OSNOVNI PODACI O BOSNI I HERCEGOVINI

Opti podaci
Bosna i Hercegovina se nalazi na jugoistoku Evrope u centralnom dijelu
Balkanskog poluostrva. Njena ukupna povrina je 51.129 km2. Duina granice
iznosi 1.537 km, od ega kopnena 762,5 km, rijena 751 km i morska 23,5
km. Bosna i Hercegovina granii sa Republikom Hrvatskom (931 km), Srbijom
(375 km) i Crnom Gorom (249 km). Sjevernim dijelom Bosna i Hercegovina
izlazi na rijeku Savu, a junim na Jadransko more kod Neuma. Zemljite
Bosne i Hercegovine je izrazito brdsko-planinsko, sa prosjenom
nadmorskom visinom od 500 m. Od ukupne povrine BiH, 5% otpada na
ravnice, 24% na breuljke, 42% na planine, a 29% zauzima kr. (NEAP, 2003)
Bosna i Hercegovina je ureena Dejtonskim sporazumom, prema kojem se
sastoji od Federacije BiH (10 kantona), Republike Srpske i Distrikta Brko.

Brko
Prijedor
Biha
Doboj Bijeljina
Banja Luka
Tuzla

Zenica

Sarajevo

Mostar
Preko 250.000 st.

100.000-250.000 st.

25.000-100.000 st.

Slika 1. Bosna i Hercegovina: gustina naseljenosti i optinski centri preko

25.000 stanovnika (Prema popisu stanovnitva iz 1991. godine)

Stanovnitvo
Prema procjenama UNHCR za 1999. godinu ukupan broj stanovnika Bosne i
Hercegovine se kree oko 3.894.000. Od toga 2.381.496 (61%) stanovnika
ivi u Federaciji BiH, 1.432.020 (37%) u Republici Srpskoj, a 80.324 (2%) ivi
u Brko Distriktu.
Prema popisu stanovnitva iz 1991. godine, gustina naseljenosti Bosne i
Hercegovine je neravnomjerna (40 do 200 stanovnika po km2).

Makroekonomski pokazatelji
U 1990. godini GBP za Bosnu i Hercegovinu je procijenjen na US $ 10,6
milijardi, odnosno preko US $ 2.400 po glavi stanovnika. Prihodi su pristizali iz
razliitih prirodnih grana, a bazna industrija je bila meu najvie razvijenim u
regionu sa visoko educiranom baznom snagom i visokim udjelom izvoza na
zapadno trite (Environmental Performance Reviews, UNECE, 2004).
Ratna deavanja (1992-1995.g.) su devastirala zemlju i ekonomiju. Oporavak
otpoinje nakon Dejtonskog mirovnog sporazuma, nakon ega u periodu
1996-2001. godine, godinji ekonomski rast iznosi 25%. Poslijeratni oporavak
je u ovom periodu pokriven irokim donacijskim programima. Struktura
ekonomije je znaajno promijenjena, od dominantno industrijske na privredu u
kojoj preovlauju uslune djelatnosti.
U 2002. godini GDP dostie priblino polovinu predratnog nivoa. Proces
tranzicije koji je u fazi privatizacije najveih preduzea ima vodei uticaj na
promjene strukture ekonomije.

Strateki dokumenti
Pokazatelj novih drutvenih pravaca koji podrazumijevaju simultano
rjeavanje socijalnih problema i brige o okoliu je razvoj stratekih
dokumenata. Vodei dokument, usvojen od strane oba entiteta i Distrikta
Brko, je Nacionalni akcioni plan za okoli (NEAP, 2003). NEAP identificira
probleme, pritiske i potrebu uspostave ravnotee izmeu brige o okoliu i
razvoja privrede. Prema NEAP-u, prioritet je ekonomski razvoj sa okolinski
prihvatljivom strategijom.
Srednjorona razvojna strategija za Bosnu i Hercegovinu za period 2003-2007
godine ukljuuje prioritete iz NEAP-a i propisuje mjere za upravljanje
okoliem, posebno u oblasima legislative, kvaliteta zraka i klimatskih
promjena, upravljanje vodnim i zemljinim resursom, umama, otpadom,
biolokim i geolokim diverzitetom, kulturnim i prirodnim nasljeem i javnim
zdravljem. Strategija istie vanost razvoja i usvajanja zakonskih akata koji e
uspostaviti operativnost okolinske legislative, ali i podvlai potrebu njenog
harmoniziranja sa relevantnim sektorskim politikama.

Fiziko-geografski poloaj Bosne i Hercegovine

Bosna i Hercegovina nalazi se izmeu 420 26' i 450 15' sjeverne geografske
irine, te 150 45' i 190 41' istone geografske duine. Pripada zapadnom dijelu
jugoistone Evrope, na kojem se smjenjuju uticaji junih dijelova sjevernog
umjerenog i sjevernih dijelova sjevernog suptropskog pojasa. Na prostoru
nae drave se nalazi najvei dio zapadne zone mlaih vjenanih planina
Dinarida. Dinarski planinski pojas postepeno se sputa na sjever prema Savi,
dok se prema jugu sputa naglo, u prostor niske Hercegovine i Jadranskog
primorja.
Osnovni, preteno planinski karakter, prostoru Bosne i Hercegovine daje
zapadni dio sredozemne zone mlaih vjenanih planina.

