DWUDZIESTOLECIE MIDZYWOJENNE

Sytuacja polityczna i spoeczna (wiek wielkoci i upadku czowieka)

a) I wojna wiatowa - kataklizm, ktry zmieni sposb mylenia o wiecie
b) rewolucja padziernikowa i powstanie Zwizku Radzieckiego
c) wzrost znaczenia Stanw Zjednoczonych
d) odzyskanie niepodlegoci przez rne narody, m.in. Polsk
e) rozprzestrzenianie si ideologii nacjonalizmu
f) przeobraenia wiata pod wpywem odkry nauki i techniki
Fascynacja naukami psychologicznymi
1. behawioryzm
a) przedmiotem bada - ludzkie zachowanie
b) we wszystkich czynnociach ludzkich behawioryci widzieli reakcje wyuczone.
Wycignli wic wniosek, e czowieka mona dowolnie ksztatowa
c) behawioryzm w literaturze - przekonanie, e sztuka powinna ograniczy si do
opisu zewntrznych reakcji, bo tylko to stanowi prawd o czowieku
2. psychoanaliza (freudyzm)
a) ycie ludzkie jest tragiczne, poniewa zostao poddane presji dwch potnych mechanizmw: natury (sfera popdw) i kultury (normy spoeczne)
b) psychika ludzka skada si z trzech warstw
ego -warstwa powierzchniowa, kierowana myl i uzaleniona od
wiata zewntrznego
id -utajona w psychice sfera popdw i poda
superego -wysublimowane wyobraenia, ktre zawdziczamy kulturze
Filozofia
1. egzystencjalizm (Heidegger, Sartre, Camus)
a) przekonanie, e czowiek pojawia si na wiecie bez adnego powodu, a jego ycie
jest absurdem
b) istotnym atrybutem ludzkiego istnienia jest poczucie niepewnoci i kruchoci wasnego losu
c) nie ma Boga, ycia po mierci, wiecznych wartoci
d) czowiek, ktrego losu nic nie przesdza (ani Bg i wieczne wartoci, bo ich nie ma,
ani wiat, bo toczy si on wasnym torem, obojtny na dramaty jednostek) - jest
wolny, skazany na wolno i bdzie tym, czym sam siebie uczyni
2. katastrofizm - koncepcja przewidujca rych zagad wiata
Cechy sztuki XX wieku
a) uniwersalizm (sztuk s nie tylko dziaania artystyczne, wywodzce si z tradycji
grecko-rzymskiej, lecz take np. wytwory ludw prymitywnych, osb umysowo chorych, dzieci)
b) odrzucenie klasycznego ideau naladownictwa natury jako dyrektywy artystycznej
c) zaskakiwanie i niepokojenie odbiorcy
d) poszukiwanie nowych form dla sztuki

1/16

 Najwaniejsze terminy opisujce sztuk epoki

nadrealizm (surrealizm) - kierunek w sztuce XX wieku, ktry za cel stawia sobie pokazanie gbszych pokadw ludzkiej psychiki, siganie do podwiadomoci. Tworzy
w dziele artystycznym rzeczywisto poza prawami logiki i norm estetycznych
kubizm - kierunek w malarstwie XX wieku (kub - brya, szecian, kostka). Kubizm
sprowadza naturalne ksztaty do form geometrycznych (Picasso: Panny awinioskie)
abstrakcjonizm - sztuka nieprzedstawiajca. Oddziaywuje poprzez rodki formalne
(gr linii, barw, paszczyzn)
dadaizm - kierunek w poezji XX wieku. Celem dadaistw by bunt przeciwko wiatu
i sztuce. Utwory komponowali z dobranych przypadkowo wyrazw lub sylab
neoklasycyzm - tym terminem okrela si nawrt do klasycznych wartoci i nawizanie
do tradycji antycznej
groteska - termin ten pojawi si we Woszech w XVI wieku dla okrelenia pewnego
typu ornamentu o rodowodzie antycznym, w ktrym motywy ludzkie i zwierzce czyy si z dekoracj rolinn (Naturalne caoci fizyczne ulegy dezintegracji,
a nastpnie zostay poczone w oparciu o najzupeniej fantastyczne zasady). Obecnie
termin groteska uywany w odniesieniu do rnych dziedzin sztuki, m.in. literatury
Cechy groteski
zespolenie elementw przeciwstawnych, ktrych wzajemny stosunek odczuwa si
jako dysharmoni
obecno form zdeformowanych, karykaturalnych
wiat przedstawiony nie poddaje si logicznej weryfikacji
LITERATURA POWSZECHNA
Nowe tendencje w prozie
A.Hutnikiewicz: Powie wspczesna zatraca coraz czciej swoj dawn struktur
i rodzajow klarowno, stajc si jednoczenie opowiadaniem, poematem, dokumentem, wyznaniem, esejem, rozpraw filozoficzn
1. Nowe tematy
a) pacyfistyczne protesty przeciwko wojnie
Jarosaw Haszek: Przygody dobrego wojaka Szwejka
Erich Maria Remarque: Na zachodzie bez zmian
b) wielki kryzys ekonomiczno-spoeczny, zapocztkowany krachem na giedzie nowojorskiej w 1928 roku
John Steinbeck: Grona gniewu
c) obraz rewolucji radzieckiej i realizm socjalistyczny (w sztuce radzieckiej obowizuje
od 1934 roku)
Zasady konstrukcji utworw realizmu socjalistycznego
cisy zwizek sztuki z rzeczywistoci, ale taki, by jej obraz by zgodny
z lini partii, ukazywa wiat z jej punktu widzenia, upowszechnia jej zaoenia
tematy preferowane to praca i tradycje rewolucyjne. Bohater jest zatem najczciej czowiekiem pracy, budowniczym socjalizmu. Znamienne dla kreacji
bohaterw jest operowanie czerni i biel
przesanie utworu winno by optymistyczne
Za pierwsz powie realizmu socjalistycznego uwaa si napisan w 1906 roku
Matk Gorkiego

