodeljenim parametrima, iz zadatka 1.25
Reenje:
a) Veza izmeu raunskih veliina napona i struja na ulazu i izlazu idealizovanog voda data
preko parametara ekvivalentnog etvorokrajnika je:
cos
U 1 A B U 2
I = C D I = j 1 sin
2
1
Zc
jZ c sin
U 2 ,
cos I 2
Iz sistema jednaina (1) za I2 = 0 prva jednaina postaje:
U 1 = AU 2 = U 2 cos
U1
= cos .
U2
Prema uslovu zadatka dalje je:
1,05U nv
1,05
= cos cos =
= 17,34 ;
1,1U nv
1,1
17,34
= Lv = 0,06( / km )Lv (km ) Lv =
= 289 km .
0,06 / km
b) U delu zadatka pod b) ponovo se koristi prva iz sistema jednaina (1):

U 1 = AU 2 + B I 2 .
Ako se u ovu jednainu smeni:
(1)
Osnovni prorauni
91
A = cos , B = jZ c sin i I 2 =
U 2 1,1U nv
,
=
jX p
jX p
dobija se:
1,05U nv = cos 1,1 U nv + jZ c sin
1
1,1U nv
.
jX p
I1
U1
I2
U2
U2=1,1Unv
U1=1,05Unv
Xp
Sl. 1.25b ema idealizovanog voda pri uslovima iz ta. b zadatka 1.25
Iz poslednje relacije nalazi se reaktansa prigunice (po fazi):
Xp =
Z c sin
,
1,05
cos
1,1
pri emu je elektrina ugaona duina voda:

= Lv = 0,06 500 = 30,
tako da je veliina reaktanse prigunice:
Xp =
320 sin 30
= 1807,5 .
1,05
cos 30
1,1
Snaga trofazne prigunice na kraju voda (raunata za nominalni napon od 400 kV) je onda:
U n2
400 2
Qp =
=
= 88,5 MVAr.
X p 1807,5
Primedba: S obzirom da u petljastoj mrei, bilo koji kraj moe da ostane u praznom hodu, bilo bi
potrebno staviti ovakvu prigunicu na oba kraja voda.
Osnovni prorauni
92
Zadatak 1.26
Napon U1 na sabirnicama 1 nieg napona regulacionog transformatora odrava se
konstantan (sl. 1.26a). Napon na sabirnicama 2 iznosi U2 = 9,7 kV pri godinjim vrnim snagama
potronje Pp = 7 MW i Qp = 4 MVAr, koje se za ovo preteno industrijsko potroako podruje
godinama praktino ne menjaju. Koliku snagu baterije kondenzatora QBK treba otono prikljuiti na
sabirnice 2 da se podigne napon U2 na 10,3 kV, ako se snage potronje menjaju po statikim
naponskim karakteristikama, pri emu je kPU = 1,1 i kQU = 1,6.
Za koje vreme bi se otplatila baterija utedama na gubicima aktivne energije, ako se moe
priblino uzeti da je ekvivalentno godinje trajanje maksimalnih gubitaka pri iskljuivanju baterije u
nonom pogonu e = 2500 h/god., i ako je prosena cena gubitaka na ovom nivou 0,05 NJ/kWh, a
cena baterije C BK [NJ ] = 15 000 + 10QBKn , gde je QBKn nominalna snaga baterije u [kVAr]?
2
U1 = const
Unv = 35 kV
Lv = 30 km
rv = 0,32 /km
xv = 0,38 /km
SnT = 8 MW
mT = 35/10,5 kV/kV
gub
PCun
% = 0,6 %
XT% = 7 %
Pp
Qp
QBK
Sl. 1.26a ema elektroenergetskog sistema iz zadatka 1.26
Reenje:
Sve veliine e biti svedene na stranu mree 10 kV. Onda je:
2
10,5
Rv =
= 0,32 30
= 0,864 ;
35
2
P gub % U nT
0,6 10,5 2
RT = Cun
=
= 0,08268 ,
100 S nT 100 8
rv Lv mT2
gub
jer je PCun
% RT %.
R = Rv + RT = 0 ,864 + 0 ,08268 = 0 ,9467 ;

2
10,5
Xv =
= 0,38 30
= 1,026 ;
35
2
X % U nT
7 10,5 2
=
= 0,9646 ;
XT = T
100 S nT 100 8
X = X v + X T = 1,026 + 0 ,9646 = 1,9906 .
xv Lv mT2
Pre prikljuenja baterije kondenzatora moe se iz zadatih uslova na kraju 2 izraunati

(svedeni) napon na poetku voda, prema formuli:
Osnovni prorauni
U1 = U 2 +
93
Pp R + Q p X
U2
(1)
Analogni postupak vai i posle prikljuenja baterije kondenzatora uz uvaavanje promene

snaga potronje sa promenom napona:
U1 = U 2 + U 2 +
(Pp + Pp )R + (Q p + Q p QBK )X .
U 2 + U 2
(2)
Kako se prema uslovima zadatka napon U1 odrava konstantan pri svim reimima rada, U1
bie konstantan u oba sluaja, pa poto nije od interesa (mogao bi se izraunati iz (1)), bie
eliminisan, npr. oduzimanjem (2) od (1) ili izjednaavanjem levih strana (1) i (2):
U 2
U 2
Pp + k PU Pp
R + Q p + k QU Q p
QBK X
Pp R + Q p X
U2
U2
.
= U 2 +
U2
U 2 + U 2
Posle uvrtenja brojanih vrednosti pojedinih veliina, gornji izraz za pad napona postaje:
0 ,6
0 ,6
QBK 1,9906
7 + 1,1 7
0 ,9467 + 4 + 1,6 4
7 0 ,9467 + 4 1,9906
9 ,7
9 ,7
= 0 ,6 +
,
9 ,7
10 ,3
odakle se dobija linearna jednaina po nepoznatoj QBK, ije je reenje:
QBK = 3,2738 MVAr .

Snaga baterije, za jednu te istu kapacitivnost, srazmerna je sa kvadratom napona
(QBK= U 2 C ), pa za nominalni napon Un iznosi:
2
QBKn
10
U
= QBK n = 3,2738
= 3,086 MVAr .
U
10,3
U optem sluaju nominalna snaga baterije bira se kao najblia standardna vrednost iz niza
QBKn. Kako nisu date standardne vrednosti za nominalnu vrednost baterije uzee se proraunata
vrednost QBKn = 3,086 MVAr. Pomou ove vrednosti dobije se za cenu baterije (na 10 kV zajedno
sa opremom):
C BKn [NJ ] = 15 000 + 10QBKn [kVAr ] = 15 000 + 10 3086 = 45 860 NJ .
Razlika maksimalnih (snaga) gubitaka, koji se imaju pri vrnim snagama potronje bez
baterije i sa njom je:
Osnovni prorauni
gub
gub
Pmgub
ax = Pmax Pmax sa BK = R
94
Pp2 + Q 2p
U 22
(Pp + Pp )2 + (Q p + Q p QBK )2
(U 2 + U 2 )2
0 ,6
0 ,6
3,2738
7 + 1,1 7
+ 4 + 1,6 4
2
2
7 +4
9 ,7
9 ,7
= 143,964 kW .
= 0 ,9467
2
2
9 ,7
10 ,3
Prema tome gubici elektrine energije koji odgovaraju ovoj razlici snaga gubitaka, tj. uteda
u godinjim gubicima aktivne energije bie:
gub
W gub [kWh/god ] = Pmax
[kW ] e [h/god ] = 143,964 2500 = 399 910 kWh/god.
Vreme u kome bi se isplatila baterija iz uteda na gubicima elektrine energije je:

T=
C BKn [NJ ]
C BKn [NJ ]
45860
=
=
= 2,29 god .
C g [NJ/god ] W gub [kWh/god ] C e [NJ/kWh ] 399 910 0,05
Osnovni prorauni
95
Zadatak 1.27
Dva identina trofazna prenosna voda izgraena su na zajednikim stubovima. Provodnici
svakog od vodova su postavljeni u vertikalnim ravnima na meusobnom rastojanju od 4 m, sa
redosledom faza a, b, c, od vrha, prema podnoju stuba. Vertikalno rastojanje izmeu provodnika
pojedinih faza je 2 m, kako je to pokazano na sl. 1.27a. Oba voda su bez transpozicije faza. Na njih
je prikljuen simetrian trofazni napon, i svaki provodnik je optereen efektivnom strujom od
500 A. Vodovi se tako paralelno vode 30 km. Nominalna uestanost je 50 Hz.
Izraunati vrednosti napona koji se indukuju u svakoj od faza oba paralelna voda, usled
njihove geometrijske nesimetrije. ta e se dogoditi ako se sprovede transpozicija faza na svakih
10 km?
Reenje:
Meusobni poloaj provodnika oba paralelna voda prikazan je na sl. 1.27a.
Vod 1
Vod 2
a1
a2
4,472 m
b1
2m
b2
5,657 m
2m
c1
c2
4m
Sl. 1.27a Meusobni poloaj provodnika oba paralelna voda, iz zadatka 1.27
Fazori faznih struja tri faze svakog od vodova su:

I a = 500 / 0 ;
I b = 500 / 120 ;
I c = 500 / 120 .
Indukovani napon po dunom metru faze a voda 1, sa tri struje voda 2, izraunava se po
formuli:
1
1
1
U a1 = j o n I a ln + I b ln
+ I c ln
,
2
4
4,472
5,657
tako da je:
Osnovni prorauni
U a1 = j
96
4 10 7
1
1
1
2 50 500 ln + 500 ln
/ 120 + 500 ln
/ 120 [V/m ] ,
2
4
4,472
5,657
odnosno
U a1 = j 4 10 7 50(693,14 + 748,92( 0,5 j 0,866) + 866,45( 0,5 + j 0,866 )) [V/m]

= j 628,32 10 7 ( 114,55 + j101,78) [V/m] ,
odakle je
U a1 = 628,32 10 7 153,24 = 0,963 10 2 [V/m ] .

Na duini od 30 km, taj indukovani napon je:
U a = 0,963 10 2 30 10 3 = 288,9 V .
Na slian nain se proraunavaju i indukovani naponi u preostale dve faze:
1
1
1
U b1 = j 4 10 7 50 500 ln + 500 ln
/ 120 + 500 ln
/ 120 [V/m ]
4
4,472
4,472
7
= j 628,32 10 (693,14 + 748,92( 0,5 j 0,866 ) + 748,92( 0,5 + j 0,866 )) [V/m ]
= j 628,32 10 7 (693,14 748,92 ) = j 628,32 10 7 55,78 [V/m ] ,
tako da je
U b1 = 0,351 10 2 [V/m] ;
U b = 0,351 10 2 30 10 3 = 105,3 V .
Indukovani napon u fazi c, zbog geometrijske simetrije isti je kao indukovani napon u fazi a
tj.:
U c = U a = 288,9 V .
Indukovani naponi u istoimenim fazama, oba paralelna voda su takoe isti.
Ako se sprovede striktna transpozicija oba voda, na svakih 10 km, nee postojati ovi
indukovani naponi.
Osnovni prorauni
97
Zadatak 1.28
U napojnoj transformatorskoj stanici 110/10 kV/kV (sl. 1.28a) ugraena su dva fiziki ista
regulaciona transformatora, identinih parametara. Jedan je optereen sa Pr = 36 MW i
Qr = 12 MVAr (ind), a drugi sa 80 % optereenja prvog kako aktivnom, tako i reaktivnom snagom.
Napon na sabirnicama 10 kV odrava se konstantan i jednak na obe razdvojene sekcije
sabirnica 10 kV. Radni napon na zajednikim sabirnicama 110 kV je Ur = 115 kV. Od radijalno
napajane kablovske mree 10 kV dva naznaena kabla (K) su identina po parametrima i
dozvoljenom optereenju.
Izraunati metodom superpozicije stacionarnu fiktivnu struju izjednaenja (po modulu),
usled poprene komponente pada napona na strani 10 kV, ako se zatvori rastavlja snage RS.
Napomena: Raunati priblino sa nominalnim odnosom transformacije mT = mTn, na oba
transformatora.
Ur = 115 kV
T
1
K
LK
RS
T
SnT = 40 MVA
mT = 110/10,5 kV/kV
RT% = 0,5%, XT% = 20%
LK = 1,6 km
rK = 0,25 /km
xK = 0,1 /km
Cu 395 mm2
Sl. 1.28a ema i osnovni podaci za mreu iz zadatka 1.28
Reenje:
Linijska vrednost poprene komponente pada napona na transformatoru na strani 10 kV,
usled koje se ima fiktivna struja izjednaenja (superponirana na radnu struju) po zatvaranju
rastavljaa snage RS je:
PX T QRT 0 ,8 PX T 0 ,8QRT
Ur
Ur
PX T QRT
= 0,2
,
Ur
U = U 1 U 2 =
gde je:
XT =
X T % U n2
20 10,5 2
=
= 0,55 ;
100 S nT 100 40
RT % U n2 0,5 10,5 2
=
= 0,0138 ;
100 S nT 100 40
10 ,5
U r = 115
= 10 ,997 kV .
110
RT =
Dalje je:
Osnovni prorauni
U = 0,2
98
36 0 ,55 12 0 ,0138
10 ,997
10 3 = 331,4 V .
Impedansa kola cirkulacije je:
Z = 2Z T + 2Z K ,
odnosno:
Z =
[2(RT + RK )]2 + [2( X T + X K )]2 ,
gde je:
X K = x K LK = 0,1 1,6 = 0,16 ;

RK = rK LK = 0,25 1,6 = 0,4 .
Moduo impedanse petlje, po kojoj se zatvara fiktivna struja izjednaenja je:
Z =
[2(0,0138 + 0,4)]2 + [2(0,55 + 0,16)]2
= 1,645 .
Konano, fiktivna struja izjednaenja (po fazi) je:

IC =
U
3Z
331,4
= 148,5 A .
3 1,645
Osnovni prorauni
99
Zadatak 1.29
Da li zatvaranje rastavljaa snage 10 kV u TS 4, odnosa transformacije 10/0,4 kV/kV (sl.
1.29a), gde se pre toga imala razlika faznih napona Uf = 5 % Unf moe dovesti do reagovanja
zatite od preoptereenja, podeene na Ireag 1,2InK10 sa trajanjem t 1 s, na ulazu kablovske mree
10 kV i iskljuenja prekidaa, ako je fiktivna struja izjednaenja jednaka koliniku fazne razlike
napona na otvorenom rastavljau snage i zbirne svedene impedanse (kao vektora) kola cirkulacije,
dok jednosmerna komponenta opada sa vremenskom konstantnom LR-kola cirkulacije.
Napomena: Svi naponi mree 10 kV su praktino istofazni.
LK1 = 1 km
110 kV
Ir
TS 10/0,4
kablovska mrea 10 kV
rK1 = 0,2 /km, xK1 = 0,1 /km
2
TS 4
Uf = 5%Unf
3
Ir
kabl 35 kV
LK2 = 4 km
Ir = 0,6InK10
rK2 = 0,2 /km
cosr = 0,9
,xK2 = 0,135 /km InK10 = 250 A
SnT1 = 40 MVA
mT1 = 110/10,5 kV/kV
XT1% = 20%
LK1 = 1 km
SnT2 = 63 MVA
mT2 = 110/36,75 kV/kV
XT2% = 11%
SnT3 = 12,5 MVA

mT3 = 35/10,5 kV/kV
XT3% = 7,5%
Sl. 1.29a ema mree i osnovni podaci iz zadataka 1.29
Reenje:
Ekvivalentna ema za sraunavanje sumarne svedene impedanse kola cirkulacije
jXT1
jXK1
RK1
Uf = 0,05Unf
jXT2
jXK2
RK2
jXT3
jXK1
RK1
Osnovni prorauni
100
Reaktanse svedene na naponski nivo 10 kV su:

2
X T 1 % U nT
20 10,5 2
1
X T1 =
=
= 0,55 ;
100 S nT 1 100 40
X K 1 = x K 1 LK 1 = 0,1 1 = 0,1 ;
RK 1 = rK 1 LK 1 = 0,2 1 = 0,2 ;
XT2
2
X T 2 % U nT
11 36,75 2 10,5
2 1
=
=
= 0,21 ;
100 S nT 2 mT2 3 100 63 35
XT3 =
2
X T 3 % U nT
7,5 10,5 2
3
=
= 0,66 ;
100 S nT 3 100 12,5
2
X K 2 = x K 2 LK 2
1
10,5
= 0,135 4
= 0,0486 0,05 ;
2
mT 3
35
2
R K 2 = rK 2 LK 2
1
10,5
= 0,2 4
= 0,072 0,07 .
2
mT 3
35
Ekvivalentna reaktansa kola cirkulacije je:

X = X T 1 + X K 1 + X K 1 + X T 3 + X K 2 + X T 2 = 0,55 + 0,1 + 0,1 + 0,66 + 0,05 + 0,21 = 1,67 .
Ekvivalentna otpornost istog kola je:
R = RK 1 + RK 1 + RK 2 = 0,2 + 0,2 + 0,07 = 0,47 .

Prema tome, ekvivalentna impedansa kola cirkulacije je:
Z = (0,47 + j1,67 ) .
Ako se usvoji da je:
U f = U f / 0 U f = U f / 0 ,
to e fiktivna struja izjednaenja biti:
I iz =
U
Z
0,05 10000 3
= (45,13 j160,4 ) A .
0,47 + j1,67
Pre zatvaranja rastavljaa snage, kroz pojedine grane je tekla struja:
I r = 0,6 I nK10 = 0,6 250 = 150 A ;
I r = 0,6 I nK10 (cos r j sin r ) = 0,6 250 (0,9 j 0,436 ) = (135 j 65,4 ) A .
Osnovni prorauni
101
Poto je struja Ir po prirodi induktivna, kako je to ilustrovano na fazorskom dijagramu

prikaznom na sl. 1.29c, to po zatvaranju rastavljaa snage kroz jednu od grana kola cirkulacije tee
struja:
I = I r + I iz = 135 j 65,4 + 45,13 j160,4 = (180,13 j 225,8) A

I = 288,84 A
Im
U=Unf /0
Re
Ref. osa
Ir
Sl. 1.29c Fazorski dijagram struja kola sa sl. 1.29b
Kroz drugu granu tee razlika struja:

I razl = I r I iz = 135 j 65,4 45,13 + j160,4 = (89,87 + j 95) A .
Kako je:
I razl = 130,8 A < I = 288,84 A ,

to je sa stanovita reagovanja zatite od preoptereenja merodavan moduo struje I .
Vremenska konstanta jednosmerne komponente je:
T=
X
1,67
=
= 0,013 s ,
R 314 0,47
pa se zakljuuje da se jednosmerna komponenta u celosti prigui u toku 1 s i ne utie na reagovanje

zatite podeene na vrednost:
I reag = 1,2 I nK 10 = 1,2 250 = 300 A .
Prema tome, poto je
I = 288,84 A < I reag = 300 A ,

nee doi do reagovanja zatite.
Osnovni prorauni
102
Zadatak 1.30
Za Al/e ue poprenog preseka 240/40 mm2, aproksimativnim i egzaktnim proraunom
odrediti dozvoljenu termiku struju kojom se moe opteretiti ovo ue ako su dati sledei podaci:
- prenik ueta d = 21,910-3 m,
- popreni presek aluminijuma sAl = 24010-6 m2,
- maksimalna dozvoljena temperatura provodnika max = 80C,
- temperatura ambijenta a = -10C,
- brzina vetra v = 2 m/s,
- napadni ugao vetra v = 20,
- ugao izmeu prirodne i prinudne konvekcije v = 90,
- koeficijent apsorpcije provodnika s = 0,6,
- koeficijent emisije toplotnog zraenja = 0,3,
- specifina elektrina otpornost provodnika na temperaturi od 20C 20 = 2,6310-8 m,
- poduna otpornost provodnika na temperaturi od 20C R20 = 0,0001187 /m,
- temperaturni koeficijent promene elektrine otpornosti = 0,00403 1/C.
Reenje:
Najpre e se aproksimativnim postupkom odrediti termiki dozvoljena struja. Prvo e se
izraunati snaga apsorpcije toplote usled sunevog zraenja prema relaciji:
QS = S dI S = S d
K
,
1 + 10 ( a +bX )
gde je:
IS povrinska gustina snage zraenja usled sunevog zraenja,
X = (a + 20)/5 (C),
K, a, b - konstante korelacione zavisnosti dobijene iz ispitivanog uzorka podataka o snazi
sunevog zraenja u funkciji od temperature ambijenta.
K = 1000; a = 0,9334; b = -0,2111.
S koeficijent apsorpcije provodnika,
d spoljni prenik provodnika (m).
Za prethodne numerike vrednosti, snaga apsorpcije sunevog zraenja se dobija u W.
Zamenom brojanih vrednosti dobija se:
X = (10 + 20) / 5 = 2 (C) ;
1000
QS = 0,6 21,9 10 3
= 3,095486 W .
( 0, 93340, 21112 )
1 + 10
Poduna specifina toplotna snaga konvekcije za brzine vetra iznad 0,4 m/s rauna se prema
jednaini:
qcs = 0,57 2,42 10
)[
+ 7 10 0,42 + 0,68(sin v )
1, 08
vd
5
8
1,32 10 + 9,5 10
0, 485
Osnovni prorauni
103
gde je:
v brzina vetra (m/s);
v napadni ugao vetra ();
= a + 0,5 = a + 0,5( max a ) (C) .
Za numerike vrednosti navedene u prethodnoj formuli poduna specifina toplotna snaga
konvekcije se dobija u W/m,C.
= 10 + 0,5 = 10 + 0,5 (80 + 10) = 35 C ;
qcs = 0,57 2,42 10
+ 7 10
)[
35 0,42 + 0,68(sin 20)
1, 08
2 21,9 10 3
1,32 10 5 + 9,5 10 8 35
0, 485
= 1,38276 W/m,C .
Poduna specifina toplotna snaga radijacije rauna se prema jednaini:
)(
q rs = 17,8 10 8 d T p2 + Ta2 T p + Ta ,
gde je:
- koeficijent emisije toplotnog zraenja,
Tp temperatura provodnika (K), T p = p + 273 ;
Ta temperatura ambijenta (K), Ta = a + 273 .

Za numerike vrednosti navedene u prethodnoj formuli poduna specifina toplotna snaga
konvekcije se dobija u W/m,C.
T p = 80 + 273 = 353 K ;
Ta = 10 + 273 = 263 K ;
qrs = 17,8 10 8 0,3 21,9 10 3 3532 + 2632 (353 + 263) = 0,139595 W/m,C
Sada se konano moe izraunati termiki trajno dozvoljena struja provodnika prema
relaciji:
I td =
(q cs + q rs )( max a ) Q S
R20 1 + ( max 20)
gde je:
R20 poduna elektrina otpornost provodnika na 20 C,
- temperaturni koeficijent promene elektrine otpornosti.
Osnovni prorauni
104

I td =
(1,38276 + 0,139595)(80 + 10) 3,095486

= 953,16 A .
0,0001187 [1 + 0,00403 (80 20)]
Kod egzaktnog prorauna najpre e biti izraunata ekvivalentna brzina vetra koja uvaava
efekat prirodne konvekcije prema formuli:
A
v eq = Prm
C
1/ n
G rm / n
,
d
(1)
gde je:
Pr - Prandtlov broj,
Gr - Grashoffov broj,
- kinematska viskoznost fluida,
d - prenik provodnika,
A,m - konstante koje se odreuju na osnovu Prandtlovog i Grashoffovog broja,
C,n - konstante koje se odreuju na osnovu Reynoldsovog broja.
Prandtlov broj se rauna prema formuli:
Pr = 0,715 2,5 10 4 f ,
gde je f temperatura tankog filma na povrini provodnika koja se rauna prema izrazu:
f = sr =
max + a
2
80 + (10)
= 35C .
2
Na osnovu prethodno izraunate vrednosti za f za Prandtlov broj se dobija:

Pr = 0,715 2,5 10 4 35 = 0,7062 .
Grashoffov broj se rauna prema izrazu:
Gr =
gd 3
,
gde je:
g ubrzanje zemljine tee (g = 9,81 m/s2),

- zapreminski koeficijent irenja fluida ( = (273 + sr ) 1 ),
- nadtemperatura provodnika ( = max a ),
- kinematska viskoznost fluida ( = 1,32 10 5 + 9,5 10 8 f ).
Na osnovu datih podataka za prethodno definisane veliine dobijaju se sledee vrednosti:
Osnovni prorauni
105
= (273 + 35) 1 = 0,0032 C -1 ,

= 80 (10) = 90 C ,
= 1,32 10 5 + 9,5 10 8 35 = 1,65 10 5 .
Konano, za Grashoffov broj dobija se vrednost:
9,81 0,0032 90 0,0219 3

Gr =
= 1,1026 10 5 .
5
1,65 10
Treba ukazati da su Prandtlov, Grashoffov i Reynoldsov broj bezdimenzione veliine.
Konstante A i m odreuju se na osnovu proizvoda Prandtlovog i Grashoffovog broja koji
iznosi:
G r Pr = 1,1026 10 5 0,7062 = 7,787 10 4 .
Poto se ovaj proizvod nalazi u opsegu Gr Pr (10 4 10 7 ) to se za koeficijente A i m

dobijaju vrednosti: A = 0,48 i m = 0,25.
Konstante C i n u izrazu (1) zavise od Reynoldsovog broja koji se rauna prema izrazu:
Re =
vd
2 0,0219
=
= 2,6505 10 3
1,6525 10 5
Poto se Reynoldsov broj nalazi u opsegu Re (35 5 000) to se za koeficijente C i n

dobijaju vrednosti: C = 0,583 i n = 0,188.
Sada se konano moe odrediti ekvivalentna brzina:
1 / 0,188
veq
0,48
=
0,7062 0, 25
0,583
5 0, 25 / 0,188
(1,1026 10 )
1,6525 10 5
= 0,1971 m/s .
0,0219
Efektivna brzina je sada:

2
v ef = v 2 + 2vv eq cos v + v eq
= 2 2 + 2 2 0,1971 cos 90 + 0,19712 = 2,0097 m/s .
Reynoldsov broj za sluaj efektivne brzine je sada jednak:

Re =
v ef d
2,0097 0,0219
1,6525 10
= 2,6634 10 3 .
Na osnovu ove vrednosti za Reynoldsov broj odreuju se konstante C i n koje su potrebne

za proraun Nusseltovog broja. Poto se Reynoldsov broj nalazi u opsegu Re (2650 5 0000) to
se za koeficijente C i n dobijaju vrednosti C = 0,178 i n = 0,633 . Takoe, poto se napadni
ugao vetra nalazi u opsegu v (0 24) to se za konstante G, E i p, potrebne za proraun
Osnovni prorauni
106
Nusseltovog broja, dobijaju vrednosti: G = 0,42, E = 0,68 i p = 1,08. Konano za Nusseltov broj
dobija se vrednost:
N u = C ( Re ) n G + E (sin v ) p =
= 0,178 (2,6634 10 )
3 0, 633
]
[0,42 + 0,68 (sin 20) ] = 16,6122 .
1, 08
Sada se moe izraunati i koeficijent odvoenja toplote konvekcijom (ktk):
k tk = N u
gde je toplotna provodljivost fluida na povrini provodnika koja se sraunava iz formule:
= 2,42 10 2 + 7,2 10 5 f = 2,42 10 2 + 7,2 10 5 35 = 0,0267 .

Prema tome, koeficijent odvoenja toplote konvekcijom je:
k tk = 16,6122
0,0267
= 20,2684.
0,0219
Koeficijent odvoenja toplote zraenjem (ktz) odreuje se preko sledee relacije:

8
k tz = 5,67 10
(273 + max ) 4 (273 + a ) 4
= 5,67 10 8 0,3
max a
(273 + 80) 4 (273 + (10)) 4

= 2,0304 .
80 (10)
Vidi se da je ktk oko 10 puta vee od ktz. Bez vetra ktk je samo dvostruko vee od ktz.
Sada se moe izraunati ukupni koeficijent odvoenja toplote (kt) koji je jednak zbiru
koeficijenata odvoenja toplote zraenjem i konvekcijom:
k t = k tz + k tk = 2,0304 + 20,2684 = 22,2988 .

Za proraun termiki dozvoljene struje potrebno je jo izraunati povrinsku gustinu snage
zraenja usled sunevog zraenja (IS) prema jednaini:
IS =
1000
1 + 10
0, 0890, 04222a
1000
1 + 10
0, 0890, 04222( 10)
= 235,5774 W/m 2 .
Konano termiki dozvoljena struja dobija se preko izraza:

I td =
s Al d k t ( max a ) s I s
20 1 + ( max 20)
]=
Osnovni prorauni
107
240 10 6 0,0219 [ 22,2988 (80 (10)) 0,6 235,5774]

= 995,95 A .
2,63 10 8 [1 + 0,00403 (80 20)]
Uporeivanjem dobijenih vrednosti za termiki trajno dozvoljenu struju kod aproksimativne

(953,16 A) i egzaktne metode (995,95 A), moe se zakljuiti da se kod aproksimativne metode
dobija neto konzervativniji rezultat (oko 4 %), pa se otuda vidi da za granine situacije, gde se
zahteva maksimalno korienje kapaciteta, egzaktna metoda ima puni smisao.
Radi ilustracije tablina vrednost za termiki dozvoljenu struju provodnika data za
temperaturu ambijenta od 20C i brzinu vetra od 0,6 m/s iznosi 645 A. Poslednji podatak je preuzet
iz Konarevog prirunika. Poreenjem rezultata se uoava da ambijentni uslovi imaju izrazit uticaj
na konane rezultate. Naime, u tablinim uslovima temperatura ambijenta je 20C, a u zadatku je
specifikovana na -10C, a brzina vetra je u tablinim uslovima 0,6 m/s, dok je u zadatku
specifikovana na 2 m/s. Ovo je rezultiralo u poveanju trajno dozvoljene struje za oko 54 %.
Proraun tokova snaga
108
Poglavlje 2
PRORAUN TOKOVA SNAGA
109
Zadatak 2.1
Za jednostavan elektroenergetski sistem prikazan na sl. 2.1a:
a) Odrediti promenljive stanja posle druge iteracije prorauna tokova snaga GausSeidelovom metodom.
b) Koristei izraunate promenljive stanja iz prethodne take odrediti:
- aktivnu snagu generisanja u voru 2;
- tok aktivne snage po grani 1-2 (P12);
- gubitke aktivne snage na vodu 1-3.
1
gr
Z 12
= (10,708 + j160,62)
gr
Z 13
= j 69,143
gr
Z 23
= (9,584 + j95,84)
3
XL = 121

Podaci o vorovima sistema dati su u tab. 2.1a.
Napomena: Za bazne vrednosti usvojiti SB = 100 MVA i UB = 220 kV.
Tab. 2.1a Podaci o vorovima sistema iz zadatka 2.1
vor
1
2
3
[rad]
/
0
/
U [kV]
220
231
/
PG [MW]
350
/
/
Pp [MW]
100
250
150
QG [MVAr]
/
/
/
Qp [MVAr]
30
100
50
Reenje:
a) Impedanse grana datog sistema u relativnim jedinicama dobijene prema formuli
Z ijgr =
su:
Z ijgr
ZB
Z ijgr
U B2
SB ,
gr
Z 12
= (0,02212 + j 0,33186) r.j. ;
gr
Z 13
= j 0,14286 r.j. ;
gr
Z 23
= (0,0198 + j 0,19802 ) r.j. ;
110
Z L = j 0,25 r.j.
Odgovarajue admitanse u relativnim jedinicama, dobijene prema formuli
Y ij =
gr
1
gr
Z ij
su:
gr
Y 12
= (0,2 j 3) r.j. ;
gr
Y 13
= j 7 r.j. ;
Y 23 = (0,5 j 5) r.j. ;
gr
Y L = j 4 r.j.
Matrica admitansi vorova YV sistema je:
Y V
j7
0,2 j10 0,2 + j 3
= 0,2 + j 3 0,7 j8 0,5 + j 5 .
j7
0,5 + j 5 0,5 j16
Promenljive pridruene pojedinim vorovima u relativnim jedinicama su:
vor 1: S1 = (2,5 + jQ1) r.j.;

vor 2: S2 = (P2 + jQ2) r.j.;
vor 3: S3 = (1,5 j0,5) r.j.;
U1 = 1,0 r.j. 1
U2 = 1,05 r.j. 0
U3 = U3 3
- PU vor
- Balansno-referentni vor
- PQ vor
Izrazi za Gaus-Seidelov iterativni postupak, primenjeni na kompleksne relacije za snage

injektiranja i sve veliine izraene u relativnim jedinicama su:
N
S i U i Y ij U j
j =1
)* = 0
i = 2, 3,..., N ,
koji daju sledeu iterativnu emu:

( k +1)
Ui
1
=
Y ii
S * i 1
i Y ij U (jk +1)
U i( k ) j =1
(k )
Y
U
ij j ;
j = i +1
i = 2, 3,..., N ; k = 0, 1,
2,...
Ovakva iterativna ema vai u sluaju da se svi ostali vorovi osim balansno-referentnog
vora mogu modelovati kao potroaki PQ vorovi. U sluaju da u sistemu postoje generatorski
vorovi, potrebno je u svakoj iteraciji proraunati unapred nepoznate reaktivne snage injektiranja
Qi( k )
N
*
2
(k )
(k )
= mY ii U i + Y ij U j U i ;
j =1
j i
k = 0, 1, 2,... ,
111
gde U i predstavlja napon generatorskog vora 'i' u iteraciji 'k' iji je moduo unapred specifikovan,
dok je argument jednak argumentu fazora napona proraunatog u k-toj iteraciji. Iterativna ema tada
glasi:
(k )
U i( k +1)
(k )
i 1
Pi + jQi Y ij U (jk +1)
U i( k ) j =1
1
=
Y ii
(k )
Y
U
ij j ; k = 0, 1, 2,...
j = i +1
U datom zadatku vor 1 je generatorski vor. Izraz za reaktivnu snagu u tom voru je
2
( k )*
(k )
( k )*
Q1( k ) = mY 11U 1 + Y 12 U 2 U 1 + Y 13U 3 U 1 =
( k )*
(k )
( k )*
= m(0,2 j10) 12 + (0,2 + j 3) 1,05 U 1 + j 7U 3 U 1 ;
k = 0, 1, 2,...
Iterativna ema je:

( k +1)
U1
( k +1)
U3
1 P1 + jQ1( k )
(k )
=
Y 12U 2 Y 13U 3
=
Y 11 U 1( k )
2,5 jQ ( k )
1
(k )
1
;
(
)
=
1
,
05
0
,
2
+
j
3
j
7
U
3
0,2 j10 U ( k )*
1
=
Y 33
=
P
jQ
+
( k +1)
3
3
Y 13U 1
Y 23U 2 =
U 3( k )
1,5 + j 0,5
1
( k +1)
(
)
j
7
1
,
05
0
,
5
+
j
5
;
1
0,5 j16 U 3( k )
k = 0, 1, 2,...
Na osnovu prethodnog uz U 3 = 1,0 0 , dobijaju se sledee vrednosti za Q1( 0) i U 1 :

(1)
(0)
Q1( 0) = m (0,2 j10) 12 + (0,2 + j 3) 1,05 1 + j 7 1 1 = 0,15 r.j. ;

U1 =
(1)
1
2,5 + j 0,15
1,05 ( 0,2 + j 3) j 7 1 = (1,0051 + j 0,2509) r.j.
0,2 j10
1
U polarnim koordinatama ovaj napon je:

U 1 = 1,0359 r.j. 14,0174 ,
(1)
te je korigovan napon ovog vora:

U 1 = 1,00 r.j. 14,0174 = (0,9702 + j 0,2422) r.j.
(1)
112
Napon vora 3 u prvoj iteraciji je:

U3 =
(1)
1
1,5 + j 0,5
j 7 (0,9702 + j 0,2422) 1,05 ( 0,5 + j 5) = (0,722 + j 0,0225) r.j.
0,5 j16
1
U sledeoj iteraciji je:
Q1(1) = m (0,2 j10) 12 + (0,2 + j 3) 1,05 (0,9702 j 0,2422) +

U1 =
( 2)
+ j 7 (0,772 + j 0,0225) (0,9702 j 0,2422)} = 1,951 r.j. ;
2,5 j1,951
1
1,05 ( 0,2 + j 3) j 7 (0,722 + j 0,0225) =
0,2 j10 0,9702 j 0,2422
= (0,9553 + j 0,3074) r.j. = 1,00355 r.j. 17,8389 ,

odnosno
U 1 = 1,00 r.j. 17,8389 = (0,9519 + j 0,3063) r.j. ;
( 2)
1,5 + j 0,5
1
j 7 (0,9519 + j 0,3063) 1,05 ( 0,5 + j 5) =
0,5 j16 0,722 j 0,0225
= (0,7058 + j 0,0137) r.j. = 0,7059 r.j. 1,1134 .
U3 =
( 2)
c) Aktivna snaga generisanja u voru 2 je:
PG 2
2
*
= Pp 2 + eY 22U 2 + Y 2 j U 2 U j =
j =1
j2
= 2,5 + e (0,7 j8) 1,052 + (0,2 + j 3) 1,05 (0,9519 + j 0,3063) +

+ (0,5 + j 5) 1,05 (0,7058 + j 0,0137)} = 1,6645 r.j.
Tok aktivne snage po vodu 1-2 je
P12 = U12G12gr U1U 2 G12gr cos(1 2 ) + B12gr sin (1 2 ) =
= 1 0,2 1 1,05 [0,2 cos(17,8389) 3 sin(17,8389)] = 0,9651 r.j.
U grani 1-3 zanemarena je aktivna otpornost voda, tako da su i gubici aktivne snage jednaki
nuli.
113
Zadatak 2.2
Na sl. 2.2a prikazan je elektroenergetski sistem u kojem su admitanse svih vodova jednake i iznose
gr
Y ij = (1 j10) r.j. (zanemarene su otone admitanse vodova).
a) Izraunati elemente matrice nezavisnih vorova YV elektroenergetskog sistema na slici.
b) Usvajajui vor 1 za balansno-referentni vor mree, izvriti klasifikaciju preostalih
vorova na PU i PQ vorove.
c) Odrediti dimenzije i optu formu Jacobieve matrice za proraun tokova snaga u datom
elektroenergetskom sistemu, po Newton-Raphsonovoj metodi.
d) Izraunati poetne vrednosti elemenata Jacobieve matrice P2 2 , Q3 U 3 i
P4 U 4 , za prvu iteraciju Newton-Raphsonovog postupka. Na kojim pozicijama se nalaze ovi
elementi u Jacobievoj matrici?
Napomena: Za implicitno nepoznate promenljive u prvoj iteraciji usvojiti poetno pogaanje
(0) = 0 i U(0) = 1 (''Flat Start'').
PG2 = 1,1 r.j.
Pp3 = 0,4 r.j.

Qp3 = 0,05 r.j.
U1 = 1,05 r.j.
U2 = 1,05 r.j.
Pp2 = 0,5 r.j.

Qp2 = 0,1 r.j.
Reenje:
a) Matrica admitansi nezavisnih vorova je:
Y V
0
2 j 20 1 + j10 1 + j10
1 + j10 3 j 30 1 + j10 1 + j10
.
=
1 + j10 1 + j10 3 j 30 1 + j10
1 + j10 1 + j10 2 j 20
0
Pp4 = 0,6 r.j.

Qp4 = 0,2 r.j.
114
b) Klasifikacija vorova sistema, sa unetim numerikim vrednostima poznatih promenljivih

je:
vor 1:
vor 2:
vor 3:
vor 4:
U1 = 1,05 r.j. 0
U2 = 1,05 r.j. 2
U3 = U3 3
U4 = U4 4
S1 = (P1 + jQ1) r.j.

S2 = (0,6 + jQ2) r.j.
S3 = (-0,4 j0,05) r.j.
S4 = (-0,6 j0,2) r.j.
balansno-referentni vor
PU vor
PQ vor
PQ vor
c) Opti oblik Jacobieve matrice je:

P

J=
Q

N 1
P
U
Q
U
N 1
,
N PQ
N PQ
koji u konkretnom sluaju za sistem iz ovog zadatka (N = 4, NPU = 1, NPQ =2) ima oblik:
P2

2
P3
2
P
4
J=
2
Q3

2
Q4
2
P2
3
P3
3
P4
3
Q3
3
Q4
3
P2
4
P3
4
P4
4
Q3
4
Q4
4
N 1 = 3
P2
U3
P3
U3
P4
U3
Q3
U3
Q4
U3
N PQ
P2
U4
P3
U4
P4
U4
Q3
U 4
Q4
U 4
=2
N 1 = 3
,
N PQ = 2
(5 5)
pri emu se vrednosti traenih elemenata (na osenenim pozicijama u izrazu za J) nalaze preko
relacija:
J11 =
P2
;
2
J 44 =
Q3
P4
; J 35 =
.
U 4
U3
d) Poetne vrednosti traenih elemenata Jacobieve matrice (za 1( 0) = 2(0) = 3(0) =
= 4( 0) = 0 rad i U1 = U 2 = 1,05 r.j.; U 3(0) = U 4( 0) = 1,00 r.j su

J11 =
U 2 U j [G2 j sin ( 2 j ) B2 j cos( 2 j )] ;

4
j =1
j2
115
)]
( 0)
J11
= U 2 U1 G21 sin 2( 0) 1 B21 cos 2( 0) 1 +
[G
[G
(
sin (
+ U 2 U 3( 0)
23 sin
+ U 2U 4( 0)
24
)
) B
2( 0)
3( 0)
(0)
2
4(0)
(
cos(
B23 cos 2( 0)
24
(0)
2
= 1,05 1,05 [ 1sin(0) 10 cos(0)] +

+ 1,05 1 [ 1sin(0) 10 cos(0)] +
+ 1,05 1 [ 1sin(0) 10 cos(0)] = 32,025 ;
)]
)] =
3(0) +
4( 0)
J 44 = 2 B33 U 3 U j G3 j sin 3 j B3 j cos 3 j

j =1
j 3
( 0)
J 44
2 B33 U 3( 0)
)] ;
)]
U1 G31 sin 3(0) 1(0) B31 cos 3(0) 1(0)
)]
U 2 G32 sin 3( 0) 2( 0) B32 cos 3( 0) 2( 0)
)]
U 4( 0) G34 sin 3(0) 4(0) B34 cos 3(0) 4(0) =

= 2 (30) 1 1,05 [ 1sin(0) 10 cos(0)]
1,05 [ 1sin(0) 10 cos(0)]
1 [ 1sin(0) 10 cos(0)] = 29 ;
J 35 = 2 G44 U 4 U j G4 j cos 4 j + B4 j sin 4 j

j =1
)] ;
)]
(0)
J 35
= 2 G44 U 4( 0) U 2 G42 cos 4( 0) 2(0) + B42 sin 4( 0) 2(0)
)]
U 3(0) G43 cos 4( 0) 3(0) + B43 sin 4( 0) 3(0) =
= 2 2 1 1,05 [ 1 cos(0) + 10 sin(0)]
1 [ 1 cos(0) + 10 sin(0)] = 1,95 .
116
Zadatak 2.3
Za elektroenergetski sistem na sl. 2.3a izraunati poetnu vrednost elemenata na glavnoj dijagonali
Jacobieve matrice za Newton-Raphsonov postupak.
P1, Q1
P2, Q2
gr
Y 12
gr
Y 14
gr
Y 23
gr
Y 24
gr
Y 34
P4, Q4
P3, Q3
Sl. 2.3a Elektroenergetski sistem iz zadatka 2.3a

Usvojene poetne vrednosti promenljivih su:
2(0) = 0 rad;
3(0) = 0,1 rad;
U 3(0) = 0,95 r.j.
4(0) = 0,1 rad;
U 4(0) = 0,90 r.j.
Podaci o vodovima:
gr
Y 12
= (1,0 j10,0) r.j.;
gr
Y 14
= (1,0 j5,0) r.j.;
gr
Y 24
= (0,5 j10,0) r.j.;
gr
Y 34
= (1,0 j10,0) r.j.
gr
Y 23
= (0,5 j5,0) r.j.;
Podaci o naponima i injektiranjima vorova:

U1 = 1,0 r.j.;
Pp4 = 2,0 r.j.;
1 = 0 rad; U2 = 1,05 r.j.;

Qp4 = 0,5 r.j.
PG2 = 1,0 r.j.;
Pp3 = 0,5 r.j.;
Qp3 = 0,0 r.j.;
Reenje:
Newton-Raphsonov postupak za reavanje tokova snaga i naponskih stanja u sloenim
elektroenergetskim sistemima zahteva reavanje sledeih nelinearnih jednaina:
N
)]
Pi = Pi Gii U i2 U i U j Gij cos i j + Bij sin i j = 0 ;

j =1
j i
117
Qi = Qi + Bii U i2 U i U j Gij sin i j Bij cos i j

j =1
)] = 0 ;
i = 1, 2, ..., N ,
j i
primenjujui iterativnu emu:
x ( k +1) = x( k ) J k1f ( k ) ;
k = 0, 1, 2, ... ,
koja se u k-toj iteraciji koristi samo za implicitne nepoznate i i Ui, (koje su elementi vektora x).
Jacobieva matrica prvih parcijalnih izvoda ima formu
P

J=
Q

N 1
P
U
Q
U
N 1
.
N PQ
N PQ
Dijagonalni elementi Jacobieve matrice su
)]
N
Pi
= U i U j Gij sin i j Bij cos i j ;
i
j =1
j i
)]
N
Qi
= 2 Bii U i U j Gij sin i j Bij cos i j ,
Ui
j =1
j i
gde su Gij i Bij elementi matrice admitansi nezavisnih vorova YV = GV + jBV.

U posmatranom primeru, klasifikacija vorova je sledea:
1 balansno-referentni vor;
2 generatorski (PU) vor;
3, 4 potroaki vorovi.
(N = 4, NPU = 1, NPQ =2)
Matrice konduktansi i susceptansi sistema su:
G V
1
0
1
2
1
2
0,5 0,5
=
;
0 0,5 1,5
1
2,5
1 0,5 1
B V
0
5
15 10
10 25 5
10
=
.
0
5
15 10
10
10 25
5
Poetne vrednosti dijagonalnih elemenata Jacobieve matrice su:
J11 =
P2
;
2
118
J 22 =
P3
;
3
J 33 =
P4
;
4
J 44 =
Q3
Q4
; J 55 =
,
U3
U4
odnosno
J11 =
U 2 U j [G2 j sin ( 2 j ) B2 j cos( 2 j )] ,

4
j =1
j2
tako da je
)]
(0)
J11
= U 2U1 G21 sin 2( 0) 1 B21 cos 2(0) 1 +
[
[G
(
sin (
)
) B
(
cos(
)]
)] =
+ U 2U 3( 0) G23 sin 2( 0) 3(0) B23 cos 2( 0) 3(0) +

+ U 2U 4( 0)
24
( 0)
2
4(0)
24
(0)
2
= 1,05 1 [ 1 sin(0) 10 cos(0)] +

+ 1,05 0,95 [ 0,5 sin(0,1) 5 cos(0,1)] +
4(0)
+ 1,05 0,9 [ 0,5 sin(0,1) 10 cos(0,1)] = 24,962 ;
)]
J 22 = U 3 U j G3 j sin 3 j B3 j cos 3 j
j =1
j 3
(0)
J 22
)]
)] =
= U 3( 0)U 2 G32 sin 3( 0) 2( 0) B32 cos 3( 0) 2(0) +
+ U 3( 0)U 4( 0) G34 sin 3(0) 4(0) B34 cos 3(0) 4( 0)

= 0,95 1,05 [ 0,5 sin(0,1) 5 cos(0,1)] +
+ 0,95 0,9 [ 1sin(0) 10 cos(0)] = 13,463 ;
J 33 = U 4 U j G4 j sin 4 j B4 j cos 4 j
j =1
)]
(0)
J 33
= 22,293 ;
4

j =1
j 3
(
) B
)]
)]
(
)] =
(0)
J 44
= 2 B33 U 3(0) U 2 G32 sin 3( 0) 2( 0) B32 cos 3( 0) 2( 0)
U 4( 0) G34 sin 3(0) 4( 0)
34
cos 3(0) 4(0)
= 2 (15) 0,95 1,05 [ 0,5 sin( 0,1) 5 cos(0,1)]
0,9 [ 1 sin(0) 10 cos(0)] = 14,329 ;

3

j =1
(0)
J 55
= 20,230 .
)]
119
Zadatak 2.4
Posmatra se jednostavan elektroenergetski sistem od dva vora prikazan na sl. 2.4a, gde su
dati i svi podaci za proraune.
a) Napisati jednaine injektiranja (vor 1 je balansno-referentni vor).
b) Definisati vektor nepoznatih promenljivih i iz jednaina napisanih u ta. a izdvojiti
jednaine iz kojih se proraunavaju te implicitne promenljive (x) i jednaine koje se naknadno
reavaju, radi dobijanja preostalih eksplicitnih nepoznatih (y).
c) Primenom Newton-Raphsonovog postupka, nai reenje svih promenljivih definisanih u
ta. b, ako je kriterijum konvergencije xi( k +1) xi( k ) 0,03 .
d) Koliki su gubici reaktivne snage u vodu 1-2?
e) Koliko se poveava tanost reenja problema, ako se naini jo jedna iteracija posle
zadovoljenja kriterijuma konvergencije iz ta. c.
~
1
Y 12 = j10 r.j.
gr
Sp2 = (2 + j0,3) r.j.
U1 = 1,0 r.j.
Sl. 2.4a ema i osnovni podaci za sistem iz zadatka 2.4
Reenje:
a) Specifikacija vektora promenljivih i matrice parametara sistema:
P P P
P = 1 = G1 = G1 ;
P2 PP 2 2
0
= 1 = ;
2 2
Q Q Q
Q = 1 = G1 = G1 ;
Q2 QP 2 0,3
U 1
U = 1 = ;
U 2 U 2
Y V = jB ;
10 10
B=
.
10 10
Jednaine injektiranja su:
P1 = U1U 2 B12 sin (1 2 ) = 10 U 2 sin 2 ;
Q1 = U12 B11 U1U 2 B12 cos(1 2 ) = 10 12 10 U 2 cos 2 = 10 (1 U 2 cos 2 ) ;

P2 = 2,0 = U 2U1B12 sin ( 2 1 ) = 10 U 2 sin 2 ;
Q2 = 0,3 = U 22 B22 U 2U 1B12 cos( 2 1 ) = 10 U 22 10 U 2 cos 2 ,

i u njima su promenljive stanja 1, U1, 2 i U2.
120
b) Poto je vor 1 balansno-referentni vor, sa unapred zadatim vrednostima za 1 i U1, to se

reavaju samo poslednje dve jednaine po nepoznatim elementima 2 i U2 vektora x:

x= 2 ,
U 2
a naknadno se proraunavaju nepoznate:
P
y = 1 ,
Q1
iz jednaina za P1 i Q1. Poto je vod bez gubitaka, bie:
P1 = P2 = 2,0 r.j. ,
pa ostaje da se pronau samo nepoznate 2, U2 i Q1.
c) Iterativni postupak reavanja jednaina injektiranja za P2 i Q2, po nepoznatim 2 i U2
koristi emu:
2
U
2
2
U
2
(k )
[ ]
= J
( k +1)
( k ) 1 P2

= 2
U 2
Q
2
(k )
Poetno pogaanje:
( )
fx
(0)
P
= 2
Q2
( 0)
(k )

+ 2
U 2
(k )
k = 0, 1, 2, ...
2( 0) = 0 rad i U 2(0) = 1 r.j. (''Flat Start''), daje:
P P ( 0 ) 2 0 2 ( 0 ) 2
= 2 2( 0) =
=
; x = U
2
Q2 Q2 0,3 0 0,3
Proraun elemenata Jacobieve matrice za prvu iteraciju daje:

d P2
d 2
d P2
dU 2
d Q2
d2
d Q2
dU2
= 10 U 2(0) cos 2(0) = 10 1 cos 0 = 10 ;

x (0)
= 10 sin 2( 0) = 0 ;
x (0)
= 10 U 2(0) sin 2( 0) = 0 ;
x (0)
= 20 U 2( 0) 10 cos 2( 0) = 20 1 10 1 = 10 .
x (0)
( 0)
0
= .
1,0
121
Onda je:
J (0)
P2

= 2
Q2
2
P2
U2
Q2
U 2
( 0)
10 0
=
;
0 10
[J ]
( 0 ) 1
0,1 0
=
,
0 0,1
tako da se nepoznate u jednaini injektiranja u prvoj iteraciji dobijaju reenjem jednaine:
[ ]
2(1) 2(0)
(0)
(1) = (0) + J
U
U
2 2
0 0,1 0 2
f ( x ( 0) ) = +
,
1,0 0 0,1 0,3
odakle je:
2(1) = 0,2 rad = 11,46 ;
0,2
U 2(1) = 0,97 r.j. , odnosno x (1) =
.
0,97
Test konvergencije:
2(1) 2(0) = 0,2 0 = 0,2 - ne zadovoljava uslov 2(1) 2(0) 0,03 .

U 2(1) U 2(0) = 0,97 1,0 = 0,03 - zadovoljava uslov U 2(1) U 2( 0) 0,03 .
Kako test konvergencije nije zadovoljen za obe nepoznate, mora se nastaviti iterativni
postupak.
Elementi Jacobieve matrice za drugu iteraciju su:
d P2
d 2
d P2
dU 2
d Q2
d2
d Q2
dU2
= 10 U 2(1) cos 2(1) = 10 0,97 0,98 = 9,5066 ;

x ( 1)
= 10 sin 2(1) = 1,987 ;

x (1)
= 10 U 2(1) sin 2(1) = 10 0,97 0,1987 = 1,9271 ;

x (1)
= 20 U 2(1) 10 cos 2(1) = 20 0,97 10 0,98 = 9,5993 ,

x (1)
tako da su elementi linearne matrine jednaine u drugoj iteraciji:
( )
(1)
P
0,0729
f x = 2 =
;
0,2024
Q2
1
0,1098 0,0227
J (1) =
,
0,0220 0,1087
(1)
[ ]
9,5066 1,987
J (1) =
;
1,9271 9,5993
122
koja ima formu:
[ ] f (x ) = 0,097,2 + 00,,1098
0220
2( 2) 2(1)
(1)
( 2) = (1) + J
U 2 U 2
(1)
0,0227 0,0729
,
0,1087 0,2024
odakle je reenje po nepoznatim 2( 2) i U 2( 2) :
2( 2) = 0,2126 rad = 12,18 ;
U 2( 2) = 0,9464 r.j.
Test konvergencije ovde daje:
2( 2) 2(1) = 0,2126 + 0,2 = 0,0126 < 0,03 i zadovoljava uslov 2( 2) 2(1) 0,03 ;
U 2( 2) U 2(1) = 0,9464 0,97 = 0,0236 < 0,03 zadovoljava uslov U 2( 2) U 2(1) 0,03 ,
to znai da se reenje problema nalazi posle druge iteracije (k = 2):
0,2126 rad
x= 2=
;
U 2 0,9464 r.j.
P ( 2) 2,0 r.j.
y = 1( 2) =
.
Q1 0,749 r.j.
d) Reaktivni gubici u prenosnom vodu su onda
Q12gub = Q1 Q2 = 0,749 0,3 = 0,449 r.j. ,

ili
Q12gub
= X 12
(P ) + (Q )
(U )
= 0,1
2 2 + 0,749 2
= 0,4561 r.j. ,
12
= X 12
(P ) + (Q )
(U )
= 0,1
2 2 + 0,32
= 0,4566 r.j.
0,9464 2
ili
Q12gub
( 2) 2
1
( 2) 2
1
( 2) 2
1
( 2) 2
2
( 2) 2
2
( 2) 2
2
(uoavaju se male razlike izmeu rezultata ovih prorauna zbog zaokruivanja reenja jednaina
injektiranja u drugoj iteraciji).
e) Elementi Jacobieve matrice za treu iteraciju su:
d P2
d2
d P2
dU2
= 10 U 2( 2) cos 2( 2) = 10 0,9464 0,9775 = 9,2508 ;

x (2)
= 10 sin 2( 2) = 2,1101 ;
x ( 2)

d Q2
d 2
d Q2
dU 2
123
= 10 U 2( 2) sin 2( 2) = 10 0,9464 0,21101 = 1,9969 ;

x ( 2)
= 20 U 2( 2) 10 cos 2( 2) = 20 0,9464 10 0,9775 = 9,1529 .

x ( 2)
Elementi linearne matrine jednaine u treoj iteraciji su onda:
( )
( 2)
P
0,0031
f x = 2 =
;
0,0057
Q2
1
0,1138 0,0262
J ( 2) =
,
0,0248 0,1150
9,2508 2,1101
J ( 2) =
;
1,9969 9,1529
( 2)
[ ]
tako da je reenje jednaina injektiranja u treoj iteraciji

,2126 0,1138
[ ] f (x ) = 00,9464
+ 0,0248
2(3) 2( 2)
( 2)
( 3) = ( 2 ) + J
U 2 U 2
( 2)
0,0262 0,0031
,
0,1150 0,0057
odakle je:
2(3) = 0,2131 rad = 12,2097 ;
U 2(3) = 0,9457 r.j.
Test konvergencije daje:
2(3) 2( 2) = 0,2131 0,2126 = 0,0005 ;

U 2(3) U 2( 2) = 0,9457 0,9464 = 0,0007 ,
odakle se vidi da se tanost reenja problema sa jo jednom dodatnom iteracijom (posle druge, iz
ta. c) poveava skoro za red veliine (osobina kvadratne konvergencije Newton-Raphson-ovog
postupka).
124
Zadatak 2.5
Za elektroenergetski sistem, ija je jednopolna ema sa parametrima elemenata
sistema prikazana na sl. 2.5a, odrediti napone na sabirnicama 2 i 3. Sabirnice 1 su takozvane
balansne sabir-nice iji je napon 220 kV i uslovno postavljen u faznoj osi, sabirnice 4 su
generatorske na kojima je napon po modulu konstantan i jednak 231 kV i preko kojih se odaje u
sistem trofazna aktivna snaga od 240 MW, a sabirnice 2 i 3 su potroake sabirnice preko kojih se
uzimaju sledee trofazne aktivne i reaktivne snage: Pp2 = 100 MW; Qp2 = 40 MVAr i Pp3 = 200
MW; Q p3 = 50 MVAr.
U4 = 231 kV
200 km
Mona aktivna
mrea
U1 = 220 kV
1
200 km
100 MW
40 MVAr
240 MW 4
100 km
300 km
50 MVAr
300 km
3
200 MW
zv = (0,1 + j0,4) /km

bv = 2,810-6 S/km
Reenje:
Za usvojene bazne vrednosti SB = 100 MVA i UB = 220 kV, vrednosti pojedinih admitansi
grana u relativnim jedinicama iznose:
Y 12 =
gr
1
gr
Z 12
1
1 U B2
1
220 2
=
=
= (1,42353 j 5,69412) r.j. ;

YB z v Lv12 S B (0,1 + j 0,4) 200 100
ot
bL
B12
1 2,8 10 6 200 220 2
= v v12
=
= 0,13552 r.j. ;
2
2 YB
2
100
gr
Y 14
= (1,42353 j 5,69412) r.j. ;
ot
B14
= 0,13552 r.j. ;
2
gr
gr
Y 23 = Y 34 = (0,94902 j 3,79608) r.j. ;
ot
ot
B23
B34
=
= 0,20328 r.j. ;
2
2
gr
Y 13 = (2,84707 j11,38824) r.j. ;
125
ot
B13
= 0,06776 r.j.
2
Ekvivalentna ema mree admitansi prikazana je na sl. 2.5b.

ot
B14
2
ot
B14
2
ot
B12
2
ot
B12
2
gr
gr
Y 12
Y 14
2
ot
B13
ot
B34
2
gr
Y 34
ot
B23
2
gr
Y 13
gr
ot
B13
ot
B34
2
Y 23
2
ot
B23
2
3
Sl. 2.5b Ekvivalentna ema admitansi sistema sa sl. 2.5a
Na osnovu izraunatih admitansi grana, proraunavaju se i vrednosti elemenata matrice

admitansi nezavisnih vorova sistema YV:
Y ii =
Y ijgr + Y ijot
j i
Y ij = Y ij ,
gr
tako da je matrica admitansi nezavisnih vorova sistema
Y V
gr
gr
gr
Y 12 + Y 13 + Y 14
B ot B ot B ot
+ j 12 + 13 + 14
2
2
2
gr
Y 12
gr
Y 13
gr
Y 12
B ot B ot
gr
gr
Y 12
+ Y 23
+ j 12 + 23
2
2
gr
Y 23
gr
Y 13
gr
Y 23
gr
Y 14
B ot B ot B ot
gr
gr
gr
+ Y 23
+ Y 34
+ j 13 + 23 + 34
Y 13
2
2
2
gr
Y 34
gr
Y 34
ot
ot
B
B
gr
+ Y 34
+ j 14 + 34
2
2
gr
Y 14
gr
Y 14
5,69412 j22,43768 1,42353 + j5,69412 2,84706 + j11,38824 1,42353 + j5,69412

1,42353 + j5,69412
2,37255 - j9,1514
- 0,94902 + j3,79608
0
=
2,84706 + j11,38824 - 0,94902 + j3,79608
4,7451 - j18,45208
- 0,94902 + j3,79608
0
- 0,94902 + j3,79608
2,37255 - j9,1514
1,42353 + j5,69412
126
Ako se moduli napona oznae sa Ui (i = 1,2,3,4), a njihovi argumenti sa i (i = 1, 2, 3, 4),

tada je potrebno odrediti 5 implicitnih nepoznatih: 2, 3, 4, U2 i U3. Ve je napomenuto da je
1 = 0. Prema tome, potrebno je formirati 5 jednaina. Prve tri jednaine su jednaine za aktivne
snage injektiranja koje se preko sabirnica 2, 3 i 4 odaju sistemu, a preostale dve su jednaine za
reaktivne snage injektiranja koje se odaju sistemu preko sabirnica 2 i 3. Poto je saglasno
prethodnom NPU = 2 i N = 4 to je, dakle, dimenzija problema 2N - (NPU + 1) = 5. U optem obliku,
jednaine debalansa aktivnih i reaktivnih injektiranja su:
N
)]
Pi = Pi Gii U i2 U i U j Gij cos i j + Bij sin i j ,

j =1
i = 1, 2, ..., N.
j i
N
Qi = Qi + Bii U i2 U i U j Gij sin i j Bij cos i j

j =1
)] ,
i = 1, 2, ..., N.
j i
Aktivne i reaktivne snage injektiranja Pi i Qi u gornjim izrazima dobijaju se kao razlika

snaga generisanja i potronje u pojedinim vorovima, izraenim u relativnim jedinicama, dok su Ui
normalizovani naponi pojedinih vorova. U ovom konkretnom sluaju veliine injektiranja i napona
koje se pridruuju pojedinim vorovima su:
vor 1:
vor 2:
vor 3:
vor 4:
S1 = (PG1 Pp1) + j(QG1 Qp1) = P1 + jQ1 ;

S2 = (PG2 Pp2) + j(QG2 Qp2) = (-1 j0,4) r.j. ;
S3 = (PG3 Pp3) + j(QG3 Qp3) = (-2 j0,5) r.j. ;
S4 = (PG4 Pp4) + j(QG4 Qp4) = (2,4 + jQG4) r.j. ;
U1 = 1,0 r.j. 0 ;
U2 = U2 2 ;
U3 = U3 3 ;
U4 = 1,05 r.j. 4 .
Potrebno je sada reiti sistem algebarskih nelinearnih (ustvari transcedentnih) jednaina:
f(x) = 0 ,
f1 (x)
f (x)
2
vektorskog argumenta x = [x1, x2, ..., xn]T.
gde je f(x) vektorska funkcija f (x) =
...
f n (x)
P2 (x)
2
P (x)

3
3
U konkretnom sluaju, ova funkcija je f (x) = P4 (x) , gde je x = 4 .