2
U hidrografskom smislu Bosna i Hercegovina pripada crnomorskom i
jadranskom slivu. Vododjelnica izmeu slivova je orografsko razvoe koje
prolazi preko planina: Pljeevica, ator, Cincar, Radua, Bitovnja, Bjelanica,
Treskavica, Zelengora i Volujak.
Crnomorski sliv zahvata oko 70% od ukupnog prostora Bosne i Hercegovine,
Jadranski sliv zahvata 24%, a sa 6% teritorije povrinske vode se gube u
krako podzemlje.
U pedolokom pogledu, zemljita Bosne i Hercegovine su tipovi automorfnog i
hidromorfnog odjela.

Geoloke i tektonske odlike Bosne i Hercegovine

Reljefni sklop Bosne i Hercegovine u geolokom i tektonskom pogledu je
daleko sloeniji od onoga to pokazuje vizuelna slika njenog teritorija. Stijene
koje grade teritorij zemlje istaloene su u razliitim geolokim razdobljima na
dnu nekadanjeg Tetis mora. Istaloena masa je orogenim pokretima
naborana u planinske vijence, a kotline su nastale rasijedanjem.
Metamorfne stijene potiu iz paleozoika, a izgrauju centralne planine
bosansko-hercegovakih Dinarida (Vranica, Bitovnja, Zec-planina, Pogorjelica
i Komar). Paleozojske naslage su mozaino rasporeene i u drugim
dijelovima Bosne. Sedimentne stijene su uglavnom mezozojske starosti,
izdignute su u Alpskoj orogenoj fazi, a bonim potiscima naborane u Dinarsku
planinsku oblast. Sjeverne i june zone centralnih Dinarida izgraene su od
kenozojskih naslaga. Nakon nemirnih geolokih razdoblja u kenozoiku, Tetis
more se povlai i Bosna i Hercegovina postaje kopno sa manjim zaostalim
vodenim povrinama u obliku jezera (Paratetis). Na kraju kenozojske ere
Panonsko more, koje je plavilo Panonsku niziju, se povlai i na njegovom
mjestu zaostaju plitka jezera i movare, nakon ega se formira rijeka Sava.
Gornji tokovi Sane, Une, Vrbasa, Bosne i Drine predstavljali su pritoke
Panonskog mora tokom njegovog postojanja. Kako se more povlailo na
sjever i istok, rijeke su ga pratile poveavajui svoje duine.
Istovremeno sa postojanjem Panonskog mora, postojalo je i Jadransko more.
U pleistocenu je nivo Svjetskog pa i Jadranskog mora bio nii. Rijeka Neretva
je bila dua i zavravala se na dananjem dnu Jadrana. Nakon pleistocena
nivo Jadranskog mora se podigao zbog otapanja leda, te je potopljena i donja
dolina Neretve.

Osnovni oblici reljefa

Lanac Dinarskih planina se prua izmeu ravniarskog i blago zatalasanog
pobra Posavine, na sjeveru i Jadranske zavale, na jugu. Pravac pruanja
Dinarskih planina je od sjeverozapada prema jugoistoku. Unutar Dinarskog
planinskog sistema osim orogenih nabora, dominiraju i visoravni. Tektonskim
procesima i razlomima nastale su kotline, doline i kraka polja. Vee kotline
se nalaze u rijenim dolinama (Sarajevsko-Zenika u dolini rijeke Bosne,
Uskopaljska i Banjaluka u dolini Vrbasa, Bihaka u dolini Une, Tuzlanska u
dolini Spree, Mostarska u dolini Neretve i dr.).
Krka polja su nastala djelovanjem vie faktora. Njihovo dno je prekriveno
kvartarnim sedimentima, a strane su uokvirene karstifikovanim karbonatnim
masama. Po obodu polja nalaze se izvori i vrela, a u najniim poloajima
ponori, kojima voda otie u krako podzemlje.

3
Reljef Bosne i Hercegovine ine i podzemni krki oblici u karbonatnim
stijenama, to nau zemlju svrstava u bogata holokarstna podruja svijeta.
Bosna i Hercegovina je prostor sa velikim brojem istraenih i neistraenih
peina i jama, a najpoznatije meu njima su: Vjetrenica u Popovu polju,
Glavianska kod Foe, Mrana peina u dolini Prae, Bijambarska peina na
Niiima i Orlovaa kod Sumbulovca.