2/16

2. Nowe formy
a) powie-parabola
Franz Kafka: Proces
b) powie skojarze
(likwidacja fabuy. Luny cig skojarze. Przeskoki czasowe. Wydarzenia opisane tak, jak przywouje je wiadomo)
Marcel Proust: W poszukiwaniu straconego czasu
c) powie strumienia wiadomoci (zapis procesu mylenia bohaterw)
James Joyce: Ulisses
Franz Kafka
Proces
1. Tre: Jzef K. zostaje oskarony. Informacj t przekazuj mu urzdnicy, nie powiadamiajc jednoczenie o powodach oskarenia. Jzef K. odbywa wdrwk
przez rozmaite pomieszczenia, w ktrych mieszcz si sdowe sale. Przypomina
ona senny koszmar. Bohater nigdy nie dowie si o przyczynach wszcztego postpowania sdowego, nie pozna adnych dowodw, nie bdzie mg si broni.
Utwr koczy wykonanie na Jzefie K. wyroku mierci.
2. Problematyka utworu
czowiek wobec wadzy
wyalienowanie czowieka w wiecie (brak wizi midzyludzkich, ycie jako koszmar,
skazanie na klsk)
absurdalno wiata - labiryntu (nieprzyjaznego i niepoznawalnego)
3. Konstrukcja utworu
obraz wiata, skonstruowany w odniesieniu do realnie istniejcej rzeczywistoci, za
spraw dokonywanych przez autora znieksztace i przerysowa oraz udzielanych
skpych i niepenych informacji - nabiera cech groteskowych, przypomina senny
koszmar
miejsce i czas akcji nie s okrelone
narrator nie udziela wskazwek, nie komentuje zdarze
bohater - kady (everyman)
Poezja
1. Imainizm
kierunek ten narodzi si w Anglii i Stanach Zjednoczonych
odrzuci sztuk bazujc na wzruszeniu
dominujc rol w strukturze wiersza nada metaforze poetyckiej
z nurtem tym zwizany by m.in. Jesienin
oddziaywanie imainizmu odnajdujemy w programach awangardy
2. Futuryzm
kierunek o orientacji antytradycjonalistycznej
projektodawca - woski pisarz Marinetti
kult biologii i cywilizacji
prowokowanie - odrzucenie zasad ortografii i interpunkcji
poszukiwanie nowego jzyka sztuki (wiersze stylizowane na telegram, ogoszenie, reklam, efektowne amanie tekstu)
3. Dadaizm
wiersz jako produkt absolutnej spontanicznoci. Odrzucenie wszelkiej intelektualnej
kontroli nad powstajcym utworem
kojarzenie dowolnych wyrazw bez wzgldu na ich sens

3/16

 Dramat
Artaud Teatr i jego sobowtr (teatr ma wyzwala w widzu uczucia, rwnie ze.
Formy dziaania na odbiorc - wibracja dwikw, gra barw, ruch, zdumiewajce
przedmioty i maski)
LITERATURA POLSKA
PROZA
Bruno Schulz
Schulz pochodzi z drobnomieszczaskiej rodziny ydowskiej. Gdy si urodzi, jego ojciec mia 46 lat. Ojciec ciko chorowa - na grulic i raka
jego twrczo to proza eksperymentalna. Surrealizm. Elementy ekspresjonizmu
elementy autobiograficzne w twrczoci
caa jego twrczo to w gruncie rzeczy jedna ksika - bo wszdzie wystpuj ci sami
bohaterowie, te same miejsca, ta sama tematyka
w utworach Schulza nie jest wana fabua. Stanowi one jakby ucieczk w gb wasnej
osobowoci
Sklepy cynamonowe
opowiadanie umiejscowione w prowincjonalnym miasteczku
oprcz narratora wystpuje Ojciec, suca Adela, rzadko wspominana matka, rodzina,
ssiedzi, znajomi (czsto kalecy, umysowo chorzy)
miasteczko to zbiorowisko ruder, pltanina uliczek, ale zawiera te swoje wspaniaoci np. sklepy
Ojciec - Jakub - kupiec bawatny. Ciko chory
narrator Jzek. Perspektywa jego przey
rzeczywisto zdegradowana: poetyka snu, senna pynno sytuacji, przeobraanie si
miejsc i postaci. Wzgldno czasu. Rozluniony zwizek przyczynowy zdarze. Odrzucenie zasady niesprzecznoci (nawet mier jest wzgldna)
Ulica Krokodyli jako przykad jednego z opowiada cyklu - ulica aferzystw. Opis
budynkw, ludzi tam mieszkajcych. Prba naladowania wielkomiejskiego stylu ycia.
Rne perspektywy czasowe - ulica pokazana oczami dziecka i dorosego, ktry ma za
sob wiele yciowych dowiadcze
tytu cyklu. Sklepy cynamonowe s symbolem pragnie, marze
Witold Gombrowicz
Koncepcja twrczoci
uycie biografii do twrczoci w sposb prowokacyjny (wszystkie utwory narracyjne
pisane w 1 osobie)
elementy groteski i absurdu
akcja utworw wta, trudna do zrekonstruowania
problematyka filozoficzna wyraona nie wprost

4/16

Ferdydurke

Tre:

Jzio rozmyla o swoim trzydziestoletnim, niezbyt udanym yciu, gdy pojawia

si nauczyciel gimnazjalny Pimko i zaciga go powtrnie do szkoy upupiajc czyli wpychajc w niedojrzao. Udziecinnianie okazuje si misj Pimki. W
szkole te wanie cechy wydobywa z uczniw. Pimko np. podrzuca im karteczk,
w ktrej okrela ich jako niewinnych. Tworz si dwa obozy - chopakw
i chopit oraz odbywa si pojedynek na miny- szlachetne i paskudne - dwch
przywdcw - Syfona i Mitusa.
Pokazana tu szkoa jest ostoj starowiecczyzny - tu profesor Bladaczka wykada:
Dlaczego Sowacki wzbudza w nas mio i zachwyt? Dlatego, e wielkim poet
by
profesor Pimko umieszcza Jzia na stancji u pokazowo nowoczesnej rodziny
Modziakw. Mimo fascynacji ich siedemnastoletni crk doprowadza do ujawnienia prawdziwego oblicza rodziny. Doprowadza do zderzenia dwch konwencji
- nowoczesnoci i starowieckoci (w imieniu Zuty wyznacza o tej samej porze noc - randk i profesorowi Pimce i rwienikowi Zuty, Kopyrdzie, a take ciga
rodzicw).
bohater ucieka. Z Mitusem, przywdc chopakw, wybiera si na wie. Trafiaj
do kuzynw Jzia, ziemian. Tu rwnie toczy si walka midzy formami - bycia
panem i chamem (za spraw Mitusa, ktry brata si z lokajem Walkiem)
bohater ucieka - znw daremnie - gdy trafia w ramiona Zosi i przeywa konwencj zakochania

Problematyka
Problem formy, stawania. Czowiek w ujciu Gombrowicza nie jest nigdy sob, gdy
ulega spoecznym, obyczajowym i intelektualnym formom. Istnieje on poprzez rnorodne relacje, konwenanse. Nigdy nie jest autentyczny.
Formy ycia spoecznego narzucone jednostce nazywa Gombrowicz gb (pupa to udziecinniajca odmiana gby)
problematyka dojrzaoci i niedojrzaoci
konflikt, bunt jako najbardziej naturalny stan istnienia czowieka (Jzio, ktry burzy porzdek, prowokuje konflikty)
satyra na szko, pozornie nowoczesne mieszczastwo, zapatrzone w przeszo ziemiastwo:
- szkoa (lekcja polskiego, aciny) podawane uczniom treci s nieciekawe, nieprzydatne;
uczniowie ucz si na pami, narzucane s im pogldy i oceny, lekcje s nudne i
schematyczne
- postpowy dom panuje tu kult racjonalizmu i sportu, tradycja odrzucana jest jako
niepotrzebny balast, przesadnie eksponuje si niech wobec zasad moralnych
- szlachecki dwr wiat konserwatywny, ziemiastwo przekonane jest o wasnej wartoci,
gardzi sub, wypenia ycie konwencjonalnymi gestami

5/16

Stefan eromski
Przedwionie

Tre: Gwnym bohaterem jest Cezary Baryka - mody czowiek pochodzcy z rodziny
polskich emigrantw, urodzony i wychowany wrd Rosjan w Baku. Gdy ojciec
Cezarego - Seweryn wyrusza na wojn, Cezary zostaje tylko z matk. Wybuch rewolucji przyjmuje entuzjastycznie - jest bezkrytyczny, poddaje si nastrojowi propagandy. mier matki, praca przy zakopywaniu trupw i wreszcie powrt ojca,
ktry opowiada o rewolucyjnych porzdkach tj. sprzeniewierzeniu si idei demokracji - powoduj dojrzewanie Cezarego. Ojciec postanawia jecha z Cezarym do
Polski. Jednak duga, pena udrki podr powoduje, e Seweryn umiera. Przed
mierci opowiada synowi histori o szklanych domach (zgodnie z opowieci
szklane domy buduje ich krewny o nazwisku Baryka. Estetyczne, higieniczne
i ciepe s przeznaczone dla robotniczych rodzin).
Cezary przyjeda do Warszawy, zatrzymuje si u Szymona Gajowca (niegdy
Gajowiec by zakochany w matce Cezarego). Podejmuje studia medyczne. Gdy wybucha wojna polsko-rosyjska 1920 roku, przystpuje do niej. Nastpnie na zaproszenie przyjaciela z wojska - Hipolita Wielosawskiego - przyjeda do jego rodzinnego majtku - Nawoci. Staje si tu obiektem westchnie Wandy i Karoliny
(uczucie Wandy przybiera dramatyczne formy i powoduje, e dziewczyna truje
Karolin). Nawizuje te romans z Laur, ktra odchodzi od niego, gdy zostaje zagroone jej intratne maestwo. Po powrocie do Warszawy Cezary szuka dla siebie
miejsca w spoeczestwie, poznaje programy polityczne Gajowca i Antoniego
Lulka, jednak w kadym z nich dostrzega wady. Bierze udzia w zebraniu komunistw i demonstracji komunistycznej.
Geneza utworu
zaniepokojenie sytuacj polityczno-spoeczn odrodzonego pastwa (Przedwionie to
powie zawiedzionych nadziei)
przemylenia eromskiego dotyczce rewolucji (autor pragnie Polski sprawiedliwej
spoecznie, ale nie akceptuje metody prowadzcej do tego)
poszukiwanie drg naprawy sytuacji w Polsce
Wyjanienie tytuu
zobaczysz, doczekamy si jeszcze wiosny - mwi Gajowiec. Wiosna to symbol rozkwitajcej Polski. Jednak na razie trwa przedwionie - szara i smutna pora roku. Sytuacja
Polski po odzyskaniu niepodlegoci jest wic - zdaniem eromskiego - niezwykle
trudna. Ksztat niepodlegej ojczyzny budzi w nim niepokj
Obraz rewolucji w utworze
jest drastyczny - suy ostrzeeniu przed rewolucj
rewolucja niesie mier i cierpienie niewinnych osb, gd, brak jakiegokolwiek porzdku moralnego (wyimaginowana rozmowa Cezarego z trupem piknej Ormianki)
rewolucja sprzyja osobom nieuczciwym, karierowiczom, zodziejom
rewolucja zdradzia wasne idee - przyniosa wietne kariery nowych panw Rosji,
lecz nic nie zmienia w yciu warstw najbiedniejszych (takie dowiadczenia dotyczce
rewolucji ma ojciec Cezarego)
przyniosa anarchi i bezwad (podczas podry Cezarego z ojcem maszynista wykorzystuje podrnych dajc haraczu i szantaujc, e dalej nie pojedzie; ojcu nie wydaj walizki z przechowalni, mimo e ma kwit)

