Strategija Odrzivog Razvoja Trnovo-Nacrt

OPINA TRNOVO
STRATEGIJA ODRIVOG RAZVOJA

OPINE TRNOVO
ZA PERIOD 2012. 2016. GODINE
Trnovo, januar 2012. godine

Sadraj
PREAMBULA ....
PORUKA NAELNIKA OPINE
METODOLOGIJA I LISTA UESNIKA
LISTA SKRAENICA
1. OPTI PODACI O OPINI

1.1. Administrativni i geografski poloaj
1.1.1. Administrativni poloaj
1.1.2. Geografski poloaj
1.2. Kratak historijat opine
1.3. Opti podaci o stanovnitvu
1.3.1. Broj stanovnika i gustina naseljenosti
1.3.2. Starosna i polna struktura
1.3.3. Obrazovna struktura
1.3.4. Etnika struktura
1.4. Lokalna samouprava
2. INDIKATORI ZA MONITORING
2.1. Indikatori ivotne sredine i infrastrukture
2.2. Indikatori ekonomskog i ruralnog razvoja
2.3. Indikatori drutvenog razvoja (stanovnitvo, obrazovanje i kvalitet ivota)
3. ANALIZA STANJA
3.1. ivotna sredina i infrastruktura
3.1.1. Trenutno stanje
3.1.1.1. Klima i reljef
3.1.1.2. Zemljite i zatiena podruja
3.1.1.3. Rudna bogatstva
3.1.1.4. Vodni resursi
3.1.1.5. Zrak
3.1.1.6. Biljni svijet
3.1.1.7. ivotinjski svijet
3.1.1.8. Infrastruktura
3.1.1.8.1. Cestovni saobraaj
3.1.1.8.2. Telekomunikacije
3.1.1.8.3. Elektrifikacija
3.1.1.8.4. Toplifikacija
3.1.1.8.5. Vodosnabdijevanje
3.1.1.8.6. Kanalizacija i otpadne vode
3.1.1.8.7. Odlaganje krutog otpada
3.1.1.8.8. Stanovanje
3.1.2. Sektorska PESTEL i SWOT analiza
3.2. Ekonomski i ruralni razvoj

3.2.1.1. Opti podaci
3.2.1.2. Poljoprivreda
3.2.1.2.1. Ratarstvo
3.2.1.2.2. Povrtlarstvo
Strategija odrivog razvoja Opine Trnovo 2012.-2016. 2 / 207

3.2.1.2.3. Voarstvo
3.2.1.2.4. Stoarstvo
3.2.1.3. umarstvo
3.2.1.4. Energetika
3.2.1.5. Preraivaka industrija
3.2.1.6. Graevinarstvo
3.2.1.7. Usluge i trgovina
3.2.1.8. Turizam
3.2.1.9. Razvoj MSP, obrta i poduzetnitva
3.3. Drutveni razvoj (stanovnitvo, obrazovanje i kvalitet ivota)

3.3.1.1. Stanovnitvo
3.3.1.2. Obrazovanje
3.3.1.3. Zdravstvo
3.3.1.4. Socijalna zatita
3.3.1.5. Kultura
3.3.1.6. Sport i rekreacija
3.3.1.7. Mediji i informisanje
3.3.1.8. Mladi
3.3.1.9. Nevladin sektor
3.4. Integralne analize faktora i usmjerenja razvoja

3.4.1. PESTEL analiza
3.4.2. SWOT analiza
3.4.3. Analiza stratekih usmjerenja
4. DEFINISANJE STRATEGIJE
4.1. Izjava o viziji odrivog razvoja
4.2. Definisanje prioriteta, stratekih ciljeva i programa
5. AKCIONI PLAN
6. IMPLEMENTACIJA, MONITORING I EVALUACIJA
ANEKSI
A1. Indikatori - ivotna sredina i infrastruktura
- Ekonomski i ruralni razvoj
- Drutveni razvoj (stanovnitvo, obrazovanje i kvalitet ivota)
A2. Lista potencijalnih projekata za period implementacije Strategije 2012.-2016.
A3. Pregled vaeih stratekih dokumenata
A4. Pregled aktuelnih projekata, planiranih budetom opine, zapoetih u 2011. godini
A5. Izvod iz liste evidentiranih, prethodno zatienih i zatienih nepokretnih spomenika kulture i
prirodne batine Opine Trnovo
A6. Odluka o pristupanju izradi Strategije odrivog razvoja Opine Trnovo za period 2012.-2016. g.
A7. Odluka/Rjeenje o monitoringu i evaluaciji
A8. Odluka/Rjeenje o usvajanju Strategije odrivog razvoja

Preambula
Opina Trnovo preduzima znaajne korake u planiranju sopstvenog odrivog razvoja u skladu sa
postojeim zakonskim okvirima i savremenim evropskim i svjetskim tokovima. Danas je sutinski element
u bilo kojoj zemlji jaanje lokalnih kapaciteta i razvijanje svijesti u cilju lokalnog odrivog razvoja.
Obzirom da je Bosna i Hercegovina jasno opredijeljena i akter je procesa europskih integracija kao i
drugih meunardonih tokova, od znaaja za izradu ove lokalne strategije odrivog razvoja je i postojanje i
primjena niza meunarodnih stratekih dokumenata kao to su: Strategija odrivog razvoja EU,
Lisabonska strategija EU i Nova Lisabonska strategija EU, Milenijumski ciljevi (UN)....
Mnoge zemlje su svoje nacionalne strategije odrivog razvoja ve uskladile sa pomenutim nadnacionalnim
strategijama i ciljevima.
Bosna i Hercegovina jo uvijek nema usvojenu strategiju odrivog razvoja, kao ni usvojenu strategiju
razvoja uope. U maju 2010. g. Direkcija za ekonomsko planiranje BiH dovrila je izradu prijedloga
Strategije razvoja BiH, ali taj dokument do danas nije usvojen, pa se i ne primjenjuje.
Strategija odrivog razvoja nije usvojena, niti pripremljena na nivou FBiH kao ni Kantona Sarajevo, kome
opina Trnovo administrativno pripada.
Stoga je izrada Strategije odrivog razvoja opine Trnovo referisana, u pogledu podranosti njenih ciljeva,
programa i projekata sa viih nivoa vlasti, na aktuelne sektorske strategije i druge planske dokumente od
interesa za odrivi razvoj, prvenstveno one usvojene na nivou BiH, FBiH, Kantona Sarajevo i Sarajevske
ekonomske makro-regije, te one koji su u proceduri usvajanja.
U oblasti ivotne sredine i infrastrukture to su:
Strategija protivminskog djelovanja BiH (2009.-2019.)
Federalna strategija zatite okolia
Federalna strategija zatite zraka
Federalna strategija upravljanja otpadom
Federalna strategija upravljanja vodama - u nacrtu
Strateki plan i program razvoja energetskog sektora Federacije BiH
Srednjoroni program Elektrodistribucije Sarajevo (2012.-2015.)
U oblasti ekonomskog i ruralnog razvoja to su:

Strategije razvoja BiH (2010-2014.) - u nacrtu
Strategije razvoja Federacije BiH (2010-2020.)
Projekt i Akcioni plan: Razvoj industrijske politike u Federaciji BiH (2011.-2015.)
Projekt: Razvoj malog i srednjeg poduzetnitva u Federaciji BiH
Strategije razvoja turizma Federacije BiH (2008.-2018.)
Srednjorone strategije razvoja poljoprivrednog sektora u Federaciji BiH (2006.-2010.), koja je jo
uvijek u primjeni
Program suzbijanja i kontrole bruceloze kod ovaca i koza u Federaciji BiH (januar 2010. -
decembar 2016.)
Strategija i Okvir za implementaciju razvoja Sarajevske ekonomske makroregije
Smjernice i ciljevi fiskalne politike Kantona Sarajevo (2011.-2013.)
U oblasti drutvenog razvoja to su:

Strategija zapoljavanja u BiH (2010.- 2014.)
Strategije socijalne ukljuenosti BiH (2010.-2014.)
Dravna strategija BiH za borbu protiv nasilja nad djecom (2007.-2010.), koja je jo uvijek u
primjeni
Akcioni plan za djecu BiH (2011.-2014.)

Revidirana strategija BiH za provedbu Aneksa VII Dejtonskog mirovnog sporazuma
Strategija razvoja nauke u BiH (2010.-2015.)
Mapa puta i Plan aktivnosti za ukljuivanje BiH u EU programe za cjeloivotno uenje i mladi u
akciji (do kraja 2013. godine)
Revidirani akcioni plan BiH o obrazovnim potrebama Roma
Strategija razvoja sporta u BiH (2010.-2014.)
Strategija kulturne politike u BiH
Strateki plan za reformu zdravstvenog sistema u Federaciji BiH (2008.-2018.)
Strategija za razvoj primarne zdravstvene zatite u Federaciji BiH
Strategija za unapreenje seksualnog i reproduktivnog zdravlja i prava u Federaciji BiH (2010.-
2019.)
Strategija zdravlje i mladi u Federaciji BiH
Strategija i Plan akcije za izjednaavanje mogunosti za osobe sa invaliditetom u Federaciji BiH
(2011-2015.)
Strategija informatizacije osnovnog i srednjeg obrazovanja u Kantonu Sarajevo (2012.-2015.) -
nacrt
Strategija odrivog razvoja opine Trnovo dokument je od izuzetnog znaaja, koji definie odrivi razvoj
kao ciljno orijentisan, dugoroan, neprekidan, sveobuhvatan i sinergetski proces koji utie na sve aspekte
ivota (ekonomski, socijalni, ekoloki i institucionalni) na lokalnom nivou. U Strategiji se potencira izrada
modela koji na kvalitetan nain zadovoljava drutveno-ekonomske potrebe i interese graana, a
istovremeno uklanja ili znatno smanjuje uticaje koji prijete ili tete zdravoj ivotnoj sredini i prirodnim
resursima.
Opina Trnovo ima ve usvojene sektorske strateke i planske dokumente u primjeni:
Strategija razvoja opine Trnovo 2007.-2011.
Lokalni ekoloki akcioni plan (LEAP)
Biznis plan za podruje Igmana i Bjelanice
Master plan razvoja ruralnog eko turizma na podruju Bjelanice
Svi prethodno navedeni opinski razvojni dokumenti i njihovi ciljevi, kao i budetska planska dokumenta
Opine Trnovo, Kantona Sarajevo i Fedracije BiH uzeti su u obzir pri izradi Strategije odrivog razvoja
opine Trnovo za petogodinji period 2012. - 2016. godina (u nastavku: Strategija).
Izradi ove Strategije pristupilo se sistematski i u partnerstvu sa Regionalnim centrom za ivotnu sredinu i
drugim lokalnim akterima. Tokom 2009. godine potpisan je Ugovor o razumijevanju izmeu opine Trnovo
i REC-a ime se i zvanino krenulo u realizaciju ovog dijela projekta u kojem je predviena izrada
Strategije odrivog razvoja.
Da bi se stekli i drugi neophodni preduslovi za izradu Strategije, Opinsko vijee Opine Trnovo je
15.07.2011. godine, na osnovu lanova 14. i 24. Statuta Opine Trnovo (Slubene novine Kantona
Sarajevo, br. 12/08) donijelo Odluku o pristupanju izradi Strategije odrivog razvoja Opine Trnovo za
period 2012.-2016. godina (u prilogu Odluka broj: 01-02-2034/11).
Nakon toga Opinsko vijee Opine Trnovo imenovalo je Komisiju za izradu Strategije odrivog razvoja
Opine Trnovo za period 20122016. godina, koju ine predstavnici lokalne uprave, poslovne zajednice,
javnih institucija i preduzea, nevladinih organizacija i medija.
Na sjednici od _____.2012. godine Opinsko vijee Opine Trnovo usvojilo je Strategiju, ime je ona
postala i njegov zvanini dokument koji e u narednom petogodinjem periodu biti koriten kao osnova za
upravljanje resursima radi dostizanja postavljenih ciljeva odrivog razvoja.
Projektni tim

Poruka Opinskog naelnika
Potovani graani,
U dosadanjim aktivnostima Opina Trnovo je donijela dvije Strategije razvoja u periodima 2003.2006. i
2007.2011. U proteklih nekoliko godina, pratei smjernice iz Strategije, realizovan je odreeni broj
projekata od znaaja za razvoj opine.
Opina Trnovo je tokom 2011. godine u saradnji sa Regionalnim centrom za okoli (REC) pristupila izradi
Strategije odrivog razvoja Opine Trnovo za period 2012. 2016. godine iz potrebe da sistematskim
pristupom definie strateke ciljeve, aktivnosti i projekte usmjerene ka otvaranju novih razvojnih
perspektiva.
Primarni zadatak Opine Trnovo je stvaranje kvalitetnih uslova za ivot graana i ouvanje ivotne
sredine. Strategijom odrivog razvoja opina za naredni petogodinji period trasira razvojni put koji sadri
osnovne postavke odrivosti zatitu ivotne sredine, odgovornu ekonomsku i socijalnu politiku,
poveano uee ire javnosti u odluivanju i dalje osposobljavanje lokalne vlasti da radi u slubi svojih
graana.
U cjelokupan proces izrade strategije bile su ukljuene sve zainteresovane strane to je od velikog
znaaja jer je i njena implementacija zasnovana na aktivnoj saradnji i partnerstvu opine sa ostalim
akterima iz reda graana, nevladinog sektora, institucija, javnog i privatnog poslovnog sektora.
Zahvaljujemo se svima koji su dali svoj doprinos pri izradi ovog dokumenta, a posebnu zahvalnost
dugujemo Regionalnom centru za okoli (REC), te konsultanstkoj kui Maxima Consulting, koji su struno
nadzirali i koordinirali izradu ovog stratekog dokumenta.
Trnovo, ____ 2012. godine
Ibro Berilo
Naelnik opine Trnovo
....................................

METODOLOGIJA I LISTA UESNIKA
Ova Strategija je rezultat timskog rada lanova iz opine Trnovo, Regionalnog centra za ivotnu sredinu,
kog finansira Ministarstvo spoljnih poslova Finske i konsultantske firme MAXIMA CONSULTING iz
Beograda.
Izrada Strategije odrivog razvoja u opini Trnovo za period 2012. do 2016. godine se realizuje u okviru
projekta Obrazovanje za odrivi razvoj na Zapadnom Balkanu, koji implementira Regionalni centar za
ivotnu sredinu (REC), finansiranog od strane Ministarstva spoljnih poslova Finske. Regionalni centar za
ivotnu sredinu (REC) je u okviru ovog projekta pokrenuo komponentu usmjerenu na podizanje kapaciteta
opinskih uprava, kao i pruanje podrke u pogledu izrade strategija za lokalni odrivi razvoj, ali i drugih
stratekih dokumenata ili njihovih akcionih planova. U projekat je ukljueno 25 opina iz sliva rijeke Drine
(iz Srbije, Bosne i Hercegovine i Crne Gore), putem kojeg je REC elio da prui praktinu strukturiranu
podrku partnerskim opinama, kroz seriju treninga, tehnike podrke i aktivnosti planiranja.
Pored ovoga posebna komponenta projekta je bila usmjerena na osnovne kole u ovim opinama, s ciljem
pozicioniranja istih na osnovu lokalnih uslova i potreba, kako bi se maksimizirali lokalni potencijali radi
dostizanja odrivog razvoja.
U itavom procesu planiranja primjenjivan je participativni pristup, u kojem su lokalni akteri, a prije svega
predstavnici Opine Trnovo i drugih relevantnih institucija, uzeli aktivno uee, dajui dragocijene
smjernice za ovaj strateki dokument:
A. Opina Trnovo
1. Ibro Berilo, Opinski naelnik,
2. Selim Hamzi, Predsjedavajui Opinskog vijea Trnovo,
3. Haris Pindo, sekretar Opinkog organa uprave, Opinski koordinator za izradu SLOR
4. Osman Smjeanin, Pomonik opinskog naelnika, lan
5. Esad Veli, Pomonik opinskog naelnika, sekretar
6. Sretko Hadiabdi, Pomonik opinskog naelnika, lan
7. Elvedin Tatarevi, Direktor OJ JU Dom zdravlja, lan
8. Adnan Hodi, Direktor JKP Trnovo, lan
9. Adis Hodi, Direktor JU O Zaim Kolar, lan
10. Zijo Kolar, Direktor RJ Rad Sarajevo, lan
11. Devad Terovi, predstavnik Kantonalne uprave za umarstvo, lan
12. Hakija Porobi, Direktor Zadruge opte namjene Kooperant, lan
13. Nijaz Mrakovi, JU Veterinarska stanica odjeljenje Trnovo, lan
14. Meho Krupalija, Sekretar opinskog vijea, lan
B. Regionalni centar za ivotnu sredinu (REC)

1. Dr Radoje Lauevi, direktor projekta
2. Sran Sui, menader projekta
3. Saa Soluji, lanica projektnog tima
4. Zorica Kora, lanica projektnog tima
5. Ivana Tomaevi, lanica projektnog tima
6. ndrea Bevanda-Hrvo, lanica projektnog tima
7. ira Vasiljevi, lanica projektnog tima

C. MAKSIMA KONSALTING (MAXIMA CONSULTING), Beograd
1. Jasmina Kruni
2. Dr Ana Jolovi
3. Dr Robert Molnar
4. Senada Keserovi mr. sci.
D. Partneri
I grupa: ivotna sredina i infrastruktura
1. Osman Smjeanin, Pomonik opinskog naelnika, voa grupe,
2. Haris Pindo, sekretar Opinkog organa uprave Opine Trnovo
3. Devad Terovi, predstavnik kantonalne uprave za umarstvo,
4. Adis Hodi, direktor JKP Trnovo,
5. Lejla Selimovi, Urbanistiko graevinski i komunalni inspektor,
II grupa: Ekonomski i ruralni razvoj

1. Meho Krupalija, Sekretar opinskog vijea, voa grupe,
2. Ibro Berilo, naelnik Opine Trnovo,
3. Selim Hamzi, Presjedavajui Opinskog vijea Trnovo
4. Sretko Hadiabdi, Pomonik opinskog naelnika
5. Demal Mehmedagi , vijenik u Opinkom vijeu (SBiH),
6. Nijaz Mrakovi, JU Veterinarska stanica Sarajevo
7. Hakija Krupalija, predstavnik MZ
III grupa: Drutveni razvoj (stanovnitvo, obrazovanje i kvalitet ivota)

1. Esad Veli, Pomonik opinskog naelnika, voa grupe,
2. Adis ehovi, Opina Trnovo,
3. Adis Hodi , Direktor O Zaim Kolar,
4. Sedija Bjelica, predstavnik JKP Dom zdravlja Sarajevo,
5. Ifeta Krupalija, predstavnik Crvenog kria,
6. Suad Spahi, predstavnik Slube za zapoljavanje Kantona Sarajevo,
7. Meho Terzo,
8. Senad opra,
9. Ismir Mizdrak, vijenik u Opinkom vijeu (SDA),
Fotografije br 1 i 2: Radna grupa tokom radionica za izradu Strategije
Izvor: Opina Trnovo

LISTA SKRAENICA
BDP bruto drutveni proizvod
BH MAC BiH Centar za uklanjanje mina
BiH Bosna i Hercegovina
bpk bioloka potronja kisika
EDS Elektro distributivna stanica
EPA Agencija za promociju izvoza iz BiH
EU Evropska unija
FBiH Federacija Bosne i Hercegovine
FIPA Agencija za promociju direktnih stranih ulaganja u BiH
ha hektar
IT informacione tehnologije
JKP javno komunalno poduzee
JNA Jugoslovenska narodna armija
JP javno poduzee
JU javna ustanova
KS Kanton Sarajevo
KUD kulturno-umjetniko drutvo
KV kvalifikovan
LEAP lokalni ekoloki akcioni plan
LER lokalni ekonomski razvoj
MHE mini hidroelektrana
MSP mala i srednja poduzea
MZ Mjesna zajednica
NKV nekvalifikovan
NSS nia struna sprema
NUS neeksplodirana ubojita sredstva
O Osnovna kola
OV Opinsko vijee
PESTEL analiza politikih, ekonomskih, socijalnih, tehniko-tehnolokih, ekolokih i pravnih
faktora razvoja
PKV polukvalifikovan
REC Regionalni centar za ivotnu sredinu
RS Republika Srpska
RVI ratni vojni invalidi
SLOR Strategija lokalnog odrivog razvoja
SSS srednja struna sprema
SWOT analiza unutarnjih snaga i slabosti i vanjskih mogunosti i prijetnji
TC telefonska centrala
UG udruenje graana
UN Ujedinjene nacije
VKV visokokvalifikovan
VSS visoka struna sprema
VS via kolska sprema

1. O P T I P O D A C I O O P I N I
1.1. Administrativni i geografski poloaj
1.1.1. Administrativni poloaj

Opina Trnovo se nalazi oko 30 km jugo-istono od Sarajeva. Prije rata, opina je zauzimala povrinu od
451 km2, dok je Dejtonskim sporazumom podijeljena a dio koji je pripao FBiH ima povrinu od 338,4 km2.
Sadanja Opina Trnovo administrativno pripada Kantonu Sarajevo i ini 26,5% ukupne povrine Kantona
dok sa 0,2% uestvuje u ukupnom broju stanovnika Kantona Sarajevo i najvea je opina Kantona.
Kanton Sarajevo sastoji se od 9 opina, 4 opine koje pripadaju gradu Sarajevu (Stari Grad, Centar, Novo
Sarajevo, Novi grad) i 5 okolnih opina (Ilida, Hadii, Trnovo, Vogoa i Ilija).
Tabela br. 1 : Ukupna povrina opine Trnovo naspram viih administrativnih jedinica
Administrativna jedinica Povrina u Uee teritorije Opine u ukupnoj povrini
km 2 administrativne jedinice (%)
Bosna i Hercegovina 51.209,2 0,7
Federacija BiH 26.110,0 1,3
Kanton Sarajevo 1.276,9 26,5
Opina Trnovo 338,4 100,0
Izvor: Kanton Sarajevo u brojkama, Federalni zavod za statistiku, Sarajevo, 2011
Opina Trnovo granii sa Opinama Ilida, Hadii, Konjic i Foa-Ustikolina u Federaciji BiH i sa
Optinama Trnovo, Kalinovik i Pale u Republici Srpskoj, to se uoava i na narednoj karti na kojoj su
granice opine iscrtane punom crnom linijom..
Prikaz br 1 : Karta Opine Trnovo
Izvor: Zavod za planiranje Kantona Sarajevo, avgust 2006.

U sklopu opine organizirane su 4 mjesne zajednice u kojima je ukupno 59 naseljenih mjesta1.
Prikaz br. 2: Prikaz mjesnih zajednica Opine Trnovo
OPINA
TRNOVO
MZ MZ MZ MZ
abii Trnovo Dejii Delija
Izvor: Opina Trnovo
Najmanji broj naseljenih mjesta je u MZ abii a najvie naseljenih mjesta je u MZ Delija.
Tabela br. 2: Naseljena mjesta po mjesnim zajednicama opine Trnovo

MZ Dejii MZ abii MZ Trnovo MZ Delija
Dejii abii Ilovice Delija
Dujmovii Rakitnica Maari Divii
Gaj Brda Vrbovnik Durakovii
Mijanovii Lukavac Lisovii Govedovii
Ostojii Kramari Brutusi Hamzii
Umani Umoljani Trebeaj Jelaii
Obla brda Bobovica Graanica Karovii
Preani Pervizi Pendiii Krsmanii
abanci Miliii Godinja Pomenovii
Ledii Ozimine Trnovo Rijeka
Presjenica Sinanovii Deseci Sjeverovii
ilii Baci Slavljevii
Zarije Bistroaj iii
Kisjelice Zabojska
Barice Zagor
eruii Balbaii
Boljanovii
eina strana
unii
Izvor: Sluba za upravu za oblast prostornog ureenja, urbanizma, stambeno komunalnih poslova,
obnove, razvoja i zatite ovjekove okoline
1 Prema statistikim podacima na podruju Opine u 2010. godini je bilo 56 naseljenih mjesta, a u cijeloj Federaciji BiH 3.330
naseljenih mjesta. Izvor: Federalni zavod za programiranje razvoja, Socioekonomski pokazatelji po opinama u Federaciji BiH
u 2010. godini, april 2011

Regionalna pripadnost i stepen razvijenosti
Opina Trnovo administrativno pripada Kantonu Sarajevo i Federaciji BiH, a regionalno pripada i
ekonomski je povezana sa makroregijom Sarajevo.
Unutar BiH je utvreno pet regija, koje su u procesu definiranja i formiranja institucionalnih okvira. Jedna
od njih je i Makroregija Sarajevo (SMR).
Prikaz br. 3: Opina Trnovo sa glavnim naseljima i putnim komunikacijama, i njena teritorija oznaena na
Mapi Sarajevskog makroekonomskog regiona (SMER)
Izvor: SERDA, Razvojna agencija SMER-a
Sarajevska makroregija prostire se na podruju oba bosanskohercegovaka entiteta i obuhvata teritorij 32

opine/optine od kojih je 13 optina u Republici Srpskoj (RS) i 19 opina u FBiH i to etiri opine u
Zeniko-dobojskom kantonu (Breza, Olovo, Vare, Visoko), tri opine u Srednjobosanskom kantonu, i 9
opina u Kantonu Sarajevo.
Ukupna povrina SMR je 8.699,9 km, to predstavlja 17% ukupne povrine BiH.
U narednoj tabeli je dat prikaz procijenjenog nivoa razvijenosti opine, sa socioekonomskim pokazateljima
za opinu, kanton i FBiH, na osnovu kojih su opina i kanton rangirani u odnosu na FBiH.

Tabela br 3 : Nivo razvijenosti u 2010. godini 2
Opine Ste Ste Broj GDP Index Federacija BiH = 100 Inde R
pen pen uenika po odsut Stepe Ste Broj GDP Ods ks an
zap nez osnovnih i glavi nog n pen uenika po utn razv g
osle apo srednjih stanovn stano zapos nez na glavi o ijen
nost slen kola na ika u vnitv lenost apo 1.000 stano stan osti7
iu osti 1.000 KM5 a6 i slen stanovn vnika ovni
%3 u stanovnika osti ika tvo
%4 u%
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
Trnovo 12, 60, 67, 57,
36 2.929 -21,7 67,0 26,2 44,5 52,5 64
6 3 3 5
KS 29, 35, 122 124 137,
129 12.757 -11,5 154,4 93,7 193,8 1
0 3 ,3 ,4 7
FBiH 18, 45,
138 6.582 -15,3 100,0
100
100,0 100,0
100 100,
8 4 ,0 ,0 0
Izvor: Federalni zavod za programiranje razvoja, Socioekonomski pokazatelji po opinama u Federaciji
BiH u 2010. godini, april 2011
Po ovoj metodologiji i kriterijima rangiranja stepena razvijenosti, nedovoljno su razvijene one opine koje
imaju indekse razvijenosti izmeu 50% i 75% prosjeka FBiH. Iz navedenog proizilazi da u nedovoljno
razvijene opine pripada i Trnovo, koja ima indeks razvijenosti 52,5, koje se nalazi na 64. poziciji od ukupno
79 opina u FBiH.
Ovo je zabrinjavajui podatak, obzirom da se opina nalazi u KS, koji je ovom istom metodologijom
rangiran na 1. poziciju od ukupno 10. kantona, a obzirom na indeks njegove razvijenosti (137,7) koji je
takoer znatno iznad prosjeka razvijenosti FBiH, to ukazuje na injenicu da opina Trnovo u pogledu
razvijenosti znatno zaostaje za drugim opinama KS.
2 Ovdje se radi o procijenjenim podacima, a za stvarnu ocjenu korektnog stepena razvoja socioekonomskog razvoja opine
potrebno je izvriti evaluaciju statistikih podataka i procjena, to podrazumijeva provjeru svih podataka u opini, kako bi se
izvrile eventualne korekcije. Ovu evaluaciju trebalo bi da rade strune ekipe u opini ime bi se dobila visoka tanost i
pouzdanost indikatora socioekonomskog razvoja opina.
3 Stepen zaposlenosti utvren je na osnovu podataka o zaposlenim po opinama u odnosu na procjenu prisutnog broja
stanovnika.
4 Stepen nezaposlenosti utvren je na osnovu podataka o nezaposlenim po opinama u odnosu na radno aktivno stanovnitvo.
5 Ovo je priblina procjena GDP opina, jer nisu uzete sve komponente koje utiu na izraun stvarnog GDP.
6 Utvren je na osnovu prisutnog stanovnitva po opinama u odnosu na stanovnitvo po popisu iz 1991. godine u opinama
koje su pripale Federaciji BiH po Daytonskom sporazumu.

7 U kolonama 7. 8. 9, 10 i 11 je pet pojedinanih indeksa opine u odnosu na prosjek FBiH, a njihovim zbrajanjem dobijen je
zbirni indeks razvijenosti opine naveden u koloni 12.

1.1.2. Geografski poloaj
Opina Trnovo je locirana na planinskim obroncima Bjelanice, Igmana, Visoice, Treskavice i Jahorine.
Gradi Trnovo kao najvei urbani, kulturni, ekonomski, privredni i prometni centar igra vanu ulogu u
komunikaciji od sredinjeg dijela BiH ka jugo-istonom. Teritorij Opine se nalazi na nadmorskim visinama
izmeu 650 i 2.080 metara nad morem, a prosjena visina je 900 metara.
Prikaz br 4 : Prostorni plan Kantona Sarajevo
Izvor: Zavod za planiranje Kantona Sarajevo, avgust 2006.

1.2. Kratak historijat opine
Tragovi ivota na podruju Trnovske kotline datiraju jo iz predhistorijskog doba, mada danas postoji jako
malo dokumenata koji mogu sigurno potvrditi ove injenice. Danas umjesto dokumenata do kojih je
svakako teko doi, govore spomenici koji imaju status pravno zatienih spomenika sa kojima se Trnovo
moe ponositi kao jedna od rijetkih opina. Podruje opine karakterie veliki broj arheolokih mjesta,
dobro ouvanih nekropola steaka koja se prostiru uz srednjovjekovna naselja i kamenolome, a redovno
su postavljana pokraj ondanjih, a i dananjih, puteva, na humkama i zarovima. Mnoga su znamenita
mjesta i spomen obiljeja Stare i novije historije, posebno prahistorijski arheoloki lokaliteti kakav je i Grad
iii - prahistorijska gradina, Ruda glavica (Toii Trnovo) paleolitska stanica u peini, Gradina Preani,
zatim Gradac Bogatii, Gradac Trnovo utvrda iz Srednjeg vijeka, potom srednjevijekovne nekropole
abii i Rakitnica (58 srednjevijekovnih nadgrobnih spomenika steaka) koje takoe imaju status pravno
zatienih spomenika, ali su naalost danas vidno oteenih i uniteni. Steci su svojevrsna arheoloka
enigma u Bosni i Hercegovini, likovni prikazi na njima su uglavnom ematizovani i tek e detaljna
istraivanja dati precizne odgovore na pitanja o njhovoj starosti, razlozima nastanka, svrsi postojanja i
njhovim tvorcima.
U arheolokoj literaturi ovaj kraj nije esto spominjan. Popis iz 1468. godine kao i svi naredni popisi do
kraja 15. stoljea na sarajevskom podruju biljee pet trgova, u kojem je Trnovo upisano kao selo sa 200
kua, dok je Blauj sa svega 69 kua imao status trga. Dakle, brojnost stanovnitva nije bio kriterij za
odreivanje statusa naselja.
Trnovo kao grad koji danas poznajemo, ali i opina, se poinje takoe razvijati dolaskom Osmanlija na ove
prostore to potvruju i islamski vjerski objekti posebno gradska damija koja napravljena 1565. godine ili
stara damija u Umoljanima iz 1716. godine odnosno damija u Lukavcu iz 1766. godine itd.
Razvitak grada se nastavlja i dolaskom Austrougarske monarhije kada se grad bitno proirio. U njemu je
sjedite kotorske ispostave, srpsko-pravoslavne parohije sa starom crkvom svetog velikomuenika
Georgija izgraene 1886. godine, orunike postaje, Narodne osnovne kole koja je osnovana 1889.
godine, zatim brzojav, nadcestar i vojarna-kasarna. Za vrijeme prve Jugoslavije ni grad a niti opina se
nisu mnogo razvijali. Tokom Drugog svjetskog rata Trnovo biva pod okupacijom.
Fotografija br 3: Trnovo 1956.g.
Izvor: Opina Trnovo
Poslije, u socijalistikoj Jugoslaviji grad se bitno iri, kada se grade stambeni, kulturni i poslovni objekti,
uporedo sa naglom industrijalizacijom itavog regiona.
Rat u Bosni i Hercegovini nije zaobiao ni Trnovo. Tokom cijelog rata oteen je ili uniten najvei dio
industrijskih pogona, kao i stambenih objekata.
Poslijeratni period je donio postepeno, iako sporo, obnavljanje privrede uz pokretanje novih privatnih
biznisa.

Broj stanovnika u Trnovu se vidljivo poveavao: 1895. godine Trnovo je imalo 5.422 stanovnika, 1910.
godine 6.091, sve do 1981. godine kada je po popisu bilo 9.550 stanovnika, a po posljednjem slubenom
popisu iz 1991. godine 6.996 stanovnika (Bonjaci 4.886, Srbi 2.093 i Hrvati 17) iz ega je takoer
vidljiv nastanak trenda opadanja iz razloga nagle industrijalizacije Sarajevskog regiona pa se stanovnitvo
preseljavalo radi stalnog zaposlenja.
Poslije potpisivanja Daytonskog mirovnog sporazuma, opina Trnovo je podijeljena na dva dijela: Opina
Trnovo FBiH i Optina Trnovo RS.
Obje spomenute opine su do 1992. godine bile dio jedinstvene bosanskohercegovake opine.
1.3. Opti podaci o stanovnitvu
1.3.1. Broj stanovnika i gustina naseljenosti

Prema statistici iz 2011. godine, opina Trnovo, sa 2.495 stanovnika, je najrjee naseljena od svih devet
opina u Sarajevskom kantonu. Prema podacima Slube za zapoljavanje Kantona Sarajevo iz juna 2011.
godine ukupno prijavljenih na podruju Opine Trnovo je 2.495 stanovnika.
Gustina naseljenosti na podruju opine Trnovo je 7,4 stanovnika/ km2, to je ak 12 puta manja gustina
naseljenosti od prosjene u opinama Federacije BiH, to je prikazano u narednoj tabeli.
Tabela br 4 : Gustina naseljenosti u 2010. godini

Opina Broj naseljenih Povrina opina Stanovnitvo Gustina
mjesta u km 2 naseljenosti
Trnovo 56 338,4 2.495 7,4
FBiH 3.330 26.109,7 2,337.660 89,5
Trnovo je po zvaninim statistikim podacima meu najmanje naseljenim opinama u FBiH, zauzimajui
po gustini naseljenosti ak 75. mjesto od ukupno 79 opina u FBiH koje su obuhvaene ovom analizom.
Od njega manju gustinu naseljenosti imaju samo opine Kupres, Glamo, Ravno i Bosansko Grahovo
(koje je npr sa 2,7 stanovnika/ km2 ak 2.745,7 puta manje naseljeno od opine Novo Sarajevo koja kao
najnaseljenija ima 7.413,5 stanovnika/ km2). Potrebno je naglasiti da trenutno ne postoje u potpunosti
precizni i pouzdani podaci o broju stanovnika na podruju opine Trnovo, jer je zadnji popis stanovnitva
izvren prije vie od 20 godina tj. 1991. godine, kada je podruje koje ona pokriva imalo 3.188
stanovnika8. Za vrijeme i nakon rata u BiH (1992.-1995.) dolo je do znaajnih migracija stanovnitva i
demografskih promjena, to za posledicu ima situaciju da na ovom podruju, po procjenama, ivi samo
etiri petine predratnog stanovnitva, te da je sadanji broj stanovnika umanjen u odnosu na predratni za
ak 21,7%. Ova injenica da i zvanina statistika upotrebljava samo procijenjene podatke o broju
stanovnika objektivno predstavlja veliku potekou u sagledavanju realne slike stanja pomou brojanih
pokazatelja, tj. u praenju pojava u privrednom i drutvenom ivotu opine Trnovo ije se iskazivanje
bazira na broju stanovnika u cjelini i po pojedinim njegovim kategorijama.
8 Opina Trnovo je u vrijeme tog popisa postojala kao jedinstvena administrativna jedinica, koja je Daytonskim mirovnim
sporazumom podijeljena na dvije: Opinu Trnovo u FBiH i Optinu Trnovo u Republici Srpskoj, pa se taj podatak dobio
zbrajanjem broja stanovnika tadanjih naseljenih mjesta koja ona danas obuhvata. Izvor: Federalni zavod za programiranje
razvoja, Socioekonomski pokazatelji po opinama u Federaciji BiH u 2010. godini, april 2011.

1.3.2. Starosna i polna struktura
Opina ima najnepovoljniju starosnu strukturu stanovnitva, tj najvei postotak stanovnika iznad 65 godina
na podruju KS.
Prema raspoloivim podacima od ukupno 2.495 stanovnika na podruju opine Trnovo radno-sposobno (u
dobi od 15 do 64 godina) je 62,9%, a u starije od 65 godina spada ak 28,4% stanovnika.
Tabela br. 5 : Starosna struktura stanovnitva za 2007. i 2011. godinu.

Starosna struktura stanovnitva 2007. 2011.
do 14 godina 13,5% 8,6%
15 64 godine 68,38% 62,9%
65 i vie godina 18,09% 28,4%
Izvor: JU Sluba za zapoljavanje Kantona Sarajevo, juni 2011
Oit je negativan trend u pogledu starosne strukture stanovnitva, koji se manifestuje kroz sve vee
starenje populacije i to na tetu radno-sposobnih stanovnika. Zvanini statistiki podaci ukazuju na slinu
starosnu strukturu stanovnitva, u meuperiodu, kako je prikazano u narednoj tabeli.
Tabela br. 6: Stanovnitvo opine Trnovo po starosnim grupama

Starosna 30.06.2008. godine 30.06.2009. godine 30.06.2010. godine
grupa
broj stanovnika % broj stanovnika % broj stanovnika %
0-14 220 8,6% 218 8,6% 215 8,6%
15-64 1.607 62,9% 1.588 62,9% 1.570 62,9%
65 i vie 727 28,5% 718 28,5% 710 28,5%
Ukupno 2.554 100,00 2.524 100,00 2.495 100,00
Izvor: Federalni zavod za statistiku Kanton Sarajevo u brojkama, juni 2011.
Po zvaninim statistikim podacima uee stanovnitva u dobi 15-64 godine starosti, tj radnosposobnog
opine Trnovo je manje od prosjenog uea ove kategorije u opinama Sarajevskog kantona i FBiH.9
Prosjeno domainstvo po procjenama broji 3 lana.
Trenutno nisu raspoloivi podaci o polnoj strukturi stanovnitva na podruju opine Trnovo.
1.3.3. Obrazovna struktura

Aktuelni podaci o obrazovnoj strukturi ukupnog stanovnitva na podruju opine Trnovo ne postoje u
zvaninim izvorima, tako da je procjena napravljena od strane opinskih slubi jedini dostupan podatak.
Tabela 7. Obrazovna struktura lica koja trae zaposlenje u periodu 01.08.2011. do 31.08.2011.
Ukupno VSS VS SSS NSS VKV KV PKV NKV
458 11 2 71 1 5 111 - 257
Izvor: JU Sluba za zapoljavanje Kantona Sarajevo
9Prosjena stopa radnosposobnog stanovnitva (15-64 godine) u Federaciji BiH je 67,9%, u Sarajevskom kantonu je 67,0%, a
u susjednoj opini Hadii, koja je najslinija Trnovu od svih u KS, je 67,1%. Izvor podataka: Socioekonomski pokazatelji po
opinama u FBiH, Federalni zavod za programiranje razvoja, april, 2011.godine.

Iz ove procjene vidljiv je izuzetno nizak nivo prosjenog stepena obrazovanja, obzirom da je ak 56,1%
stanovnitva bez ikakvih kvalifikacija, to podrazumijeva da imaju obrazovni nivo zavrene osnovne kole
ili su ak i bez steenog osnovnog obrazovanja.
1.3.4. Etnika struktura

Prijeratna etnika struktura stanovnitva bila je sainjena od 82,9% bonjakog, 15,7% srpskog i 1,4%
ostalog stanovnitva.
Tabela br 8 : Nacionalna struktura stanovnitva u prema popisu stanovnitva 1991. godine

Opina Ukupno Bonjaci Srbi Hrvati Jugosloveni Ostali
broj % broj % broj % broj % broj % broj %
Trnovo 3.188 100 2.643 82,9 501 15,7 0 0 20 0,6 24 0,8
FBiH 2,758.416 100 1,439.494 52,2 483.198 17,5 610.629 22,1 162.299 5,9 62.796 2,3
Ne postoje zvanini poslijeratni podaci o etnikoj strukturi ukupnog stanovnitva na podruju opine, ali
procjene na bazi birakih spiskova ukazuju na to da trenutno na teritoriji opine Trnovo ivi oko 96%
Bonjaka i oko 4% Srba.
Svjetske religije zastupljene na podruju opine su Islam i Pravoslavno krianstvo.
1.4. Lokalna samouprava

Opina Trnovo je teritorijalna jedinica u kojoj graani ostvaruju lokalnu samoupravu u poslovima utvrenim
Ustavom, Zakonom i Statutom Opine.
Opina Trnovo je je pravno lice, sa pravima i obavezama utvrenim Ustavom, Zakonom i Statutom Opine
Trnovo, a funkcionie u sastavu Kantona Sarajevo, Federacije Bosne i Hercegovine i Bosne i
Hercegovine.
Opina obavlja poslove kojima se neposredno ostvaruju potrebe graana, i to naroito poslove koji se
odnose na:
osiguranje i zatitu ljudskih prava i osnovnih sloboda,
donoenje budeta opine,
donoenje programa i planova razvoja opine i stvaranje uvjeta za privredni razvoj i zapoljavanje,
utvrivanje i provoenje politike ureenja prostora i zatite ovjekove okoline,
donoenje prostornih, urbanistikih i provedbenih planova, ukljuujui zoniranje,
utvrdivanje i provoenje stambene politike i donoenje programa stambene i druge izgradnje,
utvrivanje politike koritenja i utvrivanje visine naknada za koritenje javnih dobara,
utvrivanje i voenje politike raspolaganja, koritenja i upravljanja graevinskim zemljitem,
utvrivanje politike upravljanja i raspolaganja imovinom opine,
utvrivanje politike upravljanja prirodnim resursima opine i raspodjele sredstava ostvarenih na
osnovu njihovog koritenja,

upravljanje, finansiranje i unapreenje djelatnosti i objekata lokalne komunalne infrastrukture:
vodosnabdijevanje, odvoenje i prerada otpadnih voda; prikupljanje i odlaganje vrstog otpada;
odravanje javne istoe; odravanje lokalnih grebalja; lokalni putevi i mostovi; ulina rasvjeta; javna
parkiralita; parkovi;
organiziranje i unapreenje lokalnog javnog prijevoza,
utvrivanje politike predkolskog obrazovanja, unapreenje mree ustanova, te upravljanje i
finansiranje javnih ustanova predkolskog obrazovanja,
osnivanje, upravljanje, finansiranje i unapreenje ustanova osnovnog obrazovanja,
osnivanje, upravljanje, unapreenje i finansiranje ustanova i izgradnja objekata za zadovoljavanje
potreba stanovnitva u oblasti kulture i sporta,
ocjenjivanje rada ustanova i kvaliteta usluga u djelatnosti zdravstva, socijalne zatite, obrazovanja,
kulture i sporta, te osiguranje finansijskih sredstava za unapreenje njihovog rada i kvaliteta usluga u
skladu sa potrebama stanovnitva i mogunostima opine,
analiza stanja javnog reda i mira, sigurnosti ljudi i imovine, te predlaganje mjera prema nadlenim
organima za ova pitanja,
organiziranje, provoenje i odgovornost za mjere zatite i spaavanja ljudi i materijalnih dobara od
elementarnih nepogoda i prirodnih katastrofa,
uspostavljanje i vrenje inspekcijskog nadzora nad izvravanjem propisa iz vlastitih nadlenosti
opine,
donoenje propisa o porezima, naknadama, doprinosima i taksama iz nadlenosti opine,
raspisivanje referenduma za podruje opine,
raspisivanje javnog zajma i odluivanje o zaduenju opine,
preduzimanje mjera za osiguranje higijene i zdravlja,
osiguravanje uvjeta rada lokalnih radio i TV stanica u skladu sa zakonom,
osiguravanje i voenje evidencije o linim stanjima graana i birakim spiskovima,
obavljanje poslova iz oblasti premjera i katastra zemljita i evidencija o nekretninama,
organizovanje efikasne lokalne uprave prilagoene lokalnim potrebama, te obavljanje upravnih
poslova iz svoje nadlenosti,
uspostavljanje organizacije mjesne samouprave,
donoenje programa mjera radi postizanja jednakosti sposlova, te osiguravanje voenja statistikih
podataka i informacija razvrstanih po spolu,
briga o zatiti ivotinja, zatiti i unapreenju prirodnog okolia i zatiti potroaa.
Opina se bavi i drugim poslovima od lokalnog znaaja koji nisu iskljueni iz njene nadlenosti, niti
dodijeljeni u nadlenost nekog drugog nivoa vlasti, a tiu se:
podsticanja primjene djelotvornih mjera radi zatite ivotnog standarda i zbrinjavanja socijalno
ugroenih lica,
briga o potrebama i interesima penzionera-umirovljenika i lica starije ivotne dobi,
njegovanja tradicionalnih vrijednosti, njihovog unapreenja, a meu njima naroito onih vezanih uz
kulturno naslijee prostora opine,
poduzimanje mjera na ouvanju prirodne batine, te historijskog, kulturnog i graditeljskog nasljea,
sudjelovanje u aktivnostima udruenja graana u okviru propisanih uvjeta,
te obavljanje i drugih poslova koji su od interesa za graane opine te njen privredni, drutveni,
kulturni i socijalni napredak.
Opina pored vlastitih nadlenosti izvrava i poslove federalnih i kantonalnih vlasti koje joj te vlasti povjere
u skladu sa zakonom, pri emu e se voditi rauna o principu supsidijarnosti i sposobnosti opine da te
poslove efikasno obavlja. Izvravanje nadlenosti iz prethodnog stava ovisi od nivoa dodijeljenih,
odnosno, ustupljenih sredstava za izvravanje tih nadlenosti.
Organi Opine su Opinsko vijee i Opinski naelnik koji svoju funkciju vre u skladu sa Ustavom,
Zakonom i Statutom Opine.

Opinsko vijee je predstavniki organ graana opine i organ lokalne samouprave izabran na temelju
opeg birakog prava na neposrednim izborima tajnim glasanjem na nain odreen zakonom. Opinsko
vijee broji 15 (petnaest) vijenika iji mandat je etiri godine.
Opinski naelnik je nosilac izvrne vlasti Opine, a bira se neposredno na nain i po postupku utvrenim
zakon. On obavlja dunost za vrijeme mandata na koji je izabran.
Opina je duna osigurati javnost rada svojih organa u postupku donoenja odluka te omoguiti
graanima da neposredno uestvuju u postupku donoenja odluka i odluivanju, u skladu sa zakonom i
statutom Opine.
Transparentnost rada Opine ostvaruje se kroz otvorenost postupka realizacije opinskih propisa i akata,
kroz primjenu zakona i drugih propisa te kroz upoznavanja javnosti sa njihovom primjenom.
Transparentnost se obezbjeuje kroz slobodan pristup informacijama i informisanje javnosti objavljivanjem
izvjetaja, budeta i drugih sadraja putem oglasne ploe, oficijelne web-stranice, vlastitog informacijskog
sistema, informativnog biltena i kroz druge oblike informisanja.
Opina objavljuje donesene propise i akte iz svoje nadlenosti, osim onih ije bi objavljivanje bilo u
suprotnosti sa zakonom, drugim propisima i aktima Opinskog vijea, kao i informacija koje ukljuuju line
interese koji se odnose na privatnost treeg lica, osim ako je to opravdano javnim interesima.
Zakonom utvrene poslove, upravne i strune poslove iz samoupravnog djelokruga Opine, obavljaju
Opinske slube za upravu i posebne strune slube.
Prikaz br. 5: Organigram tijela opinske uprave
OPINSKO VIJEE Struna sluba

TRNOVO za poslove
Opinskog vijea
OPINSKI NAELNIK
OPINSKE SLUBE ZA UPRAVU
Sluba za upravu za Sluba za upravu za Sluba za upravu za geodetske, Sluba za

privredu, finansije, oblast prostornog imovinsko pravne poslove, civilnu
opu upravu, ureenja, urbanizma, katastar nekretnina i zatitu
drutvene djelatnosti, stambeno-komunalnih inspekcijskog nadzora u oblasti
boraku, djeiju i poslova, obnove, urbanizma, graenja i
socijalnu zatitu razvoja i zatite komunalnih djelatnosti
ovjekove okoline
Izvor: Opina Trnovo
Budet
Prihodi i rashodi Opine utvruju se u budetu Opine. Prijedlog budeta Opine Opinskom vijeu
podnosi Opinski naelnik najkasnije do 01. novembra tekue godine, a budet donosi Opinsko vijee
veinom glasova od ukupnog broja vijenika najkasnije do 31. decembra tekue godine. Svi prihodi i
primici budeta moraju biti rasporeeni u budetu i iskazani po izvorima iz kojih potjeu. Prihodi i rashodi
budeta moraju biti uravnoteeni. Opinski naelnik upravlja prihodima i rashodima utvrenim u budetu

Opine i odgovoran je za izvravanje budeta u skladu sa zakonom, odlukom o izvravanju budeta i
drugim propisima. Opinsko vijee nadzire ukupno materijalno i finansijsko poslovanje Opine, te korisnika
opinskog budeta to se tie namjene, opsega, dinamike i koritenja sredstava.
Tabela br. 9 : Realizacija prihoda Budeta Opine Trnovo za posljednjih 5 godina

Iznosi po godinama u KM
OPIS
2007. 2008. 2009. 2010. 2011.
Prihodi od poreza 175.980,94 266.228,22 238.993,79 190.684,28 225.200,00
Neporezni prihodi 1,814.881,32 810.549,62 308.276,70 1,724.298,22 3,366.707,15
Tekue potpore 2,622.489,53 4,107.693,00 2,896.314,84 3,056.885,55 2,626.941,16
Ostali prihodi 1.905,76 1.062,33 77,66 5,20 100,00
Kapitalni primici 699.932,16 256.400,00
Ukupno 5,315.189,71 5,441.933,17 3,443.662,99 4,971.873,25 6,218.948,31
Izvor: Sluba za upravu za privredu, finansije, opu upravu, drutvene djelatnosti, boraku, djeiju i socijalnu
zatitu
Opina Trnovo naplauje prihode po vie razliitih osnova: redovni prihodi od poreza, neporezni prihodi i
tekui grantovi od Kantona Sarajevo. Kada su u pitanju grantovi od Kantona na raun Opine svake
godine se doznai grant za redovnu djelatnost, koji je za 2011. godinu plaen u iznosu od 1,296.450,00
KM, te grantovi za komunalnu infrastrukturu koji su svake godine razliiti zavisno od plaenih projekata i
potpisanih sporazuma za sufinanasiranje.
U 2010. godini je uvedena naplata prihoda po osnovu naknade za koritenje gradskog graevinskog
zemljita, pa se u navedenom periodu oekuju prihodi i po ovoj osnovi.
Za 2011. godinu je planirano 108.000,00 KM ovih prihoda. Sva naplaena sredstva od ovih sredstava su
koritena iskljuivo za izgradnju komunalne infrastrukture na podruju Opine Trnovo.
Fotografija br 4: Zgrada organa uprave Opine Trnovo
Izvor: Opina Trnovo
Opinska administracija je efikasno i moderno organizovana, a posjeduje i moderan informatiki sistem

koji obuhvata softverske aplikacije za finansijsko poslovanje i kontrolu dokumenata. Veina opinskih
raunara je povezana u lokalnu mreu, te imaju izlaz na Internet.
Na oficijalnoj Internet prezentaciji Opine Trnovo: www.trnovo.ba mogue je pronai sve bitne dokumente
i sadraje koje je mogue download-ovati, a putem e-mail-a: opcina.trnovo@bih.net.ba mogue je
ostvariti kontakt sa opinskim naelnikom i Slubama unutar jedinstvenog organa uprave.

2. I N D I K A T O R I O D R I V O G R A Z V O J A
Za potrebe prikaza poetnog stanja prije implementacije ove Strategije, a naroito za efikasno praenje
rezultata nastalih njenom implementacijom, pored projektnih indikatora kojima e se mjeriti ostvarenje
rezultata svakog pojedinog projekta iz akcionog plana, Projektni tim je odabrao 30 kljunih indikatora
kojima e pratiti napredak u stanju ivotne sredine i infrastrukture, ekonomskog i ruralnog razvoja, te
drutvenog razvoja stanovnitva, obrazovanja i kvaliteta ivota.
Na osnovu vrijednosti tih indikatora mogu se donijeti znaajni zakljuci i mogunosti koje slijede iz istih o
polaznoj osnovi za odrivi razvoj, kao i pomacima u ta tri sektora tokom implementacije Strategije, to e
biti zadatak monitoringa i evaluacije tog procesa. Zbog toga je njihov odabir izvren veoma paljivo i to
tako da ispunjavaju osnovne kriterije relevantnosti i dostupnosti.
Svi selektovani indikatori (ukupno 30, odnosno po 10 iz svakog od tri pomenuta sektora) dati su u
posebnom prilogu na kraju ove Strategije. Iz priloenih podataka moe se primijetiti da je u opini Trnovo
u proteklom periodu neuporedivo povean ukupni kvalitet ivota graana u odnosu na stanje neposredno
nakon rata u BiH, ali i to da u sve tri oblasti postoji veliki prostor i potreba za dalji napredak baziran na
odrivom razvoju, to i jeste osnovni cilj ove Strategije.
2.1. Indikatori ivotne sredine i infrastrukture

Indikatori ivotne sredine i infrastrukture koji su uzeti u razmatranje u ovoj Strategiji, kao kljuni za
praenje promjena u oblasti zatite okolia i stanja infrastrukture, su sljedei:
% ukupne povrine pod umama na podruju opine

% deminiranih povrina na podruju opine
% asfaltiranih puteva na podruju opine
Duina puteva u km po km2
Ukupna duina izgraenih biciklistikih staza u budetskoj godini
% stambenih jedinica prikljuenih na mreu za snabdijevanje elektrinom energijom
Kvalitet vode za pie
% stambenih objekata prikljuenih na kanalizacionu mreu
Prosjena dnevna koliina prikupljenog i zbrinutog krutog otpada po stanovniku u toku godine
Broj stambenih objekata na 100 stanovnika na podruju Opine Trnovo
Pokrivenost 75,37% povrine umama je povoljan pokazatelj, kog treba stalno poboljavati, obzirom na
opredjeljenje opine Trnovo da zadri status ekoloki iste i zdrave sredine koja e ostati osnov za razvoj
turizma i poljoprivredne proizvodnje, iznimno je vano stanje poumljenosti njene teritorije.
U oblasti zatite i unapreenja ivotne sredine izuzetno veliki problem predstavlja ogromna povrina
opine koja je od strane opinskih slubi i BH MAC-a kategorisana kao sumnjiva minska povrina
zemljita, koja je 2011. godine zauzimala ak 30,54 km2 ili 5,11% ukupne povrine opine. Trenutna
veliina minski sumnjive povrine u cijeloj BiH iznosi 1.442,84 km2 ili 2,81% u odnosu na ukupnu povrinu
BiH iz ega proizilazi zakljuak da je ugroenost minama i NUS-om 1,82 puta vea na podruju ove
opine u odnosu na prosjek u BiH. Brzim provoenjem programa deminiranja poveala bi se korisna
povrina poljoprivrednog i umskog zemljita u ruralnim podrujima Opine, ime bi se stvorile
pretpostavke za vei povratak stanovnitva u ruralne sredine i omoguio odrivi razvoj poljoprivredne
proizvodnje i turizma, kao i racionalno koritenje umskih resursa.

