Book 1 Gerb

,
DE LIBRARY UNIV. Qfr'
CANTV
NORTH CAROUNA
ET
MVSICASACRA
PRIMA ECCLESIAE AETATE VSQVE AD
PRAESENS TEMPVS,
A V C T O R E
MARTINO GERBERTO
MONASTERII ET CONGR. S. BLASII IN SILVA NIGRA ABBATE
S. Q. R. I. P.
T O M VS L
SFPERIORFM PERMISSV.
TYPIS SAN-BLASIANIS MDCCLXXIV.
M. Poinsienon Cure de
, la v^p^î ah
-^-~ /' /'.-- -; \#E*' "
ton de Haguenau
9*<? mente pura & Jimplici ,
Te voce , Te cantu pio
Rogare curuato genu 9
Flendo & canendo difcimus.
Prvdent. Cathemer.
Hym. II.
IDERI
CAROLO 10
SACRAE SEDIS MOGVNTINAE
ARCHIEPISCOPO,
SACRI ROMANI IMPERIf
PRINCIPI ELECTOR
ET
ARCHICANCELLARIO ,
NEC NON
EPISCOPO WORMATIEN5I.
SALVTI REIPVBLICAE VTRIVSQVE
SVFFRAGANTE VNIVERSO POPVLO
VNANIMIQVE VOTO
CAPITVLI METROPOLITICI MOGVNTINI
DIE XVIII. IVLII
CATHEDRALIS WORMATIENSIS
DIE XXVI. EIVSDEM MENSIS ET ANNI
MDCCLXXIV,
ELECTO
FELICITER !
IN FORTVNATVM VLTIMVM HVIVS SECVLI IVBILAEVM

AVSPICIVMQVE FVTVRI.
EMINENTISSIME ET REVERENDISSIME
ARCHIEPISCOPE,
CELSISSIME PRINCEPS
ELECTO
uod vota publica dudnm, famaque undi-

que a morte ftatim f. r. Anteceiroris fe-
rebat , id , vel eo etiam nomine felix
fauftunique accidit ut fummus Roma-
,
no-Germanici imperii , ecclefiseque hier-

archa , ac Princeps Eleclor renunciare-
ris , dum in iucem publicam afpirans
ifthxc de cantu gf mufica facra a prima
Ecclejice atate ufque ad pnefens tempus, commentatio, in TE
iam clientelam illam eft confecuta, quam antea pro inftituto
S. Ordinis togatus, fperare haud poteram.
a 3 Refumfi
Refumfi vero animum , religiofe congratufatus cau%,
cum primum TE MAXIME METROPOLITARUM ad !
clavum Ecclefise affumtum cognovi , memor comitatis hu-

manitatisque, quam ante aiiquot annos expertus fueram, cum
Viennce ,
gratiflimus aulx Caefareae legatus degeres, eo mu-
nere ampliffimo iam Francofordi m inauguratione IOSEPHI If.
Auguftis FRANCiSCO Patri, tunc Romanorum Regi

ac Filio
commendatiffimus , inter actuales intimos etiam connume-
ratus confiliarios. A fummo enimvero ufque ad infimum
omnium-TIBI INDULGENTISSIME PRINCEPS! animos
conciiiatmagnitudo animi, cum mira morum facilitate con-
iuncta, qua TE ad omnes demittere foles, promteque in-
duillfti ut hoc excelfo nomini TUO infcriberem opus, quo
,
nihil mihi tum ad teftiiicationem devotiillmi animi, cum ad

argumenti etiam prsefidium , exoptabilius efte potuit.
Ipfa narrationis feries palam facit, cantum ecclefix a fua fim-

plicitate , quam mille & ultra annis religiofe confervaverat,
paullatim defcivifle fequiore xvo : Lentis quidem per non
pauca fxcula greilibus, mufica ,
quam figuralem appellant,
in ecciefiam admifla, cui inftrumentalis noftra xtate demum,
memoria ferehominis confociata, quotidie magis magisque lu-
xurians , ac infoiefcens, difcrimen iam oaine mufica: facrae
a profana fuftulit.
Probe reminifcor damnafTe TE irreligionem iftam cum ,
adhuc dignitate Cantoris cathedraiis ecclefia? Eambergenjis per-

fungereris , perinde ac Cuftodis praxelfe Moguntime , cui
nunc prxfides, PASTOR VIGILANTISSIME.1 fedis: quxfci-
licet munera facram attinent iiturgiam cuius pars eft cantus & ,
mufiea facra non modica. Nec abiudit Redtoris Magnificentif.

fimi
fimi almae academi# Moguntina officium , quod ornafti ANTI-
STES LITTERATISSIME. Fueratquippe etiam muiica pars
doclrinae publicx pnccipuis in fcholis haud longo abhinc tem-
pore, cum adhuc fuus huic difciplinx haberetur honos , u.C funt
hodieque alicubi, (n Anglia praefertim, dodtores, profelforesque
muiicx in pnecipuis academiis. Oiim vero fanclriffimi fpe&a- ,
tiffimique viri, etiarci principes facrum concinnabant melos,

quam nunc fpartam quisquefibiaiTumit ludio, fuasque nenias
iacrario temerarie infert.
Ad hanc toliendam fanifce religionis noftra contamina-

tionem , cum confilio opus fit & "opera, quem potius ad
quam ad TE, SACRORUM PRjESUL PRtECIPUE me !
convertam ? qui pietate, auctoritateque perinde prxftas, ut

valeas inveterato equidem remedium afferre malo , honeftatem
vero ac decorem noftris reftituere templis, divino dignitatem
eultui: ut agatur , quod agitur ad concelebrandum Divum
Numen , nobisque propitium reddendum precibus , gemiti-
busque. Neque committendum eft , ut ad ecclefiam veluti
ad theatrum aurium diemque luculentum, ut aiunt,
lenocinii
feu hilarem habendi caufa concurratur cantus ac mufica Pa- p
cra fic fit compofita ut mentem avocet potius ac diftraclam

,
reddat, quam in fe colligat; fancta verba fuffbcet & con-

fundat, dum fuaviter animo infinuare debuerat.
Qiiod vero dolendum maxime eft continue ingravefcit ,
malum. Qui ftatum mufioe eccleiiafticx pnefentis faltem,

aut etiam praeteriti feculi fub oculos pofuerit, quin imo lu-
ftra tantum aliquot elapforum proxime annorum cogitatione
fibi repraefentaverit , obftupefcet, tam brevi tempore ad tan-
tum exceffum rem devenire potuiiTe 5 ac quotidie in peius

ruere
ruere 5 ut nifi fiftatur licentia , Vertumni inftar immutandi
muficx aftum fit de publico religionis cultu qui
faciern , ,
magnam partem apud nos mufica transigitur cum necrem- :
publicam faivam efte pofte exiftimaveritPLATO, mutata mu-

iica
Vides EMINENTISSIME ARCHIPR,ESUL ! qux me

ardenter quidem prxprimis flagrantem devindtiffimi animi
hoc edere argumentum graviffimx porro caufse impulerint,
,
ut lucubrationem hanc de viciflitudine cantus ac muficae fa-
crue a prima ecclefix aetate ufque ad prxfens tempus TUJE

committerem fidei ,
patrocinioque potenti, quo eget, ut finem
propofitum ab aucrore nancifcatur , quem TUO dudum
haud dedignatus es favore , fupplicem iam, ut deditum hier-
archico TUO pedo clementer accipias ac tuearis
ARCHIEPISCOPALIS ET
ELECTORALIS
EMINENTLE TUiE
Dabam apud D. Blafii menfe Dee,

in feriis Nat. D.
obfequentiffimum fervum
Martinum Gerbertum
Abb.
PRyEFATIO.
morem muficae , quem cum lacle matris
bibi ,
quodque ei difciplinae haud fegni-
ter a teneris annis confecravi ftudium,
feverioribus addiclus Mufis , non depo-
fui penitus, fed mutavi. A iuvenilibus
annis propofitum femper habui de mu-
ficae aliquid confcribere hiftoria. In-
flammatum fuit defiderium incompara-
bili codice Mfc. mea memoria Bibiiothecae San - Blq/iana il-
lato, eo ipfo, quo olim ufus Glareanus in edendis Sever.

Boetu operibus, eumfiatimin fvonteaureumvockt} iterum-
quead finem praefationis DoDECACHORDl dilaudans qui in- :
9
quit, omnium fcientiarum traclatus varios habcbat iyavKAoTruJUv ,
vocant Grtfci. Inerant quinque divi Severini volumina de

mujicis: prceterea Guidonis Aretini quêdam, Bernonis,
VuiLEHELiMI, OTTONIS, THEOGERI epifcopi, @" IOANNIS,
qui pqjiea Pontifex Max. XXlI. eitts nominis fuit. Per hos
libros audaciorem fe fatum profitetur quod & mihi in fufci-
:
piendo hoc opere accideratp dum ecce codex ifie fato acer-
biffimo in conflagratione monafterii huius an. 1768 facla,
perit cum omni apparatu ,
quem feceram adornando huic 0-
peri Itaiiam, Galliam,Gcrmaniam perluftrando, tum aliis qui-
busvis ftudiis ac opera etiam amicorum folerti.
,
Id unum folatio erat, quod, qui nunc prodit, tomus pri-

mus tunc fere typis exemplaque fcriptorum
expreffus effet ,
de re mufica ex laudato codice defcripta iam in aliorum ma.

nibus fuerint, praefertim P. lo. Bapt. Martini BononicnJisMx-
Mart. Gerbert, deMusica Eccl. Lib. I. a nontae,
:
PRiEFATlO.
noritae , quocum amice conveneram , ut dum eadem
ipfe in
mufices veteris hiiroria a multis annis defudat, duobus iam e-
ditis tomis (tardius nunc demum Cl. Doftor BuRNEY Ang-
lns certiorem me reddit, de hiftoria mufices univerfa abs fe in
lucem edenda, fufceptis, defcriptisque etiam eam in rem per
Ita/iam, Galliam, Germaniam itineribus) ego peculiarem par-
tem muficse facrse illuftrandam fumerem, a prima fcilicet eccle-
fox artate ufque ad prxfens tempus.
Mufica Hebraorum quantum fcire intereft , fatis ut o-
, ,
pinor, ab aliis eft pertra&ata. Quos inter Mar. Mersennus

lucubrationem fuam ea de re ab iis fcripturae locis exponendis
orditur , qux prophetiam vi concentus mufici prophetis con-
tigifte vel infinuant , vel affirmare videntur. Inde ego ve-
rifimilius venifTe autumo , ut apud ethnicos etiam , iidem mu->
Jici & vates & fapientes iudicarentur , tefte Quintiliano
Inftit. Orat. I. I. c. 10. quam quod aliis videtur, muficam
facram a Iudc? is ad alias gentes Latinos , Gracos , Syros &c.
Ante Davidem & Salomonis inaugurationem
tranfiifle. ,
templi mufica in ufum publici officii divini ordinata dici

nequit} cum tamen vel teftimonio Laban Gen. XXXI. 27.
mufica inftrumenta adhibita fuerint alio 11 fu, forte in conviviis
potiffimum. Atqui vero mos antiquiflimus fuit, quem loco

citatoQuiNTiLlANUS refert, inter regalia convivia laudes he-
roum ac deorum ad citharam canendi, de quo iam Plato
Dial. IL de republ. itemque lib. III. de legibus teftatur, fuifle
cantus, ad deos prccibus piacandos, quos hymnos vocabant^ & lib.
VII. reBijJimum fore, ait, ji hymni &
laudes Dei precibus mix-
tce canantur. Extant etiamnum hymni antiquiilimorum poe-
tarum
PR JE F A T I O.
tarum: quorum verfus cani folebant, utque canitTHEOCRl-

Tus IdylL 16.
Semper id eft cordi mujis femperque poetis,

,
Ut divos celebrent , laudes celebrentque virorum

"tuvetv d^dvdrai v[M&v dya&M KXict elji&Qav.
Suo loco oftendimus SS. Patres, quando fideles adDEUM

hymnis concelebrandum excitant, exemplo Chrifti & Apofto-
lorum uti, qui hymno diclro exiifle in montem Olivettyl*hU*
LUSque & Silas vel in carcere, media no&e furgentes, Deum
hymnis celebrafle in AHbus leguntur. Qiiod & alii dein-
ceps Martyres funt aemulati, ut fingulari diflertatione de hym-
nisMartyrum in primitiva Ecclefia, lena an. 1700. edita, o-
Ostius
ftendit Io.Georg. quem quidem fi audimus, omnia
:
prope hymnus funt, qux SS. Martyres aut dixerunt, aut in

Prudentii hymnis *$ <n<pcLwv, five de coronis, dixifle, feu
cecinifle inducuntur.
Nihilominus id ille prxterit, quod exa&is martyriiS. POLY-
CARPI, difcipuli S. Ioannis, colligitur apudEusEBlUM lib.
IV.hift. eccl. c.i^. Iacobique Usserii append. Ignatiana p.

25. in oratione a tortoribus interrupta, Polycarpum iisdem
pene verbis doxologiae etiamnum ufitatx comma &i&vi kxe ,
yum, fo&&<rt expreffifle : uti eius initium Gloria in excelfis &c.

ex Lucce 1, 14. Liberatum & focios Martyres per plateas
una voce decantafle, ViCTOR Africanus in hiftoria Vandalicce
perfecutionis lib. IV. narrat paflimque pfalmos , aut eorum
:
**p*b&> feu verficulos, in ecclefia praeeini folitos, intonaflele-

guntur. Tertullianus teftis eft, qua animi contentione,
a 2 atten-
P R BFAT I O.
attentioneque fideles, qux in ecclefia audiebant, perceperint '.
in libro de Anima cap. 9. fororis cuiusdam revelationes enar-

rans, lam vcro , inquit , pront Scriptur< leguntur , aut pfalmi
canuntur , ## adlocutiones proferuntur , flz^/ petitiones dele-
gantur 5 //# /;/<& materi vijionibus Jubminijirantur. Sunt
hx divini officii partes apud Chriftianos , quas EusEBlUS in
Constantini lib. IV. cap. 45. de reftituto per Con-
Vita
STANTINUM publico Dei cultu commemorat, orationes, &
pfalmorum cantus univerfo populo communes, facrarumfcriptu-
rarum lecliones , Pajiorum conciones > benedicJionem gT parti-
cipationem Sacramentorum.
Haec autem qua celebritate exultationeque celebranda fint
exiftimata, Zonaras &Balsamon inde declarant, quod lu-
ftuofo quadragefimae tempore, ut iam in Concilio Laodiceno

can. 49. ftatutum legitur, ab Euchariftiae celebratione abftine-
retur. Sacrificare DEo Jcflivrt celebritatis effe putabant 9
eamque celebritatem bilaritatis atque Irftitite , at nullo paclo
moerori quempiam ac lacrymis indulgere 9jimulque Letitia exulta-
re &triumphare gaudio pojfe exijtimabant. Hxc Zonaras
incan. TruII.hll. qui eft de Miffa prsefancliificatorum inQua-
dragefima. Viciffim vero notanduseft fexagefimus fextus eius-
dem quinifextiConcilii canon de folemnitate pafchali rite con*
ceiebranda; Afmcla Chrijii Dei nojiri reJurreBionis die uf
que ad novmn diem Dominicam tota Jeptimana vacare fdeles
iugiter cportet pfahnis hymnis, &fpiritualibus canticis, in
Chrijio gaudeutes, fefiumque celebrantes, & divinarum fcriptura*
nm leclioni mentem adbibentes, ac fanttis myferiis iucunde 0,
lautc frucntes.
Aberat
P R JE F A T I O.
Aberat nihilominus antiquioribus Ecclefiac temporibus a

fimplici illo cantu, experte modulatiori mufica vel vocum vel
inftrumentorum , omnis incantatio ille, ut ita dicam, quam
S. L E O M. Serm. LXXXVII. qui eft quartus de iehmio
feptimi menjis , profcribit : Injidiofo, inquit, etiam fono &
mollibus iclibus pulfantur auditus, ut animi foliditas illeccbro-
fa modulatione folvatur , & lethalium confuetudine fuavitatumj
incauta <2fparumfobria corda capiantur. Agit nempe ibi de
diverfa tentationum arte , qua nobis adverfarius nofter infi-
diatur, vocatque tela dcemonis 5 neutiquam vero de divina pfal-
modia feu pfalmis, hymnis, &: canticis fpiritualibus ,
quibns pic
animus in ccetibus commovetur.
ecclefiafticisDtfmoniaca
cantica, funt verba Evagrii apud CoTELERlUM T. III. Afo-
nument. Ecclefice Grcectf p. 28 1 cupiditatem noftram cient^ ani-
mamque in foedas imaginationes
1
iniiciunt : contra pfalmi &
hymni , {J caniica fpiritalia , femper ad recordationem virtu-
tis provocantferventem animum noftrum refrigerant , ac
,
deji-
deria extinguunt. Cum tamen proclive fit , ut hic etiam fefc
infinuet delecTrationis quidam nocivus fenfus, retulimus fuo lo-

co , quam ftudiofe SS. Patres id prsecavendum allaboraverint.
Unum hic addo S. Io. Chrysostomi locum ,
qui quidem
ad noftru-m argumentum de cantu mufica facra pertinere &
haud videatur , cum de fermonibus in Ecclefia haberi folitis
fit$ ad propofitum tamen noftrum apprime facit. Hoc , in-
quit, Hom. XXX. in A6t. Apdftol. fubvertit ecc/efas, quod &
vos non qmeritis audire fermonem , qui compungere pojjit fed ,
qui obleflet, &

tinnulo ftrepitu verborum compojitione qua- & ,
Ji citharoedos T cantores audientes. Invehitur mox in ipfos

a 3 facros
P R 1 F A T I O.
facros oratores : Flofculos verborum & compojitionem, & har-

meniam fetiamur : ut exhilaremus , non ut prq/imus:
curiojius
ut Jimus in admiratione , non ut doceamus: ut obleclemus , non
ut compungamus : ut plaufu &
laudibus obtentis abeamus , non
ut mores componamus. Proh quam apte hsec in muficos no-
!
ftros , muficamque etiam ecclefiafticam xvi noftri valent, a fi-

ne fuo facro prorfus abeuntem , abhorrentemque ab inftitutis
Patrum, ac Ecclefiae fententia tot fanclionibus prodita.
Id quidem perfpicuum fore exiftimo ex hoc opere de can-
tu & mufica facra a prima Ecclejia tetate ufque adprcefens tem*
pus: fcilicet quibus initiis setate prima ( quam ad tempora ufc
que Gregorii Magni extendo) progreffuque per medium
aevum , quo fimplici cantui mufica polyphona & menfurata
feu figurata addita demum eft , ad tantum exceflum pervene-
rit a fieculo decimoquinto potifTimum quo mufica hodierna,
,
quam figuratam dicimus, olim infucata, femper magis magisque

aberrat a fuo fanclo fcopo ^ numquam tamen tanta, quam no-
ftramemoria praefentique hoc tempore exorbitatione, aufu mu-
ficorum lafcivientium luxuriantiumque in templis temerario, ac
intolerabili :quo eo ufque iam ventum, ut nec nomen cantus
ac muficx ecclefiaftiae fuftineat, mc adeo modus quidem po-
ni pofTe videatur , nifi abfoiuta fummarum poteftatum auto-
ritate interpofita, in integrum reftituatur divini cultus decor
profligatus, facraque noftra profanata, maximo apud nos pia-
culo, qui iugem in altaris facrario praefentiam Chrifti incarna-

ti contra Proteftantes acatholicos , minus hac in re culpabi-
les, agnofcimus 5 nec fatistamen, ne irreligiofiores, irreverentio-
resque videamur, fatagimus.

Paffim
P R m F A T I O.
Paflim oftendemus altero huius operis tomo, quanta qui-

dem contentione id egerit BENEDICTUS XIV. in epiftola en-
cyclica data ad omnes epifcopos ditionis ecclefiafticse an. 1749.
de anno lubiltfo , de cultu temp/orum , de cantu <T mujica eccle-
Jiqftica> religiofe fcilicet ac decenter inftituenda, reformandaque.
His pie incitata monitis Augufta M. THERESIA inftrumenta
mufica bellica ac venatoria e templis exclufa dudum voluit.
Narrat ipfe fummus revera Pontifex in novifllma editione in-
fignis de fynodo diaecefana operis lib. XI. c. 7. ( ubi iterum a-
git de cantoribus eunuchis, ac de mujica & injtrumentis muji-
calibus in Ecclejia tolerandis , ve/ prohikendis) comperifTe fe,
quae in illa epiftola encyclica traftavit, plerisque piis viris pro-

bata fuifte 5 id vero ab epifcopis cavendum vult, ne theatrales
modi ad ecciejiajticos concentus transjerantur, neve theatralibus
inflrumentis ecc/ejiae perjonent.
omnia effe, vel in ipfa ditione ecclefiaftica at-
Fruftra vero
que adeo^Ro/ân. 1762. & 1763. prioribus annisfcilicetCLE-
MENTIS XIII. fucceflbris Benedicti XIV. diverfatus, didici:
nec quicquam obtinebitur, quamdiu circumforaneam quam-
cunque muficam , a quibusvis quocunque modo concinnatam
promifcue ecclefix inferre, ac typis etiam edere licet mufica- :
quefacra eandem femper cum profana mutationem fubire per-

mittitur : hxc perinde ac illaad curiofitatem tantum &
ac fi
obleftationem auditorum vel gloriolam muficorum, aufto-

,
rum etiam novitati ftudentium atque admirationi efle cupien-

tium Sed ut cantus planus, quem choralem no-
conftitutafit.
minamus , idem fibi femper fimilis eft ita etiam curandum ,
efTet, ut harmonicus gravi decentique habitu incedat, fibi haud
diffirnili
P R M F A T I O.
diffimilis, aut diffonans a fanritate religionis , cui confecratus

eft: remoto omni ornatu extraneo, qui divinum dedeco-
ret cultum. Quodque in aliis artibus liberalibus hodie egre-
gie fit, ut antiquatis fequiorum temporum Gothicis fartu-
ris , verus ad prototypon naturx , praeitantiffimorumque ma-
giftrorum, refhtuatur ornatus, ita faltem muficam ecclefiafh-
cam cohoneftari condeceret, operibus probatifllmortim aucl:o-
rum , qux feligenda eiTent, ftudiofe examinata a peritis, probis
& fagacibus viris , maturo religiofoque iudicio , ac congeren-
da vetera & nova ad eandem dignitatem compofita, quse foia
fas effet ufu facro in ecciefia audiri , nefafhs exeile iuffis. Au-
<5toritate legitima , typographiaeque ope haud adeo difficulter
ita rem pofie expediri, ordinarique, non obitante coetuum eccie-
fiaiticorum diverfitate, fecundum perfonarum copiam & quaiita-
tes , iocorumque & ad me nunc
temporum circumftantias ,
non attinet, nec opus eft, pluribus docere. Rei momenta

profequor, ex ipfa argumenti ferie ponderanda, converfionea
prima Ecclefiae setate ufque ad prxfens tempus ftupenda.
ts&wf&P
SYLLA-
.iNsi!Â
*fc*
SYLLABUS TOMI
L
DE CANTU ET MUSICA SACRA A PRIMA ECCLE-
SliE JETATE, USQUE AD PRiESENS TEMPUS.
L I B E R L
J)E CANTU ET MUSICA PRIMA ECCLESLE jETATE.
CAPUT I.
De perenni Mufica ac cantus a prima humani generis origine in Sacris ufu,
FI.
,
tiusque ortu , & progrejfu a prima. Ecclefia ataU.
inis primarJus Cantus, & Muficaj laus DEI. Aut populi fuccentu , feu refponforius cantus.
%, Quo a prima oiigine relata. 3. ln veteri i<;. Refponfio populi Amen. 16. Doxologia
Teftamento a ludais. 4. Etiam inftrumentalis Gloria Patri. 17. Cantus Allehiia. 18- Pfalmo-
a tempore Davidis. 5. Mufica in Sacris genti- rum cantus frequens. 19. Pfalmodia: divina
lium. 6. , & primorum Chri-
De Therapeutarum virtus. 20. Ac varia pfalmorum genera. 2r.
ftianorum hymnodia teftimonia extranea. 7. De Hymni a Chriftianis elucubrati , non indifcri-
pfalmis hymnis & canticis pra?cepta apoftolica.
, minatim recepti , praefertim hsreticorum. 22.
g. Exempla ex Scriptura. 9. Teftimonia a pri- lnde a primis Ecclefi.e temporibus a Gracis.
ma Ecciefia? ^tate. 10. Cantorum munus a 2;. Et l.athris. 24. Nihil pbftantibus adverfa-
primordiis Ecclefise. 11. Munus populi in can- riis. 25- Fidelibus ftudiofe divinas laudes con-
Cu ecclefialtico. 12. Cantus alternus , feu anti- cinentibus , & devote audientibus. 26. Pafto-
phonus in Oriente- ij Et Occidente. 14. ribus promovere ftudentibus.
CAPU T II.
Quanam prima Ecclejia atate in Sacrificio Mijfa cantari confueverint.
I. Semper aliqua in Miffa fuerunt cantata. hria %. Symbolum. 9. Offertorium. 10. Prae-
3. Mox in lntroitu. }. Frequens Kyrie eleifon fatio. 11. De hymno Sanllus &c. 12. De con-
&c. repetitio. 4. Gloria in cxcelfis. 5. Populi fecratione , ij.Oratione dominica & benedictio-
ad falutationem refponfio & Collecla?. , Can. 6. ne. 14. De cantu in fradione & Communione.
tus ante & poft leftiones. 7. Praffertim AUe- 1 9. Dimiffio populi.
M&kt. Gerbert. deMusica Eccl. Lib. I. b CA-

CAP UT III.
Cantus ac Mujica facra aliis in locis , partibusque Officii divinL

i. Chriftianorum in hymnis fpiritualibus
Sacri officium divinum perfolutum. 12. Divina pfalmo-
conventus die nocluque, per fefta.
publici, 2. dia , feu curfus ecclefiafticus paflim inltitutus.
Vigiliae pafchales , & aliorum praecipuorum fefto- 13. Ex pfalmorum Per cantum
iugi cantu. 14.
rum. j. Etiam in carceribus, & martyrio , pro- Refponforium. 1 9. Traclum, totius pfalmi decan-
ceffionibus , translationibus reliquiarum, exceptio- tatione ab uno faeta. 16. Alternum feu antipho-
nibus hofpitum &c. cantus. 4. Cantus in ftatis num , cui opponitur indireclum. 17. Repetitae
litaniarum , feu Rogationum proceftionibus. <;. antiphona:. 18- Atieluia, Gioria Patri, orationes
Cantus in conviviis, agapis , inter laborandum, in fine. 19. Orationes & lecliones inter cantum
aliisque diei momentis. 6. In funere Chriftiano. pfahnorum, poft lectiones refponforia. 20. Hymni.
rum. 7. Obfequia moribundis exhibita , ante & 21. Uniformis ordo in divina pfalmodia. 22. De
poft fepulturam. 8- Voces ac cantus ccelitus au- noclurnis vigiliis tum fidelium. 25. Tum praefer-
diti. 9. Horarum canonicarum eurfus. 10. Ex- tim monachorum , & clericorum. 24. De matu-
traordinaria etiam, aut aflidua pfalmodia acoeme- tinis laudibus. 25. De horis diurnis- 26. DeVe-
torum. 11. Communi aliquando fidelium conccntu fperis & Completorio.
CAPUT IV.
Qiialem habuerint , effeque voluerint prima Ecclejia atate Sancli Fatres ecclejiajlicum
eantum.
i.Vetusmufica Rbytbmica & Metbrica. 2. An iis , qui cantum ecclefiafticum promoverunt. 8-

harmonica mufica primis fa?culis in ufu ? 3. Qualis Probaruntque ob infignes eius effectus. Ad mo-
9.
cantus prima Ecclefiae aetate fuerit. 4. An aliquis vendum pie affedum animi. 10. Ut mens aliena
inftrumentorum muficorum ufus fuerit prima hac non ab eo, quod canitur.
fit 11. Aut etiam opera.
aetate. $. Quaies cantus & voces vet,eres proba- 12. Peroratio de cantu ecclefiaftico prima setate.
rint. 6. Qualisque fpeclatus finis & modus- 7. Ab
LIBER II. PARS I.
DE CANTU ET MUSICA ECCLESIASTICA MEDII JEVI.
CAPUT I.
De Jlatu & progrejfu Cantus ecclefiajiici , Romani prafertim medio avo.

1. mufica excuka medio aevo veterum ex-
Ars fubftitutus paucis exceptis. 11. Sub Pipino. 12.
emplo. Ufque ad exceflum.
2. 5. Fruftra tamen Cakolo M. 1 j. In urbe Metenji, paiYrmque in Gal-
hasreticis eius ufum damnantibus. 4. Cantus Gre- lia. 14. ac Germania. i<r. Et alibi, cura pra?fer-
goriauus. <j. Cantus Ambrojianus. 6. Eius cum tim Caroli M. in difciplina cantus undique inrti.
rofficio Ambrojiuno fata in Ita/ia & Germania. 7. tuenda. 16. Item Ludovicii Pii, eontroverfia tunc
Ritus Mozarabici in Bifpania mutatio. g. Cantus orta inter hugdunenfem & Metenfem Ecclefiam. 17.
Gregoriani in Anglia propagatio. 9- Cantus GaU ftatus mufices per medium svumfsc. IX. & X, &c
licanus. 10. Cui dcinceps cum oflicio Romaans 18. Etiam apud Gr,tcos.
CA-
C A I UT II.
J)e Cantoribus , Sf eorum fun&ionibus.
i. De
choro canentium, feu cantorum in Eccle- raro evecti prsciouas. Cantores epifcopi, &
11.
fia. fchola cuntorum Roma.
2. De 3. tit alibi. principes cantu deleclati. Muli Ibus cantus
12
4. Ordo cantorum. 5. De munere & dignitate canto- interdictus in iiturgra facra. 13. Et vox fuavisin
rum, concentorum, fuccentorum , prajcentorum, in cantu, quomodo ? 14. Cantorcs non :nifi iuffi
primicerii, canonarchae &c. 6. Itein Archichori, cantabant. i^. Locus, inftrumenta cantori.m in Ec-
armarii &c 7- Ad cantnm peculianter norati , & clefia. 16. Oblatio vini vel aquae a cantoribus fa~
affumti. 8- Ad id muneris apti ractique. 9. Can- eta cum mappula. 17. Veites cancorum.
tores a prima infantia. 10. Ad dignitates haud
CAPUT III.
De ipfo Cantu ,
qualh in Ecclefia fuerit medio avo , ac cantionum generibus.
1. Cantus notio & incrementa medio oevo. 2. nis. 6. De tropis, profis & fequentiis, 7. Lingua
Antiphonus. j. Refponlorius & Tradus. 4. De vulgari rhythmicae cantilenae. 8- De cantus mode-
Neumis. <j. \n AMeluia.\ Kyrit e leifon , antipho- ratione.
CAPUT IV.
De folemni Miffa dccantatione.
T. Qualis canttrs in facra liturgia. 2. Cantus doxologia. 16. Lectiones , & cum eis coniunctus
Miffae privatae lectio dicta- 3. In Oriente & Occi- cantus. 17. Graduale. 18- Hymnus trium puero.
dente, ubi etiam Grace nonnulla cantata. 4. Varius rum. 19. Tractus. 20. AUeluia. 21. Sequentiae.
ritus in Occidente <;. Gatlicanus & Mozarabicus y 22. Sequentiarum primus au&or. 2;. Evangelii
6. Romanus. 7. lntroitus ad IYHflam. 8- De ver- feftiva deportatio, & cantus. 24. Symbolum. 25.
fu, feu pfalmo Introitus , eiusque cantu antiphono Offertorium. 26. Pra?fatio. 28.27. SanBus &c.
& tropis. 9. Tropi ad Introitum. 10. De cantu Sub canone & confecratione refponfiones populi &
Kyrie eleifon feu Litaniae. 11. Tropi ad Kyrie elei- cantus. 29. Cantus diptychorum. 30. Oratio do-
fon. 12. Gloria in excelfis Deo. ij. Et cum tro- minrca. ji. Benedictio folemnis ad Pax Domini
pis. 14. De orationibus , & falutatione cum re- &c. 32. Agnus Dei. 3 j. Comniunio. Popu-
J4.
fponfione populi. i<;. Laudes cum Litania : Chri- li dimiflio folemnis.
fius vincit &c. Apud Gracos hymnus ter fanctus,
CAPUT V.
Cantus ^f Mufica facra medio ar&o in adminiflratione Sacramentorum ritusque
varitts , prafirtim in boris canonicis decantandis.
I. Cantus in adminiftratione Sacramentorum in durnae vigiliae. 11. Matutinae laudes. 12. Horae
Occidente. Et Oriente variis facris publice &
2. minores. 13. Vefperae & Completorium. 14. lu-
private. j. Ritus Ambrofianus Ecclefiae Mediola- gis ufus in horis canonicis pfalmorum & cantico-
nenfis pro horis canonicis. 4. 24ozarnbicus iti Hi- rum facrae fcripturae. ad laborem
i<;. Pfalmodia
fpania. <j. Curfus GalHcanus. 6. Roma?itts divini & refectionem. 16. Ufus antiphonarum in horis
officii ordo. 7. Variis mutationibus & additioni- canonicis. 17. Refponforiorum item. 18- Hym-
bus expofitus. 8- Laus perpetna. 9. Horarum cani. 19. Te Deitm laudamus. Gtoria Patri. 20.
Jionicarum publica, & privata deeantatio. 10. No- î-yai, <^%woL verfus
CA-
CAPUT VI.
De Cantu C5? Mufica fiatis per annvm dielms , ac foknmitatibus , aliisqtte tum
ordinariis , cum extraordinaviis divini Officii partibus.
i. De folemni Officio in Adventu & Nativitate ]n benediftionihus Abbatum, AbbatiiTarum. 11. In

Domini. 2. In Septuagefima vel Quadragefima Al- agone & funere chriftiano. 12. In Officio defun-
kluia omilTum ih Occidente. 3. De Officio qua- clorum. ij. Alia exercitia. preces, &
pfalmodiae.
drage.fimali. 4. De Triduo ante Pafcha. <;. A Pa- 14. Curfus & antiphons de B. V. de S. Cruce, om
fchate utque ad Pentecoften. 6. De rogationibus, nibus Sanclis &c. $. Cantus in vulgaribus pro
litaniis , proceffionibus. 7. De Sanclorum.
feftis bationibus, per ignern , aquam&c 16 Antipho
8. De cantu in translationibus Sanctorum. 9. ln na: Media Vita.
Synodis, {icclamationibus , exceptionibus &c. 10.
CAPUT VII,
De libris ad Officittm , Cantumque facrum medio avo pertinentibus.
1. Varii librj liturgici ,,
ad cantum ecclefia- ârabico. 6. In Officio Ambrojlano. 7. In Angtia,
fticum pertinentes. 2. Leclionarii varii etiam Hybemia> Germania. g. In Galiiis. $. Ac inO
cum cantu. Sacramentaria ,
3. Pfalteria. 4. Gra- riente
dualia, Antiphonaria, Refponfalia &c- f.RitujVf?-
DE
ante paattt J.
Ialut^Jiaaf dcl : etSculp*

Sx feteri. ^JHfc. Sctn^. oalLs72,/t'
.
jBMdWSBESg
JP
#
wSm
\ V
"iYSTX %>/, :/&,', s\-\ shnP/.:,
DE
CANTU ET MUSICA SACRA
A PRIMA ECCLESLE jETATE , USQUE AD
PR&SENS TEMPUS.
+= =+= zfy :%; -fu '
A- A' *$*^~
*ft*
"*y* *y*~ =*= :*-
L B E R I I.
DE CANTU ET MUSICA PRIMA ECCLESLE iETATE.

C A P U T I.
De perenni mujicce, ac cantus a prima humani generis origine
in Sacris ufu , eiusque ortu y & progreffu a prima Ecclefia atdte.
I.
antus muficaeque priroarius finis eft, & effe debet Fjn- S pn*_
Dei gloria, aclaus, fonis & vocibus quibuscnn- marius can-
tus&1
que demum , five inanimatis, five animatis ex-
cse lalts
preffa : humanis vocibus ad id aptis, faclisque, ut dsj
Deum collaudare, & prasdicare fuapte,atque men-
tesfuavi fono coneentuque ad illius laudes excita-
re, & commovere valeant. Deus porro ficut ca>
terarum artium, ita huius quoque, de qua nunc
oratio inftituitur, in ipfa natura rerum fonora-
rum principia, atque in mentibus hominum fe-
Mart. Gekjjert. deMusica Eccl, Lib.1. A aaina
2 L. I. DE ORTU ET PROGRESSU MUSICiE
a mina iecit ; idque apud Homerum a) etiam mulicus confitetur, fibi artem
canendi a Deo inditam menti.
Qiio aprimojj, Divinum quoddam initium id genus hymnis in divino celebrando

UC XC ~
ktf Numine laudandoque facra Scriptura affignat. Ubi eras, ipfe Deus Iobum
c.XXFIH. alloquitur cum me laudarent jimul aftra matutina
, iubilarent omnes filii , &
4- 7- DEI? Ubi notio }3*% cantum clara, atque fonora voce faftum denotat. Idem
ftatuendum eft principium a rationalibus creaturis Deo impenfi cultus & re-
Vid. Schmi- ligionis, atque eiuscemodi laudis. Et quis dubitet, primos parentes in iu-
dii Com- -
gr Deum
fl.j t a fan îtate creatos, in paradifo cantu celebrafle? Quo in fe-
lici ftatu conftituti, omnibus fcientiis infufis imbuti, haud egebant ab avi-
cularum concentu emendicare canendi peritiam, quae vulgo tenetur opinio:
cum & fuapte natura ad canendum ducamur. Id vero quis fibi perfuadeat,
cum omnia cantu implerent in paradifo avium chori , reticuiffe hominem,
quin aliquid in laudem fui Creatoris modularetur ? Suopte vero inftindu
'
naturae & mira pronitate cum ad cantum feramur, vel hinc opus haud fue-
rit auclorem huius rei prodere. Primos tibicines & fidicines prodit Scriptura,
quae debentur inventioni & ingenio hominum , non ipfe cantus. Sic nec
memoriae proditum eft, quando primum modulato vocis fono contentio-
neque Dei laudes celebrari publicis in conventibus cceperint. An, dum
Gen. IV. itit. Scriptura refert Enosi aetate ccepiffe invocari nomen Domini, fub id tem-
poris publica etiam carmina, quae demum cunque adhibita fuerint, in fan-
cl;o Dei cuitu ? quod nonnemini eft vifum. Neque afleverari tuto pot-
eft, Malaleel feu Mahaleel , qui inter primos Ad.ê pofteros nume-
,
ratur , nomen fortitum fuifle a V?*"?) quod in divinis concinendis laudibus

aliquando fore, ut emineret, ore praefago vifus fuerit. Nec vero Scriptu-
Gtn.iv.zi. ra memorat, Iubal, qui pater dicitur canentium cithara & organo, ad Dei
potiffimum honorem haec mufica impendifle inftrumenta. Qua de re eo
magis dubitare licet quod ex perdita Caini ftirpe fuerit.
, Nomen inde
derivatjara mufico inftrumento , ac metonymice fono & clangori in fcri-
ptura facra tribuitur, unde appofite licet latinum vocabulum iubilum deriva-
re; atque etiam nomen dedit ceiebri ufque ad praefens tempus anno iubi-
apud Hebr<eor quinquageiimo: ad cuius aufpicium buccinae infla-
laeo h'2)>
bantur earumque cbngore captivis liberatio , fervis libertas, debitoribus

,
remiffio foenoris, venditoribus fundorum reftitutio, & cuiuscunque ad fa-

miliam fuam reditus fignificabatur. Muficam tamen, vocalem praefertim,
iam ante Iubal ufu venifle, huicque memorata folum iiiftrumetita Kitiuor
" c & Ugabb in acceptis efle ferenda Vossius b) & Reimmannus c) volunt.
III.
0 60? M;.:U0l iv (pQlinv Oliuag KMT- b) De natura & conftitut. Poefeoslib. I. c. g.p. 13.
oiag tvi(Dvcriv.
e
)
Eiakikng die Iiift ? r - êdilnv. Sett. L
A MUNDI ET ECCLESIiE ORIGINE. C. I.
3
111. Muficae facrae ante tempora Moysis exitumque Ifraelitarum ex JE- in veteriTt-
$tfo nulla in publico Dei cultu fit mentio. Cum vero Moysis & Ifraelita- nme nto a
^
rum mores & inrtituta, antea etiam pleraque a Patriarchis fuerint adhibita,
ut multis exemplis oftendi poteft, argumentum inde repetitur, hymnos &
muficam non tum demum in religionis officiis locum accepilTe. Apud//<?-
braor muficae ufus iugis fuit in Dei laudibus. a) Eo pertinent a Deo afflatis a
hominibus profufa cantica, inde a Moyse , & eius forore. Cuiusmodi in
facris paginis occurrunt etiam integri libri praefertim autem aDAViDE & :
Salomone editi prortant pfalmi D>?nri etiam didi, feu hymni, quod ad lau-
dem Dei canerentur. b) Quidam ex illis fpeciali titulo "WJtfJ, mifmor, pfal- b
mi gaudent, an quod maiori artificio melos ipfis eflfet aptatum? cum aliis
nomen effet *V$> oder , quorum fcilicet ratio canendi a vulgari pronuncia-
tione non multum recedebat nonnullis tojo VW> aliis Vtp too tituli lo-
;
co praefigitur , ut quibusdam videtur, c) quod illic a pfalmodia fieret itii- c

tium, &
hnic portremo refponderent fymphoniaci dmQcoviivTis, feu refpon-
dentes voce, irtic vero ab organis initium duceretur, cui refpondebant pfal-
morum antiphonae. Quibusdam tandem putli, fchiggaion, feu odae errati-
cae nomen datum fuit, ut innueretur, aberrationem ab incepto tono ad fieri
abreptionem animi, & arfeduum vehementiam fignificandam. Dubitat Ori-

genes
q. 43. p. 41.Fuit nonnnllorum perfuafio, celc- b) Canticum itaqne Domini ( verba funt S. Am-
bratns illas antediluvianas columnas ad muficam brosii procemio in Pfalmos ) ficut ros mollior
pertinuiffe : Nam, inquit Adam de Fulda P.I. defcemlit e coelo , fidem hominum ficut gra- &
c.7.Scriptor fiec. XV. de Mufica, ante diluvinm mcn imbre qnodam Duo
gratia: fpiritalis infudit.
in duabus columnis per eum (Iosal) fcripta igitur cantica in libris MoYsi, tanquam duo
fuife dicitur , una latericia , jf altera mar- mundi oculi, ccelique lumina , totum corpus o-
mdrea propter metum ignis & diluvii. Quod peris eius illuftrant. At vero David principa-
ipfum quidem IoSEPHUS L. I. Ant. Iud. c. 2. liter a Domino aJ hoc miinus eleftus eft 3 ut
affirmat, dicitque , eas in terra SvRiffi hitcuf- quod in aliis rarum praeeminere reliquo in operc
que permanjijfe. Sed vero a filiis SetH difci- videtur , in hoc iuge & continnum refulgeret.
plinam rerum cceleftium &
ornatum earum eius- Unum canticum legimus in libro Iudicum , re-
modi columnis infcriptas memorat, quas funt liqua hiftoriie more decurfa, quibus expreffa funt
qui Adamo, Cainani, Noje , Chamo, imo geftamaiornm. Unum Esaias canticum fcripfit,
Abrahamo , denique alii Thubali tribue- quo legentium corda mulceret: in reliqnis t-er-
runtj de Iubal nihil ufpiam legi. MifTa fa- ribili tuba correptionis infremuit. Cantieiim
cimus, qiiK apnd Bulsum T. I. Hijk AcaA. ei , ne ipfi qtiidem inimici obiicere potuerunt,
Farif. p. 110. ex Scripto medii cevi referuntur, qui eum proptcr alia dicta ufque ad neceni
AbrAHAm docuiffe quadrivium, id eft quatuor Unum Daniel unum Haba-
funt perfecuti. ,
artes, arithmeticam, geometriam, muficam, & cuc, Salomon ipfe David filius licet innume*
aftronomiam. ra cantica uiium tamen, quod
cecinifTe dicatur,
Ecclefia receperit Canticorum Canticum dereli-
,
a) Iam D. Calmet differt. in Mujicam Hebrao- qnit. Progrcditur deinde ad eundem, qui ca-
rum obfervavit, nuspiam in fcripturis apparere, put pfalmorum librum.
eft ,
notum fuiffe apud Hehneos ufum muficx in thea- c) Vid. VAN Till veterum ,
Salomon imprimis
tris atque fpe&aculis, quod etiam apud Gracos Hebraorum , Poetice & Mufica &c. Stephmti
, recentius habetur inventum. le Moyne Var. Sac. T. II. p. 970.
A 2
4 L, I. DE ORTU ET PROGRESSU MUSICiE
Tom. II.
genEs de pfalmis, qui infcripti funt oratio-, ot i7nyiy(>a,p[xivoi7r(>ocnv%rj, Eorte]
s.Ma~u:paS .
inquit, nec pfalmi^ nec cantica, nec hymnifunt, fed nuda orationes, orantiwn
519. e. convenientes affeciui f habitudini^ nec 7ton omnibus^ qui eodem, ac ii, de qui-
ius diclum efi, mentis affeBu funt. Qua de re quidquid lit , celebris apud
a Iud<eos fuit mulicx difciplina, ccetus etiam Prophetarum. a) In colleDEi
erant praefide Samuele Doclorum & difcentium, qui
ccetus Prophetarum,
crebro fiiii Prophetarum appellantur. Horum penfum fuit ( iuxta Altingi-
um, Hifi. Acad. Hebr.p. 23. & Andr. Smidium, de Cantor. Eccl. V. N. &
T.p. 2. ) muficam exercere, & prophetare, vel hymnos componere in lau-
dem Dei, dequa ibidem erudiebantur. Huc omnino fpe&ant verba illa:
iReg. x. s.
Pofihac venies incollem DEI, ubi ejl y?a/o Philistinorum, cum ingreffus &
fueris ibi urbem , obviam habebis gregem Prophetarum defcendentium de ex-
celfo-, & ante eos pfalterium, tympanum & , & tibiam, & citharam, ipfosque
prophetantes. Ad hunc locum Cum prophetia, ait R. Dav. Kimchi, illorum,
erant cantica, ? celebrationes nominis divini. Conftat etiam cultum Leviti-
cum prsecipue pfallendo ac canendo conftitifle, maxime a Davide adorna-
tum. Ac quidern cantores (de cantricibus dubitat cum aliisD. Calmet difp.
b tn muficam Hebraorum, an in obfequium templi unquam fuerint, b) quod aliis
vero haud abfimile videtur) ex fingulis tribubus erant ; chori nihilominus
muficorum fingulatim fuerunt inftituti , atque aDavide ccelefti mo- ,
nito, eultui divino deftinati , ex famiiia Kaath Gerson & Merari;

,
quin tamen prohiberentur reliqui Ifraelitce fuam iungere vocem Levi-

tarum cantui , modo in atrio Israelis confifterent nec penetrarent ,
c in atrium Sacerdotum mi.fcerenturque Levitis. c) A S. Clemente Ale-

,
L. VI. xandrino exemplum mufica fimul pfallens prophetans ponitur David, &
Stronwt,
Deum coucinne laudans. Idem refert, facram Hebraorum muficam
in templo plerpmque Doyicum retulifle graviflimum, & vetuftiflimum
,
muficse
s) Legi nieretur lo. H. BoCRiSn otifervatio T. IOSEPHUS , Lib. VII. Antiq. lud. Da-
c) Refert
IV. Mifcell. lipf. p. 56. <rc. Ae snufica Pra-exer- viu feptem conftituiffe choros , & eos canen-
citamento Ebraorum ad fapientiam diviniorem, tes ac pnecinentes, ipfum fubfecutum, ilum -ar-
& Mav. Mf.RSENNUS de Mujica Hebraorum, ca Hierofolymam deportaretur. Alias inter qua-
ubi ab iis feiipturx locis exponcndis initium tuor millia viginti quatuor numerantur ordines
ftimit , oux prophetiam vi conccntus mufici per annum diftributi , inter quos capita erant
prophetis contigiffe vel infinuant, vel affir- Asaph, Heman , & Idithon a DaVIDE
mare videntur. inftituti. I. Paralip. XXV. I. v. 7. Fuit au~
fo) Schudt de enntricibus templi apud
Vid. Iac. tem numerus eorum cum fratribus fuis, qui eru~
Bkf. Ugolinum Thef. ant. Sacr. T. XXXII. diebant canticum Domini cuniii Doclores ducentl
p. 656. & p. 972. Eemardi Lamy difs. de oElogirtta ot~lo. Inter hos Chonenias, irt le-
Levitis cantoribns Add. Io. Lightfoot Mi- gitur c. XV. 12. v. 27. Princeps Levitamm
nijlcriimi templi Hierof Scft. II. de cantoribus prophetitc praerat ad pnecinendam melodiam : erat-
f mujica templi, & Io. Wallisius de pfal- quippe valde fupiens. Mox nominantnr Catt-
morum titulis inter opera mifcellanea" p. 296. &c. tores & ChoneniAS , Princeps Prophetumm
A MUNDI ET ECCLESIiE ORIGINE. C.I. 5
muficae genus, totum fere in fpondeis & produclioribus fyllabis verfans.
Aben Esra in Plal. VI. teftatur efle qui tituluni ttcvju? Vy fup.er o&a- , ,
vam interpretentur cantilenam, cui funt octo toni feu forii. Quod ge- ,
neri diatonico congrueret, o&o tonis contento, in quo genere modus Do-
ricus primus cenfetur. Io. Harenbergius alios etiam modos muficos,
vel in ipfa pfalmorum infcriptione invenifle vifus eft. ./Eqlius , ait, dicitur Commmt. &e-
Tfati* Aijeleth in infcriptione pfalmi Davidici XXII.fi quid affequi licet divi-
'^'Jxfjfj
nando. Ionicus autem vocatur n;v in epigraphe oda Davidica LVI. Sic zipf. p.zij.
etiam Iulius Bartolocius Tracr. de muficis inftrumentis Hebraorum feptem 753.
omnino tonos notat, oclavum vero recentiores addidifle. S. Chrysosto-

jmus, Euthymius, & alii SS. Patres vocem ^d-^ccAâ, feu rV?D> Sela, paflim
in pfalmis occurrentem, cantus quandam, feu melodiae immutationem de-
fignare putant, quod iam ab Origene iuit notatum. Utrum autem, in- 7 - IT- Nov -
'-*'' SI
quit, cuiusdam mufica cantilena , aut rhythmi immutationem , qui inter-

pretati funt diapfalma, fenferint, aliudve inteUexerinU tuo iudicio aerelinqua.
Dtcht - Sl !s-
Van Till poitquam varias de voce hac Sela feu diapfalnm retuliflet
'
,
r
opiniones, iuani etiam iubdit, ex
r 1
adnionitionem ad
j- ...
onginatione
IL
,
rr
77D, eiie
X i
tmd SP' el~
Kunft.p.w?.
tubicinem, ut elatiore fono fignum mutandae melodise daret. Varias va- <&
riorum fententias & difquifitiones de voce Sela vide apud mox citatum
Bl. UgolinuxM. Quodfi ad moduni muficum mutandum pertinuit in ge-
gere diatonico, convenienter id factum fuifle dici poteft, quomodo in Ec-
clefia chriftiana fecundum octo modos eius generis inftituitur cantus eft :
vero fingularis melodia pfalmi CXIII. In exitu Ifrael de 2Egypto*> ibrte e

fynagoga repetenda, ad eum modum quem nunc diximus effe JVJfty ap- ,
pellatum. Pfalmum hunc Hebrai in maxima folemnitate fua ad immola-

tionem agni pafchalis fingulari cum Isetitia decantarunt. Ad eandem et-
iam origiuem haud inepte refertur diftincrio illa, quae m pfalmorum can-
tu ecclefiaftico adhibetur in medio, ac in fine verfuum, fecundum accen-
tuationem
inter Cantores, unaque Rex David. Cui proeci- vam Drum colendi invexit rationem per hym~
pua, nondum xdificato templo, ornatx in cul- nos & cantica. Habes hunc locum apud Cor-
tii Levitico muficae laus tribuitur. De eo- deriUm, Catena in Pfalm. Proem. P. X. De
dem fingularem affert locum Stephanus LE Moy- eodem David S. Augustinus L. XVII. , de
JJE Var. Sacr. T. II. p. 977. ex HippolYti Civ. Dei c. 14. Erat David, inquit vir , in
Portuenfis libro ined. Bibl. Laurentianx ih Pfal. canticis eruditus , qui harmoniam mujicam non
-mos : Pofl MosiS dijciplinam, liber pfubr.orum w.lgari voluptate , fed fideli voiuntatc dilexerit ;
ttovum invexit docirinam ,
3" novum injlitutnm .eaque Deo fjto, qui verus ejl D&US, myftica rei
eultusDe.1. Et ejl velut fecundus liber difciplinee magiuc figuratione fervicrit. Diverforum enim
foftMosEN. Nam DaVID oraculo & quqfi Spi- fonorum rationabilis moderatusque concentus con~
tHtu De 1 novam rationem pfalmodue
monitus , cordi varietate compaclam bene ordtnatx civitn-
fradidit Hebrais, per quam fufiulit^ cff removit tis injinuat unitatem.
mlfum facrificiorum a Mo.SE injtitutum, f no-
A 3
6 L. I. DE ORTU ET PROGRESSU MUSICiB
tuationem carminibus Hebraorum adiunclam : quae duabus aut tribus con-
ftant partibus, ut fi folito longior effet fententia , prior iterum dividere-
tur pars quemadmodum etiamnum fit in noltra pfalmodia ; alias autem
:
in medio paululum quiefcitur , ac in fine refpiratur, feu alteri choro in

cantu antiphono fuus per vices verfus decantandus relinquitur. Ad quem
ordinem per vices alternatim canendi referri poteft vox n:y, quae in variis
Vet. Teft. canticis occurrit : veluti Exod. XV. XXXI. Num. XXI. i.
Reg. XVIII. XXI. XXX. Pf. LXXXIX. &c S. Augustinus & Theo-
doretus titulum Pf. LXXXVII. de chororum ordinibus invicem fibi re-
fpondentibus explicant: quafi inftituto folenni cantu in tabernaculo Do-
niini fub Davide etiam cantus refponforius elfet frequentatus. Titulus
eft : Filiis Chore. ln finem. Pro Maheleth 3 five in chorea ut Aquila, ,
aut per chornm, ut Symmachus vertit, ad refpondendum. Refponjio autem,

inquit Theodoretus,
tacite innuit, cbororum ordines invicem fibi refpon-
dentes. Sed tota res ha?c de pfalmorum titulis incerta eft perinde ac de
Lib.n. c. 2. accentuum ufu mufico. Wasmuthus in Vindiciu S. Hebr. Scriptur
diflentientium rationes folvit. Gottlieb Werensdorffius de Prudentia in
Accentus ex Hebraorum cum Grammaticorum tum
caiitionibus ecclejiajhcis adhibenda
mnfici. Magiftrorum fcriptis conftare teftatur, apud ludaos modernos de accen-
tibus & melodiis pfalmorum aliarumque cantionum veteris inftrumenti
Pag. 28. certi haberi nihil. Et fane, addit, accentus in cantando ab ipjis non atten-
di, vel hoc unum argumento eft, quod aliter diebus fefiis maioribus, aliter
minoribus canunt , nec tamen mutant accentus. Omnis igitur difciplina de

Ebr/eoruiyi numeris modisqne exfpiravit. Plerique enimvero accentuum
hebraicorum ufum non folum ad diftincram legendi rationem, fed etiam
ad vocum modulationem, chorali noftro cantui haud abfimilem, ftatuunt,
diftinguntque accentus grammaticos rhetoricos , muficos, quorum ufus
,
in eo confiltat, quod Iud<ei in fynagogis fuis iuxta illos, tanquam mu-

ficas intervallorum notas cantillant lediones Mosis & Prophetarum fabba-
ticas. Et propter harmoniae varietatem etiam varise & multiplices funt
accentuum Hebrorum figurae (licet grammatici & mufici coincidant, ex-
cepto forte decalogo , ut in MSS. advertere eft) ut quadibet didio ficut
melodiam, ita &
accentum peculiarem habeat. Id quod Georg. Abich-
tius iii Arte dijlincle legendi &. interpretandi Scripturam V. Teft. probat,
allatis ex Talmude Hierofolymitano ac Rabylonico Mafora item &Elia ,
Levita, teftimoniis, qui unanimi confenfu Scripturam fecundum accentus

leclam & decantatam effe profitentur. Probat idem ex duplici vocum qua-
rumdam accentuatione accentuum fervorum multitudine, & hebraicorum
,
accentuum cum Gracorum notis muficis convenientia. Fatetur tamen g

muficum
A MUNDI ET ECCLESIiE (DRIGINE. C. I.
J
muficum accentuum hebraicorum ufum vel exfpirafle prorfus, vel ob in-
gentem Iudaorum Germanorum & Polonorum in cantu difcrepantiam in- T. I. Tbeol.
Philol. Tbe-
certum fatis efle. Mich. Beck, qui contra Samuel. Bohlium accentuum fauri 563.
f>.
hebraicorum ufum muficum fing. Diflert. defendit, ultro tamen largitur, &c.
apiculis iftis non delignari muficam illam antiquam qua Mosis & Da- ,
vidis tempore facra cantica decantabantur, ftatuitque illum cantum ma-

gis, ut hodie loquuntur, figuratum & cultiorem fuiife, quam rudior ille
modulus quo ludcti utuntur, folentque, quod prascipuum erat Bohlii

,
argumentum, cantillare textum ex codice non accentuato refpondet au- :
tem Beckius afluefieri ludtfoi cura informationis domefticas huic cantilla-

tioni ad ductum accentuum adornandae ex codice prius accentuato & pun-
cTato. Alia eft etiam fcala a) muficalis accentuum Hebraorum ad mentem
Reuchlini , quam ex Beckio atferimus, alia Iudaorum in fuis fynago-
gis; variatque non folum pro diverfis nationibus , fed etiam prout funt
diverfi libri facri, quibus in fuis Sacris utuntur ludai. Utrumque patet
ex difcrepantia Germanorum, Italorum & Hifpanorum Iudaorum. Melos
exhibet P. Pet. Guarin Ord. S. Benedicti
, Congregat. S. Mauri in, Zib.II. Farte
alterap. 329,
Grammatica hebrasa: quamvis eaomnia, quse de muficis accentibus nar-
&c.
rant Iud<ri neque a nobis, neque ab ipfis etiam fortaffe percipi exiftimet;
,
pro certo autem habeat hodieruorum ImUorum muficam a veteri quas ,
Mosis aut Davidis temporibus in ufu erat plane efle diverfam. Di-
, ,
-
fcrimen cantillationis huiuscemodi Hifpanicorum Italicorum, & Gallico- ,
rum Iudceorum quoque in tabuia exhibet P. lo. Bapt. Martini, quoad T.I. Hiftori*
mtjicie Ituli-
ipfos pfalmos aliud eft quoad accentuum rationem
: quo in fynagoga ,
cc editm ad
utuntur decantando Pentateuchum, confufis admodum vocibus, ac incon- P- 424-
a) dito
=p:===i===z==:
Vrw $\x* pp ?p wiTiaD n:ris iVd
nsa
<&c.
H#-
wan an sots *9"K

:
8 L. I. DE ORTU ET PROGRESSU MUSICJE

c.XLVil.w. djto clamore, fecus ac apud Ecclefiafticum de inftituto per Davidem can-
tu refertur : Ei Jiare fecit cantores contra altare, & in fono eornm dulces
JP.IK p.130. fecit modos. In libro Cosri quaerit Iudaus : Quid vero cenfes ? Exifti-
masne mufica peritos fuiffe fecundum eius modos , an vero non? Re-
illos
fpondet Cosri Tunc temporis citra dubium fuit perfeliffima ,

: varis &
excitans &
afficienf animos, ficut de ea dicitur , quod permoveat trans- &
ferat animam ab una proprietate ( affedu ) ad alteram. Qttod hodie de ea>
fcitur, nihil ad comparationem eius, quod olim fuit quia hodie contem-
eji :
ptibilis reddita efi, dum ei operam dant ancilla vilifiimi quique homines* &
Proinde defcendit vel decidit a dignitate fua, ficut &vos ea excidiftis. Cer-
te apud nos fynagogas intrantibus non idem quod P. Martenio ,, , &
focio Durando, qui adhuc fuperftes id mihi eft conteftatus, Carpentoraci
accidit, atque in itinere fuo litterario referunt, ln conventibus fuis, aiunt,.
a a)pfalmos hebraice cammt eleganti cantu. Cantari nobis fecimus a pueris

Iud&is, qui nos extra nos rapiebant. Tradatus de Mufica veterum He-
braorum excerptus ex fchilte Haggibborim nunc primum a Bl. Ugolino
P. II. Vol. XXXI. Thef. Ecclef. ex Hebraico latine redditus docet p. XIV.
quomodo Hebrai etiam muficum concentum pluribus vocibus edant
Pfalmos, quos fingulis diebus, ac feftivitatibus canerent in fuis fynagogis,.
Tempk fer- Lightfoot defignat. Quomodo autem alia etiam promifcue iam olini
mce c. 7. cantarint praeter pfalmos, Alphonsus de Zamora-
grammatica re- in fua
thtt' \<rl fert quinque videlicet libros Moysis, tono dul- & alias hiftorias facras,
4to.. ci, & pleno prophetias accentu rudi & fevero, pfalmos tono gravi , qui
,
ad extafin ac contemplationem adducebat, proverbia melodia animos faci-

le fubeunte, Ecclefiaften tono ferio, ac fevero, Canticum canticorum hi-
lari cantare folitos fuifle. Sub anathemate vetitum erat muficis mutare
rnodos , quod fulmen erat fynagogae. Refert D. Fleurius, qui de hac
re fcripfit, fe vidifle fragmentum cum notis muficis antiquis cantu maxi-
me harmonico. Si Suidje fides, perierunt veteres notae Hebraorum Ar-
cadio imperante. Veftigia veteris muficae Davidk<e I. Ch. Speide-
fe lius, b) fecundum voces fuas diftincle diverfas tonos notas, mode- , ,
rationem ordinis feu numeros & repetitiones fcrutatus eft. Facit, ,
huc etiam Salomonis Van Till liber iam citatus quseque magna ,
contentione difputata funt de metrica pfalmorum confcriptione ac ,-
poefi Hehraornm , cum qua vetus eorum mufica intercidifle vifa eft.
Ea iterum inventa , ut fjpem faciunt auclores Galli novi Trattatus
diplo-
a) P. I. p. 289. Dans leirts affemblees ils chan- jjetits fuifs, qui noils enleverent.
tent des Pfeaumes en hebreu , dont le chant b) P. Chriftoph. Speidels uhverwerffliche Spu=>
II chaimint. Nous eu fimes chauter ua a tles ren von der alteu Daviiifcbtn &c.
,
A MUNDI ET ECCLESI7E ORIGINE. C. I.