6/16

 Znaczenie mitu o szklanych domach

historia o szklanych domach to tylko mit, ktry nie ma nic wsplnego z rzeczywistoci. To symbol tsknot i nadziei Polakw, marze o piknej ojczynie
histori t mona odczyta jako koncepcj naprawy sytuacji Polski poprzez rewolucj
techniczn. Autor nie traktuje jednak tej propozycji powanie (wkada j w usta chorego, umierajcego czowieka; pokazuje kontrast tych marze z polsk rzeczywistoci)
Obraz ziemiastwa polskiego (Nawo)
ironiczne nawizanie do Soplicowa z Pana Tadeusza (podobny motyw powrotu panicza, powitania, uczty)
Nawo to oaza spokoju, gdzie panuje marazm
rytm ycia dyktowany jest porami posikw. Midzy posikami odbywaj si przejadki, pikniki, spotkania, bale
ziemiastwo tworzy hermetycznie zamknity wiat ludzi, ktrzy niczym poza najblisz
rzeczywistoci si nie interesuj. Wiod sielankowe ycie, o ktrym mwi si ironicznie kawucia, kouszki, mietaneczki
patriotyzm dla ziemiastwa to tylko walka z broni w rku, a nie praca dla kraju
w czasach pokoju
ziemiastwo jest beztroskie, pewne siebie (mimo e jest ju po rewolucji rosyjskiej).
Nie stara si uly doli chopw (naturalistyczne obrazy wsi Odolany i Chodek)
cechy pozytywne tej warstwy: uprzejmo, gocinno, yczliwo, szlachetno
Cezary w poszukiwaniu idei
program Szymona Gajowca
powolne, stopniowe zmiany drog ewolucji
duchowi przywdcy Gajowca to pozytywici
reforma walutowa, uregulowanie spraw wojska, poprawa doli chopw
przekonanie o opiece Boga nad Polsk
Cezary w rozmowach z Gajowcem pokazuje naiwno tego programu (Gajowiec
wierzy, e wszyscy Polacy s gotowi powica si dla ojczyzny - np. waciciele
majtkw dobrowolnie oddadz cz swej ziemi dla chopw). Podkrela te, e
Polsce potrzeba dziaa szybkich i zdecydowanych
program Antoniego Lulka
program fanatycznego komunisty, dla ktrego nie istniej wartoci narodowe
postulat rwnoci klas i stworzenia ponadnarodowego organizmu spoecznego
Cezary dostrzega dramatyczn sytuacj chopw i robotnikw, dlatego program
komunistw jest mu bliski. Jednak ma wiadomo, e te warstwy nie unios ciaru wadzy - bo s niewyksztacone i ciemne. Jednoczenie Baryka ceni bardzo
wartoci narodowe
Sens sceny koczcej utwr (Cezary przystpuje do pochodu robotnikw - ale idzie na
czele tumu oddzielnie, sam)
Rne moliwoci interpretacji
jest to gest rozpaczy (takie manifestacje koczyy si zazwyczaj atakiem wojska na
demonstrujcych)
Cezary nie akceptuje komunizmu w peni - ma wasny program.

7/16

Zofia Nakowska
Granica

Tre: Pochodzcy ze zdeklasowanego ziemiastwa Zenon Ziembiewicz ksztaci si i staje

przedstawicielem modej inteligencji. Wyjeda na studia do Parya dziki wsparciu monego Czechliskiego, ktry w zamian da artykuw do finansowanego
przeze pisma. Z zagranicy Zenon przysya teksty, ktre nie odzwierciedlaj jego
przekona, lecz odpowiadaj ideom wyznawanym przez Czechliskiego. Po
powrocie pracuje jako dziennikarz, przez cay czas pozostaje pod wpywem
Czechliskiego. Robi karier i zostaje prezydentem miasta. Brak mu jednak odwagi
na realizowanie wasnych projektw - jest cakowicie uzaleniony od innych.
Zapomina o wyznawanych w modoci ideaach (decyzja strzelania do
demonstrujcych robotnikw). Oeniony z Elbiet Bieck, jednoczenie romansuje
z ubog Justyn Bogutwn (jej matka bya kuchark w majtku rodzicw Zenona),
ktra zachodzi w ci, a nastpnie odrzucona dokonuje aktu zemsty - oblewa twarz
Zenona kwasem solnym. Wybucha skandal, Zenon popenia samobjstwo.
Wyjanienie tytuu
a) granice moralne
w naszym yciu istniej pewne, nieuchwytne granice moralne. Takie granice przekroczy Zenon
b) granice spoeczne (midzy biedot i reszt spoeczestwa)
granic takich dwch wiatw jest podoga w kamienicy pani Kolichowskiej
(w suterenie mieszka bardzo uboga rodzina Gobskich)
dla kucharki Bogutowej granic s drzwi, przy ktrych lokaj odbiera posiki
metaforyczna scena z uwizanym psem podwrzowym i psem pokojowym - symbol
niemonoci przekroczenia barier spoecznych
c) granica krzywdy i wytrzymaoci ludzkiej
Justyna wymierza swoist form sprawiedliwoci Zenonowi
po przekroczeniu tej granicy robotnicy rozpoczynaj rewolucyjne wrzenie
d) granica ludzkiego poznania
istnieje wielka tajemnica wszechwiata, ktrej czowiek nie potrafi przekroczy
(rozmowa Karola z ksidzem Czerlonem)
Nowatorstwo kompozycyjne utworu
rozwizanie powieci na pocztku (autorce chodzio o to, by czytelnik nie skupia si na
akcji, ale zastanawia nad przyczynami zdarze)
utwr jest powieci psychologiczn, gdy analizuje i wielostronnie interpretuje zachowania bohaterw. Stawia pytanie, czy jest si takim, jak myl ludzie, czy takim,
jak mylimy o sobie my
Problematyka utworu
problematyka spoeczna (rnice spoeczne jako smutne dziedzictwo przeszoci)
postawy inteligencji (grupy, ktra powinna ksztatowa odrodzon Polsk, ale nie spenia pokadanych w niej nadziei)
problematyka psychologiczna (ksztatowanie si osobowoci, wpyw otoczenia na
czowieka. Przekonanie, e czowiek nie jest cigle taki sam, jego psychika zmienia si
pod wpywem sytuacji. Problem niejednoznacznoci oceny ludzkich dziaa. Sdy innych a wasna o nas opinia)
problem staroci (Kolichowska)