Klima Bosne i Hercegovine

Klimu Bosne i Hercegovine odreuje vie geografskih faktora. Veliki uticaj
imaju: Atlanski okean na zapadu, Sredozemno i Jadransko more na jugu, te
prostrane kontinentalne mase Evrope na sjeveru, Azije na sjeveroistoku i
istoku, te Afrika na jugu.
Sa Atlantskog okeana i Sredozemnog mora vjetrovi nanose tople i vlane
zrane mase preko nae zemlje. Nailaskom na Dinarske vjenane planine,
zrane mase se uzdiu uz planinske padine, rashlauju se, kondenziraju i
izluuju padavine.
Strujanje toplog i suhog zraka iz Afrike, tokom ljeta, uzrokuje visoke
temperature u sluaju niskog zranog pritiska iznad Evrope.
U hladnijem periodu godine, kad se iznad sjeveroistone Evrope obrazuje
visoki zrani pritisak, preko nae zemlje esto cirkulie hladni arktiki zrak.
Iako je klima Bosne i Hercegovine umjerena, ipak je otrija nego to bi
odgovaralo njenom geografskom poloaju. Sredozemni klimatski uticaji su
znaajno umanjeni, pa samo primorje i niska Hercegovina imaju mediteransku
klimu.
Dinarska planinska oblast modifikuje sredozemne zrane mase s juga, a titi
Mediteran od prodora hladnih zranih masa sa sjevera. Znaajan prodor
mediteranskih klimatskih uticaja osjea se dolinom Neretve. Klima Bosne i
Hercegovine pokazuje znaajnu raznolikost. Izmeu predjela
umjerenokontinentalne i izmijenjene mediteranske (jadranske) klime postoje
predjeli sa kontinentalnom, pretplaninskom, planinskom i alpskom klimom.
Najnie temperature se biljee na naim najviim planinama. Prosjena
januarska temperatura na Bjelanici iznosi -7,2OC, a u Neumu, u istom
mjesecu, +6,5OC.
Godinja koliina padavina u Bosni i Hercegovini je nejednako rasporeena.
Poveava se od juga prema Dinarskom gorju, a zatim ponovo opada prema
Peripanonskom obodu. Snijeg je redovita zimska pojava, a na planinskim
vrhovima se odrava i po 6 mjeseci godinje.
Bosna i Hercegovina ima sloena klimatska obiljeja. Na junim prostorima,
osjea se izmijenjena jadranska klima. Na sjeveru preovlauju uticaji
umjereno toplog i vlanog klimata sa toplim ljetnim razdobljem. Sredinji
prostori Bosne i Hercegovine su pod uticajem izmijenjene umjerene tople i
vlane klime, koja se sa visinskom pojasnou mijenja u klimat sa svjeim
ljetima. Hiposmetrijski nivoi preko 700 m odlikuju se planinskom, a najvie
orografske cjeline, alpskom klimom.
Klima Bosne i Hercegovine je ugodna za ljudski ivot i zdravlje, te se moe
ubrojiti u vana prirodna bogatstva kojima raspolae naa zemlja.

4
Vode Bosne i Hercegovine
Bosna i Hercegovina raspolae slatkim i slanim vodama. Prema svjetskim
standardima naa zemlja obiluje kopnenim vodama visokog kvaliteta.
Hidrografsku mreu ine brojni povrinski i podzemni kraki tokovi.
U Dinarskim planinskim masivima se nalazi izvorite najveeg broja naih
vodotoka. Od veih rijenih slivova prostoru Bosne i Hercegovine u cjelosti
pripadaju slivovi Bosne i Vrbasa. Nakupljanje podzemnih voda, kojima je naa
zemlja bogata, odvija se u rastresitim sedimentima (ljunci i pijesak), oko
veih rijenih tokova, te u krakim pukotinama, kanalima i peinama.
Termalne i mineralne vode, koje se javljaju u podruju vulkanskih stijena i
tektonskih razloma, predstavljaju jedno od znaajnih prirodnih bogatstava
Bosne i Hercegovine. Najpoznatiji izvori mineralne vode se nalaze u Kiseljaku,
Kaknju, Srednjem, Busovai, Srebrenici, epi, Tenju, Maglaju, epu itd.
Najtopliji termalni izvor je banja Ilida, gdje temperatura iznosi 580C. Po
sastavu, termalna voda ove banje je sumporovita, i koristi se za lijeenje
mnogih bolesti. Termalni izvori se nalaze i u: Fojnici, Olovu, Tuzli, Gradacu,
Tesliu, Banjoj Luci i dr.
Bosna i Hercegovina obiluje prirodnim planinskim jezerima, koja zbog iste i
plave vode s pravom nose naziv gorske oi.
Nae primorje se nalazi juno od delte Neretve gdje u ukupnoj duini od 22
km Bosna i Hercegovina izlazi na Jadransko more i ima povrinu od 8 km2.
Od Mljetskog kanala i morske puine razdvaja ga poluotok Peljeac.
Povrina mora kod Neuma ima prosjenu godinju temperaturu od 9,60C.
Najtoplije je u julu, kada povrinska temperatura vode prosjeno iznosi oko
200C. Salinitet morske vode se kree od 29 do 35 promila. Boja morske vode
je zeleno-plava, a providnost iznosi do 10 m.
Zbog zatvorenosti poluotocima Peljecem i Klekom, Neumski zaliv ima mirno
more, na ijoj povrini se obrazuju valovi visine do jednog metra.