Q2 (x)
U 2
Q3 (x)
U 3
Razvijena forma elemenata funkcije f(x), sa zamenjenim numerikim vrednostima je:
P2 = 1 2,37255U 22 U 2 [ 1,42353 cos 2 + 5,69412 sin 2 ]
U 2U 3 [ 0,94902 cos( 2 3 ) + 3,79608 sin ( 2 3 )] ;
127
P3 = 2 4,7451U 32 U 3 [ 2,84706 cos 3 + 11,38824 sin 3 ]
U 3U 2 [ 0,94902 cos( 3 2 ) + 3,79608 sin ( 3 2 )]
U 3U 4 [ 0,94902 cos( 3 4 ) + 3,79608 sin ( 3 4 )] ;

P4 = 0,21574 1,05[ 1,42353 cos 4 + 5,69412 sin 4 ]
1,05U 3 [ 0,94902 cos( 4 3 ) + 3,79608 sin ( 4 3 )] ;
Q2 = 0,4 9,1514U 22 U 2 [ 1,42353 sin 2 5,69412 cos 2 ]
U 2U 3 [ 0,94902 sin ( 2 3 ) 3,79608 cos( 2 3 )] ;
Q3 = 0,5 18,45208U 32 U 3 [ 2,84706 sin 3 11,38824 cos 3 ]
U 3U 2 [ 0,94902 sin ( 3 2 ) 3,79608 cos( 3 2 )]

U 3U 4 [ 0,94902 sin ( 3 4 ) 3,79608 cos( 3 4 )] .
Gornji sistem jednaina bie reen po Newton-Raphsonovoj iterativnoj metodi. Najpre se

usvoje prva priblina reenja za nepoznate veliine xi(0) . U sluaju reavanja tokova snaga u
elektroenergetskim sistemima uobiajeno je da se za prva priblina reenja za nepoznate uglove
usvoji i( 0) = 0 rad, odnosno za nepoznate module napona usvoji U i( 0) = 1,0 r.j. (''flat start''). Ako se
pretpostavi da su ova poetna pogaanja veoma bliska tanim reenjima, onda, da bi se izraunala
ta tana rerenja, priblina reenja treba korigovati sa xi(0) . Razvijanjem funkcije f(x) u Taylorov
red u okolini x(0) i uzimanjem u obzir samo prva dva lana tih redova, dobie se sistem linearnih
algebarskih jednaina iz kojeg se mogu izraunati xi(0) . Taj sistem linearnih jednaina, napisan u
matrinom obliku je:
J(0)x (0) = - f(x(0)) ,
jer je
f (x) f (x ( 0) ) + J (0) (x (1) x (0) ) ,
a
x (0) = x (1) x (0) ,
gde je matrica J(0) Jacobieva kvadratna matrica, iji elementi

predstavljaju vrednosti izvoda funkcije fi ( x1 , x2 ,..., x2 n ( N PV +1) )
po
f i ( x1 , x2 ,..., x2 n ( N PV +1) )
x j
promenljivoj xj za x j =
0
( 0)
xj ,
odnosno, u optem sluaju:
J ( 0)
f1 ( x1 ,..., x2 n( N PV +1) )
x1
f
(
x
,...,
x
)
2 1
2 n ( N PV +1)
=
x1
0
f 2 n( N +1) ( x1 ,..., x2 n ( N +1) )

PV
PV
1
0
f1 ( x1 ,..., x2 n( N PV +1) )
x2
f 2 ( x1 ,..., x2 n( N PV +1) )
x2
...
f 2 n( N PV +1) ( x1 ,..., x2 n( N PV +1) )
x2
x2 n( N PV +1)
f 2 ( x1 ,..., x2 n( N PV +1) )
...
x2 n( N PV +1)
0
f 2 n( N PV +1) ( x1 ,..., x2 n( N PV +1) )
...
x2 n ( N PV +1)
0
...
f1 ( x1 ,..., x2 n ( N PV +1) )
128
Ova matrina jednaina ima reenje za prirataje xi(0) ukoliko Jacobieva matrica nije
singularna. U sluaju da je ona singularna, onda za prvu priblinu vrednost bilo koje nepoznate
veliine treba usvojiti vrednost koja se malo razlikuje od prethodne usvojene vrednosti. Na taj nain
se izbegava singularitet Jacobieve matrice i omoguava se reenje te matrine jednaine. Posle
reenja predmetne matrine jednaine odreuju se druga priblina reenja jednaina f(x) = 0 iz
izraza:
x (1) = x (0) + x ( 0) .
Posle toga se proces iteracija nastavlja, reavajui matrinu jednainu

J(k)x(k) = - f(x(k)) ,
k = 1, 2, ...
gde je k indeks iteracije, s tim to se prethodno odrede nove vrednosti za elemente Jacobieve
matrice J(k) i nove vrednosti za funkcije f(x(k)), a zatim odrede nova priblina reenja
x ( k +1) = x ( k ) + x ( k ) .
Ukoliko proces reavanja nelinearnih jednaina konvergira, onda posle svake naredne
( k +1)
treba da je po modulu sve manje, a vrednosti funkcije f(x(k+1)) treba da su sve blie
iteracije x
nuli. Proces raunanja se prekida kada se odrede nepoznate veliine sa eljenom tanou.
Potrebno je napomenuti da su neki elementi Jacobieve matrice jednaki nuli. Na primer, u
ovom sluaju
f1 ( x1 , x2 ,..., x2 n ( N PV +1) )
x3
= 0;
f 3 ( x1 , x2 ,..., x2 n ( N PV +1) )
x4
= 0,
itd.
Poto su na ovaj nain izraunate implicitne nepoznate to se preostale (eksplicitne)
nepoznate nalaze shodno relacijama:
Pi = Gii U i2 + U i U j Gij cos i j + Bij sin i j

j =1
)] ; i = 1;
j i
Qi = Bii U i2 + U i U j Gij sin i j Bij cos i j

j =1
)]
; i = 1, 4.
j i
Kada su poznati svi naponi (po modulu i fazi), mogu se izraunati i tokovi snaga po
granama koristei se jednainama oblika:
)]
Pij = U i2Gijgr U i U j Gijgr cos i j + Bijgr sin i j ; i-j = 1-2; 1-3; 1-4; 2-3; 3-4.
Qij =
ot
2 gr
2 Bij
U i Bij U i
U i U j Gijgr sin i j Bijgr cos i j
)] ; i-j = 1-2; 1-3; 1-4; 2-3; 3-4.
129
Sistem jednaina je u konkretnom sluaju, uz usvojenu eljenu tanost od 10-6, reen u etiri
iteracije. Vrednosti nepoznatih u pojedinim iteracijama prikazane su u tab. 2.5a.
Tab. 2.5a Reenja jednaina injektiranja u pojedinim iteracijama

Broj iteracije
0
1
2
3
4
2 []
0
-7,4631
-8,0192
-8,0322
-8,0322
3 []
0
-4,7766
-5,1774
-5,1855
-5,1855
4 []
0
11,0212
10,7922
10,7904
10,7904
U2 [r.j.]
1,0
0,9556
0,9401
0,9398
0,9398
U3 [r.j.]
1,0
0,9735
0,9582
0,9579
0,9579
Reenja implicitno nepoznatih su, prema tome:

2 = -8,0322 ;
3 = -5,1855 ;
4 = 10,7904 ;
U2 = 206,7553 kV ;
U3 = 210,7440 kV .
Korienjem prethodnog reenja, vrednosti eksplicitno nepoznatih su:
PG1 = 79,94 MW ;
QG1 = 24,77 MVAr ;
QG4 = 0,3 MVAr ,
dok su tokovi snaga po pojedinim vodovima dati u tab. 2.5b.
Tab. 2.5b Tokovi aktivnih i reaktivnih snaga po pojedinim vodovima
vor i
1
4
1
2
3
4
3
2
1
3
vor j
4
1
2
1
4
3
2
3
3
1
Pij [MW]
-116,41
122,05
84,66
-81,52
-109,77
117,95
18,73
-18,48
111,69
-108,95
Qij [MVAr]
-3,47
-2,46
7,28
-20,24
-11,12
2,76
-15,88
-19,76
20,95
-23,00
130
Zadatak 2.6
Jedan elektroenergetski sistem predstavljen je svojom matricom admitansi nezavisnih
vorova YV:
j10
- 0,5 + j 4
0,5 j14
= j10
- j15,8
j 6 .
- 0,5 + j 4
j6
0,5 - j10
Y V
a) Na osnovu poznate matrice YV izvriti rekonstrukciju topoloke strukture tog

elektroenergetskog sistema i upisati odgovarajue parametre.
b) Odrediti nepoznate promenljive stanja posle prve iteracije prorauna tokova snaga
Newton-Raphsonovom metodom. Podaci o vorovima datog sistema su predstavljeni u tab. 2.6a.
vor
1
2
3
U [r.j.]
1,05
/
1,00
[rad]
/
/
0
PG [r.j.]
1,5
0
/
Pp [r.j.]
0
2,0
0
QG [r.j.]
/
0
/
Qp [r.j.]
0
1,0
0
c) Na osnovu podataka iz prethodne take odrediti ukupne gubitke aktivne snage u datom
elektroenergetskom sistemu.
Napomena: Bazna snaga je SB = 100 MVA, a bazni napon UB = 220 kV.
Reenje:
a) Rekonstrukcija topologije mree, ija je matrica admitansi nezavisnih vorova YV zadata,
prikazana je na sl. 2.6a.
Y 12 = j10 r.j.
gr
Y C 2 = j 0,2 r.j.
Y 13 = (0,5 j 4) r.j.
gr
Y 23
= j 6 r.j.
gr
Sl. 2.6a Rekonstrukcija topologije mree iz zadatka 2.6

b) Proraun elemenata za korienje Newton-Raphsonove metode u prvoj iteraciji, sa
poetnim pogaanjem tipa ''Flat Start'' (pretpostavlja se da su svi nepoznati uglovi 0 rad, a svi
nepoznati naponi 1,00 r.j.):
131
vor 1: S1 = (1,5 + jQ1) r.j.;

vor 2: S2 = (-2 j1) r.j.;
vor 3: S3 = (P3 + jQ3) r.j.;
U1 = 1,05 r.j. 1;
U2 = U2 2;
U3 = 1,0 r.j. 0;
PU vor;
PQ vor;
balansno-referentni vor.
Onda je vektor implicitno nepoznatih u matrinoj jednaini injektiranja:
x = [1 2 U 2 ]T ,
a opti izraz za Jacobievu matricu:
P1
1
P2
J=
1
Q
2
P1
2
P2
2
Q2
2
P1
U2
P2
,
U2
Q2
U 2
tako da su njeni elementi za prvu iteraciju:

( 0)
J11
= U1U 2(0) B12 U1U 3 B13 = 1,05 1 10 1,05 1 4 = 14,7 ;
( 0)
J12
= U1U 2(0) B12 = 1,05 1 10 = 10,5 ;
( 0)
J13
= U1G12 = 0 ;
(0)
J 21
= U 2( 0)U1B21 = 1 1,05 10 = 10,5 ;
( 0)
J 22
= U 2( 0)U1B21 U 2( 0)U 3 B23 = 1 1,05 10 1 1 6 = 16,5 ;
( 0)
J 23
= 2U 2( 0)G22 U1G21 U 3G23 = 0 ;
( 0)
J 31
= U 2(0)U1G21 = 0 ;
( 0)
J 32
= U 2( 0)U1G21 U 2( 0)U 3G23 = 0 ;
(0)
J 33
= 2 U 2(0) B22 + U1 B21 + U 3 B23 = 2 (15,8) 1 + 1,05 10 + 1 6 = 15,1 .
Jacobieva matrica i njena inverzna matrica za prvu iteraciju su:
0
14,7 10,5
J = 10,5 16,5
0 ;
0
0
15,1
0
0,1247 0,0794
( 0 ) 1
J
= 0,0794 0,1111
0 .
0
0
0,0662
(0)
[ ]
Jednaine promena injektiranja koje daju veliine debalansa aktivnih snaga (u vorovima 1 i
2) i reaktivnih snaga (u voru 2), u prvoj iteraciji su:
132
P1 = P1 U12G11 + U1U 2(0)G12 + U1U 3G13 = 1,5 1,052 0,5 1,05 1 0,5 = 1,4738 ;
2
P2 = P2 U 2( 0) G22 + U 2(0)U1G21 + U 2( 0)U 3G23 = 2 ;
2
Q2 = Q2 U 2(0) B22 U 2( 0)U1B21 + U 2( 0)U 3 B23 = 1 12 15,8 1,05 10 1 6 = 0,3 ,
tako da je:
(0)
1,4738
= 2 .
0,3
Reenje matrine jednaine injektiranja u prvoj iteraciji, koja glasi
J (0) x ( 0) = f (0) ,
daje vektor prirataja nepoznatih x (0) , tako da je:
x (1) = x (0) + x ( 0) ,
odnosno:
1

2
U 2
.
(1)
1
= 2
U 2
(0)
[ ]
0
0 0,1247 0,0794
1,4738 0,0251
2 = 0,1053
= 0 0,0794 0,1111
0

1
0
0
0,0662 0,3 0,9801
( 0 ) 1 ( 0 )
c) Injektiranja aktivne snage u sistemu korienjem reenja prve iteracije su:
P1(1) = G11U12 + U1U 2(1) B12 sin 1(1) 2(1) + U1U 3 G13 cos 1(1) 3 + B13 sin 1(1) 3
= 0,5 1,05 2 + 1,05 0,9801 10 sin (0,0251 + 0,1053) +
)]
+ 1,05 1 [ 0,5 cos(0,0251) + 4 sin (0,0251)] = 1,4692 r.j. ;
)] + U U
P2(1) = U 2(1)U1 B21 sin 2(1) 1(1) + U 2(1)U 3 B23 sin 2(1) 3 =
= 0,9801 1,05 10 sin ( 0,1053 0,0251) + 0,9801 1 6 sin ( 0,1053) = 1,9553 r.j. ;
P3(1) = G33U 32 + U 3U1 G31 cos 3 1(1) + B31 sin 3 1(1)
(1)
2 B32
cos 3 2(1) =
= 0,5 12 + 1 1,05 [ 0,5 cos( 0,0251) + 4 sin ( 0,0251)] + 1 0,9801 6 sin (0,1053) =
= 0,4877 r.j.
Onda su ukupni gubici aktivne snage u sistemu:
133
P gub = Pi = 1,4692 1,9553 + 0,4877 = 0,0016 r.j.

i =1
ili, poto gubici aktivne snage postoje jedino na vodu 1 3, mogu se izraunati posle prorauna
tokova aktivne snage, na oba kraja tog voda, kao:
)]
)]
P13 = G13grU12 U1U 3 G13gr cos 1(1) 3 + B13gr sin 1(1) 3 =
= 0,5 1,05 1,05 1 [0,5 cos(0,0251) 4 sin(0,0251)] = 0,1317 r.j. ;

2
gr 2
gr
gr
P31 = G31
U 3 U1U 3 G31
cos 3 1(1) + B31
sin 3 1(1) =
= 0,5 1 1 1,05 [0,5 cos(0,0251) 4 sin(0,0251)] = 0,1301 r.j. ,

2
tako da su gubici aktivne snage u sistemu:
P gub = P13 + P31 = 0,1317 0,1301 = 0,0016 r.j. ,

isti kao i prethodno proraunati.
Ti gubici se takoe mogu proraunati preko struje I13 i otpornosti R13:
I 13 = (U 1 U 3 )Y 13 = (1,0497 + j 0,0264 - 1) (0,5 j 4 ) = (0,1305 j 0,1856 ) r.j.
gr
I 13 = 0,2269 r.j.
1
1
R13gr = e gr = e
= 0,03077 r.j.
Y 13
0,5 j4
2
P gub = R13gr I 13 = 0,03077 0,2269 2 = 0,0016 r.j.

Vidi se da se vrednost gubitaka u sistemu moe izraunati na razliite naine.
134
Zadatak 2.7
Za elektroenergetski sistem prikazan na sl. 2.7a, kod kojeg se regulacionim transformatorom
odrava napon na sabirnicama 4 na vrednosti od 115 kV, izraunati:
a) Vrednosti elemenata Jacobieve matrice u prvoj iteraciji Newton-Raphsonovog iterativnog
postupka za proraun tokova snaga, ako se za poetnu vrednost promenljivih stanja usvoje vrednosti
U3 = 1 r.j.; 2 = 3 = 4 = 0 i = 1,05. ( = 1/t).
b) Proraunati tokove aktivnih snaga po granama mree primenom linearnog (DC) modela
za proraun tokova snaga.
Napomena: Za bazne vrednosti usvojiti SB = 100 MVA, UB = 220 kV.
gr
Z 12
= j 403,33
SG1
SG2 = (150 + jQG2) MVA
U1 = 231 kV0
U2 = 220 kV
gr
Z 13
= j121
gr
Z 23
= j161,33
3
SnT = 300 MVA
XT(n = 0) = 12,5 % (rT 0)
m = 220 kV 121,25 %/115 kV
4
Sp4 = (250 + j150) MVA
U4 = 115 kV
Reenje:
a) Promenljive pridruene pojedinim vorovima sistema, u relativnim jedinicama su:
vor 1:
vor 2:
vor 3:
vor 4:
S1 = (P1 + jQ1) r.j.;

S2 = (1,5 + jQ2) r.j.;
S3 = (0 + j0) r.j.;
S4 = (2,5 j1,5) r.j.;
U1 = 1,05 r.j. 0
U2 = 1,0 r.j. 2
U3 = U3 3
U4 = 1,0 r.j. 4
- Balansno-referentni vor
- PQ vor
- PQ vor
- PUT vor
Admitanse grana elektroenergetskog sistema u relativnim jedinicama su:

gr
Y 12
= j1,2 r.j. ;
gr
Y 13
= j4 r.j. ;
gr
Y 23
= j3 r.j. ;
gr
Y 34
( 0)
= j24 r.j.
135
Matrica YV sistema je:
Y V
j4
j 5,2 j1,2
j1,2 - j 4,2
j3
=
j4
j3
- j 7 - j 24 2
0
j 24
0
0
0
.
j 24
- j 24
Jednaine debalansa injektiranja, sa zamenjenim numerikim vrednostima su:

P2 = P2 U 2U1B21 sin 21 U 2U 3 B23 sin 23 = 1,5 1,05 1,2 sin 21 3U 3 sin 23 ;
P3 = P3 U 3U1B31 sin 31 U 3U 2 B32 sin 32 U 3U 4 B34 sin 34 =
= 1,05 4U 3 sin 31 3U 3 sin 32 U 3 24 sin 34 ;
P4 = P4 U 4U 3 B43 sin 43 = 2,5 U 3 24 sin 43 ;
Q3 = Q3 + B33U 32 + U 3U1 B31 cos 31 + U 3U 2 B32 cos 32 + U 3U 4 B34 cos 34 =
= (7 24 2 )U 32 + 1,05 4U 3 cos 31 + 3U 3 cos 32 U 3 24 cos 34 ;
Q4 = Q2 + B44U 42 + U 4U 3 B43 cos 43 = 1,5 24 + U 3 24 cos 43 .

Oblik Jacobieve matrice, sa vrednostima elemenata u prvoj iteraciji, za usvojene poetne
vrednosti U3 = 1 r.j.; 2 = 3 = 4 = 0 i = 1,05. ( = 1/t) su:
J (0)
P2

2
2
P
4
=
2
Q3

2
Q
4
P2
3
P3
3
P4
3
Q3
3
Q4
3
P2
4
P3
4
P4
4
Q3
4
Q4
4
P2
U3
P3
U3
P4
U3
Q3
U3
Q4
U3
P2

P3
3
0
0
0
4,26
3

32,4 25,2
0
0
P4
= 0
25,2 25,2
0
0 .

0
0
34,52 24
0
Q3
0
0
0
25,2
24

Q4

b) Pri proraunu tokova snaga primenom linearnog (DC) modela mogue je smanjiti
dimenzije problema usvajanjem injenice da je P43 = P4 = -2,5 r.j. Pridruivanjem ove snage
(injektiranja u voru 4) snazi injektiranja vora 3, uz zanemarenje grane 3-4, izraz za izraunavanje
uglova 2 i 3 (na osnovu izraza Br = P ) je:
4,2 3 2 1,5
=
7 3 2,5
3
2 0,14706
= 0,29412 .
Aktivne snage po granama mree, raunate preko izraza
Pij =
136
i j
X ijgr
su:
P12 = -0,17647 r.j.;
P13 = 1,17647 r.j.;
P23 = 1,32353 r.j.
Ugao fazora napona u voru 4 je onda
gr
4 = 3 P34 X 34
= 0,29412
2,5
= 0,39829 rad .
24
137
Zadatak 2.8
Na sl. 2.8a je prikazan jednostavan elektroenergetski sistem. Primenom Stottovog
raspregnutog postupka odrediti promenljive stanja posle druge iteracije. Osnovni podaci o sistemu
dati su na slici i u tab. 2.8a.
Napomena: Za bazne vrednosti usvojiti SB = 100 MVA i UB = 220 kV.
Z 13 = j 48,4
gr
gr
Z 12
Z C = j1210
= j 60,5
gr
Z 23
= j80,67

vor
1
2
3
U [kV]
220
220
/
[rad]
0
/
/
PG [MW]
/
100
0
Pp [MW]
100
50
100
QG [MVAr]
/
/
0
Qp [MVAr]
50
50
40
Reenje:
Odreivanje matrice admitansi nezavisnih vorova:
gr
Y 12
= j8 r.j. ;
Y V
Y 13 = j10 r.j. ;
gr
Y 23 = j 6 r.j. ;
gr
Y C 3 = j 0,4 r.j. ;
10
- 18 8
= j 8 - 14
6 .
10
6 - 15,6
Specifikacija promenljivih pojedinih vorova, tipova vorova i implicitno i eksplicitno

nepoznatih:
vor 1: S1 = (P1 + jQ1) r.j.;

U1 = 1,0 r.j. 0
vor 2: S2 = (0,5 + j(QG2 0,5)) r.j.; U2 = 1,0 r.j. 2
vor 3: S3 = (1 j0,4) r.j.;
U3 = U3 3
balansno-referentni vor
PU vor
PQ vor
138
Jednaine debalansa aktivnih i reaktivnih snaga u vorovima su:

P2 = P2 G22U 22 U 2U 1 [G21 cos( 2 1 ) + B21 sin ( 2 1 )]
U 2U 3 [G23 cos( 2 3 ) + B23 sin ( 2 3 )] =
= 0,5 8 sin 2 6U 3 sin ( 2 3 ) ;
P3 = P3 G33U 32 U 3U 1 [G31 cos( 3 1 ) + B31 sin ( 3 1 )]

U 3U 2 [G32 cos( 3 2 ) + B32 sin ( 3 2 )] =
= 1 10 U 3 sin 3 6 U 3 sin ( 3 2 );
Q3 = Q3 + B33U 32 U 3U 1 [G31 sin (3 1 ) B31 cos(3 1 )]

U 3U 2 [G32 sin (3 2 ) B32 cos( 3 2 )] =
= 0,4 15,6U 32 + 10U 3 cos 3 + 6U 3 cos(3 2 ).
Proraun matrica B i B:
14 6
B =
;
6 16
[B ]1 =
0,0851 0,0319
;
0,0319 0,0745
B = [15,2] ;
[B]1 =
1
.
15,2
Iterativna ema reenja problema je:
P ( k ) = P ( k ) , U ( k ) ;
P ( k )
;
(U ) ( k )
( k +1) = ( k ) + [B ]
Q ( k ) = Q ( k +1) , U ( k ) ;
U ( k +1) = U ( k ) + [B ]
Q ( k )
;
(U ) ( k )
k = 0, 1, 2, ...
Proraun posle prve iteracije pri ''Flat Start''-u:
(20) = 0 ;
3( 0) = 0 ;
U 3(0) = 1 ;
P2(0) = 0,5 ;
P3(0) = 1,0 .
P2(0)
0,5
U 0
(21) (20)
0
,
0851
0
,
0319
0,01065
1
2
1 =
(1) = ( 0) + [B ] P (0) = +
.
1
0
0
,
0319
0
,
0745
0
,
05855
3 3

U (0)
1
3
2
Q3(0) = 0,4 15,6U 3( 0) + 10U 3(0) cos 3(1) + 6U 3( 0) cos 3(1) (21) =
= 0,4 15,6 12 + 10 1 cos(0,05855) + 6 1 cos(0,05855 0,01065) =
= 0,0315 ;
U 3(1)
= U 3( 0)
P2(1) =
139
+ [B ]
Q3( 0)
= 1+
U 3(0)
0,5 8 sin (21) 6U 3(1)
1 0,0315
= 0,9979 .
15,2
1
sin (21) 3(1) =
= 0,5 8 sin(0,01065) 6 0,9979 sin(0,01065 + 0,05855) = 0,0008 ;

P3(1)
= 1 10U 3(1) sin 3(1) 6U 3(1) sin 3(1) (21) =

= 1 10 0,9979 sin(0,05855) 6 0,9979 sin(0,05855 0,01065) = 0,00207 .
Proraun promenljivih posle druge iteracije:

P2(1)
0,0008
(22) (21)
0,010652
0,01065 0,0851 0,0319
1 U 2
1
+
( 2) = (1) + [B ] P (1) =
= 0,05868
0
,
00207
3 0,05855 0,0319 0,0745
3 3

(1)
0,9979
U
3
Q3(1) = 0,4 15,6U 3(1) + 10U 3(1) cos 3( 2) + 6U 3(1) cos 3( 2) (22) =
= 0,4 15,6 0,9979 2 + 10 0,9979 cos(0,05868) + 6 0,9979 cos(0,05868 0,010652) =
= 0,00029 .
U 3( 2)
= U 3(1)
+ [B ]
Q3(1)
U 3(1)
= 0,9979 +
1 0,00029
= 0,99792 .
15,2 0,9979
140
Zadatak 2.9
Za elektroenergetski sistem na sl. 2.9a napisati jednaine za proraun modula i faznih
uglova napona u vorovima, usvajajui vor 1 za balansno-referentni. Zatim napisati jednaine za
proraun tokova aktivnih i reaktivnih snaga po granama 1-2, 1-3 i 2-3. Primenom raspregnutog
postupka ( sin ij ij ; cos ij 1 ; U i 1,0 ; Gij 0 ) proraunati fazne uglove u vorovima, tokove
aktivnih snaga po granama i aktivnu snagu referentnog vora, izraavajui ih u relativnim
jedinicama.
~
SG1
1
U1 = 1,0 r.j.; 1 = 0
SG2 = (3 + jQG2) r.j.

U2 = 1,0 r.j.
gr
Y 12
= (0,25 j 2,5) r.j.
gr
Y 13
= (0,5 j 4,0) r.j.
Sp2 = (2 + j1) r.j.

gr
Y 23
= j5 r.j.
3
Sp3 = (4 + j2) r.j.
Reenje:
Matrica admitansi vorova sistema YV je:
Y V
gr
gr
Y 12
+ Y 13
gr
= Y 12
Y gr
13
gr
Y 12
gr
gr
+ Y 23
Y 12
gr
Y 23
0,75 j 6,5 - 0,25 + j 2,5 - 0,5 + j 4,0

gr
.
Y 23
j5
= - 0,25 + j 2,5 0,25 - j 7,5
gr
gr
- 0,5 + j 4,0
0,5 - j 9
Y 13 + Y 23
j5

gr
Y 13
Specifikacija promenljivih pojedinih vorova, na osnovu kojih se odreuje tip vora, a

shodno tome i implicitno i eksplicitno nepoznate:
vor 1: S1 = (P1 + jQ1) r.j. ;

vor 2: S2 = (1 + j(QG2 1)) r.j. ;
vor 3: S3 = (-4 j2) r.j. ;
U1 = 1,0 r.j. 0
U2 = 1,0 r.j. 2
U3 = U3 3
balansno-referentni vor;
PU vor;
PQ vor.
Jednaine za proraun modula i faznih uglova napona u vorovima su:

P2 = P2 G22U 22 U 2U 1 [G21 cos( 2 1 ) + B21 sin ( 2 1 )] U 2U 3 [G23 cos( 2 3 ) + B23 sin ( 2 3 )] =
= 1 0,25 12 1 1 [ 0,25 cos 2 + 2,5 sin 2 ] 1 U 3 5 sin ( 2 3 ) ;
141
P3 = P3 G33U 32 U 3U 1 [G31 cos( 3 1 ) + B31 sin ( 3 1 )] U 3U 2 [G32 cos( 3 2 ) + B32 sin ( 3 2 )] =

= 4 0,5U 32 U 3 1 [ 0,5 cos 3 + 4 sin 3 ] U 3 1 5 sin ( 3 2 ) ;
Q3 = Q3 + B33U 32 U 3U 1 [G31 sin (3 1 ) B31 cos(3 1 )] U 3U 2 [G32 sin (3 2 ) B32 cos(3 2 )] =

= 2 9U 32 U 3 1 [ 0,5 sin 3 4 cos 3 ] + U 3 1 5 cos(3 2 ).
Opte jednaine za proraun tokova aktivnih i reaktivnih snaga po granama su:
Pij =U i2 Gijgr U i U j Gijgr cos i j + Bijgr sin i j

Qij =
U i2 Bijgr
U i2
)]
)]
Bijot
U i U j Gijgr sin i j Bijgr cos i j ,
2
dok su odgovarajui izrazi za aktivne i reaktivne snage po granama 1-2, 1-3 i 2-3:
[
U U [G
]
=U G
cos( ) + B sin ( )] = 1 0,25 1 1 [0,25 cos 2,5 sin ] ;
= U B U U [G sin ( ) B cos( )] = 1 2,5 1 1 [ 0,25 sin + 2,5 cos ] ;
= U B U U [G sin ( ) B cos( )] = 1 2,5 1 1 [0,25 sin + 2,5 cos ]
= U G U U [G cos( ) + B sin ( )] = 1 0,5 1 U [0,5 cos + 4 sin ] ;
= U G U U [G cos( ) + B sin ( )] = U 0,5 U 1 [0,5 cos 4 sin ] ;
= U B U U [G sin ( ) B cos( )] = 1 4 1 U [ 0,5 sin + 4 cos ] ;
= U B U U [G sin ( ) B cos( )] = U 2,5 U 1 [0,5 sin + 4 cos ] ;
= U G U U [G cos( ) + B sin ( )] = 1 U 5 sin ( ) ;
= U G U U [G cos( ) + B sin ( )] = U 1 5 sin ( ) ;
= U B U U [G sin ( ) B cos( )] = 1 5 1 U 5 cos( ) ;
= U B U U [G sin ( ) B cos( )] = U 5 U 1 5 cos( ) .
P12 = U 12 G12gr U 1U 2 G12gr cos(1 2 ) + B12gr sin (1 2 ) = 1 0,25 1 1 [0,25 cos 2 + 2,5 sin 2 ] ;
P21
Q12
Q21
P13
P31
Q13
Q31
P23
P32
Q23
Q32
2
2
2
1
2
3
2
2
2
3
gr
12
2 gr
1 12
2 gr
2 12
gr
13
gr
13
2 gr
1 13
2 gr
3 13
gr
23
gr
23
2 gr
2 23
2 gr
3 23
gr
12
gr
12
gr
12
gr
13
gr
13
gr
12
gr
12
gr
13
gr
13
gr
1 3 13
gr
3 1 13
gr
2 3
23
gr
3 2
23
gr
2 3
23
gr
3 2
23
gr
12
gr
13
gr
13
gr
23
gr
23
gr
23
gr
23
2
3
2
3
2
3
Redukovana matrica susceptansi Br za proraun tokova snaga raspregnutim postupkom je:

7,5 5
Br =
.
9
5
Nepoznati uglovi fazora napona se dobijaju iz relacije
P = Br ,
odnosno
1
2
7,5 5 1 0,2588
=
.
= 5
9 4 0,5882
142
Aktivna snaga referentnog vora je

P1 = P2 P3 P4 P5 = -1 + 4 = 3 r.j.
Tokovi aktivnih snaga po granama mree raunaju se preko formule
Pij =
i j
X ijgr
= i j Bijgr ,
i iznose
P12 = 0,647 r.j. ;
P13 = 2,353 r.j. ;
P23 = 1,647 r.j.
143
Zadatak 2.10
Za elektroenergetski sistem na sl. 2.10a, iji su parametri elemenata
T1: SnT = 100 MVA; xT = 12%; mT = 220/115 kV/kV;
T2: SnT = 150 MVA; xT = 11%; mT = 231/110 kV/kV;
V: xv = 0,42 /km; Lv1 = 100 km; Lv2 = 110 km; Lv3 = 60 km,
a) Nacrtati ekvivalentnu emu sa svedenim vrednostima parametara na naponski nivo
110 kV ako se za odgovarajui bazni napon usvoji UB = 115 kV.
b) Napisati jednaine tokova snaga sa zamenjenim numerikim vrednostima (datim u
relativnim jedinicama) ako se, pored napred usvojenog baznog napona, usvoji bazna snaga
SB = 100 MVA.
c) Primenom kompletno raspregnutog (DC) modela za proraun tokova snaga, proraunati
fazne uglove napona u vorovima (u rad.), tokove aktivnih snaga po granama i aktivnu snagu
referentnog vora u r.j. i MW.
SG2 = (75 + jQG2) MVA

U2 = 220 kV
SG1
1
U1 = 225 kV 0
V1
V3
V2
T1
T2
3
Sp3 = (110 + j30) MVA
Reenje:
Stvarne vrednosti reaktansi elemenata sistema, svedene na napon 220 kV, su:
220
220
220
220
X v220
1 = 42 ; X v 2 = 46,2 ; X v 3 = 25,2 ; X T 1 = 58,08 ; X T 2 = 39,13 .
Odgovarajue vrednosti admitansi su:

Y v1 = j 0,0238 S ; Y v 2 = j 0,0216 S ; Y v 3 = j 0,0397 S ; Y T 1 = j 0,017 S ; Y T 2 = j 0,026 S .
220
220
220
220
220
144
a) Petlja koju ine vodovi 1, 2 i 3, kao i transformatori T1 i T2 se, za date odnose

transformacije transformatora, ne zakljuuje, tj. proizvod prenosnih odnosa svih transformatora u
petlji (u odreenom smeru) je razliit od jedinice i iznosi
m1 m2 =
220 110
= 0,91097 .
115 231
Pri formiranju zamenske eme sa svedenim vrednostima parametara elemenata mree ova
injenica ne dozvoljava eliminisanje svih idealnih transformatora u emi. Neophodno je zadravanje
najmanje jednog idealnog transformatora prenosnog odnosa t : 1 kojim se modeluje postojanje
cirkulacione struje u petlji koja se ne zakljuuje, gde je
t=
1
= 1,0977 .
m1 m2
Mesto ovog idealnog transformatora u petlji je proizvoljno. Pridruivanje ovog idealnog

transformatora stvarnom transformatoru sa fiksnim prenosnim odnosom omoguava zajedniko
modelovanje ovih transformatora modelom regulacionog transformatora gde je t nenominalni odnos
transformacije.
Umesto uvodjenja jedinstvenog idealnog transformatora kojim ce modeluje postojanje
cirkulacione struje, moe se odnos transformacije ovog transformatora pridruiti svakom
transformatoru u petlji iji je odnos transformacije razliit od baznog odnosa transformacije, gde je
bazni odnos transformacije definisan odnosom usvojenih baznih napona delova mrea koje dati
transformatori povezuju.
Za usvojene bazne napone UB1 = 220 kV i UB2 = 115 kV (odnos baznih napona je odreen
odnosom transformacije transformatora T1), je
mB =
U B1 220
=
,
U B 2 115
odnosno mT 1 = m B i mT 2 mB , pa se transformator T2 modeluje kao regulacioni transformator, iji

se nenominalni odnos transformacije dobija iz jednakosti
mT 2 = t m B ,
gde je t = 1,0977 .
Ekvivalentna ema sa svedenim vrednostima na naponskom nivou 110 kV (na jedan od
moguih naina) na kojoj je prikazan dati idealni transformator data je na sl. 2.10b.
145
-j0,087 S
j0,145 S
j0,079 S
4
5
t:1
j0,062 S
j0,113 S
3
Zamenjene numerike vrednosti na sl. 2.10b dobijene su korienjem relacija:

2
Y vsv1
mT21 Y v220
1
220
=
( j 0,0238) = j 0,087 S ;
115
2
220
Y vsv2 = mT21 Y v220
( j 0,0216) = j 0,079 S ;
2 =
115
2
220
Y vsv3 = mT21 Y v220
( j 0,0397) = j 0,145 S ;
3 =
115
2
Y Tsv1
Y Tsv2
mT21 Y T220
1
220
=
( j 0,017) = j 0,062 S ;
115
mT2 2 Y T220
2
231
=
( j 0,026) = j 0,113 S .
110
Numerike vrednosti pojedinih parametara u relativnim jedinicama dobijaju se deljenjem

svedenih vrednosti sa vrednou bazne admitanse koja je na ovom naponskom nivou
YB = 0,00756 S. One iznose:
Y v1 = j11,5 r.j. ; Y v 2 = j10,45 r.j. ; Y v 3 = j19,18 r.j. ; Y T 1 = j8,2 r.j. ; Y T 2 = j14,94 r.j.
Ekvivalentna ema sistema sa parametrima u relativnim jedinicama, u kojoj je transformator
T2 prikazan nesimetrinom -zamenskom emom, prikazana je na sl. 2.10c.
146
1
Yv1
Yv2
Yv3
4
5
Y2
YT1
Y1
Y3
Sl. 2.10c Ekvivalentna ema sa sl. 2.10b posle eliminacije nenominalnog

odnosa transformacije transformatora T2 u grani 3-5
Elementi zamenske eme transformatora T2 sa nenominalnim odnosom transformacije su:
Y T 2 j14,94
=
= j13,61 r.j. ;
t
1,0977
(1 t )Y T 2 = (1 1,0977 ) ( j14,94) = j1,21 r.j. ;
Y2 =
t2
1,0977 2
(t 1)Y T 2 = (1,0977 1) ( j14,94) = j1,33 r.j.
Y3 =
t
1,0977
Y1 =
b) Matrica YV sistema, na osnovu eme sa sl. 2.10c je:
Y V
j11,5
0
j10,45
0
j 21,95
j11,5
j 30,68
0
0
j19,18
= 0
0
j 23,14
j8,2
j13,61 .
0
j8,2
j18,65
0
j10,45
0
j19,18
j13,61
0
j 31,58
Promenljive pridruene pojedinim vorovima u relativnim jedinicama su:
vor 1:
vor 2:
vor 3:
vor 4:
vor 5:
S1 = (P1 + jQ1) r.j.;

S2 = (0,75 + jQ2) r.j.;
S3 = (-1,1 - j0,3) r.j.;
S4 = (0 + j0) r.j.;
S5 = (0 + j0) r.j.;
U1 = 1,023 r.j. 0
U2 = 1,0 r.j. 2
U3 = U3 3
U4 = U4 4
U5 = U5 5
balansno-referentni vor;
PU vor;
PQ vor;
PQ vor;
PQ vor.
147
Jednaine promene injektiranja u vorovima, sa zamenjenim numerikim vrednostima su:
P1 = P1 11,76 sin (1 2 ) 10,69U 4 sin (1 4 ) = 0 ;

Q1 = Q1 22,97 + 11,76 cos (1 2 ) + 10,69U 4 cos (1 4 ) = 0 ;
P2 = 0,75 11,76 sin ( 2 1 ) 19,18U 5 sin ( 2 5 ) = 0 ;
Q2 = Q2 30,68 + 11,76 cos ( 2 1 ) + 19,18U 5 cos ( 2 5 ) = 0 ;
P3 = 1,1 8,2U 3U 4 sin (3 4 ) 13,61 U 3U 5 sin ( 3 5 ) = 0 ;
Q3 = 0,3 23,14U 32 + 8,2U 3U 4 cos (3 4 ) + 13,61U 3U 5 cos (3 5 ) = 0 ;
P4 = 0 10,69U 4 sin ( 4 1 ) 8,2 U 4U 3 sin ( 4 3 ) = 0 ;
Q4 = 0 18,65U 42 + 10,69U 4 cos ( 4 1 ) + 8,2U 4U 3 cos ( 4 3 ) = 0 ;
P5 = 0 19,18U 5 sin (5 2 ) 13,61 U 5U 3 sin (5 3 ) = 0 ;
Q5 = 0 31,58U 52 + 19,18U 5 cos ( 5 2 ) + 13,61U 5U 3 cos (5 3 ) = 0 .
c) Matrica susceptansi Br za proraune tokova snaga primenom kompletno raspregnutog
(DC) modela dobija se iz YV matrice kada se zanemari idealni transformator odnosa t : 1 u grani
3-5 i precrtaju prva vrsta i prva kolona:
0
0
19,18
30,68
0
23,14
8,2
14,94
Br =
.
0
8,2
18,65
0
14,94
0
34,12
19,18
Nepoznati uglovi fazora napona se dobijaju iz relacije:
P = Br
= [Br ]1 P ,
odnosno
1
0
0
19,18 0,75 0,0027
2
30,68

0
23,14
8,2
14,94 1,1 0,0829
3 =
=
.
4
0
8,2
18,65
0 0 0,0365

14,94
0
34,12 0 0,0348
19,18
5
Aktivna snaga referentnog vora je
P1 = P2 P3 P4 P5 = -0,75 + 1,1 0 0 = 0,35 r.j.

Tokovi aktivnih snaga po granama mree raunaju se pomou formule
Pij =
i j
X ijgr
148
i iznose:
P12 = -0,031 r.j. = -3,1 MW ;
P14 = P43 = 0,381 r.j. = 38,1 MW ;
P25 = P53 = 0,719 r.j. = 71,9 MW .
Do ovih vrednosti tokova snaga moe se doi i proraunima na redukovanom sistemu
(eliminisanjem prolaznih vorova 4 i 5). Zamenska ema sistema u tom sluaju prikazana je na
sl. 2.10d.
1
2
j11,5 r.j.
P2 = 0,75 r.j.
P1
j8,4 r.j.
j4,6 r.j.
3
P3 = -1,1 r.j.
Sl. 2.10d Zamenska ema sistema za DC model prorauna,

posle eliminacije vorova 4 i 5
Odgovarajua matrica Br za ovaj redukovani sistem je:
19,9 8,4
Br =
,
13
8,4
pa se uglovi fazora napona u vorovima 2 i 3, 2 i 3 nalaze iz jednaine
1
2
19,9 8,4 0,75 0,0027
=
,
= 8,4
13 1,1 0,0829
3
a tokovi snaga po granama mree:
P12 = -0,031 r.j. = -3,1 MW;

P13 = 0,381 r.j. = 38,1 MW;
P23 = 0,719 r.j. = 71,9 MW.
149
Zadatak 2.11
Dat je elektroenergetski sistem prikazan na sl. 2.11a. Primenom kompletno raspregnutog
(DC) modela izraunati:
a) Tokove snaga po granama mree.
b) Veliinu impedanse koju treba umetnutu u granu 1-2, tako da kroz grane 1-2, 2-3 i 1-3
teku snage, iji je odnos P21:P23:P13 = 1:2,9:3,6.
c) Nai matricu admitansi nezavisnih vorova YV za konfiguraciju mree u ta. b.
U proraunu usvojiti bazne vrednosti za proraun relativnih jedinica: UB = 220 kV;
SB = 100 MVA, a fazni ugao fazora napona u voru 1 usvojiti kao referentni (1 = 0).
X 12gr = 400
PG1 = 160 MW
PG2 = 240 MW
X 13gr = 160
X 23gr = 240
3
Pp3 = 400 MW
Reenje:
a) Proraun admitansi za DC model:
U B2 220 2
=
= 484 ;
SB
100
400
= jX 12gr = j
= j 0,8265 r.j. ;
484
Y 12 =
gr
Z 13
= jX 13gr = j
160
= j 0,3306 r.j. ;
484
Y 13 =
gr
gr
Z 23
= jX 23
= j
240
= j 0,4959 r.j. ;
484
Y 23 =
ZB =
gr
Z 12
gr
gr
gr
1
gr
Z 12
1
gr
Z 13
1
gr
Z 23
= j1,21r.j. ;
= j 3,025 r.j. ;
= j 2,017 r.j.
Jednaina aktivnih injektiranja nezavisnih vorova mree je:

P = B ,
150
gde je:
1,21
3,025
4,235
B = 1,21
3,227 2,017 ;
3,025
2,017 5,042
1,6
P = 2,4 ;
4
1 = 0
= 2 .
3
Razvojem osnovne jednaine nezavisnih vorova (za 1 = 0) dobijaju se dve linearne

jednaine sa nepoznatim uglovima napona vorova 2 i 3:
3,227 2 2,0173 = 2,4
2,017 2 + 5,0423 = 4 ,
ije je reenje:
2 = 0,331 rad ;
3 = -0,661 rad .
Uz 1 = 0 rad, tokovi aktivnih snaga po granama su:
1 2
0,331
=
= 0,401r.j. 40 MW ;
gr
0
,8265
X 12

0,661
P13 = 1 gr 3 =
= 1,9994 r.j. 200 MW ;
0
,3306
X 13
P12 =
P23 =
2 3
gr
X 23
0,331 + 0,661
= 2,0004 r.j. 200 MW .
0,4959
b) Zahtevani odnos
P21:P23:P13 = 1:2,9:3,6
dobie se iz sledeih uslova:
P12 =
2
;
dod
+ X 12
X 12gr
P13 =
3
;
X 13gr
P23 =
2 3
.
gr
X 23
Po I Kirchhoffovom zakonu je:

P2 = P21 + P23 = 240 MW,
P1 = -P21 + P13 = 160 MW,
-P3 = P13 + P23 = 400 MW,
gde je P21:P23 = 1:2,9 ;

gde je P21:P13 = 1:3,6 ;
gde je P23:P13 = 2,9:3,6 .
Iz gornjeg sistema jednaina dobija se reenje:

P21 = 61,54 MW;
P23 = 178,46 MW;
P13 = 221,54 MW.
151
Zamenom gornjih vrednosti u izraze za jednaine tokova snaga po granama izraenim u

relativnim jedinicama, nalaze se novi uglovi 2 i 3:
0,4959 P23 = 2 - 3 ;
0,3306 P13 = -3 ,
odakle je:
2 = 0,156 rad ;
3 = -0,7291 rad ,
dod
pa se iz izraza za P21 nalazi veliina dodatne reaktanse X 12
:
dod
P12 X 12gr + X 12
= 2 ;
dod
0,6154 0,8265 + X 12
= 0,156 ,
odakle je:
dod
X 12
=
0,156 0,6154 0,8265

= 0,573 r.j. = 277,3 .
0,6154
dod
Znai, na red sa X 12gr treba dodati kapacitivnu reaktansu X 12
= 277,3 , tako da nova
impedansa grane 1-2 iznosi
novo
dod
X 12
= X 12gr + X 12
= 400 277,3 = 122,7 = 0,2535 r.j. ,
a nova admitansa grane 1-2 je B12gr = 3,945 r.j.

c) Nova matrica susceptansi nezavisnih vorova je onda:
Bnova
3,025
6,97 3,945
= 3,945 5,962 2,017 .

3,025 2,017 5,042
152
Zadatak 2.12
Dat je elektroenergetski sistem od etiri vora i pet grana prikazan na sl. 2.12a.
~
PG1 = 1,0 r.j.
PG2 = 2,0 r.j.
Pp2 = 1,0 r.j.

2
gr
Y 12
= j10 r.j.
Grana 1
Grana 3
gr
Y 14
= j10 r.j.
Grana 4
Y 13 = j10 r.j.
gr
Grana 2
gr
Y 23
= j10 r.j.
Grana 5
Y 34 = j10 r.j.
gr
PG4 = 1,0 r.j.
Pp3 = 3,0 r.j.
Sl. 2.12a ema sistema iz zadatka 2.12 u osnovnoj konfiguraciji
a) Napisati jednaine aktivnih injektiranja i nai tokove snaga po granama za normalno

(bazno) stanje, koristei kompletno raspregnuti (DC) postupak, uz pretpostavku da je U3 = 1,0 r.j.
b) Ponoviti zadatak iz ta. a, za sluaj ispada grane 4, koja povezuje vorove 2 i 3.
Proraunati koeficijente osetljivosti d l4 (l = 1, 2, 3, 5).
c) Ponoviti zadatak iz ta. a, za sluaj ispada generatora prikljuenog u vor 4 pod
pretpostavkom da se nastali deficit podjednako nadoknauje poveanjem snaga generatora
prikljuenih u vorove 1 i 2. Proraunati koeficijente osetljivosti al4 (l = 1 - 5).
d) Ponoviti zadatak iz ta. a, za sluaj simultanog ispada generatora iz vora 4 i grane 2-3.
Reenje:
a) Bazno stanje
Vektor injektiranja i redukovani vektor injektiranja aktivnih snaga su:
P1 PG1 PG1 PG1

P P P 2 1 1
p2
= ;
P = 2 = G2
=
P3 Pp 3 3 3

P4 PG 4 1 1
1
Pr = 3 .
1
153
Matrica susceptansi i redukovana matrica susceptansi nezavisnih vorova su:
B = BV
10
10
30 10
10 20 10
0
=
;
10
10 30 10
0
10 20
10
0
20 10
Br = 10 30 10 .
0
10 20
Jednaine aktivnih injektiranja za bazno stanje su (vor 1 je referentni vor, tj. 1 = 0 rad ):
P1 = 10 sin 2 10U 3 sin 3 10 sin 4 = PG1 ;
P2 = 10 sin 2 + 10U 3 sin ( 2 3 ) = 1,0 ;

P3 = 10U 3 sin 3 + 10U 3 sin (3 2 ) + 10U 3 sin (3 4 ) = 3,0 ;
P4 = 10 sin 4 + 10U 3 sin ( 4 3 ) = 1,0 .
Jednaina injektiranja aktivnih snaga, prema DC modelu (za U3 = 1,0 r.j.) je:
10
10 0
PG1
30 10
1
10 20 10
0 2
= B =
P=
,
3
10
10 30 10 3

0
10 20 4
10
1
ije je reenje (uz 1 = 0 rad ):
2
20 10 0
1
r = 3 = Br Pr = 10 30 10
4
0 10 20
1 0
3 = 0,1 ;

1 0
PG1 = 1,0 r.j.
gr
gr
= X 34
= 0,1 r.j., tokovi snaga po granama su:
Kako je X 12gr = X 13gr = X 14gr = X 23
1 2 0 0
=
= 0 r.j. ;
0,1
X 12gr

0 + 0,1
Pv 2 = P13 = 1 gr 3 =
= 1,0 r.j. ;
0,1
X 13

00
Pv 3 = P14 = 1 gr 4 =
= 0 r.j. ;
0,1
X 14
Pv1 = P12 =
Pv 4 = P23 =
Pv 5 = P34 =
2 3
gr
X 23
3 4
gr
X 34
0 + 0,1
= 1,0 r.j. ;
0,1
0,1 0
= 1,0 r.j.
0,1
154
b) Stanje posle ispada grane 2-3 (sve veliine su oznaene sa indeksom grana 'k')
Vektori injektiranja su isti kao u ta. a, dok su matrice B i Br ovde:
Bk = BVk
10
10
30 10
10 10
0
0
=
;
10
0
20 10
0
10 20
10
0
0
10
= 0
Brk
20 10 .
0
10 20
Jednaine aktivnih injektiranja su sada (za 1 = 0 rad ):

P1 = 10 sin 2 k 10U 3 sin 3k 10 sin 4 k = PG1k ;
P2 = 10 sin 2 k = 1,0 ;
P3 = 10U 3 sin 3k + 10U 3 sin (3k 4k ) = 3,0 ;
P4 = 10 sin 4 k + 10U 3k sin ( 4 k 3k ) = 1,0 .
Jednaina injektiranja aktivnih snaga, prema DC modelu je
10
10 0
PG1k
30 10
1
10 10
0
0 2 k
= Bk k =
Pk =
,
3
10
0
20 10 3k

0
10 20 4 k
10
1
ije je reenje
0
2 k
10 0
1
rk = 3k = Brk Prk = 0 20 10
4 k
0 10 20
1 0,1
3 = 0,167 ; uz = 0 rad i P = 1,0 r.j.
G1k
1

1 0,033
Tokovi snaga po granama posle ispada grane 2-3 su:

Pvk1 = P12k =
Pvk2 = P13k =
Pvk3 = P14k =
1k 2 k
X 12gr
1k 3k
X 13gr
1k 4k
X 14gr
0 0,1
= 1,0 r.j. ;
0,1
0 + 0,167
= 1,67 r.j. ;
0,1
0 + 0,033
= 0,33 r.j. ;
0,1
0,167 + 0,033
= 1,33 r.j.
0,1
Pvk4 = P23k = 0 r.j. ;

Pvk5 = P34k =
3k 4 k
gr
X 34
155
Na sl. 2.12b su ilustrovana reenja tokova snaga u sistemu sa sl. 2.12a za bazno stanje i
stanje posle ispada grane 2-3.
~
1
1,0
PG1 =
1,0
0,0
P12 =
1,0
Pp2 = 1,0
2,0
PG 2 =
2,0
2
Grana 1
0,0
P14 =
0,33
1,0
P13 =
1,67
Grana 2
Grana 3
Grana 4
1,0 - Bazno stanje

P23 =
0,0 - Posle kvara
Grana 5
4
PG 4
1,0
=
1,0
1,0
P34 =
1,33
Pp3 = 3,0
Sl. 2.12b Ilustracija reenja prorauna tokova snaga za bazno stanje i

stanje posle ispada grane 2-3 (k = 4)
Koeficijenti osetljivosti su:

d14
Pvk1 Pv1 1 0
=
=
= 1 ;
Pv 4
1
d 34
Pvk3 Pv 3 0,33 0
=
=
= 0,33 ;
Pv 4
1
d 24
Pvk2 Pv 2 1,67 1
=
=
= 0,67 ;
Pv 4
1
d 54
Pvk5 Pv 5 1,33 + 1
=
=
= 0,33 .
Pv 4
1
c) Stanje posle ispada generatora u voru 4

Vektori injektiranja aktivnih snaga su ovde promenjeni u odnosu na bazno stanje (a), dok su
matrice susceptansi iz ta. a nepromenjene:
PG1k PG1k
P P 1,5
p2
;
Pk = G 2 k
=
Pp 3 3
1,5
Prk = 3 .
0
Jednaine aktivnih injektiranja ovde su:

P1k = 10 sin 2 k 10U 3 sin 3k 10 sin 4 k = PG1k ;
P2 k = 10 sin 2 k + 10U 3 sin ( 2 k 3k ) = 1,5 ;
P3k = 10U 3 sin 3k + 10U 3 sin (3k 2 k ) + 10U 3 sin (3k 4 k ) = 3,0 ;
P4 k = 10 sin 4 k + 10U 3k sin ( 4 k 3k ) = 0 .
156
Jednaina injektiranja aktivnih snaga, prema DC modelu (za U3 = 1,0 r.j.) je:
10
10 0
30 10
PG1k
1,5
10 20 10
0 2 k
Pk =
= B k =
,
3
10
10 30 10 3k

0
10 20 4 k
0
10
ije je reenje:
rk
2 k
20 10 0
1
= 3k = Br Pk = 10 30 10
4 k
0 10 20
1,5 0,0187
3 = 0,1125 ; uz = 0 rad i P =1,5 r.j.
G1k
1

0 0,0563
tako da su tokovi snaga po granama, posle ispada generatora vezanog na vor 4:

Pvk1 = P12k =
Pvk2 = P13k =
Pvk3 = P14k =
Pvk4 = P23k =
Pvk5 = P34k =
1k 2 k
X 12gr
1k 3k
X 13gr
1k 4k
X 14gr
2 k 3k
gr
X 23
3k 4 k
gr
X 34
0 0,0187
= 0,187 r.j. ;
0,1
0 + 0,1125
= 1,125 r.j. ;
0,1
0 + 0,0563
= 0,563 r.j. ;
0,1
0,0187 + 0,1125
= 1,312 r.j. ;
0,1
0,1125 + 0,0563
= 0,563 r.j.
0,1
Na sl. 2.12c ilustrovana su reenja tokova snaga u sistemu sa sl. 2.12a za bazno stanje i
stanje posle ispada generatora G4.
Koeficijenti osetljivosti su:
a14
Pvk1 Pv1 0,188 0

=
=
= 0,188 ;
PG 4
1
a 24
Pvk2 Pv 2 1,125 1
=
=
= 0,125 ;
PG 4
1
a34
Pvk3 Pv3 0,563 0

=
=
= 0,563 ;
PG 4
1
a 44
Pvk4 Pv 4 1,312 1
=
=
= 0,312 ;
PG 4
1
a54 =
Pvk5 Pv 5 0,563 + 1
=
= 0,437 .
PG 4
1
~
1
157
1,0
PG1 =
1,5
0,0 Pp2 = 1,0

P12 =
0,188
2,0
PG 2 =
2,5
2
Grana 1
0,0
P14 =
0,563
Grana 3
Grana 2
1,0
P13 =
1,125
Grana 4
1,0 - Bazno stanje

P23 =
1,312 - Posle kvara
Grana 5
4
PG 4
1,0
=
0,0
1,0
P34 =
0,563
Pp3 = 3,0
Sl. 2.12c Ilustracija reenja prorauna tokova snaga za bazno stanje i stanje posle ispada
generatora G4
d) Stanje posle simultanog ispada generatora 4 i grane 2-3
Redukovani vektor injektiranja aktivnih snaga i redukovana matrica susceptansi su:
0
0
10
= 0
Brk
20 10 .
0
10 20
1,5
Prk = 3 ;
0
Jednaina injektiranja aktivnih snaga, prema DC modelu je:
0
0 2 k
1,5
10
rk = 0 20 10 3k ,
Prk = 3 = Brk

0
0
10 20 4 k
ije je reenje
0
2 k
10 0
1
rk = 3k = Br Prk = 0 20 10
4 k
0 10 20
1,5 0,15
3 = 0,2 ; uz = 0 rad i P = 1,5 r.j.
G1k
1

0 0,1
Tokovi snaga po granama posle simultanog ispada generatora G4 i grane 4 koja povezuje
vorove 2-3 su
Pvk1 = P12k =
1k 2 k
X 12gr
0 0,15
= 1,5 r.j. ;
0,1

Pvk2 = P13k =
Pvk3 = P14k =
158
1k 3k
X 13gr
1k 4k
X 14gr
0 + 0,2
= 2,0 r.j. ;
0,1
0 + 0,1
= 1,0 r.j. ;
0,1
0,2 + 0,1
= 1,0 r.j.
0,1
Pvk4 = P23k = 0 r.j. ;

Pvk5 = P34k =
3k 4 k
gr
X 34
Na sl. 2.12d ilustrovana su reenja tokova snaga u sistemu sa sl. 2.12a za bazno stanje i
stanje posle simultanog ispada generatora G4 i grane koja povezuje vorove 2-3.
~
1
1,0
PG1 =
1,5
~
0,0
P12 =
1,5
Pp2 = 1,0
2,0
PG 2 =
2,5
2
Grana 1
0,0
P14 =
1,0
1,0
P13 =
2,0
Grana 2
Grana 3
Grana 4
1,0 - Bazno stanje

P23 =
0,0 - Posle kvara
Grana 5
4
PG 4
1,0
=
0,0
1,0
P34 =
1,0
Pp3 = 3,0
Sl. 2.12d Ilustracija reenja prorauna tokova snaga za bazno stanje i

stanje posle simultanog ispada G4 i grane koja povezuje vorove 2-3
159
Zadatak 2.13
Za elektroenergetski sistem, ematski prikazan na sl. 2.13a, za koji su osnovni podaci o
snagama generisanja i potronje u pojedinim vorovima, podaci o specificiranim naponima, kao i
podaci za pojedine vodove i transformatore, izraeni u relativnim jedinicama, dati u odgovarajuim
tabelama, odrediti napone pojedinih vorova, snage generatora, kao i tokove snaga po pojedinim
vodovima, korienjem:
a) Gauss-Seidelovog iterativnog postupka;
b) Newton-Raphsonovog iterativnog postupka;
c) Stottovog raspregnutog postupka.
Uporediti primenjene postupke za proraun tokova snaga.
10
~
1
11
15
12
13
14
16
160
Podaci o vorovima sistema dati su u tab. 2.13a, podaci o vodovima sistema dati su u
tab. 2.13b, dok su podaci o transformatorima prikazani u tab. 2.13c, gde predstavlja recipronu
vrednost nenominalnog odnosa transformacije t odgovarajueg transformatora.
vor
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
U [r.j.]
1,00
1,05
1,05
-
PG [r.j.]
1,10
2,20
-
Pp [r.j.]
0,00
0,00
0,10
0,00
0,75
0,00
0,90
0,00
0,15
0,00
0,00
0,00
0,50
0,35
0,00
1,50
Qp [r.j.]
0,00
0,00
0,55
0,00
0,15
0,00
0,20
0,00
0,40
0,00
0,00
0,00
0,02
0,03
0,00
0,20
Xv [r.j.]
0,035190
0,035190
0,052790
0,087980
0,087980
0,045550
0,151800
0,035190
0,177300
Bot [r.j.]
0,074580
0,074580
0,111900
0,186440
0,186440
0,008129
0,027100
0,074580
0,003707
Tab. 2.13b Podaci o vodovima sistema iz zadatka 2.13

vor i
4
8
10
2
2
5
15
11
13
vor j
6
10
11
4
11
7
16
12
14
Rv [r.j.]
0,006650
0,006650
0,009980
0,016640
0,016640
0,008302
0,027680
0,006650
0,052100
Tab. 2.13c Podaci o transformatorima sistema iz zadatka 2.13

vor i
1
15
12
3
5
7
9
vor j
2
2
13
4
6
8
10
RT [r.j.]
0,003500
0,002722
0,002083
0,0038460
0,001667
0,001667
0,001200
XT [r.j.]
0,035000
0,032670
0,041670
0,038460
0,041670
0,041670
0,024000
1,000
1,000
1,025
1,000
1,000
1,000
1,000
161
Reenje:
Proraunati rezultati napona vorova i snaga generisanja i potronje prikazani su u
tab. 2.13d. Tokovi snaga po vodovima i kroz transformatore sistema dati su u tabelama 2.13e i
2.13f, respektivno.
Tab. 2.13d Proraunate vrednosti napona vorova i snaga generisanja i potronje
vor
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
U [r.j.]
1,0000
0,9958
1,0500
1,0319
1,0150
1,0229
1,0154
1,0255
1,0500
1,0391
1,0204
1,0123
1,0326
1,0078
0,9677
0,8485
[]
0
-2,2084
1,1695
-0,7810
-3,3868
-1,9439
-3,0868
-0,7727
3,6448
1,0867
-1,7172
-3,3703
-5,2714
-8,6094
-5,1876
-20,9046
PG [r.j.]
1,0995
0
1,1000
0
0
0
0
0
2,2000
0
0
0
0
0
0
0
QG [r.j.]
0,0320
0
0,9612
0
0
0
0
0
0,4590
0
0
0
0
0
0
0
Pp [r.j.]
0
0
0,1000
0
0,7500
0
0,9000
0
0,1500
0
0
0
0,5000
0,3500
0
1,5000
Qp [r.j.]
0
0
0,5500
0
0,1500
0
0,2000
0
0,0400
0
0
0
0,0200
0,0300
0
0,2000
Tab. 2.13e Tokovi snaga po vodovima sistema iz zadatka 2.13

vor i
4
6
8
10
10
11
2
4
2
11
5
7
15
16
11
12
13
14
vor j
6
4
10
8
11
10
4
2
11
2
7
5
16
15
12
11
14
13
Pij [r.j.]
0,6371
-0,6344
-1,0181
1,0249
1,0203
-1,0103
-0,3548
0,3589
-0,1464
0,1478
-0,1163
0,1164
1,5879
-1,5000
0,8626
-0,8578
0,3563
-0,3500
Qij [r.j.]
0,1105
-0,1751
-0,2275
0,1839
0,1397
-0,2056
-0,4303
0,2599
-0,3427
0,1607
0,0078
-0,0156
0,6595
-0,2000
0,0449
-0,0965
0,0477
-0,0300
Sij [r.j.]
0,6466
0,6581
1,0432
1,0413
1,0299
1,0310
0,5577
0,4431
0,3727
0,2183
0,1166
0,1174
1,7194
1,5133
0,8637
0,8632
0,3595
0,3513
162
Tab. 2.13f Tokovi snaga kroz transformatore iz zadatka 2.13

vor i
1
2
15
2
12
13
3
4
5
6
7
8
9
10
vor j
2
1
2
15
13
12
4
3
6
5
8
7
10
9
Pij [r.j.]
1,0995
-1,0953
-1,5879
1,5965
0,8578
-0,8563
1,0000
-0,9959
-0,6337
0,6344
-1,0164
1,0181
2,0500
-2,0452
Qij [r.j.]
0,0320
0,0104
-0,6595
0,7627
0,0965
-0,0677
0,4112
-0,3704
-0,1578
0,1751
-0,1844
0,2275
0,4190
-0,3236
Sij [r.j.]
1,1000
1,0953
1,7194
1,7693
0,8632
0,8590
1,0813
1,0626
0,6531
0,6581
1,0330
1,0432
2,0924
2,0707
Potreban broj iteracija za dostizanje reenja sa tanou 10-6 korienjem NewtonRaphsonovog postupka je 5, korienjem Stottovog raspregnutog postupka 12 iteracija za proraune
uglova i aktivnih snaga i 11 za proraune modula napona i reaktivnih snaga, dok je korienjem
Gauss-Seidelovog postupka broj iteracija bio 198. Treba napomenuti da su krajnji rezultati
prorauna svim ovim metodama identini.
163
Zadatak 2.14
a) Za elektroenergetski sistem iz zadatka 2.13 izvriti proraun tokova snaga za sluaj
postojanja ogranienja proizvodnje reaktivne snage generatora vezanih na vorove 3 i 9:
QGmin QG QGmax . Te granine reaktivne snage date su u sledeoj tabeli:
Tab. 2.14a Ogranienja proizvodnje reaktivne snage generatora
vor i
3
9
QGmin
-0,4
-1
QGmax
0,8
1,4
b) Za elektroenergetski sistem iz zadatka 2.13 odrediti potrebnu snagu kompenzatora kojeg

je potrebno vezati za vor 16, da bi se napon tog vora podigao na 1,00 r.j.
Reenje:
a) Pri postojanju ogranienja u proizvodnji reaktivnih snaga generatora potrebno je u svakoj
iteraciji izvriti proraun snaga injektiranja, odnosno snaga generisanja reaktivnih snaga svih
PU-vorova i proveriti naruenosti ogranienja. U sluaju da je neka granica naruena, vri se
promena tipa odgovarajueg PU-vora u PQ-vor, pri emu se za reaktivnu snagu injektiranja
usvaja dostignuto (aktivno) ogranienje. U narednim iteracijama vri se provera oslobaanja
granica, odnosno vraanja PQ tipa vora na originalni PU-vor. Prorauni tokova snaga, uz
usvojena gornja ogranienja, daju rezultate sreene u narednim tabelama.
Proraunate vrednosti napona vorova i snaga generisanja i potronje prikazani su u
tab. 2.14b, dok su odgovarajui tokovi snaga po vodovima i kroz transformatore dati su u tabelama
2.14c i 2.14d, respektivno.
Tab. 2.14b Vrednosti napona vorova i snaga generisanja i potronje iz zadatka 2.14a
vor
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
U [r.j.]
1,0000
0,9922
1,0318
1,0194
1,0065
1,0122
1,0094
1,0218
1,0500
1,0374
1,0179
1,0098
1,0300
1,0051
0,9638
0,8436
[]
0
-2,1971
1,3906
-0,6525
-3,3446
-1,8652
-3,0702
-0,7429
3,6604
1,1028
-1,7085
-3,3695
-5,2800
-8,6350
-5,1999
-21,0761
PG [r.j.]
1,1001
0
1,1000
0
0
0
0
0
2,2000
0
0
0
0
0
0
0
QG [r.j.]
0,1324
0
0,8000
0
0
0
0
0
0,5324
0
0
0
0
0
0
0
Pp [r.j.]
0
0
0,1000
0
0,7500
0
0,9000
0
0,1500
0
0
0
0,5000
0,3500
0
1,5000
Qp [r.j.]
0
0
0,5500
0
0,1500
0
0,2000
0
0,0400
0
0
0
0,0200
0,0300
0
0,2000
164
Tab. 2.14c Tokovi snaga po vodovima sistema iz zadatka 2.14a

vor i
4
6
8
10
10
11
2
4
2
11
5
7
15
16
11
12
13
14
vor j
6
4
10
8
11
10
4
2
11
2
7
5
16
15
12
11
14
13
Pij [r.j.]
0,6387
-0,6360
-1,0166
1,0235
1,0216
-1,0115
-0,3544
0,3575
-0,1474
0,1489
-0,1147
0,1148
1,5889
-1,5000
0,8626
-0,8578
0,3564
-0,3500
Qij [r.j.]
0,0570
-0,1199
-0,2840
0,2418
0,1538
-0,2186
-0,3271
0,1546
-0,3533
0,1730
-0,0472
0,0396
0,6654
-0,2000
0,0456
-0,0968
0,0478
-0,0300
Sij [r.j.]
0,6412
0,6472
1,0555
1,0517
1,0331
1,0349
0,4823
0,3895
0,3828
0,2282
0,1240
0,1214
1,7226
1,5133
0,8638
0,8632
0,3595
0,3513
Tab. 2.14d Tokovi snaga kroz transformatore iz zadatka 2.14a

vor i
1
2
15
2
12
13
3
4
5
6
7
8
9
10
vor j
2
1
2
15
13
12
4
3
6
5
8
7
10
9
Pij [r.j.]
1,1001
-1,0958
-1,5889
1,5976
0,8578
-0,8564
1,0000
-0,9962
-0,6353
0,6360
-1,0148
1,0166
2,0500
-2,0452
Qij [r.j.]
0,1324
-0,0894
-0,6654
0,7698
0,0968
-0,0678
0,2500
-0,2116
-0,1028
0,1199
-0,2396
0,2840
0,4924
-0,3957
Sij [r.j.]
1,1081
1,0995
1,7226
1,7734
0,8632
0,8590
1,0308
1,0184
0,6436
0,6472
1,0427
1,0555
2,1083
2,0831
Reenje tokova snaga sa zadovoljavajuom tanou kao u prethodnom zadatku postie se

nakon 5 iteracija Newton-Raphsonovog postupka. Broj iteracija pri korienju Stottovog
raspregnutog postupka je 14 za proraune uglova i aktivnih snaga i 13 za proraune modula napona
i reaktivnih snaga, dok je korienjem Gauss-Seidelovog postupka potrebno ak 197 iteracija.
Konani rezultati pokazuju da je reaktivna proizvodnja vora tri jednaka svojoj gornjoj granici, pa
je ovaj vor preveden u PQ-vor, te mu je i napon nii od specificiranog i iznosi U3 = 1,0318 r.j.,
dok se proizvodnja reaktivne snage generatora u voru 9 nalazi u dozvoljenim granicama i iznosi
QG3 = 0,5323 r.j. Ovo ograniavanje proizvodnje reaktivne snage u voru 3 sniava napone u svim
PQ vorovima, to se posebno negativno odraava na naponu vora 16 koji i ovako izlazi iz granica
dozvoljenog odstupanja napona.
165
b) Potrebnu snagu kompenzatora u voru 16 je najlake odrediti promenom unapred

specificiranih veliina vezanih za taj vor. Fiksiranjem napona na eljenu vrednost od 1,00 r.j., uz
zadravanje odgovarajue potronje u tom voru, ovom voru se moe pridruiti nulto generisanje
aktivne snage i eljeno nepoznato generisanje reaktivne snage. Time ovaj vor menja tip i postaje
PU-vor, dok se nepoznata snaga kompenzatora javlja kao eksplicitno nepoznata promenljiva.
Rezultati prorauna daju napone vorova i snage generisanja i potronje vorova sistema
prikazane u tab. 2.14e.
Tab. 2.14e Naponi vorova i snage generisanja i potronje iz zadatka 2.14b
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
U [r.j.]
1,0000
1,0129
1,0474
1,0352
1,0182
1,0261
1,0184
1,0283
1,0500
1,0417
1,0286
1,0206
1,0412
1,0166
1,0090
1,0000
[]
0
-2,2162
1,3111
-0,6707
-3,2589
-1,8252
-2,9594
-0,6582
3,7515
1,1926
-1,6404
-3,2672
-5,1369
-8,4185
-5,0949
-18,7886
PG [r.j.]
1,0738
0
1,1000
0
0
0
0
0
2,2000
0
0
0
0
0
0
0
QG [r.j.]
-0,4533
0
0,8000
0
0
0
0
0
0,3439
0
0
0
0
0
0
0,5895
Pp [r.j.]
0
0
0,1000
0
0,7500
0
0,9000
0
0,1500
0
0
0
0,5000
0,3500
0
1,5000
Qp [r.j.]
0
0
0,5500
0
0,1500
0
0,2000
0
0,0400
0
0
0
0,0200
0,0300
0
0,2000
Iz date tabele se vidi da je za podizanje napona u voru 16 na vrednost od 1,00 r.j.

neophodno u taj vor injektirati reaktivnu snagu od QC = 0,5895 r.j., to je ekvivalentno vezivanju
kondenzatorske baterije reaktanse XC = 1,6964 r.j., odnosno snage oko 59 MVAr (za
SB = 100 MVA).
166
Zadatak 2.15
Uproeni elektroenergetski sistem 400 kV i 220 kV EPS-a ematski je prikazan na
sl. 2.15a.
Subotica
11
Zrenjanin
20
Srbobran
14
12
10
Novi Sad
13
Panevo
19
6
Beograd 5
16
15
erdap
Beograd 8
18
5
Kostolac
Obrenovac
1
Bor
4
Kragujevac
2
17
Bajina Bata
Kruevac
22
3
Ni
23
21
Kosovo
Sl. 2.15a ematski prikaz uproenog elektroenergetskog sistema 400 kV i 220 kV EPS-a
167
Ovim sistemom su obuhvaeni svi 400 kV vorovi (ukupno 11) i 12 vorova 220 kV
realnog sistema EPS-a, dok su svi vorovi niih naponskih nivoa zanemareni, kao i svi spojni
vodovi sa susednim elektroenergetskim sistemima. Snage generisanja u vorovima razmatrane
mree odgovaraju generisanjima ekvivalentnih generatora, formiranih na osnovu podataka svih
generatora vezanih u tim vorovima, kao i generatora prikljuenih na vorove odgovarajueg dela
nienaponske mree, ime su u razmatranje uzeti svi generatori sistema EPS-a. Snage potronje u
vorovima nienaponske mree pridruene su snagama potronje vorova razmatranog dela
sistema. Veze sistema sa susednim sistemima su modelovane konstantnim aktivnim i reaktivnim
injektiranjima u graninim vorovima sistema EPS-a. Svi podaci o snagama generisanja i potronje
u pojedinim vorovima razmatranog uproenog sistema, proraunati na osnovu realnog stanja na
dan 18.03.1997. god. u 16 asova, kao i odgovarajui podaci o specificiranim naponima, dati su u
tab. 2.15a.

Broj vora
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
Naziv vora
Obrenovac 400
Kragujevac
Ni 400
Bor
erdap
Kostolac
Panevo 400
Beograd 8 (400)
Kosovo 400
Novi Sad 400
Subotica
Novi Sad 220A
Novi Sad 220B
Srbobran
Obrenovac 220
Beograd 5
Bajina Bata
Beograd 8 (220)
Panevo 220
Zrenjanin
Kosovo 220
Kruevac
Ni 220
U [r.j.]
1,0075
1,05
1,005
0,975
0,97
0,975
-
PG [r.j.]
6,75
3,49
5,53
11,11
4,36
-
Pp [r.j.]
0,000
1,080
0,468
1,377
1,000
2,398
0,240
0,000
1,080
0,910
1,825
0,783
1,242
2,400
2,735
5,586
4,760
5,400
1,670
1,305
4,330
2,140
0,000
Qp [r.j.]
0,000
0,100
0,290
0,500
0,300
0,980
0,070
0,000
0,120
0,310
0,565
0,277
0,490
0,766
1,210
1,430
1,570
3,320
0,650
0,470
1,690
0,905
0,000
Podaci za vodove i transformatore, izraeni u relativnim jedinicama za baznu snagu

SB = 100 MVA i bazni napon UB = 400 kV, dati u tab. 2.15b i tab. 2.15c, respektivno, u velikoj
meri, koju dozvoljava predloeno uproenje realnog sistema EPS-a, predstavljaju realne parametre
postojeih elemenata sistema.
168
Tab. 2.15b Podaci o vodovima uproenog sistema EPS-a

vor i
vor j
4
5
6
6
7
1
2
1
3
3
1
10
5
6
7
8
8
8
3
2
9
4
10
11
13
13
12
19
18
15
15
14
17
15
17
22
21
14
15
20
20
19
18
17
17
18
16
22
23
22
Rv [r.j.]
400 kV
0,00153
0,00283
0,00090
0,00159
0,00043
0,00089
0,00286
0,00187
0,00233
0,00181
0,00084
0,00153
220 kV
0,00485
0,01399
0,00513
0,01100
0,00398
0,00549
0,00808
0,03121
0,02174
0,00079
0,01744
0,01087
0,01687
Xv [r.j.]
Bot [r.j.]
0,01760
0,03282
0,01054
0,01824
0,00490
0,01038
0,02847
0,02150
0,02585
0,02106
0,00961
0,01704
0,44710
0,83060
0,26050
0,46820
0,11870
0,26250
0,73780
0,54480
0,66990
0,53280
0,97260
0,43360
0,02618
0,07544
0,03461
0,06049
0,02842
0,03105
0,04413
0,16963
0,11872
0,00496
0,10157
0,05809
0,09143
0,05010
0,13010
0,06640
0,10460
0,05100
0,07570
0,29960
0,28880
0,20150
0,17120
0,31630
0,09930
0,15530
Tab. 2.15c Podaci o transformatorima uproenog sistema EPS-a

vor i
10
10
7
8
1
9
3
vor j
12
13
19
18
15
21
23
RT [r.j.]
0,00034
0,00034
0,00046
0,00023
0,00017
0,00018
0,00076
XT [r.j.]
0,02970
0,02970
0,03100
0,01550
0,01481
0,01485
0,04200
1,0
1,0
1,0
1,0
1,0
1,0
1,0
Odrediti napone pojedinih vorova, snage generatora, kao i tokove snaga po pojedinim
vodovima i transformatorima za dato stacionarno stanje sistema.
169
Reenje:
Reenja su dobijena posle etiri iteracije Newton-Raphsonovog iterativnog postupka.