8/16

 Granica jako powie spoeczna

arystokracja (Tczewscy)
grupa hermetyczna, wikszo czasu spdza za granic
ziemiastwo (rodzice Zenona)
butni, pewni siebie, zdeklasowani
mieszczastwo (Zenon, Kolichowska)
egoici, karierowicze, licz si dla nich tylko dobra materialne
biedota (Bogutowa i jej crka Justyna, Gobscy, dziaacze robotniczy)
przeraajca bieda, gd, choroby. Rodzcy si bunt wobec tej sytuacji (manifestacja)
Granica jako powie polityczna
utwr jest ciekawym studium robienia kariery
Nakowska krytykuje rodowisko urzdnikw pastwowych, dla ktrych licz si tylko
kariery

Maria Dbrowska
Noce i dnie
czterotomowa powie rozpoczynajca si w latach 80-tych XIX wieku, koczca si
wybuchem I wojny wiatowej
gwni bohaterowie to Barbara Niechcicowa (z domu Ostrzeska) i Bogumi Niechcic.
Bogumi jako chopiec bra udzia w powstaniu styczniowym, potem emigrowa, po
powrocie do Polski oeni si z Barbar i podj prac jako administrator cudzych majtkw. Ich dzieci to: Piotru (umiera), Agnieszka, Emilka, Tomasz
historia rodziny Niechcicw
dziad Bogumia Maciej - zamony ziemianin, ktry uczestniczy w yciu kulturalnym, otacza si artystami i naukowcami. Prawdopodobnie bra udzia w powstaniu
listopadowym. Jego majtek stopniowo topnieje
syn Macieja Micha - wraz z synem Bogumiem wzi udzia w powstaniu 1863
roku. Majtek skonfiskowano, a Michaa zesano na Syberi. Bogumiem opiekowali si krewni, od ktrych uciek i rozpocz tuaczk po wiecie. Potem wrci do
kraju, oeni si i podj prac jako zarzdca majtku
historia rodziny Ostrzeskich
dziad Barbary Jan Chryzostom by hulak
jego syn Adam przez stan finansw zosta zmuszony do ycia w miecie i pracy
jako urzdnik. Zgin przypadkowo zabity przez piorun. Jego ona ksztacia dzieci
(Juliana, Daniela, Teres i Barbar)
Barbara wysza za m za Bogumia Niechcica
Julian wyemigrowa do Rosji, zrobi majtek i zapomnia o kraju
Daniel oeni si z Michasi, osiad w miecie i wszed w krg drobnomieszczaskiej inteligencji. Teresa wysza za m za Lucjana Kociea. Po mierci Teresy
Lucjan powici si interesom
problem pracy
praca jako miernik wartoci czowieka
Najbardziej ciepo autorka traktuje Bogumia, dla ktrego praca jest rdem radoci, sueniem Matce-Ziemi
praca jako szansa realizacji samego siebie, marze, pragnie, de
Tak traktuje prac Bogumi. Pracuje on, poniewa kocha ziemi (inaczej ni Barbara, dla ktrej praca na roli to tylko rdo utrzymania)

9/16

historia maestwa Barbary i Bogumia

zwizek nie wolny od nieporozumie i poczucia niespenienia, jednak trway
i lojalny
zwizek przeciwstawnych typw osobowoci. Barbara marzy o yciu romantycznym (wspomnienia niezrealizowane, romantycznej mioci; wysokie, niezaspokojone aspiracje i potrzeby duchowe; egzaltacja). Bogumi jest prostolinijnym i prawym czowiekiem, ktry niewiele od ycia wymaga, a szczcie daje mu moliwo pracy

POEZJA
Dwie fazy w rozwoju poezji zwane dziesicioleciem jasnym i ciemnym
dziesiciolecie jasne - entuzjazm zwizany z odzyskaniem niepodlegoci; poczucie, e
mona teraz przesta pisa o problemach narodowych; nowe zjawiska poetyckie
Sonimski: Czarna wiosna - zrzucam z ramion paszcz Konrada
dziesiciolecie ciemne - trudna sytuacja kraju rodzi coraz wicej utworw o problematyce
spoecznej i politycznej. Pojawiaj si rwnie wiersze, zwierajce katastroficzne wizje
przyszoci
Leopold Staff
poeta adu i zgody z yciem
nurt klasycyzujcy
nie czy si z adn z wczesnych grup poetyckich
w midzywojniu istnieje ju w wiadomoci spoecznej, gdy da si pozna w okresie
Modej Polski
Wysokie drzewa
sytuacja liryczna: ciepy, letni dzie, zachd soca, monumentalne drzewa
temat: relacje midzy czowiekiem a natur. Uchwycenie stanu wtapiania si w przyrod,
pozbywania wasnej cielesnoci, radoci z powodu uczestniczenia w wielkim misterium
natury (ronie wyzwolona dusza)
postawa kontemplacji, poddawania si urokowi przyrody, biernego chonicia wrae
sposb przedstawiania przyrody: malarsko spojrzenia (w nieruchomej wodzie odbijaj
si drzewa, przez co wydaj si ogromne), monumentalno ujcia (nawizania do architektury - np. sklepienie konarw), metafory odwoujce si do kilku zmysw jednoczenie (zapach wody zielony w cieniu, zoty w socu)
Ars poetica
rozwaania o sztuce poetyckiej
pisanie to wydobywanie echa z dna serca
postulat komunikatywnoci (aby bracie mnie zrozumia), szczeroci i prostoty
Bolesaw Lemian
debiutowa w schykowej fazie Modej Polski
nie nalea do adnej grupy poetyckiej
niektrzy cz twrczo Lemiana z symbolizmem (z uwagi na wieloznaczne sownictwo i sposb obrazowania), inni z parnasistami (posugiwa si bowiem kunsztownymi
strofami). Z ekspresjonistami czy go skonno do hiperbolizacji, a czasem deformacji
rzeczywistoci. Bliska jest rwnie Lemianowi romantyczna tradycja literacka (w jego
poezji dominuje fantastyka, poeta czsto tworzy ballady tak znamienne dla poetyki romantyzmu)
w wiecie poetyckim Lemiana, pozornie ponurym i wrogim czowiekowi, jest jednak
miejsce dla bohaterstwa, wiernoci ideom, szczcia. Lemian czsto wprowadza do
swoich wierszy ludzi kalekich, odepchnitych przez innych - ale wartociowych

