TOKARENJE

Tokarenje je postupak obrade materijala skidanjem estica kojim se proizvode obratci

rotacijskih povrina (valjkasti proizvodi).
Ili
Tokarenje je OO koja se koristi prilikom obrade predmeta krunog oblika.

Izvodi se na alatnim strojevima tokarilicama.

PRINCIP TOKARENJA
1)glavno gibanje
- kruno gibanje i izvodi ga predmet obrade
- brzina rezanja (v)
2)pomono gibanje
- pravocrtno gibanje, izvodi ga alat
- posmak (s)
3)Dostavno gibanje
- razlika izmeu obraene i obraivane
povrine
- dubina rezanja (a)
Sl 1
VRSTE TOKARENJA:
Tokarenje se moe podijeliti na osnovi vie kriterija podjele:

Prema proizvedenoj kvaliteti obraene povrine : grubo i fino

Prema kinematici postupka : uzduno i popreno
Prema poloaju obraene povrine : vanjsko i unutarnje.

Sl 2
Prema obliku obraene povrine : okruglo, plansko (popreno), konusno, profilno, oblikovno
(kopirno) i tokarenje navoja

TOKARSKI NOEVI
Za tokarenje se kao rezni alat koristi tokarski no. Tokarski no se razvijao tijekom dugog
razdoblja i stano se usavrava.
Osnovni elementi alata, kao to su povrine, kutevi i otrice, pojavljuju se kod svih vrsta bez
obzira koliko reznih dijelova ima alat.

ELEMENTI TOKARSKOG NOA:

REZNI DIO koji osigurava proces obrade i DRALO koje slui za prihvat na alatni stroj i
prijenos sila rezanja
Prednja i stranja povrina tvore rezni klin alata o (Sl 3 i Sl 6), a presjek prednje i stranje
povrine predstavlja centralni element reznog alata, a to je glavna (rezna) otrica
Prednja i stranja povrina se zovu radne povrine alata zato to one neposredno sudjeluju u
procesu obrade ; prednja povrina je u kontaktu sa odvojenom esticom, a stranja povrina sa
obraenom povrinom obratka.
Glavna i pomona rezna otrica formiraju vrh
alata r (Sl 3 i Sl 5)koji moe biti zaobljen,
skoen ili otar.
Oblik vrha alata ima direktan utjecaj na kvalitetu
obraene povrine, jer se svojim oblikom
direktno reproducira u obraenu povrinu.
Osim toga, vrh alata moe biti najvia ili najnia
toka reznog dijela alata, a s tim u vezi je i kut
nagiba glavne otrice . (Sl 3 i Sl 4)
< Sl 3
Na slici 4 su prikazana tri sluaja, kada je kut nagiba otrice alata negativan (vrh alata je
najnia toka alata), pozitivan (vrh alata je najvia toka alata) i kada je jednak nuli (otrica
alata je paralelna sa horizontalnom osnovnom ravninom)

Sl 4

Sl 5
GLAVNI KUTEVI TOKARSKOG NOA:

 o - kut prednje povrine ; mjeri se izmeu prednje

povrine alata i osnovne ravnine
o -kut klina; mjeri se izmeu prednje i stranje
povrine alata,
o - kut stranje povrine; mjeri se izmeu stranje
povrine alata i ravnine rezanja
r - napadni kut
r - kut vrha alata
s - kut nagiba otric
< Sl 6

PODJELA TOKARSKIH NOEVA :

Podjela tokarskih noeva prema SMJERU
GIBANJA:
a) lijevi,
b) neutralni (lijevi/desni)
c) desni.
Prema VRSTI OBRADE: za grubu i finu
obradu.
Prema POLOAJU tokarenja: za vanjsko
i unutarnje tokarenje.
Postoji jo podjela kao to su NOEVI ZA UTORE I ODREZIVANJE, NOEVI ZA
NAVOJE, PROFILNI NOEVI.
Prema svojoj KONSTRUKCIJI, tokarski noevi se dijele na monolitne (izraeni iz jednog
dijela,tj. materijala) i sloene koji su izraeni iz dva ili vie dijelova
Monolitni tokarski noevi: (stariji tip tokarskih noeva)
Najee se izrauju od altnih elika (danas vrlo rijetko) i brzoreznih elika (isto su alatni
elici). Oni su izraeni u jednom komadu i otrica se brusi nakon istupljivanja .

Sloeni tokarski noevi:

Dananji alati se sastoje od vie dijelova. Rezni dio alata su ploice koje se umeu na dra alata i
steu posebnim vijcima. Izvedba alata u vie dijelova omoguuje trajno koritenje draa alata i
opravdanje njihove skupe izrade.