Opina raspolae dobrom infrastrukturnom saobraajnom mreom sainjenom od regionalnih i lokalnih, te
nekategorisanih cesta u ukupnoj duini od 250 km. Gustoa putne mree je na zadovoljavajuem nivou jer
na svakih km2 povrine opine postoji 0,74 km izgraenih puteva. Duina saniranih i asfaltiranih puteva je
141 km, tj. 56,4% ukupne duine puteva na podruju opine.
Ukupnu duinu biciklistikih staza na podruju opine je potrebno pratiti obzirom da je to jako vaan dio
turistike infrastrukture na podruju opine. Tokom 2011. poelo je praenje stanja izgraenosti i
ureenosti biciklistikih staza, a na kraju te budetske godine njihova ukupna duina iznosila je 21,4 km.
Zabrinjavajui je podatak da je ak 5,88% stambenih objekata jo uvijek bez prikljuka na mreu za
snabdijevanje elektrinom energijom, to je posljedica ratnih razaranja, ali i problem koji zasluuje
urgentno rjeavanje.
Nije zadovoljavajui ni udio domainstava koja se snabdijevaju vodom kontrolirane kvalitete tj onom iz
javnog sistema vodosnabdijevanja, jer se na svega 30 objekata vodosnabdijevanja vri kontrola
ispravnosti vode za pie, pri emu je od 102 kontrolisana uzorka vode bilo 21 negativnih. Sva ostala
domainstva koriste vodu sa lokalnih seoskih ili individualnih izvorita i bunara, koja nemaju kontrolu i
mjere obezbjeenja kvaliteta vode, to stvara rizik od bolesti i epidemija.
Posebno zabrinjavajua i za zagaenje tla i vodotoka zabrinjavajua injenica je da je samo 16,8%
stambenih objekata legalno prikljueno na kanalizacionu primarnu mreu.
Na podruju opine postoji kvalitetno uspostavljen sistem prikupljanja i odlaganja krutog otpada, koji u
prosjeku dnevno zbrine 0,79 kg otpada po stanovniku. Sigurno je da e se u narednom petogodinjem
periodu kao posljedica saniranja divljih deponija i vee pokrivenosti uslugama odvoza otpada poveati i
ukupna koliina zbrinutog krutog otpada u toku godine, koja sada iznosi 717 tona.
Stambena infrastruktura je na podruju opine na zavidnom nivou, obzirom da na svakih 100 stanovnika
postoji funkcionalnih 60,12 stambenih objekata, a pri tome veina stambenih objekata ima 2 ili vie
stambenih jedinica.
2.2. Indikatori ekonomskog i ruralnog razvoja

Indikatori ekonomskog i ruralnog razvoja koji su uzeti u razmatranje u ovoj Strategiji, kao kljuni za
praenje promjena u oblasti privrednog razvoja u urbanim i ruralnim podrujima opine, su sljedei:
Nivo razvijenosti opine Trnovo u odnosu na FBiH

BDP po glavi stanovnika u opini Trnovo (procijenjena vrijednost)
Prosjena neto plaa na podruju opine
% ukupne povrine zasijane poljoprivrednim kulturama
Prinos od odabranih poljoprivrednih kultura
Vrsta i brojno stanje stoke i ivine u odnosu na broj stanovnika na podruju opine
Ukupan broj poljoprivrednih maina na podruju opine
Broj registrovanih poljoprivrednih gazdinstava na 100 stanovnika na podruju opine
Broj ugostiteljskih objekata na 100 stanovnika na podruju opine
Broj registriranih privrednih subjekata na 1.000 stanovnika na podruju Opine
Opina Trnovo prema indeksu razvijenosti spada u kategoriju nedovoljno razvijenih opina. Nedovoljno
razvijene opine prema metodologiji Federalnog zavoda za programiranje razvoja su opine koje
imaju indeks razvijenosti od 50% do 75% prosjeka Federacije, a obzirom da Opina Trnovo ima na
kraju 2010. godine indeks razvijenosti na nivou 52,5% prosjeka Federacije BiH, ona se nalazi skoro
na samoj granici izmeu nerazvijenih i nedovoljno razvijenih opina u FBiH. Ovo je zabrinjavajui
podatak, obzirom da se opina nalazi u KS, koji je ovom istom metodologijom rangiran na 1. poziciju
od ukupno 10. kantona, a obzirom na indeks njegove razvijenosti (137,7) koji je takoer znatno iznad

prosjeka razvijenosti FBiH, to ukazuje na injenicu da opina Trnovo u pogledu razvijenosti znatno
zaostaje za drugim opinama KS.
Statistiki procijenjeni BDP po glavi stanovnika u opini Trnovo u iznosu 2.929,00 KM je na izuzetno
nezadovoljavajuem nivou, jer je ak 2,25 puta manji od prosjeka BDP po glavi stanovnika u FBiH.
Visoka stopa nezaposlenosti i izuzetno nerazvijeni privredni kapaciteti su kljuni problem niskog nivoa
stvarnog BDP po stanovniku.
Iako prosjena neto plaa na podruju Opine ima tendenciju porasta u poslednjih nekoliko godina, ona je
u 2010. godini iznosila svega 780,06 KM i bila je nia od prosjeka KS za 20,39%, odnosno nia je i od
prosjeka FBiH za 3,02%, to ukazuje na nizak ivotni standard stanovnitva u ovoj opini.
Svega 0,35% povrine opine je zasijano poljoprivrednim kulturama, to obzirom na ogromne kapacitete
za razvoj poljoprivrede ukazuje na potrebu urgentnog poduzimanja mjera za unaprijeenje poljoprivredne
proizvodnje.
Na podruju Opine prinos od odabranih poljoprivrednih kultura je nezadovoljavajui u 2010. godini, kako
u ukupnim koliinama, tako i po hektaru, jer je ispodprosjean u odnosu na kantonalni, kao i u odnosu na
federalni prosjek, u sluaju uzgoja svih kultura. Koliinski, najvie je u 2010. godini proizvedeno travnate
djetelinske smjese, krompira, crnog luka i jema.
Evidentan je porast broja stoke i ivine u zadnjih nekoliko godina, to se moe povezati sa uvedenim
poticajima za razvoj stoarstva na svim nivoima (opinskom, kantonalnom i federalnom). Najbrojnije u
uzgoju su ovce i perad, pa nakon njih pele i goveda.
Stepen opremljenosti poljoprivrednih proizvoaa traktorima i motokultivatorima, kojih je u 2011. godini
bilo svega 145, je porastao zadnjih godina, prvenstveno zahvaljujui raznim donatorskim programima, ali
je jo uvijek na nezadovoljavajuem nivou.
Broj od samo 9,62 registrovanih poljoprivrednih gazdinstava na 100 stanovnika na podruju Opine,
obzirom na zavidan potencijal opine pogodan za razvoj poljoprivrede, je zabrinjavajui i zasluuje
posebnu panju s ciljem iznalaenja naina da se taj broj znaajno povea.
Svega 0,8 ugostiteljskih objekata na 100 stanovnika na podruju opine je nezadovoljavajui usluni
kapacitet za ovu vrstu usluga, obzirom na orijentaciju opine da dugorono razvija turizam
Broj registrovanih poslovnih subjekata na 1.000 stanovnika na podruju Opine je po statistikim
podacima 36,87 to je nezadovoljavajue u poreenju sa prosjekom FBiH koji je u 2010. godini iznosio 51,
kao i prosjekom u KS (u 2010. godini 70 poslovnih subjekata na 1.000 stanovnika).
U cilju podizanja nivoa ekonomskog rasta i razvoja Opine i prevencije potencijalne migracije
stanovnitva u druge, razvijenije opine/regione, potrebno je dodatno zapoljavanje i poveanje nivoa
BDP po stanovniku putem razvijanja novih privrednih subjekata, a kroz uvoenje novih tehnologija
jaati postojee kapacitete, podizati stepen njihove produktivnosti i konkurentnosti. S ciljem
privlaenja domaih i inostranih investitora nuno je obezbijediti dodatna ulaganja u razvoj
poduzetnike infrastrukture i u marketing usmjeren na izgradnju i promociju pozitivnog imida lokalne
zajednice.
2.3. Indikatori drutvenog razvoja (stanovnitvo, obrazovanje i

kvalitet ivota)
Indikatori drutvenog razvoja koji su uzeti u razmatranje u ovoj Strategiji, kao kljuni za praenje promjena
u oblasti zadovoljenja drutvenih potreba stanovnitva na podruju opine, su sljedei:
Gustina naseljenosti na podruju Opine

Starosna struktura stanovnitva na podruju Opine
% nezaposlenosti radnoaktivnog stanovnitva na podruju Opine

% mladih sa visokom strunom spremom (VSS) u ukupnom broju nezaposlenih na evidenciji
Slube za zapoljavanje
Broj stanovnika po jednom kolskom objektu na podruju Opine
Broj stanovnika na jednog ljekara primarne zdravstvene zatite na podruju Opine
% korisnika socijalne zatite u ukupnom stanovnitvu na podruju Opine
Broj stanovnika na jedan aktivni objekat drutvenih, kulturnih i rekreativnih aktivnosti na podruju
Opine
Izgraenost sportskih ploha na podruju opine
% mladih zastupljenih u Opinskom vijeu
Gustina naseljenosti na podruju Opine Trnovo spada meu najnie u Federaciji BiH, tako da sa 7,37
stanovnika po km2 povrine ova opina ima 12,15 puta manju gustinu naseljenosti od FBiH.
Starosna struktura stanovnitva biljei u zadnjih pola decenije negativne trendove uglavnom
okarakterisane procesom tzv starenja stanovnitva. Tako je udio najinteresantnije kategorije tj. radno-
sposobnog stanovnitva (dobi od 15 do 65 godina) opao sa 68,38% u 2005. godini na 62,90% u 2011.
godini, dok je udio starake populacije (dobi 65 godina i vie) porastao sa 18,09% u 2005. godini na
28,40% u 2011. godini.
Stopa nezaposlenosti radno-aktivnog stanovnitva opine Trnovo u 2010.-toj godini je izuzetno visoka
(60,3%), znaajno vea od stope uea registrovanih nezaposlenih lica u FBiH (45,4%).
Radni angaman visoko-obrazovanih mladih osoba je znaajan preduslov ekonomskog i drutvenog
razvoja lokalne zajednice i drutva u cjelini tako da je pokazatelj od ega 3,15% mladih sa VSS u
ukupnom broju nezaposlenih na evidenciji Slube za zapoljavanje nezadovoljavajui podatak i treba ga
nastojati umanjiti i po mogunosti svesti na 0 tj situaciju da na podruju Opine ne bude ni jedan mladi sa
tom obrazovnom spremom nezaposlen.
Kvalitet obrazovanja kao najznaajnijeg resursa za razvoj ljudskih i drutvenih kapaciteta u znaajnoj mjeri
zavisi od materijalno-tehnikih preduslova, izmeu kojih i broja kolskih objekata. Na podruju Opine
Trnovo na 1 kolski objekat pripada 1.247,5 stanovnika, to je zadovoljavajui omjer u skladu sa
savremenim obrazovnim standardima.
U opini Trnovo u posljednjih par godina uoljiv je pad broja stanovnika na jednog ljekara primarne
zdravstvene zatite, dakle postoji pozitivan trend napretka u ovom procesu. Moe se konstatovati da je na
teritoriji opine Trnovo trenutno stanje od 831,67 stanovnika Opine na jednog ljekara primarne
zdravstvene zatite zadovoljavajue, odnosno da je povoljan odnos broja ljekara naspram broja
stanovnika.
Broj korisnika socijalne pomoi je dominantan pokazatelj o broju stanovnika lokalne zajednice u stanju
socijalne potrebe , a podatak da 13,47 % ukupnog stanovnitva na podruju Opine koristi neki od vidova
socijalne zatite govori da je socijalna struktura stanovnitva nezadovoljavajua.
Na podruju opine Trnovo u 2011. godini postoje samo 2 objekta u funkciji rekreacije, tako da na jedan
aktivni rekreativni objekat na podruju Opine pripada 1.247,5 stanovnika.
Mnogo bolji omjer postoji kad su u pitanju sportske plohe jer na jednu plohu pripada 108,48 stanovnika
opine.
Uee mladih osoba u kreiranju opinske politike i definisanju stratekih pravaca razvoja opine je od
velike vanosti za sveukupni razvoj lokalne zajednice, tako da je trenutni udio od 33,33% zastupljenosti
mladih u Opinskom vijeu na zadovoljavajuem nivou u poreenju sa drugim lokalnim sredinama, a
trebalo bi ga u narednom izbornom periodu nastojati jo poveati.
Na osnovu zapaanja koja direktno slijede iz analize selektovanih indikatora, i analiza koje e se
sprovesti u nastavku, uslijedit e vizija, prioriteti i ciljevi odrivog razvoja opine Trnovo.

3. A N A L I Z A S T A NJ A
3.1. ivotna sredina i infrastruktura
3.1.1.1. Klima i reljef

Klima
Opinu karakterie kontinentalna klima, koja sa porastom nadmorske visine prelazi u otru planinsku klimu
alpskog tipa.
Osnovne karakteristika su otre zime (apsolutne minimalne temperature od 24C do 34C ispod nule) i
kratka i topla ljeta (apsolutne maksimalne temperature od 30C do 36C). Prosjena godinja koliina
padavina je od 1.100 do 1.500 l/m2.
Srednja godinja temperatura zraka u Trnovu iznosi 7,3C.
Najtopliji mjesec je juli sa srednjom temperaturom oko 16C, a najhladniji januar sa srednjom
temperaturom oko -2,4C.
Maksimalne vrijednosti temperatura u ljetnom periodu se kreu oko 35C, a minimalne zimske dostiu i do
-30C. Srednja mjesena koliina padavina se kree od 75 do 160 l/m2.
Najvee koliine padavina su u novembru i decembru, a najmanje u julu i avgustu, to je posljedica uticaja
mediteranskog reima padavina u ovom podruju, premda je prisutan i proljetni maksimum u martu i
aprilu.
Fotografije br 5 i 6: Lokalitet Babin do na Bjelanici
Izvor: Opina Trnovo
Maksimalna visina snjenog pokrivaa iznosi 107 cm, a prosjean broj dana sa snjenim pokrivaem
iznosi 106. Idui prema viim kotama Opine Trnovo, snjeni pokriva moe dostii i do nekoliko metara,
naroito na onim mjestima koja su izloena vjetru, gdje se stvaraju smetovi. Takoer, broj dana sa
snjenim pokrivaem raste sa nadmorskom visinom, tako da na veim kotama, pogotovo u hladnijim

godinama, moe dostii i preko 200 dana (broj dana sa snjenim pokrivaem preko 10 cm u viim
podrujima planine Treskavice moe iznositi i preko 150.
Tabela br 10: Vanije meteoroloke pojave zabiljeene na podruju opine Trnovo

(mjerna stanica Bjelanica) u periodu 1951.-2010.
Srednje vrijednosti Apsolutne vrijednosti
Godinja Zimska Ljetna Godi. Max. Datum Minimalna Datum
Temperatura temp. temp. sume Temp. temp.
zraka zraka zraka oborina zraka zraka
o
( C) o
( C) o
( C) 2
(I/m ) o
( C) (oC)
1,4 -5,9 9,3 1.133,00 24,3 24.8.2007. -29,2 22.1.1963.
Pojava magle je najea u hladnijem dijelu godine, dok je u ljetnim mjesecima veoma rijetka.
Rua vjetrova pokazuje izrazitu dominaciju junih i sjevernih pravaca, pa je i srednja brzina vjetra iz ovih
pravaca najvea. Ovakav oblik rue vjetra je uslovljen pravcem toka rijeke eljeznice, poto vjetar kao
pojava u prizemnim slojevima atmosfere zavisi od orografije terena.
Srednja brzina vjetra raste sa nadmorskom visinom, tako da u viim oblastima planine Treskavice
prosjene vrijednosti mogu iznositi i do 10 m/s, a maksimalne brzine i do 40 m/s. Takoe, oblik rue na
viim kotama je drugaiji, sa veom zastupljenou ostalih pravaca vjetra.
Reljef
Centar gradia Trnova lei na nadmorskoj visini od 844 metara iznad povrine mora, dok seoska naselja
na padinama okolnih planina lee na prosjenoj nadmorskoj visini od 1.000 metara nad morem.
Prikaz br. 6: Geografska mapa opine Trnovo
Izvor: Opina Trnovo
Planine jedinstvene ljepote doseu i preko 2.000 metara nadmorske visine: Treskavica (2.067 m),
Bjelanica (2.088 m), Igman, Visoica i Jahorina.

3.1.1.2. Zemljite i zatiena podruja
Podruje Opine Trnovo je relativno velika povrina u odnosu na povrinu Kantona Sarajevo, tako da
Opina Trnovo sa povrinom 338,4 km2 participira sa oko 1/4 povrine Kantona Sarajevo.
Ovo podruje se karakterie kao ekoloki ista sredina, to se ogleda u istoi vode i zraka, te ouvanju
prirodnih svojstava zemljita.
Tabela br. 11 : Pregled povrina zemljita po kulturi koritenja:

Dravno
Struktura koritenja Privatno vlasnitvo UKUPNO
RB vlasnitvo
zemljita ha ha
ha
1. Oranice 43 1.166 1.209
2. umsko tlo 17.368 1.023 18.391
3. Vonjaci 3 75 78
4. Livade 417 3.820 4.237
5. Panjaci 5788 1.060 6.848
6. Neplodno tlo 487 12 499
Ukupno 24.106 7.156 31.262
Izvor: Sluba za upravu za geodetske, imovinsko pravne poslove, katastar nekretnina i inspekcijskog
nadzora u oblasti urbanizma, graenja i komunalnih djelatnosti
U poljoprivredi ovog podruja zastupljena je tradicionalna proizvodnja ekstenzivnog tipa, gdje je upotreba
hemikalija u procesu proizvodnje zanemarljivo niska, tako da u zemljitu nema pesticida, niti tekih
metala. Takoe, ovaj prostor predstavlja jednu izolovanu, istu sredinu bez prisustva unutranjih, a i
spoljnih zagaivaa.
Sumnjive povrine
Podruje Opine Trnovo ima oko 27.000.000 metara kvadratnih rizine povrine ili oko 9 % od ukupne
povrine to je ini jednom od opina koja je najvie zagaena minama u Kantonu Sarajevo.
Iako je jedna od opina koja je najvie zagaena minama, ozbiljnijem deminiranju se prilo tek
2005.godine i od tada se zavisno od prioriteta i sredstava vri deminiranje najugroenijih podruja.
Do sada je deminirano neto vie od 2,000.000 m2, ili oko 10 % povrine koja se smatra rizinom i to
uglavnom povrine tzv. prvog prioriteta, odnosno podruja u i oko naseljnih mjesta i podruja potrebna
za izgradnju komunalne i ostale infrastrukture.
Iako ima vie gotovih projekata za deminiranje i utvrenih lista prvog prioriteta, zbog nedostatka
sredstava jo uvijek je veliki dio podruja pod minama i ostalim minsko-eksplozivnim sredstvima. Povrine
drugog i treeg prioriteta su propisno obiljeene, postavljeni minski znakovi opasnosti, ali bez ozbiljnijeg
pristupa i veeg izdvajanja sredstava za ove namjene, jo dugo vremena vei dio podruja opine Trnovo
nee biti oien od mina.
Rizine povrine drugog i treeg prioriteta u najveoj mjeri odnose se na podruja livada, panjaka i
umska podruja i kao takva ograniavaju stanovnitvo u obradi svojih imanja i ispae stoke, kao i
eksploataciju ume.
Do sada na podruju opine Trnovo nije bilo ljudskih rtava, niti teih povreda izazvanih minsko-
eksplozivnim sredstvima.

Zbog velike opasnosti i posljedica koje mine izazivaju, u narednom periodu lokalna zajednica i vii nivoi
vlasti moraju iznai nain i sredstva da se ubrza i zavri proces deminiranja, kako bi se podruje opine
Trnovo moglo iskoritavati u punom kapacitetu.
Zatiena podruja prirodnog naslijea
Opinu Trnovo karakterie i bogato prirodno nasljee koje se nalazi van obuhvata Urbanistikog plana.
Situirano je najveim dijelom na podruju planina: Bjelanice, Treskavice i Visoice, te kanjona Rakitnice.
Meutim, ni ostali dijelovi ne zaostaju po ljepoti, bujnoj vegetaciji i spomenicima prirode. Mnogobrojna su i
vrela, od kojih su neka kaptirana za potrebe stanovnitva, a mree potoka plijeni ljepotom i oplemenjuje
mnoga podruja Opine.
Podruje je interesantno i po speleolokim objektima od kojih su mnogi samo lokalno poznati i potpuno
neistraeni. Parkovi prirode spomenutih planina su u podnoju obrasle umom i prizemnom florom koja
zahtjeva potpunu zatitu pojedinih biljnih i ivotinjskih vrsta i ekosistema.
U dananjim prilikama veliki je broj ugroenih vrsta biljaka, ivotinja, gljiva, te itavih biljnih zajednica i
ekosistema.
Visoke prirodne vrijednosti Opine Trnovo omoguavaju i izvaredne mogunosti za razvoj kako
fundamentalnih i aplikativnih, tako i razvojnih istraivanja u razliitim oblastima prirodoslovlja, ekoloke
edukacije i vaspitanja, fizike i duhovne rekreacije i rehabilitacije u svim sezonama u toku godine.
Na osnovu izvrenih istraivanja o prostornoj i vremenskoj organizaciji ekosistema prostora Opine
Trnovo, evaluacije biolokih i ekolokih vrijednosti topografskog poloaja, veoma specifine orografije sa
razliitim oblicima reljefa geolokih prilika, specifine petrografsko-pedoloke situacije, jedinstvenih formi
rezultati glacijacije, ekoklime, vodnog reima, hidrolokih prilika, izuzetno visokog stupnja bioloke
raznolikosti, visokog stupnja endeminosti i reliktnosti vrsta biljaka, gljiva i ivotinja, neuobiajeno visok
stupanj vegetacijske raznolikosti te jo uvijek dovoljno ouvana struktura i dinamika vie kompleksnih
ekosistema, veoma ouvani ekosistemi pretplaninske bukve i planinskog javora, ekosistemi klekovine
bora, ekosistemi sipara, pukotina karbonatnih stijena, subalpinskih alpinskih rudina, na bazifilnim tlima, u
regionu sa diskontinuiranim ekosistemima oko snjeanika itavo podruje nedvojbeno se moe ocijeniti
kao relativno dobro ouvano od vanjskih uticaja i devastacije.
Podruje opine karakterie veliki broj arheolokih mjesta, dobro ouvanih nekropola steaka koja se
prostiru uz srednjovjekovna naselja i kamenolom, a redovno su postavljana pokraj ondanjih, a i dananjih
puteva, na humkama i zarovima.
Fotografije br 7 i 8: Steci na podruju opine Trnovo
Izvor: Opina Trnovo

U odnosu na tehniku obrade kamena i nain ukraavanja steci imaju veoma razliite kvalitete umjetniko
- estetske vrijednosti. To govori o dugom vremenskom trajanju kulture steaka i o djelovanju majstora iz
raznih sredina. Mnoga su znamenita mjesta i spomen obiljeja Stare i novije historije.
Mnogi objekti kulturno - historijskog i prirodnog nasljea su tokom agresije na Bosnu Hercegovinu u
periodu 1992 - 1995 godine neposredno ugroeni, devastirani ili oteeni, gdje su naruena bitna svojstva
te sama njihova izvornost.
Zatita kulturno-historijskog i prirodnog naslijea, kao segment drutvene nadogradnje, na prostoru
Opine Trnovo institucionalizirana je putem Kantonalnog zavoda za zatitu kulturno-historijskog i
prirodnog naslijea Sarajevo, iji je osniva Vlada Kantona Sarajevo.
Spisak evidentiranih spomenika kulturno historijskog i prirodnog nasljea na podruju Opine Trnovo
uraen je od strane Zavoda za zatitu kulturno historijskog i prirodnog nasljea Sarajevo.
U prilogu je dat Izvod iz Liste evidentiranih, prethodno zatienih i zatienih nepokretnih spomenika
kulture i prirodne batine Kantona Sarajevo, Opina Trnovo. Potrebno je napomenuti da je dokument
podloan promjenama, kontinuirano se revidira. Zadnja revizija Liste raena je 20.02.2009.g., a
rekognosciranje na terenu tokom 2006.g.
Fotografija br 9: Nekropola steaka na podruju opine Trnovo
Izvor: Opina Trnovo
Tri ivota opservatorije
Jo 1894. godine u vrijeme austrougarske vladavine, na najviem vrhu Bjelanice, na nadmorskoj visini
2.067 metara, sagraena je zgrada meteoroloke opservatorije. Zgrada je ozidana od kamena. To je bila
prva visinska stanica na Balkanu. Na opservatoriji su vrena osmatranja u klimatolokim terminima 07, 14,
21 as, a tek poslije Drugog svjetskog rata poelo se sa osmatranjima u sinoptikim terminima. S obzirom
da se na Bjelanici susreu mediteranska i kontinentalana klima, ona je vrlo zanimljiva za meteoroloka
osmatranja. Zbog blizine Jadranskog mora naroito je interesantno obilato taloenje inja.
Prvi opservator je bio Anton Obermuller. On je tu ivio i radio 3 godine, od 1894. do 1897. godine. postoji
pria u narodu kako je te davne 1897. godine danima bjesnilo nevrijeme i da je Obermuller pomislio da je
doao smak svijeta te je izvrio samoubistvo.
Da li je pria istinita ili ne, to niko ne zna, no ona se odrala do dananjih dana. Grob Antona Obermullera
se nalazi nekoliko stotina metara ispod vrha Bjelanice i ve vie od sto godina prkosi vjetrovima i
olujama.

Fotografije br 10 i 11: Opservatorij na vrhu Bjelanice
Izvor: Opina Trnovo

Jo jedan meteorolog opservator je izuzetno znaajan za dugogodinju historiju ove opservatorije, a to
je Josip Schafer, koji je tu proveo punih dvadeset godina. Od 1918. do 1938. godine on je svakodnevno
vrio mjerenja i osmatranja i sve to briljivo biljeio. Planinari koji su u to doba izlazili na vrh Bjelanice
sjeaju se starog Schafera kao pomalo udnog, ali uvijek ljubaznog ovjeka koji nikada nikome nije
uskratio gostoprimstvo.
U to vrijeme meteorolozi opservatori su neprekidno boravili na stanici. Jedina veza sa spoljnim svijetom
su im bili tada rijetki planinari, seljani zabjelanikih sela i kurir meteorolokog zavoda koji je u ljetnom
periodu dolazio dva puta, a u zimskom periodu jedanput mjeseno. Kuriri su obino bili seljaci nastanjeni u
selima podno Bjelanice.
Od 1894. godine, kada je sveano putena u rad, meteoroloka opservatorija je neprekidno radila do
1941. godine, kada je unitena. Na istim temeljima je 1952. godine izgraena nova zgrada opservatorije,
koja je bila u funkciji sve do 1992. godine, kada je usljed ratnih dejstava ponovo dolo do prekida rada koji
je trajao punih sedam godina.
U novembru mjesecu 1999. godine meteoroloka stanica na vrhu Bjelanice je, po trei put u svojoj
povijesti sveano putena u rad.
Danas Bjelanica nije ono to je bila u doba Obermullera ili Schefera.
Njene sjeverne padine su izbrazdane skijakim iarama i stazama, putevi su stigli i u najzabaenija
zabjelanika sela i prohodni su tokom i najteih zima.
3.1.1.3. Rudna bogatstva

Na prostoru Opine Trnovo nisu evidentirana neka znaajnija rudna bogatstva.
Meutim, na lokalitetu Presjenice (predratni kamenolom) se nalaze velike koliine izuzetno kvalitenog
materijala koji u budunosti treba iskoristiti kao resurs za rad asfaltnih baza, to je za Kanton Sarajevo od
izuzetnog znaaja.
3.1.1.4. Vodni resursi

Povrinske vode
Opina Trnovo obiluje izuzetno istim izvorima pitke vode, te rijenim tokovima eljeznice, Crne Rijeke,
Bijele Rijeke, Rakitnice, kao i pet planinskih glacijalnih jezera.

Fotografije br 12 i 13: Vodni resursi na podruju opine Trnovo
Izvor: Opina Trnovo
Na teritoriji Trnova je vododjelnica Jadranskog i Crnomorskog sliva.

Vode eljeznice, Crne i Bijele Rijeke teku prema Crnom moru.
Rakitnica se ulijeva u Neretvu ijim koritom otie u Jadranskom more, a na svom putu provlai se
ivopisnim kanjonom duine 20 km ija netaknuta priroda predstavlja pravu turistiku atrakciju za rijetke
posjetioce. Njezine vode u slapovima se razbijaju o strme stijene pri emu se raspre u milione sitnih
estica koje lebde u zraku i doprinose stvaranju velike koncentracije ozona, te ovo podruje predstavlja
pravu vazdunu banju u neposrednoj blizini Sarajeva.
Izvori mineralne pitke vode
Opina Trnovo ima potencijal da iz svojih vodnih resursa, snabdijeva vie od milion stanovnika kvalitetnom
pitkom vodom. Na osnovu istraivanja o kvalitetu voda na ovom podruju, moe se rei da su one
izvanrednog fiziko hemijskog karaktera.10
Sistem kontrole vode za pie na irem podruju opine Trnovo uglavnom zadovoljava, posebno
zadovoljava vodu za pie iz lokalnih vodovoda. O kvalitetu pitke vode na cijelom podruju nije informirana
javnost. Nije osigurana ni adekvatna zatita izvorita od mogueg zagaenja.
Fotografije br 14: Vodni izvor na podruju opine Trnovo
Izvor: Opina Trnovo
U opini Trnovo na osnovu dosadanjih iskustava saznanja (sanitarno-higijenskim nadzorom) i

ispitivanja kvaliteta vode iz vrela i vodoopskrbnih objekata, moe se konstatovati da su na slivnim
podrujima na prostoru Opine vrelima rijeka, potoka, akumulacija, vode za pie fizikalno-hemijski
izuzetnog kvaliteta sa niskim nivoom bakteriolokog zagaenja.
10 Igman/Bjelanica Feasibility Study Bosnia and Herzegovina, maj 2005.

Prirodna i umjetna jezera
Tabela br 12: Prirodna i umjetna jezera na podruju opine Trnovo

Jezero Povrina u km2 Dubina u m Prirodno ili Komentar
umjetno
Veliko 0,0332 5 Prirodno Turistiki potencijal
Crno 0,0014 10 Prirodno Turistiki potencijal
Platno 0,0012 1,5 Prirodno Turistiki potencijal
Bogatii 0,0452 3 Umjetno HPP brana (FR)
Izvor: Socioekonomska analiza Makroregije Sarajevo, 2003
3.1.1.5. Zrak
Problematika zagaivanja zraka traje koliko i industrijalizacija, a historijski se mogu izdvojiti tri
karakteristine faze:
lokalno zagaivanje produktima nepotpunog sagorijevanja,

regionalno zagaivanje (razmjera kontinenata) zagaivanje kiselim kiama,
globalno (svjetsko) zagaivanje staklenikim gasovima.
Kada je rije o kvalitetu zraka u BiH podaci uglavnom nisu sistematizovani niti dostupni. Veina polutanata
koji zagauju zrak potiu od industrijskih aktivnosti, ali znaajan dio i od saobraaja. Prije rata industrija je
bila najznaajniji zagaiva vazduha u BiH.
Federacija BiH i Kanton Sarajevo su u posljednje vrijeme donijeli niz zakona o zatiti okolia, kojima je
reguliran nain zatite okolia u razliitim segmentima (voda, zrak, zemlja, buka i sl.)11.
Emisije iz loita
Na podruju Opine ne postoji jedinstveni sistem centralnog grijanja nego domainstva koriste
individualna loita, a samo nekoliko institucija posjeduje vlastite kotlovnice.
Emisije specifinih zagaujuih materija iz odreenih tehnolokih procesa
Na teritoriji opine nema privrednih subjekata koji svojim djelovanjem emituju specifine zagaujue
materije iz tehnolokih procesa.
S obzirom da nadzor nad provoenjem relevantnih zakona iz oblasti kontroliranja emisija iz u zrak nije u
nadlenosti opine ve relevantnih inspekcijskih organa na viem nivou, te da se izvjetaji o monitoringu
emisija u zrak dostavljaju Ministarstvu za urbanizam, prostorno ureenje i zatitu okoline KS, podaci o
kvalitetu emisija zagaujuih materija u zrak iz predmetnih pogona nisu bili dostupni za analizu.
11 Zakon o zatiti okolia, Zakon o zatiti voda, Zakon o zatiti zraka i Zakon o zatiti prirode (Sl. FBiH 33/03), Zakon o
prostornom ureenju (Sl. KS 13/99, 19/99, 24/01 i 32/01).

3.1.1.6. Biljni svijet
Flora i fauna
Na prostoru Opine Trnovo procjenjuje se da egzistira 2/3 biljnog svijeta Bosne i Hercegovine (oko 3000
taksona), koji su organizirani u oko 200 ekolokih sistema nivoa asocijacija, 88 nivoa vegetacijske sveze i
podsveze, 50 vegetacijskih redova, 27 sistema nivoa vegetacijske klase.
U vegetacijskom pogledu, ovo podruje pripada oblasti sa najviim stupnjem vegetacijske i ekoloke
raznolikosti.
Na travnatim povrinama koje se proteu uz date rijeke, zatim na livadama i panjacima nalazimo razliite
vrste ljekovitog bilja. Najpoznatije meu njima su: Colchium autumenale (mrazovac), Hypericum
perforatum (kantarion), Equisetum arvense (preslica), Mentha piperita (nana), Matricaria chamoilla
(kamilica), Atropa belladona (velebilje), Genitiana lutea (lincura), Achillea millefollum (kunica), Thimus
serpyllum (majina duica) i druge. Meu navedenim vrstama Mentha piperita (nana) i Matricaria
chamoilla (kamilica) se mogu plantano uzgajati.
Mnogim stranim i domaim naunicima i ljubiteljima prirodnih ljepota panju su privukle brojne endemine
i reliktne biljke. Od velikog broja iz ove skupine nabrojat emo samo nekoliko: bosanska mijakinja,
dinarski ronac, Sendtnerov pucavac, planinski jablan, dinarska kandilka, narcisocvijetna umarica,
planinski ljuti, bosanska repnica, planinska ljubica, dvocvijetna ljubiica, umski ljiljan, bosanski ljiljan,
urica, bosanski kaun i mnoge druge.
ume i drvna masa
Na podruju Opine Trnovo razvile su se, zavisno od nadmorske visine geolokog supstrata i tipova
zemljita, slijedee klimatogene zajednice:
ume hrasta kitinjaka i obinog graba,
brdske ume kitinjaka,
ume bukve brdskog pojasa,
ume bukve i jele,
subalpinske ume,
klekovina krivulja.
Na podruju Opine Trnovo neki izdvajaju tri pojasa, i to: liarski, etinarski i travni. Liari dopiru do
1.300 m nadmorske visine, dok se etinari vide do 1.600 m. Ovo je gornja granica visoke ume, koja sa
poveanjem visine prelazi u klekovinu ili je veim dijelom zamjenjuje travni sprat. Najvii planinski
grebenovi prekriveni su travnim pokrivaem ili su najee gole krke stijene. Prema tome, visinu umskih
pojaseva uslovljava geoloki sastav, reljef i klima.
Pored proizvodnih koristi (drveta, ljekobilja, jestivog i aromatskog bilja, ivotinja, gljiva i dr.) ove ume
imaju i socioloki znaaj (naune, edukativne, duhovne, povijesne, kulturoloke, turistike, zdravstvene,
rekreativne i estetske vrijednosti).
Ipak, najvee vrijednosti uma su indirektne, koje su rezultat njihovih ekolokih funkcija (utiu na globalno
kruenje i akumulaciju ugljenika u prirodi, ublaavajui tako efekat staklenika i klimatske ekstreme; tite tlo
od spiranja i erozije; odravaju biodiverzitet, rezervoar su genetikih informacija i utoite rijetkih
zatienih organizama; tite vodotoke i njihov ivi svijet, proizvode kiseonik, itd.).
Naroito znaajna ekoloka funkcija uma je u generiranju i zatiti izvora pitke vode (preko 60%
planetarne svjee vode generiraju ume), a na ovim podrujima je prisutan vei broj izvorita pitke vode.
Zakon o umama FBiH (Slubene novine FBiH, broj 20/02 ,29/03, 23/04) je zakon koji se odnosi na ovu
oblast. Naalost Opina po ovom zakonu nema nikakvih nadlenosti, one su prenesene na Kantonalnu
uprava za umarstvo koja je u sklopu Ministarstva privrede KS Sarajevo. Ovaj Zakon je presudom

Ustavnog suda stavljen van snage, a takoer i Uredba o umama, tako da trenutno ova oblast nije
regulisana zakonskim propisima.
Ljekobilje i umski plodovi
Izmeu ostalog itavo podruje je bogato ljekovitim, jestivim, aromatinim i vitaminskim biljkama.
Fotografije br 15 i 16: Flora na podruju opine Trnovo
Izvor: Opina Trnovo

Iz ove skupine treba navesti malinu Rubus idaeus, kupinu Rubus sp., divlje rue, kantarion uti, kantarion
crveni, macina trava ili odoljen razne vrste metvice ili nane, dobriica, majina duica, iva trava i mnoge
druge koje su ujedno i medonosne.
Ljekovito bilje svojom raznolikou, fizioloko-farmakolokim djelovanjem, te kvantitetom zdrave sirovine,
prua nesluene mogunosti u nastavku razvoja zdrastvenog i edukacionog turizma, a naroito u
pokretanju proizvodnje najireg spektra fitofarmaka. Dosadanja istraivanja na ovom prostoru potvrdila
su blizu 600 ljekovitih, jestivih, vitaminskih i aromatinih samoniklih biljaka.
Visok nivo ukupne bioloke raznolikosti ovog prostora, uvjetovao je razvoj mnotva predstavnika treeg
carstva u okviru ivih organizama, jednog od najmanje poznatih u planetarnim razmjerama, carstva gljiva.
Svojom raznovrsnou, posebno plijene panju ljubitelja prirode i gljivara, kao i naunika razliitih profila,
peurkaste gljive ili makromicete sa irokim spektrom oblika i boja svojih plodonosnih tijela.
Od ranog proljea pa sve do najkasnije jeseni, u umama, livadama, i na obradivim povrinama, rastu
mnoge vrste makromiceta, meu kojima su veinom jestive i ljekovite iako postoje i gljive sa istraenim
fiziolokim djelovanjem, odnosno otrovne gljive kako se popularno zovu u narodu. Njihov broj je
zanemarljiv u odnosu na jestive gljive. Mnoge od njh su sa najviim nutricionim vrijednostima.
3.1.1.7. ivotinjski svijet

itavo trnovsko podruje oduvijek je bilo poznato po brojnim vrstama ivotinja. Ono je posebno bilo
atraktivno i bogato tkz. krupnijom (lovnom) faunom, o emu govore brojni putopisci, pjesme, motivi sa
steaka i drugi izvori. Jo su austrijski putopisci u ovom podruju otkrili pravi lovni Eldorado sa
bogastvom medvjeda, vukova, divljih svinja, divokoza, srna, tetrijeba, kao i bogastvo sitnije divljai: lisica,
zec, ljetarka, jarebica, ljuka, te divljih ptica movarica na jesenskom i proljetnom preletu i boravku. Tu je
i veoma bogata fauna vodozemaca, gmizavaca, ptica, insekata i drugih formi ivota.
Prostor opine Trnovo predstavlja idealno stanite za mnogobrojne vrste sitne i krupne divljai. ine je na
desetine sisara, oko 70 vrsta ptica iz 28 familija, nekoliko vrsta gmizavaca i vodozemaca, 130 vrsta leptira
iz 32 familije, te mnogi drugi manje poznati organizmi.

Fotografije br 17 i 18: Fauna na podruju opine Trnovo
Izvor: Opina Trnovo
Prije svega treba istai da je ovaj prostor poznat po zastupljenosti divokozje divljai, uglavnom na
masivima planine Treskavice, tako da opina Trnovo u ovom pogledu, spada meu rijetke u BiH pa i ire.
Pored toga, gotovo cijelo podruje opine predstavlja lovite za srneu divlja, medvjeda, zeca, vuka,
lisicu, kao i neke druge vrste divljai. Ni pernata divlja nije tako nezastupljena na ovim prostorima, od
ega je moda najinteresantnije spomenuti znatnu zastupljenost divlje patke.
Sve prethodno ukazuje da je podruje opine Trnovo idealan prirodni ambijent za razvoj sportskog lova,
ali i za razvoj lovne privrede kao jednog od segmenata cjelokupne privrede opine.
3.1.1.8. Infrastruktura
3.1.1.8.1. Cestovni i zrani saobraaj
Cestovni saobraaj
Na prostoru Opine Trnovo nalazi se oko 250 km puteva razliitih kategorija. Dobar dio putne mree
izgraen je u poslijeratnom periodu.
Tabela br 13 : Saobraajna infrastruktura u 2010. godini

Opina Povrina Saobraajna infrastruktura u km
u km2 eljeznike Magistralni Regionalni Ukupno Lokalni
pruge putevi putevi magistralni i putevi
regionalni
Trnovo 338,4 0 24 55,8 79,8 66
FBiH 26.106,70 695 2.008 2.689 4.697 8.132
Izvor: Opina Trnovo i Federalni zavod za programiranje razvoja, Socioekonomski pokazatelji po
opinama u Federaciji BiH u 2010. godini, april 2011
U duini od 6 km prolazi kroz teritoriju opine Trnovo magistralni put M 18 koji povezuje Sarajevo, Trnovo,
Kalinovik i Fou i magistralni put M18.1 Gare Delija Ustikolina u duini od 18 km. Pored magistralne
saobraajnice, na podruju Opine Trnovo postoje dva regionalna putna pravca od vitalnog znaaja za
Opinu u duini od 55,8 km: Krupac Bjelanica abii Sinanovii i Gornja Grkarica Dejii
Pendiii. Ove dvije saobraajnice sa magistralnom cestom povezuju veinu naseljenih mjesta.

Prikaz br 7: Putne komunikacije na opini Trnovo
Legenda:
lokalni putevi (crna linija), regionalni putevi (tanka crvena linija), magistralni putevi (deblja crvena linija)
U periodu 1996. - 2011. godine izgraena je lokalna putna mrea koja povezuje naseljena mjesta sa
glavnim saobraajnicama na teritoriji Opine Trnovo.
U proteklom periodu izvreno je asfaltiranje glavnih putnih pravaca u duini od 75 km te lokalnih puteva u
duini od 66 km uz zajedniko uee graana i opine Trnovo.
Pored izgradnje puteva paralelno se grade i mostovi tako da je u dosadanjim aktivnostima izgraeno 36
mostova. U narednom periodu planirana je izgradnja zaobilaznice Hotel Maral Donja Grkarica kao i
izgradnja putnog pravca Ilovice Jahorina, a u cilju povezivanja Bjelanice i Jahorine prostorom opine
Trnovo to e u mnogome doprinijeti razvoju opine.
Fotografije br 19 i 20: Putna infrastruktura na podruju opine Trnovo
Izvor: Opina Trnovo
U narednom planskom periodu zavrit e se asfaltiranje kako glavnih saobraajnica tako i lokalnih puteva
do naseljenih mjesta ime e se stvoriti preduslovi za ulaganja na ove prostore.

Odravanje putnih pravca, u zavisnosti od kategorizacije, je obezbjeeno od strane Federalne direkcije za
ceste, Direkcije za ceste Kantona Sarajevo i opine Trnovo.
Opina Trnovo je povezana Javnim gradskim prevozom i to autobuskim saobraajom na relaciji Ilida
Turovi i kombi linijama Delija, Dejii i Sinanovii. U narednom periodu ovaj segment treba znatno
poboljati kako u pogledu broja linija i satnica tako i u kvalitetnom broju vozila koja saobraaju na prostoru
opine. Problemu saobraajne infrastrukture, u narednom periodu, mora se pruiti maksimalna panja
kako na modernizaciji novoizgraenih saobraajnica, tako i na uspostavljanju reima saobraaja po
mjesnim zajednicama prilagoenom potrebama stanovnika.
Druge vrste saobraaja
Najblii postojei aerodrom, Meunarodni aerodrom Sarajevo, je udaljen oko 27 km od Trnova. Na

podruju opine trenutno ne postoji infrastruktura za razvoj zranog saobraaja, kao ni mogunost
izgradnje aerodroma za komercijalnu ili sportsku upotrebu. Preko Sarajevskog aerodroma Trnovo ima
kvalitetnu avio komunikaciju sa cijelim svijetom. Najblia pristupna taka eljeznikom saobraaju nalazi
se u Sarajevu, na udaljenosti od oko 30 km od Trnova.
3.1.1.8.2. Telekomunikacije
Na teritoriji Opine Trnovo su postavljeni optiki telekomunikacioni kablovi. Na ovom prostoru nalaze se
jedna lokalna pota, u sastavu kojih se nalazi pet modernih telefonskih centrala. Oko 80% svih trnovskih
naselja je povezano PTT mreom, te putem iste imaju i mogunost pristupa Internetu. 60% teritorija je
pokriveno GSM signalom. U saradnji sa BH Telecomom izvrena je dogradnja opreme u telefonskim
centralama u Delijau, Pendiiima, Dejiima i abiima, i na taj nain omoguena uspotava ADSL-a na
ovim podrujima. U ostalim mjestima e se nastaviti dogradnja opreme u tc (Baci, Godinja).
3.1.1.8.3. Elektrifikacija
Kompletna visoko i niskonaponska mrea u Trnovu je bila unitena. U periodu obnove izgraena je i
rekonstrisana u obimu od 80% predratnog stanja. Uraena je veza izmeu postojee trafostanice u
Trnovu RS i trafostanice u Kisjelicama u cilju dvosmjernog napajanja opine Trnovo to do sada nije bila
mogunost. Takoe je izgraen i podzemni visokonaponski vod od Bjelanice do Bara i od Prokrese do
abia, visoko i niskonaponska mrea od abia do Sinanovia, te niskonaponske mree do naseljenih
mjesta u MZ abii. Od Bjelanice do Presjenice izgraena je visokonaponska mrea kao i
niskonaponska za naseljena mjesta u Presjenici. Navedena ulaganja u sanaciju visokonaponske mree u
mnogome su doprinijela ravnomjernom snadbjevanju graana elektrinom energijom.
Tabela br. 14: Pregled izgraenih objekata visoko i niskonaponske mree od 2008. 2010.
Realizovani objekti u 2008. godini:
STS 10(20)/0,4 kV Deseci
UKB 10(20)kV Deseci
TP Deseci niskonaponska mrea
STS 10(20)/0,4 kV Miliii
UKB 10(20)kV Miliii
STS 10(20)/0,4 kV Tuila rekonstrukcija
STS 10(20)/0,4 kV Maari- Ilovice
TS 10(20)0,4kV Igman strelite sa prikljunim kablom za podruje Trnova i Hadia
Realizovani objekti u 2009. godini:

niskonaponska mrea Maari Ilovice do kraja godine

UKB10(20) Dejii Ledii
UKB10(20) otcjep za Dujmovie
Izgraena visoko i niskonaponska mrea za napajanje stambenog objekta u Trnovu
U toku aktivnosti na realizaciji izgradnje visoko i niskonaponske mree za napajanje
postrojenja za tretman otpadnih voda u Trnovu
STS 10(20)/0,4 kV Balbaii, Krsmanii
UKB 10(20)kV Balbaii, Krsmanii
TP Balbaii, Krsmanii niskonaponska mrea
Realizovani objekti u 2010. godini: Vrsta objekta

TP Obla Brda (Preani i Rahovii) NNM
TP ostojii 2 NNM
STS Ostojii 2 STS
Otcjep za Trebeaj UKB10(20)
Lr 32-03-otcjep za Ilovice UKB10(20)
Pendiii Ilovice UKB10(20)
UKB 10(20)kv Rijeka otcjep za Bake UKB10(20)
TP Govedovii NNM
Maari Ilovice NNM
Obla brda NNM
Obla brda UKB10(20)
Obla brda STS
Brutusi UKB10(20)
Brutusi STS
Izvor: Informacije Elektrodistribucije Sarajevo za 2008, 2009, 2010
U toku su radovi na zamjeni UKB-a od Rijeke do Grebka, te izgradnja visoko i niskonaponske mree za
naselja Lukavac i Kramari.
U narednom periodu u saradnji sa elektrodistribucijom planirano je postavljanje UKB-a na cijelom prostoru
MZ abii, te izgradnja visoko i niskonaponske mree u Zagoru, Zabojska, Bistroaj, Vrbovnik, Lisovii,
Umani i Gornjoj Presjenici. Sa realizacijom ovih projekata Opina Trnovo e imati najkvalitetnije
snabdjevanje elektrinom energijom (UKB). Pored izgradnje visoko i niskonaponske mree u svim do
sada naseljenim mjestima uraena je javna rasvjeta, a gdje je izvrena elektrifikacija izrgraena je i javna
rasvjeta, u toku je dogradnja iste te pripreme za izgradnju u selima koja se tek rekonstruiu.
3.1.1.8.4. Toplifikacija
Na podruju opine Trnovo zagrijavanje se vri iskljuivo preko individualnih kotlovnica u nekoliko
objekata, odnosno putem individualnih loita u stambenim objektima. Svi objekti kao energent koriste
vrsto gorivo (ugalj, drva, briketi), ije emisije u zrak znatno utiu na zagaenje zraka, posebno u zimskom
periodu. Ne postoji trenutno sistem toplifikacije javnih i privatnih poslovnih i stambenih prostora. Nije
izgraen ni primarni ni sekundarni sistem za snabdijevanje distributivnim gasom.
3.1.1.8.5. Vodosnabdijevanje
Na prostoru opine Trnovo nalazi nalazi se 56 naseljenih mjesti, naselja, sela i zaseoka i ista su
snadbjevena vodom sa lokalnih izvorita osim dijela Trnova koji se snadbjeva vodom iz centralnog
vodovodnog sistema iz Trnova RS i Igmana i Bjelanice sa napajanjem iz pumpnog vodovodnog sistema
Hrasnica Bjelanica.

Tabela br. 15 : Pregled objekata za vodosnabdjevanje
Lokaliteti Vrsta
Sinanovii - Pervizi gravitacioni sistem
Ozimine - ilii pumpni sistem
Bobovica pumpni sistem
Umoljani gravitacioni sistem
Elezovii gravitacioni sistem
Kramari gravitacioni sistem
Rakitnica - abii - Lukavac - Brda - Miliii pumpni sistem
Duganja - Dejii - abanci - Ostojii - Luke gravitacioni sistem
Omenik- Obla brda- Preani - Rahovii - Umani - abanci pumpni sistem
Presjenica gravitacioni sistem
Jezero - Dujmovii - Gaj - Mijanovii - Trebeaj - Brutusi gravitacioni sistem
Graanica - Pendiii gravitacioni sistem
Ilovice gravitacioni sistem
Baci I gravitacioni sistem
iii gravitacioni sistem
Slavljevii gravitacioni sistem
Govedovii gravitaciono sistem
Durakovii gravitaciono sistem
Boljanovii gravitacioni sistem
Zabojska - Delija - Karovii - Pomenovii - Sjeverovii gravitacioni sistem
unii gravitacioni sistem
Hamzii gravitacioni sistem
Balbaii pumpni sistem
Baci II gravitacioni sistem
Godinja gravitacioni sistem
Jelaii gravitacioni sistem
Korita - Lukavac gravitacioni sistem
Razolje - Miliii gravitacioni sistem
Paralelno sa izgradnjom vodovodnih sistema u naseljenim mjestima se pristupilo izgradnji javnih esama i
to: Hamzii, Karovii, Govedovii, Delija, Slavljevii, Pomenovii, Baci I i II, Jelaii, Pendiii,
Graanica, Godinja, Trebeaj, Brutusi, Trnovo, Kijevo, Dujmovii, Ostojii, Dejii, Presjenica, Sinanovii,
Pervizi, Bobovica, Umoljani i Elezovii.
Fotografije br 21: Javna esme na podruju opine Trnovo
Izvor: Opina Trnovo

Upravljanje i odravanje vodovoda je povjereno KJKP Vodovod i Kanalizacija iz Sarajeva za vodovodni
sistem Hrasnica Bjelanica, lokalni seoski vodovodi JKP Trnovo iz Trnova i vodovod u Trnovu
vodovodu iz Lukavice. Gradski sistem vodosnadbjevanja Sarajeva obezbjeuje oko 80% potrebnih
koliina vode sa izvorita Baevo.
Angaovanjem strunih, naunih i politikih faktora sa podruja Kantona Sarajevo pristupilo se analizi i
definisanju startegije zadovoljenja potreba za vodom Sarajeva. Na osnovu provedenih analiza o
postojeem stanju i na osnovu preliminarnih prognoza o planskim potrebama za vodom dolo se do
zakljuka da su: Prijeratne potrebe za vodom gradskog podruja koje su iznosile oko 1,6 m3/sec. mogue
obezbjediti u postojeem izvoritu, to znai i iscrpljivanje postojeih kapaciteta izvorita pitke vode.
Grube procjene govore da e potrebe za vodom podruja grada Sarajeva do 2040 godine biti oko 7
m3/sec. pitke vode. Ako se imaju u vidu kapaciteti postojeeg vodovoda vrlo jasno se naglaava potreba
za pronalaenjem novih vodnih resursa.
Gore navedeni zakljuci upuuju na formiranje akumalacija, a kao najinteresantniji vodotoci odreeni su
Bijela i Crna rijeka . Prvobitno se Bijela rijeka sa svojim poloajem, moguim kapacitetima, prognoziranim
kvalitetom vode, te nainom transporta vode do potroaa nametnula kao prioritetnija.
Zbog unutranje politike organizacije Bosne i Hercegovine po entitetima, prvenstveno zbog poloaja
pregradnog profila akumalacija Bijela rijeka stavljena je u drugi plan, a akumulacija Crna rijeka kao
vienamjenski vodoprivredni sistem u sadanjem trenutku se pokazuje kao povoljnija. Planirane
akumulacije u mnogome e uticati na strategiju razvoja opine Trnovo.
Da bi se ovaj projekat realizovao, tj. izradila izvedbena dokumentacija i dodatne studije kao i radovi,
potrebno je jo najmanje 5 godina. Ova akumulacija bi imala povrinu od 224 ha. Turbine koje e se
koristiti za proizvodnju elektrine energije bi prosjeno davale oko 11.35x106 kwh godinje. Ovom
akumulacijom bi se djelimino potopila vikendaka naselja (oko 25 vikendica), dio saobraajnice Sarajevo
Gorade i dio zemljita koji se moe koristiti za poljoprivrednu proizvodnju, mjesni objekti elektro,
vodovoda, PTT-a i jedno groblje.
Za potrebe snadbjevanja Sportsko rekreacionog podruja Igman i Bjelanica uraen je idejni projekta
vodosnabdjevanja, a u narednom periodu potrebno je pristupiti izradi glavnog projekta i obezbjeenju
sredstava za realizaciju istog.
3.1.1.8.6. Kanalizacija i otpadne vode
Zagaivai koji utiu na kvalitet voda u Opini se mogu podijeliti u dvije podgrupe: koncentrisani i rasuti ili
disperzioni.
Koncentrisana zagaenja prvenstveno potiu od naselja rasporeenih po slivnim podrujima rijeka ili kao
proizvod privredne djelatnosti stanovnitva. Otpadne vode se uglavnom mogu klasifikovati na otpadne
vode stanovnitva, otpadne vode od uzgoja stoke i otpadne vode industrije. U ovom momentu glavni
zagaivai voda u Opini Trnovo su otpadne vode stanovnitva (fekalije ) i otpadne vode od uzgoja stoke.
U kategoriju rasutih zagaivaa se svrstavaju svi oni izvori zagaenja koji se emitiraju preko iroke
povrine i na taj nain negativno utiu na kvalitet povrinskih voda. Pod prirodnim rasutim zagaenjem
podrazumijeva se unos povrinskog sloja zemljita koje zajedno sa ostalim organskim materijama
spiranjem dolazi do vodotoka. Druga vrsta rasutog zagaenja uglavnom potie od mnotva individualnih
domainstava rasporeenom po slivnom podruju, otpadnih voda od uzgoja stoke, kao i od spiranja
poljoprivrednih povrina na kojima se primjenjuju vjetaka ubriva. Na osnovu dosadanjih analiza udio
koncentrisanih i rasutih zagaivaa je ujednaen.
Pored pobrojanih zagaivaa bitno je pomenuti i zagaenja koja nastaju od izgraenih saobraajnica koja
se pruaju uz navedene vodotoke. Uticaji se ogledaju kroz spiranje saobraajnica usljed padavina i
unosom ulja i masti u korita rijeka. Drugi uticaj se ogleda indirektno kroz poveanje inteziteta saobraaja i
unosa olova i sumpora. Trei mogui utjecaj se moe javiti putem incidentnog zagaenja kroz saobraajne
nesree vozila koja prevoze opasne materije. Ove posljedice, na kvalitet voda, mogu biti katastrofalne.
Izvrena je rekonstrukcija postrojenja za tretman otpadnih voda u Trnovu i isti je puten u funkciju.

U toku je izrada projekata za postrojenja za tretman otpadnih voda u Pomenoviima, abiima, Tuilima,
Dejiima te pumpnog postrojenja u Pendiiima.
Fotografije br 22: Postrojenje za tretman otpadnih voda u Trnovu
Izvor: Opina Trnovo
U cilju zatite i ouvanja ivotne sredine Opina Trnovo je uradila glavne projekte kanalizacionih sistema
ija realizacija e biti fazna. U prvoj fazi realizacije tretirana su naselja koja su smjetena uz vodotoke
Crne rijeke, eljeznice, Rakitnice, Bijele rijeke i Tuiokog potoka vodei rauna o povezivanju kolektora u
jedan centralni, to je sa aspekta zatite i ekonomske opravdanosti Opinu opredjelilo da pristupi izgradnji
centralnih sistema kako slijedi:
Sinanovii Pervizi Podvornice
Izgraen kolektor od Sinanovia do Perviza.
Zarije Rakitnica abii Lukavac Brda Kramari
Izgraeni kolektori od Zarija do abia i od Brda do Kramara
Dejii abanci Ledii Bare Dujmovii
Izgraen kolektor od abanaca i Dejia prema Omeniku i od Dujmovia do Broda.
Trebeaj Graanica Pendiii Kisjelice Godinja Turovi
Izgraen kolektor Godinja, Turovi, Trebeaj i od Graanice do Pendiia.
Delija Pomenovii Sjeverovii Karovii
Izgaen kolektor Delija-Pomenovii-Sjeverovii.
Pored toga izgraeni su kanalizacioni sistemi koji nisu mogli biti prikljueni na centralne:
Ozimine
Ostojii
Durakvii
Hamzii
Miliii
3.1.1.8.7. Odlaganje krutog otpada
Prikupljanje i odvoz otpadaka vri se prema operativnom planu odravanja istoe na podruju Opine
Trnovo, koji svake godine utvruje komunalno preduzee KJKP Rad, najkasnije do kraja tekue godine
za narednu godinu po lanu 9. Zakona o komunalnoj istoi.
Na podruju Opine Trnovo usluge prikupljanja otpada koristi oko 700 domainstava, 34 poslovna objekta,
vei broj vikendica, kao i privremenih poslovnih objekata u zimskom periodu.
Na podruju Opine Trnovo prikupljanje odpada se vri sljedeim posudama:
kontejner 1.100 l 124 kom
korpa 5 m3 10 kom
korpa 18 m 3 1 kom
kontejner presa 18 m3 1 kom

PVC kante 100 l 2 kom
korpice V 20 l 6 kom
Fotografija br 23: Ureena kontejnerska mjesta na podruju opine Trnovo
Izvor: Opina Trnovo
Prikupljanje i odvoz otpadaka na podruju Opine Trnovo vri se u prvoj smjeni (7h 14h ) tokom cijele
godine. Prema operativnom planu kontejneri 1.100 l (tkz. hajfii) se prazne jedanput sedmino, dok se
ostale posude veih zapremina prazne po potrebi, a to je u prosjeku jednom sedmino. PVC kante
zapremine 100 l su postavljene na dva ehidska mezarja na Igmanu. Prikupljanje i odvoz kabastog otpada
vri se u toku organiziranih akcija dva puta godinje, u proljee i jesen. Radovi se vre jednim specijalnim
vozilom autosmeara nosivosti 7t, jednim podizaem i jednim rolo kiperom i jednim malim otvorenim
vozilom. Takoer po potrebi prikupljanje se vri I vozilima grejfer kojim se odvozi kabasti odpad,
graevinski otpad, zemlja ili iste divlje deponije. Naime, graani bi trebali iznositi kabasti otpad samo u
toku dvije organizirane akcije, ali to nije sluaj te graani esto I mimi akcija iznose vee koliine kabastog
otpada. U tim situacijama potrebno je odvoziti kabasti otpad i mimo akcije to iziskuje dodatna sredstva.
Na podruju Opine Trnovo runo ienje javnih povrina se obavlja na podruju Bjelanice i Igmana (na
dijelu koji koriste izletnici ukljuujui i zelene povrine), platou oko zgrade Opine Trnovo, te urbanim
dijelovima naselja: abii, Dejii, Delija i Trnovo. Pranje javnih povrina se obavlja na podruju kod
Opine Trnovo i na platou Bjelanice ispred hotela Maral. Na podruju Opine Trnovo svakodnevno
rade dva eko-redara koji najee patroliraju na platou Igmana i Bjelanice radi velikog broja izletnika.
Takoer, po pozivu graana na eko telefon broj 66 00 00 dolaze na lice mjesta, te interveniraju u skladu
sa svojim ovlatenjima. Ovo podruje se karakterie kao ekoloki ista sredina, a to se ogleda u istoi
vode, zraka te ouvanju prirodnih svojstava zemljita. U poljoprivredi ovog podruja zastupljena je
tradicionalna proizvodnja ekstenzivnog tipa, gdje je upotreba hemikalija u procesu proizvodnje
zanemarljivo niska, tako da u zemljitu nema pesticida, niti tekih metala. Takoe, ovaj prostor predstavlja
jednu izolovanu, istu sredinu bez prisustva unutranjih, a i spoljnih zagaivaa. Od strane Regionalnog
centra za okoli uraena je Studija Jaanje kapaciteta za strateku okolinsku procjenu (SEA) u zatiti
prirode i upravljanje zatienim podrujimau BIH, te Lokalni ekoloki akcioni plan, a sve u cilju zatite
okolia. LEAP je dao listu okolinih problema na kojima se treba poraditi a to su:
upravljanje vodnim resursima i vodoopskrbnim objektima
upravljanje otpadom,
koritenje i zatita zemljita,
upravljanje umama i umskim zemljitom,
upravljanje prostorom,
zatita prirodnog i kulturnog naslijea,
privreda i infrastruktura,
javno zdravlje i socijalna problematika,
minska polja.
Izvrena je sanacija deponije smea itluci i ostalih divljih deponija koje su se nalazile na prostoru opine.
Izvren je odvoz radioaktivnog otpada iz vojnih objekata na Bjelanici.