10/16

jest twrc o niezwykle oryginalnej poetyce i filozofii. Poezja Lemiana - grawitujca

midzy wiatem rzeczywistym a snem - jest jedn z najoryginalniejszych w poezji prb
zmierzenia si z zagadk ycia
du rol odgrywa w wierszach Lemiana humor, ale jego tre jest bardzo zoona.
Mieci si w nim zarwno tragiczna wizja wiata, jak i pochwaa istnienia. Jest to humor
filozoficzny, odsaniajcy jednoczenie powag i grotesk ycia, zawierajcy take najgbsz solidarno z ludzkim cierpieniem i nie cofajcy si przed kompromitacj pewnych mitw i wierze

W malinowym chruniaku
erotyk
natura stanowi tu poetycki komentarz do sytuacji rozgrywajcej si midzy kobiet
i mczyzn (przedstawione gorce poudnie, bezwietrzny dzie)
obraz natury - uwaga skupiona na szczegach (ogldanie chruniaka z bliska, od
rodka), pokazanie fizycznej strony natury, ktra np. choruje (rdzawe guzy na socu
wygrzewa li chory)
zwrcenie uwagi na sfer dotyku
Dusioek
ballada (prostota ujcia, szczeglny, ludowy typ humoru, obecno wyrae gwarowych)
naiwna opowie o chopie, ktry wierzy, e w czasie snu by nkany przez zmor
przedstawiany tu czowiek stanowi czstk natury, nic w nim wielkiego. Lemian opisuje najprostsze czynnoci np. spanie
Uwaga: zazwyczaj poezja pokazywaa czowieka jako istot zewntrznie pikn, eliminowaa to, co w nim uomne. Lemian inaczej - nawizuje do tradycji ludowej literatury sowizdrzalskiej, ktra zwracaa uwag na pierwiastek materialno-cielesny.
Dla poety natura, ycie manifestuj si w formach niepowtarzalnych, ktrym obce s
kategorie harmonii, pikna, symetrii. To co z punktu widzenia rozumu jawi si jako
nieforemne, pokraczne, uomne stanowi podstawow form ycia
Pan Byszczyski
poemat
wiersz powicony naturze
opis ogrodu, stworzonego w wyobrani pana Byszczyskiego
obecno licznych neologizmw np. zielenieje na wymroczu
FUTURYCI
wyrniki futuryzmu:
zdecydowane odcicie si od tradycji, odrzucenie dziedzictwa przeszoci
poszukiwanie nowego jzyka sztuki (m.in. wiersze stylizowane na telegram, reklam,
rwnie - jak w przypadku wierszy Tytusa Czyewskiego - signicie do folkloru)
nakaz oddania przez literatur zawrotnego tempa przemian wspczesnoci
zerwanie z obowizujcymi normami interpunkcji i ortografii
projektodawca kierunku - pisarz woski Marinetti
zasig czasowy kierunku: od 1907 do ok. 1923 roku
dziaania futurystw to nie tylko pisanie, lecz take liczne, burzliwe wieczory poetyckie

11/16

Bruno Jasieski
But w butonierce
motyw odrzucenia tradycji i przeszoci (bezpowrotnie umarli i Tetmajer i Staff) oraz
marszu w przyszo
elementy nowoczesnej cywilizacji (auto w biaych kbach benzyny)
szokowanie odbiorcy (but w butonierce - buty bowiem nie s potrzebne komu, kto nie
zajmuje si caodziennymi spieszeniami, lecz porusza si po otchaniach czasu)
obecno neologizmw, wyrae angielskich i francuskich
AWANGARDA KRAKOWSKA
skupiona wok czasopisma Zwrotnica
koncepcj teoretyczn kierunku opracowa Tadeusz Peiper
a) apoteoza nowoczesnej cywilizacji (artyku: Miasto, masa, maszyna)
b) antyromantyzm, antysentymentalizm
c) przekonanie, e tworzenie sztuki to praca (wiersz jest konstrukcj)
d) wprowadzenie nowoczesnej metafory - sprzgajcej najodleglejsze pojcia (kondensacja znacze)
Julian Przybo
wcieli zaoenia teoretyczne Peipera w sowo poetyckie, dajc wzr poezji zintelektualizowanej, zdyscyplinowanej, ekonomicznej, odsubiektywizowanej
tworzy obrazy poetyckie oparte na nowoczesnej metaforze, ktra przeksztacaa rzeczywisto zewntrzn w rzeczywisto poetyck, cakowicie autonomiczn
jego sposb budowania metafor, rozlunienie struktury kompozycyjnej i preferowanie
form porednich midzy liryk a zrytmizowan proz jest powielany do dnia dzisiejszego
Z Tatr
utwr powicony pamici taterniczki, ktra zgina na Zamarej Turni
przedstawione nakadajce si na siebie przeycia taterniczki i podmiotu lirycznego
nowoczesne metafory np. gromobicie ciszy (atmosfera grozy, za moment ta cisza zostanie zakcona spadajcym ciaem)
zerwanie z tradycyjn strof, brak regularnoci wersw
elipsy (opuszczanie elementw wypowiedzi, ktrych naley domyli si z kontekstu)
dynamizm i odwrcenie perspektywy - wiat pokazany oczami spadajcego czowieka
w oczach przewraca si obnaona ziemia do gry
dnem krajobrazu
niebo strcajc w przepa
antysentymentalizm - nie wywouje si tu wzruszenia w sposb tradycyjny
AWANGARDA WILESKA (II AWANGARDA)
zwana inaczej grup agary (Cz.Miosz, A.Rymkiewicz)
zerwaa ona z optymizmem cywilizacyjnym awangardy krakowskiej, rwnoczenie korzystajc z jej dowiadcze. Nawizywaa take do tradycji symbolizmu, ekspresjonizmu i surrealizmu. Przedstawiaa wizje kryzysu i zagady
Czesaw Miosz
jego twrczo oscyluje midzy tsknot do Arkadii a poczuciem apokalipsy
styl: wizyjno i klasycyzujca dyscyplina
Oboki
oboki patrz na wiat za, pychy, podania, okruciestwa
wiersz koczy si pragnieniem podmiotu lirycznego Niech zasn, niech litociwa
ogarnie mnie noc