Proraunati rezultati napona vorova i snaga generisanja i potronje prikazani su u tab. 2.15d.
Tab. 2.15d Proraunate vrednosti napona vorova i snaga generisanja i potronje

vor
Naziv vora
1
Obrenovac 400
2
Kragujevac
3
Ni 400
4
Bor
5
erdap
6
Kostolac
7
Panevo 400
8
Beograd 8 (400)
9
Kosovo 400
10
Novi Sad 400
11
Subotica
12
Novi Sad 220A
13
Novi Sad 220B
14
Srbobran
15
Obrenovac 220
16
Beograd 5
17
Bajina Bata
18 Beograd 8 (220)
19
Panevo 220
20
Zrenjanin
21
Kosovo 220
22
Kruevac
23
Ni 220
U [r.j.]
1,0075
1,0154
1,0132
1,0310
1,0500
1,0050
0,9906
0,9900
0,9897
0,9824
0,9727
0,9618
0,9483
0,9213
0,9750
0,9631
0,9700
0,9482
0,9562
0,9452
0,9750
0,9482
0,9890
[]
0
-1,5416
-1,7801
0,5790
3,7661
-0,0439
-1,2696
-1,2377
-3,5214
-3,1688
-5,0008
-5,8309
-6,1291
-8,0584
-2,1597
-3,7854
4,6735
-4,3220
-4,9500
-7,2429
-3,6592
-4,5186
-3,0322
PG [r.j.]
11,8644
0
0
0
6,7500
3,4900
0
0
0
0
0
0
0
0
5,5300
0
11,1100
0
0
0
4,3600
0
0
QG [r.j.]
4,6760
0
0
0
1,8351
1,0261
0
0
0
0
0
0
0
0
1,9126
0
0,9510
0
0
0
0,9046
0
0
Pp [r.j.]
0
1,0800
0,4680
1,3770
1,0000
2,3980
0,2400
0
1,0800
0,9100
1,8250
0,7830
1,2420
2,4000
2,7350
5,5860
4,7600
5,4000
1,6700
1,3050
4,3300
2,1400
0
Qp [r.j.]
0
0,1000
0,2900
0,5000
0,3000
0,9800
0,0700
0
0,1200
0,3100
0,5650
0,2770
0,4900
0,7660
1,2100
1,4300
1,5700
3,3200
0,6500
0,4700
1,6900
0,9050
0
Na osnovu tih vrednosti proraunate su vrednosti tokova aktivnih, reaktivnih i prividnih

snaga po vodovima i transformatorima sistema, prikazani u tabelama 2.15e i 2.15f, respektivno.
Ovi rezultati prorauna tokova snaga bie korieni kao poetno radno stanje za proraune
kratkih spojeva i stabilnosti datog uproenog elektroenergetskog sistema EPS-a, u treoj i etvrtoj
glavi ove zbirke.
Tab. 2.15e Tokovi snaga po vodovima sistema

vor i
4
5
5
6
6
vor j
5
4
6
5
7
Pij [r.j.]
-3,4818
3,5000
2,2500
-2,2326
2,1240
Qij [r.j.]
-0,9512
0,6763
0,8588
-1,5339
1,0817
Sij [r.j.]
3,6094
3,5647
2,4083
2,7087
2,3836

7
6
8
7
8
1
8
2
3
1
2
3
9
3
4
1
10
10
11
13
14
13
15
12
20
19
20
18
19
15
18
15
17
14
17
17
18
15
16
17
22
22
23
21
22
170
6
8
6
8
7
8
1
3
2
2
1
9
3
4
3
10
1
11
10
14
13
15
13
20
12
20
19
19
18
18
15
17
15
17
14
18
17
16
15
22
17
23
22
22
21
-2,1187
1,2005
-1,1974
-0,0995
0,0995
2,2071
-2,2007
0,1568
-0,1567
1,2400
-1,2368
1,2532
-1,2481
-2,0964
2,1048
5,8922
-5,8592
1,8306
-1,8250
1,2647
-1,2529
-0,8751
0,8873
0,7016
-0,6982
0,6114
-0,6068
0,3064
-0,3056
1,2374
-1,2261
-2,4206
2,4746
-1,1471
1,1957
1,2205
-1,1860
5,6141
-5,5860
1,4592
-1,4197
-0,5242
0,5314
0,1979
-0,1961
Tab. 2.15f Tokovi snaga kroz transformatore
-1,2786
0,4983
-0,9284
0,0758
-0,1920
1,4004
-1,5884
-0,3170
-0,4413
-0,7373
0,2170
0,4821
-1,0973
-0,9095
0,4512
1,7838
-2,3689
0,2130
-0,5650
0,7393
-0,7197
-0,2024
0,1480
0,3364
-0,3733
0,0273
-0,0967
-0,3317
0,2914
0,6087
-0,6152
0,5635
-0,5517
-0,0463
0,0520
-0,0447
0,0476
1,4459
-1,4300
-0,0746
0,0140
-0,6083
0,5534
0,1770
-0,3108
2,4746
1,2998
1,5151
0,1251
0,2163
2,6139
2,7141
0,3536
0,4683
1,4426
1,2557
1,3427
1,6619
2,2851
2,1526
6,1563
6,3200
1,8429
1,9105
1,4649
1,4449
0,8982
0,8996
0,7781
0,7917
0,6120
0,6145
0,4516
0,4223
1,3790
1,3718
2,4853
2,5354
1,1480
1,1968
1,2213
1,1870
5,7973
5,7661
1,4611
1,4197
0,8030
0,7672
0,2655
0,3675

vor i
10
12
10
13
7
19
8
18
1
15
9
21
3
23
171
vor j
12
10
13
10
19
7
18
8
15
1
21
9
23
3
Pij [r.j.]
1,4856
-1,4846
1,6330
-1,6316
1,9782
-1,9758
3,2986
-3,2943
2,5251
-2,5232
0,1681
-0,1679
0,5318
-0,5314
Qij [r.j.]
0,6962
-0,6134
1,1497
-1,0270
1,1329
-0,9687
2,7088
-2,4207
2,2291
-2,0635
0,9773
-0,9624
0,5786
-0,5534
Sij [r.j.]
1,6407
1,6064
1,9971
1,9279
2,2796
2,2005
4,2683
4,0881
3,3682
3,2596
0,9916
0,9769
0,7859
0,7672
Proraun kratkih spojeva
172
Poglavlje 3
PRORAUN KRATKIH SPOJEVA
173
Zadatak 3.1
Na sl. 3.1a monofazno je prikazan trofazni elektroenergetski sistem sa parametrima
elemenata sistema. U nekom reimu rada sistema kroz prekida (P) protie fazna struja od
IP2 = (168-j140) A u naznaenom smeru. Fazni stav naznaene struje je odreen u odnosu na fazni
napon na sabirnicama 2, koji u tom sluaju iznosi 111 / 3 kV.
Odrediti naizmeninu komponentu tranzijentne struje trofaznog kratkog spoja koja protie
kroz prekida (P) u sluaju da se kvar dogodio na sabirnicama 2. Koliko iznosi snaga iskljuenja
prekidaa (P) u tom sluaju?
Zadatak reiti metodom superpozicije. Nacrtati smerove struje u pojedinim delovima
sistema, u stvarnoj i u fiktivnim ekvivalentnim emama.
Napomena: Trofazna snaga iskljuenja prekidaa (Si) je definisana kao 3U 2 I P (gde je U2
meufazni napon, a I P fazna struja).
Sistem
beskonane
snage
3
Lv1 = 50 km
xv = 0,4 /km
Lv2 = 50 km
4
SnT1 = 80 MVA
mnT1 = 121/10,5 kV/kV
XT1% = 10
SnG =%80 MVA
UnG = 10,5 kV
X'dG% = 30 %
T1
(168 - j140) A (P)

U2 = 111 kV
SnT2 = 20 MVA
mnT2 = 110/36,75 kV/kV
XT2% = 10 %
1
T2
T2
P
Distributivna
mrea
Sl. 3.1a Monofazna ema i osnovni podaci o sistemu iz zadatka 3.1
Reenje:
Na sl. 3.1b prikazane su ekvivalentne eme datog sistema za reim trofaznog kratkog spoja
(reim 1), koji se na osnovu principa superpozicije moe ekvivalentovati preko dva reima (reimi
2 i 3). Reim 2 odgovara normalnom reimu neposredno pre nastanka kvara, dok reim 3
predstavlja reim za vreme kvara, gde se pretpostavlja da se kvar desio iz praznog hoda, odnosno ne
tretira se radno stanje koje je prethodilo kvaru.
U reimu 2 poznata je struja koja protie kroz prekida (P): I P 2 = (0,168 j 0,140) kA.
Prema tome, potrebno je samo odrediti struju kroz prekida (P) u reimu 3. Sabirajui struje kroz
prekida (P) u reimu 2 i 3 dobie se traena struja u reimu 1. Preostaje da se odredi struja kroz
prekida P za reim 3.
174
Vrednosti impedansi pojedinih elemenata datog sistema svedeni na naponski nivo na kome
se desio kvar jednaki su:
X v1 = X v 2 = 50 0 ,4 = 20 ;
10 1212
X T1 =
= 18,3 ;
100 80
30 1212
=
X dG
= 54 ,9 .
100 80
Reim 1
(P)
UC / 3
I=0
ZM
UB / 3
UB / 3
E / 3
UC / 3
Reim 2
(P)
Reim 3
(P) 2
ZM
UB / 3
ZM
UB / 3
E / 3
Sl. 3.1b Ekvivalentna ema sistema iz zadatka 3.1, za proraun ukupne tranzijentne
struje trofaznog kratkog spoja (reim 1), dobijene superpozicijom struje pre
kvara (reim 2) i struje kvara (reim 3)
Izraunati podaci o impedansama elemenata sistema mogu se uneti u ekvivalentnu emu

koja odgovara reimu 3, prikazanu na sl. 3.1c.
j20
I a 3
j20
j18,3
(P) 2
ZM
jXT2/2
111 / 3
j54,9
Sl. 3.1c Ekvivalentna ema sistema, za proraun struje kvara, koja odgovara Reimu 3 sa sl. 3.1b
175
Ekvivalentovanjem paralelnih i rednih grana dobija se zamenska ema na sl. 3.1d.

I a 3
(P) 2
j35,7
ZM
jXT2/2
111 / 3
Sl. 3.1d Ekvivalentna ema sistema iz reima 3 sa sl. 3.1b, posle ekvivalentovanja paralelnih i
rednih grana sa sl. 3.1c
Na osnovu ekvivalentne eme sa sl. 3.1d moe se izraunati struja kvara kroz prekida P za
reim 3, kao
111 / 3
I P3 =
= j1,8 kA .
j 35,7
Ukupna struja kroz prekida (P) dobija se kao zbir
I P = I P 2 + I P 3 = (0,168 j 0,140 ) j1,8 = (0,168 j1,94 ) kA = 1,947 kA / 85,05
Snaga iskljuenja prekidaa (P) je onda:
S i = 3U 2 I P = 1,73 111 1,947 = 374 MVA .
176
Zadatak 3.2
Dat je elektroenergetski sistem prikazan na sl. 3.2a. Parametri elemenata sistema izraeni u
r.j. za baznu snagu SB = 100 MVA dati su u tab. 3.2a ispod slike, za bazne napone navedene u
drugoj koloni iste tabele.
a) Proraunati bazne struje i impedanse svih elemenata, za bazne vrednosti napona iz druge
kolone tab. 3.2a.
b) Nacrtati mree impedansi direktnog, inverznog i nultog redosleda sistema.
c) Mree iz take b redukovati na odgovarajue Theveninove ekvivalente, gledano sa mesta
kvara (na sabirnicama 3).
G1
T1
L12
T2
G2
~
L13
L23
3
Sl. 3.2a Monofazna ema i osnovni parametri sistema iz zadatka 3.2
Tab. 3.2a Osnovni parametri sistema

Naponski nivo
Reaktanse elemenata
Elemenat
(bazni napon)
Xd
Xi
X0
(kV)
(r.j.)
(r.j.)
(r.j.)
G1*
25
0,2
0,2
0,05
G2*
13,8
0,2
0,2
0,05
T1**
25/230
0,05
0,05
0,05
T2***
13,8/230
0,05
0,05
0,05
L12
230
0,1
0,1
0,3
L13
230
0,1
0,1
0,3
L23
230
0,1
0,1
0,3
* - Oba generatora uzemljena su preko induktivne reaktanse 0,03 r.j.
**- Sprega Y/y (oba zvezdita su direktno uzemljena)
***- Sprega Y/d (zvezdite na strani vieg napona je direktno uzemljeno)
Reenje:
a) Za SB = 100 MVA, bazne vrednosti struja i impedansi na pojedinim naponskim nivoima
su:
- Mrea 25 kV:
G1 i T1: I B =
SB
3U B
100 10 3
= 2310 A ;
3 25
ZB =
U B2 25 2
=
= 6 ,25 .
S B 100
177
- Mrea 230 kV:

100 10 3
T1, T2, L12, L13 i L23: I B =
=
= 251 A ;
3U B
3 230
U B2 230 2
ZB =
=
= 529 .
SB
100
SB
- Mrea 13,8 kV:

G2:
IB =
T2 :
IB =
SB
3U B
100 10 3
= 4184 A .
3 13,8
S B 100 10 3
=
= 7246 A (Zbog sprege na strani 13,8 kV) .
UB
13,8
U B2 13,8 2
G2 i T2: Z B =
=
= 1,905 .
SB
100
b) Mree impedansi sistema direktnog, inverznog i nultog redosleda (sa upisanim

vrednostima napona i impedansi) prikazane su na sl. 3.2b.
j0,1 r.j.
j0,2 r.j.
j0,05 r.j.
j0,05 r.j.
j0,1 r.j.
j0,1 r.j.
E1=1,0 /0
E2=1,0 /0
Uf3=1,0
b1)
j0,1 r.j.
j0,2 r.j.
j0,2 r.j.
j0,05 r.j.
j0,05 r.j.
j0,1 r.j.
j0,2 r.j.
j0,1 r.j.
5
3
K
j0,3 r.j.
j0,05 r.j.
b2)
2
j0,05 r.j.
j0,05 r.j.
j0,3 r.j.
j0,05 r.j.
j0,3 r.j.
j0,09 r.j.
j0,09 r.j.
b3)
Sl. 3.2b Mree direktnih (b1), inverznih (b2) i nultih (b3) impedansi sistema
178
Za proraune ekvivalentnih impedansi sva tri redosleda (impedanse direktnog i inverznog

redosleda su iste) treba prvo izvriti transfiguraciju trougla 1-2-3 sa prethodnih slika, a potom
sprovesti ekvivalentovanje paralelnih i rednih grana, shodno sl. 3.2c i sl. 3.2d.
j0,25 r.j.
j0,033 r.j.
j0,033 r.j.
j0,25 r.j.
2
j0,033 r.j.
3
K
Sl. 3.2c Ekvivalentna mrea direktnih (inverznih) impedansi, posle
transfiguracije trougla 1-2-3 sa sl. 3.2b1 i sl. 3.2b2
Sa sl. 3.2c dobija se:

Zd =
ekv
j 0,25 + j 0,033
+ j 0,033 = j 0,175 r.j.
2
Ekvivalentna inverzna impedansa jednaka je ekvivalentnoj direktnoj impedansi:

ekv
Zi
= Z ekv
d = j 0,175 r.j.
Ekvivalentna nulta impedansa dobija se na analogan nain kao i direktna impedansa, i ona je
posle transfiguracije trougla 1-2-3 sa sl. 3.2b3 u zvezdu prikazana na sl. 3.2d.
j0,05 r.j.
j0,05 r.j.
4
j0,1 r.j.
j0,1 r.j.
j0,09 r.j.
j0,05 r.j.
2
j0,01 r.j.
3
Sl. 3.2d Ekvivalentna mrea nultih impedansi posle transfiguracije trougla 1-2-3 sa sl. 3.2b3 u
zvezdu
Z0 =
ekv
( j 0,29) ( j 0,15) + j 0,1 =

j (0,29 + 0,15)
j 0,199 r.j.
179
Theveninovi ekvivalenti mrea direktnog, inverznog i nultog redosleda, za kvar na

sabirnicama 3, prikazani su na sl. 3.2e.
j0,175 r.j.
j0,175 r.j.
Ii
Id
Ed = U d + Z d I d
ekv
e1)
I0
Ui
Ud
Ed=1,0 /0
j0,199 r.j.
U i = Z i I i
ekv
e2)
U0
U 0 = Z 0 I 0
ekv
e3)
Sl. 3.2e Theveninovi ekvivalenti mrea direktnog (e1), inverznog (e2) i nultog redosleda sistema
(e3), pri kvaru na sabirnicama 3
180
Zadatak 3.3
Pod pretpostavkom da su ekvivalentne impedanse sistema direktnog i inverznog redosleda
ekv
(gledano sa mesta kvara) jednake ( Z ekv
d = Z i ) i da se otpori u impedansama elemenata mogu
zanemariti ( R ekv 0 ):
a) Nai izraze za odnose struja jednofaznog (Ik1Z) i dvofaznog kratkog spoja sa zemljom
(Ik2Z) i struje trofaznog kratkog spoja (Ik3) u funkciji modula odnosa ekvivalentnih impedansi nultog
i direktnog redosleda ( k = Z 0
ekv
Z d ), kao i izraz za odnos 3 I 02 Z I k 3 = f (k ) ( 3I 02 Z je struja,

ekv
koja pri dvofaznom kratkom spoju sa zemljom tee kroz zemlju).

b) Nai vrednosti odnosa km pri kojima se struje jednofaznog i dvofaznog kratkog spoja sa
zemljom izjednauju.
c) Nacrtati dijagrame I k1Z I k 3 = f1 (k ) ; I k 2 Z I k 3 = f 2 (k ) i 3 I 02 Z I k 3 = f 3 (k ) i dati
odgovarajue komentare.
Reenje:
a) Izrazi za pojedine struje kvara (po fazi) za uproenja definisana u zadatku su:
I k3 =
U fr
X dekv
I k1Z =
;
3U fr
ekv
Zd
ekv
Zi
ekv
Z0
U fr
X dekv
(1 + a )Z
2
I k 2 Z = 3U fr
= 3
ekv
ekv
Zd Zi
U fr k a
ekv
Z d 1 + 2k
ekv
i
3
3
= Ik3
;
2+k
2+k
+Z0
ekv
+ Zd Z0 + Zi Z0
ekv
ekv
ekv
k+
1
3
j
2
2
= 3I k 3
ekv
= 3I k 3
1 + 2k
k 2 + k +1
,
1 + 2k
ili:
I k 2Z = 3
U fr k a
ekv
Zd
k+
1 + 2k
= 3I k 3
1
3
+j
2
2
1 + 2k
ekv
I 02 Z = U fr
Zi
ekv ekv
Zd Zi
ekv ekv
Zd Z0
ekv ekv
Zi Z0
= 3I k 3
U fr
ekv
Zd
k 2 + k +1
;
1 + 2k
1
1
= Ik3
.
1 + 2k
1 + 2k
U gornjim relacijama sa Ufr obeleena je fazna vrednost radnog napona na mestu kvara pre
nastanka kvara.
Sada su izrazi za traene odnose struja kvara:
181
I k1Z
3
=
;
I k3 2 + k
I k 2Z
k 2 + k +1
= 3
;
I k3
2+k
I
3
3 o2Z =
,
I k 3 1 + 2k
dok je
I o1Z I k1Z
3
.
=
=
Ik3
Ik3 2 + k
b) Vrednost odnosa k m = Z 0
ekv
ekv
Zd
pri kojima su struje dvofaznog i jednofaznog kratkog
spoja sa zemljom (struje zemljospoja) jednake nalaze se iz jednaine:

k 2 + km + 1
3
= 3 m
.
2 + km
1 + 2k m
Ona se, posle sreivanja svodi na algebarsku jednainu etvrtog stepena po km:
k m4 + 5k m3 3k m2 4k m + 1 = 0 ,
koja ima dva realna reenja:
k m1 = 1,00 i k m 2 = 0,227 .
S druge strane, struje koje teku kroz zemlju (3I0) pri jednostrukom i dvostrukom
zemljospoju, izjednaavaju se samo pri vrednosti km1 = 1,00.
c) Dijagrami I k1Z I k 3 , I k 2 Z I k 3 i 3I 02 Z I k 3 u funkciji od k = Z 0
ekv
ekv
Zd
= X 0ekv X dekv
nacrtani su na sl. 3.3a. Vidi se da postoje tri oblasti, koje karakteriu najveu vrednost struje kvara u
mrei, zavisno od veliine odnosa k:
1. 0 k 0 ,227 ,
najvea je struja dvofaznog kratkog spoja sa zemljom Ik2Z,
2. 0 ,227 k 1,000 , najvea je struja jednofaznog kratkog spoja sa zemljom Ik1Z,
3. 1,000 k ,
najvea je struja trofaznog kratkog spoja Ik3.
Pri tome je najvea struja dvofaznog kratkog spoja (bez spoja sa zemljom):
Ik2 =
3U fr
ekv
Zd
ekv
Zi
U fr
ekv
Zd
1+
3
3
3
= Ik3
=
I k 3 = 0,866 I k 3 .
ekv
1+1 2
Xd
X iekv
182
S druge strane struja 3I0, merodavna za dimenzionisanje uzemljenja, koja pri zemljospoju
tee kroz zemlju za vrednosti 0 k 1,000 , vea je pri dvofaznom kratkom spoju sa zemljom, a za
1,000 k , pri jednofaznom kratkom spoju sa zemljom.
2
Ik3 struja trofaznog kratkog spoja
I k / I k3
Ik1Z struja jednofaznog kratkog spoja sa zemljom

Ik2Z struja dvofaznog kratkog spoja sa zemljom
1.5
I02Z struja koja tee u zemlju pri dvofaznom

kratkom spoju sa zemljom
I k 2Z
3
=
k2 + k +1
I k3
1 + 2k
I k1Z
3
=
I k3
2+k
0.5
0 0.227
0.5
1.5
2.5
k=
3
ekv
Z0
I 02 Z
3
=
I k3
1 + 2k
3.5
ekv
/Zd
X 0ekv
4
ekv
Xd
Sl. 3.3a Dijagram zavisnosti struja pri zemljospojevima, od odnosa ekvivalentnih impedansi nultog
i direktnog redosleda na mestu kvara k = Z 0
ekv
ekv
Zd
183
Zadatak 3.4
Pod istim pretpostavkama kao u zadatku 3.3, proraunati napone zdravih faza na mestu
kvara pri svim nesimetrinim kratkim spojevima u funkciji odnosa ekvivalentnih impedansi
(gledano sa mesta kvara) k = Z 0
Z d . Dati fazorsku interpretaciju dobijenih rezultata za k
ekv
ekv
(izolovano zvezdite), i nacrtati dijagrame napona zdravih faza i zvezdita za dva razmatrana tipa
kratkih spojeva sa zemljom, u funkciji od odnosa k.
Reenje:
a) Dvofazni kratak spoj (bez istovremenog spoja sa zemljom) faza B i C:
Simetrine komponente struja i napona su:
U
Id =
fr
ekv
Z ekv
d + Zi
U d =Ui,
U0 = 0,
Zd + Zi
I i = I d ,
ekv
Z iekv
Ud =
,
ekv
I 0 = 0,
U fr ,
tako da je napon faze A:

ekv
fA
= U d +U i +U 0 =
2Zi
Zd + Zi
ekv
ekv
U fr = U fr ,
odnosno, on je jednak faznom radnom naponu sistema na mestu kvara pre nastanka kvara.
b) Jednofazni kratak spoj sa zemljom (faza A):

Id = Ii = I0 =
Ud =U
=
fr
U
ekv
Zd
Z ekv
d Id
X iekv + X 0ekv
2 X dekv
X 0ekv
fr
ekv
Zi
=U
U
fr
fr
+ Z ekv
0
Z ekv
d
fr
ekv
ekv
Z ekv
+ Z ekv
d + Zi
0
Ui =
U0 =
ekv
Z 0 I 0
Zi
ekv
ekv
+ Zi + Z0
ekv
Z0
ekv
ekv
ekv
Zd + Zi + Z0
ekv
Zd
Zi
+ Z0
ekv
ekv
Z ekv
+ Z ekv
d + Zi
0
fr
1+ k
U fr ;
2+k
ekv
ekv
Z i I i
fr
fr
X iekv
2 X dekv
X 0ekv
X 0ekv
2 X dekv
X 0ekv
fr
fr
1
U
2+k
fr
k
U fr .
2+k
184
Naponi zdravih faza (B i C) su onda:
U fB = a U d + aU i + U 0 = U fr a
2
= U fr
=
(a
) (
a + k a 1
2
2+k
3U fr
2+k
= U fr
U fC = aU d + a U i + U 0 = U fr
(a a )+ k (a 1)
2+k
3U fr
2+k
= U fr
k 2 + k +1 ,
3U fr
2+k
k 2 + k +1 .
Napon zvezdita je:

U N = Z 0 I 0 = U 0 =
ekv
k
U
2+k
fr
odnosno
UN =
k
U fr .
2+k
Za k = 1 ima se:
U fB = U fC =
U N = U fr
3 U fr
2 +1
U fr
1
=
.
2 +1
3
Kada k ima se:
k2
9 2
k + 31 + k +
4
4
a + ak a 2 k
+a +k
= U fr
=
2+k
2+k
3
k
k + j 3 1 +
2
2 U fr
=
2+k
2+k
tj.
U fB = U fC =
a +a k ak
+a +k
= U fr
=
2+k
2+k
3
k
k j 3 1 +
U fr
2
2
=
2+k
2+k
(a
a
k 2 + k +1 ,
= U fr
(a
1 + 1 + 1 = U fr ;
9 2
k2
=
k + 31 + k +
4
4
185
U fB = U fC = 3U fr ;
U N = U fr .
Fazorska interpretacija napona na mestu kvara u sluaju jednofaznog kratkog spoja sa

zemljom, kada je zvezdite sistema izolovano, prikazano je na sl. 3.4a.
U
r
fC
fC
r
= U CA
U CA
UN =0
U N = U
U BC
r
fA
r
fA
U AB
U
r
fB
a)
= U AB
r
fB
b)
Sl. 3.4a Fazorska interpretacija napona na mestu kvara za sluaj jednofaznog kratkog spoja sa
zemljom, pri izolovanom zvezditu sistema (r u superskriptu oznaava fazore napona pre kvara):
a) fazorski dijagram napona pre kvara, b) fazorski dijagram napona posle kvara
c) Dvofazni kratak spoj sa zemljom (faze B i C)

Simetrine komponente napona su:
Ud =Ui =U0 =
Z iekv Z 0ekv
ekv
ekv
Zd Zi
+ Zd Z0 + Zi Z0
ekv
ekv
k
U fr .
2k + 1
Napon zdrave faze je:

U fA =
3k
U fr ,
2k + 1
a napon zvezdita:
U N = Z 0 I 02 Z = U 0 =
ekv
Za k = 1 dobija se:
U fA =
3U fr
3
= U fr ;
U
ekv
k
U fr .
2k + 1
ekv
fr
X iekv X 0ekv
X dekv X iekv + X dekv X 0ekv + X iekv X 0ekv
fr
186
1
U N = U fr .
3
a kada k ima se:
3
U fA = U fr = 1,5U fr ;
2
1
U N = U fr = 0,5U fr .
2
Fazorska interpretacija napona na mestu kvara u sluaju dvofaznog kratkog spoja sa
zemljom, prikazana je na sl. 3.4b.
U Cr
U rB
U A = 1,5 U A
r
U rN = 0
UA
U N =U A /2
r
a)
b)
Sl. 3.4b Fazorska interpretacija napona na mestu kvara za sluaj dvofaznog kratkog spoja sa
zemljom, pri izolovanom zvezditu sistema (r u superskriptu oznaava fazore napona pre kvara):
a) fazorski dijagram napona pre kvara, b) fazorski dijagram napona posle kvara
Dijagrami napona zdravih faza i zvezdita u funkciji odnosa k, za sluaj jednofaznog
kratkog spoja sa zemljom, prikazani su na sl. 3.4c1, a za sluaj dvofaznog kratkog spoja sa
zemljom, na sl. 3.4c2.
U fB U fC
;
Uf Uf
UN
Uf
1.5
U fB
1.5
Uf
U fC
U fA
Uf
Uf
UN
Uf
UN
Uf
0.5
3.4c1)
U fA
Uf
0.5
UN
Uf
10
10
3.4c2)
Sl. 3.4c Dijagrami napona zdravih faza i zvezdita, u funkciju odnosa k = Z 0
ekv
ekv
Zd
uz
pretpostavku R ekv = 0 i X dekv = X iekv : 3.4c1) Jednofazni kratak spoj sa zemljom; 3.4c2) Dvofazni
kratak spoj sa zemljom
187
Zadatak 3.5
Za sistem definisan u zadatku 3.2, proraunati fazore struja i napona, ako se pretpostavi da
su se na sabirnicama 3 sistema dogodili sledei kvarovi:
a) Trofazni kratak spoj.
b) Dvofazni kratak spoj.
c) Dvofazni kratak spoj sa zemljom (dvofazni zemljospoj).
d) Jednofazni kratak spoj sa zemljom (jednofazni zemljospoj).
U gornjim proraunima, koristiti ekvivalentne reaktanse sistema direktnog (inverznog) i
nultog redosleda, sraunate u taki c zadatka 3.2, uz pretpostavku da je u momentu nastanka kvara
napon na sabirnicama 3 bio 1,00 r.j..
Reenje:
a) Trofazni kratak spoj
Granini uslovi su: U d = U i = U 0 = 0.
Simetrine komponente struja su:
Id =
fr
ekv
Zd
1,0
= 5,71 r.j. /90 = j 5,71 r.j. = j 5,71 251 = j1433,2 A ;
0,175 /90
I i = I 0 = 0.
Fazni naponi na mestu kvara su:
U fA 0

U fB = 0.
U fC 0
Fazne struje na mestu kvara su:
I A 1
I = a 2
B
I C a
1 j 5,71 r. j. 5,71 /-90 1432,2 A /-90

= 5,71 /150 = 1432,2 A /150.
1
0

5,71 /30 1432,2 A /30

1
0
1
a
a2
b) Dvofazni kratak spoj (faze B i C)

Granini uslovi su: I A = 0; I B = I C ; U fB = U
I d = I i =
I 0 = 0.
U
ekv
Zd
fr
ekv
Zi
fC .
1,00
= j 2,86 r.j. = j 2,86 251 = j 717,9 A ;
j 0,175 + j 0,175
188
U d = U i = E Z d I d = Z i I i = j 0,175 j 2,86 = 0,5 r.j. = 0,5 231 = 115,5 A ;

U 0 = 0.
ekv
ekv
Fazni naponi na mestu kvara su (za U fB = U B / 3 = 133,4 kV ):

U fA 1
2
U fB = a
U fC a
1
a
2
a
1 0,5 1,0 r.j. 133,4 kV /0

1 0,5 = 0,5 r.j. = 66,7 kV /0 .
1 0 0,5 r.j. 66,7 kV /0
I A 1
I = a 2
B
I C a
1
a
a2
1 j 2,86 0 r.j.
0
1 j 2,86 = 4,95 r.j. = 1242,5 A .

1 0 4,95 r.j. 1242,5 A
c) Dvofazni zemljospoj (faze B i C)

Granini uslovi su: I A = 0; U fB = U fC = 0.
1,0
fr
=
= j 3,73 r.j. = j 936,2 A ;
ekv ekv
0
,
175
0
,
199
Z
Z
i
0
j 0,175 + j
Z ekv
d +
ekv
ekv
0,175 + 0,199
Zi + Z0
ekv
Z0
j 0,199
I i = ekv
I =
j 3,73 = j1,99 r. j. = j1,99 251 = j 499,5 A ;
ekv d
j 0,175 + 0,199
Zi + Z0
Z iekv
j 0,175
I 0 = ekv
I =
j 3,73 = j1,75 r. j. = j1,75 251 = j 439,25 A ;
ekv d
j 0,175 + 0,199
Zi + Z0
ekv
U d = U i = U 0 = Z i I i = j 0,199 j 0,175 = 0,348 r.j. = 0,348 133,4 = 46,42 kV .
Id =
)(
U fA 1
2
U fB = a
U fC a
1
a
2
a
1 0,348 1,044 r.j. /0 139,3 kV /0

1 0,348 = 0 r.j. = 0 kV /0 .
1 0,348 0 r.j. 0 kV /0

I A 1
I = a 2
B
I C a
1
a
2
a
189

1 j 3,73
0 r.j.
0
1 j1,99 = 5,6 r.j. /152,1 = 1405,6 A /152,1 .

1 j1,75 5,6 r.j. /27,9 1405,6 A /27,9
Za proraun modula napona i struja kvara, mogu se koristiti i uproene formule iz zadataka
3.3 i 3.4. Odnos modula ekvivalentnih impedansi direktnog i inverznog redosleda je:
ekv
k=
Z0
ekv
Zd
0,199
= 1,1372 ,
0,175
tako da je za U fr = 1,00 r.j. i Ik = 5,71 r.j.:

k
1,1372
= 1,0
= 0,3473 r.j. ;
2k + 1
2 1,1372 + 1
= 3U 0 = 1,042 r.j. (umesto ranije proraunate vrednosti 1,044 r.j.);
U d = U i = U 0 = U fr
U fA
1,1372 2 + 1,1372 + 1
k 2 + k +1
Ik = 3
5,71 = 5,594 r.j. (umesto
2k + 1
2 1,1372 + 1
ranije proraunate vrednosti 5,60 r.j.; razlika je 0,11 %).
I k 2Z = I B = I C = 3
d) Jednofazni zemljospoj (faza A)

Granini uslovi su: U fA = 0; I B = I C = 0.
Id = Ii = I0 =
U
Z ekv
d
fr
ekv
Zi
Z ekv
0
1,0
= j1,82 r.j. ;
j (2 0,175 + 0,199)
ekv
U d = E Z d I d = 1 j 0,175 j1,82 = 0,681 r.j. ;
ekv
U i = Z i I i = j 0,175 j1,82 = 0,319 r.j. ;
ekv
U 0 = Z 0 I 0 = j 0,199 j1,82 = 0,362 r.j.
U fA 1
2
U fB = a
U fC a
1
a
2
a
1 0,681
0
0

1 0,319 = 1,022 r.j. /238 = 136,34 kV /238 .

1 0,362 1,022 r.j. /122 136,34 kV /122
I A 1
I = a 2
B
I C a
1
a
a2
190
1 j1,82 j 5,46 r.j. j1370,5 A

=
.
1 j1,82 =
0
0

1 j1,82
0
0
Provera: Za k = 1,1372, po uproenim formilama iz zadataka 3.3 i 3.4, struja kvara i naponi
zdravih faza su:
I k1Z =
3
3
Ik =
5,71 = 5,46 r.j. (ista vrednost kao i napred proraunata);
2+k
2 + 1,1372
1,1372 2 + 1,1372 + 1
k 2 + k +1
U fr = 3
1 = 1,0226 r.j. (umesto napred
2+k
2 + 1,1372
proraunate vrednosti 1,022 r.j.).
U fB = U fC = 3
Uoava se dobro slaganje rezultata iz taaka c i d sa rezultatima dobijenim preko uproenih

formula iz zadataka 3.3 i 3.4.
191
Zadatak 3.6
Da li kabl nominalnog napona 10 kV u postrojenju ematski prikazanom na sl. 3.6a moe
termiki da podnese trofazni kratki spoj koji se iskljuuje posle 2,5 s ako maksimalno dozvoljeno
zagrevanje kabla za vreme kratkog spoja iznosi 115C, a temperatura zagrevanja kabla za okrugli
0,0058 2
I k 3 trajno (t1 + t ) gde je s presek u mm2,
bakar se rauna prema obrascu (C) =
s2
Ik3 trajno - trajna struja trofaznog kratkog spoja u A, ti vreme iskljuenja kvara u s, a
2
I k3
, pri emu se za T moe usvojiti vrednost T = 0,2 s.
t = T
I k 3 trajno
U sluaju da je odgovor negativan, koju bi prigunicu trebalo staviti na red ispred kabla da
se ogranii njegovo zagrevanje, ako se prigunice nominalnog napona U np = 10 / 3 kV i
nominalne struje I np = 250 A proizvode sa reaktansama Xp = 2; 4; 6; 8; 10 %.
SnG = 220 MVA

UnG = 10,5 kV
X G % = 12 %
XSG% =160 %
SnT = 34,2 MVA

mnT = 10,5/35 kV/kV
XT % = 7 %
Un = 35 kV
S k3 = 600 MVA
S k 3 trajno
Ur = 10,5 kV
Imax = 250 A
ti = 2,5 s
3 fazni
kratki spoj
Cu 395 mm2
Sl. 3.6a Monofazna ema i osnovni podaci za postrojenje iz zadatka 3.6
Reenje:
Subtranzijentna reaktansa generatora je:
X G =
2
X G % U nG
12 10,5 2
=
= 0,33075 .
100 S nG 100 2 20
Sinhrona reaktansa generatora je:

X SG =
2
X SG % U nG
160 10,5 2
=
= 4,41 .
100 S nG 100 2 20
192
Reaktansa transformatora posmatrana sa strane 10,5 kV (poto se kvar na kablu deava na

toj strani) je:
XT =
2
X T % U nT
7 10,5 2
=
= 0,612 .
100 S nG 100 3 4,2
Reaktansa mree 35 kV, svedena na stranu napona 10,5 kV je:

XM
=
= XM
U m2 10,5 2
=
= 0,184 .
Sk3
600
Ekvivalentna ema impedansi direktnog redosleda za subtranzijetni period, prikazana je na

sl. 3.6b. Sa te slike se vidi da je ekvivalentna direktna reaktansa, gledano sa mesta kvara u
subtranzijentnom periodu:
X e =
(0,612 + 0,184) 0,33075 = 0 ,2338 .

0 ,184 + 0 ,612 + 0 ,33075
j0,33075
j0,612
j0,184
I k3
jX e
jX e
jX e
Sl. 3.6b Mrea impedansi direktnog redosleda u subtranzijentnom periodu
Struja trofaznog kratkog spoja u subtranzijentnom periodu je onda:
I k3 =
Ur
3 X e
10,5
= 25,93 kA 26 kA .
3 0,2338
Ekvivalentna reaktansa direktnog redosleda u trajnom periodu izraunava se prema sl. 3.6c i
iznosi:
Xe =
0 ,796 4 ,41
= 0 ,675 .
5,206
Trajna struja trajnog trofaznog kratkog spoja je onda:
I k3 =
Ur
3 Xe
193
10,5
= 8,981 kA 9 kA.
3 0,675
j4,41
j0,612
I3pks
j0,184
jXe
jX e
jX e
Sl. 3.6c Mrea impedansi direktnog redosleda u trajnom periodu
Poto je struja normalnog reima rada daleko manja (250 A) od struje trofaznog kratkog
spoja (9 kA), ona e se zanemariti pri daljem proraunavanju.
Onda je:
2
2
I k3
26
t = T
= 0.2 9 = 1,67 s .
I k3
Temperatura zagrevanja za okrugli bakar, prema navedenom obrascu u formulaciji zadatka,

je:
0 ,0058
9000 2 (2 ,5 + 1,67 ) = 217C .
9025
Kako je gornja temperatura zagrevanja (217C) vea od dozvoljene temperature zagrevanja

za vreme kratkog spoja (115C), to znai da kabl termiki ne moe da podnese trofazni kratki spoj
koji se iskljuuje posle 2,5 s.
Da bi kabl izdrao trofazni kratki spoj sa vremenom iskljuenja od 2,5 s, na red sa kablom
vezae se prigunica ija je reaktansa:
X p % U n2 X p % U n
10 10 3
Xp =
=
= 0,02
= 0,462 .
100 S np
100 3 I np
3 250
Reaktansa prigunice sraunata je za rasipanje Xp% = 2 %.
Ekvivalentne eme za subtranzijentni i trajni period kada je na red sa kablom vezana i
prigunica predstavljene su na sl. 3.6d.
Ekvivalentna subtranzijentna reaktansa je onda:
X e = 0,2338 + 0,462 = 0,6958 .
194
j0,33075
j0,612
j0,462
j0,184
jX e
j0,4,41
j0,612
j0,462
j0,184
a)
jX e
b)
Sl. 3.6d Ekvivalentna ema sistema direktnog redosleda posle ugradnje prigunice ija je
reaktansa 0,462 , na red sa kablom; a) Subtranzijentni period; b) Trajni period
Takoe struja kvara u subtranzijentnom periodu kada je na red sa kablom vezana prigunica
je:
I k3 =
Ur
3 X e
10,5
= 8,73 kA.
3 0,6958
Ekvivalentna reaktansa u trajnom periodu je:

X e = 0,675 + 0,462 = 1,137 ,
pa je struja kvara u trajnom periodu, kada je na red sa kablom vezana prigunica:
I k3 =
Ur
3X e
10,5
= 5,34 kA.
3 1,137
Na osnovu izraunatih struja za oba perioda ima se da je:

2
I
8,73
t = T k 3 = 0,2
= 0,5352 s.
5,34
I k3
2
Temperatura zagrevanja za okrugli bakar kada je na red sa kablom vezana prigunica je

onda
0 ,0058
5340 2 (2 ,5 + 0 ,5352 ) = 55,5C .
9025
Poto je temperatura zagrevanja (55,5C) manja od dozvoljene za trofazni kratki spoj

(115C) to je za zatitu kabla od termikog pregrevanja dovoljno na red sa kablom vezati prigunicu
sa rasipanjem od 2 %.
195
Zadatak 3.7
Na sl. 3.7a prikazan je jednostavan elektroenergetski sistem. Za sluaj jednofaznog kratkog
spoja na sredini dalekovoda V2 odrediti:
a) Struju kvara.
b) Struje koje teku kroz prekidae P1 i P2 u fazi koja je pogoena kvarom na vodu V2.
Napon na mestu kvara pre nastanka kvara je iznosio U fr = 220 / 3 kV. Ostali podaci o sistemu dati
su takoe na sl. 3.7a.
G1
T1
2
V1
T3
G2
T2
P1
SnG1 = SnT1 = 200 MVA

UnG1 = 15,75 kV
mT1 = 15,75/231 kV/kV
X'dG% = XiG% = 18 %
XT1% = 12 %
G2 G1; T2 T1
V2
Unv = 220 kV
Lv = 100 km
xv = 0,4 /km
X0v = 1,2 /km
P2
S'k3 = 10000 MVA

pri UM = 400 kV
XiM = XdM
X0M = 2 XdM
SnT3 = 400 MVA

mT3 = 220/400 kV/kV
XT3% = 11 %
Sl. 3.7a Monofazna ema i osnovni podaci sistema iz zadatka 3.7
Reenje:
Vrednosti parametara mree svedeni na naponski nivo 220 kV su:
X G1 =
2
X G1 % U nG
18 15,75 2 2312
1 1
=
= 48,02 ;
100 S nG1 mT21 100 200 15,75 2
2
X T 1 U nT
12 2312
1
=
= 32,02 ;
100 S nT 1 100 200
X v = xv Lv = 0,4 100 = 40 ;
X T1 =
X 0v = x0v Lv = 1,2 100 = 120 ;

XT3 =
2
X T 3 % U nT
11 220 2
3
=
= 13,31 ;
100 S nT 3 100 400
U M2 2
400 2 220 2
mT 3 =
= 4,84 ;
S k 3
10000 400 2
= 2 4,84 = 9,68 .
= 2 X dM
X ' dM =
X 0M
Ekvivalentna ema impedansi sistema za direktni i inverzni redosled data je na sl. 3.7b.

j48,02
196
j32,02 1
j40
2
j13,31
j48,02
j32,02
j20
j4,84
j20
j18,15
X dekv = X iekv
j40,02
Sl. 3.7b Ekvivalentna ema impedansi direktnog (inverznog)

redosleda sistema sa sl. 3.7a
Daljim pojednostavljenjem eme sa sl. 3.7b (saimanjem paralelnih grana i transfiguracijom

trougla 1-2-0 u zvezdu) dobijaju se ekvivalentne eme sistema direktnih (inverznih) impedansi,
prikazane na sl. 3.7c.
0
j7,4
j7,4
1
j16,31
j7,4
j20
2
j36,31
j20
IdL
IdD
X dekv = X iekv
j27,4
X dekv = X iekv
Sl. 3.7c Ekvivalentne eme direktnih (inverznih) impedansi, posle

saimanja eme sa sl. 3.7b
Konano, sa poslednje eme sa sl. 3.7c, dobija se da su ekvivalentne impedanse direktnog i

inverznog redosleda za pretpostavljeno mesto kvara:
X dekv = X iekv = 23,02 23 .

Ekvivalentna ema impedansi sistema nultog redosleda data je na sl. 3.7d.
j32,02
j120
j13,31
j60
j9,68
j60
j22,99
X oekv
Sl. 3.7d Ekvivalentna ema impedansi nultog redosleda sistema sa sl. 3.7a
197
Sreivanjem eme sa sl. 3.7d, na slian nain kao to je to uinjeno i kod eme za direktni i
inverzni redosled sa sl. 3.7b, dobijaju se eme na sl. 3.7e.
j4,21
j4,21
1
j21,96
j15,76
j60
j60
2
j81,96
I0L
X 0ekv
I0D
j75,76
X 0ekv
Sl. 3.7e Ekvivalentne eme impedansi nultog redosleda, posle saimanja eme sa sl. 3.7d
Sa poslednje eme sa sl. 3.7e, dobija se da je ekvivalentna impedansa nultog redosleda za

pretpostavljeno mesto kvara:
X 0ekv = 43,58 .
a) Na osnovu izraunatih podataka proraunava se traena struja kvara:
Id = Ii = I0 =
IK = IA
U fr
220 / 3
= j1,418 kA ;
j (2 23 + 43,58)
ekv
Z ekv
+ Z ekv
0
d + Zi
= I d + I i + I 0 = 3 ( j1,418) = j 4,254 kA.
b) Radi odreivanja struje kroz prekidae P1 i P2 potrebno je izraunati simetrine

komponente struja koje u mesto kvara utiu sa leve (L) i desne strane (D). One se raunaju na
osnovu konanih ekvivalentnih ema impedansi za direktni, inverzni i nulti redosled sa sl. 3.7c i
sl. 3.7e koristei pravilo strujnog razdelnika:
27,4
I d = 0,43 ( j1,418) = j 0,61 kA = I iL ;
36,31 + 27,4
36,31
I dD =
I d = 0,57 ( j1,418) = j 0,808 kA = I iD ;
36,31 + 27,4
75,76
I 0L =
I 0 = 0,48 ( j1,418) = j 0,681 kA ;
81,96 + 75,76
81,96
I 0D =
I 0 = 0,52 ( j1,418) = j 0,737 kA .
81,96 + 75,76
I dL =
198
Na kraju mogu se izraunati struje koje teku kroz prekidae P1 i P2 u fazi pogoenoj
kvarom:
I AP1 = I dL + I iL + I 0 L = j 0,61 j 0,61 j 0,681 = j1,901 kA ;

I AP2 = I dD + I iD + I 0 D = j 0,808 j 0,808 j 0,737 = j 2,353 kA
Provera: Mora biti I AP1 + I AP2 = I K = j 4,254 kA .
199
Zadatak 3.8
Jednostavan radijalni elektroenergetski sistem sa sl. 3.8a, izloen je dvofaznom kratkom
spoju sa zemljom na sabirnicama 3.
a) Nacrtati mree simetrinih komponenata i izraunati ekvivalentne impedanse direktnog
(inverznog) i nultog redosleda.
b) Izraunati struje i napone direktnog, inverznog i nultog redosleda pri kvaru na
sabirnicama 3.
c) Izraunati ukupne struje kvara pojedinih faza (A, B, C) kao i struje koje dotiu u mesto
kvara (sabirnice 3) iz napojne mree i preko direktno uzemljenog zvezdita transformatora T2.
d) Nai fazne (UfA, UfB, UfC) i linijske napone (UAB, UBC, UCA) na mestu kvara.
Uticaj potroaa prikljuenih na sabirnice 4 zanemariti. Proraun sprovesti korienjem
relativnih jedinica za SB = 60 MVA i UB1 = 10 kV, pri naponu na mestu kvara U3 = 63 kV. Ostali
podaci o parametrima elemenata sistema dati su na sl. 3.8a.
G
T1
T2
Vod
UB2
UB3
SnG = 60 MVA
SnT1 = 40 MVA
UnG = 10,5 kV
mnT1 = 63/10,5 kV/kV
X"G% = 12 %
XT1% = 10 %
Potroa
UB1
Unv = 60 kV
Zdv = j8,8 /fazi
Z0v = 3 Zdv
SnT2 = 31,5 MVA

mnT2 = 60/10 kV/kV
XT2% = 11 %
Sl. 3.8a Monofazna ema i parametri sistema iz zadatka 3.8
Reenje:
a) Bazni naponi i struje za pojedine delove sistema (1-potroaka strana; 2-vod,
3-generatorska strana) su:
60
= 60 kV;
10
= 577,4 A;
60 10 ,5
= 10 kV;
10 63
= 3,464 kA.
U B1 = 10 kV;
U B 2 = 10
U B 3 = 10
I B1 = 3,464 kA;
I B2
I B3
Impedanse (u r.j.) su:
XG =
2
X G % U nG
SB
12 10,52 60
=
= 0,132 r.j. ;
100 S nG U B2 3 100 60 10 2
2
X T 1 % U nT
10 632 60
1 SB
=
= 0,165 r.j. ;
100 S nT 1 U B2 2 100 40 60 2
S
60
X dv = xdv 2B = 8,8 2 = 0,147 r.j. ;
U B2
60
X 0v = 3 X dv = 0,441 r.j.
X T1 =
200
2
X T 2 % U nT
11 60 2 60
2 SB
=
= 0,21 r.j.
100 S nT 2 U B2 2 100 31,5 60 2
XT 2 =
Mrea direktnih (inverznih) impedansi prikazana je na sl. 3.8b.

1
j0,132
j0,165
j0,147
j0,21 4
Sl. 3.8b Mrea direktnih (inverznih) impedansi sistema sa sl. 3.8a
Ekvivalentne impedanse direktnog i inverznog redosleda, gledano sa mesta kvara su:
X dekv = X iekv = 0,132 + 0,165 + 0,147 = 0,444 r.j.

Mrea nultih impedansi prikazana je na sl. 3.8c.
j0,165
j0,441
j0,21
Sl. 3.8c Mrea nultih impedansi sistema sa sl. 3.8a
Ekvivalentna impedansa nultog redosleda, gledano sa mesta kvara je:

X 0ekv =
(0,165 + 0,441) 0,21 = 0,156 r.j.

0,606 + 0,21
b) Simetrine komponente struje dvofaznog kratkog spoja sa zemljom na sabirnicama 3 su

onda:
U
I d3 =
Z ekv
d +
fr
Z iekv Z 0ekv
Z iekv + Z ekv
0
63 / 60
1,05
=
=
0,444 0,156
j (0,444 + 0,116 )
j 0,444 + j
0,444 + 0,156
= j1,875 r.j. = j1,875 577,4 = j1083 A;

ekv
I i3 =
U fr Z o
ekv
ekv
Zd Zi
+ Zd Z0 + Zi Z0
ekv
ekv
ekv
ekv
1,05 ( j 0,156 )
=
0,444 2 + 2 0,444 0,156
= j 0,488 r. j. = j 0,488 577,4 = j 281,8 A;
201
ekv
I 03 =
ekv
U fr Z i
ekv ekv
Zd Zi
ekv ekv
Zd Z0
ekv ekv
Zi Z0
Zi
ekv
Z0
I i3 = j
0,444
0,488 =
0,156
= j1,388 r. j. = j1,388 577,4 = j801,4 A.

Naponi simetrinih komponenata na mestu kvara ( U fB 2 = U B 2 / 3 = 34,64 kV ) su:
U d3 = U
Z d I d = 1,05 j 0,444 ( j1,875) = 0,2175 r.j. 7,5 kV ;

ekv
fr
U i 3 = Z i I i = j 0,444 ( j 0,488) = 0,2167 r.j. 7,5 kV ;

ekv
U 03 = Z 0 I 0 = j 0,156 ( j1,388) = 0,2165 r.j. 7,5 kV .

ekv
Priblino je U d 3 = U i 3 = U 03 = 7,5 kV.
c) Fazne struje kvara na sabirnicama 3 su:
I A3 1
I = a 2
B3
I C 3 a
1
a
a
1 j1,875 r.j.
0
1 j 0,488 r.j. = ( 2,037 + j 2,084 ) r.j. =

1 j1,388 r.j. (2,037 + j 2,084 ) r.j.
0
0
= ( 1176 + j1203) A = 1682 A / 134,35.

(1176 + j1203) A 1682 A / 45,65
Ukupna struja dvofaznog zemljospoja (Ik2Z = 1682 A) moe se proraunati i korienjem
uproenog izraza iz zadatka 3.3:
0,3514 2 + 0,3514 + 1
k 2 + k +1
= 2,365 3
=
1 + 2k
1 + 2 0,3514
= 2,922 r.j. = 2,922 577,4 = 1687 A
I k 2Z = I k 3 3
gde je:
I k3 =
k=
U fr
X dekv
3
ekv
X 03
=
X dekv
3
1,05
= 2,365 r.j. = 2,365 577,4 = 1365,5 A ;
0,444
0,156
= 0,3514 .
0,444
Razlika u dobijenim rezultatima za struju dvofaznog zemljospoja, kada se koristi priblina

formula i precizniji proraun je samo 5 A (cca 0,3 %).
Raspodela struja simetrinih komponenata dobija se posmatranjem ekvivalentnih ema iz
take a, odakle se vidi da ukupne struje direktnog i inverznog redosleda kompletno dotiu od strane
mree. Znai:
202
I d = I d 3 = j1,875 r.j. = j1083 A ;

23
I 43
d = 0;
I i = I i 3 = j 0,488 r.j. = j 281,8 A ;
23
I i = 0;
43
I 023 ( j 0,606 ) = I 043 ( j 0,21) = I 03 ( j 0,156 ), odakle je

0,156
23
I0 =
I 03 = 0,2574 ( j1,388) = j 0,3573 r.j. = j 0,3573 577,4 = j 206,3 A ;
0,606
0,156
43
I0 =
I 03 = 0,7426 ( j1,388) = j1,0307 r.j. = j1,0307 577,4 = j 595,1 A .
0,21
Onda su raspodele struja pojedinih faza (A, B i C), koje dotiu iz mree (indeks 23) i
potroaa (indeks 43):
23
23
23
I 23
A = I d + I i + I 0 = j1,875 + j 0, 488 + j 0,357 = j1,03 r.j. = j 594,7 A ;
I A = I d + I i + I 0 = 0 + 0 + j1,0315 = j1,0315 r.j. = j 595,6 A .

43
43
43
43
Provera:
43
I A = I 23
A + I A = j 594,7 + j 595,6 = j 0,9 A (treba da bude I A = 0 ).
Uoava se mala greka (od 0,9 A) koja je posledica zaokruivanja rezultata.

2 23
23
23
I 23
B = a I d + aI i + I 0 =
= ( 0,5 j 0,866)( j1,875) + ( 0,5 + j 0,866) ( j 0,488) + j 0,357 = ( 2,044 + j1,052) r.j.;
2 43
43
43
I 43
B = a I d + a I i + I 0 = 0 + 0 + j1,031 = j1,031 r. j.
Provera:
I B 3 = I B + I B = ( 2,044 + j 2,083) r.j. (treba da bude I B 3 = ( 2,037 + j 2,084 ) r.j.) ;
23
43
I C23 = a I d23 + a 2 I i23 + I 023 =
= ( 0,5 + j 0,866) ( j1,875) + ( 0,5 j 0,866) ( j 0,488) + j 0,357 = (2,044 + j1,051) r.j.;
I C43 = a I d43 + a 2 I i43 + I 043 = 0 + 0 + j1,031 = j1,031 r. j.
Provera:
I C 3 = I C23 I C43 = (2,044 + j 2,082 ) r.j. (treba da bude I C 3 = (2,037 + j 2,084 ) r.j.) .
d) Fazni naponi na mestu kvara su:

U
fA3
= U d + U i + U 0 = 3 0,2165 = 0,65 r.j. = 0,65 34,64 = 22,5 kV ;
fB 3
= a U d + aU i + U 0 = 0 ;
203
U fC 3 = aU d + a U i + U 0 = 0 .
2
Napon neutralne take sistema je:

U N = U 0 = 0,2165 r.j. = 7,5 kV = 7,5 kV / 180 .
Provera se moe izvriti primenom uproenih obrazaca iz zadatka 3.4:
3 0,3514
3k
= 34,64
= 21,45 kV (treba da bude 22,5 kV).
2k + 1
2 0,3514 + 1
0,3514
k
= U fr
= 34,64
= 7,15 kV (treba da bude - 7,5 kV).
2k + 1
2 0,3514 + 1
U fA3 = U fr
UN
Uoavaju se neto vee relativne razlike proraunatih vrednosti napona zdrave faze na mestu
kvara, ako se primene uproeni obrasci, nego to je to sluaj kod prorauna struja kvara.
204
Zadatak 3.9
Trofazna transformatorska grupa, formirana od tri monofazna tronamotajna transformatora,
snage 16,67/16,67/5,56 MVA ima sledee karakteristike:
S n = 50 / 50 / 16 ,67 MVA;
U n = 150 / 50 / 16,8 kV/kV/kV;
Sprega Y0/y0/d1; Zvezdita primara (150 kV) i sekundara (50 kV) transformatorske grupe
direktno su uzemljena, ali su zvezdita ostatka mree 50 kV izolovana.
I n = 192 ,5 / 577 ,5 / 573 A/faza;
u k12 = 13 %; u k13 = 20 %; u k 23 = 6 % (sve vrednosti su svedene na snagu 50 MVA);
Otpornosti namotaja se zanemaruju.
Trofazna tronamotajna transformatorska grupa povezana je na mree, ije su subtranzijentne
snage trofaznog kratkog spoja:
Mrea 150 kV: 6000 MVA;
Mrea 50 kV: 1000 MVA;
Mrea 16,8 kV: 500 MVA.
Ekvivalentna nulta reaktansa mree 150 kV je X 0pM = 2 % (svedena na snagu od 50 MVA), dok je
s
ekvivalentna nulta reaktansa mree 50 kV (koja radi sa izolovanim zvezditem) X oM
= .
Koristei sistem relativnih jedinica za SB = 50 MVA; UB1 = 150 kV, odrediti:
a) Bazne vrednosti napona sekundara i tercijera i bazne vrednosti svih struja i impedansi.
b) Vrednosti impedansi (reaktansi) transformatora i uticaja mrea na koje je prikljuena (u
r.j.) i nacrtati ekvivalentne eme mrea direktnog (inverznog) i nultog redosleda, za sluaj kvara na
krajevima sekundara transformatorske grupe.
c) Proraunati struju zemljospoja (u r.j. i A) za kvar na sabirnicama sekundara faze A pri
U = Un = 1,00 r.j., izraunavajui je kao umnoak nominalne struje transformatorske grupe.
d) Izraunati raspodelu struje kvara iz ta. c, odnosno udeo pojedinih namotaja i spoljne
mree, kao i struje koje pri kvaru teku kroz pojedine faze (A, B, C) sva tri namotaja
transformatorske grupe.
Reenje:
a) Za SB = 50 MVA i obeleavajui primar indeksom 1, sekundar indeksom 2 i tercijer
indeksom 3, uz zadatu baznu vrednost napona primara U1B = U np = 150 kV je U 2 B = U ns = 50 kV i
U 3 B = U nt = 16,8 kV, bazne struje i impedanse za primarnu, sekundarnu i tercijernu stranu

transformatora su:
I1B = I nP =
I 2B =
I nS
I 3 B = I nT = 3
S nP
3U nP
S nS
3U nS
50 000
= 192,5 A;
3 150
Z1 B =
U12B 150 2
=
= 450 ;
SB
50
50 000
= 577,5 A;
3 50
Z 2B =
U 22B 50 2
=
= 50 ;
SB
50
Z 3B =
U 32B 16 ,8 2
=
= 5,645 .
SB
50
S nT
3U nT
=3
16 670
= 1719 A;
3 16,8
205
U prethodnoj jednaini za I3B broj 3 ispred razlomka je zbog trostruko manje nominalne
snage tercijera od snage primara i sekundara.
b) Monofazna ekvivalentna ema tronamotajne trofazne tranformatorske grupe, prikazana je

na sl. 3.9a.
jX2
S
P
jX1
Mrea 150 kV
Mrea 50 kV
jX3
T
Mrea 16,8 kV
Sl. 3.9a Monofazna ekvivalentna ema trofazne transformatorske grupe

(zanemarena impedanse praznog hoda) iz zadatka 3.9
Reaktanse transforamtora (izraene u r.j.), koje figuriu na sl. 3.9a su:

1
(u k12 + u k13 u k 23 ) = 1 (0,13 + 0,2 0,06) = 0,135 r.j. ;
2
2
1
1
X 2 = (u k12 + u k 23 u k13 ) = (0,13 + 0,06 0,2 ) = 0,005 r.j. ;
2
2
1
1
X 3 = (u k13 + u k 23 u k12 ) = (0,2 + 0,06 0,13) = 0,065 r.j.
2
2
X1 =
Ekvivalentne impedanse (reaktanse) mrea direktnog (inverznog) redosleda, na koje je

prikljuena transformatorska grupa su:
X dM 1 =
U 12n 1
150 2 1
=
= 0,00833 r.j. ;
S k1 Z1B 6000 450
X dM 2 =
U 22n 1
50 2 1
=
= 0,05 r.j. ;
S k2 Z 2 B 1000 50
X dM 3 =
U 32n 1
16,8 2 1
=
= 0,10 r.j.
S k3 Z 3 B
500 5,645
Ekvivlaentne impedanse mrea nultog redosleda, na koje je prikljuena transformatorska

grupa su:
X 0 M 1 = X 0pM = 0,02 r.j. ;

X 0M 2 = ;
X 0 M 3 = 0.
Ekvivalentne eme mrea simetrinih komponenata sistema direktnog (inverznog) i nultog
redosleda, sa upisanim vrednostima impedansi, prikazane su na sl. 3.9b i sl. 3.9c:
206
Ekvivalentne impedanse mrea simetrinih komponenata sistema, gledano sa mesta kvara

su:
X dekv = X iekv = 0,05 ( 0,005 + 0,1433 0,165) = 0,0295 r.j. ;

X 0ekv = 0,005 + 0,155 0,065 = 0,0408 r.j. ,
gde simbol
oznaava da se vrednosti paralelnih reaktansi sa jedne i druge strane ekvivalentuju.
ZdM1=j0,0083 r.j. P U ZdT1=j0,135 r.j.

P
ZdT2= -j0,005 r.j. V S ZdM2=j0,05 r.j.
Id
ZdM3=j0,1 r.j. T W ZdT3=j0,065 r.j.

T
Id
Id + Id
P
Sl. 3.9b Ekvivalentna ema mree direktnih (inverznih) impedansi sistema, sa sl. 3.9a
Z0M1=j0,02 r.j. P U
Z0T1=j0,135 r.j.
Z0T2= -j0,005 r.j. V
T W Z0T3=j0,065 r.j.
K
Sl. 3.9c Ekvivalentna ema mree nultih impedansi sistema, sa sl. 3.9a
c) Simetrine komponente i ukupna struja zemljospoja faze A na sabirnicama sekundara

transformatorske grupe su:
U fr
1,00
I dA = I iA = I 0 A =
=
= 10,02 10 r.j. = 10 577 = 5770 A ;
2 X dekv + X 0ekv 2 0,0295 + 0,0408
I A = 3I dA = 3I iA = 3I 0 A = 30,06 30 r.j. = 30 577 = 17309 A ;
I B = I C = 0.
d1) Raspodela struja direktnog (inverznog) redosleda (sve apsolutne vrednosti struja su
stvarne, a ne svedene) sa sl. 3.9b je:
I d = I dP + I dT + I dSM = 10 I n = 5770 A = I i .
Udeo mree se izraunava preko jednaina:
207
0,0295I d = 0,05I dSM I dSM = 0,59 I d = 0,59 10 I n = 5,9 I n ,

odakle je:
I dSM = I iSM = 3404,3 A .

Udeo transformatora se izraunava preko jednaina:
I dS = I dP + I dT = I d I dSM = (10 5,9)I n = 4,1I n = 2367 ,5 A ;

I dP 0,1433 = I dT 0,165 I dT = 0,8687 I dP ,
odakle je:
I dP
I dT
I dP
(1 + 0,8687 ) = 4 ,1I n
I dP = 2 ,19 I n = I iP = 1263,6 A
I dT = 1,91I n = I iT = 1102,1 A
d2) Raspodela struje nultog redosleda na mestu kvara izraunava se na slian nain kao i
raspodela struje direktnog (inverznog) redosleda.
Udeo mree:
I 0SM = 0
Udeo transformatora:
I 0P + I 0T = I 0S = I 0 = 10 I nS ;
I 0P 0,155 = I 0T 0,065 ;
I 0P = 2,955I nS = 1705 A ;
I 0T = 7,045I nS = 4065 A .
d3) Struje pojedinih faza namotaja transformatora:

Primar:
Zbog Y-sprege namotaja primara, fazne i linijske struje su iste:
I AP = I dP + I iP + I 0P = (2,19 + 2,19 + 2,955)I nP = 7,33I nP = 7,33 192,5 = 1411 A ;

1
3
+ j 3 2,19 + 2,95 I nP =
I BP = a 2 I dP + aI iP + I 0P = j
2
,
19
+
2
2
2
2
= 0,76 I nP = 0,76 192,5 = 146,3 A;
208
3
j 3 2,19 + 2,95 I nP =
I CP = aI dP + a 2 I iP + I 0P = + j
2
,
19
+
2
2
2
2
= 0,76 I nP = 0,76 192,5 = 146,3 A.
Sekundar:
Poto je i sekundar transformatora spregnut u zvezdu, fazne i linijske struje i ovde su
jednake:
I AS = I dS + I iS + I 0S = (4,1 + 4,1 + 10 )I nS = 18,2 I nS = 18,2 577 = 10501 A ;

1
1
3
3
4,1 + + j
4,1 + 10 I nS =
I BS = a 2 I dS + aI iS + I 0S = j
2
2
2
2
= 5,9 I nS = 5,9 577 = 3404 A;

1
1
3
3
2
4,1 + j
4,1 + 10 I nS =
I CS = aI dS + a I iS + I 0S = + j
2
2
2
= 5,9 I nS = 5,9 577 = 3404 A.
Udeo sekundarne mree:
I ASM = I dSM + I iSM + I 0SM = (5,9 + 5,9 + 0)I nS = 11,8I nS = 11,8 577 = 6808 A ;
1
3
+ j 3 5,9 + 0 I nS =
I BSM = a 2 I dSM + aI iSM + I 0SM = j
5
,
9
+
2
2
2
2
= 5,9 I nS = 5,9 577 = 3404 A;

1
3
j 3 5,9 + 0 I nS =
I CSM = aI dSM + a 2 I iSM + I 0SM = + j
5
,
9
+
2
2
2
= 5,9 I nS = 5,9 577 = 3404 A.

Tercijer:
Struje su u tercijeru fazno pomerene u odnosu na struje primara i sekundara, i to I Td kasni, a
I Ti prednjai za 30 isto induktivnim strujama I dP ( I iP ) i I dS ( I iS ) . Kao i u prethodnim sluajevima,
u proraunima e se dati samo vrednosti modula struja.
Fazne struje (struje u namotajima tercijera spregnutim u trougao):
I TAC = I dT + I iT + I 0T = (1,91 + 1,91 + 7,045)I nT = 10,865 I nT = 10,865 1719 = 18677 A ;
209
3
T
+ j 3 1,91 + 7,045 I nT =
I BA
= a 2 I dT + aI iT + I 0T = j
1
,
91
+
2
2
2
2
= 5,135 I nT = 5,135 1719 = 8827 A;

1
3
T
j 3 1,91 + 7,045 I nT =
I CB
= aI dT + a 2 I iT + I 0T = + j
1
,
91
+
2
2
2
= 5,135 I nT = 5,135 1719 = 8827 A.