U saradnji sa KJKP Rad izgraene su nie za kontejnere i izvrena nabavka hajfia za naseljena mjesta
opine Trnovo. Trenutno se vri sanacija pozajmita u cilju ozelenjavanja istih.
Kontinuirano se vri poumljavanje goleti od strane Sarajevo uma u cilju sprjeavanja erozije tla.
3.1.1.8.8. Stanovanje i parkovske povrine
Svi objekti kako kolektivnog tako i individualnog stanovanja su u potpunosti uniteni. U prethodnom
periodu uinjen je ogroman napor na obnovi i izgradnji individualnih stambenih objekata te izgradnji
objekata kolektivnog stanovanja. Oko 90 % stambenog fonda je obnovljeno, a izgraeni su i objekti
kolektivnog stanovanja u Trnovu i Pomenoviima sa ukupno 12 stanova.
Fotografija br 24: Objekti kolektivnog stanovanja na podruju opine Trnovo
Izvor: Opina Trnovo

Analiza je rezultat dviju cjelodnevnih radionica, odranih u novembru i decembru 2011. godine, na kojima
se od strane sektorske radne grupe za ivotnu sredinu i infrastrukturu, a potom i kompletne radne grupe
za izradu SLOR, diskutovalo o svim kljunim faktorima koji utiu na ouvanje zdrave ivotne sredine i na
razvoj infrastrukture, kako u urbanim, tako i u ruralnim podrujima opine Trnovo.
PESTEL analiza
Zajednika ocjena lanova radne grupe za ivotnu sredinu i infrastrukturu je da na razvoj ovog sektora
najvei pozitivan politiki uticaj imaju spremnost lokalnih vlasti u provoenju politike u oblasti zatite
ivotne sredine i izgradnji infrastrukture, saradnja opinskog vijea i izvrne vlasti sa lokalnom zajednicom,
kao i odravanje lokalnih izbora. Meu politikim faktorima koji ograniavajue djeluju na ouvanje ivotne
sredine i unapreenje infrastrukture na podruju opine Trnovo prepoznati su neusaglaenost politika viih
nivoa vlasti, politika nestabilnost u zemlji i na lokalnom nivou, te nedovoljna saradnja svih nivoa vlasti.
Izazov svakako predstavlja i ograniena nadlenost lokalne samouprave u donoenju odluka u oblasti
okolia i infrastrukture, te politika neodlunost na svim nivoima vlasti u provoenju zakonskih propisa iz
ove obasti.
U okviru ekonomskih faktora od znaaja za ivotnu sredinu i infrastrukturu kao pozitivni su ocijenjeni
razvoj turistikog centra (zimska ljetna ponuda), ruralni turizam (u zaleu centra), stvaranje turistikog
proizvoda (na regionalnom nivou) jer oni direktno poveavaju infrastrukturna, kao i ulaganja u ekologiju
kako bi prostor turistiki ostao atraktivan. Takoer mogunost iskoritenja vodnih resursa djelovati e
pozitivno i na zatitu okolia, kao i na infrastrukturu. S druge strane, kao kljuni ograniavajui faktori za

efikasniju zatitu okolia i razvoj infrastrukture su istaknuti uticaj recesije, nedostatak izvornih prihoda
opine, slaba potpora viih nivoa vlasti i nizak stepen ekonomske aktivnosti na podruju opine.
Radna grupa je u okviru socijalnih faktora identificirala kao pozitivno utiue na ivotnu sredinu i
infrastrukturu stimulisanje povratka mladih, kao i zadovoljavajui nivo ekoloke svijesti lokalnog
stanovnitva.
Negativnim socijalnim faktorima, koji ograniavaju zatitu okolia i razvoj infrastrukture, ocijenjeni su
nedostatak strunih kadrova, nizak nivo ekoloke svijesti turista, kao i nezadovoljavajui kvalitet ivota jer
destimulativno djeluje na brigu stanovnitva o okoliu i na poveano nekontrolisano iskoritavanje
prirodnih resursa (naroito umskih).
Tehniko-tehnoloki faktori koji idu u prilog razvoju infrastrukture i ouvanju okolia po ocjeni radne grupe
su dobra pokrivenost elektro mreom i tt mreom, nepostojanje prljave industrije, kao i otvorene
mogunosti za izgradnju hidro i vjetro elektrana. Radna grupa je ocijenila da veliki problem u zatiti okolia
ine nepostojanje tehnologija za iskoritenje prirodnih potencijala, nepostojanje instrumenata za usvajanje
novih znanja, te nizak nivo tehniko-tehnolokog razvoja.
U okviru ekolokih faktora ova grupa je prepoznala kao pogodnosti za zatitu okolia i razvoj infrastrukture
to to nema velikih zagaivaa okolia, rijeen je odvoz smea i ekoloki je ista sredina, kao i djeliminu
spremnost graana za uee u akcijama zatite ivotne sredine. Nasuprot tome, kao faktori koji direktno
ugroavaju ivotnu sredinu, a time i odrivi razvoj, identificirani su neizgraena kanalizaciona mrea,
nedostatak postrojenja za preiavanje fekalnih voda, kao i zagaenost tla minama i NUS.
Radna grupa je meu pravnim faktorima koji pozitivno utiu na ouvanje ivotne sredine i razvoja
infrastrukture istakla injenicu da su planskim dokumentima odreeni lokaliteti stavljeni pod zatitu, kao i
da je izvreno proglaenje i zatita kulturno-historijskih spomenika od strane viih nivoa vlasti, te da
postoji set okolinskih zakona u primjeni.
Meutim, pravni kontekst djeluje i ograniavajue na unapreenje infrastrukture i zatitie okolia, a radna
grupa je uoila da je to u najveoj mjeri posljedica sporosti u donoenju prostornih planova viih nivoa
vlasti, nemogunosti izrade detaljnih planova od strane lokalne zajednice, te neusaglaenosti sektorske
zakonske regulative.

SWOT analiza
SWOT analiza, kao kljuni aparat za identifikaciju moguih prednosti lokalne zajednice u odnosu na
komparativne sisteme, utvrdila je osnovne pravce djelovanja i predstavlja rezultat diskusija i analiza o
internim snagama i slabostima i eksternim prijetnjama i mogunostima koje karakteriu razvoj
infrastrukture i zatitu okolia na podruju opine Trnovo. Identifikovani atributi u donjoj tabeli rezultat su
rada uesnika radionica, predstavnika privrede, relevanntih institucija i kompetentnih pojedinaca u Opini,
i zbirni je iskaz njihovog vienja postojeeg stanja.
Snage: Slabosti:
Spremnost lokalnih vlasti u provoenju politike u Nedostatak izvornih prihoda opine

oblasti zatite ivotne sredine i izgradnji Nedostatak strunih kadrova
infrastrukture Nizak stepen ekonomske aktivnosti
Saradnja opinskog vijea tj zakonodavne vlasti Nedostatak postrojenja za preiavanje
sa lokalnom zajednicom fekalnih voda
Zadovoljavajui nivo ekoloke svijesti lokalnog Neizgraena sekundarna kanalizaciona
stanovnitva mrea
Nema velikih zagaivaa okolia Nepostojanje tehnologija za iskoritenje
Posjedovanje prirodnih resursa potencijala
Ekoloki ista sredina Nepostojanje instrumenata za usvajanje
Lokalni izbori novih znanja
Usvojen LEAP Nedovoljna iskoritenost prirodnih resursa
Poboljanje obrazovne strukture stanovnitva Nedostatak mjernih stanica za praenje
Ubrzana izgradnja komunalne infrastrukture kvaliteta vode, vazduha zemljita
(vodovod, kanalizacija...) Nepostojanje MSP i preduzetnika u koji se
bave prikupljanjem i reciklaom ostalog
krutog otpada
Mogunosti: Prijetnje:
Postojanje seta okolinskih zakona Uticaj recesije

Razvoj turistikog centra (zimska ljetna Neusaglaenost politika viih nivoa vlasti
ponuda) Politika nestabilnost u zemlji
Ruralni turizam (zalee turistikog centra) Nedovoljna saradnja svih nivoa vlasti
Stvaranje turistikog proizvoda (regionalni nivo) Sporost u donoenju prostornih planova viih
Iskoritenje vodnih resursa i resursa vjetra nivoa vlasti
Pokrivenost elektro mreom Nemogunost izrade detaljnih planova
Pokrivenost tt mreom Neusaglaenost sektorske zakonske
Povratak mladih regulative
Rijeen odvoz smea Slaba potpora viih nivoa vlasti
Povoljna kreditna sredstva i sredstva fonda za Zagaenost tla minama i NUS
okoli Nizak nivo ekoloke svijesti turista

3.2. Ekonomski i ruralni razvoj
3.2.1.1. Opti podaci

Pokazatelji ekonomskog razvoja
Kao to je ve istaknuto opina Trnovo prema indeksu razvijenosti spada u nedovoljno razvijene opine
na podruju FBiH, to je posebno zabrinjavajue zbog injenice da ono pripada Kantonu Sarajevo ije
opine u prosjeku imaju indeks razvijenosti za 37,7% vei od prosjeka za Federaciju BiH, dok je indeks
razvijenosti Trnova za 47,5% manji od prosjeka za Federaciju BiH.12 To ukazuje na jako izraenu
neuravnoteenost razvoja u okviru Kantona Sarajevo o emu Vlada kantona u narednom periodu treba
voditi rauna i pravim odabirom mjera izbalansirati u maksimalnoj moguoj mjeri te razlike meu
opinama. Opine na podruju FBiH nemaju irok krug ovlatenja, ve se odgovornost i veina ovlatenja
i finansijskih sredstava nalazi na nivou kantona, tako da je iznalaenje rjeenja za ublaavanje negativnih
efekata globalne ekonomske krize uslovljeno boljom saradnjom i podrkom od strane viih nivoa vlasti.
Cilj ove strategije, izmeu ostalog, je i da ukae na pravce i konretne projekte putem kojih se moe
najdirektnije poduprijeti razvoj opine Trnovo.
Meutim, analizu situacije na podruju Opine u velikoj mjeri, kako je to ve istaknuto, oteavaju
nedostatne i netane informacije o broju stanovnika i demografskoj strukturi stanovnitva, koje su
posljedica demografske nestabilnosti prouzrokovane ratnim i poslijeratnim deavanjima i neefikasnim
statistikim sistemom.
Tabela br 16: Bruto domai proizvod (BDP) u 2010. godini 13

Opina Stanovni GDP - u GDP po glavi GDP po glavi
tvo hiljadama KM stanovnika u stanovnika u KM
KM FBiH = 100
Trnovo 2.495 7.308 2.929,00 44,5
FBiH 2,337.660 15,385.420,00 6.582,00 100,0
Na osnovu raspoloivih statistikih podataka, opina Trnovo spada meu opine sa ispodprosjenim
procijenjenim bruto drutvenim proizvodom (BDP) po glavi stanovnika, koji je u 2010. godini bio za 55,5%
ispod prosjenog BDP-a po glavi stanovnika na podruju FBiH.
12 Index razvijenosti opine Trnovo iznosi 52,5 pri emu prosjeni index razvijenosti za sve opine u FBiH iznosi 100, a
prosjeni index razvijenosti za nedovoljno razvijene opine iznosi 61,9, a Trnovo je u toj kategoriji opina na dnu ljestvice i
meu manje razvijenim opinama od Trnova je manje razvijena je samo opina Teoak. Socioekonomski pokazatelji po
opinama u FBiH u 2010. godini, Federalni zavod za programiranje razvoja; April, 2011.godine.
13 Federalni zavod za statistiku ne radi izraun GDP po kantonima i opinama. Procjenu za 2010. godinu po kantonima i
opinama u FBiH izvrio Federalni zavod za programiranje razvoja po formuli:

broj zaposlenih u opini x prosjena plaa u opini x GDP FBiH
broj zaposlenih u F BiH x prosjena plaa u FBiH
Ovim se dobija priblina procjena GDP kantona i opina, jer nisu uzete sve komponente koje utiu na izraun stvarnog GDP.

Federalni zavod za programiranje razvoja je obraunavao, bolje rei grubo procjenjivao, BDP po
metodologiji koja se bazira na broju zaposlenih i prosjenoj neto plai na podruju odreene opine i na
podruju FBiH.14
Tabela br. 17: Bruto domai proizvod po glavi stanovnika u 2010. godini (KM)
epe Trnovo Kiseljak Visoko Breza Olovo Foa- Kupres Vare FBiH
Ustikolina
1.982 2.929 4.454 6.105 6.374 6.751 8.842 9.096 10.204 6.582
Izvor: Socioekonomski pokazatelji po opinama u FBiH u 2010. godini, Federalni zavod za programiranje
razvoja; April, 2011.godine
Grafikon br. 3: Uporedni pregled BDP po glavi stanovnika u 2010.-toj godini
8000
7000 6751 6751 6582

6374
6105
BDP po glavi stanovnika (KM)
6000
5000 4454
4000
2929
3000 2504
1982
2000
1000
0
Ilija Breza Kiseljak Olovo epe Visoko Kakanj Trnovo F BiH
Izvor: Federalni zavod za programiranje razvoja, Socioekonomski pokazatelji po opinama u F BiH,

april 2011.g.
Kako postojei statistiki podaci za opinu Trnovo govore o samo 314 zaposlenih na podruju opine, to je
rezultiralo sa jako niskim BDP-om u 2010. godini, mada je on u stvarnosti objektivno vii.
Pored malog broja zaposlenih, na iznos BDP-a po glavi stanovnika uticala je i relativno niska prosjena
neto plaa zaposlenih od 780,00 KM na podruju opine Trnovo.
Prosjena plaa na podruju opine Trnovo je znatno nia od prosjeka prosjenih plaa u drugim
opinama Kantona Sarajevo, a ispod je i prosjene neto plae FBiH.15
Tabela br. 18: Prosjene neto plae za 2010. godnu (uporedni pregled)
Opina 2010 (KM) F BiH = 100 (2010)
Kiseljak 664 82,59
Breza 721 89,68
Ilija 657 81,72
Trnovo 780 97,01
Hadii 782 97,26
14 Federalni zavod za programiranje razvoja je izvrio procjenu BDP po opinama po formuli (Broj zaposlenih u opini x
prosjena plaa u opini) / (Broj zaposlenih u FBiH x prosjena plaa u FBiH) x BDP FBiH.
15 Izvor podataka: Federalni zavod za programiranje razvoja, Socioekonomski pokazatelji po opinama u F BiH, april 2011.
godine.

Opina 2010 (KM) F BiH = 100 (2010)
Stari Grad 932 115,92
Centar 1.136 141,29
Visoko 549 68,28
Novo Sarajevo 1.025 127,49
Vogoa 736 91,54
Kanton Sarajevo 980 121,8
Federacija BiH 804 100,00
Izvor: Socioekonomski pokazatelji po opinama u F BiH u 2010. godini,
Federalni zavod za programiranje razvoja; April, 2011.godine
Gore navedeni indikatori bi se sigurno poveali kada bi se obuhvatila i siva ekonomija u oblasti trita rada
tj zaposleni u poljoprivredi, te u uslunim djelatnostima (trgovina, ugostiteljstvo, graevina) radi znaajan
broj neprijavljenih radnika koji nisu prijavljeni u radni odnos nit kao stalni niti privremeni radnici.
U strukturi poslovnih subjekata na podruju opine Trnovo skoro dvostruko su zastupljeniji obrti nego
pravna lica i jedinice u njihovom sastavu, a posmatrano po broju registrovanih poslovnih subjekata
najprisutnije su djelatnosti poljoprivreda, lov i umarstvo.
Tabela br 19: Registrirani poslovni subjekti po djelatnostima, stanje 31.12.2010.

O Broj jedinica u Broj obrta
zn Broj pravnih lica sastavu
Djelatnost
ak pravnih lica
a Trnovo KS Trnovo KS Trnovo KS
A Poljoprivreda, lov i umarstvo 3 77 1 19 83 362
B Ribarstvo - - - 1 - 2
C Vaenje ruda i kamena - 11 - 2 - 3
D Preraivaka industrija - 1.097 - 241 - 1.734
E Proizvodnja i snabdijevanje elektrinom
1 35 - 28 - -
energijom, plinom i vodom
F Graevinarstvo - 636 - 55 1 583
G Trgovina: popravak motornih vozila,
motocikla,te predmeta za vlastitu 1 3.686 6 3.052 1 3.425
upotrebu i domainstva
H Ugostiteljstvo 2 294 6 417 7 2.205
I Prijevoz, skladitenje i veze 2 482 - 222 15 1.847
J Finansijsko posredovanje - 166 - 250 - 1
K Poslovanje nekretninama,
- 2.158 1 201 2 1.419
iznajmljivanje i poslovne djelatnosti
L Dravna uprava i odbrana; obavezno
6 312 1 140 - -
socijalno osiguranje
M Obrazovanje 1 221 - 82 0 54
N Zdravstveni i socijalni rad 3 244 5 115 0 289
O Ostalne javne komunalne i vlastite
17 3.008 10 952 0 914
uslune djelatnosti
P Privatna domainstva sa zaposlenim
- - - - - 1
osobljem
Q Eksteritorijalne organizacije i tijela - 32 - - - -
Ukupno 36 12.459 30 5.777 109 12.839

3.2.1.2. Poljoprivreda
Poljoprivreda na podruju opine Trnovo pretrpjela je velike tete u periodu 1992-1995. Zbog okolnosti
koje su se desile u proteklim 90-im godinama, sva imovina je bila naputena, te uslijed toga je dolo do
zaputenosti velikih povrina posjeda, ali se to postepeno normalizuje. U poslijeratnoj obnovi poljoprivrede
pristupilo se revitalizaciji poljoprivrednih gazdinstava tako to je putem povoljnih kreditnih linija
poljoprivrednicima omoguena nabavka muznih krava, ovaca i poljoprivrednih maina. Na ovaj nain u
vie realizovanih Programa nabavljeno je oko 430 grla junica simentalske pasmine, oko 500 grla ovaca i
40 komada poljoprivrednih maina. Ujedno je Ministarstvo privrede Kantona Sarajevo, sredstvima
obezbijeenim od EU, dodijelilo Zemljoradnikoj zadruzi Trnovo na koritenje paket poljoprivredne
mehanizacije koji se sastoji od pet traktora sa odgovarajuim prikljunim mainama. Ova zadruga je
pravno prestala da postoji, dok su navedene maine na koritenju kod poljoprivrednika koji su ih prvobitno
i zaduili. Na podruju Opine ne postoje veliki privredni kapaciteti koji u osnovi svoje djelatnosti imaju
poljoprivredu, ve se istom uglavnom bave individualni poljoprivrednici a poljoprivredna proizvodnja
svedena je na vlastite potrebe, dok se veoma male koliine proizvode za trite.
U cilju obnove ovarstva u periodu 1998. godine iz budeta opine Trnovo obezbjeena su sredstava u
iznosu od cca 49.000,00 KM kojim je nabavljeno 220-oro enske jagnjadi za priplod a koja su u vidu
pozajmice raspodijeljena 20-orici poljoprivrednika povratnika na podruje opine Trnovo. Poslije
odreenog perioda koritenja robne pozajmice (veinom dvije-tri godine), poljoprivrednici istu razduuju, a
zaduuju se drugi poljoprivrednici po istim uslovima i istim vremenskim rokom koritenja. Do danas ova
sredstva je koristilo oko 50 poljoprivrednika i projekat se nastavlja u kontinuitetu.
U poslijeratnom periodu programi podrke za pokretanje poljoprivredne proizvodnje koji su realizirani od

strane nadlenih institucija vlasti, mogu se okarakterisati kao socijalni programi, jer je poljoprivrednicima
povratnicima na podruje opine Trnovo, omoguena nabavka najneophodnijih sredstava za pokretanje
poljoprivredne proizvodnje (1-2 grla krava i poljoprivredna maina) a koja je imala za cilj da se osigura
osnovna egzistencija povratnika.
Poetkom 2000. godine zapoeta je realizacija projekata koji su stvarali osnovu za robnu proizvodnju. Prvi
od realizovanih programa ovog karaktera kada je Vlada Federacije po veoma povoljnim kreditnim uvjetima
isporuila na podruje opine Trnovo liniju za proizvodnju sira. Meutim do danas investitor koji je kreditno
zaduio opremu, istu nije stavio u funkciju niti je pokrenuo bilo kakve aktivnosti oko otkupa mlijeka.
Progresivniji razvoj poljoprivredne proizvodnje nastaje kada odreeni poljoprivredni proizvoai prerastaju
u robne proizvoae i kada nadlene institucije daju podrku poljoprivrednicima koji su dostigli odreeni
nivo proizvodnje, tj. koji su prerasli u robne proizvoae. Na svim nivoima vlasti (Federalnoj, Kantonalnoj i
Opinskoj) doneeni su Programi podsticajnih mjera za poljoprivredu. Na nivou Federalne vlasti doneen
je zakon o podsticajima kojima je za dugoroni period rijeeno pitanje podsticaja. Kanton je u formi Odluke
definisao ovu materiju. Opina Trnovo je u 2003. godini prvi put donijela program podsticajnih mjera za
navedenu godinu u skladu sa definisanim kriterijima Programa podsticajnih mjera u navedenoj godini
poljoprivrednicima koji su postigli odreeni nivo poljoprivredne proizvodnje raspodijeljeno je cca 25.000,00
KM. Navedenim podsticajima postie se viestruki pozitivni efekti na poljoprivrednu proizvodnju, gdje
pored direktne materijalne podrke poljoprivrednoj proizvodnji, daje se moralna podrka ozbiljnim
poljoprivrednim proizvoaima.
U skladu sa opredjeljenjem opine Trnovo za razvoj poljoprivrede kao strateke privredne grane u 2005.
godini je na bazi Strategije opine Trnovo (2003.-2006. godina) uraen je Srednjoroni plan razvoja
poljoprivrede Opine Trnovo za period 2005-2010. godina, dokument kojim se precizno definiu smjernice
i konkretni projekti razvoja poljoprivrede za navedeni period. Na osnovu navedenog dokumenta u 2005.
godini je 20-orici poljoprivrednika dodijeljena su sredstva u ukupnom iznosu od 100.000,00 KM za podrku
u realizaciji njihovih razvojnih projekata iz oblasti poljoprivrede. Sredstva su dodijeljena kao bespovratna u

svrhu podrke realizacije programa iz oblasti poljoprivrede i uposlenja, odnosno radnog angamana
povratnika na podruje Opine Trnovo.
Bitan problem koji je kontinuirano prisutan u oblasti poljoprivrede je nepostojanje organizovanog otkupa
vika poljoprivrednih proizvoda; mesa, mlijeka, povrtnih kultura i sl. U vie navrata pokuavao se rijeiti
navedeni problem na nain da se da podrka subjektu koji bi bio nosilac navedenih aktivnosti, pa je s tim
ciljem pruana podrka osnivanju i radu zemljoradnike zadruge. Opina je i finansijski pruala podrku
navedenom subjektu s ciljem implementacije projekta otkupa mlijeka. Meutim, iz odreenih i subjektivnih
i objektivnih razloga navedeni subjekat nije uspio opstati a samim tim niti implementirati navedeni projekat.
Projekat otkupa mlijeka konano je realizovalo UG ene Trnova, udruenja koje je obezbijedilo potrebna
materijalno-tehnika sredstva za otkup (4 laktofriza i kamion sa namjenskom cisternom), preregistrovalo
se u privredni subjekat zemljoradniku zadrugu, te uz odreenu materijalnu podrku opine uspjelo
pokrenuti otkup mlijeka na podruju opine Trnovo.
Otkup mlijeka zvanino je poeo 2005.godine po utvrenoj maruti sela Trnova ( Delija Trnovo
Pendiii Brutusi Trebeaj Mijanovii Gaj Dujmovii Dejii). U navedenim selima za period
otkupa od est mjeseci ukljuilo se 50 kooperanata proizvoaa mlijeka sa dnevno otkupljenom koliinom
mlijeka od 700 litara. Nakon nabavke neophodne opreme i vozila otkup mlijeka se proirio na sela mjesne
zajednice abii i sela u RS. Trenutno otkup mlijeka na podruju Trnova vri novoosnovana zadruga
Kooperant i Milkos d.o.o Sarajevo.
U 2010. godini Odlukom Opinskog vijea Trnovo potpisan je ugovor sa agencijom za razvoj SERDA sa
kojom je dogovoreno ulaganje iznosa od 30.000,00 KM kao depozitna sredstva koja su sa prateom
bankom uveana viestruko i stavljena na raspolaganje poljoprivrednicima sa podruja opine Trnovo, kao
kreditna, pod povoljnim uslovima, sa mogunou regresiranja kamate od strane Ministarstva za
poljoprivredu, vodoprivredu i umarstvo FBiH. Navedena sredstva koristilo je dvanaest poljoprivrednih
domainstava u ukupnom izosu od 111.436,00 KM. Cjelokupna aktivnost odvijala se u okviru kreditno
garantnog fonda iji su korisnici i poljoprivrednici sa podruja drugih opina Kantona Sarajevo, ovisno o
novanim sredstvima koje su opine udruile kao depozitna. Ovakav nain ulaganja novanih sredstava u
primarnu poljoprivrednu proizvodnju trebalo bi podrati i u narednom periodu.
Kreditna sredstva koritena su za proirenje osnovnog stada, za rekonstrukciju i izgradnju objekata za

dranje ivotinja i za obnovu i kupovinu nove poljoprivredne mehanizacije.
Upisom u Registar poljoprivrednih gospodarstava/gazdinstava evidentiraju se ljudski potencijali, zemljite i

ivotinje. Upis u registre je dobrovoljan, uz napomenu da samo registrirani imaju pravo podnositi zahtjeve
za novane poticaje i druge oblike potpore u poljoprivredi.
Tabela br. 20: Podaci o stanju poljoprivrednih potencijala16

R.b. Pokazatelji Jedinica mjere Koliina
1. Nadmorska visina opine m od 600 do 2.087
2. Ukupna povrina opine km2 338,4
3. Ukupne poljoprivredne povrine ha 12.373
4. Ukupan broj stanovnika lica 2.495
5. Ukupan broj stanovnika koji ive od poljoprivrede % 80
6. Ukupan broj seoskih domainstava domainstava 565
7. Prosjean broj lanova domainstva lica 3
8. Prosjena zemljina veliina posjeda ha 0,12
9. Ukupan broj goveda grla 481
10. Ukupan broj ovaca grla 8.218
16 Podaci predstavljaju procjenu stanja.

R.b. Pokazatelji Jedinica mjere Koliina
11. Ukupan broj pelinjih drutava Pelinja drut. 467
12. Ukupan broj peradi grla 2.882
12. Broj farmi sa govedima ( 3 I vie grla ) Farmi 50
13. Broj farmi sa ovcama ( 80 I vie grla ) Farmi 50
14. Prosjean broj goveda po farmi Grla 3,5
15. Prosjean broj ovaca po farmi Grla 90
16. Prosjean prinos itarica Tona /ha 2,4
17. Prosjean prinos krompira Tona/ha 9
Izvor: Sluba za upravu za privredu, finansije, opu upravu, drutvene djelatnosti, boraku, djeiju i
socijalnu zatitu
Uvoenjem registracije poljoprivrednih gospodarstava/gazdinstava poinje reforma poljoprivredne politike

kojom e se postii temeljite promjene u odnosu na prijanji sustav potpora u poljoprivredi. To e biti
uraeno kako bi dobili to kvalitetniju bazu podataka, izbjegli svaki vid improvizacije, i u iduem
trogodinjem razdoblju mogli to kvalitetnije planirati smjernice razvoja poljoprivredne proizvodnje.
Registracijom se stavlja naglasak na konkretniju proizvodnju, primjereniji ivotni standard poljoprivrednika
i ouvanje seoskog prostora. Sustav registracije i odravanja podataka je usklaen na itavom teritoriju
BiH i mora zadovoljiti zahtjeve Europske Unije. U registrima e se voditi isti podaci. Time e biti osigurano
kvalitetno praenje, nadzor i izvjetavanje za dravnu razinu.
Na podruju Kantona Sarajevo postoje znaajni kapaciteti prehrambene industrije koji koriste
poljoprivredne sirovine kakve se mogu proizvoditi na podruju opine Trnovo. Osim toga Sarajevo je
najvei potroa i najjae trite poljoprivrednih proizvoda, a blizina opine Trnovo ostavlja mogunost
lakeg plasmana poljoprivrednih proizvoda na njegovom tritu, a time i veu konkurentnost proizvoda u
odnosu na one iz udaljenijih podruja BiH i iz regiona.
U okviru kantonalnih i lokalnih razvojnih dokumenata, usvojenih u posljednjih nekoliko godina, razvoj
poljoprivrede komplementarno sa turizmom prepoznat je kao prioritet u cilju postizanja odrivog razvoja
kako Kantona tako i opine Trnovo, emu e svakako znaajno doprinijeti i ova strategija.
Zadruge bi trebale da budu nosioci razvoja poljoprivredne proizvodnje, da pomognu razvoj poljoprivrede i
sela, ali nisu osposobljene kadrovski, materijalno i finansijski da preuzmu na sebe tu ulogu. Ove zadruge
se nalaze u procjepu izmeu uloge koja im je dodijeljena kao nosioca poljoprivredne proizvodnje i
mogunosti da u tekim uslovima privreivanja opstanu.
Struktura poljoprivrednih povrina
Poljoprivredno zemljite, posebno obradivo poljoprivredno zemljite u poslijeratnom periodu se koristi

simbolino, tako da od ukupne povrine oranica od 1.209,0 ha, samo su na oko 120 ha zastupljeni usjevi
povrtnog bilja i itarica.
Tabela br 21 : Oranice, bate i vrtovi u 2010. godini

Opina Oranice, bate i vrtovi
Ukupno Obraeno Ostalo na Ugari Neobraene %
obradivo u ha oranicama u ha oranice i bate neobraenog
u ha u ha u ha zemljita
1 2 3 4 5 6 7
Trnovo 1.210 792 1 - 417 34,5
FBiH 403.656 192.801 1.823 14.126 194.910 48,3%

Tabela br 22 : Poljoprivredna povrina po kategorijama koritenja u 2010. godini

Administra Ukupno u Obradiva povrina u ha Panjaci Ribnj Trstici i
tivna ha Svega Oranice i Vonjaci Vinogr Livade u ha aci u bare u
jedinica bate adi ha ha
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Trnovo 12.373 5.525 810 78 0 4.637 6.848 0 0
FBiH 1,148.979 715.156 408.344 41.719 2.840 262.253 431.817 4 2.002
Ostalo obradivo poljoprivredno zemljite koristi se za konju prirodnog travnjaka, te za ispau sitne i
krupne stoke.
Nain koritenja ovih povrina je ekstezivan. Ovakav vid zastupljene poljoprivrede ima za rezultat relativno
nizak prinos zastupljenih kultura. Meutim, u poljoprivrednoj proizvodnji ekstenzivnog tipa, u kojoj se
tradicionalno ne koriste hemijska sredstva niti mineralna ubriva, ima i svoje pozitivne strane koje se
manifestuju u ouvanju prirodnih svojstava zemljita. Ovo je jedan bitan faktor jer zemljite sa ovakvim
svojstvima predstavlja osnovu za organsku poljoprivrednu proizvodnju. Ovakav vid poljoprivredne
proizvodnje treba da predstavlja perspektivu poljoprivrede Opine, jer intenzivnom poljoprivredom
konvenkcionalnog karaktera u agro-ekolokim uvjetima podruja opine Trnovo nije mogue bilo kojim
agrotehnikim mjerama ostvariti prinose koji e u komercijalnom smislu biti konkurentni.
Nedostaci proizvodnog podruja odnose se uglavnom na usitnjenost posjeda, nedostatak tradicije za
trnom proizvodnjom, nepovoljnom starosnom strukturom stanovnitva i sl.
Tabela br. 23: Pregled povrina zemljita po kulturi koritenja:

Struktura koritenja Dravno vlasnitvo Privatno vlasnitvo UKUPNO
R.b. zemljita ha ha ha
1. Oranice 43 1.166 1.209
2. umsko tlo 17.368 1.023 18.391
3. Vonjaci 3 75 78
4. Livade 417 3.820 4.237
5. Panjaci 5.788 1.060 6.848
6. Neplodno tlo 487 12 499
Ukupno 24.106 7.156 31.262
Izvor: Sluba za upravu za geodetske, imovinsko pravne poslove, katastar nekretnina i inspekcijskog
nadzora u oblasti urbanizma, graenja i komunalnih djelatnosti
Izneseni podaci ne ukazuju da oranine povrine nisu osnov za proizvodnju prihvatljivih koliina biljnih
vrsta koje se mogu ponuditi tritu, jer je bitno da su potpuno nezagaene to je podloga za proizvodnju
bez upotrebe kemikalija, sa plasmanom u organskoj-eko proizvodnji.
Bez valjane agropedoloke analize i stvaranja baze podataka putem agropedolokih karata nemoe se
planirati ozbiljnija proizvodnja. Pokazatelji za livade i panjake ukazuju na dobru osnovu (uz
odgovarajue-savremene objekte) da poljoprivrednu djelatnost treba usmjeriti (pored ostalog) ka
stoarstvu kao dominantnoj prozvodnji to na podruju opine Trnovo ima uspjenu tradiciju.
Povrine pod umama i nadalje ograniavaju realizaciju dobrih planova. Naime, znatne povrine vode
se kao umsko zemljite mada na istima odavno nema ume, a to bi iziskivalo i odreenu reviziju. Na ovaj
nain se lokalnoj zajednici ne ostavlja mogunost kvalitetnog planiranja i dugoronije realizacije za
obimniju i kvalitetniju proizvodnju

Za intezivniju i obimniju djelatnost u poljoprivrednoj proizvodnji trenutna starosna struktura domainstava
je nepovoljna. Izvjesna poboljanja koja su najavljivana kroz sadrinu federalnih propisa koja su u toj
oblasti stimulativnim mjerama moda mogla potaknuti povratak na selo i nadalje su simbolina, vie
deklarativna. Bez izdane materijalne podrke, obimnijih promjena u fiskalnoj, poreskoj, socijalnoj sferi,
nema breg i obuhvatnijeg povratka na sela, u protivnom u narednom periodu moe se oekivati pad
proizvodnje, a ovu konstataciju treba shvatiti ozbiljno kod planiranja.
Smanjenje finansijskih podsticajnih sredstava iz budeta kantona Sarajevo odrazilo se i na smanjenje
novane mase koju koriste poljoprivredna domainstva sa podruja opine Trnovo to u ovoj godini
predstavlja dodatni hendikep.
Specifinosti makroklimata ograniavaju mogunost izbora vremena sjetve to u uslovima intenzivnije
proizvodnje predstavlja smetnju, te nema prinosa ranih usjeva i voa.
Opremljenost i osposobljenost za poljoprivrednu proizvodnju
Februara mjeseca 2010. god. osnovana je poljoprivredna zadruga pod nazivom Kooperant sa poslovnim
sjeditem na podruju opine Trnovo. Osnovni zadatak zadruge je bio nastaviti program otkupa
preuzimanja mlijeka sa podruja opine i dopreme do preraivaa, te fazno proirenje djelatnosti na otkup
ljekovitog bilja, umskih plodova, gljiva itd., te na kraju trnih vikova povra iz jesenje berbe. Za potrebe
otkupa mlijeka iz poljoprivredih domainstava te otkupa bilja i drugih proizvoda, kao i za ostale vidove
djelatnosti zadruzi Kooperant iz budeta su iplaena novana sredstva kao vid potpore. Za potrebe
zadruge nabavljena je cisterna i kombi vozilo. Opina je aplicirala projekat (koji je odobren), na poziv
Fonda za povratak, te su odobrena sredstva za kupovinu traktora sa prikolicom i potrebnim prikljucima, i
isti su nabavljeni i stavljeni na raspolaganje zadruzi Kooperant.
Opremljenost mehanizacijom traktorima, prikljucima i drugim radnim mainama, od kojih su

najzastupljeniji motokultivatori sa prikljucima, jo uvijek nije zadovoljavajua, iako su u posljednjih
desetak godina izvrena znatna ulaganja u poljoprivrednu mehanizaciju, a iz godine u godinu broj traktora
i prikljunih maina se poveava.
Tabela br. 24: pregled poljoprivredne mehanizacije, po vrstama na podruju Opine Trnovo
Naziv MZ Traktori Motokultivatori Kosaice Prikljuni ureaji Ostalo
Dejii 29 32 25 42
abii 13 20 11 14 Kamioni 4
Viljukar 1
Trnovo 14 25 21 63
Delija 2 11 9 17
UKUPNO: 57 88 66 136
Izvor: Sluba za upravu za privredu, finansije, opu upravu, drutvene djelatnosti, boraku, djeiju I
socijalnu zatitu
Snabdjevenost raznim poljoprivrednim ureajima i opremom na gazdinstvima (aparati za muu, laktofrizi i

druga oprema) takoer nije zadovoljavajua.
Kako bi se tehnoloki unaprijedila gazdinstva potrebna su znatno vea i sopstvena ulaganja i podrka ire
zajednice u modernizaciji poljoprivredne mehanizacije i opreme.
Savremena poljoprivredna proizvodnja trai proizvoae koji poznaju i primjenjuju nove i moderne
tehnologije, pa otuda struno obrazovanje poljoprivrednih proizvoaa daleko zaostaje za stvarnim
potrebama poljoprivrede na podruju opine Trnovo.

3.2.1.2.1. Ratarstvo i povrtlarstvo
Najvie poljoprivrednog zemljita se u ratarstvu i povrtlarstvu koristi za uzgoj glavnih usjeva, kao to su
krompir, travnate djetelinske smjese, djetelina i crni luk.
Tabela br 25: Zasijana povrina odabranih usjeva u 2009/2010 godini

Administrativna Zasijana povrina u ha
jedinica Penica Ra Jeam Zob Kukuruz Krompir Luk crni Grah
Trnovo - - 14 3 - 75 15 5
KS 121 50 172 107 247 1.222 338 177
Izvor: Federalni zavod za statistiku, Statistiki bilten Biljna proizvodnja Federacije BiH 2010, 2011
Tabela br 26: Zasijana povrina odabranih usjeva u 2009/2010 godini

Administrativna Zasijana povrina u ha
jedinica Kupus Paradajz Paprika, Djetelina Lucerka Kukuruz Stona Trav.djet
i kelj zelena zeleni repa smjese
Trnovo - - - 40 5 - 11 500
KS 253 112 56 253 309 381 181 815
Klasina proizvodnja povra kojoj se sve vie prikljuuju i zatvoreni proizvodni objekti plastenici,
zauzima podruja uz vodne tokove te ravince opine Trnovo.
Kao to je vidljivo po statistikim podacima u naredne tri tabele, poljoprivrednici na podruju opine
Trnovo ostvaruju slabije prinose po hektaru od kantonalnog prosjeka u proizvodnji kako travnatih
djetelinskih smjesa, krompira i djeteline, tako i ostalih kultura koje uzgajaju (crni luk, stona repa, jeam...).
Tabela br 27: Prinos odabranih usjeva u 2010. godini

Administr Prinos u tonama
ativna Penica Ra Jeam Zob Kukuruz-zrno
jedinica ukupan po ha ukupan po ha ukupan po ha ukupan po ha ukupan po ha
Trnovo - - - - 25 1,8 4 1,7 - -
KS 372 3,3 134 2,9 369 2,2 225 2,2 1.025 4,2

ativna Krompir Grah Luk crni Kupus i kelj Paradajz
Trnovo 675 9,0 5 1,0 105 7,0 - - - -
KS 11.557 9,6 476 2,7 1.925 5,9 2.589 10,3 844 7,6

ativna Djetelina Lucerka Kukuruz zeleni Stona repa Trav.djet.smjese
Trnovo 120 3,0 20 4,0 - - 110 10,0 1.500 3,0
KS 766 3,8 1.400 5,7 11256 29,9 2.535 14,9 1.823 3,5

Zemljine povrine koje su blie vodotocima uz manje zahvate pruaju uslove za gajenje vrsta koje na
ovom podruju daju zadovoljavajue prinose i dobru cijenu na tritu.
Ostale biljne, povrtlarske i ratarske vrste koje su sijane a nisu navedene, po obimu uzgajanja nemaju
ekonomski znaaj osim zadovoljenja vlastitih potreba pojedinih domainstava, nema proizvodnje za
trite.
S obzirom na znaajne zemljine potencijale, orijentacija i interes poljoprivrednika za ratarskim
proizvodima nije zadovoljavajua. itarice u strukturi proizvodnje zauzimaju manje sjetvene povrine.
Prinosi (2 t/ha) u konvencijalnoj proizvodnji nisu ekonomski prihvatljivi.
Problemi u proizvodnji itarica manifestuju se u nedostatku motiva za veim sjetvenim povrinama,

nedostatku mehanizacije (za obradu zemljita). Manje sjetvene povrine po domainstvu i izraeni nagibi
zemljita, a posebno nedostatak organizatora proizvodnje ograniavajui su faktori za sjemensku
proizvodnju, posebno rai, koja bi po agroekolokim uslovima odgovarala podruju Trnova.
Stanje u oblasti krmnog bilja sa stanovita proizvodnje i koritenja prirodnih livada i panjaka,
jednogodinjih i viegodinjih krmnih kultura, zaista je poraavajue.
Produktivnost po jedinici povrine (ha) livada i panjaka je na najniem moguem nivou. U sjetvenoj
strukturi nedostaju leguminozne krmne kulture (graak i grahorica), kao i neke jednogodinje kulture
(stoni kelj, stona repa, itd.)
Problemi u proizvodnji krmnog bilja nisu vezani za agroekoloke uslove (izuzev proizvodnje merkantilnog i
silanog kukuruza). Oni su skoro u cjelosti vezani za nedostatak znanja u: revitalizaciji prirodnih livada i
panjaka, u proizvodnji veine krmnih kultura, a posebno u spremanju i koritenju.
Fotografije br 25 i 26: Ratarska i povrtlarska proizvodnja na podruju opine Trnovo
Izvor: Opina Trnovo
Podaci o obavljenoj proljetnoj sjetvi ratarskih kultura za podruje opine za 2011. godinu:
Jeam je sijan na 10.6 ha sa moguim prinosom do 1,9 t./ha to za cijelu optinu iznosi 20,14 t.
Sve proizvedene koliine na tritu se prodaju.
Zob zasijana na povrini od 2,6 ha nema odgovarajui tretman u ishrani domaih ivotinja to je
neopravdano.
Heljda je itarica koja je ove godine u odnosu na proteklu zasijana u priblinom omjeru. Skromnih
je prinosa po koliini na ovome podruju, ali se krajnji finansijski efekti kompenziraju visokom
cijenom brana. Mogui prinos je oko 800 kg/ha. Zasijano je 26 ha. Mogui ukupan prinos je oko
23,4 t.
Takoer ratarsku proizvodnju treba usmjeriti na proirenje proizvodnje pod heljdom, triticaleom i
dominirajuim itaricama.

Kada je u pitanju proizvodnja stone hrane treba poveati povrine pod lucerkom, djetelinom, travno
leguminoznim smjeama kao i silanog kukuruza. Organiziranje intenzivne ratarske proizvodnje je
mogue na oraninim podrujima uz rijeke (eljeznica, ....).
Podaci o obavljenoj proljetnoj sjetvi povrtlarskih kultura za podruje opine za 2011.godinu:

Krompir je zasijan je na povrini od 34 ha sa moguim prinosom od 9 t./ha to bi za cijelu optinu
iznosilo 306,9 t. Problematian bi mogao biti plasman na tritu, jer isto prihvata niske cijene ne
pitajui za kvalitet.
Luk je sijan na povrini od 17,1 ha sa oekivanim prinosom oko 8 t./ha to za podruje opine
iznosi 136 t. Plasman nije upitan na tritu
Mrkva je sijana na povrini od 14,4 ha sa prinosom od 8 t./ha,. Sije se na relativno maloj povrini,
manjoj nego luk, a cijena je dvostruko vea.
Grah kao tradicionalna biljna vrsta zastupljena u ishrani cjelokupnog stanovnitva posaen je na
15,7 ha to je malo sobzirom na vanost u ishrani i visoku cijenu na tritu, ali znatno vie nego
prole godine. Oekivani prinos po hektaru je 900 kg., ukupno 14,3 t.
Fotografija br 27: Poljoprivredni uzgoj na podruju opine Trnovo
Izvor: Opina Trnovo
Stanje u proizvodnji povra sa stanovita prinosa i zastupljenosti je neadekvatno. U konvencionalnoj

proizvodnji ovako niski prinosi bili bi apsolutno ekonomski neopravdani. U velikom broju povrtnih kultura
ostvaruju se nerazumljivo niski prinosi, kao to je sluaj kod krompira kao dominantne povrtne kulture.
Problemi u proizvodnji povra sigurno su vezani sa nedostatkom organizatora odnosno nedostatkom

organizatora otkupa i mogu se generalizirati i sa drugim proizvodnjama.
Proizvodnja zdrave hrane
Organskom proizvodnjom itarica, ljekovitog bilja i povra se na podruju opine Trnovo jo uvijek niko ne
bavi na komercijalnoj osnovi, mada Opina Trnovo ima odline preduvjete za nju, poput podruja izuzetno
istog zraka, nezagaenog obradivog zemljita, iskonskih panjaka i bistre vode. Raspoloivo
poljoprivredno zemljite izuzev pojasa uz saobraajnice je ekoloki ouvano i zadovoljava standarde za
organsku proizvodnju.

Ljekovito i aromatino bilje
Stanje u oblasti ljekovitog bilja sa aspekta racionalne eksploatacije, plantanog uzgoja i prerade,
neopravdano je zapostavljeno. Imajui u vidu ekoloki isto podruja Opine Trnovo, kvalitet zastupljenih
ljekovitih biljnih vrsta je iznad prosjeka blieg i ireg okruenja. Ovaj izrazito bogat i prirodni resurs ne
koristi se adekvatno zbog nedostatka organizovanog otkupa od strane fizikih ili pravnih lica na nivou
Opine Trnovo ili drugih subjekata za otkup ljekovitog bilja.
Ovaj izrazito bogat i prirodni resurs ne koristi se adekvatno zbog nedostatka organiziranog otkupa od
strane fizikih ili pravnih lica na nivou Opine Trnovo ili drugih ustaljenih partnera za otkup ljekovitog bilja.
Intenzivni uzgoj ljekovitog bilja jo uvijek nije zaivio na podruju opine Trnovo.
Veoma interesantna mogunost na podruju opine Trnovo je i eksploatacija ljekovitog i aromatinog bilja
klasinom eksploatacijom, koje se jo uvijek uglavnom sakuplja kao samoniklo, pa se tako uveava prihod
seoskih porodica.
3.2.1.2.3. Voarstvo
to se tie voa najvie je u uzgoju na podruju opine zastupljena jabuka, te kruka i ljiva.
Klimatske prilike ograniavaju gajenje voa na uski pojas niih terena i doline rijeke eljeznice. Ovu
proizvodnju u cjelini karakteriu niski prinosi, klasini uzgojni oblici sa dominacijom kotiavog i jabuastog
voa sa starim zasadima uglavnom u okviru okunica, prevazienog sortimenta i arenilom vrsta i sorti
kao i niskog nivoa agro i pomotehnike.
U cilju revitalizacije voarstva na ovom podruju raspodijeljeno je oko 20.000 sadnica raznog voa
(jabuke, kruke, ljive, trenje i dr.). I pored okolnosti da je nabavljen kvalitetan sadni materijal, te da je
sadnja obavljena pod nadzorom strunjaka UPI poljoprivrednog instituta i strunog lica opine Trnovo,
rezultati nisu zadovoljavajui. Stanje u oblasti voarske proizvodnje je izuzetno nepovoljno. Postojee
starije vone kulture nisu sanirane i u fazi su propadanja. Slina ili jo izraenija situacija je kod
obnovljenih zasada ( 20.000 sadnica ) koje su u fazi propadanja.
Problemi u voarskoj proizvodnji iskljuivo su vezani za nedostatak znanja i vrlo mali ili nikakav aganman
strune slube u prijedlogu i provedbi agrotehnikih mjera.
Postoji i potencijal za sadnju i uzgoj sitnog voa (malina, kupina, borovnica) prije svega zbog kasnog
cvjetanja i izbjegavanja ranog proljetnog mraza.
Tabela br 30: Prinos odabranog voa u 2010. godini

Administr Prinos
ativna Jabuke Kruke ljive Breskve Orasi
jedinica ukupan kg/ ukupan kg/ ukupan kg/ ukupan kg/ ukupan kg/
tona stablo tona stablo tona stablo tona stablo tona stablo
Trnovo 26 9,0 19 7,0 16 5,0 - - 1 6,0
KS 3.393 14,8 1.841 10,6 1.603 5,3 16 6,5 196 9,9
Tabela br 31: Prinos odabranog voa u 2010. godini

Administrativna Prinos
jedinica Trenje Vinje Kajsije Groe
ukupan kg/ ukupan kg/ ukupan kg/ ukupan kg/
tona stablo tona stablo tona stablo tona okot
Trnovo 2 8,0 1 6,0 - - - -
KS 414 9,7 320 8,1 43 5,2 - -

U 2010. godini sve vrste voa u uzgoju na podruju opine Trnovo dale su prinos po hektaru nii od
kantonalnog prosjeka. Koliinski, najvie je u 2010. godini proizvedeno jabuke, a potom kruaka i ljiva.
3.2.1.2.4. Stoarstvo
Veliko uee livada i panjaka u ukupnim poljoprivrednim povrinama predstavlja dobru osnovu za razvoj
stoarske proizvodnje. U brdsko planinskim podrujima opine, na visoravnima i brdskim podrujima,
stoarstvo je praktino jedini ekonomski isplativ nain koritenja zemljita i vaan uslov za demografsku
pokrivenost prostora.
U poslijeratnom periodu stoarska proizvodnja je doivjela rast, poboljanje pasminskog sastava i
poveanje proizvodnje po grlu, ali ipak se moe rei da je sadanji proizvodni potencijal u ovoj grani nizak
i ima prostora za daleko snaniji razvoj.
Tabela br. 32: Stanje stonog fonda na podruju Opine Trnovo (2011)
MZ Krave Juni Ovce Jagnjad Koze Pelinja Perad - Konji Ostalo
ce drutva Nosilice
Kune -
Dejii 139 7 1.337 1.020 178 176 680 6 Mink 500
Bikovi 2
Brojleri, u
abii 162 20 2.332 2.287 - 72 2 1 turnusu
10.000 do
11.000
Trnovo 95 11 397 270 7 46 2.200 3
Delija 45 2 490 85 11 173 - -
Ukupno 441 40 4.556 3.662 196 467 2.882 10 11.002
socijalnu zatitu
Za razliku od biljne proizvodnje disperzija po vrstama u stoarstvu je mala - skromna. Dominiraju dvije
vrste: goveda (441 muznih krava i 40 junica), te ovce (4.556 ovaca i 3.662 jagnjadi).
Iz tabele uoljivo je da se dohodak u domainstvima ostvaruje u segmentu ovarstva i govedarstva,
kontinuirano u toku godine.
Konji i koze po brojnosti, u odnosu na prostor Opine Trnovo, uzgajaju se u statistiki zanemarljivom
kvantitetu.
Stanje u peradarstvu je nezadovoljavajue, u funkciji su dva objekta za dranje tovnih pilia, 10.000 do
11.000 jedinki, u jednom turnusu, te jedan peradarnik sa 2.200 nosilica.
Navedeni uzgoj kuna, konceptualno, od starta je usmjeren ka poznatom kupcu to je vrlo bitno. Trenutno
se na lokalitetu sela Ostojii u proizvodnji nalazi 500 jedinki kuna.
Ove konstatacije zahtjevaju kratku napomenu da su tradicija i predrasude esto prepreka u smislu
stvaranja dohotka u domainstvima. U prilog ovome ide i tvrdnja da ako se nemoe ili ne eli proizvoditi za

ire trite, sigurno je da se za potrebe vlastitog domainstva, barem kada je u pitanju meso peradi mogu
proizvesti koliine potrebne za godinu dana, bez ikakvih kapitalnih ulaganja.
Po strukturi dohotka, iz poljoprivrede, stanovnitvo iz stoarstva ostvaruje priblino 65% dohotka. Mogue
da ovaj podatak ukazuje u kojem pravcu treba usmjeriti planove i sredstva ne zanemarujui biljnu
proizvodnju jer su komplementarne i u cijelosti zavisne jedna od druge.
Problemi koji prate stoarsku proizvodnju su: nizak stepen finalizacije proizvoda, nizak nivo primjene
standarda kvaliteta, nedovoljan nivo opremljenosti objekata u proizvodnji, preradi i uvanju poljoprivrednih
proizvoda, nedostatak infrastrukture za sakupljanje i otkup proizvoda.
Govedarstvo
Govedarstvo se smatra pokretaem razvoja ukupne poljoprivrede, a ujedno je i vaan uslov intenzifikacije
ratarske proizvodnje na podruju opine Trnovo. Proizvodnja mlijeka je strateka aktivnost i osnova
reprodukcije u govedarstvu. Velika usitnjenost proizvodnje i privlanost izravne prodaje na zelenim
pijacama u mnogome oteavaju bolje rezultate na ovom planu. Proizvedeno mlijeko se uglavnom troi u
domainstvima, a znaajnim dijelom se organizovanim otkupom plasira u mlijenu industriju Milkos
Sarajevo.
Na podruju opine evidentirano je 441 krava i 40 junica, preteno u tipu Simentalca-ukrteni, to u

odnosu na intenzivniju proizvodnju predstavlja smetnju. Bilo bi struno opravdano prii unifikaciji
pasminskog sastava. Objekti u kojima se ivotinje dre su neuslovni i ne pruaju mogunost za veu
produkciju mlijeka to bi se poboljanjem pasminskog sastava moglo oekivati. Praktino, prije izgradnje
odgovarajuih objekata ili rekonstrukcije postojeih ne treba nabavljati visoko produktivne jedinke.
U slijedu konstatovanog neodvojiva komponenta su krmiva. Postojea nisu primjerena, jer biljne vrste sa
malim prinosima i slabog kvaliteta ne dovode do eljene produkcije mlijeka, a pogotovu ne do parametara
koji su osnov za odreivanje cijene istoga. Procenat mlijene masti u mlijeku nije vie primaran kod
plaanja u otkupu, te koritenja poticajnih sredstava. Neminovno je uvoenje silane nutritivne mase i
bjelanevinske komponente.
Odlaganje animalnog otpada iz staja je kod veine poljoprivrednika u cijelosti neodgovarajue,
stanovnitvo je izloeno pojavi i irenju zaraznih bolesti, a izuzetno vrijedni sastoci mineralnih i organskih
tvari se gube. Nizak kvalitet krmiva uz predhodne konstatacije rezultat je manje produkcije mlijeka.
Ako se poljoprivrednici zadovoljavaju ovakvim stanjem, nije izgledna intenzivnija proizvodnja, ne za trite.
Sadanja brojnost krava je nedovoljna.
Tabela br. 33: Pregled preuzetih koliina mlijeka u litrima,

za period od 1.1. do 30.6.2011. godine preko zadruge Kooperant.
Naziv mjesne Prvo tromjeseje- Drugo tromjeseje- Broj Ukupno
zajednice koliina mlijeka koliina mlijeka u domainstava mlijeka u
u litrima litrima litrima
Trnovo 7.770,50 10.294,00 16 18.064,5
abii 8.112,50 17.830,00 27 25.942,5
Dejii 9.505,00 19.798,50 17 29.303,5
Hadii * 1.791,00 3.297,50 9 5.088,5
Turovi R.S. * 1.436,50 4.687,00 4 6.123,5
UKUPNO 28.615,5 55.906,00 84.522,5
socijalnu zatitu

Projekat proizvodnje i otkupa-preuzimanja mlijeka od poljoprivrednih domainstava sa podruja Opine
Trnovo je aktiviran u 2006. godini koji je u toku, u prvi plan je postavio izazov kako da se odri autonomno,
uz ekonomsku opravdanost. S obzirom da se radi o monostrukturnoj proizvodnji koja je niskoakumulativna
i bez pomoi dravnih institucija proizvodnju za trite moe uiniti upitnom. U svakoj procjeni, strateki i
dalekoseno, racionalno je nastaviti proizvodnju, iako je trenutni disbalans u odnosu, proizvodna cijena -
otkupna cijena - cijena finalnih proizvoda na tritu za proizvoaa - poljoprivrednika nestimulativna.
Ekonomski odriv projekat proizvodnje i otkupa mlijeka na podruju Opine Trnovo bio bi isplativ na bazi
dnevne produkcije od 5.000 litara, sa sigurnim plasmanom, na nain da su procesno povezani primarni
proizvoai - gazdinstva i preraivai mlijeka.
U slijedu iznesenog pred Opinu Trnovo postavlja se imperativ finansijske potpore projektu proizvodnje i
otkupa - preuzimanja mlijeka iz poljoprivrednih gazdinstava.
Ovarstvo
Zbog svoje integrisanosti u domai proizvodni prostor, ovarstvo se pokazalo rezistentnim i relativno se
brzo obnavlja. Ovarstvo je zadralo tradicionalan nain proizvodnje, nedozvoljavajui skoro nikakve
tehnoloke promjene.
Uoljiva je disproporcija izmeu sadanjeg broja ovaca (8.218) i zemljinih povrina pod livadama i
panjacima (4.958 ha livada i 8.544 ha panjaka), obzirom da navedene povrine uz druge nutritivne
komponente pruaju mogunosti za dranje oko 20.000 ovaca.
Fotografije br 28 i 29: Ovarstvo na podruju opine Trnovo
Izvor: Opina Trnovo
Prostor Opine Trnovo prua mogunosti za intenzivno ovarstvo, bez nomaenja. Nomaenje, kao
ukorjenjeni nain proizvodnje treba napustiti, prije svega jer je krajnje neizvjestan i zbog zatite okolia
zabranjen obavezujuim federalnim i drugim aktima. Konano, bez gradnje odgovarajuih ovarnika
(investicije nisu nepremostive), promjene pasminskog sastava ili oplemenjivanja postojee pramenke
nema poveanja proizvodnje.
Pasminski sastav je nepovoljan. Tradicionalna pramenka, malobrojnog potomstva sa 1,2 jagnjeta,
godinje i produkcijom mlijeka oko 100 litara u laktaciji nije osnov za savremenu - ekonomski racionalnu
proizvodnju. U odnosu na druge pravce u animalnoj proizvodnji u ovarstvu je rizik manji, uz potovanje
propisanih normi.
Peradarstvo
Na podruju opine u funkciji je samo jedan peradarnik sa 2.200 nosilica. Ova djelatnost zahtjeva malu
povrinu za objekat, nije ovisna o vremenskim uslovima, nema kampanjski karakter, ne zahtjeva
angaovanje radne snage izvan domainstva, plasman proizvoda nije rizian. Ali, zahtjeva preciznost u
poslu struni nadzor u poetku ili povremeni po potrebi.

