YANVAR

2016

#7
www.speqtri.ge

SPEKTRI
XSUS BURAXILI

LLLY OLAN XSLRN MVCUD STATSTKASI

V LAYHDN KNAR QALMI YORMUANLILAR
7
yal
Novruz
Yormuanl icmasnn
Tllr kndind yaayr.
Ona doudan serebral
iflic diaqnozu qoyublar v bu gn qdr intensiv masaj kurslarna
ehtiyac var. Mktb
getmir. Valideynlri v
yaxnlar hesab edir ki,
sinifd olmaq onun n
zc olar.
vvllr yerimy
d danmaa da tinlik
kirdi. Masajlardan sonra byk irlilyi var.
El istedadldr ki, grn
heyran qalr. Mktb
getmir, lakin mxtlif
tarixlri
mkmml
kild danr. Yalnz bi-

zim buralarda txminn

15 bel uaq var. Yax
olard ki, kndd he olmasa onlarn toplaaca,
gn rzind qalaca
v
mxtlif
ilrl
mul olaca bir otaq
ayraydlar. Mktbd
is ayr-sekilik olar,
tnffs
vaxt
30
agirddn 29-u bayra
xacaq, bu is irid
tk qalacaq, Novruzun
kirvsi Muraz Quliyev
deyir.
Novruzun lil arabas
da yoxdur, kmk olmadan hrkt etmy
is tinlik kir. Anas
Xdic Novruzova ixtisasca
ibtidai
sinif

mllimsidir,
lakin
uaqlarna gr ily
bilmir. Musiqini ox
sevir, xsusil d rqs
havalarn. n byk arzusu kimsnin kmyi
olmadan
yerimkdir.
Uaq daim evddir v

buna gr d qonaqlarn
glmsi onu xsusil
sevindirir.
Masajlar
saysind artq dana
bilir, grc dilini is tibb
baclarndan yrnib v
eirlr d danr.
>>3

MKTBLRD ZORBALIIN QARISININ ALINMASI

Qeyri hkumt tkilatlarnn
dyrlndirmsin gr, zorbalq
yalnz
Grcstanda
deyiil,
hminin, xaricd d kskin
hal alb. Lakin bizim lkd
xsusil bilik v slahiyytin
azl nzrarpacaq drcddir.
Onlarn dediyin gr, dvlt
zorbaln zrli tsirlri haqqnda
kifayt qdr mlumatlandrmr
ki, bu da yalnz qurban deyil, hm
d digr agirdlrin vziyytini
daha da pisldir bilr.
2015-ci il martn 27-d Siqnaxi
bldiyysinin Dzveli Anaqi

knd
ictimai
mktbinin 5-ci
sinif agirdi olan
mktbdn
ev
gldikdn sonra
intihar etdi.
Bu
faktdan
vvl
uaqlarn
arasnda zoraklq,
yni
zorbalq
ba vermidi. Onun mktb
yoldalar gey vlad olduu n
onu msxry qoymudular.
Hmin vaxt thsil mssissinin
mdiriyyti uaqlar arasnda

konflikt haqqnda mlumatlar

olduunu, lakin qardurmann
mktb razisindn knarda ba
verdiyi n qarmadqlarn
bildirdilr.
>>2

XSUS BURAXILI #7

YANVAR, 2016

MKTBLRD ZORBALIIN QARISININ ALINMASI

<<2
Psixoloqlarn
dediyin
gr, zorbalq uaa qar sinif
yoldalar v ya digr qrup
trfindn hyata keiriln fiziki
v ya psixoloji zoraklqdr. Bunun kifayt qdr pis nticlri
olur v bir qayda olaraq, hm
zorbal hyata keirn, hm d
zorbala mruz qalana zrr verir.
Qurban ola bilr ki, btn hyat
boyu bunun zabn yaasn v
onda bir ox psixoloji problemlr,
o cmldn, depressiya v psixosomatika (emosional grginliyin
sbb olduu fiziki xstlik
v pozuntular psixosomatik
xstlik adlandrrlar)inkiaf etsin.
Zorbal hyata keirnlr teztez ail zoraklnn qurban olan
insanlardr.
Elnur v Rhman Yormuanl
icmasnn Dzyrm knd ictimai mktbinin onuncu sinif
agirdlridirlr. Deyirlr ki, onlarn
mktbind uaqlar arasnda
zoraklq olmur, lakin bilirlr ki,
lazm glrs mllim v ya direktora mracit etmk lazmdr.
Zorbaln n olduunu bu vaxta
qdr bilmirdim, sizdn yrndim.
Kims zlm edilmsi pis haldr.
Btn uaqlar brabrhquqludur
v eyni raitd olmaldrlar.
gr bel hal ba verrs, mtlq
mllim v ya mktbimizin direktouna bildircyik. Rhman
Nsibov deyir.
Elnur Sadiqovun dediyin gr,
gr zoraklqla bal agirdlr
daha ox mlumat verslr,
yax olar. Biz uaqlara
demlidirlr ki, bel hallarda
nec hrkt etmliyik, zmz
nec qorumalyq. gr mktbd
kims bu mvzuda gr keirs,
mmnuniyytl itirak edrdim.
Zurab Kartleivili Muanl
mktbinin mllimidir. xtisasca
tarixidir, lakin bu il skkizinci
v doqquzuncu sinif agirdlrin
mlki thsil drsi keir. Deyir ki,
tdris proqram zorbalq mvzusunu bilavasit hat etmir, lakin
yeniyetmlr zoraklq haqqnda
mlumat verir.
Tdris
proqramnn
im-