Linijske struje:
(
(a
)
a ) + I (a a ) = 0 A ;
(a 1) + I (a 1) = 3I = 3 1,91I
T
I TA = I TAC I BA
= I dT 1 a + I iT (1 a ) = 3I dT = 3 1,91I nT = 5,73 1719 = 9850 A ;
T
T
I BT = I BA
I CB
= I dT
T
I CT = I CB
I TAC = I dT
T
i
T
i
T
d
T
n
= 5,73 1719 = 9850 A .
Raspodela struja kvara grafiki je prikazana na sl. 3.9d.
I CP = 146 A
I BP = 146 A
I AP = 1411 A
1703 A
1703 A
I CS = 3404 A
I BS = 3404 A
I AS = 10501 A
17309 A
B
I ASM = 6808 A
A
17309 A
I CT = 9850 A
C
W
T
I WV = 8827 A
I BT = 0 A
B
V
T
I VU
= 8827 A
I TA = 9850 A
A
U
T
I UW
= 18677 A
Sl. 3.9d Ilustracija raspodele struje kvara pri zemljospoju na sabirnicama sekundara faze A
transforamtorske grupe (sve upisane veliine struja su stvarne, a ne svedene vrednosti)
210
Zadatak 3.10
Elektroenergetski sistem, prikazan na sl. 3.10a izloen je jednofaznom kratkom spoju sa
zemljom (zemljospoju) na sabirnicama 3 (faza A).
a) Pod pretpostavkom da su impedanse direktnog i inverznog redosleda elemenata sistema
jednake, nacrtati mree direktnog (inverznog) i nultog redosleda i upisati njihove vrednosti.
b) Proraunati ekvivalentne impedanse direktnog (inverznog) i nultog redosleda, pri kvaru
na sabirnicama 3, kada se zanemare otpornosti vodova.
c) Proraunati subtranzijentnu struju i snagu kvara pri naponu U3 = 110 kV, kao i napone
zdravih faza.
d) Izvriti proraune iz take c, korienjem uproenih formula iz zadataka 3.3 i 3.4 i
uporediti rezultate.
e) Nai udele u struji kvara iz take c) i to generatora G3 i zbirnog udela generatora G1 i
mree prikljuene na sabirnice 4.
G1
T1
V1
T2
~
15 kV
110 kV
60 kV
V2
V3
3
T3
10 kV
G3
Sl. 3.10a Monofazna ema sistema iz zadatka 3.10

Osnovni podaci o sistemu su:
Generator 1:
S n = 75 MVA;
X d % = X i % = 11,2 %;
Generator 3:
S n = 100 MVA;
X d % = X i % = 10,5 %;
Transformator 1:
S n = 50 MVA;
U n = 15 kV;
r 0.
U n = 10,5 kV;
r 0.
m = 123/15 kV;
X T % = 10 %;
X 0T % = 1,2 X dT %; r 0.
Transformator 2:
S n = 60 MVA;
m = 110 / 60 kV;
X T % = 10 %;
X 0T % = 2,4 X dT %; r 0.
Transformator 3:
S n = 90 MVA;
m = 115/10 ,5 kV;
X T % = 10,5 %;
X oT % = 2,4 X dT %; r 0.
Vod V1:
L1 = 38 km; z dV1 = (0,15 + j 0,4 ) /km; z 0 V1 = (0,3 + j1,6 ) /km. (vazd. vod)
Vod V2:
L2 = 12,1 km; z dV 2 = (0,17 + j 0,2 ) /km; z 0 V 2 = (0,79 + j 0,3) /km. (podz. kabl)
Vod V2:
L3 = 30 km; z dV3 = (0,19 + j 0,4 ) /km; z 0 V3 = (0,34 + j1,6 ) /km. (vazd. vod)
( R4 0. )
Uticaj spoljne mree 60 kV: S 4 = 1000 MVA;
211
Uticaj spoljnih mrea 15 kV i 10 kV se zanemaruje. U proraunima pod ta. b i c, zanemariti

i otpornosti vodova 1, 2 i 3.
Reenje:
a) Proraun impedansi elemenata sistema, svedenih na napon vora 3 (110 kV):
X G 1 =
2
X d1 % U nG
11,2 15 2 123
1
mT 1 =
= 22,59 ;
100 S nG1
100 75 15
X T1 =
2
X T 1 % U nT
10 123 2
1
=
= 30,26 ;
100 S nT 1 100 50
X oT 1 = 1,2 30,26 = 36,31 ;
XT2 =
2
X T 2 % U nT
10 110 2
2
=
= 20,17 ;
100 S nT 2 100 60
X oT 2 = 2,4 20,17 = 48,4 ;
XT3 =
2
X T 3 % U nT
10,5 115 2
3
=
= 15,43 ;
100 S nT 3 100 90
X oT 3 = ;
X U 2
10,5 10,5 2 115
X G 3 = d 3 nG 3 mT 3 =
= 13,89 ;
100 S nG3
100 100 10,5
2
U n24
60 2 110
X M 60 =
mT 2 =
= 12,1 ;
SN4
1000 60
Z dV1 = (5,7 + j15,2 ) ;
Z 0 V1 = (11,4 + j 60,8) ;
Z dV 2 = (2,06 + j 2,42 ) ;
Z 0V 2 = (9,56 + j 3,63) ;
Z dV3 = (5,7 + j12 ) ;
Z 0 V3 = (10,2 + j 48) .
Mrea sistema direktnih (inverznih) impedansi sistema, prikazana je na sl. 3.10b, a mrea
nultih impedansi, na sl. 3.10c. Na sl. 3.10b i sl. 3.10c veliine impedansi su u omima.
1
ZG1 = j22,59
0
ZV1 = 5,7+j15,2
ZT2 = j30,26
2
ZT2 = j20,17 ZM60 = j12,1
ZV2=2,06+j2,42
ZV3=5,7+j12
3
ZT3 = j15,43
ZG3 = j13,89
0
Sl. 3.10b Osnovna mrea impedansi sistema direktnog (inverznog) redosleda sistema sa sl. 3.10a
212
1
Z0V1 = 11,4+j60,8
Z0T1 = j36,31
Z0T2 = j48,4
Z0V2=9,56+j3,63 Z0V3=10,2+j48
Sl. 3.10c Osnovna mrea impedansi sistema nultog redosleda sistema sa sl. 3.10a
b1) Proraun ekvivalentne impedanse direktnog (inverznog) redosleda.

Transfiguracija trougla 123 u zvezdu (otpori vodova se zanemaruju) svodi emu impedansi
direktnog (inverznog) redosleda na emu prikazanu na sl. 3.10d, a saimanjem paralelnih grana Z10
i Z20 na emu datu na sl. 3.10e. Vrednosti impedansi pojedinih grana zvezde dobijene
transfiguracijom trougla 123 su:
15,2 2,42
15,2 2,42
=
= 1,242 ;
15,2 + 2,42 + 12
29,62
15,2 12
=
= 6,16 ;
29,62
2,42 12
=
= 0,981 .
29,62
X Z1 =
XZ2
X Z3
j52,85
0
j1,242
j54,092
j6,16
j0,981
j32,27
j38,43
3
j29,32
0
Sl. 3.10d Mrea sistema impedansi direktnog (inverznog) redosleda posle transfiguracije
trougla 123 na sl. 3.10b u zvezdu 123Z, pri zanemarenju otpora vodova
Ekvivalentovanjem dveju paralelnih grana Z0 dobija se reaktansa

X Z0 =
54,092 38,43
= 22,468 .
54,092 + 38,43
213
0
Z
j22,468
IdG1+M4
j0,981
IdG3
j29,32
j23,449
Sl. 3.10e Mrea sistema impedansi direktnog (inverznog) redosleda posle
ekvivalentovanja paralelnih grana na sl. 3.10d
Ekvivalentovanjem paralelnih grana 30 i 3Z0 dobija se konana vrednost ekvivalentne

direktne (inverzne) reaktanse pri kvaru na sabirnicama 3:
X dekv = X iekv =
23,449 29,32
= 13,03 .
23,449 + 29,32
b2) Proraun ekvivalentne impedanse nultog redosleda (sl. 3.10f i 3.10g):

Transfiguracija trougla 123 sa sl. 3.10c u zvezdu daje:
60,8 3,63
60,8 3,63
=
= 1,963 ;
60,8 + 3,63 + 48
112,43
60,8 48
=
= 25,958 ;
112,43
3,63 48
=
= 1,55 .
112,43
X 0Z1 =
X 0Z 2
X 0Z 3
0 j36,31
j1,963
j38,273
j25,98
j1,55
j48,4
j74,38
Sl. 3.10f Mrea sistema impedansi nultog redosleda, posle transfiguracije

trougla 123 na sl. 3.10c u zvezdu 123Z, pri zanemarenju otpora vodova
Ekvivalentovanje paralelnih grana Z10 i Z20 daje zamensku reaktansu grane Z0 na

sl. 3.10g:
X 0Z 0 =
38,273 74,358
= 25,268 .
38,273 + 74,358
214
0
I0GA+M4
j25,268
j1,55
Sl. 3.10g Mrea sistema impedansi nultog redosleda, posle

ekvivalentovanja paralelnih grana na sl. 3.10f
Ekvivalentovanje rednih grana 0Z i Z3 sa sl. 3.10g daje konanu vrednost ekvivalentne nulte
impedanse pri kvaru na sabirnicama 3:
X 0ekv = 25,268 + 1,55 = 26,82 .
c) Struja i snaga jednofaznog zemljospoja na sabirnicama 3 su:
I d 3 = I i 3 = I 03 =
U
Z ekv
d
fr 3
ekv
Zi
Z ekv
0
110 / 3
= j1,201 kA = 1,201 kA / 90 ;
2 j13,03 + j 26,82
I k1Z = 3I d 3 = 3,603 kA / 90 ;
S k1Z = 3U 3 I k1Z = 3 110 3,603 kA / 90 = 686,44 MVA / 90 .
*
Naponi zdravih faza (B i C) na mestu kvara su:

U
fB 3
= a 2U
fC 3
= aU
fr 3
ekv
a 2 Z ekv
+ Z ekv
d + aZ i
0 I d3 = U
fr 3
/ 240 Z i
ekv
+ Z 0ekv I d 3 =
= 63,51 / 240 + ( j13,03 j 26,82 ) ( j1,201) = 31,755 j 55,001 16,56 =

= 48,31 j 55,001 = 73,2 kV / 248,7;
fr 3
aZ d + a Z i
ekv
ekv
+ Z 0 I d3 = U
ekv
fr 3
/ 120 Z i
ekv
+ Z 0 I d3 =
ekv
= 63,51 / 120 + ( j13,03 j 26,82 ) ( j1,201) = 31,755 + j 55,001 16,56 =

= 48,31 + j 55,001 = 73,2 kV / 131,3 .
d) Za potrebe priblinog prorauna potrebno je najpre izraunati struju trofaznog kratkog

spoja:
I k3 =
fr 3
ekv
Zd
110 / 3
= j 4,874 kA.
j13,03
Za k = X 0ekv X dekv = 26,82 13,03 = 2,0582, po priblinim formulama iz zadataka 3.3 i 3.4
dobija se:
I k1Z = I k 3
3
3
= 4,874
= 3,603 kA (isti rezultat kao i napred);
2+k
2 + 2,0582
215
2,0582 2 + 2,0582 + 1
k 2 + k +1
2,701
= 3 63,51
= 110
= 73,21 kV ,
2+k
2 + 2,0582
4,0582
(takoe isti rezultat kao u prethodnom proraunu).
U fB 3 = 3U fr 3
e) Raspodela struje kvara

Sa sl. 3.10e dobija se raspodela struja direktnog i inverznog redosleda:
23,449
23,449
I d3 =
( j1,201) = j 0,533 kA ;
23,449 + 29,32
23,449 + 29,32
29,32
29,32
= I iG1 + M 4 =
I d3 =
( j1,201) = j 0,668 kA .
23,449 + 29,32
23,449 + 29,32
I dG3 = I iG3 =
I dG1 + M 4
Sa sl. 3.10g dobija se raspodela struja nultog redosleda:
I 0G3 = 0 ;
I 0G1 + M 4 = I 03 = j1,201 kA .
Prema tome odgovarajui udeli u ukupnoj struji jednofaznog zemljospoja u taki 3 su:
I Gk13Z = I dG3 + I iG3 + I 0G3 = j 0,533 j 0,533 + 0 = j1,066 kA ;

I Gk11Z+ M 4 = I dG1 + M 4 + I iG1 + M 4 + I 0G1 + M 4 = j 0,668 j 0,668 + j1,201 = j 2,537 kA .
G +M 4
(Provera: I k13Z + I k11Z

G
= j1,066 j 2,537 = j 3,603 kA = I k1Z ).
216
Zadatak 3.11
Za mreu prikazanu na sl. 3.11a izraunati struju direktno uzemljenog zvezdita generatora
G3 pri jednofaznom kratkom spoju sa zemljom (k1Z) na sabirnicama 3. Kolika je ova struja ako se
zvezdite generatora G3 uzemlji preko prigunice ija je induktivni otpor sveden na naponski nivo
500 kV, Xp = 10 .
Napomena: Fazni napon na mestu kvara pre kvara je U fr = 500 / 3. Ostali podaci o elementima
sistema, neophodni za proraune, dati su ispod sl. 3.11a.
G1
T1
V13
T3
G3
V12
G2
T2
T4
V23
G4
k1Z
X d % = X i % = 15 %,
G1:
Sn = 1000 MVA,
Un = 15 kV,
G2:
Sn = 1000 MVA,
Un = 15 kV,
G3:
Sn = 500 MVA,
Un = 13,8 kV,
G4:
T1 :
T2 :
T3 :
T4 :
V12:
V13:
V23:
Sn = 750 MVA,
Sn = 1000 MVA,
Sn = 1000 MVA,
Sn = 500 MVA,
Sn = 750 MVA,
Unv = 500 kV,
Unv = 500 kV,
Unv = 500 kV,
Un = 13,8 kV,
X0% = 10 %.
mT = 15/500 kV/kV, XT% = 10 %.
mT = 15/500 kV/kV, XT% = 10 %.
mT = 13,8/500 kV/kV, XT% = 11 %.
mT = 13,8/500 kV/kV, XT% = 12 %, X0% =100 %, Xd% = .
Xdv = 50 , X0v = 150 .
Xdv = 40 , X0v = 100 .
Xdv = 40 , X0v = 100 .
X d % = X i % = 25 %,
X d % = X i % = 20 %,
X d % = X i % = 30 %,
X0% = 7 %.
X0% = 10 %.
X0% = 12 %.
Sl. 3.11a Jednpolna ema i osnovni podaci sistema iz zadatka 3.11
Reenje:
2
1 % U nG
X dG
15 15 2 500 2
1 1
1 =
X dG
=
= 37,5 ;
100 S nG1 mT21 100 1000 15 2
2 =
X dG
3
X dG
2
2 % U nG
X dG
25 15 2 500 2
2 1
=
= 62,5 ;
100 S nG 2 mT2 2 100 1000 15 2
2
3 % U nG
X dG
20 13,8 2 500 2
3 1
=
=
= 100 ;
100 S nG 3 mT2 3 100 500 13,8 2
X 0G 3
2
X oG 3 % U nG
12 13,8 2 500 2
3 1
=
=
= 60 ;
100 S nG 3 mT2 3 100 500 13,8 2
2
4 % U nG
X dG
30 13,82 500 2
4 1
=
= 100 ;
100 S nG 4 mT2 4 100 750 13,8 2
4 =
X dG
X T1
217
2
X T 1 % U nT
10 500 2
1
=
=
= 25 ;
100 S nT 1 100 1000
XT2 =
2
X T 2 % U nT
10 500 2
2
=
= 25 ;
100 S nT 2 100 1000
XT3 =
2
X T 3 % U nT
11 500 2
3
=
= 55 ;
100 S nT 3 100 500
XT4 =
2
X T 4 % U nT
12 500 2
4
=
= 40 ;
100 S nT 4 100 750
X 0 T 4 =
2
X 0 T 4 % U nT
4
100
S nT 4
100 500 2
=
= 333,33 .
100 750
Ekvivalentna ema impedansi direktnog i inverznog redosleda, data je na sl. 3.11b.

j37,5
j25
j40
j55
j100
j40
j100
j50
j62,5
j25
j40
X dekv = X iekv

Daljim sreivanjem gornje eme sa sl. 3.11b dobijaju se eme prikazane na sl. 3.11c.
j62,5
j15,38
j12,31 3 j73,56
j87,5
j56,64 3
j73,56
j15,38
X dekv = X iekv
Sl. 3.11c Ekvivalentne eme impedansi direktnog (inverznog)

redosleda posle saimanja sistema sa sl. 3.11b
X dekv = X iekv
218
Sa poslednje eme sa sl. 3.11c dobijaju se ekvivalentne reaktanse direktnog i inverznog

redosleda gledano otono sa mesta kvara:
X dekv = X iekv = 32 .
Ekvivalentna ema impedansi nultog redosleda data je na sl. 3.11d.
j25
j100
j55
j60
j150
j25
j40/2=j20
j100
2
X 0ekv
j333,33
Sl. 3.11d Ekvivalentna ema impedansi nultog redosleda sistema sa sl. 3.11a
U prethodnoj emi pretpostavljeno je da su impedanse rasipanja primarnog i sekundarnog

namotaja transformatora T4 jednake polovini ukupne impedanse rasipanja transformatora.
Sreivanjem eme sa sl. 3.11d dobijaju se eme na sl. 3.11e.
j25 1 j42,86
3
j28,57
j25
j42,86
2
j115
I0DG3
j353,33
X 0ekv
j62,5
j86,76
I0D
X 0ekv
Sl. 3.11e Ekvivalentne eme impedansi nultog redosleda posle saimanja eme sa sl. 3.11d
Konano se sa sl. 3.11e dobija da je ekvivalentna reaktansa nultog redosleda, gledano sa

mesta kvara:
X 0ekv = 36,33 .
Na osnovu izraunatih ekvivalentnih impedansi direktnog, inverznog i nultog redosleda
mogu se izraunati simetrine komponente struje kvara:
Id = Ii = I0 =
219
U fr
ekv
Zd
ekv
Zi
ekv
Z0
500 / 3
= j 2,877 kA.
j (2 32 + 36,33)
Za struju zvezdita generatora G3 merodavna je struja nultog redosleda kroz granu sa tim
generatorom. Koristei pravilo strujnog razdelnika moe se odrediti ta struja, kao:
I 0D =
I 0 DG3
62,5
I 0 = 0,419 ( j 2,877 ) = j1,205 kA ;
62,5 + 86,76
353,33
=
I 0 D = 0,754 ( j1,205) = j 0,909 kA.
353,33 + 115
Struja koja tee kroz zvezdite je onda:
I NG3 = 3I 0 DG3 = 3 ( j 0,909) = j 2,727 kA.

Dodavanjem prigunice u zvezdite generatora G3 menja se samo deo eme mree nultih
impedansi sa sl. 3.11e desno od kvara, kako je to pokazano na sl. 3.11f.
j115
j62,5
j353,33
3j10
I0DG3
X 0ekv
Sl. 3.11f Ekvivlaentna ema sistema nultih impedansi kada se zvezdite generatora G3 sa
sl. 3.11a, uzemlji preko prigunice, ija je reaktansa 10
Sreivanjem eme sa sl. 3.11f dobija se ema na sl. 3.11g.
j62,5
j102,81
I0D
X 0ekv
Sl. 3.11g Konana ekvivalentna ema sistema nultih impedansi, posle

saimanja osnovne eme sa sl. 3.11f
Sa prethodne eme na sl. 3.11g dobija se da je, posle prikljuenja prigunice, reaktanse od
10 , ekvivalentna nulta reaktansa sistema:
220
X 0ekv = 38,87 .
Struja zvezdita generatora G3 dobija se na isti nain kao i za sluaj direktnog uzemljenja
zvezdita generatora G3:
Id = Ii = I0 =
U fr
ekv
Zd
ekv
Zi
ekv
Z0
500 / 3
= j 2,806 kA ;
j (2 32 + 38,87 )
62,5
I 0 = 0,378 ( j 2,806 ) = j1,061 kA ;
62,5 + 102,81
353,33
I 0 DG3 =
I 0 D = 0,709 ( j1,061) = j 0,752 kA ;
353,33 + 145
I NG3 = 3I 0 DG3 = 3 ( j 0,752 ) = j 2,257 kA .
I 0D =
Na osnovu proraunatih vrednosti uoava se da se posle uzemljenja zvezdita generatora G3

preko prigunice reaktanse
X p = 10
13,8
= 0,276 ,
500
struja njegovog zvezdita, u odnosu na sluaj kada je zvezdite direktno uzemljeno, smanjuje za
17,24 %.
221
Zadatak 3.12
Za dati elektroenergetski sistem prikazan monofazno na sl. 3.12a moduo struje po vodu 2-3,
u fazi pogoenoj kvarom pri jednofaznom kratkom spoju na sabirnicama 3 je I23 = 1,4 kA.
Izraunati struju kvara i struju po pojedinim fazama voda 2-3 u sluaju dvofaznog kratkog spoja bez
zemljospoja na sabirnicama 3.
Napon na mestu kvara pre kvara je jednak nominalnom naponu voda. Zanemariti prethodni
radni reim. Ostali podaci o sistemu dati su na sl. 3.12a.
4
1
T2
2
3
3
S'k3 = 10000 MVA
T1
XdM1 = ?
pri UM2 = 400 kV
XiM1 = XdM1
XiM2 = XdM2
2
1
X0M1 = 2XdM1
X0M2 = 2XdM2
SnT1 = 2100 MVA
mT1 = 220/110 kV/kV
XT1% = 11 %
Unv = 220 kV
Lv = 80 km
xv = 0,41 /km
X0v = 1,2 /km
Sn12 = 200 MVA

mT2 = 400/220/33 kV/kV/kV
X12% = 12 %, X13% = 15 %
X23% = 9 %
Reenje:
2
X T 1 % U nT
11 220 2
1
X T1 =
=
= 26,62 ;
100 S nT 1 100 200
X v = xv Lv = 0,41 80 = 32,8 ;
X 0v = x0v Lv = 1,2 80 = 96 ;
X 12 =
2
X 12 % U nT
12 220 2
2
=
= 29,04 ;
100 S nT 2 100 200
X 13 =
2
X 13 % U nT
15 220 2
2
=
= 36,3 ;
100 S nT 2 100 200
X 23 =
2
X 23 % U nT
9 220 2
2
=
= 21,78 ;
100 S nT 2 100 200
1
( X 12 + X 13 X 12 ) = 21,78 ;
2
1
X 2 = ( X 12 + X 23 X 13 ) = 7,26 ;
2
1
X 3 = ( X 13 + X 23 X 12 ) = 14,52 ;
2
U2
1
400 2 220 2
2 = M2 2 =
X dM
= 4,84
S k 3 mnT 10000 400 2
;
X1 =
222
2 = 9,68 .
X 0 M 2 = 2 X dM
U cilju odreivanja struja kvara kod dvofaznog kratkog spoja potrebno je na osnovu struje
po vodu 2-3 za sluaj jednofaznog kratkog spoja izraunati nepoznate parametre mree vezane na
transformator T1.
Ekvivalentna ema tog sistema za direktni i inverzni redosled data je na sl. 3.12b.
jX'dM1
jXT1
jXv1
j26,62
j32,8
jX12
jX'dM2
j29,04
j4,84
ekv
Z ekv
j33,88
d = Zi
j59,42

Uvoenjem smene X dL = 59,42 + X dM 1 za ekvivalentnu impedansu direktnog i inverznog
redosleda dobija se izraz:
Z d = jX dekv = j
ekv
33,88 X dL
= jX i .
33,88 + X dL
Ekvivalentna ema impedansi sitema za nulti redosled je data na sl. 3.12c.
jXT1
jX0v1
j26,62
j32,8
jX1
jX2
j7,26
j21,78
ekv
Z0
jX3
jX0M2
j9,68
j14,52
Sl. 3.12c Ekvivalentna ema impedansi nultog

Na osnovu gornje eme dobija se ekvivalentna impedansa nultog redosleda za kvar na

sabirnicama 3, ija je vrednost:
Z 0 = jX 0ekv = j17,19 .
ekv
Simetrine komponente struje kvara za sluaj jednofaznog kratkog spoja na sabirnicama 3

su:
Id = Ii = I0 =
223
U fr
ekv
Zd
ekv
Zi
ekv
Z0
220 / 3
.
33,88 X dL
2 j
+ j17,19
33,88 + X dL
Direktna i inverzna komponenta struje kvara koje sa leve strane utiu u mesto kvara su
jednake i date su izrazom.
I dL =
X dD
33,88
220 / 3
Id =
= I iL
X dL + X dD
33,88 + X dL 2 j 33,88 X dL + j17,19
33,88 + X dL
Ovo su ujedno izrazi za direktnu i inverznu komponentu struje po vodu 2-3. Nulta
komponenta struje kvara koja sa leve strane utie u mesto kvara, odnosno nulta komponenta struje
voda 2-3, jednaka je nuli pa se prema tome za struju faze pogoene kvarom (faza A) voda 2-3
dobija vrednost:
I A23 = I dL + I iL + I 0 L = 2 I dL
Po uslovu zadatka vrednost modula struje IA23 je 1,4 kA pa se dalje dobija jednakost
I A23 = 2
33,88
220 / 3
= 1,4 kA ,
33,88 + X dL 2 j 33,88 X dL + j17,19
33,88 + X dL
odnosno:
I A23 = 2
33,88 220 / 3
= 1,4 kA .
2 33,88 X dL + 17,19 (33,88 + X dL )
U gornjoj jednaini jedina nepoznata veliina je XdL pa se sreivanjem izraza u imeniocu

dobija njeno reenje, koje za XdL daje vrednost:
X dL = 65,51 .
1 , kao:
Konano, dobija se i vrednost za X dM
1 = X dL 59,42 = 6,09 .
X dM
Sada se moe izraunati i vrednost ekvivalentne impedanse direktnog i inverznog redosleda,
gledano sa mesta kvara:
Z d = jX dekv = j
ekv
33,88 65,51
= j 22,33 = jX iekv .
33,88 + 65,51
224
Za sluaj dvofaznog kratkog spoja bez zemljospoja, mogu se dalje izraunati simetrine
komponente struje kvara:
Id =
U fr
ekv
Zd
ekv
Zi
220 / 3
= j 2,844 kA = I i ; I 0 = 0.
2 j 22,33
Direktna komponenta struje koja u mesto kvara utie sa leve strane (direktna komponenta
struje voda) je:
I dL =
X dD
33,88
Id =
( j 2,844 ) = j 0,969 kA = I iL .
X dL + X dD
65,51 + 33,88
Konano, struje pojedinih faza voda 2-3 pri dvofaznom kratkom spoju na sabirnicama 3 su:
I A23 1
I = a 2
B 23
I C 23 a
1
a
a2
1 I dL 1
1 I iL = a 2
1 I 0 L a
1
a
a2
1
1
1
0,969 0
j 0,969 = 1,678 kA.
0 1,678
225
Zadatak 3.13
Struja zemljospoja Iz na sabirnicama srednjeg napona (SN) razvodne stanice RS, napajane iz
TS VN/SN preko tri trofazna identina kabla poveanog preseka (tzv. fidera) sa sl. 3.13a,
ograniena je po intenzitetu (modulu) na 750 A putem takozvanog niskoomskog uzemljenja. Na
osnovu poznatog izraza za vezu izmeu ukupne struje zemljospoja i njenih simetrinih
komponenata za istu fazu (A), skicirati vektorske dijagrame simetrinih komponenata struja kroz
mesto kvara za sve tri faze, a zatim na osnovu raspodele tih komponenata nai i uneti intenzitete i
smerove struja za sve tri faze u svim sa takom () naznaenim delovima kola SN, uvaavajui
injenicu, da je direktna impedansa malog transformatora za uzemljenje TU neuporedivo vea od
odgovarajue impedanse monog energetskog transformatora TE, zajedno sa napojnom mreom
visokog napona.
Napomena: Impedanse sabirnica prema impedansama ostalih elemenata su zanemarljive.
Primedba: Mogue je raditi sa modulima i smerovima, jer se pokazuje da su sve fazne struje ili u
fazi ili protivfazne. Uticaj predoptereenja lako se po potrebi nadodaje metodom superpozicije.
VN mrea
Faze
CBA
TE
TU
IZ
ZU
Niskoomsko
uzemljenje
fideri SN
Sl. 3.13a Trofazna ema razvodne stanice iz zadatka 3.13
Reenje:
Na mestu kvara vae jednaine:
I ZA = I d + I i + I 0 = 750 A, odnosno I d = I i = I 0 = 250 A ;
(
)
= (a + a + 1)I
I B = a2 I d + aI i + I 0 = a2 + a + 1 I d = 0 ;
I C = aI d + a2 I i + I 0
=0.
RS
226
Ekvivalentne eme sistema po fazama i simetrinim komponentama (d, i, 0) prikazane su na

sl. 3.13b.
- faza (A)
250
166,66
83,33
83,33
83,33
(di)
83,33
83,33
250
83,33
(0)
250
166,66
83,33
83,33
250
- faza (B)
a2250
a283,33
a2166,66
a283,33
(d)
a283,33
a2250
83,33
a 83,33
83,33
a250
a166,66
a83,33
(0)
a83,33
250
166,66
a83,33
(i)
83,33
83,33
250
a250
a83,33
- faza (C)
a250
a83,33
a166,66
a83,33
(d)
a83,33
a250
83,33
a83,33
a2250
2
a 166,66
(i)
83,33
a283,33
a283,33
83,33
(0)
250
166,66
83,33
250
a2250
2
a283,33
a 83,33
Sl. 3.13b Ekvivalentna ema sistema sa sl. 3.13a po fazama (A, B, C) i simetrinim
komponentama (d, i, 0)
227
Direktnim sabiranjem pojedinih komponenata struja za svaku fazu i svako mesto u sistemu
sa prethodnih slika, lako se nalaze ukupne fizike struje. Raspodela struja predstavljena je na
sl. 3.13c.
250
250
500
250
250 250
250
250
0
250
250
0
250
250
250
0
250
750
500
750
250
0
250
0
250
Sl. 3.13c Raspodela struja po fazama elemenata razvodne stanice sa sl. 3.13a
228
Zadatak 3.14
Na kom rastojanju L od sabirnica 1 na vodu V1 sistema sa sl. 3.14a bi trebalo da se desi
jednofazni kratki spoj da bi intenzitet tranzijentne struje kvara dostigao ekstremnu vrednost. O kom
ekstremumu se radi?
Napomena: Za vrednost napona na mestu kvara, pre kvara, uzeti nominalni napon voda.
1
G
V2
S'k3 = 10000 MVA

pri UM = 220 kV
XiM = XdM
X0M =2XdM
V1
Unv = 220 kV
Lv = 200 km
xv = 0,4 /km
X0v = 3xv

UnG1 = 15,75 kV
mT = 15,75/231 kV/kV
X'dG% = XiG% = 25 %
XT1% = 12 %
Reenje:
Impedanse sistema svedene na naponski nivo 220 kV su:
X G =
2
X G % U nG
1
25 15,75 2 2312
=
= 33,35 ;
100 S nG mT2 100 2 200 15,752
2
X T % U nT
12 2312
=
= 16,01 ;
100 S nT 100 2 200
X v = xv Lv = 0,4 200 = 80 ;
X 0v = 3 X v = 240 ;
XT =
XM
220 2
U M2
=
=
= 4,84 ;
S k 3 10000
X 0 M = X M = 9,68 .
Ekvivalentna ema sistema direktnog i inverznog redosleda data je na sl. 3.14b.

j80
1
0
j33,35 j16,01
j49,36
j4,84
jXL
j80-jXL
3
Zd = Zi
ekv
ekv
Sl. 3.14b Ekvivalentna ema direktnih (inverznih) impedansi sistema sa sl. 3.14a
229
Transfiguracijom trougla 0-1-2 sa sl. 3.14b u zvezdu dobija se ema sa sl. 3.14c.
0
j1,78
j2,88 2
1 j29,42
jXL
j80-jXL
3
ekv
ekv
Zd = Zi
Sl. 3.14c Ekvivalentna ema sistema direktnih impedansi posle

transfiguracije trougla 0-1-2 na sl. 3.14b u zvezdu
Ekvivalentna impedansa direktnog i inverznog redosleda u funkciji od induktivnog otpora

dela voda nepoznate duine L sa sl. 3.14c je:
Zd = j
ekv
(29,42 + X L ) (82,88 X L ) +
29,42 + X L + 82,88 X L
j1,78 = j 0,0089 X L2 + 0,476 X L + 23,49 = Z i .

ekv
Ekvivalentna ema sistema nultog redosleda data je na sl. 3.14d.

j240
1
0
j16,01
j9,68
j3XL
j240-j3XL
3
ekv
Z0
Sl. 3.14d Ekvivalentna ema nultih impedansi sistema sa sl. 3.14a
Transfiguracijom trougla 0-1-2 sa sl. 3.14d u zvezdu dobija se ema na sl. 3.14e:
Ekvivalentna impedansa nultog redosleda u funkciji od reaktanse dela voda nepoznate
duine L je:
Z0 = j
ekv
(14,46 + 3 X L ) (248,74 3 X L ) +
14,46 + 3 X L + 248,74 3 X L
j 0,58 = j 0,0342 X L2 + 2,67 X L + 14,25 .
230
0
j0,58
j8,74
1 j14,46
j3XL
j240-j3XL
3
ekv
Z0
Sl. 3.14e Ekvivalentna ema nultih impedansi posle transfiguracije

trougla 0-1-2 sa sl. 3.14d u zvezdu
Struja jednofaznog kratkog spoja je onda:

I k1Z = 3
U fr
Zd + Zi
ekv
ekv
+ Z ekv
0
ekv
odnosno posle zamene prethodnih izraza za

veliine XL.
I k1Z = 3
= 3
2 j
ekv
i Z0
dobija se izraz, koji je funkcija od
U fr
0,0089 X L2
0,052 X L2
ekv
Zd , Zi
) (
+ 0,476 X L + 23,49 + j 0,0342 X L2 + 2,67 X L + 14,25
U fr
+ 3,622 X L + 61,23
)=
),
Nalaenje ekstremne vrednosti modula struje Ik1Z svodi se na nalaenje ekstremne vrednosti
modula imenioca u izrazu za struju Ik1Z, izjednaavanjem sa nulom njegovog prvog izvoda po XL:
0,052 X L2 + 3,622 X L + 61,23

= 0,
X L
odakle je:
2 0,052 X L + 3,622 = 0,
odnosno:
XL =
3,622
= 34,827 .
2 0,052
Poto se ekstremna vrednost modula imenioca dobija za X L = 34,827 , to je traena

duina voda:

L=
231
X L 34,827
=
= 87,067 km.
xv
0,4
2
Imajui u vidu znak lana uz X L u imeniocu izraza za Ik1Z, za kvar koji se desio na
rastojanju L = 87,067 km od sabirnica 1 ima se maksimalna vrednost modula imenioca u izrazu za
struju kvara, odnosno minimalna vrednost modula struje kvara.
Struja jednofaznog kratkog spoja za kvar na rastojanju L = 87,067 km od sabirnica 1 je
onda:
220 / 3
min
I k1Z = 3
= j 3,0655 kA .
j 0,052 34,827 2 + 3,622 34,827 + 61,23
232
Zadatak 3.15
Za dati trofazni, monofazno prikazani sistem na sl. 3.15a ispitati da li e u sluaju
jednofaznog kratkog spoja na kraju voda doi do iskljuenja generatorskih prekidaa P (kao jedinih
sa te strane kvara) ako su prekostrujni releji, prikljueni na sekundare strujnih transformatora
(100/5 A/A) u sve tri faze podeeni da reaguju tek na struje koje odgovaraju primarnim strujama
veim za 20 % od nominalnih struja generatora.
Radi dobijanja najmanjih struja pri kratkom spoju, pretpostaviti praktino neoptereene
maine (tranzijentnu direktnu, a time i priblino i inverznu reaktansu mree nai iz zadatog udela u
tranzijentnoj trofaznoj snazi kratkog spoja na sabirnicama i nominalnog napona na njima).
Svi podaci o elementima sistema, neophodni za proraune, dati su ispod sl. 3.15a.
P
U fr = 60 / 3 kV
Yd5
~
S'k3 = 60 MVA
pri
P
U
=
nm 20 kV
~
SnT1 = 2 MVA
Unv = 60 kV
SnG = 21 MVA
mnT1 = 6,3/63 kV/kV Lv = 100 km
UnG = 6,3 kV
X'dG% = XiG% = 35 % XT1% = 9 %
xv = 0,4 /km
X0v = 1,3 /km
SnT2 = 2 MVA
mnT2 = 60/20 kV/kV
XT2% = 9 %
X0% = 100 %
Sl. 3.15a Monofazna ema i parametri elemenata sistema iz zadataka 3.15
Reenje:
Direktna (inverzna) reaktansa jednog generatora svedena na stranu voda gde se dogodio
kvar je:
2
2
X % U nG
35 6,32 63
1 1
=
X G 1 = dG
= 1389,15 .
100 S nG1 mT 1 100 1 6,3
Reaktansa transformatora T1 posmatrana sa strane vieg napona je:

X T1 =
2
X T 1 % U nT
9 632
1
=
= 178,605 .
100 S nT 1 100 2
Direktna reaktansa voda je:

X v = Lxv = 100 0,4 = 40 .
Nulta reaktansa voda je:
X 0v = Lx0v = 100 1,3 = 130 .
Reaktansa transformatora T2 posmatrana sa mesta kvara (sa strane vieg napona) je:
XT 2
233
2
9 60 2
X T 2 % U nT
2
=
=
= 162 .
100 S nT 2 100 2
Reaktansa magneenja transforamtora T2 je:

X 0 =
2
X 0 % U nT
2
100
S nT 2
100 60 2
= 1800 .
100 2
Reaktansa mree svedena na stranu kvara je:
Xm =
2
U nm
20 2
mT2 2 =
S k 3
60
60
= 60 .
20
Na osnovu sraunatih podataka mogu se nacrtati ekvivalentne eme simetrinih

komponenata za direktni, inverzni i nulti sistem. Ekvivalentna ema inverznog sistema identina je
sa ekvivalentnom emom direktnog sistema poto su im reaktanse elemenata iste. Ekvivalentna
ema direktnog (inverznog) sistema prikazana je na sl. 3.15b.
j1389,15
j178,605
j40
j162
j60
j1389,15
Ud-Ufr
Sl. 3.15b Ekvivalentna ema impedansi direktnog (inverznog) redosleda

sistema sa sl. 3.15a
Saimanjem reaktansi dobija se ekvivalentna jednostavnija ema prikazana na sl. 3.15c,

odakle se lako nalaze direktna (inverzna) reaktansa sistema posmatrana otono sa mesta kvara.
j913,18
IdL
j222
Ud-Ufr
Sl. 3.15c Ekvivalentna ema sistema direktnih (inverznih) impedansi posle

ekvivalentovanja paralelenih i rednih elemenata na sl. 3.15b
Ona iznosi:
Zd = Zi
ekv
ekv
j 913,18 j 222
= j178,8 .
j 913,18 + j 222
Homopolarna (nulta) ekvivalentna ema sistema ima izgled kao na sl. 3.15d.
234
j178,60
j130
j81
j1800
U0
Sl. 3.15d Ekvivalentna ema nultih impedansi za sistem sa sl. 3.15a
Prostija ema sistema nultih impedansi, dobijena ekvivalentovanjem impedansi rednih

elemenata sa sl. 3.15d, prikazana je na sl. 3.15e, odakle je:
j308,6
j1881
U0
Sl. 3.15e Ekvivalentna ema nultih impedansi, posle ekvivalentovanja

rednih elemenata sa sl. 3.15d
Z0 =
ekv
j 308,60 j1881
= j 265 .
j 308,60 + j1881
Nulta, direktna i inverzna struja jednofaznog kratkog spoja na mestu kvara su jednake i
iznose:
I0 = Id = Ii =
U/ 3
Z ekv
0
Z ekv
d
Z iekv
60 / 1,73
= j 55,7 A .
j 265 + 2 j178,8
Direktna komponenta struje kratkog spoja koja tee od strane generatora nalazi se iz
jednaine:
Z ekv
d I d = Z dL I dL ,
odakle je
I dL =
Zd Id
j178,8 ( j 55,7 )
=
= j10,9 A .
Z dL
j 913,18
Preraunavanjem prethodno izraunate vrednosti struje na stranu nieg napona dobija se da

je njen moduo jednak:
I dN = I iN =
1
10,9 = 109 A .
6,3 / 63
235
Sprega transformatora T1 je Yd5. Znai, fazna struja (napon) na strani nieg napona kasni za
530 = 150 u odnosu na faznu struju (napon) vienaponske strane. Na strani vieg napona fazni
stavovi direktne i inverzne struje poklapaju se. Na niskonaponskoj strani njihov meusobni poloaj
bie kao na sl. 3.15f, (Idn kasni za Id za 530=150, a Iin prednjai ispred Ii za150).
IdN
IiN
60
150
Id= Ii=-j10,9 A
Sl. 3.15f Fazni stavovi direktne i inverzne struje na nienaponskoj strani
Direktna komponenta struje sa strane nieg napona je:

I dN = I dN cos 60 + jI dN sin 60 = ( 54,5 + j 94,5) A .
Inverzna komponenta struje sa strane nieg napona je:
I iN = I iN cos 60 + jI iN sin 60 = (54,5 + j 94,5) A .
Namotaj nieg napona transformatora T1 spregnut je u trougao pa se nulte komponente
struje zatvaraju u njemu samom.
Struja koja e tei kroz fazu A na nienaponskoj strani kada se na strani vieg napona
dogodio jednofazni kratki spoj je:
I AN = I dN + I iN = j189 A .
Struja u fazi B na strani nieg napona je:
I BN = a 2 I dN + a I iN = 0 A .
Struja u fazi C na strani nieg napona je:
I CN = a I dN + a 2 I iN = j189 A .
Nominalna struja generatora uveana za 20 % je:
1,2 I nG = 1,2
1000
= 110 A .
3 6,3 / 3
Kako je 189/2 = 94,5 < 110 t nee doi do iskljuenja generatorskih prekidaa.
236
Zadatak 3.16
a) Izraunati procentualnu vrednost reaktanse X12% tronamotajnog transformatora sa
sl. 3.16a tako da snaga trofaznog tranzijentnog kratkog spoja na strani 10 kV pri radnom naponu
10,5 kV ne pree 200 MVA, koliko izdrava izabrana oprema 10 kV.
b) Izraunati niskoomsku reaktansu prigunice prikljuene u zvezdite sekundara
transformatora, tako da tranzijentna struja jednofaznog kratkog spoja na sabirnicama 10 kV ne
pree 300 A, ako su rasipne reaktanse X13% = 18 % i X23% = 9 % raunate za snagu 31,5 MVA
, X 0M = 2 X M
.
X = XM
(tercijer je manje snage), i ako je iM
a
c) Kolika je struja zemljospoja na dalekovodu 10 kV, jednostrano napajanom iz naznaenog
postrojenja, na udaljenosti 3 km, ako je xv = 0,37 /km, a x0v = 3xv. Raunati sa nominalnim
naponom na mestu kvara, pre nastanka kvara. U obzir uzeti prigunicu izraunatu u ta. b.
d) Proveriti da li je za sluaj zemljospoja na stubu udaljenom kao pod c) zadovoljen uslov
po kome napon dodira za maksimalno vreme iskljuenja kvara ne sme da pree 130 V, ako se radi o
betonskim stubovima iji otpor uzemljenja, odnosno rasprostiranja, zajedno sa prstenastim
trakastim uzemljivaem na udaljenosti 1 m od temelja i dubini 0,5 m iznosi z (m)/7 () i ako je,
zahvaljujui oblikovanju potencijala usled prstenastog uzemljivaa, pad potencijala na prvom metru
28 % od napona stuba.
Dalekovod ima zatitno ue Fe 50 mm2 iji je poduni otpor rZU = 3,5 /km, dok su rasponi
2
4
a = 200 m, a specifini i poduni otpor zemlje = 100 m i rz = f (Hz) 10 (/km ) .
z
1
110 U reg
reg 2 %
e) Izraunati minimalni potreban opseg regulacije

, ako se radi o regulacionom
trasformatoru, iji primarni napon varira od 123 kV pri minimalnom optereenju S = 5 MVA uz
cos = 0,9, do 100 kV pri maksimalnom optereenju jednakom nominalnoj snazi uz cos = 0,93, i
ako sekundarno treba postii pri maksimalnom optereenju napon 10,5 kV, a pri minimalnom
10 kV. Otpor namotaja transformatora, shodno sl. 3.16b je 0,5 %.
.
mrea (M)
f = 50 Hz
S'k3 = 5000 MVA

pri
UnM = 110 kV
3
2
110
Ureg1 %
Ureg2 %
RT12 % = 0,5 %
XPR
SnT12 = 31,5 MVA
mnT12 = 110/10,5 kV/kV
Sl. 3.16a Monofazna ema postrojenja i osnovni
podaci transformatora iz zadatka 3.16
Reenje:
Sl. 3.16b Osnovni podaci za proraun

iz take e, zadatka 3.16
237
a) Kako snaga trofaznog tranzijentnog kratkog spoja ne sme da pree 200 MVA na strani
10 kV pri radnom naponu 10,5 kV, to mora biti ispunjen uslov:
S k 3 = 200 MVA 3U r I k 3 I k 3
ili:
S k 3
,
3U r
S k 3
Ur
I k 3 =
.
+ X 12 )
3U r
3(X M
Ekvivalentna ema sistema impedansi direktnog redosleda onda ima izgled kao na sl. 3.16c.
jXM
jX12
k3
Sl. 3.16c Ekvivalentna ema impedansi sistema direktnog redosleda iz zadatka 3.16
Dalje se dobija:
X 12
U r2
,
XM
S k 3
gde je tranzijentna reaktansa mree, svedena na napon 10,5 kV:

2
U M2 1
110 2 10,5 2
=
=
XM
= 0,022 ,
S k 3 (M ) mT 12
5000 110 2
tako da je reaktansa primar-sekundar, takoe svedena na napon 10,5 kV:
X 12
10,5 2
0,022 = 0,529 ,
200
odnosno, u %:
X 12 % =
100 X 12
100 0,529
S nT =
31,5 = 15,12 % .
2
Un
10,52
b) Poto su reaktanse rasipanja izmeu tri namotaja transformatora, svedene na napon

10,5 kV:
X 12 = 0,529 (sraunato pod a) );
X 13
238
X 13 % U n2
18 10,52
=
=
= 0,63 ;
100 S nT 100 31,5
X 23 =
X 23 % U n2
9 10,5 2
=
= 0,315 ,
100 S nT 100 31,5
to su reaktanse ekvivalentne zvezde 3-namotajnog transformatora:

1
( X 12 + X 13 X 23 ) = 1 (0,529 + 0,63 0,315) = 0,42 ;
2
2
1
1
X 2 = ( X 12 X 13 + X 23 ) = (0,529 0,63 + 0,315) = 0,107 ;
2
2
1
1
X 3 = ( X 12 + X 13 + X 23 ) = ( 0,529 + 0,63 + 0,315) = 0,208 .
2
2
X1 =
Ekvivalentna ema za sraunavanje direktne i inverzne ekvivalentne impedanse posmatrane

sa mesta kvara, shodno sl. 3.16c data je na sl. 3.16d.
jX12
jX'M
Zd = Zi
ekv
ekv
Sl. 3.16d Ekvivalentna ema za proraun ekvivalentne impedanse

(direktne i inverzne) kvara iz zadatka 3.16
Sa poslednje eme na sl. 3.16 dobija se:

Zd = Zi
ekv
ekv
+ X 12 ) = j 0,551 .
= j( X M
Ekvivalentna ema za sraunavanje nulte ekvivalentne impedanse posmatrane sa mesta

kvara prikazana je na sl. 3.16e.
jX0M
jX1
jX2
jX3
j3XPR
ekv
Z0
Sl. 3.16e Ekvivalentna ema za proraun ekvivalentne nulte impedanse

kvara iz zadatka 3.16.
Sa eme na sl. 3.16 dobija se:
239
Z 0 = j (3 X PR + X 2 ) + X 3 j ( X Mo + X 1 ) .
ekv
= 2 0,022 = 0,044 , to je:

Kako je X 0 M = 2 X M
Z 0 = j (3 X PR + 0,107 ) + j 0,208 j (0,044 + 0,42 ) = j (3 X PR + 0,251) .
ekv
Poto struja zemljospoja na sabirnicama 10 kV ne sme da bude vea od 300 A, uslov je:
I k1Z =
3U fr
ekv
Zd
+ Zi
ekv
+ Z0
ekv
300 A ,
odnosno:
3 10500
300 A ,
j 3 (2 0,55 + 0,251 + 3 X PR )
odakle se dobija vrednost reaktanse prigunice za uzemljenje:
X PR 19,76 .
c) Zamenske eme za sraunavanje ekvivalentnih impedansi posmatranih sa mesta kvara

ostaju iste kao u ta. b, s tim to se na red sa sraunatim ekvivalentnim reaktansama vezuju
direktna, odnosno nulta reaktansa deonice dalekovoda 10 kV dugake 3 km, tako da je:
Z d ( c ) = Z i (c ) = Z d (b ) + jX v = j (0,551 + 1,11) = j1,661 ;
ekv
ekv
ekv
Z 0(c ) = Z 0(b ) + jX 0v = j (3 X PR + 0,251 + 3,33) = j 62,86 ,

ekv
ekv
gde je:
X v = xv L = 0,37 3 = 1,11 ;
X 0v = 3 X v = 3 1,11 = 3,33 ;
X PR = 19,73 .
Struja zemljospoja na dalekovodu 10 kV, na udaljenosti 3 km od datog postrojenja je onda:
I k1Z =
3U fr
ekv
Z d (c )
ekv
Z i(c)
ekv
Z 0(c )
3 10000
= j 261,71 A , odnosno:
j 3 (2 1,661 + 62,86 )
I k1Z = 261,71 A .
d) Otpor rasprostiranja stuba iznosi:
RS =
240
100
= 14,286 .
7
Ako se sa oznakom prim oznae veliine po rasponu, to je otpor zatitnog ueta po

rasponu
r ' ZU = 3,5 ( km) 0,2 (km/rasponu) = 0,7 /rasponu .
Poduni otpor zemlje (rz) je:
rz = 2 f (Hz) 10 4 ( km) = 2 50 10 4 = 0,04935 /km ,
tako da je otpor zemlje po rasponu:
rz = 0,04935 ( km) 0,2 (km/rasponu) = 0,00987 /rasponu .

Koeficijent je onda:
+ r 'z
rZU
0,7 + 0,00987
=
= 0,223 .
RS
14,286
Napon stuba u kvaru (US) moe se izraunati kao:

U S = I Z Z ekv ,
gde je Iz ukupna struja zemljospoja za kvar na posmatranom mestu, a Zekv je ekvivalentni otpor
lanca: zatitno ue, stubovi, zemlja:
Z ekv =
2 1 e
rZU
r + r
+ ZU z
RS
tako da je:
U S = I z Z ekv = 261,71
2 1 e 0, 223
0,7
= 408,27 V .
0,7 + 0,00987
+
14,286
Sada je konano:
U = 0,28 U S = 0,28 408,27 = 114,3 V < 130 V = U dozv

dod ,
pa se zakljuuje da je napon dodira, odnosno kriterijum napona dodira na posmatranom stubu
zadovoljen.
241
e) Prema uslovu zadatka vai relacija:
P R + Qmax X
U z max NN = UVN max
U VN
10,5
110 + U reg1
Kako je eljena vrednost napona na nienaponskoj strani pri maksimalnom optereenju,

U z maxNN = 10,5 kV
(napon treba da je maksimalan kako bi i najudaljeniji potroa imao kvalitetan
napon), onda je na vienaponskoj strani napon UVN = 100 kV, tako da vai:
29,295 1,92 + 11,578 58,08 10,5
,
10,5 = 100
100
110 + U reg1
gde je:
Pmax = S n cos = 31,5 0,93 = 29,295 MW ;
Qmax = S n sin = 31,5 1 0,932 = 11,578 MVAr ;
R=
RT 12 % U n2
0,5 110 2
=
= 1,92 ;
100 S nT 100 31,5
X 12 % U n2 15,12 110 2
X =
=
= 58,08 .
100 S nT
100 31,5
Kada se gornja jednaina rei po Ureg1 dobija se:
U reg1 = 17,287 kV ,
odnosno
U reg1 % =
U reg1
Un
100 =
U reg1
110
100 =
17,287
100 = 15,715 % ,
110
Slino, iz uslova:
P R + Qmin X
U z min NN = U VN min min
U VN min
10,5
,
110 + U reg 2
gde je:
U z min NN = 10 kV ,
eljena vrednost napona na nienaponskoj strani pri minimalnom optereenju iznosi:
U VN min = 123 kV .
Takoe je:
Pmin = S min cos min = 5 0,9 = 4,5 MW ;
242
sin min = 1 cos 2 min = 0,43588 ;
Qmin = S min sin min = 5 0,43588 = 2,179 MVAr ,

pa se za vrednost napona Ureg2 nalazi da je Ureg2 = 17,996 kV.
Tada je:
U reg 2 % =
U reg 2
Un
100 =
U reg 2
110
100 =
17,996
100 = 16,36 % .
110
Odavde se sagledava potreban nominalni opseg regulacije, pa se on moe usvojiti da bude

11018 %.
243
Zadatak 3.17
Koliku niskoomsku
a) reaktansu X ili
b) rezistansu R
treba prikljuiti izmeu zvezdita vieg napona kunog transformatora (TK) i uzemljenja u
jednopolno prikazanoj TS 110/10 kV/kV na sl. 3.17a ako se eli ograniiti struja kvara izmeu faze
i zemlje (struja zemljospoja) na sabirnicama 10 kV (pa onda i u mrei 10 kV) na maksimalno
300 A. Svi neophodni podaci za proraune dati su na sl. 3.17a.
Napomene:
1) Uticaj povienog radnog napona pre kvara iznad nominalnog i jake mree priblino se
kompenzuju pa se moe raunati sa nominalnim naponom i mreom beskonane snage.
2) Zbog malih snaga kunog transformatora i sopstvene potronje mogu se zanemariti njegova
direktna i inverzna reaktansa u odnosu na odgovarajue paralelne reaktanse (glavnog)
transformatora.
Jaka aktivna
mrea 110 kV
i jo viih
napona
XT% = 20 %
SnT = 40 MVA
mnT = 110/10,5 kV/kV
TK
Sopstvena
potronja
Iz 300 A
SnTK = 250 kVA
mnTK = 10/0,4 kV/kV
X1/2N % = 1 %
a)
X=?
b)
R=?
Sl. 3.17a ema i parametri sistema iz zadatka 3.17
Reenje:
a) Ekvivalentna ema sistema za direktni i inverzni redosled ima izgled kao na sl. 3.17b.
Kako je prema uslovu zadatka
X T 1 / 2 >> X T ,
to je:
Zd = Zi
ekv
ekv
= jX T .
244
jXT
ekv
Z ekv
d = Zi
Sl. 3.17b Ekvivalentna ema sistema sa sl. 3.17a za impedanse

direktnog i inverznog redosleda
Ekvivalentna ema sistema sa sl. 3.17a za impedanse nultog redosleda, prikazana je na

sl. 3.17c.
jXT1/2
j3X
ekv
Z0
Sl. 3.17c Ekvivalentna ema sistema sa sl. 3.17a za impedanse

nultog redosleda
Sa eme ns sl. 3.17c je:

Z 0 = j ( X T 1 / 2 + 3 X ) ,
ekv
gde je:
2
X T % U nT
20 10,52
XT =
=
= 0,55 ;
100 S nT 100 40
X T 1 / 2 =
2
X T 1 / 2 % U nTK
100
S nTK
1 10 2
= 4 .
100 0,25
Struja zemljospoja treba da je manja od 300 A, pa vai uslov:
IZ =
3U fr
Zd + Zi
ekv
ekv
+ Z0
ekv
300 A ,
odnosno:
300 3
odakle je
10000 / 3
3 X 52,64 ,
j 0,55 2 + j 4 + j 3 X
245
X 17,55 .
b) Ekvivalentna ema za impedanse direktnog i inverznog redosleda ostaje ista kao u ta. a,
a za impedanse nultog redosleda, prikazana je na sl. 3.17d.
jXT1/2
3R
ekv
Z0
Sl. 3.17d Ekvivalentna ema sistema impedansi nultog

redosleda iz ta. b zadatka 3.17
Analogno, kao u proraunu reaktanse za uzemljenje u ta. a je:
IZ =
3U fr
ekv
Zd
ekv
Zi
ekv
Z0
3 10000 / 3
300 A ,
2 j 0,55 + j 4 + 3R
odakle je
(3R )2 + 5,12
3 10000
= 57,66 ,
300
odnosno
(3R )2 57,66 2 5,12 ,

pa se konano dobija:
R 19,44 .
246
Zadatak 3.18
Koliki je u sistemu prikazanom na sl. 3.18a (sa parametrima elemenata datim na toj slici)
napon zvezdita 35 kV namotaja transformatora u vreme jednofaznog kratkog spoja na vodu
nominalnog napona 110 kV, ako tranzijentna struja jednofaznog kratkog spoja iznosi 1,5 kA i ako
je Petersenova prigunica, prikljuena na sekundarno zvezdite transformatora, podeena na prvu
niu vrednost svojih nominalnih struja u odnosu na struju zemljospoja 35 kV mree bez
Petersenovog kalema
a) za sluaj da je transformator bez tercijera,
b) za sluaj transformatora sa tercijerem, spregnutim u trougao.
SnT = 20 MVA
mnT = 110/38,5 kV/kV
X12% = 10 %, X13% = 11 %
MREA
3
Ur = 110 kV
X23% = 6 %, X0% =100 % nominalnog napona
35 kV
Zo = j120
1
2
L = 200 km
c0 = 510-9 F/km
U nPR = 35 / 3 kV
Ik1Z = 1,5 kA
InPR = 5, 10, 15, 20, 25, 30 A
Sl. 3.18a Trofazna ema i osnovni podaci sistema iz zadatka 3.18
Reenje:
Reaktanse izmeu pojedinih namotaja i reaktansa magneenja transformatora svedene na
napon 110 kV su:
X 12 =
2
X 12 % U nT
10 110 2
=
= 60,5 ;
100 S nT 100 20
X 13 =
2
X 13 % U nT
11 110 2
=
= 66,55 ;
100 S nT 100 20
X 23 =
2
X 23 % U nT
6 110 2
=
= 36,30 ;
100 S nT 100 20
X 0 =
2
X % U nT
100 S nT
100 110 2
=
= 605 .
100 20
Odgovarajue reaktanse ekvivalentne zvezde tronamotajnog transformatora su:

1
( X 12 + X 13 X 23 ) = 1 (60,5 + 66,55 36,30) = 45,375 ;
2
2
1
X 2 = ( X 23 + X 12 X 13 ) = 15,125 ;
2
1
X 3 = ( X 13 + X 23 X 12 ) = 21,175 .
2
X1 =
247
Struja zemljospoja u 35 kV-noj mrei bez Petersenove prigunice je:
I z = + j 3U n c0L = j1,73 35 103 5 10 9 314 200 = j19 A .

Petersenova prigunica, prema uslovu zadatka, treba da se podesi na InPR = 15 A, pa je
reaktansa prigunice svedena na stranu 35 kV:
X PR 35 =
U nPR 35 / 3
=
1000 = 1350 ,
I nPR
15
ili, svedena na stranu 110 kV:

2
X PR 35
110
= 1350
= 11 020 .
38,5
a) Za sluaj bez tercijara kapacitivna reaktansa nultog redosleda mree 35 kV je:

1
1
=
= 3183,1 ,
c0 L 314 5 10 9 200
ili svedena na stranu 110 kV:
2
110
3183,1
= 26 000 .
38,5
Ekvivalentna ema sistema impedansi nultog redosleda ima izgled prikazan na sl. 3.18b.
j45,375
j15,125 j311020
I0
j120
j605
-j 26000
U0
Sl. 3.18b Ekvivalentna ema mree impedansi nultog redosleda sistema sa sl. 3.18a,
za sluaj da je transformator bez tercijera
Saimanjem redno i paralelno vezanih reaktansi na emi sa sl. 3.18b, dobijaju se

ekvivalentne eme na sl. 3.18c.
1
Ako se usvoji da je struja I0 uslovno u faznoj osi bie: I 0 = I k1Z , tj. I 0 = 500 A , pa je
3
shodno sl. 3.18c:
I 01 + I 02 = 500 A ;
248
j120 I 01 = j (45,37 + 557,5) I 02 .

Iz gornje dve jednaine dobija se struja I02, koja iznosi:
I 02 = 83 A .
j45,37
I0
I0PR
j605
j120
j7075,125
U0
c1)
j45,37
I01
I0
I02
j120
j557,5
U0
c2)
Sl. 3.18c Ekvivalentne mree nultog redosleda posle saimanja
rednih (c1) i paralelnih elemenata (c2), na sl. 3.18b
Struja I0pr se shodno emama sa sl. 3.18c, moe odrediti iz jednaine:

j 7075,125 I 0 PR = j 557,5 I 02 ,
odakle je:
I 0 PR = 6,54 A .
Traeni napon zvezdita transformatora za vreme kvara bie:
38,5
38,5
U = j 3 X PR I 0 PR
= j 3 11020 6,54
= j 75500 V = j 75,5 kV .
110
110
b) Ekvivalentna ema sistema nultog redosleda za sluaj da transformator raspolae sa

tercijerom prikazana je na sl. 3.18d.
Sukcesivnim uproavanjem dobija se odgovarajua pojednostavljena ema sistema,
prikazana na sl. 3.18e.
Iz jednaina:
I 01 + I 02 = 500 A ;
j120 I 01 = j (45,37 + 20,38) I 02 ;
249
dobija se vrednost za struju kvara:
I 02 = 324 A .
j45,37
I0
j15,12 j311020
j605
j120
j21,175
-j26000
Uo
Sl. 3.18d Ekvivalentna ema impedansi sistema nultog redosleda za sluaj da transformator iz
zadatka 3.19 ima tercijer spregnut u trougao
j45,37
I0
I0PR
j605
j120
j21,175
j7075,125
U0
e1)
j45,37
j120
I01
I0
I02
j20,38
U0
e2)
Sl. 3.18e Ekvivalentne eme sistema nultih impedansi sa sl. 3.18d pre (e1) posle saimanja
rednih i paralelnih elemenata (e2)
Struja prigunice moe se odrediti iz jednaine:

j 7075,125 I 0 PR = j 20,38 I 02 = j 20,38 324 ,
odakle je:
I 0 PR = 0,932 A .
Traeni napon u zvezditu transformatora za vreme kvara bie:
38,5
U N = j 3 11020 0,932
= j10780 V = j10,78 kV .
110
250
Zadatak 3.19
U elektroenergetskom sistemu, iji su podaci dati na sl. 3.19a dolazi do jednofaznog kratkog
spoja sa zemljom na sabirnicama 1.
a) Izraunati ukupnu struju jednofaznog kratkog spoja sa zemljom na sabirnicama 1 za
sluaj izolovanog, a potom za sluaj direktno uzemljenog zvezdita transformatora T1.
b) Za sluaj izolovanog zvezdita transformatora T1 izraunati napon tog zvezdita, za
vreme kvara.
c) Da li se zvezdite transformatora T1 moe ostaviti izolovano? Obrazloiti odgovor.
5
G
T1
L12 = L13 = L23 = L = 150 km
AT
xv = 0,42 /km
x0v = 3xv
~
SnG = SnT1 = 300 MVA
UnG1 = 15,75 kV
mT1 = 15,75/231 kV/kV
X'dG% = XiG% = 30 %
XT1% = 12 %
SnAT = 300 MVA

mAT = 220/400 kV/kV
XAT% = 11 %
3
T2
1
3
2
pasivno
potroako
podruje
S'k3 = 10000 MVA

pri UM = 400 kV
XiM = XdM
X0M =2 XdM
SnT2 = 150 MVA

mT2 = 220/110/35 kV/kV/kV
X12% = 15 %; X13% = 9 %
X23% = 12 %
Reenje:
Proraun impedansi generatora, transformatora T1 i AT i vodova:
= X iG =
X dG
2
% U nG
X dG
1
30 15,75 2 2312
=
= 53,36 ;
100 S nG mT21 100 300 15,752
2
X T 1 % U nT
12 2312
=
= 21,34 ;
100 S nT 100 300
= X v13 = X v 23 = X v = xv L = 0,42 150 = 63 ;
X T1 =
X v12
X 0v12 = X 0v13 = X 0v 23 = X 0v = 3 X v = 189 ;

U M2 2
400 2 220 2
m AT =
= 4,84 ;
S k 3
10000 400 2
= 9,68 .
= 2 X dM
=
X dM
X 0M
X AT =
2
X AT % U nT
11 220 2
=
= 17,75
100 S nT 100 300
Proraun impedansi tronamotajnog transformatora T2:
X 12
251
2
15 220 2
X 12 % U nT
2
=
=
= 48,4 ;
100 S nT 2 100 150
X 13 =
2
X 13 % U nT
9 220 2
2
=
= 29,04 ;
100 S nT 2 100 150
X 23 =
2
X 23 % U nT
12 220 2
2
=
= 38,72 ;
100 S nT 2 100 150
1
( X 12 + X 13 X 23 ) = 19,36 ;
2
1
X 2 = ( X 12 + X 23 X 13 ) = 29,04 ;
2
1
X 3 = ( X 13 + X 23 X 12 ) = 9,68 .
2
X1 =
Ekvivalentna ema sistema za direktni i inverzni redosled, data je na sl. 3.19b.