9
diphmatici de veteri ctiam mufica Hebraorum aliquid fperare licci, qua*
,
apud unacum templi excidio in eorum difperlione pcriit

Iitdaos ut po- ,
itulantibus, quod in pfalmo CXXXVI. habetur: Hymnum cantate nobis

de canticisSion ; quod fequitur folum reponere poflint Qttornodo cantabi- :
mus canticum Domini in terra aliend ? ac potius in noltra pfalmodia, 110-

ftrisque in eccleiiis, quam eorum fynagogis avitus cantus Hebraorum fecun- poefis He-
dum nativos generis diatonici antiquiiiimi modos quaeri poffit. Veteres braomm.
plerique Iosephus ( qui Moysen compofuiife iv iûyJrû rovoa Davidem . fl. Ant.
trimetro, &
hexametro verfu, inftrumentisque muficis comparatis docuiffeLe- tui.e. 16.
vitas ad pulfum eorum laudesDEi decantare, perhibet) Philo, S. Hierony- l vii. c.
mus, cum recentioribus non paucis, tum Rabbinis cum chriftianis Doclo- isa ,
ribus Vatablo , Tbeodoro Herberto , Gomaro , Meibomio , me-

tri aut rhytmi rationem in pfalmis, ac canticis hebraicis veteris Teftamenti
ftatuunt ; Eugubinus Scaliger
alii Capellus,
vero veluti Auguftinus , ,
Loescherus, Hilligerus, Calmetus hoc negant naturainque poefeos ,
hebraica: in oratione vehementi, incitata ,

gravi, luminibus verborum fenten-
tiarumque confperfa, atque m ftilo potius, quam fyllabarum numero ponunt,
uti laudatus Calmetus in fingulari diflertatione probat de poefi veterum
Hebraorum talem ante Mosen apud Fudaorum maiores tum apud Gracos ,
teftibus Demosthene , Diogene Laertio ac Clemente Alexandrino, &

,
apud Iuetms fequentibus temporibus in ufu fuiffe , ut nihil artis ei ineffe

cognofci poflit a). a
IV. Inftrumenta varia mufica in facris Fudaicis fuifife adhibita , dubi- Etiam in-
tare non licet , fed Salomonem. DeDAviDE J"^"^^

non aeque ante Davidem &
habetur David autem s? omnis Israel ludebant coram Domino in omnibus davidis.
:
lignis fabrefaclis, citharis <f lyris &

tympanis fiftris cym- -- Res- VJ^
, , & , & , &
balis. Davidem lufiffe c^ram Saule legimus ">>:, kinnor cithara yel , 1. Reg. xri.
pfaiterio. Cui geminum erat hm. Quod voce uablum naula apud alias ,
z *-
etiam gentes ufitatum in pompis & caerimoniis religionis docet Calmet

in
a) ,, Vera (eum Er. Loeschero Io. Zacb.
igitvtr Alternm dicitur rhytmus , non , qnem aiitesS
Hilligkrus de pfalmorum, hymnorum, atque removimus , fed ex Suid/e ilefcriptione , me-
odarum difcrimine loquitur ) & genuina car- lodia , fcu accommodatio ail muficam, ut potue-
minum facrorum , & imprimis Hebrteorum in- rint illa carmina cantari , quibusdam fyllabis
doles, quantum adhuc penetrare licuit, in tri- '
tarde , aliis brevitcr pronunciatis , licet nor*
bus confiftit momentis , quorum prius eft, ut fint fua tales natura ; de cuius harmonix, quam
brevibus conftent membris qua: per accentus , mox inquiremus , ordine nobis hodie , ob an~
maiores diftinctivos ,
fillukum , athnahhum , & tiquam Heirtearum muficam deperditam, parmrt
mercam mafpachatum ad fenfum fcopo & tex-, aut nihil certi conftat. Tertium denique car-
tui maxime congruum eruendum , indicantur. mimsHebnci momentum eft ftylus poeticus &c."
Mart. Gerbert. de Musica Eccl. Lib. I. B

in DifTert. Hebraorwn ; alium vero ufum demon-
de muficis Infirumentis
Cap. xiv.
n 3 OPP
g Politianus in libro Mifcellan. Memorantur inftrumenta mufica
fl. rat ji n e L
xxxi. m Genefi fed alia quam cultus divini occafione. Cur , aiebat ad Iacob La-
i> fi
Gm. ,
s8. ban ignorante me fugere voluifii

, nec indicare mihi ut profequerer te , ,
cum gaudio 5? canticis 5? tympanis,, citharis ? Tubam mnxn

, hha- & ,
tzotzerah Moyses adinvenit ad convocandum populum, quae qualis fuerit

Lib. 111. An- Iosephus narrat Adinvenit autem inquit
: modum tuba ex argento facla, , ,
tiq. iud. qua efi huiusmodi, longitudinem habens pene cubiti ; efi autem angufiafiflida
calamo capacior prabens latitudinem, qua conveniat ori ad fufceptionem fpi-
,
ritus, &
clafiico tono vicina qua hebraica lingua vocatur asosra.
, Con-
fpicua edRomce eius forma in arcu triurnphali Vespasiani apud van Till,
&alibi, typis seneis expreffa. Sed tuba haec etiam, poftquam inftrumento-
rum muficorum varia genera in facris Leviticis funt introduda, ufui inter
cantandum non fuit, haud dubie ob fortem nimis clangorem ne fenfum ,
verborum obrueret. Fuerunt tamen adhibitae tubae dum cantores refpira- ,
rent. Quod genus quoddam erat alternae muficae apud Hebraos, quamvo-
ce r?:y, ut iam diximus notabant a refpondendo , feu alternando, ut ho-
,
dieque haud raro fit in facris noftris , interludente praefertim organo. At et-
Pfalm. iam, unacum voce, aiia inftrumenta componebantur , quod genus mufi-
lxxi
C3e j^ 3
7-
.
neginah vocatur.
^ Infcriptionem pfalmorum TVVnVO h\) , fuper
In Ff. VI. ottava-m Chaldaeus interpres , AbenEsra, R. Salomo Iarchi, de inftrumento
feu cithara oclo chordarum interpretantur quemadmodum titulum pfalmo- ,
rum DT&itiJ Sy funt qui accipiendum putent

, de inftrumento fex chorda-
rum. Alii tamen putant fcheminith tvwxd vocem efte quae cum altera ,
confonabat , m/jVy , alamoth dida , fc. virginaiis , ut vocem altiorem, ac

fuaviorem in diapafon defignet ; unde altera gravis, & virilis dici poftet. Sed
melius ipfis inftrumentis , hoc pofito , applicetur, quae confonarent cum
vocibus virilibus (quippe ante annum vigefimum locus non erat inter can-
tores) in diapafon , feu offava confonantia. Quod timidius dixerim de al-
tero >:ttji*j; *m ut de diphonia per fexta confonantiam accipia-
illo titulo
tur. Incertum enim eft an eiusmodi fymphoniae in ufu fuerint apud vete-
,
res. De qua re D. Burette & alii fcripferunt. Id certum eft, varia in-
,
ftrumenta mufica apud Hebraos in templo obtinuifte, qualia in variis pfal-

in Pfdm. m s niemorantur, praefertim penultimo
^ putatque S. Chrysostomus, homilia :
cxlix. in iilum pfalmum cum choro SS. Patrum, hoc carnali, craftb, & ad idolola-
triam prono genio fuifte indultum. Multi ex recentioribus eiusmodi inftru-
menta defcripferunt, ut Chrifi Weidlingius, Mich. Henr. Reinard de He-
braorwm inftrumentis muficis, ac inter alios D. Calmet fingulari difterta-
tione de Mufica Veterum imprimis Hebraorum; magnusque numerus initur
,
inftru-
-
A MUNDI ET ECCLESI/E ORIGINE. C. I. I I
inftrumentorum hebraicorum a Scriptoribus Indaicis ex quibus quatuorde- ,
cim pro fpuriis habet laudatus Calmet. In tres autem diftinguit clafles
inftrumenta mufica genuina. Prima eft fidium, feu nervorum fecunda tibia- :
rum ; & tertia tympanorum; quas fingula in tabula typis aeneis expreifa ex-
hibet. Nihil celebrius e(Te potuit folemni arcce deductione, iubente David j.TaralXV.
Principibus Levitarum, ut conjiituerent de fratrilms fuis cantores in organis l6 - & c-
mitficorum , nablis vidclicet , 5? lyris , & cymbalis , ut refonaret in exceljis

fouitus lititia. Erant in primo ordine cantores Heman Asaph, , & Ethan
in cymbalis aneis concrepantes in fecundo ordine Zacharias, c^Matha-
:
*
thias cum fuis ; ilii in nablis arcana* cantabant; hi in citharis pro oclava rwjhyhy
canebant epinicion . . . Univerfusque Israel deducebani arcam fcederis Do-
mini in iubilo , & in fonitu buccina , f? tubis , & cymbalis, & nablis, &
citharis concrepantes. Sequenti capite fingillatim enarratur , quibus quique
tradandis muficis inftrumentis addicerentur in minifterio arcae. Et cap.
XXV. 1. Igitur David & magiflratns exercitus fegregaverunt in
, minifle-
rium filibi Asaph , & Heman, Idithun qui prophetarent in ? : citharis,
? pfalteriis , 5? fecundum numerum fuum dedicato
cymbalis , jibi officio fer-
vientes. Difcimus autem ex veteri Mifna, nunquam minus , quam duode-
cim , qui ore , & totidem , qui inftrumentis canerent, fuifle. Eusebius a) a
plura inftrumenta recenfens mufica ad pfalmorum cantum adhibita, vocem sda, Diapfal-
diapfalma additam putat , quando filerent inftrumenta. Alios vero ufus ma -
eius vocis defignat Origenes nec exiftimat ad omnes pfalmos ufum in-
b), b.
ftrumentorum fuiflTe , iuxta pfalmorum infcriptiones. Hic rememoranda eft,
quam paulo antea retulimus , opinio , Scla , feu diapfalma effe notam pro
tibiciue , ad fignum elatiore fono edendum , pro mutatione melodiae. Cum
excidio templi ceffavit etiam inftrumentorum muficorum apud Iudaos ufus,
nifi
a) Hi ( fnnt vcrba Eusebii npud Corder. Ex- editio iagiter. Porro iuxta noftra exemplaria &
pof. in pfalm. prorem. n. ilc diapfaimate) fta- Symmachum ,
quando muficse cuiusdam me-
bant in confpcdhi Domini, laudantes
fancluarii lodire , & rythmi fit nmtatio,videtnr appofita dia-
Dominum univerforum unus quidem cymbala,
: pfalmatis nota. Sxpiffime vero & fenfus mu-
alius vero pfalterium, alius fides, alius buccinam, tatio eft in diapfalmatis , interdum & perfonae.
alius citharam habens ; qnorum medius ftabat Exiftimabit forte quispiairf eos qui pfalmorum ,
David; atquc hoc modo cantica aufpicabantur, nomine infcripti funt, pulfatione inftrumenti mu-
tenentes in manibus iftiusmodi inftrumenta, & fici, quod vocatur pfalterium, recitatos fuiffe ;
tinusquisque Spiritu Sanfto motus Deum collau- fed quoniam fecundum Aquilam per totum li-
dabat, omnesque pfallenti fuccincbant Alleluia. brum, in quibuscunque fecundum LXX. pfalinus
Quomodo autem Spiritus Sanfti gratia ad breve infcribitur in iis modulatio editur
, fecundum ,
tempus ceftabat, inftnnnentis deinde minime mo- vero Symmachum ode velcanticum ; iJcirco ne-
tis , tunc , uti par eft , vocem iftam diapfalma ccffario annotavimus , ne quis putaret per
hocc
fcribebant. " muficum inftrumentum omnes , qui apud nos
b) In pfalmis ( inquit Origenes , Tom. II. pfalmorum nomine infcribuntur , cantatos fuif-
pasj. 52S. ) qui habent diapfalmata , Aquila fe &c.
pro diapfalmate vertit canticum , quinta autem B 2
nifi quod fubinde artem qamdam fonandi, & tripudiandi exerceant, de qua
Num.<). />.i4-
Roma in libro diverf. Cameralium extat facultas a Cardinali Camerario non-
nullis Hebrais conceifa.
Mufica inSa- Clemens Alexandrinus admonitionem ad Gracos feu ad Gen-

V. S. ,
crisGenti- ês exorfus ab Amphione Thebano

, & Arione Methymnao ThracioquQ , ,
Sophifta Orpheo Mihi itaque videutitr concludit,

, Thracius ille Or- , &
pheus,^? Thebanus, & Methymnaus, viri,
non viri fed deceptores fuiffe, qui ,
pratextu mufica vita perniciem afferentes

, artificiofis quibusdam prajligiis ,
ad corrnptelas damoniace incitantes probra orgiis celebrantes , lutius in ,
Deorum cantica traducentes primi deduxere homines ad idola atque lapi-

,
:
dibus , ? lignis , hoc eji Jimulacris & adumbrationibus agrefiem gentis exci-
tavere confuetudinem iliam vere pidchram libertatem eorum qui fub ccelo
: ,
vitam egerunt , cauticis carminibus iu extremam redigentes fervitittem. &

Qua de re quidquid lit, multorum certe opinione in templis, facrisque Deo-
rum ccepit mufica Niji grata effet immortalibus Diis mujica, profetto in-
: ,
BedkNut. quit Censorinus nec tibicen omnibus fupplicationibus in facris adibus

,
c J---
adhiberetur. Hinc mufica ab Horatio vocatur amica templo. Et thure,
zôk'^6 & fidibus iuvat placare . . . cujlodes NumidaDeos. Maximo Tyrio Sociafa-
Serm.ii., crificiorum Et Aristides Quiutil. Mujica certe, inquit, divinihy~
dicitur.
p<g. 6v mn i g? venerationes ornantur ; fefia item propria urbiumque celebres conven- ,
tus exultaut. Nec ipfe ad templa acceifus vacabat mufica quando profodion ,
Cod. :39- hymnus dicebatur, tettePROCLO in Chrefiomathia apudPHOTiuM: Cum ad

l. rii. de aras aut templa accederent , 5? in receffu ad tibiam canebatnr.
, Plato
Leg. Retiifiimum fore ait ji hymni ,laudes Dei precibus mixte canantur.
, , &
Quod ex Proclo in Timjeum, &Elide inteliigimus, apud Paganos preces
& cantiones coniungi folebant & utraeque interdum ftatse, ac immutabiles ,
in templorum parietibus, ac tabulis confignatae adhibebantur. Menandro

RJjetori eft vpvog axfy Odas, feu carmina in Deo-
tig foov, Canticum ad Deum.
rum pariter, & Heroum laudes canebant. Carmina pia in antiquis infcri-
ptionibus hymnos Homeri denotant. Cuius hymnum in Apollinem me-
morat Thucydides; a Thucidide vero dilfentit ATHENiEus. Quemque
Pausanias eidem Homero tribuit in Cererem haud immerito eidem ab- ,
iudicatur, Cuiusmodi e-tiam qualiacunque funt cenferi pofTunt private re- ,
ligionis: veluti Xenophon in Agesilao memorat, numquam eum defiifle

proferre hymnos. De inltrumentis muficis ut aliquid dicamus eorum ,
divinam originem fic diva virgo apud Martiamtm Cavellam expofuit: Nam,
Z,I
F"i-înquit , fide. apud Delphos per deliacam citharam demonfiravi: tibia per Tri-
4
S i*. tonidam noftri comitem Marfyamque Lydium fonuerunt. Calamos Mariandi-

ni
;
A MUNDI ET ECCLESIiE ORIGINE. C. I. 13

ni, & Aones iu laudes inflavere coeleftium. Fanditram ./Egyptios attempta-
re permifi. Graci imprimis mufica inftrurnenta Diis fuis in acceptis retu-
lerunt, nec ferme Apollinem , Minervam , Mercurium , Pana nifi mufica
aliqua inftrumenta geftantes, exprimunt. Quique primi ac praecipui apud
eos mufici fuerunt/ fapientum ac vatumloco habiti(veluti etiam de Memno-
nis apud Thebas ftatua dicitur mufico modo refponfa dediflfe) immortalifcati
funt confecrati, atque inter Deos relati. Nam quis ignorat, inquit F. Quinti-^-^- Lnfti^
tnt. orator.
lianus , mujicen tantum illis iam autiquis temporibus non ftudii modo, vc-
rum etiam venerationis habuijje , ut iidem nuijici &vates,

, fapientes iu- &
dicarentur ? Mittam alios , Orpheus , & Linus quorum utrumque Diis
,
genitum , alterum vero ,

animos admira-,
quod rudes quoque , atque agreftes
tione mulceret non feras modo
, fed faxa etiam filvasque duxiffe pofteru
, ,
tatis memoria traditum eft. Et Timagenes aucior eft omnium in litteris ,
(ludiorum antiquijjimam muftcen extitijje. Et teftimonio funt clarifjimi poe-

ta , apud quos inter regalia convivia laudes Heroum ac Deorum ad citha-,
ram canebantur. Iuvat ex eodem deinceps
qualem muficen apud an-. audire,
tiquosmagni fecerit facram ,aevi exofam habuerit
ut theatralem iam fui
Quamvis autem fatis iam ex ipfis quibus fum modo ufus exemplis , credam ,
ejje manifeftum qua mihi , quatenus mufice placeat

, & apertius tameu pro^ ,
ftendum puto non hanc a me pracipi

, qiae nunc iu fcenis effceminata , , &
impudicis modis fracia, non ex parte minima fi quid in nobis virilis roboris ,
manebat , excidit fed qua laudes fortium canebantur quamquc

, ipfi fortes , &
canebant , nec pfalteria &
fambucas etiam virginibus probis recufanda, fecl
cognitionem ratiouis qua ad movendos
, leniendosque ajjectus plurimum va^ ,
Lih Lv
let. Ovidius quidem
n canit :
- -
Fujlor.
Temporibus veterum tibicinis ufus avorum

Magnus , & in magno femper honore fuit
Cantabat fanis cantabat tibia laudis
,
Cantabat mceftis tibia funeribus.
QuGe hic colliguntur de ufu mufiees in facris, atque etiam funeribus, apud
Homerum memorantur pluribus in locis, plurimumque commendatur
mufica etiam in conviviis , praeliis , & inter operas adhibita : utpote animi
motus, atque afFectiones aut comprimens aut excitans.
, , Vocum dif-
ferentiam ex astatibus fexuque gravem, acutamque difcernit.
, De mufi-
ca in ludis nihil eum ufpiam dicere memini. Plutarchus in libro de Mu-
Jica teftatur apud antiquos nec quidem cognitam fuiffe theatris muficam,
,
totam religioni dicatam. At enim, ait, apud antiquiores GRificos, ne notam Lib. II. de
Zegibui '
quidem dkunt muficam ,qmtheatris inferviret totam fcientiam illam Deorum :
B 3 vene-
'
venerationi , f adoiefcentum injlitutioni impenfam Omnis tunc muji-
fuiffe.
ca in templis verfabatur , caterum nofiris temporibus eius mujic<e qutt ad ,
difciplinam puerorum facit , nulla memoria , nulla cura : omnes theatris in-
fervieutem amplecluntur. Qiii vult ergo mufica recle , cum iudicio uti, &
is veterem modum <emuletur. Sed quibus rebus hic etiam fuerit fcedata,
ipfo Gentilium teftinionio edocemur ex aclis finceris Martyrum apud Rui-
Fag. 75. nartum , âffione nimirum SS. Epipodh, & Alexandri. Nos, aiunt,
Deos colimus I<etitia, conviviis , cantionibus, ludis , comejfatione, & lafcivia:
vos vero hominem crucifixum non poffunt , qui his omnibus , cui placere
perfruuntur. Quod teftimonium infigne eft Chriftianorum religioni da- ,
a tum, & pietati. Pudenda funt, qua; Arnobius a) adverfus Gentes affert
de mufica in facris Deorum, Dearumque. Quodfi tamen ex Platone af-
ferrem quam is expetierit effe muficam religiofam in facris , recram ac
,
gravem, quae fuapte natura ad aequitatem & gravitatem duceret, ut ne ,
minimum ornatum, qui neceiTarius non fit ad movendum, admittat, multi

hodie pudore fuffunderentur niuficae facrae cultores. Studiofe toni finguli
erant deftinati hymnis in honorem Deorum Dithyrambi e. g. in hono- ,
rem Bacchi tono Phrygio acriore ac vehementiore

, Nomje in honorem :
ApoUinis tono Lydio dulciore amcenioreque &c.

, Cum aules, funt verba ,
Diomedis apud vanTill, paribus thure incenjis altaribus , muficus choros

geminis grefiibus explicaret , <equipedo fono tibicen fpondaulium canere &
iuberet , ut duabus longis melodiis quafi duplicibw, & iugibus votis profpera
Zib. XI. Deorum voluntas firmaretur. Et Apuleius Ibant dicati magno, Serapi
: &
tibicines ; qui per obliquum ad aurem porretlum dextram, familiarem tem-
pli , Deique modum frequentabant. Modus igitur obliquus 7rkayi(fc., mo-
L. vi.strom. deftior facris aptus habebatur.. Singulare eft, quodCLEMENS Alexandrinus
Êgyptiorum nobis de Mgyptiis Primus enim inquit procedit cantor, unum
facris refert. , ,
Mufica. aliquod afferens ex fymbolvs mufic<e. .Eum dicunt oportere accipere duos libros
ex libris Mercurii ex quibus unus quidem continet hymnos Deorum alter
: ,
vero rationes vita regia. Habebant JEgyptii 4.6. libros facros in fex par- ,
tes & ordines divifos : iarîKa, , curabant 7raqo(poô\, ; kgariKa, 7rô(P'<]ra,i ;
7rauhuriKa, x, [jt,oo-xocr<pâyis'iKa, toAjt-;? kôypaârtug a\ô\o-

5 KOcr[zoy$a(piKa, ;
yiKa\ oo(>oo-K07rog ; a>$og , Cantor curabat hymnos Deorum. Vexatus eft locus
libri
a) Idcirco (inquit lib. II. ) anlmas mifit, ut res porum diflblveretur motus , faltitaret, & cnnta
fanfti atque auguftiffimi nominis fymphoniacas ret , orbes fsltnrorios verteret , & ad ultimum
agerent & fiftulatorias artes , ut inflamlis buc- clunibns , & coxemlicibus fublevatis lumbcrum
culas diftenderent tibiis , cantionibus ut prie- crifpitudinibus fluftuaret ? Idcirco animas mi-
irent numerofos iterarcnt Scabillo-
obfcrenis , fit , ut in maribus exoleti , in freminis fierent
rum concrepationibus fonores , qnibus anima- meretriccs , fambuftrise ,

pfaltrix &c. "
rum alia lafcivicns multitudo in incompofitos cor-
;

libri de elocutione fub nomine Demetrii Phalerei a) : In ./Egypto au- a
tem &
Deos feptem vocalibus facerdotes celebrant , ordine eas ponentes
<f nunc pro tibia , &
nunc pro cithara litterarum harum fonus auditur
cum fuavitate. Quapropter qui eximit collifionem , nil aliud, quam cantum
eximit ex oratione , mufam. &
Io. Mathias Gesnerus, Diflert. fingulari, T.i.Aci. Soc.
ot ~
feptem graecas vocales, & quidem hoc ordine difpofitas iEi-morA innui
l er
^ '
ingeniofe eft commentus ut nomen tetragrammatum niSl referrent quafi

, ,
Mgyptii fuis id in facris canere folerent. Simpliciorem , ac magis nativam

huius loci explicationem alio loco dabimus, fpedantem potius ad difcipli-
nam quam ipfam hymnodiam, feu hymnos in honorem Deo-
mufica2 artis ,
rum ,
magno numero (ut alibi gentium) pecularibus libris contentos
quales
habuiffe Mgyptios ex locis allatis comprobatur. Hymni vero, id genus can-
tus , ad celebranda numina dicebantur , quos Theo critus cL&clvcLtuv uy i xvil.
yitj&c ornamentum immortalium appellat.
, Notantur Exod. VII. & VIII. *>. s.
>*IHE 'Dain interpretanturque LXXII.

, ettuoiôi toov diyuTrreov. Admodum incantatio-
probabile eft , effe illam vocem segyptiacam , muficam attinere

fed nihil ad nes -
videtur. De eius etymologia videri poteftPFEiFFERUs, hiDub. vex. Bochar-

/ / /
tus in Hieroz. deduxit ex ^jL Arabum , murmuravit , iguotjc linginz FJL L IV - -
KS**f c. 18. p. 580.
verba protulit , quod chaldaice notat incantavit. Deut. XVIII. 1 1 . Pfalm.

LIX. mutato \ in d , & afpiratione initiali , quae perierat , redeunte. Un-
de itsiri , incantator Quse etfi durior aliis videatur 110-
, iiraioJog, iwuSoc.
tatio, res tamen incomperto eft. Credique poteftPYTHAGORAs, qui, ut Iam- m. i.c. ?.
blichus perhibetin eius Vita, viginti duos annosin Mgypto verfatus eft, tefte
S. Clemente Alex. Sonchedi archipropheta praeceptore ufus, muficam m.i. strom.
medicam inde didicifte quam per peculiaria carmina iTr^dc, feu incanta-
,
tioues ut Porphyrius in Vita PYTHAGORiE narrat, exercebant.

, Apud jv. 3.
Gnecos quidem ScRo?nanos, Scriptores antiquiffimos, eWcSW, ilcLhiv, kcitcL-
ciav , 7noiuktv , canto , excanto , incanto, paffim de magicis operationibus u-
furpata legimus. Et ipfae incantationis formulce gV&xJow carmina dicuntur.
,
Atque harum appeliationum ratio inde videtur arceflenda, quod apudyE-

gyptios, Hebr<eos , Chaldos , Babylonios , Gr<ecos antiquiflimos facrorum
miniftri Iidem , ut Quintilianus ait , & mufici & vates &
, , fapientes Lib. 1. Injiit.
c- ir
cenfebantur. Certe vocis ^22 ufus latiffime patet. Apud Mgyptios haec
"
vox
Ti^cc^dc ruv y^âTuv txtoov r\%oq

"
i6 L. I. DE ORTU ET PROGRESSU fVIUSICJE

vox fonabat myjlam cantorem hominem fatidicum h. e. divhium, vel , ut
, , ,
Apuleius magos vocat divinipotentem. Apiid Hebr<eos D^32 dicuntur et- ,
iam cantores, atque poetae, qui laudibus decantandis vacant. Quemadmo-

dum eodem vocabulo vates & qui fundarent carmina & qui prsedice- , ,
rent futura. Praeterea antiquitas i7raota)$ non tantum vim divinam fed ,
Lib. I. stro- imprimis vim kâ7rivrtKr]v ad fanandos morbos tribuebant. Clemens Alex.
mat.
iwarUg ad Idaeos Dactylos refert , qui facerdotes erant matris Deum Cybeles.
Olim enim facerdotes, imprimis Mgyptii praeter diviniora myfteria faluta- ,
rem medendi artem profitebantur , ut auctoritatem fibi conciliarent. Ex

medicina vero vocabulis barbara fuperftitione confictis defcedata nata eft ,
magia. De carminum etiam & muficae vi kftawivrtKtj ad curandas cor- , ,
poris & animi affect iones nata eft fabula de Orpheo

, Amphione, de qua , &
Horatius in epift. ad Pifoues. Apud Homerum, carmine Antolyci filius
fiftit faucio Ulyssi fanguinem. De carminum virtute in corpora & ani- ,
mos plura habet Strabo lib.X. Plinius Hift. Nat. lib. XXVIII. c. 2.
JV46I.&JV. & imprimis-Sa/7/. BocHARTusinii//>ro2;. Carminum autem praecipua vis in eo-
c. 44.
rum concentu mufico fiftit , quod fupra eft, magiae, feu Diis inferis de-
a putatur. Qua de re Celsus a) apud Origenem expreffe dicit concenti- ,
bus dele&ari daemoncs illos dôKorotc ^XooSiaic, peregrinis concentibus ut ,
vocat Origenes ac poftea i-zs-coâg, incantationes.

, Confpiratque conrtans
tumgraeca, cum latina nomenclatura, quod veneficia magicaeque artes, per
carmina , feu cantica ut plurimum exercerentur. Diftinguuntur etiam v^vot
A$xiA Roma- kX-ôi & d7ro7rofji7raioi qui Romanis fuerunt vocati carmina averruncalia ;
, ,
n s. prius autem genus carmina calatoria , feu indigitamenta uti ajfamenta, ,
quae in facris adytis canerentur Iano Iunoni Minervtf aliis veluti , , , & ,
/ Graecis Fean dicebatur carmen in honorem Apollinis. Eo uii Achivi in fo-

Uom.Jiiad.j. lenni Apollinis facrificio KaKov diicfovng 7ratr,ova. Qiiod nomen etfi commu-
ne etiam eflet peculiaris tamen erat Hypingos Dianae
,
lulus Cereri Ado- ; ;
nidia Adonidi ; Dithyrambus Baccho, cui Orgia celebrata imprimis fuerant,

de quibus Catullus :
Orgia,
a) Nihil (inquit lib. VIII. n. $8.) in hifce re- twor , & alia qu fna lingua nominant. Q_uin
,
bus vcl minimum cffe , cuius cura non alicui eorum invocatione morbos partium fanant.
poteftati mandata fuerit ; iil difcere licet ex Et panlo poft n. 60. FortalTc enim fides
JEgyptiis , qui aiunt , fex & triginta dcemones, male abrogaretur viris fapientibus , qui aiunt,
axit oethereos qiiosdam Deos (funt efiam, qui plll- maximam terreftrium illoruin dsemonum partem
res numcrent) corporis in totidem partes divifi, generationisdefiderio ardentcm fanguinis, ni- ,
alium alius partis curam fufcipcre iuffos fuif- dorum ,concentunmque pcrcupidam , aliis-
fe. Sciunt ctiam ilsmomim lingude fuae proque huiusmodi rebus dcditifTimam , non aliud
pria Ghnomnen
lit Clmacboiimen Cnat , Si- mclius pofie quam corpns curare &c. "
, , , ,
cut , Diou , Eroit , Erebiou , Ramauor Rcia- ,

,

j>v
17
t
Orgia qua frufira cupiuni audlre profani

,
Plangebant aiii proceris tympana palmis,

Aut tereti tenues tinnitus are ciebant.
Multi raucijonis effiabant cornua bombis,
Barbaraquc horribili firidebat tibia cantu.
Plura de his facris , uti etiam apud laudatum van

Rhea , feu Cibeles , videfis
Till. Strabo de bello Punico'dicit ex Hetrnria muficam publicam quae ,
potiflimum in facrificiis erat ufitata ad Romanos perveniffe. Apud Roma- ,
nos cura moderandae mufices in feftis & facrificiis penes fummum erat Pon-
tificem. Solemne etiam apud eos erat carmen precationis , quibus Deos
exorarent ut teftatur Valerius Maximus de Africano
, cum Cenfor lu- ,
ftrum conderet. In quo , inquit , folito facrificio fcriba ex publicis tabulis m.XlV.
folemne ei precationis carmen prairet, quo Dii immortales, nt populi Romani
res meliores facerent , rogabantur. Et Livius folemne memorat eiusmodi
carmen , quod in concionibus , quae ad populum habebantur magiftratus ,
praefari confueverat : Adhac, inquit , officia dimifiis Magifiratibus , confu- z. XXXIX.

les in rofira defcenderunt , & concione advocata , cum folemne carmen pre-
cationis , quod prafari priusquam populum alloquantur , magifiratus folent,
peregiffet conful, ita capit Carmina huiusmodi plerumque inftrumen-
&c.
tis muiicis, aut etiam faltibus fociata fuerunt ; quod nomen Poetis, ac odis Saitationes.
lyricis dedit. Proclus in Chreftomathia apud Photium, Hyporchema vo- c . 239.
catum carmen dicit cum faltatione decantatum. Eiusdem nominis ac ri-

tus Lucianus eft teftis, nulla in Delo facra fine faltatione & mufica fuifle,
ubicum tibia, citharaque tripudiabant. In hymno Apollinis apud Home- verf. 152.
rum, Iaones cum liberis ac uxoribus dicuntur congregari in Delum , & & c'
czntu ApcUinem exhilarare; Deliades pvxcipue puellae, quae celebrato Apolline,

Latona ac Diana faclaque mentione virorum antiquorum & mulierum
,
v^vov duSztnv , faAyxtrt r% (pGA' demukentque

dvQ(>ct)7rtiv. Hymnum canunt ,
gentes hominum. Imprimis celebria fuerunt haec quoad praefens argumen- ,
tum, Pythia ApoUini facra quae certamen eius cum ferpente Pythone prse-
,
fentabant. Dies fefius erat, inquit S. Clemens Alex. qui maximo Grjecorum Exordio ahn.
conventu Pythone celebrabaturpropterdraconemmortuum, Eunomo caneute
ad Gentes -
ferpentis epitaphium neque fatis dixerim

: hymnusne, an lamentatio ferpen- ,
tis effet canticum &c. Cantilenae autem nomen erat Deluna , eoquod Apol-
lo oriundus elfet ex infula Delo. Polluce tefte quinque continebat partes,
quarum prima dicebatur rudimentum , five exploratio , fecunda provocatio,
tertia iambicus, quarta fpondaus , quinta & ultima tripudium. Sacra illa
cum cantu fociata

fiebant Apollini faltatione , ut conftat ex hymno in A-
Mart. Gerbert. deMusica Eccl.Lib. I. C pol-
18 L. I. DE ORTU ET PROGRESSU IViUSIC&
'149- pollinem apud HoxMERum.
Perpetuamque illi faltationem fuiiTe tradit Lucia-
nus -n-i^t ogxfltnog. Cuius exemplum apud Plutarchum in Thefeo Tri- :
pndium faltavit cum impuberibus quod hac etiam memoria ferunt Delios ;
fervare. Ita Thyades , Attic<e mulieres , quotannis ad Bacchi facra Delphos

proricifcentes per viam folita? faltare , maxime ad Panopeum , quam ideo
oiyji. xi. Kci/Kixoôv , faltationibus celebrem , amceuam Homerus vocavit, ut no-
alias
A lti' H e
"
tatP A1JSANIAS m Phocicis & ex eo Eb. Feithius fubditque antiquiores
,
rl
ric. lib. Tv
IV.
,
Gracos in honorem Deorum choreas , maxime celebritatibus pubiicis, agi-

tare folitos , ex inrinitis au&oribus comprobari. Loca complura citantur
Geniaiium in animadverfionibus ad calcem pofitis. Alex. ab Alexandro , Interque ve-
dierum L.iV. fcendum, inquit laudes Diis canere afjueraut , his ,quibus facrum feret: ,
c. 17
pedibusque cirpum aras pfallere ad numerum carminaque , hymnos cane- , &
re ac cymbala
, pulfantes choros agitare. Fuitque obfervatum ut facrifi-
, ,
cantes aras circumcurrerent, curfum aufpicati a lava dextrorfnm, quod reli-

giofius putarunt mox a dextra iavorjum. Rationem minime quidem ir-
,
Ad Ecl. 1-.73- religiofam affert Servius. Qiiod nullam maiores noftri partem corporis ef-
fe voluerunt , qua non fentiret religionem. Nam cantus ad animam, faltatio
ad mobilitatem pertinet corporis. Qiiam etiam attingit Alexander ab Ale-
xandro, dum profodion hyporchema, & fiafimon commemorat quae huc , ,
pertinent. Quaji , inquit , penitus facro numine afflati , quodam furore ca-
ptiforent. Indicat item Gentes, qusshis rebus abitinuerint, item quae fecus a).
Univerfim vero niufica veterum conftitiiTe rhythmo , metro inltrumento,

,
& faltatione memoratur apud Gracos, & Romanos , muficorum & poeta- ,
rum communi etiam in

arte facris , quo univerfa mythologia, ac facra et-
Poetce.
iam publica magnam partem referri polTunt. '
Ex ultima antiquitate cele-
brantur in hoc genere ipfe Mercurius Orpheus ( Tatianus quidem, Cle- ,
mens Alexandrinus aliique negant Orphei eflfe hymnos qui eius nomine
, , ,
circumferuntur fed potius Onomacriti cuiusdam , vel , ut alii volunt,

,
Cecropis) Amphion , & Arion, atque etiamHoMERi Vatis imitatorem fuif-

Lib. I. fe in muficis Terpandrum , Plutarchus fcribit. Homerus , tefte Athe-
NiEO Propterea, quod univerfam poefin fuam canebat certis numeris
: , atque
modis , verfus non dubitavit nmltos facere fubinanes , absque capite , & ad
extre-
a) Memphitte vero (fubclit) in OJiridis templo, Fertur Antoninus Ccefar, quiiin DEO
fiebat.
tlum facrificant ,
prieter aliorum morem , nec Heliogabalo facrum faceret, mulieres Phce-
canere tibias, nec pfallere foliti fnnt. Et Gr<e- iiijpis, quae in orbem curfitarcnt , cymbalaque
corum plerigue , cum nulia numinis afflatione & organa mufica circum aras pfallerent, adhi-
facrificia perficiunt , fed animo remiffo absque buiiTe : & Cybelis cym-
facerdos cum tinnitu
tibia , vel cantu. Contra apnd Indos, quibus balorum &
tympanorum, facrum faccre.
fonitu
nulla fuit numinis confalutatio, vel facrificium, Apml Curetas quoque nullum fit facrum fine ftre-
nifi adhibita faltatio foret. In Dclo quoqne pitu & fragore , tympanis una tubisque pul-
absque faltatione , vel muiica , facrum niillum fantibus. "
extremum curtatos. Aodxg > feu cantores faepe memorat Homerus , e. g.
Phemium , quem Penelope dicit noiTe omnium Deorum , & hominum acta, W- L
tpydvtyuv n 3-iuv n re&re zMtatriv dcJohgdla. hominum, Deorumque,qua3 cele-
brant Poetae a). Hinc Orphei, Mufai, Lini kohoyia muficis numeris compofi- a
ta, de quibus Strabo. Paflim etiam Athen/eus pronunciat veterem Gra- m. X. Ath.
T \ r TTT ?~c?
corum fapientiam mufica potiffimum conttitiffe. Queriturque luxuria de- j

ibf
pravatam in Gracia veterum muficam, & eorum more optat, denuo Deorum
laudes, Heroumque acta cantu celebrari. Alia item leges apud Feithium. Antiq.Homer.
hbmI ' c
Apud veteres etiam Gallos muficam in facris adhibebant Druides Sacerdo- ' '
tes , ac Bardi poetae fimul ac mufici committebantur in acie : dum praelia
ftantes canebant heroica gefta Semideorum gentis.

Alii barritum vocabant
elephantum furioforum Iulianus Imp. clangori afpere clamantium aviuni m. IL in
,
comparabat 7rct^ct7rX'/\a-ict rctig nXayycug rSv rct%v (Zooovruv ogvtSw Am. Mar- Antwch.
: ,
cellinus ftridentis maris undis b). His veteres Germanos accenfemus , de b

quibus Tacitus Celebrant carminibus autiquis (quod unum apnd illos me- Mtio libri de
:
moria,
-
,
...
&
annalium genus eft) Tuiftonem Deum terra editum ;
T, ... 1
filium
1
monbui Ger"
mcmorum. . 1
&
JVlannum, origffiem gentis conditoresque. Eoque pertinet, quod ldem de
,
Arminio Caniturque adhuc ait barbaras apud Gentes. c) Et Eginardus l. II. Amal
: , ,
in Vita Caroli Magni: Barbara, &' antiquifiima carmina quibus veterum c ,
Regum acltts &

bellacanebantur ,fcripfit
, memoriaque mandavit. Operae ,
pretium eft, hic mentionem iniicere inftrumenti facri muiici, ut videtur, an-
te annos fere 50. in provinciae Altofaxona arce Forfleckia reperto. Con-
venit cum eo quod de fortilegiis Germanorum dicit in eodem libro Ta-
,
citus , hac tantum fere differentia , quod ex metallo fit triangulare fex
tonorum. Sortium inquit, confuetudo fimplex : virgam frt/gifera arbori
,
decifam , in furculos amputant eosque notis qttibusdam difcretos fttper can- , ,
did.am vejtem temere, ac fortuito fpargunt. Jipublice confttlatttr fa- Mox,

cerdos civitatis , Jin privatim ipfe paterfamilias precatus , Deos cmlitmque fu-
fpiciens, terfingulos tollit fublatos, atquefecundum impreffam ante notam inter-
pretatur. Huc trahunt celebre numen Trighfi, vel Triglas plurimis in ,
Pomerania, Marchiaque locis cultum. Quorfum etiam inftrumenti huius facer

ufus fumi queat, ex antiquorum glaffen , thonen, & tri drey , quia vafis , &
inftrumentis muficis maxime colebatur. Ipfa inftrumenti figura fe in Tab. I.
triangulum extendit. Repetitio nominum Agla & Clio in facris , frequens

eft, quae in duplici trigono leguntur quod Salomoni tribuunt
, : de quo
Wagenseilius d). VI.
a) De hymnis gentilium , qnos Diis fuis cecine- p. 567. 568. Deylingius obf. S. P. III. obf. 45.
runt , legi meretur Ezech. Spanhemius in b) Vid. Valesii not. inlib. XV. Am. Marcell.
not. ad Callimachum p. 3. Van Dale in c) Vid. Iust. Li-pf. ad eumTAClTl locum.
antiquitatibus ex marmoribus d efcrip ti s, diiT. VII. d) Comment. in Setam , c. XII. Qjisero adhuc
c %
:

De Thera- VI. Philonis Therapeuta hymnos , & cantica in honorem Dei vario
peutarum, &
primornm
metrorum genere a fe ipfis , aut veteribus compofita , inter divinas lau-
Chriftiano- des ufurpabant. Tum , inquit Philo de Vita Contemp. exurgens unus hy-
rum hymno- mnum canit in Dei iaitdem velrecens afefaclum, vel pridem ab aliquo prifco-
tlia teftimo-
nia extranea.
rum vatum, qui carmina ? cantica permulta ipfis reliquerunt trimetri generis
profodias item Sf hymnos varios; qui ad libamina, ad aram in fiationibus quo-
que, &
choris concinuntur,diverJis, qua in choro fiunt, converjionum vicibus ele-
ganter commenfurati. Poji illum alii quoque Jigiliatim canunt, ordinem fuitm,
ac decorem optime fervantes , cateris interim magna cum quiete attendenti-
bus praterquam ubi ad extremas certas hymni partes accinenda funt, qua
,
vocant ephymnia. Tunc enim omnes Jimul viri mulieres pariter excla- &
mant. Hi utut Chriftianorum verifimillime non fint Deo canentium
a).
chori, iis tamen conveniunt, quae apud chriftianos in fuis agebantur con-
ventibus, diu noftuque celebratis; atqueadeo a multis quidem tum recentiori-
Lib. II. hift. bus, cum antiquis pro chriftianis habentur, etiam Eusebio, qui articulatim
c. 17. omnia ex Philone profequitur: Qita omnia, inter alia ait, fupradictus vir
eo ordine eademque confequentia, qua apud nos geruntur, exprejfit.
, Et ut
unus ex omnibus confurgens in medio, pfalmum honefiis modulis concinat, ut-
que pracinenti ei unum verpculum omnis multitudo refpondeat. Paulo ante
vigiliarum meminerat Jicut apud nos moris eft. Ut vero iam propius
,
in-
ftituto noitro accedamus, qusedam primum adducemus Ethnicorum teftimo-
nia.
canfam ,
quare ca triangulorum figura Salo- Pofteaquam ita 1H10 chori tlivifim fuum tale
MONI accepta feratur , atque cum in Hijpa- agitavere convivium , divini amoris ftudio, ut
nia apud Granatenfes Montis ,
quem vocant, mero Kftuantes , unicum ex ambobus chorum
fanfti templum luftrarem , magna admiratione efficiunt ad wmulationem illius, qui olim fecus
ilhul figillum in fuggeftu , calicibus , veftibus mare rubrum faftus eft , ob patratum illic mi-
Sacerdotum , atque omni reliquo facro appara- raculum ; quando DEI opere confpedlo, & be-
tu vicibus innumeris vidi expreffum. Ipfa quo- neficio accepto, quod fermonem, cogitationem,
que laquearia & parietes nihil prxter illiui he- fpemque omnem vinceret, permoti fimul viri ,
xagonum referebant : ita tamen , ut fepe una ac fajminte numineque afflati , & in unum
,
maior figura minores plurimas fuo ambitu com- collcfti chorum pro gratiarum aftione hymnos
,
plefteretur , quod Hijpatii a Germanis mutuafle Servatori DEO concinebant ;. MoYSE quidem
vitlentur. " Propheta inter viros, Maria vero prophetide
a) Et panlo inferius : Perafta crena fubdunt vi- inter mulieres chori prxfidem agente. Illius
gilias , in quibus perno&are folent & cantare itaque chori fimulacrum refert hic cultorum, cul-
hoc modo. Confeftim furgunt omnes, ex utra- tricumque chorus, in quo editis, redditisque vi-
que parte convivium quoddam celebraturi , & ciflim vocibus & cantibus virorum gra-
fonus
primum fiunt chori duo , virorum unus, alter vior , & acutior mulierum , contemporati fua-
mulierum. In utroque fuus eligitur tlux ac vem effciunt , ac vere muficam fymphoniam.
pnefultor ,
qui fimul & perfonx dignitate , & Palcherrima: ibi fententia; , venuftiffimae diftio
arte mufica antecellit. Deinde hymnos canunt nes , & perfonx chori honeftiffimx. Horum
in DEUM , metris , & modulationibus multis porro omnium unicus eft finis ,
pius DEI cul-
compoiitos, nunc innftis vicibus refonantes una, tus. "
nunc fibi inviccm congrue refpondentcs ....
:

nia. Inter quos Lucianus (quem paftim ad Traiani tcmpora referunt)
vel fi quis alius dialogi, qui Philopatris mors infcribitur, auftor, Chriftianos ca-
villatur, ad hymnos tota nocte decantandos vigilantes eV; 7ro.vvvxJ.Hg v^vopSiag
dy(>v7rvSvTig. Dicebant enim decem ieiuni absque cibo perfe-

, inquit , foles
verabimus ; &
ad hymnos tota nocle decantandos vigilantes talia fomnia- ,
mus. Tangit calamitates belli ac terrae motus ingentis qua Antiochia

, ,
concuffa eft, ut a Chriftianis fuerat praedictum. Nifi tamcn hoc ipfum x-

tatis non paulo pofterioris fit indicium, ut contra Gesnerum, & la Cro-
zium propugnat Moshemius inobfervat. Sacris, circa Nicani Concilii tem-

pora confcriptum eife dialogum ex ipfa phrafi intelligi. Nihil vero alias
,
eft in hoc dialogo quod non refpondeat genio & diclioni, rebusque ac
, ,
modo traclandiLuciANO familiari. Memorat, qui faceret,praeiretqueprecem a

patre exorfus & hymno multorum nominum finiret. Ttjv iv%flv a7rl 7ra,raog
,
cL^dfx.ivog, x,cii rv\v 7roKvoovvjjLov oo8y\v iig TiXog iTT&iig. RlGALTIUS in notis ad Cap.II.p.1%0.
Tertullianum de orat. iv%nv cVo ^ruToog haud inepte orationem domi-

nicam intelligit. Sunt tamen qui haec omnia nequaquam de Chriftianis
,
intelligenda velint. Luculenter vero Plinius fub Traiano, nimirum circa

exordia faeculi fecundi , ex ore Chriftianorum , a fide deficientium refert
Affirmabant autem , hanc fuiffe fummam culpa fua , vel erroris : Lih.
inquit , 10. E
pijl. 97.
quod effent foliti fiato die ante lucem convenire carmenque Chrijio quaji , ,
DEO , dicere fecum invicem. Tertullianus rem eandem enarrat, ac et- In Apolog.c.2.
iam Eusebius. Plinius fecundus, inquit Tertullianus, cum provinciam Euf. in hijl.
regeret, damnatis quibusdam chrifiianis, quibusdam gradu puljis, ipfa tamen eccl.
multitudine perturbatus , quid de catero ageret, confuluit tunc Traianum

imperatorem : pr^cter objlinationem non facrifcandi
allegans ,
nihil aliud fe ,
de Sacramentis eorum comperijje, quam ccetus antelucanos adcanendum Chri-

sto ut DEO.
, Quibus verbis declaratur, carmen Christo dicere apud
Plinium idem effe, ac canere Christo. Sic & Eusebius idem referens, Ib. lib.III. c.
tov %ojtoi/ <$W SiS vfxviiv Chrifio tanquam DEO canere interpretatur. Vir-
gilius de Agricolis hymnum Cereri canentibus Georg. ait: L. I. v. 348.
- Neque ante
Falcem maturis quisquam fupponit arifiis
Qiiam Cereri torta redimitus tempora quercii

Det motus incompojitos &? carmina dicat. ,
v. 644,
Et lib. VI. Mneidos.
Pars pedibus plaudunt , chorear & carmina dicunt.
C 3 Unde
Unde palam eft carmen dkcrs amplius aliquid efTe quam orationem, & pre-
a ces fundere , ut Ilug. Grotio eft vifum Annot. adEphef.V. 19. a)
De pfaimis, VII. Sed iios tutius rem ex ipfis auctoribus chriftianis illuftrabimus dein-
hym.nis, & ceps telam
r exorfi ab ipfis Scripturis fanctis.
, Sine dubitatione inquit S. ,
canticis prx-
.
n r i
cepta apofto- Augustinus, faciendum eji maxime id, quod etiam de fcriptnris dejendi
lica.
potefi ficut de hymnis
, pfalmis canendis cum , &
ipfiits Domini A- , & , &
p
n 'H'
a
""' pofiolorum habeamus documenta,
5? exempla pracepta. S. Iacobus in , &
lac. v. 13. fua epiftola expreffe orationem a pfalmodia diftinguit. Triftatur quis ve-
Jirum? oret : aquo animo efi? pfallat. Paflim apud D. Paulum de hac re
fit ut tamen potiflinmm, quo animatur oratio, ac pfalmodia, id
mentio :
1. Cor. XIF. inculcet Orabo fpiritu, fcribit ad Corinthios orabo

: mente pfallam fpi- , & :
IS-
ritu, pfallam mente. &
AdEphefios: Implemini Spiritu Sanffo , loquentes
'
vobismetipfis in pfalmis hymnis , canticis fpiritualibus
, cantantes , & , &
Coi. III. 16. pfallentes in cordibus veflris Domiuo. Et ad Coloflenfes Docenies com- : &
monentes vosmetipfos in pfalmis hymnis ^f canticis fpiritualibus
, &
in ,
gratia, cantantes in cordibus vefiris DEO. Pertinent kec tum ad fidelium

in concinendis Dei laudibus officium , cum maxime ad Paftorum curam,
ut fuas oves inftruerent , & commonerent in pfalmis, hymnis, & canticis
fpiritualibus. Singularem diftertationem philologicam depfalmonim, hymno-
An. 1720. rum , atque odarum facrantm difcrimine edidit Wittenberga Ioan. Zach.
Hilligerus ;
quas inferta etiam legitur Tomo fecundo Thefaur. nov. Dif-
fert. Theol. phil. ubi varias veterum & recentiorum examinat interpre- ,
tationes pfalmorum, hymnorum, & canticorum fpiritualium iuxta D. Pau-

lum. Ac primo quidem lo. Clerici in notis ad Hammondi N. T. fen-
Eph. V. 19. tentiam nullum plane attendiffe difcrimen Apoftolum fed tribus verbis idem
, ,
iignificafle refutat . 2. Secl:. II. Examinat deinde . 3. nonnullorum Gra-

,
corum PP. difcrimen ab excellentia diverforum fubiectorum petitum; tum . 4.

diftinclionem ab infcriptionibus pfalmorum Davidis derivatam . 5. differen-
tiam ab argumento, & materia. . 6. diftinguendi rationem a forma diverfa ex-
plodit: ac fi efient pfalmi cantiones metricae cum inftrumentis, ex quibus emi-
net -âkrîov ; hymni cantica, laudes Dei praefertim continentia, five fola
lingua, atque fonora voce edita, five adhibito inftrumentorum muficorum
concentu ; odae denique fuccincla cantica non tantum laudes , fed exhor- ,
tationes etiam & alias res facras compledentia voce tantum & lingua
, , ,
decantata. . 7. denique a recentioribus quibusdam excogitatam diftinclionem

a modo claborandi diverfo reiicit , ut cenfeantur pfalmi illa carmina Davi-
dis , & aliorum cuiusvis argumenti; hymni extemporales DEI laudes ex
occafione natae nullisque numeris adftricloe
, cuius generis fint DEBORiE, ,
a) Vid. & Zornii opufc. S. T. I. p. 67. AnNJE,

A MUNDI ET ECCLESI^ ORIGINE. C. I. 23
Annje Zacharije Marije , & Apoftolorum is, qui extat Acl. XVI 2f
, ,
Odae tandem praemeditata carmina & magis ex arte elaborata, fub angu- ,
ftiori forma, quam pfalmi & hymni. Ipfe tandem optimam eam D.Pauli
interpretationem cenfet, ut per pfalmos ea intelligantur carmina , quae in
libro pfalmorum ab Esdra in ordinem reda&o reperiantur ;
per hymnos re-
liquae fobirvivq-oi cantiones in veteri , & novo Teft. occurrentes ; oda3 demum
facra EccleOaftica a privatis, piisque viris elaborata cantica, extra fcripturae
canonem in DEI , eiusque benehciorum memoriam, ac laudem pro affectu
decantata. Chriftoph. Wolffio autem in curis philologicis ad haec D. Pauli
loca optime illi agere videntur , qui caufam hanc per defeclum monumen-
torum antiquitatis ecclefiafticae in hoc quidem capite vix confici pofle arbi-
trantur, atque adeo Apoltolum diverfa canticorum nomina ideo adhibuifle
cenfent , ut omnia, quse tunc in publico & privato DEI cultu recepta erant,
comprehenderet. Neque vero D. Pauli fententia tota deflecti in fenfum
allegoricum myfticum debet inde quod cidg 7rvivficmx,cx,$ cantica fpi-
, feu ,
ritualia nominet puto ut a profanis ;& <ra,yuMU$ gentilium odis, quibus

, ,
aflueti erant, revocaret, idApoftolum egifle. Quam in rem fingularem ex-

plicationem Hilligerus affert de pfalmorum, hymn. & odar. fac. difcrimine. pag . 32.
Tandem inquit, non errabimns fi dicemus per odas facras ab JTflii He~
, , ,
braica voce nomen forte habentes f? ao-^ctTct jMTPag iTrdi^g 7rooo-u^ccg, , , , ,
Traiclvug genus alia, facris aque ac profanis fcriptoribus, alias dicias, no-
, id
tari carmina non kc7rvzv<rct, aut eximio plane Spiritus divini inftiuclu con-
, ,
fcripta, fed eccleftaftica h. e. a viris pietate , 5? morum, vitaque fancti-

monia confpicuis , tam fub antiquo ,
quam novo fcederecum ftudio fingulari
elaborata , & in DEI , huiusque beneficiorum memoriam , ac honorem pie
decantata. Vehementer quidem affentimur jnidtis ingenii , ac docJrina re- ,
conditce principibus plura quoque literis divinitus confignata appellari odas,

,
prout iam fupra nofiro praflruximus inflituto ; Pauli tamen fcopum, cumhac
fcriberet , defixis intuentes oculis non poffumus non fateri ipfum mdlum , ,
ad illa habuiffe refpeclum. Ouid euim caufe effet cur ch^dg , voce addita, ,
7rviv[j,ciTiKcig reflringeret, ji per illas divinitus infpiratas, indicare vellet, quas

ex fui interna , ac propria indole effe facras , confiat inter omnes ? Qimm
igitur antecedentibus canticorum fpeciebus hanc limitationem non adiungat, fed
ad folam tertiam cotiwv carmina>
referat, quam facillime ex eo cognofcere licet,
humana commemorabili pietate cogni-

induftria adhibita a viris fpeclatis , &
tis elaborata per u>$dg Trviv^T^g innui. Etfi promifcue vero etiam dein-
ceps huiusmodi nomina fumta fint. Veluti apud Eusebium quidam fcri- m,. v. mft.
ptor Caius, ut videtur, contra Artemonem haereticuni teftatur q-aXfAoi. Eccief. :
c. 25.
oe QQ-Qi Kcii co$cCi dfiiXtyoov d7r d(fx/\g v7to ttôov yqcLtyuQ-cu tqv Xoyov tS StS TQV
XOITQV
%pi<rov vpvScrt koXoySvng. Sed & pfalmi , ac cantica , qu<e a fidelibus fratri-
bus ab initio fcripta funt , verbum DEI ejfe Chriflum & DEUM , tota hy-
mnorum fuorum laude concelebrant. Hippolytus, vel quisquis eft auctor
orationis de confummatione fkculi, circa finem dwov , fyaApxs yy a$dg 7rvtvjxou-
TiKoig commemorans, ad D. Paulum refpexifle videtur , divov feu laudem

pro hymno ponens. Paflim fancti Patres non folum in commentariis lau-
datos D. Pauli locos illuftrant, fed aliis etiam occafionibus, quis, & qua-
lis ex apoftolica inftitutione ac prasceptis fuerit in conventibus chriftianis ,
ab ipfo Ecclefias exordio cantus, docent , tempore, loco , & modo quem ,
Plinius ex ore Chriftianorum defignavit: apertiifime vero Eusebius difcri-

men canticorum fpiritualium novi teftamenti defignat , ab apparatu inftru-
a mentorum muficorum veteris Teftamenti a). Poftquam etiam fenfum litte-
ralem, ufumque chriftianum explicavit, fpiritualem confeclatur ad rationem
cultus chriftiani demonftrandam; ut non folum oris, fed cordis potiflimum
officium in pfalmis, hymnis, & canticis fpiritualibus impleatur. Idem SS.
Ambrosius , Chrysostomus, Theodoretus & alii , interpretes in verbis
Apoitoli funt profecuti qua ratione non ore tantum,
, fed in cordibus fuis,
ac fpiritu, &
mente Chriftianos pfallere, & canere deceat in publicis Ec-
clefise conventibus quod fuos monet ad eadem alludens Apoftoli verba S.
,
Serm. IV. in
Gaudentius Brixienfis : Sollicite convenite ad Ecclejiam : orationibus , hy-
Exod.
mnis , 5? cauticis fpiritualibus nobifcum vigilanter incumbite. Hac jint otii
vejiri
a) Iure ( inquit in Pfalm. XCI. p. 608. ) Do- dbfcondiio Iudaus efl , & Circumcijio cordis in
minica die gratiarum aftiones Domino reddi- Spiritu, non littera : Viventi pfalterio & cithara
mus ubique terrarum in Ecclcfiis eius congre- animata , fpiritualibusque canticis hymnum
gati. Cum autem per confeffionem progreffum, efFundimus. Omni quippe inftrumento mufico
& augmentum acceperimus, tum iubemur pfal- acceptior & fuavior DEO fuerit Christi po-
lere ad meliorem animre ftatum provecli : aufti pulorum concentus, quo in omnibus DEI Ec-
vero, ac meliores effefti, ha;c aliis annunciare, clefiis una mente , uno afFedlu , pari confenfu,
ac eos , qxii ad nos proxime accedunt, miferi- & una fententia fidei , & pietatis una voce, ,
cordias DEI edocere prxcipimur : atque id agere melos in pfalmoiliis emittimus. Huiusmodi igi-
matutinis horis. Hcec porro iubet fcriptura per- tur pfalmodiis, & citharis fpirituaiibus uti con-
agere primo diluculo poftquam animas

, , & fuevimus : quia id docet Apoftolus his verbis :
corpora noftra noelurno tempore fanda , & a Pfulmis, & cnnticis, & hymnis fpiritiialibus. A-
fordibus qnibusquc pura fcrvaverimus, pietatis- lia item rationc cithara fuerit totum corpus,
que veritatem , rcpetita noftuvnis horis culrus cuius motibus, & opcribus anima condecentem
DEI memoria, fufccperimus. Olim quidem, cum hymnum DEO emittit. Pfalterium autem de-
populi ex circumcifione per fymbola, & figu- cem chordarum Spiritus Sanfti cultus eft , per
ras DEUM colerent, non incongruum erat, per quinque corporis fenfus , & per totidem ani-
pfalteria , & citharas, hymnos DEO emittere, moe virtutes exhibitus ; quae his declarat idem
idque die Sabbati prxftare , otium nempe fol- Apoftolus ; Oruho fpiritu , orabo autcm men- &
ventes , & in hoc legem Sabbati transgredien- te i ffullam ffiritu , pfallam & mente. Qiiafi.
tes. Nos vero Iudamm in abfcondito fervan- fcilicet mens etiam motus fuos habeat , quibus
tes fecundum illud Apoftoli diftum Non c- : pulfat corpus ; & Spiritus item proprios bb-
nim, qui in manifcflo Iudaus eft , neque qute in tineat motus ,
quibus animam movet. "
manifcfto iu carne cft circumcijio j fcd qui in
:

veflri opera : quibus debitum reddentes Chrifto Domino famulatum, mercedem
vita aterna confequi ab ipfopofiitis. Quin & privatae domus haec otia chri-
ftiana idem efTe vult : Sit domus Chrifiiani ac baptizati hominis immunis a Scrm. VIII.
choro diaboli , fit plane humana , & hofpitalis ; orationibus fan&ificetur afji-
duis , pfalmis,hynmis, canticisque fpiritualibus frequentetur. Abducere, at-

que abfterrere vult Chriftianos a profanis cantibus, praefertim in conviviis
Ubi inquit, lyra fonat , &f tibia: ubi omnia pofiremogenera mufworumin-
, ibhi.
ter cymbala faltantium concrepant. Idem paflim Clemens Alcxandrinus

S.
in fuo Paedagogo , S. Chrysostomus , & alii , fideles commonuerunt ut ,
fuo loco poftea dicemus , quae fuerint Chriftianorum ftudia in canendis

privatim pfalmis, ac Dei laudibus , etiam in conviviis, praffertim ante, &
poft cibum in gratiarum actionem. Idem argumentum D. Pauli eft in
citato ad Ephefi V. loco , ut ebrietatem devitent Sed implemini
: inquit,
,
Spiritu Sanclo , loquentes vobismctipfis in pfalmis , hymnis , &

canticis fpiri-
tualibus , nempe ut a profanis, pro more gentilitio, abftineant canticis , &
facra, feu fpiritualia profequantur,nec nonpfalmos, quorum conftans, ac
indubitata eft notio ex facra fcriptura ; hymnos item in Dei laudem canant,
five a Deo infpiratis hominibus in fcriptura, five etiam ab aliis piis homi-
nibus compofitos.
VIII. Atque Domini & Apoftolorum in ultima CoenaExempia

ad hoc Christi ex
exemplum prsefto eft, quod Matthjei XXVI. 30. & Marci XIV. 26. me- Scriptura '
moratur, Christum hymno dido exiiffe in moiit-em Oliveti. S.Augustinum

Cerethius Epifcopus confuluit de quibusdam fcripturis quibus utebantur ,
Vrifciilianifia quas inter erat hymnus quidam

, quem Christus poft ,
Coenam dixerit. Habentur ibi excerpta queedam ex libris Prifcillianifia-

rum de hymno illo ex. gr. Solvere volo : folvi volo. Salvare volo, , &
& falvari &c. In fenfum verborum inquirit ibi Sanctus Augustinus Ep 337. ,
v
quae poftea afferemus. Paulus Burgenfis Epifcopus pfalmodiam fuiffe putat,

quam Iudai canunt hac ipfa nocte poft comeftum agnum pafchalem, vo- ,
caturque ab eis AUeluia magnus vel magnum hrpfa Fi^hhti nimirum a pfal-
,
mis, quorum initium eft sin ?!!. Alii putant, canticumhoc conflatum effe
1 1
?
ex Pf.CXII. vel CXIII. & quinque ftibfequentibus in Pafchate dici folitis apud
Iudaos, quos cenfent a Christo cantatos. Aliis perfuafum eft, hymnum hunc
fuiffe preces illas Iudaicas, quae adhuc hebraice apud quosdam fcriptores legun-
tur, ut Amelotius in hunc Matthjei locum annotavit. Reperitur etiam in

rituali Iudaorum libro precatio eiusmodi quam dignior inter commenfales ,
poculum vini manu tenens elata voce pronunciare iubetur Gratias aga- :
mus DEO pro bonis nobis collatis. Et aftantes refpondeant Laus DEO, qui :
Mart. Gerbert. de Musica Eccl. L. I. D nos

nos bonis fids enutrivit &c. Grotius in eum Matthjei locum, Sed , ait
jicut ad veterem gratiarum aclionem Christus novam addidit fuo inflituto ,
congruentem ita de hymno fecijje credibile efi.