kan verdiyi qdr uaqlara

mlumat atdrrq ki, onlar n
mzlum olsunlar, n d zalm.
Biz mllimlr bundan artn
bacarmrq. Demk istyirm ki,
bizim mktbd zorbalq hallar
olmur, lakin hrdn uaqlar birbiri il mbahis edir, bu el oradaca bitir v ciddi hal almr. Bu
il ilk df olaraq bizim mktbd
d mandatur var, bunun da byk
hmiyyti var, bel ki uaqlar
nzart altndadrlar.
Ken il dvlt mlki thsil
mllimlrin hazrlq kedi,
tlimlrin mvzusu Zorbaln
qarsnn alnmas v tolerant
mdniyytin tviqi idi. Seminarda mllimlr d z arzularn
bildirdilr. Lakin Yormuanl
icmasndak ictimai mktblrin
mllimlri itirak etmyiblr.
Onlarn dediyin gr, bu haqda
mlumatlar olmayb.
Mllimlrin Pekar nkiaf
Milli Mrkzinin mlki thsil
mslhtisi Nino Beseliann
dediyin
gr,
grlrd
zorbaln sbblri haqqnda,
hminin, dama v stereotiplr,
nsiyyt sullar, mnaqi v
onunhlli yollar, tolerantlq v
zorakln nvlri haqqnda
shbt
alrd.
Mllimlr
zorbaln qurbanlarna nec
yardm edcklrini yrnirdilr.
Btn bunlar interaktiv kild
ba verirdi v nnvi mhazir
formasnda deyildi. Mllimlr
hm bizim, hm d beynlxalq
qanunvericilikl tan oldular,
mxtlif filmlr baxdlar. Tlim
itiraklar zorakln qurban
olan ua nec tanma v
kim mracit etmli olduqlarn
yrndilr. Maraql aradrmalarla
tan oldular v sonra zlri
thsil mssislrind zoraklq
baxmndan vziyytin nec
olduu bard nticy gldilr.
Glckd mlki thsil mllimlri
il brabr sinif rhbrlrin d
tlim kemk istyirik.
nsan Namin Trfdalq
qeyri-hkumt tkilatnn icra
direktoru Ana Arqanavili deyir
ki, mlki thsil mhm sahdir,

lakin dvlt yalnz bu fnnin

mllimlrini
hazrlamaqla
kifaytlnmmlidir. Mlki thsil
mllimlri agirdlrl hftd
n oxu iki saat grr. gr
thsil mssissind mdiriyyt
v digr mllimlrin zorbalq
haqqnda mlumatlar olmasa,
byk ziddiyt olacaq. Yax
olar ki, hazrlanm mllimlr
msuliyyti zrlrin gtrlr
v z mkdalarna da mlumat
atdrardlar. Hr bir mktbd
vsaitin n drcd effektiv
xrclndiyini lmk mhmdr. Blk d sinif rhbrlrinin
hazrlanmas v ya tlimlr el
direktorlardan
balamaqdaha
yax olard.
Ana
Arqanavilinin
dyrlndirmsin gr, zorbalq
yalnz
Grcstanda
deyiil,
hminin, xaricd d kskin hal
alb. Lakin bizim lkd xsusil
bilik v slahiyytin azl
nzrarpacaq drcddir.Bu
gn zorbalq haqqnda kifayt
qdr ox fakt akara xr, lakin
dvltin reaksiyas ox azdr. Bildiyim qdr thsil mssislrind
mandatur xidmtind psixoloji
xidmt mrkzi faliyyt gstrir
ki, bunun da mqsdi agirdlrin
digr ehtiyaclar il brabr
zorbaln da idar olunmasdr.
Biz onlardan mxtlif zorakln
qurban olan uaqlar haqqnda
mlumat istdik. Aydn oldu ki,
mslhtlmlrin mumi say
3856 tkil edir. Bu msllr
tsniflndirilmyib v bizi burdan
baa d bilmirik ki, bunlardan
nesi uaq nesini valideyndir,
bilmirik,
psixoloqun
i
qarmasndan sonra ne uan
hyat yaxya doru dyiib,
ne nfr hmin mktbd
qalb, mslhtlrinin akademik
nailiyytlr nec tsiri olub v
s. Bu onu bildirir ki, akarlanm
kmk ox azdr v mfssl deyil. Rayonlarda vziyyt xsusil
mrkkbdir. Tbilisid vziyyt
nisbtn yaxdr, nki orada
qeyri-hkumt sektoru ilyir.
>>5