12/16

AWANGARDA LUBELSKA
jej najwybitniejszym przedstawicielem jest Jzef Czechowicz
Jzef Czechowicz
we wczesnych jego wierszach wida fascynacj cywilizacj, potem zwrci si ku katastrofizmowi (motywy nocy, ciemnoci, krwi. Obrazy frontu, walk, byskawice, ognie,
rozszalae konie. Klimat staego zagroenia)
Na wsi
pozornie sielankowy utwr opisujcy pikno wsi (popoudnia grzej ytem, soce
dzwoni w rzek z rozbyskanych blach)
pewien niepokj wprowadzony sowami czeg si ba
nowoczesne metafory i elipsy
al
wiersz katastroficzny
zapowied zagady, wojny
SKAMANDER
grupa poetw skupionych wok miesicznika Skamander, wydawanego w Warszawie
(nazwa od rzeki opywajcej Troj, a opisanej w Iliadzie)
najwybitniejsi twrcy ugrupowania: Julian Tuwim, Jarosaw Iwaszkiewicz, Kazimierz
Wierzyski, Antoni Sonimski, Jan Lecho (wielka pitka)
bya to wsplnota literacko-towarzyska opierajca si na swobodnym wspistnieniu indywidualnoci twrczych
postulaty programowe:
absolutna wolno w doborze tematu i rodkw wyrazu
deklarowanie zwizkw z teraniejszoci, kult codziennoci i konkretnoci
pochwaa wszelkich przejaww ycia w jego biologicznej peni i bujnoci (akcenty
witalizmu i aktywizmu)
bya to poezja popularna, chtnie czytana (komunikatywna, w umiarkowany sposb nowatorska)
Julian Tuwim
Dwie fazy jego twrczoci w okresie XX-lecia midzywojennego
a) okres modzieczy
akcenty buntu wobec poezji Modej Polski
ywioowo, afirmacja ycia, kult powszednioci
komunikatywny, prosty jzyk
b) okres dojrzay
trudna sytuacja Polski znajduje oddwik w poezji. Postawa ideowa Tuwima radykalizuje si (krytyka aparatu pastwowego. Krg tematyczny straszni mieszczanie). Take zainteresowania lingwistyczne, zabawa sowem (Ziele) oraz twrczo dla dzieci
Do krytykw
zachwyt yciem, witalizm (maj, wiosenna rado)
elementy nowoczesnej cywilizacji (tramwaj)
lekcewaenie krytykw literackich
A w maju
Zwykem jedzi, szanowni panowie,
Na przedniej platformie tramwaju

13/16

Pogrzeb prezydenta Narutowicza

wiersz polityczny
nawizanie do wydarzenia zabicia prezydenta Narutowicza przez skrajn prawic
oskarenie spoeczestwa o stworzenie atmosfery wrogoci wobec Narutowicza
podkrelenie wielkoci prezydenta
Mieszkacy
problem mieszczastwa. Ostrze satyry wymierzone w styl ycia, mentalno tej grupy
spoecznej
opisany jeden dzie z ycia mieszczan, peen dziaa pozbawionych sensu (troch pochodz, troch posiedz)
mieszczanie s bezmylni, nie potrafi wyda wasnej opinii, tylko powtarzaj przekonania innych. Licz si dla nich jedynie wartoci materialne. Wiod ycie szare
i beznadziejne
uycie wulgaryzmw dla wzbudzenia ekspresji (mordy, spodnie na tykach zacerowane)
Sokrates taczcy
witalizm, rado z ycia w jego najbardziej zwyczajnych przejawach
odrzucenie rozwaa filozoficznych o cnocie, prawdzie, piknie
mowa potoczna, kolokwializmy
Chrystus miasta
sytuacja liryczna: taniec na mocie noc przestpcw, ludzi odrzuconych przez
spoeczestwo
sakralizacja przestrzeni przez wprowadzenie postaci Chrystusa
brutalizacja jzyka i wiata przedstawionego
Maria Pawlikowska- Jasnorzewska
zwizana z krgiem Skamandra; tak jak skamandryci wprowadzaa do wierszy realia i
atmosfer codziennoci
poetka mioci, ktra przedstawiaa j w sposb naturalny i bezporedni
tematy wierszy to najczciej mio, szczcie, tsknota, cierpienie, staro, mier
gatunek najbardziej dla niej charakterystyczny to miniatura zakoczona niespodziewan
puent (tom Pocaunki)
Najpikniejsza zwrotka
nawizanie do sonetu Mickiewicza Cisza morska (zacytowana pierwsza zwrotka,
motywy pamitek, polipa, hydry)
uwaga skupiona na motywie narzeczonej
dynamizacja obrazu, niepokj, silne emocje
temat to rozczarowanie, niespenione marzenia, cierpienie opuszczonej narzeczonej
refleksja o kruchoci i ulotnoci szczcia
Wadysaw Broniewski
nie by zwizany z adnym ugrupowaniem poetyckim
w szczeglny sposb czy tradycj narodow z duchem ideologii marksistowskiej
tworzy bezporedni, mocn, emocjonaln liryk bdc dziedzictwem romantyzmu
i Modej Polski
jego zdaniem poeta ma do spenienia wielkie zadanie, a poezja winna ksztatowa spoeczn wyobrani
nie skania si do adnej z nowych poetyk epoki. Dba o precyzj wypowiedzenia. Metafora, porwnanie, kontrast to rodki, ktrymi posugiwa si najczciej. Wprowadza
take do poezji prozaizmy