Na podruju MZ abii u funkciji je objekat za tov pilia, u jednom turnusu 10.000 do 11.000 jedinki, na
principu uslunog tova, ekonomski isplativ. Kao obliku animalne proizvodnje peradarstvu bi trebalo
posvetiti vie panje-u profitabilnom smislu.
Pelarstvo
Pele, kao trea vrsta po brojnosti, ne predstavljaju ekonomski osnov za egzistenciju domainstava.
Proizvodi pela su: med, polen, propolis, matina mlije, vosak, rojevi, matice. Velike povrine livada i
panjaka sa bogatom florom i obiljem medonosnog bilja, uslovili su povoljne uslove za razvoj pelarstva.
Pelarstvo je dosta specifina proizvodnja, uslovno i rizina, jer odnos uloeno-dobiveno nije u srazmjeri.
Gubici i stradanje pela esta su pojava zbog nepostojanja organizirane borbe protiv bolesti pela.
Plasman meda je otean i neizvjestan zbog nepostojanja organiziranog otkupa i prodaje, pa se on svodi
na individualne pokuaje i aktivnosti.
Stoga bi bilo poeljno osnivanje jedne ili vie zadruga za potrebe pelara, preko koje bi se nabavljao
neophodni materijal i lijekovi te osiguravao plasman proizvoda.
Tehnologija proizvodnje meda nema velikih zahtjeva u poetnim fazama. Ukoliko bi se poveavao broj
konica po jednom pelaru, bilo bi potrebno uvoditi nove tehnologije, za to bi se trebao angairati
strunjak za ovu oblast.
Velika izdanost resursa i pokazana volja ljudi da se bave pelarstvom treba da budu osnovni pokretai
daljeg razvoja ove grane poljoprivrede.
3.2.1.3. umarstvo
Prosjena drvna masa po hektaru umskog zemljita na podruju opine je vea od prosjeka za
Federaciju BiH, to ukazuje na dobar kvalitet uma za industrijsku preradu.
Tabela br 34: umsko zemljite u 2010. godini

Opina Povrina u ha Drvna masa u 000 m3 Drvna masa u m3/ha
Trnovo 18.390 3.494 190
FBiH 1,335.968 223.480 167
Stanje umskog fonda u dravnim umama
Dravnim umama i umskim zemljitima upravljaju Federalna uprava i kantonalne uprave pod uslovima
utvrenim Zakonom o umama. Federalno ministarstvo ugovorom prenosi poslove gospodarenja umama
i umskim zemljitem kantonalnim ministarstvima ( lan 31. Uredba o umama).
Kantonalne uprave ustupaju kantonalnim umsko-privrednim drutvima odreene poslove u pogledu
gospodarenja dravnim umama a koji se sastoji naroito iz: donoenja umsko-gospodarskih osnova,
izrada projekata za izvoenje i njihova realizacija, promet umskih drvnih sortimanata, izvravanje
programa i planova jednostavne i proirene bioloke reprodukcije, provoenje mjera integralne zatite
uma, proizvodnja i promet umskog sjemena i umskog i ukrasnog sadnog materijala, izvravanje
planova i iskoritavanje sekundarnih umskih proizvoda, realizacija planova razvoja umarstva i mjere
racionalizovanja u umarstvu, sve ekonomske odgovornosti, koristi i odluke i ostali oslovi koji se ugovorom
ustupaju od kantonalne uprave.

Sarajevo ume d.o.o Sarajevo je Kantonalno umsko privredno drutvo za gospodarenje dravnim
umama na podruju Kantona Sarajevo.
U cilju obezbjeenja racionalnog i trajnog gospodarenja umama i umskim zemljitem formiraju se

umskogospodarska podruja u koje ulaze i povrine kra kao posebna gospodarska jedinica. umsko-
gospodarska podruja predstavljaju u staninom, biolokom, geografskom, prometnom, ekolokom i
ekonomskom pogledu jednu zaokruenu cjelinu u okviru koje se obezbjeuje trajnost gospodarenja
umama i umskim zemljitem. U okviru Kantonalnog umsko-privrednog drutva, ume i umsko
zemljite opine Trnovo formirano je kao Trnovsko umsko-uzgojno podruje koje se dijeli na
umskogospodarske jedinice.
Poslovi Kantonalne uprave definisani su lanom 44. Uredbe o umama, gdje je navedeno da, pored
ostalih poslova, upoznaje javnost sa stanjem uma i izdaje odgovarajue struno-popularne publikacije o
stanju uma i njihovom znaaju.
Tabela br. 35: Stanje umskog fonda u dravnim umama na podruju Opine Trnovo po umsko
gospodarskoj osnovi
Drvna zaliha u doba
ureivanja Zapreminski Plan
Kategorija Povrina Vrsta
prirast sjea
uma ha drvea Na cijeloj
m/ha m/ha/godina (Etat) m
povrini
Visoke ume etinari 53,21 357.736,8 1,34 71.978
sa prirodnom liari 38,12 256.328,7 3,26 223.886
obnovom 6.724,20 sve vrste 91,33 1,543.065,6 4,60 295.864
Visoke etinari 0,53 1.731,5 0,01 0
degradirane liari 169,17 553.661,9 3,14 20.251
ume 3.623,24 sve vrste 169,70 555.393,4 3,15 20.251
etinari 59,50 33.819,3 3,92 7.700
umske liari 17,79 10.111 0,62 3.000
kulture 824,90 sve vrste 77,29 43.930,3 4,54 10.700
etinari 0,25 854,0 0 0
Izdanake liari 101,10 346.996,1 2,02 42.713
ume 3752,90 sve vrste 101,35 347.850,1 2,02 42.713
Goleti etinari 0 0 0 0
podesne za liari 0 0 0 0
poumljavanje 9354,10 sve vrste 0 0 0 0
etinari 113,49 394.141,6 5,27 79.678
Ukupno sve liari 326,18 1,167.097,7 9,04 289.850
ume 24.279,34 sve vrste 439,67 1,561.239,3 14,31 369.528
Izvor: Kantonalna uprava za umarstvo KS
Stanje umskog fonda u privatnim umama
Privatnim umama upravljaju njihovi vlasnici u skladu sa Uredbom o umama, podzakonskim propisima,
propisima kantona i odredbama umskogospodarske osnove. Kantonalno ministarstvo putem kantonalne
uprave obavlja strune poslove u pogledu gospodarenja privatnim umama, a moe odreene poslove
prenijeti na kantonalno umsko-privredno drutvo. Pod navedenim poslovima podrazumijeva se doznaka,
primanje i premjeravanje, izdavanje otpremnog iskaza, planiranje umsko-uzgojnih radova, uvanje i
zatita uma ( lan 30. Uredbe o umama).

U skladu sa Uredbom o umama, upravljanje privatnim umama na podruju opine Trnovo vri
Kantonalna uprava za umarstvo.
umsko-gospodarska osnova za privatne ume i umska zemljita na podruju opine Trnovo, doneena
je 01.01.2008. godine za period vanosti od 10 godina, tj. do 31.12.2017. godine.
Obzirom na ratna dejstva od 1992. godine do 1995. godine, nisu postojale objektivne mogunosti za
praenje naina i obima sjea koje su bile predviene umsko-privrednom osnovom, sjee ume u tom
periodu su uglavnom bile bespravne i nekontrolisane, a vrene su za potrebe raznih vojski (linije
razgranienja, logori i sl.), kao i za civilno stanovnitvo. Vei dio ovih uma se nalazio u zoni ratnih
dejstava tako da ima dosta stabala koja su oteena (prelom,izvala, gelerisanost i sl.), a znatan dio
povrina je i miniran, emu se mora posvetiti znatna panja u narednom ureajnom periodu. Takoe treba
napomenuti da neki taniji podaci o izvrenim sjeama iz navedenog perioda ne postoje, a i eventualna
procjena ratnih teta na velikim povrinama nije uraena.
Fotografija br 30: ume na podruju opine Trnovo
Izvor: Opina Trnovo
Kantonalno ministarstvo putem katonalne uprave obavlje strune poslove u pogledu gospodarenja
privatnim umama. Pod navedenim poslovima podrazumijevaju se poslovi doznake, primanja i
premjeravanja, izdavanja otpremnog iskaza, planiranja, umsko-uzgojnih radova, uvanje i zatita uma.
Tabela br. 36: Stanje umskog fonda u privatnim umama na podruju opine Trnovo.
Drvna zaliha
u doba ureivanja Zapreminski
Kategorija Povrina Vrsta Plan sjea
prirast
uma ha drvea Na cijeloj (Etat) m
m/ha m/ha/god.
povrini
Visoke ume etinari 2,89 2.295 0,1 450
sa prirodnom 789,57 liari 232,45 178.791 5,35 27.860
obnovom sve vrste 235,34 181.086 5,45 28.310
Visoke etinari 0 0 0 0
degradirane 0 liari 0 0 0 0
ume sve vrste 0 0 0 0
etinari 49,39 87 1,28 20
umske
1,75 liari - - - -
kulture
sve vrste 49,39 87 1,28 20
etinari - - - -
Izdanake
346,26 liari 143,06 51.345 3,25 6.820
ume
sve vrste 143,06 51.345 3,25 6.820
Goleti 11,08 etinari - - - -

podesne za liari - - - -
poumljavanje sve vrste - - - -
etinari 2,89 2382 0,07 470
Ukupno sve
1.225,46 liari 206,63 230.136 4,71 34.680
ume
sve vrste 209,52 232.518 4,78 35.150
Izvor: Kantonalna uprava za umarstvo KS
Jedan od osnovnih zadataka za ostvarivanje ciljeva gazdovanja sa umama je da se putem sjeivih

zahvata pobolja njihovo kvalitetno stanje, da se stvore uslovi za poveanje prirasta, a time i prinosa uma
i da se pobolja reproduktivna sposobnost zemljita. Visoke ume u vlasnivu graana i drugih lica su
dosta usitnjene po katasterskim opinama. Na podruju opine Trnovo ( Federacija BiH ) oko 68 % od
ukupne povrine zauzimaju izdanake ume, to je jako nepovoljno u odnosu na visoke ume. Zato treba
prioritetno ove izdanake ume prevoditi u vii uzgojni oblik tj. u srednje i visoke ume. U izdanakim
umama ima stabala koja su sjemenskog porijekla te se ova okolnost moe pozitivno iskoristiti i pomenute
ume bez veih umsko uzgojnih radova mogu prevoditi u vii uzgojni oblik. Putem sjea treba osloboditi
stabla sjemenskog porijekla u godini punog uroda i obezbijediti prirodno naploivanje.
iri drutveni, a i lini interes vlasnika je prevoenje izdanakih uma u vii uzgojni oblik to je na podruju
opine Trnovo veoma neophodno.
Vlasnici privatnih uma duni su na koliinu odobrene drvne mase za sjeu po trinim cijenama drvna
mase na panju uplatiti iznos od 10% na poseban raun namjenskog fonda kantona prije stavljanja drveta u
promet. Sredstva se koriste u okviru umskogospodarskog podruja i ne mogu se prelijevati sa jednog na
drugo umskogospodarsko podruje kao ni za finansiranje zajednikih aktivnosti uprave.
U skladu sa l. 45. Uredbe o umama, Kantonalne uprave dune su obezbijediti neposrednu zatitu uma
- uvanje uma od bespravnog prisvajanja i koritenja, umskih poara i drugih elementarnih nepogoda,
biljnih bolesti i tetoina kao i drugih protivzakonitih radnji, putem organizovane uvarske slube (uvarima
uma) po odreenim uvarskim rejonima.
3.2.1.4. Energetika
Na podruju Opine Trnovo trenutno postoji jedna akumulacija, ali zbog pojave klizita na tom lokalitetu
ona je u ovom momentu van funkcije.
U cilju stavljanja vodnih resursa Opine Trnovo u funkciju proizvodnje elektrine energije u toku je izrada
studija za izgradnju mini-hidrocentrala na rijeci Bijeloj, u sklopu akumulacije Crna rijeka, Zabojskom
potoku i Guini.
Realizacijom ovih projekata Opina Trnovo bi u narednom periodu obezbjedila svoje izvorne prihode i
svrstala se meu razvijene opine.
3.2.1.5. Preraivaka industrija

Opina Trnovo je 1992. godine imala osam industrijskih kompleksa i fabrika koji su zapoljavali 1.812
radnika razliitih profila. Predionica i tkaonica A.D. Trnovo, Famos- industrijski kompleks za proizvodnju
motora i mjenjaa, kao i mnoge druge drvno preraivake firme su predstavljale najvanije industrijske
pogone u regiji.
Danas ovi industrijski kapaciteti nisu u funkciji i svi se nalaze u Optini Trnovo koja je u sastavu RS-a.
Preraivaka industrija je dosta nerazvijena djelatnost na podruju opine Trnovo, obzirom na velike
prirodne potencijale koji se kroz poljoprivredu i umarstvo mogu iskoristiti kao sirovinska osnova. Na ovo

ukazuje i injenica da trenutno na podruju opine Trnovo ne postoje industrijski pogoni ili tvornice u
funkciji.
U drvo-preraivakoj djelatnosti registrovana i u funkciji je samo jedna pilana u privatnom vlasnitvu koja
se uglavnom bavi rezanjem drvne grae, bez finalizacije proizvoda.
3.2.1.6. Graevinarstvo
Graevinarstvo skoro da i nije prisutno kao grana industrije na podruju opine Trnovo. U oblasti
graevinarstva na prostoru Trnova registrovana je samo jedna graevinska firma koja se bavi izgradnjom i
sanacijom puteva.
Na osnovu statistikih podataka, a ni procjene nisu raspoloive, nemoe se zakljuiti kolika je vrijednost i
struktura zavrenih radova.
Tabela br 37: Vrijednost izvrenih graevinskih radova 2009. godini

Administrativna Vrijednost u 000 KM
jedinica visokogradnja niskogradnja ukupno
Trnovo - - -
KS 132.741 87.069 219.810
Izvor: Federalni zavod za statistiku, Statistiki bilten Graevinarstvo u Federaciji BiH 2010, 2011
Jedino je poznato da po zadnjim dostupnim statistikim podacima neuporedivo vea vrijednost tokom
2009. godine ostvarena je u niskogradnji nego u visokogradnji u cijelom Kantonu Sarajevo.
Tabela br 38: Zavrene zgrade po namjeni u opini Trnovo

Godina Namjena zgrade
samo za stanovanje ukupno
broj m2 m3 broj m2 m3
2009. 3 340 1.020 3 340 1.020
2010. 4 519 1.503 4 519 1.503
Izvor: Federalni zavod za statistiku, Statistiki bilten Graevinarstvo u Federaciji BiH 2010, 2011
Tokom 2009. kao i 2010. godine u visokogradnji je zavrena izgradnja samo stambenih objekata (ukupno
7 objekata u te 2 godine), dok nije bilo zavrene izgradnje objekata drugih namjena (poslovni objekti,
garae...). Primjetan je neznatan porast nominalnih veliina kako broja zavrenih objekata tako i izgraene
povrine.
3.2.1.7. Usluge i trgovina

Na teritoriji trnovske opine registrovane su etiri ugostiteljske radnje i sedam autoprevoznikih djelatnosti
vrenje javnog prevoza stvari u unutranjem cestovnom prometu, dvije taxi djelatnosti vrenje javnog
prevoza lica u unutranjem cestovnom prometu, te jedna usluna djelatnost iz oblasti seoskog turizma.
Servisne, zanatske i ostale uslune djelatnosti ne egzisitiraju na podruju Trnova.

Finansijske institucije i dostupnost sredstava
Na teritoriji opine Trnovo ne postoje finansijske niti osiguravajue institucije, te stanovnitvo i privredni
subjekti potrebna finansijska sredstva nabavljaju putem finansijskih institucija koje svoju djelatnost
obavljaju na teritoriji drugih opina Kantona Sarajevo, gdje vre i osiguranje ivota i dobara.
Trgovina
Na podruju opine registrovane su dvije trgovinske radnje koje se bave trgovinom na malo, tj
kupovinom robe i prodajom krajnjim potroaima.
Tabela br 39: Vanjskotrgovinska razmjena u 2010. godini

Administrativna Uvoz u Uee u Izvoz u Uee u Pokrivenost Saldo robne
jedinica 000 KM uvozu 000 KM izvozu uvoza razmjene u
FBiH u % FBiH u % izvozom u % 000 KM
Trnovo 0,00 0 0,00 0 0,00 0
FBiH 8,598.493 100,00 4,871.245 100,00 56,65 -3,727.248
Tabela br 40: Vanjskotrgovinska razmjena po stanovniku u 2010. godini

Administrativna Uvoz + Broj Uvoz po glavi Izvoz po glavi Uvoz + Izvoz
jedinica Izvoz stanovnika stanovnika stanovnika po glavi
u 000 KM u KM u KM stanovnika u KM
1 2 3 4 5 6
Trnovo 0 2.495 0 0 0
FBiH 13,469.738 2,337.660 3,678,25 2,083,81 5,762,06
I statistiki podaci ukazuju da na podruju opine nema nikakvih niti uvoznih niti izvoznih aktivnosti
zabiljeenih u 2010. godini.
3.2.1.8. Turizam
Prema ekonomskim pokazateljima, Opina Trnovo se smatra privredno nedovoljno razvijenom opinom
koja svoju perspektivu, izmeu ostalog, vidi u razvoju turizma. Opina raspolae znaajnim prirodnim
potencijalima za razvoj turizma, naroito u oblastima sportsko-rekreativnog, seoskog, kulturno-historijskog
i zdravstvenog turizma.
Opina Trnovo raspolae znaajnim prirodnim potencijalima za razvoj turizma, naroito u oblastima
seoskog, zdravstvenog i sportsko-rekreativnog turizma, kao i kulturno-historijskog.
Kao to je naznaeno prije, Trnovo obiluje nedirnutim prirodnim ljepotama, istim planinskim zrakom,
mnogobrojnim planinama, rijenim izvorima, tokovima, kanjonima i jezerima, kao i izvanrednim terenima
za zimske sportove.
Turizam u ovoj regiji doivljava ekspanziju tokom odravanja XIV Zimskih Olimpijskih Igara 1984, za ije
su potrebe izraeni razliiti sportski tereni i borilita (za zimske i ljetnje sportove), mnogobrojni hoteli,
bungaslovska naselja, pratei objekti i moderna infrastruktura. Na prostoru sadanje Opine Trnovo
nalazili su se slijedei smjetajni kapaciteti: hotel Famos (sadanji hotel Maral), apartmansko naselje

montanog tipa, hotel Smuk, Omladinski centar, hotel Igman i hotel Ferijalnog saveza. Preispitivanje
vlasnitva nad ovim objektima je u toku. Dosadanji vlasnik je bio ZOI-84. Rjeavanjem vlasnikih odnosa
ubrzat e se obnova objekata.
U toku avgusta 1993 svi objekti su u potpunosti uniteni.
Turizam u Bosni i Hercegovini sa svojom raznolikom i bogatom ponudom ima dugu tradiciju. Sarajevo je
danas osnovna turistika destinacija i pored toga razvoj je sveden samo na jedan uski dio grada i na
zimske centre na Igmanu i Bjelanici.
itav prostor Igmana i Bjelanice se tretira kao jedinstvena planinska stanica sa kompletnom turistikom
ponudom tokom cijele godine. Razvoj te stanice Regulacionim planom sportsko rekreativnog podruja
Bjelanica i Igman planiran je na dva lokaliteta i to Babin Do Bjelanica i Veliko polje Igman.
Osnovni punkt zimske rekreacije predstavlja zona skijalita vrh Bjelanice Babin Do sa stazama spusta,
slaloma, i veleslaloma koje bi opsluivali objekti vertikalnog transporta (dvije iare i esnaest ski liftova).
Proirenje osnovne zone planirano je prema masivu iljak sa ciljnim prostorima u tinjem dolu i Donjoj
Grkarici i predstavlja veoma povoljne terene za alpsko skijanje.
Na osnovu naznaenih potencijalnih vrijednosti ovih prostora proizala su i opredjeljenja o formiranju
planinske stanice na prostoru opine koja omoguuje mnogostruke vrste turizma i turistike ponude:
zimsko sportski; rekreativni; edukativni; poslovni; kongresni; omladinski; memorijalni turizam;
speleologija; manifestacioni turizam; ekskurzioni; zadovoljavanje raznih hobija; lovni turizam; planinarenje;
alpinizam; zdravstveni i dr.
Fotografije br 31 i 32: Skijaki centar na Bjelanici - Babin do
Izvor: Opina Trnovo
Uz uvaavanje postojee Provedbeno planske dokumentacije Opina Trnovo je u cilju stvaranja

pretpostavki za razvoj turizma na ovim prostorima donijela odluke:
Odluka o usvajanju Urbanistikog projekta Bjelanica I faza
Odluka o provoenju Urbanistikog projekta Bjelanica I faza
Odluka o pristupanju izradi Urbanistikog projekta Bjelanica II faza
Odluka o pristupanju izradi Urbanistikog projekta Gornja Grkarica
Odluka o pristupanju izradi izmjene Urbanistikog projekta Gornja Grkarica
Odluka o izmjeni i dopuni Odluke o usvajanu Regulacionog plana dijela posebnog podruja
Bjelanica
Postojeom Provedbeno planskom dokumentacijom posebno su uvaavani ciljevi, kako globalni tako
posebni:
Stvaranje uslova za trajno i intenzivno koritenje sportskih prateih sadraja,
Stvaranje odgovarajue materijalne i organizacione baze za razvoj sarajevske regije kao
turistikog centra sa cjelovitom turistikom ponudom,

Definisanje kriterija za sve djelatnosti na ovom podruju u prvom redu za zimsku i ljetnu
rekreaciju, koncepciju turistikih sadraja, saobraajnu i komunalnu infrastrukturu te urbanistiko
tehnike uslove za sve zone.
Realizacijom navedenih Provedbeno planskih dokumenata na ovim prostorima izgradio bi se jedan od

najmodernijih sportsko rekreacionih centara. Stvorili bi se uslovi za razvoj turistike privrede Opine
Trnovo, Kantona Sarajevo pa i ire, izgradili bi se smjetajni kapaciteti, obnovile postojee staze i
vertikalni transport, izgradile bi se nove staze i vertikalni transort na potezu iljak Donja grkarica, iljak
tinji do i Gojinova ravan Jarev kamen, razvila bi se sportsko rekreaciona ponuda, izgradnja
sportskih terena na Gornjoj grkarici i Velikom polju, izvan prostora Igmana i Bjelanice izgradili bi se
usluni objekti (planinske kue i bungalovi), razvio bi se seoski turizam u naseljenim mjestima (izgradnja
eko etno sela), arhitektura stambenih i pomonih objekata prilagodila bi se originalnom obliku (autohtona
podbjelanika kua), na cijelom prostoru izgradile bi se moderne saobraajnice koje bi povezivale
naseljena mjesta sa centrom, izgradili bi se kanalizacioni sistemi za postrojenjima za tretman otpadne
vode za sva naseljena mjesta, izradila bi se studija opravdanosti snadbjevanja vodom Igmana i Bjelanice
sa prostora Opine Trnovo kao i proizvodnja vjetakog snijega, za prostor Igmana i Bjelanice izgradila bi
se nova separatna mrea fekalnih voda i kinice, zatitilo i valorizovalo kulturno historijsko naslijee ovih
prostora, rijeilo uklanjanje i odvoz otpada sa ovih prostora, zatitila izvorita i vodotoci na ovim
prostorima, rijeio problem pokrivenosti GSM i TV signalom, prostor opine oistio od mine.
Odlukom Parlamenta Federacije Bosne i Hercegvine o proglaenju podruja Igmana i Bjelanice,

Treskavice i kanjona Rakitnice (Visoica) podrujem posebnih obiljeja od znaaja za Federaciju Bosne i
Hercegovine i to kao podruje sa izrazitim prirodnim vrijednostima ("Slubene novine Federacije BiH",
broj: 8/05 i 66/08), kojom su preuzete planske pretpostavke utvrene Prostornim planom BiH za period od
1981 do 2000. godine i Prostornim planom Kantona sarajevo za period od 2003. do 2023. godine u
mnogome je usporena razvoj ove izuzetno perspektivne opine.
Ovom Odlukom je 75 % opine Trnovo stavljeno pod zatitu a ako se tome doda i rezervisan prostor za
Akumulaciju Crna rijeka onda je 80 % opine Trnovo u nadlenosti viih nivoa vlasti.
Dana 01.08.2007. godine Federalni parlament je donio Odluku o pristupanju izradi Prostornog plana
podruja posebnih obiljeja gdje je takoe reeno da do donoenja prostornog plana podruja posebnih
obiljeja a najkasnije u roku od dvije godine sve detaljne planske dokumente donosi Parlament Federacije
BiH.
Shodno ovoj Odluci i odredbama Zakona o prostornom planiranju i koritenju zemljita na nivou
Federacije BiH, Federalna uprava za ispekcijske poslove je naloila da se svi do tada doneeni detaljni
planovi ili su u fazi donoenja stave van snage.
Postupajui po Rjeenju Federalna uprava za ispekcijske poslove Opinsko vijee Trnovo stavilo van
snage sve dokumente prostornog ureenja dana 24.04.2009. godine.
Povuena je i tuba pokrenuta od strane Opine Trnovo protiv Federalne uprave za ispekcijske poslove,
a sve u cilju iznalaenja rjeenja oko nastavka realizacije zapoetih projekata na prostoru opine Trnovo.
Nakon stavljanja van snage detaljnih provedbenih dokumenata na snazi su ostali:
Regulacioni plan Igmana
Regulacioni plan Bjelanica
Urbanistiki projekat Bjelanica I faza

Fotografija br 33: Smjetajni kapaciteti na Bjelanici turistiki centar Babin do
Izvor: Opina Trnovo
Turizam kao dio specifian vid privrede je vrlo osjetljiva oblast, zahtijeva posebnu sistematinost, ne trpi
improvizacije, dugorono se u njega planira i ulae da bi donosio dobit. Na sreu, opina Trnovo ima jo
uvijek nenaruen prirodni sklad, nezagaenu okolinu i minimalnu invaziju bespravne gradnje sa moguim
naznakama veih razmjera, emu se mora posvetiti maksimalna panja putem nadlenih inspekcija.
U odnosu na smjetajne kapacitete u okviru turistike ponude podruje Trnova za viednevni boravak (svi
su smjeteni na podruju Bjelanice) gostima posjetiocima moe ponuditi :
Tabela br. 41: Smjetajni kapaciteti na podruju Opine Trnovo

Smjetajni kapaciteti Broj leaja
Hotel Maral 128
Hotel Han 36
Apartmanski objekat Bosna lijek 297
Apartmanski objekat Unioninvest 231
Apartmanski objekat Bajsik 84
Apartmanski objekat Tehel 78
Apartmanski objekat Muinovi 132
Apartmanski objekat Oki 220
Apartmanski objekat EGV 78
Apartmanski objekat ozi 150
Apartmanski objekat Panorama Sole 57
Izvor: Sluba za upravu za privredu, finansije, opu upravu, drutvene djelatnosti,
boraku, djeiju i socijalnu zatitu
Svi navedeni sadraji stavljeni su u funkciju u okviru projekta Bjelanica I.
S obzirom na zakonsku proceduru i potrebno vrijeme koje e prethoditi poetku realizacije projekta
Bjelanica II nije izvjesno kada e se pristupiti poetku radova. Ranija optimistika predvianja nisu se
obistinila, u odnosu na poetak realizacije koji je u proceduralnom dijelu izuzetno usporen jer ne ovisi o
Opini Trnovo kao predstavniku lokalne zajednice.
Politike, administrativne i hijerarhijske blokade koje su evidentne prema lokalnoj zajednici ne treba da
budu prepreka ili opravdanje da se ne preduzimju mjere koje su presudne za egzistenciju i budunost
opine Trnovo. U slijedu ove konstatacije pred Opinu Trnovo kao predstavnika lokalne zajednice
postavlja se obaveza da na osnovu raspoloivih prirodnih neponovljivosti, istorijskih i kulturolokih
proizvoda, tradicijskih porodinih rukotvorina, karakteristine arhitekture, etnografskih vrijednosti, te
nadasve domainske susretljivosti Trnovo priblii svijetu, to podrazumijeva i snaniji promotivni nastup u
regionu izvan BiH.

Turizam u kontekstu odrivog razvoja17
Odrivi turizam se prevashodno naslanja na etike i humane principe, to bi se sveukupno moglo

rezimirati na slijedei nain: to je turizam koji potuje okolinu i odgovara ljudskim potrebama za odmorom i
rekreacijom, istovremeno uvajui i titei datu destinaciju, ne zanemarujui ekonomske i socio-kulturne
potrebe svih aktera ukljuenih u turistike aktivnosti. Konano, definicija odrivog turizma samo preuzima
definiciju odrivog razvoja, tj. razvoja koji osigurava dugotrajnost eko-sistema i drutva zarad buduih
generacija. Treba naravno uzeti u obzir da sama manipulacija ovim terminom bez sutinske primjene
naela eko-turizma ne donosi nikakve rezultate, kao i da ovakvi projekti bez potpore cijelokupne drutvene
zajednice dugorono gledano nemaju izglednu budunost. Turizam zbog svog polivalentnog utjecaja, koji
ide od ekonomske do socio-kulturne sfere, ima veliki potencijal u kontekstu odrivog razvoja. Veza izmeu
turizma i odrivog razvoja je specifina i zbog toga to, za razliku od nekih drugih sektora gdje se odreeni
prozvod distribuira direktno do krajnjeg konzumenta, u sluaju turistike industrije,i konzument (turista) ide
direktno do proizvoaa i proizvoda. Iz ovoga proizalaze tri jedinstvena aspekta odnosa izmeu turizma i
odrivog razvoja: neposredna interakcija izmeu konzumenta, lokalne zajednice i okolia; podizanje
svjesti o problemima okolia i razlikama izmeu nacija i kultura; ovisnost kvaliteta iskustva od netaknute i
iste sredine, autentine historijske i kulturne tradicije itd. Turizam moe u velikoj mjeri potpomoi odrivi
razvoj zajednica, ali takoer moe biti i prepreka za isti. Pomae mu u sluajevima kada obezbjeuje
mogunosti za razvitak kompanija i poslova stimulativno djelujui na lokalnu zajednicu, i kada kroz
doneseni profit doprinosi ouvanju prirodnog-kulturnog bogatstva i boljem razumijevanju i zbliavanju
kultura. Turizam je prepreka odrivom razvoju kada vri pritisak na eko-sistem prouzrokujui njegovo
unitenje, kada potiskuje lokalnu zajednicu sa datog prostora ili pak sutinski mijenja njene autentine
karakteristike, kada se bori za eksploataciju odve siromanih resursa poput npr. vode, kada doprinosi
globalnom i lokalnom zagaivanju. Kao zakljuak se moe izvesti da uska meupovezanost turizma i
odrivog razvoja moe rezultirati sa jedne strane uspjehom, ali i sa druge strane apsolutnom propau i
unitenjem, ne samo prirodnih i kulturnih ljepota destinacije, nego i samog turizma koji se u sutini temelji
na iskoritavanju istih. Stoga je istinski vano za sve sudionike da shvate kakve prijetnje nosi razvoj
turizma koji nije zasnovan na principima odrivosti.
Razvoj odrivog turizma18
Razvoj odrivog turizma ovisi od mnogih faktora iji su utjecaji meusobno isprepleteni. Cijeli lanac
djelovanja onih koji su ukljueni u razvoj turizma odreene destinacije mora potovati principe odrivosti
kako bi se postigao eljeni rezultat. Glavni sudionici u razvoju odrivog turizma su slijedei: lokalna
zajednica, turistike agencije, ugostiteljske i turistike kompanije, nevladine organizacije, organizacije koje
se bave ouvanjem prirodne i kulturne batine, turisti i naravno vlast ija je uloga kljuna za razvoj ove
vrste turizma. Vlastima pripada dunost da u saradnji sa svim sudionicima donese odgovarajue
zakonsko-regulativne okvire i neophodne razvojne i sektorske strategije, kao i strategije zatite kulturno-
historijske i prirodne batine. Za uspjean razvoj turizma potrebno je ne promatrati turizam izolovano od
ostalih inicijativa odrivog razvoja, tj. potrebno ga je inkorporirati u ve postojee strategije odrivog
razvoja lokalne zajednice. Bitno je takoer da svi sudionici, bez obzira na njihovu relevantost u datom
projektu, mogu da utiu na kreiranje odrive turistike ponude. Akcije i inicijative koje e biti preduzete u
cilju razvoja odrivog turizma moraju biti dugorono planirane, a parametri koji e se uzeti prilikom
njihovog kreiranja moraju uzimati u obzir, kako lokalni, tako i globalni kontekst. Nije dovoljno, naravno, da
se samo oni koji uestvuju u kreiranju turistikog proizvoda i turistike ponude pridravaju principa
odrivog turizma. Od izuzetnog znaaja je promovirati i kod potencijalnog turiste ovakav vid turizma i
potaknuti ga na ovaj nain razmiljanja. Kroz odgovarajuu marketinko-promotivnu ali istovremeno i
edukativnu kampanju potencijalni turista treba da shvati da turizam koji vodi rauna o zatiti okolia i
ouvanju prirodnih i kulturnih resursa u krajnjoj liniji najvie vodi rauna o njemu samom koji je prije
svega ljudska jedinka pa tek onda potencijalni turist .
17 Master plan razvoja ruralnog eko - turizma na podruju Bjelanice
18 Master plan razvoja ruralnog eko - turizma na podruju Bjelanice

Ciljevi razvoja odrivog turizma su slijedei:
Ekonomska odrivost kroz stvaranje uvjeta za procvat poslovanja;
Prosperitet lokalne zajednice tj. maksimalno poveanje uea lokalne zajednice u raspodjeli
dodane vrijednosti (dobiti-profita) putem njenog aktivnog ukljuivanja u organizirani lanac
lokalnog turizma;
Poveanje broja i kvaliteta radnih mjesta nastalih turistikim razvojem destinacije;
Socijalna jednakost kroz odvajanje odreenog dijela dobiti za siromane i hendikepirane, kao i
njihovim ukljuivanjem u turistike aktivnosti;
Zadovoljstvo posjetilaca u svakom pogledu ne pravei nikakvu vrstu diskriminacije prema bilo
kome, posebno u kontekstu sigurnosti i pristupa lokaciji;
Angaovanje lokalne zajednice u planiranju i donoenju odluka zajedno sa drugim sudionicima a
u pogledu turistikog razvoja destinacije;
Blagostanje lokalne zajednice i izbjegavanje negativnih efekata razvoja turizma;
Zatita kulturnog bogatstva date oblasti kroz ulaganje dijela dobiti od turizma na ouvanje
batine;
Odravanje i poboljanje kvaliteta pejzaa izbjegavanjem fizike i vizuelne degradacije ivotne
okoline (u kojoj je evidentno postojanje bezbroj primjera bespravne gradnje netipskih objekata);
Ouvanje biolokog diverziteta radom na ouvanju prirode, habitata i divljeg ivota;
Smanjenje koritenja neobnovljivih i rijetkih resursa i
Smanjivanje proizvodnje otpada kao i svih vrsta zagaenja .
Etno selo
Poetak gradnje etno sela koji je bio predvien u drugoj polovini 2010. godine mora se prolongirati zbog
neophodnih izmjena u projektnoj dokumentaciji. Iznalaenje potrebnih novanih sredstava za pretvaranje
umskog u poljoprivredno zemljite odgodilo je poetak radova ali je stvorilo sigurnu osnovu za dovretak
projektne dokumentacije do kraja 2011. godine. Predradnje su u toku, a prilagoeni projekat i gradnja
etiri objekta smjetajnog karaktera arhitekturom primjerena okolini (poetna faza) finansirat e se
sredstvima Federalnog Ministarstva turizma kao sigurnog izvora finansija, vrlo bitno, u infrastrukturnom
segmentu kao baznom polazitu. Kao dio kompleksa gradit e se i centralni nacionalni restoran. Dinamika
izgradnje zavisit e o priticanju sredstava. Po navedenom putem javnog natjeaja izvrit e se izbor
investitora-izvoaa.
Etno muzej
Specifino kulturno istorijsko naslijee trnovskog kraja, odrane olimpijske igre, turizam kao privredno
polazite logino su nametnuli izgradnju i stavljanje u funkciju etno muzeja.
Fotografija br 34: Etno muzej
Izvor: Opina Trnovo

Dovrenje objekata realno je oekivati do poetka zimske turistike sezone odnosno do kraja 2011.
godine to predvia stavljanje u upotrebu restoranskog dijela i informativnog prihvata posjetilaca sa
prodavnicom u prizemnom dijelu. Na spratnom dijelu u toku je opremanje stalne etnoloke postavke sa
eksponatima koji e se dopunjavati i arhitektonskom objektu dati neponovljivu vrijednost i uiniti Trnovo
poznatom destinacijom i po etnolokom muzeju. Biti e osmiljeni i etno suveniri koji e se moi kupiti
iskljuivo na tome mjestu. Stavljanje u funkciju etno muzeja, opremanje, te upravljanje istim povjereno je
Fondaciji lokalne demokratije to je definisano ugovorom, a isti se moe produiti.
Izgradnja biciklistikih staza
U nastavku pripreme za izgradnju biciklistikih staza na podruju opine Trnovo do kraja 2011. godine bit
e uraena projektna dokumentacijata i izvren odabir izvoaa radova. Po pretpostavljenoj dinamici
radova u 2012. godini bit e zavrena signalizacija svih staza. Poetak radova obuhvata lokalitet akle,
preko Ledike krivine, Slane Bare, Gluhae do Sinanovia. Vrijednost investicije je 140.000,00 KM a
sredstva su obezbjeena od Ministarstva inostranih poslova Italije.
U cilju podizanja kvaliteta ve izgraenih biciklistikih staza izvit e se obiljeavanje istih u duini oko 400
kilometara. Sporazum izmeu Opina Trnovo, Hadii, Ilida, Ministarstva saobraaja Kantona Sarajevo i
ski kluba Bjelanica je potpisan. Vrijednost investicije je 194.000,00 KM. Ovakav vid promocije trnovskog
podruja je vrlo bitan jer je primjetno poveanje broja posjetilaca-biciklista na ovom podruju.
Fotografija br 35: Biciklistike staze sa turistikom signalizacijom na podruju opine Trnovo
Izvor: Opina Trnovo
Povezivanje lokalnog stanovnitva (uz posredovanje-pomo Opine Trnovo) sa turistikim agencijama,

dravnim institucijama, meunarodnim organizacijama je izvanredna prilika da se u vrijeme sezone na
atraktivnim mjestima, biciklistima organizuju ponude namirnica-jela iz vlastitog domainstva ili spremana
na licu mjesta. Ovakav sezonski nain angaovanja lokalnog stanovnitva je u regiji odavno dobra praksa.
Turistiko - marketinka promocija Trnova
Ukidanjem turistike zajednice podruje Trnova ostalo je bez promotora u turistikoj ponudi te e se morati
traiti oslonac na neku od agencija ili formirati istu (ako ima finansijsku opravdanost), jer se preko
postojeih kantonalnih i slinih nivoa nemoe oekivati bitan napredak turizma na podruju Trnova.
Promotivni segment turistike djelatnosti je izuzetno vaan - presudan.
Animacija potencijalnih korisnika, posjetilaca, turista je osnovna pretpostavka uspjenog plasmana
turistike ponude, usmjerena je ka konkretnim sadrajima, s ciljem da ponuda bude skup zahtjeva i
interesa posjetilaca.
Navedeno predstavlja hendikep za turistiki razvoj Trnova, jer opina nema nikakvih ulaznih podataka. U
slijedu ove konstatacije uputno je ostvariti kontakte sa potencijalnim promotorima turistikih potencijala
trnovskog podruja (turistike agencije, privredna komora, strana predstavnitva, ...).

Marketinku obradu trita treba to prije usmjeriti prema onima koji imaju novac i probirljivi su, jer u regiji
raste punuda - konkurencija, koja je realna prijetnja privlaenju kvalitetnih investitora u turizam opine
Trnovo.
Neophodno je hitno izraditi bazu podataka potencijalnih interesanata za izgradnju karakteristinih
turistikih objekata, barem manjih, u smislu ponude seoskog turizma, popis lokaliteta, izgled objekata, ...
Obiljeavanje planinarskih staza
U saradnji sa italijanskim predstavnikom Oxfam i planinarskim drutvima kao neposrednim operatorima

na terenu dogovoreno je obiljeavanje etiri staze-pravca :
Umoljani - Lukomir - Umoljani
Bobovica - Brijeg - kanjon Rajitnice - Vrela.
Vrela - Visoica
Babin Do - Kolijevka - V. Polje
Okonanje radova predvieno je do kraja 2011. godine.
Kulturno historijski spomenici
Kao dio turistike ponude steci su nezaobilazna vrijednost a iste treba numerisati inventarisati, izvriti
katalogizaciju, fiziki obezbijediti i uskladiti sa podacima kod Zavoda za ouvanje spomenka i prirodnih
dobara - Sarajevo. Sadanje stanje je primjer nebrige lokalne zajednice. Osim steaka koji su postali i dio
bosanske prepoznatljivosti panju treba posvetiti svim grobljima kaja jasno ukazuju na ivotni i civilizacijski
kontinuitet na trnovskom prostoru, prije svih na razdoblje od 1520. do 1887. godine. Izuzetno vrijedan i
interesantan istorijsko-kulturoloko-vjerski objekat je damija u Umoljanima koja je kroz sva ratna
dogaanja ostala jedini vjerski objekat nezapaljen, arhitektonski ouvan to bi trebalo temeljitije istraiti i
prezentirati javnosti. U cilju otklanjanja navedenih slabosti Opina Trnovo je kod nadlenih institucija
izdejstvovala stavljanje pod zatitu nekropola steaka na podruju Umoljana, abia, Prekog Polja,
Delijaa i Ledia. Realizacija postavljanju obiljeja za navedene nekropole je u toku. Prema Unesko - u
pokrenuta je inicijativa - zahtjev za upis u svjetsku kulturnu batinu nekropole steaka na podruju
Umoljana.
Turistika karta
Jedan od reprezenata podruja koje preferira turistiku ponudu u istoj mora imati bogato opremljenu
prezentaciju, grafiki i sadrajno kompletnu, viejezino tampanu, koja e u svakome ko bude u prilici da
ita - pregleda pobuditi interes i elju da dozna jo vie podataka o trnovskom podruju. Opina Trnovo
kao predstavnik lokalne zajednice trebala bi ovu aktivnost realizovati, za poetak vlastitim sredstvima.
Postignut je dogovor o izradi velikih mapa i malih depnih formata, a do kraja 2011. godine oekuje se
okonanje. Po odobrenju novanih sredstava Turistika karta trnovskog podruja realno bi mogla biti do
kraja 2011. godine u cijelosti definisana, sa naknadnim manjim korekcijama u nekim segmentima
neposredne ponude turistima i svim potencijalnim posjetiocima nakon ega bi se prilo postavljanju na
izabrane lokacije odnosno distribuciji tampanog materijala.

3.2.1.9. Razvoj MSP, obrta i poduzetnitva
Broj i struktura malih i srednjih poduzea i obrta na podruju Opine nisu trenutno zadovoljavajui.
Tabela br 42: Struktura poslovnih subjekata, stanje 31.12.2010.

Administrativna Stanovni Broj poslovnih subjekata Broj poslovnih
jedinica tvo Ukupno Pravna Poslovnih jedinica Fizika subjekata
lica u sastavu pravnih lica na 1.000
lica obrtnici stanovnika
Trnovo 2.495 168 30 29 109 67
KS 436.572 30.607 12.153 5.615 12.839 70
FBiH 2,337.660 119.529 43.772 23.218 52.539 51
Korisno je naglasiti da prema Zakonu o obrtu i obrtu o srodnim djelatnostima na podruju trnovske opine
registrovane su 62 obrtu srodne djelatnosti iz oblasti poljoprivrede.
Poduzetnika infrastruktura
Na podruju ove lokalne zajednice nisu jo uvijek uspostavljeni instrumenti poduzetnika infrastruktura za
snaniji razvoj poduzetnitva, kao to su npr poslovni inkubatori, centar za razvoj poduzetnitva, lokalna
razvojna agencija, centar za edukaciju i prekvalifikaciju i sl., koji bi ubrzali generiranje novih biznisa i
radnih mjesta.
Prekogranina i meuregionalna saradnja
U trenutku nastanka ovog dokumenta lokalnim zajednicama u BiH dostupna su sredstva IPA fondova EU.
Druga kategorija ovih fondova je namijenjena prekograninoj i meuregionalnoj saradnji na podrujima
Zapadnog Balkana (IPA CBC), Mediteranskog mora (MED), Jadranskog mora (IPA Adriatic) i
Jugoistonog Evropskog prostora (SEES), tako da Opina i interesenti za odrivi lokalni razvoj trebaju
ojaati svoje kapacitete i saradnju sa drugim akterima za efikasnije koritenje ovih sredstava.
Razvojna pozicija
S obzirom na prirodna obiljeja opine Trnovo, moe se zakljuiti da najvei potencijal za razvoj opine
lei u oblasti turizma i poljoprivrede, te u iskoritenju hidropotencijala i drvo-preraivake industrije.
Opina Trnovo je osniva Sarajevske regionalne razvojne agencije, preko koje ostvaruje lokalno uee u
regionalnom razvoju Sarajevske makro-ekonomske regije.
Po pitanju lokalnog privrednog razvoja i pomoi MSP-ima, opina se oslanja na biznis centre koje je
osnovala SERDA u sarajevskim opinama.
Primjetno je da Opina nastoji u raspoloivom kapacitetu prioritetno djelovati na razvoju turizma,

poljoprivrede i iskoritenja hidropotencijala, u partnerstvu sa viim nivoima vlasti, donatorskim
organizacijama i privatnim investitorima. Opina e u saradnji sa partnerima u predstojeem
srednjoronom periodu provesti edukaciju grupe uposlenika opinkse uprave, kao i drugih aktera iz
lokalne zajednice, s ciljem da se osposobi tim koji e biti u stanju permanentno pratiti raspoloive
dravne, entitetske i kantonalne fondove usmjerene ka lokalnom razvoju, kao i fondove Evropske Unije i
drugih donatora koji su dostupni lokalnim zajednicama iz BiH, te potivanjem propisanih procedura
kvalitetno aplicirati na njih i namicati sredstva.

Analiza je rezultat dviju cjelodnevnih radionica, odranih u novembru i decembru 2011. godine, na kojima
se od strane sektorske radne grupe za ekonomski i ruralni razvoj, a potom i kompletne radne grupe za
izradu SLOR, diskutovalo o svim kljunim faktorima koji utiu na razvoj privrede i poduzetnitva, kako u
urbanim, tako i u ruralnim podrujima opine Trnovo.
PESTEL analiza
U okviru politikih faktora od znaaja za ekonomski i ruralni razvoj kao pozitivni su od strane radne grupe
ocijenjeni poticajna politika svih nivoa vlasti kojom svoje resurse stavljaju u funkciju razvoja lokalne
zajednice (usluge, servisi, novac, studije, edukacije....), raspoloiva kreditna sredstva (Razvojne banke,
KGF-a sa SERDA-om), kao i proces europskih integracija i na osnovu njega mogunost koritenja
predpristupnih fondova EU. S druge strane, radna grupa je prepoznala i politike faktore koji
ograniavajue djeluju na ekonomski i ruralni razvoj, meu kojima su istaknuti nedovoljan iznos sredstva
koja se obezbjeuju na svim nivoima vlasti i neadekvatan portfolio ciljnih grupa korisnika tih sredstava,
komplicirane procedure za dobijanje sredstava, federalna Odluka o zatienim podrujima (koja je u
dugogodinjem periodu onemoguavala razvoj i izgradnju proizvodnih i turistikih kapaciteta, a stavljena je
van snage tek u decembru 2011. godine), te neadekvatne i umanjene nadlenosti lokalne zajednice.
Kljuni ekonomski faktori koji potiu razvoj privrede u urbanim i ruralnim podrujima opine Trnovo su
povoljni prirodni resursi za poljoprivrednu, naroito organsku, proizvodnju i organizovan otkup
poljoprivrednih proizvoda, dobra infrastruktura (putevi, vodovodi, elektromrea, telefoni, ...), izgraeni
infrastrukturni turistiki kapaciteti i dobri potencijali za sve vidove turizma. Radna grupa je identifikovala i
ekonomske faktore koji ograniavajue i usporavajue djeluju na razvoj privrede, pri emu su kljuni niske
otkupne cijene skupa proizvodnja, usitnjenost posjeda i nedovoljna obraenost poljoprivrednog
zemljita, loa struktura smjetajnih kapaciteta, kao i nedovoljna posveenost iskoritavanju turistikih
kapaciteta, ali i pokretanju obrta i otvaranju malih i srednjih preduzea.
Socijalni faktori koji idu u prilog privrednom i ruralnom razvoju na podruju opine Trnovo su dobra
zdravstvena zatita, pozitivni trend u obrazovnoj strukturi stanovnitva, kao i blizina veeg broja
univerziteta i Sarajeva kao poslovno-kulturnog centra. Meu socijalnim faktorima sa negativnim dejstvom
na privredu radna grupa je izdvojila kao posebno vane veliki procenat stanovnitva starije ivotne dobi,
nepovoljan prirodni prirataj, nepostojanje poduzetnike kulture i inventivnosti (to je posljedica prijeratne
zaposlenosti stanovnitva u velikim dravnim preduzeima, kao i poslijeratne kulture socijalnih
subvencija).
Tehniko-tehnoloki faktori koji pozitivno djeluju na razvoj ekonomije na podruju Trnovske opine su
napredak u opremanju poljoprivrednom mehanizacijom za ratarstvo, kao i dostupnost IT i TK tehnologija.
Negativno dejstvo tehniko-tehnolokih faktora na ekonomski razvoj ove opine imaju nedovoljna tehnika
opremljenost poljoprivrednih proizvoaa za rentabilno bavljenje stoarstvom i mljekarstvom, kao i
nedostatak preraivakih kapaciteta / proizvodnih pogona, to je posljedica kako nedostatka kapaciteta za
organizovannje sistema proizvodnje po sistemu lanca vrijednosti, ali naroito i nedostatka poduzetnike
aktivnosti i inovativnosti.
Na razvojne mogunosti privrede opine Trnovo pozitivno utiu i odreeni ekoloki faktori, kao to su
nezagaenost zemljita, vode i zraka, redovan odvoz otpada, mogunost organizovanja ekoloke
proizvodnje, ali i primjena usvojenog LEAP-a. Ograniavajue na iskoritenje prirodnih i privrednih
potencijala ove lokalne zajednice djeluju nedovoljni poticaji organskoj proizvodnji, nizak nivo ekoloke
svijesti turista, nepostojanje recikliranja otpada.

Meu pravnim faktorima sa pozitivnim dejstvom na ekonomski i ruralni razvoj opine Trnovo izdvojeni su
kao posebno vani spremnost Opinskog vijea za donoenje poticajnih propisa, te Sporazum o
stabilizaciji i pridruivanju sa EU koji, osim to namee uvoenje evropskih normi i standarda, kako u rad
javne uprave, tako i u konkurentske odnose meu privrednim subjektima, izmeu ostalog, omoguuje i niz
povlastica pri izvozu na trite EU.
Ipak, odreeni pravni faktori negativno utiu na mogunosti razvoja privrede u urbanim i ruralnim
podrujima opine, a prije svih nepostojanje odgovarajueg propisa kojim bi se stimulisao razvoj ruralnih i
brdsko planinskih podruja, kao i vertikalna neusklaenost propisa i ingerencija, nedostatak pravnih
procedura i saradnje sa institucijama za poticanje direktnih stranih investicija na viim nivoima vlasti, duge
procedure za dobijanje dozvola i nespremnost institucija za efikasno lanstvo u CEFTA-i.

SWOT analiza
internim snagama i slabostima i eksternim prijetnjama i mogunostima koje karakteriu ekonomski i ruralni
razvoj na podruju opine Trnovo. Identifikovani atributi u donjoj tabeli rezultat su rada uesnika radionica,
predstavnika privrede, relevnantih institucija i kompetentnih pojedinaca u Opini, i zbirni je iskaz njihovog
vienja postojeeg stanja.
Snage: Slabosti:
Dobra infrastruktura (putevi, vodovodi, Nedostatak preraivakih kapaciteta / proizvodnih

elektromrea, telefoni, ...) pogona
Bogatstvo nezagaenim prirodnim Nedovoljna tehnika opremljenost za stoarstvo i
resursima (zemljite, voda, zrak, biljni mljekarstvo
i ivotinjski svijet) Nedovoljni poticaji organskoj proizvodnji
Opremljenost poljoprivrednom Usitnjenost posjeda i nedovoljna obraenost
mehanizacijom za ratarstvo poljoprivrednog zemljita
Izgraeni infrastrukturni turistiki Veliki procenat starakog stanovnitva
kapaciteti Nepovoljan prirodni prirataj
Spremnost Opinskog vijea za Nedovoljan intentzitet otvaranja malih i i srednjih
donoenje poticajnih propisa preduzea
Organizovan otkup poljoprivrednih Nepostojanje poduzetnike infrastrukture (agencija
proizvoda lokalnog razvoja, centar za poduzetnitvo, trening
Dobri potencijali za sve vidove turizma centra, poslovnih inkubatora, laboratorije za kontrolu
Pozitivni trend u obrazovnoj strukturi kvaliteta poljoprivrednih i dr proizvoda....)
stanovnitva Nepostojanje kapaciteta za koritenje predpristupnih
Pozitivna iskustva i spremnost na fondova EU i drugih donatorskih sredstava
saradnju sa potencijalnim ulagaima Nedostatak poduzetnikog mentaliteta i ideja
Blizina univerziteta u Sarajevu, na
Ilidi, u Istonom Sarajevu i u Foi
Poticajna politika svih nivoa vlasti Odluka o zatienim podrujima (koja je dugo
Raspoloiva kreditna sredstva onemoguavala razvoj i izgradnju proizvodnih i
(Razvojna banka i KGF sa SERDA- turistikih kapaciteta)
om) Nepostojanje odgovarajueg propisa kojim bi se
Dobra zdravstvena zatita stimulisao razvoj ruralnih i brdsko planinskih podruja
Redovan odvoz otpada Nedovoljna posveenost viih nivoa vlasti ruralnom
Razvoj potreba Sarajevskog trita razvoju
Proizvodnja organske hrane i Nedovoljan iznos sredstva koji se obezbjeuje na
organizovan otkup biljnih proizvoda po svim nivoima vlasti i neadekvatan portfolio ciljnih
standardima grupa korisnika
Bolja struktura smjetajnih kapaciteta Komplicirane procedure za dobijanje sredstava
kao posljedica ulaganja investitora u Nedovoljna posveenost iskoritavanju turistikih
smjetajne objekte kapaciteta
Nedovoljni poticaji organskoj proizvodnji
Niske otkupne cijene skupa proizvodnja
Politika nestabilnost u BiH i regionu
Globalna ekonomska kriza

3.3. Drutveni razvoj (stanovnitvo, obrazovanje i kvalitet ivota)
3.3.1.1. Stanovnitvo
Demografska i migraciona kretanja
19
Na podruju opine ivi oko 2.495 stanovnika u 59 naseljenih mjesta sela i zaseoka. Po zvaninoj
statistici opina Trnovo ima 56 naseljenih mjesta.
U posljednjih nekoliko godina je na teritoriji opine Trnovo zabiljeena stagnacija prirodnog prirasta
stanovnitva.
Tabela br 43: Prirodni prirataj u FBiH u 2010. godini

Opina Stanovnitvo ivoroeni Umrli Prirodni Prirodni prirataj na
prirataj 1.000 stanovnika
Trnovo 2.495 15 27 -12 -5
FBiH 2,337.660 21.509 18.922 2587 1
Prirodno kretanje stanovnitva po mjestu prebivalita, ukazuje da su u 2010. godini od 19 ivoroenih, svi
roeni u zdravstvenim ustanovama, meu njima je bilo 5 muke i 14 enske novoroenadi, a od 29
umrlih, od kojih je troje umrlo nasilnom smru, bilo je 18 mukih i 11 enskih stanovnika.
U toku 2010. godine sklopljeno je ukupno 17 brakova, a nijedan brak nije razveden.20
Opina Trnovo ima izuzetno visok procenat odsutnog stanovnitva, koji po statistikim podacima ukazuje
da je 2010. godine bilo odsutno 21,7% predratnog stanovnitva, to je nepovoljnija situacija od prosjeka
za opine u Federaciji BiH u kojoj je 2010. bilo odsutno 15,25% predratnog stanovnitva, tako da se moe
zakljuiti da su i migraciona kretanja, nepovoljna na podruju opine.
Tabela br 44: Prisutno i odsutno stanovnitvo

Administrativna Po popisu Prisutno Odsutno Kolona Kolona Indeks odsutnog
jedinica 1991. stanovnitv stanovnit 4/2 21 5/ stanovnitva
o 2010 vo FBiH Kolona 2/3-Kolona 5
1 2 3 4 5 6 7
Trnovo 3.188 2.495 -693 -21,7 142,5 57,5
FBiH 2,758.416 2,337.660 -420.756 -15,25 100,0 100,0
Sam indeks odsutnog stanovnitva je u opini Trnovo nepovoljniji za 42,5% od prosjeka za opine u
Federaciji BiH.
19 Izvor Bilten Sluba za zapoljvanje Kantona Sarajevo juni 2011.

20 Federalni zavod za statistiku Kanton Sarajevo u brojkama, juni 2011.
21 Kolona 4/2 predstavlja odnos odsutnog stanovnitva i stanovnitva prema popisu iz 1991. godine.

Socijalna i radna struktura
Veoma mali broj stanovnika u Trnovu utie na to da je trite rada veoma nerazvijeno, kako sa
kvantitativnog tako i sa aspekta kvalifikacione strukture radne snage, s druge strane ne postoji ni ozbiljna
potranja za radnom snagom.
Po statistikim podacima omjer radnosposobnog stanovnitva u odnosu na druge kategorije je nepovoljniji
u opini Trnovo nego to je prosjek Federacije BiH.
Tabela br 45: Radnosposobno stanovnitvo (15 - 64 godine) u 2010. godini

Opina Stanovnitvo Radnosposobno % Radno sposobnog
stanovnito stanovnitva
Trnovo 2.495 1.570 62,9
FBiH 2,337.660 1,586.708 67,9
Statistiki podaci koji ukazuju na stepen zaposlenosti pojedinih kategorija stanovnitva su takoer znatno
nepovoljniji u opini Trnovo nego to je prosjek u Federaciji BiH.
Tabela br 46: Stepen zaposlenosti u 2010. godini

Opina Stanovni Broj Radno Aktivno Stepen zaposlenosti u % 23
tvo zaposleni sposobno stanovni Stanovn Radno sposobnog Radno aktivnog
h 22 stanovnitvo tvo itva 24 stanovnitva25 stanovnitva 26
Trnovo 2.495 314 1.570 790 12,6 20,0 39,7
FBiH 2,337.660 438.949 1,586.708 803.878 18,8 27,7 54,6
Tranzicija iz planske u trinu ekonomiju najvie se odrazila na veliku stopu nezaposlenosti u opini
Trnovo kao i u irem okruenju, koju prate teki socijalni uslovi mladih osoba kao i drutva u cjelini.
Tabela br 47: Stepen nezaposlenosti u 2010. godini

Opina Broj Broj Aktivno Stepen nezaposlenosti
nezaposlenih zaposlenih 27 stanovnitvo u % 28
1 2 3 4 5
Trnovo 476 314 790 60,3
FBiH 364.929 438.949 803.878 45,4
22 Ukupna zaposlenost na teritoriji FBiH obuhvaa zaposlene u poslovnim subjektima (pravnim osobama), obrtu i slobodnim
profesijama, odbrani i policiji . Broj zaposlenih u odbrani ( 8.000) nije razvrstan po opinama i kantonima
23 U skladu sa metodologijom Centralne banke BiH.
24 Stepen zaposlenosti stanovnitva se izraunava tako da se broj zaposlenih podijeli sa prisutnim stanovnitvom i pomnoi sa
100.
25 Stepen zaposlenosti radno sposobnog stanovnitva se izraunava tako da se broj zaposlenih podijeli sa radno sposobnim
stanovnitvom (stanovnitvo staro od 15-65 godina) i pomnoi sa 100.