, &
Ac forte ea ipfa hymni in
modum dixit Christus qua apud Ioannem c. XVII. legimus. Nam fole- ,
bant pro re naia ex tempore hymnos quos mytJt vocant effundere He- , ,
BRiEi, nttllis numeris adfiritlos qualia funt carminaDEBORm Annte Za- , , ,
CHARiiE Marije Iudjeorum 2. Machab. X. 38.

, , hymnus ille Chrifiia- &
norum, quiextat Affor. IV. 24. Carolum M. res fraec perplexum tenuit, ea-
Ep. 106. que de re ad Alcuinum fcripfit Propter hoc verba eius funt fumus : , ,
non mediocri fiupore perculfi , cur tanta dulcedinis hymnus , vel ab ipfo
Domiuo , vel-fi a difcipulis , in prafentia tamen Domini diclus , ab Evan-
gelifiis omnibus fit pratermiffus. Alcuinus eos refutans, qui pfalmum fuifle
volunt, canticum illud a reliquis Evangeliftis prsetermiffum, apud Ioannem

conflcere putat partem fermonis ab illis verbis : Pater venit hora, clarifica
Filium tuum, ufque : ut dileclio, quadilexifii me, in ipfis fit, & ego in ipfis.
Ifie efi hymnus facratijjimus &f pulcherrimus , & cunclis pernecejjarius cre-
dentibus , funt verba Alcuini ,
quem peratlo convivio, magna dulcedine, ^f
admirabili fuavitate , pr<efentibus fuis difcipulis decantavit. Confentit cum
Alcuino H. Grotius , ac fi Christus ipfe hunc , ut novum a fe confe-
c. xvii. crum, cecinerit , cuius contenta apud Ioannem legi poffent. Hilligero
?"g- 9- in Differt. de pfalmorum hymnorum, odarum facrarum difcrimine ob- , &
ftare videtur concentus Apoftolorum uno eodemque tempore facfus, , ,
qui fi cantilena nova

, ipfisque ignota fuiftet nullatenus coniungi po-, ,
Tag. 614. tuiftet, mavult ideo fententiae loan. Buxtorffii in Lex. Talmud. Rabb.
adhserere qua hymnum hunc pafchalem
,
feptem pfalmos a pfal. CXII. ad ,
pf. CXVIII. Hebrms hr(rvXr\ bhfi diclos comprehendifle reclius ftatuitur. , ,
lomu xvii. Id tamen dici poteft Christi orationem haud abludere ab aliis eius-
,
modi evangelicis canticis numero haud adftricris quorum iugis eft in Ec- ,
clefia ufus cum plalmis & canticis veteris Teftamenti. Nicetius in tra-
,
Sphu. r. /. (ftatu de pfalmodiae bono apud Dacherium totus fere verfatur in hymno-
/
c
2I9 ' ^ graphorum & pfalmiftse piis depra:dicando ftudiis primnm ex veteri Te- ;
a
ftamento, deinde ex novo, imprimis Christi ipfius exemplo a). Sancri
Patres
a) Cum ( inquit c. 3. ) res exigat cle novo te- Iamlem fonnit exercitus Angelorum Gloria in :
ftamento aliqua ad veterum confirmationem, & excelfis DEO &f in tcrra pax hominibus bona;
,
ail veftram inftruftionem clebere proferri. Er- voluntutis. Annunciantes pueri in templo, 0-
go invenies primum Zachariam, patrem magni fanna Filio DaVID clamaverunt 5 nec Pharifseis
IOANNlspoft longum illiul lilentium, in hymni livore ftrepentibus Dominus ora innocentiuin
vice prophetaffe ; ncc Elisabeth diu fterilis, claufit , fecl potius aperuit dicens eis : Nonle-
edito de promiffione filio , DEUM de ipfa a- giftis Jcriptum , ex ore infantium & iacientium
nxma magnificare ceffavit ; natoin terris Chiusto pcrfccifti luudem ? Etji ijli tacmrint , lapides
,

Patres exemplum Christi cnm Apoflolis extollunt vehementer, & commen-
dant:Confummatis, inquit S. Hilarius univerjis divinorum myjieriorum in Matth. ,
c xxx n -*~
virtutibus gaudio 5? exultatione communi in ccelejlem gloriam efferuntur.
-
-
, ,
Quo innuit, non vulgari aut communi voce hasc fuiffe transacta. S. Chry- hom.xxvn.
sostomus, idem Christi cum Apoftolis, ne putes ad folum Christum m
1,ud
id pertinuiffe, exemplum Confidera, inquit, quum facras illas

deprsedicat :
ccenas Apoftoli accipiebant quid tum faciebant ? Nonne in preces converte-

,
bantur, &
hymnos? Et in Matthjeum, nos ad idem provocat exemplum: Somil
Gratias, inquit, agit pofteaquam dedit, hymnum ceciuit, ni nos quoque

, &
Jimiliter Jaciamus. S. Auqustinum ad idem alludentem exemplum, & D.
Pauli prseceptum paulo ante audivimus , iisdemque fere Concilium Toleta-
num De hymnis etiam canendis
IV. verbis : Salvatoris Apoftolorum , & , & Can. xni.
habemus exemplum nam : &
ipje Dominus hymnum dixiffe perhibetur ,
Matthjeo Evangelifta teftante: Et hymno dicro exierunt in montem Oli-

veti. Et Paulus Apoftolus ad Ephefios Jcripfit dicens Implemini Spiritu, :
loquentes vos in pfalmis & Et Rhabanus

hymnis & canticis fpiritualibus.
Maurus: Itaque in hymnis,& &
pfalmis canendis non Jolum Prophetarum, Oe infiim.
Jed etiam ipfius Domini &
Apoftolorum habemus exemplum,
,
pracepta &
de hac re utilia ad movendum pie animum, inftammandum divina di- &
leclionis affeclum. Sttnt autem divini hymni , funt ingenio humano com- &
pofiti. Hug. Grotii paulo ante attulimus obfervationem de hymnis eiusmodi ^^^.
pro re nata ex tempore effundi folitis. Nec dubito, inquit, quin&hoc canendi
genus, vel pracipue commendetVAULVs Eph. V. 19. CoI.IIL 16. Manfit diu is
mos inEcclefia veteri. Ipfe nobisPAULUs exemplum reliquit, ut de eo ac Sila
in Aclibus narratur , media nocle furgentes Deum hymnis celebraffe. Audien- XVI -* -
tibus cuftodiis, inquit Tertullianus, orabant, & canebant. Et S. Chrysost. C24.de Orat.
Hom. in illud : Diligentibus DEJJM omnia cooperantur in bonum. Tb/,inquit,

in orationem incumbebant , 5? admirabilem iUum hymnorum cantum offere-
bant, ac deinceps carcer Ecclefia fiebat, 5? illorum Janclorum cantu totus itte
locus Jasiclificabatur. Ac videre erat res miras, & iuufitatas, homines ligno
alligatos , neque iamen , quo minus hymnos canerent, quidquam impediri a). a
Ex D. Pauli locis colligitur non pfalmos tantum Davidicos
citatis fed & ,
alias canticorum facrprmn fpecies , publice receptas fuiffe. .Qua de re

ceu vulgo nota loquitur, nullamque, quid per pfalmos, hymnos, & cantica
fpi-
clcmiahtnt. Ipfe Domimis in verbis do&or , in gione dubitabit ? Quomodo ille ,

qai a ccelefti-
fadtis confummator hymnonim minifterium
, ut bus cunftis adoratur , & pfallitur , ipfe cum
gratiffimum comprobaret cum difcipulis hymno
, difcipulis hymnum cantaffe perhibetur ? "
di&o exivit in montem Oliveti. Quis iam tali a) Lege integrum locum T. III. Opp. pag. 159.
documento de pfalmorum, & hymnorum reli- edit. SiMaur. Farif. 172 1.
D 2
%
: :

fpiritualia intelligat , adiicit explicationem , cum eas fpecies in duabus epi-
jPoeciksT.ll. eadem ratione enumeret. Heumannus, & ex eo /. Iac. Hulricus, Diffi
ftolis
Lib. II.
P. I.
De facrorwn hymnorum ufu ad locum Ephef V. 14. exiftimat, ab Apoftolo ,
produci tres verfus anacreonticos cantici alicuius ecclefiaftici ex illis, quo-

rum ufum verfu 19. commendet quodque revera tum temporis , ad cul-
tum publicum decantari confueverint his verbis
JLyitpctt xc>JtvSw
Kou clvaâ, ix, toov vtxpooy
~,7rt(pcivcrti croi %PtTog.
Teftimonia IX. Id obtinuifTe perpetua Ecclefiae traditione, & praxi conftat Ut a

a prima Ec- S. Ignatio (quiTRAiANO imperium tenente, ab anno Christi 98- ufque
c * tate '
117. Martyr fuit) exordiar, praeteream vero allegoriam, qua Presbyterii
cum Epifcopo concordiam illuftrat ; a fuaviffima nervorum harmo-
in cithara
nia cto-{j.mcc 7rpocrtv%^v crvjn(poovov in epiftolis ad Ephefios , & ad Romanos com-
mendat , myfticum etiam pro fua pietate mifcens fenfum. Meibomius in
An. 16^2. prsefatione ad antiquse muficee Scriptores Amfielodami typis Ehevirianis edi-
Ep. ad Eph.
tos ^ q U3e fe q ULin tur eo in loco , in vulgatis editionibus cotrupta , male-
que intellecTa reftituit eum in modum quo in editione Cotelerii haben-
,
a tur a). Apertiffime vero S. Iustinus M. in Apol. ad Antoninum Pium

teftatur de hymnis Deo a Chriftianis decantari folitis, cum ait : Gratos nos
illi
a) Aia, raro
a ' >
tv
1
m '
o.uovoia vuuoov
~ ' ' \
, xat
>/ (\
Kctg, ut loquitur ClEMENS Alexandrinus : Mo-
<rvfx(pc?-)vu) ctyctTry \v\crxq Xptôg adt- dcjli modi funt recipiendi , relinquendi autcnt
chromatici. Quodfi tamen mollioribus canti-
Tcii, yy 01 xcct etvcfoct, cft %ooog yivtCKTl,
lenis diffluere vultis, divinis rebus illas ac-
'iva, crvjut,(p&ovoi ovtic iv oôvotoc %m- commodate , & hymnis in Df.I , ac Salvatoris
fXCi, &tS AaJoCVTtg , iv ivOTr\Tl Ct^Ti iv yeftri laudes toti incumbite. Hic eft genuinus
(poovy fA,tc2* Qux vetus Interpres ita vertit illius loci fenfus, quem tante antiquitatis Scri-
Propter hoc in confenfu veftro & confonct cba- ptori ,
qui tot locis corruptus ad nos perve-
ritate IESUS ChristuS canitnr , fed & Jin- nit, reftitutum volumus. " Meibomius ifbec
guli chorus facli eftis ; ut confoni exijlentes in pnecife ad cantum , ac muficam eccleilafticam
confenfu , melos DEI accipientes , fa unitate in publicis facris reftringit ,
qnein etiam hautl
cantetis in voce una. Xooouct interpretatur obfcure Sanchis Martyr defignavit in Epiftola
melos , cantum , qnod ut novum videri
feu ad Romanos num. 2. Plus autem (inquit)
poffit non tamen eft infcitum. Addere autcm
,
mihi tribuere non poteftis , quam ut immoler
debuifiet iucundum , & animum fuavitate
,
Deo , dum adhuc altare paratum eft ; ut in
delinientem , cuiusmodi a virtutis via femper charitate chorum conftituentes, tvci, tv ayct-
defiettere nitens humana natura quairit, & de- 'zs-yi %0pcg ytvojxtvoi cccryjTt too Hcvrot tv
fiderat , cum enarmoniis potius , & diatonis,
XPtq-b) irjCrS canatis Patri in ChRISTO
, Ie-
feveris illis modis , & ad omncm virtutem in-
SU , quod Epifcopum SYRim dignatus fuerit
citantibus dele&ari deberet ac fi dicere vel-
,
DEUS in Occidente inveniri , ab Oriente acccr-
let 7ra,pa,cftxTtov utv Td,g croo(Dpovcig clp-
Jitum. "
[J.0VKZC, XOVTCtAtfWTtOV Ot TOLC %P00[A,ciTt-
.

itti exhibentes pompas ,
, hymnos celebramw qnod nati fimw,
rationales & ,
quod valetndini confultum fit quod fpecies rerum conferventur , quod vices ,
annua bene fuccedant quod immortalitatem fperare liceat.

, Loquitur de
publicis precibus pro omni hominum ftatu in facra liturgia feu agapis Chri- ,
ftianorum , ubi adnotat Editor ex Congr. S. Mauri Satis perfpicitur hy- : Pcî.not.b.
mnos hic vocari tum pfalmos Davidis, tum a Chrifiianis ipfis compofita car~
pizna qua in Ecclefia cantari folebant.
, Pompa autem nihil aliud videntur
effe , quam ritus , &
carimonia in adminifirandis Sacramentis , Eucharifiia
prafertim , f Ata, Xoya. 7ro^clg vpvxg Tripizriiv,
Baptifmi folita obfervari.
vertit Grabius , verbis folemnia, hymnos fundere , atque 111 notis ad ci-, &
tatum locum , 7roâg intelligit folemnes cum magno fpiritu , externa &
pompa aliqua recitatas preces , quales illae maxime erant , quas ad altare
in tremendorum myfteriorum celebratione fundebantur. Tertullianus Sac. 111. in
ex ingenio editarum cantionum AP setko

olo
utriusque generis , vel ex Scriptura , vel
meminit : Pofi aquam mamtalem , inquit, & lumijia, ttt quisque de Scriptu-
'
ris fanttis vel de proprio ingenio potefi

, provocatur in medium DEO ca- ,
nere. Sermo ei eft quidem de agapis Chriftianorum. Paulo ante tamen,

dum eodem fere modo ac S. Iustinus M. conventus facros Chriftianorum
defcribit innuere etiam cantum videtur
, Certe inquit fidem fanclis vo- : , ,
cibm pafcimus fpem erigimus fiduciam figimus

, difciplinam praceptorum
, ,
nihilominus inculcationibus denfamus. Poft Tertullianum Orig'enes 9

quid facris in conventibus in tota terrarum Ecclefia fadum fit fuo tempore,
memorat, id eft, eodem feculo tertio: Pfalmi (inquit) pro torcularibus m-T. II. Ap$.
fcripti , quitresfunt, nempe ollavus , otiogefimus , ocJogefimus tertiw, & p sl6 '
'
videntur mihi congregationem Ecclefiae , multitudinem conventuum, cce-* &

tumque fignificare : fiquidem ex multis unam orationem , unamque cantL
corum modulationem in EcclefiisDEO offerri contingit ; quemadmodum
in torculaf ibus ex multis, ac diverfis vitibus una vini mixtio conficitur . .
ottogefimus quoque pfalmus , cum de torcularibus agat, iubet omnes gen-

tes Prophetarum Deo hymnum referre; fic auetm habet Exultate DEO :
adiutori nofiro , iubilate Iacob. " DEO ContraCELSUM, eius cavillatio- Lib. rin.
n 37
nem adverfus Chriftianos refutans, quafi Barbaris utantur nominibits, Gracos, ' '
dicit, Grace, Romanos latine , fic fingulas gentes &

propria lingua DEUM
precari , hymnisque pro viribus concelebrare. Subfannantur poftea ab eo
Dii Gentium daemones , fanguini , nidoribw , concentibw , aliisqtie eiw-
modi rebus cum uiCelso notaffet, cum hymni Minervae,
deditifiimi. Et &
Soli camtntur magnum Deum magis coli videri.
, At nos fubdit contra , ,
ejjefcimm. Hymnos enim canimw foli Summo DEO & Unigenito eius ,
D 3 Verbo
Verbo, atqueDEO; & laudamus DEUM, & unigenitum eius eodem modo,
ac fol , & luna , & & tota
fiella ,
Ex his ccelefiis militia. enim omnibus
divinis confiat chorus , qui cum iufiis hominibus fummum DEUM , eiusque
Unigenitum hymnis celebrat. Eundem in modum allegoriis (ni malis, Orige-
nem cuiiiPlatone, Pythagora &c. concentum in motu corporum cceleftium
a indigitare. a) rem involvit S. Clemens^/w. Admonit. adgentes, dutnprimum
in exordio ex fabulis Amphionis, Arionis, &'Orphei arripit argumentum ; ad fi-
nem autem fermonis a Sirenibus, & facris initiationibus ; ipfe contra ad vere fa-
crata Verbi myfteria in Ecclefia Dei invitat. Hic inquit, , eft mons DEO
dildlus , qui non tragcediis , quemadmodum C i t h m r o n argumentnm

dedit : fed eft dedicatm veritatis aclibus ; mons fobrius , caftis umbro-
fus fylvis. In autem bacchantur , non fulmine icka Semeles forores, Mas-
eo
nades , qu< incefta vifceratione carnium initiantur , fed DEI filia pidchra ,
Agna, qua veneranda Verbi orgia concelebrant, chorum moderatum congre-

gantes. Chorus funt iufti, canticum eft hymnus Regis omnium , pfattunt
puella gloria qfficiuut Angeli
, Propheta loquuntur , editur fonus muficus.
,
Et paulo poft Si velk, tu quoque initiare ,

: chorum duces cum Ange- &
lis circa eum , qui efi ingenitw , ? ab interitu dlienm,, & qui folus efi
vere una nobifcum comite DEO Ferbo.

DEUS : Hoc eft , quod antea ex
Z. V. c 28. Eusebio b) attuilimus, teftimonium libri adverfus Artemonis haerefin a vetu-
b ftiffimo auctore fcripti, Christi divinitatem probare pfalmos & odas fra- ,
trum a fidelibus fcriptas ab initio. Ipfe autem Eusebius propria eius rei
Tom.j. teftimoniadeditfsec.IV. prsefertim commentariis in pfalmos nuper a Mont-
fauconio in Collectione Patrum Gracorum editis: unde licet iam unum
Pg:. 32?. attulerimus, infignia tamen prseterea habenturin Pfalm. LXV. ubi Pfallere,
inquit, nomini eius pracipit , quod a nobis omnibus in locis obfervari con-
fuetum efi. Nam ^f in omnibus DEl Ecclefiis apud gentes confiitutu , hac
As-331. ipfa modulari 5? pfallere uon Gracis tantum , fed etiam barbaris pracipi-
,
tur. Et poftea in eundem Auditam facite vocem hymni eius , ut ipfe habet.
:
Mirari porro fubit qui impletus hic fermo fuerit quando per univerfum
, ,
orbem, in mediis urbibus , in vicis in agris per univerfm DEI Ecclefias, , ,
Christi pdpuli ex univerfis gentibus deleEti , hymnos pfalmos , non pa- , &
triis diis non DEI inimicis damonibm; fed uniDEO a Prophetis pradicato,
,
alta emittunt voce , ita, ut pfallentium vox vel ab iis, quiforis confifiunt, au-
Lib. X. h;ji. diatttr. Idem deprsedicans felicitatem Ecclefise chriftianae , pace poft perfe-
ecd. c. 3. cutiones reddita, fub Constantino M. celebrat inter alia divinos quosdam
Augufiosque Ecclefia ritus , hiuc pfalmof canentium , 8? reliquas nobis divi-
nitus
a) Vid. Cicero inSomnmmSciproNis: Item b) Âp $1 otroi &AXCpSv
% oo$cu d-uro
Macrob. lib. II. in id.
d ^ g yV j _~
wit y yqaQureu. L y. . c. s g.
nitus traditas voces aufcultantium &c. Et capite fequenti Panegyricus in
Encaeniis teinpli Tyrii di&us refertur, quo haec leguntur verba: Alterwn
in
nobis triumphalem hymmim canere , atque in hac verba diferte exclamare li-
cet : Sicut audivimus Hippolytus, vel quisquis&c. eft antiquilTimus au-
ctor de confummatione mundi, & de Antichrifto, inter figna Antichrifti po-
nit, ut liturgia extinguatur, &pfalmorum decantatio ceftet; commendat vero
fidelibus a) : Os vefirum , inquit, praparavi ad glorificandwn & laudan- a
dum DEUM, & pfalmos cantionesque fpirituales pronuntiandas. Ex aliis
fan&is Patribus imprimis Basilio, Ambrosio, Chrysostomo, Hierony-

,
mo , Augustino &c. fuis laudabimus fubinde locis teftimonia varia, & lu-
culenta; unum hic tantum alterumve feligimus. Primum S. Basilii ad vvc-Ex epijt. 46.
ginem lapfam quam ita affatur Recordare dierum tranquillorum &? no-
, :
,
&ium illuminatarum 5? cantilenarum fpiritualium,

, pfalmodia fonora & , &
precum fanclarum. S. Ambrosius cantum Chriftianorum facrum opponit L. 111 /fc-
mortifero fcenicorum Ouos inquit non mortiferi cantus cromatum fceni- xm

: , ,
'
cornm, qua mentem emolliant ad amores, fed concentus Ecclefia, confona &
circa DEI laudes populi vox pia vota deleclent. S. Chrysostomus Pfal-
, &
mum CXL. tam frequenter cantari folitum ut etiam memoria tenere ,
potuerint fideles memorat. Huius quidem Pfalmi inquit verba pene o-j j>/. cxl.
, , ,
mnes fciunt , &

per omnem atatem perpetuo canunt. Et paulo poft Neque :
enim puto fuiffe temere decretum a Patribus , ut hic pfalmus vefpere diceretur
quotidie &c. Imprimis autem huc faciunt quae alibi de divind apud Mo- ,
nachos oflicio dicit his verbis Ante diem, cum gallus vocem dederit, omnesHom. $9. at
:
fiatim cum reverentia fomnum deponentes exurgunt excitante eos Pralato,^T dum An*
5? confifiunt fanclum coufiituentes chorum , fiatim manus extendentes fa- &
cros hymnos decantant .... Stant hymnos cantantes propheticos midta ,
cum vocis confonantia, cum apte compofitis concentibus. Neque cithara, ne-
que fifiula , neque uUum aliud muficum infirumentum talem emittit vocem,
qualem audire licet in profuuda quiete , 5? folitudine fantlis cantantibus illis.
Hunc modum cultus chriftiani per hymnos, inde a Davide introductum, ex-
plicat S. Hieronymus inquiens Etfuper choros (qui in libro dierum ple-iiifaiam
: /.
nius defcribuntuf) Asaph Îdithun, ^TEman, filii Core conftituti

, &
funt , ut paulatim a facrificiis viclimarum ad laudes Domini tranfiret religio.
Hsec eft inftitutio ac origo divina facri in laudem Dei concentus, chriftia-
nae religioni propria, ac digna. Omnia , ut cum Gregorio Naz. loquar, Orat. s.
ad DEUM , hymnos , preces , vigilim , lacrimm. Sic S. Augustinus ommd.inPf.Lxyi.

officia pietatis a Chriftiano, publico cultu praeftari folita, diftinguit : Vide,
(ait)
a) To <ro[A,ct
lfut, V{JWV
fjt 7rôg $c\oXoyictv kcli qvTgi-zrurci A#AV.
K, l/#A/X#, k) &>$<%$ TTViVpCJTMclg
( ait) formicam Dei , furgit quotidie , currit ad ecclefiam Dei , orat,
audit ieftionem , hymnum cantat, ruminat quod audivit , apud fe cogitat. "
Idem Sanctus Doctor fmgularem librum fcripfit contra Hilarium de Canti-
1.11. Rctra-
^ a d Altare. Nimirum ut is ipfe memorat : Hilarius quidam , vir
53 tribunitius , laicus , catholicus , nefcio unde, adverfus Dei Miniftros , ut

j, fieri affolet , irritatus , morem , qui tunc effe apud Carthaginem coeperat,
ut hymni ad altare dicerentur de pfalmorum libro five ante oblationem, ,
five cum diftribueretur populo , quod fuiffet oblatum maledica repre- ,
henfione , ubicumque poterat, lacerabat , afferens , fieri non oportere.

Aru 114. Huic refpondi iubentibus fratribus." Tillemontius videtur credidiffe,
Hilarium quaedani obieciffe contra hunc librum , eique refpondiffe Augu-
stinum : quia aliud eius opufculum fic refert Possidius : Refponfio obie&is
Hilarii , liber unus. Verum infinuat ibidemPossimus epiftolam 89- quae
T. VI. Aug. ad alium data eft Hilarium, ut BoUandifta annotarunt. Profecto vix ope-
t- 3*9-- raepretium fuiffetre, tanta ecclefiarum confenfione firmata, iterum in are-
iii
nam Luculenta teftimonia cantus Chriftianorum Constanti-

defceudere.
ni M. tempore, & paulo poft a Doctoribus Ecclefiae allata collegit Ioan.
Amiq. Bibi. % Quenstedtius. Quae cum ita fint fratres ( cum Nicetio poftquam
"hebonomi ea dem cum ipfo traclavimus , concludere iam pleniori fiducia hy-
licet )
tnodia c. 3. mnorum myfterium fidehter impleamus , magnam nos credentes a Deo

gratiam confecutos quibus conceffum eft cum tantis ac talibus Sanctis,
,
Prophetis dico , atque Martyribus Dei aeterni miracula Hic cum

David Domino confitemur quoniam bonus eft ; cum Moyse poten- ,
tiam Domini magnis illis canticis perfonamus ; cum Anna , quae Eccle-
fiae fpeciem gerit, olim fterili, nunc fcecunda inDEi laude, corde con-
3,
firmamur ; cum Isaia de nocle vigilantes pfallimus cum Abacuc, ;
cum Hieremia, cum Iona, fancliflimis Vatibus orando cantamus ; cum

tribus aeque Pueris , quafi in fornace pofiti convocata omni creatura Crea- ,
Tmient. Ca* tori omnium benedicentes pfallimus. " Sic :
themev*
hym - 2-
Te mente pura jimplici & ,
Te voce , Te cantu pio ,

Rogare curvato genu,
Flendo, & canendo , difcimus,
r
Cantorum X. Erat prima Ecclefiae aetate peculiaris ordo pfaltum, feu canto-
iiide d
mimns a rum in Oriente faltem femper fingularis, & a Lectoribus diftinctus: qui
,
Ecdefe!' canonici Pfaltae funt dicti quod in Canonem feu Ecclefise matriculam ef-
, ,
fent adfcripti. De prima eorum origine nihil ftatui poteft. Exempli cau-
fa
33
fa ex fuppofititia epiftola S. Ignatii ad Antiochenos , in qua cum reliquo
ecclefiaftico Ordine recenfentur : Salnto Sttbdiaconos, Lecloref, Cantorer, Oflia- 12.
Iidem in pluribusapoftolicis Canonibus memoran-

rios, laborantes Exorcifias.
tur. Sic Can. XXV. vel XXVII. ex Dionysii
Exigui collectione datur li-
bertas ducendi uxorem Lectoribus, Cantoribus. Can. XLIII. prohibetur&
Hypodiacono Lectori & Cantori aleis
, , ebrietati vacare ; Canone , , & &
LXIX. ftatuitur , ut Epifcopus Diaconus
, vel Hypo-
vel Presbyter, vel ,
diaconus, vel Lector, vel Cantor qui fanctam Quadragefimam,

,
aut feriam
quartam vel Parafceven non ieiunaverit deponatur.
, Auctor Conftitutio- ,
num apoftolicarum eosdem cum reliquis minoribus Ordinibus reponit. Sedz.in. c.n.
neqite reliquos baptifmum conferre volumm ; veluti Leclores aut Pfaltes, aut ,
Ianitores, aut Miuifiros nifi folos Epifcopos Es? Presbyteros miniflrantibus Dia-
,
conis. In liturgia earundem Conftitutionum item Iacobi & Marci pro , ,
Pfaltibus etiam inter reliquos ecclefiafticos Ordines oratur. Et hactenus quidem

'de ipfo eorum officio cantandi non fuit facTa mentio, quod fit inCan. XVII.
Concilii Laodiceni : Non oportere prater canonicos Cantores , qui fuggefinm
afcendunt , & ex membraua legunt , aliquos alios canere in ecclefia. Canone
XXIII. decernitur : Non oportere Leclores & Cantores orarium ferre & , fic
legere ^f cantare. Canone XXIV. inter casteros Ordines Cantores & LecTo-
res difcretim ponuntur. Iustinianus dicit, efle 1.34- W*- LecTorum hymnos & odas <fe
fcop aud,ent -
canere. In divali Iustiniani Conftitutione, Nov. 3. L. Omnem. 40. de -
Epifc. 5? Cler. (qua Clericos ad fuum pfallendi munus recte implendum gra-
vifiimis verbis admonet) LecToresno. Cantores 2\. conftituuntur pro Ec-
clefia Cpolitana: totidemque in diplomate Heraclii Imp. LecTores & Can- r. I. iur.
tores etiam diftinctim recenfetEpiPHANius poft Har. 80. Haud raro tamen Graic Rom '
-
conveniebat in una perfona uterque Ordo. De Marciano Martyre Sozo-

menus: Marcianus vero., inquit, Cantor erat Leclor divinarum Scri- L. IV. c. 3. &
pturarum. a) Zonaras dicit more mutato Lectores circa cantum magis, quam a
circa ledionem occupatos fuo tempore fuiflfe. Briso, eunuchus Augufbe me-
M
f "' ^/
moratur Socrati & Sozomeno, qui tum hymnorum cautoribus erudiendu erat ^. L.6.C.7.
prapofitm. Nec vero eunuchi Ordinibus ecclefiafticis idoneierant; minus^z.-8. c.s.
veroCatechumeni de quibus idemSocRATEs /// urbe Alexandrina Leclores l. s. c. 22.
: :
& Pfalta absque ullo difcrimine jiunt tam Catechumeni quam fideles, cum ta- ,
men omnes iibique ecclefia nonnifi fideles ad hunc gradum promoveant. Afluine-
bantur etiam in admodum iuvenili artate. De S Theodosio fic fcribit Cyril-
lus Scytopolitanus ineiusVita Hinc Comanorum ecclefia Cantor ipfe
: & ,
oppido
a) Vid. Menard. n. 696. & 699. in Sacramentar. cLwyvd)<T'/i$. Pctrum Coustant in animadv.
S. Gbeg. Suicerum in Thef. eccl. ad vocem a(j e pift. Siricii col. 633.
Mart. Gerbert. de Musica Eccl. Lib. I. E
oppido utilk a puerb faclrn ^? ecclejiaflicum Ordinem accuratifiime cdo-
efi ,
tlm , f memoria mandavit Pfaiterii librum &c. Nec praetereimduin, quod

Jlpud Ros- deMARi narrat Theodoretus in Hiftoria religiofa : Oitod corporis inte-
rceidum p.
gritaiem fervarit , cum multos qitidem dies fejlos Martyrum celebraffet , cum
831.
effet adolefcens, vocis autem bonitate demulfiffet populum. Nam & plurimo
tempore perfeveravit pfallere , & fuit infigni pukhritudine corporis. Sed ta-
men nec fpecies corporis , ncc vocis claritas , nec , quce ei cum multis interce-
animi pitlchritudini aliquid detrimenti attulit. Non fuit er-
debat congrefiio, i
go Maris ex genere Cantorum canonicorum, ut vocat Concilium Laodice-

mim , qui nempe matriculae unius cuiusdam ecclefias adfcripti erant. Vi-
Lib. V. ctor Teuchario Leciore apoftata narrat De
Vitenf. de Perfec. Vandal. de :
multitudine pergentium confeiTorum , id eft ecclefias Carthaginis Cleri- ,
corum, fuggerente quodam ex leftore Teuchario perdito, quos ille no-

verat vocales ftrenuos atque aptos modulis cantilenas, defignatione fua
,
debere idicit duodecim infantulos feparari quos ipfe , dum catholicus ef- ,
fet , Nicetium
tunc difcipulos Lugdunenfem Epifcopum liabuit. " S. ,
De FitisPF. 5\ Gregorius Turoueufis perhibet illud omnino ftuduiffe, ut omnes pue-
ros qui in domo eius nafcebantur

, ut primum vagitum infantiae relin- ,
quentes loqui coepinent, ftatim litteras doceret ac pfalmis imbueret : ,
fcilicet ut ingreftui tali iungeretur pfallentium, tam antiphonis, quam me-

ditationibus diverfis, ut devotio flagitabat, animum poflet imbuere. " Du-
bito iam prioribus Ecclefias fasculis Cantores a prima infantia Roma (ut poft-
ea in orphanotrophio muneris ob-
enutriebantur) fuiffe educatos , cum id
ierint ante S. Gregorium etiam in maioribus Ordinibus conftituti. Id vero
etiam iii Gallia ufuvenifle in Vita S. Galli, Epifcopi Arverncnfis medio fasc.
Ibid.c.6. n.%. VI. docet S. Gregorius Turonenfis de Valentiniano Diacono ( qui nunc,
ait, Presbyter efi, &
Cautor) aliisque Ciericis, dum Epifcopus Sacra age-
ret , canere folitis. Prius quidem Valentinianum fuiife Cantorem , quam
Presbyterum, poftea innuit : Valentinianus , inquit, igitur Cantor . . .
qni pofiea Presbyter fuit , fed eum Diaconum cecimfie , captantem etiam
a ex vocis pulchritudine gloriolam , deinceps narrata produnt a). In oc-
cidentali
a) Tunc ( inqttit ) ad fervitium Sanifti Galli Sacerdos : Fac qv.od libet , nam quod volueris,
Valenttnianus Diaconus, qui iiunc Presby- non cxplebis. Ille igitur negligens mandatum
ter eft , & Cantor, acceflit. Cumque Epifcopo Pontificis abiit , & tain deformiter cecinit , ut
alio Miffam dicente , Diaconus ille proptcr ia- ab omnibtts irrideretur. Adveniente autem alia
-iftantiam potitts qtiam pro Dei timore cantare
,
Dominica , diccnte fa?pe diifto Pontifice Miffam,
vellet, San&o Gallo prohibcbatur , dicente

a etun iuffit abire : Nuuc , inquiens , in nomine
fibi : Sine fli quando Dnmino iubente nos cele-
,
Domini ,
quod volueris explicabis. Quod cum
braverimus fokmnia , tunc ff tu canere dches ; feciffet , in tantum vox eitts prceclara fafta eft,
nunc cius Clerici concinant ,

qui celebrat Jllif- ut ab omnibus latidaretur. beatum virum,
fam. At ille Sc tunc fe poffe pronunciat. Cui cui talis gratia conceffa eft , nt iicut animse,
:
A JVIUNDI ET ECCLESm ORIGINE. C. I.

35
cidentali Ecclefia ufpiam peculiaris Cantorum Ordo,
primitiva non legitur
utputa in recenfione totius Cleri ex epiftola Cor- Romani apud Eusebium , z. vi. c. 43.
nelii P. ad Fabium Antiochenum. In Concilio Carthaginenfi quarto iis- ,
demque verbis in Sacramentario Gelafiano fingulorum Ordinum ritus or-

dinandi defcribitur occurrunt poftremo loco Cantores; fed non perinde,
,
ficuti minorum etiam Ordinum atque inter hos Lectorum Qrdinatio ab E-,
pifcopo fieri debuit. Pfalmifta id eft Cantor poteft absque fcientia E- , , Cm. x.
pifcopi fola iuffione Presbyteri officium fufcipere cantandi , dicente fibi
Presbytero Vidc, ut qrtod ore cantas , corde credas : &. quod corde credis,
:
operibus comprobes. " Quae defignatio potius cum facra benedicTione ad

officium cantandi eft ,quam Ordinatio feu Ordo peculiaris., Ex Gre-
gorio M. conftat , promifcuum id munus fuiffe Ordinibus faltem minori-
bus , ubi reverentiae & dignitatis caufa id Diaconis interdicit Ut Dia- :
c. / Rm.
coni non canant in ecclefia nifiEvangelium,lecTionesautem cseteras, uti etiam Ecd. di/1.92.
hymnos & pfalmos ab inferioribus Clericis decantari iinant. Putat Mar- De Ant. Ecci.
c - 3-
tenius Pfalmiftas, feu Cantores Leclorum nomine plerumque donari apud Mfdt-l-
auctores quod cum cantus melodicus tribus primis Ecciefiae faecr^fis igno-
, ,
tus fuerit (proquafententia citatNiCEPHORUMjcumfuo in Divinis offlcio fun- L. ix. ujl.
gerentur, legentes potiusquam cantantes referrent, deinceps Leclores defeclu cc c l6- '
Cantorum ad id munus obeundum imo Superioris gradus miniftros ad- ,
fcitos fuilfe non negat. Ne quem moveat (obiter hic ex Thomasio no- Pr*f. inRe-
tem) frequens illa apud veteres locutio Pfalnmm cum legeretur, audi-tt mif-
& An ~ : , '
^'
&
]
p Jlis\ eiusmodi aliae, quaii Leclor non cantaverit pfaimum, fed tantum-
modo legerit. Animadvertendum eft, ea locutione non cantum exclu-

di fed ,
,
folum indicari quod LecTor ex codice legendo non memoriter ,
recitando prcecentorem egerit. Propterea nufpiam dicTum invenitur ad

populum , Pfalmwn legifik , ut qui ex memoria tantum repeteret. " Ipfe
tamen cantus etiam apud S. Augustinum frequenter notatur Pfalmum, In pfaim. :
inquit nobis brevem paraveramus

, quem mandaveramus cantari a LecJore. oxxxvill. ,
Et homilia XXVII. ex L. Neque enim nos ijium pfalmum cantandnm

Lcciori imperavimus ; fed quod ille cenfuit nobfs ittiie ad aitdiendum hoc ,
cordi ctiam puerili imperavit. Sic inConcilio Eracareufi I. videmus Le- c. 29.
cTores Pfaltarum Ambrosius Alius dicit diftinguen- l. 1. offic.
Officio fungi. S. , ,
da letlioni pfalmo gratior.

aptior : Qui tamen felecTus fine pe-
alius 44- c.
culiari Ordine fieri potuit. Roma fcholas Cantorum Hilarium Pont. iii-Schok Can-
ftituiiTe fcribit Anastasius. Sunt, qui praefomiafle iam S. Silvestrum vo- torura Roma '-
lunt.
ita voces hominum fub eius poteftate confifte- & cum libuit , cantare permilit. "
rent ! quas & cum voluit , cantn prohibuit
E 2
3<S L. I. DE ORTU ET PROGRESSU MUSICJE
a lunt. Onuphrius a) id innuit de Interpret. vocum ecclef. Ioannes Dia-
L. II. r. 6.
conus ver0 Gregorio M. omnino inftitutionem fcholae Cantorum tri-
irrolo- buit. Qua de re Lib. II. agemus. Controverfia eft de iis qui vocantur vtto- ,
Ailg. b Qotelg a Socrate quos LecToribus iungit b)

, atque idcirco male Haber- ,
tus cuiii illis confundit. Musculus,

Archihierat. Christophorsonus , qui & verte-
p.ir. obf3-xxxn.ilnterpr.eteS; Valesio vapulant. Qiii expofitionem Epiphanii Scho-
" y laftici probat :
Optime (inquit) Epiphanius expofuit pfaimi pronuntiato-
res. Horum munus videtur fuilTe prima pfalmi verba praecinere ;
populus
deinde reliqua fuccinebat. iTroQoXug dicebantur olim monitores , qui in
fcena monebant hiftriones ut docet Festus. Hi fuggerebant a&oribus,
.
quoties memoria eos dehciebat. Erant & monitores in precationibus,

quorum meminit Tertullianus in Apologetico ubi dicit, Chriftianos ,
In L.II. Con- fine monitore oraife quia de peclore orabant. " Et Cotelerius Qui :
,
ftit. upoft.
Pfaltae ideo in Socratis hiftoria ecclefiaftica Lib. F. c. 22. appellantur vtto~
c.
S7. obferv.9.
Qoh&g > monitores , fuggefiores , pfalmi pronunciatores ,
quemadmodum do-
cuit magnus interpres. Atque in de Gracorum Kavovclp%cu , & Latinorum
PrKcentores Praecentores. " Unde
Canonarchae, quive praecipui erant,
Prsecentores ,
&c. Primicerii , ut in aliis facultatibus ac muniis in hac vero frequentius funt ,
dicti rarius tamen prima hac aetate. Primicerium fcbola clarifiima militiaque
,
hUorum S.Remigws Remenfis in epift. ad Falconem, Epifcopum Tungrenf.

nominat. medio chori vel ccetus colligimus
Praecentorem pfalmi ftetifte in
Stantes pfai- ex Eusebio L. Il.hifi. c. 17. Quod autem olim Clerici in choro ftantes pfal-
kbant. lerent multis SS. PP. teftimoniis conftrmat Georgius de Liturg. Rom. Pont.
c. ix. Notandum in Concilio Toletano I. etiam ConfeiTores vocari. Confiteri e-
Ej> _ j 7 ,
nim Pompeium Sarnelli
iuxta IX. 2. 3. exponitur perpfaliere, in pfalmi
Confitebor tibi Domine f pfaliam nomini tuo Altifiime.
, Apud monachos
l.ii. inftit. Mgypti unus in medio fratruni alfurgens fuaviter, ut ex Cassiano difci-
c. j. & 10.
mus decantabat, feu clara aut fonora voce recitabat pfalmum, cui, ne
5 ,
cantando deficeret , alii viciflim fuccedebant , tres aut quatuor ad fummum,

qui duodenarium pfalmorum numerum ita partiebantur , ut fi duo tantum
elfent,
a) Quamquam (inquit) tempore S. Silvestri P. adhuc affignati non erant, qiribus poffent fin-
& poftea phires & magnai fuerint in urbe bafili- gula collegia canentium nutrire. Ideoque fcho-
cx conditae , non tamen fingulse Clericos vel la cantorum inftituta fuit, qux urbi communis
Monachos fpeciatim habebant , qui in illis facra erat , & ad ftatione?, proceffiones , fingulasque
officia Celebrarent. Presbyteri enim titulis, Dia- diebus eorundem feftis ecclefias urbis conve-
coni diaconiis praefe&i , fuo quisque tantum nicbat, ibique facra bfficia, & Miflarum fole-
muneri vacabat ; 111 Sacris adminiftrandis, hi mnia , Pontifice vel Presbytero celebrante, de-
"
pauperum fubventioni prbcurandae. Piahnodia cantabat.
vero quotidiana in omnibus ecclefiis tunc in ufu b) Lib. V. c. 22. Ev Tn a.vrv\ KKlicCVOplicX,
non erat nam fingulis urbis baiilicis redditus
:
dvecyeS^ctt yy VIVofcoAiig cihdtpoPQV.'
;

37
eflent , finguli fenos ; fi tres , finguli quaternos ; fi quatuor , finguli ter-
nos pfalmos occinerent ; cseteris fummo filentio confidentibus , & in pfal-
lentis verba tota animi attentione defixis.
XI. Alias tamen etiam populo erant fuse in pfallendo partes. Umis- Mimus po-
antu
quisque veflmm ihquit Apoftolus , pfalmum habet.
, At non femper pro- pnl1
J."^
mifcua plebs pfallebat nifi forte fuccinens. Peraclisque (ut habetur in
,
Conftitutionibus apoftolicis) per binos lecTionibus ,

quidam alius Davidis ub.ll. c. 57.
hymnos pfallat , & populus extrema verfuum fuccinat : km) Xaog to, dx,$o-
?tyjicb v7ro-^<z7îriJd. " Et alibi : In fingulis horum , quae Diaconus pro- m. VIII.
loquitur , uti iam diximus

populus refpondeat Kyrie eleifon ; & ante
, :
c- 6-
cunclos pueri. " Ex Iustino M. iam notavimus populi refponfionem.

Vocat etiam Clemens Alexandrimis (pcov^v r?jv xoivtjv, unam ac communem
vocem, EccleficB congregationem orationi intentam. Et Tertullianus : De Munia,
Vide qnam bonum , & qnam iucundum habitare fratres in unnm,
hoc tu pfallere non facile nofti, nifi quo tempore cum pluribus ccenas."
Si haec ad agapen Chriftianorum pertinent , ad Sacrificii certe celebra-
tionem fpeclat S. Cypriani locus Et quando in unum cum fratribus con- inB.deorat.
:
venimus, & Sacrificia divina cum Dei Sacerdote celebramus verecundiae &
Domin ,
-
difcipliii3e memores
efie debemus non paflim ventilare preces noftras in- ,
conditis vocibus." Aliumin hancrem Tertulliani locum iam fupra p. 29.

retulimus. S. Athanasius Sacrumita defcribit conventum in ecclefia Clt, in- In AP pl a & :
qu\t,una ittic, eademque populorum vox cum confonantia audiretur a). Refertalibi j'1'/"!^'.
tum ipfe, cum etiam Sozomenus, &Socrates, quomodo omnibus canenti- a
bus infidias declinant militum qui ecclefiam ad eum capiendum occupave-
,
rant. Dum (funt verbaSozoMENi) ab omnibus caneretur, milites inter- Bb. Ili. <?.?.
ea quiefcebant intempeftivum rati
, eo tempore impetum facere. Tum ,
vero Athanasius per mediam pfallentium turbam occultus evafit." Et

Socrates Cum autem in recitatione pfalmi fuavis concentus totius mul- m. 11. c. 8.
:
titudinis extitiflet, per unam ex ecclefise ianuis omnes egreffi funt. Quod
cum fieret milites quidem quieti fteterunt, Athanasius vero in rnedia
,
pfallentium turba evafit incolumis. " Adde luculentius adhuc S. Hilarii

teftimonium quomodo etiam extra ecclefiam populi vox refonarit Au-
, :
diat (inquit) orantis populi confiftens quis extra ecclefiam vocem fpectet , in p/. zxv.
celebres hymnorum fonitus , & inter divinorum quoque Sacramentorum
officia refponfionem devota? confeflionis accipiat. " S. Basilius eiusdem Ep. 207.
rei
a) Pra;ftabat certe iftiul , hinc enim nnanimita- fam convenientibus , quodcunqiie petierint, da-
tem cernere erat , hincque DEUS eft ad exau- bitur illis : quid ft tanti populi convenientis
diendum promtior. Si namque iuxta ipfius Sal- una vox proferatur qua DEO dicunt, Amen ?
,
"
vatoris promiffionem, duobus ob quamUbet cau- E 3
38 L. I. . DE ORTU ET PROGRESSU MUSICiE
rei varios modos ac viciilitudines in celebri ad Neocafarienfes epiftola declarat.
5, Tandem ( funt verba S. Doctoris) a precatione furgentes, ad pfalmodiam

tranfeunt. Et nunc quidem in duas partes divifi aiternis fuccinentes pfal-
lunt , ac iimul &
meditationem Scripturarum inde corroborant. Poft- . .
ea rurfus uni committentes, ut Prior canat , reliqui fuccinunt. Et fic

pofteaquam in pfalmodise varietate noctem traduxerunt intermixtis pre-
cibus, die iam illucefcente omnes fimul velut ex uno ore & uno cor- ,
de pfalmum confeflionis Domino concinunt. " Et Bonorum maxi- :
mum charitatem conciliat pfalniorum cantus , qui concentum, ceu quod-

dam vinculum ad concordiam ineundam adinvenit, populumque ad cho-
Iri pfuim. i. ri unius fymphoniam congregat. " S. Ambrosius loquens de mulieribus,
aS.pAULo in ecclefia quidem iuffis tacere Mulieres (inquit) Apoftolus :
in ecclefia tacere iubet pfalmum etiam bene clamant: hic omni dulcis x-
:
tati, hic utrique aptus eft fexui .... fi unus loquitur , obftrepunt u-
a niverfi : cum pfalmus legitur, ipfe fibi eft effector filentii : omnes loquun-
tur, & nullus obftrepit . . . plane unitatis vinculum, in unum
magnum
l.i.cap.i. chorum totius numerum plebis coire. " Idem genuinos Christi fi-
Quos ( inquit ) non mortiferi cantus, & acroamata
Hexucm. êles defcribens : fce-
nicorum , quae mentem emolliant ad amores fed concentus Ecclefia? , , &

Cap. 5. confona circa Dei laudes populi vox, & pia vota delectant." Lib. III. deinde
Ecclefiam mari comparat , in qua refponforiis pfalmorum , cantu virorum,
a mulierum virginum parvulorum confonans undarum fragor refultat a).
, ,
Et S. Gregorius Na-zianzenus, qui matrem fuam, quod altum in offlcio fer-

varit filentium, neque os nifi ad canendum aperuerit, promifcuum cantum di-
laudat in carmine de virtute :
Noclu ne cernis ut canat laudes DEO

Natura uterque fexus ob/itus fua ?
Quot quamque Sancli
,
! cernk Angelorum chorum
Qiii nuuc fimul , nunc vicibus alternis canit
Partim deorfum pofitus partim fupra,
, &
Sine fine fummi concinens laudes Fatris?
Talis nobis chorus defcribitur in Commentario Hieronymi

inter opera S. :
In pfnim. Ubicunque chorus eft, ibi di verfse voces in unum canticum congeruntur. Quo-
cxlix. modo
^
aj Ut ( ait) ctim nndariim leniter alltientium plebis ? Undc bcne mari plcrumqiie compara-
fono certcnt cantus pfaUentium ,
plaiulnnt in- tur Ecclefia , qux primo ingreilientis populi a-
fulae Huchuim choro, hymnis Sanfto-
tranquillo gmine totis vcftibulis umlas vomit :
cleimle in
rum perfonent nnde mihi ut omnem pelagi

: oratione totiustanquam imltis reflucnti-
plebis
pulchritutlinem comprchemlam quam vidit o- ,

bus ftridct tum refponforiis pfalmorum, cantu
:
perator ? Et quid plura ? Ecquid aliud illc virorum mulierum

, virginum parvulorum
, ,
concentus undarum, nifi quidam concentus cft confonus undarum fragor refultat. "
i
;

39
modo enim diverfae chordae unam vocem efficiunt cantici : fic & diverfae
ce
voces, hoc eft, cum fimul fuerint congregatae, chorum Domini efficiunt,
Luculentiflimum eft S. Ioannis Chryfoftomi , praeter alia , teftimonium in ho-

miliis, primum a Montfauconio editisa). Quod idem alibi breviter col-
ligit : Fcemina?, & viri & , fenes , & iuvenes diftincti funt , & fexu, & InPf.CXLF.
aetate , non tamen

diftincK funt ratione concentus. Unusquisque enim
Hom.l. inlfi.
vocem temperans unam
fpiritus ex omnibus conficit melodiam. Alio equi-
verha Vuli ;
dem loco aciter reprehendens pfallentis populi cacophoniam & immode- Dominum. ,
ftiam ut fcite & modefte concinant, monet

, fua cum apoftolicis confereiis Hom.36.in 1. ,
ad Corintb.
tempora Omnes (inquit) in unum congregati communi voce cantabant
:
quod & nos hodie facimus.

cc
Morem fuae aetatis in Africa memorans fup-
par S. Chrysostomo S. Augustinus Cantabimus (ait) pfalmum nos ex- De verbis A- :
cc pofl. Serm.10.
hortantes invicem una voce uno corde dicentes Fenite adoremus &c. , , :
Et Vos certe cantaviftis & adhuc divini cantus fonus recens eft in au- Scrm. 2. ht
: ,
cc Kal. Ianuar.
ribus veftris Salva nos &c. : Similiter S. Leo Davidicum pfalmum, Scrm.z.inAn- :
dilecrifliiiii, non ad noftram elationem fed ad Christi Domini gloriam niv. Ajfumpt. ,
confona voce cantavimus.

cc
Dionysius item, vulgo Areopagita: Ponti- De caleft.
bierarcb. c.3.
fex facrum infit melos omni Ordine ecclefiaftico facram ipfi pfalmo-
,
cc
diam fuccinente. Ex Diatyp. IV. Conc. Nicaui etiam intelligitur lai- ,
cos ad officium cantandi admiffos efle. De S. Oesario Arelatenfi teftatur

Cyprianus auctor eius Vitae , quod priftinum morem reduxerit : Adiecit
etiam atque compulit , nt laicorum popularitas pfalmos & hynnios oraret, aU
taque ^f modulata voce inftar Clericorum alii grace alii latine profas, an-
, ,
tiphonasque cantarent. IpfeCiESARius ftudium fuum ac ardorem in hac re Serm. z%.
declarat ex aeniulatione etiam aliarum ecclefiarum. Cum enim inquit, ego ,
vos ita pfallere deftderarem , quomodo in aliis civitatibm pfallebatur , taliter

praparavit DEUS animum veftrum , ut hoc etiam melius adiuvantc Domino
compleatis. .
Poema quoddam extat Fenantii Fortunati in laudem Cleri
Parifiaci, quo inftitutum idem a S. Germano depraedicatur :
Pon-
a) Ecce namque (inquit T.XII. Opp. p. 349.) in- Hic vero non fic fed loqnitur Propheta , & 0-
:
grelfus pfalmus voces mifcuit, & ut unum cum mnes refpondemns , omnes una canimus. Neque
harmonia canticum efferetur, effecit. luvenes & licet hic fervum videre, nec liberum, nec pan-
fenes, divites & pauperes, mulieres & viri, fervi perem, nec principem, nec privatnm ; fed pelli-
& liberi, melos unum omnes emifimus. Si enim tur illa fsecularis inosqnalitas umis chorns ex :
citharaedus diverfos nervos arte temperans fonos omnibus congregatur , cequalitas quoque multa
multos, unum efHcit , quid mirum , ft pfalmi in vocibus eft , ac ccelum terra imitatur. Tan-
& fpiritualis cantici vis idipfum fecerit Ne- ? ta eft Ecclelis nobilitas. Neque enim dici pot-
que enim nos folum prsfentes , fed etiam mor- eft , Dominum quidem cum multa confidentia
tuum cum vivis mifcuit. Ille namque nobis- pfallere,fervum autem rcprimi, neque rurfum
Cum pfallebat beatus Propheta. Etiamfi in re- divitem quidem linguam movere pauperi au- ,
giis aulis id non liceat, nam ibi fedet ille dia- tem filentium imperari , neque iterum virum
demate ornatus. Adftant autem omnes cum fiquidem cum fulucia canere muliercm vero ta- ,
lentio , licct in maximis magiftratibus conftituti. cere , & fme voce ftare. "
Fontificis monitis Clerus, plebs, pfallit & infans.
Dom. Manni in opufc. Ital. de Difcipl. antiqui eccl. Cantus ex antiqua Vita
MS. S. Zenobii Epifc. Florent. fasc. V. fimile inftitutum refert : Hymni, pfal-
mi& cantica tam a Cleris, quam a devoto populo decantantur ; quiu etiam mu-
lieres atque pueri cantilena eim immenfa beneficia recenfentes &c. S. Nice-
tius Trevir. quomodo voces conformare ac moderari fideles debeant, qui
De vigiliis in ecclefia cantare volunt aut poffunt monet. Et nos utique (ait) 0- ,
fervorumDei,
n mnes quafi ex uno ore eundem pfalmorum fonum , eandemque vocis
c 2'
modulationem aequaliter proferamus qui autem sequare fe non poteft
~
caeteris melius eft ei

, tacere aut lenta voce pfallere quam clamofa vo-
, ,
ce omnibus perftrepere ; fic enim & minifterii implebit officium & hu- ,
i.TimJLn. 35 militer pfallenti fratermtati non erit offendiculuni. " Iuxta Apoftoli mo-
& 1. Cor. nitum mulieribus in ecclefia filentium fuit impofitum. Virginum vero
A/r. 34.
n conventus Cyrillus Hierofolymitanus) fic collechis efto, ut pfailat,
(ait S.
Procatecb. , ^ , P . .
, ,.
lta utlabia quidem loquantur, vox autem ad aiienas
,
, ,
.14. 33 vel legat, ied tacite;

aures non perveniat. Mulieri enim loqui in ecclefia non permitto & ;
nupta quoque fimiliter agat ut & oret & labia fic moveat, ne vox ex-
: ,
audiatur. " S. Isidorus Pelufiota (pofterior S. Cyrillo, qui fub Con-
stantio Catechefes habuit cum Isidorus an. 432. obierit) quod mulie-
,
ribus inde ab apoftolicis temporibus ob connatum loquacitatis vitium in ,
ecclefia canendi facultas fit facta , indicans , quum in peccandi occafionem
a ceffiffet , abolitum eum fuifie morem teftatur a). In Concilio Altifiodorenfi

An.ws. c. 9. vetitum eft , in ecclefia choros facularium vel puellarum canticaexercere.
Cantus alter- quem iam

XII. Celebris in Ecclefia femper fuit modus canendi alternis,
phomis in "attigimus. Sed de eius origine nunc accuratius eft indagandum, cum nec
Oriente. veteres , nec recentiores ea in re conveniant. Controverfiam autem faciunt
contraria fibi veterum Socratis , & Theodoreti de hac re narratio. Quo
rum ille S. Ignatio rem tribuit & quidem id divinitus edoclo. Dicen- ,
1. VI. c. s. dum autem (inquit) &hoc, unde confuetudo alternorum hymnorum in

Ecclefia
a) Tmportunas (inquit Lib. I. Ep. 90.) iu eccle- & extimulandas libidines abutentcs , nihilo eam
fiis loqnacitates Domini Apoftoli in ccclefiis com- fcenicis cantilenis prsftantiorem efle exiftimant.
primere ftmlentes, modeftixque atque gravitatis Operx pretium eft igitur , fi , quod DEO gra-
magiftros fefe nobis prjcbentcs, ut mnlieres in tum eft, quap.rere , atque id ,
quod ex utilitate
ipfis canerent, fapienti confilio permiferunt. Ve- publica volumus
eft, facereiis 11 1 Chki- , ,
rnm nt omnia divina documcnta in contrarium STO cauponum ad quxfium abutentibus,

inftar
verfa funt, hoc quaui pluriink in diftblutioncm & divinam gratiam in exitii mcrcedem conver-
ac pcccati occafionem ceflit. Siquitlem ex di- tentibus , ne deinceps in ecclcfia canant, atque
vinis hymnis non ingenti compunflione affi- in civilitate maneant , interdicere.
"
ciuntur verum cantus fuavitate ad irritandas
:
A MUNDI ET ECCLESI7E ORIGINE. C. I. 41
Ecclefia initium coeperit Vidit aliquando Angelos hymnis alternatim de-
cantatis Santiam Trinitatem celebrantes, & canendrrationem quam in ,
illa vifione animadverterat, ecclefiae Antiochena tradidit. Unde itla tradi-

tio ad omnes poftea ecclefias permanavit. Et haec eft ratio alternorum
hymnorum tS>v cLvtiQwvmv upy/' Gregorius Akxandr. in Vita S. Chry-
sostomi eandem hiftoriam iisdem verbis narrat. Rem confirmat Grego-
rius Bar-Hebrjeus qui & Abulpharagius P. III. chronici Syriaci inVita
,
S. Simeonis Epifcopi Seleucia ac Martyris ; traditque eum ritum ex imita-

tione Ecclefias Antiochena in Oriente ab eodem Simeone inveCtum, ut Rob.
Sala ad Lib. I. c. 2?. Rer. litnrg. Cardinalis Bonje ex Iof. Sim. Assema- Tom. II. p.
no obfervat fubditque PaiTus eft Simeon fub Sapore, Perfantm Re-

, :
399- c^ Tom.
III. P. I. p.
ge, Constantii Imp. tempore faeculo ineunte quarto; & de ipfo glo-
,
$2i.Biblioth.
riofa eft memoria in martyrol. Rom. ad diem 2 1 Aprilis ; quare non aliter^ .
quam exSyrorum antiqua traditione Abulpharagium, etfi recentem fseculi

XIII. fcriptorem , dicla exaraffe credendum eft. " Theodoretus autem
hanc eandem confuetudinem adpLAviANUM, & Diodorum, monachos An-
tiocheuos refert, qui tempore Constantii Imperatoris rloruerunt. Ifti LJI.hiJl.cccl.
duo (inquit) admirabiles viri Flavianus, Diodorus , quamquam Sa- & c. 34.
cerdotii adminiftrationem nondum funt confecuti , fed annumerati laicis,

tamen noctu , &
interdiu ad pietatis ftudium omnes fedulo excitarunt.
Hi primi, pfallentium choro in duas partes divifo , hymnos Davidicos al-
ternis canendos tradiderunt. Qiia; res primum inccepta Antiochia, ubi- ,
que pervafit,~& ad ultimas orbis terrae oras pervagata eft. " Sunt multi
graves auclores , quiSocRATEM omnino hic deferendum putent ; inter quos
ex veteribus Suidas , & ex recentioribus Valesius ad eum Socratis lo-
cum a). _Nec Ruinartus. Agnofcit tamen Va- De curfu
diflentit Mabillonius , &
GallicQ.no . r.
lesius ex teftimonio Theodori Mopfuefteni apud Nicetam Choniatem,
A51. Jincer.
eam pfalmodiae fpeciem iam ante Flavianum &Diodorum apud 5>7W ob- MM. f. 8-
tinuifie. a
a) Nefcio ( funt eius verba ) nrule hxc hnu- quam ea pfalmodiie fpccies iam ante Flavia-
ferit Socrates. Conftat enim , primos o- NUM, atqne DiodORUM, a Syris videtur fuifle
mnium Flavianum , ac Diodorum , re- irfurpata. Scribit enim Theodorus, Flavia-
gnante Constantio, pfallentium choros Antio- NUM ac Diodorum primos omnium enm pfal-
chiee bifariam divififTe,& pfalmos Davidicos alter- modire fpeciem , quas antiphonas voca.nt , ex
nis canendos eis trailiiiiiTe, eamque rem primum Syrormn lingua in graecam transtuliffe , & 0-
Antiochia inftitutam , poftea ad reliquas totius mnium prope folos huius rei auftores cnnclis
orbis ecclefias dimanaffc. Teftatnr id Theo- orbis partibus apparuiffe. Quod igitur Syri dhi
DORETUS in libro II. hift. c. 24. Et ante il- ante Flavi^num fecerant, pfalmos Davidicos.
lum Theodorus Mopfueftenus qui iisdem tem- lingua Syriaca antiphonatim canentes , id Fla-
poribus vixit, quibus Flavianus, atque D10- VIANUs & Diodorus a Grscis Antiochenjibus
dorus. Verba Theodori refert Nicetas in pfalmos grxce canentibus fieri inftituerunt. ct
Thefauro orthodoxa; fidei lib. V. c. 30. Qiiam-
Mart. Gerbert. de Musica Eccl. L. I.