YANVAR, 2016

XSUS BURAXILI #7

LLLY OLAN XSLRN MVCUD STATSTKASI

V LAYHDN KNAR QALMI YORMUANLILAR
<<1
Bel
uaqlarn
qaysna kims qalsa v
mxtlif tdbirlr keirs
yax olard.
Paldoda
yaayan
liyevlr ailsind iki
lilliyi olan xs var
28 yal Valid v onun
qarda, 30 yal Rcb.
Rcb he vaxt mktbd
oxumayb. Mllim ev
glirdi, lakin atas Hacan
liyevin dediyin gr,
kims ikayt edib v
mllim onlarn evlrin
glmyi dayandrb. Yerli rhbrlik lil arabas
verib, lakin demk olar
ki, istifad ed bilmir,
avtomatik idar olunan
lil arabasnn olmasn
arzulayr.
Assosiasiya
sazii
gndliyinin 2016-c il
faliyyt planna gr,
lilliyi olan xslr n
incsnt v mdniyyt,
idman v salam hyat
trzinin dstklnmsi
n
tdbirlr
keirilmsi
nzrd
tutulmudu. dman v
Gnclr
Nazirliyinin
Gnclr Proqramnn ba
mtxssisi Kristine Kapanadze deyir ki, onlar
bu istiqamtd mxtlif
faliyytlr
hyata
keiriblr: boulinq, raftinq, yamac parat
il uma, avarkm
kimi idman tdbirlri
keirilib.
Para-idman
hftliyi tkil olundu
ki, burada da Tbilisidn,
Rustavidn v Msx-

etadan 150 benefisiar

itirak edirdi. Telavid
adaptasiya olunmu tir
zalnda pnevmatik tir,
arlq qaldrma, qol
gli, bilyard yar
keirildi.
Hminin,
Kutaisid
d
turnir
keirildi; btn layihlr
inkluziv idi. Mdniyekun tdbiri Qorid
keirildi.
Yo r m u a n l d a
yaayan lilliyi olan
xslr
n
bel
faliyytlr keirilmyib.
2016-c ild lilliyi
olan xslr n dman
v Gnclr Milli Mrkzi
d layihlr hyata keirib. lilliyiolan xslrin
inteqrasiyas proqramlar
xidmtinin rhbri Tamta Xutsivilinin dediyin
gr, onlar trfindn
planladrlm tdbirlr
v treninqlr tamamil
inkluziv idi v hm
fiziki inkiaf rpoblemi
olan, hm d qli inkiaf
problemi olan gnclrin
itirakn nzrd tuturdu.
Mrkzd bildirirlr
ki,
onlarn
2017-ci
ild d prioritetlri eynidir: bu zif qruplarn
itirakna dstk, thsilin
populyarladrlmas,
knlllyn v qeyri
formal thsilin tviqidir.
sas prioritet blglr
srhdyan, dalq rayonlar v etnik azlqlarn
yaad
hr
v
kndlrdir.
Bu mrhld artq

layih
ideyalarnn
ilnilmsi gedir, tezlikl
is rayonlarn seimi
balayacaq.
Dey
bilmrm Yormuanl
icmas
n
nlr
nzrd tutulub, nki
hl ilr davam edir.
Lakin
baqa-baqa
blglrdn
sizlrin
znglri biz ox kmk
edir ki, harada ny ehtiyac olduunu daha yax
bilk v mvafiq xidmt
tklif edk.
Kiik yal lilliyi
olan uaqlara glinc,
onlar n yen d uaq
v lilliyi olan xslrin
hquqlar
bard
treninqlr keirilck.
Bu zn daha yax
bld olmaa imkan
vern frdi inkiaf kursu
da ola bilr, vaxt menecmenti, bhrann idar
olunmas da. Lakin, tbii
ki, modullar yaa uyun
trtib olunub. Hminin,
dbiyyat
msabiqsi
olacaq ki, bu da yekunda
kitab halna salnacaq v
grm qsuru olan v
zif grnlr n brayl
rifti il drc olunacaq v
rsm msabiqsi d ola-

caq v bu da brayl rifti

il drc olunacaq. Maksimal kild alacaq
ki, glckd Yormuanl
bizim gedcyimiz v
layihlrimizi
tklif
edcyimiz
yaay
mntqlrindn
biri
olsun.
Paldoda
yaayan
iki lliliyi olan vlad
atas Hacan liyevin
hakimiyyt
trfindn
hyata keirilmi v
planladrlan tdbirlr
haqqnda
he
bir
mlumat yoxdur v
deyir ki, hans layih
keirilirs
keirilsin,
onlarn kndin onsuz da
aidiyyat olmur.
Hakimiyyt ola bilsin ki, qrar qbul edib,
lakin hr ey hrlrd
olur. Oradan knara
xmr. Gstrmk n
tdbirlr d hrlrd
keirilir v blglrd
he n olmur, rayonda
ola bilsin gzdn prd
asmaq n kimlris
toplayalar, lakin yerlrd
he ks maraqlanmr, bizim n he n edilmir.
>>4