26 Stepen zaposlenosti radno-aktivnog stanovnitva se izraunava tako to se broj zaposlenih podijeli sa aktivnim
stanovnitvom (radnom snagom stj: zaposleni + nezaposleni) i pomnoi sa 100.

27 Ukupna zaposlenost na teritoriji FBiH obuhvaa zaposlene u poslovnim subjektima (pravnim osobama), obrtu i slobodnim
profesijama, odbrani i policiji.Broj zaposlenih u odbrani (8.000), nije razvrstan po opinama i kantonima.
28 Stepen nezaposlenosti se izraunava tako to se broj nezaposlenih podijeli sa aktivnim stanovnitvom (radnom snagom tj.
zaposleni + nezaposleni) i pomnoi sa 100.

Na teritoriji Trnova, po Statistikom Biltenu Kantona Sarajevo za mjesec juli 2011. g., je zaposleno 378
(28,92% zaposlenosti) stanovnika ove opine. Interesantno je da vie stanovnika Trnova nalazi zaposlenje
na teritorijama drugih opina Sarajevskog Kantona, nego u samom Trnovu (preteno rade u metalskoj
struci i javnim preduzeima, te dravnoj administraciji).
Prema podacima JU Sluba za zapoljavanje Kantona Sarajevo Biro Trnovo ukupan broj registrovanih
nezaposlenih lica na dan 01.07.2011.g. je bio 454.
Potrebno je uzeti u obzir da veliki broj nezaposlenih lica nisu zvanino registrovani u Zavodu za
zapoljavanje, tako da ovi podaci znatno odstupaju od broja ukupno nezaposlenih.
U nedostatku novih investicija i razvojnih programa, privreda nije u mogunosti da ponovo apsorbuje
znaajniji broj nezaposlenih osoba, to je umnogome uticalo na visoku stopu nezaposlenosti, koja po
statistikim podacima za etvrtinu nadmauje prosjek Federacije BiH.
Tabela br 48: Zaposlenost i prosjena neto plaa

Administrati Broj stanovnika Prosjean broj zaposlenih Prosjena neto plaa u KM
vna jedinica 2010. godine 2007 2008 2009 2010 2007 2008 2009 2010
Opina 2.495 227 290 294 314 706,49 800,95 777,18 780,06
Trnovo
KS 436.572 109.639 118.418 119.532 126.546 836,30 941,34 972,85 979,84
Prosjena neto plaa na podruju opine Trnovo je znatno nia od prosjene neto plae na podruju KS,
kao i od prosjene neto plae FBiH koja je u 2010. godini iznosila 804,37 KM.29
Tabela br 49: Prosjena neto plaa u 2010. godini

Opina Prosjena neto plaa u KM FBiH = 100
1 2 3
Trnovo 780,06 97,0
Federacija BiH 804,37 100,0
U maju 2011. godine prosjena plata na teritoriju Opine je iznosila 777,89 KM30. U januaru 2006,
potroaka korpa je iznosila 497,57 KM na kantonalnom nivou. Treba uzeti u obzir da znaajan broj
stanovnika uestvuje u neformalnih privrednim aktivnostima, kao to su zemljoradnja i stoarstvo, te na taj
nain ostvaruju dodatne, nezvanine prihode.
Jedan od najveih problema je to ne postoji tehniko i struno usmjeravanje i obrazovanje niti programi
edukacije za usvajanje dodatnih vjetina za osobe koje se trebaju prilagoditi novim zahtjevima trita rada
jer su izgubile svoja radna mjesta kolapsom ranijih industrija.
Podaci o obrazovanosti nezaposlenog stanovnitva su dostupni jedino kroz statistike podatke i podatke o
kvalifikacionoj strukturi lica koja trae zaposlenje, kako slijedi u naredne 2 tabele.
29 Izvor podataka: Federalni zavod za programiranje razvoja, Socioekonomski pokazatelji po opinama u FBiH, april 2011.
godine.
30Zavod za statistiku i informatiku Kantona Sarajevo, Statistiki bilten maj 2011.g.

Tabela br 50 : Obrazovna struktura nezaposlenih 31. decembra 2010. godine
Administrativna Broj nezaposlenih po stepenu strunog obrazovanja
jedinica SVEGA VSS VS SSS NSS VKV KV PKV NKV
Trnovo 476 15 2 77 1 5 119 - 257
Ukupno KS 68.907 5.753 929 19.691 447 452 18.956 467 22.212
FBiH 364.929 14.963 4.610 86.739 836 2.302 126.886 11.049 117.544
Mladi koji se nalaze na evidenciji Slube za zapoljavanje ne poznaju metode i naine potrage za poslom
kako bi se mogli to bolje prijaviti za radna mjesta uslijed velike konkurencije. Ne posjeduju znanja i
sposobnosti da sami napiu svoj CV i prijavno pismo za posao. Osim toga, ne znaju voditi poslovni
razgovor i istaknuti svoje prednosti i sposobnosti prilikom intervjua za posao.
Tabela br 51: Nezaposlene ene prema stepenu strunog obrazovanja u 2010.

Administrativna Stepen strunog obrazovanja
jedinica Svega VSS VS SSS NSS VKV KV PKV NKV
Trnovo 286 12 2 43 1 0 42 0 186
FBiH 186.950 9.849 2.970 52.884 762 277 52.283 4.345 63.580
Mladi nisu dovoljno osposobljeni da odgovore na aktuelne zahtjeve u poslovanju i voenju malog
poduzetnitva i isti nemaju uslove da se opredijele za vlastiti biznis. Osnivanje vlastite firme i pokretanje
vlastitog biznisa za mlade opine Trnovo bi trebalo da predstavlja izazov, a nikako problem kao to je
sada sluaj. Izraena je nemotiviranost mladih ljudi za pokretanje vlastitog biznisa. Percepcija mladih je da
preduzetnitvo nije odriva opcija. Obrazovne institucije takoer ne doprinose sistemskoj promociji
preduzetnitva mladih niti mladim ljudima nude potrebne poslovne vjetine. Slabo ili nikako se poduavaju
principi preduzetnitva u kolama i na fakultetima. Posebna panja mora se posvetiti doedukaciji mladih o
mogunostima zapoljavanja i pokretanja vlastitih mini biznisa. Dodatno optereenje predstavlja
nedovoljno znanje i nepoznavanje trinih uslova, zakonskih uslova i procedura. Na alost, u opini
Trnovo ne postoji Biznis Centar koji bi trebao da prua usluge korisnicima, neophodne za razvoj biznisa
od kojih se izdvajaju informisanje o poslovnim prilikama i uslovima potrebnim za poslovanje, edukacija i
zajedniko djelovanje. Kao anse razvoja ekonomskog sektora, a time i masovnijeg upoljavanja, mogu
se prepoznati razvoj malog i srednjeg poduzetnitva, turizma i poljoprivrede.
Na podruju opine Trnovo nalazilo se u 2010. godini ukupno 398 penzionera, to znai da je na svakog
zaposlenog postojao 1 penzioner.
Tabela br 52 : Broj penzionera i iznos penzija u 2010. godini

Naziv Vrste penzije
opine Starosne Invalidske Obiteljske Ukupno
Ukupno Ukupno Ukupno
Broj Iznos Broj Iznos Broj Iznos Broj Iznos
1 2 3 4 5 6 7 8 9
Trnovo 152 56.937,65 110 34.945,58 136 40.701,12 398 132.584,35
FBiH 143.948 59.211.884,78 72.355 22.505.146,76 105.961 32.372.539,97 322.264 114.089.571,32
Prosjena ukupna penzija iznosila je na podruju opine Trnovo u 2010. godini 333,13 KM, to je bilo za cca 6%
ispod prosjeka Federacije BiH u toj godini.

Tabela br 53 : Prosjene penzije u 2010. godini
Naziv opine Broj zaposl. Ukupna Prosjena Prosjena Prosjena
na 1 prosjena starosna invalidska obiteljska penzija
penzionera penzija u KM penzija u KM penzija u KM u KM
Trnovo 1 333,13 374,59 317,69 299,27
Ukupno FBiH 1 354,03 411,34 311,04 305,51
Jedino je prosjena invalidska penzija na podruju opine Trnovo premaivala u 2010. godini prosjek
Federacije BiH, dok su u svim ostalim kategorijama penzioneri iz ove opine primali prosjeno nie iznose
nego u Federaciji BiH, to ukazuje na nezadovoljavajui socijalni status tog dijela populacije.
3.3.1.2. Obrazovanje
Ne postoje podaci o obrazovnoj strukturi ukupnog stanovnitva ili pojedine negove kategorije na podruju
opine, izuzev osoba evidentiranih na birou za zapoljavanje.
Obrazovni sistem
Prema kantonalnom Zakonu o osnovnom odgoju i obrazovanju31, i Zakonu o srednjem obrazovanju32,

osniva kola kao javnih ustanova je Kanton Sarajevo, koji osigurava sredstva potrebna za osnivanje i rad
osnovnih i srednjih kola, u skladu s pedagokim standardima za osnovno obrazovanje i odgoj, srednje
obrazovanje i normativima kolskog prostora, opreme, nastavnih sredstava i uila. Nadlenosti Opine u
oblasti obrazovanja su ograniene, tako da lokalne vlasti imaju jako malo uticaja na razvoj na ovom
polju33. Zadatak lokalne zajednice jeste, da putem Slube za drutvene djelatnosti prati rad i analizira
provoenje Godinjih programa rada kola, analizira uspjeh u odgoju i uenju u prvom polugoditu tekue
kolske godine, kao i na kraju tekue kolske godine, a u cilju sagledavanja stanja i predlaganja mjera za
unapreenje njihovog odgojno-obrazovnog rada.
Institucije
Sistem obrazovanja u Trnovu obuhvata samo osnovno obrazovanje. Opeobrazovna Osnovna kola
Zaim Kolar je u Dejiima, sa jednom podrunom kolom u Delijaima. kola je posjeduje tehniki
opremljene uionice za nastavu iz fizike, Interneta i muzikog obrazovanja. Od ukupno 75 uenika 41 je
djeaka a 34 djevojica. Objekat u Dejiima prua adekvatne uslove za realizaciju programskih sadraja
nastavnog procesa. Objekat raspolae sa dovoljnim brojem uionica, kabineta, adekvatnim mokrim
vorom i fiskulturnom salom.
Postoji i druga sekcija kole u abiima, ali zbog malog broja kolske djece, oni pohaaju druga
odjeljenja. Prijanja zgrada kole je pretvorena u ekoloku kolu. kola u prirodi u abiima je zavrena i
poela sa radom 2003. godine sa prvim ekskurzijama uenika u koli u prirodi. Ovo je podruna kola
Osnovne kole Zaim Kolar iz Dejia. Kapacitet je 80 leajeva. Plan je da uenici iz svih kola u BiH
dolaze u posjetu koli. Turnusi su predvieni da traju od 5-7 dana. Program je izraen od Pedagokog
31 Zakon o osnovnom odgoju i obrazovanju, l. 11, Sl. novine Kantona Sarajevo 10/04, 21/06 i 26/08.
32 Zakon o srednjem obrazovanju, l. 12, Sl. novine Kantona Sarajevo 23/10.
33 U oblasti osnovnog obrazovanja Opina iskazuje interes za osnivanje ili za prestanak rada redovne kole, specijalne i
paralelne osnovne kole, organizira i sufinansira prijevoz uenika koji stanuju u naseljima udaljenim od kole vie od 2
kilometra i dostavlja kolama spisak kolskih obveznika za upis u redovnu osnovnu kolu.

Zavoda Kantona Sarajevo i verifikovan od strane Kantonalnog Ministarstva Obrazovanja. Pored osnovnog
programa, ovo je spoj edukacije, rekreacije i kulture.
Fotografije br 36 i 37: kola u prirodi u abiima
Izvor: Opina Trnovo
Nastava u svim kolama odvija se po bosanskom nastavnom planu i programu.
Resursi
Da bi se osiguralo potpuno uivanje prava na obrazovanje vlasti moraju osigurati dostupnost i

pristupanost obrazovnim institucijama, kao i prihvatljivost i prilagodljivost obrazovnog sistema. U tom
smislu, vlasti su dune osigurati da su obrazovne institucije i programi dostupni u dovoljnoj mjeri, te da su
ispunjeni tehniki i kadrovski uslovi. Obrazovanje mora biti fiziki i ekonomski pristupano za sve, bez
diskriminacije.
U osnovnim kolama je trenutno zaposleno 35 zaposlenika.

Kvalifikacijska sprema zaposlenog osoblja u obrazovnim ustanovama u opini Trnovo je zadovoljavajua.
Naredne tabele daju pregled uenika i nastavnika u osnovnoj koli.
Tabela br. 54: Struktura uposlenika u osnovnom obrazovanju

Osoblje
Rukovodni radnici i saradnici Nastavnici Ostali Ukupno
3 16 16 35
Izvor: O Zaim Kolar Dejii
Tabela br. 55: Struktura uenika u osnovnom obrazovanju

Broj uenika po razredima
odjeljenje
I II III IV V VI VII VIII8 VIII9 Ukupno
muki 2 2 4 3 6 4 6 9 5 41
enski 2 3 6 7 4 3 - 6 3 34
Ukupno 4 5 10 10 10 7 6 15 8 75
Izvor: O Zaim Kolar Dejii
U koli aktivno djeluju Vijea uenika, kao i Vijea roditelja koja promoviraju interese kole u zajednici na
ijem podruju se nalazi kola, predstavljaju stavove roditelja kolskom odboru i podstiu angaman
roditelja i uenika. kola ima organizirane vannastavne aktivnosti, tako da uenici uestvuju u raznim
takmienjima, opinskim i drugim manifestacijama.

Tabela br 56: Osnovno obrazovanje, poetak 2010 / 2011 godine
Administrativna Broj Broj Broj Broj Stanovni Broj uenika na
jedinica kola odjeljenja uenika nastavnika tvo 1.000
stanovnika
Trnovo 2 10 90 18 2.495 36
FBiH 1.089 10.218 223.069 15.469 2,337.660 95
Nisu dostupni podaci o broju i strukturi uenika koji se nalaze na srednjokolskom obrazovanju.
Tabela br 57 : Srednje obrazovanje, poetak 2010 / 2011 godine

Opine Broj Broj Broj Broj Stanovnitvo Broj
kola odjeljenja uenika nastavnika uenika na
1.000
stanovnika
Trnovo 2.495
FBiH 247,00 3.993,00 99.269,00 8.116,00 2,337.660 42
Openito, stanje sektora osnovnog obrazovanja na podruju opine Trnovo je relativno dobro, naroito
ukoliko se poredi sa ostalim dijelovima BiH. Ovakvo stanje je rezultat napora i aktivnosti na kantonalnom
nivou, ali i inicijativa pokrenutih na lokalnom nivou, prvenstveno od strane Opine i kolske uprave. Ipak,
iz gore navedenog proizilazi da odreeni aspekti prava na obrazovanje zahtijevaju dodatnu panju.
Ekonomski pristup obrazovanju zahtijeva posebnu panju kako bi se osiguralo da je obrazovanje jednako
pristupano za svu djecu, ukljuujui djecu iz socijalno ugroenih porodica.
Fotografija br 38: Osnovna kola
Izvor: Opina Trnovo
Neophodno je meutim praenje i usklaivanje ponuda obrazovnih profila u srednjim strunim kolama u
susjednim opinama sa potrebama trita rada uz uvaavanje specifinosti lokalne sredine.
Programi obrazovanja, dokvalifikacije i prekvalifikacije moraju se uskladiti sa potrebama trita rada.

3.3.1.3. Zdravstvo
Sistem zdravstvene zatite u Opini je sastavni dio kantonalnog zdravstvenog sistema. Zdravstvena
zatita se prua u centralnim prostorima Doma Zdravlja u Dejiima, te tri podrune ambulante u
abiima, Delijau i Trnovu.
Organizacina jedinica Trnovo prua primarnu zdravstvenu zatitu za oko 3.000 stanovnika. U Ambulantu
Trnovo dolaze i pacijenti iz dijela Trnova koji pripada Republici Srpskoj.
Organizaciona jedinica Dom zdravlja Trnovo je zdravstvena ustanova koja prua kvalitetnu primarnu i
specijalistiko konsultativnu (internistiku) zdravstvenu zatitu na podruju opine.
Djelatnost OJ DZ Trnovo je: opa medicina, zubozdravstvena djelatnost, laboratorijska, te specijalistiko

konsultativna djelatnost (internistika sluba), dva puta mjeseno iz drugih organizacionih jedinica.
Prikaz br 8:
CENTRALNI OBJEKAT
Dejii bb Trnovo
SLUBE:
Opta primarna zdravstvena zatita
Stomatoloka sluba (0,5 Tim)
Specijalistiko-konsultativna sluba
o Opta interna (1Tim). Dva puta mjeseno iz drugih OJ DZ Sarajevo
Laboratorijska sluba
AMBULANTA TRNOVO AMBULANTA AMBULANTA

Broj stanovnika 1.300 ABII DELIJA
(FBiH Trnovo 650 + Broj stanovnika 416 Porodina medicina
RS Trnovo 700) Porodina medicina (0,5 tima)
Porodina medicina (0,5 tima)
Polivalentna stomatologija
Izvor: OJ DZ Trnovo
Stanovnitvu opine dostupna je zdravstvena zatita iako je to stanovnitvo rasprostranjeno na povrini od

2
450 km .
Organizaciona jedinica Doma zdravlja sa postojeim kadrom i organizacijom ispunjava planirane obaveze,
nivo usluga i kvaliteta je na visokom nivou.
U toku 2010. g. zavreni su graevinski radovi na ambulanti porodine medicine abii i ista ambulanta je
opremljena novim mobilijarom u sklopu HESP faza III.
Za potrebe stomatoloke ambulante u ambulanti porodine medicine Trnovo, JU DZ Kantona Sarajevo
nabavila je stomatoloku stolicu i opremu te istu instalirala i pustila u funkciju.

Najznaajniji rezultati postignuti su kadrovskim popunjavanjem i edukacijom iz porodine medicine.
Ako se uzme u obzir da na teritoriji opine ivi 2.495 stanovnika, moe se rei da je opina u 2010. godini
imala 624 stanovnika na 1 doktora, a 1.248 stanovnika na 1 stomatologa.
Tabela br 58: Zdravstvo u 2010. godini

Administrativna Stanovni Broj Broj Broj Broj stanovnika
jedinica tvo ljekara stomat bolesnikih Na 1 Na 1 Na 1
ologa postelja ljekara stomat bolesniku
ologa postelju
Trnovo 2.495 4 2 - 624 1.248 -
KS34 436.572 387 160 2.395 1.128 2.729 182
FBiH 2,337.660 4.117 476 8.198 568 4.911 285
Tabela br. 59: Broj i kvalifikaciona struktura medicinskih radnika zaposlenih na teritoriji Opine Trnovo.
Struktura zdravstvenog kadra (stanje septembar 2011.)
Naziv Ukupno Doktori Doktori Dr. Zdravs Zdravst
oraganizacionog zdr. radnika medicine medicine stomatol tveni veni
segmenta specijalisti ogije tehnia tehniari
ri VS SSS
OJ Trnovo 17 2 1 2 2 10
Izvor: OJ Dom zdravlja Trnovo
Rastue siromatvo, nesigurno kolovanje, marginalizacije pojedinih grupa mladih ljudi, nepokrivenost
obaveznim zdravstvenim osiguranjem, nezaposlenost mladih i opi osjeaj nesigurnosti i neizvjesnosti
neminovno pojaavaju stanje ugroenosti mladih i predstavljaju rastui rizik po njihovo zdravlje. Kod
strarijih osoba vodea oboljenja su oboljenja kardiovaskularnog sistema, earna bolest i gastrintestinalna
oboljenja. Kod mlaih pacijenata dominiraju oboljenja respiratornog trakta.
Iskljuenost sa trita rada je jedan od osnovnih faktora socijalne iskljuenosti i ranjivosti mladih, kao i
rizian faktor za mnoge negativne aspekte psiho-socijalnog zdravlja. Naprimjer, za stupanje u radni odnos
uobiajeno je neophodno prethodno radno iskustvo minimalno od godinu dana, to u startu mladima
onemoguava ostvarivanje prava na zaposlenje. Kao posljedica nezaposlenosti mladih veliki broj njih je
socijalno iskljuen, finansijski depriviran i nije stambeno zbrinut, to utie u velikoj mjeri na tjelesno i
mentalno zdravlje mladih ljudi.
Deavaju se i promjene ivotnog stila u smislu usvajanja nezdravih ivotnih stilova koji su socijalno
uslovljeni npr. puenje, znaajne promjene u nainu ishrane (nutriciona tranzicija), redukovanje redovne
fizike aktivnosti, upotreba alkohola, droga i psihotropnih supstanci.
Prijateljski pristup mladima u pruanju zdravstvenih usluga treba osigurati u svim segmentima
zdravstvenog sektora, a posebno u oblastima mentalnog zdravlja, nasilja, bolesti ovisnosti, seksualnog i
reproduktivnog zdravlja i prava, spolno prenosivih infekcija i HIV/AIDS-a, hroninih oboljenja i u drugim
oblastima kada se za to ukae potreba. Prijateljski pristup mladima u pruanju zdravstvenih usluga
prvenstveno se osigurava na nivou primarne zdravstvene zatite, a potom i na drugim nivoima.
Osiguravanje prijateljskih usluga mladima bitne su za njihovo zdravlje i potrebno ih je osigurati kroz
aktivnu saradnju vladinog i nevladinog sektora. U BiH se razvijaju trenutno dva osnovna modela
34Sarajevski kanton: u svom sastavu ima 993 ljekara i 17 stomatologa koji su zaposleni u Klinikom centru Univerziteta
Sarajevo, a nisu rasporeeni po opinama.

prijateljskih zdravstvenih usluga u skladu sa vodiljama Svjetske zdravstvene organizacije (SZO), uz manje
modifikacije prilagoene potrebama i mogunostima zajednice.
Osnovni model, koji je najzastupljeniji je da se pri Domovima zdravlja, tamo gdje jo postoje, osiguravaju
prijateljske usluge za mlade. Drugi model se takoer zasniva na preporukama i vodiljama SZO da se
prijateljske zdravstvene usluge smjeste na mjesta gdje se mladi okupljaju i provode slobodno vrijeme (npr.
omladinski centar).
Istovremeno, prilagoavanje zdravstvenih i socijalnih ustanova prihvaenim standardima u razvoju
prijateljskog pristupa u radu sa mladima omoguit e im iroku dostupnost socijalne zatite. Dostupnost
ovakvim uslugama ima posebno mjesto u zatiti i poboljanju zdravlja mladih ljudi, a sve u cilju vee
efikasnosti upravljanja i lijeenja, sa posebnim naglaskom na mlade sa rizinim ponaanjem.
Promocija zdravih stilova ivota odvija se kroz obrazovanje, medije, nevladine organizacije i udruenja
graana, zatim kroz javne kampanje, sportske i kulturne manifestacije u kojima ne smije biti javnih i
skrivenih poruka koje e podravati nezdrave stilove ivota.
Stoga je neophodno da se posebna panja posveti razvoju programa razliitih oblika neformalnog
obrazovanja putem kojih bi mlade osobe stekle nova znanja i podigli svijest o znaaju ouvanja njihovog
zdravlja. U razvoju neformalnog obrazovanja kljunu ulogu treba da imaju mladi i NVO, koji e aktivno da
uestvuju u kreiranju programa, njihovom provoenju, praenju i ocjenjivanju, a zdravstveni, prosvjetni
radnici kao i ostali profesionalci treba da podre njihovo aktivno ukljuivanje. Neformalno obrazovanje
treba da izvode obuene i certifikovane osobe.
Zdravstvo i socijalna zatita u opini Trnovo su znaajno nerazvijeniji od prosjeka koji vrijedi za opine u
FBiH. Postizanje najviih standarda zdravlja podrazumijeva struno osoblje i socio-ekonomske
preduslove, kao i resurse koje drava ima na raspolaganju.
3.3.1.4. Socijalna zatita

Zakonom o osnovama socijalne zatite i socijalnoj zatiti, zatiti civilnih rtava rata i zatiti porodica sa
djecom Kantona Sarajevo35 obavezuju se nadleni organi lokalne uprave da prava koja su graanima
zajamena u istom utvrde i osiguraju u odreenom opsegu, i da utvrde i osiguraju razliite vrste pomoi,
ovisno o stanju i oblicima socijalne ugroenosti graana na pojedinim podrujima Kantona.
Socijalna zatita stanovnitva na podruju opine Trnovo ostvaruje se kroz rad poslovne organizacione
jedinice JU Kantonalni centar za socijalni rad Sarajevo Slube socijalne zatite opine Trnovo (u daljem
tekstu CSR-Sluba socijalne zatite) i Opinske slube za borako-invalidsku zatitu, socijalnu zatitu i
raseljena lica. Centar za socijalni rad svojom djelatnou pokriva oblast socijalnog rada, socijalne i
porodine zatite, dok Opinska sluba omoguava ostvarivanje prava, odnosno isplatu naknade za djeiji
dodatak, naknadu porodiljama, subvencioniranje trokova boravka u vrtiu i naknadu civilnim rtvama
rata.
Osim materijalnih izdvajanja, Centar preko svojih uposlenika obavlja i niz drugih aktivnosti i poslova koji su
vezani za terenski rad po mjesnim zajednicama, kao i za rad sa djecom bez roditeljskog staranja, djecom
ometenom u fizikom i psihikom razvoju, odgojno zanemarenom i zaputenom djecom i djecom iji je
razvoj ometen porodinim prilikama, licima sa invaliditetom, materijalno neobezbjeenim i za rad
nesposobnim licima, licima i porodicama u stanju socijalne potrebe kojima je zbog posebnih okolnosti
potreban odgovarajui oblik socijalne zatite, kao i licima i porodicama koje nemaju dovoljno sredstava za
podmirenje osnovnih ivotnih potreba, starijim osobama i malodobnom djecom u ustanovama socijalne
zatite, a za koje se obim prava iz socijalne zatite ureuje Uredbama Vlade Kantona Sarajevo. Osim ovih
35 "Slubene novine Federacije BiH", broj: 36/99 i 54/04 i "Slubene novine kantona Sarajevo", broj: 16/02 i 08/03.

poslova CSR odnosno Sluba socijalne zatite je uestvovala u ukupnoj drutvenoj i pravnoj zatiti
porodice, njenih lanova, kao i realizaciji odreenih odredbi Porodinog zakona.
Primjenom Zakona o socijalnoj zatiti, zatiti civilnih rtava rata i zatiti porodica sa djecom obuhvaen je
znatan broj stanovnika Opine Trnovo.
Odjeljenje Opine Trnovo poslove iz svoje nadlenosti obavlja u sastavu Slube socijalne zatite Opine
Ilida, u protekloj godini, kao i u prolih godina, radila su dva izvrioca i to: socijalni radnik koji radi jedan
dan sedmino (utorak) i vii referent administracije i blagajne koja radi puno radno vrijeme.
Rad Odjeljenja Trnovo bazira se na primjeni odredaba izmenjenog Zakona o osnovama socijalne zatite,
zatite civilnih rtava rata i zatite porodice sa djecom, koji se primjenjuje od 12.03.2009. godine, na
primjeni odredaba Porodinog Zakona FBiH, Krivinog Zakona FBiH u dijelu koji se odnosi na maloljetna
lica koja su poinila krivino djelo, kao i lica koja su poinila krivino djelo u stanju neuraunljivosti, Odluke
o suvbencioniranju trokova grijanja, denaze-ukopa i drugih normativnih akata koja se tiu pruanja
odreenih pomoi ili zatite licima koja se nau u stanju socijalne potrebe.
Naredne tabele prikazuju broj korisnika tue njege i pomoi i korisnike prava po Zakonu o socijalnoj zatiti.
Tabela br 60: Korisnici tue njege i pomoi

Broj korisnika tue njege i pomoi 2010 2011
Stara lica 122 146
Mlada lica I kategorije 22 25
Mlada lica II kategorije 18 24
Invalidnost I kategorije 77 80
Invalidnost II kategorije 21 28
Ortopedski dodatak 40 42
UKUPNO 300 345
Izvor: Sluba socijalne zatite odjeljenje Trnovo
Tabela br. 61: Korisnici prava po Zakonu o socijalnoj zatiti

Ostala prava po Zakonu o socijalnoj zatiti 2010 2011
Stalna socijalna pomo 7 6
Domski smjetaj 6 7
kolovanje pod specijalnim uslovima (ekanje na zaposlenje) 3 3
Kategorizacija malodobne djece (osposobljavanje za
11 11
samostalan ivot i rad)
Jednokratna novana pomo 9 3
Izuzetna novana pomo / /
Subvencioniranje trokova grijanja 37 39
Izvor: Sluba socijalne zatite odjeljenje Trnovo
Mladi ljudi susreu se sa brojnim potekoama zbog sporog ekonomskog, socijalnog i politikog napretka
te gube volju i interes za aktivno uee u ivotu zajednice u kojoj ive, to dovodi do nedostatka
drutvenog kapitala koji moe unaprijediti drutvenu zajednicu. S tim u vezi zahtijeva se aktivno bavljenje
ovom populacijom jer potrebe omladine su uzrok njihovog ponaanja, a nemogunost zadovoljavanja istih
dovodi do raznih devijacija ove skupine, kao to su: droga, alkohol, delinkvencija i maloljetniko
prestupnitvo, nasilje... Neophodno je uspostavljanje mehanizama koji e dui period regulisati i
obezbijediti mladima puteve ukljuivanja u procese izgradnje vrijednosnog sistema zajednice, a drutvu,
sa svakom novom generacijom, kreativne pokretake impulse. Mladi trebaju da imaju mogunost da se
aktivno ukljue u drutvena deavanja, kao i da na njih utiu svojim djelovanjem i ostvarenjem linih ideja.
Veina mladih u opini Trnovo je neudano tj. neoenjeno. Kako se veina njih jo uvijek koluje formiranje
porodice je vjerovatno u drugom planu. Oni koji su izali iz obrazovnog sistema, kao prepreku za

formiranje porodice nalaze u nerijeenom stambenom pitanju. Sporo rjeavanje stambenog pitanja
ostavlja negativne posljedice na formiranje porodice, ali i na mnoge druge aspekte ivota mladih.
Nedostatak adekvatnih mjera za unapreenje zapoljavanja mladih i kvalitetnog obrazovanja uz

iskljuenost mladih iz socijalnog i politikog ivota, drutveno degradira mlade i stavlja ih na marginu
drutva. Zapostavljeni od strane vlade i politike, uopte od strane drutva, mladi su preputeni sami sebi i
onima koji su spremni da iskoriste nedostatak brige od strane BiH institucija za mlade ljude.
Iz svega navedenog kao jedno od rjeenja problema namee se preventivni rad kako sa mladima tako i sa
njihovim roditeljima.
Trenutana ekonomska situacija i postojei sistem socijalne zatite onemoguavaju potpuno ostvarivanje
prava na socijalnu sigurnost za veliki broj stanovnika Trnova.
Nedostaci u postojeem sistemu socijalne zatite koji se ogledaju u nedostatku sveobuhvatne procjene
socijalnog statusa i potreba graana, zastarjelom pravnom okviru, te nedovoljnim izdvajanjima sredstava
za socijalnu zatitu na svim nivoima, u znatnoj mjeri utiu na neostvarivanje ili djelimino ostvarivanje
prava na socijalnu sigurnost.
Ovakva nemogunost potpunog ostvarivanja prava moe se naroito negativno odraziti na najugroenije
kategorije stanovnitva i rezultirati njihovom marginalizacijom, posebno ako se ima u vidu tendencija rasta
broja osoba u stanju socijalne potrebe u opini Trnovo ili visoka stopa nasilja u porodici.
Iako se veliki broj ovih pitanja mora rjeavati na viim nivoima, odreeni koraci se mogu nainiti i na
lokalnom nivou, posebno u smislu kvalitete pruanja usluga, sistematskog prikupljanja podataka o
socijalnom statusu i potrebama graana, jaanju svijesti o pravima i nainima ostvarivanja prava, te
jaanju zatite posebno ugroenih kategorija stanovnitva.
U tom smislu, i u cilju stvaranja pristupa baziranog na stvarim potrebama graana, potrebna je dodatna
podrka kantonalnom Centru za socijalni rad u jaanju tehnikih i kadrovskih kapaciteta.
Pored toga, mjesne zajednice mogu imati znaajnu ulogu u poboljanju kanala komunikacije izmeu
institucija socijalne zatite i korisnika, te je stoga tehnika podrka i izgradnja kapaciteta mjesnih zajednica
od posebnog znaaja.
Da bi dolo do znatnijeg poboljanja u kvalitetu i kvantitetu u segmentu socijalne i porodine zatite na

podruju Opine neophodno je vie raditi i ulagati u programe prevencije u ovim oblastima, vie raditi na
programima zapoljavanja i razvoja poljoprivrede na rubnim podrujima kroz ekonomski odrivi povratak.
Na ovaj nain stvarala bi se vea materijalna podloga koja i uz dodatnu materijalnu potporu resornih
Kantonalnih i Federalnih Ministarstava, uz izradu socijalne karte ili "Mini socijalne karte" za opinu Trnovo
i uz definisanje granice linije siromatva omoguilo da pristojnu pomo dobivaju stvarno ugroene
kategorije stanovnitva.
Sistem zatite i spaavanja
Opinski tab civilne zatite organizuje, priprema i sprovodi sistem zatite i spaavanja ljudi, materijalnih,
kulturnih i drugih dobara od ratnih razaranja, elementarnih nepogoda i opasnosti u miru i ratu na podruju
opine Trnovo.
Na podruju opine nema trenutno profesionalnih vatrogasnih jedinica, te se u sluaju manjih poara
angauje lokalno stanovnitvo, dok kod veeg obima poara poziva se profesionalna vatrogasna brigada
Sarajevo. Radi velike udaljenosti koju vatrogasci pri dolasku iz Sarajeva moraju prei prilikom intervencija
na podruju opine Trnovo, planirano je osnivanje odjeljenja te kantonalne brigade koje e biti smjeteno
u Trnovu.

3.3.1.5. Kultura
Na podruju Opine Trnovo nalazi se niz kulturno-historijskih spomenika, koji su odraz bogate historijske
prolosti ovog podruja.
Kultura kao drutvena oblast, neprofitna, kao takva je nerijetko, na margini zbivanja, posebno u uslovima
koji su specifini za podruje opine Trnovo. Mali broj stanovnika koji stacionarno ive, borave i aktivno
djeluju na podruju opine, veoma nepovoljne starosne dobi, niskog stepena obrazovanja, bez navika koje
su u domenu kulture, te specifinog tradicijskog naina odnosa u porodici to je trajalo decenijama nisu
polazita za sadrajan presjek zbivanja u oblasti kulture. Naime, nagli tehnoloki napredak, drastina
migraciona kretanja nekada i destruktivna po sredine iz kojih pojedinci odlaze uinili su da je podruje
opine Trnovo u cjelosti na margini. Za ovakvo stanje ne treba traiti krivca, ovo je injenica koja je
evidentna u mnogim dijelovima BiH.
Uniteni objekti optedrutvene namjene, sale, itaonice, biblioteke, te druga mogua mjesta za okupljanje
stanovnitva u cilju zadovoljenja linih potreba u posljednjem ratu su potpuno uniteni. Interes za gradnju
novih je upitan, broj stanovnika se smanjuje, sredstva za ovu namjenu se teko obezbjeuju.
Izneseno stanje ne smije biti barijera da se ne uini neto vie i konkretno na promjeni postojeeg stanja,
a prije svega putem kantonalnih i drugih institucija, odnosno preko predstavnika opine Trnovo u tim
institucijama.
Kulturno-umjetniko drutvo Biseri Bjelanice kojem je Trnovo matina opina je jedini subjekt koji je
povremeni reprezent ovog podruja i njegove tradicije folklornog stvaralatva, a registrovan je kao
udruenje graana.
Fotografije br 39 i 40: Narodna nonja trnovskog kraja i amfitetatar za kulturne manifestacije
Izvor: Opina Trnovo
Dravna Komisija BiH za zatitu nacionalnih spomenika proglasila je nekoliko historijskih podruja i
nekropola sa stecima na podruju opine za nacionalne spomenike BiH (u prilogu).
Na podruju opine Trnovo osigurani su resursi u oblasti kulture36 u skladu sa mogunostima i

nadlenostima Opine kao jedinice samoupravnog djelovanja. Opina osigurava lokalne potrebe
stanovnitva, pa tako i mladih u oblasti kulture.
Meutim i pored postojanja kulturnih organizacija i djelimino odgovarajuih objekata za kulturna
deavanja, moe se rei da kulturni ivot nije dovoljno razvijen.
36 Kultura kao kompleksna drutvena pojava obuhvata oblast duhovnog i materijalnog stvaralatva i igra vanu ulogu u odgoju i
obrazovanju, te ouvanju kulturne tradicije i vrijednosti drutva. Jedan od njenih krucijalnih ciljeva je edukacija mladih odnosno
njihovo oplemenjivanje i oblikovanje prostora gdje e pojedinci razvijati svoju kulturu ivljenja i doivljaj kulture u skladu sa
linim afinitetima na korelaciji kulturno-historijsko nasljee, sadanjost i budunost.

Kulturna dogaanja, obiaji, specifinosti terena
Slikarska kolonija odrana prije pet godine bila je prilika da se preko ove kulturne manifestacije pokua
uvoenje i drugih sadraja koji bi omoguili otvaranje ovog kraja prema svijetu to je izuzetno vano.
Pored Dana Opine i drugih praznika, na podruju opine Trnovo se odrava tradicionalni teferi na
Husremovcu u Dejiima svake godine 2.avgusta.
Tradicionalni mevludi koji se na podruju opine odravaju skoro u dva mjeseca u godini nisu primjerene
manifestacije koje svojom sadrinom karakteriu pojam kulture. Treba ih podravati, omoguiti kontinuitet
ali im dati nove sadraje i vrijednosti. Istinske tradicionalne ruralne vrijednosti pribliiti urbanoj sredini.
Udaljenost Trnova od Sarajeva koje je stjecite veine bitnih dogaanja pa i onih u sferi kulture, kod
veine stanovnitva ne stvaraju motivisanost da se na podruju Trnova osmisli sadrina koja bi bila
interesantna i prihvatljiva za veinu.
Raspoloivost infrastrukturnih resursa
Na podruju opine ne postoji glavni nosioc kulturnih deavanja u vidu javne ustanove Centra za kulturu ili
Kulturno-sportskog centra, koji bi prema raspoloivim materijalnim mogunostima, zajedno sa opinom
Trnovo, realizirao programe iz oblasti kulture i sporta. Ne postoji ni kino niti neki drugi vid kontinuiranog
pruanja kulturnih sadraja.
Sve ovo izravno negativno utie na obim i kvalitet rada nadlenih organa Opine, koja u skladu sa svojim
mogunostima pokuava zadovoljiti potrebe lokalnog stanovnitva u oblasti kulture.
Stoga bi bilo od koristi u postojeim prostorima namijenjenim za kulturna deavanja osnovati takav centar i
u sklopu njega javnu biblioteku i druge sadraje.
3.3.1.6. Sport i rekreacija

Na podruju opine djeluju karate kluba Trnovo, streljaki klub Trnovo, biciklistiko-rekreativni klub
Trnovo, koji imaju definisan status i upisani su u odgovarajue registre, ali nisu ostvarili zapaene
takmiarske rezultate na nivou Kantona Sarajevo, a pogotovo izvan toga. Potrebno je analizirati razloge
za neuspjehe na takmiarskom planu, posebno kada je u pitanju streljaki sport u kojem su trnovski
takmiari u proteklim sezonama ostvarili vrhunske rezultate i izvan BiH. Defakto, streljaki klub pravno
postoji ali nema bilo kakvu aktivnost.
Pravilnik o kriterijima za finansiranje javnog interesa Opine Trnovo u oblasti sporta dobra je osnova
(dodatno uz druge izvore finansiranja) da se sportskim klubovima-sredinama u kojima je evidentan rad,
koliko prilike dozvoljavaju iz budetskih sredstava omogui djelovanje i postizanje odgovarajuih rezultata.
Kao i u proteklim godinama, pozitivan primjer je ski klub Bjelanica.
Takmiarskim rezultatima koje su ostvarili lanovi kluba opravdali su finansijska sredstva koja je Opina
Trnovo obezbijedila. Takmiari kluba su ekipni prvaci BiH i pojedinano u svojim kategorijama. Postiu
zavidne rezultate, bolje i od klubova koji imaju dalaku vea novana sredstva i druge vidove pomoi. Na
svim takmienjima u BiH bili su na pobjednikom postolju, ime su zasluni promotori Trnova.
Udruenje Sportski lovci Trnovo se preregistrovalo u udruenje Lovako drutvo Trnovo. Izgraeni su
novi lovno privredni objekti (hranilita, pojilita, eke) kao i prosijecanje lovakih staza te prihrana
divljai. Lovako drutvo u cilju obezbjeenja dodatnih izvora hrane, vri sjetvu itarica i krmnog bilja na
odreenim povrinama predvienim za tu namjenu.
Na teritoriji Federalnog Trnova nalaze se dva fudbalska terena, i dvadeset jedna sportska ploha.

I dalje je prisutna praksa da se sportska zbivanja svode na organizovanje povremenih ili tradicionalnih
turnira u malom nogometu, ahu i nekim atletskim disciplinama.
Izdvajanje za sport iz budeta opine moe se nazvati simbolinim i nedovoljno je za postizanje
znaajnijih uspjeha u oblasti sporta.
Fotografija br 41: Sportska ploha na podruju opine Trnovo
Izvor: Opina Trnovo
Opina Trnovo nema raznovrastan izbor sportova i rekreativnih aktivnosti, te se sportom bave uglavnom
talentovana djeca ukljuena u sportske klubove i kolske sekcije.
Forsiranjem razvoja sporta, aktivnog odmora, kreiranjem aktivnosti u slobodnom vremenu sprijeio bi se
potencijalni razvoj destruktivnih pojava.
3.3.1.7. Mediji i informisanje
Informisanje je veoma znaajna drutvena djelatnost od ijeg funkcionisanja u znatnoj mjeri zavisi stanje
politikog, ekonomskog, socijalnog i drugog raspoloenja graana. Stanje elektronskih i tampanih medija
i web info-portala u opini nije na eljenom nivou. Opina nema lokalnih medija tj nema ni jednu radio ili
TV stanicu, nema ni jednu novinsku kuu, kao ni ITC ili dopisnitvo nekog od medija sa sjeditem u
drugim opinama.
Na prostoru opine, osim to se ne izdaju nijedne novine, nema ni prodajnog mjesta za tampu koja bi
dolazila iz Sarajeva.
Poslije rata je postojala radio stanica Trnovo, ali je ona prestala sa radom zbog ukidanja dozvole za rad od
strane RAC-a.
Pokrivenost opine TV signalom je veoma loa. Na repetitoru elina postavljena je oprema za signal FTV
koji samo pokriva podruje urbanog djela Trnova.
Dunost Opine je da graanima osigura pristup javnim informacijama i da im kroz formalne i neformalne
mehanizme omogui pristup javnim poslovima.
Informiranje graana u opini Trnovo se vri putem oglaavanja na oglasnoj ploi u zgradi Opine,
izdavanja pismenih odgovora na usmene i pismene upite graana, svakodnevnog prijema graana kod
naelnika Opine. Akti koji se usvoje na Opinskom vijeu objavljuju se u Slubenom glasniku Kantona
Sarajevo, a ukoliko je odluka od vitalnog znaaja za graane objavljuje se i na oglasnoj ploi.
Jedan od efikasnijih naina bolje informisanosti svih graana, odnosno dobivanja informacija o
deavanjima u Opini Trnovo kao i uvida u dokumentaciju i kopiranje iste, a koja je u posjedu organa
uprave, je provedba Zakona o slobodi pristupa informacijama ("Slubene novine FBiH", broj: 32/01). Ovim
zakonom, ije odredbe se u potpunosti primjenjuju, omoguava se vea informisanost graana i

transparentnost rada javne uprave, meutim potrebno je konstatovati da se ovaj vid dostupnosti
informacija ne koristi u punoj mjeri, a naroito ne od strane mladih.
Opina Trnovo informira graane i iru javnost o najnovijim deavanjima i putem oficijelne web stranice
Opine Trnovo www.trnovo.ba. Ona je lokalni elektronski medij koji predstavlja znaajno sredstvo
obavjetavanja mladih o stanju u opini, odnosno o svim znaajnim aktuelnostima sa podruja opine.
Redovnim prenosom sjednica Opinskog vijea, svi graani mogu dobiti neposrednu informaciju o
zbivanjima na opini Trnovo.
Izdaje se i informativni bilten Opine Trnovo putem kojeg su se graani na adekvatan nain informiu o
aktivnostima koje se vode u organu uprave kao i na teritoriji opine Trnovo.
Mladi radi neupuenosti, neorganizovanosti, pa u velikoj mjeri i pasivnosti nemaju odgovarajuu

informaciju odnosno ne prate u kontinuitetu drutvena deavanja na opini.
Potrebno je uspostaviti sistem informisanja mladih o mogunostima putovanja, studiranja, razmjenama, o

oblasti zdravlja mladih i zdravih stilova ivota, takmienjima, oblicima neformalne edukacije, uea na
skupovima itd.
3.3.1.8. Mladi
Problemi mladih u Opini Trnovo su najizraeniji u oblasti zapoljavanja i stambenog zbrinjavanja.
Mladi sa podruja opine uglavnom su aktivni i djeluju u udruenjima drugih opina Kantona Sarajevo. Na
podruju Opine Trnovo registrovano je udruenje Novi horizonti koje povremeno djeluje.
Organizacijama koje okupljaju mlade, lokalna zajednica u skladu sa svojim mogunostima kontinuirano
potpomae njihov rad dodjeljujui finansijska sredstva iz Budeta Opine kao podrku njihovim projektima
koje apliciraju u okviru institucionalnog oblika saradnje lokalne zajednice i NVO.
Meutim zbog nedovoljnih finansijskih sredstava u Budetu Opine ali i zbog nedovoljno razvijene
idejnosti organizacija koje okupljaju mlade, do sada njihove aktivnosti nisu znaajnije uticale na
poboljanje rada omladinskih asocijacija u ovoj lokalnoj zajednici.
Na podruju opine Trnovo ne postoji omladinski centar, tj. prostorije gdje bi mladi ljudi mogli provoditi
slobodno vrijeme te organizirati odreene aktivnosti koje su u istraivanju navedene kao deficitarne na
podruju Opine kao to su razliiti oblici neformalne edukacije i slino.
Mladima treba pruiti veu tehniku i materijalnu pomo kako bi se mogli u to veem broju okupljati i
djelovati u udruenjima.
Volonterstvo je jedan od oblika djelovanja koji mogu pomoi mladim ljudima da se osjeaju korisno i da
steknu odreena iskustva koja e im kasnije biti od velike koristi pri pronalasku stalnog zaposlenja.

3.3.1.9. Nevladin sektor
Na podruju opine djeluje tek nekoliko nevladinih organizacija (NVO), koje imaju status udruenja od
javnog interesa u opini i to NVO iz oblasti: sporta, kulture i obrazovanja.
Bosni i Hercegovini, pa tako i opini Trnovo, potrebni su obrazovani i kvalificirani mladi ljudi koji e postati
odgovornim graanima/kama i preuzeti na sebe odgovornost za privredni rast i unaprjeenje ivotne
sredine u kojoj ive. Aktivno uee mladih u drutvu znai drutveni i politiki angaman mladih, njihovo
angairanje u rjeavanju problema u zajednici, pogotovo u pitanjima koja su njima bitna, kao i u donoenju
odluka u lokalnim zajednicama i na dravnom nivou. Opina Trnovo iz Budeta izdvaja sredstva za
finansiranje rada NVO
U Trnovu djeluju sljedea udruenja graana, nevladinih organizacija, klubova i fondacija:

Udruenje lovako drutvo Trnovo
Udruenje Sportski ribolovci Trnovo
Udruenje Organizacija porodice ehida i poginulih boraca opine Trnovo
Udruenje Ratnih vojnih invalida Trnovo
Udruenje JOB Unija veterana Trnovo
Udruenje nosioci najveih ratnih priznanja Zlatni ljiljan i zlatna policijska znaka
Udruenje Patriotska liga Trnovo
Udruenje Boraca odbrambeno oslobodilakog rata 1992-1995 ODB Trnovo
Udruenje Novi horizonti
Udruenje graana Raseljenih Kijevo
Udruenje povratnika Turovi
Udruenje povratnika Trnovo
Udruenje Kanjon Rakitnice Umoljani
Udruenje EPD Treskavika jezera Trnovo
Ski klub Bjelanica Trnovo
Biciklistiko - rekreacioni klub Trnovo
Karate klub Trnovo
KUD Biseri Bjelanice Trnovo
Fondacija Pro BITRA
Opinska organizacija Crvenog Kria - Crvenog Polumjeseca Trnova
Zainteresiranost graana za aktivno sudjelovanje u upravljanju javnim poslovima i razvoju zajednice je i

dalje na nezadovoljavajuem nivou. Veina organizacija nema razvijene konkretne programe,
infrastrukturu i fondove. Analiza postojeih programa, organizacije i infrastrukture, kadrovske ekipiranosti i
aktivnosti udruenja graana, klubova i fondacija, indicira velike razlike. Potencijalno rjeenje problema je
finansiranje preko projekata, umjesto direktnim finansiranjem pojedinih organizacija.
Iako Opina prua podrku razvoju civilnog drutva, neophodni su i dodatni napori za unaprijeenje
saradnje izmeu lokalnih vlasti i sektora graanskog drutva, i stvaranje boljeg okruenja za graansko
djelovanje. Unaprijeenje ove komunikacije je vano i stoga to aktivno, znaajno i slobodno uee
predstavlja i jednu od osnovnih komponenti prava na razvoj.
Aktivno sudjelovanje mladih u drutvu znaajno je iz vie razloga: ono doprinosi razvoju demokratskog
drutva, ui i ini mlade odgovornim graanima/kama, te podie svijest o dobrovoljnom angamanu u
zajednici. Ukljuivanjem mladih u drutvene procese osigurava se poboljanje opeg stanja u budunosti,
a zadovoljavanje potreba mladih usklaeno je s njihovim eljama. Ova oblast objedinjuje saradnju izmeu
drugih oblasti, naprimjer, obrazovanja (jer nudi neformalno obrazovanje), sporta i kulture (kroz
manifestacije u okviru omladinskog aktivizma i kreativnih aktivnosti mladih), zdravlje (mentalno zdravlje,
zdrava ishrana, zdravi stilovi ivota) itd. Obzirom da Opina na polju aktivnog sudjelovanja mladih u
zajednici moe daleko vie uiniti, jer nadlenosti i briga viih nivoa vlasti nisu odgovarajui, ova oblast
zasluuje poseban znaaj.

Analiza je rezultat dviju cjelodnevnih radionica, odranih novembru i decembru 2011. godine, na kojima
se od strane sektorske radne grupe za drutveni razvoj, a potom i kompletne radne grupe za izradu
SLOR, diskutovalo o svim kljunim faktorima koji utiu na razvoj drutva u cjelini i kvalitet ivota
stanovnitva, kako u urbanim, tako i u ruralnim podrujima opine Trnovo.
PESTEL analiza
Na poboljanje kvaliteta ivota i razvoj drutvenog sektora na podruju opine Trnovo pozitivno utie niz
politikih faktora kao to je podrka kvalitetnom osnovnom obrazovanju, podrka lokalnih vlasti kvalitetnoj
primarnoj zdravstvenoj zatiti i podrka nevladinom sektoru. Kljuni politiki faktori koji ograniavaju
drutveni razvoj u ovoj lokalnoj zajednici su uticaj politike na izbor kadrova, naruavanje meuljudskih
odnosa i politika nestabilnost i nesigurnost stanovnitva, kao i nefunkcionalan ustavni sistem u BiH koji
se odraava na nie administrativne jedinice.
Ekonomski faktori sa pozitivnim uticajem na drutveni razvoj opine Trnovo su velika prirodna bogatstva,
pokrivenost kvalitetnom infrastrukturom i cijena radne snage. Negativno na kvalitet ivota, obrazovanje i
druge aspekte drutvenog razvoja na podruju opine utiu nizak stepen zaposlenosti stanovnitva, slaba
kupovna mo stanovnitva, ali i nedostatak finansijskih sredstava opinske uprave (mali izvorni prihodi).
Pozitivan uticaj na razvoj drutvenog aspekta ivota na podruju opine Trnovo imaju i razni socijalni
faktori poput kvalitetne primarne zdravstvene zatite, kvalitetne socijalne zatite, kvalitetnog osnovnog
obrazovanja, dobre bezbjednosti stanovnitva, blizine Sarajeva kao administrativnog, univerzitetskog i
kulturnog centra. Ipak, meu socijalnim faktorima ima i onih sa negativnim dejstvom na drutveni razvoj
ove lokalne zajednice kao to su relativno nizak stepen obrazovanja stanovnitva, mali prirataj
stanovnitva i loa starosna struktura stanovnitva.
Tehniko-tehnoloki faktor sa najveim pozitivnim dejstvom na kvalitet ivota i mogunost drutvenog

razvoja na podruju Trnova predstavljaju razvijena elektro mrea, dobra pokrivenost telefonskim signalom
i dostupnost interneta. Istovremeno, nedovoljna opremljenost zdravstvenih ustanova, nepokrivenost TV i
radio signalom te nedostatak drugih medija, kao i neadekvatna tehnika opremljenost kolskih kabineta,
nepostojanje tehniko-tehnolokih uslova za proizvodnju medijskih sadraja, nedostatak opreme za
kulturu ( kina, pozorita, muzeji, galerije i dr.) ograniavaju drutveni razvoj ove sredine.
Radna grupa je ocijenila da ekoloke faktore koji povoljno djeluju na drutveni razvoj predstavljaju zdrava
ivotna sredina, dobra snabdjevenost pitkom vodom, postojanje zatienih podruja kao i kole u prirodi.
S druge strane, negativno na poboljanje kvaliteta ivota i drutvenog razvoja na podruju opine Trnovo
utiu faktori kao to je loa ekoloka educiranost stanovnitva, nedovoljno razvijena ekoloka svijest
turista, kao i nepostojanje reciklanih postrojenja.
Pravni faktori sa pozitivnim dejstvom na drutveni razvoj opine Trnovo su svakako postojanje zakonskih
propisa u ovoj oblasti, uticaj obiaja na svijest stanovnitva, a naroito potivanje graanskih sloboda,
transparentnost u radu opinske administracije, konsultiranje graana u postupku donoenja opinskih
propisa (javne rasprave). Negativno na razvoj drutvenog ivota u ovoj lokalnoj zajednici utiu faktori
poput nepotivanja i neprovaoenja zakona (o radu), neusklaenost (kolizija) propisa i preplitanje
nadlenosti.