Ad an. 400.
tinuiffe. Valesium fequitur Pagius in criticaBARONii. Aperte vero Car-
dinalis Bona Socrati defert, errafteTHEODORETUM, & qui eum funt fe-
a cuti , profeflus a). Robertus Sala ad Lib. I. cap.2 ). Rer. liturgicar. Car- 1
Devet.&no- dinaiis Bonje fecutus Thomasinum, non ita intelligendum vult quafi
,
V
p j ijj
'
Diodorus & Flavianus eam primum confuetudinem alternis choris
,
73. . 6. pfahuos canendi abfblute inftituerint fed quod laicis & reliquis Clericis , ,
poteftatem fecerint ut in choro in duas partes divifo hymnos Davidi-

,
cos alternatim canerent quos antea foli Cantores ex primasva S. Igna-

, ,
tii inftitutione, pfallebant. Sed & de Cantoribus ex prima illa setate nihil eius-
modi memoriae proditum legitur. Quodfi vero non omnino deferendus cen-
featurSocrates, dvTi(puv&> vpvaMa, quam S. Ignatio tribuit , de aliis
hymnis alternis & fibi mutuo refpondentibus , ad imitationem Angelorum,

Sanctam Trinitatem laudantium, forte de ipfo cherubico hymno accipi
poteft , qui ab .antiquidimis temporibus (etfi de cantu eius antiphono nihil
legatur) in facra liturgia ufitatus fuit, ut infra videbimus ; cumnonTHEO-
doretus modo, fed Suidas etiam,choros ecclefiarum aFLAviANO & Dio-
doro divifos in duos ordines dicat ut alternis Davidicos pfalmos concine-
,
rent. De qua pfalmodia S. Basilius teftatur, fuo tempore recepta inftituta

omnibus DEI ecclefiis confona ejfe , & Suidas explicans vo-
confentientia.
cem %oqog , ita fcribit: Chorus eft congregatio fimul canentium in eccle-
fia. duos ordines fub Constantio filio
Divifi funt chori ecclefiarum in ,
Constantini M. Flaviano Epifcopo Antiochice a ita ut alternis Davi- ,
dicos pfalmos concinerent. Quod quidem cum Antiochia primo cceptum

effet fieri in omnes mundi terminos tranfiit. "
, Qua de re quidquid fit,
conftat iam a S. Basilio eandem fuifle commemoratam.
, Et nunc qui-
E$ijl. 207. dem (inquit) in duas partes divifi alternis fuccinentes pfallunt ac fimul , ,
& meditationem Scripturarum inde corroborant, & animum attentum,&cor

evagationis expers iibi ipfis comparant. " Sed quoniam Neocafariettfes
novitatem in S. Basilii pfalmodia redarguebant, de
maiore aetate fta- illius
tui nihil poteft fi tamen illa cavillatio cantum ipfum alternum

: fpeclabat.
Conftat enim alternum cantum tempore Gregorii Nazianzeni in mona-
fteriis
a) Verumtamen ( ait de pfalmoilia c. XVI. . antem Nicet/e locns Bibl. PP. max. T.2J.
ifte :
10. n. 1.) vel erraffe iftos dicemlnm eft , vel p. 161. Per id tempus Antiochix fiorebant,
non de quocunque alterno cantu , fed de folis & virtute, fcientiaque celebres habebantur Fla-
Davidicis pfalmis intelligi debent. Hi enim vianuS & Diodorus quorum ille Antio-
, ,
primi , ait Theodoretus ,

pfallentium choro cheno Epifcopatui , hic Tarfenfi poftea pra,fe-
in dnas partes divifo , hymnos Duvidicos al- ftus eft. Atque ut Theodorus Mopfueftenus
ternis canendos inftituerunt. THEODORUSau- fcribit , illam pfalmodix fpecicm ,
quas anti-
tem Mopfuejienus citatus a Nicrta Cbpniate phonas dicimus, ex Syrornm lingua in grx-
illi
Iib. V. thefauri orthodoxw fiJei c. 30. prxfatos cam transtulernnt, & omnium prope foli admi-
monachos eam pfalmodix fpeciem ex Syrorum randi huius opcris omnibus orbis chriftiani ho-
lingiia in grxcam transtuliffe affeverat. " Eft minibus auftores apparucrunt. "
:
A MUNDI ET ECCLESIJE ORIGINE. C. I.

43
fberiis utriusque fexus iam fuifTe receptiffnnum , ex loco paulo ante citato,
ubi eorum chorum angelicum vocat , quo nunc iunclis , nunc alternis ca-
natur VOCibus : crujLi(poovov , cLvtiQuvov dyyiAcov qaari\u ThEODORETUS &&- Inhift. relig.
gulareexemplum refert de Publio, mqnafterium ex Gracis Syrisque com- c. 5.
ponente qui mane & vefpere in una ecclefia congregati

, quiiibet in fua ,
lingua vicifiim cantabant , ex una & altera parte conftituti , alternantes

pfalmorum verfus. Socrates Theodosium Iuniorem palatium fuum fic
inftituiffe ut a monalterio non multum difcreparet, ubi matuti- . VII. c.%%.

narrat ,
no tempore unacum fororibus fuis hymnos in Dei laudem alternis re-

ipfe
citare confueverit. At Cedrenus medium eum hyninos canendo praeiviffe z. xiv. c.3.
teftatur. Confiantinopoli S. Chrysqstomus Socrate tefte ac Sozomeno, ,
antiphonarum ufum ab Arianis receptum aemulatus eft a). Ariani Catholi- a

cis infultantes cantusque periodis
, haec verba ad modum
alternis choris, ,
antiphonae interponebant: Ubifunt, qni dicunt trinavirtute unum? Qui- ,
bus fimili ratione Catholici profeffionem dpomrix Qmonfii opponebant. Forte in

fine doxologia Gloria Patri fubiuncla fuit de qua Cassianus memorat, L ,
n Iu
n
it
quod uno cantante, pfalmorum omnes aftantes concinant cum

in claufula c . s.
clamore per omnem Orientem: GloriaPatri &c. Qui quidern cantus eft
refponforius addit nihilominus hac vero glorificatione Triuitatis tantnmmo-
;
do folere antiphonam terminari. Binghamus ultimum pfalmum putat effe Orig. eccl. z.
antiphonam five alleluia, qui umis ex ifiis pfalmis erat

^V^.x.%.%.
, qui in froute al- ,
leluia fibi prafixum habent quem admodum antiphona five refponfio- , & ,
nis recitabant, addebantque Gloria Patri &c. Antea vero Cassianus can-
tum antiphonum explicaverat veterem monachorum orientalium morem ,
referens ita prolongantium pfahnodiam per cantum

, ac intercalationem ,
antiphonarum. Quidam enim , inquit , vicenos , feu tricenos pfalmos , 5? 1. n. Inftit.
hos ipfos antiphonarum protelatos melodiis , & adiuntlione quarundam mo- c- 2 -
dulationum debere dici fingulis noclibus cenfuerunt. Alias vero cantus alter-
nus choris duobus viciflim fefe infequentibus per $-/%#?, feu verfus flt
quod
a) ,, cooag clvTltpavxg, ( ait Socrates L. VI. îfi antiphonatim pfallebant , clanfulas quasdam
c. 8- ) hymnos apte ad Ariannm hxrefim com- iuxta ipforum dogma compofitas adiicientes ....
pofitos , alternatim fibi refpondentes canebant. Tandem vero cantica quoqne adiecerunt ,
qiiss
Diluculo vero easdem antiphonas canentes, per a 'l rixam , & ccntentionem fpeftarent. Ubi
mediain urbem incedebant &c. Ioannes ve- fmi > 1 Tres dicunt ejfe iinicam potentiam ?
ritus , ne quis ex fimplicioribus huiusmodi can- Et alia huiusmodi hymnis fuis intermifccn-
ticis ( quas prius antiphonas vocaret ) uterque tes - Ioannes itaque veritus , ne quis ex Ec-
ab Ecclefia abitraheretur quosdam ex catho- clefia fua per hxc in fraudem induceretur, pie-
,
lica plebe , quai fub ipfo erat , eis oppofuit, Bem < I 1102 fllio ipfo erat , ut fimilitcr pfalle-
qui no&urnos perinde hymnos decantando , & ret > incitavit. Qui brevi tempore illuftriores
Arianorum circa h;ec fhnlium obfcurarent , & ii.&&, Arianos & multitudine, & apparatus fplen-
fnos in profeffione reftse fidei confirmarent. " d re > longe fuperarunt. "
Et Sozomenus L. VIII. c. 8. In ccetus di- F 2
: )

quod etiam Poetis folemne fuifle ex Homero, & Virgilio difcinius. Ho-
Mad.i. wrf. merus de Mufis fcribit
604.
Canebant alternantes voce pulchra.

Ecloga III.
t V 1RGILIUS :
v. 58. & 59-

Incipe Damjeta , tn deinde fequere Menalca.
a Alternis dicetis : amant alterna camana. a)
Et OcciJente. XIII. In Occidente , ut ad nos redeamus , a multis inftitutum hoc Da=

maso P. in acceptis refertur, quod examinat P. Coustantius in cenfura
decretorum Damaso I. adfcriptorum quae inter conftituifife dicitur ut , :
b pfalmi diu nocluque canerentur per omnes ecclejiws b). Examinat poftea et-
iam Card. BoNiE fententiam quoad Ecclefiam occidentalem qui cantum ,
antiphonum ab Ambrosio primum in Occidentem inductum- affirmat, ut poft-

ea & a Damaso P. Pontificali auctoritate confirmatum exiftimet. Quae
c fuit fententia Polydori Virgilii c). Sed recle obfervat Coustantius II ,
Epifl. Rom
ab eo tempore quo S. Ambrosium Iustina Valentini mater perfequeba-
,
Pont. T. I.
p. 612. tur, ut S. Augustinus teftatur , ccepit hsec confuetudo , quod anno 386".
contigit,
a) De Hebrais confer ,
qux fupra pag. 3. &> feqq. Damaso coephTe, fed ab Ecclefix initio fempef
diximus. Gracis vocatur GiOV\ dvTt(p6dV&J obtinuiffe , antiquitatis periti fentiunt. Ut et-
1 iam hymni nonmilli alternis choris decantaren-

pfai. lxxxviii. 1. rrcy ? *vtij. Ouando
prxcedebant inftrumenta mufica & cantan-
tur , S. Ignatium Antiochenum Epifcopum in
,
tium modulatio vocatur

Ecclefia fua inftituiffe , atque hunc ufum ab
per vices excipicbat ,
Antiochcna ecclefia ad cxteras permanafTe , So-
*V*I7 "VlOJJQ Pfalm. LXXXVII. 1. XCII. 1.
Crates (lib. VI. c. 8- au&or eft. "
)
Qiiando vice verfa voces praiibant ""nC?2 "VtU c) Is de invent. rer. lib. VI. c. 2. Fertur (ait
vocatur Pf. CVIII. 1. Prima autcm denominatio
idem Pontifex oinnium primus hymnum Gloria.
generalior ad voces alternas fpeiftat. Legitur a- Patri, & caetera, qui tribus Uivinis perfonis red-
pud Isaiam c. VI. Clamabant Seraphim altcr ad ditur , ad extremum quemque pfalmum adieciffe,
altermn. Obfervatque Pet. Gussanvill;eus in quem in Nicumo conventu prius editum , me-
prxfat. ad antiphonar. S. Gkegorii Pf.LXVII. morix proditum eft. Idem primus inftituit, ut
18- pro eo , quod vulgo legimus millia lictantium chorus alternis pfalmos caneret quamquam non ;
(&tttI7 Schinan, Habbi Salomonem, &Eugu- nemo tradit, id antea ab Ignatio Epifcopo
binum interpretari altemantium a radice T\l\S Antiocheuo inftitutum fuifTe.
kC
Subditque : At
Schanuh ; qux fignificat iterare, duplicare, quafi divus AuguStinus lib. Confeff. 9. ait , Am-
Angeli alternis DEUM cantibus laudent. BKOSIUM hunc canendi
Jflcdiolancnfem Antiftitem
b) Atque hoc (funt Coustantii verba Epift. hymnos & pfalmos morem primum apud occi-
Rom. Pont. p. 610. ) ut apnd ANASTASIUM dentaleS inftituifTe populos , quod non utique
additur Presbyteris , & Epifcppis , vel monafte- multum abhorret a fententia eorum,qui Damaso
viis ,
prxcepiilb intelligi dupliciter poteft : vel affignant nam cum ambo per idem tcmpus
,
nimirum , ut fimpliciter canerentur , vel ut al- fuerint & quod unus crcpiffet ab altero ra-
, ,
ternis vicibus. At vero hunc morem , tit per tum haberi oportucrit, non iniuria & ambo eius
dcclefias pfalmi funpliciter canerentur , non a rei auiitorcs dici polient. "
A MUNDI ET ECCLESm ORIGINE. C. I.
45
contigit , non potuiffe ratum haberi a Damaso , quem anno 384. obiiffe,
ac Siricium ab initio faltem anni 3 8 ^- fuccefforem habuiffe, ipfius Siricii

adHiMERiUM epiitola fidem facit. De S. Ambrosio teftatur Paulinus in
eius Vita : Hoc in tempore primo antiphona , hymtiique ac vigilia in ecclejia Ap-Sur. add.
Mediolanenfi celebrari coeperunt. Sicuti vero, quod Iofephus Vicecomes ait, *'
^'
Miffae ordinem a S. Barnaba Apoftolo, pfallendi autem regulam a Miro- //. Vkcc.de
cle , Archiepifcopo Medioiani inftitutam fuiffe, nulla nititur aucroritate, ita rit.Mjs.c.iz.
etiam , quod Scriptores nonnulli ab Eustachio a S. Ubaldo citati alter-

a Imhrof.^
natae pfalmodiae auctorem S. Caium , tertium Mediol. ecclefiae Epifcopum fa- in MeMoian.
induil
ciunt. Eustachius a S. Ubaldo , Sanclo Ambrosio antiquiorem ftatuit eccL
cantum alternum , Bellarminum fecutus , qui Tertulliani locum, VfaU êllui. L II.
mum inter duos fonare , de cantu alterno intelligit. Quaeftionem hanc de ad Uxorem.
cantus alterni, ac modulati origine , operofe tra&at' laudatus Eustachius m -

deboms
de S. Ubaldo imprimis, quod ecclefiam Mediolanenfem

: ac S. Ambrosium , T^lic* l!i.
fpeclat Docrorum fententias examinans qui vel generatim cantum alter-
, , c. 14.
num , vel eundem tam a Clero quam ipfa etiam plebe decantatum inftitu-
,
tioni Ambrosii adfcribunt.

S. S. Isidorus a) cantus antiphoni inftitutio- a
nem per Occidentem S. Ambrosio tribuit qui iam prius apud Gracos fue- ,
rit in ufu. Idem refponforios verfus fecernit a verfibus antiphonariis, quos z. VI. Orig.
iam antea in Italia ufitatos effe dicit. Utraque notio diftincta iamS. Bene- Cl I9 *
dicto fuiffe apparet ex eius Regula de quo controverfia eft, an alternis :
choris aut antiquorum monachorum more pfalli voluerit. Poftremum tue-

,
Primo, quod DeanU i- mo

-
tur Menardus fed contrarium fibi perfuadet Martenius.
,
'
Benedictus multa ex JEgyptiorum difciplina

licet S. hauferit , certiffimum ""^'Jn. \s. '
tamen fit, eum confuetum morem S. Ambrosii in nonnullis ecclefiafticis

elegiffe &c. Probabiliusque videtur receptam fere ubique , tam apud Mo-
nachos , quam apud Clericos , alternis choris pfallendi confuetudinem , ut
meliorem , ac pietati magis confentaneam adoptaffe. Idque cenfeo effe
S.Benedicto cum antiphona canere. Qua de re plura Cap. III. contra
eorum fententiam, qui praefertim apud S. Benedictum cum antiphona ca-
nere idem effe volunt ac modulate canere quos citat & fequitur Eusta-
,
;
chius a S. Ubaldo in Difquifit. II. de Cantu a D. Ambrosio in Mediolanen-

fem ecclejiam induclo. Ubi etiam alteram notionem antiphonae difcutit ad 9-
eorum mentem qui non folum fententiam quse pfalmo praemittitur &
, , ,
poft illum ab omnibus repetitur , per antiphonam fignificari putant ; ve-

rum
a) Lib. I. de Off. eccl. c. 7. & 8- Antiphonas mus Ambrosius antiphonas conftituit, Gracorum
(inquit) Grxci primum compofuerunt , duobus exemplum imitatus ex hinc in cunftis occi-
:
choris alternatim concinentibus , quafi duo Se- duis regionibus earum ufus increbuit. "
raphim. Apud Latinos autem primus idem beatiffi- F 3
,
L. 1/ DE ORTU ET PROGRESSU MUSICiE

rum & melodiam, feu formam cantus in pfallendo pfalmo obfervandam.
In c. 9. Reg. Quag duo coniunctiffmia funt, optimeque defcribuntur ab Ant. Perez Sen- :
s. Bened.
^ tentias illas , quae pfalmos antecedunt & cantica , ufu vocari antiphonas,
non quia alternatim a diverfis choris cantentur; fed quia funtclaves, &
indices , ad quorum modulationem , ac fonum fequens canticum pfalmus-
w que alternatim cantatur. Tonus enim totius pfalrni ex tono antiphonae
fumitur." Huic notioni magis congruere videntur Paulini verba in Vita
S. Ambrosii tunc primum antiphonas in Mediolanenji ecclefia celebrari
,
coeptas. Reperitur etiam ea notio in Regula Benedicti ut capite tertio S. ,
patebit. Nuncque antiphona hoc fenfu ufurpatur ; nimirum ad defignan-

dam fententiam , quae toti pfalmo praemittitur , & in pfahni claufula itera-
tur , non iam omnibus fimul concinentibus.
alternatim , fed coniunctim
In expofitione antiquae Liturgiae Gallicana, fcriptae medio faeculQ. fexto apud
t. v. Anecd. Martenium, occurrit defcriptio antiphonae ab hac noftra non abludens :
? 97 '
Antiphona antem ditla , quia prius ipja anteponitnr , & Jic ponetur pfalmi
verjiculum , citm Gloria Trinitatis adnecletur. Quae intelligi non poffunt de
antiphona , quae per verfus alternis vicibus fubiungebatur , quod proprie
eft dvTiipwuv, contra clamare, vicijlim , & ex adverfo refpondere; quare a-
pud Gracos Poetas etiam Echo dicebatur antiphona.
Aut popuii XIV. Convenit cum hoc antiquiftimo in Ecclefia

certa quadam ratione
1S eU
j^rônf
fuccinendi modo is, queni Graci wVoiJ/^.e7y, v^xuv, vtz-cckxuv fuccinere ,
]
cantus. appellabant, Quamquam enim confuetudo, cantandi verfum quemdam per

modum antiphonae in Ecckfia antiquitus etiam obtinebat in concinendis pfal-
mis Davidicis folebat tamen potiffimum populus aut in claufula verfus vel
,
pfalmi fe coniungere & unacum Cantoribus , vel Lecloribus repetere ac

, ,
fuccinere verficulum aliquem quae iam audivimus ex conftitutionibus Apo-

,
1. II. c. 57. ftolorum , dKîyja, dici quibus non initia verfuum ut quidam funt in-
, ,
terpretati , fed extrema indicantur , feu claufulae , quae etiam ab Eusebio

& Sozomeno oIk(>otiXivucl vocantur. Nempe ubi Eusebius ritus Thera-
-
peutarum profequitur ex Philone, ceu Chriftianorum : Atque imprimu,
inquit , pervigilia magna folemnitatis , piasque in iisdem exercitationes
& hymnos ,
qui a nobis recitari folent , commemorat. Et quo paclo , cum
unusquisquam modulate , ac decenter pfalmum canere exorfus fuerit ca-
, ,
teri cum filentio aufcultantes , extremm dumtaxat hymnorum partes fimul

concinant? Hic cantus refponforius ab antiphono diftinguitur, cuius pau-
lo ante ex Socrate , &
Sozomeno mentionem fecimus , qui etiam de
L.VIII. c. s. cantu antiphono Arianorum ciKgoTiXtvTia, memorat his verbis Qiti in :
costus divifi autiphonatim oi.k%otiXivtm, i. e. claufulas quasdam, iuxta ipforum

dogma
,

47
dogma compofitm a) alternatim canebant , qui proprie cantus antiphonus a
eit: refponforius autem cum uno praecinente casteri , , omnes refpondent;
quo pertinent voces v7roi\>a,/kuv uVjjêTy uVawegw. Gravis vero eit er- , ,
ror eorum qui vocem vttuk^hv aufculture

,
vel andire funt interpretati ,
quem Cotelerius ad indicatum conftitutionum apoftolicarum locum, i.Flii.c.13.
atque ad alterum earundem conititutionum notat ; ubi eadem vox v7rAKXiroo

occurrit , m
habeatur tVoTJ/cdTAs eodem fenfu, ut Mont-
cum priore
fauconius in praefatione tomi primi collectionis Gracorum FP. ad Eu-
sebii commentarios in pfalmos & in notis ad S. Athanasium obferva- T.ip.%o$.& ,
3 4
vit. Ipfe etiam Valesius in notis ad Theodoretum eius loco P u -p/' 8
l
'
tat legendum mrtfxfiv- Sed rech habct contextus inquit Montfauconius ,
in laudata ad S. Athanasium nota; vocis qttippe vttukxuv is ufm eji apud T L ?

- 334-
Gracos uon modo ecclefiafticos Exempla multa videfis , fed etiam profanos.
inlexicoConstantini, Francifci Porti additionibus auclo, excufo au. 1592.
Epiphanius Scholafticus hunc locum vertit popuii refponderent. Agitur ,
de famofa militum irruptione a Syriano immiiforum Alexandria, dum po~

pulus pervigilium ageret fequentis fynaxis, quam eodem modo Socrates,
Sozomenus, & Theodoretus, ipfeque narrat S. Athanasius in apologia
de fuga fua Ego vero ait cum non aquum exiftimarem in tanto tumultu n.
: , , 24.
populum deferere, fatiusque ducerem me priorem periculo offerre in throno ,
fedens iujfi Diacono , ut pfalmttm legeret , populoque ut refponderet rxg $

Kct-dq vTTotKyuv ;
Quoniam
aternum mifericordia eius. Simile exempluni
in
Sozomenus qua Ghriftiani reliquias BABYLiE Epifcopi
habet in pfalmodia ,
& Martyris Daphne Antiochiam tempore Iuliani Imperatoris transtule-

runt. Praecinebant caeteris ii qui pfalmos apprime caliebant multitudo L. , , V. c. 19.
deinderefpondebatcum cdncentu ^ <rvvi7rvixit ro TrAfjfag h o-vy.QwU, &hunc

verflculum fuccinebat: Confufi fttnt omnes, qui adorant fculptilia, quiglo-
riantur in fimulacris. " Rufinus idem commemorat Hacin auribus : L. I. c. 3?,
profani Frincipis per fex miUia paffuum facla exitltatione pfallebat omnis
Ecclejia ,ût ccelum clamoribus refultaret. Theodoretus id factum dicitj L. III. e.io.
prae-
a)AdquemSozOMENl locum Valesius. Suffrid. telligi puto , ut indicat vox clKOOTtAiVTtce,,
PETRUsCinqiiit) qui tres poftremos Sozomeni id e ft plalmorum claufula. Ojiam yocem Ni-
libroslatine interpretatns eft , cCKOOTiXlVTtct, cephorus procul diibio non intellexit. Eatlem
vertit corollaria. Ego claufulas vertere maiui. In- vox legitur apud Eusebium in libro fecuncio
telligit autem Sozomenus doxologias Ariano, hiftoria; ecclefiaftica? cap. 17. fH b finem : Kcu,
rum ,
quas ad calcem hymnorum canere fole- < \ .,,_ i.,6., ~ __.../ , '
,J !%
bant , hoc modo : Gloria Patri per Filium m ,
'
\' t ', > /
Philostorgus in li- A T0 0l Aoi7r0< 6 *8 WJX^ CLKOOOJUiVOl,

Spiritu Sancio, uti docet
^ .f J
bro tertio hiftorix. Quamquam Nicephorus t_>i> vuvm Tct a,KO0TiXtVTtcc (rvvi^jxî,
non pfalmos , fed cantica quxdam , ab Aria- Qu* verba defumta funt cx PhilONIS libro
nis tum cantata, effe exiitimat qux ipfi com- ,
de vita contemplativa. "
pofuiffent. Ego autem pfalmos potius hi; in-
praeeuntibus turbis, & choreis, & cantibus Davidkam melodiam infonan-
tibus, & fingulis verfibus xo>l txa,<?ov kuAov hanc claufulam addentibus Con- :
fundantur omues , qui adorant fculptilia. Martyris enim addit transla- , ,
tionem, devitlionem ejfe damonis exiflimabant. Pfalmum illum tunc fre-

c$. 59. quenter etiam in Ecciefia cantari folitum difcimus ex eodcm Rufino ,
hiftoriam praeclaram, referente de Theodoro iuvene , a prima luce usque

ad horam decimam crudeliffime torto Cum tamen ille
: in equuleo fublimis,
sf hinc inde lateribus inftante tortore, nihil aliud faceret , niji quod vultu
a fereno ac lato Ffalm. 9 6. qucm pridie omnis Ecclefia cecinerat , iteraret a).
Quamvis auteni Rufinus dicat omnem eccleflam populumque concimile,
quemadmodum etiam de cantu in translationeS. Babylje dum tamen ex So- ;
zomeno &Theodoreto fucciniffe ecciefiam tantummodo verfum difcimus,

idem etiam hic ita interpretari convenit. Quin imo credibile eft, Theo-
dorum repetiiffe ad confufionem Tyranni illum ipfum verficulum; Confun-
L. 11. c. 16. dantur omnes, qui adorant fculptilia. Quod de S. Babyla poft Socratem
z. vi.c.M- Nicephorus ex Theodoreto annotat: Babylam, cum abduceretur, ma-
gno animo haec de Pf. CXVI. acciniflfe: Convertere anima ad quietem tuanr.
Dominus enim Domini mors Sanciorum eius.
refpexit te : pretiofa in confpeciu
In Go-:dium Et de Sanclo Cordio Martyre narrat Basilius Cum ob Christi :
M-
confeffionem in maxima populi frequentia, quse eo die ad ludicra Martis

convenerat, ad fupplicium traheretur, nuliis cruciatuum terroribus , ty-
ranni minis, popuii clamoribus, hoftium infultationibus perturbari potuit,
ut non pfaiterii recordaretur , & voces animo penitus infixas fonaret
Cum enim tyrannus ira aeftuans prseciperet : praeito fint iiclores, flagella
plumbeis nodis onufta ; corpus rotis fcindatur , in equuleo fufpendatur,

omne tormentorum genus excogitetur, feroces adfint beftiae igni trada- ,
tur, gladio feriatur in akum barathrum deiiciatur ; Christi miles a-

,
nimo ad ha?c tranquiilo, oculis in ccelum converfis, pfalmorum carmina

decantabat : Dominus mihi adiutur , non timebo quid faciat mihi homo Et :
Pf. 2 3 . Non timebo mala mecum es. "

, quia tu Aflueti publicis ecclefiae
conventibus fideles, eiusmodi ad rem verficulos
quando praefens occur- ,
rebat occafio, fuccinere, idem etiam faciebant privatim, quod alias publice
in Ecclefia cantu ut vocatur refponforio.
, Qualis haud îubie idem fuit
,
fub Iuliano concentus qui in hiftoria tripartita apud Cassiodorum re-

,
fertur de S. Publia, qnae ficut Thecla in convivio Virginum inducitur praeci-

nens
a) Addit Rufinus fe euin iuvenem pofiea An- tlanti fibi candiiiiffimo linteo , & fmlores abfter-
tiochicB "vidiflfe, atque interrogafTe , nnm crucia- geret, & aquam frigidam frequenter infunderet,
tus tormentorum fenfifTet ? illum autem refpon- & ita fe eflTe deleftatnm, ut tunc moeftior faftus
difle :fe quidem doloreS parum admodum fenfiffe, fit, cum e tortura deponeretiir, ftc nihil oberat
aftitiffe autem fibi quemdam iuvenem , qui fu- quo minus lxtus caneret.
:

49
nens apud Methodium , rcliquis Virginibus iii choro circumftantibus, ac
refpondentibus , ubi vttclk^v vox habetur a). Verfus eligebantur fingula- a
res, apti qualem memorat S. Ioannes Chryfojlomus in
ad fuccinendum ,
Pialmum CXVII. Bomino quoniam bonus. Didum quidem Coufitemini

(inquit) pialmi, quod confuevit populus fuccinere, hoc elt: Hac cfi T. F.p.317
n dies quani fecit Dominus
, exultemus latemur in ea quod & mul- , , & :
tos excitat & hoc maxime folet populus

, illo fpirituali & ccelefti fe- ,
fto fuccinere Nos autem fi vos vultis a capite & ab initio to-
: , ,
tum pfalmum perfequamur non a verfu qui fuccinitur fed ab ipfo ex- , , ,
ordio expoiitionem inchoantes. Verfum enim patres noftri ut qui eifet ,
fonorus & fublime aliquod dogma contineret populum fuccmere fan-

, ,
xerunt quandoquidem totum pfalmum ignorabat." Feftum haud dubie

,
Pafchale fuit quo uti etiamnum, difcimus ex Gregorio Niffano, &S. Au- ^..dePafch.
,
gustino, verfum iftum fuifte frequentatum Quod cantavimus Deo, Hic Serm. 258. :
cc
eji dies, quem fecit Dominus ; hinc loquamur quod dederit. Varia eiusmodi
apud S. Chrysostomum occurrunt exempla b). Plures in Monito S. Chry- b
sostomi affert locos Montfauconius ubi vox zjtaikojj occurit conve- , ,
nienter fignificatui v^srazûv, vVoil^g^ , refpondere , fnccinere , refponfum,

vel
a) ( uti ibi de Publia narrratur Lib. VI.
Hoec vv\g crvyyecitPivg k) $i<zo-Kct,Xog ro ttO"
cap. 36.) Habens apuil fe chorum converfa-
Vv1(jov iKitvo Kct,rt7rccvt 7rnv[Act,T0 roo 2##A
tione digna Virginitatem fervantium , fem-
per cum eis laudabat fattorcm , Salvatoremque ivcx^Sv.
DEUM. Tranfeunte vero Imperatore , clarius
b) Ut in Pfalmum CXXXVII : Si liceat er-
in commune pfaUebant : contemptibilem, & ile-
go , hoc ita accipere , illud oportet intellige-
ridendum iudknntes erroneum illaque maxiine
qux idolorum traducere vi-
canlica refonantes,
:
re : cuiu Sacerdotibus ipiis inchoantibus , &

pracedentibus , cum eo quo par eft , ordi-
dentur dcbilitatcm , dicebantque cum David :
,
ne confcquar & canam &c." Et in

Simulacra gentium argcntum & aurum , opcra
pfalmum CXLIV.
,
Hic pfalmus
tibi
eft ,
qui habct
manuum homimim. Et iterum : Similes illis fiant,
hxc verba, qux, qui funt myfteriis initiati,
qui faciunt ea : & omnes qui confidunt in eis.
due concinunt Oculi omnium &c." Et in
aifi-
pfal-
Iulianus, & ira vehementer ac-
:
Hkc audiens
mum fequentem Egrcdiamur nos, & pro ra-
:
cenfus , , eas , cnm tranfiret tacere prxcepit. ,

mis palmarum vohuitatem animi ftorentem ex-
Qiige eius legem parvi pendentes, chorum maiori
hibeamus , & clamemus , quemadinodum hodie
ordine ccmpleverunt , rnrfusque illo tranfeunte

in pfalmis fuccinimus : Lauda aniiua mea Do-
pfallebant Exurgat DEUS, f dijjipentur ini-
mici eius."
:
Ojio fafto graviter commotus cum

minum &c. " Omnium vero luculcntiflime , &
fxpius in pfalmum XLI. paulo inidum poft
magiftram chori ad fe adduci prcecepiffet , uni
Relicta (inquit ) rurfus funda redeamus ad ri-
c fateilitibus fuis imperavit , ut utramque ei
malam ca;deret , & manibus gcnas eius cruen-

ftniam : &a contentioftore dicendi genere ceffbn-
tes , ipfms Davidcitbaram in manum fumen-
taret. vero contnmeliam honoris loco du-
Illa
'
cens in cubiculum regreffa eft, ut apud Theo- & tes, & refponfum in medium adducentes, quod
omnes hodie fuccimiimus. Quodnam igitur re-
DORETum legitur lib. III. hilt c. 14. Su- fponfum ? Quemadmodum dcfiderat ccrvus adfon-
vnjius ai rciig ^vivfJutktKcttg ^^g tt- tes aquarum , ita dcjiderat anima mea ad te
XwSicug, Kxdct,7rt(> rrjg ^Koooictg ixtt- DEUS.
Mart. Gerbert. de Musica Eccl. Lib. L

a vel refponfionem innuenti a). Adhuc notandus eft ex eodem S. Chrysostomo
Hom. 36
I. Cor.
** locus, ubi rem ipfam breviter ita explicat : Is, qui pfallit, folus pfallit : & Ji 0-
mnes refpondendo refonent k<zv 7rdvng vvrq%a<riv, vox fertur tanquam ex uno
ore. Ex quibus omnibus elucefcit quam fruftra Valesius huiusmodi loca in ,
mendo cubare putarit dum apud S. Basilium vocem hanc uVêTi* voci
,
Ep.207. w.j. ^cix.mv fynonymam invenit , ubi in celebri ad Neocafarienfes epiftola

breviter hunc pfallendi ritum commemorat : Poftea rurfm imi committen-
tes , ut prior canat , reliqui fuccinunt v<zrvj%ct. Nonnihil diverfi habet, quod
ex Dionysio, vulgo Areopagita, fuo loco retulimus Pontificem aufpicari fa- :
crum melos omni ordine ecclefiaftico

, facram ipfi pfalmodiam fuccinente.
Melius vero congruit quod Philo de Therapeutts, relatus ab Eusebio, di-
,
z 11. c. 1-. cit Tum ille Prafes affurgens hymnum in DEI landem compojitum canit.
:
Pofi quem f cateri ordinatim decenti modo , omnibus magno curn fdentio ait-
fcultantibus ; praterquam, cum claitfulas , hymnis finem imponentia cane- & ,
Caf>. 16. re oportet. Et idem paulo ante de Chriftianis, non modo hymnos qtti a ,
nobis recitari fokbant , refert,fed & quo pacto , cum unus fuavi quodam
concentu pfailere decenter & modefte occeperit , reliqui placide, & quiete
aufcultantes ,
pofteriores hymnorum partes ad extremum una decantent
Balsamon ad fupra allatum canonem Laodicenum notat , non oportere
prater canonicos Cantores ex membrana pfaU ,
qni ftggeftum afcendunt , &
lunt hoc loco idern denotare, ac cantiea facra incipere. Un-
&c. fyaTis.uv
de etiam difpicitur iam tum temporis Cantori fingulare pulpitum, feu ,
L. II. Hift. ambonem fuiffe. Ex Eusebio conftat , praecentorem pfalmi ftetiffe in me-
eccl. c. 17. dio chori , vel ccetus. Huc referri poffunt quse paulo ante ex Cassiani ,
Inftitut. retulimus porroque referemus de populi refponfionibus feu, ut ,

L. II c. 8.
,
De Offic. vocat Isidorus , refponforiis qua ab Italis ut ait, longo ante tempore , ,
ecd. l.i. c -%-j

un t reperta vocata hoc nomine &
quod nno canente , Chorws confonando ,
re-
a) Contra ( ait T. V. p. 119- ) V m vertit Gen- rat v7TO.%oy\ feu refponfio ; alia: item VTrcfKOctt
tianus Hervetus ,
qui a verbo audire femper erant , ut ipfe fupra indicat ; alteriusque re-
interpretationem petens , fententias peffumdat. fponfionis fpecimcn nempe udKUPiog
affert ,
Contra quam etiam intclligit Goarus in Eu-

,
UVVifJ (pO&XfAiVOS T0V KVgtOV j Bcatus OT,
chologio p. 57. Ubi V7rcCK0'/jV vertit auditio-
qui timct Dominum. Aliam itcm VTrcCKOYjV
nem ,
quamquam fubdubitans variorum efterat
refert fupra Athanasius nempe OTl itg TOV
fententias. Igitur V7ra,K%liV & V7ro\ycc?)t\iv
atOOVCt TO $.XiOg CLVT& quoniam in fteculutft
dicebatur populus , cum vel Diacono , vel Sa- ;
cerdotibus , vel Clericis prKcinentibus, fuccine-

mifericordia eius. Hkc igitur refpondebat po-
pulus , Diacono , aut Sacerdote proccinentibus,
bat , vel recitantibus refpondebat ; VTTclKoq
aut legentibus , multwque erant huiusmodi
illud ipfum, quod rcfpondcbatur ; exempli caufa
VTrciKOcti, feu refponfiones , inquit Chryso-
OVT(J07T0V i7n7ro%iiy\\\&(Qog K.T.X. Qjiem-
stomus. "
admodum dejiderat cervus ad fontes aquarum,
ita defiderat miima mea ad te DEUS. Hxc e-


refpondcat. Hoc eft, quod S. Ambrosius in Lucam dicit : refpoudere pfal-
mum. Et Hexaem. L. III. c. V. Ecclefia refponforik pfalmorum rcfultat. . . .
Atque iam fxculo III. Tertullianus de Oratione c. 27.quod infcribitur De :
fubiungendo Pfaimo apud Muratorium.. Diligentiores in orando fubiungere r. ni.Anni.

m or ationibus alleluia folent hoc genus pfalmos quorum claufulis re-
, & ,
? ?2
'-
fpondeant, qui fimul funt ; id ipfum confirmat, quod hactenus fola Isidori
auctoritate creditum eft , cum credibile fit morem eum ex Itaiia in Af- ,
ricam venifle, cuius Jfopiffime S. Augustinus meminit. Voces ifia, inquit, I Pf-" 6 -
&
pfaimi , quas audivimus , & ex parte cantavimus. Et alibi: Itaque in hoc
n
In pf^- 4
pfaimo quem cantatum audivimus cui cantando refpondimus ea fumm di-

, , ,
ituri qim nofik.

, Ideni de privato quodam pfalmi refponforii cantu :
Cohibito ergo (ait) a fletu illo puero pfalterium arripuit Evodius & , ,
i- IX- c-
'. c' l2 '
,y cantare coepit pfalmum cui refpondebamus omnis domus
, Mifericordiam :
& iudkium caittabo tibi Domine." Pertinet huc etiam S. Petri Chryfoi.
locus fermonis XLV. ita exorfi : Refponforium quod hodie Propheta fup-
,
plicante cantavimus &c, Apta erat ad captum vulgi concifior verfuum di-
ltinctio iuxta Gracos. Card. Thomasius Roma MDCXCVII. pfalterium
cum amticis , verfibus Prifco ifto more diftinctum edidit inque prasfa- , ;
tione ex S. Augustini Enarratione fecunda m Pf. XXI. idipfum obfervat,

olim in ufitatiore pfalmi refponforii cantu, cum rn Oriente, tum in Occidente,
in quo Leclor prsecinebat ufurpatam fuifle antiquam illam verfuum diflin-
,
ctionem qui breviores erant non alteram fequentis aevi verfuum paulo pro-
, ,
lixiorum a). Ex S. Augustino item docet, unum eundemque verfum,brevem a

TraEl.XXIl.
licet, fuifle aliquando membratim divifum ad populi faciliorem refponfionem,
n. 5. vi lo'
pofito verfu in Diapfalmate : Aliquando (funt S. Augustini verba) in pfalmo hannem.
verfus ipfe in diapfalmate ponitur , qui prasbeatur a Lectore, & refpon-
deatur a populo , non forte alicui cor percutitur , & timet cantare DEO,
&
dicere ludica , me DEUS ? Et tamen cantat populus credens, nec pu-
tat male optare, quod didicit a divina lectione
fe etfi parum intelligit, :
credit aliquid boni efle, quod cantat. Et tamen & ipfe pfalmus non di-
mifit hominem fine intelleclu. Secutus enim verbis potterioribus often- ,
dit, quale iudicium diceret; quia non eft damnationis , fed difcretionis.
Ait
a) Quoil (funt Thomasii verha) -lninime a- poftulabat ratio eiusmotli inftitutionis , nempe
nimadverterriin , cum agerem iie eiusmoiii pfal- nt rudis populus pfalmos caneret ,
quos nec
mo refponforio in prsfatione ail refponforialia, ilc libro legeret , nec memoria teneret ; nnde
& antipbonaria antiqua EcclefiK Romame, a me neceffe erat verba ei pauca prxberi repetentla,
fub alio meo cognomine qnoque
, ut in aliis ut membratim, carfimque, totum pfalmum per-
libris feci , etlita in hac urbe (Romii) anno curreret. Locus ifte lautiatus S. AugUSTINI
MDCLXXXVI. Nam prxterquam , quoti id id fatis indicat. G 2
:

Ait enim: Iudica meDEUS. Qiiid eft Iitdica , me DEUS ? & difcerne cau-
a fam meam de gente nonfancia." Haecillea). Augustinus in pfalmo S.
illo quem ipfe

, adverfus Donatiftas compofuit & populo in manus dedit, ,
in cuiuslibet partis claufula repeti voluit uVoiJÂ^ uti lpfe vocat hoc , ,
eft Omnes qui gaudetk de pace, modo veram iudicate.

: , Quod obiter hic
noto, capite vero tertio pluribus difquiram , Thomasium in ea effe fenten-
tia de cantu refponforio non unum aliquem felectum verficulum popu-
,
lum refpondiiTe, fed fingulosproutCantor praecinebat. Nimirum Lector,

,
pronuntiato pfalmum de
titulo codice legendo
, exordiebatur, praecinebatque
fmgulos , totosque omnino verfus pialmi quos figiliatim intercalari re- ,
fponfione plebs univerfa unacum Epifcopo & Clero repetebat. Affert , ,
loca S. Augustini imprimis ubi fepe repetit

, e. g. Cantatitm audivimus,
,
f cantando refpondimits quae tamen rem mihi haud evincere videntur.

:
Certe, unum verium populum aliquando fuccinuiffe ex hiftoria Babyl/e M. ,
& aliis patet; atque is ipfe de S. Athanasio fatetur qui repeti fecit verfi- ,
culum Ouoniam in aternum mifericordia eius. Pfalmus CXXXV. adhuc-

:
dum ita interftinctus cantu tamen antiphono frequentatur. Exemplum is

,
verficulus haberi queat cantus refponforii in veteri etiam Teftamento, ubi

2. PardUf. idem bis repetitur, dum de populi concentu in dedicatione templi agitur.
VII. 3. 6.
jviorem hunc fub refponforiorum nomine ex veteri Teftamento repetit qui-
t. v. Anecd. dem brevis expofitio liturgise , a Martenio ex antiquiflimo codice defcri-
pg- 97- ptce ac editae in Anecdotis Refponforia vero (ut ibi habetur) quae in divi-
:
nis OfHciis die , aut nocle cantantur de Pentateucho Moysi duxerunt o-

,
riginem , quando Pharaone fubmerfo , Maria Prophetiffa fumens tym-
panum praecinebat canticum , & refpondebat populus adunatus in choro.

Horum vero quaterna ratio conftat , ficut de antiphonabus fuperius con-
tinetur. Confuetudo pnecinendi & refpondendi non folum ad mare ru-

brum , fed in multis Ebraornm gentibus comprobatur , quod plenius ve-
"
teris Teftamenti narrat hiftoria.
Rcfponfio po- XV. Eusebius voce vTzra,K.xiiv utitur de choro angelico: Chorus (in-
puii amen.
^ q it) Angelorum refpondet una deprecans pro rei confummatione, illaque
U
n. 19. >> confir-
a) SubditTHOMASlus Cxternm, qnando coeptnm : pfalmi XIV. & pfalmi CXVI. & CXVII. In-
fuerit plures iftiusmodi concife diftimftos verfns valuerat- fcilicet per ca interftitia temporis mos
conglutinari, puto , hoc per id tcmporis faiftum, cantandi pfalmos antiphonatim, hoc eft, alternis
quod interceffit ab xtate S. Aogustini ad Cas- choris Clericorum, vel monachorum ; quoJ ad
Siodorum ; cum hic in fuo in pfalmos commen- inftitutum aptiores funt verfus minus angufti
tario , longiufculos verfns, ex duobus, vel plu- cum iam defuefceret paulatim cantus refponfo-
ribus anguftis illis prifcis enu-
verfibus coaiftos, rius pfalmi ,
quetn proccinente uno leiftore po^
meret : ut prsefertim videri poteft in procemio pulus totus in Ecclelia rcfpoiulebat. "
A MUNDI ET ECCLESI^ ORIGINE. C. I.
53
confirmans ac dicens, fictt , fiat ; five fecundum Aquilam , fideliter , fide-
liter ; aut fecundum Symmachum amen, amen." Solemnis
, frequens &
erat in Sacris chriftianis refponfio populi amen , iam ab Apoflolo memo- * Cor - X7^
rata : Qid fnpplet locum idiota quomodo dicet amen fuper tuam benedi-
,
ffionem. In quem locum Chrysostomus fic commentatur

S. Idio- :
tam dicit laicum & , oftendit, eum non parvum damnum accipere, quau-
do non poteft dicere amen. Hoc eft autem, quod
dicit Si Barbarorum :
voce benedicas , nefciens quid dicas neque valens interpretari non pot-
, ,
eft laicus refpondere amen. Non audiens enim illud in fitcula faculo- ,
rum quod , eft finis , non dicit amen. " Innuit fpeciem illam cantus,
quam Grceci ab antiquiifimis temporibus Trôo-Qmqo-iv , acclamationem vocant,
conftanterque apud eos etiamnum obfervatur , potiffimum ob fecuturam po-
pulirefponfionem qua nulla in omni ecclefia frequentior eft hac voce a-
,
men, quam rejponfionem devota concionk vocat S. Hilarius. S. Iustinus $ Hiiar. m

FJ 6s
M. in Apologia II. Chriftianorum ritus in celebranda Euchariftia defcribens '
"
meminit ubi Antiftes preces

, & gratiarum acliones fuper pane , & vino ab-
folverit, populum omnem acclamare Amen 7rag 7rct^v X<zo\ ivtpvjfMei Ae- ,
yuv dariv.
, Tertullianus Chriftianis Romanorum fpedacula frequentan- ,
De spsiacu-
l:
tibus exprobrat
, Ex ore quo amen in Sanclum protuleris gladiatori
: , ,
teftimonium reddere &c. " Dionysius Alexandrinm de homine narrat,

veri quidem baptifmi experte quem baptizare tamen noluerit utpote , ,
gratiarum adionem frequentantem & cum caeteris iefpodentem amen, ,
X.0C1 o-vvi-zs-itpkytaptvov ro a,y.v\v. S. Athanasio nihil hac promifcua populi in
Sacris Chriftianorum conventibus refponfione fortius vifum eft ad mitigan-

dum Constantii animum iratum ob Sacra habita in ecclefia necdum fo-
lemniter dedicata , populo potius in deferto , quam in veteri ecclefia, qua?
multitudinem capere non poffet , fynaxin habere volente. Ubinam (inquit) Apoi. ad Con-
fanclius condecentiusque populus refponderet amen ; in defertis

, an ii\flantit" n ,
templo , quod iam appellabatur Dominicum? " Etmox: Quid fi tanti

populi convenientis una vox proferatur , qua DEO dicunt amen ? " San-
clum Gregorium Nazianzenum fupra citavimus, matrem fuam laudantem,
quod altum filentium in OfHcio fervarit neque os nifi ad canendum ape- , ,
ruerit nimirum ad Presbytero Sacris operam danti refpondendum amen.

,
S. Ambrosius fymphoniam in hac re variarum aetatum in ecclefia depraedi-
cat in hunc modum Haec eft fymphonia quando concinit in ecclefia z. vn. in
:
,
diverfarum setatum atque virtutum velut variarum chordarum indifcre- Luc xr

, ,
-
-
ta concordia pfalmus refpondetur amen dicitur.

, Haec eft fymphonia, ,
quam fcivit & Paulus, ideo ait: Pfallam fpiritu pfallam ^? mente." ,
S. Hieronymus refonantis populi Romani vocem paucis , fed fignificanti-
G 3 bus
3

f-
ffiera -
bus hifce dilaudat verbis : Romana phbis ab Apojlolo laudatur fides. Ubi
7n Ep*ad-Ga~
a fthi C a & coelejfis tonitrui fiimilitudinem amen reboat ? Et Ausonius in
lat. L. IL Ephemer. eiusdem vocis vim , inter modulationem pfalmorum Davidico-
rum aera ferientis , refpondente populo , non minus egregie defcribit :
Confiona quem celebrant modnlata carmina David.
Et refiponfium fierit aera vocibus amen.
Doxoiogia XVI.
Antiquiffimus inde a nafcentis Ecclefiae primordiis eft refponden-
Gloria Pa- <Jj n claufula orationum feu doxologia in omnibus liturgiis etiam-
u fus j ,
num ufitata atque in liturgia Conftitutionum apoftolicarum fic exprefla ;

,
L. viii. c. Ouoniam tibi omnis gloria , veneratio gratiarum aclio honor adora- , , &
I2 -
fio Patri &
Filio, 5? Spiritui Santto
, nunc , fiemper in iufinita,
"
, & , &
ac fiempiterna fiacula fiaculorum. Atque omnis populus refpondeat amen.
ibhi. c. 13.. Vel Cui tecum , (vel) cum quo tibi,
: Spiritui Sancio , gloria honor, & ,
Iam, glorificatio , gratiarum atlio , iu facula amen. " Ad eam iam San-
ctusiRENiEUs videtur refpicere in loco, a nobis laudato Qowtx^Valentinianos,
contendentes: Sed & nos ipfos deuique in gratiarum aclionibus dicentes
Be SfeBac. aouos aonum illos Monas fignificare. " Tertullianus grande nefas dicit
c - -^-
effe : Ex quo amen in Sanctum protuleris, (% diuvag alii omnino di-
ore,
Hom. 36. in cere nifi Deo Christo." Etlaudatus S. Chrysostomus Non audiens enim :
E$:. i.aA Cor..