1
0 j53,36
j63
j21,34
j17,75 j4,84
j63
j74,7
ekv
Zd
j63
ekv
Zi
j22,59
3
j48,4
Sl. 3.19b Ekvivalentna ema impedansi direktnog (inverznog) redosleda za sistem sa sl. 3.19a
Sreivanjem prethodne eme dobija se ema na sl. 3.19c.
j63
j74,7
2
j22,59
j126
Zd = Zi
ekv
ekv
j64,59
Sl. 3.19c Ekvivalentna ema impedansi direktnog (inverznog) redosleda

posle sreivanja eme sa sl. 3.19b
Konano, ekvivalentna impedansa direktnog i inverznog redosleda je:

Zd = Zi
ekv
ekv
= j
252
74,7 64,59
= j 34,64 .
74,7 + 64,59
Ekvivalentna ema za nulti redosled za sluaj izolovanog zvezdita transformatora T1 data je

na sl. 3.19d.
j189
2
j17,75
0 j21,34
j189
ekv
Z0
j189
j9,68 0
j27,43
3
j29,04
j19,36
j9,68
j29,04
Sl. 3.19d Ekvivalentna ema impedansi nultog redosleda sistema sa sl. 3.19a, pri
izolovanom zvezditu transformatora T1
Ekvivalentovanjem trougla 1-2-3 sa sl. 3.19d u zvezdu, dobija se ema na sl. 3.19e.
j21,34
Z ekv
0
j63
j63
j63
j92,04
2 j27,43
j90,43
3
j29,04
Sl. 3.19e Ekvivalentna ema impedansi nultog redosleda posle transfiguracije

trougla 1-2-3 sa sl. 3.19d u zvezdu 123Z.
Konano, ekvivalentna impedansa nultog redosleda za sluaj izolovanog zvezdita

transforamtora T1 je:
Z 0ekv
(iz ) = j 63 + j
90,43 92,04
= j108,61 .
90,43 + 92,04
253
a) Traena struja jednofanog kratkog spoja za sluaj izolovanog zvezdita transformatora T1

je:
I k1Z (iz ) = 3I 0(iz ) =
U fr
ekv
Zd
ekv
Zi
ekv
Z 0(iz )
3 220 / 3
= j 2,142 kA .
2 j 34,64 + j108,61
Za sluaj direktno uzemljenog zvezdita ekvivalentna impedansa nultog redosleda je:

Z 0(uz ) = Z 0(iz ) j 21,34 = j
ekv
ekv
108,61 21,34
= j17,84 .
108,61 + 21,34
Struja jednofaznog kratkog spoja sa zemljom za ovaj sluaj je:

I k1Z (uz ) = 3I 0(uz ) =
U fr
ekv
Zd
ekv
Zi
ekv
Z 0(uz )
3 220 / 3
= j 4,374 kA .
2 j 34,64 + j17,84
b) Napon izolovanog zvezdita transformatora T1 za sluaj jednofaznog kratkog spoja sa

zemljom na sabirnicama 1 je:
U N = Z 0(iz ) I 0(iz ) = Z 0(iz )
ekv
ekv
I k1Z (iz )
3
= j108,61
j 2,142
= 77,55 kV .
3
c) Poto je kriterijum efikasnosti uzemljenja zvezdita proizvoljnog elektroenergetskog

X 0 X d 3,
za elektroenergetski sistem iz zadatka za sluaj izolovanog zvezdita
sistema
transformatora T1 se dobija:
X 0 X d = 108,61 34,64 = 3,135 > 3 ,
pa se moe zakljuiti da zvezdite transformatora T1 ne sme raditi izolovano.
254
Zadatak 3.20
Za dati trofazni, jednofazno prikazani elektroenergetski sistem sa sl. 3.20a, proveriti da li
sme zvezdite jednog od dva generatorska transformatora da se dri neuzemljeno, ako je izolacija
zvezdita prema masi (zemlji) dimenzionisana za nivo treine nominalnog faznog napona
odgovarajueg namotaja. Proveru vrednosti kvazistacionarnog napona zvezdita prema zemlji
izvriti samo za sluaj jednofaznog kratkog spoja na poetku jednog od dva voda u tranzijentnom
periodu.
Podaci o parametrima elemenata sistema, dati su ispod sl. 3.20a.
U fr = 230 / 3 kV
2
3

UnG = 15,75 kV
mT = 15,75/231 kV/kV
X'dG% =20 %
XT1% = 12 %
Unv = 220 kV
Lv = 160 km
xv = 0,42 /km
X0v = 1,2 /km
S'k3 = 8000 MVA

pri UM = 400 kV
XiM = XdM
X0M = 2XdM
SnAT1-2 = 400 MVA

SnAT3 = 133,3 MVA
mAT = 220/400/36,75 kV/kV/kV
ux12 = uk12 = 8 %
ux13 = uk13 = 12 % pri snazi
ux23 = uk23 = 14 % 400 MVA
Sl. 3.20a Jednofazna ema i osnovni podaci sistema iz zadatka 3.20
Reenje:
Parametri elemenata elektroenergetskog sistema sa sl. 3.20a su:
2
X dGe
2
X % U nG
1
20 15,75 2 231
= dG
=
= 26,68 ;
100 2 S nG mT2 100 2 200 15,75
2
X T % U nT
12 2312
=
= 16 ;
100 2 S nT 100 2 200
1
1
1
= X v = xv Lv = 0,42 160 = 33,6 ;
2
2
2
2
u % U nT
8 220 2
= x12
=
= 9,68 ;
100 S AT 12 100 400
X Te =
X ve
X 12
X 13 =
X 23
2
u x13 % U nT
12 220 2
=
= 14,52 ;
100 S AT 12 100 400
2
u x 23 % U nT
14 220 2
=
=
= 16,94 .
100 S AT 12 100 400
255
Na osnovu napred proraunatih reaktansi rasipanja autotransformatora, svedenih na

naponski nivo voda (220 kV), nalaze se parametri odgovarajue zvezde tog tronamotajnog
autotransforamtora:
1
( X 12 + X 13 X 23 ) = 1 (9,68 + 14,52 16,94) = 3,63 ;
2
2
1
1
X 2 = ( X 12 + X 23 X 13 ) = (9,68 + 16,94 14,52 ) = 6,05 ;
2
2
1
1
X 3 = ( X 13 + X 23 X 12 ) = (14,52 + 16,94 9,68) = 10,89 .
2
2
X1 =
Reaktansa mree svedena na naponski nivo voda je:
=
X dM
U M2 220
400 2 220
=
= 6,05 .
S 'k 3 400
8000 400
Na osnovu izraunatih parametara na sl. 3.20b nacrtana je odgovarajua ekvivalentna ema

impedansi za direktni i inverzni redosled.
jXGe
jXTe
jXve
jX1
jX2
jXdM
jX3
ekv
Zd
ekv
Zi
Sl. 3.20b Mrea direktnih i inverznih impedansi sistema sa sl. 3.20a
Krak zvezde sa reaktansom jX3 je otvoren, s obzirom da je tercijer neoptereen. Naime,

direktne i inverzne ems se indukuju u tercijeru ali je njihov fazorski zbir po zatvorenoj konturi
(trouglu) jednak nuli (sistem od 3 vektora meusobno pomerena za 120), tako da struje direktnog i
inverznog redosleda u simetrinim reimima ne teku po trouglu.
Sa sl. 3.20b nalazi se da je:
Zd = Zi
ekv
ekv
+ X Te ) j ( X ve + X 1 + X 2 + X dM
),
= j ( X Ge
odakle je posle zamene brojanih vrednosti pojedinih reaktansi:

Zd = Zi
ekv
ekv
= j 42,68 j 49,33 = j 22,88 .
Nulta ekvivalentna ema impedansi sistema kada je samo jedan blok-generatorski

transformator direktno uzemljen, ima izgled kao na sl. 3.20c. Nulte reaktanse elemenata na sl. 3.20c
su onda:
256
X T = 2 X Te = 32 ;
1
1
X 0ve = xov Lv = 1,2 160 = 96 ;
2
2
= 2 6,05 = 12,1 .
X 0 M = 2 X dM
jXT
jX0ve
jX1
jX2
jX0M
jX3
ekv
Z0
Sl. 3.20c Mrea nultih impedansi sistema sa sl. 3.20a

Ekvivalentna nulta impedansa posmatrana otono sa mesta kvara je:
Z 0ekv = jX T
( j( X 0ve + X 1 ) + j ( X 2 + X 0 M )
jX 3 ) = j 32 j106,44 = j 24,604 .
Napon zvezdita izolovanog transformatora prema zemlji odreen je samo nultom

komponentom napona poto direktna i inverzna komponenta napona (kod simetrinog trofaznog
sistema) ne utiu na potencijal zvezdita. Pri tome, napon zvezdita upravo je jednak naponu na
mestu kvara (nultoj komponenti) poto se nulte struje kroz izolovano zvezdite ne zatvaraju i
jednostavno se nulti potencijal sa mesta kvara prenosi do zvezdita. Dakle, shodno sl. 3.20d je:
U N = U 0 =
Z 0ekv
Z 0ekv
Z ekv
d
Z iekv
U fr =
24,604
230
=
24,604 + 2 22,88 3
1
1 231
= 46,43 kV > U izolacije zvezdita = U nf =
= 44,456 kV .
3
3 3
Io
Io
Io
3Io
Uo
Uzv
Sl. 3.20d Ekvivalentna ema sistema iz zadatka 3.20 za proraun napona izolovanog
zvezdita blok-generatorskog transformatora na strani mree
Zakljuuje se da zvezdite treba izolovati jae od 1/3 punog faznog napona (npr. izolacija
zvezdita treba da je dimenzionisana na 2/3 vrednosti punog faznog napona).
257
Zadatak 3.21
Za elektroenergetski sistem prikazan na sl. 3.21a odrediti:
a) Struju trofaznog kratkog spoja na sabirnicama 6.
b) Struju jednofaznog kratkog spoja na istim sabirnicama, kao i struju i napon na krajevima
otpora za uzemljenje u naredna dva sluaja:
b1) Svako od zvezdita na 35 kV strani transformatora T3 je uzemljeno preko otpornosti za
uzemljenje R = 30 .
b2) Zvezdita na 35 kV strani oba transformatora T3 meusobno su povezana i uzemljena
preko zajednike otpornosti za uzemljenje R = 30 .
Napon na mestu kvara, pre kvara je U fr = 36,5 / 3 kV. Ostali podaci o sistemu su dati na sl. 3.22a.
Napomena: Procentualne reaktanse transformatora T2 su proraunate za snagu 150 MVA, dok su za
transformatore T3 date za odgovarajue prolazne snage.
3
4
S'k3 = 8000 MVA
Unv = 110 kV
2
1
pri UM = 225 kV
xv = 0,41 /km x0v = 1,2 /km
~
XiM = XdM
T2
L24 = 80 km
,
X0M =1,5XdM
3
L25 = 60 km
L45 = 60 km
SnT2 = 150/150/50 MVA
SnG = SnT = 250 MVA
mT2 = 220/110/10,5 kV/kV/kV
X'dG% = 25 %
5
X12% = 12 %, X13% = 15 %, X23% = 7 %
UnG = 15,75 kV
mT1 = 115/15,75 kV/kV
SnT3 = 75/75/25 MVA
XT% = 12 %
mT3 = 110/36,75/10,5 kV/kV/kV
sprega Yd5
T T
X % = 7 %, X % = 3,8 %, X % = 1 %
T1
12
13
23
Sl. 3.21a Jednoplna ema i osnovni podaci sistema iz zadatka 3.21
Reenje:
Parametri sistema svedeni na naponski nivo 35 kV su:
2
=
X dG
2
% U nG
X dG
1
25 15,75 2 115 36,75
mT21 2 =

= 3,69 ;
100 S nG
mT 3 100 100 15,75 110
X T1 =
2
X T 1 % U nT
12 115 2 36,75
1 1
=
= 1,77 ;
100 S nT mT2 3 100 100 110
X dv 24
1
36 ,75
= xdv L24 2 = 0 ,41 80
= 3,661 ;
mT 3
110
X 0v 24
1
36,75
= x0v L24 2 = 1,2 80
= 10,715 ;
mT 3
110
258
2
X dv 25
1
36 ,75
= xdv L25 2 = 0 ,41 60
= 2 ,746 ;
mT 3
110
2
1
36,75
X 0v 25 = x0v L25 2 = 1,2 60
= 8,036 ;
mT 3
110
X dv 45 = X dv 25 = 2 ,746 ;
X 0v 45 = X 0v 25 = 8,036 ;
X T 212 =
2
2
X T 212 % U nT
12 110 2 36,75
2 1
=
= 1,08 ;
100 S nT 21 mT2 3 100 150 110
X T 213 =
2
2
X T 213 % U nT
15 110 2 36,75
2 1
=
= 1,35 ;
100 S nT 21 mT2 3 100 150 110
X T 223 =
2
2
X T 223 % U nT
7 110 2 36,75
2 1
=
= 0,63 ;
100 S nT 21 mT2 3 100 150 110
1
1
X T 212 + X T 213 X T 223 = (1,08 + 1,35 0 ,63) = 0 ,9 ;
2
2
1
1
X T 22 = X T 212 + X T 223 X T 213 = (1,08 + 0 ,63 1,35) = 0 ,18 ;
2
2
1
1
X T 23 = X T 213 + X T 223 X T 212 = (1,35 + 0 ,63 1,08) = 0 ,45 ;
2
2
2
2
xT 312 U nT 3
7 36 ,75
X T 312 =
=
= 1,26 ;
100 S nT 31 100 75
X T 21 =
X T 313 =
2
xT 313 U nT
3,8 36 ,75 2
3
=
= 2 ,053 ;
100 S nT 33 100 25
X T 323 =
2
xT 323 U nT
1 36 ,75 2
3
=
= 0 ,54 ;
100 S nT 33 100 25
X T 31 =
X T 32
X T 33
1
1
X T 312 + X T 313 X T 323 = (1,26 + 2 ,053 0 ,54 ) = 1,3865 ;
2
2
1
1
= X T 312 + X T 323 X T 313 = (1,26 + 0 ,54 2 ,053) = 0 ,1265 ;
2
2
1
1
= X T 313 + X T 323 X T 312 = (2 ,053 + 0 ,54 1,26 ) = 0 ,6665 ;
2
2
X 0M
U M2 2 1
225 2 110 36,75
mT 2 2 =

= 0,1766 ;
S k 3
mT 3 8000 220 110
= 1,5 X dM = 0,2649 .
=
X dM
Ekvivalentna ema za impedanse direktnog (inverznog) sistema data je na sl. 3.21b.

j3,69
259
2
j1,77
j3,661
j2,746
j1,08
j0,1766
j2,746
5
j1,26
j1,26
6
K
Sl. 3.21b Ekvivalentna ema impedansi direktog (inverznog) redosleda sistema sa sl. 3.21a
Ekvivalentovanjem rednih grana i prebacivanjem trougla 2-4-5 mree sa sl. 3.21b u zvezdu
dobija se ema data na sl. 3.21c:
2
j5,46
j1,098
j1,098
0
j6,558
j1,2566
j2,3546
j0,824
5
j1,454
j0,63
6
K
Sl. 3.21c Ekvivalentna ema impedansi sa sl. 3.21b, posle transformacije
trougla 2-3-4 u zvezdu
Sa prethodne eme dobija se ekvivalentna impedansa direktnog (inverznog) redosleda, za

kvar na sabirnicama 6:
ekv
Z ekv
d = jX d = j1, 454 + j
6,558 2,3546
= j 3,1865 .
6,558 + 2,3546
Struja trofaznog kratkog spoja na sabirnicama 6 je onda:
I k3 =
U fr
ekv
Zd
260
36,5 / 3
= j 6,613 kA.
j 3,1865
b1) Ekvivalentna ema impedansi nultog redosleda za sluaj kada je svako od zvezdita
transformatora T3 uzemljeno preko individualnih otpornosti za uzemljenje, data je na sl. 3.21d.
2
j1,77
j10,715
j8,036
j0,18
j8,036
j0,9
j0,2649
j0,45
5
j1,3865
j1,3865
j0,6665
j0,6665
-j0,1265
-j0,1265
3R=90
3R=90
6
K
Sl. 3.21d Ekvivalentna ema impedansi nultog redosleda sistema pri individualnom uzemljenju
zvezdita na 35 kV strani transformatora u grani 5-6 preko otpora od 30
Ekvivalentovanjem paralelnih i rednih grana i prebacivanjem trougla 2-4-5 i zvezdu dobija
se uproena ema data na sl. 3.21e.
Sa sl. 3.21e se dalje dobija ekvivalentna nulta impedansa sistema, za kvar na sabirnicama 6:
Z 0 = (45 + j 0,25) .
ekv
Struja jednofaznog kratkog spoja za kvar na sabirnicama 6 je onda:

I k1Z =
3U fr / 3
ekv
Zd
ekv
Zi
ekv
Z0
3 36,5 / 3
= (1,375 j 0,202 ) = 1,39 kA / 8,37
2 j 3,1865 + 45 + j 0,25
Struja kroz otpornik za uzemljenje svakog od transformatora u grani 5-6, jednaka je polovini
struje jednofaznog kratkog spoja:

IR =
261
I k1Z
= (0,6875 j 0,101) = 0,695 kA / 8,37.
2
Napon na krajevima otpornosti za uzemljenje je:
U R = I R R = 0,695 30 = 20,85 kV.

j1,77
j0,5046
j3,214
j3,214
j4,984
j3,7186
j4,5407
j2,411
j0,6932
j0,33325
j0,25
- j0,06325
45
6
K
Sl. 3.21e Ilustracija postupka saimanja mree nultih impedansi sa sl. 3.21d
b2) Za sluaj kada su zvezdita na 35 kV strani oba transformatora u grani 5-6 meusobno
povezana i uzemljena preko zajednike otpornosti menja se samo deo ekvivalentne eme
transformatora T3, kako je to pokazano na sl. 3.21f.
Sa sl. 3.21f se dobija da je u ovom sluaju ekvivalentna nulta impedansa sistema, za kvar na
sabirnicama 6:
Z 0 = (90 + j 0,25) .
ekv
Struja jednofaznog kratkog spoja za kvar na sabirnicama 6 onda je:
I k1Z =
3U fr / 3
+
+
= 0,7005 kA / 4,21 .
ekv
Zd
ekv
Zi
ekv
Z0
3 36,5 / 3
= (0,6986 j 0,0514 ) =
2 j 3,1865 + 90 + j 0,25
262
Struja kroz otpornost za uzemljenje jednaka je struji jednofazog kratkog spoja, tj:
I R = I k1Z = (0,6986 j 0,0514 ) = 0,7005 kA / 4,21.
Napon na krajevima otpornosti za uzemljenje je:
U R = R I R = 30 0,7005 = 21,016 kV.
j4,5407
j0,25
j1,3865
j1,3865
j0,6665
j0,6665
- j0,1265
- j0,1265
3R=90
6
K
Sl. 3.21f Ekvivalentna ema sistema nultih impedansi pri zajednikom uzemljenju zvezdita na
35 kV strani transformatorau grani 5-6, preko otpora od 30
263
Zadatak 3.22
Na sl. 3.22a dat je dalekovod 1-2 duine Lv, podune nulte reaktanse xov, na ijim krajevima
su transformacije sa direktno uzemljenim zvezditima na strani voda. Za vreme jednofaznog
kratkog spoja na vodu, izmerene su blokiranjem merenja pri iskljuenju prekidaa u istom trenutku
tranzijentnog perioda, efektivne vrednosti napona i struja na poetku i kraju voda (U1, U2, I1, I2).
Voltmetri i ampermetri za merenja napona i struje prikljueni su u odgovarajua sekundarna kola
mernih transformatora prema ematski prikazanom nainu merenja na sl. 3.22a. Izraunati
rastojanje l mesta kvara od podstanice 1.
Lv
1
faza C
faza B
faza A
r0v<< x0v
ST1
NT
ST2
A
m NT =
220 / 3 kV
0 ,1 / 3 kV
Im
500 A
5 A
1A
=
1A
m ST 1 =
m ST 2
V
Um

Reenje:
Fazorski dijagrami simetrinih komponenata faznih napona i struja za vreme kvara, na
mestu kvara prikazani su na sl. 3.22b (odnose se na simetrine komponente faze A gde je oznaka
faze namerno izostavljena).
Ufr f.o.
Ud
a2Ui
aIi
aId
aUi
Id
aUd
Ii
I0
a Ud
Ui
U0
a2Id
a2Ii
Sl. 3.22b Fazorski dijagrami simetrinih komponenata napona i struja na mestu kvara,
za vreme kvara
264
Da bi se odredilo mesto kvara na vodu posmatra se monofazna ema prema sl. 3.22c.
Lv
1
Lv-l
I01
U01
I02
U02
U0P
Sl. 3.22c Monofazna ema sistema sa sl. 3.22a,

na osnovu koje se odreuje mesto kvara
Prema emi sa sl. 3.22c, jednaine za napone na kraju i poetku voda su:
U 02 = U 0 P + j (Lv l )x0v I 02 ;
U 01 = U 0 P + jlx0v I 01 .
Odavde je:
U 02 U 01 = j (Lv l )x0v I 02 j lx0v I 01 ,
odnosno kada se gornja jednaina rei po l (rastojanju mesta kvara od take 1), bie
l=
U 01 U 02 + jLv x0v I 02
.
jx0v (I 01 + I 02 )
Idui od mesta kvara U0 se smanjuje, ali je fazni stav isti. Prema orijentaciji osa on je
negativan, pa u obrazac treba staviti U01 i U02. Slinim rezonovanjem zakljuuje se i za struje
I01 = jI01 i I02 = jI02.
Kada se ovo uvrsti u izvedeni obrazac, dobija se konani obrazac za izraunavanje mesta
kvara na kome se dogodio jednofazni kratak spoj ako su poznate nulte komponente struje i napona
na poetku i kraju voda:
l=
U 02 U 01 + Lv x0v I 02
.
x0v (I 01 + I 02 )
Za brojane vrednosti izmerenih veliina:

U m1 = 30 V ; U m 2 = 40 V ; I m1 = 9 A ;
Lv = 180 km ; x0v = 1,3 /km ;
dobija se:
I m 2 = 12 A ;
265
30 V 220
40 V 220
= 22 000 V ;
U 02 =
= 29 200 V ;
3 0,1
3 0,1
9 A 500
12 A 500
I 01 =
= 300 A ;
I 02 =
= 400 A ;
3 5
3 5
U U 01 + Lv x0v I 02 29200 22000 + 180 1,3 400
l = 02
=
= 110,8 km .
x0v (I 01 + I 02 )
1,3(300 + 400)
U 01 =
Potrebno je naglasiti da na sl. 3.22a voltmetar meri trostruki nulti napon, a ampermatar
trostruku nultu struju pa otuda broj 3 u imeniocu u izrazima za U01, U02, I01, I02.
266
Zadatak 3.23
Za trofazni sistem prikazan na sl. 3.23a, izraunati da li e u sluaju kratkog spoja faze A sa
zemljom na poetku dalekovoda 220 kV iskljuiti prekida (odnosno pol prekidaa) na istoj fazi na
kraju dalekovoda, ako je dalekovod pre kvara radio praktino neoptereen sa meufaznim naponom
na poetku od 230 kV, a impuls za iskljuenje prekidaa se dobija preko reaktantnog releja
220 / 3 kV
i strujnog
napajanog iz naponskog transformatora odnosa transformacije
0 ,1 kV
500 A
transformatora odnosa transformacije
, u sluajevima kada je merena reaktansa (ovde odnos
1 A
sekundarnog merenog/raunatog napona i sekundarne merene/raunate struje) manja od reaktanse
na koju se pobuuje rele i koja iznosi 60 .
Podaci o parametrima elemenata sistema dati su na sl. 3.23a.
CBA
Unv = 220 kV
Lv = 225 km
xv = 0,4 /km
x0v = 1,3 /km
jaka
mrea
110 kV
X0
~
SnG = 350 MVA
UnG = 10,5 kV
SnT = 275 MVA
mT = 10,5/231 kV/kV
X'dG% = XiG% = 35 %
XT% = 12 %
RR
SnMT = 50 MVA
220 / 3 kV
m MT =
110 / 3 kV
XT% = 12 % X% = 4000 %
Reenje:
Reaktanse generatora, transformatora, voda i monofaznih transformatora sistema su:
= X iG =
X dG
2
% U nGsv
X dG
35 2312
=
= 124,509 ;
100 S nG
100 150
2
X T % U nT
12 2312
=
= 42,688 ;
100 S nT 100 150
X v = xv Lv = 0 ,4 225 = 90 ;
XT =
X MT =
2
X T % U nMT
12 220 2
=
= 38,720 .
100 3S nMT 100 150
267
Zamenske eme mrea simetrinih komponenata direktnog i inverznog sistema su identine

i prikazane su na sl. 3.23b.
j124,509 j42,688
j90
j167,197
Z ekv
d
j38,72
j128,72
= Z iekv
Sl. 3.23b Zamenska ema impedansi direktnog i inverznog

Posle sreivanja eme sa sl. 3.23b dobijaju se ukupna direktna i inverzna impedansa gledane
sa mesta kvara:
ekv
Z ekv
= j
d = Zi
167,197 128,72
= j 72,7 .
167,197 + 128,72
Nulte reaktanse voda i transformatora su:

X 0v = x0v Lv = 1,3 225 = 292,5 ;
X T =
2
X % U nMT
100 S nMT
4000 220 2
= 12906,66 .
100 150
Ekvivalentna ema nultog (homopolarnog) sistema impedansi, prikazana je na sl. 3.23c.

Reaktanse levo od transformatora nisu prikazane poto je transformator spregnut u trougao sa
primarne strane mree pa se nulte struje zatvaraju kroz navoje primara.
j42,688
1
j292,5 j 38,72
2
j12906,609
ekv
Zo
j13218,469
Sl. 3.23c Zamenska ema impedansi nultog redosleda sistema sa sl. 3.23a
Posle sreivanja prethodne eme sa sl. 3.23c dobija se ekvivalentna nulta impedansa sistema
posmatrana sa mesta kvara, ija je vrednost:
Z0 = j
ekv
42,688 13218,469
= j 42,6 .
42,688 + 13218,469
Simetrine komponente struja na mestu kvara su jednake i iznose:
I0 = Ii = Id =
268
U
ekv
Zd
fr
ekv
Zi
ekv
Z0
230 / 3
= j 0,707 kA .
j 72,7 + j 72,7 + j 42,6
Direktna i inverzna komponenta struje, koje pritiu sa strane voda na mesto kvara
izraunavaju se iz jednaine:
I dD = I iD
I Z
j 0,707 j72,7
= d d =
= j 0,4 kA = j 400 A .
Z dD
j128,72
ekv
Nulta komponenta struje kvara, koja protie sa strane voda na mesto kvara bie:
I 0D =
I0Z0
j 0,707 j42,6
=
= j 0,00228 kA = j 2,28 A .
Z 0D
j13237,88
ekv
Direktna komponenta napona na mestu kvara, posle nastanka kvara moe se izraunati iz
jednaine:
230
ekv
U d = U fr I d Z d =
( j 0,707 ) j 72,7 = 81,6 kV .
3
Inverzna komponenta napona na mestu kvara, posle nastanka kvara moe se izraunati iz
jednaine:
U i = I i Z i
ekv
= ( j 0,707 ) j 72,7 = 51,5 kV .
Nulta komponenta napona na mestu kvara, posle nastanka kvara moe se izraunati iz
jednaine:
U 0 = I 0 Z 0 = ( j 0,707 ) j 42,6 = 30,2 kV .
S obzirom da je kvar na fazi A, na mestu kvara treba da je U d + U i + U 0 = 0. Kada se u ovoj
jednaini zamene izrazi za U d , U i i U 0 dobie se tano 0.
Direktna komponenta napona na kraju prenosnog voda (tamo gde su prikljueni merni
transformatori) shodno sl. 3.23d bie:
U d = U d + j 90 I dD = 81,6 + j 90 ( j 0,4 ) = 81,6 + 36 = 117,6 kV .
j90
-j0,4 kA
Ud =81,6 kV
Ud
Sl. 3.23d Ekvivalentna ema za proraun direktne komponente

napona na kraju voda
Inverzna komponenta napona na mestu prikljuenja mernog transformatora shodno sl. 3.23e
je:
269
U i = U i + j 90 I iD = 51,4 + j 90 ( j 0,4 ) = 15,4 kV .

j90
-j0,4 kA
Ui=-51,4 kV
Ui
Sl. 3.23e Zamenska ema za proraun inverzne komponente

Nulta komponenta napona na tom istom mestu shodno sl. 3.23f bie:
U 0 = U 0 + j 292,5 I 0 D = 30,2 + j 292,5 ( j 0,00228) = 29,53 kV .
j29,25
-j2,28 A
Uo =-51,4 kV
Uo
Sl. 3.23f Zamenska ema za proraun nulte komponente

Struja i napon u fazi A na kraju voda za vreme kvara su onda:

I ' A = I dD + I iD + I 0 D = j 0,4 j 0,4 j 0,00228 = j 0,80228 kA ;
U ' A = U ' d +U 'i +U '0 = 117,6 15,4 29,53 = 72,666 kV .
Kada se oni preko mernih transformatora svedu na njihove sekundarne strane, bie:
1
1
= 802,28
= 1,60456 A ;
500
500
0,1
0,1
= U A
= 72,666
= 52,7 V .
127
220 / 3
I AMT = I A
U AMT
Reaktantni rele e da meri reaktansu, ija je vrednost:
U AMT
52,7
=
= 35,6 ,
I AMT 1,60456
te e naznaeni prekida iskljuiti.
U ovakvim sluajevima kada sekundarna strana nije uzemljena, a nema ni tercijera, nulta
reaktansa ima visoku vrednost pa je potrebno proveriti ispunjenje uslova za pobuivanje releja.
270
Zadatak 3.24
U transformatorsku stanicu 110/35 kV, shodno sl. 3.24a ugraena su dva identina
tronamotajna transformatora 110 kV/35 kV/10,5 kV, sprega Y0y0d5, sa zajednikim sabirnicama
110 kV i 35 kV (tercijeri 10,5 kV, vezani u zatvoren trougao, ne koriste se), preko kojih su dalje
povezani sa odgovarajuim mreama. Razmatrati dva uobiajena stanja njihovih neutralnih taaka:
a) Oba transformatora rade sa direktno uzemljenim zvezditem na strani 110 kV i 35 kV.
b) Transformator T1 radi sa direktno uzemljenim zvezditem na strani 110 kV (dok mu je
zvezdite 35 kV izolovano), a transformator T2 sa direktno uzemljenim zvezditem na strani 35 kV
(zvezdite na strani 110 kV mu je izolovano).
Proraunati struje i snage trofaznog kratkog spoja i jednofaznog zemljospoja, pri kvarovima
na sabirnicama S1 (110 kV) i S2 (35 kV), ako su uticaji mrea koje povezuju:
- na strani sabirnica 110 kV: SkM1 = 5000 MVA;
- na strani sabirnica 35 kV: SkM2 = 1500 MVA.
U proraunima pretpostaviti da su ekvivalentne impedanse susednih mrea jednake za sve tri
simetrina komponente ( Z dM 1 = Z iM 1 = Z 0 M 1 , odnosno Z dM 2 = Z iM 2 = Z 0 M 2 ).
Ostali parametri transformatora, neophodni za proraune, dati su na sl. 3.24a.
S3(1)
S1
T2
Un1 = 110 kV
S3( 2)
Un3 = 10,5 kV
SnT = 31,5/31,5/10,5 MVA
S2
m = 110 kV101,5 %/36,75 kV/10,5 kV
uk12 = 12 %; uk13 = 6 %; uk23 = 2 %
T1
Impedasne rasipanja svedene su
na prolaznu snagu
Un2 = 35 kV (otpornosti namotaja zanemariti)
io = 1,5 %
Un3 = 10,5 kV
Sl. 3.24a Monofazna ema i parametri transformatora transformatorske stanice iz zadataka 3.24
Reenje:
a1) Proraun impedansi (sve vrednosti svedene su na napon Un1 = 110 kV i prolaznu snagu):
X 12 =
X 13
u k12 U n21 12 110 2

=
= 46,1 ;
100 S n1 100 31,5
u k13 U n21
6 110 2
=
=
= 69,15 ;
100 S n3 100 10,5
X 23 =
u k 23 U n21
2 110 2
=
= 23,05 .
100 S n3 100 10,5
Impedanse Y-ekvivalenta tronamotajnog transformatora, shodno emi sa sl. 3.24b su:

X1 =
1
( X 12 + X 13 X 23 ) = 46,1 ;
2
271
1
( X 12 + X 23 X 13 ) = 0 ;
2
1
X 3 = ( X 13 + X 23 X 12 ) = 23,05 ;
2
U n21 100 110 2 100
X =
=
= 25 608,5 .
S n1 io
31,5 1,5
X2 =
Ekvivalentna reaktansa paralelnih otonih grana sa sl. 3.24b je:

X =
X X3
X + X3
25 608,5 23,05
= 23,03 .
25 608,5 + 23,05
Z1=jX1=j46,1
Z=jX=j25608,5
Z2=jX2=0
Z3=jX3=j23,05
Sl. 3.24b Y-ekvivalent tronamotajnog transformatora sa sl. 3.24a
Direktna i inverzna impedansa transformatora su jednake i u oba sluaja (a i b) iznose:

Zd = Zi
ekv
ekv
= j
X1
46,1
= j
= j23,05 .
2
2
Nulte impedanse se razlikuju u dva pomenuta sluaja:

a) Oba zvezdita transformatora su direktno uzemljena: Ekvivalentna ema nultih impedansi
svakog transformatora prikazana je na sl. 3.24c.
b1) Zvezdite transformatora T1 na strani 110 kV je direktno uzemljeno (zvezdite na strani
35 kV je izolovano): Ekvivalentna ema nultih impedansi prikazana je na sl. 3.24d.
b2) Zvezdite transformatora T2 na strani 35 kV je direktno uzemljeno (zvezdite na strani
110 kV je izolovano): Ekvivalentna ema nultih impedansi prikazana je na sl. 3.24e.
Mrea
110 kV 1
2
Z1=j46,1
Z2=0
Mrea
35 kV
3
Z=j23,03
O
Sl. 3.24c Y-ekvivalent za nulte impedanse svakog od transformatora, u postrojenju sa sl. 3.24a kada
su mu oba zvezdita direktno uzemljena
Mrea
110 kV 1
272
2
Z1=j46,1
Z2=0
Mrea
35 kV
3
Z=j23,03
O
Sl. 3.24d Y-ekvivalent za nulte impedanse transformatora sa sl. 3.24a, kada mu je zvezdite
na strani 110 kV direktno uzemljeno, a na strani 35 kV izolovano
Mrea
110 kV 1
2
Z1=j46,1
Z2=0
Mrea
35 kV
3
Z=j23,03
O
Sl. 3.24e Y-ekvivalent za nulte impedanse transformatora sa sl. 3.24a, kada mu je zvezdite
na strani 35 kV direktno uzemljeno, a na strani 110 kV izolovano
Ekvivalentne impedanse uticaja mrea visokog napona (U1) i srednjeg napona (U2), svedene
na napon 110 kV su:
Z dM 1 = Z iM 1 = Z 0 M 1 = j
U n21
110 2
= j
= j 2,42 ;
S kM 1
5000
2
Z dM 2 = Z iM 2 = Z 0 M 2
U2 U
110 2
= j n 2 n1 = j
= j8,07 .
S kM 2 U n 2
1500
Ekvivalentna ema direktnih (inverznih) impedansi postrojenja sa sl. 3.24a ista je za sve
naine uzemljenja zvezdita transformatora i prikazana je na sl. 3.24f.
S1
ZdM1=j2,42
S2
ZdT=jXdT=j23,05
ZdM2=j8,07
Sl. 3.24f Ekvivalentna ema impedansi direktnog (inverznog) redosleda

sistema sa sl. 3.24a
273
Za kvar na sabirnicama S1, ekvivalentne impedanse sistema direktnog i inverznog redosleda

su:
Z dS1 = Z iS1 = j
ekv
ekv
2,42 (23,05 + j8,07 )

75,31
= j
= j 2,255 .
2,42 + 31,12
33,54
a) Ekvivalentna impedansa nultog redosleda, kada su zvezdita na obe strane transformatora

T1 i T2 uzemljena, dobija se sa eme prikazane na sl. 3.24g.
2 S2
T1
S1 1
Z1=j46,1
Z2=0
3
Z0M1=j2,42
Z=j23,03
Z1=j46,1
Z=j23,03
T2
Z2=0
Z0M2=j8,07
3
2
Sl. 3.24g Ekvivlalentna ema impedansi nultog redosleda sa sl. 3.24a, kada su
zvezdita na obe strane transformatora T1 i T2 direktno uzemljena
Elementarnim transformacijama, ema sa sl. 3.24g, svodi se na emu prikazanu na sl. 3.24h,
odakle se, pri kvaru na sabirnicama S1, ekvivalentna impedansa nultog redosleda sistema dobija
paralelnim sprezanjem ekvivalenta mree Z 0 M 1 = j 2,42 , sa ekvivalentom paralelnih grana
Z ' / 2 = j11,515 i Z 0 M 2 = j8,07 , vezanim na red sa impedansom Z 1 / 2 = j 23,05 :
Z 0 S1 = j
ekv
(4,75 + 23,05) 2,42 =

27,8 + 2,42
j 2,23 .
S2
S1
j2,42
j11,515
j23,05
j4,75
j8,07
Sl. 3.24h Ekvivalentna ema impedansi nultog redosleda, pri kvaru na sabirnicama S1 (S2) (oba
zvezdita transformatora direktno uzemljena), posle elementarnih saimanja eme sa sl. 3.24g
Struja i snaga trofaznog kratkog spoja na sabirnicama S1 su onda:
I k3 =
U n1/ 3
Z ekv
dS1
274
110/ 3
= 28,164 kA;
2,255
S k 3 = 3U n1 I k 3 = 5365,7 MVA .
S druge strane, struja i snaga jednofaznog zemljospoja su:
)
I k(1aZS
1 =
)
S k(1aZS
1
3U n1
X dekv
X iekv
X 0ekv
3 110
= 28,27 kA;
2 2,255 + 2,23
S1
= 3U n1 I k1Z = 5385,5 MVA .
Za sluaj kvara na sabirnicama S2, kada su oba zvezdita transformatora uzemljena,

ekvivlalentne impedanse simetrinih komponenata, shodno emama sa 3.24f i 3.24h su:
Z dS 2 = Z iS 2 = j
ekv
ekv
Z 0S 2
ekv
(2,42 + 23,05) 8,07 =
j 6,13 ;
25,47 + 8,07
4,75 (23,05 + 2,42 )
= j
= j 4,0 .
4,75 + 25,47
Struja i snaga trofaznog kratkog spoja na sabirnicama S2 su onda:
I k3 =
U n1 / 3 110 110/ 3 110

=
= 10,36 2,993 = 31,01 kA
ekv
6,13 36,75
Z dS
2 36,75
Prethodno proraunata vrednost struje trofaznog kratkog spoja na sabirnicama S2 svedena je

na naponski nivo 35 kV, tako da je trofazna snaga kratkog spoja:
S k 3 = 3U n1 I k 3 = 3 110 10,36 == 3 36,75 31,01 = 1973,8 MVA .

Struja i snaga jednofaznog zemljospoja na sabirnicama S2 su:
)
I k(1aZS
2 =
110
3 110
=
2,993 = 11,72 2,993 = 35,07 kA (svedena
36,75 2 6,13 + 4
3U n1
X dekv
X iekv
X 0ekv
S2
na naponski nivo 35 kV)

)
S k(1aZS
2 = 3U n1 I k 1Z = 3 110 11,72 = 2232,9 MVA
b) Ekvivalentne impedanse sistema direktnog i inverznog redosleda, za sluaj da je

uzemljeno po jedno zvezdite na svakom od transformatora (T1, na strani vieg, a T2 na strani
srednjeg napona) iste su kao u prethodnom sluaju, kada su im uzemljena zvezdita na obe strane,
tj. shodno sl. 3.24f:
Pri kvaru na sabirnicama S1:
275
Z dS1 = Z iS1 = j 2,255 .

ekv
ekv
Pri kvaru na sabirnicama S2:

ekv
Z ekv
dS 2 = Z iS 2 = j 6,13 .
Proraun ekvivalentnih impedansi nultog redosleda sprovee se uz pomo zamenske eme

sa sl. 3.24i.
T1
Z1=j46,1
S1 1
S2
Z2=0
3
Z0M1=j2,42
Z=j23,03
Z1=j46,1
T2
Z=j23,03
Z2=0
Z0M2 =j8,07
3
2
Sl. 3.24i Ekvivlalentna ema impedansi nultog redosleda za sluaj da je na T1 uzemljeno zvezdite
na strani vieg napona, a na T2 na strani srednjeg napona
Uvidom u sl. 3.24i vidi se da je mrea nultih impedansi razdvojena. Impedanse
transformatora T1 se pridruuju sabirnicama S1, a T2 sabirnicama S2.
Ekvivalentna impedansa sistema nultog redosleda pri kvaru na sabirnicama S1 je:
Z ekv
0 S1 = j
2,42 (46,1 + 23,03)

= j 2,34 ,
2,42 + 69,13
a pri kvaru na sabirnicama S2 je:

Z 0ekv
S2 = j
8,07 23,03
= j 5,98 .
8,07 23,03
Struje trofaznog kratkog spoja su iste kao u prethodnom sluaju, jer stanje zvezdita
transformatora utie samo na nulte impedanse sistema, odnosno na struje zemljospoja.
Struja i snaga pri jednofaznom zemljospoju na sabirnicama S1 su:
)
I k(1bZS
1 =
(X
3U n1
ekv
d
+ X iekv +
(b )
X 0ekv S1
3 110
= 27,81 kA.
2 2,255 + 2,34
Gore proraunata vrednost je neto nia nego u sluaju a, gde je iznosila 28,27 kA.
276
)
(b)
S k(b1ZS
1 = 3U n I k 1ZS 1 = 3 110 27,85 = 5306 MVA .
Struja i snaga jednofaznog zemljospoja pri kvaru na sabirnicama S2 su:

)
I k(1bZS
2 =
(X
3U n1
ekv
d
+ X iekv +
(b)
X 0ekv S 2
110
3 110
110
=
= 10,445 2,993 = 31,26 kA. ;
36,75 2 6,13 + 5,98 36,75
)
(b )
S k(1bZS
2 = 3U n1 I k 1ZS 2 = 3 110 10,445 = 3 36,75 31,26 = 1990 MVA .
Znai u sluaju b, snaga jednofaznog zemljospoja je u odnosu na sluaj a) oko 10,9 % manja
pri kvaru na sabirnicama S2, a svega oko 1,5 % manja, pri kvaru na sabirnicama S1. Drugim reima,
otvaranje zvezdita sekundara jednog od dva paralelna transformatora iz ta. b zadatka prvenstveno
utie na smanjenje snage zemljospoja na sabirnicama sekundara.
277
Zadatak 3.25
Jednostavan radijalni elektroenergetski sistem prikazan na sl. 3.25a, sastoji se od generatora
(G), generatorskog blok-transformatora (T1), distributivnog voda (V) i distributivno-potroakog
transformatora (T2), preko kojeg se napaja industrijski potroa (P).
a) Proraunati subtranzijentne struje i napone pri dvofaznom kratkom spoju izmeu faza B i
C (bez zemljospoja) na sabirnicama 3 transformatora T2 posredstvom impedanse kvara
Z k = (4 + j 0 ) , uvaavajui efekat potroakog optereenja.
b) Nai raspodelu struje kvara.
c) Nacrtati fazorske dijagrame napona i struja u taki kvara. Parametri sistema, neophodni
za gornje proraune dati su takoe na sl. 3.25a.
G
T1
~
10 kV
20 kV
20 kV
SnG = 25 MVA
SnT1 = 30 MVA
Zv = (2+j4)
UnG = 10 kV
Zk = (4+j0)
mnT1 = 20/10 kV/kV
X"dG% = 12,5 %
XT1% = 10,5 %, sprega Y0d5
4 Potroa P
T2
6 kV
SnT2 = 20 MVA
mnT2 = 20/6 kV/kV
XT2% = 5 %
sprega Y0d5
Sp = (10+j5) MVA
Up = U4 = 6 kV
(pre kvara)
Sl. 3.25a Monofazna ema i osnovni podaci za sistem iz zadatka 3.25
Reenje:
a1) Proraun impedansi elemenata sistema svedenih na napon sabirnica 3 (20 kV):
2
% U nG
X dG
12,5 10 2 20
2
=
X dG
mnT 1 =
= 2,0 ;
100 S nG
100 25 10
2
2
X T 1 % U nT
10,5 20 2
1
=
= 1,40 ;
100 S nT 1 100 30
Z v = (2 + j 4 ) ;
X T1 =
XT2
2
X T 2 % U nT
5 20 2
2
=
=
= 1,00 ;
100 S nT 2 100 20
Zp =
2
U np
S p
2
mnT
2 =
6 2 20
= (32 + j16 ) ;
10 j 5 6
Z k = (4 + j 0 ) = 4 /0 .
a2) Ekvivalentna ema mrea direktnih (inverznih) impedansi prikazana je na sl. 3.25b.
278
ZT1= j1,40
Zv=(2+ j4)
Z''G= j2
ZT2= j1,0
ekv
Z ekv
d = Zi
Zp=(32+j16)
Sl. 3.25b Ekvivalentna ema direktnih (inverznih) impedansi sistema sa sl. 3.25a
a3) Struja potroaa pre kvara je:
Ip =
S p
3U p
10 j 5
= (0,962 j 0,481) kA .
3 6
Struja potroaa, svedena na napon 20 kV je:

Ip =Ip
sv
6
= (0,289 j 0,145) kA .
20
a4) Theveninov napon na sabirnicama 3 pre kvara:

20
+ j 3 1,00 (0,289 j 0,145) =
6
= (20,25 + j 0,5) = 20,25 kV / 1,415.
U 3 = U 4 + j 3X T 2 I p = 6
sv
sv
a5) Ekvivalentne vrednosti impedansi direktnog i inverznog redosleda sistema, gledano iz

take 3 su:
Z d 3 = Z i3 =
ekv
ekv
(2 + j 7,4) (32 + j17 ) = (2,56 + j 6,14) = 6,64 / 67,37 ;

34 + j 24,4
a6) Struje direktnog i inverznog redosleda, pri kvaru na sabirnicama 3 (dvofazni kratak spoj,
bez spoja sa zemljom), kroz impedansu luka Zk su:
I "d 3 = I "i 3 =
f3
ekv
Zi
20,25 / 3 / 1,45
(2,56 + j 6,14) 2 + 4
= 0,764 / 51,985 = (0,471 j 0,602 ) kA.
ekv
Zd
+Zk
11,692 / 1,415
15,3 / 53,4
a7) Fazne struje na mestu kvara su:
I " A3 1
I " = a 2
B3
I "C 3 a
1
a
a2
1 I "d 3 I "d 3 + I "i 3

1 I "i 3 = a 2 I "d 3 + a I "i 3 , jer je I 03 = 0.
1 I "03 a I "d 3 + a 2 I "i 3
279
Onda je:
I " A3 = 0 ;
1
3 1
3
2
I "d 3 = j 3 I "d 3 =
I " B 3 = a a I "d 3 = j
+ j
2
2
2
2
= ( 1,043 j 0,816 ) kA = 1,323 kA / 218,05;
I "C 3 = a a I "d 3 = I "S 3 = j 3 I "d 3 = (1,043 + j 0,816 ) kA = 1,323 kA / 38,05 .

2
a8) Naponi simetrinih komponenata na mestu kvara su:

U 03 = 0 ;
U d3 = U
Z d I "d 3 = (11,692 + j 0,289 ) (2,56 + j 6,14 ) (0,471 j 0,602 ) =

ekv
f3
= 11,692 + j 0,289 (4,89 + j1,349 ) = (6,802 j1,06 ) kV = 6,89 kV / 8,86;
U i 3 = Z i I "i 3 = (2,56 + j 6,14 ) (0,471 j 0,602 ) =

ekv
= (4,89 + j1,349 ) kV = 5,073 kV / 15,42.
a9) Fazni i linijski naponi u taki 3 posle kvara su:

U
fA3
= U d 3 + U i 3 = 6,802 j1,06 + 4,89 + j1,349 = (11,692 + j 0,289 ) kV = 11,693 kV / 1,415
fB 3
= a U d 3 + aU i 3 = 1 / 240 6,89 / 8,86 + 1 / 120 5,073 / 15,42
fC 3
= aU d 3 + a U i 3 = 1 / 120 6,89 / 8,86 + 1 / 240 5,073 / 15,42
= ( 7,935 j1,804 ) kV = 8,138 / 188,81;

2
= ( 3,763 + j1,517 ) kV = 4,057 / 158,04.

U AB = U
fA3
U BC = U
fB 3
U CA = U
fC 3
( 3)
fB 3
= 11,692 + j 0,289 + 7,935 + j1,804 =
fC 3
= 7,935 j1,804 + 3,763 j1,517 =
fA3
= 3,763 + j1,517 11,692 j 0,289 =
= (19,627 + j 2,093) kV = 19,74 kV / 6,09;
( 3)
= ( 4,172 j 3,321) kV = 5,33 kV / 218,51;
( 3)
= ( 15,455 + j1,228) kV = 15,504 kV / 175,457.
Provera:
U AB + U BC + U CA = (19,627 + j 2,093) + ( 4,172 j 3,321) + ( 15,455 + j1,228) = 0
( 3)
( 3)
( 3)
U BC = Z K I " B 3 = 4 ( 1,043 j 0,816 ) = 5,33 kV / 218,038
(Treba da bude U BC = 5,33 kV / 218,51 ; postoji mala raunska greka u veliini faznog
stava U BC , usled zaokruivanja rezultata).
280
b) Raspodela struje kvara nalazi se iz jednaina:

Z dL I "dL = Z dD I "dD = Z ekv
d I "d 3 ;
I "dL + I "dD = I "d 3 ;
Z iL I "iL = Z iD I "iD = Z i I "i 3 ;
I "iL + I "iD = I "i 3 ,
ekv
gde je:
Z dL = Z iL = j 2,0 + j1,40 + (2,0 + j 4,0 ) = (2 + j 7,40 ) ;

Z dD = Z iD = j1,0 + (32 + j16 ) = (32 + j17 ) ;
Z d = Z i = (2,56 + j 6,14 ) ;
I" dL = I" iL ; I" dD = I"iD .
ekv
ekv
Onda je:
Z
2,56 + j 6,14
(0,471 j 0,602) =
I "dL = d I "d 3 =
Z dL
2,0 + j 7,4
ekv
6,64 / 67,37
7,67 / 74,88
0,764 / 51,95 = 0,662 kA / 59,46 = (0,336 j 0,570 ) kA;
Zd
2,56 + j 6,14
(0,471 j 0,602) =
I "d 3 =
Z dD
32 + j17
ekv
I "dD =
=
6,64 / 67,37
36,24 / 27,98
0,764 / 51,95 = 0,14 kA / 12,56 = (0,137 j 0,031) kA.
Provera:
I "dL + I "dD = 0,336 j 0,570 + 0,137 j 0,031 =
(0,473 j 0,601) kA I "d 3 = (0,471 j 0,602) kA;

I "iL = I "dL = ( 0,366 + j 0,570 ) kA = 0,662 kA / 120,54;
I "iD = I "dD = ( 0,137 + j 0,031) kA = 0,140 kA / 167,44;
I " AL = I "dL + I "iL = 0 ; I "AD = I "dD + I "iD = 0 ;
I " BL = a I "dL + a I "iL = a a I "dL = j 3 I "dL =

2
= j 3 (0,336 j 0,570 ) = ( 0,988 j 0,582 ) kA = 1,147 kA / 210,5;
I " BD = a I "dD + a I "iD = a a I "dD = j 3 I "dD =

2
= j 3 (0,137 j 0,031) = ( 0,054 j 0,237 ) kA = 0,243 kA / 257,17.
Provera:
I " B 3 = I "BL + I " BD = ( 0,988 j 0,582 ) + ( 0,054 j 0,237 ) = ( 1,042 j 0,819 ) kA ,
(ranije je proraunato: ( 1,043 j 0 ,816 )).
281
I "CL = I " BL = (0,988 + j 0,582 ) kA = 1,147 kA / 30,5 ;
I "CD = I " BD = (0,054 + j 0,237 ) kA = 0,243 kA / 77,17 .
c) Fazorski dijagrami napona i struja u taki 3, posle kvara, prikazani su na sl. 3.25c:
( 3)
U AB
UfC3
Ui3
UfA3
( 3)
U CA
U03
UfB3
( 3)
U BC
Ud3
f.osa
c1)
I C 3
I i3
= I A 3 = 0
I 03
f.osa
I B 3
I d3
c2)
Sl. 3.25c Fazorski dijagram napona (c1) i struja (c2) na mestu kvara (posle nastanka kvara)
282
Zadatak 3.26
Jednostavan radijalni elektroenergetski sistem prikazan na sl. 3.26a izloen je dvofaznom
zemljospoju (faze B i C) na sabirnicama 3.
a) Uz pretpostavku da je impedansa luka Zk = 0, impedanse sistema Zd = Zi, izraunati
veliinu struje kvara, prema kojoj treba proveriti opasnost od napona koraka i dodira, pod
pretpostavkom da je potroa na sabirnicama 4 pasivan, a napon na sabirnicama 3 u trenutku kvara
U3 = 63 kV.
ekv
ekv
b) Ako se sa k obelei moduo odnosa ekvivalentnih impedansi Z o / Z d
na mestu kvara,
korienjem priblinih izraza koji daju struju kvara u funkciji od k, izvedenih u zadatku 3.3, odrediti
tip kvara i veliinu struje, prema kojoj treba proveriti snagu prekidanja prekidaa na sabirnicama 3.
c) Nai napon zdrave faze na sabirnicama 3 posle kvara koristei formulu izvedenu u
zadatku 3.4.
Proraun sprovesti koristei sistem relativnih jedinica sa SB = 60 MVA i UB2 = 60 kV (na
kraju izraunati i sve traene apsolutne vrednosti struja i napona iz taaka a, b, c).
Osnovni podaci neophodni za proraune, dati su na sl. 3.26a.
G
T1
Vod
~
UB3
T2
UB2
SnG = 60 MVA
SnT1 = 40 MVA
UnG = 10,5 kV
mT1 = 63/10,5 kV/kV
X"G% = 12 %
XT1% = 10 %
Unv = 60 kV
Zdv = j8,8 /fazi
Z0v = 3 Zdv
Potroa
UB1
SnT2 = 12 MVA
mT2 = 60/10 kV/kV
XT2% = 8 %
Sl. 3.26a Monofazna ema i osnovni podaci elemenata sistema iz zadatka 3.26
Reenje:
a1) Proraun baznih vrednosti napona, struja i impedansi za SB = 60 MVA i UB2 = 60 kV:
U B1 = 60
SB
60
U 2 10 2
10
= 10 kV; I B1 =
=
= 3,464 kA; Z B1 = B1 =
= 1,667 .
60
SB
60
3U B1
3 10
U B 2 = 60 kV; I B 2 =
U B 3 = 60
SB
60
U2
60 2
=
= 0,5774 kA; Z B 2 = B 2 =
= 60 .
SB
60
3U B 2
3 60
SB
U2
60
10 ,5
10 2
= 10 kV; I B 3 =
=
= 3,464 kA; Z B 3 = B 3 =
= 1,667 .
63
SB
60
3U B 3
3 10
Z dG = jX dG
2
X dG % U nG
1
12 10,5 2 1
= j
= j
= j 0,132 r.j. ;
100 S nG Z B 3
100 60 1,667
283
2
X T 1 % U nT
10 63 2 1
1 1
Z dT 1 = jX dT 1 = j
= j
= j 0,165 r.j.
100 S nT 1 Z B 2
100 40 60
Z 0T 1 = Z dT 1 = j 0,165 r.j. ;
8,8
Z dv = jX dv = j
= j 0,147 r.j. ;
Z 0v = 3Z dv = j 0,44 r.j. ;
60
2
X % U nT
8 60 2 1
2 1
Z dT 2 = jX dT 2 = j T 2
= j
= j 0,4 r.j. ;
100 S nT 2 Z B 2
100 12 60
Z 0T 2 = Z dT 2 = j0,4 r.j. ;
Mrea sistema direktnog (inverznog) redosleda, prikazana je na sl. 3.26b, a sistema nultog
redosleda, na sl. 3.26c.
0
1
ZdG= j0,132 r.j.
ZdT1= j0,165 r.j.
Zdv= j0,147 r.j.
ZdT2= j0,4 r.j.
Sl. 3.26b Mrea sistema direktnog (inverznog) redosleda

1
2
Z0T1= j0,165 r.j.
Z0v= j0,44 r.j.
0
Z0T2= j0,4 r.j.
Slika 3.26c Mrea sistema nultog redosleda
Sa prethodnih slika se dobijaju ekvivalentne impedanse simetrinih komponenata, gledano

sa mesta kvara:
Z d 3 = Z i 3 = j (0,132 + 0,165 + 0,147 ) = j 0,444 r.j. ;
(0,165 + 0,44) 0,4 = j 0,605 0,4 = j 0,2408 r.j.
ekv
Z 03 = j
0,605 + 0,4
1,005
ekv
ekv
a2) Proraun nulte komponente struje dvofaznog zemljospoja na sabirnicama 3:
I0 =
=
U f 3 X iekv
X dekv X iekv
X dekv X 0ekv
X iekv X 0ekv
63 60
=
+ 2 X 0ekv
X dekv
1,05
= 1,134 r.j. = 1,134 0,5774 = 0,655 kA;
0,444 + 2 0,2408
Za proraun napona koraka i dodira, pri dvofaznom zemljospoju, merodavna je trostruka

vrednost nulte komponente struje kvara:
3I 0 = 3 1,134 r.j. = 3,403 r. j. = 3,403 0,5774 = 1,965 kA .
284
Raspodela trostruke struje nultog redosleda, dobija se sa sl. 3.26c, shodno formulama:
X 0T 2
0,4
3I 0 =
3,403 = 1,354 r.j. = 0,782 kA;
X 013 + X 0T 2
0,605 + 0,4
X 013
0,605
=
3I 0 =
3,403 = 2,049 r.j. = 1,183 kA.
X 013 + X 0T 2
0,605 + 0,4
3I 013 =
3I 003
Za proveru napona koraka i dodira, u postrojenju kod sabirnica 3, merodavna je znai struja
3I 003 = 1,183 kA, tj. trostruka struja nultog redosleda, koja na mesto kvara (taka 3) dotie iz
napojne mree (sa strane potroaa).
b) Proraun merodavne struje iskljuenja prekidaa na sabirnicama 3, shodno uproenim

formulama iz zadatka 3.3.
Struja trofaznog kratkog spoja na sabirnicama 3 je:
I k3 =
U fpk3
X deq3
1,05
= 2,365 r.j. = 1,366 kA .
0,444
Struja dvofaznog kratkog spoja na sabirnicama 3 je:

Ik2 =
3
I k 3 = 0,866 2,365 r.j. = 2,048 r.j. = 1,183 kA .
2
ekv
Struja dvofaznog zemljospoja na sabirnicama 3, za k = X 03
/ X dekv
3 = 0,2408 / 0,444 = 0,542
prema uproenoj formuli iz zadatka 3.3 je:
I k 2Z = I k 3
3 0,542 2 + 0,542 + 1
3 k 2 + k +1
= 2,365
= 2,663 r.j. = 1,538 kA
1 + 2k
1 + 2 0,542
Struja jednofaznog zemljospoja na sabirnicama 3, prema uproenoj formuli iz zadatka 3.3,

za k = 0,542 je:
3
3
I k1Z = I k 3
= 2,365
= 2,791 r.j. = 1,612 kA.
2+k
2 + 0,542
Za dimenzionisanje prekidaa na sabirnicama 60 kV na kraju voda, merodavna je znai
struja jednofaznog zemljospoja, koja iznosi 1,612 kA.
c) Napon zdrave faze (A) na sabirnicama 3, posle dvofaznog zemljospoja (faze B i C) za

k = 0,542, shodno uproenom obrascu izvedenom u zadatku 3.4 je:
U fA =
3k
3 0,542
U f3 =
U f 3 = 0,78 U f 3 = 0,78 1,05 = 0,819 r.j. = 28,37 kV .
2k + 1
2 0,542 + 1
285
Zadatak 3.27
Za mreu sa sl. 3.27a:
a) Odrediti matrice impedansi direktnog, inverznog i nultog redosleda za proraun kratkih
spojeva matrinom metodom.
b) Izraunati kolika je indukovana elektromotorna sila u telekomunikacionom vodu za sluaj
jednofaznog kratkog spoja na mestu koje se nalazi na polovini voda V1. Vodovi V1 i V2 su paralelno
voeni i njihovo meusobno rastojanje je 50 metara.
Napomena: Za bazne vrednosti usvojiti SB = 100 MVA i UB = 220 kV. Napon na mestu kvara pre
kvara je 1 r.j. Ostali podaci o parametrima elemenata sistema, dati su u tab. 3.27a.
1
G1
V1
T1
T2
Jaka
mrea
~
V2
a=400 m
TKV
Lp=5 km
Tab. 3.27a Parametri sistema sa sl. 3.27a
Xd = Xi (r.j.)
X0 (r.j.)
G1
0,25
0,1
T1
0,1
0,1
T2
0,1
0,1
V1
0,2
0,6
V2
0,2
0,6
Mrea
0,02
0,05
Reenje:
Radi odreivanja indukovane elektromotorne sile u TK vodu potrebno je najpre odrediti
matrice direktnog, inverznog i nultog redosleda.
Ekvivalentna ema sistema za direktni i inverzni redosled je ista i predstavljena je na
sl. 3.27b.
jXv1/2
jXv1/2
1
3
2
jXG
jXT1
j0,25 r.j.
j0,1 r.j.
j0,35 r.j.
j0,1 r.j.
j0,1 r.j.
jXv2
j0,2 r.j.
jXT2
jXM
j0,1 r.j.
j0,02 r.j.
j0,12 r.j.
Sl. 3.27b Mree impedansi direktnog i inverznog redosleda sistema sa sl. 3.27a
U prethodnoj emi sa sl. 3.27b imaju se praktino tri vora i pet grana pa je za dobijanje
matrice impedansi direktnog i inverznog redosleda potrebno sprovesti sledeih pet koraka:
286
1. korak: Dodavanje grane izmeu novog vora (k = 1) i referentnog vora, (Zgr = j0,35 r.j.):
[ ]
Z d = Z gr = j[0,35] .
2. korak: Dodavanje grane izmeu novog vora (k = 2) i starog vora (i = 1), (Zgr = j0,1 r.j.):
post
Zd
pre
Z pre
Z d (1, i )
= pred
=
pre
Z d (i,1) Z g + Z d (i, i )
0,35 0,35
j
.
0,35 0,45
post
Zd
pre
Z d (1, i )
pre
Zd
pre
=
Z d (2, i ) =
Z dpre (i,1) Z dpre (i,2 ) Z gr + Z dpre (i, i )
0,35 0,35 0,35

j 0,35 0,45 0,35 .
0,35 0,35 0,55
4. korak: Dodavanje grane izmeu dva stara vora (i = 2, j = 3), (Zgr = j0,1 r.j.):
post
Zd
pre
Zd
= Z d Z d = Z d
pre
(i, i ) +
post
Zd
Z dpost
pre
pre
Zd
0,35
= j 0,35
0,35
0,35
= j 0,35
0,35
( j, j ) 2 Z dpre (i, j ) + Z gr
Z dpre (1, i ) Z dpre (1, j ) Z dpre (1, i ) Z dpre (1, j )

pre
pre
pre
pre
Z d (2, i ) Z d (2, j ) Z d (2, i ) Z d (2, j )
Z pre (3, i ) Z pre (3, j ) Z pre (3, i ) Z pre (3, j )
d
d
d
d
0,35 0,35
1
0,45 0,35
j (0,45 + 0,55 2 0,35 + 0,1)

0,35 0,55
0,35 0,35
0,425 0,4 .
0,4 0,45
0,35 0,35
j 0,45 0,35
0,35 0,55
0,35 0,35
j 0,45 0,35
0,35 0,55
5. korak: Dodavanje grane izmeu starog vora (i = 3) i referentnog vora, (Zgr = j0,12 r.j.):
Z dpost = Z dpre Z d = Z dpre
Z dpost
Z dpost
Z dpre
(i, i ) + Z gr
Z dpre (1, i ) Z dpre (1, i )
pre
pre
Z d (2, i ) Z d (2, i )
Z pre (3, i ) Z pre (3, i )
d
0,35 0,35 0,35

0,35
1
= j 0,35 0,425 0,4

j 0,4
j (0,45 + 0,12)
0,35 0,4 0,45
0,45
0,1351 0,1044 0,0737
= j 0,1044 0,1443 0,0842 = Z d = Z i .
0,0737 0,0842 0,0947
0,35
j 0,4
0,45
287
Ekvivalentna ema za impedanse nultog redosleda data je na sl. 3.27c.

1
jXoG1
jXT1
j0,1 r.j.
j0,1 r.j.
jX0v1/2
j0,3 r.j.
jX0v1/2
j0,3 r.j.
jXv2
j0,6 r.j.
j0,2 r.j.
Sl. 3.27c Mrea impedansi nultog redosleda sistema sa sl. 3.27a
U prethodnoj emi na sl. 3.27c ima praktino 3 vora i 4 grane pa je potrebno sprovesti 4
koraka u cilju dobijanja matrice impedansi za nulti redosled.
[ ]
Z 0 = Z gr = j [0,2] .
Z 0post
pre
Z 0pre
Z 0 (1, i )
= pre
=
pre
Z 0 (i,1) Z gr + Z 0 (i, i )
0,2 0,2
j
.
0,2 0,5
post
Z0
pre
Z 0 (1, i )
pre
Z
0
pre
=
Z 0 (2, i ) =
Z 0pre (i,1) Z 0pre (i,2 ) Z gr + Z 0pre (i, i )
0,2 0,2 0,2

j 0,2 0,5 0,2 .
0,2 0,2 0,8
post
Z0
pre
Z0
= Z 0 Z 0 = Z 0
pre
(i, i ) +
Z 0post
pre
pre
Z0
( j, j ) 2 Z 0pre (i, j ) + Z gr
Z 0pre (1, i ) Z 0pre (1, j ) Z 0pre (1, i ) Z 0pre (1, j )

pre
pre
pre
pre
Z 0 (2, i ) Z 0 (2, j ) Z 0 (2, i ) Z 0 (2, j )
0
0
0
0
0,2 0,2 0,2

1
= j 0,2 0,5 0,2
j (0,5 + 0,8 2 0,2 + 0,3)

0,2 0,2 0,8
0,2 0,2
j 0,5 0,2
0,2 0,8
0,2 0,2
j 0,5 0,2
0,2 0,8
0,2
Z0
0,2
288
0,2
0,2 0,425 0,35

0,2 0,35 0,5
Z 0.
289
Zadatak 3.28
Na sl. 3.28a dat je jedan elektroenergetski sistem. Parametri elemenata sistema dati su u
tab. 3.28a.
a) Odrediti matrice impedansi direktnog, inverznog i nultog redosleda za proraun kratkih
spojeva matrinom metodom.
b) Odrediti fazne struje kroz transformator T3 u dva sluaja:
b1) Za jednofazni kratki spoj na sabirnicama 3.
b2) Za jednofazni kratki spoj na sabirnicama 4.
Napomena: Napon na mestu kvara pre kvara je 1 r.j.
1
G1
T1
T3
Jaka
mrea
G2
T2
~
2

G1
Xd = Xi (r.j.) 0,14
X0 (r.j.)
0,05
* Podaci za jedan vod
G2
0,14
0,05
T1
0,06
0,06
T2
0,06
0,06
T3
0,05
0,05
V12
0,1
0,3
V13
0,1
0,3
V23* Mrea
0,1* 0,02
0,3* 0,05
Reenje:
a) Ekvivalentna ema za impedanse direktnog i inverznog redosleda je ista i predstavljena je
na sl. 3.28b.
1
j0,2 r.j.
j0,1 r.j.
3
j0,05 r.j.
j0,02 r.j.
j0,1 r.j.
j0,2 r.j.
j0,05 r.j.
2
Sl. 3.28b Mrea impedansi direktnog i inverznog redosleda sistema sa sl. 3.28a
290
Na prethodnoj emi (sa sl. 3.28b) ve su ekvivalentovane impedanse generatora G1 i

transformatora T1, generatora G2 i transformatora T2 i dva paralelno vezana voda izmeu sabirnica
2 i 3. Prethodna ema ima 4 vora i 7 grana pa je potrebno sprovesti sledeih 7 koraka za dobijanje
matrice impedansi direktnog i inverznog redosleda:
[ ]
Z d = Z gr = j[0,2] .
post
Zd
Z pre
= d
0
0
=
Z gr
0,2 0
j
.
0
0
,
2
= Z d Z d = Z d
post
pre
Zd
pre
pre
Zd
Z dpost
(i, i ) + Z dpre ( j, j ) 2 Z dpre (i, j ) + Z gr
T
Z dpre (1, i ) Z dpre (1, j ) Z dpre (1, i ) Z dpre (1, j ) ;
pre
pre
pre
pre
Z d (2, i ) Z d (2, j ) Z d (2, i ) Z d (2, j )
0,2 0
1
= j
0 0,2 j (0,2 + 0,2 2 0 + 0,1)
0,2 0
j
0 0,2
0,2 0
0,12 0,08
j
= j
.
0 0,2
0,08 0,12
post
Zd
pre
Z d (1, i )
pre
Z
d
pre
=
Z d (2, i ) =
Z dpre (i,1) Z dpre (i,2 ) Z dpre (i, i ) + Z gr
0,12 0,08 0,12

j 0,08 0,12 0,08 .
0,12 0,08 0,22
post
Zd
= Z d Z d = Z d
pre
pre

pre
pre
;
pre
pre
Z d (2, i ) Z d (2, j ) Z d (2, i ) Z d (2, j )
d
d
d
d
pre
Zd
(i, i ) +
pre
Zd
( j, j ) 2 Z dpre (i, j ) + Z gr
Z dpost
0,12 0,08 0,12

1
= j 0,08 0,12 0,08
j (0,12 + 0,22 2 0,08 + 0,05)

0,12 0,08 0,22
Z dpost
0,113 0,087 0,0957

= j 0,087 0,113 0,1043 .
0,0957 0,1043 0,1348
0,08 0,12
j 0,12 0,08
0,08 0,22
0,08 0,12
j 0,12 0,08 ;
0,08 0,22
291
post
Zd
post
Zd
pre
Z d (1, i )
pre
pre
Zd
Z d (2, i )
;
=
pre
Z d (3, i )
pre
pre
pre
pre
Z d (i,1) Z d (i,2 ) Z d (i,3) Z d (i, i ) + Z gr
0,113 0,087
0,087 0,113
= j
0,0957 0,1043
0,0957 0,1043
0,0957 0,0957
0,1043 0,1043
.
0,1348 0,1348
0,1348 0,1848
7. korak: Dodavanje grane izmeu starog vora (i = 4) i referentnog vora, (Zgr = j0,02 r.j.):
post
Zd
post
Zd
post
Zd
= Z d Z d = Z d
pre
pre
0,113 0,087
0,087 0,113
= j
0,0957 0,1043
0,0957 0,1043
0,0684
0,0382
= j
0,0327
0,0093
pre
Zd
(i, i ) + Z gr
Z dpre (1, i ) Z dpre (1, i )

pre
pre
Z d (2, i ) Z d (2, i )
Z pre (3, i ) Z pre (3, i )
dpre
dpre
(
)
Z
4
,
i
d
Z d (4, i )
0,0957 0,0957
0,1043 0,1043
1
0,1348 0,1348 j (0,1848 + 0,02 )
0,1348 0,1848
0,0957
0,1043
j
0,1348
0,1848
0,0957
0,1043
j
0,1348
0,1848
0,0382 0,0327 0,0093

0,0599 0,0357 0,0102
= Z d = Z i.
0,0357 0,0461 0,0132
0,0102 0,0132 0,018
Ekvivalentna ema za impedanse nultog redosleda data je na sl. 3.28c.