SWOT analiza
internim snagama i slabostima i eksternim prijetnjama i mogunostima koje karakteriu drutveni razvoj na
podruju opine Trnovo. Identifikovani atributi u donjoj tabeli rezultat su rada uesnika radionica,
predstavnika privrede, relevantih institucija i kompetentnih pojedinaca u Opini, i zbirni je iskaz njihovog
vienja postojeeg stanja.
Snage: Slabosti:
Velika prirodna bogatstva Mala zaposlenost stanovnitva

Pokrivenost kvalitetnom infrastrukturom Slaba kupovna mo stanovnitva
Zdrava ivotna sredina Loa ekoloka educiranost stanovnitva
Dobra snabdjevenost pitkom vodom Relativno nizak stepen obrazovanja
Podrka kvalitetnom osnovnom obrazovanju stanovnitva
Podrka lokalnih vlasti kvalitetnoj primarnoj Loa starosna struktura stanovnitva
zdravstvenoj zatiti Mali prirataj stanovnitva
Podrka nevladinom sektoru Naruavanje meuljudskih odnosa
Uticaj obiaja na svijest stanovnitva Uticaj politike na izbor kadrova
Bezbjedonost i sigurnost, Nepostojanje kapaciteta za efikasno koritenje
Kvalitet i kvantitet prirodnih resursa za sport i sredstava EU i drugih donatora
rekreaciju Nepostojanje tehniko-tehnolokih uslova za
Stimulativno opredjeljenje Opinskog vijea proizvodnju medijskih sadraja
Trnovo za podrku drutvenom razvoju Nedostatk opreme za kulturu (kina, pozorita,
Transparentnost u radu opinske galerije, muzeji)
administracije Starosna struktura stanovnitva
Konsultacije graana u donoenju opinskih
propisa- javne rasprave
Kvalitetna primarna zdravstvena zatita Nepotivanje i neprovoenje zakona (o radu)

Kvalitetna socijalna zatita Neusklaenost propisa i preplitanje nadlenosti
Kvalitetno osnovno obrazovanje Nedovoljna opremljenost zdravstvenih ustanova
Dobra bezbjednost stanovnitva Nepokrivenost TV i radio signalom te nedostatak
Cijena radne snage drugih medija
Razvijena elektro mrea Politika nestabilnost i nesigurnost stanovnitva
Dobra pokrivenost telefonskim signalom Nefunkcionalan ustavni sistem BiH koji se
Dostupnost interneta odraava na nie administrativne jedinice
Postojanje zatienih podruja raspodjelom nadlenosti izmeu nivoa vlasti u
kola u prirodi BiH na tetu lokalnih zajednica
Blizina Sarajeva kao administrativnog, Loa tehnika opremljienost kolskih kabineta
univerzitetskog i kulturnog centra Nezadovoljavajua socijalna politika
Potivanje graanskih sloboda
Kvalitetan pristup telekomunikacijskom
sistemu (telefon i internet)
Saradnja sa opinama, institucijama i
organizacijama smjetenim u Sarajevu

3.4. Integralna analiza faktora i usmjerenja razvoja
Nakon provedenih sektorskih analiza faktora koji utiu na odrivi razvoj opine Trnovo, radna grupa je na
osnovu diskusije, bazirane na argumentima koji su pobrojani u opisu postojeeg stanja sve tri posmatrane
oblasti (ivotne sredine i infrastrukture, ekonomskog i ruralnog razvoja, drutvenog razvoja), paljivo
izvrila integralnu PESTEL i SWOT analizu kljunih uticaja na odrivi razvoj, na koje je onda primijenila
tehniku matrice povezanosti, te postigla konsenzus oko zakljunih razmatranja u pogledu faktora i
stratekih usmjerenja razvoja.
Sektorske analize faktora razvoja posluile su naroito kod uspostavljanja stratekih ciljeva svakog od
sektora, dok je integralna analiza posluila kao osnov za pravilno odreivanje stratekih usmjerenja i za
odabir prioriteta odrivog razvoja opine Trnovo u planiranom petogodinjem okviru. Oba nivoa analize
posluit e kao valjan osnov za situacione analize i tokom faze realizacije strategije, kada budu detaljno
pripremani i implementirani pojedinani projekti u sva tri sektora.
3.4.1. Integralna PESTEL analiza

U okviru politikih faktora najsnanije pozitivno dejstvo na odrivi razvoj opine Trnovo imaju:
spremnost lokalnih vlasti u provoenju politike u oblasti zatite ivotne sredine i izgradnji
infrastrukture, saradnja opinskog vijea i izvrne vlasti sa lokalnom zajednicom, te poticajna
politika svih nivoa vlasti kojom svoje resurse stavljaju u funkciju razvoja lokalne zajednice
(usluge, servisi, novac, studije, edukacije....). Negativno pak dejstvo na odrivi razvoj
najizraenije vre faktori poput neusaglaenosti politika viih nivoa vlasti, politika nestabilnost u
zemlji i na lokalnom nivou, te nedovoljan iznos i struktura finansijske podrke od viih nivoa vlasti.
Ekonomski faktori s pozitivnim dejstvom na odrivi razvoj Opine su povoljni prirodni resursi za
poljoprivrednu, naroito organsku, proizvodnju i sve vidove turizma, te iskoritenje hidro i
vjetropotencijala, kao i dobra infrastruktura i postojei turistiki kapaciteti. Na odrivi razvoj
negativno djeluju uticaj recesije, usitnjeni i nedovoljno iskoriteni poljoprivredni posjedi, loa
struktura i iskoritenost turistikih smjetajnih i drugih kapaciteta, kao i nizak stepen ekonomske
aktivnosti, a time i zaposlenosti stanovnitva na podruju opine.
Meu socijalnim faktorima pozitivno na razvoj Opine djeluju stimulisanje povratka mladih, kao i
zadovoljavajui nivo ekoloke svijesti lokalnog stanovnitva, dobra zdravstvena zatita, pozitivni
trend u obrazovnoj strukturi stanovnitva, kao i blizina veeg broja univerziteta i Sarajeva kao
poslovno-kulturnog centra. Negativno na razvoj djeluju nedostatak strunih kadrova, nepostojanje
poduzetnike kulture i inventivnosti, nizak nivo ekoloke svijesti turista, nepovoljna starosna i
obrazovna struktura i prirodni prirataj stanovnitva.
Tehniko-tehnoloki faktori koji podravaju razvoj opine Trnovo su dobra pokrivenost elektro
mreom i tt mreom, nepostojanje prljave industrije, kao i otvorene mogunosti za izgradnju hidro
i vjetro elektrana, napredak u opremanju poljoprivrednom mehanizacijom za ratarstvo, kao i
dostupnost IT i TK tehnologija. Ograniavajui faktori za razvoj su nepostojanje tehnologija za
iskoritenje prirodnih potencijala, naroito za rentabilno bavljenje stoarstvom i mljekarstvom, kao
i nedostatak preraivakih kapaciteta / proizvodnih pogona, nepostojanje instrumenata za
usvajanje novih znanja, te nizak nivo tehniko-tehnolokog razvoja u svim oblastima ukljuivi
zdravstvo, kolstvo, kulturu i medije.
Ekoloki faktori s pozitivnim dejstvom na odrivi razvoj opine su ekoloki ista sredina (zemlja
izuzev miniranih i sumnjivih podruja, voda i zrak), nepostojanje velikih zagaivaa okolia,

redovan odvoz otpada, te primjena usvojenog LEAP-a. Negativan efekat na razvoj imaju
neizgraena kanalizaciona mrea, nedostatak postrojenja za preiavanje fekalnih voda, kao i
zagaenost tla minama i NUS, nedovoljni poticaji organskoj proizvodnji, nizak nivo ekoloke
svijesti turista, nepostojanje recikliranja otpada.
Pravni faktori koji pozitivno utiu na odrivi razvoj Opine su postojanje spremnost Opinskog
vijea za donoenje poticajnih propisa za razvoj privrede i drutva, zatieni status pojedinih
lokaliteta prirodnog i kulturnog naslijea, te postojanje seta okolinskih zakona u primjeni.
Negativno na razvoj lokalne zajednice utiu sporost u donoenju prostornih planova viih nivoa
vlasti, a time i nemogunost izrade detaljnih planova od strane lokalne zajednice, te
neusaglaenosti sektorske zakonske regulative, nepostojanje odgovarajueg propisa kojim bi se
stimulisao razvoj ruralnih i brdsko planinskih podruja, vertikalna neusklaenost propisa i
ingerencija, kao i duge procedure za dobijanje dozvola.

3.4.2. Integralna SWOT analiza
SNAGE : SLABOSTI :
Velika prirodna bogatstva Nedostatak postrojenja za preiavanje

Zdrava ivotna sredina fekalnih voda i neizgraena
Pokrivenost kvalitetnom infrastrukturom kanalizaciona mrea
Dobri potencijali za sve vidove turizma Nedovoljni poticaji organskoj proizvodnji
Dobra snabdjevenost pitkom vodom Usitnjenost posjeda i nedovoljna
Mogunost organizovanja ekoloke obraenost poljoprivrednog zemljita
proizvodnje Mala zaposlenost stanovnitva
Saradnja opinskog vijea i izvrne vlasti Nedostatak strunih kadrova
lokalne zajednice Nizak stepen ekonomske aktivnosti
Spremnost lokalnih vlasti u provoenju Slaba kupovna mo stanovnitva
politike u oblasti zatite ivotne sredine i Nedostatak izvornih prihoda opine
izgradnji infrastrukture Nedostatak preraivakih kapaciteta /
Zadovoljavajui nivo ekoloke svijesti proizvodni pogoni
lokalnog stanovnitva Veliki procenat starijeg stanovnitva i
Djelimino organizovan otkup nepovoljan prirodni prirataj
poljoprivrednih proizvoda Neadekvatni kapaciteti za apsorpciju
predpristupnih fondova EU
MOGUNOSTI : PRIJETNJE :
Povean interes investitora za razvoj centra Odluka o zatienim podrujima ( koja

(zimska ljetna ponuda) onemoguava razvoj i izgradnju
Povean interes za razvoj ruralnog turizam proizvodnih i turistikih kapaciteta)
(zalee centra) Sporost u donoenju prostornih planova
Interes investitora za iskoritenje vodnih viih nivoa vlasti i nemogunost izrade
resursa i resursa vjetra, i dokazana detaljnih planova
opravdanost elaboratima Nepostojanje odgovarajueg propisa
Poticajna politika svih nivoa vlasti kojim bi se stimulisao razvoj ruralnih i
Raspoloiva kreditna sredstva (Razvojna brdsko planinskih podruja
banka i KGF sa SERDA-om) Nedovoljna posveenost viih nivoa
Postojanje zatienih podruja (turizam, vlasti
organska proizvodnja) Nedovoljan iznos sredstva koji se
Postojanje zakonskih propisa za zatitu obezbjeuje na svim nivoima vlasti i
okolia neadekvatan portfolio ciljnih grupa
Kvalitetna primarna zdravstvena zatita, korisnika
socijalna zatita, kvalitetno osnovno Slaba potpora viih nivoa vlasti
obrazovanje i dobra bezbjednost Nedovoljna posveenost iskoritavanju
stanovnitva turistikih kapaciteta
Neusklaenost propisa i preplitanje
nadlenosti
Nepokrivenost TV i radio signalom te
nedostatak drugih medija
Nizak nivo ekoloke svijesti turista

3.4.3. Integralna analiza stratekih usmjerenja
Primjenjenom matricom meusobne povezanosti pojedinih elemenata integralne SWOT analize dolo se
do potencijalnih stratekih usmjerenja razvoja opine Trnovo u narednih 5 godina, meu kojima naroitu
panju zasluuju ona koja su proizala iz kombiniranja snaga kojima Opina raspolae i mogunosti koje
joj nudi okruenje.
Strateka usmjerenja proizala iz povezanosti snaga i mogunosti

Razvoj zimske i ljetne ponude sportsko rekreativnog centra i promocija regije
Izgradnja odrivog sistema za razvoj visokokvalitetnog ruralnog turizma (kulturno historijski,
avanturistiki, ...)
Organizovanje organske poljoprivredne proizvodnje, sakupljanja samoniklog ljekovitog bilja i
umskih plodova po meunarodno priznatim standardima i njen plasman kroz turistiku ponudu,
izvoz ...
Iskoritenje hidro potencijala (protone mHE), akumulacija Crna Rijeka, vjetro potencijala
(podruje vododjelnice)
Kreiranje stimulativnog okruenja za ostanak i povratak mladih
Osposobljavanje kapaciteta za razvoj kune radinosti, starih zanata, itd.
Koritenje podrke organizacija i institucija smjetenih u Sarajevu i tehnolokih podsticaja za
standardizaciju i certifikaciju, saradnje sa visokokolskim institucijama, meunarodnih fondova i
donatora radi poveanja broja subjekata i obima privredne aktivnosti na podruju opine
Proizvodnja organske hrane, proizvoda od umskih plodova i ljekobilja
Strateka usmjerenja proizala iz povezanosti snaga i prijetnji

Insistiranje kod viih nivoa vlasti na hitnom stvaranju kvalitetenog i trajnog okvira (prostorno
planska dokumentacija, odluke,...) kojim e se eliminisati administrativne prepreke za razvoj
Insistiranje kod Federalnih nivoa vlasti na hitnom regulisanju stimulisanja razvoja ruralnih i brdskih
podruja
Unaprijeenje i promovisanje povoljnog ambijenta za investitore
Razvijanje saradnje sa kantonalnim, federalnim i dravnim vlastima radi promoviranja i lobiranja
za veu sistemsku podrku u ostvarenju prioritetnih razvojnih ciljeva opine
Uspostavljanje javno privatnog partnerstva radi iskoritenja infrastrukture za medijsku
pokrivenost (TV, radio signal, sadraji) / lobiranje kod kantonalnih vlasti za ukljuenje kantonalnih
javnih medija u partnerstvo
Saradnja sa kantonalnim vlastima na unaprijeenju nivoa ekoloke svijesti turista
Strateka usmjerenja proizala iz povezanosti slabosti i mogunosti

Osmiljavanje i primjena promotivno lobistikog nastupa i aplikacija kod izvora povoljnih sredstava
za investiranje u komunalnu insfrastrukturu (Kanton, Federacija, institucije i fondovi, meunarodne
organizacije)
Intenzivnije ukljuivanje mladih u razvojne projekte
Izgradnja poduzetnikog mentaliteta umreavanjem napora NVO i donatora
Strateka usmjerenja proizala iz povezanosti slabosti i prijetnji

Angaovanje na prikupljanju sredstava za odrivi povratak
Unaprijeenje ljudskih i institucionalnih kapaciteta za apsorpciju predpristupnih fondova EU
Nastavak procesa deminiranja i zatite od mina i NUS-a

4. D E F I N I S A NJ E S T R A T E G I J E
Na osnovu prikaza trenutnog stanja po tri osnovna elementa odrivog razvoja: 1. zatita ivotne sredine i
infrastruktura, 2. ekonomski i ruralni razvoj i 3. drutveni razvoj (stanovnitvo, obrazovanje, kvalitet
ivota), kao i sprovedenih analiza, u nastavku se definie strategija sa svojim osnovnim parametrima tj.
stratekim i implementacijskim okvirom.
4.1. Izjava o viziji odrivog razvoja

Na osnovu konstruktivnih diskusija i postignutog konsenzusa svih lanova radne grupe za izradu
strategije, usvojena je vizija odrivog razvoja opine Trnovo, koja u narednom desetogodinjem periodu
tei ka tome da postane:
Vodea turistika destinacija sportsko-rekreativnog i

ruralnog turizma u BiH,
prepoznatljiva po ponudi organskih poljoprivrednih
proizvoda, ugodnom i zatienom ambijentu za ivot
4.2. Definisanje prioriteta, stratekih ciljeva i programa

Na osnovu provedenih situacionih i drugih kvalitativnih analiza postojeeg stanja, te paljive procjene
razvojnih mogunosti, a u skladu sa vizijom odrivog razvoja opine Trnovo, definisani su osnovni
parametri strategije tj. razvojni prioriteti u oblasti ivotne sredine i infrastrukture, u oblasti ekonomskog i
ruralnog razvoja, te u oblasti drutvenog razvoja.
Prioritet 1: Ouvanje ivotne sredine i izgradnja infrastrukture
Ovaj prioritet vezan je za potrebna unaprijeenja ivotne sredine, kao i za ekoloki odgovoran razvoj
infrastrukturnih objekata. Akcenat u okviru ovog prioriteta je stavljen na ona razvojna usmjerenja koja su
proizala iz komplementarnih i/ili sinergetskih pozitivnih efekata sadejstva unutarnjih snaga i vanjskih
mogunosti u ovoj oblasti.
Takoer, razvojni okvir je postavljen i na onim usmjerenjima koja su od strane radne grupe ocijenjena
prioritetnim u narednom petogodinjem periodu kao preduslovi za poboljanje zatite okolia, i/ili kao
infrastrukturni preduslovi za realizaciju konkretnih usmjerenja iz oblasti privrednog i drutvenog razvoja i
poboljanja kvaliteta ivota na podruju opine Trnovo.

Na osnovu toga postavljaju se sledei strateki ciljevi, a na osnovu njih i programi za svaki od njih:
Strateki cilj 1.1.: Poveana iskoritenost hidro i vjetro potencijala

Program 1.1.1: Vodosnabdjevanje i proizvodnja elektrine energije
Strateki cilj 1.2.: Unaprijeena saradnja sa viim nivoima vlasti za veu sistemsku podrku
razvoju
Program 1.2.1: Lobiranje za razvoj
Strateki cilj 1.3.: Razvijenija saobraajna i komunalna infrastruktura

Program 1.3.1: Putna infrastruktura
Program 1.3.2: Komunalna infrastruktura
Strateki cilj 1.4.: Dostignuti visoki ekoloki standardi

Program 1.4.1: Zatita ivotne sredine
Prioritet 2: Razvoj turizma i organske poljoprivredne proizvodnje
Ovaj prioritet vezan je za potrebna unaprijeenja okolnosti u kojima privredni subjekti djeluju na podruju
opine Trnovo, sa posebnim osvrtom na ruralna podruja i poticanje poduzetnitva meu stanovnitvom
koje na njima ivi. Akcenat u okviru ovog prioriteta je stavljen na ona razvojna usmjerenja koja su
proizala iz komplementarnih i/ili sinergetskih pozitivnih efekata sadejstva unutarnjih snaga i vanjskih
mogunosti u ovoj oblasti, pri emu je osnovna intencija poveanje stepena konkurentnosti domaih
proizvoda i usluga.
prioritetnim u narednom petogodinjem periodu kao preduslovi za poboljanje privrednog i ruralnog
razvoja, i/ili kao preduslovi za ostvarenje konkretnih usmjerenja iz oblasti zatite okolia i infrastukture,
odnosno iz oblasti drutvenog razvoja i poboljanja kvaliteta ivota na podruju opine Trnovo.
Strateki cilj 2.1.: Razvijeniji sportsko-rekreativni i ruralni turizam

Program 2.1.1: UP Bjelanica I faza
Program 2.1.2: UP Bjelanica II faza
Program 2.1.3: Ruralni turizam
Program 2.1.4: Avanturistiko rekreativni turizam
Strateki cilj 2.2.: Organizovanija organska poljoprivredna proizvodnja i prerada ljekobilja i

umskih plodova
Program 2.2.1: Izgradnja kapaciteta za razvoj poljoprivrede
Strateki cilj 2.3.: Potaknut razvoj poduzetnitva

Program 2.3.1: Stvaranje preduslova za bri razvoj poduzetnitva

Prioritet 3: Izgradnja sistema za bolju saradnju sa viim nivoima vlasti i drugim partnerima i za
jaanje poduzetnike svijesti stanovnitva
Ovaj prioritet vezan je za potrebna unaprijeenja preduslova za kvalitetniji i sadrajniji drutevni ivot
graana, kako u urbanim, tako i u ruralnim podrujima opine Trnovo. Akcenat u okviru ovog prioriteta je
stavljen na ona razvojna usmjerenja koja su proizala iz komplementarnih i/ili sinergetskih pozitivnih
efekata sadejstva unutarnjih snaga i vanjskih mogunosti u ovoj oblasti.
prioritetnim u narednom petogodinjem periodu kao preduslovi za poboljanje rada javne uprave, njene
saradnje sa nevladinim sektorom, donatorskom zajednicom i viim nivoima vlasti, za namicanja sredstava
za razvoj, odnosno kao preduslovi za ostvarenje konkretnih usmjerenja iz oblasti zatite okolia i/ili
privrednog i ruralnog razvoja i za poboljanja kvaliteta ivota na podruju opine Trnovo.
Strateki cilj 3.1.: Stimulisan odriv povratak i ostanak mladih

Program 3.1.1: Poboljanje kvaliteta ivota
Program 3.1.2: Poboljanje uslova za obrazovanje
Strateki cilj 3.2.: Uspostavljen sistem javno privatnog partnerstva za razvoj

Program 3.2.1: Objekti javne upotrebe
Strateki cilj 3.3.: Unaprijeeni kapaciteti za koritenje donatorskih sredstava

Program 3.3.1: Osposobljavanje kapaciteta za namicanje donatorskih sredstava

Shema 1. Grafiki prikaz osnovnih parametara Strategije
Vizija:
Trnovo - Vodea turistika destinacija sportsko-rekreativnog i ruralnog turizma u BiH,
prepoznatljiva po ponudi organskih poljoprivrednih proizvoda,
ugodnom i zatienom ambijentu za ivot
Prioritet 1: Prioritet 2:
Prioritet 3:
Ouvanje ivotne sredine Razvoj turizma i organske
poljoprivredne proizvodnje Izgradnja sistema za
i izgradnja infrastrukture bolju saradnju sa viim
nivoima vlasti i drugim
partnerima i za jaanje
Strateki cilj 1.1: Strateki cilj 2.1: poduzetnike svijesti
Poveana iskoritenost Razvijeniji sportsko-
rekreativni i ruralni stanovnitva
hidro i vjetro potencijala
turizam
Strateki cilj 3.1:
Program 1.1.1. Program 2.1.1. Stimulisan odriv povratak i
Vodosnabdjevanje i UP Bjelanica I faza ostanak mladih
proizvodnja elektrine
energije
Program 2.1.2. Program 3.1.1.
UP Bjelanica II faza Poboljanje kvaliteta ivota
Strateki cilj 1.2:
Unaprijeena saradnja sa
viim nivoima vlasti za veu
Ruralni turizam Poboljanje uslova za
sistemsku podrku razvoju
obrazovanje
Program 2.1.4.
Program 1.2.1.
Avanturistiko
Lobiranje za razvoj
rekreativni turizam
Strateki cilj 3.2:

Uspostavljen sistem
Strateki cilj 1.3: javno privatnog
Razvijenija saobraajna i Strateki cilj 2.2: partnerstva za razvoj
komunalna infrastruktura Organizovanija organska
poljoprivredna proizvodnja Program 3.2.1.
Program 1.3.1. i prerada ljekobilja i Objekti javne upotrebe
Putna infrastruktura umskih plodova

Komunalna infrastruktura Izgradnja kapaciteta za
razvoj poljoprivrede Strateki cilj 3.3:
Unaprijeeni kapaciteti
za koritenje
donatorskih sredstava
Strateki cilj 1.4:
Strateki cilj 2.3:
Dostignuti visoki
Potaknut razvoj
ekoloki standardi Program 3.3.1.
poduzetnitva
Osposobljavanje kapaciteta
za namicanje donatorskih
Program 1.4.1. sredstava
Program 2.3.1.
Zatita ivotne sredine Stvaranje preduslova
za bri razvoj
poduzetnitva

5. A K C I O N I P L A N
Akcioni plan Strategije prikazan na ovom mjestu treba da poslui kao osnova za izradu godinjih operativnih planova s ciljem realizacije ove Strategije.
Akcioni plan obuhvata:

3 razvojna prioriteta,
10 stratekih ciljeva,
15 programa, i
50 identifikovanih projekata od stratekog znaaja.
Napomene:
Zbog uticaja svjetske ekonomske krize, kako na globalnom, tako i na nacionalnom nivou, neka predvianja po pitanju uticaja Strategije na relevantne indikatore se
ne mogu dati dovoljno precizno, ali se oekuje da e se odreena poboljanja ipak ostvariti, u skladu sa ukupnom situacijom.
U koloni Iznos i izvor finansiranja":
Iznos predstavlja procijenjenu vrednosti projekata izraenu u KM prava vrijednost projekata e biti preciznije odreena tek kada se svaki konkretni
projekat detaljno pripremi
Izvor finansiranja predstavlja doprinos moguih finansijera za podrku finansiranju i implementaciji projekata
Procjena budeta projekata je data na osnovu kursa 1 EUR = 1,95583 KM
U zagradi je data stvarna vrijednost prethodno realizovanih projekata (u sluaju revidiranih verzije strategija)
U kolonama Projekat, Partneri, Vrijeme realizacije, kao i Indikatori, takoe su date okvirne vrijednosti/nazivi, a preciznije e biti odreeni kada se konkretni
projekti detaljno pripreme.
Radi obezbjeenja to breg i efikasnijeg poetka implementacije strategije, kao i motiviranja partnera za uspjenu saradnju, pored kratkog prikaza strateki
znaajnih 50 paljivo odabranih projekata ije implementacija e biti okosnica ostvarenja postavljene strategije odrivog razvoja, u okviru njih je odabrano Top 10
projekata po kriteriju da imaju veliki znaaj za sektore razvoja, a da istovremeno imaju najmanje barijera za realizaciju, tako da se realno oekuje da e oni biti prvi
implementirani. Radi lakeg obavljanja potrebnih priprema za startanje tih Top 10 projekata odmah u prvoj godini realizacije strategije, prireen je detaljniji opis
svakog od njih.
Pored prioritetnih 50 projekata kojima se obezbjeuje odrivi razvoj u planiranom petogodinjem periodu, baziran na ekoloki odgovornom upravljanju resursima u
sva tri sektora razvoja (ivotnoj sredini i infrastrukturi, privredi i drutvu), ovom Strategijom obuhvaeno je i 11 potencijalnih projekata (Aneks 2) za koje je Projektni
tim ocijenio da su od velike vanosti za odriv razvoj, te da zavreuju da se i o njima, u drugom redu priorieteta, vodi rauna.

5.1. Stratekih 50 projekata
1 . PRIORITET: Ouvanje ivotne sredine i izgradnja infrastrukture
1.1. Strateki cilj: Poveana iskoritenost hidro i vjetro potencijala Stepen vanosti stratekog cilja: visok
1.1.1. Naziv programa: Vodosnabdjevanje i proizvodnja elektrine energije

Iznos i izvor
Period imp- Status
Broj Projekat Partneri za implementaciju finansiranja Indikatori
lementacije projekta
(domaa valuta, KM)
Uraen
Broj MW elektrine energije
Kanton Sarajevo-Ministarstvo privrede; Ukupno: 100,000.000,00 idejni
Vienamjenski Broj m3 pitke vode
1.1.1.1 Opina Trnovo; 2012-2016. Odabrani koncesionar projekat i
projekat Crna Rijeka Broj novouposlenih
Odabrani koncesionar; studija
Iznos prihoda od koncesije
izvodljivosti
Protone mini HE na Kanton Sarajevo-Ministarstvo privrede; Broj MW elektrine energije Uraeno
Ukupno: 30,000.000,00
1.1.1.2 Bijeloj, Crnoj Rijeci i Opina Trnovo; 2012-2016. Broj novouposlenih studija
Odabrani koncesionar
njihovim pritokama Odabrani koncesionar; Iznos prihoda od koncesije izvodljivosti
Stvaranje Federacija BiH-Ministarstvo energije,
Broj postavljenih stubova za
preduslova za rudarstva i industrije;
Ukupno: 2,000.000,00 ispitivanje intenziteta i koliine
1.1.1.3 izgradnju Kanton Sarajevo-Ministarstvo privrede; 2012-2016.
Odabrani koncesionar vjetra
vjetroelektrana i Opina Trnovo; Nije zapoet
Broj proizvedenih MW
solarnih elija Odabrani koncesionar;

1.2. Strateki cilj: Unaprijeena saradnja sa viim nivoima vlasti za veu sistemsku podrku razvoju Stepen vanosti stratekog cilja: visok
1.2.1. Naziv programa: Lobiranje za razvoj

Iznos i izvor
Period imp- Status
(domaa valuta, KM)
Broj usvojenih regulacionih
Ukupno: 450.000,00 planova
Lobiranje za
Opina Trnovo; Opina Trnovo; Broj usvojenih Urbanistikih
uvaavanje lokalnih
Federacija Bosne i Hercegovine- Kanton Sarajevo- projekata
interesa kroz
Ministarstvo prostornog ureenja; Ministarstvo prostornog Broj odranih sastanaka Stalni
1.2.1.1 prostorno plansku 2012-2016.
Kanton Sarajevo- Ministarstvo ureenja i zatite Broj uea na skupovima i zadatak
dokumentaciju viih
prostornog ureenja i zatite okolia; okolia, Zavod za manifestacijama
nivoa vlasti i izrada
planiranje razvoja; Broj stambenih objekata na
iste
100 stanovnika na podruju
Opine Trnovo
Lobiranje za Opina Trnovo;

Iznos obezbjeenih sredstava
obezbjeenje vee Federacija BiH- Ministarstvo energije, Ukupno: 100.000,00
Broj odranih sastanaka Stalni
1.2.1.2 finansijske podrke rudarstva i industrije; 2012-2016. Opina Trnovo
Broj uea na skupovima i zadatak
za razvoj komunalne Kanton Sarajevo-Ministarstvo privrede;
manifestacijama
infrastrukture
Ukupno: 1,500.000,00
BH MAC; Kanton Sarajevo- % deminiranih povrina na
Federalna uprava CZ; Ministarstvo privrede; podruju opine
Deminiranje Stalni
1.2.1.3 OS BiH; 2012-2016. OS BiH; m2 deminirane povrine
prioritetnih lokacija zadatak
Strani donatori; Strani donatori; % ukupne povrine zasijane
Opina Trnovo; Opina Trnovo; poljoprivrednim kulturama

1.3. Strateki cilj: Razvijenija saobraajna i komunalna infrastruktura Stepen vanosti stratekog cilja: visok
1.3.1. Naziv programa: Putna infrastruktura

Iznos i izvor
Period imp- Status
(domaa valuta, KM)
Ukupno: 3,500.000,00
Duina puteva u km po km2 Uraena
Opina Trnovo
Izgradnja novih Opina Trnovo ; Duina puteva u km projektna
1.3.1.1 2012-2016. Kanton Sarajevo-
lokalnih puteva Kanton Sarajevo-Direkcija za ceste; % asfaltiranih puteva na dokumentaci
Direkcija za ceste
podruju opine ja
Uee graana
Ukupno:1,000.000,00
Duina u km
Opina Trnovo; Federacija BiH- Opina Trnovo;
Ministarstvo prometa i komunikacija; Federacija BiH- Uraena
Izgradnja novih % asfaltiranih puteva na
1.3.1.2 Kanton Sarajevo-Ministarstvo 2012-2016. Ministarstvo prometa i projektna
regionalnih puteva podruju opine
saobraaja; komunikacija; dokumentaci
% smanjenja zageenosti
Kanton Sarajevo- ja
zraka
Ministarstvo saobraaja;
Ukupno:2,000.000,00
Opina Trnovo; Federacija Bi H- Opina Trnovo;
Duina u km
Ministarstvo prometa i komunikacija; Federacija BiH- Stalni
Izgradnja novih Duina puteva u km po km2
1.3.1.3 Kanton Sarajevo-Ministarstvo 2012-2016. Ministarstvo prometa i zadatak
magistralnih puteva % asfaltiranih puteva na
saobraaja; komunikacija;
podruju opine
Kanton Sarajevo-
Ministarstvo saobraaja;
Ukupno: 4,000.000,00
Duina odravanih puteva u
Kanton Sarajevo-Direkcija za ceste; Kanton Sarajevo-
Zimsko i ljetno km
Federacija Bosne i Hercegovine- Direkcija za ceste Stalni
1.3.1.4 odravanje 2012 2016. Broj radnih sati
Direkcija za ceste; Federacija BiH- zadatak
postojeih puteva % asfaltiranih puteva na
Opina Trnovo; Direkcija za ceste;
podruju opine
Opina Trnovo;

1.3.2. Naziv programa: Komunalna infrastruktura
Partneri za Period imp- Iznos i izvor finansiranja Status
Broj Projekat Indikatori
implementaciju lementacije (domaa valuta, KM) projekta
% stambenih jedinica prikljuenih na mreu
Ukupno: 1,600.000,00
Elektrodistribucija za snabdijevanje elektrinom energijom
Rekonstrukcija visoko i Elektrodistribucija
1.3.2.1 Sarajevo; 2012 2016. Duina izgraene visoko I niskonaponske Stalni
niskonaponske mree Sarajevo;
Opina Trnovo; mree zadatak
Opina Trnovo;
Broj novoizgraenih trafostanica
Ukupno: 7,500.000,00
Fond za zatitu okolia Duina u km cjevovoda Uraeno
Opina Trnovo;
Izgradnja objekata za FBIH; Broj rezervoara idejno
Fond za zatitu
1.3.2.2 vodosnabdjevanje 2012-2016. Kanton Sarajevo- Broj m3 vode rjeenje
okolia FBIH;
Igmana i Bjelanice Ministarstvo privrede i Broj korisnika vodovodne mree vodosnabdje
JKP Trnovo;
Ministarstvo prostornog Kvalitet vode za pie vanja
ureenja i zatite okolia;
Ukupno: 500.000,00
Kvalitet vode za pie
Opina Trnovo;
Izgradnja i Opina Trnovo; Duina u km cjevovoda
Kanton Sarajevo- Stalni
1.3.2.3 rekonstrukcija lokalnih JKP Trnovo; 2012-2016. Broj rezervoara
Ministarstvo privrede i zadatak
vodovoda Broj m3 vode
Ministarstvo prostornog
Broj korisnika vodovodne mree
Povrina ureenog zemljita u hektarima
Opina Trnovo;
Duina izgraenih pristupnih puteva u km
Pripremanje i JKP Trnovo;
Duina vodovodne mree u km
opremanje zemljita za KJKP Vodovod i
Ukupno:2,000.000,00 Duina elektro mree u km
1.3.2.4 realizaciju postojeih Kanalizacija; 2012-2016
Opina Trnovo; Duina vodovodne mree u km Stalni
regulacionih planova Elektroprivreda BiH;
Duina cjevovoda za snabdjevanje gasom zadatak
Bjelanica i Igman BH Telecom;
u km
Sarajevogas;
Duina tt mree

1.4. Strateki cilj: Dostignuti visoki ekoloki standardi Stepen vanosti stratekog cilja: visok
1.4.1. Naziv programa: Zatita ivotne sredine

Partneri za Period imp- Iznos i izvor finansiranja Status
Broj Projekat Indikatori
implementaciju lementacije (domaa valuta, KM) projekta
Ukupno: 1,800.000,00
Opina Trnovo
Izgradnja % stambenih objekata prikljuenih na kanalizacionu Pripremlj
Federacija BiH -Ministarstvo
kanalizacio Opina Trnovo; mreu ena
okolia i turizma;
1.4.1.1 nih OdRaz; 2012-2016. Duina u km projektna
Kanton Sarajevo-Ministarstvo
sistema u Broj objekata prikljuenih na mreu dokument
prostornog ureenja i zatite
selima Broj stanovnika korisnika mree acija
okolia;
IFAD
Opina Trnovo;
Broj izgraenih postrojenja za tretman otpadnih
Izgradnja Federacija Bosne i
Ukupno: 1,200.000,00 voda U toku
postrojenj Hercegovine-Fond za
Fond za zatitu okolia FBiH; Broj kanalizacionih mrea ukljueni u sistem izrada
a za zatitu okolia FBiH;
1.4.1.2 2012-2016. Fond za zatitu okolia tretiranja otpadnih voda projektne
tretman Kanton Sarajevo-
Kantona Sarajevo; Broj korisnika dokument
otpadnih Ministarstvo prostornog
Opina Trnovo; % stambenih objekata prikljuenih na kanalizacionu acije
voda ureenja i zatite
mreu
okolia;
Broj promotivnih kampanja
Broj edukovanih stanovnika i turista
Ukupno: 50,000,00 Broj edukacija Stalni
Podizanje
Opina Trnovo; Opina Trnovo; Broj broura i drugih printanih materijala zadatak
ekoloke
Turistika zajednica Federacija Bosne i % ukupne povrine pod umama na podruju
1.4.1.3 svijesti 2012-2016.
Kantona Sarajevo; Hercegovine-Ministarstvo opine
graana i
FIRMA Projekat; okolia i turizma; % stambenih objekata prikljuenih na kanalizacionu
turista
FIRMA Projekat; mreu
Prosjena dnevna koliina prikupljenog i zbrinutog
krutog otpada po stanovniku u toku godine

2 . PRIORITET: Razvoj turizma i organske poljoprivredne proizvodnje
2.1. Strateki cilj: Razvijeniji sportsko-rekreativni i ruralni turizam Stepen vanosti stratekog cilja: visok
2.1.1. Naziv programa: UP Bjelanica I faza

Partneri za Iznos i izvor
Period imp Status
Broj Projekat implementa finansiranja Indikatori
ciju (domaa valuta, KM)
Izgraena povrina u m2
Broj uposlenih
Broj leaja
Broj ugostiteljskih objekata na 100 stanovnika na podruju opine Rijeeni
Izgradnja ZOI 84;
Ukupno: 1,200.000,00 Broj registrovanih privrednih subjekata na 1.000 stanovnika na imovinsko
2.1.1.1 olimpijske Opina 2013-2016.
ZOI-84 podruju Opine pravni
kue ZOI 84 Trnovo;
Nivo razvijenosti opine Trnovo u odnosu na FBiH odnosi
Broj leaja Rijeeni
Izgradnja Harysco;
Ukupno: 6,000.000,00 Broj sadraja imovinsko
2.1.1.2 apartmana Opina 2012-2013.
Harysco Broj parking mjesta pravni
markica 11 Trnovo;
Broj uposlenih odnosi
Broj noenja

2.1.1. Naziv programa: UP Bjelanica I faza
Period imp Status
Broj uposlenih
Broj sadraja
Markica Opina Ukupno: 2,800.000,00 Uraen
Broj registrovanih privrednih subjekata na 1.000 stanovnika na
2.1.1.3 opinska Trnovo 2012-2016 Odabrani investitor urbanistiki
podruju Opine
kua Opina Trnovo projekat
2.1.2. Naziv programa: UP Bjelanica II faza

Partneri za Period Iznos i izvor
Status
Broj Projekat implementa implementa finansiranja Indikatori
projekta
ciju cije (domaa valuta, KM)
Broj leaja
Izgradnja Investitor; Uraen
Ukupno: 6,000.000,00 Broj sadraja
2.1.2.1 hotela Opina 2012-2016. urbanistiki
Investitor Broj parking mjesta
markica br.2 Trnovo; projekat
Broj uposlenih
Broj noenja

Status
projekta
podruju Opine
Broj leaja
Broj sadraja
Broj parking mjesta
Broj uposlenih
Unioinvest
Ukupno:7,000.000,00 Broj noenja Uraen
Izgradnja Sarajevo
2.1.2.2 2012-2014 Unioinvest Sarajevo Broj ugostiteljskih objekata na 100 stanovnika na podruju opine urbanistiki
hotela Smuk Opina
Broj registrovanih privrednih subjekata na 1.000 stanovnika na projekat
Trnovo
podruju Opine
Broj leaja
Izgradnja Investitor; Broj sadraja Uraen
Ukupno: 4,000.000,00
2.1.2.3 djeijeg Opina 2012-2016. Broj parking mjesta urbanistiki
Investitor
odmaralita Trnovo; Broj uposlenih projekat
Broj noenja

Status
projekta
podruju Opine
Broj leaja
Broj sadraja
Broj parking mjesta
Broj uposlenih
Izgradnja Investitor; Broj noenja Uraen
Ukupno: 1,400.000,00
2.1.2.4 pansiona Opina 2012-2013. Broj ugostiteljskih objekata na 100 stanovnika na podruju opine urbanistiki
Investitor
markica br.3 Trnovo; Broj registrovanih privrednih subjekata na 1.000 stanovnika na projekat
podruju Opine
Broj promotivnih dogaaja
Ukupno: 120.000,00 Broj uesnika dogaaja potencijalnih investitora
SERDA;
Kanton Sarajevo- Iznos obezbjeenih sredstava
Privlaenje FIPA; Stalni
2.1.2.5 2012-2016 Ministarstvo za Nivo razvijenosti opine Trnovo u odnosu na FBiH
investitora Opina zadatak
privredu; BDP po glavi stanovnika u opini Trnovo (procijenjena vrijednost)
Trnovo;
Opina Trnovo; Prosjena neto plaa na podruju opine

Status
projekta
% mladih sa visokom strunom spremom (VSS) u ukupnom broju
nezaposlenih na evidenciji Slube za zapoljavanje
podruju Opine
2.1.3. Naziv programa: Ruralni turizam

Status
projekta
Broj individualnih smjetajnih objekata
Broj leaja
Broj sadraja
Broj parking mjesta
U toku
Broj uposlenih
Izgradnja Opina izrada
Ukupno: 1,000.000,00 Broj noenja
2.1.3.1 eko etno Trnovo; 2012-2016. projektne
Investitori Broj ugostiteljskih objekata na 100 stanovnika na podruju opine
sela Tuila Investitori; dokumentaci
je
podruju Opine
2.1.3.2 Opina 2012-2016. Ukupno: 200.000,00 Broj ureenih izletita Stalni

Status
projekta
Ureenje Trnovo; Federacija BiH- Ureena povrina u m2 zadatak
izletita Ministarstvo okolia i Broj nadstreica, vidikovaca, broj rotilj mjesta i drugih stavki
turizma i Fond za izletinog mobilijara
zatitu okolia Broj izletnika
Broj parking mjesta
Opina
Trnovo; Ukupno: 100.000,00
Kreiranje i
Planinarska OXFAM; Stalni
oznaavanje
drutva; Federacija BiH- Duina pjeakih staza u km zadatak
2.1.3.3 mree staza 2012-2016.
JP Sarajevo Ministarstvo okolia i Broj korisnika staza
za
ume; turizma;
pjeaenje
BH MAC; Opina Trnovo
OXFAM;
Ukupno: 200.000,00 Broj noenja
SERDA;
FBiH - Ministarstvo Broj odranih edukacija
Opina
Uspostavalj okolia i turizma, Broj lanova klastera
Trnovo;
anje klastera FBiH - Ministarstvo Broj novouposlenih
FIRMA
za pruanje razvoja, poduzetnitva Broj registrovanih privrednih subjekata na 1.000 stanovnika na Stalni
2.1.3.4 PROJEKAT; 2012-2016.
usluge i obrta; podruju Opine zadatak
Turistika
noenja sa Kanton Sarajevo- Nivo razvijenosti opine Trnovo u odnosu na FBiH
zajednica
dorukom Ministarstvo privrede; BDP po glavi stanovnika u opini Trnovo (procijenjena vrijednost)
Kantona
SERDA; Prosjena neto plaa na podruju opine
Sarajevo;
Opina Trnovo % nezaposlenosti radnoaktivnog stanovnitva na podruju Opine
Uspostavalj Opina Ukupno: 100.000,00 Broj korisnika
anje Trnovo; Opina Trnovo; Broj novouposlenih Zavren
2.1.3.5 2012-2016.
turistikog ZOI-84; Kanton Sarajevo- Broj stavki printanog materijala objekat
info centra Televizija Ministarstvo privrede; Broj promotivnih prezentacija

Status
projekta
Kantona Nivo razvijenosti opine Trnovo u odnosu na FBiH
Sarajevo; BDP po glavi stanovnika u opini Trnovo (procijenjena vrijednost)
Turistika Prosjena neto plaa na podruju opine
zajednica % nezaposlenosti radnoaktivnog stanovnitva na podruju Opine
Kantona % mladih sa visokom strunom spremom (VSS) u ukupnom broju
Sarajevo; nezaposlenih na evidenciji Slube za zapoljavanje
2.1.4. Naziv programa: Avanturistiko rekreativni turizam

Status
projekta
Opina
Trnovo; Ukupno: 150.000,00 Ukupna duina izgraenih biciklistikih staza u budetskoj godini
MTB; OXFAM-SEENET; Broj korisnika staza
Izgradnja Uraen dio
Turistika Opina Trnovo; km staza / km2 teritorije opine
staza za staza za
2.1.4.1 zajednica 2012-2016. Federacija BIH- Nivo razvijenosti opine Trnovo u odnosu na FBiH
brdski brdski
Kantona Ministarstvo okolia i BDP po glavi stanovnika u opini Trnovo (procijenjena vrijednost)
biciklizam biciklizam
Sarajevo; turizma; Prosjena neto plaa na podruju opine
Fakultet za % nezaposlenosti radnoaktivnog stanovnitva na podruju Opine
sport;
Opina Ukupno: 200.000,00 Duina ureenih staza
Stavljanje
Trnovo; Federacija BIH- Broj odmorita
kanjona
Opina Ministarstvo okolia i Broj korisnika Stalni
2.1.4.2 Rakitnice u 2012-2016.
Konjic; turizma; Nivo razvijenosti opine Trnovo u odnosu na FBiH zadatak
funkciju
Federacija Kanton Sarajevo- BDP po glavi stanovnika u opini Trnovo (procijenjena vrijednost)
turizma
BIH- Ministarstvo privrede; Prosjena neto plaa na podruju opine

2.1.4. Naziv programa: Avanturistiko rekreativni turizam
Status
projekta
Ministarstvo Opina Trnovo; % nezaposlenosti radnoaktivnog stanovnitva na podruju Opine
okolia i Turistika zajednica
turizma, Kantona Sarajevo;
Zavod za
zatitu
kulturno-
historijskog i
prirodnog
nasljea;
Asocijacija za
alpinistiki
turizam;
Institut za
hidrotehniku
Speleoloki
klubov;
Ukupno: 200.000,00 Broj ureenih speleolokih objekata
Planinarska
Razvoj Federacija BIH- Broj korisnika
drutva;
speleoloko Ministarstvo okolia i Broj organizovanih posjeta obrazovnog tipa
Zavod za Stalni
2.1.4.3 g i 2012-2016. turizma, fond za zatitu Nivo razvijenosti opine Trnovo u odnosu na FBiH
zatitu zadatak
planinarsko okolia; BDP po glavi stanovnika u opini Trnovo (procijenjena vrijednost)
kulturno-
g turizma Opina Trnovo; Prosjena neto plaa na podruju opine
historijskog i
prirodnog
nasljea;
Opina
Trnovo;

2.2. Strateki cilj: Organizovanija organska poljoprivredna proizvodnja i prerada ljekobilja i umskih plodova Stepen vanosti stratekog cilja: visok
2.2.1. Naziv programa: Izgradnja kapaciteta za razvoj poljoprivrede

Status
projekta
Zadruga
ope
Broj otkupnih stanica
namjene
Broj preraivakih kapaciteta
Izgradnja Trnovo;
Broj novouposlenih
kapaciteta Federacija
Ukupno: 500.000,00 Broj kooperanata
za BiH-
Federacija BiH- Godinja koliina otkupljenih proizvoda, ljekovitog bilja i umskih
organizovan Ministarstvo
Ministarstvo plodova
i otkup i poljoprivrede,
poljoprivrede, % ukupne povrine zasijane poljoprivrednim kulturama
preradu vodoprivrede
vodoprivrede i Prinos od odabranih poljoprivrednih kultura
poljoprivred i umarstva; Stalni
2.2.1.1 2012-2016. umarstva; Vrsta i brojno stanje stoke i ivine u odnosu na broj stanovnika na
nih Kanton zadatak
Kanton Sarajevo- podruju opine
proizvoda , Sarajevo-
Ministarstvo privrede; Ukupan broj poljoprivrednih maina na podruju opine
ljekovitog Ministarstvo
Opina Trnovo; Broj registrovanih poljoprivrednih gazdinstava na 100 stanovnika
bilja i privrede;
FARMA PROJEKAT; na podruju Opine
umskih Opina
plodova Trnovo;
FARMA
PROJEKAT
Privatni
investitori
Edukacija Federalni Ukupno: 50.000,00 Broj edukacija
Stalni
2.2.1.2 stanovnitv institut za 2012-2016. Federacija BiH- Broj uesnika
zadatak
ao poljoprivredu; Ministarstvo % ukupne povrine zasijane poljoprivrednim kulturama

Status
projekta
poljoprivred SERDA; obrazovanja i nauke, Prinos od odabranih poljoprivrednih kultura
noj Opina Zavod za Vrsta i brojno stanje stoke i ivine u odnosu na broj stanovnika na
proizvodnji, Trnovo; zapoljavanje; podruju opine
ljekovitom Kanton Sarajevo- Ukupan broj poljoprivrednih maina na podruju opine
bilju i Ministarstvo Broj registrovanih poljoprivrednih gazdinstava na 100 stanovnika
umskim obrazovanja i nauke, na podruju Opine
plodovima Zavod za Nivo razvijenosti opine Trnovo u odnosu na FBiH
zapoljavanje; BDP po glavi stanovnika u opini Trnovo (procijenjena vrijednost)
Opina Trnovo, Prosjena neto plaa na podruju opine
Reorganizov
Broj farmi
anje ZON-a
Broj komada stoke i konica
Kooperant
Broj kooperanata
na bazi
Ukupno: 350.000,00 Broj novouposlenih
javno Stalni
Federacija BiH- % ukupne povrine zasijane poljoprivrednim kulturama
privatnog zadatak
Ministarstvo Prinos od odabranih poljoprivrednih kultura
partnerstva i Opina
poljoprivrede, Vrsta i brojno stanje stoke i ivine u odnosu na broj stanovnika na
jaanje Trnovo;
2.2.1.3 2012-2016. vodoprivrede i podruju opine
kapaciteta Poljoprivredni
umarstva; Ukupan broj poljoprivrednih maina na podruju opine
za proizvoai;
Kanton Sarajevo- Broj registrovanih poljoprivrednih gazdinstava na 100 stanovnika
organizovan
Ministarstvo privrede; na podruju Opine
je
Opina Trnovo, Nivo razvijenosti opine Trnovo u odnosu na FBiH
poljoprivred
ne
proizvodnje
Izgradnja i JKP Ukupno: 150.000,00 m2 ureenog prostora
2.2.1.4 2013-2016.
opremanje Veterinarska Federacija BiH- Broj novouposlenih

Status
projekta
veterinarske Stanica; Ministarstvo Broj korisnika usluga
ambulante Opina poljoprivrede, Vrsta i brojno stanje stoke i ivine u odnosu na broj stanovnika na Stalni
Trnovo; vodoprivrede i podruju opine zadatak
umarstva;
Kanton Sarajevo-
Ministarstvo privrede;
Opina Trnovo,
JKP Veterinarska
Stanica,
2.3. Strateki cilj: Potaknut razvoj poduzetnitva Stepen vanosti stratekog cilja: visok
2.3.1. Naziv programa: Stvaranje preduslova za bri razvoj poduzetnitva

Period imp Status
Zadruga Ukupno: 100.000,00
Broj kooperanata
ope Federacija BiH-
Broj proizvoda
Razvoj namjene Ministarstvo
Stopa nezaposlenosti
zanata Trnovo; razvoja,poduzetnitva i Stalni
2.3.1.1 2013-2016. Nivo razvijenosti opine Trnovo u odnosu na FBiH
kune Turistika obrta; zadatak
radinosti zajednica Kanton Sarajevo-
Kantona Ministarstvo privrede,
Sarajevo; Zavod za

Period imp Status
Opina zapoljavanje;
Trnovo;
Opina Broj ugostiteljskih objekata na 100 stanovnika na podruju opine
Trnovo; Stopa nezaposlenosti
Ukupno: 100.000,00
SERDA, Prosjena bruto plata zaposlenih na podruju Opine Trnovo
Federacija BIH-
Razvoj obrta Federacija Broj registriranih privrednih subjekata na 1.000 stanovnika na
Ministarstvo
i malih BIH- podruju opine
razvoja,poduzetnitva i
preduzea Ministarstvo Broj novoosnovanih obrta i malih preduzea za pruanje usluga
obrta, Zavod za Stalni
2.3.1.2 za pruanje razvoja,podu 2012-2016. Broj novouposlenih
zapoljavanje; zadatak
usluga zetnitva i Nivo razvijenosti opine Trnovo u odnosu na FBiH
Kanton Sarajevo-
obrta; BDP po glavi stanovnika u opini Trnovo (procijenjena vrijednost)
Ministarstvo za
FIRMA Prosjena neto plaa na podruju opine
privredu, Zavod za
Projekat; % nezaposlenosti radnoaktivnog stanovnitva na podruju Opine
zapoljavanje;
FARMA % mladih sa visokom strunom spremom (VSS) u ukupnom broju
Projekat; nezaposlenih na evidenciji Slube za zapoljavanje
Broj edukacija
Broj uesnika
Broj novoosnovanih privrednih subjekata
Ukupno: 50.000,00
SERDA; Broj novouposlenih
Federacija BIH-
Opina Prinos od odabranih poljoprivrednih kultura
Edukacija u Ministarstvo
Trnovo; Vrsta i brojno stanje stoke i ivine u odnosu na broj stanovnika na
oblasti razvoja,poduzetnitva i Stalni
2.3.1.3 Zadruga 2012-2016. podruju opine
poduzetnit obrta; zadatak
ope Ukupan broj poljoprivrednih maina na podruju opine
va Kanton Sarajevo-
namjene Broj registrovanih poljoprivrednih gazdinstava na 100 stanovnika
Privredna komora;
Trnovo; na podruju Opine
Opina Trnovo;

Period imp Status
% mladih sa visokom strunom spremom (VSS) u ukupnom broju
nezaposlenih na evidenciji Slube za zapoljavanje
SEENET;
Ukupno: 105.000,00
Opina
Federacija BIH-
Trnovo;
Ministarstvo
Zadruga
razvoja,poduzetnitva i Broj brendiranih proizvoda ili usluga
ope
obrta, Ministarstvo Broj certificiranih proizvoda ili usluga
Brendiranje namjene
poljoprivrede, Broj promotivnih dogaaja
i promocija Trnovo;
vodoprivrede i Broj uesnika promotivnih dogaaja Stalni
2.3.1.4 lokalnih SERDA; 2012-2016.
umarstva, Nivo razvijenosti opine Trnovo u odnosu na FBiH zadatak
proizvoda i BH agencija
Ministarstvo okolia i BDP po glavi stanovnika u opini Trnovo (procijenjena vrijednost)
usluga za promociju
turizma; Prosjena neto plaa na podruju opine
izvoza;
Kanton Sarajevo- % nezaposlenosti radnoaktivnog stanovnitva na podruju Opine
FIRMA
Ministarstvo za
Projekat;
privredu;
FARMA
Opina Trnovo;
Projekat;

3 . PRIORITET: Izgradnja sistema za bolju saradnju sa viim nivoima vlasti i drugim partnerima i za jaanje poduzetnike
svijesti stanovnitva
3.1. Strateki cilj: Stimulisan odriv povratak i ostanak mladih Stepen vanosti stratekog cilja: visok
3.1.1. Naziv programa: Poboljanje kvaliteta ivota

Period imp- Status
Ukupno: 850.000,00
Broj stanovnika na jedan aktivni objekat drutvenih, kulturnih i
OdRaz;
rekreativnih aktivnosti na podruju Opine
Fedracija BiH- U toku
Izgradnja i Broj izgraenih objekata
Ministarstvo kulture i izgradnja
stavljanje u Korisna povrina u m2
Opina sporta; dva objekta
3.1.1.1 funkciju 4 2012-2016. Broj sadraja
Trnovo Kanton Sarajevo- doma kulture
doma Broj korisnika
Ministarstvo kulture i u Dejiima i
kulture Broj ugostiteljskih objekata na 100 stanovnika na podruju opine
sporta, Ministarstvo Delijau.
rada i socijalne politike;
podruju Opine
Opina Trnovo;
Ukupno: 50.000,00 Gustina naseljenosti na podruju Opine
Kanton Sarajevo, Starosna struktura stanovnitva na podruju Opine
Stimulisanje Opina Stalni
3.1.1.2 2012-2016 Ministarstvo rada i Broj ukljuenih porodica
nataliteta Trnovo zadatak
socijalne politike; Broj novoroene djece
Opina Trnovo; Procenat prirodnog prirataja

3.1.1. Naziv programa: Poboljanje kvaliteta ivota
Period imp- Status
Broj stanovnika na jednog ljekara primarne zdravstvene zatite na
podruju Opine
% korisnika socijalne zatite u ukupnom stanovnitvu na podruju
Opine
3.1.2. Naziv programa: Poboljanje uslova za obrazovanje

Period imp- Status
Rjeavanje Opina
imovinsko Trnovo;
pravnih Kanton Ukupno: 200.000,00
odnosa za Sarajevo- Opina Trnovo; Duina pristupnog puta
Stalni
3.1.2.1 pristupni Ministarstvo 2012-2014. Kanton Sarajevo- Broj korisnika puta
zadatak
put O obrazovanja i Ministarstvo Broj stanovnika po jednom kolskom objektu
Zaim nauke; obrazovanja i nauke;
Kolar u O Zaim
Dejiima Kolar Dejii;
Ministarstvo
Proirenje obrazovanja i Ukupno: 2,000.000,00
Ukupna povrina kolskog korisnog prostora
kapaciteta nauke; Ministarstvo
Broj korisnika Stalni
3.1.2.2 kole u Opina 2012-2016 obrazovanja i nauke;
Broj uposlenih zadatak
prirodi u Trnovo; Opina Trnovo;
Broj stanovnika po jednom kolskom objektu na podruju Opine
abiima O Zaim O Zaim Kolar
Kolar

3.2. Strateki cilj: Uspostavljen sistem javno privatnog partnerstva za razvoj Stepen vanosti stratekog cilja: visok
3.2.1. Naziv programa: Objekti javne upotrebe

Period imp- Status
Duina u km
Broj novih ski liftova
U toku
Broj korisnika
Izgradnja pribavljanje
Broj novouposlenih
novih ski ZOI 84 saglasnosti
3.2.1.1 staza i Opina 2012-2016 Ukupno:10,000.000,00 za izradu
vertikalnog Trnovo projektne
transporta dokumentaci
je
Broj stanovnika na jedan aktivni objekat drutvenih, kulturnih i
rekreativnih aktivnosti na podruju Opine
Javno Broj parking mjesta U toku
Izgradnja privatno Iznos ostvarenih prihoda izrada
Ukupno: 2,000.000,00
3.2.1.2 javne garae partnerstvo; 2012-2016. Nivo razvijenosti opine Trnovo u odnosu na FBiH projektne
Investitor
S+P+1 Opina BDP po glavi stanovnika u opini Trnovo (procijenjena vrijednost) dokumentaci
Trnovo; Prosjena neto plaa na podruju opine je

3.3. Strateki cilj: Unaprijeeni kapaciteti za koritenje donatorskih sredstava Stepen vanosti stratekog cilja: visok
3.3.1. Naziv programa: Osposobljavanje kapaciteta za namicanje donatorskih sredstava

Period imp- Status
Broj edukacija
Broj uesnika
Edukacija Broj apliciranih projekata
uposlenika Broj odobrenih projekata
opinske Iznos obezbjeenih sredstava
administraci SERDA; Nivo razvijenosti opine Trnovo u odnosu na FBiH
je i Opina BDP po glavi stanovnika u opini Trnovo (procijenjena vrijednost)
nevladinog Trnovo; Ukupno: 45.000,00 Prosjena neto plaa na podruju opine
Stalni
3.3.1.1 sektora o Privredna 2012-2016. Opina Trnovo; % nezaposlenosti radnoaktivnog stanovnitva na podruju Opine
zadatak
metodologiji komora IPA-fondovi; % ukupne povrine zasijane poljoprivrednim kulturama
apliciranja Kantona Prinos od odabranih poljoprivrednih kultura
na Sarajevo; Vrsta i brojno stanje stoke i ivine u odnosu na broj stanovnika na
donatorska podruju opine
sredstva Ukupan broj poljoprivrednih maina na podruju opine
Broj registrovanih poljoprivrednih gazdinstava na 100 stanovnika
na podruju Opine
% zastupljenosti mladih u Opinskom vijeu
Formiranje i
Profesionaln Ukupno: 600.000,00
stavljanje u
a vatrogasna Profesionalna
funkciju
brigada vatrogasna brigada Broj ugaenih i sprijeenih poara Izgraen
odjeljenja
3.3.1.2 Kantona 2012-2013 Kantona Sarajevo; Broj uposlenih poslovni
profesionaln
Sarajevo; Opina Trnovo % ukupne povrine pod umama na podruju opine prostor
e
Opina Kantonalna uprava
vatrogasne
Trnovo civilne zatite
brigade

3.3.1. Naziv programa: Osposobljavanje kapaciteta za namicanje donatorskih sredstava
Period imp- Status
Dovretak
Ministarstvo
izgradnje i Ukupno: 2,000.000,00
za izbjeglice i
stavljanje u Ministarstvo za
zaseljena Objekti u
3.3.1.3 funkciju 2012-2014 izbjeglice i zaseljena Broj azilanata
lica; izgradnji
Azilantskog lica;
Opina
centra u
Trnovo;
Delijau

5.2. Top 10 projekata
Strateki cilj 1.2. Unaprijeena saradnja sa viim nivoima vlasti za veu sistemsku podrku
razvoju
Projekt 1.2.1.3. Deminiranje prioritetnih lokacija
Deminiranje lokacija na podruju Opine Trnovo vri se prema stepenu prioriteta koje
je utvrdio BH MAC. Na osnovu liste prioriteta koju predlae Opina Trnovo za
deminiranje vri se odabir i deminiranje najugroenijih lokacija.
Trenutno se kao rizino podruje opasnosti od minsko eksplozivnih sredstava tretira
oko 29 km2 povrine na podruju opine.
I prioritet za deminiranje 2 km2 povrine.
Opis projekta II prioritet za deminiranje 7 km2 povrine.
III prioritet za deminiranje 20 km2 povrine.
Do sada je deminirano oko 2 km2 povrine.
Prioritetne lokacije za deminiranje u narednom periodu su: Pendiii, Graanica,
Trebeaj, Gaj, Grkarica i Predavice, jer su preduslov za realizaciju projekata iz oblasti
izgradnje infrastrukture, turizma, poljoprivrede kao i za eksploataciju prirodnih
resursa.
Sprjeavanje neeljenih posljedica, po ljude i ivotinje;
Ciljevi Stvaranje preduslova za normalno obavljanje ljudskih aktivnosti; i
Iskoritenje resursa u punom kapacitetu.
Oekivani
Predviene povrine oiene od mina i drugih minsko eksplozivnih sredstava.
rezultati
% deminiranih povrina na podruju opine
Indikatori m2 deminirane povrine
Iznalaenje finansijskih sredstava za deminiranje.
Potrebne
Utvrivanje lista prioriteta za deminiranje.
aktivnosti
Deminiranje rizinih povrina.
Pretpostavke Saglasnost BH MAC-a za odabrane lokacije.
Vrijeme 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
trajanja
(poetak-
zavretak)
Potencijalni Kanton Sarajevo Ministarstvo privrede;
Procjena
1,500.000,00 finansijski OS BiH;
trokova
KM izvori i iznosi Strani donatori;
(KM)
finansiranja Opina Trnovo.
BH MAC;
Federalna uprava CZ;
Partneri za
OS BiH;
implementaciju
Strani donatori;
Opina Trnovo
Status projekta Pripremljeni projekti za 2012.godinu.