^ j|[ ucj in fiacula fiaculorum, quod eft finis (gratiarum actionis) non dicit amen."
Ex his teftimoniis patet populum ad hanc doxologiam folemne amen re-
,
fpondiffe. Quod haud dubie etiam faclum poft homilias & fermones qui ,
claudi folebant doxologia eiusmodi. De qua re olim lis mota eft S. Ba-
silio, qui fe auctoritate omnium retro fanclorum Docrorum tuetur in libro
Cap.Fll 15. de Spiritu Sautlo ; fed in facra pfalmodia etiam paulatim doxologia illa, quam
minorem vocant , ingruit, ut etiam ab ipfo populo communi diceretur vo-
ce, tradente S. Basilio, hymnum glorificationis, nimirum Qtio Patri &
Filio, fiimulque Spiritui Santlo gloria impertitur , a rufticis etiam cantari fo-
litum. Et quidem ex illis, qua? paulo ante dedrianis Cpoli fub S. Chry-
sostomo diximus, patet, illos in fuis facris conventibus cum hymnis &
proceflionibus id afTectafTe, ut populus aliquid fuccineret ; S. Chrysosto-
mum autem facrorum hymnorum alternum concentum opponcntem cre- ,
L.ill. c. 13. dibile eft doxologiam intercini curafte. Philostorgus dicit

, Flavia- ,
num Antiochenum collecla monachorum multitudine primum omnium ac-

clamafle Gloria Patri, & Filio, & Spiritui Santlo. Namex iis, qui tate
illum anteceffiflent , alios quidem dixifle: Gloria Patri, per Filiumin San-
clo
" :

55
cloSpiritu, atque hanc acclamationem in ufu magis receptam effe. Alios
vero dicere folitos : Gloria Patri , in Filio , & Spiritu Sanffo. Sed haec A-
rianum fatis produnt aucrorem. Quamvis non una omnino olim fuerit formula,
L IL
ut vel ex S. Easilio difcimus & Valesius in notis ad Socratfm & Theo- SBttf ;
('.21.
-
-
doretum obfervavit. Ibi Camerarius etiam & lac. Sirmondus eidem jrauf.L. 11. ,
falli videntur Quia putarunt, : glorificationem feu SohAoyiav nihil aliud e- 24-
efle quam verfum illum

, qui ad calcem pfalmorum vulgo cani folet ,
Gloria Patri Filio &

Spiritui Santto.
, In qua opinione etiam fuifle
, &
videtur Epiphanius Scholafiicus fed certum eft ôXoyUv in univer- : ,
fum dici omnem glorificationem, quae tam in fine pfalmorum quam ad ,
calcem orationum & homiliarum addi folebat a Chrirtianis. " Nihil dicam
de turbis inde inter ipfos Catholicos
, imprimis autem cum Arianis, motis. ,
Unde Socrates narrat, Arcadium antiphonas prohibuifle. Et Sozome- Socrates L.

nus perhibet, in ecclefia Antiochena moris fuifle, ut per choros diftributi, in- VL c 7- -
ter pfallendum , in fine hymnorum iv t> v/avSv finguli fententiam fuam de- ^ 2a
clararint. Nam alii Patrem, & Filium tanquam honore aqualem glorifica-
bant. Alii vero Patrem in Filio : hac propofitione adiecla denotantes Filium
Patri inferiorem a.) Theodoretus vero de Leontio Antiocheno , Epi- L LL -
Hifi-
fcopo Ariano fcribit Cum enim animadverteret quosdam canere Glo-

:
,
ria Patri Filio &

Spiritui Sanclo
, quosdam Gloria Patri per Fi-
, & ,
lium in Spiritu Sanclo

, ipfe totam glorificationem tacite recitabat ut , ,
nihil audiretur , nifi conclufio : in fecula feculorum. " b) Ex Cassiano {3
difcimus , quoad hanc doxologiam in pfalmodia non eundem morem in

Oriente , ac in fua provincia, nempe Narbonenfi, in Gallia fuiffe , ubi tefte
Gennadio in Cassianus degens , Mafiilia
Catalogo de Viris illuftribus
nimirum tam Inftitutionum, quam Collationum libros confcripfit. Illud z i7:
,
tut. c.
-
W 8.
1 -
etiam, (inquit) quod in hac provincia vidimus ut uno cantante , in clau- ,
fula pfalmi omnes aftantes concinant cum clamore Gloria Patri, Filio, &
&? Spiritui San&o , nusquam per omnem Orientem audivimus , fed cum
omnium filentio orationem fuccedere.
ab eo, qui cantat , finito pfalmo
Hac vero glorificatione Trinitatis tantummodo folere antiphonam ter-
minari. " A S. Benedicto in fua Regula ad finem pfalmorum praefcribi-
tur
a) ConFer Sozomeni cap. 19. einsclem Hbri. ferunt Antiochenum Flavianum, monachorum
b) Nicephorus Lib. IX. c. 24. Sententiam coafta caterva clare accinuiue : Gloria Patri,
fuam (ait) quam quisque de Deo obtineret, & Filio
1
c? Spiritui Sanclo.
, Quod quidem,
in choro ftantes , ad finem pfalmodix declara- ut nihil habens fufpicionis , in Ecclefiis Dei
bant. Qiiidam enim Patrem , ac Filium eodem obtinuit. Id vero Leontios videns , inhi-
honorc celebrantes ; nonnulli Patrem in Filio, bere eos , qui iuxta Nicena fidei traditionem
( prsepofitione interiefta obfcurius fecundas par- Deum cantibus profequcbantur , non audebat,
tes filio tribuentes ) alii Gloria Patri per Fi- feditioncm timens.
lium in Spiritu Santlo canebant. Primum omnium
tur Gloria&c. Diverfa a noftra doxologia , atque concifior , in Concilio
Can. I'
Toktano VI. prxfcribitur : In fine omniuin pfalmorum dicimus , Gloria, &
honor Patri , & Filio , s? Spiritui Santio , in facula faculorum, amen.
"
Ad an. 329. Fatetur tamen Baronius, illam a Concilio Nicano non efte prarfinitam,
utierant, qui contenderent , a Patribus Nicccnis conftitutum , ut eodem
modo, quo hodie cum deinceps varius illius fue-
fit, in Sacris diceretur:
rit Hieronymi adDAMAsuM argumentum haud
ufus (de epiftola fpuria S.
petimus., Pontificem rogantis ut in fine omnium pfalmorum adhiberetur) ,
Dc rebns ec- quain diverfitateni adhuc IValafridus Strabo a) notat. Eam Roma tempo-
25.
conftat ex Epift. I. Vigilii P. ad Profuturum,
clcf. c.
re Vigilii ufitatam fuiffe ,
a
Bracarenfem Epifcopum 11. 3. Extatque de ea decretum Conc. FafenJislL
c. 5. an. 529.
Cahhis al- XVII. Haud minus frequentata Sacris chriftianis vox eft alleluia. Hanc
LELUIA. diebus tantum betitiae refurrectionis , & diei dominicse dici folitam S. Au-
InFf.Zl. gustinus, alteri fimili peregrinse voci , fcilicet amen, iungit. Videa-
mus (inquit) orbem terrarum fruftra di-
Fratres , fi his diebus per totum
Epift. 178. catur amen & Et alibi
, Scienduni eft amen & hal-
halleluia. " : , ,
vet. Ed.
leluia quod nec Latino nec Barbaro licet in fuam linguam transferre,
, ,
hebraeo cunctas gentes vocabulo decantare. " Prasterquam quod idem in

Pfalm. CVI. & CX. atque ex occidentalibus Patribus Ambrosius in Apolo-
gia pro David S. Paulinus, Sidonius Isidorus
, & alii de frequenti , ,
ufu huius vocis in Sacris chriftianis dicunt rememorandum, quod paulo an- ,
Cap. 27. de te p. 5 r. exTERTULLiANO Diligentiores in orando fubiungere in retulimus :
Orat. orationibus alleluia folent , hoc genus pfalmos quorum claufulis re- & ,
fpondeant, qui limul funt." Quae verba de cantu refponforio interpretati

fumus. Non aufim vero eadem libertate hoc genm pfalmos quod indigi- ,
tat, de pfaknis aUeluiaticis quorum frequentior femper fuit in ecclefia ufus, ,
pnecife accipere. S. Augustinus nobis teftis eft de ufu pfalmorum alieluia-
ticorum qui nimirum alleluia, laudate Dominum in fronte proefixum ha-'

,.
bent, feu ab ea voce incipiunt, uti centelimus quadragefimiis ocravus , &

qui
ii) Dicenduni vero (inquit) de hymno , qui ob medio Jicut erat in principio.
,
Pro quibus et-
honorem Sanftx, & unicae Trihitatis officiis o- iam particulis quidam Gr&ci minus fapientes, ,
mnibus interferitur eum a fan&is Patribus a- ,

latinos ,
proximis ante nos tcmporibus , calu-
liter atqne aliter ordinatum. Nam Hifpani mniis impeterc conati funt. " Monachi nimi-
( iicut fuperius commemoravimus ) ita cum dici rum Grxci congregationem Francorum mona-
omnimodis voluerunt. Grteci autem Gloria chorum in eodem loco ob hanc additionem hx-
Fatri , gf Filio , & Spiritui Sanclo , & mmc reticos proclamabant , utex eorum epiflola ad
& fruipcr i, & in facula fecnlorta , amen. LeonemIJL patet, a Baluzio edita T. VII.
Latini verO , ecdem ordinc , & eisdem verbis, Miicell p. 14. &c.
hunc hymnum decantaht : addentes tantum in

57
qui fequuntur , aut etiam in contextu , vel fine iuxta eundem. Hoc afTe-
runt (ait), quod omnes halleluiatici pfalmi habeant in fine hallcluia, non 0- inPf 105.
mnes in capite." Iuxta Cassianum olim obfervatum fuit , ut in refpon- l.ii. injiu.
dicatur pfalmus qui in titulo fuo t alle-

c- "
fione rS aUeluia nullus , nifi is ,
luia infcriptione praenotatur. Marcellinum Co- S. Basilius in epiftola ad

mitem hos defignat CIV. CV. CVI. CX. CXI. CXII. CXIII. CXIV. CXV.
CXVIII. CXXXIV. CXLVI. CXLVII. CXLVIII. CXLIX. CL. /înquit,
pfallere refponfionem hahentem alleluia tm-ctKOTJv ixxcrav ro clÂi-uci. Et ,
Eusebius prooemio 111 pfalmos aliquid fingulare nobis de veteri Tefta-

in
mento dicit Cum itaque fpiritm in quempiam principum cantorum infilu
:
ret, cateri quiete agebant adftantes ac voce confona refpondentes alleluia, ,
vixrcutiiovTig crv^tpuvoog ru "fyeLXbom d^îot. Laudatus S. Augustinus diftin- 1 Pf 118.
guit pfalmum ocionarium , vel alphabeticum , vel halleluiaticum. Alias alle-

luiaticum iuxta Holstenium in Indiculo declaratorio vocum inufitatiorum,
ufurpatarum in Regulis Patrum, ad Reg. S. Aureliani, in ordine pfallendi p IIL - Cod -
"su '
videtur eiTe pars qusedam Officii divini in qua iterabatur alleluia. Quod ,
frequens femper fuit tum Hebraornm imitatione, cum etiam Angelorum, iuxta
vifum S. Ioannis m.Apocalypfi, exemplo. Laudes, hoc eft allehria canere
(inquit S. Isidorus) antiquum eft Hebraorum. Cuius expofitio duorum De Aiv. Offic.
j, verborum vel compofitione confiftit , hoc eft, laus DEI. l L c 13 '

'
interpretatione ,
-
De cuius myfterio Ioannes in Apocalypfi refert, fpiritu revelante vidiffe fe
j, aut audifte vocem cceleftis exercitus Angelorum tanquam vocem valido-

,
rum tonitruorum dicentium alleluia. Ex quo nullus debet ambigere, cum

hoc laudis myfterium digna fide & devotione celebretur Angelis effe con- ,
iunctum. Alleluia autem, ficut & amen, de hebraea in aliam linguam ne-
quaquam transferuntur non quia interpretari minime queant, fed , ficut
:
aiunt Doctores, fervatur in eis antiquitas propter fancliorem audoritatem."

Teftatur porro Isidorus , in Africa non omni tempore alleluia dici foli-
tum , fed tantum dominicis diebus , & quinquaginta poft Domini refurre-
ctionem & fecundum antiquam Hifpanorum traditionem praeter dies ie-
, ,
iuniorum, vel Quadragefimae, omni tempore. Sicuti etiam S. Benedictus

fingulari capite XV. fuaeRegulae alleluia tem- ,
quibus temporibm dicatUY s
pus Pafchale, indeque a Pentecofte ufque ad caput Quadragefimae defignat

Moris illius Africani teft s pluribus in locis nobis eft S. Augustinus a). San- a
ctus
n)Ut : Epift.LV. ad IaUuar. N. edit. p.139. Pro- vatiir , & halkluia canittir." Et poftea c. 17.
pter hoc ( tempns neinpe hetitix ,
quod inter' pag. 141. Ut autem halleluia per folos dies
Pafcha & Pentecoften iatercedit) . . . ftantes ora- quinqvtaginta in Ecclefia cantetur , hon ufqiie*
mus ,
quoil eft figrinm refurree&onis ( imde et- quaqUe obfervatur : nam & aliis diebus varie
iam omnibus diebus dominicis ad aitare obfer- cantatar alibi, atque alibi, ipfis auteai diebus ubi-
MAiir. Gerbert. de Musica EccL L. L H

' :

a ctus Hieronymus Vigilantio obiicit a) quod nunquam nifi in
inter alia , ,
l. VII. c.\<).
Pafcha alleluia cantandum contendat.Quare & Sozomenus falfus eft, aiTe-
T x b b
"a pp T.
rens nonnifi femel Roma per annum idque primo die feftivitatis Pafcha- ,
Fii.pag.47s- Hs cani confuevifTe, utamultis Romanis hic hymnws iurisiurandi inftar

tum audiri tum cantari expetlatur. Supervacaneum foret
, quidquam ex ,
epiftola ad Damasum
Hieronymo fuppoiita , de alleluia,, ab laudato
S. ,
Pontifice ih Ecclefiam Romanam invecto, referre, quod Ifidorw Mercator ex

S. Gregorii M. epiftola ad Ioannem Syracufamim haiifit, ficque S. Hiero-
nymum inducit ad Damasum fcribentem: In Ecckjia autem ( alleluia ) a
fancla refurreclione itfque ad fantlam Pentecofien finiatur inter dierum fpacia
quinquagiuta. Nec tamen hoc improbat Coustantius in cenfura decreto-
t.i. Epift.
ruin DAMASoI.adfcriptorum, locum ex S, Augustini Ep. LV. n. 32. profe-
R. p. pag. rens. Ut autem alleluia per illos folos dies quinquaginta in Ecclefia can-
tetur, non ufquequaque obfervatur: nam & aliis diebus varie cantatur a-
61

libi, atque alibi." Subdit Coustantius "Porro ex iis ecclefiis, quae alleluia :
tantum intra tempus Pafchale cantabant, unam fuiiTe Romanam ex Sozo-

meno haud temere colligitur. Erravit ille quidem, cum fcripfit: Romje
quotannis femel canitur alleluia, primo die Pafchalis fefiivitatis ; & Ni~
^cephoro Calisto, verba eius exfcribenti , errandi auctor fuit fed 11011 :
alia videtur erroris illius caufa nifi quod cum apud Scriptores Latinos , ,
Pafcha , vel de toto tempore Pafchali vel de uno Refurredionis Domini ,
die promifcue dicatur, alleluia Roma tantum in Pafcha cantari audiens

de uno die interpretatus eft, quod de toto tempore Pafchali fibi dictum
fuerat." Traditionem autem illam, qua Damaso P. auctor eius rei fuirTe
dicitur Hieronymus , de alleluia in Miffa interpretatur , ufus etiam au-
ctoritate Regulae S. Benedicti , in qua de alleluia per annum extra Qua-
drage-
que." Et ad Casulanum Ep. 36. nov. ed. & orationibus exercemus , hoc vero tempus re-
p. 75. n. 18. 55 Quibus tantummodo diebus (iis laxatis ieiuniis in Laudibus agimus. Hoc eft
vLlelicet 50. quar a Pafchate ad Pentecoften ufque enim quod cantamus , quod latine in-
Halleluia
numerantur ) in multis ecclefiis , in omnibus terpretatur, ut noflis , Laudate Dominum. " Ser-
autem maxime cantitur halkhda ,
quam vocem monem 26. in dicbus Pafchalibus fic orditur
laiulis effe nullus Chriftianus ,
quamlibet impe- Idem (Serm. 2??.) Quoninm voluit Dominus,
ritus, ignorat. " Et in pfalmum CVI. n. 1. ut chruitatem veftram in Kalleluia videremus, de
Cuius (pfalmi) titulus non nunc traftandus eit Halleluia vobis verbum debemus. Non fine onere,
eft enim haileluia, & bis halteluia , quod 110- fi commemoro quod noftis : quia & ipfum HaU
bis cantare certo tempore folemniter moris eft, leluia quotii ie dicimus, & quotidie delectamur.
fecundum Ecclefia antiquam traditionem : ne- Noftis enim , quia halieluia latine dicitur laudate
que enim & hoc fine Sncramento certis diebus DEUM , & in hoc verbo confonantcs ore , &
cantamus. Halleluia certis quidem diebus can- confentientes cordc, exhortamur nos invicem ad
tamus , fed omni die cogitamus." In pfalmum laudandum BEUM &c." Eo pertinet etiam mox
CX. Venerunt dies, ut iam cantemus halteluia. (i fequens Sermo 256-
In pfalmum CXLVIIL diftinguens tempora ante,
& poft Pafcha , Illud (ait) tempus in iciuniis a) ViJ. initium. Ubri adverfus Vigilantium.
A MUNDI ET ECCLESIiE ORIGINE. . C. I.
59

dragefimam, vel tempore Pafchali, canendo certae Regulae ponuntur. Atque Cap. XV.
ita etiam Hieronymum conciliat, cuius varii habentur de alleluia loci. Vel-
uti in Epift. ad Marcellam feftivitatem & frequentiam huius cantici 110-
,
tat, IiiChristi villula

inquiens : & tota rufticitas, extra pfalmos filen-
tium. Qjjocunque te verteris arator ftivam tenens alleluia decantat. " Te- ,
ftisque eft, etiam in exequiis defunctorum idem perfonuiffe, in epitaphio Fa- Cap. IV.
BioLiE Hebrao :Graco , Latinoque fermone refonabant pfalmi

, & au- ,
rata tecla templorum refonans in fublime quatiebat allehaa." Et in epita-

phio Paulje Poft alleluia cantatum, quo figno vocabantur ad colle&am,
:
Cap. XVI.
nulli refidere licitum erat." Imbui etiam confueviffe infantes ut in alle- ,
litia lingua balbutiens primum erumperet, idem perhibet in epiftola adLiE-
tam Quis hoc crederet, ut Albini Pontificis neptis de promiffione Mar-

:
tyris nafceretur ut praefente, & gaudente avo parvulae adhuc lingua bal-
, ,
butiens Christi alleluia refonaret ? " Et inferius Cum avum viderit, :
"
in peclus eius tranfiliat , de collo pendeat , nolenti alleluia decantet.
Addo , quod Ven. Be d a de S. Germano Altifiodor. Brittones contra Saxo- 1 1 - - ^-^
1 1-
"gor
nes & Piclos ad praelium animante, fcribit : Tunc fubito Germanus figni-^ zo
fer univerfos admonet , & prsedicat, ut voci fuaeuno clamore refpondeant;
fecurisque hoftibus, qui fe infperatos adeffe confiderent, alleluia tertio re-
petitum Sacerdotes exclamabant. Sequitur una vox omnium , elatum &
clamorem repercuffo aere montium conclufa multiplicant." Et Robertus
Antijiodorenfis ad an. 440. Cum Germanus ipfe dux belli factus non
tubae clangore , fed clangore alleluia totius exercitus voce ad fidera ,
levata , hoftes in fugam vertit immanes." Videtur etiam iam prima hac ae-
tate tractus aliquis , ac veluti balatus vocis obtinuifTe, quem auctores medii
aevi , ut fuo loco videbimus Alleluia
, neuma , feu pneuma vocarunt.
novis balat ovile choris ut habet S. Paulinus in epiftola ad Severum. E0.
,
XII.
Non enini infuetus etiam fuit iubili olim alias ufus, quod eft a) S. Augusti- a
no fomis quidam fignificans cor parturire,
, qttod dicere non poteji. Idque
non folum effe dicit praeliantis fed eorum qui cantant five in meffe , five
,
in aliquo opere ferventi , impleti tanta Utitia , ut eam verbis explicare non
pofiint, avertunt fe afyllabis verborum , & eunt in fonum iubilationis. San-
clus Hilarius : Iubilum paftoralis , agreftisque vocis fonum nuncupamus, inPf.LXV..
3-
cum in folitudinibus aut refpondens , aut requirens , per fignificantiam
duclae in longum & expreffk in nifum fonus vocis auditur. In grsecis
,
vero libris qui ex hebrso proximi funt , non eadem fignificantia fcribi-
,
tur. Namque ita fe hab^nt XAÂsi^m ra> @i> 7rcl(rcL yv\, cum illis : v\ &
dAaActypog quem latine iubilum ponunt, fignificat vocem exercitus prae-
,
H 2 liantis
a) Enarrat. 2. in Pf. XXXII. n. 8. Viil. Hieron. &Theodoret. in euncl. Pf. &Rufinus in Pf.LXV.
o
liantis , aut in concurfu proterentis hoftem , aut fucceflum vicloriae exul-
tationis voce teftantis."Augustinus Alleluia celettfma vocat nautarum
S.
Be Cantico fibi a refpondentium

longe acclamantium &
Adftt nobis , inquit tutela, : ,
novo c.2.
Chrijii gratia celeusma nojirum dulce cantemm alleluia ut Uti
, fe- , &
curi higrediamur ad felkifiimam patriam. Et Sidonius Apollinaris re-
L. II. e$. 10. vera illud ufitatum fuifle fcribit ;
Curvorum hinc chorus helciariorum

Refponfantibm alleluia ripis
Ad Chrifium levat amnicum celeusma,
Sic fic pfattite nauta , vel viator !
Pfelraomm
XVIII. Pfalmorum vero ipforum iugis femper fuit in Ecclefia ufus. Cunt
quens. convenitis , pfalmum habet. ld eft,
inquit Apoftolus , tmusquisque vefirum
i. Ctov.X2F.iit in hunc locum commentatur auctor fub nomine S. Ambrosii laudem ,
DEI per canticum loquitur. li quoque auctores quos initio ftatim retuli- ,
mus etiam extraneos de carmine & hynmis Christo tanquam DEO in

, , ,
conventibus Chriftianorum cantari folitis huc explicari poflfunt. Nec ob- ,
eft libri Pontificalis aucroritas Damaso P. attribuentis , ut pfalmi diu nocJu-

que canerentur per omnes ecclefias , qui hoc pracepit Presbyteris, Epifcopis, ac
monafteriis. Idem quidem repetunt auctores plerique medii aevi, Beda, Ado,
Usuardus in Martyrologiis Marianus Scotm in Hift. L. II. &
, Sigebertus
in Chronico ad an. 382. nequid de fpuria Hieronvmi adDAMAsuM epiftola
a dicam, hoc confilium fuggerente a). IValafridus Strabo de ecclefiafticis
officiis, poftquam de veteri & apoftolica facrorum conventuum ratione quae-
Cap. 25. dam attuliffet ita concludit Ex his itaque & fimilibus intelligitnus apud
, :
multos horas, quse & nunc celeberrimae funt obfervatas, fed non ea di- ,
,j ftributione pfalmorum vel orationum qua nuuc utimur.

, Quam & cir- ,
ca tempora Theodosii Senioris inchoatam, ac deinceps expletam multis

L.ix. Conf. animadvertimus caufis." Adducit deinde auctoritatem S. Augustini, qua
e -7- S. Ambrosio inftitutio in ecclefia Mediolanenfi tribuitur, ut iuxta morem
orientalium Patrum pialmi , atque hynmi in ecclefia canerentur unde ufus :
L. I. deboms ad alias Fortafle ( inquit Bellarminus )

occidentales ecclefias dimanarit.
cfenbus.
^ loquitur Augustinus tion de cantu abfolute fed de cantu totius populi. ,
Antea fiquidem pfalmum cantabat unus tantum audientibus aliis ut pa- , ,
tet ex Cassiano. Unde eft illud Hieronymi in epift. ad Rusticum Mo-

,j nachum Dicas pfalmum in ordine tuo.
: Fortafle etiam foli Clerici ut ,
nunc
a) Vid. Opcra Damasi Nov. EiL
A MUNDI ET ECCLESI7E ORIGINE. C. I. 6l
nunc fieri videmus , cantabant ; Ambrosius autem ad leniendum mcero-
rem populi in perfecutione Iustinje initituit , ut totus populus caneret.
Quod Chrysostomus in fimili occafione apud Conflantinopo-

etiam fecit
//'/;/, Socrates." Sed ex iam a me dictis clare patet & deincepsZ. VI. mji,
ut refert ,
magis elucefcet produntque ipfa S. Augustini verba

,
de modo potius c 8 ,
-
-
canendi hymnos & pfalmos magno fiudio fratrum concinentium vocibus 8?

cordibus rem effe. Ait enim 1. c. Tunc hymni & pfalmi ut canerentur ,
fecundum morem orientalium partium ne populus mceroris taedio ,
cantabefceret inftitutum elt, & ex illo iu hodiernum retentum

, multis ,
iam ac pcene
, omnibus gregibus tuis & per caeteras orbis partes imitan-
tibus." Dici namque non poteit, antea in Occidente tum populo, cum ipfis
adeo fceminis pfalmos canendi nullum fuiffe ufuni, dum contrarium com-
plura Tertulliani loca probant ut L. De Virginibus velandis: IIU, qua Cap.^dt. ,
inter pfalmos & in quacunque DEI mentione rete&a perfeverant. Et ad u- L

, IL c_ 6
xorem : Qiiid maritus fuus vel marito, quid iUacantabit? Et poftea illi, : Ibii, c. 9.
Sonant inter duos pfalmi & hymni ^f mutuo provocant quis melius DEO , ,
fuo canet. Etfi haec de privata cantilatione intelligi videantur. Id etiam

Clemens Alexandrinus vel inter ipfam coenam faclum memorat. Morem ,
- w: Fadas
4
eundem S. Cyprianus in epiftola ad Donatum indigitat. Cantus autem
'
'
pfalmorum ufum frequentem etiam Tertullianus publicis in conventibus

prodit. lam vero inquit prout fcriptura leguntur aut pfalmi canuntur,
, , , De mima,
c - 9-
aut adlocutiones proferuntur , aut petitiones delegantur. Vides , fingula ab
ipfo diftingui , lectionem fcripturarum , prolationem fermonum, & cantum
pfalmorum. Non ita apertus eft alter eius de publica fynaxi locus Si ora^ Exkort. : ^
ca^ lt c. 10.
tionem facit ad Dominum , prope efi ccelo. Si fcripturvs incumbit , totus il-
'
lic efi. Si pfalmum canit , placetjibi. Hsec domi ad imitationem eorum fie-
bant , quas publicis in conventibus folemniter peragebantur. ^Vide (idem De ieiun.
ait) quam bonum & quam iucundum, habitare fratres in umim. Hoc tu c- x 3-
pfallere non facile nofti , nifi quo tempore cum pluribus ccenas. " Qiiod
de publicis facrisque conviviis quae agapa funt dictse intelligi poteft , de , ,
quibus aperte c. 39. Apologet. loquitur. Omitto Pfeudo - Hippolytum de

Confummat. Mundi ubi pfalmorum decantationis meminit in ecclefia.
, To-
tam liturgiue rationem , feu dKoAxQiav explicans auctor Conftitutionum apo-
ftolicarum Medius autem ait
: Lefior in quodam loco excelfo fians legat L 1L c -^ , ,
-
libros Moysis &c. Peraciisque per binos lecJionibus quidam alius Davidis ,
hymnos pfallat populus extrema verfuum fuccinat.

, & Deinde acla nofira
recitentur , &
epiflola Pauli adiutoris nofiri, quas Spiritus Sancli duclu ad
ecclefias mifit. Poflea Diaconus , vel Presbyter legat evangelia . . . Pofi
hac Presbyteri exhortentur populum &fc. Hic eft pulcherrimus ordo ac vi-
H 3 ciflitudo
62 L. I. IJE ORTU ET PROGRESSU MUSICiE
ciffitudo in facris Ecclefise conventibus, ad divinum Officium celebrandum
promifcuis leclionibus , ac cantu pfalmorum. Infigne ad hanc rem Ori-
genis teftimonium in ipfius Commentarw in Pfalmos legimus a) , qui licet
integri non extent , primi tamen ex
, ex quibus illa antiquitate habentnr
feleda quacdam a Montfauconio in noviffima editione in lucem funt pro-
dita , veluti etiam in Tomo I. Collectionis Gracorum PP. Commentarii Eu-
sebii Cafarienjis, in quibus pariter licec ecclefiaftica conftietudo in toto chri-
ftiano orbe paffim memoratur, Hoc
itaque (ait alicubi Eusebius b)
primum, ut neceffario prsftandum, omnes homines Spiritus Sanclns agere
iubet , dicens : Iubilate DEO omnis terra.
Ci
Idem in pfalmum XCI. pro-
fequitur, qua ratione primo diluculo conventus agant Chriftiani, panes pro-
pofitionis offerant pfalmos una multitudinis voce concinant. Similiter San-
,
clus Hilarius in eodem argumento eadem pfalmi verba verfans Iubilate , :
DEO omnis terra ; pfalmorum frequentiam depraedicat c). S.Athanasius

praeter expofitiones in pfalmos infignem fcripfit ad Marcellinum Comi-
tem epiftolam quae plenam continet ad pfaimos inftructionem.
, Poftquam
autem totius pfalterii divifionem fecundum fmgulorum pfalmorum argu-
menta, & materias, accurate feciffet eam demum etiam movet quaeftio- ,
nem quid caufae fit quod eiusmodi fermones cum modulatione, & oda
:
,
pfallantur d) ? Ex dictis , & porro dicendis conitabit , quae incrementa

facra
a) Cuius
verba vld. fupra p. 29V NeceiTarrum ergo id fiJei noftroe eft , in cuius
b) In Pfalm. LXV. 11. 3. coetera ex p. 30. repete. fcientia beatitudo eft. Nam primum in admoni-
c) Simile enim ( inquit Tr. in pfalni. LXV. n. 4. tiomim ordine Propheta difpofuit , nt iubilet
& ?. ) & officium omnium docetur , & origo. DEO omnis terra, fecundo ut pfalmum dicat no-
Terrendus ergo eft (pergit) confeffionis noftrx mini eius. DEO itaque iubilandum eft ; quia
fermone omnis profanus auditor & adverfum : iTebitum ei a nobis exfultantis vocis officium
iiiabolum armaque eius orationum noftrarum fo- eft, quia ut per organum pfalmus eft , ita &
nitu certandum eft , & belli noftri vidtoria ex- corporis noftri ,
quod animce & affeftionis & ne-
fultationis voce monftranda eft. Audiat oran- gotiorum omnium organum eft , artificiofis 0-
tis populi confiftens quis extra ecclefiam voccm, peribus placendum."
eft
fpeftet celebres hymnorum fonitus, & inter di- d) Qiiidam enim ( inquit T. I. P. II. p. 999.
vinorum quoque Sacramentorum officia refpon- num.27. ) inter nos fimpliciorcs , tametfi cre-
fionem devotx confeffionis accipiat. Neceffe eft dunt verba effe divinitus infpirata , arbitrantur
terreri omnem adverfantem , & bellari adverfus tamen ob foni fuavitatem , voluptatemque au-
diabolum , vincique refurreftionis fide mortem, rium , pfalmos cani. At nequaquam ita fe res
tali exfultantis vocis noIlrK , ut diftum eft, habet : non eniin voluptatcm, aut cloqucntinm
iuhilo. Sciat hoc DEO placitum efic, hoc fpei affeiftavit fcriptura fed id quoqne ad animx
:
noftrx teftimonium, publicas viclricesque exful- utilitatem conftitutum eft omnibus fed dua-
, ,
tationis noftroe voces perfonare quarum propheta

: bus maxime de caufis j primo quia decuit di-
11011 negligens eft ; loco alio memorans, Circuivi vinam fcripturam, non obiter, fed fufms Deum
& immoluvi in tabemaculo eius hojliam iubila- hymnis celcbrare. Continua igitur oratione di-
tionis. Et ne inanem iubilationis huius doftri- cuntur legis & prophctarum verba nec non ,
nam atque obfervantiam crederemus, alibi pro- hiftoria; omnes , cum novo Teftamento fnfius :
teftatur , Beatus populus ,

qui fcit iubilationem. autem efferuntur pfalmorum, odarum , Sc can-
:

facra pfalmodia & cantus ecclefiafticus fub ipfo Alexandrm coeperit, ut et-
iam foeminis fua ad pfallendum fuerint pfalteria qualem memorat in epi- :
ftola ad Orthodoxos, ab Aricmis pfalterium prae manibus tenentem publi- , ,
ce flagellari iuiTam. S. Basilius fermone de legendis libris Gentilium poft- T.iinov. ,

e n p l8z *
quam damna profanae niufica; oftendiffet Sed mufica fubdit , altera, quce , ,
' '
& melior exiflit , &

ad meliora perducit conftderanda nobis efl qua ufus , ,
David facrorum carminum auclor furorem Regis, atque infaniam ,ut aiunt,
fedavit. encomio primam in pfalmos orditur homiliam a).
Idem infigni a
Et in celebri ad Neocafarienfes epiftola adhuc clarius memorat Recepta : Ep- 207. .3.
nunc inftituta omnibus DEI ecclefns confona effe & confentientia. De ,
nocle fiquidem confurgit apud nos populus ad domum precationis, & in

labore, in affli&atione ac iugibus lacrymis confkentes DEO, tandem a pre-
catione furgentes , ad pfaimodiam tranfeunt. , Qseterum horum gra- . .
j, tia fi nos fugitis , fugietis Mgyptios , fugietis & utjrosque Lybies , Thebaos,
Palajiinos , Arabes , Phcenices , Syros , & eos , qui ad Euphratem habi-
M tant, ac omnes uno verbo , apud quos vigiliae, precesque & communes
" Qualis S. Basilius in Oriente , talis inOc-
pfalmodisB in pretio funt.
cidente fuit S. Ambrosius, divince pfalmodiae inftaurator , cuius habentur in
pfalmos quosdam commentarii , atque in prooemio pariter de eorum ufu
apud omnes in Ecclefia loquitur ,: Pfalmus enim benediclio populi eft , DEI
laus
ticoram fcripta : atque eo modo ohfervabitur, Ideo concinni illi pfalmorusn eoncentus excogi-
lit totis viribus & tota poteftate DEUM dili- tati nobis funt , ut ii qui pueri funt xtate,
gant. quemadmodum hcirmonia tibias
Secunilo , aut etiam omnino moribus funt iuvenes, dum
apte componens unum concentnm efficit , ita cum in fpeciem quidem cantant, re ipfa tamen animas
in anisna varii fsnt motus , infitque vis cogi- rudiant fuas. Vix enim unqiiam unus aliquis
tandi, concupifcendi, irafcendi, ex quorum per- e multis & ex defsdibus difceffit, qui proeceptum
motione membrorum corporis operatio exoritur ; apoftolicum , aut propheticum memoria retineat
ratio poftulat, hosninem fecum non diffentire , at pfalmoriim oracula & domi modulantur , &
nec a fesnetipfo diffsdere. " forum circumfenint
in Tct, dg t&ov ^d.XuSv
Xoyia xczt oucov [jciXa^cri jc, eVi T%$
a) T.I. p.90. Hic liber ,quo ad eius fieri poteft, pra-
dyopcZg. 7rt(>i<Pi()X0~i. Et etiam fi quis in fe-
vos coercet affeiftus, qui per homismm vitam isi
ix modnm valde seftuet; ubi pfalmis demulceri
animos varie graffantur. Atque id cum concinna
cceperit , ftatim confopita per melodiam animi
quadam fuavitate atque volnptate, qux honeftas
feritate abit. "
Et paulo poft ) Pfalmus ( :
isigerat cogitationes. Etenisn ubi Spiritus San-
incipientibus initium eft , incrementum profi-
ftus genus hominum perfpexit ad excolendam
cientibus , perfe&is firmamentum , vox eft Ec-
virtutem adduci vix poffe , & a nobis ob no-
clefix : lcetificat dies feftos : eam , qux fecun-
ftram in voluptatem propenfsonem viam re&asn
dum De um eft , triftitiam creat. Enimvero
Contemni , quid agit? Dogmatis imsnifcuit har-
plalmus e corde lapideo ciet lacrimas. Pfalmus
monix dulcedinem, ut rerum auditarum iucun-
Angelorum opus eft , cceleftis converfatio fpiri-
ditate ac dulcedine eloquiorum utilitatem ne-
taale tymiama. fapiens snagiftri inventum,
fcientes perciperemus haud aliter atque fapien-
:
tes medici, qui naufeantibus potionem amariorem

qui artem ,
qua fimul caneremus , & utilia di-
fceremus , excogitavit, "

tlaturi , fxpius calicem melle circumliniunt.
lam , plebis laudatio , plaufm omnium , fermo univerfofum , vox Ecclefia,
auBoritatis plena devotio , libertatis latitia , clamor iucimditatis, latitia re-
InPf. XLI. S. Chrysostomus haud atque S. Basilius. Priraum (ait)
aliter
ffiltatio.
eft neceffarium , quanam de caufa pfalmus in noitram vitam eft introdu-

dus , & cum cantico maxime haec dicitur prophetia. Quanam ergo de
caufa dicatur cum cantico , audi. Cum DEUS vidiffet, multos homines
effe focordiores , nec ad legenda fpiritualia lubenter accedere , nec qui in
eo capitur laborem tollerare , volens gratiorem laborem efficere , eiusque
fenfum praffcindere, adniifcuit prophetiae melodiam, ut omnes cantici mo-
dulatione deledati , cum magna animi alacritate facros ei hymnos emit-
tant." Facta deinde mentione quomodo humanum genus univerfum
,
mufica & cantu afficiatur idem iterum repetit

, & ad iugem pfalmorum ,
ln Pf XLI. cantum ita hortatur : Ouotidk DEUM

interpellemus per pfalmos ora- , &
n - 1- tiones. Quod, qua frequentatum , alibi do-
ratione in Ecclefia chriftiana fit
cet aut quisquis eft aucror homiliae de poenitentia,

, in lectionem de Da- &
N.Edit. t. vid &c. a) Ex veteribus in pfalmos commentatoribus S. Augustinus fate-
xni.p.190.
tur j n p r ologo in Pf CXFIIL magnam fe in interpretatione difficultatem
a
fenfiffe , ut etiam manum femel admotam ad eum pfalmum , qui hodieque
in omnium ore eft , removerit. Demum poft caeterbs pfalmos omnes, ite-
Procem.wPf. runi fiortatufuorum aggreffus. Pfalmos (inquit) omnes ceeteros quos ,
cxviii. codicem pfalmorum novimus continere quod Ecclefiae confuetudine pfal-

j} ,
terium nuncupatur partim fermocinando in populis partim dictando

, ,
expofui donante Domino ficut potui: pfalmum vero centefimum octa- ,
vum decimum non tam propter eius notiffimam longitudinem quam

, ,
"
propter eius profunditatem paucis cognofcibilem differebam. Prseftitit
id vero tandem hoc folvendum , ut vocat , debitum : quod fidelium canti-

IbU. bus celebraretur. Hoc enim (ait) iuftius effe arbitror , ut conventus ec-
clefiaftici non fraudentur etiam pfalmi huius intelligentia, cuius, ut aliorum
delectari affolent cantilena." Et epift. CXXXI. adMEMORiuM de Pfalmi-
fta :Amavit enim vir ille SanctusDAvin muficam piam
, & in ea ftudia
nos magis ipfe, quam ullus alius auctor accendit. " In fuis ConMioni-
bus
a) In Ecclefia (inqtiit) fnnt pervigilia : ac pri- in urbibns & in ecclefiis omni tempore & per
mus, meiJius, & ultimus eft David. In matu- xtates vitce omnes clarefcit, fed etiam in agris,
tinis hymnorum canticis ,
prinms , medius , & in defertis , & per terram non habitatam cum
iiltimus eft David. In tcntoriis, nbi mortuo- fcdulitate plurima tripndia facra DEO excitat.
fum ileduttiones ,
primus, & poftremns eft Da- In monafteriis chorus fanftns ordinum Angeli-
Vid. In sedibus virginnm , tibi textnr-x fiunt, corum , primus , medius, & poftremus eft Da-
& primns , & metiins , & poftr^mus eft David. VID. In afccteriis ubi greges virginum Ma-
,
res inopiuatas ! multi, qtii ne litterarum qtii- KIAM imitantitim primus

, , medius, & pcftre-
dem principia fiint aggreffi , totum tamen Da- mus . eft Da v id &c.
VIDM edofti , oiuine r^citant ; ac non modo
!
A MUNDI ET ECCLESIZE ORIGINE. C. I. 65

bus exponit, quam eorum cantu fuerit deleclatus non folum , fed etiam ar-
dentiffimo flagrarit defiderio , iilos orbem univerfum, fi qua fieri poffet,
per
recitandi , indignatns vehementer Manichais quod lugenda caecitate myfte-
,
ria & remedia haec non viderent atque adeo antidotum, quo eis fanitas
,
reftitui potuifTet , refpuerent. Quas (funt eius verba) tibi voces dabam in 1, zx. c. 4.
pfalmis illis , & quomodo in te inflammabar ex eis , & accendebar eos re-
citare , fi pofiem toto terrarum orbe adverfus typhum generis humani
,
Et tamen toto orbe cantantur, non eft qui fe abfcondata caloretuo. " & ,
Et capite VI. Quantuni flevi in hymnis canticis tuis fuave fonantis Ec- & ,
clefise tuae vocibus commotus acriter. " Theodoretus in illud Pfalmi

LVI. 10. Confitebor tibi Bomine &c. opportune hunc
in populis in mo-
dum commentatur Non : folum nunc has laudes tibi afreram , verum
etiam vera luce exorta , &
optato diluculo apparente , omnium gentium
&populorum magifter chori ero , veluti quibusdam chordis iilorum &
labiis utens , gratas tibi laudes canam. " Sic S. Leo pfalmos Davicficos;
qui per univerfalem Ecclefiam omni pietate cantantur , indigitat. Quodfi ex-
currere velleni , in recenfendis iis , quae ad ufum pfalmorum , praefertini in
ccetibus monachorum & anachoretarum, pertinent, dies me deficeret. Cum-
que (ut verbis Cassiani utar) pro fuo unusquisque fervore, infirmitatis I- H- Infth.
Q 5*
immemor aliense, idftatui debere cenferet, quod contemplatione fidei ac '
roboris fui facillimum iudicabat, parum difcutiens , quid generaliter ple-

nitudini fratrum poflibile eflet in qua neceffe eft infirmorum quoque
, ,
partem maximam reperiri , diverfoque modo enormem pfalmorum 1111-

merum inftituere pro animi fui virtute certarent & alii quinquagenos, alii ,
fexagenos pfalmos, nonnulli vero, ne hoc quidem numero contenti, exce-

di eum debere cenferent, efletque inter eos pro religionis regula piae con-
tentionis fancla diverfitas." Quae prius retuli fpedant univerfos fideles, ,
apud quos, tefte etiamTHEODORETO, tum fuit univerfalis per Ecclefiam ufus, QUiC f!. 43. /
ac confuetudo cantandi pfalmosDAviD. Ne quid dicam de clericali Ordine t.Lib.Regum.
ac Orhcio apud quos, aucrore dc Ccelefi Hierarchia Dionysio

, quisquis ,
ille eft , facrorum pfalmorum modulatio, omnibus pontificiis myfteriis ef-

fentiae inftar , & neceifario adhibetur.
XIX. Ad inftitutum modo non eft , profequi , quae veteres de ingenti Pfaimodia:
divma virtlls '
pfalmodiae virtute quas mira quadam divini Spiritus ope-
, ac utilitatibus ,
ratione afferunt expofuerunt. Quaedam faltem paucis delibabo, argu-

,
mento noftro magis confentanea. Etenim (inquit S. Athanasius in cele- T. 1. p. u.

bri adMARCELLiNUM epiftola)hoc quoque rurfus in pfalmis admirandum, ^ 987 '
quod in aliis quidem libris quse Sancli de quibusdam dicunt, haec ipfa ,
Mart. Gerbert. de Musica Eccl. Lib. I. I qui

66 L. I. DE ORTU ET PROGRESSU MUSIC^
qui legunt , iis , de quibus dicuntur , referant : & qui audiunt, fefe alios
exiftiment ab iis, de quibus fermo habetur, ita ut, quae gefta dicuntur, ad-
mirationi folum habeant, &

imitanda fibi proponant. At librum iftum qui
fumit, prophetias de Salvatore, ut in aliis fcripturis, morefolito cumad-
miratione & adoratione percurrit : alios vero pfalmos , quafi proprios fibi
fermones legit , qui autem audierit , quafi haec eadem ipfe proferret, com-
pungitur , atque ita canticorum verbis afficitur , quafi fua eflent." Id
quod exemplis.illuftrat tota illa prolixa epiftola. Et demum concludens ita
fermonem profequitur : Exiftimo enim his libri huius verbis univer-

fam hominum vitam , & animi affectiones , cogitationumque motus con-
tineri , atque his nihil maius in hominibus experiri. Sive enim pceniten-
tia, & confeffione opus fit ; five tribulatio aut tentatio apprehenderit ; five
quis perfecutionem fuftinuerit five , & ex infldiis impetus illos evaferit ;
j, etiam triftitia , aut animi perturbatione affe&us , quidpiam fimile iis, quae &
antea dicta funt, perpeflus fuerit , vel etiam femetipfum quidem viderit
,3
proficere , hoftem vero deletum efle , ac laudes , gratiasque , & benedi-
33 ctionem Domino offerre voluerit ,
poteft de fingulis doclrinam in divinis
,3 hisce pfalmis eligere, & ea , quae in iis funt , tanquam de fe confcripta

33 offerre DEO." S. Basilius fimiles fru&us pfahnodiae enarrans non folum
ad propriam tranquillandam animam, fed ad communem fidelium concen-
tum , adque confociandam charitatem refert utilitates, quae ex cantu , atque
a fymphonia proveniunt S. Ambrosius adhuc plura de pfaknodiae cantu
a).
commoda multo funt certiora

promittit, aflertioraque quam vete-
quae , ,
b res de mufica funt commenti b). Haec inftar omnium funt, quae in hanc
rem
a) Pfalmtis ( ait Hom. in Pfalm. I. nnm. z. ) b) Tracundiam mitigat ( inquit in librum Pfal-
tranquillitas eft animarum ,
pacis arbiter , tu- morum argum. ) folicitudinem abdicat, moe-
:
multuofas, turbulcntasque cogitationes compe- rorem allevat. Nocturna arma , diurna magi-
fcit : ut reprimit excandefcentiam, & animi con- fteria, fcutum in timore , fcftum in fanclitate.
citationem , ita lafciviant refrenat. Ami- Imago tranquillitatis , pignus pacis atque con-
citias conciliat pfalmus : confociat diffiden- cordise , modo ex diverfis & difpa-
citharse
tes : inter inimicos gratiam componit. Quis ribus vocibus unam exprimens cantilcnam.
enim adhuc eum , quocum unam ad DEUM Diei ortus pfalmum refultat, pfalmum refonat
vocem emifit loco inimici habere poffit ? Ita-
, occafus. Mulieres Apoftolus in ecclefia tacere
que & bonorum maximum charitatcm conciliat iubet : pfalmuro etiam benc clamant. Hic omni
pfalmorum cantus, qui concentum ceu quoddam tiulcis cetati , hic utriquc aptus eft fexui. Hunc
vinculum ad concordiam ineundam adinvenit, fenes rigore feneftutis depofito canunt , hunc
populumque ad chori unius fymphoniam con- veterani triftes in cordis fui iucunditate rcfpon-
gregat. Dsemoncs pfalmus fugat , accerfit An- deut. Hunc iuvenes fine invidia cantant la-
gelorum patrocinium , miniftrat arma contra fcivice , hunc adolcfcentcs fine lubricoe oetatis
no&urnos timores diurnorum laborum eft re-

, periculo & tentamento concinunt voluptatis, iu-
quies infantum fecuritas , ornamentum iuve-
: venculoe ipfa; fine difpendio matronalis pfal-
num , fenum confolatio , convenientiflimum lunt pudoris , pueilulx fine prolapfione vere-
mulierum decus , frequentat folitudincs, forum cundix , cum fobrietate gravitatis hymnum DEO
emendat &c. infiexie vocis fuavitate modulantur. Hunc tcnera
A MUNDI ET ECCLESIiE ORIGINE. C. I. 6?
rem non fine fru&u afferri poflent , ad divinae pfalmodiae ftudium excitan-
dum , & amorem.
XX. Veteres Sandi Patres pfalmorum interpretes omnia rimati etiam Ac varia
pfalmorum
in titulis pialmorum a), (de quorum tamen infpiratione faltem , & divina
gencra.
origine hodieque dubitatur, ac magna adhucdum obfcuritas effc in eorum a
fenfu) varia non tantum myfteria quaefiverunt verum etiam de ufu dis- ,
quiiiverunt in ipfo pfalmorum cantu. Non enim ( inquit S. Hilarius) Prologo in L.

Pfalmorum
fine cauia tanta reruni diverfitate hic titulorum ordo convertitur, ut nunc
n. 17.
in finem , nunc pfahnus , nunc canticum , nunc canticum pfahni , nunc
pfahnm cantici ad diftinctionem pfalmi , qui fubiaceat , pneferatur. " Et Nnm. 19.
paulo poft : In muficis vero artibus hse funt officiorum & generum varie-
tates. cum ceflante voce pulfus tantum organi concinentis
Pfalmm eft ,
auditur. Canticum eft cum cantantium chorus libertate fua utens, neque
,
in confonum organi adftrictus obfeqmum hymno canorae tantum vocis ,
exfultat. Canticum autem pfalmi eit cum organo praecinente fubfe- ,
quens , & aemula organi vox chori cantantis auditur , modum pfalterii
modulis vocis imitata. Ffalnms vero cantici eft , cum choro ante can-
tante , humanse cantationis hymno ars organi confonantis aptatur, vocis-
que niodulis praecinentis pari pfalterium fuavitate modulatur. His ergo
quatuor muficae artis generibus competentes fingulis quibusque pfalmis
Grac.
fuperfcriptiones funt coaptatae." Anonymus apud Corderium adhuc alia Expof.
PP.in Pfalm.
explicat , & breviter. Pfahnm eft modulatio per muficum inftrumentum :
Proam. p. L.
canticum vero eft carminis , quae per os fit , cum verbis pronunciatio ;
oratio autem eft fupplicatio , quae pro aliqua re utili DEO offertur ; hy-
mnus eft pro bonis obtentis DEI celebratio : lam , five laudatio eft divi-
norum
geftit pueritia , hunc meditari gaiulet infantia, in unum chorum totius numerum plcbis coire.
quoe alia declinat edifcere. Ludus quidam eft Difpares cithara; nervi funt , fed una fympho-
ifte doftrinae, maioris profeftus, quam cum fcria nia. In pauciffimis chordis fxpe errant digiti
traditur difciplina. Qiiantum laboratur in Ec- artificis , fed in populo Spiritus artifex nefcit
clefia , ut fiat fiJentium , cum ledtiones legun- errare. Pfalmus noclurni pavoris folatium, diurni
tur ? unus loquatur , obftrepunt univerfi.
fi laboris requies. Inftitutio incipientium, perfe-
Cum pfalmus legitur , ipfe fibi eft effeftor fi- (ftorum confirmatio. Angelorum minifterium, mi-
lentii.Omnes loquuntur & nullus , obftrepit. litia cceleftis, hoftia fpiritalis, pfalmiim & faxa
Pfalmum reges fine poteftatis fupercilio refultant. refpondent. Pfalmus canitur, & ipfa etiam fa-
In hoc fe minifterio David gaudebat videri. xofa peftora molliuntur. Videmus ftere prx-
Pfalmus cantatur ab Imperatoribus , iubilatur a duros , flecli immifericordes. Certat in pfalmo
populis. Certant clamare finguli , quod omni- doftrina cum gratia fimul. Cantatur ad delecta-
bus proficit. Domi pfalmus canitur , foris re- tionem, difcitnr ad eruditionem. Nam violen-
cenfetur. Sine labore percipitur , cum volu- tiora prxcepta non permanent quod autem cum :
ptate fervatur. Pfalmus diffidentes copulat, di- fuavitatc perceperis, id infufum femel prxcordiis
fcordes fociat, offenfos reconciliat. Q.uis enim non confuevit elabi. "
non remittat ei, cum quo unam ad Deum vo- a) Vid. D. Calmet Differtat. in titulos Pfalmo-
cem emiferit ? Magnum plane unitatis vinculum, rum. I 2
T. II. Mai."j, norum miraculorum commendatio." Addit Origenes, ex quo iam fu-
perius aliqua in hanc rem attuiimus : Alii qui mrtlum habent titidum, id
,
efi , qui neque cantici , neque hymni , neque pfalmi neque modulationis, ne- ,
que laudationis , neque orationis , neque alius cuiuspiam rei Jimiiis nomine
infcribuntur , utilia quadam videntur habere pracepia , & fermoues exhor-
tatorios , & invitatorios ad pietatis cultum. Vides alia explicari quoad ca-
nendi modum , alia quoad materiam , quod fsepe allegorice , cum aliud ni-
hil afferte fuppeteret , fecerunt ipfe Sanctus Hilarius in pfalmum LXV.
Ephef. r. 19. & Sanclus Hieronymus, dum illud Apoftoli , Loquentes vobismetipfis in
pfalmis , & hymnis , &
manibus habet Qiiid
cauticis fpiritualibm , prae :
T.vi.p.1%7. autem ( inquit ) interfit inter pfalmum , & hymnum , & canticum in
Edit. Ant- .. pfaiterio pleniflime difcimus. Nunc autem breviter hymnos effe di-
& praedicant DEI, & eiusdem fem-
weri> "
cendum qui fortitudinem
, Maieftatem
per vel beneficia vel facla mirantur. Qiiod omnes pfalmi continent, qui-
,
bus alleluia vei prappolitum vel fubiedum eft. Pfalmi autem proprie ad ,
ethicum locum pertinent ut per organum corporis quid faciendum

: & , ,
quid vitandum iit, noverimus." Quod D. Paulus triailla diftinxerit abs

re certe haud eft quamvis id apud nos locum non habeat , quod in pfal-
;
mis & aliis veteris Teftamenti canticis verifimiliter diftingui folebat iuxta
,
cantus etiam, & inftrumentorum muficorum genera. Qua in re fere con-

Hom. in Ff. veniunt veteres interpretes: luculenta vero imprimis eft S. Basilii definitio:
29- Ffalmus fermo eji muficus
itague, ait cum concinne , , , apteqne ex harmo-
nia ratione ad organum pulfatur canticum vero vox :
efi concinna, qua mo-
fonum emittitur. Pfalmi potiflimum ex fua inftitutione
dulate citra organi
ad ufum templi a Davide funt deftinati vario concentu, inftrumentorum-
que muficorum fymphonia quo pertinet imprimis hebraica infcriptio ^n ;
IT0*J3 cil neginoth. Cantica vero pierumque ,

qualia in fcripturis tam ve-
teris Teftamenti, quam novi habentur, ex tempore , &privatim inlaudem
DEI funt concinnata. Uti etiam breviores nonnunquam hymni & ex- ,
clamationes, iubilationesque in DEI laudem. Omnia autem ad commo-

dum noftrum in Sacris chriftianis rite applicantur eo facratiori ufu, quod di-
vinitus infpirata verbum DEI contineant , & ex ipfo divino ore divinas
a nos concinere doceant laudes. a)
Hymni a XXI. Neque folum , quae in Scripturis a Spiritu SancTo emanarunt,

Chriftianis locum habuerunt inde ab Ecclefice primordiis , quin etiam fuas ingenii vi-
elucubrati,
res i ni p ericj eren t Chriftiani ad confcribenda divinae laudis cantica, aut etiam
minatim re- ex tempore edenda. Alentionem feci fupra p. 25. hymni , quem Prifcillia-
nijia
a) Io. Zacb. Hilligeri Differtat. philolog. de difcrimine digna eft ledtn hanc in rem.
gfalmonm, hymnorum atqtte odarum facrarum
,

nijia Christo tribuebant, atque etiam divinis prasferebant Scripturis. Ratio- cepti, praefer-
tim hxreti-
nem eorutn affert S.Augustinus ad Ceretium Habes verba eorum corum. :
(inquit) in iilo codice ita poiita Hymnus Domini qnem dixit fecrete Epift. 237. :
,
J3 Jandkis Apofiolis , difcipulis fuis ,

quia fcriptnm eji in Evangelio, Hymno n. 4.
33 diclo afcendit ad montem : & qui in canone non efl pojitw , propter eos,
,3
qui fecundum fe feutiunt , & nonfecundum Spiritum f veritatem DEI,
coquod fcriptum efi , facramentum Regis bonum eji abfcondere , opera au-
tem DEI Uoctor) magna eo-
revelare honorificum eji. Ifta eft (iubdit S.
33 rum ratio cur ifte hymnus non fit canone

, quia velut facramentum m ,
Regis abfcondendum fuit his qui fecundum carnem fentiunt, & non fe- ,
,3 cundum Spiritum, & veritatem UEI." Qua de re difputando deinceps

ipfa hymni verba in medium profert quorum expoiitionem ab ipfis Vris- ,
cillianijiis factam , in fcripturis oftendit aliunde manifeftatam , ut rationem

cur in canone relatus non fit , quam Prifcillianifia dictitabant, exploderet v).
Non
a) Si enim verbi gratia ( ait ) propterea in ifto eft, Cantate Domino canticum novum : fi hoc in-
hymno cantatur , & dicitur Solvcre gf volo ,
telligendum eft in ifto hymno , ubi ait, Saltate
folvi volo, quia, ficnt ifti hxc verba exponunt, cuncii , quod fcriptum eft in cantico evangelico,
folvit nos Dominus Christus a converfatione Cantavimus vobis , & non faltajlis : fi. hoc hl-
faeculi , ut non iterum ligemur in eo : ha;c in telligendum eft in ifto hymno , Plungere volo,
fcripturis canonicis utique didicimus ,
quod fol- tundite vos omnes, quod fcriptum eft in cantico
vat nos Domimis a converfatione fkculi & , evangelico Planximus vobis,
, non luxiflis : &
quia in eo non debemus iterum colligari. Nam fi ornare volo , omari volo hoc fignificat in &
quid eft aliud Dirupifti vincula mea &c. &c.
, ifto hymno ,
quod fcriptum eft in cmone, Ha-
Quoniam hxc in fcripturis canonicis legimus, hitare ChristUM per fidem in cordibus veftris : &
ibi intelligimus , inde firmamus , inde quotidie vos eftis templum DEI, fif Spiritus DEI babi-
praedicamus. Qiiid eft igitur, quod ifte hymnus tat in vobis : fi, quod ait in ifto hymno, Lu-
dicitur carnalibus fuiiTe fubtractus , ut non po- cerna fum tibi , itle qui ine vides , hoc figni-
neretur in canone, cum quod in illo opcrtum ficat , quod fcriptum eft in pfalmo canonico
eft , in canone
apertum fit. An nfque adeo In lumine tuo videbimus lumen : fi, quod ait in
defipiunt imo infiniunt
, ut audeant dicere, , ifto hymno , Ianna fum tibi quicumque me pul-
Sacramentum Regis in hoc hymno abfcoiulitiun fas , hoc fignificat , quod in pfalmo canonico
eflfe fpiritualibus, in canone autem manifeftum legitur , Aperite mihi portas iujlitia , ingrejfus
effe carnalibus ? Hoc de fuperioribus eiusdem in eis , confitebor Domino j & in alio pfalmo,
hymni verbis dici poteft, ubi ait, Salvare volo, Tollite portas principes vejlri, & clevamiii por-
& falvari volo. Si enim, ficut ipfi exponunt, tiE cctcrnales , &f introibit Rex gloriic : fi, quod
hoc ifta verba fignificant ,
qnod falvamur a ait in ifto hymno , Qui vides , quod ago, tace
Domino per baptifmum , & falvamus , id eft opera mea , hoc fignificat , quod fcriptum eft in
cuftodimns in nobis Spiritum datum nobis per libro ToBI* , Sacramentum Regis bonum ejl
baptifmum , nonne iftum fenfum fcriptura ca- abfcondere j cur ifte hymnus non effe in canone
nonica clamat, ubi legimus, Sulvos nos fecit per propterea dicitur , ut facramentum Regis abfcon-
lavacrum regenerationis ffc. ? . . . Si hoc , ut datnr carnalibus ; cum ea, qux in ifto hymno ex-
dicunt , intelligendum eft in ipfo hymno , ubi ponuntur , etiam in canone legantur , & fic
ait , Generari volo , quod in canonica epiftola ibi reperiantur manifefta , ut per hxc illa ex-
Pauli Apoftoli fcriptum eft , jQtios iterum par- ponantur obfcura : nifi quia iftas expofitiones
turio, donec Christus formetur in vobis : fi hoc habent in quibus lateant ; in verbis vero illius
inteliigendum eft in ifto hymno , ubi ait, can- hymni, quem exponere fe fimulant, hoc fapiunt,
tare <volo , quod in pfakno canonico fcriptum quod alienis exponere timeant ? . Nec mi- . . .
I 3
JO L. I. DE ORTU ET PROGRESSU MUSICiE
Non iniicio hic mentionem Therapeutarum Philonis, nifiEusEBii teftimo-
L I7
n ' a ^' ei^ ê confimili noftratium exercitatione. Poft pauca (inquit) rur-
ff/
fum etiam de eo , quod pfalmos novos faciant , ita fcribit (Philo) : Ita-
que nou folum fubtiliw intelligunt hymnos veternm , fed & ipfi facinnt no-
vos in DEUM
, omnibus eos metris fonis honefia fatis & & & fnavi com-
page modulantes. Multa quidem & alia in eodem libro enumerat, quae a
noftris vel in ecclefia, vel in monafteriis exercentur." Habetur id ex an-
tiquo Scriptore, Caio verifimiliter Presbytero Romano , qui ad finem faeculi
z. v. c. 28. fecundi contra Artemonis apud Eusebium in haec verba a)
haerefin fcripfit :
a Pfalmi quoque & cantica Fratrum, inde a primordio a fidelibus confcripta,

Apoi. c. 39. Chrifium Verbum DEI coucelebrant. Iam retuli etiam Tertulliani locum,
ut quisque deScripturis fancris, vel de ingeniopoteft, provocari in medium
AiZenam, DEO canere. In epiftola falfo S. Iustino M. adfcripta, vitium, quod inde
&Sennum
ena fei p r0 num eft , reprehenditur Hymni pfalmi, cantka, laudes :
& & &
dicenda at non .probaudus ,
: qui veluti adverfarii condemuandi caufa non-
mdla fubobfcure attingit , ac proximum per pfahnodiam vellicat. Quod
de hymnis pfalmis, &
, ex ingenio compofitis intelligendum. Con-
canticis
Hh. de Came tigit non raro ea licentia abuti haereticos.
, Tertullianus de Valenti-
chrijlin. 17.
N0 teftatur quod fuos compofuerit pfalmos
,
quos magna impudentia, ,
quafi idonei alicuius autloris , interferit. Davidicis fcilicet chriftiano ufu

cp. 20. confecratis , ut poftea explicat : Nobis quoque ad hanc fpeciem pfalmi pa-
trocinabuntur non quidem apoftata , & haretici & , Platonici Valentini,
fed fanclifiimi &f receptifiimi Propheta David. Ille apud nos canit Chri-
1.VJI. c.30. Jlum, per quemfe cecinit ipfe Chrifius. Idem vitio vertit Concilium Antioche-
num Paulo Samofateno apud Eusebium Quid vobis in : memoriam re-
vocemus quemadmodum pfalmos & cantus
, , qui in honorem Domini
noftri IESU Christi decantari folent, quaii novellos , & a recentiori-
bus compofitos oog <fe veaTfyxg 9S viamqm avfyuv ovyygapftciTet, abolevit.
,
Mulieres autem magno Pafchae die in media ecciefia pfalmos quosdam ca-
,3 nere ad fui ipfius laudem inftituit tyaA.fjuiMv Truêtnciveiûv* Sub religionis
ergo quafi praetextu ne pfalmi novelli & a recentioribus in honorem Do-
, ,
mini noftri IESU Christi compoiiti canerentur (quod mox audivimus a

primordio Ecclefiae a fidelibus fieri confueviife) grave illud induxit malum,
ut in publicis conventibus cani in fui laudem mulieres faceret. Scribit
Epiphanius
mm , quandoquiciem ipfum Dominum IESUM xifle , nefcio, qnis eiusdem hymni conditor fin-
loquentem , non per ora Prophetarum , vel A- xit ; verbo illuji cuncla , & non fum illufus in
poftolorum , vel Angelorum , fed per os pro- totum. "
prium , illuforem potius, quam veritatis doifto-
rem fuiffe crediderunt Huic utique hymno a) Vid. le Moyne Not. in varia Sacra T. II.
divinam tribuentes au&oritatem , ubi eum di- p. 937. &c.