Postoje etri osnovna sistema

stezanja rezne ploice:
Stezanje odozgo sa draem (C
sistem),
Stezanje kroz otvor preko
poluge sa ekcentrom (P sistem),
Stezanje direktno pomou vijka
(S sistem),
Kombinirano stezanje odozgo i
preko poluge (M sistem)
C sistem (stezanje odozgo sa draem)
predstavlja najstariji sistem pritezanja
ploice.
Masivnost sistema se pozitivno odraava na
preciznost i stabilnost obrade a negativno
na proces odvoenja strugotine, i zbog toga
se koristi pri tekim obradama.

P sistem (stezanje kroz otvor preko poluge sa

ekcentrom ) se koristi pri obradi gdje je potrebno
bolje odvoenje strugotine i pri skoro svim
vrstama obrade.
S sistem (stezanje direktno pomou vijka) je
jednostavne konstrukcije. Zbog loeg nalijeganja i
tonosti, te pojave vibracija primjenjuje se pri
stabilnijim obradama gdje se nezahtijeva visoka
tonost.

M sistemi su sistemi koji kombiniraju

neka od prethodno nabrojanih sistema
stezanja.

VRSTE MATERIJALA ZA TOKARSKE NOEVE:

-

alatni elici

- rezna keramika

brzorezni elici

- kubini bor nitrid (CBN)

tvrdi metali (TM)

- polikristalni dijamant (PCD)

cermet

Alatni i brzorezni elici. Stariji tokarski noevi koji su bili izraeni od alatnog i brzoreznog
elika. Oni su izraeni u jednom komadu i otrica se brusila nakon istupljivanja. Prednost im
je bila vea ilavost (ali su zato imali nisku tvrdou s obzirom na dananje rezne materijale),
jednostavna toplinska obrada itd.
Vrste alatnih elika:
S obzirom na kemijski sastav alatni elici mogu biti:

ugljini (nelegirani) alatni elik,

niskolegirani alatni elik,

visokolegirani alatni elik.

Prema radnoj temperaturi i uvjetima primjene alatni elici se dijele na:

alatni elik za hladni rad (< 200 C),

alatni elik za topli rad (>200 C),

brzorezni elik.

Brzorezni elici (HighSpeed Steel HSS) Najee su brzorezni elici u radu izloeni
lokalnom zagrijavanju do 600 C (ponekad i 1000 C), troenju, te udarnom djelovanju
obratka na alat.

U usporedbi sa TM, HSS ima neke prednosti, kao to je velika ilavost te

laka obradivost u meko arenom stanju. HSS ima manju otpornost na
troenje i mnogo manju temperaturnu postojanost u odnosu na neke druge
rezne materijale.
Tvrdi metal (TM) (trgovaki naziv Widia)predstavlja rezni materijal koji se danas
najvie koristi. TM je sinterirani materijal sastavljen od karbida W, Ti, Ta, Nb, Mo i vezivne
metalne osnove, najee Co. Skoro sve vrste tvrdog metala sadre WC. TM spada u grupu veoma
tvrdih materijala otpornih na troenje i postojanih na visokim temperaturama.
Cermet je mjeavina metala ili legure sa najmanje jednom keramikom fazom a dobiven je
prakastim sinteriranjem isto kao i TM. Ime im je sloenica poetnih slova
kombinacije CERamic/METal. Rezne karakteristike cermeta su:
Velika otpornost na troenje;
Velika kemijska stabilnost i tvrdoa na povienim temperaturama;
Mala sklonost stvaranju naljepka;
Relativna otpornost na oksidacijsko troenje

Rezna keramika je nemetalni materijal dobiven postupkom sinteriranja.

Postoje tri vrste keramike :
- oksidna (ugl. Al2O3)
- nitridna (ili neoksidna, ugl. Si3N4)
- mijeana (crna) keramika od Al2O3 razliitih drugih karbida i nitrida (TiC, TiN, WC)
Svojstva:
-vrlo velika tvrdoa
-daje vrlo fine obrade
-vrlo je ekonomina, sporo se troi i izdravaju temp. preko 1000 C
-nedostatak je mala vrstoa i velika krtost
Kubini bor nitrid (CBN) (Nitrid >Duik) je postojan na temperature do 1500 C. Prikladan je
za obradu elika poviene tvrdoe. Dobra kakvou obraene povrine. Imaju malu ilavost, pa
pojava i najmanjih vibracija moe dovesti do pucanja alata.
Polikristalni dijamant (PCD) se dobije sinteriranjem na visokoj temperaturi i tlaku. Ima
izuzetno visoku tvrdou i otpornost na troenje , pet puta je tvri od TM. Nedostaci su mu
osjetljivost na udarce i niska tlana vrstoa te je postojan samo do temperature do 600 C, a
iznad 800 C izgara. Ima visoku cijenu.