1
j0,11 r.j.
j0,3 r.j.
3
j0,05 r.j.
j0,05 r.j.
j0,3 r.j.
j0,06 r.j.
j0,15 r.j.
2
292
Na prethodnoj emi (sl. 3.28c) ve su ekvivalentovane impedanse generatora G1 i

transformatora T1 i dva paralelno vezana voda izmeu sabirnica 2 i 3. Prethodna ema ima 4 vora i
7 grana ali se broj grana moe redukovati na 6 ekvivalentovanjem grana koje su incidentne voru 4.
Prema tome, za dobijanje matrice impedasni nultog redosleda, potrebno je sprovesti sledeih 6
koraka:
[ ]
Z 0 = Z gr = j[0,11].
Z pre
Z 0post = 0
0
0
=
Z gr
0,11 0
j
.
0 0,06
Z 0post = Z 0pre Z 0 = Z 0pre

1
Z 0pre (i, i ) + Z 0pre ( j , j ) 2 Z 0pre (i, j ) + Z gr

post
Z0
Z 0post
T
Z 0pre (1, i ) Z 0pre (1, j ) Z 0pre (1, i ) Z 0pre (1, j ) ;
pre
pre
pre
pre
Z 0 (2, i ) Z 0 (2, j ) Z 0 (2, i ) Z 0 (2, j )
0,11 0
1
= j
0 0,06 j (0,11 + 0,06 2 0 + 0,3)

0,0843 0,014
= j
.
0,014 0,0523
0,11 0
j
0 0,06
0,11 0
j
;
0 0,06
post
Z0
pre
Z 0 (1, i )
pre
Z
0
pre
=
Z 0 (2, i ) =
Z 0pre (i,1) Z 0pre (i,2 ) Z 0pre (i, i ) + Z gr
0,0843 0,014 0,0843

j 0,014 0,0523 0,014 .
0,0843 0,014 0,3843
post
Z0
pre
Z0
= Z 0 Z 0 = Z 0
pre
(i, i ) +
pre
pre
Z0
( j, j ) 2 Z 0pre (i, j ) + Z gr

pre
pre
pre
pre
Z 0 (2, i ) Z 0 (2, j ) Z 0 (2, i ) Z 0 (2, j )
0
0
0
0
Z 0post
293
0,0843 0,014 0,0843

= j 0,014 0,0523 0,014
0,0843 0,014 0,3843
0,014 0,0843
1
j 0,0523 0,014
j (0,0523 + 0,3843 2 0,014 + 0,15)
0,014 0,3843
Z dpost
0,0754 0,0189 0,0377

= j 0,0189 0,0497 0,0394.
0,0377 0,0394 0,1389
6. korak: Dodavanje grane

(Zgr = j0,05/2 = j0,025 r.j.):
Z 0post
0,014 0,0843
j 0,0523 0,014
0,014 0,3843
Z pre
0
0
=
=
0
0 0 0 Z gr
izmeu
novog
vora
(k = 4)
referentnog
vora,
0
0,0754 0,0189 0,0377
0,0189 0,0497 0,0394
0
j
= Z 0.
0,0377 0,0394 0,1389
0
0
0
0,025
0
b1) Simetrine komponente struja za sluaj jednofaznog kratkog spoja na sabirnicama 3 su:
I d 3 = I i 3 = I 03 =
U fr
Z d (3,3) + Z i (3,3) + Z 0 (3,3)
1
= j 4,327 r.j.
2 j 0,0461 + j 0,1389
Za pronalaenje struja kroz transformator T3 potrebno je najpre izraunati simetrine

komponente napona vorova 3 i 4 jer su oni od interesa. Njihove vrednosti su:
U d 3 = U fr Z d (3,3) I d 3 = 1 j 0,0461 ( j 4,327 ) = 0,8 r.j. ;
U i 3 = Z i (3,3) I i 3 = j 0,0461 ( j 4,327 ) = 0,2 r.j. ;
U 03 = Z 0 (3,3) I 03 = j 0,1389 ( j 4,327 ) = 0,6 r.j. ;
U d 4 = U fr Z d (4,3) I d 3 = 1 j 0,0132 ( j 4,327 ) = 0,943 r.j. ;
U i 4 = Z i (4,3) I i 3 = j 0,0132 ( j 4,327 ) = 0,057 r.j. ;

U 04 = Z 0 (4,3) I 03 = j 0 ( j 4,327 ) = 0 r.j.
Na osnovu izraunatih simetrinih komponenata napona, mogu se izraunati simetrine

komponente struja kroz transformator T3:
I dT3 = I d 43 =
I iT3 = I i 43 =
U d4 U d3
gr
Z d 43
U i 4 U i3
gr
Z i 43
0,943 0,8
= j 2,86 r.j. ;
j 0,05
0,057 + 0,2
= j 2,86 r.j. ;
j 0,05

I 0T3 = I 043 =
294
U 04 U 03
gr
Z 043
0 + 0,6
= 0 r.j.
Konano, fazne komponente struja kroz transformator su:

I AT 1
3 2
I BT3 = a
I CT a
3
1 I dT3 1
2
1 I iT3 = a
1 I 0T3 a
1
a
2
a
1
a
2
a
1
1
1
2,86
j 2,86 =
0
5,72
j 2,86 r.j.
2,86
b2) Simetrine komponente struja za sluaj jednofaznog kratkog spoja na sabirnicama 4 su:
I d 4 = I i 4 = I 04 =
U fr
Z d (4,4 ) + Z i (4,4 ) + Z 0 (4,4 )
1
= j16,39 r.j.
2 j 0,018 + j 0,025
Simetrine komponente napona vorova 3 i 4 su:

U d 3 = U fr Z d (4,3) I d 4 = 1 j 0,0132 ( j16,39 ) = 0,784 r.j. ;
U i 3 = Z i (4,3) I i 4 = j 0,0132 ( j16,39 ) = 0,216 r.j. ;
U 03 = Z 0 (4,3) I 04 = j 0 ( j16,39 ) = 0 r.j. ;
U d 4 = U fr Z d (4,4 ) I d 4 = 1 j 0,018 ( j16,39 ) = 0,705 r.j. ;

U i 4 = Z i (4,4 ) I i 4 = j 0,018 ( j16,39 ) = 0,295 r.j. ;
U 04 = Z 0 (4,4 ) I 04 = j 0,025 ( j16,39 ) = 0,41 r.j.
Sada se mogu izraunati i simetrine komponente struja kroz transformator T3:

I dT3 = I d 34 =
I iT3 = I i 34 =
U d3 U d 4
gr
Z d 34
U i3 U i 4
I 0T3 = I 004 =
gr
Z i 43
0 U 04
gr
Z 004
0,784 0,705
= j1,58 r.j. ;
j 0,05
0,216 + 0,295
= j1,58 r.j. ;
j 0,05
0 + 0,41
= j8,2 r.j.
j 0,05
Konano, fazne komponente struja kroz transformator su:
I AT 1
3 2
I BT3 = a
I CT a
3
1
a
a
1 I dT3 1
2
1 I iT3 = a
1 I 0T3 a
1
a
a
1
1
1
1,58
j 1,58 =
8,2
11,36
j 6,62 r.j.
6,62
295
Zadatak 3.29
U mrei na sl. 3.29a na sabirnicama 4 desio se jednofazni kratki spoj sa zemljom. Matrinim
postupkom izraunati:
a) Struju kvara.
b) Struju po vodu 1-3 u sve tri faze.
Napomena: Napon na mestu kvara pre kvara je 1 r.j. Podaci o parametrima sistema dati su u
tab. 3.29a.
G1
T1
~
3
G2
T3
T2
~
2
Xd = Xi (r.j.)
X0 (r.j.)
G2
0,35
0,09
G1
0,35
0,09
T1
0,1
0,1
T2
0,1
0,1
T3
0,05
0,05
V12
0,35
1,15
V13
0,45
1,40
V23
0,35
1,15
Reenje:
a) Ekvivalentna ema za impedanse direktnog i inverznog redosleda je identina i
1
j0,45 r.j.
j0,45 r.j.
3
j0,05 r.j.
j0,35 r.j.
j0,45 r.j.
2
j0,35 r.j.
Sl. 3.29b Mrea impedansi direktnog i inverznog redosleda sistema sa sl. 3.29a
Na prethodnoj emi ve su ekvivalentovane impedanse generatora G1 i transformatora T1 i

generatora G2 i transformatora T2 sa sl. 3.29a. Prethodna ema ima 4 vora i 6 grana pa je potrebno
sprovesti sledeih 6 koraka za dobijanje matrice impedasni direktnog i inverznog redosleda:
296
[ ]
Z d = Z gr = j[0,45] .
post
Zd
Z pre
= d
0
0
=
Z gr
0
0,45
j
.
0,45
0
= Z d Z d = Z d
post
pre
Zd
pre

pre
pre
;
pre
pre
Z d (2, i ) Z d (2, j ) Z d (2, i ) Z d (2, j )
T
pre
Zd
Z dpost
post
Zd
(i, i ) + Z dpre ( j, j ) 2 Z dpre (i, j ) + Z gr
0
0,45
1
= j
0,45 j (0,45 + 0,45 2 0 + 0,35)

0
0,288 0,162
= j
.
0,162 0,288
0,45 0
j
0 0,45
0,45 0
j
;
0 0,45
post
Zd
pre
Z d (1, i )
pre
Z
d
pre
=
Z d (2, i ) =
Z dpre (i,1) Z dpre (i,2 ) Z dpre (i, i ) + Z gr
0,288 0,162 0,288

j 0,162 0,288 0,162 .
0,288 0,162 0,738
post
Zd
= Z d Z d = Z d
pre
pre

pre
pre
pre
pre
Z d (2, i ) Z d (2, j ) Z d (2, i ) Z d (2, j ) ;
d
d
d
d
pre
Zd
(i, i ) +
post
Zd
pre
Zd
( j, j ) 2 Z dpre (i, j ) + Z gr
0,288 0,162 0,288

= j 0,162 0,288 0,162
0,288 0,162 0,738
0,162 0,288
1
j 0,288 0,162
j (0,288 + 0,738 2 0,162 + 0,35)
0,162 0,738
0,162 0,288
j 0,288 0,162
0,162 0,738
Z dpost
297
0,2729 0,1771 0,219

= j 0,1771 0,2729 0,231 .
0,219 0,231 0,4226
Zd
post
pre
Z d (1, i )
pre
pre
Zd
Z d (2, i )
=
pre
Z d (3, i )
pre
pre
pre
pre
Z d (i,1) Z d (i,2 ) Z d (i,3) Z d (i, i ) + Z gr
Z dpost
0,2729 0,1771 0,219 0,219

0,1771 0,2729 0,231 0,231
= Z d = Zi.
= j
0,219 0,231 0,4226 0,4226
0,219 0,231 0,4226 0,4726
Ekvivalentna ema impedansi nultog redosleda data je na sl. 3.29c.

1
j0,1 r.j.
j1,4 r.j.
3
j0,05 r.j.
j1,15 r.j.
j0,19 r.j.
2
j1,15 r.j.
Na prethodnoj emi ve su ekvivalentovane impedanse generatora G2 i transformatora T2.

Kao i kod ekvivalentne eme za direktni redosled i ovde je potrebno sprovesti sledeih 6 koraka:
[ ]
Z 0 = Z gr = j[0,1].
post
Z0
Z dpre
=
0
0
=
Z gr
0,1 0
j
.
0 0,19
298
Z 0post = Z 0pre Z 0 = Z 0pre

1
Z 0pre (i, i ) + Z 0pre ( j , j ) 2 Z 0pre (i, j ) + Z gr

pre
pre
pre
pre
Z 0 (2, i ) Z 0 (2, j ) Z 0 (2, i ) Z 0 (2, j )
0,1 0
1
= j
0 0,19 j (0,1 + 0,19 2 0 + 1,15)
post
Z0
0,1 0
j
0 0,19
0,1 0
0,0931 0,0132
j
= j
.
0 0,19
0,0132 0,1649
post
Z0
pre
Z 0 (1, i )
pre
Z
0
pre
=
Z 0 (2, i ) =
Z 0pre (i,1) Z 0pre (i,2 ) Z 0pre (i, i ) + Z gr
0,0931 0,0132 0,0931

j 0,0132 0,1649 0,0132.
0,0931 0,0132 1,4931
post
Z0
= Z 0 Z 0 = Z 0
pre
pre

pre
pre
pre
pre
Z 0 (2, i ) Z 0 (2, j ) Z 0 (2, i ) Z 0 (2, j ) ;
0
0
0
0
pre
Z0
(i, i ) +
post
Z0
pre
Z0
( j, j ) 2 Z 0pre (i, j ) + Z gr
0,0931 0,0132 0,0931

= j 0,0132 0,1649 0,0132
0,0931 0,0132 1,4931
0,0132 0,0931
1
j 0,1649 0,0132
j (0,1649 + 1,4931 2 0,0132 + 1,15)
0,0132 1,4931
0,0908 0,0176 0,0506
post
Z 0 = j 0,0176 0,1566 0,0939.
0,0506 0,0939 0,7057
0,0132 0,0931
j 0,1649 0,0132
0,0132 1,4931
post
Z0
pre
Z 0 (1, i )
pre
pre
Z0
Z 0 (2, i )
;
=
pre
Z 0 (3, i )
pre
pre
pre
pre
Z 0 (i,1) Z 0 (i,2 ) Z 0 (i,3) Z 0 (i, i ) + Z gr
post
Z0
299
0,0908
0,0176
= j
0,0506
0,0506
0,0176 0,0506 0,0506

0,1566 0,0939 0,0939
= Z0.
0,0939 0,7057 0,7057
0,0939 0,7057 0,7557
a) Simetrine komponente struje kvara za sluaj jednofaznog kratkog spoja su:

U fr
I d 4 = I i 4 = I 04 =
Z d (4,4 ) + Z i (4,4 ) + Z 0 (4,4 )
1
= j 0,5879 r.j.
2 j 0,4726 + j 0,7557
Struja kvara je onda:

I k = I A4 = I d + I i + I 0 = j1,764 r.j.
b) U cilju odreivanja struje po vodu 1-3 potrebno je najpre odrediti simetrine komponente
napona vorova 1 i 3.
U d 1 = U fr Z d (1,4 ) I d 4 = 1 j 0,219 ( j 0,5879 ) = 0,8712 r.j. ;
U i1 = Z i (1,4 ) I i 4 = j 0,219 ( j 0,5879 ) = 0,1287 r.j. ;
U 01 = Z 0 (1,4 ) I 04 = j 0,0506 ( j 0,5879 ) = 0,0297 r.j. ;
U d 3 = U fr Z d (3,4 ) I d 4 = 1 j 0,4226 ( j 0,5879 ) = 0,7515 r.j. ;
U i 3 = Z i (3,4 ) I i 4 = j 0,4226 ( j 0,5879 ) = 0,2484 r.j. ;

U 03 = Z 0 (3,4 ) I 04 = j 0,7057 ( j 0,5879 ) = 0,4149 r.j.
Simetrine komponente struja po vodu 1-3 su:

I d 13 =
I i13 =
I 013 =
U d1 U d 3
gr
Z d 13
U i1 U i 3
gr
Z i13
U 01 U 03
gr
Z 013
0,8712 0,7515
= j 0,266 r.j. ;
j 0,45
0,1287 + 0,2484
= j 0,266 r.j. ;
j 0,45
0,0297 + 0,4149
= j 0,275 r.j.
j1,4
Konano, fazne struje koje teku po vodu 1-3 su:
I A13 1
I = a 2
B13
I C13 a
1
a
a2
1 I d 13 1
1 I i13 = a 2
1 I 013 a
1
a
a2
1
1
1
0,266
j 0,266 =
0,275
0,807
j 0,009 r.j.
0,009
300
Zadatak 3.30
Za uproeni elektroenergetski sistem EPS-a, iji su parametri vodova i transformatora dati
u zadatku 2.15, proraunati:
a) Struju tranzijentnog perioda trofaznog kratkog spoja u voru 1, kao i struje u granama
incidentnim ovom voru, usvajajui za poetni radni reim onaj koji je obraivan u zadatku 2.15.
b) Struju tranzijentnog perioda trofaznog kratkog spoja u voru 1, kao i struje u granama
incidentnim ovom voru, u sluaju zanemarivanja struja radnog reima koji je prethodio kvaru.
c) Struje tranzijentnog perioda svih nesimetrinih kratkih spojeva u tom voru, u sluaju
zanemarivanja struja radnog reima koji je prethodio kvaru.
Vrednosti nominalnih snaga ekvivalentnih agregata pridruenih generatorskim vorovima u
sistemu, kao i snaga angaovanih agregata i odgovarajuih snaga blok-generatorskih transformatora
u sistemu, usvojene na osnovu specifikovanih i proraunatih snaga generisanja u zadatku 2.15, date
su u tab. 3.30a.
Tab. 3.30a Nominalne i angaovane snage ekvivalentnih agregata sistema
Broj vora
1
5
6
15
17
21
Naziv vora
Obrenovac 400
erdap
Kostolac
Obrenovac 220
Bajina Bata
Kosovo 220
Sn
[MVA]
2188
1360
2132
1564
1728
1782
Sna [MVA]
1461
760
527
732
1308
509
Reaktanse generatora u tranzijentnom reimu po d osi xd , reaktanse generatora inverznog

redosleda xi i blok-generatorskih transformatora xBT (sprege Yd), izraene u relativnim jedinicama u
odnosu na nominalnu snagu elementa, date su u tab. 3.30b.
Tab. 3.30b Reaktanse xd i xi generatora i reaktanse blok-generatorskih transformatora xBT izraene
u relativnim jedinicama u odnosu na nominalnu snagu elementa
Broj vora
Naziv vora
xd [r.j.]
xi [r.j.]
xBT [r.j.]
1
5
6
15
17
21
Obrenovac 400
erdap
Kostolac
Obrenovac 220
Bajina Bata
Kosovo 220
0,220
0,380
0,220
0,220
0,280
0,330
0,250
0,345
0,215
0,225
0,210
0,270
0,1260
0,1167
0,1200
0,1341
0,1200
0,1162
Reaktanse vodova direktnog redosleda su date u zadatku 2.15, dok je za reaktanse vodova
nultog redosleda generalno uzeto da su tri puta vee od datih reaktansi direktnog redosleda. Podaci
za transformatore 400/220 kV/kV za emu direktnog redosleda u relativnim jedinicama su takoe
dati u zadatku 2.15. Pri formiranju eme nultog redosleda neophodno je uvaiti da su sve to
autotransformatori sa direktno uzemljenim zvezditem i kompenzacionim tercijarnim namotajem
301
vezanim u trougao. Podaci za reaktanse ovih transformatora, uz zanemarivanje aktivnih otpornosti,

kao i grane magneenja nultog redosleda, u relativnim jedinicama za baznu snagu SB = 100 MVA i
bazni napon UB = 400 kV dati su u tab. 3.30c.
Tab. 3.30c Reaktanse transformatora 400/220 kV/kV izraene u relativnim jedinicama za
SB = 100 MVA i UB = 400 kV
vor i
10
10
7
8
1
9
3
vor j
12
13
19
18
15
21
23
x12 [r.j.]
0,02970
0,02970
0,03100
0,01550
0,01481
0,01485
0,04200
x13 [r.j.]
0,03462
0,03366
0,03503
0,02060
0,01731
0,01689
0,05126
x23 [r.j.]
0,02385
0,02538
0,02595
0,01808
0,01193
0,01255
0,03394
Reenje:
Reaktanse angaovanih generatora i blok-generatorskih transformatora, preraunate na
baznu snagu SB = 100 MVA i bazni napon UB = 400 kV su date u tab. 3.30d.
Tab. 3.30d Reaktanse xd i xi generatora i reaktanse blok-generatorskih transformatora xBT izraene
u relativnim jedinicama za SB = 100 MVA i UB = 400 kV
Broj vora
Naziv vora
xd [r.j.]
xi [r.j.]
xBT [r.j.]
1
5
6
15
17
21
Obrenovac 400
erdap
Kostolac
Obrenovac 220
Bajina Bata
Kosovo 220
0,015
0,050
0,042
0,030
0,020
0,065
0,017
0,045
0,041
0,031
0,015
0,053
0,009
0,0154
0,023
0,018
0,010
0,023
Reaktanse pojedinih grana transformatora 400/220 kV/kV, neophodne za formiranje

zamenskih ema nultog redosleda su date u tab. 3.30e, pri emu je oznaavanje izvreno u odnosu
na originalne vorove mree, tj. bez posebnih oznaka za fiktivna zvezdita tronamotajnih
transformatora.
Tab. 3.30e Reaktanse pojedinih grana transformatora 400/220 kV/kV
vor i
10
10
7
8
1
9
3
vor j
12
13
19
18
15
21
23
x1 [r.j.]
0,02023
0,01899
0,02004
0,00901
0,01010
0,00960
0,02966
x2 [r.j.]
0,00947
0,01071
0,01096
0,00649
0,00472
0,00525
0,01234
x3 [r.j.]
0,01438
0,01467
0,01499
0,01159
0,00722
0,00073
0,02160
302
Korienjem proraunatih podataka, kao i podataka iz zadatka 2.15, mogu se izvriti svi
potrebni prorauni kratkih spojeva.
a) Struja trofaznog kratkog spoja, uz uvaavanje radnog reima proraunatog u zadatku

2.15, sa naponom na sabirnicama 1 pre kvara U1 = 1,0075 r.j. iznosi:
Ik3 = 101,3708 r.j.
Ova struja je jednaka u sve tri faze sa meusobnim faznim pomerajem od 120, ime je
zadrana simetrija u sistemu.
Fazne struje za vreme tranzijentnog perioda trofaznog kratkog spoja u voru 1, po granama
incidentnim voru 1 su date u tab. 3.30f.
Tab. 3.30f Fazne struje za vreme tranzijentnog perioda trofaznog kratkog spoja u voru 1, po
granama incidentnim voru 1 iz zadatka 3.30a
Grana
2-1
8-1
10 - 1
15 - 1
IA
[r.j.]
8,7034 -80,1882
19,7533 -77,9235
5,0447 -81,5542
19,8622 -80,9767
IB
[r.j.]
8,7034 159 ,8118
19 ,7533 162,0765
5,0447 158,4458
19,8622 159,0233
IC
[r.j.]
8,7034 39 ,8118
19,7533 42,0765
5,0447 38,4458
19,8622 39,0233
Struje u granama koje su elektriki udaljenije od mesta kvara su manjeg intenziteta (na
primer amplituda struje u grani 6 - 8 iznosi 8,0629 r.j., odnosno znatno je manja od struje u grani 8 1, te kvar na sabirnicama 1 ne predstavlja kritian kvar za izbor opreme ovih grana. Zbog toga je i
pregled struja kvara i ogranien na grane incidentne voru pogoenom kvarom, tj. grane na koje
ovaj kvar ima najvie uticaja.
b) U sluaju zanemarivanja prethodnog radnog reima, odnosno u sluaju da su zanemareni

potroai, ime poetni radni reim prelazi u ''prazan hod'', naponi svih vorova su jednaki i iznose
1 r.j., dok je struja trofaznog kratkog spoja na sabirnicama 1 u tranzijentnom periodu jednaka
Ik3 = 88,1028 r.j.
Fazne struje u granama incidentnim voru 1 su date u tab. 3.30g.
Tab. 3.30g Fazne struje za vreme tranzijentnog perioda trofaznog kratkog spoja u voru 1, po
granama incidentnim voru 1 iz zadatka 3.30b
Grana
21
81
10 1
15 1
IA
[r.j.]
7,0308 -87,1105
17,4635 -87,2286
4,1059 -83,3162
18,7648 -89,5522
IB
[r.j.]
7,0308 152,8895
17,4635 152,7714
4,1059 156,6838
18,7648 150,4478
IC
[r.j.]
7,0308 32,8895
17,4635 32,7714
4,1059 36,6838
18,7648 30,4478
303
Poreenjem rezultata iz taaka a) i b) pokazuje se da struje u normalnom radnom reimu

koje su prethodile kratkom spoju, kao i odstupanje napona od jedininih vrednosti malo utiu na
veliinu struje kvara, kao i struje po granama mree. Odstupanje ovih struja u sluaju izostavljanja
prorauna prethodnog radnog stanja u odnosu na struje gde je prethodno radno stanje uvaeno je
retko vee od 10 % (u ovom primeru znatno manje), te se prorauni kratkih spojeva sa dovoljnom
tanou mogu izvriti uz zanemarenje prethodnog radnog reima.
c) Sluaj nesimetrinih kratkih spojeva sproveden putem prorauna metodom simetrinih

komponenata daje sledee rezultate:
Jednofazni kratki spoj
Simetrine komponente struje kvara su:
Ik1Zd = (-0,7710 + j36,5857) r.j.;
Ik1Zi = (-0,7710 + j36,5857) r.j.;
Ik1Z0 = (-0,7710 + j36,5857) r.j.
Fazne struje kvara su:
Ik1ZA = 109,7815 r.j. -88,7928;
Ik1ZB = 0;
Ik1ZC = 0,
dok su fazni naponi pojedinih faza na mestu kvara
Uk1ZA = 0;
Uk1ZB = 0,9076 r.j. -105,5432;
Uk1ZC = 0,9041 r.j. 105,4555.
Fazne struje za vreme tranzijentnog perioda jednofaznog kratkog spoja faze A vora 1, po
granama incidentnim voru 1 su date u tab. 3.30h.
Tab. 3.30h Fazne struje za vreme tranzijentnog perioda jednofaznog kratkog spoja u voru 1, po
granama incidentnim voru 1 iz zadatka 3.30c
Grana
21
81
10 1
15 1
IA
[r.j.]
7,3129 -86,9300
18,7749 -86,9600
7,6005 -85,2660
26,4030 -89,5145
IB
[r.j.]
2,3010 86,5290
3,7870 86,4275
1,4620 -85,7439
2,5600 -83,6868
IC
[r.j.]
2,2945 96,9840
3,7798 96,1046
1,4839 -93,4267
2,5795 -95,6875
304
Dvofazni kratki spoj

Ik2d = (-0,9715 + j43,6246) r.j.;
Ik2i = (0,9715 - j43,6246) r.j.;
Ik20 = 0.
Ik2A = 0;
Ik2B = 75,5788 r.j. -178,7242;
Ik2C = 75,5788 r.j. 1,2758,
Uk2A = 1,0094 r.j. -0,0882;
Uk2B = 0,5047 r.j. 179,9118;
Uk2C = 0,5047 r.j. 179,9118 .
Fazne struje za vreme tranzijentnog perioda dvofaznog kratkog spoja faza B i C vora 1, po
granama incidentnim voru 1 su date u tab. 3.30i.
Tab. 3.30i Fazne struje za vreme tranzijentnog perioda dvofaznog kratkog spoja u voru 1, po
granama incidentnim voru 1 iz zadatka 3.30c
Grana
21
81
10 1
15 1
IA
[r.j.]
0,0191 137,2622
0,3071 92,8764
0,3556 -92,7383
0,3701 92,4500
IB
[r.j.]
6,2743 -176,9686
15,3623 -176,5878
3,6155 -176,0044
16,4127 -178,7793
Dvofazni kratki spoj sa zemljom

Ik2Zd = (-1,3721 + j68,7474) r.j.;
Ik2Zi = (0,5018 - j18,9732) r.j.;
Ik2Z0 = (0,8703 - j49,7742) r.j.
Ik2ZA = 0;
Ik2ZB = 106,3290 r.j. 136,6140;
Ik2ZC = 106,7417 r.j. 45,6154,
IC
[r.j.]
6,2877 2,9064
15,3625 2,2670
3,6742 9,5104
16,4248 -0,0702
305

Uk2ZA = 0,6586 r.j. 0,1509;
Uk2ZB = 0;
Uk2ZC = 0.
Struje za vreme tranzijentnog perioda dvofaznog kratkog spoja sa zemljom faza B i C vora
1, po granama incidentnim voru 1 su date u tab. 3.30j.
Tab. 3.30j Fazne struje za vreme tranzijentnog perioda dvofaznog kratkog spoja sa zemljom u
voru 1, po granama incidentnim voru 1 iz zadatka 3.30c
Grana
21
81
10 1
15 1
IA
[r.j.]
2,7261 -88,4960
4,6401 -89,0099
2,3091 90,5072
3,8485 90,3082
IB
[r.j.]
6,9958 155,4785
18,2725 149,7606
6,8476 125,4576
25,3818 130,2660
IC
[r.j.]
6,9323 30,6503
18,1219 36,1556
7,1566 63,7637
25,4963 50,4347
Proraun stabilnosti
305
Poglavlje 4
PRORAUN STABILNOSTI
Proraun stabilnosti
306
Zadatak 4.1
a) Izvesti opte izraze za proraun odate aktivne i reaktivne snage generatora se cilindrinim
rotorom (turbogenerator) i na primeru maine iji su osnovni parametri SnG = 100 MVA;
Xd = 100%, koja u mreu odaje prividnu snagu SG = 100 MVA posredstvom generatorskog bloktransformatora reaktanse XT = 10%, nai sinhronizacione snage pri induktivnom i kapacitivnom
faktoru snage od 0,9 i naponu na strani vieg napona generatorskog blok-transformatora (mrea)
Un = 1,00 r.j.
b) Izvesti opte izraze za proraun aktivne i reaktivne snage na krajevima sinhronog
generatora sa istaknutim polovima (hidrogenerator) i na primeru maine iji su osnovni parametri
E = 2UG; Xd = 1,45Xq, odrediti granini ugao i maksimalnu aktivnu snagu maine sa aspekta statike
stabilnosti.
Reenje:
a) Theveninov ekvivalent i fazorski dijagram napona i struje turbogeneratora u stacionarnom
stanju, prikazani su na sl. 4.1a. Umesto faznih vrednosti napona i struja, na ovim dijagramima su,
kao i u ranijim zadacima koriene raunske vrednosti napona i struja, definisane u zadatku 1.4 kao:
U = 3U
I = 3I f ,
E
IG
SG = PG + jQG
jXdIG
Zd jXd
UG
a1)
UG RIG
a2)
Sl. 4.1a Theveninov ekvivalent (a1) i fazorski dijagram napona i struje (a2) turbogeneratora
pri emu su struje i naponi izraeni u apsolutnim jedinicama. Pri normalizaciji, za bazne vrednosti
raunskih napona i struja koriste se 3 vee vrednosti od baznih faznih vrednosti, odnosno:
U B = 3U fB ;
I B = 3I fB ,
Proraun stabilnosti
307
tako da su raunski i fazni naponi i struje izraeni u relativnim jedinicama jednaki i po amplitudi i
po fazi:
U r . j. =
Uf
U
U
=
=
=U
UB
3U fB U fB
I r . j. =
If
I
I
=
=
= I fr. j. ,
IB
3I fB I fB
fr . j.
Posledica toga je da se sve relacije mogu pisati bez posebnog isticanja da li se radi o faznim
ili raunskim vrednostima promenljivih, a u izrazima za snagu da li se radi o monofaznim ili
trofaznim snagama. Time se vri izjednaavanje svih relacija za monofazna i trofazna kola, to
predstavlja jednu od vanih prednosti uvoenja sistema relativnih jedinica.
U izrazima za trofazne snage, date u apsolutnim jedinicama, korienjem raunskih
vrednosti napona i struja gubi se koeficijent 3:
S = 3U f I f = U I ,
*
odnosno ovaj izraz se izjednaava sa izrazom za snagu izraenu u relativnim jedinicama. Prema
tome, korienjem dijagrama sa sl. 4.1a, izraz za kompleksnu snagu generatora, koji vai kada se
sve veliine izraze bilo u apsolutnim ili relativnim jedinicama je:
SG =U G I G ,
*
gde je:
IG =
E U G E U G 0
X
=
, gde je = arctg 90 ,
Zd
Z d
R
tako da on postaje:
E U G
*
S G = PG + jQG = U G
Zd
= UG
E U G EU G U G2
=
Zd
Zd
Iz izraza za kompleksnu snagu dobijaju se izrazi za aktivnu i reaktivnu snagu na krajevima

turbogeneratora:
PG =
EU G
U2
EU G
cos ( ) G cos
sin ;
Zd
Zd
Xd
EU G
U G2
EU G
U G2
QG =
sin ( )
sin
cos
.
Zd
Zd
Xd
Xd
Proraun stabilnosti
308
Numeriki primer:
Induktivni reim:
Kapacitivni reim:
P ind
G = 0,9 r.j.
P Gcap = 0,9 r.j.
Q G = 0,436 r.j.
Q Gcap = 0,436 r.j.
I G = (0,9 j 0,436) r.j.
I G = (0,9 + j0,436) r.j.
ind
cap
ind
= U G + j( X d + X T ) I G =
ind
ind
cap
= U G + j( X d + X T ) I G =
cap
= 1,0 + j1,1 (0,9 j0,436) =
= 1,0 + j1,1 (0,9 + j0,436) =
= (1,4795 + j0,99) r.j. = 1,78 r.j. 33,789
= (0,5205 + j0,99) r.j. = 1,1185 r.j. 62,267
ind
0
= 33,789
Pmind
ax
E ind U G
1,78 1
=
=
= 1,618 r.j.
X d + X T 1,0 + 0,1
cap
0 = 62,267
Pmcap
ax
( RS )
cap
E capU G
X d + XT
1,1185 1
= 1,0168 r.j.
1,0 + 0,1
Rezerve stabilnosti su onda:
( RS )
ind
ind
Pma
1,618
x
=
=
= 1,7981 ,
PG
0,9
Pmcap
1,0168
ax
=
=
= 1,1298 ,
PG
0,9
ili 79,81 % .
ili 12,98 % .
Izrazi za krive njihanja P() su:

P ind = 1,618 sin .
P cap = 1,0168 sin .
Sinhronizacione snage su:

ind
ind
Psind = Pma
x cos 0 = 1,618 0,83 = 1,345 r.j./rad .
cap
cap
Pscap = Pma
= 1,0168 0,465 = 0,473 r.j./rad .
x cos 0
b) Sa fazorskog dijagrama napona i struja generatora sa istaknutim polovima prikazanog na

sl. 4.1b, mogu se izvesti sledee osnovne relacije
IG = Id + Iq ;
E U G cos
;
Xd
U sin
Iq = G
;
Xq
Id =
U G = U d +U q ;
U d = U G sin ;
U q = U G cos .
Proraun stabilnosti
309
jXdIG
jXdIq
E
Eq
d - osa
q - osa
jXqIq
j(Xd Xq) Id
I *G
jXqIG
Uq
jXdId
Iq
jXqId
UG = UG 0
Re
Ud
IG
Id
Sl. 4.1b Fazorski dijagram napona i struja sinhronog generatora sa istaknutim polovima
Aktivna i reaktivna snaga na krajevima generatora, sa svim veliinama izraenim u

relativnim jedinicama raunaju se preko relacija:
PG = U d I d + U q I q ;
QG = U d I q U q I d ;
odakle je:
U G sin EU G
U G2 X d X q
E U G cos
PG = ( U G sin )
+
U
cos
=
sin
+
sin 2 ;
G
Xd
Xq
Xd
2 Xd Xq
QG = ( UG sin )
=
cos2 sin2
UG sin
E UG cos EUG
=
UG cos
cos UG2
+
=
Xq
Xd
X q
Xd
Xd
1 + cos 2 1 cos 2 EUG

EUG
UG2 X d + X q UG2 X d X q
=
cos UG2
+
cos
+
cos 2 .
Xd
2 X q X d
2 Xd Xq
2 Xd Xq
2 Xd
Granica statike stabilnosti se ima pri nultoj vrednosti sinhronizacione snage, tj. za
Ps =
Xd Xq
dPG EU G
=
cos + U G2
cos 2 = 0 ; gde je cos 2 = 2 cos 2 1 .
d
Xd
Xd Xq
Posle preureenja, gornja jednaina po = gr dobija oblik:

2U G
Xd Xq
Xd Xq
cos 2 + E cos U G
=0 .
Xq
Xq
Proraun stabilnosti
Stavljajui a = U G
cos gr
310
Xd Xq
, reenje te jednaina je:
Xq
E + E 2 + 8a2
=
.
4a
Za a = 0,45UG i E = 2UG ima se:
cos gr
2U G + 4U G2 + 8 (0,45U G ) 2 2 + 2,3707
=
=
= 0,20595 gr = 78,12 .
1,8U G
1,8
Maksimalna snaga generatora je onda:

PGmax =
2U G U G
U 2 0,45 X q
U2
U2
U2
sin 78,12 + G
sin 156,24 = 1,3498 G + 0,0625 G = 1,4123 G .
1,45 X q
2 X q 1,45 X q
Xq
Xq
Xq
Proraun stabilnosti
311
Zadatak 4.2
Sinhroni generator sa sl. 4.2a, prikljuen je na krutu mreu preko spojnog voda impedanse
Zv = (0,1 + j0,4) r.j. Sa sabirnica generatora napaja se lokalno optereenje Pp = 0,4 r.j. pri
cos p = 0,8. Snaga merena na krajevima generatora je PG = 1,0 r.j. pri cos G = 0,85 i naponu
U G = 1,0 r.j.
a) Nai fazore struje koja tee po vodu Iv i napona krute mree U.
b) Proraunati aktivne i reaktivne gubitke u spojnom vodu, faktor snage cos i
kompleksnu snagu (S = P + jQ) koja se isporuuje krutoj mrei.
c) Iz izraza za tok aktivne snage na kraju spojnog voda P(), nai koeficijent
sinhronizacione snage, za P = P( = ).
UG = 1,0 r.j. 0
U
Spojni vod
G
Zv
Kruta
mrea
Iv
SG
Sv
S
cos G = 0,85
Lokalni
Pp
potroa
cos p = 0,8
Sl. 4.2a Uproena ema sistema iz zadatka 4.2
Reenje:
a) Kompleksne snage generatora i potroaa su:
S G = PG + jQG = PG (1 + jtg G ) = (1 + j 0,62 ) r.j. = 1,177 r.j. 31,8 ;
S p = Pp + jQ p = Pp 1 + jtg p = (0,4 + j 0,3) r.j. = 0,5 r.j. 36,87 .
Kompleksna snaga koju generator isporuuje spojnom vodu je:

S v = S G S p = (1 + j 0,62) (0,4 + j 0,3) = (0,6 + j 0,32) r.j. = 0,68 r.j. 28,07 .
Kompleksna struja koja tee kroz spojni vod je:
*
Iv =
Sv
*
UG
0,68 28,07
= (0,6 j 0,32) r.j. = 0,68 r.j. 28,07 .
1,0
Pad napona u spojnom vodu je:

U v = Z v I v = (0,1 + j 0,4) (0,6 j 0,32) = (0,188 + j 0,208) r.j.
Kompleksni napon na sabirnicama krute mree je:
U = U G U v = 1,0 0,188 j 0,208 = (0,812 j 0,208) r.j. = 0,838 r.j. 14,37 .
Proraun stabilnosti
312
b) Kompleksna snaga koja se isporuuje krutoj mrei je:

S = U I *v = 0,838 14,37 0,68 28,07 = 0,57 r.j. 13,70 = (0,554 + j 0,135) r.j.
Faktor snage koja se isporuuje krutoj mrei je:
cos =
P 0,554
=
= 0,972 (ind. jer je Q pozitivno).
S
0,57
Gubici u spojnom vodu su:

gub
Sv
= Z v I v = (0,1 + j 0,4) 0,68 2 = (0,046 + j 0,185) r.j. ;

2
Pvgub = 0,046 r.j. ;
Qvgub = 0,185 r.j.
Provera:
gub
Sv
= S v S = (0,6 + j 0,32) (0,554 + j 0,135) = (0,046 + j 0,185) r.j.
c) Izraz za tok aktivne snage na kraju prenosnog voda je:
P =
U U
U 2
sin v G sin ( 21 v ) ,
Zv
Zv
gde je:
21 = 0 = ;
v = 90 arg Z v = 90 arctg
0,4
= 90 75,97 = 14,03 ; Z v = 0,4123 75,97 ,
0,1
tako da je:
0,838 2
1,0 0,838
P =
sin 14,03
sin ( 14,03) = 0,413 2,033 sin ( 14,03) .
0,4123
0,4123
Sinhronizaciona snaga na kraju voda je:
Ps =
dP
= 2,033 cos ( 14,03) = 2,033 cos( 14,37 14,03) = 1,788 r.j./rad
d
dP
u formuli za Ps potie iz injenice da sabirnice krute mree
d
predstavljaju potroaki vor).
(znak '' ispred izvoda
Proraun stabilnosti
313
Zadatak 4.3
a) Za hidrogenerator prikljuen na monu mreu posredstvom generatorskog bloktransformatora, u koju odaje snagu S = 88,2 + j66,15 MVA, pri U = Un, izraunati
sinhronizacionu snagu, ako su osnovni podaci:
G:
SnG = 110,25 MVA ;

UnG = 10,5 kV ;
Xd = 125% ;
Xq = 0,72Xd = 90% ;
BT:
SnT = 110,25 MVA ;

UnT = 10,5/132 kV/kV ;
XT = 10% ;
UB = 132 kV ; SB = SnG = 110,25 MVA .
b) Turbogenerator nominalne snage SnG = 300 MVA prikljuen je na monu mreu,

posredstvom generatorskog blok-transformatora nominalne snage SnT = 275 MVA.
Izraunati aktivne i reaktivne snage koje teku prema monoj mrei merene na strani vieg
napona blok-transformatora i faktore snage prenosa za dva radna reima:
1 Napon mone mree: U = 231 kV; sinhronizaciona snaga: Psind = 323 MW/rad;
ugao momenta: ind
0 = 29,13.
2 Napon mone mree: U = 231 kV; sinhronizaciona snaga: Pscap = 53 MW/rad;
ugao momenta: cap
0 = 73,61.
Ostali podaci za proraun su:
Generator: xd = 130 %; UnG = 12 kV.
Transformator: xT = 13 %; mnT = 12/242 kV/kV.
Reenje:
a) Hidrogenerator - Proraun poetnih uslova, shodno fazorskom dijagramu sa sl. 4.1b, za
SB = 110,25 MVA i UB = 132 kV:
E q 0 = U + j X q + X T I = 1,00 + j (0,9 + 0,1) (0,8 j 0,6) = 1,6 + j 0,8 = 1,789 r.j. 26,57 ;
66,15
= 36,87 ;
88,2
= I sin ( 0 + ) = 1,0 sin (26,57 + 36,87) = 0,8945 r.j. ;
0 = arg E q 0 = 26,57 ;
Id
= arctg
I q = I cos ( 0 + ) = 1,0 cos (26,57 + 36,87) = 0,4471 r.j.

Aktivna snaga na visokonaponskoj strani blok-transformatora je:
P =
=
Xd Xq
E0U
U2
sin 0 +
sin 2 0 =
X d + XT
2 (X d + XT )(X q + XT )
2,013 1,0
1,0 2 1,25 0,9
sin 26,57 +
sin 53,14 = 0,8744 r.j. ;

1,25 + 0,1
2 1,35 1,0
E 0 = E q 0 + X d X q I d = 1,789 + (1,25 0,9) 0,8945 = 2,102 r.j.
Proraun stabilnosti
314
Sinhronizaciona snaga za = 0 = 26,57 je:

Ps =
Xd Xq
E0U
P ()
=
cos 0 + U 2
cos 2 0 =
=
X d + XT
(X d + XT )(X q + XT )
0
2,102 1,0
1,25 0,9
cos 26,57 + 1,0 2
cos 53,14 = 1,549 r.j./rad = 170,72 MW/rad .
1,25 + 0,1
1,35 1,0
b) Turbogenerator - Proraun impedansi (svedenih na stranu vieg napona transformatora):

2
XG =
2
2
xd U nG
242 130 12 242
=
= 253,78 ;
100 S nG 12 100 300 12
XT =
2
xT U nT
13 242 2
=
= 27,68 ;
100 S nT 100 275
X = XG + XT = 253,78 +27,68 = 281,46 .

Iz izraza za sinhronizacione snage Ps i poznate vrednosti napona U i ugla 0 je:
E indU
cos ind
0 = 323 MW/rad ;
X
323 281,46
=
= 450,54 kV ;
231cos 29,13
Psind =
E ind
E capU
cos cap
0 = 53 MW/rad ;
X
53 281,46
=
= 228,86 kV .
231cos 73,61
Pscap =
E cap
Prenosne snage i faktori snaga prenosa su:
ind
E indU
450,54 231
=
sin ind
0,4868 = 180 MW ;
0 =
X
281,46
U 2 E indU
2312
450,54 231
+
cos ind
=
+
0,8735 = 133,41 MVAr ;
0
X
X
281,46
281,46
133,41
= arctg
= 36,545 cos ind = 0,803 ;
180
Q ind =
ind
cap
E capU
228,86 231
=
sin cap
0,9594 = 180,2 MW
0 =
X
281,46
U 2 E capU
2312
228,86 231
+
cos cap
=
+
0,2822 = 136,59 MVAr ;
0
X
X
281,46
281,46
136,59
cap
= arctg
= 37,16 cos = 0,797 .
180
,
2
Q cap =
cap
Proraun stabilnosti
315
Zadatak 4.4
Sinhroni turbogenerator prikljuen je na krutu mreu (iji je napon U = 1,0 r.j.), u koju
isporuuje snagu S = (0,554 + j0,135) r.j., posredstvom spojne impedanse Zv = (0,1 + j0,4) r.j.,
shodno sl. 4.4a. Sa sabirnica generatora napaja se lokalno optereenje Sp = (0,4 + j0,3) r.j.
Proraunati:
a) Fazor napona UG, struje IG i kompleksnu snagu SG na krajevima generatora, kao i aktivne
i reaktivne gubitke u spojnoj impedansi Zv.
b) Fazor indukovane EMS generatora E i izraz za krivu njihanja generatora prema krutoj
mrei PG(), ako je sinhrona reaktansa generatora Xd = 1,7 r.j.
c) Koeficijent sinhronizacione snage i rezervu stabilnosti generatora za napred zadato
(odnosno proraunato) radno stanje.
d) Faktor snage generatora za proraunato radno stanje. Takoe proveriti naene vrednosti
(u ta. a) za PG i QG.
Spojni vod
Zv
UG
~
SG
Sv
Kruta
mrea
S
Sp
U = 1,0 r.j. 0
Sl. 4.4a Jednopolna ema sistema iz zadatka 4.4
Reenje:
a) Proraun fazora napona, struje i kompleksne snage generatora:
Za:
S = (0,554 + j0,135) r.j. = 0,5702 r.j. 13,70 ;
I = (0,554 - j0,135) r.j. = 0,5702 r.j. -13,70 ;
Sp = (0,4 + j0,3) r.j. = 0,5 r.j. 36,87 ;
Zv = (0,1 + j0,4) r.j. = 0,4123 r.j. 75,96 ;
X d = j1,7 r.j. = 1,7 r.j. 90 ;
Zp =
U G2
*
Sp
1,1288 2
36,87 = 2,5484 r.j. 36,87 = (2,0387 + j1,529) r.j. ,
0,5
napon UG, iji je moduo izraen u relativnim jedinicama, a fazni ugao u je:
U G = U + Z v I = 1,0 + (0,1 + j 0,4) (0,554 j 0,135) =
= (1,1094 + j 0,2081) r.j. = 1,1288r.j.10,63 ,
Proraun stabilnosti
316
dok su komleksni gubici:
S vgub
Z v S 2
0,5702 2
=
= (0,1 + j 0,4)
= (0,0325 + j 0,131) r.j. ,
U 2
12
tako da je kompleksna snaga na poetku voda:

Sv = S + Sv
gub
= (0,554 + j 0,135) + (0,0325 + j 0,131) = (0,5865 + j 0,266) r.j. ,
a odata snaga generatora:

S G = S v + S p = (0,5865 + j 0,266) + (0,4 + j 0,3) = (0,9865 + j 0,566) r.j. = 1,1367 r.j. 29,8 ,
dok je struja generatora:
*
IG =
SG
*
UG
1,1367 29,8
= 1,007 r.j. 19,17 = (0,951 j 0,331) r.j.
1,1288 10,63
b) Proraun fazora indukovane EMS i izraza za krivu njihanja turbogeneratora:

E = U G + jX d I G = (1,1094 + j 0,2081) + j1,7 (0,951 j 0,331) =
= (1,6724 + j1,8251) = 2,4755 r.j. 47,50;
E = 2,4755 r.j. ;
= 47,50 .
E = 2,4755 r.j. 47,50

1
ZG = j1,7 r.j.
UG = 1,1288 r.j. 10,63
U = 1,0 r.j. 0
Zv = (0,1+ j0,4) r.j.
Zp = (2,0387 + j1,529)r.j.

Za proraun izraza za krivu njihanja generatora prema krutoj mrei, posmatra se zamenska
ema sistema sa sl. 4.4a, prikazana na sl. 4.4b, odakle se transfer impedansa dobija transfiguracijom
zvezde koju formiraju impednase generatora (ZG), potroaa (Zp) i spojnog voda (Zv) u trougao.
Njena vrednost je
Z 12 = Z G + Z v +
ZGZv
1,7 90 0,4123 75,96
= j1,7 + (0,1 + j 0,4) +
=
Zp
2,5484 36,87
= (0,073 + j 2,3134) r.j. = 2,315 r.j. 91,82;

Z12 = 2,315 r.j.;
12 = 90 91,82 = 1,82 .
Proraun stabilnosti
317
Sopstvena (ulazna) impedansa punog sistema u taki 1 gde deluje EMS E, shodno
ekvivalentnoj emi sa sl. 4.4a je:
Z 11 = Z G + Z v +
Z pZv
2,5484 36,87 0,4123 75,96
= j1,7 +
=
Z p +Zv
2,5484 36,87 + 0,4123 75,96
= (0,12 + j 2,044) r.j. = 2,048 r.j. 86,639;

Z11 = 2,048 r.j.;
11 = 90 86,639 = 3,361 .
Onda je izraz za krivu njihanja generatora:

P=
EU
E2
2,4755 2
2,4755 1,0
sin 11 +
sin ( 12 ) =
sin 3,361 +
sin ( + 1,82) =
Z11
Z12
2,048
2,315
= 0,1754 + 1,0693 sin ( + 1,82) [r.j.] .
c) Proraun koeficijenta sinhronizacione snage i rezerve stabilnosti za = 47,50 :

Ps = Pmax cos ( E ) = 1,0693 cos (47,50 + 1,82) = 0,697 r.j./rad ;
RS =
Pmax 1,0693
=
= 1,084 (ili 8,4 %) .
PG
0,9865
d) Faktor snage generatora je kosinus ugla izmeu fazora UG i IG. Taj ugao je, shodno
fazorskom dijagramu na sl. 4.4c:
G = arg U G arg I G = 10,63 + 19,17 = 29,8 ,
pa je
cos G = cos 29,8 = 0,8678 .
Provera:
PG = U G I G cos G = 1,1288 1,007 0,8678 = 0,98643 r.j.
(ranije proraunato: PG = 0,9865 r.j.).
QG = U G I G sin G = 1,1288 1,007 0,496974 = 0,5649 r.j.
(ranije proraunato: QG = 0,566 r.j.).
Male razlike u proraunima PG i QG su posledica zaokruivanja rezultata prorauna.
Proraun stabilnosti
318
E = 2,4755 r.j. 47,50
36,87
47,50
U G = 1,1288 r.j. 10,63
-36,87
10,63
-13,7
U = 1,0 r.j. 0
I = 0,57 r.j. 13,7
I p = 0,5 r.j. 36,87
I G = 1,007 r.j. 19,17
Sl. 4.4c Fazorski dijagram napona i struja za sistem iz zadatka 4.4
Proraun stabilnosti
319
Zadatak 4.5
Kolika je granina elektrina duina , u pogledu statike stabilnosti, za trofazni, na sl. 4.5a
jednopolno prikazani jednomainski sistem, uzimajui da je elektromotorna sila iza sinhrone
reaktanse konstantna, a idealizovanim vodom se prenosi prirodna snaga.
T
Vod
~
15,75/400 kV/kV
Jaka
mrea
Zc = 330
xdG = 200%
U = const
S nG = S nT = 500 MVA
U nG = 15,75 kV
xT = 14%
X dGT = X dG + X T = 214%
f = const
Sl. 4.5a Jednopolna ema i osnovni podaci o elementima sistema iz zadatka 4.5
Reenje:
Jednopolna zamenska ema impedansi sistema ima izgled prikazan na sl. 4.5b.
Eq
jX dGT
Sl. 4.5b Jednopolna zamenska ema impedansi sistema sa sl. 4.5a
Ako se pojedini elementi ekvivalentne eme (blok generator-transformator i vod) predstave

preko odgovarajuih etvorokrajnika, dobija se ekvivalentna ema na sl. 4.5c, na kojoj su sve struje
i naponi dati kao raunski.
I
I
Eq
Av
Bv
Cv
Dv
jX dGT
Sl. 4.5c Ekvivalentna ema sistema sa sl. 4.5b, pri predstavljanju elemenata
odgovarajuim etvorokrajnicima
Proraun stabilnosti
320
Lanac etvorokrajnika na sl. 4.5c moe se uprostiti tretmanom preko odgovarajueg

ekvivalentnog etvorokrajnika sa sl. 4.5d, iji se parametri nalaze primenom matrinog rauna:
I
Ae
Be
Ce
De
Eq
Sl. 4.5d Ekvivalentni etvorokrajnik sistema sa sl. 4.5c
jZce sin
+ X T1 ) cos
Ae Be 1 j( X dG
=
C D = 0
j 1 sin
cos
1
e
Zce
e
X dGT
cos Z sin j cos( X dGT + Zc tg )

c
=
.
1
j sin
cos
Zc
Veza izmeu struja i napona na krajevima etvorokrajnika sa sl. 4.5d je:
E q Ae Be U
I = C D I .
e
e
Prikazivanjem ove matrine relacije preko skalarnih jednaina, dobija se sistem jednaina:
Eq = Ae U + Be I ;
I = Ce U + De I .
Izraunavanjem struje I iz prve relacije i njenim zamenjivanjem u drugu, dobija se izraz za
struju I:
A D Be C e
A
D
1
1
D
I = C eU + De
Eq e U = e Eq e e
U = e Eq
U .
Be
Be
Be
Be
Be
Be
Kompleksna snaga generatora se tada izraunava iz relacije:
*
*
*
De 2 E qU
1
De
S = Eq I = Eq
Eq
U = * Eq +
.
*
Be
Be
Be
Be
*
Zamenjivanjem izraza za Be i De:

Be = j cos( X dGT + Zc tg ) ;
De = cos ,
Proraun stabilnosti
321
i usvajanjem da su naponi Eq = Eq 0 i U = U - = U (cos - jsin ) gde je ugao izmeu

faznih vrednosti elektromotorne sile iza sinhrone reaktanse Xd generatora i napona na sabirnicama
jake mree (sabirnice beskonane snage), izraz za kompleksnu snagu postaje:
S = jEq2
=
( X dGT
E qU
1
j
(cos + j sin ) =
+ Z c tg )
cos ( X dGT + Z c tg )
EqU
sin +
EqU
1
j Eq2
cos ,
( X dGT + Z c tg ) cos ( X dGT + Z c tg )
odnosno, izraz za odatu elektrinu aktivnu snagu generatora u sistemu je:

P=
E qU
sin .
Kako se idealizovanim vodom prenosi prirodna snaga voda i kako je na kraju voda linijski
U2
napon U, to je Pnat = , pa e elektromotorna sila iza sinhrone reaktanse Xd generatora, shodno
Zc
ekvivalentnoj emi sa sl. 4.5c, biti:
jX dGT
Pnat MW
0 MVAr
Eq
Sl. 4.5c Theveninov ekvivalent generatora i transformatora sistema iz zadatka 4.5
E q = U + j
Pnat X dGT
U X
= U + j dGT ,
U
Zc
odnosno
Eq =
U
Zc
2
Z c2 + X dGT
.
Granina elektrina duina voda se odreuje iz karakteristika odate elektrine aktivne

snage generatora kada se P zameni sa Pnat a ugao sa 90, tako da je
U 2
2
Z c2 + X dGT
E qU
Zc
U 2
=
=
,
Z c cos ( X dGT + Z c tg ) cos ( X dGT + Z c tg )
Proraun stabilnosti
ili:
2
cos ( X dGT + Z c tg ) = Z c2 + X dGT
;
2
( X dGT cos + Z c sin )2 = Z c2 + X dGT
;
2
2
X dGT
cos 2 + 2 Z c X dGT sin cos + Z c2 sin 2 = Z c2 + X dGT
;
( X dGT sin Z c cos )2 = 0 .

Reenje gornje jednaine je:
tg =
Zc
.
X dGT
Kako je
X dGT =
214 400 2
= 684,8 ,
100 500
to je granina elektrina duina voda:
tg =
330
= 0,4819 ,
684,8
odakle je
= 25,729 = 0,06 Lv ,
a stvarna duina voda
Lv = 428,8 km.
322
Proraun stabilnosti
323
Zadatak 4.6
a) Na koju maksimalnu udaljenost se za dati, jednopolno prikazani trofazni sistem,
usvajajui nacrtanu zamensku emu sa sl. 4.6a, moe statiki stabilno preneti prirodna snaga voda
380 kV sa dva provodnika u snopu po fazi (Zc = 320 )?
b) Na koju maksimalnu udaljenost se moe statiki stabilno preneti ista snaga ako se na
sredini ukljui baterija kondenzatora ija reaktansa kompenzuje 50% reaktanse voda 380 kV,
duine naene pod a)?
2
1
T
AT
G
Pnat
Jaka
cos = 1
mrea
Zc = 320
15,75/400
380/220
Lv
S nG = S nT = 2 250 MVA
U 1 = U nv = 380 kV
xdG = 160%
U nG = 15,75 kV
xT = 15%
S nAT = 2 250 MVA
U = const
x AT = 10%
f = const
Sl. 4.6a Jednopolna ema i parametri sistema iz zadatka 4.6
Reenje:
Ekvivalentna ema sistema sa sl. 4.6a ima izgled kao na sl. 4.6b.
Eq
j ( X dG + X T )
Pnat 1
0
U1
Pnat
jXAT
U2 0
Sl. 4.6b Jednopolna zamenska ema sistema sa sl. 4.6a
a) Kako je vod idealizovan i kako je na poetku voda P1 = Pnat, Q1 = 0 i U1 = Unv to su

poznate i radne veliine na kraju voda P2 = Pnat, Q2 = 0 i U2 = U1 , gde je = 0,06 Lv []
(duina Lv data je u kilometrima). Onda su:
- Reaktanse elemenata sistema:
X dG + X T =
175 400 2
= 560 ;
100 2 250
Proraun stabilnosti
X AT =
324
10 380 2
= 28,88 ;
100 2 250
- Prirodna snaga voda:
Pnat
2
U nv
380 2
=
=
= 451,25 MW ;
320
Zc
- Elektromotorna sila iza sinhrone reaktanse:

E q = U1 + j
Pnat ( X dG + X T )
451,25 560
= 380 + j
= 765 kV 6015 ;
U1
380
- Napon na sabirnicama beskonane snage (kruta mrea):

U =U2 j
Pnat X AT
451,25 28,88
= 380 j
= 381 kV 510 .
U2
380
Na sl. 4.6c nacrtan je fazorski dijagram napona, za sluaj a. Ovaj fazorski dijagram vai za
sluaj kad su sve veliine meufazne (linijske), ili kad su sve veliine fazne. Isto tako on je validan i
u sistemu relativnih jedinica.
Eq
Pnat ( X dG + X T )
U1
U1
a
U2
. Pnat X AT
U2
U
Sl. 4.6c Fazorski dijagram napona iz zadatka 4.6a

Potrebno je napomenuti da je pri odreivanju fazora napona, na sabirnicama beskonane
snage fazor napona na kraju voda uslovno postavljen po faznoj osi.
Traena duina voda Lv odreuje se iz uslova da je maksimalan fazni pomeraj izmeu fazora
elektromotorne sile E q i napona na sabirnicama beskonane snage U jednak 90:
a + + b = 90 ,
Proraun stabilnosti
325
gde su a i b fazni pomeraji izmeu fazora elektromotorne sile E q i fazora napona U1, odnosno
fazora napona U2 i napona na sabirnicama beskonane snage U , respektivno, shodno sl. 4.6c:
a = 6015 ;
b = 510 ;
dok je = 0,06 Lv elektrina ugaona duina voda. Zamenom brojanih vrednosti dobija se:
6015 + + 510 = 90 ,
odakle je
= 2435 = 24,58 ,
odnosno maksimalna duina voda na koju se moe statiki stabilno preneti prirodna snaga voda:
Lv =
24,58
= 408 km.
0,06
b) Ako se sa l oznai poduna pogonska induktivnost, a sa c poduna kapacitivnost voda,

l
onda je po definiciji Z c =
.
c
Kako je c0 =
lc
(brzina svetlosti), to se poduna pogonska induktivnost moe odrediti iz
izraza:
1
c0
1
= lc = ,
Zc
l
l
c
odakle je
l=
Z c 320
=
10 3 = 1,066 10 3 H/km .
c0 300
Induktivna reaktansa voda duine Lv = 408 km, naene u ta. a, onda je:
X v = lLv = 1,066 10 3 314 408 = 137 ,

a kapacitivna reaktansa rednog kondenzatora prema uslovu zadatka:
1
X C = X v = 68,5 .
2
Proraun stabilnosti
326
Ova reaktansa se smeta na sredinu voda, kako je to prikazano na sl. 4.6d, tako da su za idealizovan
vod i radno stanje na poetku voda P1 = Pnat, Q1 = 0 i U1 = Unv u ovom sluaju poznate radne
veliine na kraju polovine voda, odnosno u taki prikljuenja kondenzatorske baterije P1 = Pnat,
Q1 = 0 i U1 = U1 /2.
Eq
j ( X dG + X T )
Pnat 1
U1
jXAT
U2
Sl. 4.6d Jednopolna zamenska ema sistema iz zadatka 4.6b
Uslov statike stabilnosti je u ovom sluaju:

a + / 2 + c = 90 ,
gde je a = 6015 ugao izmeu fazora elektromotorne sile E q i fazora napona U1, proraunat u
ta. a, dok je c ugao izmeu fazora napona U1 i napona na sabirnicama beskonane snage U .
Ovaj ugao je najjednostavnije odrediti korienjem modela mree prikazanog preko
etvorokrajnika. Ako se pojedini elementi dela ekvivalentne eme od take 1 do sabirnica
beskonane snage predstave preko odgovarajuih etvorokrajnika, dobija se ekvivalentna ema na
sl. 4.6e.
U1
Av
Bv
Cv
Dv
jX C
jXAT
Sl. 4.6e Ekvivalentna ema dela sistema od take 1, pri predstavljanju elemenata
Ekvivalentni etvorokrajnik ovom lancu etvorokrajnika, prikazan je na sl.4.6f. Njegovi

parametri su:
cos / 2
jZc sin / 2 1 jX
Ae Be 1 jX C
AT
=
C D = 0 1 j 1 sin / 2 cos / 2 0
1
e
Zc
XC
X AT
cos / 2 Z sin / 2 j X AT cos / 2 Z X C sin / 2 + Z c sin / 2 + X C cos / 2

c
c
.
=
X AT
1
j sin / 2
cos / 2
sin / 2
Zc
Zc
Proraun stabilnosti
327
I
U1
Ae
Be
Ce
De
Sl. 4.6f Ekvivalentni etvorokrajnik sistema sa sl. 4.6e

Veza izmeu struja i napona na krajevima etvorokrajnika sa sl. 4.6f je:
U 1 Ae Be U
I = C D I .
e
e
Inverzijom ove matrine relacije dobija se zavisnost veliina na prijemnom kraju u funkciji napona i
struje na predajnom kraju etvorokrajnika, odnosno:
U De Be U 1
.
I = C
e Ae I
Prva relacija za napon na kraju voda je
U = De U1 Be I .
Postavljanjem napona U1 u faznu osu U1 = U1 0 i zamenjivanjem izraza za Be i De, kao i struje I
koja je, shodno datoj pretpostavci:
Pnat 451,25
=
= 1,1875 A 0 ,
U1
380
izraz za napon U postaje:
I=
X
X
U = cos / 2 AT sin / 2U1 j X AT cos / 2 AT X C sin / 2 + Zc sin / 2 + X C cos / 2I =

Zc
Zc
= (380cos / 2 34,295sin / 2) + j(47,049cos / 2 387,34sin / 2).

Ugao c je jednak negativnoj vrednosti argumenta fazora U, pa se uslov statike stabilnosti
prevodi u:
47,049 cos / 2 387,34 sin / 2
a + / 2 arctan
= 90 .
380 cos / 2 34,295 sin / 2
Reavanje ove transcedentne jednaine po daje vrednost granine elektrine duine voda:
= 35,709 = 3542 ,
odnosno, granina duina voda u ovom sluaju iznosi:
Lv = 595,15 km .
Proraun stabilnosti
328
Zadatak 4.7
Za dati trofazni, jednopolno prikazani elektroenergetski sistem, sa sl. 4.7a izraunati do koje
i kakve (induktivne ili kapacitivne) reaktivne (spoljne) snage Q mogu da rade statiki stabilno
ravnomerno optereeni generatorsko-transformatorski blokovi koji na sabirnice 1 odaju ukupnu
aktivnu snagu P = 700 MW, ako se jaka mrea na kraju moe zameniti reaktansom izraunatom iz
udela te mree u trajnoj trofaznoj snazi kratkog spoja na sabirnicama 2 i konstantnim naponom iza
te reaktanse.
1
2
U1 = Ur = 410 kV
Jaka aktivna mrea

P = 700 MW
~
SnG = 2400 MVA
UnG = 15,75 kV
xdG = 240%
xT = 14%
mT = 15,75/400 kV/kV
Sp = 250 MVA
pri Up = Ur = 410 kV
i cos p = 0,9 (ind.)
Unv = 400 kV
xv = 0,33 /km
Lv = 240 km
S k 3M = 8000 MVA
pri UnM = 400 kV
Sl. 4.7a Jednopolna ema i parametri elemenata sistema iz zadatka 4.7
Reenje:
Oba generatorsko-transformatorska bloka, identina po konstrukciji i podjednako
optereena, mogu se tretirati zajedno sa reaktansom svedenom na stranu voda. Njihova ukupna
reaktansa je:
X dGTsv =
2
xdGT % U nT
240 + 14 400 2
=
= 508 .
100 S nGT
100
2 400
Reaktansa oba paralelna voda je:
X vekv =
xv Lv 0,33 240
=
= 39,6 .
2
2
Ekvivalentna reaktansa jake mree u stacionarnim stanjima (normalnim ili poremeenim) je:
XM =
2
U nM
400 2
=
= 20 .
S k 3M 8000
Ekvivalentna impedansa potroakog centra na sabirnicama 1 je:
Zp =
U 2p
410 2
cos p + j sin p =
(0,9 + j 0,4359) = (605,16 + j 293) .
Sp
250
Proraun stabilnosti
329
Na osnovu izraunatih parametara zamenska ema sistema sa sl. 4.7a ima izgled prikazan na
sl. 4.7b.
1
Z dGTsv = j508 P
ekv
Ur Z v = j 39,6 ZM= j20 2
UM
Qun
Qsp
Zp = (606 + j293)
Sl. 4.7b Ekvivalentna jednopolna ema impedansi sistema sa sl. 4.7a

Sopstvena impedansa u fiktivnom voru dejstva ems E je
Z 11 = jX dGTsv + Z p j X vekv + X M = j 508 + (605,16 + j 293) j (39,6 + 20) = (4,4 + j 565) ,

odnosno
Z 11 = Z11 11 565 90 11 = 90 11 = 0 .
Granica statike stabilnosti ima se kada se sinhronizaciona snaga, tj. prvi izvod aktivne
snage po uglu, izjednai sa nulom, pri emu se najbre dolazi do rezultata ako se upotrebe izrazi za
odatu aktivnu i reaktivnu snagu generatora u fiktivnom voru dejstva ems E (unutranji generatorski
vor):
Pun = P =
Qun =
EU
E2
sin 11 +
sin ( 12 ) ;
Z11
Z12
EU
E2
cos 11
cos ( 12 ) .
Z11
Z12
Izraz za prvi izvod aktivne snage po uglu je:

dP EU
=
cos ( 12 ) .
d
Z12
Zamenom izraza za reaktivnu snagu Qun moe se izvriti eliminacija lana zavisnog od ugla
, te se za sinhronizacionu snagu dobija izraz:
Ps =
dP E 2
=
cos 11 Qun .
d Z11
Korienjem relacije koja povezuje spoljanju Qsp i unutranju Qun reaktivnu snagu
Qun = Qsp +
2
P 2 + Qsp
U r2
X dGTsv
Proraun stabilnosti
330
i njenim zamenjivanjem u izraz za sinhronizacionu snagu, granica statike stabilnosti se odreuje iz

jednaine:
Ps =
2
P 2 + Qsp
E2
cos 11 Qsp
X dGTsv = 0 .
Z11
U r2
Ems E moe se izraunati iz relacije:

Qsp X GTsv
E = U r +
Ur
PX GTsv
+
U
r

Posle zamene relacije za E2 u izraz za Ps uz uvaavanje injenice da je cos 11 = 1 , dobija se

jednaina:
2
2
2 2
2
P 2 + Qsp
U r2 2 Qsp X GTsv Qsp X GTsv P X GTsv
+
+
+
Qsp
X GTsv = 0 .
Z11
Z11
U r2 Z11
U r2 Z11
U r2
Ako se u gornju jednainu smene brojane vrednosti dobija se jednaina:

2
2
2
700 2 + Qsp
410 2 2 Qsp 508 Qsp 508
700 2 508 2
+
+
+
Qsp
508 = 0 .
565
565
410 2 565 410 2 565
410 2
Posle sreivanja gornjeg izraza sa leve strane, dobija se kvadratna jednaina po Qsp:
2
Qsp
2618,2 Qsp 485881 = 0 ,
ija su reenja:
Qsp1 = 2782 MVAr ;
Qsp 2 = 174 MVAr .
Poto se uslovi statike stabilnosti normalno pogoravaju kada se pri istoj aktivnoj snazi
prelazi sa reaktivnom snagom iz induktivnog u kapacitivno podruje, moe se zakljuiti da su sva
induktivna optereenja (naravno samo ona koja dolaze u obzir sa gledita dozvoljenih reaktivnih
snaga generatora i naponskih prilika u mrei) stabilna, kao i ona kapacitivna, sve dok je reaktivna
snaga manja od 174 MVAr cap. (174/2 MVAr po generatoru).
Granini faktor snage je:
cos cap =
P
2
P 2 + Qcap
700
700 2 + 174 2
700
= 0,97
721,3
i on naravno vai kako za ukupno optereenje oba bloka tako i za svaki blok posebno.
Proraun stabilnosti
331
Zadatak 4.8
Preko jednopolno prikazanog trofaznog sistema 220 kV sa sl. 4.8a, predaje se iz udaljene
hidroelektrane jakoj mrei nominalnog napona 400 kV na ulazu u postrojenje 220/400 kV aktivna
snaga od 260 MW pri 220 kV, uz faktor snage jednak jedinici.
Proveriti statiku stabilnost ako se relativno jaka mrea 400 kV moe zameniti reaktansom
izraunatom iz udela te mree u trajnoj trofaznoj snazi kratkog spoja, a napon UM iza te reaktanse
smatrati konstantnim. Takoe smatrati konstantnom i ems E iza sinhrone reaktanse generatora.
G
TG
TM
Mrea
400 kV
P = 260 MW
~
G
S k 3M
cos r = 1
TG
SnG = SnTG = 150 MVA

UnG = 15,75 kV
xdG = 100%
xqG = 65%
xTG = 12%
mTG = 15,75/231 kV/kV
Unv = 220 kV
Lv = 350 km
Zc = 400
TM
SnTM = 150 MVA

xTM = 13 %
mTM = 220/400 kV/kV
S k 3M = 10000 MVA
pri 400 kV
Sl. 4.8a Jednopolna ema i parametri sistema iz zadatka
Reenje:
Zamenska ema impedansi sistema sa sl. 4.8a ima izgled prikazan na sl. 4.8b.
Ur P
jXTM
jX d = j ( X dG + X TG )
(q)
jXM
UM
I
(qG)
Zc ,
Sl. 4.8b Zamenska ema impedansi sistema sa sl. 4.8a
Analizu stanja u sistemu u kom je vod predstavljen modelom sa raspodeljenim parametrima,

slino zadatku 4.6, najjednostavnije je reiti korienjem prezentacije mree preko ekvivalentnog
etvorokrajnika. Osnovna naponska jednaina sistema je:
E = AeUM + BeI ,
Proraun stabilnosti
332
gde je E ems iza sinhrone reaktanse generatora a UM i I napon i struja mree. Transformacijom u
dq-koordinatni sistem, uz uvaavanje idealizacije da je sistem bez (aktivnih) gubitaka, ova
jednaina prevodi se u dve jednaine:
Ed = AqUd + jBqIq ;
Eq = AdUq + jBdId .
U njima su elementi etvorokrajnika realni, dok su komponente struja i napona dati relacijama:
IG = Id + Iq ;
U M = U d +U q ;
I d = I sin( + ) ;
U d = U M sin ;
I q = I cos( + ) ;
U q = U M cos ,
gde je ugao struje na kraju eme prema naponu, dok se ems E poklapa sa q osom:
E = Ed + Eq = Eq ,
odnosno
Eq = E ,
kao to je prikazano na fazorskom dijagramu na sl.4.8c.
jBdI
E
+
d - osa
I *G
jBqI
Uq
AdUq
jBqIq
jBdId
Iq
AdUM AqUM
AqUd
Ud
Id
UM
Re
Sl. 4.8c Fazorski dijagram napona i struja sistema iz zadatka 4.8
Korienjem gornjih relacija, dobijaju se skalarni izrazi:

E = AdUq BdId = AdUM cos + BdI sin( + ) ;
0 = AqUd + BqIq = AdUM sin + BqI cos( + ) .
q - osa
Proraun stabilnosti
333
Elementi etvorokrajnika Ad i Bd se dobijaju ekvivalentiranjem lanca etvorokrajnika po d osi

elemenata sistema prikazanim na sl. 4.8d.
j ( X dG + X TG )
Av
jBv
jCv
Dv
jXTM,M
Uq
Sl. 4.8d Ekvivalentna ema sistema sa sl. 4.8b, pri predstavljanju elemenata
odgovarajuim etvorokrajnicima po d osi
Parametri ekvivalentnog etvorokrajnika, prikazanog na sl. 4.8e, nalaze se primenom
matrinog rauna:
Ad
jC
d
jZcekv sin
jBd 1 jX d cos
1 jXTM ,M =
1
=
cos 0
Dd 0 1 j ekv sin
1
Z
c
X TM ,M
Xd
sin j X TM ,M cos ekv X d sin + Z cekv sin + X d cos
cos ekv
Zc
Zc
.
=
X TM ,M
1
cos ekv sin
j ekv sin
Zc
Zc
Ad
jBd
jCd
Dd
Uq
Sl. 4.8e Ekvivalentni etvorokrajnik sistema sa sl. 4.8d

Koeficijent Bd istovremeno predstavlja i transfer reaktansu ovog sistema, odnosno reaktansu
produenog statora hidrogeneratora po d osi X dekv :
X TM ,M
X dekv = X d cos
sin + Z cekv sin + X TM , M cos ,
ekv
Zc
gde je:
X TM ,M = X TM + X M .
dok je koeficijent Ad:

Ad = cos
Xd
Z cekv
sin .
Proraun stabilnosti
334
Slinim izvoenjem za sistem po q osi, uz uoavanje da jedina razlika postoji kod

etvorokrajnika generatora gde se umesto reaktanse Xd po d osi koristi reaktansa Xq, dobijaju se
sledei izrazi za koeficijente Aq i Bq = X qekv :
Aq = cos
Xq
Z cekv
sin ;
X TM ,M
X qekv = X q cos
sin + Z cekv sin + X TM , M cos .
ekv
Zc
Zamenom ovih koeficijenata u prvi od naponskih izraza, dobija se izraz za ems E:
Xd
E = U M cos cos ekv
sin + X dekv I sin( + ) .
Zc
Sreivanjem drugog izraza dobija se:

Xq
U M sin cos ekv sin = X qekv I cos( + ) = X qekv I cos cos X dekv I sin sin ;
Zc
Xq
ekv
ekv
U M cos ekv sin + X d I sin sin = X q I cos cos ,
Zc
odnosno izraz za ugao izmeu elektromotorne sile iza sinhrone reaktanse Xd generatora i napona
na sabirnicama jake mree (sabirnice beskonane snage):
tg =
X qekv I cos
Xq
U M cos ekv sin + X qekv I sin

Zc
Izraz za odatu elektrinu snagu hidroelektrane je:

P = Ud Id +UqIq .
A U sin
E Ad U M cos
+ U M cos q M
P = ( U M sin )
=
X dekv
X qekv
EU M
X dekv
sin
Ad U M2
X dekv
sin cos +
AqU M2
X qekv
sin cos =
ekv
ekv
EU M
U M2 X d Aq X q Ad
= ekv sin +
sin 2 .
2
Xd
X dekv X qekv
Proraun stabilnosti
335
Konano, sreivanjem ovog izraza dobija se:

EU M
U M2 X d X q
P = ekv sin +
sin 2 ,
2 X dekv X qekv
Xd
Parametri zamenske eme sa slike 4.8b su:

X dG =
X qG
X TG
2
1 xdG % U nG
1 100 15,75 2
2
mTG
=
2 100 S nG
2 100 150
231
= 177,87 ;
15,75
2
2
1 xqG % U nG
1 65 15,75 2 231
2
=
m =
= 115,61 ;
2 100 S nG TG 2 100 150 15,75
2
1 xTG % U nTG
1 12 2312
=
=
= 21,34 ;
2 100 S nTG 2 100 150
XM
X TM
2
U nM
400 2 220
2
=
m =
= 4,84 ;
S k 3M TM 10000 400
2
1 xTM % U nTM
1 13 220 2
=
=
= 20,97 .
2 100 S nTM 2 100 150
Dalje je:
X d = X dG + X TG = 177,87 + 21,34 = 199,15 ;
X q = X qG + X TG = 115,61 + 21,34 = 136,95 ;
X TM ,M = X TM + X M = 21 + 4,84 = 25,81 ;
1
Z = 200 ;
2 c
= Lv = 0,06 350 = 21 ;
Z cekv =
X TM ,M
X dekv = X d cos
sin + Z cekv sin + X TM ,M cos =
ekv
Zc
25,81
= 199,15 cos 21
sin 21 + 200 sin 21 + 25,81cos 21 = 272,48 ;
200
X TM ,M
X qekv = X q cos
sin + Z cekv sin + X TM ,M cos =
ekv
Zc
25,81
= 136,95 cos 21
sin 21 + 200 sin 21 + 25,81cos 21 = 217,29 ;
200
U M =Ur j
Ako je:
U r = U r 0 ,
PX TM , M
260 25,81
= 220 j
= 220 j30,5 = 222,1 kV 7,89 .
220
Ur
Proraun stabilnosti
336
to je:
U M = U M = 7,89 .
Raunska struja I nalazi se kao:
I=
P
260
=
= 1,18 kA .
U r 220
Poto je struja I u fazi sa naponom Ur to ona prednjai naponu UM za ugao 7,89, odnosno
= = 7,89.
Dalje je:
tg =
X qekv I cos
=
Xq
U M cos ekv sin + X qekv I sin

Zc
217,29 1,18 cos (7,89)

=
,
136,95
222,1 cos 21
sin 21 + 217,29 1,18 sin (7,89)
200
odakle je:
tg = 2,16 = 65,14 .
Sada je:
Xd
sin + X dekv I sin( + ) =
E = U M cos cos ekv
Zc
199,15
= 222,1 cos 65,14 cos 21

sin 21 + 272,48 1,18 sin (65,14 7,89) =
200
= 324,27 kV.
Na kraju je:
EU M
U M2 X d X q
P = ekv sin +
sin 2 =
2 X dekv X qekv
Xd
324,27 222,1
222,12 199,15 136,95
=
sin +
sin 2 =
272,48
2
272,48 217,29
= 264,31sin + 25,91sin 2 ;
Ps =
dP
= 264,31cos + 2 25,91cos 2 = 77,61 MW / .
d
Kako je Ps > 0 to se zakljuuje da je sistem statiki stabilan.
Proraun stabilnosti
337
Zadatak 4.9
Za dati trofazni, jednopolno prikazani elektroenergetski sistem na sl. 4.9a proveriti statiku
stabilnost generatora.
P = 180 MW
Q = 60 MVAr
(cap.)
250 km
Jaka mrea
homogena mrea 220 kV

x = 0,42 /km
T
Ur = 225 kV
SnG = SnT = 200 MVA
UnG = 15,75 kV
xsG = 160 %
mT = 15,75/231 kV/kV
xT = 12 %
150 km
S k 3 M = 6000 MVA
pri UM = 220 kV
160 km
Zp = const
Pp = 120 MW
pri U p = 220 kV
Q p = 40 MVAr
Reenje:
Parametri ekvivalentne eme sistema sa sl. 4.9a, prikazane na sl. 4.9b su:
2312
= 459 ;
200
X v1 = 0,42 250 = 105 ;
X GT = 1,72
X v 2 = 0,42 150 = 63 ;
X v3 = 0,42 160 = 67,2 ;
j459
j105
j8,1
2
UM
j63
j67,2
5
403,3
j1210
Sl. 4.9b Ekvivalentna ema impedansi sa sl. 4.9a
Proraun stabilnosti
Rp =
338
U 2p 220 2
=
= 403,3 ;
Pp
120
U 2p 220 2
Xp =
=
= 1210 ;
Qp
40
XM =
U M2
220 2
=
= 8,1 .
S k 3M 6000
Posle transfiguracije trougla 345 u zvezdu, dobija se ema prikazana na sl. 4.9c.
j459
j8,1
j30
j28,125
2
UM
0
j18
5
(362,85 + j120,8)
Sl. 4.9c Ekvivalentna ema sistema posle transfiguracije trougla 345

sa sl. 4.9b u zvezdu
Sa prethodne eme se nalazi sopstvena impedansa za vor 1:
Z 11 = j 459 + j 28,125 + ( j 30 + j8,1) ( j18 + 362,85 + j120,8) = (3,2 + j 523,5) ,

odnosno:
Z 11 j 523,5 11 0 .
Dalje je, za Ur uslovno u faznoj osi:
E =Ur +
QX GT
PX GT
(60) 459
459 180
+j
= 225 +
+j
=
Ur
Ur
225
225
= (102,6 + j 367,2) kV = 381,4 kV 74,4.