:
A MUNDI ET ECCLESIiE ORIGINE. C. I. Jl

Epiphanius, Hieracem plurima cantica novitia condidiffe, cuiusmodi ct- Hareft 6r.
iam erant ab Ario ad Sotadis numeros compofitae cantiones , quas gra-

viter Athanasius inceffit his verbis Pro Moyse , aliisve viris fanclis, ne- :
Orat.i.contm
Arian. T. T.
fcioquem Sotadem, qui ipfis Gentilibus ludibrio eft, &filiamHERODiA-
P. I. p. 406.
dis reperierunt. Namque & illius fractos erfceminatosque mores Arius
Thalia/S quoque ipfe fcribendo , imitatus eit, & huius faltatricis faltatio-
nem fuis Dorninum maledictis faltando

in & ludendo eft semulatus. K ,
Ex duobus qui nomine Sotadis veniunt, Patres ex Congr. S. Mauri ad-

,
notant ex Suida Cretenfem Maronitam, daemoniacum Iamborum fcripto- ,
rem qid compofuit Plyacas ( id cji Scurrm ) five Ciuados Ionica dialeclo.
, ,
Ad hunc modum Thalim Arii erat Eft autem (inquit Socrates) di- L. : 1. c. 9.
cendi genus molle ac diifolutum, Sotadicis carminibus non abhmile. Quem

" Photius z.
quidem librum nunc temporis etiam Synodus condemnavit. II. c. 2.
in Compendio Hiftoria? Philostorgii recenfet Arium, cum ab Ecclefia re-
ceffiffet , cantica nautica, & molendinaria , ac viatoria confcripjijfe , aliaque

eiusmodi compofuiffe , qua certis modidationibus aptavit , prout unicuique
cantico convenire exiftimabat : atque ita imperitorum animos fuavitate can-
tws ad impietatemfuam fenfim abduxiffe. Quod quidem ad noftrum argumen-
tum non fpectat. Qiiod vero de canticis Arianorum irJWôIs Sozomenus L.VII1. c. 8.
dicit, eos adieciffe cantica , qua ad rixam contentionem fpeclarent , &
Ubt funt, qui tres dicunt unicam potentiam?" le Moyne non de dxô- Var.Sac. T.
rzAivTioig vel doxologia intelligi vult fed de hymnis integris, & canticis, IL V- 10 92*
,
qux pfalmorum modulationi foliti fint adiungere. De Leontio iam dixi-

mus, qui tum temporis (fub Constantio) Antiochenam fedem guberna-
bat incertus animi
, quid ageret eos quidem , qui iuxta doctrinam fi-
, ,
dei a Nicano Concilio traditam hymnis glorificabaht prohibere

, DEUM ,
haudquaquam aggreffus eft. Verebatur enim, ne plebs feditionem com-

moveret. Manum tamen capiti iam canefcenti admovens, dixifte fertur :
hac nive liquefacta, multum erit luti, fignificans his verbis futurum , ut
hymnorum difcrepantia , poft mortem ipfius in graviffimam plebis fedi-
tionem defineret. " Taceo Meletianos , cum quibus Theodoretus \rm- l. IV. hxret.
gnum Athanasium perpetuo bellum geffifte dicit, folitis cum plaufu manuum, fahuL
&faltatione hymnos concinere. Scribit etiam Sozomenus a) Apollinaris a
fecla-
a) Lib. VI. c. In aliis quoque civitati-
25. minum gnarus , multis eiusmodi obleftamento
bus feparatim conventus agere cceperunt fub Epi- captis , ut ipfi. adhcererent ,
perfuafit. Deinde
fcopis fux feftx, & ritibus ufi funt ab ecclciia viri in conviviis , & dum opus facerent ; mu-
catholica alienis, prseter facros hymnos , qui in lieres vero inter texendum cantica eius pfal-
ecclefia cani folent, cantica quxdam numeris ad- lebant. Etenim pro labore , atque otio ,
pro
ftrifta pfallentes, quce ab Apollinare erant ex- diebus feitis onmibus brevia qux-
, ac reliquis
cogitata. Namque hic proeter reliquam ermli- dam compofuerat carmina, cunfta ad laudem di-
tionem poetices quoque , & omnis generis car- vim nominis fpeciantia. K
:

fe&arios prseter faeros hymnos , qui in Ecclefia cani folent , cantica quae-
dam numeris adftri&a pfallere folitos , qua; ab Apollinare erant excogita-
Tbeoi. Hijt.ta. De Bardesanis meminerunt Theodoretus & Nicepho-
hasretici filio ,
ecci l. iv.
RUSj eum m p a t r j s haerefm abduetum cantica quaedam compofuiffe, in qui-
,
Mceph. i. ûs m dorum fuavitati impietatem admifcens audientium animos demulce- ,
ix.c.16. bat , &

ad exitium pertrabebat. Fater quidem, ut rem Nicephorus ex-
plicatius edifferit, nominis fui harefin infiituit filius autem, GRiEcis difcipii- :
nis fatis eruditw , patriis vocibus legitimis modis, muficisque numeris inclufis,
ordine circuiari eas cani infiituit (kato) kvkAov clkiv xiJ S 7raî^) quos exjo
tempore hucufque Syri pfallentes ufurpant nou iili quidem carminibus ipfis, :
ficuti ab illo funt prodita fedfonis tantum eorum utentes. ,

Nam ille ad pa-
triam harefim delapfus, eademque cum Grjecis de animg generatione opina-
tus , Lyricis modulis dotlrinm emsmodi afperfit. Oiiibus midti ex Syris,
propter verborum venuftatem fonorum numeros demidfi paulatim opi-
, & ,
nionibus talibus recipiendis funt ajfuefacJi. Legantur de hoc argumento Dif-

fertat. Ern. Sal. Cypriani de Propagatione haerefium per cantilenas & Io. ,
And. Schmidii, deModo propagandi religionem per carmina. De Dona-

Ep.^.n.^.tifiis teftatur S. Augustinus Catholicos reprehendiffe quod fobrie pfalle-
,
rent, cum ipfi ebrietates fuas adcanticum pfalmorum humano ingenio com-
,
pofitorum, quafi adtubas exhortationis iufiamment. Duo extant ad rem ve-

c teres canones , alter Laodicenus , alter Carthaginenfis. Quorum ille ita ha-
bet : Oiiod non oportet privatos , & vulgares aliquos pfalmos dici in ecckfia.
Can.Afr.io2- Alter : Ut preces , qua probata fuerint in Concilio, five pralationes, five com-
mendationes manus impofitiones ab omnibus celebrentur.
, five Quorum il-
M an. c/.r. lud contra temeritatem Apollinaris effe putat Baronius. Siquidem illius
60. 11. 34. Concilii epocha poft Concilium Nicanum, fub finem faeculi quarti ftatuatur,
quamquam Apollinaris non Laodicea Syria ubi illud Concilium habitum ,
fuit, fcdPbrygit? Epifcopus fuerit. Alter Carthaginenfis canon contra Do-

natifias effe poteft, aut Catholicorum etiam licentia hic videtur cohiberi,
prout veteres canonum commentatores intellexerunt. In laudato Laodiceno
Concilio ftatutum eft, ne alii, quam libri in canone recepti, in Ecclefia le-
gerentur quod utrumque decretum in Martini Bracarenfis capitulis eft
:
a repetitum a). In Nomocanone huius argumenti plures citantur canones,

Qitos,
a) C.67. Non oportet pfalmos compofitos, & vulga- Nam relatum eft ad facram Synodum, quosdam
rcs in ecclefia dicere, neque libros, qui funt extra hxreticos alios pfalmos fibi compofuiffe ,
pneter
canonem -, legere , nifi folos canonicos novi & illos, quos compofuit David Propheta, & illos
veteris Teftamenti. " In colleftione Conciliorum in ecclefiis Et crant qui recipe-

leftitaffe.
Arahica , quas Oxonii affervatur , fequens legi- rent hos pfalmos nuper compofitos. " Tbeodo-
tur canonis Laodiceni cxplicatio : Nemo legat rus Balsamon in fuis ad utrumque canonem
in ecclelia alios pfalmos prsetcr ilJos Davidis. commentariis, & primo ad Canonem Laodiccnum
73
Quos , quomodo , qualia canere, precari vel legere oporteat a). Quibus ad a
rem prasfentem adiungi debet Bracarenfis II. Canon XII. Ut extra pfalmos,
vel cauouicarum fcripturarum & vcteris Tefiamenti nihilpoetice com-
novi ,
pofitum in Ecclefia pfallatur , ficut & fantti pracipiunt Canones. Nefcio, an

in Regula Pauli &Stephani apud Holstenium recle mens huins Concilii Cod. Rcguia-
rum *' IL
exprimatur: Nullus prafumat refponforia, vel antiphonas qua folent aliqui ,
compofito fuuo pro fuo lubitu , non ex canonica fcriptura affumta cane- &
re , in Congregatione ifia vel meditari, vel dicere. In Concilio Carthagi- Can. n. &
nenfi reclius cavetur ne aliquid nifi probatum in publicis officiis admit-
,
tatur. Concilium Turonenfe II. nominatim, quod hymnos fpeclat , eam An.^. cun.
23-
cautionem adhiberi vult ne indifcriminatim hymni, quorum auctores non
,
defignantur adoptentur. Licet hymnos Ambrosianos habeamm in Canone;

,
tamen quoniam reliquorum funt aliqui qui digni funt forma cantari , vo- ,
lumus libenter ampkcti eos praterea quorum antlurum numina fuerint in li- ,
mine pranutata : quoniam quafide confiiterint , dicendi ratione non obfiant.

Videntur Iraec mox relatum Concilii Bracarenfis canonem petere , paucis
ante annis habiti. Erant nihilominus deinceps adhuc in Hifpania faltem, ,
quidam hac in re difficiliores, quos perftringit Concilium IV. Tuletanum,

remque ad recrum reducit ufum in Ecclefia, ut vidimus femper confuetum
& probatum deque SS. Ambrosii & Hilarii hymnis nominatim agunt
:
Patres b).
XXII.
Hic quoque ( inquit ) ranon vcterem inordi- fuetmtine nfurpatas in quocunque conventu o-
natum morem corrigit. Quidam enim propter mnes retineant , definitum. "
arrogantiam, ut videtur, in vefpertinos hymnos a) Videlfcet Apoftolormn fexagcfiinus, & oftogefi-
preces componentes , eas legehant , & cum re- mus quiiitus , Laodicenus decimus qnintus, de-
prehendebantur , fe liihil abfurdum alienumque cimus feptimus decimus oitavus, decimus no-
,
facere , nec a Patribus datas orationes diffolvere nus , vigefimus tertius , qninquagefimus nomis,
dicebant. " Et ad canonem Carthaginenfem : Carthaginenjis vigefimus quartus , quadragefimus
Ut eft verifimile , aggrediebantur quidam Epi- fextus, centefimus tertius , Concilii fexti trige-
fcopi dicere prccationes inufitatas, vel in initiis fimns tertius , fexagefimus tertius , feptuagefi-
glorificationum, vel etiam tempore manuum im- mus quintus , oftogefimus primus , Nicxni fe-
pofitionis. Hoc ergo vetantcs Patres dicunt, cundi dccimus quartus.
eas folas debere dici precationes ,
qus; prius b) Qiios tamen ( aiunt c. 13. ) quidam fpecia-
conftitutx funt, feu qux funt confultae. " Zo- liter reprobant pro eo, quod de fcripturis fan-
NAKAS duos coniungit canones : in Can. 18. ftorum canonnm , vel apoftolica traditione non
LaoL Ut in fupplicationibus probatse tantum- exiftunt : refpuant ergo & illum hymnum ab
modo per fynodum precationes , reieftis aliis hominibns compofitum quem quotidie publico,,
novis, ab omnibus adhibcantur , Carthaginenjts privatoque officio in fine onmium pfalmomm

Synodi vigefimo tertio canone conftitutum eft. dicimus Gloria f honor &c.
: Nam & ille
Idem hoc quoque canone decretum videtur, ac, hymnus , quem nato in carne Christo An-
ne cui fcilicet pro arbitrio formulas precum geli cecinerunt : Gloria in cxcelfis fc. reli-
contexere easque in publicis conventibus reci-
, qua ,
qux ibi fequnntur , ecclefiaftici Docfores
tare liccat, fed easdem, hoc eft , diuturna con- compofuerunt. Ergo nec idem in eccleliis ca-
Mart. Gerbert. de Musica Eccl. L. I. K

:
74 L - r DE-ORTU ET PROGRESSU MUSICiE

inde a primis XXII. Si qu;e igitur ex ingenio potiffimum compofita fuerunt atque ,
Ecclefix ad ufum facrum Ecclefiae adhibita hymnos fere nuncupavere qui nimi- , :
1 S
Gr^cis
" ^ rum ac P ra2 fens argumentum pertinent de cantu ecclefiaftico quomodo a
*
;
In Pf. 184. S. Augustino hymnus definitur Cantus cum laude DEI. Si laudes DEUM,
& non cantas non dicis hymnum. ,Si cantes non laudas DEUM, non , &
dicis hymnum. Si laudas aliquid, quod non pertinet ad laudem DEI etji ,
cantando laudes non dicis hymnum. Hymnus

, ergo tria ijla habet, can- &
ticum ,laudem &
&? DEI. Aliquid adhuc ad defcriptionem hymni ad-
,
lamb. 142. dit S. Gregorius Naziauzenus :
E7TMV0S iTtV iV Ti ifiUV <poct(TUl
AiV&> O i7TCtlv(&h il$ 10V O~lct,0-[M
O a v[Jt,v(&J dlv(&> iftf&ttys > oos hiopcti t
E7raivo's cft , fi quidpiam laudas mei

Atv& fupremum laude ji regem afficis.
Modulata laus eji hymnm , ut qnidem arbitror,
nempe ad divinam laudem compofitum carmen. Hoeschelius in notis

affert S. Chrysostomi locum y,iTcl rcts i\icthu,oo$icts v[Jt,voi, cvn htonoov 7rpctyfxct.
Poft pfalmodias nimirum hymnos opus effe divinius feu divinis rebus , ,
agendi accommodatius. Complectitur hoc totum id quud primis Eccle- ,
fias faeculis in concinendis divinis laudibus fuit ufitatum. Ut etiam Io. Bapt.
T.i. _^/V.i7o-jj
n
ONIUS m diflTertatione de mujica facra obfervat inter quatuor quafi gradus,
vifim* pag.
quibus cantus ecclefiafticus apud Latinos proceflerit; quorum primus pfal-
373. morum tantum , atque hymnorum melodias continuiile videatur. Quod

pariter de Gratis valet. De hymnis Ecclefiae apoftolicae fcripfit Io. Georg.
"Walchius. Semper vero a prima Christi aetate fuerunt qui in hac re ,
elaborarunt non folum divinas laudes hymnis decantando verum etiam

, ,
piam in adornandis hymnis atque ad DEI cultum in convcntibus eccle- ,
fiafticis adhibendis navando operam, ut exSocRATE audivimus

, S. Igna- ,
tium viiione ab Angelis didicifle îct toov dvriipoovoov vpvw tv\v ctylotv roictftcb
vpvxvToov aiternis hymnis Sacrofandam Trinitatem collaudantibus, feu ut
in
neiulus eft , quia in fcripturarum fan&arum li- Sicut igitnr orationes, ita & hymnos in lamlem
bris non invenitur. Compoiuintnr ergo hymni, Dei compofitos nullus veftrum ulterius impro-
licut componuntur miffce , five preces , vel 0- bet,'fed pari modo Gallia, ffifpaniaqxie cele-
rationes , five commendationcs, feu manus im- bret : excommunicatione ple&endi , qui hymnos
poiitiones : ex quibus fi nulla decantcntur in reiicere fuerint aufi. "
ecclefia , vacant officia omnia ecclefiaftica . . .
75
in tripartita habetur : Quomodo per antiphonas Santla Trinitati dicerent z. x. c. 9.
hymms; unde confuetudo nata fit in Ecclefia canendi alternos hymnos

cLniQwiJS v^vxg. Hoc aflertum fi accipiatur , S. Ignatio primus hic tribuen-
dus foret locus : eique adiungendus efTet magnus illeHiEROTHEus tanto- ,
pere laudatus ob facros compofitos hymnos a Dionysio, fi Areopagita fo-

ret , Aportolis coaetaneus, qualem fe & , Hierotheum fingit , variasque
etiam adducit ex ipfius hymnis ftrophas, & prolixe commendat. Ita, in- De Aw. No-
quit, & inclytus nofter in fantlis litteris injiitutor , in amatoriis hymnis, di-
mvu c ' 4-
ninis affiatibus expofuitqua profeclo in memoriam revocare non indignnm

,
fuerit , &
veluti facrum quoddam caput uoftro de amore fcrmoni inferere.
Inter hymnos contra Artemonem de quibus iam fumus locuti forfan
, ,
connnmerandum putat le Moyne hymnum illum matutinum, qui extat, Vur.Sacr.T.

& editus eft ab Usserio in dnTertatione de Symbolis ex variis MSS. Pfalteriis IL ^ I094 '
Graco &? Latino idiomate exaratis. a6%u iv v-îTotg iu k.t.A. Gloria in ex-
celjis DEO &c. quam doxologiam frequentiffime in facra liturgia hodieque
canimus. De qua plura capite proximo dicemus. Celebris etiam eft hy-
mnus <pSs iPuyjpv de quo mox. S. Iustini M. Âtjj? Eusebio memora- L. IV. c\%.
>
tur , fed aetatem non tulit. S. Clementis Alexandrini Paedagogo, qui do-
xologia etiam clauditur , fubiicitur vjMog x^x , hymnus ad Chrijhrm, quem
cum Herveti verfione & commentario fuo , atque Germanica metaphrafi
edidit Rudolphus Cafellxjs , extatque & graece , & latine inter Poetas grae-
cos, latinosque. Georgio Bullo in Defenfione fidei Nicana videtur hic Secl.in. c.$.
hymnus defumtus ex canticis facris, in primitiva Ecclefia ufurpatis, vel certe

ad eorum imitationem compofitus. Ufibus autem privatis tantum inferviif-
fe videntur hymni Clementis Alexand. Ioanni Godof. Baumann Schediaf. ,
de hymnis & hymnopceis veteris & recentioris Ecclefiae, &, quem citat, Bud-
Dffio in Ifag. hift. theol. A du-Cangio Antigeni Martyri Clementi ,
Pas- l68 -
fynchrono , in appendice ad Gloflarium graecum adfcribitur , cum ipfe fe

FC1
-
*- u X> vl ~
Clemens eius auctorem prodat his ad finem Paedagogi verbis : Quoniam au-
K0V ' ^ 123 "
tem Padagogus nos duxit in Ecclefiam, ipfeque fibi ipfi , verbo inquam quod ,
docet , ? omnia confiderat , adiunxit , bene habuerit Ji nos citm in hoc ,
loco fumus , iujla gratiarum actionis mercedem pulchra padagogia conve- ,
nientem laudem Domino offeramus. Videtur etiam du Cangius nominis fi-

militudine deceptus Antigenem M. pro Athenogene pofuifle: ficuti hunc
cum Athenagora confuderunt Baronius & Tilemontius, is tamen fuam
revocavit fententiam. Editores San-31aitrenfcs Opp. S. Basilii putant eun- T.lil.p. 6$.
dem quem martyrologia ad diem 16. lulii cum aliis nonnullis Seba-
effe,
ftia fub Diocletiano paflum effe teftantur, atque in aclis capite plexus me-
moratur. Verum alius infuper eft, cuius memoria in martyrologiis die 8- la- 1
K % mtarii
j6 L. I. DE ORTU ET PROGRESSU MUSICiE
nuarii agituv , quem BoUandifta ad tg- Ian. eundem ipfum effe credunt, qui
hymnum adftantibus iam ad ignem feftinans reliquerit, in quo Spiritum S.
Cap. 29. celebravit , tefte S. Basilio de Spiritu S. Si quis , fonant eius verba, etiam
novit Athenogenis hymnum quem tanquam aliquod valediclionis munm di-
,
fcipulis fuis reliquit feftinans iam ad confummationem qua fatla eji per ,
ignem , is novit & Martyrum fententiam de Spiritu. Ubi etiam diftinguit

hymnum vefpertinum antiquiffimum S. Pater , cuius auctorem fe ignorare
dicit. Edidit iftum iaudatus Usserius differt. de Symb. incipitque <pa$ \\au-
I. VIII, v - ^ 11 Conftitut. apoftol. habetur 7rpo<riv%v\ icrvrtoivog eodem pcene fenfu &
c. 36. verbis, quamque notante Fabricio hodie adhuc in ufu habet Ecclefia Gra-
Fabr. l. v.
ca Athenogeni quidem tribuit Goarus ad Euchologium & Graci in
^ & ,
0/196. horologio his verbis Hymuus Sautii Athenogenis Martyris non vero
: ,
Goar. f. 32. Sophronii , Patriarcha Hierofolymitani ut iuepte quidam , fentiunt. Tejiis

magnus Basilius. Certe Sophronius Patriarcha Hierofol. vel ipfo Basilio
longe eft iunior , qui hymnum illum otd rrjv tS %povS dpxtortircc ob antiqui-
tatem temporis in teftimonium fe adducere teftatur. Moynius in variis
Sacris aliam proponit coniecruram , iftum unacum matutino Ao|<* iv v-îôig
Gluria in exceljis Hippolyto Portuenji tribui poffe , cui in laterculo mar-
a moreo adfcribuntur d&ou h$ 7rd<rag rdg ypa<pdg a). Addit tamen aiiam opi-
nionem, odas forfan opus in Canticum canticorum effe ad quod odas
, &
cantica potuerit deproperare. Niji forfan , fubdit , intelligantur hymni ab
Hippolyto confcripti, decantandi in honorem DEI, Domini nofiri Iesu &
Christi. Sed utraque fententia immenfum abit ab infcriptione aSeft iig
T.i.UcL Ca- Trdo-ag Tclg ypatpdg. Indignatur Basnagius Moynio quod absque ulla ra-
,
nif.p.9.
tj one mutandam duxerit vocem ypapdg m dipio-ng. Ipfe tamen etiam com-
minifcitur hic defignari homilias potius , legendum ratus o/MAiat loco aioci,
Ouas iu totam fcripturam ediderat Hippolytus Origenis exemplo, quem
,
fapius audierat , excitatus. Ercquentiftimm habuit conciones , quas fapius

laudavit Theodoretus quasque omifijje penitus auclorem later-
in dialogis,
culi verijimile non ft. Legcudum igitur opA/*? eis ^rdo-ag ypa-tydg nec di- ,
Jiinguenda videntur iUa homilia a commentariis in fcripturam , quas Hip-

polyto tribuunt plerique veteres. Nihil quidem difhcultatis habere hasc
T.l. p. I. p. lectio videtur auctoribus hiftoriae litterariae Galliarum PP. Clement , &
390- 391- CLEMENCET
a) Hic SCALIGER (inquit le MoYNE Var. tulum , quem propter detritas litteras , & cha-
fac. T. II. p. 1086. ) quasrit odas in facram ra&eres fugientes vix potuerunt le&ores acutiores
fcripturam. Sed nefcio cui bono odas in facram affequi. Eniravero crediderim hic non legendnm
fcripturam. Deinde Hippolytus varias fcri- ( t g 7ra,o-ctg rdgypa/pdg, fetl iig7rd<ragTag
ptnra libros commentariis fuis illuftraverat, adeo, diplcnig, in omnes barefes. Quale nimirum
ut vix fit credibilc, in totam fcnpturam facram opus d EuSEBIUS Hieronvmos & Pho-
, ,
jllmn odas adhuc adornare voluiffc. Fateor

xiOS attribuunt."
ergo ingenue , valdc mihi fufpedtum illum ti-
JJ
Clemencet e Congr. S. Mauri quam etfi quidem congruetitem fcriptis, :
ab Hippolyto editis nihilo tamen minus ab infcriptione alienam pu-

,
tant; nec abs re Basnagium inconftantias arguunt, qui conftituerat, aut o-

mnino reiiciendam tabulam immutandum.
illam Miran- , aut nihil in ea
turque, difticultatem necti fine caufa nihil enim obeffe quo minus w$oLg ; ,
feu cantica Hippolytus compofuerit. Idem Binghamus cenfet earum ,
nonnullas probabiliter publici ufus fuiffe in Ecclefia. Nam , inquit, in a- Origin. ecd.
lio traclatu de confwnmatione mundi , & de antichrifto , doxologiarum , & L XZZZc -5-
-
pfalmorum , ? fpiritualium odarum ufum commendat ; idque inter figna an-

tichrifii refert , ut liturgia extinguatur , pfalmorum decantatio cejfet , nec
audiatur Scriptura leclio. Id pro comperto habendum effet, fi Hippoly-
tus auctor operis comprobaretur de Confummatione mundi & de anti- ,
chrifto, ubi hoc commendatum eft ftudium Os vejirum praparavi ad glo- :
rificandum , &
laudandum DEU3I pfahnos cantionesque fpirituales pro- , & ,
nuntiandas , continuam meditationem. Apud EusebiumNoethus

leciionisque l.VI1. c.19.
laudatur Dionysio Alexandrino ab hymnis imprimis confcriptis, qui can-

tari foliti fint Nepotem inquit apud laudatum Eusebium, amplecior Cjf
: ,
diligo ntprofide, pro fiudio in docirina pofito, pro ajjidua in fcripturis ex-
,
ercitatione. Pro nonnuUvs quoque variis pfalmk hymnisque ab eo com- , &

pofitis kcci TY,g Troflbqs $/etX[Aa$a,g , quibus hucusque nonmdli fratres libenter
utuntur. Harmonii , Bardesanis hasretici filii, cantica facra erroribus
confpurcata, ut meminimus ex Theodoreto & Nicephoro , S. Ephrem
Syrus ex ore populi removit , aliis fubftitutis hymnis , qui tam in DEI,
quam Sancrorum laudem catholica dogmata continerent quique eodem ;
Theodoreto tefte deinceps ad celebritatem etiam, hilaritatemque in feftis

SS. Martyrum funt adhibiti a). Inter Ephremi opera aVossio edira exrat
hymnus ex Syriaco traductus iftam infcriptionem praefeferens, Canticum T. I. p. 267. :
fpiritale in laudem &

amorem doclrhue fapieutia. Gregurius Bar-He- ln Ethi "
F
& ' c
5
br.eus de cantu ecclefiaftico poft Concilium Nicanumin Ecclefiam indu&o, '
lo-
a) Cum (aitL. IV. luft. c. 19. ) Harmonius monii numeros moderatus eft : atque eiusdem
Bardesanis nlius ocias quasdam olim com- modulis, carminibus ecclefiafticce fententice con-
pofuiffet , & modoram fuavitate aiuiientes de- fonis , adiectis, Syris ad ea ufque tempora ca-
mulceret, raperetque âd exitium, ipfo modonim nenda dedit. Nam divinos hymncs plurimos,
concentu inde affumto T'/jV douoviciv T% /X- quibus Deum imprimis celebrat, & laudes prce-
A#f ixidiV X&JZtev pietatem indidit, iucuu- terea virorum, quivitce inftituto Deo placuere,
diffimumque fimul & utiliffimum audientibus me- canit, ad Harmonii carminum leges compo-
dicamentum exhibuit. fuit a quibus, ut equidem puto per cemula-
Quce cantica nunc etiam :
,
triumphautium Martyrum fefta laetiora reddunt." tionis ardorem, pofteriores ecclefice cantores mo-
Nicephorus L. IX. c . 16. D.Ephraim ea re
dulomm formulas mutuati,magis etiam atque ma-
cognita, quamvis grcecarum artium expers, Har- gis augere , atque propagare eas funt aggrefli."
K 3
loquens, primum ponit S. Ephrem , qui compofucrit contra haerefes fui
aevi hymnos & odas , ut canerentur , cui Isaacum & Daljeum itidem Sy-
qui pro argumento canticorum locos ex pfalmis Davidis fe-
ros iungit,
Z. III. c. quos fuo inftituto idoneos iudicarent.
16. legerint , Teftaturque Sozomenus
in omni genere carminis excelluiffe Daljeum , quem Bar-Hebrjeus coae-
taneum fere facit Sancto Ephrem additque, circa tempora Concilii Epheji- :
ni alios fuiffe viros pietate illuftres apud Euchitm , qui divino Spiritu ab-
w 74# repti , varios compofuerint cantus. Tefte Gennadio de Viris illuftribus :
Petrus Edejjena ecclefiae Presbyter, declamator infignis, more S. Ephrem

,
Diaconi pfalmos metro compofuit. " In libro carminum S. Gregorii

Nazianzeni eft hymnus vefpertinus, quem ad Christum precatus eft fub
initium noclis. Itidemque adCHRisTUM poft filentium die Pafchae. Sunt
etiam inter Synesii opera hymni decem Lyrico carminis genere. Impri- ,
mis SS. Trinitatem chriftiano more celebrare contendit. Iudicante lo. Er-
Mt. in irc- veflo Grabio, in cseteris omnem fere Valentinianorum mataeologiam veras
naumc?. theologiae adaptavit ac hasretica voce orthodoxam cecinit fidem.
, Sozo-
xon. m.
.
ME Nus re fert fingulare quidpiam de Antiochenis qui ob deftruclam Theo- ,
L.VH. c.23. dosii ftatuam fibi timentes Qiiafiinala, funt eius verba , qua nuntiaban-
,
tur iam adejjent , gemebant omnes ac lngebant DEU31que precabantur, ut ,
Jmperatoris animum placaret canticis quibusdam lugubriter ad eam fuppli-

,
caiionem utentibus. Operam

pientiflimus Flavianus Epifcopus prae-
ipfis
ilitit : hunc finem hymnis ?

nefcio an compofitis in Non adeo longe ab
illis temporibus Euthymius & Theoctistus remoti fuerunt, qui primi
hodierni Typici feu libri illius, quo ordo recitandi divini officii prsefcri-
,
bitur auctores feruntur

, quam conftitutionem S. Sabbas monafterio fuo
;
Hierofolymitano tradiderit poftea vero, locis illis irruptione Barbarorum va-

,
ftatis, deperditam S. Sophronius eiusdem civitatis Patriarcha reftituerit,

eandemque S. Ioannes Damafcenus revocaverit fcriptoque mandatam re- ,
liquerit uti rem narrat Simeon Theffalonicenfis in Dialogo contra haerefes.

,
Rem vero in dubium vocat Card. Quirinus in Diatriba de ecclefiafticorum

Fag . 24. &fc. offlciorum apud Gracos antiquitate ad fceculum oclavum & fequentia Ty-
,
pici epocham reducens. In alteraDiatribaANATOLioPatriarchae locum tribuit

a inter melodas graecos, conftatque ex Theodoro leclore a) Theophane &
Cedreno, fuiffe poft medium faec. V. fub Leone Macela acS. Gennadio ,
Cpoli celebres duos viros in componendis troparik T%<ma,$m 7roiriToigt quae

vocant, Anthiwum &Timoclem. Ligaridius apud Goarium T^Q7raiav
auclorem facit S. Ioannem Chryfoftomum ut nihil dicam de Iosepho & Ni- ,
P"s- 1?5- codemo, quos Germanus Patriarcha Cpolit. Theoria recenfet. Cedre- m
NUS
a) Vid. Tilm. Mem. T. XVI. p. 72. & du-Cangium V. T^C7rccîov.
79
nus etiam Theophilo Alexandrino hic locum tribuit. Quin imo ipfemet
Iustinianus Imperator iuxta Theophanem & Leo Sapiens (ut fuo loco ,
dicemus) apud La.mbecium hic locum habent. De Iustiniano hsec ha- r. v mu.
bet Nic. Alemannus ad hiftoriam arcanam Procopii De mufica Iusti- $ J(>s- :
NiANi peritia Theophanes profert graecum Troparinm i. e. hymnum, ,
quem de Christi Divinitate, &ceconomia ad ecclefiafticos modulos con-

cinnavit hodieque Graci canunt inter Miffarum folemnia." Leonis Tro-
,
paria iu$ivd feu matutina leguntur in Odoecho Gracorum odarium canta- ,
nycticum memorat Lambecius. Contaciornm qui funt breviores hymni, z. v. Bihi. ,
aucrorem fuifTe Romanum, Diaconum Emefenum qui circa an. 500. fub a ^- ? a95> ,
Anafiafio Dicoro vixit , teitatur Synaxarium: unde & in rubrica Alenai

(dicato ipfi ab Ecclefia Graca die celebri) rv KovTctKioov 7roirjT"/jc dicitur. In-
ter cantores erat u^xuv r^ v xovTcutiw cuius munus erat, Contacia can- ,
tanda inchoare. Sed haec recentioris videntur setatis a). Nihil addo in pr3e- a
fens de hymno , qui praefert nomen Theodori Studita , qui tamen , iudi-
ce Conr. Sam. Schurzfleischio de hymnis veteris Ecclefia, illius tempori 11011
congruit, quod argumento hymni & indicio feptimae eius odae confirmetur. b) "
Praecipuos hymnodos graecos typis aeneis expreffos videre licet in Typi- , ,
co Gracorum edito Venetw atque apud Leonem Allatium recenfentur,

, ,
qui etiam opus meditatus eft de melodis Gracorum quod lucem non vidit. ,
Nicephorm Calixtus catalogum brevem hymnographorum verfibus jambi-

cis concinnavit. Sed plerique ad mediam pertinent aetatem. Sic Fabricius
fubiunxit catalogum melodorum graecorum laudati Allatii diflertationibus
de libris ecclefiaiticis Gracorum. Proftat etiam Urbani Godofredi Siberi
Hiftoria melodorum Ecclefiae Graca ; de quibus nos libro fecundo plura.
XXIII. Quoad hymnographos latinos tam alte ufque ad Ecclefiae pri- Et Latinis.
mordia afcendere non licet, cuni primis temporibus etiam Roma graeca
lingua
a) Aconitanus apud Gretserum Comment. ()10V , fAcivxdAtov , $ax.i}kiov & his fimilia.
inCooiNi 1. kqvtcuuov, inquit, non lati- Q_uin ~
c.
~
efciam fi tem a & miirrg
Ktatem r
'
nam vocem , fed grcecam effe arbitror , licet /
\ \ Tu)V KOVTCUUOOV fcrutemur nomen TX KOV-
,
vernaculam : kovtov enim hodie Gracis

^ cft TO > r . , , ..
~ \ ^ J z TOUUa haud nifolens , , ,
vuiebitur cum Roma- :
P?*% TO TvvrofMV , k, o-vvt<?ct,Xy,svov,

>
Nus Diaconus Emefenus (ut habetur in Menseis
id eft, breve, compendiarium & contra&um. Pro- n ,<
,,-
n a /; ilie
.i; , N -./?..
. , , . , Gracorum menie Octoori i. primus toov )

niile emscemodi nomen m-
a brevitate canticis ,
ditum puto ; non quidem quod omnium bre-

XdrreuUttV auftor & concmator Anastasii
Imn xtate ld eft circa annum Domini quin-
viffima fed quod inter breviffima fint.
, Hu- ' ' '
iusmodi vero nomenclatura nulli mira videatur, gentefimum fioruent :

quo tempore pene corru-
cum Gnecorum ritualibus huic fimiles multe
in P tus & aanlteratus erat gracns fermo ,
nt hoc
reperiantur; hno vero nonnullx voces , qux

idem nornen oftendlt '
& euls * tatis litio.
vel latinx omnino funt , vel latinis affines & ,
1 .... < , , n ,- r ' ' b)

y Vid. Baron. ad an. 842
ab lllis quaii iieimjs : ciuusmoiU lunt ooqci,-
lingua in monumentis ecclefiafticis fere appareat. Sacra carmina, quae San-
cIoEugenio , Dionysii Farifienfis, vulgo tribuuntur ( funt autem
focio S.
oratio ad Deum duobus & viginti hexametris conftans, ac hymnus de San-
clo Dionysio Areopagita cuius initium Cceli cives plaudite ) abiudicat
, :
S. Martyri Launoius nec quidquam adverfantibus auftoribus Hift. litter.

,
T. I. p.i. Francia , opus convenire haud cenfent. Primus, qui hic oc-
quifsec.III.
?. 416. de quo S. Hieronymus Prsefat. in lib. Comment.
cur rit, S.Hilarius eft ,
ad Gal. Hilarius latinae eloquentice Rhodanus Gallus ipfe Piclavis ge- ,
nitus, in hymnorum carmine Idem de eodem te-

Gallos indociles vocat."
De Scriftor. ftatur ,fcripfiffe librum hymnorum. Ex illis fuiffe in Ecclefia quosdam

icckf. c.iii. cantari folitos, difcimus ex Conc. Tokt.W. An. 1480. Parifiis cum com-
mentario prodiit colleclio hymnorum fub nomine S. Hilarii iterum Roto-
magi an. 1 505. imprelTa. Sed eam non effe S.Hilarii & forte nihil pror- ,
fus S. Docloris continere, perfuafos effe docros , teftantur auctores hiftorias

T. 1. p. II. Htter. Francia. Idemque iudicium ferendum cenfent de quinque hymnis, qui
fub S. Hilarii nomine ad calcem pfalterii & in Collect. Barthii reperiun-
tur. Fuerunt etiam qui hymnum dc S. Ioanne Bapt. Ut queant laxis &c.
,
& de paflione D. Fange lingua gloriofi pralium certamink &c. S. Hilario

congruere cenfent. Sed eorum auctores indicabimus fuis locis. Ipfe San-
crus Pater in epiftola ad Abram filiam, quam contra Erasmum, Gilotium,
& Scultetum afferunt auclori fuo Patres San-Maurenfes in operum editio-
ne anni 1693. meminit duorum hymnorum. Interim inquit, tibi hy- ,
mnum matutinum &

ferotinum mifi id mernor mei femper fis.
, Tu vero
fi minus per atatem hymnum &
epifiolam intellexeris , interroga matre^n
tuam , qua optat , ut te moribus fuis genuerit DEO. Subnecritur mox in
laudata editione matutinus , hoc initio Lncis Creator fplendide &c. unacum
:
initio & fine hymni etiam vefpertini a priore longe diverfi ,

, & fanclo Do-
(ftore non adeodigni, ut alter , quem unum S.Doclori aflerte tribui pof-
Pag. 191. fe cenfent laudati audores Hift. litter. Franc. Antiphonarium monafterii
T.iv.Aned. Muratorio mox initio
mc
B f Jorenfis antiquiffimum a in lucem editum ,
notat hymnum S.Hilarii de Christo , cuius initium eft: Hymnum dicat

Pag. 125. turba fidelium. De hoc hymno ita in praefatione habet Muratorius At :
in hymno nunc a nobis prodnclo maiorem fortaffe elegantiam defiderabunt

jwnnnlli, nt eum S. Hilario adfcribant. Inter opufcula S. Damasi P. ha-
bentur carmina de Sancrorum feftis Apoftolorum & Martyrum tefta-
variis ,
turque Card. Thomasius in hymnario primum quod de S. Paulo Apo-

,
ftolo eft, incipitque Iam duduni Saulus procerum pracepta fecutus cani
: ,
folitum fuiffe in eiusdem Apoftoii Converfione. Aliud infuper S. Pontifex

in laudem S. ANDREiE compofuit, ut ex liturgia Mozarabica, a iq/!BLANCHi-
NIO
:
A MUNDI ET ECCLESIiE ORIGINE. C. I. 8l

nio edita coriftat. Patres Congregationis.S. Mauri operam fedulam impen-
derunt in genuinis a fpuriis fecernendis S. Ambrosii hymnis, prout aucto-
ritate veterum ut puta, Paulini , , qui eius vitam lcripfit S. Augustini, ,
Fausti Regienfis , Cassiodori, Ildephonsi, & aliis criteriis difcernuntur ;
fufpenfa, ubi aliquid aflerti haberi nequit, fententia e. g. de hymnis , qui

ad horas diurnas, & feriarum vefperas dicuntur a). Ex antiquiffimo codice a
Bibl. Reginae Suecia pauciores quidem , fed vetuitiores, & eos ferme , de
quibus extat mentio in prifcis Ecclefise monumentis , Thomasius protulit.
Quos inter cum genuinos hymnos S. Ambrosii comperiflet reliquos, in ,
eo contentos, eidem Sancto Dociori adfcribere non dubitavit. Solos nam-

que Ambrofianos hymnos in eo exhiberi haud levibus de caufis pro indu- ,
bio fumpfit. Dolensque doctiflimos editores Manrinos eos latuifle, utDiar.

litterat. Ital. a Fontanino narratur, fua in collecrione repofuit. Habetur t.xxi. $.6.
hymnarium T. VIII. Opp. Thomasii atque fub nomine S. Ambrosii hymni

,
pro nocrurno & diurno officio, etiam Tertia, Sexta iVbwrf,ponuntur. Firmio- & Pag. 69. 70.
rafunt, quse idenr Thomasius antiquorum teitimonia varia pro afle- refert
rendis S. Ambrosio hymnis. In edit. Opp. S. Ambrosii a Gilotio curata TJ.opp.pag.
fedecim in Romanis editionibus octodecim in Parifienfibus plures adhuc ei

,
2 "
,
adfcribuntur fed fine folidis rationibus.

, Ipfe meminit S. Ambrosius De Bajiids
hymnorum fuorum fueruntque deinceps nomine Ambrofianorum iam a

,
S. Bene-
a) Primum ediderunt " JEterne rerum comiitor, no- doeo in Pf. LXXIV. n. 8- Sextus , feu fra-
6iem diemqne qni Rcgis &c. S. Ambrosii, tefte gmentum, auttoritate eiusiiem Cassiodori in
S. Augustino L. I. Retra&at. c. 21. Et fatie, Pf. CI. Ambrosio adfcribitur. Sei, inquiunt
ainnt, eundent hymnum ex Hexaemero L. V. c.24. - San-Maurenfes leges carminh
etlitores , in eo
defumtwn ejfe , a multis auclorihus poft BedaM prorfus negliguntur tam crebro im-
, cum non
de arte metr. ohfervatum eft. Secundus hymnus : pingeret Ambrosius. Septimi primus verficu-
DEUS Creator omnium, lus ita memoratur apiul B E D A m Sed : &
Polique recior, veftiens Amhrojiani eo maxime currunt : Splendor patemte
Dicm decoro lumine, gloria. Cui verficulo ubi fubiecit primos tres
NoBem faporis gratia. alios trium liymnorum , de quibus egimus, hoc
ab eodem Augustino L. IX. Conf. c. 12. no- modo profeqnitur : Et ctctcri pcrplnrcs , in qui-
tatur , ubi fuum de materno exceffu luftum hus pulcherrimo eft decore compofitus hymnus heu-
memorat. Tertii quoque citatus Doctor memi- torum Martyrum : JEterna Chrifti munera. Qui
nit L. de Nat. & Grat. c. 63. Et inter Amhro- eft oftavo loco. Nonum : Somno refeciis artu-
Jianos Bf.da loc. cit. fimiliter refertur.
a Ven. bus. Decimum : Confors paterni luminis. Un-
Quarti Veni Redemptor gentium &c. primam
: decimum : lux Beata Trinitas, & principalis
ftropham in Synodo Rumana ex Baluziana col- 'Unitas ! nobis indicavit HlNCMARUS , Remo-
leftione, an. 430. celebrata, Ambrosio adfcri- rum Epifcopus, de non trina Trinit. Duodecimi
ptam reperimus : nec non ab Ildephonso de cognitionem debemus Beato Ildephonso ,
qui
pcrpetua Virginit. B. M. non femel propofitam femel atque iterum in fermone de Purturit. &
quin imo eundcm apud Cassio- non modo Purificat. B. MARlffi V. primam eiusdem hymui
dorum in Pf. VIII. in Concl. & in Pf. XI. (>. ftropham , tanquam ab Ambrosio compofitam,
fed etiam apudFAUSTUM Regienfem Ep. ad G. citat.
Diac. legimus. Qiiintus indicatur a Cassio-
Mart. Gerbert. de Musica Eccl. Lib. I. L

S. Benedicto notati , quos vel ipfefecit, vel ad eius imitationem confe-
Cti funt. Veluti de S. Gelasio P. in antiquo catalogo Romanonim Ponti-
De Scrip. ficum quem Blanchinius edidit habetur. Fecit
, hymnos in modnm , &
eccie/. c.94. beati Ambrosii. Eadem verba leguntur apud Gennadium fed defiderari ,
T.in.p.6is- hunc articulum inplerisque MSS. ac editis, notant auciores Hiftor. litter. Gall.
De reb
9
ecci.
Walafridus Strabo refert, quod traclatus, & hymnos in morem Beati
c. 25. Ambrosii compofuerit. Celebriores hymnographi fuerunt Paulinus No-
lanus cuius hymnarium Gennadius memorat. Marins Victorinus Afer,
,
Dc Vir.ilkjl. Vir confularis cuius tres extant hymni de Trinitate. Iuvencus, fiquidem
,
c - 48-
hac referri lubeat eius Hifl. evangel. quam heroico carmine fcripfit. Sic Se-
dulius hymnos compofuit duos unum collationem V. & N. T. alterum ,
p. 2366. totam Christi vitam continentem quos Beda de Metris Sedulio Scoto ,
adfcripfit qui tamen recrius antiquiori tribuuntur. His iungendi funt Cle-
,
mens Hifpanus fub Theodosio Iuniore ; Licentius Hipponenfis Augu- ,
stini (cuius hymnos ecclefiafticos inter Poetas chriitianos edidit Fabricius)

amicus. Quorum duorum hymni non habentur aut certe a reliquis, paf- ,
fim in unum collectis, non diftinguuntur. Nec prsetereundus eft S. Augu-

l.n.Retrath stini pfalmus contra Donatifias, de quo nos paulo ante ; ipfe vero Folens,
c - 8- inquit, caufam Donatistarum ad ipfius humillimi vulgi omnino imperi-
5?
torum atque idiotarum notitiam pervenire , & eorum ,

quantum fieri poffet,
per nos inharere memori<z, pfalmum qui eis cantaretur, feci. Prudentii ,
hymni ex quibus aliqui fucceffu temporis publice in Ecclefia decantati

,
funt , continentur inEiusdem diverforum

peculiari libro Ferifiephanon.
Dcfcript. ec- hymnorum libros II. memorat Trithemius feu ut fme divifione infcribitur ,
eief.c.90. Ka ff vjuiQivw hoc eft diurnarum rerum opus, nempe ad gallicinium

, , ad ,
matutinum ante cibum pofi cibum

, ad incenfum lucerna. Quem Blan-
, ,
chinius de lucerna ac cereo pafchali non vero de quotidiana vefpertini lu- ,
p. 240. minis accenfione intelligendum putat. Hic eundem etiam S. Augustino

tribuendum cenfet qui hodieque canitur ad cereum pafchalem
, fed inter- ,
polatus fepe in antiquiflimis monumentis S. Augustini nomen praefe-

,
rens. Alius eiusdem generis inter opera Ennodii habetur. Ennodii plu-
reshymnos Sirmondus edidit. Et Ed. Martenius in nova colleclione ve-
terum monumentorum Orontii hymnos verfibus heroicis de Nativitate
Domiui. De Trinitate. De Nominitms DEI. ln laudato antiquiflimo anti-
phonario, a Murat orio edito, legimus etiam Hymnum S. Patricii, magiliri
a Scotorum a). Mamertum Claudianum Sidonius Apollinaris in epita-
phio
a) De ifto MuratoriuS in Pnefatione : Me- lani ageret , confpefta codicis huius , ac monu-
mini autem , clarifs. Virum P. Bemar-
D. menti vetufrate , mihi oftemlenti Fiiifle gratula-
dum ile Montefaucon, ilum olim Medio- tum. Narrabat quippe, in Galliis efleeruditum
: :

phio celebrat ob colleftos pfalmos ,hymnos , ac lecriones folemnibus an- L. iv.ep. n.
nuis ecclefite Fiennenjis in Gallia accommodas
Pfalmontm hic modnlator , & phonafcus

Ante altaria , fratre gratulante,
Inftnttlas docuit fonare clajfes.
Hic folennibus annuis paravit,

Qiu quo tempore lecla convenirent.
Ab eodem collaudatur hymnus quidam illius : lam vero , ad eum ipfum fcri- z. IV. e$. 3.
bit , de hymno quid fentiam ; Commatibits , inquit

tuo , fi percuntlere, efi ,
copiofus dulcis elatns

, quoslibet lyricos
, dithyrambos amcenitate
, &
poetica,
5? hijiorica veritate fupereminet. Creditur is e(Te,qui etiamnum hodie quot-
annis celebratur
Fange lingua ghriofi
Pralium certaminis a). a
Immerito igitur inter S. Fortunati Fitiavienfis poemata locum habet. Cu-

ius tamen funt celebratiffimi in Sacris noftris hymni Fexitta Regis prod- :
eitnt. Item Salve fefla dies &c. Vel fecundum alios

: Temporaflorigero :
rutilant &c. b) aliique, quos inter c) numerat Leyserus hymnum in Leon- b c

tium Epifcopum, redditum Burdegalenji ecclefis. Acroftichis infcribitur in
G. Fabricii Poet.eccl. ed. Bafil. 1^64. Inc. Agnofcat omne faculum Antifti-
tem Leontium. Strophas habet hymnus quarum primam littera A. fecun- ,
dam
quemilam , cui nata fufpicio fuernt , non ipfas omnia, quse laudantur a Sidonio.. Scriptus eft
folum S. Patricii res geftas , fed eurulem S. verfibus trochaicis, quibus inferti aliquando pyr-
Patricium inter fabulas Romamnfes effe aman- richii numeri. Commaticus eft , crebris aptis-
danilum : tantis nempe anilibus commentis deque commatiis incifus , fententiis non interru-
turpata fuerat fan&i illius Epifcopi hiftoria. At ptis, fed molliter cum verfn caderitibus. Dein-
profefto unus hic hymnus fatis effe poteft ail que Claudiano carmen hoc vindicat non fo-
conRrmamlam veritatcm cum infignium Patri- lum vetus fcholiaftes ,
quem dixi, verum etiam
CH operum , tum celeberrimoe famoe , qux de Gennadius, non quidem ut editus eft fed ,
S. Viro ad noftra ufque tempora permanavit. " prout in codice Ccenobii S. MichaelIS de Tumba
a) AJnotarat hoc loco ( funt Sirmondi verba vulgatis aiuftior in Claudiani mentione legi-
T. I. p. 932.) fcholiaftes quiclam hymmim fi- , tur his verbis : Scripjit & alia nonnuila : inter
gnificari , cuius initium eft , Pauge lingua glo- qiicc f/ hymnum de pajjione Domini , cuius prin-
rioji prtelium certaminis. Et quiilem ftilum re- cipium ejl, Paiige lingua gloriofi." Ita etiam edi-
tlolet cultiorem, quim Foetunati effe foleat ; tio /. Fakeicii Humburg. 1718.
Al.
cui tamen illuin .
tribuunt antiqui etiam Scri- b) Vid. Levseri hift. Poetarum medii xvi p. i?6.
ptores, & codices. In eum prxterea fcite cadunt c) Ibid. p. 152.
L 2
;

dam B. & ita fequentes per univerfum latinum alphabetum litterae inchoant.
Eidem hymnos 77. tribuit Trithemius de Script. eccl. Quidam leguntur
apudCAssANDRUM in hymnis ecclef. Apud laudatum Leyserum vero hy-
Tag. 168. mnus Crux jidelis inter omnes &c.
: qui tempore Paflionis canitur. Quare
merito in epitaphio aPAULO Diacono laudatur : Ingenio clarus, feufu celer,
ore fuavis , cuius dulce melos pagina multa canit. Hymnos S. CoLUMBiE, &
Tag.76. fc. Columbani recenfet Leyserus. Multo plus curae & ftudii inefTe veterum
deprehenditur hymnis, quam pofterioribus multo etiam plus fuit adhibi- :
tum ne promifcue adoptarentur in facris noftris praeter Ambrofia-

negotii ,
nos ut ex Can. 23. Concil Turonenf II. fupra p. 73. recitato conftat. Con-
,
cilii ToktaniW. Canonem paulo ante retulimus ex quo difcimus, fuilfe, ,
qui & de SS. Hilarii & Ambrosii hymnis adoptandis dubitaverint. Sunt
etiam ex veteribus celebres Poetae, ac hymnographi latini , quorum ufus et-
iamnum in officio divino obtinet ; uti Sedulii, Iuvencii, Prudentii, Ve-
nantii , qui honos apud Gracos Gregorii Nazianzeni
Synesii&c. car- ,
minibus haud accidit. Idem videtur iudicium ferendum de iis, quos Sido-
VUI nius ad Consentium laudat eius citos iambos , elegos acutos , ac rotunda-
Ep. 4. tos hendecafyllabos , &
catera carmina muficos Jlores thimumque redolen- ,
tia ,nunc Narbonenfibus cantitanda nunc Bitterenfibm. Et Lib. IX. Epift. ,
a XV. maximis etiam praefert Poetis a).
Epos fed ifiud aptius paraverit
Leo , Leonis aut fecutus orbitas
Cantu in latino , cum prior fit Attico
Confentiorum qni fuperfies efi patri
Fide , voce, metris , adfiuenta Pegafi
Ceciniffe diclus omni forme canticum.

Njhii obftan-
r
XXIV. quod iiullsc artis regulae ac prsecepta primis faeculis quoad
Inde,
"
fariis. ecclefiafticum cantum habeantur eius maxima fatis declaratur fimplicitas ,
ac religio fumma hinc patet quod vel minima immutatio etiam in melius
, ,
fada cenfuram evitare haud potuerit & quidem acerrimam cum impla-
, , ,
cabili & inexpiabili bello ; veluti accidit S. Basilio, ut ipfe rem, data ad
Ep. 207. n.2. Neocafarieufes epiftola, iam faepius laudata, exponit. Quodfi, inquit, caufam
rogentur implacabilis illius , & inexpiabilis belli; pfahnos dicunt, mclodix &
modum a coufuetudine ,
qua apud vos invaluit, diverfam , & quadam eius-
modi,
a) Vid. Petr. ZoRNiUS in opufculis facris T. I. runt , & colleftiones novas hymnorum vcteris
Diff. VII. nbi omnes , qui in hoc labore clefuda- Ecclefice declerunt , enumerat.
85
niodi , quorum Incufamur autem quod etiam homines
eos par erat pudere. ,
habeamus pietatis cultores qui nuntium remiferunt mundo ,f omnibusfa- ,
culi curis. Horum inter alia ftudium celebrat his verbis Ouorum os non lo~ :
quitur opera hominum, fed hymnos DEO nojiro concinunt continenter. Vere
dixerat talia efle hasc qua3 criminentur quorum eos par erat pudere ad
, , ,
religionem, & pietatem inftituta iamque ubique in Ecclefia recepta. Qiiod ,
autem fpeclat pergit, ad pfalmodia criminationem,

,
qua maxime fimpliciores Ibid. . 3.
territaut iis qui uos calumniantur

, ,illud dicere habeo recepta nunc infli- , ,
tuta omnibus DEI Ecclefiis confona ejje , 5? confeutientia. Nihil ergo pere-
grinum, nihil a moribus & ritu alienum inftituerat, tantum, quia videban-
,
tur non fuifle fub magno Gregorio Thaumaturgo inolita, ferenda minime
putabant momi illi. Sed hac inquit, non erant tempore magui Gregorii.
,
Neque tamen hoc concedit. Hac autem non fuijje fub admirando Gre-
gorio quosnam habetis teftes ? Ita ergo fe tuetur, ne vel rem a moribus,
,
& confuetudine alienam , aut infolitum aliquid ac novum induxiffe videri

potuerit , dum fideies fuos inftituit de nocle confurgere ad domum preca-
tiouis, ut tandem a precatione furgentes, ad pfalmodiam tranfierint ; nunc qui-
dem in duas partes divifi alternis concinentes, rurfus uni committentes, ut
prior canat & fic pofteaquam in pfalmodia? varietate no-
, reliqui fuccinant,
clem traduxere, intermixtis precibus, die iam illucefcente, omnes fimul vel-
ut ex uno ore & ~uno corde pfalmum confeflionis Domino concinant pro- ,
pria fibi unusquisque verba pcenitentias facientes. Quae erat forma facri apud
Cafarienfes conventus eiusmodi ut fummam commendationem ab omnibus ,
exfpecfare debuerit nifi malevoli illi, nefcio quid

; in modo ac fono vocis ,
reperiflent quod vituperarent. De vocis quidem, inquit iam finiens fono

, ,
in pfalmorum cantu litigantes. Aliud erat quod Ariani criminabantur in S.

Ambrosio, alte per fuos hymnos veram fidei confeflionem SS. Trinitatis
infonante : fueruntque ,
qui infirmo quidem fundamento , celebratum illum
hymnum Te DECJM laudamus a S. Ambrosio indigitari fibi in animumin-
duxerunt. Hymnorum meorum,
inquit, carminibus popidum deceptum vo- Dc Bafiikh
lunt. Grande carmen iflud eji
Plane nec hoc abnuo. quo nihil poten- trafen&is, feu , &
tius quam confefjio Trinitatis qua quotidie totius populi ore celebraiur. Tf' J-^j' a
, ,
Certatim omnes Jludent fidem fateri Patrem, Filium, Spiritum San- : & &
Bum norunt verjibns pradicare. poftmodum Ariani Cpoli fub Ex adverfo
S. Chrysostomo, veluti amiulati quod prius in S. Ambrosio MediolaniL.XMji.trip. ,
carpferunt, hymnos,ut refert Socrates, & antiphonas ex Arianis dogma- l VL 8 '

c% "
tibus compofitas, decantabant: & hoc maxima noctis parte facientes dilu- ,
culo cum ipfis antiphonis per mediam civitatem egrefli portam ad fuam ,
ecclefiam concurrebant. Cumque hoc crebro quafi. ad vituperationem ,
L 3 Ortho-
L. I. DE ORTU ET PROGRESSU MUSICiE
Orthodoxorum facere non ceiTarent (frequenter enim etiam haec cantabant:
Ubi funt, qui dicunt tria virtute unum ? ) tunc Ioannes, ne fimpliceshuius-
modi cantibus traherentur, inftituit fuum populum, ut & ipfi no&urnis
occuparentur hymnis quatenus & illorum obfcuraretur opus
: & fidelium ,
profeiiio firmaretur. " Itaque non dubitavit pius Paftor, antidotum errori

opponere hymnorum, concentum imitando atque veram depraedicando SS. ,
Trinitatis confeflionem in nocrurnis etiam conventibus uti antea SS. ,
Athanasius, Basilius Ambrosius, ad invidiam quidem plerumque ma-

,
lignorum comprobantibus vero & ftudiofe confectantibus fidelibus, folo

, ,
tunc contra ftrepente Vigilantio, ut iam audivimus & poftea nefcio, ,
quo Hilario in Africa, contra quem fcripfit S. Augustinus; liber autem

hodie defideratur, tantum exlibroll. Retratlationum c.n. conftat, quidvi-
tuperarit Hilarius. Verba SancTi Docloris iam pag. 32. retulimus. Vo-
cabatur liber ipfe Contra Hilarium &c. incipitque Qiii dicunt mentio- :
nem &c. Dolendum quam maxime eft, intercidiiTe hunc iibrum unde ,
haud dubie multa, quae nos hodie latent, de veteri ecclefiaftico cantu com-
periremus. Libri enim, quos fcripiit de mujica , in alio verfantur argumento.
Et qui fubinde eius nomine citatur de laude fpiritualium canticorum, potius
De oYcit. f Nicetii videtur effe tracTatus de pfalmodia bono in quo omnia habentur, ,
cant.c.i%. 19. quae apud Thomam IValdenfem citantur ex eo libro. Solum nobis ex S. Do-
cTore conftat variam fuiffe confuetudinem de hac re ut vocat tam utili , ,
ad movendum pie animum , & accendendum divinae dilectionis affectum.