Strateki cilj 1.3. Razvijenija saobraajna i komunalna infrastruktura
Projekt 1.3.1.2. Izgradnja novih regionalnih puteva
Regionalni put R 4.4.2b duine 25 km i povezuje centar Trnova sa sportsko
rekreativnim centrom Bjelanica i Igman, prolazi kroz dvije Mjesne zajednice Trnovo i
Dejie te je vaan kako za razvoj turizma tako i za normalan ivot lokalnog
stanovnitva jer se preko njega odvija i prigradski saobraaj i od kantonalnog je
znaaja.
Opis projekta Na potezu od Pendiia u duini od 800 m zbog nerijeenih imovinskih odnosa nije
izvreno asfaltiranje.
Za dionicu puta od Razina gaja do Gaja u duini od 1.400 m izvreno je proirenje
puta prema projektovanim elementima, postavljanje drenae i propusta, te nasipanje
donjeg stroja saobraajnice.
Projekat e rijeiti imovinko pravne odnose i izvriti asfaltiranje 2,2 km saobraajnice.
Bolja povezanost naselja sa magistralnim cestama.
Bolja povezanost sa sportsko rekreativnim centrom.
Ciljevi Bra veza sa sjeditem opine i Kantona Sarajevo.
Bolji uslovi ivota u udaljenim naseljima.
Bolji uslovi za gradski prijevoz.
Oekivani
2,2 km novoizgraenog regionalnog puta R 4.4.2b.
rezultati
Duina u km
Indikatori
% smanjenja zageenosti zraka
Iznalaenje finansijskih sredstava za asfaltiranje regionalnog puta
Izrada projektne dokumentacije
Provoenje tenderskih procedura
Potrebne
Izvoenje radova
aktivnosti
Vrenje strunog nadzora
Tehniki prijem izvedenih radova
Evaluacija
Pretpostavke Rjeavanje imovinsko pravnih odnosa
Vrijeme 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
trajanja
(poetak-
zavretak)
Potencijalni Opina Trnovo;
Procjena
1,000.000,00finansijski Federacija BiH-Ministarstvo prometa i
trokova
KM izvori i iznosi komunikacija;
(KM)
finansiranja Kanton Sarajevo-Ministarstvo saobraaja;
Opina Trnovo;
Partneri za
Federacija BiH-Ministarstvo prometa i komunikacija;
implementaciju
Kanton Sarajevo-Ministarstvo saobraaja;
Uraena projektna dokumentacija za put, obezbjeena sredstva za dionicu puta
Status projekta
Razin Gaj Gaj i pregovori oko rjeavanja imovinskih odnosa u toku.

Strateki cilj 1.4. Dostignuti visoki ekoloki standardi
Projekt 1.4.1.1. Izgradnja kanalizacionih sistema u selima
U cilju zatite vodotoka na podruju opine izraena je Studija sa idejnim rjeenjima
kanalizacionih sistema i postrojenja za tretman otpadnih voda.
Na osnovu Studije izgraeni su glavni projekti kanalizacionih sistema za sva
naseljena mjesta. U dosadanjim aktivnostima na ralizaciji projekta izgraeno je 25
km kolektora u centrima Mjesnih zajednica i to u Delijaima, Dejiima, Trnovu i
abiima.
U cilju zatite eljeznice kao vodotoka I kategorije izvrena je rekonstrukcija
Opis projekta
postrojenja za tretman otpadnih voda u Trnovu.
U toku je izrada projekata za postrojenja za tretman otpadnih voda u selima Delija,
Trnovo, Dejii, abii i Tuila.
U planiranom periodu projekat e zavriti izgradnju zapoetih kolektora i prikljuiti ih
na postrojenja za tretman otpadnih voda.
Tek nakon toga stvorit e se usluvi za pojedinane prikljuke na primarnu
kanalizacionu mreu uz saglasnost i nadzor JKP Trnovo.
Zatita svih vodotoka na podruju opine.
Zatita izvorita za vodosnadbjevanje grada Sarajeva
Ciljevi
Zatita poljoprivrednog tla
Zatita okolia
16 km izgraene primarne kanalizacione mree
Oekivani
700 prikljuaka na kanalizacionu mreu
rezultati
1.500 stanovnika korisnika mree
% stambenih objekata prikljuenih na kanalizacionu mreu
Duina u km
Indikatori
Broj objekata prikljuenih na mreu
Broj stanovnika korisnika mree
Obezbjeenje finansijskih sredstava za izgradnju kanalizacione mree
Potrebne Izvoenje radova
aktivnosti Vrenje strunog nadzora
Evaluacija
Pretpostavke
Vrijeme 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

trajanja
(poetak-
zavretak)
Potencijalni Opina Trnovo
Procjena finansijski Federacija Bosne i Hercegovine-Ministarstvo
1,800.000,00
trokova izvori i iznosi okolia i turizma;
KM
(KM) finansiranja Kanton Sarajevo-Ministarstvo prostornog
Partneri za Opina Trnovo;
implementaciju OdRaz;
Status projekta Pripremljena projektna dokumentacija

Strateki cilj 2.1. Razvijeniji sportsko-rekreativni i ruralni turizam
Projekt 2.1.4.1. Izgradnja staza za brdski biciklizam
Na podruju opine nalazi se oko 400 km umskih puteva koji se mogu staviti u
funkciju brdskog biciklizma od ega je 21 km (Gaj-Rakitnica) priveden toj namjeni
odnosno u potpunosti je uraen sa zahtjevima brdskih biciklistikih staza.
U saradnji sa partnerom OXFAM-SEENET potpisan je sporazum o ureenju jo 25
km staza na dionici akle-Sinanovii.
Opis projekta
Projekat e izvriti sanaciju kompletne staze, rijeiti odvodnju povrinskih voda, izviti
postavljanje turistike signalizacije, zatitnih ograda i mobilijara na odmaritima.
Osim ovog projekta opina e nastaviti razvijati uslove za brdski biciklizam te je sa
opinama Ilida i Hadii, kantonalnom Direkcijom za ceste i ski klubom Bjelanica
potpisan sporazum o izradi i postavljanju siganlizacije i promocije brdskog biciklizama.
Bolja povezanost Trnova sa susjednim opinama putem biciklistikih staza
Ciljevi Poveana atraktivnost teritorije za avanturistiko-rakreativni turizam
Bolje koritenje turistikih resursa
25 km ureenih staza za brdski biciklizam
Oekivani 4 ureena odmaralita
rezultati Povean broj turista
Povean prihod od prodaje lokalnih proizvoda
Ukupna duina izgraenih biciklistikih staza u budetskoj godini
Broj korisnika staza
km staza / km2 teritorije opine
Indikatori Nivo razvijenosti opine Trnovo u odnosu na FBiH
Obezbjeenje finansijskih sredstava za ureenje biciklistikih staza
Evaluacija
Pretpostavke
Vrijeme 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
trajanja
(poetak-
zavretak)
Potencijalni OXFAM-SEENET;
Procjena
finansijski Opina Trnovo;
trokova 150.000,00 KM
izvori i iznosi Federacija BIH-Ministarstvo okolia i turizma;
(KM)
finansiranja
Opina Trnovo;
Partneri za MTB biciklistiki klubovi;
implementaciju Turistika zajednica Kantona Sarajevo;
Fakultet za sport;
Uraena projektna dokumentacija; Izvreni zemljani radovi;Izvren dio edukacija;
Status projekta Naruena izrada turistike mape opine sa ucrtanim biciklistiki stazama. Ve
utroeno 70.000,00 KM.

Strateki cilj 2.1. Razvijeniji sportsko-rekreativni i ruralni turizam
Projekt 2.1.3.5. Uspostavaljanje turistikog info centra
Opina raspolae izvanrednim turistiki kapaitetima od kojih se samo dio optimalno
koristi to je izmeu ostalog uzrokovano i neadekvatnom turistikom promocijom to
za posljedicu ima nizak nivo informiranosti domaih i stranih turista, tour-operatera i
drugih zainteresiranih o turistikim kapacitetima i sadrajima na ovom podruju.
Opis projekta Naroito je neadekvatna ponuda informacija turistima koji individualno posjeuju
podruje opine. U sklopu projekta izgradnje etno muzeja u partnerstvu sa
Fondacijom lokalne demokratije predvieno je uspostavljanje info centra za to je ve
obezbjeen prostor. Projekat e dovriti zapoete aktivnosti opremanja i stavljanja u
funkciju tog prostora kao i upoljavanje obuenog osoblja turistikog info centra.
Bolja informiranost domaih i stranih turista o turistikim kapacitetima,
lokalitetima i sadrajima
Efikasnija promocija prirodnog i kulturno-historijskog nasljea opine
Bolja posjeenost turistikih destinacija
Ciljevi
Promoviranje i poticanje zanata kune radinosti
Poboljano iskoritenje smjetajnih i drugih turistikih kapaciteta
Povean prihod od turizma
Bolji ivotni standard lokalnog stanovnitva
Minimalno 5.000 informiranih turista godinje
Oekivani Dvije promotivne kampanje godinje
rezultati 5.000 distribuiranih turistikih letaka, mapa, bruura i drugog printanog materijala
1.000 distribuiranih cd-ova sa promotivnim sadrajima
Broj korisnika
Broj novouposlenih
Broj stavki printanog materijala
Broj promotivnih prezentacija
Indikatori
% mladih sa visokom strunom spremom (VSS) u ukupnom broju nezaposlenih
na evidenciji Slube za zapoljavanje
Izvoenje radova na opremanju prostora
Tehniki nadzor i prijem izvedenih radova
Potrebne
Obavljanje konkursne procedure za prijem radnika
aktivnosti
Doedukacija radnika
Priprema promotvnih materijala
Pretpostavke
Vrijeme 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
trajanja
(poetak-
zavretak)
Procjena Potencijalni
Opina Trnovo;
trokova 100.000,00 KM finansijski izvori i
Kanton Sarajevo-Ministarstvo privrede;
(KM) iznosi finansiranja
Opina Trnovo;
Partneri za ZOI-84;
implementaciju Televizija Kantona Sarajevo;
Turistika zajednica Kantona Sarajevo;
Status projekta Zavren objekat, raspisan tender i ugovoreno opremanje prostora

Strateki 2.2. Organizovanija organska poljoprivredna proizvodnja i prerada ljekobilja i
cilj umskih plodova
2.2.1.1. Izgradnja kapaciteta za organizovani otkup i preradu poljoprivrednih
Projekt
proizvoda, ljekovitog bilja i umskih plodova
Opina raspolae znaajnim prirodnim resursima za razvoj organske poljoprivredne
proizvodnje kao i samoniklim ljekovitim biljkama i umskim plodovima, koji su skoro u
potpunosti neiskoriteni zbog nepostojanja organizovanog otkupa, prerade i plasmana
istih. Potencijalni poljoprivredni proizvoai / sakupljai su nezainteresirani za veu
Opis proizvodnju sakupljanje poljoprivrednih proizvoda, ljekovitog bilja i umskih plodova
projekta zbog rizinog plasmana koji je posljedica nepostojanja subjekta koji bi na organizovan
nain preuzimao i proizvedene koliine i garantovao njihovu prodaju. Izuzetak predstavlja
mljekarstvo za koje postoji organizovan otkup putem ZON Kooperant i Milkos d.o.o
Sarajevo. Projekat e uspostaviti sistemsko rjeenje za organizovano preuzimanje i
plasman navedenih poljoprivrednih proizvoda, ljekovitog bilja i umskih plodova.
Bolje iskoritenje prirodnih resursa.
Ciljevi Zapoljavanje domicilnog stanovnitva.
Podizanje ivotnog standarda.
Izgraene, opremljene i stavljene u funkciju etiri otkupne stanice.
10 novouposlenih stalnih radnika.
Oekivani
100 ukljuenih poljoprivrednih proizvoaa.
rezultati
200 ukljuenih sakupljaa.
10 % poveani prihodi domainstva.
Broj otkupnih stanica
Broj preraivakih kapaciteta
Broj novouposlenih
Broj kooperanata
Godinja koliina otkupljenih proizvoda, ljekovitog bilja i umskih plodova
Indikatori
Broj registrovanih poljoprivrednih gazdinstava na 100 stanovnika na podruju opine
% nezaposlenosti radnoaktivnog stanovnitva na podruju opine
Odabir lokacija za otkupne stanice.
Izgradnja i opremanje otkupnih stanica.
Potrebne
Sklapanje ugovora sa kooperantima.
aktivnosti
Sklapanje ugovora sa finalnim kupcima.
Upoljavanje radnika.
Pretpostav Identificiranje nosioca projektnih aktivnosti, obzirom da je jo uvijek neizvjesno da li e
ke ZON Kooperant uspjeti sa reorganizovanjem i jaanjem vlastitih kapaciteta.
Vrijeme 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
trajanja
(poetak-
zavretak)
Procjena Potencijalni Federacija BiH-Ministarstvo poljoprivrede,
trokova 500.000,00 KM finansijski vodoprivrede i umarstva;
(KM) izvori i iznosi Kanton Sarajevo-Ministarstvo privrede;

finansiranja Opina Trnovo;
Farma Projekat;
Zadruga ope namjene Trnovo;
Federacija BiH-Ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva;
Partneri za
Kanton Sarajevo-Ministarstvo privrede;
implement
Opina Trnovo;
aciju
Farma projekat;
Privatni investitori
Status
projekta
Strateki cilj 1.3. Razvijenija saobraajna i komunalna infrastruktura

Projekt 1.3.1.1. Izgradnja novih lokalnih puteva
Lokalni putevi na podruju opine su u dobroj mjeri asfaltirani, ali za odreene dionice
puteva potrebno je uraditi odvodnju povrinskih voda, gornji sloj tampona i asfalta, jer
su trenutno to makadamski putevi.
Putevi na kojima je potrebno intervenisati se nalaze uglavnom u padinskim djelovima
sa jako nepovoljnom vertikalnom niveletom tako da usljed padavina dolazi do znatnih
Opis projekta
oteena kolovozne konstrukcije, a samim tim do poveanja trokova odravanja.
Projekat e na predvienim dionicama obezbjediti sve zakonom predviene elemente
puta za sigurnost i bezbjednost saobraaja i stvorit e uslove za proglaenje istih
cestama od lokalnog znaaja, to e shodno pozitivnim zakonskim propisima
obezbjediti kontinuirano ljetno i zimsko odravanje.
Bolja povezanost naselja sa magistralnim i regionalnim cestama.
Ciljevi Bra veza sa sjeditem opine i Kantona Sarajevo.
Bolji uslovi ivota u udaljenim naseljima.
Oekivani
27 km novoizgraenih lokalnih puteva.
rezultati
Indikatori Duina puteva u km
Iznalaenje finansijskih sredstava za asfaltiranje lokalnih puteva
Evaluacija
Pretpostavke Rjeavanje imovinsko pravnih odnosa.
Vrijeme 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
trajanja
(poetak-
zavretak)
Potencijalni
Procjena Opina Trnovo
3,500.000,00
finansijski
trokova Kanton Sarajevo-Direkcija za ceste
KM izvori i iznosi
(KM) Uee graana
finansiranja
Partneri za Opina Trnovo ;
implementaciju Kanton Sarajevo-Direkcija za ceste;
Status projekta Uraena projektna dokumentacija

Strateki cilj 3.1. Stimulisan odriv povratak i ostanak mladih
Projekt 3.1.1.1. Izgradnja i stavljanje u funkciju 4 doma kulture
Usljed ratnih dejstava svi objekti domova kulture koji su na podruju opine postojali
do 90-ih godina prolog vijeka su u cjelosti uniteni.
Tokom posljeratne obnove i povratka stvorile su se potrebe za izgradnjom objekata
koji e omoguiti kvalitetni sadraj kulturog ivota stanovnitva i olakati obavljanje
administartivnih sadraja mjesnih zajednica.
Na osnovu uraene projektne dokumentacije izvreno ugovaranje i otpoeta gradnja
domova kulture u Delijau i Dejiima.
Opis projekta
U narednom periodu nastavit e se zapoete aktivnosti oko zavretka zapoete
izgradnje domova te njihovog opremanja i stavljanja u funkciju.
Paralelno s tim stvarat e se uslovi za izgradnju preostala 2 doma kulture u Trnovu i
abiima.
Po stavljanju ova 4 doma kulture u funkciju stvorit e se neophodni preduslovi i za
bolji aktivizam mladih jer je u sklopu domova izmeu ostalog predvieno otvaranje
internet centara kao i sala za odravanje sastanaka i javnih manifestacija.
Poboljanje uslova za kulturni i drutveni ivot u MZ
Ciljevi Obezbjeenje prostora za rad lokalne administracije i nevladinog sektora
Motivisanje mladih za ostanak na selu
etiri doma kulture stavljena u funkciju
Oekivani
Rijeen problem smjetaja tri mjesne zajednice
rezultati
Opremljene 4 sale za kulturne manifestacije i edukacije
Broj stanovnika na jedan aktivni objekat drutvenih, kulturnih i rekreativnih
aktivnosti na podruju Opine
Broj izgraenih objekata
Korisna povrina u m2
Indikatori
Broj sadraja
Broj korisnika
Broj registrovanih privrednih subjekata na 1.000 stanovnika na podruju Opine
Obezbjeenje finansijskih sredstava za izgradnju 4 doma kulture
Evaluacija
Pretpostavke
Vrijeme 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
trajanja
(poetak-
zavretak)
Potencijalni OdRaz;
Procjena finansijski Fedracija BiH-Ministarstvo kulture i sporta;
trokova 850.000,00 KM izvori i iznosi Kanton Sarajevo-Ministarstvo kulture i sporta,
(KM) finansiranja Ministarstvo rada i socijalne politike;
Opina Trnovo;
Partneri za
Opina Trnovo
implementaciju
U toku izgradnja dva objekta doma kulture u Dejiima i Delijau (zavrena gruba
Status projekta
faza izgradnje objekata)

Strateki cilj 3.1. Stimulisan odriv povratak i ostanak mladih
3.1.2.1. Rjeavanje imovinsko pravnih odnosa za pristupni put O Zaim
Projekt
Kolar u Dejiima
Da bi se olakali uslovi ivota povratnikog stanovnitva, a naroito kolovanje djece
nieg uzrasta na podruju opine, u Dejiima, na lokaciji Husremovac, izgraena je
odmah poslije rata osnovna kola za koju nije pravovremeno obezbjeen pristupni
put. Obzirom da kolu pohaa oko 100 aka neregulisanje pristupnog puta, odnosno
prelazak djece i nastavnog osoblja preko tueg zemljita(privatnog) dovodi u pitanje
normalno odvijanje nastavnog procesa kao i samog opstanka kole na toj lokaciji.
Opina je u nekoliko navrata pokuala rijeiti imovinsko-pravni status parcela
Opis projekta
pogodnih za stavljanje u funkciju pristupnog puta koli, ali zbog izuzetno visokoh
finansiskih zahtjeva vlasnika parcela nije to uspjela do sada realizovati.
Projekat e iznai najpovoljniju opciju sa zakonskog, tehnikog i izvedbenog aspekta
te na odabranoj lokaciji procedurom direktog pregovaranja sa vlasnikom ili, u
suprotnom, procedurom zakonske eksproprijacije obezbjediti sticanje opinskog
vlasnitva nad parcelom ime e se ispuniti neophodni imovinsko-pravni uslovi za
izgradnju pristupnog puta koja e biti predmet drugog projekta.
Bolji uslovi za obrazovanje djece
Ciljevi Rijeen dugogodinji problem pristupa koli
Doprinos unaprijeenu lokalne putne infrakstrukture
Oekivani Rijeen imovinsko-pravni status pogodne parcele(steeno vlasnitvo opine nad
rezultati istom)
Duina pristupnog puta
Indikatori Broj korisnika puta
Broj stanovnika po jednom kolskom objektu
Odabir pogodnih parcela
Potrebne Pokuaj direktnog dogovora sa vlasnicima pogodnih parcela
aktivnosti U sluaju neuspjeha predhodne aktivnosti-provoenje procedura zakonske
eksproprijacije pogodne parcele
Pretpostavke
Vrijeme 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
trajanja
(poetak-
zavretak)
Procjena Potencijalni Opina Trnovo;
trokova 100.000,00 KM finansijski izvori i Kanton Sarajevo-Ministarstvo obrazovanja
(KM) iznosi finansiranja i nauke;
Opina Trnovo;
Partneri za
Kanton Sarajevo-Ministarstvo obrazovanja i nauke;
implementaciju
O Zaim Kolar Dejii;
Status projekta Uraene prostorne osnove opine u kojima je planiran pristupni put koli
Strateki cilj 3.3. Unaprijeeni kapaciteti za koritenje donatorskih sredstava

3.3.1.1. Edukacija uposlenika opinske administracije i nevladinog sektora o
Projekt
metodologiji apliciranja na donatorska sredstva
Nezadovoljavajui nivo apsorpcionih kapaciteta opine za obezbjeenje donatorskih
Opis projekta sredstava, koji proizilazi iz injenice da su samo dva uposlenika obuena za apliciranje
na javne pozive raznih donatora. Oni imaju odreeno iskustvo u apliciranju na

donatorska sredstva, ali ne i na IPA fondove EU to umanjuje izglede za koritenje
znaajnih sredstava koja EU namjenjuje razvoju lokalnih zajednica i njihovih prioritetnih
projekata. Naroito je izraen problem needuciranosti osoba angairanih u nevladinom
sektoru za apliciranje na donatorska sredstva kao i na sredstva koja dodjeljuju vii
nivoi vlasti. Ovim projektom e se osposobiti lokalni kapaciteti za uspjeno apliciranje
na sredstva koja dodjeljuju donatori i vii nivoi vlasti.
U realizaciju projekta bit e ukljuene profesionalne osobe angaovane putem
SERDA-e i meunarodnih organizacija koje podravaju ovakav vid jaanja kapaciteta
lokalnih zajednica.
Obezbjeenje veeg iznosa donatorskih sredstava.
Ciljevi Bolja osposobljenost ljudskih resursa za podrku lokalnom razvoju.
Bolja saradnja sa domaim i meunarodnim donatorima.
Poveanje iznosa obezbjeenih sredstava za 20 %.
Oekivani
Osposobljeno za uspjeno apliciranje 5 uposlenika opinske administracije i 10
rezultati
predstavnika nevladinog sektora.
Broj edukacija
Broj uesnika
Broj apliciranih projekata
Broj odobrenih projekata
Iznos obezbjeenih sredstava
Indikatori
Broj registrovanih poljoprivrednih gazdinstava na 100 stanovnika na podruju
Opine
% zastupljenosti mladih u Opinskom vijeu
Odabir kandidata za edukaciju.
Kontaktiranje meunarodnih i domaih donatora.
Potrebne
Odabir vrioca edukacije.
aktivnosti
Izrada godinjeg plana edukacija.
Obezbjeenje tehnikih preduslova za izvoenje edukacije (prostor, materijali, itd.)
Pretpostavke Zainteresiranost predstavnika nevladinog sektora za uee u edukaciji.
Vrijeme 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
trajanja
(poetak-
zavretak)
Potencijalni
Procjena
finansijski Opina Trnovo;
trokova 45.000,00 KM
izvori i iznosi IPA-fondovi;
(KM)
finansiranja
Partneri za SERDA;
implementacij Opina Trnovo;
u Privredna komora Kantona Sarajevo;
Status Stalni zadatak
projekta

6. I M P L E M E N T A C I J A, M O N I T O R I N G I
EVALUACIJA
Implementacija
Procesom implementacije Strategije odrivog razvoja 2012.-2016. e upravljati Tim za implementaciju, a

sainjavati e ga rukovodioci kljunih opinskih slubi, svako iz svoje nadlenosti. Upravljaki proces nad
implementacijom Strategije e se odvijati iskljuivo kroz koordinirajue sastanke tog tima uz redovno
ukljuivanje nadlenih opinskih slubi i drugih aktera koji uestvuju u pripremi i implementaciji projekata
koji su njom predvieni.
Tim e odmah po imenovanju biti obavezan izraditi poseban Plan za koordinaciju i efikasno upravljanje
procesom implementacije Strategije, koji e obavezno sadravati slijedee elemente:
Imenovana lica za koordinaciju i upravljanje procesom realizacije strategije (i, po potrebi, eksterna
lica) sa njihovim osnovnim zaduenjima
Aktivnosti potrebne za efikasnu koordinaciju i upravljanje procesom sa konkretnim zaduenjima
lanova tima (i, po potrebi, eksternih lica) u vezi s tim aktivnostima
Vremenski plan provoenja predvienih aktivnosti
Sredstva, metode i dinamiku meusobne komunikacije i izvjetavanja u okviru Tima, kao i prema
opinskom naelniku i vijeu
Tim e potom biti obavezan, u skladu sa pripremljenim planom, poduzeti sve predviene aktivnosti
potrebne za izradu Godinjeg operativnog plana za 2013. godinu, te nesmetan poetak i tok
implementacije prvoodabranih Top 10 projekata, ukljuivi i njihovo pravovremeno programiranje u Budet,
u iznosima u kojima je predvieno njihovo finansiranje/sufinansiranje od strane Opine.
Na isti nain Tim e biti obavezan prije isteka svake kalendarske godine sainiti Godinjeg operativni plan
za implementaciju Strategije u narednoj kalendarskoj godini, sainjen od novoodabranih Top 10 projekata.
To e podrazumijevati i pripremu obrazaca A4 formata za novoodabranih Top 10 projekata, poput onih u
poglavlju 5.2. ove Strategije, kao i planiranje i poduzimanje svih potrebnih aktivnosti neophodnih za
poetak njihove implementacije ukljuivi i one vezane za njihovo pravovremeno ukljuivanje u opinski
budet u predvienim iznosima.
Monitoring i evaluacija
Imajui u vidu da svaka strategija i njen akcioni plan podlijeu kontroli i vrednovanju, ime se bitno utie na
efikasniju implementaciju istih, Projektni tim je predvidio da e se u ovoj strategiji, ovom njenom dijelu
posvetiti posebna panja.
U tu svrhu, opinsko vijee e po usvajanju strategije donijeti akt kojim se obrazuje Komisija za monitoring i
evaluaciju, koja e biti sastavljena od pomonika opinskog naelnika, predstavnika opinskog vijea,
javnih poduzea i institucija, kao i privrednog i nevladinog sektora.
Ovom odlukom e biti definisana imena lanova Komisije i njihovi opti zadaci, u smislu praenja,
nadgledanja i procjene postignutih rezultata realizacije Strategije, kao i obaveza i dinamika izvjetavanja
prema Opinskom vijeu Opine Trnovo.
Komisija e po imenovanju biti obavezna izraditi poseban plan za monitoring i evaluaciju, koji e obavezno
sadravati slijedee elemente:

Imenovana lica za praenje realizacije projekata (i, po potrebi, eksterna lica)
Aktivnosti potrebne za efikasan monitoring
Vremenski plan monitoringa
Imenovana lica za evaluaciju (i, po potrebi, eksterna lica)
Aktivnosti potrebne za efikasnu evaluaciju
Definisani termini za evaluaciju
Sredstva, metode i dinamiku meusobne komunikacije i izvjetavanja u okviru Komisije, kao i
prema opinskom naelniku i vijeu
Imenovana Komisija e raditi analizu realizovanih projekata i njihovih efekata, sa posebnim osvrtom na
eventualne prepreke u realizaciji i davati smjernice za usklaivanje akcionog plana sa ve uraenim.
Monitoring i evaluaciju e se obavezno vriti jedanput godinje, a u sluaju posebnih zahtjeva vezanih za
implementaciju odreenih dijelova Strategije, odnosno njenih ciljeva, programa i projekata monitoring i
evaluacija e se vriti i vanredno, tj. u momentu kada se za to javi opravdana potreba.

Aneksi
ANEKS 1: Indikatori
ivotna sredina i infrastruktura
Ekonomski i ruralni razvoj
Drutveni razvoj (stanovnitvo, obrazovanje i kvalitet ivota)
ANEKS 2: Lista potencijalnih projekata za period implementacije Strategije 2012.-2016.
ANEKS 3: Pregled vaeih stratekih dokumenata
ANEKS 4: Pregled aktuelnih projekata, planiranih budetom opine, zapoetih u 2011. godini
ANEKS 5: Izvod iz liste evidentiranih, prethodno zatienih i zatienih nepokretnih spomenika kulture i
prirodne batine Opine Trnovo
ANEKS 6: Odluka o pristupanju izradi Strategije odrivog razvoja Opine Trnovo za period 2012.-2016. g.
ANEKS 7: Odluka/Rjeenje o monitoringu i evaluaciji
ANEKS 8: Odluka/Rjeenje o usvajanju Strategije odrivog razvoja

ANEKS 1: Indikatori
A1.1. ivotna sredina i infrastruktura

Indikat 1.1 OBLAST ivotna sredina i infrastruktura
or broj PODOBLAST Prirodni resursi
Ciljevi, Prioriteti 1.; 3.
programi i
projekti na Strateki ciljevi 1.4.; 3.3.;
koje se Programi 1.4.1.; 3.3.1.;
indikator
odnosi Projekti 1.4.1.3.; 3.3.1.3;
INDIKATOR % ukupne povrine pod umama na podruju opine
Definisanje Obzirom na opredjeljenje opine Trnovo da zadri status ekoloki iste i zdrave sredine
koja e ostati osnov za razvoj turizma i poljoprivredne proizvodnje, iznimno je vano
stanje poumljenosti njene teritorije.
Indikator se rauna na slijedei nain:

(ukupna povrina pod umama na kraju izvjetajne godine / ukupna povrina opine) x
100
Indikator se iskazuje procentima (%).

Izvori Ukupna povrina pod umama, Ukupna povrina opine, Opinska Sluba za
informacija Kantonalna uprava za umarstvo KS. upravu za oblast prostornog ureenja,
Interval godinje. urbanizma, stambeno-komunalnih poslova,
obnove, razvoja i zatite ovjekove okoline na
upit. Interval - svake godine.
Napomene u Podaci se odnose na ukupnu povrinu pod umama u privatnom i dravnom vlasnitvu.
vezi sa
indikatorom
injenice i
podaci
Vrijednost/i
indikatora Godine 2011. 2012. 2013. 2014. 2015. 2016.
(bazna/e) Ukupna povrina pod
umama (km2) 255,04
Povrina opine (km2) 338,4
% ukupne povrine
pod umama 75,37

Kljuna Ovaj indikator pokazuje bogatsvo umskog fonda na podruju opine.
poruka /
komentar
indikatora

Indikator OBLAST ivotna sredina i infrastruktura
broj 1.2
PODOBLAST Zemljite - Deminiranje
Ciljevi, Prioriteti 1.
programi i
Strateki ciljevi 1.2.
projekti na koje
se indikator Programi 1.2.1.
odnosi Projekti 1.2.1.3.
INDIKATOR % deminiranih povrina na podruju opine
Definisanje Indikator predstavlja stanje udijela ukupno deminiranih povrina u ukupno rizinim
povrinama na podruju Opine Trnovo na kraju jedne kalendarske godine.

(deminirane povrine opine na kraju prethodne godine + deminirane povrine u
izvjetajnoj godini) / (rizine povrine opine na kraju prethodne godine deminirane
povrine u izvjetajnoj godini) x 100

Izvori Deminirane povrine, rizine povrine : Opinska sluba civilne zatite, interna
informacija elektronska baza podataka, na zahtjev. Interval: svake godine.
Napomena u Deminiranje povrina vri se prema usvojenom planu prioritetnih projekata BH MAC-a
vezi sa na podruju opine. Deminiranje se vri u skladu sa obezbjeenim finansijskim
indikatorom sredstvima.
injenice i
podaci

Vrijednost
indikatora % deminiranih povrina na podruju opine Trnovo
(bazna) Godine 2011. 2012. 2013. 2014. 2015. 2016.
Deminirane povrine
(km2) 1,56
2
Rizina povrina (km ) 30,54
% deminiranih
povrina na podruju
opine 5,11 %
Kljuna poruka Ovaj indikator govori o postotku deminiranih povrina opine, a samim tim i o stepenu
/ komentar sigurnosti podruju opine za ivot domicilnog stanovnitva i boravke turista.
indikatora
Veliina i poloaj deminirane povrine su neposredno vezani za bezbjednost povratka i
kretanja stanovnitva, kao i za kvalitet ivljenja i koritenje zemljita u razliite svrhe
(poljoprivreda, sjea ume, turizam, koritenje puteva, itd..).

or broj
PODOBLAST Saobraajna infrastruktura
programi i
projekti na Strateki ciljevi 1.3.
koje se Programi 1.3.1.
indikator
odnosi Projekti 1.3.1.1., 1.3.1.2., 1.3.1.3., 1.3.1.4.
INDIKATOR % asfaltiranih puteva na podruju opine
Definisanje Indikator se rauna na slijedei nain:
(ukupna duina asfaltiranih puteva u km na kraju izvjetajne godine / ukupna duina
svih puteva u km na kraju izvjetajne godine na podruju opine) x 100.

Izvori Ukupna duina svih puteva u km na Ukupna duina asfaltiranih puteva u km na
informacija podruju opine, Sluba za upravu za podruju opine, Sluba za upravu za oblast
oblast prostornog ureenja, urbanizma, prostornog ureenja, urbanizma, stambeno-
stambeno-komunalnih poslova, obnove, komunalnih poslova, obnove, razvoja i
razvoja i zatite ovjekove okoline na zatite ovjekove okoline na upit.
upit. Interval - svake godine Interval - svake godine
Napomene u Asfaltiranje lokalnih puteva u narednim godina zavisit e od obezbijeenih finansijskih
vezi sa sredstava iz budeta opine, kao i od graana i viih nivoa vlasti.
indikatorom U narednom periodu treba najveu panju posvetiti modernizaciji ovih puteva.
injenice i
podaci
Vrijednost/i
(bazna/e) Ukupna duina asfaltiranih
puteva (km) 141
Ukupna duina svih puteva
(km) 250
stepen asfaltiranosti puteva
na podruju opine (%) 56,4

Kljuna Indikator pokazuje postotak asfaltiranih puteva, kvalitet ivotnog standarda stanovnika i
poruka / sigurnost u saobraaju na podruju opine Trnovo.
komentar
indikatora Slaba razvijenost putne mree u predratnom periodu, velika meusobna udaljenost
naselja, nepovoljan geografski poloaj naselja, eksploatacija drveta ... poskupljuju, a
time i usporavaju, rekonstrukciju lokalne putne mree.

Indikator OBLAST ivotna sredina i infrastruktura
broj 1.4
PODOBLAST Saobraajna infrastruktura
programi i Strateki ciljevi 1.3.
projekti na koje
odnosi Projekti 1.3.1.1., 1.3.1.2., 1.3.1.3.,
INDIKATOR Duina puteva u km po km2
Definisanje
Indikator pokazuje gustinu putne mree na odreenoj teritoriji.

ukupna duina puteva na podruju opine na kraju izvjetajne godine u km / ukupna
povrina teritorije opine u km2 .
Indikator se iskazuje brojem km/ km2.

Izvori Ukupna duina puteva opine, Sluba za Ukupna povrina opine, Sluba za upravu
informacija upravu za oblast prostornog ureenja, za geodetske, imovinsko pravne poslove,
urbanizma, stambeno-komunalnih katastar nekretnina i inspekcijski nadzor u
poslova, obnove, razvoja i zatite oblasti urbanizma, graenja i komunalnih
ovjekove okoline na upit. Interval - djelatnosti.
svake godine. Interval svake godine.
Napomena u Indikator se ne mijenja esto, a ukljuuje ukupnu putnu mreu tj puteve svih kategorija,
vezi sa bez obzira dali su asfaltirani ili ne.
indikatorom
injenice i
podaci
Vrijednost
(bazna) Ukupna duina puteva (km) 250,00
Ukupna povrina opine
(km2) 338,40
Duina puteva u km po km2 0,74

Kljuna poruka Ovaj indikator prati gustinu putne mree na podruju opine i ukazuje na kvalitet
/ komentar ivotnog standarda stanovnika i izgraenost putne infrastrukture.
indikatora

or broj PODOBLAST Saobraajna infrastruktura
projekti na
Programi 2.1.4.
koje se
indikator Projekti 2.1.4.1.
odnosi
INDIKATOR Ukupna duina izgraenih biciklistikih staza u budetskoj godini
Definisanje Ovaj indikator se odnosi na ukupnu duinu biciklistikih staza na podruju opine u
jednoj budetskoj godini
Indikator se rauna kao:
zbir pojedinanih duina biciklistikih staza izgraenih na podruju opine u jednoj
budetskoj godini
Indikator se izraava u kilometrima (km).
Izvori Opina Trnovo, Sluba za upravu za oblast prostornog ureenja, urbanizma,
informacija stambeno-komunalnih poslova, obnove, razvoja i zatite ovjekove okoline, na upit.
Interval - svake godine
Napomene u Indikator obuhvata sve biciklistike staze, u urbanom i ruralnom podruju opine.
vezi sa
indikatorom Navedeni podaci za 2011.godinu odnose se na ruralni dio opine, jer izgradnje staza u
injenice i urbanom dijelu nije bilo.
podaci
Vrijednost/i
indikatora Podruje opine Duina biciklistikih staza u km
(bazna/e) 2011. 2012. 2013. 2014. 2015. 2016.
Urbano
Ruralno 21,4
Ukupno 21,4
Kljuna Indikator prati kvalitet sportsko rekreativne infrastrukture na podruju opine.

poruka / Poveanjem vrijednosti indikatora stvaraju se bolji uslovi za zadovoljenje sportsko
komentar rekreativnih potreba domaeg stanovnitva i turista, to direktno utie na kvalitet ivota
indikatora u lokalnoj zajednici kao i na njenu atraktivnost kao turistike destinacije.

Indikator 1.6 OBLAST ivotna sredina i infrastruktura
broj PODOBLAST Elektroenergetska infrastruktura
projekti na koje Programi 1.3.2.
se indikator Projekti 1.3.2.1.
odnosi
% stambenih jedinica prikljuenih na mreu za snabdijevanje elektrinom
INDIKATOR
energijom
Definisanje
Indikator predstavlja procentualni udio stambenih jedinica prikljuenih na
elektromreu u ukupnom broju stambenih jedinica na podruju Opine Trnovo.
Indikator se izraunava po obrascu:
(ukupan broj stambenih jedinica prikljuenih na elektromreu / ukupan broj stambenih
jedinica) x 100
Indikator se iskazuje brojem stambenih jedinica.
Izvori
Ukupan broj stambenih jedinica prikljuenih Ukupan broj stambenih jedinica na
informacija
na elektromreu na podruju opine, podruju opine, Sluba za upravu za
Sluba za upravu za oblast prostornog oblast prostornog ureenja,
ureenja, urbanizma, stambeno-komunalnih urbanizma, stambeno-komunalnih
poslova, obnove, razvoja i zatite ovjekove poslova, obnove, razvoja i zatite
okoline na upit. Interval - svake godine ovjekove okoline na upit. Interval -
svake godine
Napomene u Indikator ukljuuje iskljuivo legalno izvrene prikljuke na elektro mreu.
vezi sa
indikatorom
injenice i
podaci
Vrijednost/i
indikatora
(bazna/e)
Godine 2011. 2012. 2013. 2014. 2015. 2016.
Ukupan broj stambenih
jedinica prikljuenih na
elektro mreu 1.600
Ukupan broj stambenih
jedinica 1.700
Procenat stambenih
jedinica prikljuenih na
elektromreu 94,12

1.700
1.600
1.500
1.400 Ukupan broj
1.300 stambenih jedinica
1.200 prikljuenih na
elektro mreu
1.100
1.000
900 Ukupan broj
stambenih jedinica
800
700
600
500 % stambenih
400 jedinica
300 prikljuenih na
200 elektromreu
100
0
2011. 2012. 2013. 2014. 2015. 2016.
Kljuna poruka
Indikator ukazuje na kvalitet uslova ivota i nivo ivotnog standarda, kao i kvalitet
/ komentar
elektroenergetske infrastrukture.
indikatora

broj PODOBLAST Vodosnabdijevanje
se indikator Projekti 1.3.2.2., 1.3.2.3.
odnosi
INDIKATOR Kvalitet vode za pie
Definisanje
Indikator ukazuje na kvalitet vode za pie na podruju Opine Trnovo.
Ovaj indikator se definie kao broj negativnih uzoraka vode sa lokalnih vodovoda u
odnosu na broj ukupno uzetih uzoraka uzoraka u toku godine.

broj negativnih uzoraka vode sa lokalnih vodovoda / broj ukupno uzetih uzoraka vode u
toku godine
Indikator se iskazuje u nominalnom broju koji izraava koeficijent omjera.

Izvori
Javno komunalno preduzee Trnovo Trnovo na zahtjev ili upit, svake godine
informacija
Napomene u Na podruju opine postoji 30 objekata za vodosnabdijevanje na kojima se vri

vezi sa redovna kontrola vode od strane Zavoda za javno zdravstvo Kantona Sarajevo.
indikatorom
injenice i Za 2011 godinu kontrola vode za pie vri se od 1. Septembra 2011.godine.
podaci
Vrijednost/i
indikatora
(bazna/e) Godine 2011. 2012. 2013. 2014. 2015. 2016.
Broj negativnih
uzoraka vode 21
Ukupan broj uzetih
uzoraka 102
Kvalitet vode za pie 0,21

Kljuna poruka Indikator pokazuje kvalitet vode za pie u toku jedne godine, to utie na kvalitet
/ komentar ivotnog standarda stanovnika.
indikatora

broj
PODOBLAST Odvodnja otpadnih voda
se indikator
Projekti 1.4.1.1.,1.4.1.2.,1.4.1.3.
odnosi
INDIKATOR % stambenih objekata prikljuenih na kanalizacionu mreu
Definisanje Ovaj indikator odnosi se na ukupan broj stambenih objekata prikljuenih na
kanalizacionu mreu.
Kanalizaciona mrea slui za odvodnju otpadnih i fekalnih voda.
Sanitarne (fekalne) vode su otpadne vode nastale na sanitarnim vorovima stambenih,
javnih, poslovnih, industrijskih i drugih objekata gdje ive i rade ljudi, koji u fiziolokom
procesu produkuju zagaenja u tenom i vrstom obliku. Slino je i sa prikljucima farmi
i drugih pojedinanih mjesta gdje se uzgajaju domae ivotinje.
(broj stambenih objekata prikljuenih na kanalizacionu mreu / ukupan broj stambenih
objekata na podruju opine) x100
Indikator se iskazuje u procentima (%)

Izvori Ukupan broj stambenih objekata prikljuenih Ukupan broj stambenih objekata na
informacija na kanalizacionu mreu na podruju opine, podruju opine, Sluba za upravu za
Sluba za upravu za oblast prostornog oblast prostornog ureenja, urbanizma,
ureenja, urbanizma, stambeno-komunalnih stambeno-komunalnih poslova, obnove,
poslova, obnove, razvoja i zatite ovjekove razvoja i zatite ovjekove okoline na
okoline na upit. Interval - svake godine upit. Interval - svake godine
Napomene u Indikator ukljuuje iskljuivo stambene objekte legalno prikljuene na kanalizacionu
vezi sa mreu.
indikatorom
injenice i U narednom periodu oekuje se vei broj priljuaka na primarnu kanalizacionu mreu
podaci izgradnjom preistaa otpadnih voda.
Trenutno na podruju opine postoji 22 km izgraene primarne kanalizacione mree na
koju zbog nepostojanja navedenih preduslova jo uvjek nisu izveni prikljuci stambenih
objekata.

Vrijednost/i
indikatora
Godine 2011. 2012. 2013. 2014. 2015. 2016.
(bazna/e)
Ukupan broj
stambenih objekata
prikljuenih na
kanalizacionu mreu 252
Ukupan broj
stambenih objekata 1.500
Procenat stambenih
objekata prikljuenih
na kanalizacionu
mreu (%) 16,8
Kljuna poruka Indikator pokazuje stepen izgraenosti kanalizacione mree i kvalitet ivotnog standarda
/ komentar
stanovnika. On ujedno ukazuje na poveanu koncentraciju stanovnitva u naseljima, a
indikatora samim tim i poveanje potronje vode u domainstvima, to znai da se o pitanjima vode
za pie, odvodnje i preiavanja otpadnih i upotrebljenih voda mora povesti
odgovarajua panja jer direktno utiu na zatitu ivotne sredine.

broj PODOBLAST Upravljanje krutim otpadom
projekti na koje
Prosjena dnevna koliina prikupljenog i zbrinutog krutog otpada po stanovniku u
INDIKATOR
toku godine
Definisanje
Ovaj indikator definie se kao prosjena koliina krutog otpada prikupljenog i
preneenog na mjesto trajnog odlaganja po stanovniku opine u toku jednog dana.
Kruti otpad je otpad koji nastaje kao posljedica dnevnog ivljenja u stanovima (otpaci
hrane, praina, krpe, sitna ambalaa, pepeo, a i sl), kao i otpad koji nastaje u
poslovnim zgradama i prostorijama a nije proizvod redovne djelatnosti koja se obavlja u
tim zgradama i prostorijama, te kabasti otpad: naputena vozila, stari namjetaj, aparati
za domainstvo, kartonska, limena i drvena ambalaa i druge glomazne stvari.
(Godinja ukupna koliina prikupljenog i na oinsku deponiju odveenog krutog otpada
od domainstava, privrednih subjekata i javnih ustanova / Ukupan broj stanovnika)
/ 365 dana
Indikator se iskazuje u kg/ stanovniku na dan
Izvori
Godinja ukupna koliina prikupljenog otpada, KJKP Rad, organizaciona jedinica
informacija
Trnovo, na upit. Interval - svake godine.
Napomene u Problemi koji se javljaju u prikupljanju otpada naroito u ljetnom periodu kada se na
vezi sa
ovom podruju nalazi veliki broj turista i posjetilaca, je nedovoljna svijest u odlaganju
indikatorom
otpada. Kao posljedica nastaje odlaganje i ostavljanje otpada na neprikladnim mjestima
injenice i
i zagaenje tla i vodotoka.
podaci
Vrijednost/i
indikatora
(bazna/e) Godine 2011 2012 2013 2014 2015 2016
Koliina prikupljenog otpada
(kg) 717.000
Broj stanovnika 2.495
Prosjena dnevna koliina
prikupljenog i zbrinutog
otpada po stanovniku (kg) 0,79
Kljuna poruka
Indikator pokazuje efikasnost djelovanja KJKP u prikupljanju otpada, koji direktno utie
/ komentar
na zatitu ivotne sredine i kvalitet ivota stanovnika.
indikatora
Na podruju gdje ne postoji organizovano prikupljanje krutog otpada stvaraju se divlje
deponije. Nesavjesni graani esto kuni otpad odlau u ume, rijeke i na neureeno
zemljite. Uoljiv je porast ukupne koliine zbrinutog krutog otpada, pa je uoena i
manja koliina otpada sadrana u divljim deponijama.

or broj PODOBLAST Stambena infrastruktura
projekti na
Programi 1.2.1.
koje se
indikator Projekti 1.2.1.1.
odnosi
INDIKATOR Broj stambenih objekata na 100 stanovnika na podruju Opine Trnovo
Definisanje Kvalitet stambene infrastrukture bitno utie na kvalitet ivljenja na jedom podruju. Ovaj
indikator pokazuje koliko na podruju opine ima funkcionalnih stambenih objekata na
svakih 100 stanovnika.
(ukupan broj stambenih objekata / ukupan broj stanovnika) x 100.
Izvori
Ukupan broj stambenih objekata na podruju Ukupan broj stanovnika na
informacija
opine, Sluba za upravu za oblast prostornog podruju opine, Bilten JU Sluba
ureenja, urbanizma, stambeno-komunalnih za zapoljavanje Kantona
poslova, obnove, razvoja i zatite ovjekove Sarajevo. Bilten izlazi svaki
okoline na upit. Interval - svake godine. mjesec.
Napomene u Broj stambenih objekata ne ukljuuje devastirane objekte nego samo objekte koji su u
vezi sa funkciji.
indikatorom
injenice i Veina stambenih objekata ukljuuje dvije ili vie stambenih jedinica.
podaci
Vrijednost/i
indikatora
(bazna/e)
Godine 2011. 2012. 2013. 2014. 2015. 2016.
Broj stambenih
objekata 1.500
Br. Stambenih
objekata na 100
stanovnika 60,12

Kljuna Prati kvalitet stambenih uslova na prostoru opine. Poveanje vrijednosti ovog
poruka / indikatora ukazuje na poveanje ivotnog standarda stanovnika.
komentar
indikatora

A1.2. Ekonomski i ruralni razvoj
Indikator 2.1 OBLAST Ekonomski i ruralni razvoj
broj PODOBLAST Ekonomski razvoj
Ciljevi, Prioriteti 2., 3.
programi i Strateki ciljevi 2.1., 2.2., 2.3., 3.2., 3.3.
projekti na koje
Programi 2.1.1, 2.1.2, 2.1.3, 2.1.4, 2.2.1., 2.3.1., 3.2.1., 3.3.3.
se indikator
odnosi Projekti 2.1.1.1., 2.1.1.2., 2.1.1.3., 2.1.2.1., 2.1.2.2., 2.1.2.3., 2.1.2.4.,
2.1.2.5., 2.1.3.1., 2.1.3.4., 2.1.3.5., 2.1.4.1., 2.1.4.2., 2.1.4.3.,
2.2.1.1., 2.2.1.2., 2.2.1.3., 2.3.1.1., 2.3.1.2., 2.3.1.3., 2.3.1.4.,
3.2.1.1., 3.2.1.2., 3.3.3.1.
INDIKATOR Nivo razvijenosti opine Trnovo u odnosu na FBiH
Definisanje Nivo razvijenosti prema metodologiji koju koristi Federalni zavod za programiranje
razvoja se izraava indeksom razvijenosti u odnosu na FBiH, na nain da je polazna
osnova da je indeks razijenosti za FBiH = 100.
Prilikom utvrivanja zbirnog indeksa razvijenosti opine prema metodologiji koju
koristi Federalni zavod za programiranje razvoja koriste se sljedei pokazatelji:
procjena BDP-a za opinu, stepen zaposlenosti stanovnitva, stepen nezaposlenosti
stanovnitva, broj uenika osnovnih i srednjih kola na 1.000 stanovnika i odsutno
stanovnitvo u odnosu na stanovnitvo prema popisu 1991. godine. Za svaki od
navedenih kriterija se vri procjena: stepen zaposlenosti utvren je na osnovu
podataka o zaposlenim po opinama u odnosu na procjenu prisutnog broja
stanovnika, stepen nezaposlenosti utvren je na osnovu podataka o nezaposlenim po
opinama uodnosu na radno aktivno stanovnitvo, odsutno stanovnitvo utvreno je
na osnovu prisutnog stanovnitva po opinama u odnosu na stanovnitvo po popisu
iz 1991. godine u opinama koje su pripale Federaciji BiH po Daytonskom
sporazumu.
Izvori Nivo razvijenosti opine Trnovo u odnosu na FBiH: Analiza nivoa razvijenosti FBiH
informacija po opinama, Socioekonomski pokazatelji po opinama u FBiH, Federalni zavod za
programiranje razvoja, godinja publikacija
Napomene u Ovdje se radi o procijenjenim podacima, a za stvarnu ocjenu socioekonomskog
vezi sa razvoja i dobijanje korektnog stepena razvoja opine, potrebno je izvriti evaluaciju
indikatorom statistikih podataka i procjena, to podrazumijeva provjeru svih podataka u opini,
injenice i kako bi se izvrile eventualne korekcije. Ovu evaluaciju trebalo bi da rade strune
podaci ekipe u opini ime bi se dobila visoka tanost i pouzdanost indikatora
socioekonomskog razvoja opina.
Vrijednost/i
indikatora
Podruje Indeks razvijenosti 2010. godine
(bazna/e)
Trnovo 52,5
KS 137,7
FBiH 100,0

Kljuna poruka Opina Trnovo prema indeksu razvijenost spada u kategoriju nedovoljno razvijenih
/ komentar opina. Nedovoljno razvijene opine prema metodologiji Federalnog zavoda za
indikatora programiranje razvoja su opine koje imaju indeks razvijenosti 50% do 75% prosjeka
FBiH. Posebno treba istai enormno odstupanje indeksa razvijenosti izmeu Trnova i
ostalih opina Kantona Sarajevo. Ovo je zabrinjavajui podatak, obzirom da se
opina nalazi u KS, koji je ovom istom metodologijom rangiran na 1. poziciju od
ukupno 10. kantona, a obzirom na indeks njegove razvijenosti (137,7) koji je takoer
znatno iznad prosjeka razvijenosti FBiH, to ukazuje na injenicu da opina Trnovo u
pogledu razvijenosti znatno zaostaje za drugim opinama KS.

programi i
2.1., 2.2., 2.3., 3.2., 3.3.
projekti na koje Strateki ciljevi
se indikator Programi 2.1.1, 2.1.2, 2.1.3, 2.1.4, 2.2.1., 2.3.1., 3.2.1., 3.3.3.
odnosi Projekti 2.1.1.1., 2.1.1.2., 2.1.1.3., 2.1.2.1., 2.1.2.2., 2.1.2.3., 2.1.2.4.,
2.1.2.5., 2.1.3.1., 2.1.3.4., 2.1.3.5., 2.1.4.1., 2.1.4.2., 2.1.4.3.,
2.2.1.1., 2.2.1.2., 2.2.1.3., 2.3.1.1., 2.3.1.2., 2.3.1.3., 2.3.1.4.,
3.2.1.1., 3.2.1.2., 3.3.3.1.
INDIKATOR BDP po glavi stanovnika u opini Trnovo (procijenjena vrijednost)
Definisanje BDP je najsveobuhvatnija mjera ukupne proizvodnje dobara i usluga nekog drutva.
On je zbir novane vrijednosti osobne potronje (C), bruto investicija (I), dravnih
kupovina dobara i usluga (G), neto izvoza (razlika uvoza i izvoza) (X).
(broj stanovnika opine Trnovo x prosjena plaa u opini Trnovo) / (broj stanovnika
FBiH x prosjena plaa u FBiH) x BDP u FBiH.
Izvori Broj stanovnika opine Procijenjena visina BDP po glavi stanovnika: Federalni
informacija Trnovo: Federalni zavod zavod za programiranje razvoja (na osnovu podataka
za statistiku, mjeseni preuzetih od Uprave za indirektno oporezivanje BiH),
statistiki bilteni Socioekonomski pokazatelji po opinama u FBiH,
godinja publikacija
Napomene u Ovom metodologiom se dobija procjena BDP po glavi stanovnika, jer nisu uzete sve
vezi sa komponente koje utiu na visinu stvarnog BDP-a.
indikatorom BDP ne obuhvaa vrijednost intermedijarnih dobara (dobra koja se koriste kao
injenice i sirovine ili poluproizvodi za proizvodnju drugih dobara) kao ni transferna plaanja (npr.
podaci socijalna pomo).
Vrijednost/i
indikatora
(bazna/e) Godina BDP po glavi stanovnika
u opini Trnovo (KM/stanovnik) u Federaciji BiH
(KM/stanovnik)
2010 2.929,00 6.582,00
2011
2012
2013
2014
2015
2016
Kljuna poruka
/ komentar Kao opi zakljuak moe se istai da je BDP po glavi stanovnika u opini Trnovo na
indikatora izrazito nezadovoljavajuem nivou, jer je ak 2,25 puta manji od prosjeka BDP po
glavi stanovnika u FBiH.

programi i
projekti na koje Strateki ciljevi 2.1., 2.2., 2.3., 3.2., 3.3.
odnosi 2.1.1.1., 2.1.1.2., 2.1.1.3., 2.1.2.1., 2.1.2.2., 2.1.2.3., 2.1.2.4.,
Projekti
2.1.2.5., 2.1.3.1., 2.1.3.4., 2.1.3.5., 2.1.4.1., 2.1.4.2., 2.1.4.3.,
2.2.1.1., 2.2.1.2., 2.2.1.3., 2.3.1.1., 2.3.1.2., 2.3.1.3., 2.3.1.4.,
3.2.1.1., 3.2.1.2., 3.3.3.1.
INDIKATOR Prosjena neto plaa na podruju opine
Definisanje Neto plaa je iznos novca, kojeg plaa poslodavac zaposleniku obino mjeseno za
njegov rad na temelju sklopljenog ugovora o radu.
Poslodavac od bruto plae automatski odbija iznose za pojedine poreze i doprinose
tako da zaposleniku ostaje za isplatu neto plaa.
Na cijenu rada utie odnos izmeu ponude radnih mjesta i potranje za radom.
iznos ukupno isplaenih neto plaa na podruju Opine Trnovo u jedoj kalendarskoj
godini / broj uposlenih u jednoj kalendarskoj godini na podruju Opine Trnovo
Izvori Prosjena neto plaa u opini Trnovo: Prosjena neto plaa u opini Trnovo:
informacija Federalni zavod za statistiku, Federalni zavod za programiranje razvoja,
Mjeseni statistiki pregled po Socioekonomski pokazatelji po opinama u
Kantonima, mjeseno FBiH, godinja publikacija
Napomene u Prosjena neto zarada zaposlenog lica obuhvata zaradu dobijenu za rad u redovno
vezi sa radno vrijeme, poviicu i druge prihode (osim nadoknade za putne trokove i vrijeme
indikatorom utroeno na putovanje u zemlji i inostranstvu, penzijsko i zdravstveno osiguranje,
injenice i solidarnu pomo, jubilarne premije i pomo u sluaju smrti zaposlenog ili lana
podaci porodice zaposlenog).
Vrijednost/i
indikatora Godina Prosjena neto plaa u opini Trnovo (KM)
(bazna/e) 2007 706,49
2008 800,95
2009 777,18
2010 780,06
2011
2012
2013
2014
2015
2016
Kljuna poruka Prosjena neto plaa pokazuje kvalitet ivotnog standarda na podruju opine.
/ komentar Prosjeno ostvarena neto plaa u opini Trnovo u 2010. godini je bila na nivou od
indikatora 79,61% prosjene neto plae KS (koja je iznosila 979,84 KM), odnosno 96,98%
prosjene plae FBiH (koja je iznosila 804,37 KM) to ukazuje na nizak ivotni
standard stanovnitva u ovoj opini.

broj PODOBLAST Poljoprivreda
Ciljevi, programi Prioriteti 1., 2., 3.
i projekti na koje
se indikator Strateki ciljevi 1.2., 2.2., 3.3.
odnosi 1.2.1., 2.2.1., 3.3.1.
Programi
Projekti 1.2.1.3., 2.2.1.1., 2.2.1.2., 2.2.1.3., 3.3.1.1.
INDIKATOR % ukupne povrine zasijane poljoprivrednim kulturama
Definisanje Pokazuje stepen zasijanosti ukupne povrine poljoprivrednim kulturama na podruju
opine.
(ukupno zasijana povrina / ukupna povrina opine) x 100. Indikator se iskazuje u %
Izvori Ukupne povrine zasijane poljoprivrednim kulturama, Sluba za upravu za privredu,
informacija finansije, opu upravu, drutvene djelatnosti, boraku, djeiju i socijalnu zatitu.
Interval- svake godine.
Napomene u Kao zasijane povrine uzete su samo znaajne zasijane povrine poljoprivrednim
vezi sa kulturama.
indikatorom
injenice i
podaci
Vrijednost/i
(bazna/e) Povrine zasijane
poljoprivrednim
kulturama (km2) 1,2
Povrina opine (km2) 338,4
% zasijane povrine 0,35
Kljuna poruka / Indikator ukazuje na izuzetno nizak stepen iskoritenja zemljita u poljoprivredne
komentar svrhe i to konkretno u ratarstvu i povrtlarstvu.
indikatora

programi i
projekti na koje Strateki ciljevi 2.2., 2.3., 3.3.
se indikator Programi 2.2.1., 2.3.1., 3.3.1.
odnosi
Projekti 2.2.1.1., 2.2.1.2., 2.2.1.3., 2.3.1.3., 3.3.1.1.
INDIKATOR Prinos od odabranih poljoprivrednih kultura
Definisanje Prinos se mjeri za najinteresantnije poljoprivredne kulture koje se uzgajaju na
podruju opine i iskazuje se u ukupnoj koliini i u prinosu po ha ili po stablu/okotu,
kako bi se mogla pratiti i kretanja u produktivnosti proizvodnje.
Indikator se izraunava kao zbir pojedinanih prinosa u izvjetajnoj godini za svaku
pojedinu poljoprivrednu kulturu koja se prati.
Izvori Federalni zavod za statistiku, Godinji statistiki bilten Biljna proizvodnja Federacije
informacija BiH, publikuje se godinje.
Napomene u
vezi sa
indikatorom
injenice i
podaci
Vrijednost/i Prinosi u 2010. godini na podruju opine
indikatora Poljoprivredna kultura Ukupan prinos u tonama Prinos po jedinici
(bazna/e) Krompir 675 9,0 t / ha
Luk crni 105 7,0 t / ha
Grah 5 1,0 t / ha
Jeam 25 1,8 t / ha
Travnate djetelinske 1.500 3,0 t / ha
smjese
Jabuke 26 9,0 kg /stablo
Kruke 19 7,0 kg /stablo
ljive 16 5,0 kg /stablo
Trenje 2 9,7 kg /stablo
Kljuna poruka Obzirom da je razvoj poljoprivrede jedan od stratekih ciljeva ove opine, od izuzetnog
/ komentar je znaaja pratiti putem ovih indikatora kretanja u obimu i kvalitetu uzgoja pojedinih
indikatora najinteresantnijih kultura.

broj PODOBLAST Poljoprivreda - stoarstvo
programi i Strateki ciljevi 2.2., 2.3., 3.3.
projekti na koje
Programi 2.2.1., 2.3.1., 3.3.1.
se indikator
odnosi Projekti 2.2.1.1., 2.2.1.2., 2.2.1.3., 2.2.1.4., 2.3.1.3., 3.3.1.1.
Vrsta i brojno stanje stoke i ivine u odnosu na broj stanovnika na podruju
INDIKATOR
opine
Definisanje Brojno stanje stoke i ivine na podruju opine Trnovo utvrivalo se ranije na osnovu
prijava za utvrivanje novanih podrki u poljoprivrednoj proizvodnji i procjene obima
proizvodnje izraenih kroz obrasce periodinih izvjetaja u skladu sa Zakonom o
statistici FBiH. Tokom 2011. godine uraen je popis stanja stonog i ivinarskog fonda
na podruju opine.