XSUS BURAXILI #7

YANVAR, 2016

LLLY OLAN XSLRN MVCUD STATSTKASI

V LAYHDN KNAR QALMI YORMUANLILAR
<<1,3
Bu mntqd 37 min insan
yaayr v bel insanlarn taleyi
il maraqlanan v onlarla ilyn
bir dn d tkilat yoxdur.
Hakimiyyt trfindn daha ox
diqqt ayrsalar daha yax olar.
He ks fikirlmir ki, bir ne
ildn sonra mn v hyat yoldam
yaa dolduqda v artq bacarmayanda bizim uaqlarn qaysnda
kim qalacaq.
dman v Gnclr Nazirliyinin
Gnclr Proqram darsinin ba
mtxssisi Kristine Kapanadze
Yormuanlnn onlar trfindn
planladrlm tdbirlr qoula
bilmmsinin
sbblrindn
danr.
Biz mlumat atmad n
bizim nazirliyin faliyytlri v
tdbirlri Yormuanlya atmayb
vbuna gr d bu icmada
yaayan lilliyi olan xslr bu
tdbirlrd itirak ed bilmyiblr.
Planladrlan tdbirlr haqqnda
bldiyylr mlumat gndririk
v hminin, televiziya il
mlumat yayrq, kim mracit
edirs, onlar layihlr qouruq.
Biz n bir xs zng vurub hanssa layihd itirak
etmk arzusunu bildirmyib,
n d bldiyy mracit edib
Yormuanlda yaayan lilliyi
olan xslr haqqnda mlumat
vermyib.
Nazirlik
lilliyi
olan
xslrl ilyn qeyri-hkumt
tkilatlaryla
fal
kild
mkdalq edir. Axaltsixed
faliyyt gstrn Ria mrkzi
buna misal ola bilr. Tssf
ki, bizd Yormuanlda lilliyi
olan xslrin yaamas v ya bu
msl zrind ilyn tkilatn
mvcudluu haqqnda he bir

mlumat yoxdur.
Kristine
Kapanadzenin
dediyin gr, hal-hazrda statistika yoxdur v mvafiq olaraq
lilliyi olan xslrin yaad
yerlr haqqnda mlumat yoxdur.
Onlar z bazalarndan istifad
edirlr ki, bu bazan da xsn
zlrinin axtarb tapd mlumata
saslanaraq yaradrlar.
Bu mrhld danqlar gedir
v txminn, mart ayndan etibarn
Dnya Bank il birg lilliyi
olan gnclrin say v ehtiyaclar
haqqnda aradrmalar aparlacaq
ki, bu zaman etnik azlqlara daha
ox diqqt yetirilck.
Birinci
mrhld
aradrmalarn aparlmas mmkn deyildi, nki xalq evlrindki
lilliyi olan xslri gizlyirdi
v mvafiq olaraq, n onlarn
ehtiyaclar, n d say haqqnda
mlumatmz yox idi. alrdq ki,
tdbirlr v faliyytlrl lilliyi
olan gnclri bayra xaraq. Bundan sonra Grcstanda mvcud
olan stereotip v damalarn azox dadlmasndan, xalqn artq
lilliyi olan uann, nvsinin
olmasn gizlmmsindn sonra biz artq aradrma aparmaa
hazrq ki, btn Grcstan
miqyasnda
rsmi
grk,
cmldirk v faliyytlrimizi
buna gr planlayaq. Ken il
dman v Gnclr Milli Mrkzi
z gc il aradrma apard, lakin
bu daha bykmiqyasl layih olacaq.
dman v Gnclr Milli Mrkzinin lilliyi Olan
xslrin
nteqrasiyas
Proqramlar Xidmtinin rhbri
Tamta Xutsivilinin dediyin
gr, onlarn ararmas
istiqamtd aparlrd. Bunlardan

biri Shiyy Nazirliyi Sosial

Xidmt Agentliyinin mlumat,
ikinci mnb Thsil Nazirliyi
v nc yerli bldiyylrin
mlumatdr ki, onlar da z
knd nmayndlrinin, knd
hkimlrinin, xsusi xidmtlrin,
qeyri hkumt tkilatlarnn v s.
mlumatlarna saslanrd.Bizim
aradrmamz hr tkilatdan
gln mlumatlar analiz edir.
Mvafiq
olaraq,
hal-hazrda
Yormuanlda yaayan lilliyi
olan uaq v gnclrin say
il bal dqiq mlumat ver
bilmycym.
Tqdimatn
da planladrdmz aradrma
txminn fevralda tamamlanacaq. Mlumat veb-shifmizd
yaymlanacaq.
nsan Haqlar n mkdalq
qeyri hkumt tkilatnn icra
direktoru Ana Arqanavilinin
dediyin gr, idman v mdni
tdbirlr hqiqtn hmiyytlidir,
lakin unutmamalyq ki, bu
insanlarn el problemlri var ki,
onlarn hyatn, salamln v
z haqlarn thdid ed bilr.
Yksk kateqoriyal ox ciddi problemlr, o cmldn onlara qar, misal n, shiyy
sahsind ayr-sekilik var v
mn bir az qrib glir ki, idman faliyytlrin qomaqla biz
onlarn brabrlik strategiyasn
unuduruq. Bu mntiqli deyil,
bu qeyri-brabr yanamadr.
Hesab edirm ki, Assosiasiya
Sazii gndliyinin faliyyt
plan rivsind bu insanlar
digr btn sahlrd d yada
dmlidirlr. Yalnz idman v
mdniyyt kifayt deyil.
>>6