Ep.K.a&Ian. Et pleraque (pergit) in Africa eccleiiae inembra pigriora funt: ita ut Do-
natifla nos reprehendant , quod fobrie pfallimus in Ecclefia divina cantica
Prophetarum. " Nec iliud hic omittendum quod Possidius fub finem
,
vitae S. Augustini refert dedolore, quo S. Doclor conficiebatur ob Van- ,
dalos,quitunc in Africa graffabantur. Cemebat, funt verba Possidii, et-
iam hymnos DEI &

laudes de ecclefiis deperiijje : folemnia quoque, qua DEO
debentur, de propriis locis defeciffe : Sacrificia ac Sacramenta divina, vel non
quari , vel quarenti qui tradat , non facile reperiri.
Fideiibm ftn-
XXV. Ex hucusque dictis difcimus , quam vetus Ecclefia ftudiofa fue-
Ludes cond-
1"^ m celebrandis Dei laudibus, officio etiam vocis, & cantu, ut eius quod-
nentibns, & ammodo fuavitate, & corpore & mente, , fideles detinerentur, afficerenturque.
devoteau- Si voluptas eft , inquit Lactantius, audire cantus &
carmina DEI laudes ,
canere & audire iucundum fit. Hac efi voluptas vera qua comes focia
, &
LaEiant. L.
v i r fuffs pjxc efi mn caduca
efi, n Iwevis &
ut Hla quw appetunt, qui cor- ,
c _ 2I>
"'
'
' pori ut pecudes ferviunt fed perpetua fine ulla intermijjione delecians.
, , &
Vocis etiam clamor, &
contentio, iu divinis laudibus animi affettutn depromit,
ac
A MUNDI ET ECCLESliE ORIGINE. C. I.
87
ac commonftrat, atque ad magnificandam, amplificandamque Nnminis gloriam,
ff maieftatem confert. Laudantes enim ipfum (ait Eusebius) par eff, noninPf. 6s.
humiliter nec fine gloria id agere , fed magno cum honore

, & gloria.
Siquidem praeter cognitionem Dei in mente defixam, quae per inftrumen-

tum celebratur, par eft, etiam divinis fermonibus, laudes, hymnos Dei &
compleclentibus, cum pietate, ac veneratione primum praeceptum implere.
Quare dictum eft, Date gloriam laudieius; vel fecundum Aquilam, Da~
te gloriam hymnis eius ; vel fecundum Symmachum, Conftituite in honorem
hymnum eius. " Fuit hoc frequentatum non folum in publicis ecclefiafticis con-
ventibus, fed privatis etiam aedibus,& ubicumque demumlocorum, veluti vi-
dimus a veteribus Doctoribus & Paftoribus fepe fideles admonitos ; atque
,
hoc modo S. Chrysostomus non dubitat quamvis parvam domunculam ,
ecclefiam fieri a). Multa coinplectitur Sanclus Doclor, quomodo etiam Spi- a
ritu, & mente pfallere debeamus iuxta Apoftolurn. Unde mox addit Nonib.p.iw : e
hic opus eji arte qita longo tempore perficitur fed bona tantum volunta-
, :
tc , &
generojo animi inftituto opus eft ac brevi tempore periti evademus. ,
Non opus eft loco non opus eft tempore , fed in omni loco,
, omni tempore &
licet mente canere. Nam five in foro ambules , Jive iter ingrediaris , (ive
cum amicis conjideas , licet excitare animum , licet vel tacenti clamare. Ita
enim Moses clamabat, &
DEUS exaudicbat. Et Ji fueris artifex poteris ,
in officina fedens ^f operans pfallere.

, Et ji miles Jis, aut fedens in iudicio,
poteris hoc ipfum facere. Loquitur de ftudiofa pfalmorum ruminatione, ut
quorum cantum frequentem in Ecclefia, publicisque conventibus audimus,
ea femper, & ubique mente agitemus altius per fuavem fonum infixa, ut ,
pulchre S. Ambrosius difierit. Q_uae enim (inquit) in illud pfalmi CXVIII.

cantabiles mihi erant iuftificationes tua bene tenemus cantare confuevi- , ,
mus, & quse melius cantantur,melius noftris inhaerent fenfibus. Sequitur:Hy-

mni nobis, canticum nobis, pfalmi nobis iuftificationes Domini fint. Pfal-
n lamus fpiritu, pfaUamus &
mente: ne fi obliti fuerimus, in tempore ne-
ceflitatis dicatur unicuique noftrum: Abiecifti fermones meos poft te. Ideo-
que ut expelleretur, & eliminaretur oblivio a domo fancta fua, cantores fibi
fecit
a) Ubi enim ( inqnit pfalm. XLI. n. 2. ) eft: pfal- more vel invitos nos cogente hunc DEI cultnm
mns & oratio , & chorea Prophetarum, & pius quotidie peragere. In hac modulatione , fen
canentium animus non aberraverit quispiam,
, quis fuerit fenio confeftus , feu iuvenis , feu
qui hunc ccetum dixerit Ecclefiam. Etiamfi vim voce afpera, feu omnis penitus numeri ignarns,
verborum non noveris , doce interea ipfum os nihil ei vitio dabitur. Qiiod enim liic quxri-
verba dicere. Sanftificatur enim etiam lingua tur, eft: fobria anima , com-mens vigilans, cor
per verba quamlo ea dicuntur promto & ala-
, punftum , valida ratio , expurgata confcientia :
cvi animo. Si nos ipfos deduxerimus ad hanc fi hxc habens ingreftTus fueris in Sanftum DEI
confuetudinem, ncc noftra fponte, nec per focor- chorum, iuxta ipfumDAViD ftare poteris. "
diam pulcrum hoc pr^termittemus minifterium,
"

fecit Rex verus Salomon , qui toto fpiritu inqtiirendse cognitioni Divi-
nitatis intenderent, ne pfallentes deeffent Ecclefiae fuae, quorum cantu ne-
quam fpiritus fugaretur , ficut David San&i docemur exemplo, quo pfal-
lente malus ille fpiritus expellebatur, qui Saul Regis corda vexabat. Pro-
phetae quoque ut prophetarent , pfallendi peritum iubebant pfallere, quo
fuavi invitata dulcedine fpiritualis infunderetur gratia. Et in evangelio le-
gimus, in domo patris illius filium recuperantis percrepuiife fymphoniam,

qua epulantes delectabantur fideles , perfidus autem impatienter audiebat.
Dulcis igitur cantilena, quae non cprpus effceminat, fed mentem, animum-
que confirmat. " Idem graviter Virgini lapfae , quod nihil hac eGclefiae fit
mota dulci fymphonia, exprobrat in hunc modum : Aures tuas non pene-
trabat hymnorum fpiritualium cautus. Aliud fe expertum confitetur S. Au-
l.ix. Conf. gustinus Deo fuo : Quas tibi, DEUS meus, voces dedi, cum legerem pfalmos
David , cautica fidelia, & fonos pietatis, excludentes turgidum fpiritum ru- ,
dis in germano amore tuo , catechumenm in villa cum catechumeno Alipio

feriatus matre adharente nobis midiebri habitu, virili fide anili fecuritate,
, ,
materna charitate chriftiana pietate ? Quas tibi voces dabam iu pfalmis illis,
,
& quomodo in te iufiammabar ex eis iucendebar eos recitare, ji pojfem, , &

toto orbe terrarum adverfus typhum generis humani ? Et tamen toto orbe
,
cantantur &
nou efi qui fe abfcondai a calore tuo.
,
Qitam vehementi &
acri dolore indignabar Manichjeis, miferabar eos rurfm quod illa Sa- & ,
cramenta illa mcdicamcnta nefcirent

, infani ejjeut adverfus antidotum, :&
quofani effe potuijfent. Nimirum Alanichai, vetus refpuentes Teitamentum,
caruerunt deiiciispfalmorum, pietatis & affectus fmceri in Deum incentivis,
fuavi praefertim Eccleiiae cantu, ut fenferat S. Augustinus , cum non pri-
Xb. n. ij. dem tunc in ecclefia Mediolanenfi ccepiffet genus hoc , ut vocat, confo-
lationis, & exhortationis celebrari, magno ftudio fratrum concinentium vo-
n. 14. cibus & cordibus. Quantum , ait , fievi in hymnis & canticis tuis , fuave
funantis ecclefia tua vocibus commotus acriter. Voces illce infiuebant auribus
meis , & eliquabatur veritas in cor meum , & exafiuabat inde ajfeclm pie-
tatis , & currebant lacryma , & cum eis. Idem de S. Hi-
bene mihi erat
lario Arelaten.fi narratur , quantas lacrymas inter pfalmorum cantum pro-
fuderit , maxime quando cum harmonia canerentur. Ifte igitur finis &
fructus eft , effeque debet cantus facri ac pfalmodiae , ut fuaviter mentem
afEciendo ergaDEUM moveat. Quomodo auteni id factum, curatumque fue-
rit , poftea videbimus, eftque hic principalis operis huius fcopus, ac finis
piis omnibus femper propoiitus, fulnme proficuus, atque delecfatio fideiibus

falutaris precibus noftris pie coniuncta, aliisque in conventu facro pieta-
,
DehonoPf. tj s exercitiis copuiata. Qiiid hac , ut cum Nicetio loquar, ntilitate com-
c'
modius,
modius , quid hac deletlatione iucundius , quia 5? pfalmis dekclamur, s? 0-
rdtionibus irrigamur , & interpojitis lettionibus pafcimur? Et vere ficut boni

conviva fercidorum varietate dekctantur, ita nofira anima multiplici kclione,
& bymnorum exhibitione faginantur.
XXVI. Mirum haud eft fi pii quique praeceptis & traditioni

igitur , ,
Paftoribus
apoftolicae intenti fedulo hanc rem curarint in inftituendo

, ornando, aut ,
jXitibiis.
reftituendo cantu ecclefiaftico, ringentibus malignis, collaudantibus vero bo-
nis quibusque. Quos inter (ne quid de Clemente Alex. dicam, qui Gno-
fticum fuum profequi vult ex mufica proportionem quae eft in iis quae , ,
funt coniuncra, & compofita) in prsecipuis orbis chnftiani partibus plures

laudavimus, Antiochia Igna.tium, aut poftea Diodorum
S. & Flavia- ,
num, Alexandria S. Athanasium

Cafarea S. Basilium nec longe illinc
, ,
CaP-
S. Ephrem
-
Edejfa qui nos iri libro de Pcenitentia hortatur
, Fefii- :
vitates nofiras coronemus in pfahnis, hymnis 5? cantick fpiritualibus. Cui

etiam Theodoretus, &Nicephorus laudem tribuunt inftkute harmonica? Th -
1- eccL
^J
modulationis Qtiod
, ut ait Cardinalis Bona, vel antiquimi cantum in ali-
,
qua particulari ecclefia infiituerit vel canendi methodum, sf notulas iuter-

,
^ c.
2.
19.
ix.
d "''
vallorum, ac vocum indices aliqua faciliori ratione hmovaverit. Quod po- ^f" ^
c
fterius optandum ut ad prsefentis argumenti illuftrationem idoneis docu-

,
mentis arfertum foret. Quod vero ad inftitutionem cantus in Edeffena ec-

clefia fpeclat, eo intelligi poteft, quomodo iilis ipfis temporibus idem pafiim
factum ex dictis conftat, quoad modum videlicet aliquem aut tenipus, ,
praefertimnoclurnarum vigiliarum aut etiam populi confonantiam. Sic- ,
uti de S. Ba.silio ex celebri ad Neocafarienfes epiftola liquet, quemad-

modum inftituerit, ut in pfalmodiae varietate populus noctem traduceret
intermixtis precibus.S. Chrysostomum etiamapudPHOTiuM Theodoretus CoL 273.
laudat, quod apud populum cantum pfalmorum inftituerit teftaturque, Du 43. m ; <ejl.
univerfalem efle ufum in Ecclefia cantandi pfalmos David. Eiusdem de can- n- Lib. Reg.
tu a S. Publio in matutinis, & vefpertinis conventibus Monachorum inititu-
to ,iam laudavimus teftimonium. Prolixe S. Chrysostomus adhuc An-
tiochia ad populum verba faciens Monachorum diu noctuque in decantan-
,
dis pfalmis , & hymnis frequentiam coliaudat,

fpiritualibus ftudium , atque
vocatque cantica commoda , hi &
charitate pkna. DEUM
Et Davidica ihm. ?o. ai
cantica, multos moventia foutes lacrimarum. In Occidente auctor de Curfi- pp- Antiocb.
bm ecclefiafiicis apudMABiLLONiUM, quartum ponit quem Beatm Ambro t De curfuGaW. ,
sius propter hareticorum ordinem difihnikm compofuit quidem aiium, * 3- , &

quam qui in Italia antea decantabatur. Ex quo addit Mabillonius, l.c. p. 381. ,
Bellarmini fententia confirmatur afferentis contra quorumdam aliorum opi-

,
Mart. Gerbert. de Musica Eccl. Lib. I. natio- M

;
:

nationem Ambrosium pfahnodia in occidentalibus ecclejiis prihnim infiitu-
,
torem nonfuiffe, quod ex Augustini Confefiionilms illi colligebant: fed id

tantnm curaffe ut fecundum morem Patrum orientalium pfalmi atque hymni
,
a populo etiam cauerentur : curn antea a Jingulis finguli , vel certe a folis
Clericis apud Italos recitati fuiffent. Ledoris oculis fubiiciendus eftS. Au-
gustini locus, ut inde iudicium ferre poffit , idem a S. Ambrosio Medio-
lani factum effe quod in Oriente plerosque eo faeculo feciffe memoravi, ut
,
L.IX. Couf.
in noclurnis vigiliis populi concentus celebraretur Non longe (inquit) :
cceperat Mediolanenfis ecclefia genus hoc confolationis & exhortationis ce-

lebrare magno ftudio fratrum concinentium vocibus & cordibus. Nimi-
rum annuserat, aut non multo amplius , cuitiIustina, Valentiniani
regis pueri mater hominem tuum Ambrosium perfequeretur haerefis fuae
caufa qua fuerat feducta ab Arianis. Excubabat pia plebs in Ecclefia, mo-
,
ri parata cum Epifcopo fuo fervo tuo. lbi mater mea , ancilla tua, fo- ,
licitudinis & vigiliarum primas tenens orationibus vivebat. Nos adhuc ,
frigidi a calore fpiritus tui excitabamur tamen civitate attonita atque ,
turbata. Tum hymni & pfalmi ut canerentur fecundum morem orien-

talium partium , ne populus mceroris taedio contabefceret, inftitutum e(t
& ex illo in hodiernum retenturn , multis iam ac pene omnibus gregibus

ZJi.Retraft.
m iu\ s .
& p er cetera orbis imitantibus." Ex eodem S. Augustino liquet,
c" "' fuo arvo morem Carthagine cceptum dicendi ad altare hymnos de pfalmo-
,
rum libro, five ante oblationem, five cum oblata populo diftribuerentur.
Be curfuGatt. Videtur Mabillonio , & ex illis , quae in fuperioribus paffim ex S. Augu-
. 1. H.15. stino attulimus , coniici poteft , duobus modis in Africa pfaknos fuiffe
pronuntiatos nempe vel cantando adDEUM laudandum, vel alta voce pro-
,
ferendo ad pfalmum aufcuitanclum. Primus modus alternis choris fiebat,

fecundus per iblum lectorem. Cum fecundus modus fuerit inolitus pri- ,
mus ex imitatione S. Ambrosii inductus fuiffe videtur condiclo etiam in ,
canendi partes populo. Nifi concentum populi iam antea in Africa obti- ,
nuiffe , ex Optato Milevitano concludere quis velit,. inceffente Douati-

fias , apud fe folos Eccleflam efle iactantes , cum praedictum fit, ut pfalmis
& hymnis in omni terra , & ab ortu folis ufque ad occafum Deus laudare-
z. II. tur. Fraudatis , inter alia ait , fi vos foli laudatis,
, laudcs
totus tacebit DEI
orbis , qui eft ab ortu folis ufque ad occafum. Claufifiis ora omnium chri-
fiiauarum gentium indixifiis filentium popnlis univerfis

: per mo- , DEUM
menta laudare cupientibm. Adhuc memorandus eft S. Augustini difcipu-
Cap. 19. lus S. Fulgentius de quo in eius Vita Ferrandus Diaconus iic fcribit
,
Summam quoque diligentiam prcebttit ne quis Clericus negotiis facularibus ,
occupatus ab officio ecciefiafiico diutius vacaret , iubens , omnes nou longe ab

eccle-
A MUNDI ET ECCLESI^ ORIGINE. C. I. 91
domos habere manibus propriis hortnm colere, pfallendique fuaviter
ecclejia ,
ac prommtiandi curam maximam habere. Damasum Roma inftituilTe ut ,
die noctuque canerentur pialmi non liquet. Negat Barokius, primam ,
fuifle a Damaso faciam inititutionem , cum conftet ab initio viguifle in Ec-

fia cum cantu diurnam nodurnamque pfalmodiam fed fortafte aliqua for-
, :
ma aDAMASo praefcripta vel emendatum folum a S. Hieronymo pfalte-

,
rium Septuag. Intt. canendum ecclefiis occidentalibus traditum eft. In an-

tiquiflimo MS. annorum, aliorum etiam Pontificum
San-Gallenfi 900. circiter
poftDAMAsuM cantum ordinandum. S. Leonis nem-
ftudia laudantur circa
pe, Gelasii Symmachi, Ioannis Bonifacii &c. a) Monumenta qui-
, ,
dem vetera hic deficiunt, ut haec clariore luce donemus quid finguli hi, ,
aliique Pontifices antiquiores, in adornando ecclefiaftico cantu praeftiterint.

lam fupra p. 36. retulimus auctoritatem Onuphrii ; atque Dominicus Man- Della djfcipli-
Canto
si Petrum Urbevetanum citat pro S. Silvestro P. Saec. IV. caritus Roma
na del
ccclcf. f. 13.
inftauratore. Anastasius vulgatus Hilarium P. poft mediumSaec. V. Ex
S. Leonis colligimus fermone inCathedra S. Petri, fuaviter modulantium
fymphoniasillic refonafle infeftis: Hinc itaque, inquit, folemnitatemnoftram,

at ita dixerim dilecJijJimi duplici
, ut dignum eft, iucunditate colamus ; 8?
, ,
non modo exterius, fed etiam interius, pleno animi dejiderio celebremus. Hiuc
ergo fuaviter moduiautium fymphonia refonent\ illinc concordes animorum mo~
tus concordent. Conftantinus -Cmetanus in notis ad vitam Gelasii II. pri-
niordia cantus Ronianae Ecclefiae a Monachis Benedicliuis repetit cuius rei ,
S. Benedictus aucror fuerit Hormisd/e P. De inftituendis vero Koma can-

torum fcholis altera prope Lateranum, altera prope Vaticanum confilium
, ,
ccepiiTe Hilarium, in quibus Clericos Bajilicarios Monachi erudierint ad can-

tus inftituta , ut ltatis in Ecclefia diebus feftis per annum recurrentibus di-
vinas laudes rite perfolverent b). Refertque Anastasii BibJiothecarii delioR- b
MISDA
a) Beatus DamaSUS Papa adiuvante fandlo Hie- Bonifacius Papa , qui irifpifante Sau6to Spi-
ronimo Presbitero vel ordinem ecclefiafticum ritu & regolam confcripfit , & cantilena anni
difcriptum -de Hierufalem a prKmiffo fanfto ipfi circoli ordinavit. Poft hos quoque beatus Gbe-
Damaso transmittente inftituit , & ordinavit. gorius &c. " Q_ux fuo loco referemus.
Pofl: hunc beatiffimus Leo Papa annalem can- b) Divinas igitur ( ait inter alia ) laudes , &
tum omnem inftituit , atque opufcula in cano- litterarum ftudia, hi fanftiffimi Pontifices, iniuriis
nica inftitutione lucolentiffima edidit , quam fi temporum coaifti, non ea, qua par erat, celebritate
quls ea usque ad uniun iota non reciperit, vel cantabant , vel in academiis fiftebant ; donec
veneraverit , anathema Mt. Deinde beatus Ge- Omnipotentis DEI fulmen, & tonitru Benedi-
lasius Papa fimiliter omnem annalem cantum cxus Hos.MlSDffi Pontifici Maximo inclamavit,
fen & decretalia canonum honefte , atque dili- ut intrepide miniftros in ecclefia choros collo-
gentiftime fafto
, iri Sede beati Petri Apoftoli Caret, facris prxditos litteris, qui diu noftu-
convento Sacerdotum plurimum confcripfit. Poft que apte digneque ad altariahymnos, pfalmos,
hunc Simmachus Papa fimiliter & ipfe an- & cantica Conditori , ac Redemptori noftro, in-
nalem fuum cantum ededit. Iterum poft lumc vitis quibuscunque terrenis , aut infernis pote-
IoANNiS Papa fimiliter & ipfe annum circoli ftatibus, perfonarent. "
cantum vel omni online confcripfit. Poft hunc JVl 2
misda teftimonium , quod Clerum compofuerit, & pfalmis erudiverit. Mo-
nachos ad id adfcitos ab Horimisda vult laudatus Caietanus. Cui con-
z, iv. c. 37. fentit Angelus de Nuce in notis ad chronicon Cajinenfe ; fed hoc de S. Be-
nedicto aliter vix conftare poteft nifi fi quid forte, eius erga rem
, divi-
nam ftudium imitandi caufa , ad celebritatem officii divini Roma aut alibi
affumtum eft: cum Benedictum Romam rediiffe, poftquam mundo renun-

ciavit, nullis probatis aucloribus fciamus. In prasfatione editi Roma ijjq..
veteris Miffalis Romani monaftici Lateranenfis , ut quidem infcribitur, ex
hiftoria Panvinii Bafilicae Lateranenfis , quse manufcripta fervantur in eius-
dem Bafilicse archivo , refertur fub IoanneIII. fugientes ex diruto a Lon-
gobardis monafterio Cafinenfi, Roma fufceptos Monachos iuxta Lateranenfem
Bafiiicam monafterium conftruxiffe fub titulo SS. Ioannis Baptifia , Evan-
gelifta , ubr per centum & triginta annos , quoad Cafinenfe
&Pancratii,
monafterium dirutum permanfit, perftiterint , & laicorum loco in Latera-
nenfi Bafilica facras horas & pfalmos canere cceperint, canonicis tantum facra
,
in ea facientibus , & Sacramenta adminiftrantibus. Sed rectius a Mabillo-

Anmi. nb. nio ad an. circiter 580. fub Pelagio hax referuntur. Redeuntibus poftea
II.
vii.n.i.an. Cafimmi Monachis iftis, GregoriusIII. ad eundem finem alios iterum con-
ftituit Ad perfohenda quotidie facra officia laudis divina in Bafilica Salvato-
ris Domini nofiri LESU Chrifii , qua Constantiniana nuncupatur, iuxta La-
teranas, diurnis notiurnisque temporibus ordinata, iuxta infiar officiorum beati
Petri Apoftoli, uti in vita huius Pontificis refertur. Alterum monafterium
SS. Andreje, & BARTHOLOMiEi ab Honorio P. iuxta Panvinium condi-
tum, & ab Adriano I. in priftinum fplendorem reftitutum fuit, ut eius-
dem monafterii Monachi in Bafilica Salvatoris alternis choris cum Monachis
alterius monafterii S. Pancratii DEO pfillerent. Ab uno quidem ( ut
Anastasius, feu alius auctor in Vita Hadriani I. loquitur) qui dudum
fmgulariter in utroque pfallebant Monachi ex monafterio S. Pancratii
ibidem pofito & ab alterno choro Monachi iam fati monafterii SS.
,
Andreje & Barthqlomtei Honorii Papse, quatenus piis laudibus pariter

pfallentes hymniferis choris laeti refonent cantus reddentes Domino glo- ,
riofum melos. " Tertium monafterium fuit SS. Sergii, Bacchi , in &
quo prseter Monachos degebant etiam facne Virgines, quod cuni Pascha-
lis I. anno 817. adeo rebus omnibus deftitutum reperiiffet , ut facrse Vir-
gines , quse in monafterio remanferant, facras Deo laudes ob inopiam non
ampiius perfolverent , Monachos aliunde accerfivit , voluitque , ut facros
hymnos ac pfalmos in Bafilica Lateranenfi nocte dieque decantarent. Qua-
tenus, ut in laudati Pontificis vita habetur , ipfa congregatio refidens , omni
necejfitate pofipofita , foli DEO , Sanclisque eius, laudes , & hymnos noffe
dieque
, ,

93
dieque modulanter in venerabili Domini nqflri IESU Chri-
ecclefia Salvatoris
fti, Jita iuxta Lateranas, decantaret. Haec ex occafione eorum referenda hic
duxi, quae Conft aut inus Caietanus, & Angelus fifcNucE de inftituto Roma,
fuafu S. Benedicti cantu canonico afferuerunt.
, Aliunde vero dudum ,
antea in Italia pariter ac in Gallia cantum floruifte ecclefiafticum, certum

,
eft. Infigne praeter iam pafllm relata

, in eam rem eft S. Paulini tefti- ,
monium In natali IX. S. Felicis ubi Nicetam Dacorum & Getarum , ,
Apoftolum, & Epifcopum qui Nolam ad D. Felicis reliquias peregrina-

, ,
tum venerat, ita alloquitur:
Ingredere hac , pfalmis recinens Antiftes , 5? hymnis;

Et mea vota refer Domino , 5? tua gaudia votis
Iuuge meis , celebrans communis fefta Fatroni,
Hora opportuna pro peccatore rogabis,
Gaudentem Dominum te Confefjbris honore.
Hoc duce , proclivi tua tramite vota ferentur.
Felix divinas tibi pravius ibit ad aures

Teque facris pfalmis , fimid & devota litante
Obfequia, placido defcendet Numine Christus,

Ut populum templumque facra caligine velet
Infundens niveam per operta facraria nubem.
Eiusdem S. Paulini luculentum extat teftimonium de ecclefiis, & monafte-

riis Gallia, in epiftola ad Victricium Rotomagenfem , de ipfa illa urbe Ro-
tomago : Ubi , inquit , quotidiano fapienter pfaUentium per frequentes eccle-
fias, & monafteria fecreta concentu, caftiftimis ovium tuarum & cordibus de-
leclantur & vocibus. Sidonii Apollinaris iam attulimus verfus de Mamerto
Claudiano, pfalmorum modulatore & Phonafco , qui ante aitaria, fratre
r
gratulante, inftrucras docuerit fonare claffes. Qui nimirum ipfe Clericos
in cantu pfalmorum inftruebat, ofticium divinum ordinaverat , atque lectio-
nes etiam per fefta anni. In Gallia vixit circa ea tempora Nicetius Epifco-
pus , cuius extant traclatus duotalter de bono pfalmodia , alter de vigiliis
fervorum DEI. De S. Cjesario poftea videbimus. Utrique idem fuit ftu-
dium populum cum ad pfalmodiae confociationem, tum vigilias advocandi.
,
Qiias a quibusdam reprehendi innuit Nicetius Sed a fide catholica 8? re- :

jj e vigiius
ligione alieni funt , inquit. fcrvorumBei.
M 3 CAP.IL
:
94 # & &
aM J JiiiiiiiiiiB -
^ ..^MlM ^ îi
^^p ifg
C A P U T II.
Qiinam prima Ecclejice cetate in Sacrificio Mijfie can-

tari confueverint.
I.
Scmper ali-
qua in Miffa
uin facra Mifife liturgia, tremenduni inquam Sa-
fuerunt can- crificium, prscipua quadam celebritate femper
tata. peracTum fit in Ecclefia chriftiana, quis ambigat ?
At quibus rebus perfecta iit ifta celebritas in-
,
de ab Ecclefce incunabulis fub ftatu Ecclefise

preflas non adeo perfpicuum eft. Pauciflimis
,
conftitifle, quin imo adfolam orationem domini-

LJII.de Off. camliturgiatransaclamemoratur. Cum, ait Ama-
c. I.
LA.Rius,fatis ejjot , Jinexaritoribm, & letioribus,
& cateris, qua ibi aguntur, fola beuediciio Epi-

fcoporum , aut Presbyterorum, ad benedicendum
panem &
vinum quo reficeretur populus ad animarum falutem ficut pri-
,
:
mavis temporibm fiebat apud Apoflolos. Paulo pius, confcriptis nempe iarn
De Injlitut.
facris paginis novi Teftamenti, Rhabanus Maurus concedit. Sed enirn in- ,
Cleric. c. 32.
quit in initio mos ifie cantandi non erat
, qni minc in Ecclefia ante Sa- ,
crificium celebratur, fed tamen epifioia Pauli recitabantur far&um evange- , &
lium. Quodfi tamen audori de traditione divinae Miffe, quae fub nomine S. Pro-
cli Sasc. V. Ep. Cpolitaui proftat, credimus, ipfique S. Crysostomo amplior
tunc longe, quam poftea fuit haec facrofancTa liturgiae actio, decantatioque a).
Apud
a) Etenim ( ait ) poftquam Scrvator nofter in jQjti manducat meam Carnem jf hibit mcwn San-
ccehun affumptus eft , Apoftoli priusquam per guinem , in me manet, ego in eo. Quare & &
omnem terram difpergerentur , confpirantibns contrito Spiritu multas preces decantabant, di-
animis convenientes ad toto die oraudum con- vinufn Numen impenfe orantes : quin etiam cos,
vertebantur : & cum multam confolationem in qni ex Iudmis ac Gentilibus recenter illuftrati
myftico illo dominici Corporis Sacrificio pofitam erant , ad religionem DEI & pictatcm erudie-
inveniffent, fufiffime, & longa oratione Miffam bant , docebantque, vetcri doftrina reli&a facris
decantabant, hxc enifn divina facra unacum do- illis & pietate plenis Miffie myfteriis fenfus
cendi ratione conhiiufta cxteris rebus antcponcnda fuos , & mcntem imbuere. Per has igitur pre-
exiftimabanti Atque maiori & alncriori rerum ces Spiritus Saneti adventum exfpe&abant, nt
divinarnm & Sacrificii facrofamfti ftuuio & de- cius divina prrefentia propofitum in Sacrificium
fulerio & illud obhixe ample&e-
flagrabant
, panem , &
vinum aquse permixtum ipfum il- ,
bantur, quod in memoria femper haberent ver- lud Corpus &

Snnguincm Servatoris noftri 1ESU
bum illud Domini dicentis Huc efl Corpus mcnm,: Christi efficiat. Qui quidem religiofus ritus
& Hoc facite in meam commemorationem, Et
: obfervatur ad hoc ufque tempus , & ad finem
:
L. I. QUiENAM PRIMA ECCLESIiE iETATE &d 95

Apud Dionystum fmgularis habetur phrafis ivoucxuv iv%<x,%i<?i&q. Vocis
gVww notionem explicavimus fuperiore capite, tra&antes de cantu refpon-
forio, fuccentu ac refponfionibus populi , quo accipienda Dionysii lo-
eft
cutio, non de auditione Miflae. Illo fenfu familiaris S.Iustino Martyri eft
vox i7rtv(priftuy acclamare, ac fccwida refpondere voce , ubi in Apologia II,
ad Antoninum Fimn defcriptionem luculentam facrae liturgiae facit ; primo- Apl.1. . 65.
que occurrunt Communes preces 5? pro nobismetipfis , 5? pro eo qui illu-,

minatus ejl , &
pro aliis ubique omnibus intento animo Invicem ofculo ,
falutamus , ubi defiimus precari. Deinde ei , qui fratribus praefi panis ,
affertur poculum aqua

, & vini &
quibus ille acceptis laudem T gloriam :
univerforum parenti per nomen Filii Spiritus Sancii emittit , <ff Eucha- , &
riftiam , five gratiarum attionem pro his ab iUo acceptis donis prolixe exfe-
quitur. Pofiquam preces &
Eucharifiiam abfolvit, populus omnis acclamat
Amen. Amen autem hebraa lingua idem valet ac fiat. Fofiquam vero is,
qui praefi , preces abfolvit popuius omnis acclamavit &c. , &
Vides hic
precibus abfolutis emitti prolixam gratiarum actionem , ad quam populus
acclamavit Amen. Quod paulo poft adhuc articulatius profequitur quo- Num. , 67.
modo in omnibus oblationibus divina laus fuerit peracla, atque poft leclio-
nes facras exhortationemque , poftque communes preces, gratiarum actio-
nem emiferit, populo acclamante Amen. Q1133 vocis contentio, totis viribus
emifla , populique acclamatio a precibus ipfis diftincla , fi non articulatum
cantum plus tamen aliquid
, quam folam vocalem orationem defignat ,
quandoquidem a fimplici prece expreiTe S. Martyr diftinguit. In liturgia s
quae libro VIII. Confiitutionum apofiolicarum inferta legitur , his fimillima

articulatim exponuntur , quae hic fummatim indicantur. Idque etiam fin-
gulare notatur pro illis difficiliiinis Ecclefiae temporibus , quibus vix publi-
cos conventus habere licuit : Si neque in domo neque in Ecclefia congregatio vni.
Co: ^' ap0^'
potefl agitari; unusquisque apudfe pfallat, legat , precetur;, vel duo aut tres
fimul. Ubi eadem tria diftinguuntur officia pfallendi , legendi , precandi.
Facile vero quisque largiatur tunc preiTam Ecclefiam , etfi nihil refidui fe-
ceritquod ad celebritatem tanti myfterii pertinuit non potuifte tamen
, ,
eodem quo deinceps ornatu, apparatuque rem peragere; neque eam ca-
,
nendi rationem adhibuifle quae deinceps femper magis , invaluit. Non

inficior (funt verba Antonii Bellote) olim confufe, & quafi in chorea/ -
Y lt , i au .
cantari folitum ; imo & Miflam forte fine cantu celebratam. Scimus enim, Aum. $. 66.
cantatae
ufque fxculi fiorebit. At pofteri abie&a fidei Cum facras ( inquit ) illas ccernis Apoftoli ac-
firmitate, & fervore negotiis huinfce mancipati, cipiebant ,
quid tum faciebant ? Nonne in pre-
& immerfi , Miffte longitudinem ( ut dixi
) ces convertebantur, & hymnos ? Nonne in fan-
pertafi , vix conveniebant ad audienda Domini ctas vigilias ? Nonne in longam illam dodtri-
verba. S. Chrysost. hom. 27. in 1. ad Cor. nam, & multie plenam philofophis.
96 L.I. QUiENAM PRIMA ECCLESIiE iETATE
cantatae feu cantandse Miffse nomen dupliciter fumi poffe aut enim ; fi-
gnificat omne genus Miffse, quod apparatiflima pompa conficitur, velut id,
cui Diaconi, ac reliqui Clericorum Ordiues inferviunt ; aut iignat aliquando

eam liturgiam, quam cum Sacerdote cantores mufico concentu alternant:
priori modo fumpta Miffa cantata ipfis Apoftolorum temporibus receptiflima
fuit , quod declarant non modo Dionysius Areopagita, fed etiam Iaco-
bus , &
Marcus, caeterique liturgiarum fcriptores; quorum ille libro de
eccleffafiica Hierarchia ; hi in Miflis a fe exaratis Diaconorum & reliquorum
ecclefiaftici Ordinis virorum Sacerdoti infervientium pluribus locis memi-
nerunt , ut legentibus patet. " Cum enim tunc temporis in Chriftianos
tyrannorum ira debacharetur , cantu facile prodi potuiffent fideles , & ad
necem rapi conventus publicos agentes.
,
Quod nunc agimus ( inquit
De rehus cc- 55 Walafridus Strabo ) multiplici orationum lectionuni cantilenarum,, , &
ciefmji. c. 22.
w confecrationum officio, totum hoc Apoftoli & poft ipfos proximi (ut ,
creditur) orationibus &

commemoratione Paffionis Dominicse ficut ipfe ,
praecepit, agebant fimpliciter unde circa domos, fecundum fuperius com-

:
memoratateftimonia, frangebant panem. Quod etiam alia fententia Lucas

declarat dicens Una autem Sabbati cum convenijfemus ad frangendum
: ,
panem, & reliqua. Et relatio maiorum eft ita primis temporibus miffas ,
fieri folitas ficut

, modo in Parafceve Pafchae Proficiente dehinc
"
religione amplius aufta funt a Christi cultoribus officia Miffarum.
Tertullianus tamen in libro de Oratione iam fseculi fecundi nobis difci-
plinam defcribens, liturgiam fcilicet Chriftianorum, Orationem DEI propriam,
& acceptabilem , quam fcilicet requifivit, quam jibi profpexit, fubdit : Hanc
de toto corde devotam , fide pafiam, veritate curatam , innocentia integram,
caflitate mundam Agape coronqtam, cum pompa operum bonorum inter pfal-
,
mos & hymnos deducere ad DEI Aitare debemus. Id etiam in comperto eft,
frequentes fuiffe populi refponfiones & acclamationes, ex liturgiis veteribus
,
omnibus, quae licet ad nos, non ea, qua primum erant fimplicitate de- ,
latse fuerint, in hoc tamen conveniunt omnes: & poftquam rubricae ad Or-
dinem minifterii facri adiungi cceperunt, paflim tum Sacerdotis, & miniftro-
rum cum populi wôa-âvw^ ac vocis exaltationem cantumque prsefcri-
, ,
bunt. Veluti in liturgia S. Iacobi quae convenit cum ea ,

qualis apud S. ,
Catech. 23. Cyrillum Hierofolymitauum S3ec. IV. defcribitur. Ubi expreffe memorat
71. 20. Vocem pfallentis divina quadam melodia. Idque accuratius in Ecclefia Graca
ufque ad hodiernum diem fervatur apud orientales ut nunquam fine cantu ,
facram peragant liturgiam, queniadmodum a Renaudotio eft obfervatum,

qui varias edidit orientales liturgias. Qiias inter communiter receptae funt
SS. Basilii, & Chrysostomi ; Miffa etiam praefanclificatorum ,
quae iuxta
Can. 2 1
).
IN MISSA CANTATA FUERINT. C. II. 97
Can. ,2. Trullauum in omnibus fanclae quadragefimae ieiunii diebus, praeter-
quam Sabbato , &
Dominica, & fancto Annuntiationis die, fit, a Socrate
iain defcripta. Et leguntur fcriptura , & Doclores eas interpretantur , & Lib. V. C. 22.
omnia, qua ad fynaxin fpeclant, adminiftrantur prater myfteriorum confe-

crationem. Singulae haehabentur inEuchologio Gracorum, ac paflim in manu-
fcriptis, cuiusmodi in Bibliotheca Barberina vidi liturgiae S. Basilii exem-
plar mille annorum; rotulum etiam antiquiffimum. apud P. Blanchinium;
memoranturque in Can. XXXII. Trullauo Leontio Byzantino contra m. , III.
Nestorium, & Eutychetem, & alibi. In laudata traditione divina Mijja,

S. Basilio, & S. Chrysostomo id tribuitur, quod breviorem reddiderint a).
Utriusque paulo ante ftudium in adornando facro cantu vidimus. Intelligi-

musque ex vetuftiore his Eusebio, quomodo, praefertini in celebriori diei
Dominicae conventu , facraque Euchariftiae fynaxi, pfalmos una multitudinis
voce concinendi mos obtinuerit b). Nempe Pfalmorum facra modulatio, :
qua myfteriis hierarchicis fere omnibus quafi fubftantialis coniungitur ab ,
omnium fancliftimo nequaquam erat divellenda ; Ut loquitur Dionysius. Ex

quibus elucefcit frequens pfillendi in Sacris ufus & quidem in folemni Sa- ,
crificio iuxta Eusebium , quod diluculo celebrari folebat , exceptis diebus

ieiunii, de quibus , quotidianis etiam in Quadragefima oblationibus, infi-
gnis
a) Quamobrem & divus BaSILIUS medica qua- lere ad meliorem animoe ftatum provefti : aucfti
ilam ratione ufus, breviorem eam concifioremque vero ac meliores effefti haec aliis annunciare, ac
reildiiiit. Haud vcro multo poft pater ille no- eos , qui ad nos proxime accedunt , mifericor-
ftra aurea prxditus lingua Ioannes, de ovium dias DEI edocere prsecipimur : atque id agere ma-
falute , ut Paftorem decet , ftrenua cura folli- tutinis horis ,
quafi primitias diurnarum atftio-
citus naturoc humanx focordiam , ignaviamque mim doftriiiK de DEI mifericordia dicantes. "
refpiciens , fibras omnes ac radices fatnnici pras- Nimirum quo tempore femper Euchariliia cele-
textus huius voluit evellere ; & idcirco multa brari confuevit. Sic alibi in illud pfalm.
prxcidit , & concifiori preffiorique oratione fa- XXI. Narrabo nomen tuum fratribus meis , in
crum conficiendum ftatuit. " medio Ecclefi<e laudabo tc. n. 17. His porro
b) Nam ( inquit EuSEB. in pfalm. XCI. 11.4.) cultum in Ecclefia eius Dominica die per to-
& Sacrificia., & oblationes , qua: hoftioe laudis tum orbem diiuculo celebrari folitum prophe-
vocantur , incenfum boni odoris
perfolvimus : tice indicat. Nam cum dicitur , In medio Ec-
emittimus , de quo diftum eft , Fiat oratio mea cleflee laudabo te, locus fignificatur, in quo fe Pa-
Jicut incenftmt in confpeilu tuo. Imo & iam patrem celebraturus Christus pollicebatur ; his
nes propofitionis ofFerimus. ( Et mox ) Verum autem verbis , Et celebrabo diluculo mifericor
etiam ea , quce in pfalmo pruefenti recenfentur, diam tuam, tempus declaratur, quo paternam mi-
illa die perficere fatagimus , & opere , & ver- fericordiam per omnes gentes effufam unigenitus
bis confitentes Domino , & pfallentes nomini eius per populum fuum de illa gaudens , ex-
Altiffimi ....
Quia vero confeffio pro gratia- ultansque celebrat. Et hac , inquit, omniared-
rum acftione item accipitur , ut iam diximus, dam tibi : quia faclus fufceptor mcus , re- &
iure Dominica die gratiarum a&iones Domino fugium meum in die tribulationis mea. His quippe
reddimus, ubique terrarum in Ecclefiis eius con- omnibus a Patre beneficiis ornatus iure cele-
gregati. Cum autem per confeflionem progreffum, brabo mifericordiam tuam, egoque ipfe tibi pfal-
& augmcntum acceperimus , tum iubemur pfallam."
Mart. Gerbert. de Musica Eccl. L.I. N

98 L h QUiENAM PRIMA ECCLESIiE iETATE
gnis Ambrosii locus Enarrat. in Oclonar. o&avum Pf. CXVIII. ad
eft S.
verf. 6. Indi&um ejl ieiunium cave ne negligas. Et fi te fames quotidianum

,
cogit ad prandium ut intemperantia declinet ieiunium

, tamen ccelejii magis ,
tejervato convivio. Non epula parata extorqueant , ut cceleflibus fis vacuus

Sacramentis. Differ aliquantulum , non longe finis efi diei : immo plerique
funt eiusmodi dies , utfiatim meridianis boris adveniendum fit in ecclefiam,
canendi hymni , celebranda oblatio. De Sabbato, & Dominica pofteriora
verba funt capienda, quibus folemnius erat, foluto ieiunio Officium. Ge-
,
T.I. c. 10. <fe- Eusebius

neraliter loquitur : Igitur & facrificamus f? incendimm, aliws qui-
flem memoriam magni illius

monfl. evang. fecundum ea qua ab
Sacrificii, ipfo traditafunt,
myfleria celebrantes , & gratias DEO pro falute noftra agentes, religiofosque
hymnos& orationes fanclas ' Augustinus, utiamp. 32. memi- illiofferentes. S.
ni, fuo tempore cceptum Carthagine memorat moreni, dicendi ad altare hymnos
de pfalmorum libro, five ante oblationem five cum oblata populo diitri- ,
buerentur. Et S. Hieronymus in illud Isaite 66. Qitomodo Ji offerantfilii

Israel viffimas fuas mihi cum pfalmis in domo Domini: offerimus, inquit,
fpirituales hoflias placentes DEO : pfattimwque fpiritu & fenfu &c. Cantus
vero, ut patet ex diftis, maxime refponforius fuit. Colligitur id etiam ex
c. 17. s?i8- regula S. Pachomii. In die Dominica & collecta, in qua offerenda eft obla-
tio , absque prapofito domus & maioribus monafierii qui alicuius nominis
,
funt , nemo pfallendi habeat poteftatem. Ffallente autem quolibet de maiori-

bus , id eft , dicente rejpouforium , jiquis defuerit , fiatim ante aitare poeni-
tentia , & increpationis ordinem fufiinebit. Monachis , ac Eremitis etiam
folemne fuifle ad fynaxin convenire die Dominica, ex Cassiano, & aliunde
conftat. Samsonis Epifc. Dolenfls poft medium S^c. VI. narra-
In vita S.
tur cum adhuc in eremo eflet, per cunclos Dominicarum dies ad Miflam
,
cantandam, & ad Christi communionem venifle in oratorium. Et pau-

T.l.AmwL lo poft: Cafiellum, ad quod Sanclus Samson cunclis Dominicarum die-
Oni. s. Ben. jj US cum fribus fratribus placabilem inibi DEO regulam colentibus ad
. . .
p. 176.
Mijfam cantandam veniebat. Antea ut id obiter commemorem animae , ,
fratris mortui fit njentio , quas vix per eius fuggefiionem , f Sanclorum
orationes, ac Miffas multas cantatas redemta fuit. Monachos vero, aliunde
pfalmodise afluetos , iunxifle etiam fuas vocibus cantantium, quis dubitet?
communibus faltem populi refponforiis ad folemnes Sacerdotis , aut canto-
ris voces, aut promifcuis fidelium cantibus , de quibus diximus capite fu-
L.in.de periore. Exceffum hic aliquem S. Ambrosius notare videtur, circumfonare
Virgin.
Sacramcnta confufis vocibus, ut impediatur oratio pro falute depromta omnium.
Sacramenta funt celebratio facrorum myfteriorum, feu Miflae apud antiquos,
Not.z. in quam in rem vide complura teftimonia apud Menardum. S. Augustinus
libr. Sacram.
huilC
hunc univerfalem ecclefiae ufum memorat, Isaije eundem refpiciens locum z xx. de : .
Comparavit autem inquit illos Dominus tanqnam per fimilitudinem filiis civitate dei
, ,
Israel, offerentibus eifuas hofiias cum pfalmis in domo eius, quod ubique iam
facit Ecclejia. Et in celebri ad Ianuarium epiftola de pfalmorum cantu
omnia paucis compleclitur Oitomodo autem, inquit, non efi tempus, cum
:
in Ecclefia fratres congregantur fancla cantandi, nifi cum legitur aut difpu-
tatur, aut communis oratio voce diaconi indicitur. Aliis vero particulis tem-
porum quid melius a congregatis chrifiianis fiat , quid utilius , quid fanclim
omnino non video. In fermone 251. de tempore, nunc S. Cjesario Are-
latenfi vindicato , fingulare habetur, quod hic notem: Adhuc quoque, quod
valde dolendum efi, conqueri vobifcum volo & maxime ;
quia funt aliqui ,
potentes ifiius mundi, qui cum veniunt ad Ecclefiam non funt devoti ad lau-
des DEI celebrandm, fed coguut Presbyterum, abbreviet Mijfam, & ad itt
eorum libitum cantet. Liturgia Gallicana antiquiflima S. Germani ex codice

MS. antiquiffimo medii feculi fexti defcripta ac edita a Martenio T. V.
Anecdotorum unica eft ex illa antiquitate , quae , quid etiam in choro can-p. 91- &to-
taretur, contineat. Sic vero incipit: Germanus Epifcopus Parifius fcripfit
de MiflTa. Prima igitur ac fumma omnium carifmatum Miifa canetur,
in commemoratione mortis Domini, quia mors Christi facla eft vita
mundi ut ofFerendo proficerit in falute viventium & requiem defuncto-
,
rum. " Notandum hic eft, quod de Musjeo Presbytero Mqffilienfi Ges-
NADiusde Viris illuftribus refert Sed ad perfonam &;/&'Eustasii Epifcopi
: & c. 79.
fuccejjoris pradicti hominvs DEI , compofuit Sacramentorum egregium , ^f

non parvitm volumeu per membra quidem pro opportunitate officiorum,
, &
temporum pro lettionum textu pfalmorumque ferie
, decantatione difcre- &
tum fed fupplicandi DEO
: &
contefiandi beneficiorum eius foliditate fui
,
cbnfehtaneum. Apud eundem Gennadium Voconius Cafielani in Mau- c. 78.
ritania Epifcopus compofuifle dicitur volumen Sacramentorum. Eodem per-

tinet Sidonii Apollinaris liber de Mijjis ab eo compofitis , cui fe pragfatio-
nem coniunxifle , teftatur Gregorius Turon. Ubi plenius declaraverit, z. n. hift.
quod hic breviter narrat contigifle Oitadam FranQ c- 22

die , ut ad fefiivitatem Bafilica -
-
monafierii .... invitatus accederet ablatoque pergit, fibi nequiter libelio,

:
,
per quem facrofancla folemnia agere confueverat ita paratits a tempore cun- ,
clum fejiivitatis opus explicuit ut ab omuibm miraretur nec putaretur

, ,
ibidem hominem locutum fuiffe, fed Angeium. Tillemontius putat librum t. xn. H.
illum eundem efle pofle ac conteftatiunculm , quas ipfe fe dictafle teftatur, -|" l'|^"
Contefiationes faltem conftanter cum coileciarum libris coniuncrae fuerunt.
Sed eiusmodi libri Sacramentorum , qua; ad cantum fpcctabant, non cotr;-
plectebantur, quae ad officium Sacerdotis pertinebant. Talis fuerit liber my-
N 2 fte-
IOO L. L QUiENAM PRIMA ECCLESIiE iETATE
fteriorum Hilarii, quem unacum libro hymnorum commemorat
S. S. Hie-
Defcrtpt. "> R0NY mus. Et laudatus Gennadius de S.Paulino Nolano Fecit : & Sacra-
iief.c ioo.
jjientarium , hymnarium.&
Moxinln- II. De Coelestino P. refertur in libro pontificali , & apud Anasta-
troitu.
sium: Conjiituit ut pfalmi David CL. ante facrificium pfallerentur antipho-
natim ex omnibus quod antea non fiebat fed tantum epijlola B. Pauli
: ,
recitabantur , Sanctum& Evangelium. Antiquus Pontificum Romanorum

Ecci. Afric.
catalogus apud Schelstratium habet, conftituiffe , ut antiphona ante Sa-
Bijfe-n. ii. crificiwn caneretur ex MS. cod. Pa-
,
quod antea non fiebat. Quod idem
c 6
-
.. latino citat Henschenius
-
in aclis SS. adnotatque Scilicet cum aliquo ex :
iit 6. /s44- "

pfalmis ^^
quod iam dicitur Introitus Miffa, conftans antiphona una
,
& pfalmo fed cuius folum principium cani, ipfumque addito Gloria Pa-
:
tri, &
refumta antiphona concludi fubfequentium feculorum ufu, ufque ,
in hodiernum diem obfervato, invaluit. " Qiia de re fuo ioco. De mo-

do vero ac ratione cantus antiphoni a Coelestino P. inltituti nihil deter-
Annot. in Fa- minari poteft. Apud Warjeum Patricius ad Hibernos a Coelestino
trkii opufc. m iffus, in chronico Anonymi cuiusdam Monachi Ccenobii Malmesburienfis,
h 144. dicitur confiituiffe ut pfalmi antiphonatim canerentur a choro ad chorum.
,
Quod ad inftitutionem Coelestini P. referri poteft, quam ei in acceptis re-

ferunt, quotquot medio aevo deofficiisdivinisfcripferunt, fubnomine Alcuini,
centones , Rhabanm Maurus
Amalarius Walafridm Strabo Berno,
, , ,
& ex HiftoricisMarianus Scotus lib. II. Sigebertus ad an. 4.16. & Mar-
tinu Polomis, qui addunt: Ex hoc inftituto excerpti ex pfalmis introitus,
^s
gradualia, offertoria ante Sacrificium, communiones inter communican-

De obfcrvat. dum cum ynodulatione adMiffam in Ecclefia Romana cantari cceperunt. Radul-
ean. c. 23.
PHUS Tungrenfis Non autem intelligendum quod Coelestinus primo in-
: ,
troduxit pfalmos dici particulatim ante Sacrificium imo ab initio diu ante ,
eum Unde
a patribus funt fervati. Cassianus libro III. de inftitutis Mo-
nachorum c.io. Verum ne hoc quidem ignorandum, die Dominica unam

tantummodo Miffam ante prandium celebrari. In qua pfalmorum, atque ora-
tionum, feu letlionum pro ipfim colktla vel communionvs Dominica reveren-
tiafolemnim aliquid impendentes, in ipfa tertiam, sext hmque pariter con-
fummatam Licet vero Tungrenfis deceptus fit in notione Miffa,
reputant.
quae dimiflionem inCAssiANofignificat; id tamen patet, quod obSacrificium
pro ipfius collecte vel communionis Doininicas reverentia folemnius aliquid
fuerit impenfum , Tertia ac Sexta fimul confummata, ideft, publice in ec-
clefia, ut hodie fit, contra morem antiquiorem Monachorum celebrata. Alio-
quin adhuc tempore S. Augustini a falutatione ( quemadmodum etiam apud
Gra-
^
IN MISSA CANTATA FUERINT. C II. IOI

Gracos, ut palam ex liturgia S. Marci) & lectione Scripturarum facra-
eft
rum Officium facrum fuit incceptum Prdcedimus, inquit, adpopuhan ple- :

, z. xxn.de
na erat ecclejia perfonabat vocibus gaudiorum, DEO gratias , DEO laudes,
,
civ -
DEL
pro miraculo fcilicet fanitatis cuidam iuveni collatae, nemine tacente hinc ,
atque inde clamantium. rurfus eadem ferventiore vo-

Salutavi popuhim, &
ce clamabant. Faclo tandem
Scripturarum divinarum funt letla
filentio ,
folemnia. Quod antea intelleximus ex Sigeberto aliis, Coelestini , &

inftituto excerptos fuifle ex pfalmis Introitw &c. confirmari videtur ex
Canone 30. celebrati ineunte faeculo fexto ubi ita ha-
Concilii Agathenjis ,
betur Et quia convenit ordinem Ecclefta ab omnibus aqualiter cuflodiri, ftu-

:
dendum eft nt jicut ubique jit ,

, &
poft antiphonas colMliones per ordinem
ab Epifcopis , Nifi tamen hoc potius ad horas ca-
vel Presbyteris dicantur.
nonicas fpectet , more
GaUicano iuxta Card. Thomasium.
veteri Ad rem Pr*f. in pfaU
pertinet quod ex liturgia S. Germani edocemur, ab antiphona fuiffe inter - ? - 7 -

,
ceptam Miflam, quye apud nos Introitus, in liturgia vero Ambroftana, Ingreffa
dicitur , quamque cum verfu pfalmi & Gloria Trinitatis iam tunc chorus
praecinebat, uti legitur iri prasdicla liturgia S. Germani, cum hoc barbaro
quidem ficut pleraque
, titulo De pralegere Antiphona ad praelegendo
, :
canetur, in fpeciePatriarcharum illorum qui ante diluvium adventum , ,
Christi myfticis vocibus tonuerunt Sicut enim prophetantibus ve-. . .
nit manus Domini fuper arcam. ... Ita pfallentibus Clericis procedit
Sacerdos m fpecie Christi de Sacrario tanquam de ccelo in arca Domini,
quae eft Ecclefia." Sed hic cavendum ne notionem antiphonae, quae poft- ,
eainolevit, cum cantu ipfo antiphono feu alterno pfalmorum confunda-

mus, quod ex inftitutione CoelestiniP. obtinuifle diximus; quem tamen
modum canendi haud expreflit S. Leo M. in anniverfario die afTunitionis Serm. II.
fuae ad Summi Pontificis munus, de Pfalm. CIII. verba faciens accommo- ,
date ad Miflam illius folemnitatis cantato Unde (inquit) & Davidicum pfal- :
mum dilectiflimi non ad noftram elationem fed ad Christi Domini gio- ,
riam confona voce cantavimus. Ipfe eft enim de quo prophetice fcri- ,
ptum eft: Tu es Sacerdos in aternum fecundum ordinem Melchisedech."