Gubici reaktivne snage u reaktansi bloka generator-transformator su:
Q gub = X GT
P2 + Q2
180 2 + 60 2
=
459
= 326,4 MVAr ,
U2
225 2
Proraun stabilnosti
339
tako da je unutranja reaktivna snaga generatora:

Qu = Qsp + Q gub = 60 + 326,4 = 266,4 MVAr .
Generator je statiki stabilan ako mu je sinhronizaciona snaga vea od nule, tj. ako je,
shodno izrazu izvedenom u zadatku 4.7, ispunjen uslov
P E 2
=
cos 11 Qu > 0 ,
Z11
odakle je
P 381,4 2
=
1 266,4 = 11,52 > 0 .
523,5
Odavde se vidi da je generator statiki stabilan.
Proraun stabilnosti
340
Zadatak 4.10
a) Sinhroni motor funkcionie u natpobuenom stanju, apsorbujui iz mree aktivnu snagu
od PSM = -0,61 r.j. i odajui reaktivnu snagu QSM = +0,36 r.j., pri naponu U = 1,0 r.j.
a1) Nai ugao snage ;
a2) Proraunati indukovanu EMS motora E;
a3) Pokazati da se gledano sa strane mree motor moe predstaviti sa prostim RC kolom.
Reaktanse motora su Xd = 1,10 r.j. i Xq = 0,80 r.j..
b) Sinhroni generator je prikljuen na mreu u voru iji je napon U = U0 konstantan, sa
snagom odreenom uglom snage 0. Pod pretpostavkom da je mehaniki momenat turbine takoe
konstantan, nai izraz za proraun malih promena reaktivne snage (QG), pri promeni pobude (koja
je u r.j. jednaka promeni EMS E).
Reenje:
a1) Aktivna i reaktivna snaga sinhronog motora izraavaju se preko formula:
EU
U2 1
1
sin 2 ;
sin +
Xd
2 X q X d
1
U 2 EU
1 2
cos .
=
+
cos + U 2
Xq Xd
Xq Xd
PSM =
QSM
Posle mnoenja prve formule sa cos , a druge sa sin i oduzimanja tako dobijenih drugog
od prvog izraza, dobija se:
PSM cos QSM sin =
U2
sin ,
Xq
odakle je:
PSM
tg =
QSM +
U
Xq
0,61
= 0,379 ;
12
0,36 +
0,8
= 20,75 .
a2) Iz izraza za PSM u ta. a1), dobija se jednaina:

0,61 =
E 1
12 1
1
sin (20,75) +
sin (41,5) ,
1,1
2 0,8 1,1
odakle je E = 1,543 r.j.
Proraun stabilnosti
341
a3) Motor troi aktivnu snagu (od 0,61 r.j.) i proizvodi reaktivnu snagu (0,36 r.j.), pa se
moe predstaviti kao potroa sa ekvivalentnim RC paralelnim kolom, sa sl. 4.10a, iji su otpor i
reaktansa
U2
1
=
= 1,64 r.j. ;
P 0,61
U2
1
XC =
=
= 2,78 r.j.
Q
0,36
R=
Uf
R = 1,64 r.j.
jXC = -j2,78 r.j.
Sl. 4.10a RC ekvivalent sinhronog motora iz zadatka 4.10
b) Iz uslova zadatka (PG = const. i U = U0 = const.) i izraza za PG izvedenog u zadatku 1a,

ako se sve veliine izraze u relativnim jedinicama, je:
U E
PG = 0 cos + 0 sin E = 0 ,
X
X
d
odakle je
=
sin
.
E cos
Kako je izraz za promenu reaktivne snage turbogeneratora za U = U0 = const. shodno izrazu

za QG izvedenom u zadatku 4.1b, ako se sve veliine izraze u relativnim jedinicama:
U E
QG = 0 sin + 0 cos E ,
Xd
Xd
to se zamenom napred naenog izraza za , u izraz za QG, dobija da je:
U sin 2 + cos 2
U sin 2
U
U0
E + 0 cos E = 0
E =
QG = 0
X cos E .
cos
Xd
X d cos
Xd
Proraun stabilnosti
342
Zadatak 4.11
a) Izvesti jednainu kretanja obrtnih masa dvomainskog elektroenergetskog sistema tipa
sinhroni generator sinhroni motor, shodno emi sa sl. 4.11a. Takoe izvesti izraze za uestanost i
periodu oscilacija meusobnog ugla rotora, na granici dinamike stabilnosti sistema, pod
pretpostavkom da se radi o malim poremeajima. U proraunima zanemariti sopstvena priguenja
maina.
1
2
T1
T2
G
SM
Spojni vod
Sl. 4.11a Uproena ema dvomainskog sistema iz zadatka 4.11

b) Izvriti numerike proraune uestanosti i periode oscilacija iz ta. a, ako su parametri
sistema sledei:
Generator:
EG = 1,80 r.j.
X G = 0,25 r.j.
TiG = 7 MWs/MVA
XT1 = 0,12 r.j.
Xv = 0,60 r.j.
fn = 50 Hz
Motor:
= 1,0 r.j.
E SM
= 0,20 r.j.
X SM
TiSM = 4,2 MWs/MVA
XT2 = 0,105 r.j.
120 = 30
= 0,25 + 0,12 + 0,60 + 0,105 + 0,20 = 1,275 r.j.

X = X G + X T 1 + X v + X T 2 + X SM
Reenje:
a) Jednaine obrtnih masa generatora i motora (iz uslova zadatka) su:
TiG d 2 (1 )
+ Ps12 12 = 0 ;
n d t 2
2TiSM d 2 ( 2 )
+ Ps 21 21 = 0 ,
n
dt2
gde je:
Ps12 (Ps21) - sinhronizaciona snaga generatora (motora) u MW/rad;
12 = 21 = 1 2 - meusobni ugao rotora generatora i motora u rad.
Oduzimanjem druge od prve jednaine dobija se jednaina
P
d 2 (12 )
P
+ n s12 12 s 21 21 = 0 .
2
T
T
dt
iSM
iG
Proraun stabilnosti
343
Jednaina aktivne snage, koju razmenjuju sinhroni generator i motor je:
P12 =
EG E SM
sin 12 = Pmax sin 12 ;
X
gde je
Pmax =
EG E SM
.
X
Onda je pri poetnom uglu 120 = -210:

Ps12 = Pmax cos 120 ;
Ps 21 = Pmax cos 120 = Ps12 [r.j./rad] .
Konano, jednaina kretanja obrtnih masa sistema postaje:
1
d 2 (12 )
1
+
P
cos
+
m
ax
n
120
2
dt
TiG TiSM
12 = 0 ,
odnosno:
d 2 (12 ) n Ps12
+
12 = 0 ,
Ti
dt2
gde je:
Ti =
TiGTiSM
.
TiG + TiSM
b) Karakteristina jednaina sistema ovde je:

s 2 + n
Ps12
= 0,
Ti
iji su koreni:
s1, 2 = j
n Ps12
= js0 ,
Ti
gde je:
s0 =
n Ps12
.
Ti
Onda su traene veliine uestanosti i periode oscilacija:

osc = s0 [rad],
Proraun stabilnosti
odnosno:
s0
[Hz];
2
1
=
[s].
f osc
f osc =
Tosc
Numerike vrednosti traenih veliina su:
EG E SM
1,8 1,0
cos 120 =
cos 30 = 1,223 r.j./rad;
X
1,275
n = 2f n = 314 rad/s ;
T T
7 4,2
= 2,625 MWs/MVA;
Ti = iG iSM =
TiG + TiSM 7 + 4,2
Ps12 = Ps 21 =
n Ps12
314 1,223
=
= 12,095 rad/s;
2,625
Ti
12,095
f osc = osc =
= 1,925 Hz;
2
2
1
1
Tosc =
=
= 0,52 s.
f osc 1,925
osc = s0 =
344
Proraun stabilnosti
345
Zadatak 4.12
Metodom jednakih povrina utvrditi graninu snagu Pgr = kPmax (k 1), pri kojoj se
turbogenerator (generator sa cilindrinim rotorom) vezan na krutu mreu, pri potpunom rastereenju
(P = -Pm) nalazi na granici stabilnosti (Pmax je amplituda krive njihanja P() maine), pri emu je
dozvoljena greka reenja 1%.
Reenje:
Na sl. 4.12a, nacrtana je kriva njihanja P() generatora. Uslov stabilnosti pri kompletnom
rastereenju maine je jednakost povrina A1 i A2, koji se analitiki izraava preko jednaine:
0
max =0
Pmax 0 sin 0 sin d = Pmax sin d max 0 sin 0 ,
P
A2
A1
Pm = Pmax sin 0
P() = Pmax sin
1 = 0 rad 0
max = 0
Sl. 4.12a Kriva njihanja turbogeneratora iz zadatka 4.12
iz koje se, posle sreivanja dobija transcedentna jednaina po poetnom uglu 0 (koji odreuje
rastereenje P = Pm = Pmax sin 0 ):
cos 0 + 0 sin 0 + 1 sin 0 = 0 .
Reenje ove jednaine nai e se razvojem trigonometrijskih funkcija ( sin 0 i cos 0 ) u
Taylorov red, poveavajui broj lanova reda, sve dok se ne zadovolji uslov 1%.
Proraun stabilnosti
346
Prvi korak: Zamenjuje se:

sin 0 = 0 ;
cos 0 = 1
02
,
2
pa se reava jednaina
02 2 0 + 4 = 0 ,
odakle je
0 = 2 4 = 3,1416 2,4227 .
Prihvatljivo reenje za 0 mora biti manje od 90, pa je
0 = 0,7189 rad = 41,19 .
Zamenom ovog reenja u osnovnu jednainu jednakosti povrina A1 i A2 na sl. 4.12a, dobija
se:
0,7525 + 0,71890,6586 + 1 - 3,14160,6586 = 0,1571 0 .
Uoava se da je greka reenja (15,71 %) suvie velika u odnosu na dozvoljenu, odakle se
zakljuuje da se u razvoju trigonometrijskih funkcija mora ii na vei broj lanova Taylorovog reda,
od ovde korienih (jedan za sin 0 i dva za cos 0 ).
Drugi korak: Zamenjuje se:
sin 0 = 0
30
;
6
cos 0 = 1
02 04
+
,
2 24
pa se reava jednaina:
02 04
30
1 +
+ ( ) + 1 = 0 ,
2 24 0 6 0
ije je reenje:
0 = 0,8096 rad = 46,387
Proverom ovog reenja, preko osnovne jednaine jednakosti povrina A1 i A2 na sl. 4.12a
dobija se:
0,6896 + 0,80960,724 + 1 3,14160,724 = 0,0013 .
Greka je 0,13% < zad = 1%, tako da se ovo reenje problema moe prihvatiti. Onda je
traeno granino optereenje generatora:
Pgr = Pmax sin 0 = 0,724 Pmax .
Proraun stabilnosti
347
Zadatak 4.13
Za prenosni sistem, prikazan na sl. 4.13a, proraunati kritini ugao i kritino vreme
iskljuenja kvara, za sluaj trofaznog kratkog spoja sa nultom impedansom luka na vodu V2,
neposredno iza sabirnica vieg napona generatorskog blok-transformatora. U normalnom stanju, pre
kvara, generator odaje u krutu mreu snagu P = 0,9 r.j. pri naponu U = 1,00 r.j. i faktoru snage
cos = 1,00. Bazne vrednosti za proraun relativnih jedinica su SB = SnG i UB = U.
1
G
BT
Prenosni vodovi
V1
3
Kruta
mrea
V2
X'd = 0,4 r.j.

mD2 = 243,2 tm2
nn = 3000 ob/min
SnG = 1000 MW
XT = 0,15 r.j.
SnT = 1000 MW
Xv1 = 0,4 r.j.

Xv2 = 0,4 r.j.
U = 1,00 r.j.
P = 0,90 r.j.
cos = 1,00
Sl. 4.13a Jednopolna ema i osnovni podaci za prenosni sistem iz zadatka 4.13
Reenje:
Proraun poetnih uslova:
Indukovana EMS iza tranzijentne impedanse je:
E = U + jX I = 1,00 + j 0,75
0,9 + j 0
= (1 + j 0,675) r.j. = 1,2065 r.j. 34,02 .
1,00
Onda je:
E = 1,2065 r.j. ,
a poetni ugao:
0 = 34,02 .
Provera:
sin 0 =
Pm
0,9 0,75
=
= 0,55947 ;
Pmax 1,2065 1
0 = 34,02 = 0,594 rad.

Izrazi za karakteristike snaga-ugao su:
Pm = 0,9 r.j. ;
Pmax =
E U 1,2065 1
=
= 1,609 r.j.;
X
0,75
Proraun stabilnosti
348
Pre kvara:
P = 1,609 sin .
Za vreme kvara:
Pk = 0 = r1 Pmax sin
r1 = 0 .
Posle iskljuenja kvara ( X ekv = 0,4 + 0,15 + 0,4 = 0,95 r.j. )
Pi =
1,2065 1
sin = 1,27 sin = r2 Pmax sin
0,95
r2 =
1,27
= 0,789 .
1,609
Granini dozvoljeni radni ugao maine je:
gr = 180 arcsin
Pm
0,9
= 180 arcsin
= 180 45,13 = 134,87 = 2,3536 rad .
r2 Pmax
0,7891,609
P
[r.j.]
Pmax = 1,609 r.j. Pre kvara
1,5
A2 Pimax = 1,27 r.j. Posle iskljuenja kvara
1,0
A1
Pm = 0,9 r.j.
0,5
n = 45,13
ikr = 57,20
0 = 34,02
gr = 134,87
Sl. 4.13b Ilustracija reenja zadatka 4.13
Kritini ugao iskljuenja kvara je
[ ]
Proraun stabilnosti
cos ikr =
349
Pm
0,9
0 + cos gr =
(2,3536 0,594) 0,7053 = 0,5417 ;
r2 Pmax gr
1,27
ikr = 57,20 = 0,998 rad .

e) Kritino vreme iskljuenja kvara za mD2 = 243,2 tm2 i
Ti = 2,7414
je:
tikr =
mD 2 nn2
243,2 103 9 10 6
10 9 = 2,7414
10 9 = 6,0 s ,
Sn
1000
2Ti ikr 0
2 6 (0,998 0,594)
=
= 0,131s 6,5 perioda .
s Pm
314 0,9
Na sl. 4.13b grafiki je ilustrovano reenje problema.
Proraun stabilnosti
350
Zadatak 4.14
Elektrana predstavljena ekvivalentnim generatorom (G), vezana na krutu mreu
posredstvom generatorskog blok-transformatora (BT) i dvostrukog voda (V1, V2), prikazana je na
sl. 4.14a. Odaje snagu P = 0,85 r.j. uz cos = 0,85 (ind) pri naponu krute mree U = 1,0 r.j.
(fn = 50 Hz). Ostali podaci neophodni za proraune, dati su ispod sl. 4.14a.
Za sluaj trofaznog kratkog spoja sa nultom impedansom luka, koji se dogodio na vodu V2
na udaljenosti od 75 % od poetka voda (mereno od sabirnica 2) izraunati:
a) Poetni ugao 0 (u rad i ) na krivoj njihanja P().
b) Izraze za krive P() pre kvara, za vreme kvara i posle iskljuenja voda u kvaru.
c) Granini dozvoljeni ugao oscilacija maine gr (u rad i ).
d) Kritini ugao iskljuenja kvara ikr (u rad i ).
e) Ilustrovati grafiki reenje problema.
1
BT
V1
Mrea
0,75 Xv2
V2
SnG = 100 MVA;

SnT = 100 MVA;
x'dG = 0,3 r.j.;
xBT = 0,12 r.j.;
Ti = 6,0 MWs/MVA;
Xv1 = Xv2 = 0,4 r.j.;
U = 1,0 r.j.
P = 0,85 r.j.
cos = 0,85.
Reenje:
Proraun poetnih uslova
Ekvivalentna zamenska ema sistema pre kvara sa sl. 4.14a, data je na sl. 4.14b.
j0,3 r.j.
j0,12 r.j.
E = E
j0,4 r.j.
j0,4 r.j.
3
S
S = (0,85 + j0,527) r.j.

Pm = 0,85 r.j.
U = 1,0 r.j. 0
Sl. 4.14b Ekvivalentna ema sistema sa sl. 4.14a pre kvara

Sa sl. 4.14b dobija se:
X ekv = 0,3 + 0,12 +
0,4
= 0,62 r.j. ,
2
odnosno:
E = U + jX ekv I = 1,0 + j 0,62
0,85 j 0,527
= (1,327 + j 0,527) r.j. = 1,428 r.j. 21,66 ,
1
Proraun stabilnosti
351
odakle je:
0 = 21,66 = 0,374 rad .
b) Izrazi za krive njihanja P()

Pre kvara:
E U
1,428 1,0
sin =
sin = 2,303 sin ;
ekv
0,62
X
P=
Pmax = 2,303 r.j.
Za vreme kvara:
Transfer impedansa se proraunava sa sl. 4.14c, koja prikazuje ekvivalentnu emu sistema
sa sl. 4.14a za vreme kvara.
j0,3 r.j.
j0,12 r.j.
Zv1 = j0,4 r.j.
E = E 14444244443
Z s = j 0,42
U = 1,0 r.j. 0
Z 1v 2 = j 0,3
Z v22 = j 0,1
Sl. 4.14c Ekvivalentna ema sistema sa sl. 4.14a, za vreme kvara
Posle transfiguracije zvezde 123K u trougao 13K proraunava se transfer impedansa
Z 1 3 = j 0,42 + j 0,4 + j
0,42 0,4
= j1,38 r.j.
0,3
Onda je izraz za krivu njihanja P() za vreme kvara

Pk =
E U
1,428 1,0
sin =
sin = 1,035 sin .
X 1 3
1,38
Odnos amplituda krivih njihanja za vreme i pre kvara je

r1 =
1,035
= 0,4494 .
2,303
Proraun stabilnosti
352
Posle iskljuenja kvara (kada se iskljuuje vod V2):

X 1ekv = 0,42 + 0,4 = 0,82 r.j. ,
Pi =
E U
1,428 1,0
sin =
sin = 1,742 sin .
ekv
0,82
X1
Odnos amplituda krivih njihanja posle iskljuenja kvara i pre kvara je

r2 =
1,742
= 0,7562 .
2,303
c) Odreivanje graninog dozvoljenog ugla oscilacija maine:
gr = arcsin
Pm
0,85
= arcsin
= 2,632 rad = 150,79 .
0,7562 2,303
r2 Pmax
d) Proraun kritinog ugla iskljuenja kvara vri se na osnovu jednakosti povrina A1 + A3 i

A2 + A4 sa sl. 4.14d. Taj uslov se ovde izraava preko jednaine:
n
Pm ( n 0 ) r1 Pmax sin d + Pm ikr + n

0
gr
ikr
ikr
r1Pmax sin d =
r1 Pmax sin d Pm ( 2 n ) + r2 Pmax sin d Pm ( gr i
kr
),
gde je
n = arcsin
Pm
0,85
= arcsin
= 55,21 = 0,964 rad.
r1 Pmax
1,035
Kritian ugao iskljuenja kvara onda se nalazi preko izraza:
cos ikr
Pm
0 + r2 cos gr r1 cos 0
Pmax gr
=
=
r2 r1
0,85
(2,6317 0,374) + 0,7562 cos150,79 0,4494 cos 21,66
2,303
=
= 0,796936 ;
0,7562 0,4494
ikr = 142,84 = 2,493 rad < gr = 2,632 rad = 150,79 .
Proraun stabilnosti
353
e) Grafika ilustracija problema prikazana je na sl. 4.14d.
P
[r.j.]
P = 2,303 sin
(pre kvara)
2,0
Pi = 1,742 sin
(posle iskljuenja kvara)
A2
1,0
A1
A3
A4
Pk = 1,035 sin
(za vreme kvara)
A1 + A3 = A2 + A4
n= 0,964 rad
0 = 0,374 rad
Pm = 0,85 r.j.
ikr = 2,493 rad
n= 2,178 rad gr= 2,632 rad [rad]
Sl. 4.14d Ilustracija reenja zadatka 4.14
Proraun stabilnosti
354
Zadatak 4.15
Elektrana predstavljena ekvivalentnim generatorom nominalne snage SnG = 500 MVA,
posredstvom generatorskog blok-transformatora i dvostrukog voda isporuuje u monu mreu, iji
je napon 220 kV, snagu od 450 MW, pri faktoru snage od 0,965 cap., kako je to ilustrovano na
sl. 4.15a.
Zbog trofaznog kratkog spoja na jednom od dva paralelna voda, posle trenutne eliminacije kvara,
sistem nastavlja da radi samo sa jednim vodom.
a) Proraunati reaktivne gubitke prenosa i faktor snage generatora u normalnom radnom
reimu (pre kvara).
b) Odrediti izraze za krive snaga-ugao P() pre kvara i posle kvara (pobuda generatora
ostaje konstantna).
c) Odrediti uglove snaga pre kvara (0) i posle kvara (n), kao i granini ugao stabilnosti
(gr), gubitke u prenosu posle kvara i faktor snage na kraju voda.
d) Primenom metoda jednakih povrina utvrditi, da li sistem u reimu rada posle kvara
ostaje stabilan. Ako je odgovor potvrdan izraunati kritini ugao iskljuenja kvara ( ikr ) i kritino
vreme iskljuenja kvara.
Rezultate prorauna ilustrovati na fazorskom dijagramu napona i struja i dijagramima P().
Podaci o sistemu su prikazani na slici. Za bazne vrednosti pri proraunu relativnih jedinica
usvojiti SB = 500 MVA i UB = 220 kV.
1
BT
Vod 1
3
Kruta
mrea
SnG = 500 MVA

UnG = 20 kV
x'dG = 20%
mD2 = 162124 kgm2
nn = 3000 ob/min
fn = 50 Hz
SnT = 450 MVA

UnT = 20/220 kV/kV
xT = 12%
Vod 2
xv = 0,32265 /km
Lv = 200 km
U = 220 kV
P = 450 MW
cos = 0,965 cap.
Reenje:
Proraun parametara elemenata sistema:
=
X G = X dG
2
U nG
xdG
20 20 2 220
19,36
220
= 0,20 r.j. ,
=
= 19,36 =
100 S nG 20
100 500 20
96,8
gde je
ZB =
U B2 220 2
=
= 96,8 ;
SB
500
Proraun stabilnosti
355
2
xT U nT
12 220 2
12,907
XT =
=
= 12,907 =
= 0,133 r.j. ;
100 S nT 100 450
96,8
64,53
X v = xv Lv = 0,32265 200 = 64,53 =
= 0,667 r.j. ;
96,8
Ti = 2,7414
(mD )n
2
S nG
2
n
10 9 = 2,7414
162124 3000 2
MWs
10 9 = 8
.
500
MVA
a) Proraun stanja pre kvara

Ekvivalentna ema sistema pre kvara predstavljena je na sl. 4.15b.
ZG = j0,2 r.j.
1
E q = E q
ZT = j0,133 r.j.
SG
Zv = j0,333 r.j.
S
U = 1,0 r.j. 0
Sl. 4.15b Ekvivalentna ema sistema sa slike 4.15a, pre kvara
PG = 0,9 r.j.
I = (0,9 + j 0,2445) r.j. = 0,9326 r.j. 15,2
X = 0,2 + 0,133 + 0,333 = 0,666 r.j.
S = (0,9 j 0,2445) r.j.

= 15,2
Q = P tg = 0,9 0,2171 =
= 0,2445 r.j.
Reaktivni gubici u prenosu su:

gub
Q pren
= ( X T + X v ) I 2 = (0,133 + 0,333) (0,9 2 + 0,2445 2 ) = 0,466 0,8698 = 0,4053 r.j.
Kompleksna snaga na krajevima generatora je:

gub
S G = S + jQ pren
= (0,9 j 0,2445) + j 0,4053 = (0,9 + j 0,1608) r.j. = 0,9143 r.j. 10,13 .
Napon na krajevima generatora, kada se napon U postavi u realnu osu, je:

U G = U + j ( X T + X v )I = 1,0 + j (0,133 + 0,333) (0,9 + j 0,2445) =
= (0,8861 + j 0,4194) r.j. = 0,9804 r.j. 25,33.
Fazni pomeraj raunske struje I (koja je u relativnim jedinicama jednaka faznoj struji
generatora) u odnosu na napon generatora je:
G = arg U g arg I = 25,33 15,2 = 10,13
(videti fazorski dijagram napona i struje sistema na sl. 4.15c).
Proraun stabilnosti
356
E q = 1,03 r.j. 36,60
U G = 0,9804 r.j. 25,33
35,60
I = 0,9326 r.j. 15,2
G = 10,13
25,33
15,2
U = 1,0 r.j. 0
Sl. 4.15c Fazorski dijagram napona i struje iz zadatka 4.15
Faktor snage generatora je onda:

cos G = cos10,13 = 0,9844 ind.
Indukovana EMS Eq, koja odreuje poloaj q-ose generatora je:
E q = U + X
Q
P
0,666 0,2445
0,666 0,9
=
+ jX = 1,0
+j
U
U
1,0
1,0
= (0,8372 + j 0,5994) r.j. = 1,03 r.j. 35,60,

odakle je:
Eq = 1,03 r.j. ;
0 = 35,60 = 0,621 rad .
b) Izrazi za krive snaga-ugao:

Pre kvara:
P=
EU
1,03 1
sin =
sin = 1,546 sin .
X
0,666
Provera vrednosti aktivne snage koja se isporuuje u krutu mreu:
P = 1,546 sin 35,60 = 1,546 0,582 = 0,9 r.j.
Proraun stabilnosti
357
Posle iskljuenja kvara ( X = 0,2 + 0,133 + 0,667 = 1,0 r.j.), vrednost prenete snage je:
Pi =
EU
1,03 1
sin =
sin = 1,03 sin .
X
1,0
c) Ugao snage posle kvara je:

n = arcsin
0,9
= arcsin 0,8738 = 60,9 = 1,0629 rad .
1,03
Ugao snage pre kvara (ranije pronaen u ta. a) bio je:
0 = 35,60 = 0,621 rad .

Granini ugao stabilnosti je:
gr = 180 n = 119,1 = 2,079 rad .
Krive snaga-ugao, pre kvara i posle iskljuenja kvara prikazane su na sl. 4.15d.
P
[r.j.]
Pmax = 1,546 r.j. Pre kvara
1,5
A2 > A1
A2
1,0
A1
Pimax = 1,03 r.j. Posle iskljuenja kvara

Pm = 0,9 r.j.
0,5
0 = 35,6 n = 60,9
gr = 119,1
[]
Sl. 4.15d Krive snaga ugao sistema pre kvara i posle iskljuenja kvara iz ta. c i ilustracija metoda
poreenja povrina ubrzanja i usporenja iz ta. d
Proraun stabilnosti
358
d) Provera stabilnosti sistema u reimu posle kvara

Uvidom u dijagrame snaga-ugao sa sl. 4.15d, uoava se da su vrednosti povrina ubrzanja
(A1) i usporenja (A2) sledee:
n
A1 = 0,9 ( n 0 ) (1,03 sin ) d = 0,9 ( n 0 ) + 1,03(cos n cos 0 ) =

0
= 0,9 (1,0629 0,621) + 1,03(cos 1,0629 cos 0,621) = 0,0611;

gr
A2 = (1,03 sin ) d 0,9 ( gr n ) = 1,03 cos n cos gr 0,9 ( gr n ) =

n
= 1,03(cos 1,0629 cos 2,079 ) 0,9 (2,079 1,0629) = 0,0874 .

Poto je A2 > A1, sistem je u reimu posle iskljuenja kvara ostao stabilan.
Kritini ugao iskljuenja kvara dobija se iz uslova jednakosti povrina A1 i A2 na sl.4.15e i
dat je preko izraza:
0,9
(2,079 0,621) 0,486 =

ikr = arccos m gr 0 + cos gr = arccos
1,03
Pimax
= arccos 0,788 = 38 = 0,633 rad.
P
[r.j.]
Pmax = 1,546 r.j.
1,5
A2 = A1
A2
1,0
A1
Pimax = 1,03 r.j.

Pm = 0,9 r.j.
0,5
ikr = 38
0 = 35,6 n = 60,9
gr = 119,1
[]
Sl. 4.15e Ilustracija odreivanja kritinog ugla iskljuenja kvara ikr iz ta. d
Proraun stabilnosti
359
Kritino vreme iskljuenja kvara je onda:
tikr =
2 Ti ikr 0
2 8 (0,663 0,621)
=
= 0,049s 2,5 periode .
s Pm
314 0,9
Proraun stabilnosti
360
Zadatak 4.16
Elektrana predstavljena ekvivalentnim generatorom, vezana je na monu mreu
posredstvom generatorskog blok-transformatora i prenosnog voda, kako je to prikazano na sl. 4.16a
(na kojoj su takoe dati i svi podaci o elementima sistema).
a) Nai izraz za karakteristiku snaga-ugao sistema u normalnom pogonu (pre kvara) i
poetni ugao 10, ako se u monu mreu isporuuje snaga P = 300 MW, pri faktoru snage
cos = 1,0.
b) Ako se na poetku voda (neposredno iza sabirnica visokog napona blok-transformatora)
dogodi jednofazni kratki spoj sa zemljom, nai izraz za karakteristiku snaga-ugao posle pojave
kvara i poetni ugao snage 20.
c) Primenom metoda jednakih povrina utvrditi da li sistem posle pojave kvara ostaje
stabilan. Reenje ilustrovati grafiki.
U proraunima koristiti relativne jedinice sa SB = 400 MVA i UB = 220 kV.
1
G
BT
Xv = 48,4
X0v = 3 Xv
SnG = 400 MVA

UnG = 15 kV
xd = 24%
xi = xd
Mona
mrea
U = 220 kV
P = 300 MW
SnT = 400 MVA

UnT = 15/220 kV/kV
xT = 12%
Sprega: Y0d
Reenje:
a) Proraun stanja pre kvara:
U B2 220 2
ZB =
=
= 121 ;
SB
400
X G = X d = 0,24 r.j. ;
X T = 0,12 r.j. ;
48,4
Xv =
= 0,4 r.j. ;
121
P
300
P=
=
= 0,75 r.j. ;
S B 400
X 0v = 3 X v = 1,2 r.j. ;
X 1ekv = X ekv = X G + X T + X v = 0,24 + 0,12 + 0,4 = 0,76 r.j.
Proraun stabilnosti
361
Indukovana EMS pre kvara je:

E = U + jX ekv
P
0,75
= 1,0 + j 0,76
= (1 + j 0,57) r.j. = 1,151 r.j. 29,683 .
U
1,0
Kriva snaga-ugao pre kvara data je izrazom:

P=
E U
1,151 1,0
sin =
sin = 1,5145 sin .
ekv
0,76
X
Poetni ugao snage u normalnom reimu je:
10 = arcsin
PX ekv
0,75
= arcsin
= 29,683 = 0,518 rad .
E U
1,5145
b) Stanje za vreme kvara (ekvivalentna ema prikazana je na sl. 4.16b)

1
jXT
1
14444244443
j 0,36 r.j.
jX G
jXv
j0,4 r.j.
Zk = j(Xi + X0) =
= 0,2986 r.j.
Sl. 4.16b Ekvivalentna ema sistema sa sl. 4.16a za vreme kvara
U zamenskoj emi sistema za vreme kvara figurie otono prikljuena impedansa kvara
Z k = j ( X i + X 0 ) , koja se sastoji od redno povezanih ekvivalentnih impedansi sistema inverznog i
nultog redosleda (gledano sa mesta kvara), ije su vrednosti:
Xi =
X iv ( X iG + X iT ) 0,4 (0,24 + 0,12)

=
= 0,1895 r.j. ;
X iv + X iG + X iT
0,76
X0 =
X 0T X 0v
0,12 1,2
=
= 0,1091 r.j.
X 0T + X 0v 0,12 + 1,2
Impedansa kvara je onda:

Z k = j ( X i + X 0 ) = j (0,1895 + 0,1091) = j 0,2986 r.j.
Proraun transfer impedanse za sistem sa sl. 4.16b, vri se transfiguracijom zvezde, ije su
impedanse Z 1 2 = j ( X G + X T ) = j 0,36 r.j. ; Z 23 = jX v = j 0,4 r.j. i Z k = j 0,2986 r.j. , tako da je:
0,4 0,36
Z 1 3 = j 0,36 + 0,4 +
= j1,242 r.j.
0,2986
Proraun stabilnosti
362
Kriva snaga-ugao za vreme kvara data je preko izraza:

P=
1,151 1,0
sin = 0,92673 sin .
1,242
Poetni ugao snage na krivoj njihanja za vreme kvara je ( Pm =
20 = arcsin
300
= 0,75 r.j. ):
400
0,75
= 54,03 = 0,943 rad .
0,92673
Granini ugao stabilnosti je onda:

gr = 180 20 = 180 54,03 = 125,97 = 2,1986 rad .
Karakteristine krive snaga-ugao pre i posle nastanka kvara prikazane su na sl. 4.16c.
P
[r.j.]
1,5
A2
A1
0,75
Kriva njihanja pre kvara

1,5145 sin
Kriva njihanja za vreme kvara
0,92673 sin
10 = 0,518 rad 20 = 0,943 rad
gr = 2,1986 rad
[rad]
Sl. 4.16c Karakteristike snaga ugao sistema iz zadatka 4.16, pre nastanka kvara i za vreme kvara
c) Provera stabilnosti metodom jednakih povrina: Uslov je da na sl. 4.16c bude A2 > A1
A1 =
20 =0,943
(0,75 0,92673sin) d = 0,75 (0,943 0,518) + 0,92673 (0,5874 0,8688) = 0,058;
10 =0,518
A2 =
gr =2,1986
(0,92673sin 0,75) d = 0,92673 (0,5874+ 0,5874) 0,75 (2,1986 0,943) = 0,1469 .
20=0,943
Kako je A2 > A1 sistem ostaje stabilan i posle pojave kvara.
Proraun stabilnosti
363
Zadatak 4.17
Za dati trofazni jednopolno prikazani elektroenergetski sistem sa sl. 4.17a ispitati
tranzijentnu stabilnost generatora za sluaj tropolnog kratkog spoja na poetku voda-ogranka
neoptereenog pre kvara, ako su ems generatora E iza podune tranzijentne reaktanse, kao i napon
mone mree, konstantni. Trofazni kratki spoj se iskljuuje posle ti = 0,15 s. Ostali podaci o sistemu
su dati na sl. 4.17a.
U = const
Ur = 115 kV
Mona
70 MW
mrea
Lv = 100 km
xv=0,4 /km
(XM 0)
10 MVAr
G
T1
T2
SnG = SnT1 = 75 MVA

SnT2 = 75 MVA
UnG = 10,5 kV
xT2 = 12 %
k3
x dG = 30%
mT2 = 110/220 kV/kV
xT1 = 10,5%
mT1 = 10,5/115,5 kV/kV
Ti = 8 s
Reenje:
Parametri ekvivalentne eme sistema, prikazane na sl. 4.17b su:
40,5 115,5 2
= 72 ;
100
75
12 110 2
XT 2 =
= 19,36 ;
100 75
1
X vekv = 0,4 100 = 20 .
2
+ X T1 =
X dG
j72
E
j20
j19,36
U r = 115 kV

Dalje se nalazi:
72 10
72 70
+j
= 128,94 kV 1952 ;
115
115
39,36 10
39,36 70
= 115
j
= 114,12 kV 1207 .
115
115
E = 115 +
U
Proraun stabilnosti
364
Ugao koji je ems E zatvarala prema naponu mone mree pre kvara je:
0 = 1952 + 1207 = 3159 = 31,98 .
Dinamika karakteristika radnog stanja pre, identina je sa karakteristikom posle iskljuenja
kvara sa sl. 4.17c.
P=
E U
128,94 114,12
sin =
sin = 132,14 sin ,
X
111,36
odakle je
70 = 132,14 sin 0 ,
odnosno:
sin 0 = 0,53 ;
0 = 31,99 32 ;
gr = 180 32 = 148 .
Prema formuli:
cos ikr = gr 0 sin 0 + cos gr ,

odnosno:
cos ikr = 116
0,53 0,848 = 0,225 ,

180
nalazi se kritini ugao iskljuenja kvara:
ikr = 77 .
Kako je maksimalno vreme posle koga treba iskljuiti kvar:
t max =
Ti S nG ikr 0
8 75 45
=
= 0,207 s ,
9000 Pm
9000 70
odnosno tmax > ti = 0,15 s, to se zakljuuje da je generator tranzijentno stabilan.
Proraun stabilnosti
365
P
[MW]
P = 132,14 sin
100
Pm = 70 MW
50
0 = 32
ikr = 77
gr = 148 180 []
Sl. 4.17c Dinamika karakteristika sistema iz zadatka 4.17, sa oznaenim

karakteristinim veliinama
Napomena: pretpostavka da je otoni vod na kome se deava kvar prethodno neoptereen znai u
stvari i najtei sluaj sa gledita stabilnosti jer tada udaljena elektrana predaje svu snagu monoj
mrei pa je i poetni ugao najvei. Takoe i pretpostavka tropolnog kratkog spoja predstavlja
najtei sluaj, a s druge strane omoguava prostu metodiku prorauna, bez uzimanja u obzir
preostalog dela sistema.
Proraun stabilnosti
366
Zadatak 4.18
U kom vremenu treba obostrano jednovremeno iskljuiti vod V1, sistema jednopolno
prikazanog na sl. 4.18a, na ijem se poetku dogodio trofazni kratki spoj, da bi sistem bio
tranzijentno stabilan, ako je generator nominalno pobuen i ako odaje u sistem aktivnu snagu od
300 MW.
Potroaki centri su jednaki i pri naponu na njihovim sabirnicama od 220 kV, svaki uzima
po 150 MW pri cos = 0,95 (induktivni). Ostali podaci o sistemu dati su na sl. 4.18a.
Zp = const
Lv1 = Lv2 = Lv3 = Lv4 = 150 km
xv = 0,42 /km
V1
U = 220 kV = const
Sistem
beskonane
snage
~
G
V2
UnM = 220 kV
k3
T
V3
SnG = SnT = 500 MVA

cos nG = 0,9
UnG = 15,75 kV
xdG
= 30 %
xT = 12 %
mT = 15,75/231 kV/kV
Ti = 8 s
V4
Zp = const
Sl. 4.18a Jednopolna ema i parametri sistema za zadatka 4.18
Reenje:
Parametri zamenske eme sistema sa slike 4.18a, prikazane na slici 4.18b, su:
2312
= 44,823 ;
500
= X v 4 = 63 ;
+ X T = 0,42
X dG
X v1 = X v 2 = X v 3
220 2
Zp =
(0,95 + j 0,312) = (291 + j 95,6) .
150
0,95
Proraun stabilnosti
367
(291 + j95,6)
j44,823
j63
j63
2
j63
j63
4
(291 + j95,6)
Slika 4.18b Ekvivalentna ema sistema sa slike 4.18a.
Kako su take 3 i 4 na istom potencijalu, to se zamenska ema razmatranog sistema sa sl. 4.18b
moe uprostiti kao to je to pokazano na sl. 4.18c.
1
j76,323
j31,5
E
(145,5 + j47,8)
U = 220 kV
= const
Sl. 4.18c Uproena ema sistema sa sl. 4.18b.
Sa eme sa sl. 4.18c dobija se:

j 31,5 (145,5 + j 47,8)
= 105,07 8707 ;
j 31,5 + 145,5 + j 47,8
j 76,323 j 31,5
= j 76,323 + j 31,5 +
= 113,69 9733 .
145,5 + j 47,8
Z 11 = j 76,323 +
Z 12
Zamenska ema sistema posle iskljuenja voda V1 predstavljena je na sl. 4.18d.

1
j44,82
j63
j63
E
(291 + j95,6)
2
U = 220 kV
= const
Sl. 4.18d Ekvivalentna ema sistema sa sl. 4.18a, posle iskljuenja voda V1
Proraun stabilnosti
368
j 63 (291 + j 95,6)
= 165,53 8621 ;
j 63 + 291 + j 95,6
j107,823 j 63
= j107,823 + j 63 +
= 178,97 9646 .
291 + j 95,6
Z 11i = j107,823 +
Z 12i
Napomena: indeks 'i' ispred oznake za sopstvenu i meusobnu impedansu oznaava da su to

vrednosti odgovarajuih impedansi posle iskljuenja voda V1.
x %
x %
x %
x %
E = U nG 1 + d sin nG + d cos nG = U nG 1 + d + 2 d sin nG =
100
100
100
100
2
= 15,75 1 + 0,32 + 2 0,3 0,436 = 18,31 kV,

ili svedeno na stranu mree nominalnog napona 220 kV:
= 15,75 1,1626
E sv
231
= 268,8 kV .
15,75
, U i ( je ugao izmeu
Karakteristika elektrine odate snage generatora u funkciji E sv
i U) neposredno pre nastanka kvara je:
E sv
2
E sv
E U
P=
sin 11 + sv sin ( 12 ) ,
Z11
Z12
gde je
11 = 90 8707 = 253 ;
12 = 90 9733 = 733 .
i U u stacionarnom reimu neposredno pre kvara 0 moe se izraunati

Ugao izmeu E sv
iz jednaine:
268,8 2
268,8 220
300 =
sin 253 +
sin ( 0 + 733) ,
105,07
113,69
odakle je:
0 = 2307 .
Za vreme trajanja trofaznog kratkog spoja na poetku voda V1, odata elektrina aktivna
, U i
snaga generatora je jednaka nuli, a karakteristika odate elektrine aktivne snage u funkciji E sv
posle iskljuenja voda V1 je:
Pi =
gde je:
2
E sv
E U
sin 11i + sv sin 12i ,
Z11i
Z12i
11i = 90 8621 = 339 ;
Proraun stabilnosti
369
12i = 90 9646 = 646 ;

Pi =
268,8 220
268,8 2
sin 339 +
sin ( + 646) = 27,8 + 331sin ( + 646) .
165,53
178,97
Granini ugao gr odreuje se iz jednaine:

Pm = Pi ,
odnosno:
300 = 27,8 + 331sin gr + 646 ,

Iz poslednje jednaine je:
gr + 646 = 180 5535 ,
tako da je:
gr = 180 5535 646 = 11739 .
Kritini ugao iskljuenja voda V1 ( ikr ), odreuje se iz jednaine:
Pm ikr 0 =
gr
(Pi Pm )d ,
ikr
odnosno:
300 ikr 0,40346 =
11739
[27,8 + 331sin( + 646) 300]d ,
ikr
gde je 0,403462 ugao 0 izraen u radijanima. Dalje je:
300 ikr 121,0386 = 272,2 ikr 2,05338 + 331cos ikr + 646 331cos(11739 + 646) ,
gde je 2,05338 ugao gr izraen u radijanima;
331cos ikr + 646 = 27,8 ikr + 250,9614 .

Reavanjem ove poslednje transcedentne jednaine dobie se ikr , koji iznosi:
ikr 2954 .
Na sl. 4.18e dat je grafiki prikaz reenja transcedentne jednaine iz zadatka 4.18.
Proraun stabilnosti
370
27,8 + 250,9614
331 cos( + 646)
ikr
90
[]
Sl. 4.18e Grafiki prikaz reenja

transcedentne jednaine iz zadatka 4.18
P
[MW]
Pm = 300 MW
300
Pi = 27,8 + 331sin ( + 646)
200
100
ikr = 2954
0 = 2307
90
gr = 11739
180 []
Sl. 4.18f Dinamika karakteristika sistema iz zadatka 4.18 sa oznaenim

karakteristinim veliinama.
Kritino vreme jednovremenog obostranog iskljuenja voda V1 bie:
tikr =
Ti S nG ikr 0
8 500 (2954 2307)
=
= 0,101s 5 perioda.
9000 Pm
9000 300
Na sl. 4.18f ilustrovana je dinamika karakteristika sistema, sa oznaenim karakteristinim

veliinama.
Proraun stabilnosti
371
Zadatak 4.19
Za dati trofazni, na sl. 4.19a jednopolno prikazani elektroenergetski sistem nominalne
uestanosti 50 Hz, podjednako optereeni generatorsko-transformatorski blokovi istih karakteristika
odaju na sabirnice vieg napona ukupnu (trofaznu) aktivnu snagu P uz cos = 1 pri (linijskom)
naponu Ur.
Sa istih sabirnica odvodi se u lokalno potroako podruje pod navedenim naponom aktivna snaga
Pp uz cos p = 1 , pri emu se ekvivalentna impedansa (rezistansa) potroaa moe smatrati
konstantnom.
Izraunati kritino vreme beznaponske pauze Tbpkr sa gledita tranzijentne stabilnosti (tj. trajanje
tropolnog iskljuenja do ponovnog ukljuenja) voda na ijem se poetku desio ist trofazni kratki
spoj, koji se iskljuuje u vremenu ti, ako se jaka aktivna mrea na kraju moe zameniti reaktansom
izraunatom iz udela te mree u tranzijentnoj tropolnoj snazi kratkog spoja S k 3 na
Z M jX M
sabirnicama 2 sa nominalnim naponom mree U nM , i konstantnim naponom U M iza te reaktanse.
Svi neophodni podaci za proraune dati su na sl. 4.19a.
2
G
T
Ur = 230 kV
AT
Jaka aktivna
P
mrea
Unv = 220 kV
S k 3M
xv = 0,42 /km
k3
Lv = 150 km
G
T

UnG = 15,75 kV
xG = 28 %
xT = 12 %
Ti = 10 s
mT = 15,75/231 kV/kV
Pp = 230 MW
Z p = const
cos p = 1
P = 380 MW
ti = 0,09 s
SnAT =400 MVA

xAT = 10 %
mAT = 220/400 kV/kV
S k 3M = 10000 MVA
pri U nM = 400 kV
Reenje:
Proraun osnovnih parametara: sve veliine u proraunima bie svedene na stranu voda:
(28 + 12) 2312

= 53,36 ;
100 2 200
X v = xv Lv = 0,42 150 = 63 ;
sv =
X GT
10 220 2
X AT =
= 12,1 ;
100 400
2
U2
400 2 220
2
sv = nM m AT
XM
=
= 4,84 .
S k 3M
10000 400
Svedena ems E iza podune tranzijentne reaktanse generatora X G , koja se preutno

pretpostavlja da je po modulu konstantna u vremenu u kome se odluuje o tranzijentnoj stabilnosti,
Proraun stabilnosti
372
izraunava se iz radnog napona (pre kvara) na sabirnicama vieg napona elektrane i snaga koje se
predaju tim sabirnicama P i Q = 0 ( cos = 1 ):
380 53,36
= 230 2 +
= 246,32 kV
230
Proraun stabilnosti
373
11 = 90 11 = 90 78,756 = 11,244 .
Meusobna impedansa punog sistema izmeu taaka 1 i 2 (u kojoj deluje ekvivalentni
napon mree), nalazi se shodno emi sa slike 4.19c:
Z 12
sv
jX GT
jX v , AT , M
Rp
Sl. 4.19c Ekvivalentna ema za proraun meusobne impedanse sa sl. 4.19a
sv + jX v , AT ,M +
Z 12 = jX GT
sv jX v , AT ,M
jX GT
53,36 79,94
= j 53,36 + j 79,94
=
Rp
230
= 18,55 + j133,3 = 134,5845 97,92,

tj.
Z12 = 134,5845
12 = 97,92 ;
12 = 90 12 = 90 97,92 = 7,92 ,
to je u slinim sluajevima tipino.
Dinamika karakteristika pre kvara odnosno posle (uspenog) ponovnog ukljuenja, tj. za
pun sistem na mestu 1 (unutranjost generatora) ima oblik
P1 P1pu =
U M sv
E sv
2
Esv
sin 11 +
sin ( 12 ) = 93,057 + 431,631sin ( + 7,92)
Z11
Z12
Presek ove karakteristike sa pravom mehanike snage Pm, koja se preutno pretpostavlja da
je konstantna, daje poetni ugao 0 , koji se dobija preko izraza:
Pm P10 = P = 380 = 93,057 + 431,63 sin ( 0 + 7,92) ,
gde je sa P10 oznaena poetna (radna) snaga u taki 1 (unutranjost generatora), koja je zbog
zanemarenja otpornosti (gubitaka) jednaka snazi P. Otuda je:
sin ( 0 + 7,92) =
380 93,057
= 0,6647877 0 + 7,92 = 41,667 ,
431,631
odakle je ugao:
0 = 41,667 7,92 = 33,747 .
Proraun stabilnosti
374
Kontrola se moe izvriti na primer sabiranjem uglova bloka G-T i onoga za vod, AT i M:
sv U r 380 53,36 230
PX GT
=
= 0,3833 GT = 20,973 ;
Ur
230
Pv X v , AT ,M U r 150 79,94 230
tg v , AT ,M =
=
= 0,2266739 v, AT ,M = 12,771 ,
Ur
230
tg GT =
E sv
0 GT
v , AT , M
Ur .
.
U M sv
Sl. 4.19d Fazorski dijagram napona iz zadatka 4.19
pa je:
0 = GT + v , AT ,M = 20,973 + 12,771 = 33,744 ,
to pokazuje da je prethodni proraun ugla 0 bio korektan.
Dinamika karakteristika za vreme kvara (ist trofazni kratak spoj na poetku voda, to je
isto kao da se dogodio na sabirnicama, s tom razlikom to e reagovati zatita voda) dobije se kada
se kvar zameni sa impedansom kvara Zk = 0, kako je to ilustrovano na sl. 4.19e, gde je ekvivalentna
otona impedansa:
Ze =
Rp Z k
Rp 0
=
= 0,
Rp + Z k Rp + 0
jX v , AT ,M
sv
jX GT
Rp
Zk = 0
sv
jX GT
jX v , AT , M
Ze = 0
Sl. 4.19e Ekvivalentne eme za proraun impedansi sistema sa sl. 4.19a za vreme kvara
pa je sopstvena impedansa u 1 za vreme kvara:
sv = X GT
sv 90 = 53,36 90 = Z11k 11k ,
Z 11k = jX GT
dok je:
11k = 90 11k = 90 90 = 0 .
Proraun stabilnosti
375
Moduo meusobne impedanse za vreme kvara tei beskonanosti, jer je sa sl. 4.19e
sv + jX v , AT ,M +
Z 12k = jX GT
sv jX v , AT ,M
jX GT
,
Ze
pa zbog Z e = 0 cela impedansa tei beskonanosti.

Prema tome generatori za vreme kvara odaju nultu snagu, tj. dinamika karakteristika
degenerie u apscisu pravouglog koordinatnog sistema P - :
Pk =
U M sv
E sv
2
E sv
246,32 2
sin 11k +
sin 12k =
sin 0 = 0 .
53,36
Z11k
Z12k
Dinamika karakteristika za vreme (trofaznog) iskljuenja voda, dobija se na bazi zamenske

eme, sa sl. 4.19f, u kojoj iskljuenje voda odgovara potpunom prekidu, odnosno beskonanoj
rednoj impedansi na mestu iskljuenja, pa moduo meusobne impedanse Z12i dok je
sopstvena impedansa:
sv = 230 + j53,36 = 236,10886 13,062 ,

Z 11i = R p + jX GT
tj.
Z11i = 236,10886 ;
11i = 13,062 ;
11i = 90 11i = 90 13,062 = 76,938 .
1
sv
jX GT
jXv
jX AT ,M 2
Rp
Sl. 4.19f Ekvivalentna ema za proraun impedansi sistema

Prema tome dinamika karakteristika za vreme dok je vod iskljuen dae samo sopstveni
lan odnosno konstantnu aktivnu snagu:
Pi =
U M sv
E sv
2
E sv
246,32 2
sin 11i +
sin 12i =
sin 76,938 =
Z11i
Z12i
236,10886
= 256,968 0,97412 = 250,3176 MW.

Ugao pri kome se iskljuuje vod moe se izraunati na osnovu zadatog vremena iskljuenja
voda ti:
ti = 0,09 s =
( i 0 ) 2Ti S n
360 50 Pa
Proraun stabilnosti
376
tj. iz jednaine:
0,09 2 =
(i 33,747) 2 10 2 200 ,
18000 380
odakle se dobija da je:

i = 40,6725 .
Granini ugao gr izraunava se iz preseka prave mehanike snage Pm sa opadajuim delom
dinamike karakteristike punog sistema, to se prevodi u jednainu:
Pm = 93,057 + 431,631sin gr + 7,92 = 380 ,

odakle je:
sin gr + 7,92 = 0,6647877 ,

odnosno:
gr + 7,92 = 180 41,667 ,
odakle se konano dobija:
gr = 180 49,587 = 130,413 .
Sada je mogue po metodi jednakih povrina, tj. izjednaavanjem povrine ubrzanja A1 sa
maksimalno moguom povrinom usporenja A2 max , izraunati kritini ugao ponovnog ukljuenja
pukr :
Pm ( i 0 ) + (Pm Pi ) pukr i =
144444
42444444
3
gr
P1 ()d Pm ( gr pu
pukr
kr
),
14444244443
A2 max
A1
ili krae, posle ponitavanja pozitivne i negativne vrednosti za Pm i i Pm pukr :
) (
Pm gr 0 Pi pukr i =
gr
U M sv
E sv
E sv
2
Z11 sin 11 + Z12 sin ( 12 )d .
pu kr
Ova jednakost mogla se i neposredno iskazati, jer ako je povrina A1 = A2 max , onda je i
povrina pravougaonika sa stranicama gr 0 i Pm jednaka sumarnoj povrini ispod

odgovarajuih dinamikih karakteristika: kvara (povrina jednaka nuli pa otpada), iskljuenog voda
i punog sistema posle uspenog ponovnog ukljuenja.
Proraun stabilnosti
377
P1
[MW]
500
P1 = P1pu
2max
400
Pm
300
Pa
200
Pi
osa simetrije za P1
100
Pk
0
0 i
pukr 90
gr
180 []
Sl. 4.19g Dinamike karakteristike sistema iz zadatka 4.19 sa oznaenim karakteristinim

veliinama
Posle izvrene integracije i uvrtenja brojanih vrednosti dobija se jednakost:
380 (130,413 33,747)
= 250,318 ( pukr 40,6725)

180
180
+ 93,057 (130,413 pukr )

180
+ 431,631 cos( pukr + 7,92) cos(130,413 + 7,92) ,
koja posle sreivanja daje jednainu po pukr :
2,7447 pukr + 431,63 cos( pukr + 7,92) = 284,5585 .

Ova nelinearna (transcedentna) jednaina po pukr ne doputa iskazivanje cos pukr u
eksplicitnom obliku kao u sluaju kada sve dinamike karakteristike (sinusoide) prolaze kroz
koordinatni poetak, ukljuivo i sluaj kada sinusoida kvara degenerie u apscisu (idealizovani
jednomainski sistem bez gubitaka i potronje esto upotrebljavan kod priblinih prorauna
tranzijentne stabilnosti), ve se reava nekim numerikim iterativnim metodom za reavanje
nelinearnih jednaina.
Dovoljno tano reenje za pukr iz gornje jednaine je
pukr 69,55 .
Kritino (sa gledita tranzijentne stabilnosti) vreme beznaponske pauze Tbpkr = t pukr ti , kao
razlika vremenskih trenutaka ponovnog ukljuenja (kod naenog ugla pukr ) i iskljuenja voda
Proraun stabilnosti
378
(merenih od nastanka kvara) moe se izraunati iz poznatog obrasca za sluaj konstantne snage
akceleracije (ovde Pa = Pm Pi ), vodei rauna da je za vreme kvara do trenutka iskljuenja rotor
agregata dobio nadsinhronu elektrinu ugaonu brzinu:
d
d
= s Pa ti + ,
dt t =ti Ti S n
dt 0
gde drugi sabirak zbog s = 0 s = s s = 0 otpada, tj.

360 50
d
=
380 0,09 = 153,9/s ,

dt ti =0,09 s 10 2 200
pri emu su svi prorauni sprovedeni za oba agregata zajedno, kao za jedan ekvivalentan, ali se
oigledno isto dobija i za svaki agregat pojedinano ( Pa1G = Pm1G = Pa 2 , pa su i Pa i Sn upola manji
u gornjem obrascu za jedan umesto oba agregata).
Treba takoe podvui da u gornjem obrascu vremenski trenutak ti znai vremenski interval
od nastanka do iskljuenja kvara, tj. vreme kvara Tk = ti t 0 ti .
Izraunavanje promene ugla pri konstantnoj akceleraciji obavlja se po poznatom obrascu,
vodei rauna da se primena ne odnosi na poetno stanje, nego od trenutka iskljuenja kvara
(odnosno voda) do ponovnog ukljuenja, tj. kao poetni ugao ima se i a ne 0 , poetna ugaona
d
d
brzina a ne = 0 i akceleracija Pa = Pm Pi a ne Pa = Pm , pa je:
dt 0
dt ti
pukr = i +
s
d
PaTbp2 kr + Tbpkr ,
2 Ti S n
dt ti
pri emu je vreme 't' kao to je ve reeno identino sa trajanjem beznaponske pauze, kritinim sa
gledita stabilnosti, to je i jedina nepoznata.
Sa zadatim brojanim vrednostima iskazujui uglove u stepenima a ne u radijanima, bie
69,55 = 40,6725 +
360 50 (380 250,318) 2

Tbpkr + 153,9 Tbpkr ,
2 10 2 200
odakle se dobije kvadratna jednaina po Tbpkr :

291,78Tbp2 kr + 153,9 Tbpkr 28,88 = 0 ,
sa reenjima
Tbpkr
1, 2
153,9 153,9 2 4 291,78 (28,88)

,
2 291,78
od kojih je samo pozitivno reenje fiziki mogue, pa je:
Tbpkr =
153,9 + 239,5655
= 0,146798 s 0,15 s .
583,56
Proraun stabilnosti
379
Tranzijentna stabilnost ne doputa due vreme beznaponske pauze, kakvo je potrebno za

uspeno ponovno ukljuenje kod prolaznog kvara sa gledita dejonizacije prostora na mestu kvara
(minimalno vreme dejonizacije oko 0,2 s, a poeljno i 0,3 do 0,4 s). Treba, znai, pokuati sa jo
kraim vremenom iskljuenja kvara (jednoperiodna relejna zatita i dvoperiodni prekidai, plus pola
periode za gaenje luka, tj. sa ti = 0,02 + 20,02 + 0,01 = 0,07 s), ili proveriti da li se dobija dovoljno
vreme beznaponske pauze za blae a ee kvarove, pa se time zadovoljiti (interesantno je na kraju
izraunati maksimalno klizanje pod pretpostavkom da je ukljuenje ipak uspeno). Za vreme kvara
rotor dostigne klizanje:
st i =
1
s
pa je:
smax =
Pt
380 0,09
d
= 0,00855 ,
= s ai =
dt
T
S
10
2 200
ti
s i n
s PaTbpkr
1 d
1 d
(380 250,32) 0,15
=
+
+ 0,00855 =
=

s dt t
sTi S n
s dt t
10 2 200
pu kr
i
= 0,00486 + 0,00855 = 0,01341 ( tj. 1,341%).
Proraun stabilnosti
380
Zadatak 4.20
Za jednomainski prenosni sistem, ija je jednopolna ema prikazana na sl. 4.20a, nai
maksimalne prenosne snage, s obzirom na granice tranzijentne stabilnosti, u sledeim sluajevima:
a) Normalno stanje (pre kvara);
b) Trofazni kratki spoj na sredini jednog od dva paralelna voda;
c) Dvofazni kratki spoj u istoj taki kao u b;
d) Jednofazni kratki spoj u istoj taki kao u b;
e) Dvofazni kratki spoj sa zemljom u istoj taki kao u b;
f) Stanje posle iskljuenja voda u kvaru.
Numerike vrednosti parametara elemenata sistema, takoe su date na sl. 4.20a.
U rekapitulaciji prorauna rangirati sluajeve a f, po kriterijumu maksimalne prenosne snage.
1
G
BT
V1
V2
K
E = 1,2 r.j.
X d = 0,1 r.j.
XdT = XiT = 0,1 r.j.

X0T = 0,05 r.j.
XdG = XiG = X d
Xdv1 = Xdv2 = 0,5 r.j.

Xiv1 = Xiv2 = 0,5 r.j.
Kruta
mrea
U = 1,0 r.j.
X0v1 = X0v2 = 1,0 r.j.