YANVAR, 2016

XSUS BURAXILI #7

MKTBLRD ZORBALIIN QARISININ ALINMASI

<<1,2
Onun dediyin gr, dvlt
trfindn
zorbaln
zrrli
tsirlri haqqnda kifayt qdr
mlumatlandrma
aparlmr,
bu is hm qurbann, hm d
digr agirdlrdn vziyytini
daha da pisldir bilr. Tez-tez
zorbal hyata keirn oxlu
sayda hcumlar olur ki, bu da
dzgn deyil. Tamamil btn
uaqlar tcrid olunmamal v
damalanmamaldrlar.
Hr iki trfdn qoulmu
uaq qurbandr v hr ikisiyl eyni
cr ilmk lazmdr. Bzn thsil
mssissind bu problem gz
yumurlar. Bu zaman zor bal kim
qar ynlmis, o, tamamil tk
qalr. Bu is ar nticlr gtirib
xara bilr. gr mllimlr
qarmasa, txribatya da evril
bilrlr.
Mandatur Xidmtinin Psixoloji
Xidmt Mrkzi Thsil v Elm
Nazirliyin tabedir. Bu gn Grcstanda cmi 5 bel mrkz var:
bunlar Tbilisi, Rustavi, Batumi,
Telavi v Qorid yerlir. Bu psixoloqlardan, uaq psixiatrlarndan
v sosial iilrdn tkil olunub v davran, hminin emosional problemlri olan uaqlara
v onlarn ail zvlrin psixososial xidmt gstrir. Bununla
brabr, mxtlif msllrinin
qaydaya
salnmasnda,
o
cmldn, hmyadlar il problemli nsiyytin hll olunmasnda
kmk edir.
gr uan bhli davran
olarsa, mandatur sinif rhbri il
brabr xsusi istiqamtlndirm
formasn
(uaq
haqqnda
mlumatlar hat edir) doldurur v mumi bazaya gndrir.
Yeniyetmni psixoloji mrkzd
yaad yer gr ayrrlar. Kaxeti ictimai mktbinin agirdlrini
Telaviy ynlndirirlr. gr arzu
edrs, zorbal hyata keirn
mslhtlmlr keir. Psixoloji
xidmtin mddti frddir, lakin
mumi gtrnd 8-10 gr
tkil edir.
Txminn hft nc man-

datur xidmtinin zn dadc

v zorak davrann akarlanmas
v qarsnn alnmas adl
layihsi balamdr ki, bunun
rivsind bu gn qdr ictimai
mktblrd 12 gr keirilib. Pilot layih bir il rzind hazrlanb.
Grlr btn mktblr hm
ictimai mktblr, hm d zl
mktblr aiddir. Grlrd
hm mllimlr v 1-ci sinifdn
9-cu sinf qdr agirdlr, hm
d onlarn valideynlri itirak ed
bilrlr. Bu bu gn qdr hyata
keirilmmi byk layihdir.
Layihnin mqsdi uaqlarn
znn v valideynlrinin zorak
davran akarlanmasdr. Onlar reaksiya gstrmyin dzgn
formasn
yrnmlidirlr.
Tlimlri mandatur xidmtinin
psixoloji mrkzi v Ars Vivendi qeyri hkumt tkilat keir.
mandatur xidmti rhbrinin
mavini Levan Zardiavili qeyd
edir.
Grcstan
ctimai
mktblrind zorbalq hallarnn
dqiq
statistik
mlumatlarn
yoxdur. Mktblrd Thsil v
Elm Nazirliyi v BMT Uaq
Fondunun birg hyata keirdiyi 2007-ci ildki aradrmadan
zorakln milli aradrmas sonra
keirilmyib.
Zorbalq, yni qorxutma, zlm
etm mktbd zorakln btn
dnyada yaylm formalarndan
biridir v bu baxmdan Grcstan
da istisna deyil. Bu sahd

yaxn
kemid
aradrma
aparlmayb. Mktblrd uaa
qar zorakln milli aradrmas
2007-ci ild keirilib v aydn
olub ki, zorbalq ox hallarda
mktbin hytind, mktb
yaxn dalda yerlrd, dhlizlrd,
hminin mktb gedn v
mktbdn gln yollarda ba
verir. Bu yerlr uaa nzart
ehtimalnn az olduu yerlrdir.
Bu
probleml
mbarizd
hdf razid (mktbin idman
meydanas, mktb yaxnlnda
yerln aaclq razi, hminin
mktbdki bo razilr) lav
nzart n qaynar nqtlrin
olmas ox mhm olard. BMT
Uaq Fondunun laqlndirici
proqramnn rhbri Maya Kurtsikidze qeyd etdi.
2007-ci ild hyata keirilmi
aradrma myyn etdi ki,
uaqlarn 80 faizi mxtlif formal
fiziki v psixoloji zorakla mruz
qalb, bunlardan 47 %-n qar
zoraklq bilavasit mktbd
hyata keirilib.
BMT
Uaq
Haqlar
Konvensiyasna gr, uaqlar
btn nv zoraklqdan qorunma
hquqlar var. Dvlt uaqlarn
mxtlif formal fiziki v psixoloji zoraklqdan qorumaq n
btn
tdbirlri
grmlidir.
Grcstan BMT Uaq Hquqlar
Konvensiyasna 1994-c ild
qoulub.
Tamar Kapanadze