14/16

w jego wierszach bardzo czsto bunt, ostre sowa towarzysz fragmentom, ktre s najczystsz liryk wrae, impresj (dwoisto formalna poezji Broniewskiego)
Poezja
Wiersz programowy
zestawia si tu dwa rodzaje poezji
a) w pierwszym, bardzo lirycznym fragmencie mwi si o tradycyjnie rozumianej poetycznoci. Obecne rekwizyty znamienne dla poezji wzrusze - biaa noc, jamin.
Stwierdza si jednak, e tak pojmowana tradycja to za mao. Odzwierciedlanie nastrojw i wzrusze nie wystarczy, poezja winna ksztatowa ducha narodowego
b) poezja nazwana sztandarem, pochodni, walk z wami. Broniewski stawia przed ni
nastpujce zadania:
ma by spoecznym czynem twrcy
winna przyczynia si do postpu
ma by przepojona zapaem, wiar, mioci
musi by komunikatywna
musi mwi prawd i buntowa si wobec zej rzeczywistoci

Zagbie Dbrowskie
tematyka polityczna i spoeczna (noc godu, kryzysu, faszyzmu)
podstaw wypowiedzi jest kontrast (dwa zagbia - godu i cikiej pracy oraz krociowych zyskw)
porwnanie twrcy do robotnika. Stworzenie dwch nakadajcych si obrazw: wydobywania wgla i dobywanie sowa zakoczenie: tak jak lont rozsadza zoa wgla, tak
sowo ma wysadza nagromadzony gniew, rodzc bunt
Konstanty Ildefons Gaczyski
poczy w swej poezji liryzm z szyderstwem, grotesk, kpin
pisa jzykiem prostym a zarazem niezwykle melodyjnym
wykracza poza tradycyjne gatunki literackie
pisa o codziennoci, lecz do swej wizji rzeczywistoci wprowadza motywy bajkowe,
senne
jego utwory podszyte s ciemn, tragiczn wrcz nut
wprowadza do swych wierszy wiat kultury plebejskiej. Umia oywi elementy szarej
codziennoci, wydoby liryzm ze zjawisk powszednich
w jego wierszach bardzo czsto powtarzaj si pewne motywy - s one bardzo proste
(serce, anio, noc, gwiazda, szarlatan, madonna, wiatr), ale poprzez kontekst oscyluj
rnymi znaczeniami
Gaczyski nieraz w tym samym wierszu miesza kalosz i serce, dowcip i wzruszenie,
grotesk i liryzm (Jan Boski, historyk i krytyk literacki)
Kryzys w brany szarlatanw
cz pierwsza utworu - ekspozycja: zachodzi soce, pustoszeje targ
cz druga - monolog szarlatana (jest on biednym, chorym czowiekiem, nikt nie
chce kupowa jego towarw m.in. cudownych maci)
cz trzecia - zakoczenie - w tonacji powanej
Wic ty Najjaniejsza Panno
dopom szarlatanom
by nie pomarzli zim jak wrble
Zima z wypisw szkolnych
drwina z rzeczywistoci midzywojennej, zaatakowany system propagandy, owiaty
groteskowa hiperbolizacja

15/16

Stanisaw Ignacy Witkiewicz (Witkacy)

teatr groteski
katastrofizm
Filozofia spoeczna Witkacego
dostrzega w wiecie sprzeczno midzy jednostk i zbiorowoci, co prowadzi do
zaniku indywidualizmu
stwierdzi, e w czasach mu wspczesnych prawdziwej indywidualnoci ju nie ma,
a wraz z ni gwatownie gin wszelkie tradycje, wartoci
Filozofia kultury, estetyka Witkacego
sztuka winna by zwolniona od wszelkich sub spoecznych, jest sama sobie celem,
nie podlega zwykym zasadom prawdopodobiestwa
w obcowaniu ze sztuk nie jest wane, co zostao przedstawione, ale jak to uczyniono
teatr jest sztuk zoon z wielu elementw - sw, aktorw, przestrzeni scenicznej,
muzyki. W spektaklu wszystko to musi si czy, by stworzy wraenie jednoci =
pikna formalnego = czystej formy
Szewcy
Tre:

Robert Scurvy i dziarscy chopcy (faszyci) organizuj zamach stanu. Zamykaj

szewcw w wizieniu (kar jest bezczynno)
szewcy obalaj mury wizienia
szewcy u steru rzdw - naladuj dawn szlacht i arystokracj, nadaj sobie tytuy. Gosz frazesy
nadejcie Hiperrobociarza i prawdziwej wadzy
wizja spoeczestwa
schyzoidzi - ci, ktrzy chc dozna uczu metafizycznych. Podejmuj rozpaczliw,
cho daremn pogo za momentami szczcia. Ale nie potrafi ju uwierzy ani
w mio, ani w religi (ksina Irina). Kryzys kultury
pyknicy - akceptuj ycie, potrafi si przystosowa, podaj dbr materialnych
(Gnbon Puczymorda)
wizja rewolucji
dzieje trzech rewolucji
faszystowskiej
ludowo-komunistycznej - nowa wadza staje si podobna do dawnych arystokratw
odbierajcej ludziom wszelk indywidualno - ci, ktrzy przeprowadzili rewolucj, nie bd z niej korzysta. Nastpuje cakowita mechanizacja spoeczestwa
(hiperrobotnik)

16/16