Zk = 0 (nulta impedansa luka)
Sl. 4.20a Jednopolna ema i osnovni parametri sistema iz zadatka 4.20
Reenje:
Za proraun maksimalne prenosne snage, za razliite sluajeve definisane u formulaciji
zadatka, neophodno je da se prvo proraunaju odgovarajue transfer impedanse.
1. Proraun transfer impedanse Z13
1.a. Normalno stanje
Transfer impedansa za normalno stanje jednostavno se nalazi uvidom u jednopolnu emu
sistema sa sl. 4.20a. Ona iznosi:
1
0,5
Z 13 = jX dG + jX dT + j X dv = j 0,1 + 0,1 +
= j 0,45 r.j.
2
2
1b. Trofazni kratki spoj

Za proraun transfer impedanse pri trofaznom kratkom spoju na sredini jednog od dva
paralelna voda, koristi se ekvivalentna ema impedansi direktnog redosleda, prikazana na sl. 4.20b,
Proraun stabilnosti
381
odakle se, posle transfiguracije zvezde 1-2-3-K u trougao 13K, za vrednost transfer impedanse
dobija:
Z Z
0,2 0,5
Z d 13 = Z dS + Z dv + dS dv = j 0,2 + j 0,5 + j
= j1,1r.j.
Z dv
0,25
2
ZdG = j0,1 r.j. ZdT = j0,1 r.j.
Zdv = j0,5 r.j.
E = 1,2 r.j.
ZdS = ZdG + ZdT = j0,2 r.j.
U = 1,0 r.j. 0
Z dv
= j 0,25 r.j.
2
Z dv
= j 0,25 r.j.
2
Sl. 4.20b Ekvivalentna mrea direktnog redosleda sistema iz zadatka 4.20
1c. Dvofazni kratki spoj

Impedansa kvara, koja se redno spaja sa ekvivalentnom impedansom direktnog redosleda
(gledano sa mesta kvara) je ekvivalentna impedansa inverznog redosleda, pa je ekvivalentna ema
sistema za ovaj sluaj prikazana na sl. 4.20c.
ZdS = j0,2 r.j.
Zdv = j0,5 r.j.
E = 1,2 r.j.
U = 1,0 r.j. 0
Z dv
= j 0,25 r.j.
2
Z dv
= j 0,25 r.j.
2
K
Z iekv = j0,1528 r.j.
K
Sl. 4.20c Ekvivalentna mrea za proraun transfer impedanse pri dvofaznom

kratkom spoju sistema iz zadatka 4.20
Za proraun ekvivalentne impedanse inverznog redosleda koristi se ema sa sl. 4.20d,
odakle je:
Zi =
1
ekv
Zi
Z iS Z iv
0,2 0,5
= j
= j 0,14286 r.j. ;
Z iS + Z iv
0,2 + 0,5
1 Z iv Z iv
Zi +
2 2
(0,14286 + 0,25) 0,25
= j
= j 0,1528 r.j.
=
Z iv Z iv
0,14286 + 0,25 + 0,25
1
Zi +
+
2
2
Proraun stabilnosti
382
ZiS = j0,2 r.j.
Ziv = j0,5 r.j.
Z iv
= j 0,25 r.j.
2
3
Z iv
= j 0,25 r.j.
2
Sl. 4.20d Ekvivalentna ema mree inverznih impedansi sistema iz zadatka 4.20
Za proraun transfer impedanse u ekvivalentnoj emi sa sl. 4.20c, treba prvo izvriti
transfiguraciju trougla 23K u zvezdu 0-2-3-K, a potom sprovesti ekvivalentovanje rednih i
paralelnih grana shodno sl. 4.20e.
1
ZdS = j0,2 r.j.
Z2-0 = j0,125 r.j.
Z3-0 = j0,125 r.j.
E = 1,2 r.j.
3
U = 1,0 r.j. 0
Z1-0 = j0,325 r.j.
ZK-0 = j0,0625 r.j.
ZK-0 = j0,2153 r.j.
K
ekv
Zi
= j 0,1528 r.j.
Sl. 4.20e Ekvivalentna mrea sa sl. 4.20c, posle transfiguracije

trougla 23K u zvezdu 0-2-3-K
Transfer impedansa pri dvofaznom kratkom spoju dobija se posle transfiguracije zvezde
0-1-3-K u trougao 13K, odakle je:
Z 1 3 = j 0,325 + j 0,125 + j
0,325 0,125
= j 0,6387 r.j.
0,2153
1d. Jednofazni kratki spoj

Impedansa kvara u ovom sluaju je zbir Z i + Z 0 , koja se na mestu kvara (sabirnice K)
vezuje na red sa ekvivalentnom mreom direktnog redosleda, shodno sl. 4.20f (na kojoj se koristi
prethodno ekvivalentovana mrea direktnih impedansi sa sl. 4.20e i vrednost ekvivalentne
impedanse inverznog redosleda sa sl. 4.20d. Prethodno treba sraunati ekvivalentnu impedansu
nultog redosleda (gledano sa mesta kvara) shodno sl. 4.20g.
ekv
ekv
Proraun stabilnosti
383
Z1-0 = j0,325 r.j.
Z3-0 = j0,125 r.j.
3
U = 1,0 r.j. 0
E = 1,2 r.j.
ZK-0 = j0,0625 r.j.
K
ekv
Zi
= j 0,1528 r.j.
K
Z ekv
0 = j 0,2614 r.j.
K0
Sl. 4.20f Ekvivalentna mrea za proraun transfer impedanse pri jednostrukom

zemljospoju u sistemu iz zadatka 4.20
10
Z0T = j0,05 r.j.
20
Z0v = j1,0 r.j.
Z 0v
= j 0,5 r.j.
2
30
Z 0v
= j 0,5 r.j.
2
K0
Sl. 4.20g Ekvivalentna ema mree nultih impedansi sistema iz zadatka 4.20
Posle transfiguracije trougla 2030K0 u zvezdu 00-20-30-K0, dobija se ekvivalentna ema

nultih impedansi na sl. 4.20h.
10
j0,05 r.j.
20
j0,25 r.j.
j0,25 r.j.
00
30
j0,125 r.j.
K0
Sl. 4.20h Ekvivalentna ema sistema nultih impedansi, posle transfiguracije

trougla 2030K0 sa sl. 4.20g u zvezdu 00-20-30-K0
Ekvivalentna nulta impedansa sistema sa sl. 4.20h je:
Z0 = j
ekv
(0,05 + 0,25) 0,25

+ j 0,125 = j 0,2614 r.j.
0,05 + 0,25 + 0,25
Proraun stabilnosti
384
Transfer impedansa za sluaj jednostrukog zemljospoja, dobija se sa sl. 4.20f posle

transfiguracije zvezde 0-1-3-K0 u trougao, odakle je:
Z 1 3 = j 0,325 + j 0,125 + j
0,325 0,125
= j 0,5352 r.j.
0,0625 + 0,1528 + 0,2614
1e. Dvofazni kratki spoj sa zemljom

Impedansa kvara u ovom sluaju dobija se kao ekvivalentna impedansa paralelnih
ekv
ekv
impedansi Z i i Z 0 , kako je to prikazano na sl. 4.20i (gde su iskoriene ranije proraunate

vrednosti direktnih impedansi sa sl. 4.20e i ekvivalentne vrednosti inverzne i nulte impedanse sa
sl. 4.20d i 4.20h).
1
Z1-0 = j0,325 r.j.
Z3-0 = j0,125 r.j.
3
U = 1,0 r.j. 0
E = 1,2 r.j.
ZK-0 = j0,0625 r.j.
K
Z 0 = j 0,2614 r.j.
Zi
K0
ekv
ekv
= j 0,1528 r.j.
Sl. 4.20i Ekvivalentna mrea za proraun transfer impedanse pri dvostrukom

zemljospoju u sistemu iz zadatka 4.20
Sa sl. 4.20i je:

Z i0 = j
ekv
0,2614 0,1528
= j 0,0964 r.j.
0,2614 + 0,1528
Onda je transfer impedansa za sluaj dvostrukog zemljospoja:
Z 1 3 = j 0,325 + j 0,125 + j
0,325 0,125
= j 0,7057 r.j.
0,0625 + 0,0964
1f. Stanje posle iskljuenja voda u kvaru

Sa slike 4.20b, transfer impedansa u ovom sluaju je:
Z 13 = Z dG + Z dT + Z dv = j 0,1 + j 0,1 + j 0,5 = j 0,7 r.j.
Proraun stabilnosti
385
2. Proraun maksimalnih prenosnih snaga
a. Normalno stanje
b. Trofazni kratki na sredini jednog od dva
paralelna voda
c. Dvofazni kratak spoj na istom mestu
d. Jednofazni kratki spoj
e. Dvofazni kratki spoj sa zemljom
f. Posle iskljuenja voda u kvaru
Transfer impedansa
j0,45 r.j.
Maks. prenosna snaga

2,667 r.j.
j1,10 r.j.
j0,6387 r.j.
j0,5352 r.j.
j0,7057 r.j.
j0,7 r.j.
1,091 r.j.
1,879 r.j.
2,242 r.j.
1,700 r.j.
1,714 r.j.
P
[r.j.]
2,5
a. Pmax = 2,667 r.j.
d. Pmax = 2,242 r.j.

1,5
c. Pmax = 1,879 r.j.

f. Pmax = 1,714 r.j.
e. Pmax = 1,700 r.j.
b. Pmax = 1,091 r.j.

0,5
90
180 []
Sl. 4.20j Krive snaga ugao za sluajeve razmatrane u zadatku 4.20
3. Ako se po kriterijumu veliine prenosne snage naini redosled posmatranih sluajeva, on

ima sledei izgled
1. Normalno stanje
2. Jednofazni kratki spoj
3. Dvofazni kratak spoj
4. Stanje posle iskljuenja voda u kvaru
5. Dvofazni kratki spoj sa zemljom
6. Trofazni kratki spoj
Pmax = 2,667 r.j.

Pmax = 2,242 r.j.
Pmax = 1,879 r.j.
Pmax = 1,714 r.j.
Pmax = 1,700 r.j.
Pmax = 1,091 r.j.
Proraun stabilnosti
386
Zadatak 4.21
Za elektroenergetski sistem na sl. 4.21a, proveriti tranzijentnu stabilnost generatora za sluaj
trofaznog kratkog spoja na poetku jednog od dva paralelna voda i iskljuenja voda u kvaru za
ti = 0,20 s. Pretpostaviti da je ema idealizovana, a vod tretirati preko modela sa raspodeljenim
parametrima. Radne veliine zadate su na sabirnicama 3 i date na sl. 4.21a. Na istoj slici su dati i
ostali parametri sistema, neophodni za proraun.
1
2
3
Jaka
mrea
Lv = 200 km
Zce
~
G
T1
T2
(XM 0)
U3 = UnM
P = 0,8 Pnat
cos = 0,9 (ind.)
k3
SnG = SnT1 = 1,2 Pnat
= 30%
xdG
xT1 = 12%
mT1 = UnG/1,05 Unv
Ti = 8 s
SnT2 = 1,08 Pnat

xT2 = 12%
mT2 = Unv/UnM
Reenje:
Jednopolna zamenska ema sistema direktnih impedansi prikazana je na sl. 4.21b.
+ X T1 ) 1
j ( X dG
Zce,
jXT2
3
U3
Sl. 4.21b Jednopolna zamenska ema sistema sa slike 4.21a
U zamenskoj emi na sl. 4.21b generator je predstavljen tranzijentnom reaktansom i EMS

E iza tranzijentne reaktanse, transformatori T1 i T2 preko reaktansi rasipanja XT1 i XT2, dva
identina paralelna voda preko karakteristine impedanse Zce (Zce = Zc/2, gde je Zc karakteristina
impedansa jednog od dva voda) i elektrine ugaone duine , dok je jaka mrea, s obzirom da je
pretpostavljeno da je neogranieno jaka, zamenjena preko krutog napona U3 (odnosno, ne postoji
uticaj mree na razmatrani sistem).
Ako se pojedini elementi ekvivalentne eme (blok generator-transformator, vod i
transformator T2) predstave preko odgovarajuih etvorokrajnika, dobija se ekvivalentna ema na
sl. 4.21c.
Proraun stabilnosti
387
+ XT2 )
j ( X dG
Av
Bv
Cv
Dv
jXT2
U3
Sl. 4.21c Ekvivalentna ema sistema sa sl. 4.21b, pri predstavljanju elemenata
Lanac etvorokrajnika na sl. 4.21c moe se uprostiti tretmanom preko odgovarajueg

ekvivalentnog etvorokrajnika sa sl. 4.21d, iji se parametri nalaze primenom matrinog rauna:
Ae
Be
Ce
De
U3
Sl. 4.21d Ekvivalentni etvorokrajnik sistema sa sl. 4.21c
jZce sin 1 jX
+ X T1 ) cos
Ae Be 1 j( X dG
T2

1
=
C D = 0
cos 0
1
1
e
j Zce sin
e
+ X T1
X dG
X
+ X T1 )sin + Zce sin + ( X dG

+ X T1 ) cos
sin j X T 2 cos T 2 ( X dG
cos
Zce
Zce
.
=
X
1
j
sin
cos T 2 sin
Zce
Zce
Parametri zamenske eme su:
2
2
% + xT 1 % U nG
xdG
U nv
0,42
1,05U nv
2
+ X T1 =
X dG
(1,05U nv ) = 0,3859
;
=
100
S nG U nG 1,2 Pnat
Pnat
2
XT2
2
2
2
U nv
U nv
xT 2 % U nT
2
.
=
= 0,12
= 0,111
100 S nT 2
1,08 Pnat
Pnat
Radne veliine koje odgovaraju zadatom radnom stanju sistema na sabirnicama 3 su:
P = 0,8 Pnat ;
Q = P tg = 0,8 Pnat
1 cos 2
= 0,8 Pnat 0,484 = 0,3875 Pnat ,
cos
gde je sa Pnat oznaena prirodna snaga dva paralelna voda.

Ugao izmeu ems E i napona na sabirnicama 3 ( U 3 ), koji e biti oznaen sa 0 i koji, ako
se napon U 3 stavi u faznu osu (U 3 = U 3 0 = U nM (U nv U nM ) 0 = U nv 0) , predstavlja fazni
Proraun stabilnosti
388
stav ems E , tj. E = E 0 , nalazi se iz prve od jednaina, koja vai za ekvivalentni

etvorokrajnik:
E = Ae U 3 + B e I .
(1)
Na osnovu prethodnog nalazi se da je
Ae = cos
2
+ X T1
X dG
0,3859U nv
Pnat
sin = cos12
sin 12 = 0,89791 ,
2
Z ce
Pnat U nv
poto je elektrina ugaona duina svakog od vodova:
= 0,06 200 = 12 ,
i poto je
Z ce =
2
U nv
,
Pnat
a takoe i
+ X T 1 )sin + Z ce sin + ( X dG
+ X T 1 )cos =
B e = j X T 2 cos T 2 ( X dG
Z ce
+ X T 1 )1 T 2 tg + Z ce tg + X T 2 =
= j cos ( X dG
Z ce
U2
= j cos12 0,3859 nv
Pnat
= j 0,685
U2
0,111 nv
2
2
Pnat
1
+ U nv tg 12 + 0,111 U nv =
tg
12
Pnat
Pnat
U nv
Pnat
2
U nv
.
Pnat
U jednaini (1) struja I predstavlja raunsku struju ( I = 3 I f ), ako su ems E i napon U 3

linijske veliine, tako da je:
I=
I=
S*
U *3
S e j
;
U nv
P
P cos j 0,8 Pnat j
e =
e = 0,889 nat e j 25,84 .
U nv
cos U nv
U nv
Proraun stabilnosti
389
Posle zamene naenih veliina u (1) dobija se:
E = 0,89791U nv + j 0,685
2
U nv
P
0,889 nat e j 25,84 = 1,2858U nv e j 2513 = E 0 ;
Pnat
U nv
odakle je:
E = 1,2858U nv r.j. ,
a
0 = 2513 = 25,23 .
Kontrola ovog rezultata lako se vri preko dinamike karakteristike ustaljenog stanja na
kojoj se ugao 0 ima u taki u kojoj je elektrina odata snaga jednaka mehanikoj snazi (poto su
gubici zanemareni), tj.:
E U 3 E U 3
0,8 Pnat Be
=
sin 0 = Pm = 0,8 Pnat sin 0 =
.
Z1 3
Be
E U 3
Dinamika karakteristika posle iskljuenja voda u kvaru nalazi se preko koeficijenta
ekvivalentnog etvorokrajnika Bei , gde indeks 'i' ukazuje da je jedan od dva paralelna voda
iskljuen:
+ X T 1 )1 T 2 tg + Z c tg + X T 2 =
B ei = j cos ( X dG
Zc
U2
= j cos12 0,3859 nv
Pnat
= j 0,897
U2
0,111 nv
2
2
Pnat
U
U
1
tg 12 + 2 nv tg 12 + 0,111 nv =
2
Pnat
Pnat
U
2 nv
Pnat
2
U nv
,
Pnat
jer je:
Z c = 2Z ce = 2
2
U nv
.
Pnat
Dinamika karakteristika sa iskljuenim vodom u kvaru ima oblik:
Pi =
E U 3
1,2858U nvU nv
sin =
sin = 1,433 Pnat sin ,
2
Bei
0,897U nv
Pnat
i prikazana je na sl. 4.21e.
Proraun stabilnosti
390
Za crtanje krivih njihanja na sl. 4.21e, nalazi se najpre ugao x , preko izraza
Pm = Pi ( x ) sin x =
0,8 Pnat
= 0,5581 ,
1,433 Pnat
odakle je:
x = 3355 = 33,92 ;
gr = 180 3355 = 14605 = 146,08 .
1,877 Pnat
1,433 Pnat
1
2
A2
Pm = 0,8 Pnat
A1
0 = 25,23 x = 33,92 ikr = 69,67
gr = 146,08
Sl. 4.21e Krive njihanja sistema iz zadatka 4.21, 1- pre kvara; 2-posle iskljuenja kvara
Kritini ugao iskljuenja voda u kvaru dobija se iz izraza:
cos ikr =
( gr 0 )sin 0 + ri cos gr ,
ri
gde je:
ri =
X 1 3 B e
=
=
X 1 3i B ei
j 0,685
2
U nv
Pnat
2
U nv
j 0,897
Pnat
= 0,7637 .
Proraun stabilnosti
391
Dalje se ima:
cos ikr =
(146,08 25,23) 180

0,426 + 0,7637 (0,83)
0,7637
= 0,347 ,
odnosno
ikr = 6940 = 69,67 ,

tako da je kritino vreme iskljuenja voda u kvaru:
tikr =
Ti S n ikr 0
8 1,2 Pnat (69,67 25,23)
=
= 0,243 s 2,5 periode .
9000 Pm
9000 0,8 Pnat
Poto se tropolni kratak spoj iskljuuje za ti = 0,20 s, to se zakljuuje da je za pretpostavljeni

kvar ti < t ikr , pa je generator tranzijentno stabilan.
Proraun stabilnosti
392
Zadatak 4.22
Za dati trofazni, jednopolno prikazani jednomainski sistem sa na sl. 4.22a, izraunati
kritino vreme ponovnog ukljuenja (tzv. vreme beznaponske pauze) faze u kvaru, sa gledita
tranzijentne stabilnosti za sluaj prolaznog jednopolnog kratkog spoja na poetku voda 220 kV.
Faza u kvaru se monofazno iskljuuje u vremenu od 0,15 s. Pretpostavlja se da su identine
generatorsko-transformatorske grupe bile jednako optereene i da su odavale pre kvara na sabirnice
ukupnu aktivnu snagu P = 120 MW uz cos = 1 . Pretpostaviti da su u kritinom vremenu po
tranzijentnu stabilnost ems E i mehanika snaga turbine Pm, kao i napon (i uestanost) jake mree
konstantni.
Podaci o sistemu, neophodni za proraune, takoe su dati na sl. 4.22a.
G
Ur = 235 kV
Lv = 300 km
xv = 0,42 /km
x0v = 1,3 /km
k1Z
G
SnG = SnT = 280 MVA
UnG = 10,5 kV
xG = 33% = xGi
xT = 12%
Ti = 5 s
mT = 10,5/231 kV/kV
Jaka aktivna
mrea
X M 0
U = const
f = const
Reenje:
Sve veliine se svode na nominalni napon voda. Obe paralelne generatorskotransformatorske grupe mogu se posmatrati kao jedna ekvivalentna grupa, ija je tranzijentna
reaktansa, svedena na stranu voda:
2
=
X GT
33 + 12 10,5 2 231
= 150 .
100 2 80 10,5
Ukupna reaktansa (direktna, inverzna) voda (kod prorauna stabilnosti obino raunata bez
faktora popravke):
X v = xv Lv = 0,42 300 = 126 .
Celokupna reaktansa sistema, koja je istovremeno i meusobna reaktansa izmeu krajeva

generatora i krute mree, shodno zamenskoj emi sa sl. 4.22b je
+ X v = 150 + 126 = 276 .

X = X 12 = X GT
Proraun stabilnosti
393
jX GT
jXv
2
U
Sl. 4.22b Ekvivalentna ema impedansi direktnog i inverznog sistema

Moduo svedene ems E generatora je:

PX GT
2 120 150
E = U r2 +
= 235 +
= 247,17 kV ,
235
Ur
2
pri emu su zanemarene otpornosti elemenata mree i pretpostavljeno da je faktor snage na

krajevima generatorsko-transformatorskih blokova cos = 1 .
Na slian nain nalazi se i napon U jake mree, shodno fazorskom dijagramu napona sa
sl. 4.22c:
2
PX v
2 120 126
U = U r2 +
= 235 +
= 243,65 kV .
U
235
r
Ur
PX GT
Ur
PX v
Ur
Sl. 4.22c Fazorski dijagram napona sistema sa sl. 4.22a

Poetni ugao 0 moe se nai iz izraza za prenosnu snagu:
Pm = P0 =
E U
sin 0 = Pmax sin 0 ,
X 12
koji posle zamene brojanih vrednosti poznatih veliina postaje:

120 =
247,17 243,65
sin 0 = 218,2 sin 0 ,
276
odakle je:
sin 0 =
120
= 0,549954 ,
218,2
Proraun stabilnosti
394
odnosno:
0 = 33,364 .
Pored radne take usput je naena i dinamika karakteristika normalnog (punog) sistema,
koja je istovetna sa onom posle (uspenog) ponovnog ukljuenja (ovde faze prolaznog kvara), ija
je forma:
P = Ppu = 218,2 sin .
Razume se da kod zanemarenja otpornosti, sopstvene i meusobne impedanse degeneriu u
odgovarajue reaktanse, a komplementarni uglovi njihovih argumenata 11 i 12 iezavaju, pa
sinusoida prenosne snage prolazi kroz koordinatni poetak, sa apscisom kao osom simetrije.
Da bi se nala dinamika karakteristika za vreme jednopolnog kratkog spoja treba na mesto
kvara u direktnom sistemu otono staviti rednu vezu ekvivalentne inverzne i nulte reaktanse sistema
(tj. reaktansu jednopolnog kratkog spoja), kako je to ilustrovano na sl. 4.22d.
1
jX GT
jXv
U
jXi
jX k1Z
jX0
Sl. 4.22d Ekvivalentna ema sistema sa sl. 4.22a za vreme kvara

Moe se uvesti smena:
X k1Z = X i + X 0 .
Inverzna komponenta ekvivalentne reaktanse sistema gledane otono sa mesta kvara, lako se
nalazi iz eme sa sl. 4.22e:
Xi =
X iGT X iv
150 126
=
= 68,5 .
X iGT + X iv 150 + 126
X iGT = X GT
X iv = X v
Sl. 4.22e Ekvivalentna ema za proraun direktne i inverzne impedanse

sistema, gledano sa mesta kvara
Proraun stabilnosti
395
Analogno se nalazi i ekvivalentna otono raunata (izmeu faze na mestu kvara i take
nultog potencijala) nulta reaktansa sistema, shodno zamenskoj emi sa sl. 4.22f, pri emu treba
voditi rauna da su generatorski transformatori zbog sprege Yd zapreni za nulti sistem i da su na
strani vieg napona oba zvezdita transforamtora direktno uzemljena (nulta reaktansa magneenja
transformatora, u paraleli sa rasipnom, moe da se zanemari, pa nije ni zadata). Onda je:
X0 =
X 0T X 0v
40 390
=
= 36,28 ,
X 0T + X 0v 40 + 390
pri emu je
X 0T
12 2312
= XT =
= 40 ;
100 160
X 0v = x0v Lv = 1,3 300 = 390 .

X0T
X0v
Sl. 4.22f Ekvivalentna ema za proraun nulte impedanse sistema,

gledano sa mesta kvara
Prema tome za reaktansu kvara, pri jednopolnom kratkom spoju ima se vrednost:
X k1Z = X i + X 0 = 68,5 + 36,28 = 104,78 ,
dok se ukupna transfer reaktansa (meusobna reaktansa) sistema za vreme kvara X 12k rauna na
osnovu eme sa sl. 4.22g i iznosi:
+ Xv +
X 12k = X GT
X GT X v
150 126
= 150 + 126 +
= 456,4 .
X k1Z
104,78
jX 12k
1
E
jX GT
2
jXv
jXk1Z
Sl. 4.22g Ekvivalentna ema sistema za vreme kvara, posle

zamene Xi + X0 na sl. 4.22d, sa Xk1Z.
Proraun stabilnosti
396
Sada se konano nalazi dinamika karakteristika sistema pri jednofaznom kratkom spoju):
Pk =
E U
247,17 243,65
sin =
sin = Pmaxk sin = 131,95 sin .
X 12k
456,4
Da bi se nala dinamika karakteristika za vreme iskljuene faze u kvaru potrebno je u

jednopolnu zamensku emu direktnog sistema na mesto prekida ubaciti paralelnu vezu ekvivalentne
inverzne i nulte reaktanse redno raunate (merene) na mestu prekida, tj. izmeu polova prekidaa,
shodno emi sa sl. 4.22h.
jX GT
jXie
jXv
2
U
jX0e
Sl. 4.22h Ekvivalentna ema sistema sa sl. 4.22a, posle iskljuenja faze u kvaru
Redno merena ekvivalentna inverzna reaktansa na mestu prekida Xie se nalazi iz eme
pasivnog inverznog sistema sa sl. 4.22i,
X iGT = X GT
X iv = X v
Sl. 4.22i Ekvivalentna mrea inverznih impedansi posle iskljuenja faze u kvaru
tj. kao zbir inverznih reaktansi elemenata sistema:
X ie = X iGT + X iv = 150 + 126 = 276 .
Analogno se nalazi ekvivalentna nulta reaktansa X0e redno spojena na mestu prekida
(iskljuenja faze kvara), shodno emi sa sl. 4.22j:
X 0e = X 0T + X 0v = 40 + 390 = 430 .
X 0T = X T
X 0v
Sl. 4.22j Ekvivalentna mrea nultih impedansi posle iskljuenja faze u kvaru
Paralelna veza reaktansi Xie i Xoe daje reaktansu iskljuenja jedne faze X i1 f (indeks i ovde
znai iskljuenje, a ne inverzno), koja se stavlja redno na mesto prekida u direktan sistem shodno
sl. 4.22k:
X i1 f =
X ie X 0e
276 430
=
= 168,1 .
X ie + X 0e 276 + 430
Proraun stabilnosti
397
jX 12i
1
E
jX GT
jX i1 f
2
jXv
Sl. 4.22k Ekvivalentna ema sistema sa sl. 4.22h, posle paralelnog

sprezanja reaktansi Xie i Xoe
Zbir svih reaktansi na sl. 4.22k daje transfer reaktansu izmeu krajeva sistema za vreme
iskljuenja jedne faze X 12i :
+ X i1 f + X v = 150 + 168,1 + 126 = 444,1 .
X 12i = X GT
Konano se nalazi dinamika karakteristika za vreme iskljuenja jedne faze ija je forma:
Pi =
E U
247,17 243,65
sin =
sin = Pmaxi sin = 135,61sin .
X 12i
444,1
Jednaina obrtnih masa agregata:

&&(t ) = s (P P ((t ) )) ,
Ti S n m
kojom se opisuju elektromehaniki prelazni procesi, prikazuje se u formi modela sistema u prostoru
stanja:
& (t ) = s ((t ) 1) ;
& (t ) =
1
(P P((t ) )) ,
Ti S n m
gde su promenljive stanja ugao rotora (t ) i relativna ugaona brzina rotora (t ) u odnosu na
sinhronu brzinu s.
Vremenska zavisnost ugla, odnosno ugaone brzine agregata dobija se numerikim
reavanjem ovog sistema diferencijalnih jednaina, uz uvaavanje da se u svakom od razmatranih
perioda odata snaga agregata modeluje odgovarajuom dinamikom karakteristikom.
Usvajanjem da je u poetnom ravnotenom stanju ugaona brzina sistema bila jednaka
sinhronoj, a ugao jednak 0 = 33,364 i reavanjem sistema diferencijalnih jednaina:
& (t ) = 314 ((t ) 1) ;
& (t ) =
1
(120 131,95 sin ) ,
5 2 80
Proraun stabilnosti
398
gde je dinamika karakreristika zamenjena karakteristikom za vreme kvara Pk , do trenutka

iskljuenja faze kvara ti = 0,15 s, proraunava se ugao i . Rezultati numerike integracije
Runge-Kutta metodom etvrtog reda, sa korakom integracije 0,01 s, dati su u tab. 4.22a.
Tab. 4.22a Rezultati numerike integracije do trenutka iskljuenja faze u kvaru ti
[rad/s]
314,16
314,35
314,53
314,71
314,90
315,07
315,25
315,42
315,58
315,74
315,89
316,08
316,18
316,30
316,43
316,54
t
[s]
0,00
0,01
0,02
0,03
0,04
0,05
0,06
0,07
0,08
0,09
0,10
0,11
0,12
0,13
0,14
0,15
[ ]
33,36
33,42
33,58
33,84
34,21
34,69
35,26
35,93
36,70
37,56
38,51
39,58
40,66
41,86
43,12
44,45
Vremenu iskljuenja ti = 0,15 s odgovara naeni ugao i = 44,45 , posle ega se prelazi na
dinamiku karakteristiku sa iskljuenom fazom u kvaru.
Sada je mogue po metodi jednakih povrina izraunati kritini ugao ponovnog ukljuenja
faze prolaznog kvara pukr .
Analitiki se dalje moe nai cos pukr u obliku obrasca, tj. tano, ako, kao u zadatku sve
sinusoide prolaze kroz koordinatni poetak.
Ako su povrine + i maksimalno mogua jednake, onda se ima i jednakost pravougaonika
osnove gr 0 i visine Pm sa povrinom ispod odgovarajuih sinusoida:
pukr
gr
pu kr
Pm gr 0 = Pmax k sin d +
Pmaxi sin d +
Pmax sin d ,
ili ako se amplitude snaga zamene proizvodom E U podeljenim odgovarajuom meusobnom

reaktansom, a slino i Pm = Pmax sin 0 , dobie se ugao pukr iz jednakosti:
E U
E U i
E U
sin 0 gr 0 =
Pmaxk sin d +
X 12
X 12k
X 12i
pukr
E U gr
Pmaxi sin d +
P sin d ,
X 12 max
pu kr
Proraun stabilnosti
399
P
[MW]
1
P Ppu = 218,2 sin
200
150
Pi = 135,61sin
+
Pk = 131,95 sin
100
Pm = 120 MW
50
0 i
pukr gr
90
180 []
Sl. 4.22l Krive njihanja sistema sa sl. 4.22a: 1-pre kvara; 2-za vreme kvara;
3-posle iskljuenja faze u kvaru
koja posle deljenja sa E U i mnoenja sa X12 i integracije postaje:
Reenje gornje jednaine po cos pukr je:

cos pukr =
sin 0 gr 0 rk (cos 0 cos i ) ri cos i + cos gr

,
1 ri
gde je
rk =
X 12
X 12k
X 12
X
X
(
cos 0 cos i ) + 12 cos i cos pukr + 12 cos pukr cos gr .
X 12k
X 12i
X 12
sin 0 gr 0 =
ri =
X 12
.
X 12i
Posle izraunavanja ugla

gr = 180 0 = 180 33,364 = 146,636
Proraun stabilnosti
400
i parametara:
rk =
X 12
276
=
= 0,6047 ;
X 12k 456,4
ri =
X 12
276
=
= 0,6215 ,
X 12i 444,1
dobija se da je:
sin 33,364 0,6047 (cos 33,364 cos 44,45)

180
cos pukr =
1 0,6215
0,6216 cos 44,45 + cos146,636
= 0,7005,
1 0,6215
(146,636 33,364)
odakle je:
pukr = 134,464 .
Numerikom integracijom moe se sada izraunati i kritino vreme ukljuenja faze u kvaru,
koje odgovara ovom uglu, sa sl. 4.22l. Odgovarajui sistem diferencijalnih jednaina za period
iskljuene jedne faze, sa zamenjenom dinamikom karakteristikom
Pi = 135,61sin
je:
& (t ) = 314 ((t ) 1) ;

& (t ) =
1
(120 135,61sin ) ,
5 2 80
Poetne vrednosti promenljivih stanja su krajnje vrednosti ovih promenljivih iz prethodnog

perioda, odnosno:
(0,15) = 44,45 ;
(0,15) = 1,0076 r.j.
pukr
Rezultati numerike integracije do dostizanja vrednosti kritinog ugla ponovnog ukljuenja

= 134,464 , pri emu su do vremena 1,1 s prikazane vrednosti sa korakom 0,05 s, dati su u
tab. 4.22b.
Proraun stabilnosti
401
150
[]
100
50
0,5
t [s]
Sl. 4.22m Promena elektrinog ugla sa vremenom posle poremeaja u sistemu iz zadatka 4.22
Tab. 4.22b Rezultati numerike integracije od trenutka iskljuenja faze u kvaru ti do
trenutka dostizanja vrednosti kritinog ugla ponovnog ukljuenja pukr
t
[s]
0,15
0,20
0,25
0,30
0,35
0,40
0,45
0,50
0,55
0,60
0,65
0,70
0,75
0,80
0,85
0,90
0,95
1,00
1,05
1,10
1,11
1,12
[rad/s]
316,53
316,91
317,07
317,03
316,85
316,58
316,28
315,98
315,70
315,46
315,26
315,11
315,01
314,95
314,93
314,96
315,05
315,21
315,44
315,79
315,87
315,96
[]
44,45
51,86
60,03
68,35
76,34
83,67
90,19
95,83
100,64
104,71
108,14
111,08
113,64
115,97
118,19
120,43
122,85
125,61
128,93
133,07
134,02
135,03
Proraun stabilnosti
402
Izraunatom kritinom uglu ponovnog ukljuenja iskljuene faze (prolaznog jednopolnog

kratkog spoja pukr = 134,464 odgovara vreme raunato od nastanka kvara od 1,115 sekundi.
Otuda je maksimalno (kritino) vreme beznaponske pauze, tj. vreme od iskljuenja do ponovnog
ukljuenja odgovarajue faze, sa gledita tranzijentne stabilnosti:
t pauze = 1,115 0,15 = 0,965 s 1s .
Minimalno vreme beznaponske pauze odreuje se vremenom potrebnim za dejonizaciju
vazduha na mestu jednopolnog kratkog spoja, to je preduslov uspenog ponovnog ukljuenja za
sluaj prolaznog kvara (inae je mogue da normalni napon ponovo upali luk, ako vazduh nije
dovoljno dejonizovan). Za najvie napone, pa i za napon 220 kV, to minimalno vreme iznosi oko
0,3 do 0,4 s. Prema tome moe se odabrati vreme pauze negde izmeu 0,4 i 1 s, koje zadovoljava
oba uslova: i minimalno vreme sa gledita potrebne dejonizacije i maksimalno sa gledita
tranzijentne stabilnosti.
Ugaona brzina odnosno klizanje rotora generatora rastu u toku odabranog vremenskog
intervala, sve dok je snaga akceleracije pozitivna, tj. u konkretnom sluaju zakljuno sa trenutkom
t = 0,25 s, kada se postie i najvee klizanje (kod generatora pozitivno za nadsinhrone brzine):
s 317,07 314
=
= 0,00927,
s
314
s 1 =
odnosno 0,927 %, tj. ispod 1 %, to opravdava uinjenu aproksimaciju s kod izvoenja

diferencijalne jednaine kretanja rotora. Zapaziti pozitivne prirataje uglova i kod negativne
akceleracije, koji se smanjuju (rotor usporava kod > s ).
317
rad
s

316
315
314
0.5
t [s]
Sl. 4.22n Promena ugaone brzine agregata posle poremeaja u sistemu iz zadatka 4.22
Proraun stabilnosti
403
Na sl. 4.22n nacrtana je zavisnost ugaone brzine u funkciji vremena sve do trenutka koji
odgovara kritinom vremenu ponovnog ukljuenja. Zapaa se izvesno usporavanje brzine u
vremenskom intervalu koji odgovara povrini na sl. 4.22n, a zatim sve do kritinog vremena
ponovo bri rast usled + povrina akceleracije. Dalji tok bi znaio kasnije usporavanje, jer sledi
negativna povrina sve do izvesne granine vrednosti, s obzirom da se radi o granici stabilnosti.
Proraun stabilnosti
404
Zadatak 4.23
Turbogenerator je vezan na monu mreu, posredstvom blok-generatorskog transformatora
rasipne reaktanse XT = 0,1 r.j. i prenosnog voda reaktanse Xv = 0,4 r.j. Napon jake mree je
U = 1,00 r.j., elektromotorna sila turbogeneratora pri stalnoj pobudi E = 1,80 r.j., sinhrona
reaktansa Xd = Xq = 0,90 r.j., uestanost sistema 50 Hz, a vremenska konstanta inercije Ti = 10 s,
kako je to prikazano na jednopolnoj emi na sl. 4.23a.
a) Nai uestanost oscilacija ugla snage , pri malom impulsnom poremeaju, ako se
zanemari priguenje u sistemu, pri vrednostima odate snage generatora P0 = 0,05; 0,5 i 1,2 r.j.
b) Nai kritino vreme iskljuenja krofaznog kratkog spoja na neoptereenom odvodu,
neposredno iza sabirnica VN transformatora T, pri P0 = 0,5 r.j.
c) Ako je vreme iskljuenja kvara ti = 0,9 tkr, nai maksimalni ugao njihanja generatora max
i rezervu stabilnosti koja se tada ima u odnosu na sluaj b.
T
Spojni vod
Xv = 0,4 r.j.
E = 1,80 r.j.
Xd = Xq = 0,9 r.j.
XT = 0,1 r.j.
Ti = 10 s
fn = 50 Hz
Kvar
Mona
mrea
U = 1,00 r.j.
Sl. 4.23a Jednopolna ema i osnovni podaci sistema iz zadatka 4.16
Reenje:
a) Izraz za krivu njihanja je:
EU
sin ,
X
P=
koji za E = 1,80 r.j.; U = 1,00 r.j. i X = Xd + XT + Xv = 1,40 r.j. postaje:

P=
1,80 1,00
sin = 1,286 sin [r.j.] .
1,40
Izraz za koeficijent sinhronizacione snage je:

Ps =
dP
= 1,286 cos [r.j./rad] .
d
Proraun stabilnosti
405
Uestanost oscilacija ugla snage nalazi se preko formule:

1/ 2
osc
P 2f 0
= s
Ti
[rad/s] .
Rezultati prorauna koeficijenta sinhronizacione snage i uestanosti oscilacija za tri zadate

vrednosti poetne snage dati su u tab. 4.23a.
Tab. 4.23a Proraun uestanosti oscilacija ugla snage iz zadatka 4.23a

0
P0
[r.j.]
0,05
0,50
2,00
[ ]
2,23
22,89
68,96
[rad]
0,040
0,400
1,204
osc
[rad/s]
6,35
6,10
3,81
Ps
[r.j./rad]
1,285
1,184
0,462
f osc = osc 2
[Hz]
1,01
0,97
0,61
b) Kriva njihanja sistema P() i ilustracija metoda jednakih povrina za proraun kritinog
vremena iskljuenja kvara, za Pm = P0 = 0,5 r.j. , prikazana je na sl. 4.23b.
Pmax = 1,286 r.j.
P
[r.j.]
A2
1,0
P = 1,286 sin
A1
Pm = 0,50 r.j.
0,5
A3
0 = 0,400 rad
kr = 1,581 rad
gr = 2,74 rad [rad]
Sl. 4.23b Kriva njihanja sistema i ilustracija primene metode jednakih povrina pri proraunu
kritinog vremena iskljuenja kvara
Iz uslova jednakosti povrina:

A1 = A2 ,
Proraun stabilnosti
406
odnosno
A1 + A3 = A2 + A3 ,
sledi:
0,5 ( 2 0 ) =
gr = 0 =2, 74 rad
(1,286 sin )d ,
kr
odakle se dobija jednaina po cos kr:

1,1708 = 1,286(cos kr + 0,9213) ,
ije je reenje:
cos kr = 0,9213 + 0,9104 = 0,0109 ,
to znai da je kritini ugao iskljuenja kvara:
kr = 90,624 = 1,582 rad .
Kritino vreme iskljuenja kvara je onda:
T ( 0 )
t kr = i kr
P0 f 0
1/ 2
10 (1,582 0,400)
=
0,5 50
1/ 2
= 0,388 s.
c) Ako je ti = 0,9 tkr = 0,349 s, ugao iskljuenja kvara je:

i =
f 0 P0 2
50 0,5
ti + 0 =
0,349 2 + 0,400 = 1,357 rad = 77,75 .
Ti
25
Onda je povrina A1 sa slike 4.23b, kada se tkr zameni sa ti:

A1 = P0 ( i 0 ) = 0,5 (1,357 0,400) = 0,479 r.j. ,
a izraz za jednakost povrina A1 i A2 (kada se ugao gr = - 0 zameni sa max), daje:
A2 = 0,479 =
max
(1,286 sin 0,5)d = 1,286(cos i cos max ) 0,5( max i ) =
= 1,286 0,2112 cos max 0,5 max 1,357 ,

odakle se dobija jednaina:
1,286 cos max + 0,5 max = 0,4711 .
Proraun stabilnosti
407
Reenje gornje nelinearne transcedentne jednaine je:

max 1,99 rad = 114 .
Rezerva stabilnosti (RS) za sluaj kada se kvar iskljuuje posle trajanja od
ti = 0,9tkr = 0,349 s, u odnosu na sluaj ti = tkr = 0,388 s je:
RS =
P(ti =0,9 tkr ) P(ti =tkr ) 1,286 sin max 0,5 1,286 sin 114 0,5
=
=
= 1,3493 ,
P(ti =tkr )
0,5
0,5
odnosno 34,93%.
Ilustracija prorauna max i RS, pri ti = 0,9 tkr data je na sl. 4.23c.
P
[r.j.]
P(max) = 1,1746 r.j.
1,0
A2
A1
0,5
P = 1,286 sin
Pm = 0,50 r.j.
0 = 0,400 rad i = 1,357 rad max = 1,99 rad gr = 2,74 rad [rad]
Sl. 4.23c Ilustracija prorauna maksimalnog ugla njihanja i rezerve stabilnosti sistema iz
zadatka 4.23c
Proraun stabilnosti
408
Zadatak 4.24
Za uproeni elektroenergetski sistem EPS-a, iji su podaci dati u zadacima 2.15 i 3.30,
izvriti procenu dinamike stabilnosti (stabilnosti pri malim poremeajima), usvajajui za poetni
radni reim onaj koji je obraivan u zadatku 2.15. Procenu stabilnosti izvriti usvajajui da su sve
maine u sistemu neregulisane (sa konstantnom mehanikom snagom agregata i konstantanim
naponom pobude), i da je elektromotorna sila E' iza tranzijentne reaktanse kod svih generatora
konstantna. Pri tome zanemariti priguenja generatora D. Podaci za zamensku emu generatora sa
konstantnom elektromotornom silom dati su u zadatku 3.30. Vremenske konstante Ti ekvivalentnih
agregata ovog pojednostavljenog sistema sa est ekvivalentnih agregata, proraunate na bazi
nominalnih prividnih snaga elektrana date su na osnovu stvarnih podataka za generatore EPS-a u
tab. 4.24a.
Tab. 4.24a Podaci za vremenske konstante inercije agregata iz zadatka 4.24
Broj vora
1
5
6
15
17
21
Naziv vora
Obrenovac 400
erdap
Kostolac
Obrenovac 220
Bajina Bata
Kosovo
Ti [MWs/MVA]
4,15
6,7
3,72
8,4
8,2
6,6
Ispitati dinamiku stabilnost ovog sistema i u sluaju da je sistem oslabljen ispadom dalekovoda
izmeu vorova 5 i 6 sistema.
Reenje:
Kompletan model za procenu dinamike stabilnosti viemainskog sistema sastoji se iz
skupa diferencijalnih jednaina tipa:
& i (t ) = s (i (t ) 1) ;
1
& i (t ) = (Pm Pi ( i (t ) )) ;
Ti
i = 1, 2, ..., NG;
i = 1, 2, ..., NG,
pridruenih svakom agregatu u sistemu, gde je s sinhrona ugaona brzina, i(t) relativna ugaona
brzina u odnosu na sinhronu brzinu a i(t) ugao fazora elektromotorne sile Ei' iza tranzijentne
reaktanse, kao i sistema algebarskih jednaina tipa jednakosti, koje predstavljaju jednaine tokova
snaga, odnosno model mree:
Pi = Gii U i2 +
N + NG
U i U j [Gij cos(i j ) + Bij sin (i j )] ;

j =1
i = 1, 2, ..., N+NG;
j i
Qi = Bii U i2 +
N + NG
U i U j [Gij sin (i j ) Bij cos(i j )] ;

j =1
i = 1, 2, ..., N+NG,
j i
gde su Gij i Bij konduktanse, odnosno susceptanse elemenata kompleksne matrice admitansi
nezavisnih vorova sistema YV date u zadatku 2.15, proirene sa NG ''unutranjih'' generatorskih
Proraun stabilnosti
409
vorova koji odgovaraju elektromotornim silama Ei'. Modelovanje potroaa konstantnim

impedansama, kao i premetanje injektiranja generatora u ''unutranje'' generatorske vorove,
dozvoljava da se sprovede Kronova redukcija, odnosno eliminacija svih pasivnih vorova (tj.
vorova sa nultim injektiranjem), tako da u modelu mree figuriu samo unutranji generatorski
vorovi, to je prikazano relacijama:
NG
Pi = GGii Ei 2 + Ei E j GGij cos i j + BGij sin i j

j =1
)] ;
i = 1, 2, ..., NG;
j i
NG
Qi = BGii Ei 2 + Ei E j GGij sin i j BGij cos i j

j =1
)] ;
i = 1, 2, ..., NG,
j i
gde su GGij i BGij elementi konduktansi i susceptansi kompleksne matrice YG, u poziciji 'ij', pri emu
je:
1
Y G = Y GG Y GP Y PP Y PG .
Matrice YGG, YPP, YGP i YPG su submatrice kompleksne matrice YV sistema, koje
odgovaraju unutranjim generatorskim vorovima 'G' i negeneratorskim vorovima 'P'.
Ovakav model mree ne dozvoljava detaljna razmatranja pojava vezanih za kvarove u mrei
ili promenu njene konfiguracije, ali predstavlja osnov za analizu dinamike stabilnosti jer se
zamenom izraza za Pi u odgovarajuu diferencijalnu jednainu dobija sistem obinih diferencijalnih
jednaina tipa:
& i (t ) = s (i (t ) 1) ;
i = 1, 2, ..., NG;
NG
1
& i (t ) = Pm GGii Ei 2 Ei E j GGij cos i (t ) j (t ) + BGij sin i (t ) j (t ) ;
Ti
j =1
i = 1, 2, ..., NG,
)]
koji se linearizacijom u okolini date ravnotene radne take prevodi u sistem obinih nelinearnih
diferencijalnih jednaina oblika:
& i (t ) = s i (t ) ;
i = 1, 2, ..., NG;
1 NG
& i (t ) = Ei E j GGij sin i 0 j 0 BGij cos i 0 j 0 i (t ) j (t )
Ti j =1
j i
)](
i = 1, 2, ..., NG,
sa konstantnim koeficijentima definisanim poetnim radnim stanjem, ija se analiza stabilnosti

svodi na analizu linearizovanog sistema tipa
&x = Ax ,
odnosno analizu svojstva matrice stanja sistema A, gde vektor x predstavlja vektor stanja, dimenzije
2NG, ije su komponente uglovi i i ugaone brzine i.
Proraun stabilnosti
410
Na osnovu reenja zadatog radnog reima, odnosno prorauna tokova snaga iz zadatka 2.15,
uz usvojene vrednosti nominalnih snaga agregata prikljuenih u sistemu i odgovarajuih reaktansi
generatora u tranzijentnom reimu po d osi xd i blok-generatorskih transformatora xBT datih u
zadatku 3.30, a ovde ponovljenih u tab. 4.24b.
Tab. 4.24b Reaktanse generatora i blok-transformatora sistema iz zadatka 4.24
Redni broj
Naziv vora
Sn [MVA]
xd [r.j.]
xBT [r.j.]
1
2
3
4
5
6
Obrenovac 400
erdap
Kostolac
Obrenovac 220
Bajina Bata
Kosovo
1461
760
527
732
1308
509
0,015
0,050
0,042
0,030
0,020
0,065
0,009
0,0154
0,023
0,018
0,010
0,023
Takoe su proraunate i elektromotorne sile iza tranzijentne reaktanse svakog od est ekvivalentnih
generatora, prikazane u tab. 4.24c.
Tab. 4.24c Rezultati prorauna EMS generatora iz zadatka 4.24
Redni broj
1
2
3
4
5
6
Naziv vora
Obrenovac 400
erdap
Kostolac
Obrenovac 220
Bajina Bata
Kosovo
Ei' [r.j.]
1,1540
1,2379
1,0949
1,1033
1,0568
1,1275
i0 [rad]
0,2474
0,4123
0,2069
0,2116
0,4127
0,2926
Matrice GG i BG sistema ovde imaju elemente, koji su izraeni u relativnim jedinicama za

SB = 100 MVA i UB = 400 kV:
3,6167
0,9503
1,1798
GG =
1,8924
1,7027
0,7936
0,9503 1,1798 1,8924 1,7027 0,7936

0,7245 0,4534 0,4778 0,5273 0,4601
0,4534 0,6479 0,6145 0,5992 0,3122
;
0,4778 0,6145 1,2753 0,9853 0,3681
0,5273 0,5992 0,9853 3,2978 0,5384
0,4601 0,3122 0,3681 0,5384 1,0599
- 24,7952 2,9417 3,9840 5,5781 4,6901

2,9417 - 10,2612 1,9591 1,1342 1,2760
3,9840 1,9591 - 11,9328 1,5922 1,5250

BG =
5,5781 1,1342 1,5922 - 15,8179 3,3371
4,6901 1,2760 1,5250 3,3371 - 16,4428
1,6318 1,1607 0,6367 0,6305 1,1733
1,6318
1,1607
0,6367
.
0,6305
1,1733
- 7,440
Proraun stabilnosti
411
Vremenske konstante inercije agregata date u postavci zadatka, preraunate na baznu snagu
SB = 100 MVA, date su u tab. 4.24d.
Tab. 4.24d Preraunate vrednosti konstanti Ti iz tab. 4.24a, na SB = 100 MVA
Redni broj
1
5
6
15
17
21
Naziv vora
Obrenovac 400
erdap
Kostolac
Obrenovac 220
Bajina Bata
Kosovo
Ti [MWs/MVA]
60,6
50,92
19,6
61,5
107,26
33,6
Zamenom datih vrednosti u sistem linearizovanih diferencijalnih jednaina &x = Ax , uz

usvajanje da je sistem u poetnom stanju bio u sinhronizmu (i0 = 0), dobija se matrica stanja
sistema dvanaestog reda:
0 - 0,404 0 0,072 0 0,082 0 0,116 0 0,099 0 0,036
314,16 0
0
0
0
0
0
0
0 0
0
0
0 0,077 0 - 0,216 0 0,049 0 0,027 0 0,033 0 0,030
0
0 314,16 0
0
0
0
0
0 0
0
0
0 0,260 0 0,139 0 - 0,634 0 0,098 0 0,095 0 0,041
0
0
0
0 314,16 0
0
0
0 0
0
0
A =
0 0,117 0 0,027 0 0,031 0 - 0,254 0 0,066 0 0,013
0
0
0
0
0
0 314,16 0
0 0
0
0
0 0,049 0 0,016 0 0,015 0 0,033 0 - 0,125 0 0,012
0
0
0
0
0
0
0
0 314,16 0
0
0
0 0,062 0 0,050 0 0,022 0 0,022 0 0,043 0 - 0,200
0
0
0
0
0
0
0
0
0 0 314,16 0
Sopstvene vrednosti ove matrice, koja modeluje sistem pri zanemarenim priguenjima su:
1,2 = 0;
3,4 = j14,9206;
5,6 = j11,9604;
7,8 = j7,4064;
9,10 = j9,1127;
11,12= j8,5079.
Jedan par ovih vrednosti je jednak nuli, dok su ostali parovi sopstvenih vrednosti na
imaginarnoj osi. Par koji je jednak nuli se javlja zbog linearne zavisnosti promenljivih, tj. u svim
izrazima se uglovi javljaju kao razlika, te se moe traiti relativna vrednost u odnosu na jedan ugao
koji se proizvoljno moe usvojiti kao referentni (obino je to ugao prvog generatora). Uslovljenost
da se svi koreni javljaju u paru ima za posledicu da su dve sopstvene vrednosti matrice stanja
jednake nuli. Ostale sopstvene vrednosti, koje se nalaze na imaginarnoj osi, odnosno na samoj
granici stabilnosti pokazuju da je ovaj sistem, uz uvaavanje sigurnog postojanja priguenja,
Proraun stabilnosti
412
stabilan. Frekvencije elektromehanikih modova se kreu izmeu 1,2 i 2,37 Hz to je i

karakteristino za generatorske modove elektromehanikih oscilacija.
Sluaj kada je pri istoj poetnoj raspodeli snaga aktivnog generisanja u sistemu, sistem
oslabljen ispadom voda izmeu vorova 5 i 6 (400 kV vod izmeu HE erdap i TE Kostolac) ima
sledee sopstvene vrednosti sistema:
1,2 = 0;
3,4 = j15,0976;
5,6 = j11,5638;
7,8 = j6,3953;
9,10 = j8,3262;
11,12= j8,5038.
Pokazuje se da je sistem i u ovom sluaju dinamiki stabilan i da se opseg kritinih
frekvencija menja ka niim vrednostima (1,02 Hz), koje se pribliavaju vrednostima kritinim za
oscilacije izmeu pojedinih grupa agregata (grupe se formiraju deliminim razdvajanjem sistema
usled znatno oslabljenih veza meu generatorima).
Proraun stabilnosti
413
Zadatak 4.25
Za sistem iz zadatka 4.24 ispitati tranzijentu stabilnost generatora u sistemu ako se desio
trofazni kratki spoj na vodu 5-6 kod sabirnica 5, i to za sledea dva sluaja:
- Ako je vreme iskljuenja voda u kvaru 0,15 s.
- Ako je vreme iskljuenja voda u kvaru 0,2 s.
Za oba sluaja usvojiti da je vreme beznaponske pauze, pre ponovnog ukljuenja voda u kvaru
0,2 s.
Reenje:
Pre reavanja samog zadatka bie predstavljen metod koji je odabran za reavanje ovog
problema tranzijentne stabilnosti.
Na sl. 4.25a je predstavljen jedan uopteni elektroenergetski sistem sa N vorova i NG
sinhronih maina. Svaka sinhrona maina predstavljena je svojom unutranjom elektromotornom
silom Ei i reaktansom za tranzijentni period X d .
jX d 1
G1
jX d 2
G2
E1 /1
G
jX dN
E2 / 2
Elektroenergetski sistem sa N vorova

koji sadri prikljune vorove sinhronih
maina (G1, G2, ..., GNG ), vodove,
transformatore, i potronju modelovanu
GN G
preko konstatnih admintansi.
E NG / NG
Sl. 4.25a Uopeni prikaz elektroenergetskog sistema sa N vorova i NG sinhronih maina

Sinhrone maine su povezane na sistem preko vorova oznaenih sa G1, G2 i G NG . Potronje
u pojedinim vorovima modelovane su preko modela konstantnih impedansi. Imajui sve ovo u
vidu moe se napisati sledea jednaina:
gde je:
Y 11 Y 12 U 0
Y T Y E = I ,
22

12
(1)
U = [U 1 U 2 L U N ]T , vektor napona vorova,
(2)
E = E 1
(3)
[
I = [I
E 2 L E NG
I 2 L I NG
, vektor unutranjih elektromotornih sila generatora,
] , vektor struja generatora,

T
(4)
Y 11 Y 12
Y T Y , (N+NG)( N+NG) kompleksna matrica admitansi nezavisnih vorova. (5)
22
12
Proraun stabilnosti
414
Matrica admitansi u jednaini 5 je podeljena na submatrice u skladu sa brojem vorova u

mrei (N) i brojem generatora u sistemu (NG), tako da su dimenzije pojedinih njenih submatrica
sledee:
Y11 je dimenzija NN;
Y12 je dimenzija N NG;
Y22 je dimenzija NG NG.
Matrica Y11 je slina matrici admitansi koja se koristi u proraunim tokova snaga, s tom
razlikom to su u nju ukljuene admitanse kojima je modelovana potronja kao i reciprone
vrednosti impedansi generatora. Prema tome, ako npr. u voru n imamo potronju onda se
) se
admitansa kojom se modeluje potronja dodaje dijagonalnom elementu Y11nn. Takoe, (1 / jX dn
dodaje dijagonalnom elementu Y 11GnGn .
Matrica Y22 je dijagonalna matrica recipronih vrednosti tranzijentnih impedansi generatora,
odnosno:
Y 22
1
jX d 1
0
1
jX d 2
O
1
G
jX dN
(6)
Matrica Y12, odnosno element u poziciji 'km' dobija se prema jednaini:

1
ako je k = Gn i m = n
Y 12 km = jX dn
.
0 u protivnom
(7)
Kada se jednaina (1) razdvoji na dve jednaine, dobija se sistem:
Y 11 U + Y 12 E = 0 ,
(8)
+ Y 22 E = I .
(9)
T
Y 12
U
Ako se pretpostavi da je vektor E poznat, tada je jednaina (8) linearna jednaina po

nepoznatoj U koja se moe odrediti ili iterativno ili Gaussovom eliminacijom. Koristei GaussSeidelov metod k-ta komponenta vektora U u (i+1)-iteraciji je:
U (ki +1) =
k 1
N
1 NG
( i +1)
Y
E
Y
U
Y 11kn U in ;
12 kn n
11kn n
Y 11kk n=1
n=1
n= k +1
i = 1, 2, ...
(10)
Posle izraunavanja vektora U, vektor struja generatora moe da se izrauna iz jednaine

(9):
I = I1
I 2 L I NG
T
= Y 12
U + Y 22 E .
(11)
Proraun stabilnosti
415
Aktivne snage na izlaznim krajevima maina se onda dobijaju preko jednaine:
Pen = Re E n I n , n = 1, 2 ,..., N G .
(12)
Na osnovu gore navedenog moe se dati algoritam za reavanje problema tranzijentne

stabilnosti. U algoritmu se naizmenino reavaju jednaine njihanja za pojedine generatore i
jednaine tokova snaga koje predstavaljaju mreu. Za reavanje jednaina njihanja korien je
modifikovani Eulerov metod za numeriku integraciju, dok je za reavanje jednaina tokova snaga
korien Gauss-Seidelov iterativni postupak. Pre predstavljanja algoritma za reavanje problema
tranzijentne stabilnosti bie izloen Eulerov metod za numeriku integraciju.
Kriterijum jednakih povrina je primenljiv za jednomainski sistem. Za viemainske
sisteme, meutim, potrebno je primeniti tehnike numerike integracije za reavanje jednaine
njihanja za svaku mainu.
Jedna relativno jednostavna tehnika numerike integracije je Eulerov metod. Metod e biti
primenjen na diferencijalnu jednainu prvog reda:
dx
= f (x ) ,
dt
(13)
i ilustrovan je na sl. 4.25b. Korak integracije je oznaen sa t. Tangenta (nagib krive) na poetku
intervala inegracije je:
dxt
= f ( xt ) .
dt
(14)
Nova vrednost argumentu xt + t se rauna na osnovu prethodne vrednosti argumenta xt i

prirataja x, preko izraza:
dx
xt + t = xt + x = xt + t t .
dt
(15)
Tana vrednost
dxt
dt
Proraunata vrednost
xt+x
xt
t+t
Sl. 4.25b Ilustracija Eulerove metode
Proraun stabilnosti
416
Kao to je pokazano na sl. 4.25b, Eulerov metod pretpostavlja da je tangenta, odnosno nagib
krive konstantna u toku posmatranog intervala t. Unapreenje metode moe se dobiti proraunom
tangente (nagiba krive) i na poetku i na kraju intervala, a zatim nalaenjem njihove srednje
vrednosti. Modifikovan Eulerov metod ilustrovan je na sl. 4.25c. Najpre se izrauna tangenta na
poetku intervala po jednaini (13), a zatim se ta vrednost koristi za proraun preliminarne
vrednosti argumenta ~
x po jednaini:
dx
~
x = xt + t t
dt
(16)
x:
Posle toga se rauna tangenta u taki ~
d~
x
= f (~
x ).
dt
(17)
Sada se nova vrednost argumenta xt + t rauna na osnovu srednjeg nagiba:
1 dx d~
x
xt + t = xt + t + t .
2 dt dt
(18)
d~
x
dt
Tana vrednost
1 dxt d~
x
+
2 dt dt
dxt
dt
~
x
xt+x
xt
t+t
Sl. 4.25c Ilustracija modifikovane Eulerove metode

Gore izloena metoda moe da se primeni za proraun ugaone brzine i ugla snage
generatora , pri emu su vrednosti na poetku intervala oznaene sa t i t. Za sluaj jednaina
njihanja koje su oblika kao jednaina (13), tangente (nagibi krivih) na poetku intervala su:
d t
= t s ;
dt
dt p at (r . j .) s
=
,
dt
Ti t (r . j .)
(19)
(20)
gde je p at (r . j .) snaga akceleracije u relativnim jedinicama, raunata za = t i t (r . j .) = t / s .
Proraun stabilnosti
417
Primenjujui jednainu (16) preliminarne vrednosti nepoznatih su:

~
d
= t + t t ;
dt
~ = + dt t .
t
dt
(21)
(22)
~ ~
Dalje, tangente (nagibi) za i
su:
~
d ~
= s ;
dt
~ ~
p a (r . j .) s
d
=
,
~
dt
Ti
(r . j .)
(23)
(24)
~ ~
~
p at (r . j.) snaga akceleracije u relativnim jedinicama, raunata za = i
gde je ~
t ( r . j . ) = t / s .
Primenjujui jednainu (18) dobijaju se nove vrednosti za i na kraju intervala:
~
1 d t d
t ;
t + t = t +
+
2 dt
dt
~
1 d d
t +t = t + t +
t .
2 dt
dt
(25)
(26)
Procedura data jednainama (19)-(26) poinje u t = 0 sa specifikovanim poetnim

vrednostima 0 i 0 i nastavlja se iterativno do vremena t = T, gde je T definisano konano vreme
prorauna.
Sada se moe izloiti algoritam za reavanje problema tranzijentne stabilnosti za
viemainski sistem. On se sastoji od 11 koraka:
1. Izvriti proraun tokova snaga u cilju dobijanja napona vorova Uk (k = 1, ..., N), struja
generatora In (n = 1, 2, ..., NG) i elektrine snage generatora Pen (n = 1, 2, ..., NG). Postaviti
mehaniku snagu generatora na vrednost Pen, tj. Pmn = Pen. Takoe vrednost ugaone brzine postaviti
na vrednost sinhrone brzine tj. n=s. U ovom koraku potrebno je izraunati i admitanse potronje
tj. zameniti potronju modelom sa konstantnim admitansama.
In,
2. Izraunati unutranju elektromotornu silu generatora E n = E n n = U Gn + jX dn
(n = 1, 2, ..., NG), gde su UGn i In veliine izraunate u koraku 1. Veliinu En drati na konstatnoj
vrednosti. Ugao n je poetni ugao snage.
3. Izraunati matricu Y11, modifikovanjem YV matrice iz prorauna tokova snaga
ukljuivanjem admitansi potronje i recipronih impedansi generatora.
4. Izraunati matricu Y22 prema jednaini (6) i matricu Y12 prema jednaini (7).
5. Inicijalizovati vreme, tj. staviti t = 0.
Proraun stabilnosti
418
6. Ako postoji operacija ukljuenja, promene optereenja, kratkog spoja ili promene
podataka uraditi sledee:
- Za sluaj operacija ukljuenja ili promene optereenja modifikovati matricu admitansi.
- Za sluaj trofaznog kratkog spoja postaviti napon sabirnice pogoene kvarom na 0.
7. Koristei vrednosti za elektromotorne sile generatora E n = En n , (n = 1, 2, ..., NG), za
vrednost n u vremenu t, izraunati elektrinu snagu generatora (Pen) u vremenu t preko jednaina
(10)-(12).
8. Koristei vrednosti za elektrinu snagu generatora (Pen) koja je izraunata u prethodnoj
~
taki i vrednosti za n i n u vremenu t, izraunati preliminarne vrednosti ugla snage n i ugaone
~ u vremenu t + t preko jednaina (19)-(22).
brzine
n
~
9. Koristei vrednosti za elektromotorne sile generatora E n = En n , (n = 1, 2, ..., NG),
~
izraunati preliminarnu vrednost elektrine snage generatora ( Pen ) u vremenu t + t iz jednaina
(10)-(12).
~
~
~ izraunate u
10. Koristei veliinu Pen izraunatu u koraku 9, a takoe i veliine n i
n
koraku 8, izraunati konane vrednosti ugla snage n i ugaone brzine n u vremenu t + t iz
jednaina (23)-(26).
11. Postaviti vreme na vrednost t = t + t. Zaustaviti algoritam ako je t T. U protivnom
vratiti se na korak 6.
Jedina modifikacija koja je u ovom zadatku uraena u odnosu na izloeni metod je ta, da su
impedansama generatora pridruene i impedanse blok-transformatora preko kojih su generatori
prikljueni na mreu. Ta modifikacija sutinski ne menja izloeni metod.
Svi potrebni prorauni izvreni su u programskom paketu MATLAB 6. Kao izlazni rezultati
dobijaju se promene uglova snaga generatora u sistemu.
Dijagrami promena uglova snaga generatora sa vremenom za sluaj kada se kvar iskljuuje
za vreme 0,15 s, dati su na sl. 4.25d. Za sluaj kada se kvar iskljuuje za 0,2 s dijagrami promene
uglova snage generatora sa vremenom dati su na sl. 4.25e. Sa dijagrama se moe uoiti da su u
prvom sluaju svi generatori stabilni, dok je u drugom sluaju generator u voru 5 nestabilan jer
ugao snage ovog generatora raste u beskonanost.
Proraun stabilnosti
419
vor 1
()
vor 5
()
0.5
100
0
0
-0.5
-1
0.5
1.5
t (s)
vor 6
()
-100
20
-10
-20
0.5
1.5
t (s)
vor 17
()
0.5
-40
1.5
t (s)
1.5
t (s)
1.5
t (s)
vor 15
()
10
-20
0.5
1
vor 21
50
()
50
0
0
-50
0.5
1.5
t (s)
-50
0.5
Sl. 4.25d Dijagrami promena uglova snaga generatora u vremenu za prvi sluaj (stabilan sistem)
vor 1
()
vor 5
()
0.5
2000
0
1000
-0.5
-1
0.5
1.5
t (s)
vor 6
()
0.5
1.5
t (s)
1.5
t (s)
1.5
t (s)
vor 15
50
()
20
0
-20
-40
0.5
1.5
t (s)
vor 17
()
-50
0.5
1
vor 21
50
()
20
0
0
-20
0.5
1.5
t (s)
-50
0.5
Sl. 4.25e Dijagrami promena uglova snaga generatora u vremenu za drugi sluaj (nestabilan sistem)

Analiza Elektroenergetskog Sistema Zbirka 100 Zadataka PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Analiza Elektroenergetskog Sistema Zbirka 100 Zadataka PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Nikola Rajakovi

Sl. 1.1a Elektroenergetski sistem iz zadatka 1.1

Podaci za autotransformatore su sledei:

Nadzemni vod je nominalnog napona 400 kV sa provodnicima u snopu

r 'es = n nre Rsn1 = 2 (0,95

U gornjoj formuli za proraun ekvivalentnog poluprenika snopa sa re je oznaen

xv = lv = 314 10,4 10 4 = 0,327 /km, f .

gde je sa res oznaen ekvivalentni poluprenik snopa sa stanovita kapacitivnosti (zato to

res = n nrRsn1 = 2 2 15,3 200 = 78,23 mm .

pa je odgovarajua pogonska poduna susceptansa:

bv = cv = 314 11,05 10 9 = 3,47 10 6 S/km, f .

Bv = bv Lv = 3,47 10 6 260 = 0,9022 10 3 S.

Analogno se postupa i pri proraunu reaktanse i susceptanse ekvivalentne -eme:

X v = k X X v = 0,987 85,02 = 83,945 /faza ;

poto se u ekvivalentnoj -emi ukupna susceptansa deli na dve polovine.

1 PCunU n2 1 0,727 400 2

Z ' v = (7,47 + j83,945)

Sl. 1.1c Ekvivalentna ema sistema iz zadatka 1.1

Poduna susceptansa je:

bv = cv = 2 50 9,947 10 9 = 3,125 10 6 S/km .

y v = j 3,125 10 6 S/km = 3,125 10 6 S/km / 90 .

a talasni otpor (karakteristina impedansa idealizovanog voda):

dok je prirodna snaga:

b) Kompleksna snaga voda koja se na kraju voda predaje je:

Gubici u vodu, kada se on predstavi sa -ekvivalentom (za U2 = U2 /0) su:

Pad napona u vodu je:

Sve razlike u rezultataima su posledica zaokruivanja.

Qcv = qcv Lv = 0,5 MVAr/km 200 km = 100 MVAr.

Sl. 1.4a Deo elektroenergetskog sistema iz zadatka 1.4

Mnoenjem prethodne matrine relacije sa 3 prelazi se sa faznih na takozvane raunske

S obzirom da je prema ekvivalentnoj emi:

to se poreenjem relacija (1) i (2) odreuju koeficijenti prvog etvorokrajnika:

Prema ekvivalentnoj emi sa sl. 1.4a je:

Poto taj etvorokrajnik nije simetrian to je:

U relacijama (5) su uvedeni koeficijenti ekvivalentnog etvorokrajnika koji se nalaze prema

Posle zamene numerikih vrednosti zadatih veliina, dobija se:

Z T = (0,3635 + j 24 ) = 24,00275 / 89,13 ;

Y T = (1,85 j 7,5) 10 6 S = 7,72 10 6 / 76,144 ,

a zamenom tih veliina u relacije (6) dobijaju se koeficijenti ekvivalentnog etvorokrajnika:

b) Kompleksni izrazi za snage koje protiu preko sabirnica 1 i 3 su:

gde je sa oznaen ugao izmeu fazora napona U1 i U3.

8,967 10 3U 32 = 8,967 10 3 400 2 = 1434,72 MVA .

Prvi sabirak u izrazu za S1 (relacije (7)) ne zavisi od U3 i iznosi:

c) Na osnovu podunih pogonskih parametara voda:

y v = j 3,47 10 6 S/km, f = 3,47 10 6 S/km /90 ,

U jednaini (8) je uzeto:

Za reim prenosa prirodne snage ima se:

Posle smenjivanja (9) u (8) dobijaju se jednaine:

Prva od jednaina (10) u polarnim koordinatama predstavlja logaritamsku spiralu koja se sa

Sl. 1.4d Grafika predstava prve od jednaina 10

Prvi sabirak u relacijama (11) predstavlja u polarnim koordinatama logaritamsku spiralu

( o + j o )Lv = U f 2 (ch cos + jsh sin ) ,

Za o Lv 0 linijski napon na kraju voda U 2 = 3U

X v = 1,1 10 3 314 400 = 138,16 ;

tako da su vrednosti odgovarajuih parametara -eme:

Bv ot = k B Bvot = 1,0137 1,1932 10 3 = 1,21 10 3 S .

Qco = Bv otU n2 = 1,21 10 3 400 2 = 193,6 MVAr.

Sl. 1.5a Ekvivalentna -ema voda iz zadatka 1.5b

Sl. 1.5b Nesimetrina -ekvivalentna ema regulacionog transformatora iz zadatka 1.5c

Vrednosti parametara eme sa prethodne slike zavise od poloaja regulacionog prekidaa n.

SnG = SnT = 2300 MVA

Sl. 1.6a Elektroenergetski sistem iz zadatka 1.6

Ekvivalentna ema sistema data je na sl. 1.6b.