XSUS BURAXILI #7

YANVAR, 2016

LLLY OLAN XSLRN MVCUD STATSTKASI V

LAYHDN KNAR QALMI YORMUANLILAR
<<1,3,4
Ana
Arqanavili
hesab
edir ki, Grcstanda rayon v
blglrdlilliyi olan xslr
paytaxtanisbtn
daha
ar
vziyytddirlr, bu is onun
fikrinc ayr-sekilik demkdir.
n az iki ayr-sekilik
haqqnda shbt aa bilrik. Birincisi qanunun ayr-sekiliyi, v
digri, qanunun dzgn olmas,
lakin mxtlif aspektlrd ayrsekilikl istifad olunmas.
gr Tbilisid lilliyi olan xsin
mdni tdbirlrd itirak etmk
hququ varsa, Yormuanlda
bu hquq yox olur? Bu ki
tsvvrolunmazdr.
Buna gr d, mrkzi v yerli hakimiyyt brabr sviyyli
rftara xsusi diqqt yetirmlidir
ki, bel halda blglr qar ayrsekilik olmasn.
Btn
bunlarla
brabr,
dil manesi d ortaya xr
v bu da hmin insanlarn
mxtlif mhitlrd itiraknn
mhdulamasna sbb olur.
Onlarn baa ddy dild
mlumat almaq imkanlar yoxdur.
Mvafiq olaraq, z hquqlarn
qoruya v hyata keir bilmirlr,

daha pisi is, z hquqlarnn

pozulmas halnda ikayt ed
bilmirlr.
Onun dyrlndirmsin gr,
insanlarn daha ox itirak etmsi
n hakimiyyt ilk nvbd onlarla laqni gclndirmlidir,
hakimiyyt onlarla kabinetdn
danmamaldr,
kabinetlrdn
xmal v onlarla grmlidir;
mlumat bazalar olmal, onlarn
ehtiyaclarn yrnmli, vziyyti
analiz etmli v ona mvafiq
olaraqayr-sekilik
olmadan
tdbirlr planladrlmaldr.
MXTLF
FALYYTLRD TRAK
ETMK STYNLR N
dman v Gnclrin ii zr
Naziirlikdn (veb-shif www.
msy.gov.ge), hminin dman
v Gnclr Milli Mrkzindn
(veb-shif
www.cync.
ge)
bildiklrin gr, maraqlanan
xslr ilk nvbd onlarla sosial bkd dostluq etmlidirlr
v onlarn verib shiflrin
gz gzdirmlidirlr. Burada
mntzm olaraq planladrlan
tdbir v layihlr haqqnda
mlumatlar yerldirilir.

Hr bir layihd elan olunur

ki, maraqlananlar harada qeydiyyatdan kemli v nec hrkt
etmlidirlr.
Bundan baqa, layihd itirak
etmk istyn tkilat nazirliy
zng etmlidir (+995 32 223
54 33), istiqamt gr onu
ynlndirirlr v mvafiq bazada
qeydiyyata alrlar.
dman v Gnclr Milli
Mrkzindn bildirirlr ki, ola bilr
ki, el layihlr elan olunsun ki, bir
yerdn baqa yerd hrkt etmk
lazm glmsin v yalnz ilri
gndrmk lazm olsun. Maraqlanan lilliyi olan xs onlarn veb
shifsind konkret maraqlarn,
arzularn, hans nv layihlrd
itirak etmk istdiklrini v ya
onnlar n hans nv xidmtin
olmasn arzuladqlarn yaza
bilrlr ki, buna da layihnin
koordinatorlarndan v veb administratorlardan mvafiq mlumat
ala bilrlr. Mrkzin mlumatna
gr, faliyytlrini d mhz bu
mktublar sasnda planladrrlar.
Btn xidmtlr tamamil pulsuzdur v yalnz yeniyetmnin
motivasiyas lazmdr.
Natalia Barbakadze

LL ARABASINI NEC ALMAQ LAZIMDIR (ELEKTRK LL ARABASI)

lil arabas almaq istyn xs yerli
znidar orqanna (Bu halda Saqareco
bldiyysi icra hakimiyytin) mracit
etmlidir. riz il brabr forma 100 d
tqdim etmlidirlr. cra bas Qiorqi Qzirivilinin dediyin gr, onlar
lilliyi olan xslr yalnz mexaniki lil
arabasn almaa kmk ed bilrlr.
lilliyi olan xslr elektrikli lil
arabas almaq n zlri riz il yerli sosial xidmt agentliyin (mexaniki
lil arabas almaq istyn xslr d bu
idary mracit ed bilrlr) mracit
etmlidirlr. Hquqnas Mariko Kobaxidzenin dediyin gr, rizd rizinin
hans nv lil arabasna ehtiyac olduu

gstrilmlidir. Mtn txminn bel ola

bilr: Grcstan Konstitusiyas, lliliyi
olan xslrin hquqlar haqqnda BMT
2016-c il Konvensiyasna sasn yerli v
ya mrkzi hakimiyyt nmayndlri
lilliyi olan xslri onlar n mhm
olan kmki vasitlrl tmin etmy
borcludurlar.
riz il brabr forma 100 v
forma 50/a da olmaldr. Hminin,
xsiyyt vsiqsinin surti v yuxarda
qeyd olunan sndlr olmaldr. Sosial
xidmt agentliyi bir ay rzind yazl
kild msbt v ya mnfi cavab
vermlidir. Mnfi cavab halnda Shiyy
Nazirliyin, nazirin adna lil arabas

tlbi il riz yazlmaldr. Bu 3000

lari hcmind vauer maliyylmsidir.
lil arabalar Grcstanda ly uyun
olaraq ylr. Mtxssislrin dediyin
gr, zl atrofiyas v ya onura
yriliyi inkiaf etmmsi n lilliyi
olan xslr istniln lil arabas olmaz.
Mstqil hyat namin koalisiyann
sdri Qiorqi Dzneladze deyir ki, elektrik lil arabasn Grcstanda lil
xslrin ald sosial mssis yr.
gr onlar maliyylm vauerini
tqdim etslr, tkilat nmayndlri
yerlr gedr, lil arabasn benefisiara
uyunladrar v iki illik zmantl onlara verr.