(ukupan broj grla krupne i sitne stoke i ivine) / ukupan broj stanovnika
Izvori Ukupan broj grla krupne i sitne stoke i ivine, Sluba za upravu za privredu, finansije,
informacija opu upravu, drutvene djelatnosti, boraku, djeiju i socijalnu zatitu opine Trnovo.
Interval svake godine.
Napomene u Kao poetna godina uzeta je 2011.godina, popis uraen u 2011.godini.

vezi sa Za potrebe praenja brojnog stanja stonog fonda jedno pelinje drutvo se smatra
indikatorom jedinkom stoke.
injenice i
podaci

Vrijednost/i
indikatora Brojno stanje stoke i ivine
(bazna/e) Vrsta stoke 2011. 2012. 2013. 2014. 2015. 2016.
Krave 441
Junice 40
Ovce 4.556
Jagnjad 3.662
Koze 196
Konji 10
Perad (kokoi
nosilice i drugo) 2.882
Pelinja drutva 467
Ostalo (bikovi,
kune, brojleri) 11.002
Ukupan broj jedinki
stoke i ivine 23.256
Broj jedinki stoke i
ivine po
stanovniku 9,32
25.000
20.000
Ukupan broj jedinki

stoke i ivine
15.000
Broj stanovnika
10.000
5.000 Broj jedinki stoke i

ivine po stanovniku
0
2011 2012 2013 2014 2015 2016
Kljuna poruka Ovaj indikator pokazuje razvijenost stoarstva na podruju opine. Evidentan je porast
/ komentar broja stoke i ivine u zadnjih nekoliko godina, to se moe povezati sa uvedenim
indikatora poticajima za razvoj stoarstva na svim nivoima (opinskom, kantonalnom i
federalnom).

projekti na koje
Programi 2.2.1., 2.3.1., 3.3.1.
se indikator
odnosi Projekti 2.2.1.1., 2.2.1.2., 2.2.1.3., 2.3.1.3., 3.3.1.1.
INDIKATOR Ukupan broj poljoprivrednih maina na podruju opine
Definisanje Pokazuje ukupan broj poljoprivrenih maina na podruju opine.
Rauna se kao zbir pojedinanih poljoprivrednih maina koje su u posjedu

individualnih poljoprivrednih gazdinstava i zadruga.
Izvori Sluba za upravu za privredu, finansije, opu upravu, drutvene djelatnosti, boraku,
informacija djeiju i socijalnu zatitu. Interval godinje.
Napomene u Kao ukupan broj poljoprivrednih maina u obzir su uzeti traktori i motokultivatori.
vezi sa
indikatorom
injenice i
podaci
Vrijednost/i
(bazna/e) Broj poljoprivrednih
maina 145
Kljuna poruka Stepen opremljenosti poljoprivrednih proizvoaa mehanizacijom, konkretno traktorima

/ komentar i motokultivatorima je porastao zadnjih godina, prvenstveno zahvaljujui raznim
indikatora donatorskim programima, ali je jo uvijek na nezadovoljavajuem nivou.

Ciljevi, programi Prioriteti 2., 3.
i projekti na koje
Strateki ciljevi 2.2., 2.3., 3.3.
se indikator
odnosi Programi 2.2.1., 2.3.1., 3.3.1.
Projekti 2.2.1.1., 2.2.1.2., 2.2.1.3., 2.3.1.3., 3.3.1.1.
Broj registrovanih poljoprivrednih gazdinstava na 100 stanovnika na podruju
INDIKATOR
Opine
Definisanje Aktivni poljoprivredni proizvoai sa podruja opine Trnovo koji su registrovali
svoju djelatnost u skladu sa zakonom o obrtu i time stekli zakonska prava i obaveze.

(Ukupan broj registrovanih poljoprivrednih obrtnika na poetku godine +
novoregistrovani poljoprivredni obrtnici u izvjetajnoj godini) x 100 / ukupan broj
stanovnika opine
Izvori Opina Trnovo, Sluba za upravu za privredu, finansije, opu upravu, drutvene
informacija djelatnosti, boraku, djeiju i socijalnu zatitu Opine Trnovo. Interval godinje.
Elektronski opinski registar poljoprivredenih obrtnika.
Napomene u Ovaj indikator se odnosi na sve registrovane poljoprivredne obrtnike, bez obzira
vezi sa kojim vidom poljoprivredne proizvodnje se bave.
indikatorom U cilju dobijanja poljoprivrednih poticaja obaveza je svih onih koji se bave
injenice i poljoprivrednom proizvodnjom registrovati poljoprivredno gazdinstvo, da bi se za
podaci narednu godinu u budetu mogla planirati sredstva za ove namjene.
Vrijednost/i
(bazna/e) Broj registrovanih
poljoprivrednih
gazdinstava 240
Broj registrovanih na
100 stanovnika 9,62

Kljuna poruka / Ovaj indikator je jako vaan jer ukazuje na stepen razvijenosti poljoprivrede i
komentar zaposlenosti u toj brani.
indikatora Obzirom na zavidan potencijal opine pogodan za razvoj poljoprivrede, injenica
da je samo 240 poljoprivrednih proizvoaa registrovalo svoje gazdinstvo je
zabrinjavajua i zasluuje posebnu panju s ciljem iznalaenja naina da se taj
broj znaajno povea.

broj PODOBLAST Turizam i uslune djelatnosti
projekti na koje
Programi 2.1.1., 2.1.2., 2.3.1., 3.1.1.
se indikator
odnosi Projekti 2.1.1.1., 2.1.1.3., 2.1.2.1., 2.1.2.2., 2.1.2.3., 2.1.2.4., 2.1.2.5.,
2.1.3.1., 2.3.1.2., 2.3.1.3., 3.1.1.1.
INDIKATOR Broj ugostiteljskih objekata na 100 stanovnika na podruju opine
Definisanje Ovaj indikator odnosi se na ukupan broj ugostiteljskih objekata na 100 stanovnika.

(ukupan broj ugostiteljskih objekata x 100) / ukupan broj stanovnika
Izvori Ukupan broj ugostiteljskih objekata, Ukupan broj stanovnika na podruju opine,
informacija Sluba za upravu za privredu, Bilten JU Sluba za zapoljavanje Kantona
finansije, opu upravu, drutvene Sarajevo. Bilten izlazi svaki mjesec.
djelatnosti, boraku, djeiju I
socijalnu zatitu, na upit svake
Napomene u U vrijednost ovog indikatora ukljueni su ugostiteljski objekti koji pruaju iskljuivo
vezi sa ugostiteljske usluge kao i ugostiteljski kapaciteti smjetajnih turistikih objekata.
indikatorom
injenice i
podaci
Vrijednost/i
indikatora
(bazna/e) Godine 2011. 2012. 2013. 2014. 2015. 2016.
Broj ugostiteljskih
objek. 20
Broj ugostiteljskih
objekata na 100
stanovnika 0,80

22
20
18
16
14 Broj ugostiteljskih
12 objek.
10
8 Broj ugostiteljskih
objekata na 100
6
stanovnika
4
2
0
2011. 2012. 2013. 2014. 2015. 2016.
Kljuna poruka Indikator ukazuje na kvalitet ugostiteljske ponude u okviru turistikih kapaciteta
/ komentar opine. Vrijednost indikatora skree panju na nezadovoljavajuu ponudu ove vrste
indikatora usluga na podruju opine, obzirom na zavidne mogunosti razvoja turizma.

programi i
2.1., 2.3., 3.1.
se indikator Programi 2.1.1., 2.1.2., 2.3.1., 3.1.1.
odnosi Projekti 2.1.1.1., 2.1.1.3., 2.1.2.1., 2.1.2.2., 2.1.2.3., 2.1.2.4., 2.1.2.5.,
2.1.3.1., 2.3.1.2., 2.3.1.3., 2.1.3.4., 3.1.1.1.
INDIKATOR Broj registrovanih privrednih subjekata na 1.000 stanovnika na podruju Opine
Definisanje Ovaj indikator se odnosi na broj privrednih subjekata registrovanih na podruju opine
na svakih 1.000 stanovnika.
Za iskazivanje ukupnog broja privrednih subjekata na podruju opine Trnovo uzima
se zbir broja pravnih lica, broja poslovnih jedinica u sastavu pravnih lica i broja fizika
lica koja su registrovana i obavljaju djelatnost na podruju opine Trnovo.
Rauna se kao:
(ukupan broj registrovanih privrednih subjekata x 1.000) / ukupan broj stanovnika
Izvori Sluba za upravu za privredu, finansije, opu upravu, drutvene djelatnosti, boraku,
informacija djeiju i socijalnu zatitu Opine Trnovo.
Interval godinje.
Napomene u
vezi sa Ovdje je iskazana vrijednost indikatora izraunata na osnovu internih podataka kojima
indikatorom raspolae Opina Trnovo o broju ukupno registrovanih poslovnih subjekata. Bitno je
injenice i naglasiti da ti podaci odstupaju od zvaninih statsitikih podataka, po kojima je npr u
podaci 2010. godini bilo 67 registrovanih poslovnih subjekta na svakih 1.000 stanovnika
podruju opine Trnovo. Za detalje pogledati odjeljak 3.2.1.9. ove strategije.
Vrijednost/i
(bazna/e) Broj registrovanih
privrednih subjekata 92
Broj privrednih
subjekata na 1.000
stanovnika 36,87

Kljuna poruka Ovaj indikator pokazuje zainteresovanost stanovnitva za pokretanje vlastitog biznisa.
/ komentar Prosjean broj poslovnih subjekata u 2010. godini u FBiH na 1.000 stanovnika je
indikatora 36,87, to je za 14 poslovnih subjekata na 1.000 stanovnika manje u odnosu na
statistiki prosjek FBiH, to ukazuje na znatno umanjen poduzetniki angaman
stanovnitva opine Trnovo u odnosu na prosjek FBiH.
Kao zakljuak moe se konstatovati da u buduem periodu treba to je mogue vie
raditi na privlaenju potencijalnih investitora koji bi svojim dolaskom mogli u znaajnoj
mjeri da unaprijede privredna deavanja na teritoriji Opine, te na neki nain treba
pokuati motivisati i lokalno stanovnitvo u otvaranju start up biznisa.

A1.3. Drutveni razvoj (stanovnitvo, obrazovanje i kvalitet ivota)
Indikator 3.1 OBLAST Drutveni razvoj
broj PODOBLAST Stanovnitvo
Ciljevi, programi Prioriteti 3.
i projekti na koje Strateki ciljevi 3.1.
se indikator
odnosi Programi 3.1.1.
Projekti 3.1.1.2.
INDIKATOR Gustina naseljenosti na podruju Opine
Definisanje Gustina naseljenosti stanovnitva pokazuje koliko stanovnika opine ivi na jednom
kvadratnom kilometru (1 km2) povrine opine. Gustina naseljenosti stanovnitva
predstavlja indikator koji se lako moe uporediti sa repernim (npr. prosjeno u zemlji).
Obrazac za izraunavanje:
Ukupan broj stanovnika na podruju opine (st) / ukupna povrina opine (km2)
Indikator se izraava u st/ km2
Izvori Kantonalni zavod za Sluba za upravu za geodetske, imovinsko pravne
informacija informatiku i statistiku poslove, katastar nekretnina i inspekcijskog nadzora u
KS. oblasti urbanizma, graenja i komunalnih djelatnosti
Gustina naseljenosti. Opine Trnovo
Interval- svake godine. -ukupna povrina opine izraena u km2 ,
-godinje,
-na upit.
Napomene u Obraeni podaci o gustini naseljenosti po godinama publikovani su u godinjim
vezi sa publikacijama Federalnog zavoda za programiranje razvoja, ali tako da uvaavaju
indikatorom ukupan broj stanovnika na podruju opine koji se vodi u zvaniknoj statistici.
injenice i Pri izraunavanju gustine naseljenosti na podruju opine obuhvaeno je
podaci stanovnitvo koje ima stalno mjesto prebivalita na podruju opine i stanovnitvo
koje ima mjesto boravka na podruju opine u vrijeme izraunavanja gustine
naseljenosti.
Vrijednost/i
indikatora Podruje Broj stanovnika Povrina Gustina naseljenosti
(bazna/e) decembar 2011. km2 (broj stanovnika/km2)
godine
FBiH 2.338.270 26.110,50 89,55
Opina Trnovo 2.495 338,4 7,37

Kljuna poruka / Gustina naseljenosti podruja opine je vaan pokazatelj prirodnog i drutvenog
komentar kretanja stanovnitva.
indikatora Ovaj indikator govori i o zainteresovanosti stanovnitva za ivljenje na podruju
opine.

broj PODOBLAST Stanovnitvo
projekti na koje
Programi 3.1.1.
se indikator
INDIKATOR Starosna struktura stanovnitva na podruju Opine
Definisanje Ova kategorija indikatora ukazuje na stanje starosne strukture stanovnitva u opini
kao pretpostavke za socio-ekonomski razvoj i perspektive opine u tom smislu.
Udio stanovnika mlaih od 15 godina u ukupnom stanovnitvu
Udio stanovnika starosti od 15 do 64 godine u ukupnom stanovnitvu
(radnosposobno stanovnitvo)
Udio stanovnika starijih od 65 godina u ukupnom stanovnitvu
Rauna se kao:
(broj stanovnika pojedine kategorije stanovnitva / ukupan broj stanovnika) x 100
Indikator se izraava u procentima (%)
Izvori Broj stanovnika opine po pojedinim starosnim razredima i ukupan broj stanovnika
informacija opine: Mjeseni statistiki pregledi, Federalni zavod za statistiku.
Interval svake godine.
Napomene u Vrijednost indikatora iskazana je na osnovu zvaninih statistikih podataka.
vezi sa Posebnu panju potrebno je obratiti u analizama u kojima se upotrebljava ovaj
indikatorom indikator na % radnosposobnog stanovnitvo opine Trnovo tj odnos broja
injenice i radnosposobnih stanovnika opine (starosti od 15-64 godine) i ukupnog broja
podaci stanovnika opine Trnovo.
Vrijednost/i
indikatora
(bazna/e) Starosna struktura stanovnitva
do 14 godina 15-64 godina 65 i vie godina
2001 5,40% 64,90% 29,70%
2005 13,50% 68,38% 18,09%
2011 8,60% 62,90% 28,40%
2012
2013
2014
2015
2016

Kljuna poruka Praenje starosne strukture stanovnitva Opine Trnovo neophodno je radi
/ komentar pravovremenog stvaranja potrebnih pretpostavki za socio ekonomski razvoj.
indikatora U proteklim godinama je evidentan pad stope uea radnosposobnog stanovnitva u
ukupnom broju stanovnika opine Trnovo, to je nepovoljan trend za razvoj lokalne
ekonomije.
% uea radnosposobnog stanovnitva je izmeu ostalog posljedica nedovoljne
stope nataliteta u proteklim decenijama, te u odreenoj mjeri i procesa migracija
mladog stanovnitva uglavnom u druge opine KS, ali i produenja ivotnog vijeka
stanovnitva.

broj PODOBLAST Stanovnitvo radno-socijalna struktura
programi i
2.1., 2.2., 2.3., 3.2., 3.3.
odnosi
Projekti 2.1.1.1., 2.1.1.2., 2.1.1.3., 2.1.2.1., 2.1.2.2., 2.1.2.3., 2.1.2.4.,
2.1.2.5., 2.1.3.1., 2.1.3.4., 2.1.3.5., 2.1.4.1., 2.1.4.2., 2.1.4.3.,
2.2.1.1., 2.2.1.2., 2.2.1.3., 2.3.1.1., 2.3.1.2., 2.3.1.3., 2.3.1.4.,
3.2.1.1., 3.2.1.2., 3.3.3.1.
INDIKATOR % nezaposlenosti radnoaktivnog stanovnitva na podruju Opine
Definisanje % nezaposlenosti radnoaktivnog stanovnitva predstavlja udio registrovanih
nezaposlenih lica na evidenciji Slube za zapoljavanje KS, Biro za zapoljavanje
Trnovo u ukupnom broju radno aktivnog stanovnitva opine Trnovo.
Radno aktivno stanovnitvo je radnosposobno stanovnitvo (starosti od 15-64 godine)
prisutno na tritu rada u kategoriji evidentiranih zaposlenih ili u kategoriji
evidentiranih nezaposlenih lica.

broj registrovanih nezaposlenih lica / broj radno aktivnog stanovnitva na teritoriji
opine Trnovo x 100

Izvori % uea registrovanih nezaposlenih lica u Podaci o nezaposlenim u biltenu
informacija broju radno aktivnog stanovnitva na teritoriji preuzeti iz Mjesenog statistikog
opine Trnovo: JU Sluba za zapoljavanje pregleda Federalnog zavoda za
Kantona Sarajevo odjeljenje Trnovo. statistiku.
Interval svakih 6 mjeseci.
Napomene u Broj nezaposlenih mjenja se i na dnevnoj osnovi, dok se podaci o radnoaktivnom
vezi sa stanovnitva uzimaju svakih est mjeseci.
indikatorom potrebno je oprezno pistupiti izraunavanju i tumaenju pokazatelja nezaposlenosti
injenice i na podruju opine, jer u poreenju sa % nezaposlenosti radno-aktivnog
podaci stanovnitva, % nezaposlenosti radno-sposobnog stanovnitva (u ivotnoj dobi 15-65
godina) je uvijek znatno manji (on je u junu 2011 u opini Trnovo iznosio 30,15%),
tako da se ova dva stepena nezaposlenosti ni u kom sluaju nesmiju poistovjeivati.
Vrijednost/i
indikatora Broj Radno-aktivno uee registrovanih
(bazna/e) registrovanih stanovnitvo nezaposlenih lica u broju radno
Godina nezaposlenih aktivnog stanovnitva (%)
2010 476 790 60,3
2011
2012
2013
2014
2015
2016

800
700
Broj registrovanih
nezaposlenih
600
500
400 Radno-aktivno
stanovnitvo
300
200
100 % nezaposlenosti
radno aktivnog
0 stanovnitva
na
10
11
12
13
14
15
16
i
20
20
20
20
20
20
20
od
G
Kljuna poruka Indikator pokazuje stopu nezaposlenosti na podruju opine i samim tim i kvalitet
/ komentar ivotonog standarada.
indikatora Problem nezaposlenosti u opini Trnovo se namea kao krucijalni problem.
Stopa uea registrovanih nezaposlenih lica u broju radno aktivnog stanovnitva
opine Trnovo u 2010. godini je izuzetno visoka, znaajno vea od stope uea
registrovanih nezaposlenih lica u FBiH koja je iznosila 45,4% u 2010. godini.

broj PODOBLAST Stanovnitvo-obrazovanje
programi i Strateki ciljevi 2.1., 2.3.
projekti na koje
se indikator 2.1.2., 2.1.3., 2.3.1.
Programi
odnosi
Projekti 2.1.2.5., 2.1.3.5., 2.3.1.2., 2.3.1.3.
% mladih sa visokom strunom spremom (VSS) u ukupnom broju nezaposlenih
INDIKATOR
na evidenciji Slube za zapoljavanje
Definisanje Udio stanovnika starosti do 35 godina sa zavrenom visokom spremom koji se nalaze
na evidenciji Slube za zapoljavanje pokazuje procentualni udio nezaposlenog
mladog stanovnitva u odreenoj kategoriji edukovanosti (visoko obrazovanje) u
odnosu na ukupan broj nezaposlenih stanovnika.
Podrazumjeva mlade sa visokom strunom spremom (VSS) dodiplomskog i
postdiplomskog studija.
Broj mladih sa VSS na evidenciji nezaposlenih osoba / Ukupan broj stanovnika na
evidenciji nezaposlenih osoba x 100
Izvori Sluba za zapoljavanje Kantona Sarajevo Sluba za zapoljavanje Kantona
informacija -broj mladih sa VSS na evidenciji Sarajevo
nezaposlenih osoba, -ukupan broj stanovnika na evidenciji
-godinje, nezaposlenih osoba,
-redovno izvjetavanje. -godinje,
-na upit.
Napomene u Mladim na evidenciji nezaposlenih osoba se smatraju sva lica starosne dobi do 35
vezi sa godina, a koja su evidentirana kod Slube za zapoljavanje Kantona Sarajevo.
indikatorom
injenice i
podaci
Vrijednost/i
indikatora Podaci o mladim na evidenciji Slube za zapoljavanje u 2010. godini:
(bazna/e)
Ukupan broj na Broj mladih sa VSS na Udio mladih sa VSS u
evidenciji nezaposlenih evidenciji nezaposlenih ukupnom broju
osoba osoba nezaposlenih
476 15 3,15 %
Kljuna poruka
/ komentar Radni angaman visoko-obrazovanih mladih osoba je znaajan preduslov
indikatora ekonomskog i drutvenog razvoja lokalne zajednice i drutva u cjelini.

broj PODOBLAST Obrazovanje
projekti na koje
INDIKATOR Broj stanovnika po jednom kolskom objektu na podruju Opine
Definisanje Indikator ukazuje na broj kolskih objekata u odnosu na ukupan broj stanovnika u opini.
Izraunava se kao:
ukupan broja stanovnika / ukupan broj kolskih objekata na podruju opine
Izvori JU Osnova kola Zaim Kolar

informacija
Napomene u Vrijednost indikatora se ne mijenja esto.

vezi sa
indikatorom
injenice i
podaci
Vrijednost/i
(bazna/e) Ukupan broj
stanovnika 2.495
Ukupan broj kolskih
objekata 2
Broj stanovnika po
jednom kolskom
objektu 1.247,50

Kljuna poruka Indikator ukazuje na obrazovnu infrastrukturu na podruju opine.
/ komentar Kvalitet obrazovanja kao najznaajnijeg resursa za razvoj ljudskih i drutvenih kapaciteta
indikatora u znaajnoj mjeri zavisi od broja kola i njihove materijalno-tehnike opremljenosti
savremenim nastavnim sredstvima.

broj PODOBLAST Zdravstvena zatita
i projekti na koje 3.1.
Strateki ciljevi
se indikator
odnosi Programi 3.1.1.
Projekti 3.1.1.2.
Broj stanovnika na jednog ljekara primarne zdravstvene zatite na podruju
INDIKATOR
Opine
Definisanje Broj stanovnika na jednog ljekara ukazuje na kvalitet zdravstvene zatite stanovnitva
na podruju opine Trnovo.
ukupan broj stanovnika opine / ukupan broj ljekara primarne zdravstvene zatite
angaovanih u zdravstvenim ustanovama na podruju opine Trnovo
Izvori Javna ustanova Domovi zdravlja Sluba za upravu za privredu, finansije, opu
informacija Kantona Sarajevo organizaciona upravu, drutvene djelatnosti, boraku, djeiju
jedinica Trnovo. i socijalnu zatitu Opine Trnovo
-broj ljekara primarne zdravstvene -ukupan broj stanovnika opine,
zatite -na kraju godine,
-na kraju godine, -na upit.
-redovno izvjetavanje.
Napomene u vezi Broj ljekara primarne zdravstvene zatite u Domu zdravlja Trnovo obuhvata sve
sa indikatorom ljekare i stomatologe koji su radno angaovani u ovoj ustanovi.
injenice i Na podruju Opine djeluje Dom zdravlja sa dvije podrune ambulante u koje
podaci jedanput sedmino iz Doma zdravlja odlaze ljekar i medicinsko osoblje.
Indikator se ne mijenja esto.
Treba uzimati podatke za dui vremenski period (godinje) radi adekvatnijeg
poreenja.
Vrijednost/i
indikatora Godina Broj stanovnika Broj ljekara u opini Broj stanovnika opine
(bazna/e) opine Trnovo Trnovo Trnovo na jednog ljekara
2011 2.495 3 831,67

2012
2013
2014
2015
2016

2.500 Broj
stanovnika
opine Trnovo
2.000
1.500 Broj ljekara u

opini Trnovo
1.000
500 Broj
stanovnika
opine Trnovo
0 na jednog
2011 2012 2013 2014 2015 2016 ljekara
Kljuna poruka / Optimalan broj ljekara primarne zdravstvene zatite je preduslov za kvalitetnu
komentar organizaciju zdravstvene zatite graana na podruju opine.
indikatora U opini Trnovo u posljednjih par godina uoljiv je pad broja stanovnika na jednog
ljekara, dakle postoji pozitivan trend napretka u ovom procesu, te se moe
konstatovati da je na teritoriji opine Trnovo dovoljan broj ljekara, odnosno da je
povoljan odnos broja ljekara naspram broja stanovnika.

broj PODOBLAST Socijalna zatita stanovnitva
projekti na koje
odnosi
Projekti 3.1.1.2.
INDIKATOR % korisnika socijalne zatite u ukupnom stanovnitvu na podruju Opine
Definisanje Uee korisnika socijalne zatite u ukupnom stanovnitvu pokazuje procentualni udio
korisnika socijalne zatite u ukupnom stanovnitvu opine. Korisnici socijalne pomoi su
osobe koje su odreena prava iz oblasti socijalne zatite ostvarili rjeenjem donesenim
na osnovu zakona.
Uee korisnika socijalne zatite u ukupnom stanovnitvu=(broj korisnika socijalne
zatite na podruju opine / ukupan broj stanovnika na podruju opine) x 100
Izvori Sluba za upravu za privredu, finansije, opu
JU Centar za socijalni rad Kantona
informacija upravu, drutvene djelatnosti, boraku, djeiju
Sarajevo.
i socijalnu zatitu Opine Trnovo
- broj korisnika socijalne pomoi,
- ukupan broj stanovnika na podruju opine,
- godinje,
- godinje,
- na upit.
- na upit.
Napomene u Pod korisnicima socijalne pomoi sa podruja opine se podrazumjevaju sve osobe koje
vezi sa su u skladu sa vaeim propisima i procedurama ostvarile bilo koji od vidova socijalne
indikatorom pomoi od strane Centra za socijalni rad KS.
injenice i Vrsta socijalnih davanja i broj korisnika po vrsti socijalnog davanja su detaljno
podaci obrazloeni u analizi stanja, tj. u poglavlju o socijalnoj zatiti. Indikator se mijenja esto.

Vrijednost/i
indikatora Uee korisnika socijalne zatite u ukupnom stanovnitvu
(bazna/e) Godine 2011. 2012. 2013. 2014. 2015. 2016.
Ukupan broj
stanovnika 2.495
Broj korisnika
socijalne
pomoi 336
% korisnika socijalne
zatite u ukupnom
stanovnitvu 13,47
Kljuna poruka Ovaj indikator govori o socijalnoj strukturi, a samim tim i o standardu stanovnitva.
/ komentar Broj korisnika socijalne pomoi je dominantan pokazatelj o broju stanovnika lokalne
indikatora zajednice u stanju socijalne potrebe i pokazatelj pri sagledavanju socijalne strukture
stanovnitva u opini.
U najugroenije kategorije stanovnitva spadaju djeca, stara i bolesna lica i izbjegli i
raseljeni.

broj PODOBLAST Kultura
Ciljevi, programi i Prioriteti 3.
projekti na koje Strateki ciljevi 3.1., 3.2.
se indikator
odnosi Programi 3.1.1., 3.2.1.
Projekti 3.1.1.1., 3.2.1.1.
Broj stanovnika na jedan aktivni objekat drutvenih, kulturnih i rekreativnih
INDIKATOR
aktivnosti na podruju Opine
Definisanje Indikator se iskazuje kao tri pokazatelja i to kao broj stanovnika na jedan objekat
drutvenih, kulturnih, rekreativnih aktivnosti.
Pod aktivnim objektima podrazumjevaju se objekti koji su u funkciji, i to:
drutveni objekti (domovi kulture i sl. objekti);
kulturni objekti (bioskopi, biblioteke, pozorita, izlobene sale, i sl);
rekreativni objekti (stadioni, dvorane, sportske teretane, plivalita, i sl.).
ukupan broj stanovnika / broj objekata drutvenih aktivnosti;
ukupan broj stanovnika / broj objekata kulturnih aktivnosti;
ukupan broj stanovnika / broj objekata rekreativnih aktivnosti;
Izvori informacija Sluba za upravu za privredu, finansije, Sluba za upravu za privredu, finansije,
opu upravu, drutvene djelatnosti, opu upravu, drutvene djelatnosti,
boraku, djeiju i socijalnu zatitu boraku, djeiju i socijalnu zatitu
Opine Trnovo Opine Trnovo
-ukupan broj aktivnih objekata na -ukupan broj stanovnika na podruju
podruju opine, opine,
-godinje, -godinje,
Napomene u vezi -na upit. -na upit.
Indikator treba uporeivati sa slinim jedinicama ili kao reper za poreenje koristiti
sa indikatorom
regionalni, nacionalni ili meunarodni nivo. Reperna jednica upuuje i daje
injenice i podaci mogunost ocjene nivoa razvijenosti drutvene infrastrukture.
Vrijednost/i
indikatora Broj Broj Broj
(bazna/e) Ukupan Broj
Broj stanovni Broj stanovnik stanovnika
broj rekreativ
drutvenih ka na 1 kulturnih a na 1 na 1
stanovni nih
objekata drutven objekata kulturni rekreativni
ka objekata
i objekat objekat objekat
2.495 0 / / / 2 1.247,5
Kljuna poruka / Usvajanje novih kulturnih tokova i afirmacija kulturnih vrijednosti dovodi do
komentar izraenijeg drutvenog razvoja.
indikatora

broj PODOBLAST Sport
Strateki ciljevi
se indikator
Programi 2.1.2., 2.1.3.
odnosi
Projekti 2.1.2.3., 2.1.3.2.
INDIKATOR Izgraenost sportskih ploha na podruju opine
Definisanje Ovaj indikator odnosi se na ukupan broj sportskih ploha na podruju opine.
Rauna se kao:
ukupan broj stanovnika opine / broj izgraenih sportskih ploha.
Izvori Ukupan broj sportskih ploha na podruju opine, Sluba za upravu za oblast
informacija prostornog ureenja, urbanizma, stambeno-komunalnih poslova, obnove, razvoja i
zatite ovjekove okoline na upit. Interval - svake godine.
Napomene u Sportski tereni neophodni za rad postojeih sportskih klubova i kolektiva postoje na
vezi sa indikato- podruju opine i svojim kapacitetom u znaajnom dijelu zadovoljavaju njihove
rom injenice i potrebe za radom i boljom organizacijom sporta i sportskih manifestacija. Izgradnja
podaci novih sportskih ploha po naseljenim mjestima zavisit e od priliva sredstava.
Vrijednost/i
indikatora Godine 2011 2012 2013 2014 2015 2016
(bazna/e) Ukupan broj sportskih
ploha 23
Izgraenost sportskih
ploha na podruju opine 108,48
Kljuna poruka / Ovaj indikator ukazuje na kvalitet sportsko rekreativne infrastrukture na podruju
komentar opine. Poveanje vrijednosti ovog indikatora znai da se stvaraju bolji uslovi za
indikatora zadovoljenje sportsko rekreativnih potreba domaeg stanovnitva i turista, to
direktno utie na kvalitet ivota u lokalnoj zajednici, te na njenu atraktivnost kao
turistike destinacije, kao i na afirmaciju i razvoj sporta i njegov uticaj na razvoj i
jaanje psiho-fizikih sposobnosti i zdravlja mladih.

broj PODOBLAST Mladi
Strateki ciljevi
se indikator
Programi 3.3.1.
odnosi
Projekti 3.3.1.1.
INDIKATOR % zastupljenosti mladih u Opinskom vijeu
Definisanje Zastupljenost mladih u Opinskom vijeu kao predstavnikom tijelu graana u
opini podrazumjeva broj mladih koji su izabrani na poziciju vijenika u Opinskom
vijeu i koji aktivno vre tu funkciju.
Broj mladih u Opinskom vijeu / Ukupan broj vijenika u Opinskom vijeu x 100
Izvori Opinsko vijee Opine Trnovo Opinsko vijee Opine Trnovo

informacija -broj mladih u Opinskom vijeu, - Ukupan broj vijenika u Opinskom
-etverogodinje (mandatno), vijeu,
-na upit. -etverogodinje (mandatno),
-na upit.
Napomene u Mladim zastupljenim u Opinskom vijeu se smatraju sva lica starosne dobi do 35
vezi sa godina, a koja su izabrana na poziciju vijenika u Opinsko vijee Opine Trnovo,
indikatorom bez obzira na politiki subjekat kojem pripadaju.
injenice i
podaci
Vrijednost/i
(bazna/e) Ukupan broj vijenika 15
Broj vijenika mlaih
od 35 godina 5
% mladih zastupljenih
u zakonodavnoj vlasti 33,33
Kljuna poruka /
komentar Uee mladih osoba u kreiranju opinske politike i definisanju stratekih pravaca
indikatora razvoja opine je od velike vanosti za sveukupni razvoj lokalne zajednice.

ANEKS 2: Lista potencijalnih projekata za period implementacije Strategije 2012.-2016.
Br Partneri za Period Iznos i izvor finansiranja Status
Projekat Indikatori
oj implementaciju implementacije (KM) projekta
Poslani
zahtjevi za
Izgradnja nove tt BH Telecom; Ukupno: 200.000,00 % internet prikljuaka (ADSL) na
1. 2014. realizaciju
mree Opina Trnovo; BH Telecom podruju opine
izgradnje
nove tt mree
Broj leaja
Izgradnja hotela Investitor; Ukupno: 7,000.000,00 Broj sadraja
2. 2012-2016
markica br.5 Opina Trnovo; Investitor Broj parking mjesta
Broj uposlenih
Broj noenja
Broj leaja
Rijeeni
Izgradnja hotela Bosnalijek; Ukupno: 16,000.000,00 Broj sadraja
3. 2012-2013 imovinsko
MOC Opina Trnovo; Bosnalijek Broj parking mjesta
pravni odnosi
Broj uposlenih
Broj noenja
Ukupno: 300.000,00
Federacija Bosne i
Hercegovine-Ministarstvo m2 ureene povrine
Hortikulturno Opina Trnovo; okolia i turizma; Broj zasaenih sadnica
4. 2012-2016 Stalni zadatak
ureenje sela OdRaz; Kanton Sarajevo-Ministarstvo Broj obuhvaenih sela
prostornog ureenja i zatite Broj ukljuenih domainstava
okolia;
Opina Trnovo;

Projekat Indikatori
Ukupno: 50.000,00
Uspostavaljnje
Prirodno-matematiki fakultet;
infrastrukture za Prirodno-matematiki Broj ispitanih kulturno-historijskih
Federacija BiH-Ministarstvo
5. razvoj fakultet; 2013-2016 spomenika Stalni zadatak
obrazovanja i nauke;
nauno/istraiva Opina Trnovo; Broj ispitanih peina
Kanton Sarajevo-Ministastvo
kog turizma
obrazovanja i nauke;
Ukupno: 50.000,00
Turistika zajednica Federacija BiH- Ministarstvo
Kreiranje baze Kantona Sarajevo; okolia i turizma i Ministarstvo
Broj obraenih turistikih resursa
podataka Opina Trnovo; kulture i sporta;
6. 2012-2016 Broj korisnika baze podataka Stalni zadatak
turistikih Firma Projekat; Kanton Sarajevo-Ministarstvo
Broj posjeta WEB sajtu
resursa Zavod za informatiku privrede;
i statistiku; Turistika zajednica Kantona
Sarajevo;
Investitor;
Opina Trnovo; Uraeni
Izgradnja Ukupno: 5,000.000,00 Broj terena
7. Federacija BiH- 2012-2016 regulacioni
fudbalskih terena Investitor Broj korisnika
Ministarstvo kuture i planovi
Broj novouposlenih
sporta;
Izgradnja Uraeni
Investitor; Ukupno: 2,000.000,00 Broj terena
8. rukometnih 2012-2014 regulacioni
Opina Trnovo; Investitor Broj korisnika
terena planovi
Broj novouposlenih
Izgradnja Uraen
Investitor; Ukupno: 10,000.000,00 Broj terena
9. dvorane, welnes 2012-2016 urbanistiki
Opina Trnovo; Investitor Broj korisnika
centra projekat
Broj novouposlenih

Projekat Indikatori
Broj ukuljuenih NVO
Jaanje i
Broj lanova NVO
uvezivanje
Opina Trnovo; Ukupno: 500.000,00 Broj projekata
10. nevladinog 2012-2016. Stalni zadatak
NVO; Opina Trnovo Broj zajednikih projekata
sektora uz veu
% mladih zastupljenih u zakonodavnoj
podrku mladim
vlasti
Ukupno: 50.000,00
Opina Trnovo;
SERDA;
Federacija BiH-Ministarstvo
Razvoj Opina Trnovo;
okolia i turizma; Broj stavki publikovanog materijala
11. promotivnog Firma Projekat; 2012-2016.
Kanton Sarajevo-Ministarstvo (broure, katalozi, letci, prezentacije itd.) Stalni zadatak
materijala Marketinke
privrede,
agencije;
Turistika zajednica Kantona
Sarajevo;

ANEKS 3: Pregled vaeih stratekih dokumenata
Naziv stratekog Partneri na Projektovana vrijednost Izvori finansiranja Projektovani udio Sprovedeni monitoring i
R.br.
dokumenta projektu strategije (KM) (EU fondovi...) opine (KM) evaluacija (datumi, dokumenti)
Strategija razvoja Izvjetaji o realizaciji
Opina Trnovo, Kanton
1. Opine Trnovo 2007- N.D N.D strategije razvoja, 2009.,
Sarajevo, Federacija BIH
2011 2010, 2011
Regionalni
LEAP Lokalni centar za Opina Trnovo, Kanton
2. N.D N.D Nisu sprovedeni
ekoloki akcioni plan ivotnu Sarajevo, Federacija BIH
sredinu
Biznis plan za podruje

3.
Igmana i Bjelanice
Master plan razvoja

4. ruralnog eko turizma na
podruju Bjelanice

ANEKS 4: Pregled postojeih aktuelnih projekata, planiranih budetom Opine, zapoetih u 2011. godini
Red. Tip projekta Planirani rok Ukupni budet Dosadanji Izvori finansiranja
Naziv projekta Partneri na projektu Faza realizacije
broj (ekonomski razvoj...) zavretka projekta (KM) trokovi (KM) (Budet, EU fondovi, ...)
Rekonstrukcija puta Gornja Budet opine, Kanton

1. Putna infrastruktura Kanton Sarajevo Zavreno 2011 84.109,00 88.600,84
Grkarica - Pendiii Sarajevo
Budet opine,
Rekonstrukcija puta Gare
2. Putna infrastruktura Federacija BiH Zavreno 2011. 300.000,00 300.134,46 Federacija BiH
- Delija
Asfaltiranje lokalnih puteva

Graani i Kanton Budet opine, Kanton
3. uz uee graana i drugi Putna infrastruktura Zavreno 2011 114.000,00 92.429,47
Sarajevo Sarajevo, Graani
projekti
Zimsko i ljetno odravanje Budet opine, Kanton

4. Putna infrastruktura Kanton Sarajevo Zavreno 2011 290.000,00 291.374,07
lokalnih puteva Sarajevo
Budet opine,
Rekonstrukcija lokalnih
5. Putna infrastruktura Federacija BiH Zavreno 2011 115.000,00 92.374,07 Federacija BiH
puteva
Izgradnja kanalizacije
Kanalizaciona Budet opine, Kanton
6. Graanica-Pendiii, Kanton Sarajevo Zavreno 2011 32.000,00 29.982,42
infrastruktura Sarajevo
Trebeaj
7. Izgradnja kanalizacije Kanalizaciona Kanton Sarajevo Zavreno 2011 70.000,00 59.854,02 Budet opine, Kanton

Rakitnica-abii-Lukavac infrastruktura Sarajevo
Izgradnja kanalizacije Kanalizaciona Budet opine, Kanton

8. Kanton Sarajevo Zavreno 2011 20.000,00 19.988,28
Pomeni-Baljia Kamen infrastruktura Sarajevo
Nerijeeni
Izgradnja kanalizacije u Kanalizaciona Budet opine, Kanton
9. Kanton Sarajevo imovinski 2011 4.431,00
Karoviima infrastruktura Sarajevo
odnosi
Budet opine,
Izgradnja kanalizacije Kanalizaciona
10. Federacija BiH Zavreno 2011 15.000,00 15.000,00 Federacija BiH
Hamzii infrastruktura
Budet opine,
Izgradnja kanalizacije Kanalizaciona Radovi nisu
11. Federacija BiH 2011 15.000,00 15.000,00 Federacija BiH
Vrela-Pervizi-Podvornice infrastruktura zavreni
Izgradnja kanalizacije Kanalizaciona Budet opine, Kanton

12. Kanton Sarajevo Radovi u toku 2011 40.000,00 29.998,36
abanci-Dejii-Omenik infrastruktura Sarajevo
Izgradnja rezervoara Vodovodna Budet opine, Kanton

Miliii infrastruktura Sarajevo
Izgradnja vodovoda Vodovodna Nastavak u Budet opine, Kanton

14. Kanton Sarajevo 2011 40.000,00
Pervizi-Podvornice infrastruktura 2012.g. Sarajevo

Izgradnja vodovoda u Vodovodna Budet opine, Kanton

uniima infrastruktura Sarajevo
Izgradnja bunarica i Vodovodna Budet opine, Kanton

ureenje korita u Lukavcu infrastruktura Sarajevo
Izgradnja rezorvoara Vodovodna Budet opine, Kanton

abanci infrastruktura Sarajevo
Infrastrukturni Radovi u Budet opine, Kanton

18. Izgradnja Eko sela Tuila Kanton Sarajevo 2011 5.000,00
objekti 2012.g. Sarajevo
Izgradnja infrastrukture za
lokalitet Trnovo i
Infrastrukturni Usvojen plan Budet opine, Kanton
19. Ilovice,opremanje i Kanton Sarajevo 2011 138.964,00
objekti parcelacije Sarajevo
pripremanje zemljita i
kupovina prostora
Nisu rijeeni
Izgradnja puta i rezervoara Putna i vodovodna Budet opine, Trnovo
20. Trnovo RS imovinski 2011 95.000,00
u Bogatiima infrastruktura RS
odnosi
Izgradnja doma kulture Infrastrukturni

21. Fondacija OdRaz Radovi u toku 2011 160.000,00 166.902,02 Budet opine
Delija i Dejii objekti
22. Izgradnja kapija i ograda na Infrastrukturni Zavrna kapija 2011 30.000,00 15.000,00
Budet opine, Kanton
ehidskim mezarjima i objekti na Oziminama Sarajevo

turbetima u toku radovi

na izgradnji
turbeta
Budet opine,
Nastavak
23. Izgradnja biciklistike staze Putna infrastruktura Regija Piemonte 2011 140.000,00 70.000,00 Federacija BiH
radova u 2012
Usljed
nerjeenih Budet opine,
Infrastrukturni imovinskih Federacija BiH
24. Izgradnja vidikovca 2011 6.000,00
objekti odnosa
obustavljeni
radovi
Infrastrukturni
25. Elektrifikacija Umana Radovi u toku 2011 8.700,00 Budet opine
objekti
26. Sanacija lokalnih puteva Putna infrastruktura OS BiH Zavreno 2011 70.000,00 66.000,00 Budet opine
Infrastrukturni
27. Izgadnja oglasnih tabli Zavreno 2011 1.000,00 8.700,00 Budet opine
objekti

ANEKS 5: Izvod iz liste evidentiranih, prethodno zatienih i
zatienih nepokretnih spomenika kulture i prirodne
batine Opine Trnovo
I SPOMENICI KULTURE
ISTORIJSKO-MEMORIJALNI KOMPLEKSI I SPOMEN OBILJEJA

Kua Miovia u Lediima, Trnovo,
NASELJENA PODRUJA / CJELINE /

Ruralne ambijentalne cjeline
Kramari, ambijentalna ruralna cjelina
Dujmovii, ambijentalna ruralna cjelina
Lukavac, ambijentalna ruralna cjelina
Rakitnica, ambijentalna ruralna cjelina
Bobovica, ambijentalna ruralna cjelina
Moevii, ambijentalna ruralna cjelina
abanci, ambijentalna ruralna cjelina
Hamzii, ambijentalna ruralna cjelina
Presjenica, ambijentalna ruralna cjelina
Tuila, ambijentalna ruralna cjelina
Miliii ambijentalna ruralna cjelina
Ledii, ambijentalna ruralna cjelina
Godinja, ambijentalna ruralna cjelina
Umoljani i Gradina iznad Umoljana (skupina katuna)
abii, ambijentalna ruralna cjelina
Selo Dejii, ambijentalna ruralna cjelina
akli, ambijentalna ruralna cjelina
Raanovii, ambijentalna ruralna cjelina
Jelenjaa, ambijentalna ruralna cjelina
Ivanovo polje, ambijentalna ruralna cjelina
Selo iii, ambijentalna ruralna cjelina
Selo Delija, ambijentalna ruralna cjelina
Pojedinani objekti ruralne arhitekture (katun, vodenica, mlin, stupa...)

Umoljani, vodenice
Ledii , vodenice,
Hamzii, vodenice,
Bijela rijeka , vodenice
Presjenica, potok, vodenice
eljeznica, rijeka, vodenice,
Godinjski potok, vodenice

ARHEOLOKE ZONE I PODRUJA
Prahistorijski arheoloki lokaliteti
Gradina iznad Umoljana, prahistorijska gradina
Prahistorijska gradina iii, selo iii
Gradina u Bistroaju, prahistorijski lokalitet
Prahistorijska Gradina, selo Mijanovii
Utvrenje u selu Brutusi (okolina Trebeaja), prahistorijsko utvrenje
Prahistorijska gradina, selo Delija, prahistorijska gradina
Gradina u Preanima (kota 1056), prahistorijska gradina i nekropola sa tumulima
Gradina u Preanima (kota 1022), prahistorijska gradina i nekropola sa tumulima
Lokalitet Gromile, selo Ostojii, prahistorijska nekropola tumula
Lokalitet Gromile, selo Govedovii, prahistorijski tumuli
Prahistorijska gradina, velike i male gromile i tumuli, selo Godinja
Lokalitet Gromila, selo Trebeaj, prahistorijski tumulusi
Lokalitet Gromila, selo Hamzii, nekropola tumula, kasno bronzano i eljezno doba
Lokalitet Gromila, selo Pomeni, prahistorijski tumul , eljezno doba
Lokalitet Gromile, selo Donja Tuila, prahistorijska nekropola
Gornje i Donje Grkarica polje, tumuli sa glasinakom kulturom
Srednjovjekovni arheoloki lokaliteti

Lokalitet Crkvice, srednjovjekovno crkvite, selo Milje
Kuetine, uma Tovatnica, selo Delija, ostaci srednjovjekovnog porijekla
Grad, iii, srednjovjekovni ostaci
Gradac Trnovo, ostaci srednjovjekovnih zidova
Crkvina, Umoljani, lokalitet iznad srednjovjekovnog groblja
Hronoloki nedefinisani arheoloki lokaliteti

Gradina, selo ukovii
Gradina, Selo Ravne irolje
Gradac, Umani
OBJEKTI STAMBENE ARHITEKTURE

Kua Zeevia
SAKRALNI OBJEKTI
Damija u Trnovu
Damija u Umoljanima, Trnovo
Damija u Kijevu
Ostaci stare damije i groblje u Odaku- Donja presjenica

GROBLJA I NADGROBNI SPOMENICI
Srednjovjekovna nekropola
Nekropola steaka, Rakitnica
Sela Gornja i Donja Presjenica, vie nekropola steaka, nekropole niana i pravoslavno groblje
Ledii, nekropola steaka Zlatari i pravoslavno groblje
Ledii, Kapova selita, nekropola steaka u starom pravoslavnom groblju
Selo Baci, Kadia groblje, manja nekropola steaka
Selo Donja Tuila, zaseok Pervizi, nekropola steaka
Selo Trebeaj, Kaurai, nekropola steaka
Selo Trebeaj, Uvrat, nekropola steaka
Selo Trebeaj, Kamenjaa, nekropole steaka
Selo Trebeaj, Grebnica (Pomol)
Selo esina strana, nekropole steaka (Guvnita i Ploe)
Selo abanci, nekropole steaka, nekropola niana i pravoslavno groblje
Selo Umoljani, nekropole steaka i nekropola niana
Selo Pendiii, nekropola steaka, nekropola niana i pravoslavno groblje/Svatovsko groblje
Nekropola steaka u Preanima i nekropola niana
Selo Gukavac, Zagor, nekropole steaka na Maa brdu
Selo Ilovice, nekropole steaka
Selo Baci, nekropola steaka
Selo Bistroaj, nekropole steaka (Gaj i Kamen)
Selo Brda, nekropola steaka (Moioci)
Selo iii, nekropola steaka Mramorje i dvije nekropole niana
Selo Govedovii, nekropola steaka i nekropola niana
Selo Durakovii, nekropola steaka i nekropola niana
Selo Delija, nekropole steaka (Vitica) i pravoslavno groblje
Selo Dolovi, nekropola steaka
Zabojska, nekropola steaka
abii, nekropola steaka i nekropola niana
Slavljevii, nekropola steaka
Dujmovii, nekropola steaka i nekropole niana
Lukavac, nekropola steaka
Nekropola niana
Dejii, nekropola niana
Selo Trebeaj, nekropole niana
Kramari, nekropola niana
Selo Pervizi,nekropola starih ehidskih niana
Selo Miliii,nekropola niana
Puzin brdo, nekropola starih niana
Selo Bobovica, nekropola niana u haremu damije
II PRIRODNA BATINA
Nacionalni parkovi
Podruje planine Treskavice, nacionalni park
Igman-Bjelanica, nacionalni park

Parkovi prirode
Park prirode Visoica
Park prirode Jahorina
Rezervati prirode
Kanjon rijeke Rakitnice, rezervat prirode
Spomenici prirode
Geomorfoloki
Peina Klokoevica, Trnovo, geomorfoloki spomenik
Peina kod Ostojia, geomorfoloki spomenik
Peina kod Delijaa, geomorfoloki spomenik
Paina peina, geomorfoloki spomenik
Peina na vrelu eljeznice, geomorfoloki spomenik
Kanjon Bijele rijeke, geomorfoloki spomenik
Jama Ponor, selo Lukavac, Trnovo, geomorfoloki spomenik
Peine; peine Vilenica i Kozara, Trnovo, geomorfoloki spomenik
Snjeana pilja, Igman Bjelanica
Hidroloki spomenici
Izvori kod sela Ilovice, Trnovo
Izvori Crne rijeke, Trnovo (Jahorina)
Izvor potoka Kouta, Trnovo (Jahorina)
Belia jezero, Trnovo (kod Umoljana)
Izvor rijeke eljeznice, hidroloki spomenik
Jezera ne Treskavici( Veliko,Crno,Bijelo,Trkunsko,Platno)
Vrelo Ledikog potoka, sa slapovima i Lediki potok, hidroloki spomenik
Vrelo Godinjskog potoka, hidroloki spomenik
Vrela Husremovac, hidroloki spomenik
Vrela na Treskavici (Zacina vrela, Bobovaka vrela, Konjska vrela, Ilijaka vrela, Spasovako vrelo),
hidroloki spomenik
Vrelo Senabot, Ledii, Trnovo, hidroloki spomenik
Studeni potok, Umoljani, Trnovo, hidroloki spomenik
Vrelo Guina, selo Hamzii, Trnovo, hidroloki spomenik
Spomen obiljeja (spomen ploa, bista, obelisk, esma)

Spomen-esma Zaimu Imamoviu
Ledii vrelo, spomen-ploa ehidima i poginulim borcima
Proskok, spomen-ploa Devadu Hanjaliu
Proskok, spomen-ploa ehidima i poginulim borcima
Brutusi, spomen-ploa Nijazu ahinoviu
Bjelanica, spomen-ploa Ejubu Sarajkiu
Igman, spomen-ploa ehidima i poginulim borcima Bonjake brigade
abii, spomen-ploa ehidima i poginulim borcima na zgradi.
Trebeaj, spomen-ploa ehidima i poginulim borcima na zgradi mjesne zajednice
Dejii, spomen-ploa ehidima i poginulim borcima na zgradi O..
Delija, spomen-ploa ehidima i poginulim borcima na zgradi O..

ANEKS 6: Odluka o pristupanju izradi Strategije odrivog razvoja
Opine Trnovo za period 2012.-2016. godina

ANEKS 7: Odluka/Rjeenje o monitoringu i evaluaciji
(ubaciti prije tampanja usvojene verzije Strategije)

ANEKS 8: Odluka/Rjeenje o usvajanju Strategije odrivog razvoja
(ubaciti prije tampanja usvojene verzije Strategije)

Strategija Odrzivog Razvoja Trnovo-Nacrt

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Strategija Odrzivog Razvoja Trnovo-Nacrt

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

OPINA TRNOVO

STRATEGIJA ODRIVOG RAZVOJA

Trnovo, januar 2012. godine

1. OPTI PODACI O OPINI

3.2. Ekonomski i ruralni razvoj

Strategija odrivog razvoja Opine Trnovo 2012.-2016. 2 / 207

3.3. Drutveni razvoj (stanovnitvo, obrazovanje i kvalitet ivota)

3.4. Integralne analize faktora i usmjerenja razvoja

6. IMPLEMENTACIJA, MONITORING I EVALUACIJA

Strategija odrivog razvoja Opine Trnovo 2012.-2016. 3 / 207

U oblasti ekonomskog i ruralnog razvoja to su:

U oblasti drutvenog razvoja to su:

Strategija odrivog razvoja Opine Trnovo 2012.-2016. 4 / 207

Strategija odrivog razvoja Opine Trnovo 2012.-2016. 5 / 207

Trnovo, ____ 2012. godine

Naelnik opine Trnovo

Strategija odrivog razvoja Opine Trnovo 2012.-2016. 6 / 207

B. Regionalni centar za ivotnu sredinu (REC)

Strategija odrivog razvoja Opine Trnovo 2012.-2016. 7 / 207

II grupa: Ekonomski i ruralni razvoj

III grupa: Drutveni razvoj (stanovnitvo, obrazovanje i kvalitet ivota)

Izvor: Opina Trnovo

Strategija odrivog razvoja Opine Trnovo 2012.-2016. 8 / 207

Strategija odrivog razvoja Opine Trnovo 2012.-2016. 9 / 207

1.1. Administrativni i geografski poloaj

1.1.1. Administrativni poloaj

Prikaz br 1 : Karta Opine Trnovo

Izvor: Zavod za planiranje Kantona Sarajevo, avgust 2006.

Strategija odrivog razvoja Opine Trnovo 2012.-2016. 10 / 207

Prikaz br. 2: Prikaz mjesnih zajednica Opine Trnovo

Najmanji broj naseljenih mjesta je u MZ abii a najvie naseljenih mjesta je u MZ Delija.

Tabela br. 2: Naseljena mjesta po mjesnim zajednicama opine Trnovo

Strategija odrivog razvoja Opine Trnovo 2012.-2016. 11 / 207

Izvor: SERDA, Razvojna agencija SMER-a

Sarajevska makroregija prostire se na podruju oba bosanskohercegovaka entiteta i obuhvata teritorij 32

Strategija odrivog razvoja Opine Trnovo 2012.-2016. 12 / 207

koje su pripale Federaciji BiH po Daytonskom sporazumu.

zbirni indeks razvijenosti opine naveden u koloni 12.

Strategija odrivog razvoja Opine Trnovo 2012.-2016. 13 / 207

Prikaz br 4 : Prostorni plan Kantona Sarajevo

Izvor: Zavod za planiranje Kantona Sarajevo, avgust 2006.

Strategija odrivog razvoja Opine Trnovo 2012.-2016. 14 / 207

Fotografija br 3: Trnovo 1956.g.

Izvor: Opina Trnovo

Strategija odrivog razvoja Opine Trnovo 2012.-2016. 15 / 207

1.3. Opti podaci o stanovnitvu

1.3.1. Broj stanovnika i gustina naseljenosti

Tabela br 4 : Gustina naseljenosti u 2010. godini

Strategija odrivog razvoja Opine Trnovo 2012.-2016. 16 / 207

Tabela br. 5 : Starosna struktura stanovnitva za 2007. i 2011. godinu.

Tabela br. 6: Stanovnitvo opine Trnovo po starosnim grupama

1.3.3. Obrazovna struktura

Strategija odrivog razvoja Opine Trnovo 2012.-2016. 17 / 207

1.3.4. Etnika struktura

Tabela br 8 : Nacionalna struktura stanovnitva u prema popisu stanovnitva 1991. godine

Svjetske religije zastupljene na podruju opine su Islam i Pravoslavno krianstvo.

1.4. Lokalna samouprava

Strategija odrivog razvoja Opine Trnovo 2012.-2016. 18 / 207

Strategija odrivog razvoja Opine Trnovo 2012.-2016. 19 / 207

Prikaz br. 5: Organigram tijela opinske uprave

OPINSKO VIJEE Struna sluba

OPINSKE SLUBE ZA UPRAVU

Sluba za upravu za Sluba za upravu za Sluba za upravu za geodetske, Sluba za