YANVAR, 2016

XSUS BURAXILI #7

YORMUANLI CMASINDA VRMN MALCS

PROQRAMI N DRCD LATANDIR
Bu ilin mlumatlarna
gr,
Saqareco
bldiyysind
27
nfr vrm yoluxmu
xst var. Bunlardan
10 nfri Yormuanl
icmasndandr. Vrm
v Aciyr Xstliklri
Milli Mrkzi idarsi,
koordinasiya v nzart
xidmtinin
rhbri
Marina
Cancavann
dediyin gr, onlardan
yolxucu formaya
keib.
Grcstanda
vrmin diaqnostikas
v malicsi dvlt
standartlar il pulsuzdur v dzgn malic
aparlmas
halnda
saalr.
Kaxeti
blgsind
yeddi vrm kabineti
var, o cmldn biri
Saqarecodadr.
Lakin
dil manesi myyn
problemlr
yaradr,
buna gr d ftiziatrlar Yormuanl halisi
il nsiyyt qurmaa
tinlik kirlr.
Yormuanl xsusi
blgdir, burada vziyyt
bir az baqa crdr. Dil
manesi problemi yalnz
xstlrl deyil, eyni zamanda hmin xstlr
xidmt
edn
tibb
baclar il d mvcuddur. Yalnz diaqnoz
qoyulmas kifayt deyil, sas malicni sona
qdr atdrmaqdr. gr
illr gr baxsaq, bu
bldiyyd yoluxanlarn
say azalb. Marina
Cancava deyir.

61 yal Qmbr
Paayev Muanl knd
sakinidir.
znn
dediyin gr, he vaxt
virus daycs olmayb,
lakin vrm haqqnda
myyn mlumat var,
lakin deyir ki, dqiq
bilmir ki, xstliyin ilkin mrhlsind hans
lamtlr olur v ya
mslht n kim
mracit etmlidir.
Bilirm
ki,
bu
xstlik hava il keir.
gr kimds vrm
olsa, onun stkanndan
su imk olmaz v onunla nsiyytdn kinmk
lazmdr. Bu xstlik
mnd olsa, he ks
aqlamazdm, lakin he
ksi
yoluxdurmamaq
n ehtiyatl olardm.
Bizim knd he ks
glib demyib ki, xstlik
akarlansa, nec hrkt
etmliyik. gr daha ox
mlumatm olsa, daha
ox ehtiyatl olardm.
Onu da bilmirm ki,
hans
mayinlr
aparlmaldr v qiymti
neydir.
Grcstanda 2016c
ildn
yolxucu
xstliklr, o cmldn
vrm
epidemioloji
nzart balayb. Hkimftiziatrlara
mntzm
olaraq mvafiq seminarlar keirilir. Marina
Cancavann dediyin
gr, o, da ild iki df
blglr getmli v
yoluxmu
xstlrl
grmli olur. Bun-

dan
baqa,
paralel
olaraq
benefisiaarn
ail zv d mayin
olunur, nki xstliyi
mmkn qdr erkn
akarlamaq nmlidir.
Dvlt proqram btn
Grcstan miqyasnda,
o cmldn Saqarecoda
ilyir. Kaxeti koordinatoru 2003-c ild
balayan Qlobal Fondun
qrant rivsind hr
rbd bir df monitorinq aparmaa borcludur. Bu monitorinq
n Yormuanlda bir
mqavimtli
(vrm
leyhin
preparatlara qar dayanqllq)
xst
var.
Onun
malicsi frqli v daha
uzunmddtlidir. O, tam
saalana qdr n az 20
ay malic almaldr.
Mrkzin mlumatna
gr,
Grcstanda
vrm yoluxmu 3000-
qdr xst var. Onlardan
txminn 1800 yeni
formadadr,
qalanlar
is malic olunandr.
Bunlardan 400-dn 500 qdri mqavimtli
formadadr ki, onlarn da
uzunmddtli malicy

ehtiyac var. Hminin

qeyd edirlr ki, hssas
vrmdn lm hallar
mqavimtli
formaya
nisbtn daha azdr.
Bizim
lkmizd
artq 2 ildir ki, vrm
yoluxmu xstlr n
2-ci sviyyli preparatlar latandr. Bunlar
vvllr
Grcstanda yox idi. Bu df
xstliyin
istniln
formasna
yoluxmu
xstlr
pulsuz
2
nv drman verilck.
Demk istyirm ki, hr
bir xstnin malicsi
10-12 min avroya baa
glir.
S a q a r e c o
bldiyysind vrm kabinetinin hkim-ftiziatr
Marina
Boravilinin
dediyin gr, ksr hallarda bhli xstlrin
onlarn yanna mhll
hkimi gndrir, lakin
bzilri z tbbs il
mracit edir. Mracit
edn xslrin blm
v qann mumi analizi
aparlr, rentgen edilir.
Xstliyin tsdiqlnmsi
halnda onun qeydiyyata
alnmas ba tutur.
>>8

XSUS BURAXILI #7

YANVAR, 2016

YORMUANLI CMASINDA VRMN MALCS

PROQRAMI N DRCD LATANDIR
<<7
Yormuanl icmasnda
xstlr malicni sasn
ev raitind keirirlr.
Rayon miqyasnda ken
il 45 adam malic keib.
Vrmin
mayinsi
v malicsi pulsuzdur. Bzilri birbaa
Tbilisiy,
Xudadov
klinikasna gedir. Sonra
biz forma 100 gstrir
v
burada
malic
edirik.
Yormuanl
icmasnn tibb baclar
il dil manesi problem
olaraq qalr, buna gr
d nsiyyt qurmaa ox
tinlik kirik. Maksimal kild alrq ki,
trcmilrin kmyi
il mvafiq mslhtlr
verk.
Drmanlar
yerlrd bizim koordinatorlar aparr. Paralel
olaraq mn d gedirm
v qeydiyyata alnm
xstlrl
mlumat
xarakterli
grlr
keirirm. Hal hazrda
icmada malic olunmayacaq el ar xst
yoxdur.
gr xst drman
qbul etmkdn imtina

edirs, epidemioloqlar
malic kursunu davam etdirmy inandrr.
ks halda iki aydan
sonra
qeydiyyatdan
xarlr. Lakin Marina
Boravilinin
dediyin
gr, Yormuanlda bel
hallar qeyd alnmayb.
Yo r m u a n l
poliklinikasnn
meneceri Bir Mahmudovun
bildirdiyin
gr, vrm yoluxmu
xstlr n onlarn
icmasnda mvafiq rait
var. Mhlllr uyun
olaraq tibb mssissind
be nfr ail hkimi var.
Drmanlar da buna uyun
olaraq paylanlr ki, bunu
da tibb baclar xstlrin
evlrin
aparrlar.
Biz
bhli
halla
qarladqda
xstni
mayin n Saqarecoya
gndrmliyik.
Onlar yeni drmanlarla
malic edirik v he ks
naraz deyil. Xstlr
digr xslri d yoluxdurmamaq n gigiyenaya nec riayt etmli
olduqlarn baa salrq.
gr
insanda

skrk, trlm, kiik

hrart, qanl blm
varsa, mslht n
mtlq ail hkimin
v ya vrm kabinetin
mracit etmlidirlr ki,
bu da Saqarecoda Kaxeti ossesi 13 nvannda
(poliklinikann
bazasnda)
yerlir.
Burada
hkim-ftiziatr
xstlr saat 10-dan 17dk xidmt gstrir.
VRM NDR
Vrm
vrm
plrinin sbb olduu
yolxucu
xstlikdir.
Vrm
sasn
a
ciyrlri zdlyir, lakin digr orqanlar da
zdln bilr. Msln,
byrklr, cinsi orqanlar, smklr, oynaqlar,
mrkzi sinir sistemi
v ya limfa dynlri
zdln bilr v a ciyr
xarici vrm inkiaf ed
bilr. sas infeksiya
mnbyi tnffs yollar
vrml
yoluxmu
adamdr. Vrm n ox
sosial fonun nisbtn ar
olduu lklrd daha
ox yaylb. Xstlik
n zif v yngl

skrk xarakterikdir.
Alaq hrart, trlm
xsusil
geclr,
blmd qann olmas,
byrd sanc. Xstliyin
yaylmasnn ilkin faktoru qapal raitdir, mhz
buna gr d ail vrmi
hallar tez-tez ba verir.
Xst mikobakteriyalar
danqla, asqrqla v
skrkl yayr. Hmin
hava il digr xs d
tnffs edrs, o da
yoluxur. Lakin bunun
n uzunmddtli laq
lazmdr. gr xst evd
malic alrsa, mtlq
ayr otaqda yerldirmk
v otan havasn teztez dyimk lazmdr.
Xstlik stkanla, mit
yalar il kemir,
xstlik yalnz havadamc yolu il keir.
Statistikaya sasn,
hr il dnyada 8-9 milyon insan vrm yoluxur,
il rzind 2-3 milyon
insan dnyasn dyiir,
lakin hr nfrdn biri
yoluxur.
Marina Berovili

Redaksiya heyti:
Maya Kalabegavili
Natalya Barbakadze
Marina Berovili
Tamar Kapanadze
Nr Grcstanda hyata keiriln islahatlarn gndliyi il bal nsiyytd Grcstan
mtbuatna dstk (M-GRA) layihsi rivsind hazrlanb. IREX-in hyata keirdiyi
M-GRA layihsi Yax Hakimiyyt fondu trfindn Britaniyann Tbilisidki sfirliyi
vasitsil maliyyldirilib. Nrin mzmuna tamamil onun mlliflri cavabdehdirlr
v he bir halda IREX, Byk Britaniya v imali rlandiya Birlmi Krall sfirliyinin
mvqeyini ks etdirmir.

Qzet Pirveli Peri

poliqrafiya evind ap
olunub
nvan: Qurcaani,
Nonevili prospekti, 4
Tel: 0353 22 53 54