Forte quis coniiciat, hunc ipfum verfum pro antiphona ad folemnitatem il-
lam adhibitum fuifle. Sed nec quidem conftat, an ad initium Miflae haec
pertinuerint , an poft leclionem , ubi cantus refponforius fuit frequentatus?
De quomox. ExDionysio, vulgo
Arcopagita, difcimus, etiam apud Gra-
cosd.pfalmorum melo fuifle incceptam liturgiam, at ordiente ipfo Pontifice,
Ordine ecclefiaftico profequente. Pontifex aufpicatur facrum pfalmorum De ecd. hkr.
melos omni Ordine ecclefiaftico facram ipfi pfalmodiam fuccinente. Et

:
c - 3-
fub nomine S. Thom^ Apoftoli Epifcopus inchoans Euchariftiae celebra-

:
N 3 33 tio-
102 L. I. QUiENAM PRIMA ECCLESIiE ^TATE
tionem s fecundum confuetudinem Apoftolorum incipit a thurificatione
veniens de altari ad chorum, &
iterum revertitur ad altare incipiens de-
cantare pfalmos fimul cum choro. (Et: ) cum igitur huiusmodi hymno-
rum modulatio, quae facra omnia continet, animales habitus noftros con-
grua difpofitione prseparaverit ad ea, quae paulo poft funt celebranda my-
fteria, divinorumque carminum concentu atque confenfu unicam illam ,
& ad divina, &

ad femetipfos , atque ad alterutrum confenfionem, con- &
cordiam, quafi una concordi confona facrarum &
rerum chorea inftitue-
rit ; ea quae in pfalmorum modulatione fpirituali concifiora funt , atque

adumbrata magis pluribus manifeftioribusque figuris, ac recitationibus fa-
cratiffima divinarum fcripturarum lectione dilatantur. " In liturgia S. Ia-
cobi, praemiffa oratione Epifcopi, fequuntur orationes Cum incenditur thus
in ingreifu. Deinde canere incipit Diaconus in ingreffu Unigenite fi- :
li &c. " De tribus antiphonis Graci ritus dicemus lib. II. Huc etiam
pertinet folemnis ad ftationem proceffio cum litaniis ac pfalmis , quem ve-
Epijl. 40. ad terem ritum iam S. Ambrosius appellat, ubi Monachis a Valentinianis pro-
Theod. n. 16.
hjbrtum memorat, Iter, quo pfalmos canentes ex confuetitdine, ufitque veteri
pergebant ad celebritatemMACRABmoRvmMartyrum. Solemnes, Roma im-
primis fuerunt ab antiquiffimis temporibus ad condiclam ftationem a col-
,
lecla populi alio in loco feu Ecclefia fada, proceffiones, ut ex antiquiilimis

ordinibus Romanis conftat. Quodque frequens Kyrie eleifon in huiusmodi
fupplicationibus refonabat, inde idem initio Miflfe cantus originem ducere
non dubito.
FrequensKv- HI. Iuxta liturgiam S. Marci mox poft falutationem Pax omnibus ; a
E EI
son &c re-
Sacerdote diclam (uti etiam ex S. Augustino notavimus) Diacono incla-
petitio. mante Orate, populus ter dicit, Kyrie eleifon, quod faepius deinceps repe-
titur in aliis etiam orientalibus liturgiis , imo ufu etiam apud gentiles fre-
L.n.dif. quenti quod ex Arriano difcimus
,
: DEUM invocantes precamur eum
Epciet. 7.
Xyrie eleifon. Videturque idem faclum , fuiffe ad fingulas precationes &d
Lib. viii. TTPoircpav/jG-toog per exclamationem quem-
notatas in conftitutionibus apoftolicis :
c. 9. 10. admodum c. 7. praefcribitur pro catechumenis Porro injinguiis horum,qua :
Diaconus proloquitur, nt iam diximus, populus refpondcat, Kyrie eleyson,

^f ante cuntlos pueri. Et pro baptizandis Adhuc intente omnes pro ipfis
:
dicamus; Kyrie eleifon. . (ûemadmodum

etiam in liturgia Ambrofiana in-
cipiente Diacono , &
choro refpondente Domine miferere. " Et iam S.
Augustinus feu potius Vigilius Tapsensis, vel quisquis eft auclor alterca-
T. 11. p. 41. tionis cura Pascentio Ariano in appendice univerfalem eum morem in Ec- ,
& c"
clefia collaudat: Sicut enim (inquit) Graca lingua quod eft opova-iov,
una
IN IVIISSA CANTATA FUERINT. C. II. IO3
una dicitur vel creditur a fidelibus Trinitatis omnino fubftantia , fic una Subfinem cou
rogatur ut mifereatur a cunctis Latinis Barbaris unius DEI natura, & lat - cwn Pufc -
ut a laudibus DEI unius nec ipfa lingua Barbara fit, ullatenus aliena.
Latine enim dicitur, Domhie miferere. Sola ergo hsec mifericordia ab
ipfo uno DEO Patre, & Filio , & Spiritu Sanclo lingua debet hebraea
vel graeca , aut ipfa ad poftremum poftulari latina , non autem & bar-
bara? ii enim licet dicere , non folum Barbaris lingua fua , fed etiam
Romanis fihora armen , quod interpretatur Domine miferere, cur non ,
liceat &c. " Quod fi fecundum Saxonem grammaticum apud Du-Fres-

nium in Gloffario, legendum iit Her thius forbarme lingua Gothica no- ,
Germanica conveniret.
ftrae In Concilio Vafenfi II. illuftre habetur exem- c - 3-
plum de perfonante ubique fuaviter Kyrie eleifon Quia tam in fede apo- :
ftolica, quam etiam per totas orientales, atque Italia provincias dulcis
& nimium falutaris confuetudo eft intromiffa ut Kyrie eleyfon frequen- ,
tius cum grandi affectu & compunctione dicatur, placuit etiam nobis, ut
in omnibus Ecclefiis noftris ifta tam fancla confuetudo & ad matutinos,

& ad MiiTas , & ad vefperam DEO propitio intromittatur. " In litur-
gia S. Germani fequentem in modum legitur fententia nonintegra: Tres
autem, qui ore uno fetjuentes Kyrie eleifon , hebraea fcilicet ,
graeca , &
latina , vel trium temporum fieculi , ante legem fcilicet , fub lege , &
fub gratia. " Agitur autem fimul de Aius, feu Agios, de quo paulo poft.
IV. S. Chrysostomus unacum Kyrie eleifon i\ly]o-ov î , eoV > mife- Gloria im
EXCELSIS=
rere mei DEUS, meminit doxologice angelica? Gloria in exceljis DEO
duni ,
populum reprehendit ob indecoras gefticulationes & , inconditos clamores

in Ecclefia a). Idem eiusdem hymni meminit, defcribens , quomodo qui a
vitam afceticam confectantur, illico , poftquam e leclulo furrexerint, choro
conftituto , integra confcientia omnes quafi abuno confonantes ore, dili-
genter hymnis laudare DEUM , gratias pro univerfis tam propriis , quam
communibus beneficiis agere , & inter alia , fimiles angelis in terra, canere
foliti fmt Gloria in excelfis. Apud Cjesarium, & Aurelianum in regulis
idem in matutinis horis pro diebus pafchalibus, itemque pro iingulis do-
minicis, & maioribus feftivitatibus praefcribitur. Et Alexander Acoemetes
infti-
a) Miferere mei DEUS, inquis ( ait Homil. in An non ifta quidem partim firnt mulierum in
Isaiam) ac mores a mifericordia alienos ile- triviis meretriciam artem exercentium : partim
claras. Clamas , Serva me, & corporis fpeciem vero eorum ,
qui in theatris vociferantur, funt
a falute alienam exprimis. Qiiid ad fupplican- exempla ? Quomodo igitur audes Angelorum
dum conferunt manus ,
qux femper in fublime
Deom glorificantium hymnis ciyyzkiKy TdvTy
iaftantur ,
' & indecore circumaKiintur , cmid t\ 5- / ,
dxmonum
, t 1 i-
admifcere ludicra?"
>
,
.
.V '
. V doôAoyioc
clamor vehemens , qiu cum violento Spintus "= * '
impulfu ftrepiUun liabet, nihil certi declarantem,

104 L L QUÊNAM PRIMA ECCLESIiE iETATE
*
\%.lmuar. apud Bollandum , Hymnologiam Sanctorum Angelorum

inftituiffe dicitur
nocteac die feptuagies fepties decantari, fcilicet: Gloria in altifiimis DEO,

5? in terra pax hominibus bona voluntatis." S. Athanasius in libro de
Virginitate eundem hymnum commendat Virginibus etiam privatim fub di-
L.VH.C. 47. luculo recitandum, iamque in Conftitutionibusvocatur xpoo-eu^
apoftolicis
iuQivrj Oratio matutina : ubi integer, paucis irnmutatis reperitur, ut hodie-

que canitur. Ut adeo S. Hilarius auctor additionum earum haberi non
c: 13. poffit (quas Concilium Toletanum IV. ab ecclefiafticis Docloribus fadas
folummodo commemorat) quod inter alios auctor chronici Turonenfis apud
Martenium T. IV. in praefatione afferit : Hic compofuit Gloria in ex-
celjis DEO, & in terra pax hominibus. " Sunt vero qui a Luciano eum
indigitari putent, ubi de hymno 7roXvcovv[A.a, tanquam a Chriftianis ufurpari
folito, loquitur : quos inter Thomas Smith ecclefiae Anglicana Presbyter,
qui ad faeculum II. & aetatem Luciani irriforis referendum cenfet. Lau-
datus auctor chronici Turonenfis SymmachumP. inftituiffe dicit, inDomi-
nica, & Martyrum cantari Gloria in excelfis ; olim vero innocteNa-
feftis
talis Domini tantummodo decantatum fuiffe. Liber pontificalis fub nomine

Damasi Telesphoro P. tribuit Ut ante Sacrificium hymnus diceretur angeli-
:
a
cus, hoc eft, Gloria in excelfis DEO. Qui medio aevo de officiis divinis fcripfe-
runt, non tantum hac aucloritate nixi, eam inftitutionem Telesphoro tribue-
runt, verum etiam paffim adoptant, quod habetur in fpuria eiusdem Pontificis
decretali,de hymno illo in nocle fancta Nativitatis Domini Salvatoris decantando,
quoniam & eadem nocre ab Angelo paftoribus nunciatus eft. Dubium hic
Be rcbusec- movit Walajridus Strabo Si idem (inquit) hymnus huius Papae tempo-
:
ck/iafi.
c.22.
^ r iJ3 US ante Sacrificium ccepit dici cur longo tempore poft fub Coele-
:
stino legatur, tantum ante Sacrificium leclionemApoftoli, evangelium &

praeceffiffe ut ilie
, neceffario de pfalmis David antiphonas , quae ante
ipfas lectiones cantarentur , praepofuiffe videatur ? Ubi refpondendum eft,
conftitutum quidem fuiffe a Telesphoro , ut idem hymnus in capiteMif-
fe diceretur, fed apud pofteros ipfam eius Conftitutionem intermiffam,
donec a fequentibus plenius totus ordo Miffae componeretur fed ita fta- :
tutum ab eo , ut ipfe hymnus in fummis feftivitatibus , a folis Epifco- &

pis ufurparetur quod etiam in capite libri Sacramentorum defignatum vi-
,
detur, &
ideo fcriptum effe, ufque ad tempora Coelestini ante Sacrifi-
cium lecliones tantum habitas ut fubintelligatur , quamvis ille hymnus
:
interdum ante Miffas diceretur, ut praediximus , non fuiffe tamen , quod

iugiter in omnibus Miflis ab omnibus Sacerdotibus ante lecliones pone-
,
retur , antequam idem Coelestinus antiphonas adlntroitum dicendas in-

ftituit." Omnia hic ex ingenio funt compofita, vacillatque vel ipfa au-
ctori-
ctoritas , qua hoc de hymno decantando decretum Telesphoro adiudice-
tur. Qua de re videri poteit nota D. Coustant. in Epitt. Summorum PP.
Qui tamen addit Si vero angelici hymni mmiine nna intelligantiir angelo-
: t. 1 p. 60.
rum verba , nil repugnat quo minus ea ante Sacrificium dici Telespho-
,
rus praceperit. Quamquam etiam illa non ante Sacrificium fcdpoji divi- ,
nam oblationem , <? proxime ante Communionem fidelium apofioiica conjfi-

tutiones lib. VIII. c. 1 mefugit, conjlitutiones illas
3. dicenda pracipiwit. Non
pojl Telesphori tempora fuiffe auclas. Sed inter illa additamcnta cur Ce-
leberrimi Papa conjlitutio locum non habeat? Sigebertus in chronico Sym-
machum Pontificem perhibet, conitituiiTe omni die dominico, vel natalitiis
Martyrum Gloria in excclfis DEO ad MiHas cantari. Queni hymnum Te-

lesphorus feptimus a Petro Papa, nocre tantum Natalis Domini ad Miffas,
a fe in ipfa nocte inftitutas, cantari infiituerit & in eo ad Angelorum ,
verba, quie fequuntur, adiecerit. DcSymmacho, librum pontificalem fe-
cuti haud dubie, confentiunt Amalarius de ecclef. Orr. Bebno Augienfis de c. %.

MiflT. Auclor fub nomine Alcuini de OfF. div. & Micrologus de eccl. Obferv.
C. 2.
c. 45.
Rhab. vero Maurus Telesphorus Papa fertur conftituiffe itt ante Sacri- j. 7. c 32
: , . . {\ e
ficium hynimts Gloria in excellis dicatnr quod tamen modo non femper agi- inft. cier. :
tur fed in dicbus tantum dominicis

, in fanclorum feftivitatibus, quod , &
Symmachus Papa ita fieri mandavit. S. Chrysostomus eiusdem hymni,
ceu in facratiori liturgise parte poft pfalmodias dici foliti, merninit unacum
hymno cherubico : Oukfit, inquit, hynmus fupernorum : Ottid fuperni di- Hom -9- ine-
ad Coh-"'
cant Cherubim, fciuntfideles. Qjtid dicebant Angeli? Gloria in excelfis DEO. ***'
Propterea poji pfalmodias hymni, tttpcte res quadam divinior 6*fc. 111 ud 'io-ao-iv
oi ttitoi , fciunt fideles, Miffam innuunt fidelium. Et alibi: DEUS Ange- Hm. 3. m <?-
los primos huc deduxit, &

tunc hominem ad eos fuftulit. Ccelum facla ? iJL id Col^'
eft terra , quoniam , quas erant terrse ccelum erat fufcepturum.
, Pro-
pterea ivx^p^Svn? kiyojjiiv gratias agcntes dicimus Gloriainexceljis Deo &c."
Sed nuspiam S. Chrysostomus additionum meminit , quemadmodum nec
auctor conftitutionum apoitolicarum , dum refert, inter alia refponderi illa
angelica verba, quando Epifcopus acclamavit Santta

populusque re- fanclis,
fpondet; Umts SanBus, unns Dominibs, unus IESUS Chrijlus in gloriam DEI
Patris, benediclus in facitla amen. Gloria in altijjimis DEO &c. Attamen,
ut diximus, fub nomine Trpco-ivxn iudivrj integer ut apud nos in Mifla ca~ Lih. vni. ,
c 48
nitur, habetur, veluti etiam in antiquiflimo codice Alexandrino Bibl. regiae
' '
Londinenjis, ante annos plus 1300. exarato, poft odas, quae fequuntur pfai-
mos , fub titulo vpvx iuQtvS, eadem manu defcriptus legitur. Usserius in Vid. Bibi.
diifert. deSymbolis; ex variis pfalteriis manufcriptis Graeco, &Latino idiomate Fol londin -
:f
z J7
'
exaratis edidit, &

Smithus in colleflaneis de Cyrillo Lucario Patriarcha
'
i
'' 140 '
Mart. Gereert. deMusica Eccl.Lib. I. O Cpo-

;
106 L. I. QUiENAM PRIMA ECCLESIiE iETATE

Cpolitano eundem hymnum ad Codd. MSS. accurate , & magna plane dili-
gentia recognovit. Vocatur a Gracis SdtoAoyia, piyaAvi, magna doxologia
ut a pjc^ , feu parva, id eft Gloria Patri diftinguatur. Auftor vetultiflimus
De cm-fu de curfuum eccleiiatticorum origine apud Mabillonium de curfu , per
Gaihcano
Sanctum Marcum inttituto, agens, quem cum Miflae liturgia confundere
videtur , SanUus
vel Gloria in exceljis
, vel orationem Dominicam & , ,
amen tam
ab univeriis
viris, quam fceminis decantari afHrmat. In liturgia
S. Germani nuspiam comparet five integer, iive pars iilius, fed poit anti-
phonam hoc eit, Introitum, fequitur praefatio, feu admonitio ad populum,

,
quam Sacerdos praelegebat ad hortandam plebem, ut, ad quam convenerat,

folemnitatem debita cum veneratione celebraret. Non me latet ( funt
T. v. anecdot.
n verba Martenii) iiiadmonitione ad laudatam liturgiam, quosdam
praevia
inter antiphonam & praefationem conitituere hymnum angelicum a choro

decantandum. Verum id absque ullo auctoritatis fundamento. Nam duo
,3 ex Gregorio Turonenji loca , quae ad id probandum proferunt , nihil
prorfus evincunt , fed hymnum illum in quibusdam aliis fupplicationibus

publicis decantatum fuiife demonitrant. Imo in liturgia Gallicana, quam
ex codice Bobienfi vulgavit Mabillonius, hymnus Gloria in exelfis DEO
pro gratiarum actionibus poft Miffam privatim recitandus conitituitur. In
liturgia Mozarabica publice ante lectiones in natalitiis Christi cani iube-
tur."
Poptiliadfe- y Memoravimus paulo Augustino, mox in ingrefTu Ponti-

ante ex S.
rerponfio&
fi cem falutare confuevifle populum. Quod idem S. Chrysostomus teftatur,
coiieftx. & quam frequens id fuerit, fimul commemorat: Quum ingrefTus fuerft is>
Hom. 3. ad 53
qui prseeft ecclefiae ftatim dicit Pax omnibus. Quando fermonem facit,
, :
Coiof. ac concionatur: Pax omnibus. Qiiando benedicit: Pax omnibus. Quan-

do iubet faiutare Pax omnibus. Quando peractum fuerit Sacrificium
:
Hom. 33. in P& x omnibus. Et rurfus intermedio Gratia vobis pax. " Solemnis : &
Mattb. autem fuit ad eam falutationem populi refponfio hodieque ufu recepta. In-
greili (idem ait) fecundum legern iftam dicimus:
in Ecclefiam itatim
a
Pax vobifcum, & vos refpondetis, ^? cum Spiritu tuo. Saepiflime aliis
in locis idem tettatur, habeturque in omnibus liturgiis atque etiam paflim :
Lib. VIII. in Conftitutionibus apoftolicis praefcribitur : Salutet Epifcopus ecclefiam,

C. II.
& dicat: Pax DEI cum omnibus populus refpondeat; 8? cum vobis ; &
Spiritu tuo. " Et fequenti capite ad largiorem Epifcopi benedictionem:

Gratia omnipotentk DEI, ? charitas Domini nojiri I ES U Chrifii , &
communicatio S. Spiritm fit cum omnibus vobis. Atque omnes una
voce refpondeant ; & cum Spiritu tuo." t ibidem in fine : Pax DEI
,Jt
;

fitcum omnibus vobis. Cunctusque populus refpondeat Amen." Sanctus
Chrysostomus de hac folemni frequentique populi acclamatione prseclare
,
teitatur : Nifi efTet Spiritus Sanctus inhoc communi patre & Doctore, Hom. 3.
quum paulo ante facrum hoc tribunal afcendit, ac vobis omnibus pacem
dedit, non ei fimul omnes acclamaffetis ; Et cum Spiritu tuo idcirco non :
quum afcendit tantum , neque quum vos affatur , neque quum pro vobis
orat, hac illi quum huic facrae menfae affiftit, quum
voce acclamatis : fed
tremendum Sacrificium eft oblaturus (nam quid dicam norunt qui funt ,
myfteriis initiati) non prius attingit propofita, quam vobis ipfe gratiam
a
fuerit precatus a Domino, vosque illi acclamaveritis : Et cum Spiritu tuo.
In Concilio Bracarenfi prgefcribitur, quae eft frequentior hodie, falutatio Do-
minus vobifcum, cum altera illa initio tantum liturgiae Epifcopis fit refervata,
quod eo ipfo Concilio ,
quadam de caufa , videtur inhiberi: Placuit, ut c<mc. I. e. %i.
11011 Epifcopi & aliter Presbyteri populum, fed 11110 modo falutent, di-
aliter
centes, Dominus Jit vobifcum: ficut in libro Ruth legitur, & ut refpon-
deatur a populo: &
cnm Spiritu tuo; ficut & ab Apoftolis traditum omnis
retinet oriens, & non ficut Prifcilliana pravitas immutavit. " Putat Bing-
hamus Prifcillianam pravitatem eo fpectafie, ut populo libertas adimeretur, z. XV. orig.
refpondendi , fecus ac in more pofitum fuit inde ab Ecclefiae primordiis. ecclcJ> aft- " 3-
Olim (aitBoNA) univerfus populi ccetus Sacerdoti refpondebat , ut ex De reb. uturg.

'** IL c s"
liturgiis, earumque expofitionibus apparet: idque Micrologus ftatutum ait '
in Occidente a Concilio Aurelianenfi, utfcilicetnonfolum Clerici, fed omnis

populus refponderet cum Spiritu tuo. At
: & nunc foli Clerici , vel mi-
niftri refpondent. " Qiiod adeo vituperandum non eft ad concentus de-
corem, licet ubi populus id facit, ut e. g. paflim in Galliis, laudandum fit.
Id quod etiam ad lectiones fcripturarum folemne fuit , & quidem ante le-
crionem & poftea , uti obfervavit Mabillonius: Audito ( inquit ) populi De lit. GaUic.
refponfo legit prophetiam , ad cuius titulum populus refpondet : DEO lih L '
c
-
''
gratias, &
in fine amen. " Auclor fub nomine S. Chrysostomi etiam,
quod hodie lecto Evangelio dicimus, &
exLiturgia S. Germani difcimus, Ev-
angelium intonari folitum, clamantibus Ciericis Gloria tibi Dornine, olim re-
fponfum fuiffe teftatur: Quando Diaconus lectionis curriculum ingreffus
eft, confeftim nos exurgimus acclamantes Gloria tibi Domine. " Haud :
dubie de Evangelio hoc eft intelligendum a Diacono legi folito Evange- , :
lium Chrifti, fcribit S.Hieronymus ad Sabinianum Diaconum, quafi Dia-

ExS. Cypriano colligimus, etiam lectorem ante lectionem
conus leclitabas.
populum illo haud dubie refpondente.
falutaffe, Aufpicatus eft (inquit)
pacem, dum dedicat lectionem. Antequam (ait ALBASPiNiEus) Evangelii x ot . ; Conc.
pronuntiandi initium faceret olim leclor, elata voce proferebat, Pax vobis IIL Cartbag.
r
O 2 per-
'
4 -
I08 L. I. QUiENAM PRIMA ECCLESIiE JETATE
perinde atque hodierno die Diaconus dicit, Dominw vobifcum. Hoc ideni
ex epiftola D. Cypriani iisdem verbis probatur Interim vobis hoc die :
aufpicatus eft pacem , dum dedicat lecTionem, quibus D.Cyprianus ver-

,j bis allocutum & falutatum populum ait Aurelio, quum primo ei Evari-
ab
j3
gelii recitandi poteftaseiTet facla, & pacem & benedicrionem Christi Do-
mini fidelibus condonaffet. " In liturgia Gallicana antiqua, uti hodie ante
T. V. anecd. collectam feu orationem, indicio filentio, ut Martenius obfervavit, Sacer-
* 87-
dos populum falutabat, ac populi refponfioni colle&am fubiiciebat a cuncris
genibus devote audiendam, ut probant S. Cjesarii quidam fermones.
flexis
Canone Laodiceno XIX. ftatuitur, fideiium tres orationes fieri, unam quidem,
fcilicet primam cJia, cnooTr^g filentio fecundam vero, & tertiam $ut7r(>o<r<pa)>y(na>g
;
I. VIII. c. 9. per enunciationem impleri. Habetur in conftitutionibus apoft. 7r%Q<rwYicriq

v7ri(> rav 7nq-odv Eminciatio feu oratio profidelibus, ad cuius capita fingula haud
dubie refpondit populus kvk iAiyjtrov Domine miferere. aut ut in fine ora-
tionis habetur Salva : , &
erige nos DEUS mifericordia tna. Occurrunt
huiusmodi enunciationes , feu exclamationes, non folum paflim in liturgiis
Gracis, fed etiam Amhrofiana, & vetufto officio a Wicelio ex Bibliotheca
Fnldenfi defcripto. Hucque interpretari forte liceat S. Basilii K^xjyâra.
Epiji. iss- Meminifti,mqmt,indi^tarum ecclefiafiicarumpradicatiomtm,quum
ix,Kty<rict<?ixd.
per DEI gratiam nnmeratus: quod nimirum pro iis interce-

fis inter fideles
dimus apud DEUM, qui peregre funt confiituti &c. Sed cum haec de pre-
cibus etiam fine cantu clare & alte prolatis intelligi poflint de hymnodia ,
potius filum orationis profequamur, in Ecclefia antiqua obfervata.
Cantm ante
y[ p fj. CollecTam in veteri liturgia Gallicana chorus cantabat Saucius,
nes#
& quidem graece, &latine, cum refponfione Amen quod fequebatur canti- :
cumZACHARiiE, Benediclus Dominus DEUS Ifrael. Hoc tamen canticum in

Quadragefima cum aliis laetitise hymnis fupprimebatur. Sequebatur lectio
ex Prophetis, &Apoftolo. Nam praeter Evangelii le&ionem duas, unam ex
veteri alteram ex novo Teftamento
, lecriones decantabant. Ha?c ex li-
,
turgia S. Germani funt depromta. In argumentis pfalmorum apud Tho-

masium notari folet Lege ad evangelium Matthjei ad Gcnefim ad Isa-
: , ,
iam &c. De qua re Thomasius in pra?f. ad leclorem Meminerit ( in- :
quit) oportet prifcas confuetudinis, qua inter Miffarum folemnia poft le-
cliones veteris vel novi Teftamenti ante lecTionem vero evangelii integer
,
pfalmus a toto Ecclefias coetu refpondebatur propterea nuncupatus ab ,
antiquis pfalmus refponforius. Qui fane mos per totum Occidentem ad

VI. ufque faeculum perduravit : quem & in Rumana item Ecclefia fuifTe
conftat ex fermonel. S. Leonis Papa;. Refpondebatur autem pfalmus

(ut
IN MISSA CANTATA FUERINT C. II. 109
(ut loquitur S. Ambrosius) hoc ritu. Lector ftans in ambonis gradu, pfal-
mi titulo praemiflb, mox pfalmum ipfum praecinebat, quem per fmgulos
quosque verfus totus Eccleiiae ccetus refpondebat , hoc eft repetebat re- :
petebat autem integros ipfos verfus haud poftremas tantummodo ver-

fuum claufulas : fic totus ipfe pialmus lectore praecurrente ad finem ufque
perducebatur." Narrat Gregorius Turonenfis quod libi acciderat, cum Hifl. Fmnc. ,
an. s%S- in aula Guntramni Regis eflet Inbet Rex, ut Diaconum noflrum, qui L vin.c.%.
: -
ante diem ad Miffam pfalmum refponforium dixerat , canere iuberem. Hic

vetus fuit mos. De modo diximus alibi. Conftat ex S. Augustino, pfal-
mos lectionem inter Apoftoli &
evangelium fuiffe decantatos. Lecliones jVnw. 112.
(inquit) fanclae propofitae funt, & quas audiamus, & de quibus aliquid fer-
monis adiuvante Domino proferamus. In lecrione apoftolica gratiae agun-
tur Domino de fide gentium. In pfalmo diximus, DEUS virtutum con-
verte nos &c. in evangelio ad ccenam vocati fumus." Et alibi Apo- Serm. : 16;.
ftolum audivimus, pfalmum audivimus, evangelium audivimus ; confonant

omnes divinae lecliones." Et Hoc de apoftolica lectione percepimus, serm.
:
176.
deinde cantavimus pfalmum exhortantes nos invicem , una voce uno , ,
corde dicentes Venite

: adoremus prqflernamur ei , &
fleamus coram , &
n Domino qui fecit ms & ibi praveniamus faciem eius in confejlione, in
: &
pfahnis iubilemm ei. Poft haec, Evangelica le&io ^fc." Eundem in mo-
dum alibi loquitur.Referendum hic quod Gregorius Turonenfis fcri- L.i.dc mimc.
,
S Mart c 5- -
Cui (S. Ambrosio) celebranti fefta dominici diei ifla erat confuetudo, ut
-
bit :
-
veniens leffior cum libro non antea legere prafumeret quam Sanclus nutu ,
iufsiffet. Fattum eft autem ut illa Dominica, prophetica

, lcftione iam lecla,
ante altarium ftante qui le&iones BeatiPAULi proferret &c.
, Duplicis hu-
ius lectionis etiam Sulpitius Severus meminit. Duas lectiones ritu Gallicano
in MiflTa, nullo interpofito cantu, recitatas fuiffe, etiam Vezzosius obfervat T. vi. opp. :
Tbomafi V^~
At (pergit) contra eft unicum documentum Luxovienfts lectionarii in Mif-
2
fa Nativitatis Domini ubi inter IsAiiE lectionem

: & D. Pauli epifto- ,
lam fcriptum legimus Daniel cum benedictione, id eft hymno trium pue-
:
rorum. In MhTa S. Germani reponitur poft utramque lectionem evange-

lium." Atque hic diverfitatem interceflifle in Gallicana Ecclefia, ipfe pu-
tat le Brun. Nota porro quod eft in Concilio Tolet. IV. ftatutum: In Difert.ir:
,
quibusdam quoque Hifpaniarum ecclefiis Laudes poft Apoftolum decan- 3- m -
tantur, priusquamEvangelium praedicetur dum Canones prsecipiant poft ,
Apoftolum non Laudes fed Evangelium annunciari. Praefumtio eft enim,

,
ut antea ponantur ea, quae fequi debeant. Nam Laudes ideo Evangelium
fequuntur propter
, gloriamCHRtsTi quae per idem Evangelium praedi- ,
catur. Circa omnes igitur Sacerdotes hic ordo deinceps retineatur, excom-
O 3
IIO L. I. QUiENAM PRIMA ECCLESIiE iETATE
municationis pcenam fufcepturi , qui hunc ordinem perturbaverint. " At
fi Landes , ut mox dicemus, intelligas AUeluia, nihil contrarium S. Augu-
stino hic habetur. Verum putat Garjias Loaisa in notis ad hunc cano-
nem , hymnum trium puerorum, de quo tamen poftea idem Con-
indigitari
Can. 14. cilium : Hymnum quoque trium puerorum in quo univerfa coeli terrse- ,
que creatura DEUM collaudat , & quem Ecclefia catholica , per totum
orbem diffufa , celebrat , quidam Sacerdotes in Miffa dominicorum die-
rum , & in folemnitatibus Martyrum canere negligunt. Proinde fanctum

Concilium inftituit , ut per omnes Hifpania ecclefias
, vel Gallicicz in 0-
mnium Miilarum folemnitate idem in pulpito decantetur Communionem :
amiffuri , qui &

antiquam huius hymni confuetudinem , noftramque defi-
nitionem exceflerint." Uterque canon probe eit notandus. De priore
De Rehus ec- [\\q [^ fcribit Walafridus Strabo Refponforia Allehiia , quae ante Ev-
: &
angeliumcantantur, deinde adiuncla videntur, poftquam antiphonae ad in-
greffum dici exfpirarunt , quae & videntur prohibita canonibus Hifpano-
^rum, qui longo poft tempore funt conftituti. In illis enim iubetur, ne
aliquis hymnus inter lectionem apoftolicam & Evangelium in ordine ,
Miffae ponatur." Ex quo intelligitur id aliquos tentafle tunc temporis, ,
fed propter novitatem rei nondum fuifle ab omnibus receptum. Quod ta-
men poftea ufu Romano commendatum ad omnes Latinorum pervenit ec- ,
C.I. iieMijfa. clefias. Idem repetit Berno Augienfis. Eadem vero mutatio facta eft in
Gradualibus , uti vocantur , inter Lecrionem &
Evangeiium cani folitis, quae
circa Introitum inolevit ; ut, cum pfalmorum ferie decantari
ifta initio integra
Ration. Hb. nios eflet , deinceps felecli verfus canerentur, quod Durandus Ambrosio,
iv. c 19. Gelasio , Gregorio I. in acceptis refert. S. Ambrosium , & S. Grego-
De Canon.ob- rium folum nominat Radulphus Tungrenfis. De Gelasio Berno tefta-
ferv.prop.23. Gradualia,ficut non folum
tur c> 7. rfe quilmsdam rebus ad Miffam fpettantibus :
in noflris libris habetur infertum, fedetiam ut in quodam ordine fecundumSan-

Pne/at. in Bi Gelasii Papa aucloritatei?! reperi pratitulatum &c. Hinc Thomasius,
Ant. m.Mif- n ifi titulus ordinis praefati mentiebatur colligi poffe putat S. Gelasii P. ,
,
xxnf tempore iam ufitata fuifle Gradualia , quorum idem fuerit. Or-
forte auctor
dini vero aBERNONE laudato confentit iiber Sacramentorum Eccl. Romana,
qui Gelasio adfcribitur, in quo exprefla extat mentio bini refponforii poft
lectiones Fer. VI. Parafc. Thomasius, pfalmi Refponforii antiquum ufum
adhuc Leonis I. tempore fervatum fuifle , fubindicari exiftimatSerm. II. in
anniverfario die aflumtionis fuae ad Summi Pontificii munus , quem locum
paulo ante adduximus, de Introitu agentes. Antiqui moris quoad pfalmos
reliquiae funt m Tractibus , qui quandoque integro abfolvuntur pfalmo : in-
de ,
IN MISSA CANTATA FUERINT. C. II. III
de quidem dicti iuxta Martenium, quod unus folus canat , nullo fucci- De antiq.eccl.
iUJci ? L c-3 '
nente vel refpondente , fed audientibus omnibus. Secus ac inGradualibus
accidebat, & haud dubie etiam in cantico trium puerorum uti hodieque ,
folet Sabbatis Quatuor Temporum cantari quod iam a 'Walafrido eft :
notatum , ubi de laudato canone Concilii Toletani quarti loquitur in haec n e re j m f(>
verba : /;/ ehisdem loci Concilio ftatutum efi, ut etiam hymnus trium puero- cief. c. %%.
rum ad Miffam omni Dominica Romani propter

in pulpito cantaretur. Qjtod
multiplicitatem Officiorum non faciunt nifi quatuor per annum diebus qui- , ,
bus leclionum XII. nmnerus adimpletur. Quse eadem ad verbum fere repe-
tit Berno c. i. de quibusdam rebus adMiffampertinentibus, iamlaudato. Eius-
demque hymni iam meminit Athanasius vel quisquis eft auctor libri de ,
Virginitate qui eum virginibus

, fed privatim fub diluculum dicendum ,
commendat. In Conftitutionibus apoftolicis non abfimilisfubnectitur hymno l.vlll.c.^g.
matutino Gloria in exceljis &c. S. Chrysostomus vero ubique terrarum Hom. QuoA--
cantari , & cantatum iri dicit. Lectionarium Gallicanum antiquiflimum, ex nem feditur
codice Luxovienji editum, eundem hymnum poft Prophetarum ledionem

mJl a *ei '
cani iubet inSabbatho fancT:o , nonnihil a noftro diverfum. Hoc , ait Ma-
billonius , canticum in aliquibw differt ab eo , quod "Romanus ordo pra- De lh. Gaii.
fcribit in Sabbatis Quatuor Temporum. Aliter in Le&ionario nojlro habetur L IL

-
in Sabbato fanUo. Ex his intelligimus , leclionem ex Apoftolo non conti-

nuo poft Prophetiam ledam fuifte in ordine Gallicano. Secus tamen vide-
mus in Liturgia S. Germani , ubi Propheta & Apoftolus fimul memorantur,
uti deinceps paffim apud nos obtinuit , ac etiam adhuc in impreflis Milfali-
bus, quando prophetica & Domini
apoftolica fimul lectio in Miflis Natalis
prasfcribitur, addita eft, nonnunquamid ex-
ut fuo loco videbimus, rubrica
prefle innuens, ut continenter dicantur. In laudataLiturgiaS. Germani poft
lectionem propheticam prasfcribitur hymnus trium puerorum canendus. In T - V- Anecd-
92
jigura SancJorum veterum ,
adventum Domini ex-
qui fedentes in tenebris
*"' '
'
fpeclabant. . . Secundum hoc etiam Ecclefia fervat ordinem ut inter bene- ,
dicJionem & evangelium leclio iutercedat nifi tantummodo refponforium, ,
quod a parvolis canetur inftar innocentum, qui prejli in evangelium confor-

,
tis Chrifti Nativitatem leguntur vel eorum parvolorum qui properante ad

,
pafiionem Domini clamabant in templum Osaihtsa&c.

, Refponforium, cu-
ius fit mentio ipfe hymnus trium puerorum intelligi poteft, decantatus
,
modo refponforio (ut etiam Martenius obfervavit, putatque eundem dici

pfalmum refponforium a Gregorio Turonenji) a parvulis quod hodieque ,
L.Fill.c.3.
hiJi ' Fmncor
apud nos in Sabbatis Quatuor Temporum fit. Additur adhuc Aim
'
feu ,
Agios , canendum ante evangelium in laudata Liturgia , quod etiam ante

prophe-
112 L. I. QUiENAM PRIMA ECCLESIiE 7ETATE
prophetiam canebatur forte ut in Miffa Mozarabum.
, In Liturgia S. Ia-
cobi poft Collectam ante lectiones quae continenter ex utroque Teftamen-
,
to legi iubentur , a cantoribus cani praefcribitur hymnus ter fanctus, Santius

DECJS &c. atque deinceps poft orationes aliquas, & exclamationes , refpon-
fionesque populi , Lectores iubentur inchoare hymnum cherubicum cum
aliis, fubfequente triplici Allehtia. Eadem fere omnia inLiturgia S. Marci,
T. XII. Opp. fed ante evangelium notantur. In Liturgia S. Chrysostomi , ante leclio-
v- 783- nem Apoftoli & evangelii poft tertium antiphonum, & troparia, notatur tri-
fagium ; hymnus autem cherubicus poft fecundam orationem fidelium. Qua
de re pluribusL.11. Concilio Cpolitano fub Menna celebrato id convenit,quod
t. v. Conc.
^^ y i ia ^ e t; Cantores fupervenientes converterunt fe dicere Trifagium. Et
''
poft leclionem fancli evangelii ex more facra Mijfa ^? ianuis claufis
finita
& fanc~ta leciione iuxta confiietudinem lecla tempore diptychorum cucurrit o-
mnis multitudo cum magno filentio circumcirca altare &c. Trifagion et-
iam in Conciliis accini folitum ex Acr. I. Concilii Chalced. ad finem patet.
Tragicum eft, quod Chron. Marcellini Comitis habet: Dttm iubente Ana-
stasio Cafare per Platonem in Ecclefia ptdpito infijientem in hymnttm Tri-
nitatis DEI, Pafjianorum quaternitas additur , multi Orthodoxorum priftina
voce pfallentes in eiusdem ecclefia gremio cafi funt. In Liturgia S. Germa-
* 93- ni Sanclus cantari iubetur a Clero
redeunte fanclo evangelio in fpeciem, , ,
ut ibi habetur Sanctorum qui redeunte Domino Iesu Christo de infe-

, ,
ris canticum laudis Dominum fequentes cantaverunt &c.
Prxfertim VII. Alleluia inaxime in hac parte liturgiae fuit frequentatum , uti et-
Alleluia.
| am n | Liturgia S. Iacobi &
Marci obfervavi & in occidentalibus Litur- ,
giis omnibus notatur unacum refponforio. Laudes in Concilio IV. Toleta-

no vocatur verficulus cum Alleluia qu3e poft Evangelium prifco more ,
Hev. ihurg.
Hifpatiiarum, ut obfervavit Cardinalis BoNa dicuntur ei prorfus confor- , ,
miter cantui, qui ritu Romano poft refponforium cantatur. ipfum vero re-
fponforium cantabant Hifpani poft lectionein Veteris Teftamenti , quae
in eorum Miffali Epiftolse , feu lectioni Novi Teftamenti praemittitur.
At poft Epiftolam Chorus refpondet Amen , & fequitur immediate Ev-
angelium. Eodem fere ritu utuntur Ambroftani , nam poft lectionemVe-
teris Teftamenti fequitur pfalmellus quem vocant , , inftar Gradualis Roma-
ni. Verfum cum concinunt poft Epiftolam.
Alleluia In Liturgia Maroni-
tarum poft lectam Epiftolam dicit Sacerdos etiam verfus quosdam cum fre-
quenti Alleluia. Qiiod vero Laudes idem olim fuerint , ac AUeluia clarum ,
T. 95. d.
fj t cx Liturgia S. Germani Laudes autem, hoc eft, Alleluia, Iohannes in
:
Apocalypji poft Refurrectionem audivit pfallere. Ideo hora illa Domini

pal-
IN MISSA CANTATA FUERINT. C. II. I I 3
palleo quafi Christus tegitur coelo , Ecclefia folet

angelicum canticum
(fupple cantare) quod autem habet ipfa Alkluia prima fecunda tertia & &
fignat tria tempora ante lege , fub lege , fub gratia." Innuit nimirum
ter Ad finem Liturgiae iterum de eo ,& aliis can-
illud fuifTe repetitum. ,
ticis inQuadragefima omitti folitis , fit mentio utpote gaudium folemni- ,
tatis monrtrantibus. Et pro hac (inquit) caufa in Qaadragefmia pro hu-

miliatione non utetur ( rtola ) ficut nec Alkluia in noftra Ecclefia Santtm, ,
vel prophetia , hymnum trium puerorum , vel canticum rubri maris illis
diebus decantantur. Stola alba namque Angelus praecincTus apparuit, quan-
do fedens in monumento Domini, folemnitatem refurrectionis illius nun-
ciavit. Ideo in Quadragefima prohibendum hsec cantica, quia coeleftia, &
angelica funt. De ccelis enim columna ignis in nocte, & columna nu-
bis in die , Angelus in camino flammse in ccelis audita eft. Alkluia vel
Sancli ( id eft breves orationes illse , quae a verbo Sancliis incipiebant, qua-
les cantabantur ante Prophetiam, ante poft Evangelium) tacentur ergo
, &
in pcenitentia , ut nova fiant in Refurrectione Dominica , quando refe-
"
rantur & Oportet ergo Levita cceleftem cantet canticum.
baptifnia.
Diximus de hac re fuperius refertque Victor Vitenfis tragicum exera-
, L. /. Perfec.
Vmdal -
plum, quod in Africa tempore Pafchalis folemnitatis acciderat. Tuucfor-
4e, iiiquit, audiente, & canente populo DEI , le&or unm pulpito fiflens, alle-
luiaticum melos canebat. Oiio tempore fagitta in gutture iaculatus , caden-

te de manibus codice , mortum poft cecidit ipfe. Iam etiam olim feftiviore
melodia, variantibus femper tropis, cantatum effe Alkluia, difcimus ex Cas-
siodoro, in titulum pfalmi CV. votivum hoc
fic loquente : Hoc ecclefiis :
fan&is feftivitatibm decenter accommodum. Hinc ornatnr lingua cantorum :

.
iftud aula Domini lata refpondet &

tanquam infatiabile bonum tropis fem-
:
per variantibm innovatur. Nota iilud refponforio modo fuiffe decantatum.

De voce Halkluia docluni programma haud pridem Wittenberga edidit
Werensdorffius , ubi ufum etiam eius liturgicum illuftrat a prima Ec-
clefiae aetate.
VIII. Nec prsstereundus eft hic Symboli ufus , inde a prima Ec- Symboium.
ciefiae xtate in baptifmi celebratione potius ad conteftationem verae fidei,
quam ritus folemnitatem (licet, etiam hanc in publica baptifmi aclione iam
olim cum -cantu transaclam effe, inter liturgicos ritus inveniamus ) adhibi- t. ir. Bibi.
tus , fucceffu temporis etiam in liturgia adoptatus. Eo quidem necdum FP - Parif-

'
quod Ambrosius
referendum
ter debemus
eft ,
tanquam
S.
noftri fignaculum cordis

fieri vult : Symbolum quoque
antelucanis boris quotidie
fpeciali-
J*' % ,jff
f b
, , l. iii.
recenfere. Quod eiiam , cum horremus aliquid , animo recurrendum eft.
Mart. Gerbert. deMusica Eccl. Lib. I. P Prius

Prius autem in Oriente quam in Occidente in facram Liturgiam eft in-
,
trodu&um fymbolum. Sunt quidem qui carmen quod Prifci Chriftiani , ,
apud Plinium Christo quafi Deo dixiffe leguntur, Symbolum fuifle pu-
tent. Platjna, a Marco P. Silvestri fuccellbre, mandatum narrat, ut o-
mnibm diebus fokmnibus ftatim poft Evangelium Symbolum a Clero, popn- &
lo magna voce cantetur eo quidem modo, quo fuerat a Concilio Nicamo decla-
,
DeCanon. obf. yatum. Quod etiain Radulphus Tungrenfis confirmat. Innocentius vero III.
Frop. 23.
u
tfe myjj.^ jffi;jja Cm ^ 9# & a }ii i^ Damasum iuflifle ad exemplum Gracorum,
5
volunt. At nec Gracisid in more fuilfe tempore Damasi, conftat, tefteque

L. 11. tw/e- Theodoro Ledore : Petrum Fulloneni dicunt inftituijfe, itt infingulis Colle-
tian.
Symbolum recitaretur.
ffijg Quem fequuntur Cedrenus lib. II. & Nicephorm
L.xv. mji. Calixtus. Idem tamen alibi: Nonnulli, inquit, ut Macedonium, per-
scci. c. 38. inde atque trecentorum illorum Symbolum non comprobaret, calumnia-
rentur, Timotheum Cpolitanum Epifcopum non Petrum Cnapheum in-
,
ftituiffe dicunt , ut in fynaxi , & conventu ecclefiaftico quovis Symbolum

id diceretur , quod antea femel tantum anno quolibet Parafceves Paflio-
nis fanfto die in Ecclefia legi folitum fuerat, cum Epifcopus primas re-
u
ligionis noftrae conftitutiones docere oporteret. nimirum bapti- Dum
zandos catechizabat Epifcopus , ut laudatus Theodorus narrat , Timo-
theum Symbolum fidei trecentorum & oclodecimPatrum in fingulis Colle-
ctis recitari praxepiffe. A quo rem accepit Nicephorus ; vixit enim Sa?c.
XI. demum. Theodorus vero- hiftoriam fuam a morte Theodosii lunio-

ris ufque ad Iustinum deduxit, cui , & quidem luniori , quod Symbo-
lum tempore populo concinendum praeceperit
Sacrificii S. Isidorus & , ,
Ioannes Abbas Bichareufis in Chronico tribuunt at iam viginti fere an- ;
An. 536. tea annis in Concilio Confiantinopolitano fub Menna mentio illius inve-
Atl.s. T. V. nitur, tanquam ex more recitari foliti inter leciionem Evangelii & diptycho-
Can^'
runi I n Concilio
- Toktano III. prinium in Occidente inftitutum legitur
Toilt
exemplo Gracorum, & quidem ante orationem dominicam uti etiamnum :
a ante Communionem dicitur ritu Alozarabico a). Laudatus vero Isidorus

in libro Originum Symboli formam tota Gracorum & latinorum confef-
,
fione in eccleliis prsedicari dicit Sac. VI. Verum non ftatim idem ufus,
,
ut
a) Pro reverentia fan&iffimae fidei , & propter dieatur oratio , voce clara pradicetur, quod eft
corroborandas hominum invalidas mentes conful- fides vera , rr.anifeftum teftimonium habcat , &
tu piiffimi, & Domini noftri Rf.CCA-
gloriofiffimi ad Cheisti Corpns, & Sanguinem prailibandum
redi Regis, fanfta conftituit Synodus , ut per pe&ora populorum fide purificata accedant ; ut
omnes ecclefias Hifi>ani<c, Gallice, fecundum for- priusqiiam dominica dicatur oratio , voce clara
mam orientalium ecclefiarum Concilii Cpolitani, a populo decantetur. Vid. Chrift. Lupi Sym-
hoc centum qninqnaginta Epifcoporum, fym-
eft bolum Nicamutn fcholiis & notis illuftratum T.
bolum fidei recitetur ; ut priusquam dominica I. Opp. c. 6. p. 194. &c.
)
IN MISSA CANTATA FUERINT. C. II. "5

ut in Hifpania , fic in aliis etiam ecclefiis occidentalibus inolevit ( ut LibrO
II. -inquirenius) ufque ad Carolum M. Uti quidem contendit Pagius in
Critica Baronii : Imitatae id poftmoduni (inquit) funt qusedam Caro-
fub m m. 34?.
lo M. Gallicana ecclefiae, aliae tamen, ac ipfa capella regia, imitari non
aufae ; ideoque a Leone III. Pontifice veniam impetrarunt. " Aliter fta-
tuendum foret , fi Trecanum in Miffa S. Germani Symbolum interpretari

luberet , quod fatis probabile habent auctores Hiftor. litter. Francia , ita ut T. 111.
* 31S-
illud Symbolum Aportolorum cui poftea Cpolitanum fuerit fubftitutum.
fit ,
At Gallia Narbomnfis unacum Hifpania a tempore Concilii Tolet. III. Cpo- circa .
Difcrimen apoftolici & Cpolitaui Symboli funt

s89
litano ufaeft. qui adhi- ,
bendunfputant dum Ecclefiae Romana infuetum fuiffe, & quidem ufque ad

,
Benedicti VIII. aetatem in Bernone Augienfi legunt fub quo hic mos in An I0I 4- , -
Ecclefiam Romanam adniiffus fit Ne (funt verbaLun) a fubditis fibi Hi- Schd. / :
fpaniarum 8c Galliarum ecclefiis morem deponere nolentibus, diffonaret." ,

^jq'
In Chronico Turonenfi apud Martenium legitur Damasum Papam in odium x.if. Ampi.
Macedonii Epifcopi Cpolitani qui Spiritum Sancium Patri, Filioque con- ,
Cott. Pmf.
fubftantialem negabat inftituiffe Symbolum Cpolitanum in Miffa celebrari.
,
Concordat Albericus apud eundem in rraec verba Solemnibus diebus de- :
cantari inftituit ex decreto univerfalis Synodi a centum quinquaginta Epi-

fcopis Cpoli celebratae." Nulla vero Symboli fit mentio in primo ac an-
tiquiflimo ordine Romano ; mox tamen in fecundo itidem antiquiffimo , &
quidem Cpolitani initium ponitur. Qiiod, aliaque teftimonia Bernoni op-
ponit Martenius imononufum, fed cantum Symboli negaffe Berno-
:
nem putat etfi cantari in Ord. II. dicatur quod de fola Miffa Pontificali
, :
interpretatur. Quid pfaeterea dici verifimiliter poflit, exponemus Libro II. a) a

IX. Cum
a) Et tamen (fubdit Martenius ) plerique ex- cenfent nonnulli ,
per illud intervailum ,
quod
Romanam Ecclcfiam in facra liturgia
iftimant a mcdio fueculo IX. effluxit ad initium feculi XI.
Symbolum non recitaiTe ante tempora Heinkici Symboli in Miffa recitationem fuiffe intcrmiffam,
II. Imp. atque ati iil probandum , Bernonis quod vix credi poteft. Et certe, ABernonis
Abbatis Augieiifis & teftis oculati , qui id revera verba fedulo difcutiamus, non omnino negare vi-
afferit , afFerunt auctoritatem .... At huic detur a Rouianis in Miffa recitatum fuiffe, fed
BernoniS tcftimonio repugnant antiquiilimi Or- tantummodo decantatum : quia revera non foiemni
dines RomaniMabillonio vulgati. Nam
a vocis modulatione decantabatur , fed tantum re-
in II. ord. quem Ouufrius PanvINIUS Gelajia- citabatur, ad eum fere modum , quo etiamnmn
num effe cenfet a S. Gregorio emendatum,
, fubdiaconus in ccclefia Lt/gduhenjt ,
prster alia-
hxc leguntur : Pojl leEium Evaugclium caniehe rum ecclefiarum morem epiftolam absque ulla
in fuo loco extinguuntur, & ab Epifcopo CREDO cantus inflexionc recitat. Et ne quis gratis a
IN unum deum cantatur &c. Nec defunt et- nobis affertum id obiiciat, fententise noftrx va-
iam graviflimi fcriptores , qui idem confirment, dem afferimus Leonem III. qui in Aquisgranenji
Ioannes P. VIII. Leo III. Amalarius, & cum Carolo M. collatione clariffimis id ac per-
Walufridus Strabo. His perculfi audoritatibus fpicuis verbis affirmat. jQiiod vero ( inquit
P 2
I 1 6 L. I. QUiENAM PRIMA ECCLESL/E 7ETATE
ofFertorium. IX. Cum olirn populus oblationes ipfemet ad altare facere confueverit,
faclum eft, ut antiphona, quae interim canebatur, Offertorium feuofferenda
diceretur, uti Introitus & Graduale fucceffu temporis magis fecundum va-
rietatem temporum & feftorum ex pfalmis potiflimum funt collecla. Deinde
Ap.P. leBnm
fiequitur offerenda , ut inquit Remigius Altifiodorenfis , qua inde hoc
fri&res fifc"
mmm quod tunc populus. fua munera offerat.
accepit , Sequuntur verfus a
p. as4- vertendo dicli, quod in offerendis revertantur, dum offerenda repetitur. Offer-
De quibus-
torium ait Berno Augienfis , quod inter offerendum cautatur
, quamvis ,
*
/am lerti- " a pîoris populi confuetudine in ufum Chrifiianorum veniffe dicatur tamen ,
nmtibus. c.i. quis fpecialitcr addiderit, aperte non legimus. Plura dicemus fuo loco lib. II.
quia ferius induci cceperunt hse antiphonae, nec hodieque apud orientales
comparent, qui Anaphoram proprie fic "diciam a prafatione, feu gratiarum
actione aufpicantur quse in miifali Gothico, & Gallicauo , Inlatio etiam no-
,
Z. I. c. 15. minatur, de qua Isidorus: Infertur illatio in fanctificatione oblationis. In

Pag. 94. liturgia S. Germani vocatur fonus, feu fonum, quod tunc canitur. Sonum
autem quod canetur , quando procedit oblatio huc traxit exordium.
, Pra- ,
cepit Dominus Moysi ut faceret tubas argenteas , quas Levita clangerent,

,
quando offerebatur hofiia, &

hoc effet fignum per quod intelligeret populus, ,
qua hora inferebatur oblatio , omnes incurvati adorent Dominum , donec &
veniret columna ignis aut nubes , qui benediceret Sacrificium. Nunc autem
procedentem ad altarium Corpus Christi non iam tubis inreprahenfibilibus
( ita codex ) fed fpiritualibus vocibus praclara Christi magnalia dulcime-
lodia pfallet ecclefia. Conveniunt ha?c cum laudatis Bernonis verbis, mo-
reque illorum temporum, ut facra Euchariftia deferretur ipfo oblationis tem-
pore ad altare: qua allata Fiebat panis & vini confecrandi oblatio (ut ob-
Pag- 87- fervat Martenius) atque interim chorus canebat Sonum, id eft antipho-
nam quse noftro Offertorio refpondebat
,
aut quid fimile. Forte fonus ,
3
aliud
, nihil erat quam quod expofitio noftra mox laudes appellat. Laus
autem in miffali Mozarabum conftat ex AUeluia , & uno verficulo , fed
in GaUicana liturgfa ter repetitum fuiffe alleluia &c. " Huc fpecialiter re-
ferri poteft, quod S. Augustinus contra Hilarium egit , inceffentem 1110-
L. II. Re- rem , qui tunc effe apud Carthaginem coeperat ( ut loquitur ) ut hymni
f.n. acj altare dicerentur de pfalmorum hbro , five ante oblationem, five cum
traiiat.
,, diftribueretur populo , quod fuiffet oblatum. " Apud Gracos Qodcm per-
tinet,
ajferitis , idco vos ita cantare Symhohm, quo* quidem alta voce. Difficultatem folvimus refpon-
niam aliquos in iftis partibus vobis priores aidi- dendo , decantatum qiiidem fuifle Symbolum in
fiis decantajfe ,
quid ad nos ,
qui id ipfum non MifTa pontiticali , at vero folummodo recitatum
cantamus , fed legimus. Unica fupereft difficul- in qualibet alia Miffa , Sacerdote non Pontifiee
tas. Nam antiqui ordines Romani non fimpli- celebrante. "
citer legi Symbolum prxcipiunt , fed cantari, &
IM MISSA CANTATA FUERINT. C. II. 117
tinet , quod duni more raox laudato
fit , non quidem ipfa facra Eucha- ,
riftia ad altare defertur , fcd fymbola magna pompa reverentia Dum , & :
interim cantores gravi cantu cherubicum hymnum modulantur. \w liturgia

Marci praefcribitur: Hic pfallant, Qui Cherubim myftice: dum interim in-
cenfum offert Sacerdos , & preces fundit; quae noftris fecretis videntur re-
fpondere forte inde fic
, diciis , quod aut durante , aut ceflante iam cantu
a Sacerdote dicerentur. Hanc liturgiae partem defignat Dionysius vulgo
Areopagita de cceleft. Hierarch. Qjii in minijirorum ordine primas tenet, &$ 3-
unacum Sacerdotibus divino altari panem facrum, Calicemque beneditlionis im-

ponunt, ab univerfa plenitudine ecciejia communi hymnologia pramiffa.
X. In liturgia folemnis femper inde ab ecclefiae primordiis fuit illa gra- Pnefatio.
tiarum acrio , quam nos prafationem dicimus , ad hodiernum usque diem

conftanter ufitata quam fere folam
, S. Iustinus commemorat inter ea,
quae ipfam Euchariftiae celebrationem antecedunt, & confequuntur. Deinde,
inquit, ei, qui praefi fratribus , aqua
panis affertur vini: , & poculum & A$L%.
quibus ille acceptis laudem &gloriam uivov A, $6%ctv univerforum parenti per
nomen Fiiii, &
Spiritus Sancli emittit, &
Euchariftiam five gratiarum attio-
nem pro his ab illo acceptis donis, prolixe exequitur. Poftquam preces Sf Eu-
,
charijliam abfolvit popuius omnis acclamat amen.

, &$ Kaog eV<(pjj^?;
dysJjv. Huc referendum, quod apud EusEBiuMex epift. Dionysii adSixTUM z. vil. c. 9.
Rom. Epifc. de quodam ab hsereticis baptizato habetur: Cum enim &gra-

tiarum aclionem in ecclefia audijfet , &
ad illam unacum aliis Amen acci-
niffet. (Ev%ct()t<?ici,g i7ra,Kxo-a,vTc{, &vvi7riQ(lty%oi> t>ivov t6 dwy\vf)
r
Iterum laudatus
S. Iustinus paulo poft bis adhuc repetit conftanterque in omnibus litur- ,
giis reperitur folemnis haec Praefatio uti iam vocat S. Cyprjanus: Sacer-
, De orat. do.
mintca
dos ante orationem, Prafatione pramiffa, parat fratrum mentes dicendo: Sur- -
fum corda; ut dum refpondet plebs: habemus ad Dominum, admoneatur,

nihii aliudfe quam Dominum cogitare debere. Nihil adeo conftanter in utra-
que ecclefia orientali, & occidentali in facra liturgia fuit confervatum, quam
fingula fere huius praefationis verba quoad gratiarum aclionem,, ac fenfus ,
feu Euchariftiam ipfam, unde Sacrificium ac Sacramentum Corporis & San-

guinis Domini nomen accepit. Eadem vero fuerunt a primaeva ecclefiae
aetate folemnia illa acclamationis & refponfionis verba, adhuc hodie ufitata :
uti iam in conftitutionibus apoftolicis leguntur ad folemnem Sacerdotis ap-

precationem Atque omnes una voce refpondeant; Et cum Spiritu tuo.
: l.Vlll.c.12.
Tum Pontifex, furfum mentem: Et omnes; Habemus ad Dominum. Et

Pontifex ; Gratias agamus Domino Et cuncri, dignum iufium efi. Et : &
Pontifex dicat ; Fere dignum &
iufium efi , ante omnia laudare te &c.
P 3 Non
I 1.8 L. I. QUiENAiE PRIMA ECCLESXiE iETATE
Non opus adhuc aliarum liturgiarum quarumcunque verba eadem referre,
eft
nec etiam accumulare Doctorum verba quibus

inftituti noftri ratio id fert ,
in fuis homiliis & fermonibus ad hoc fideles provocant, ut memores &

attenti ad ea, quae refpondent fint verba. Ac fi (ut verbis S. Cyrilli
,
Catech.
Hierofolymitaui utar ) praecipiat Sacerdos , ut omnes circa illam horam
XXIII. n. 4
deponant curas vitae huius &
domefticas follicitudines, habeantque furfum
in ccelo cor a4 clementem DEUM. Deinde refpondetis Habemus ad :
Dominum ; ei prsecepto per eam, quam pronuntiatis confeffionem, affen-

tientes . . . Poftea haec Sacerdos ait: Gratias agamus Domino. Vere enim
gratias agere debemus, quod, quum indigni effemus, ad tantam nos vo-
cavit gratiam, quod inimici cum effemus , nos reconciliavit , quod Spi-
ritu adoptionis eft dignatus. Ad haec vos fubiicitis: Dignum cff iujlum."
Refert deinde eandem fere, quae in liturgia S.Iacobi habetur, gratiarunr
aclionem, feu, ut olim etiam vocari confuevit, conteftationem ac praefa-
tionem: Uti iam in S. Cypriano vidimus. Nec dubium eft, quin huc fpe-
clet can. XII. Concilii Milevitani, ubi praefcribitur Ut preces, vel oratio-
,
nes , & Miffcc ,

jive Prafationes , qua probata fuerint in Concilio ab omnl-
bus celebrentur. Praefationis locum habent ad mox fequentem hymni ati-
gelici cantum, facratioraque confecrationis verba tyxg rav S-^yiKoov ifjuvag :
Cap. 3. facros divina effeEtivorum hymnos vocat Dionysius de hierarch. eccl. quem
Z. I. c: S9- Honorius Augujiod. auclorem Praefationis Miffas facit. In ecclefia Romana
Gem. anini.
Gelasius Prafationes, quae canonem prsecedunt, cantu quidem, & fermone
Sigeb. in eleganti compofuit. Eae iuxta decretalem, quae circumfertur , epiftolam
Chron. cid an.
58i.
Pela.gii , novem numero funt legitimse cum alias innumerae fere olim
,
fuerint. Deciinam ad honorem Deiparae Urbanus II. (ut fuo loco dice-
L. III . De- mus) addidit. Et quidem, ut eft apud Burchardum &Sigebertum, Pe-
crct. c. 69.
lagius ille Pontifex decrevit, quotidianam Sacramentorum praefationem ad
Miffas novem tantummodo praefationibus fecundum antiquum Romanorum ,
ordinem effe commutandam, fcilicet in Natali Domini

, in Apparitione, in ,
Pafcha, in Afcenfione, in Pentecofie , de SS. Trinitate, de Apofiolis, de fantta

Cruce, de ieiunio Qimdragefimali.
Dc hymno XI. De liymno triunrphali SanBus , SanBus, Santirn , quis fpecialiter

Sanctus addiderit Berno Augienfis dicit, non.legi. Idem tamen teftatur, non de-
,
Bm, Au
e ê '
^ " 1
P utent Sixtum P. ad Miffun addidiffe. Id quod auctores medii
'
De quiimsd. aevi non folum qui de Officiis divinis fcripferunt

, fingillatim auclor fub ,
rebus aiMifi. nomine Alcuini Micrologus, Radulphus Tungrenjis fed etiam Chrono-
, ,
Jpec aati us
g ra p|-jj p a {j] mj SlGEBERTUS, MaRI AN US ScotllS MaRTINUS PolonUS, aiiclo- ,
ritate haud dubie libri Pontificalis afteruerunt ubi Sixtus I. conftituiffe di- ;
citur :
IN MISSA CANTATA FUERINT. C. II. II9
citur : Ut Miflarum actionem Sacerdote incipieute , populus hymnum de-
cantaret Santtus, SanEtus , Santtus Dominus DEUS fabaoih &c. Ursper-
gensis hoc Coelestino P. attribuit a). In Conftitutionibus apoftolicis a
idem legitur Et : omnis populus fimul dicat : SanEtus , Santius , Sauctus, l.viii.c.xz.
Dominus fabaoth pleni funt cceli : & terra gloria eius : benediftus in fe-
cula. Amen. Et Pontifex poftea- dicat : Santlus enim vere es , ac Santtif-
fimus , Altifiimus , & Superexaltatus in facula. Sanctus quoque unigenitus

tuus Fitius, Dominus &c.
nofter Illuftran-
, & DEUS , IESUS Chriflus
ir
'
tur fuec clarius ad confeffionem totius Sanctae Trinitatis ter repetito ,
Santtus Santius
, Sanclus verbis S. Ambrosii ad hunc ipfum Ecclefiae u-
, , l.iii. c . 18.
de Stiritu s.
fum provocantis Seraphini inquit landant omnis Beatorum chorus lau-
: , , ,
dat , ut fanfium dicat DEUM

SanEtum Filium Sanltum Spiritum. Quo-, ,
modo igitur non omnia habet qua DEI funt qui cum Patre Fllio a Sa-
, , &
cerdotibus , & in baptifmo nominatim, & in oblationibus invocatur cum
Patre & Filio. Similiter S. Hieronymus eundem hymnum iil confeffio- De xlit.
nem Trinitatis In confeffionem Sandae Trinitatis t xxxm- mmf10mhus
cani teftatur:
lllltlQa 211
pimus dicentes Santtus, Sanclus, Sanctus Dominus DEUS fabaotb." Qiiam

:
vero antiquum hoc fit in celebratione facrae liturgiae, ex actis SS. Perpe-
TUiE & Felicitatis apud Ruinartum & ad calcem Lactantii de morte ,
Perfecutorum colligere licet ,ubi S. Perpetua in vifione quadam, vifa iibi

:
Euchariftiam accipere, inter alia dicit : Introivimus , & audivimus vocem Ruin, aei.
MM
.
-'
incem
unitam Agios , Agios , Agios fine ceflatione." S. Cyrillus Hierofolymit.-f
exprefle vpvattag feu pfalmodiae ac cantus meminit: Propterea enim tra- catecl.
,
ditam nobis a Seraphinis hanc Theologiam (feu DEI celebrationem) recitamus, xxni. . 6.
ut communi laudum modulatioue cum fuperioribus mundo excrcitibus con-

iungamur. Deinde, poflquam nosmetipfos per hos fpirituales hymnos flancti-
flcavimus , DEUM benignum exoramus &c.
S. Athanasius Arianos qui z ,
7
. /. p. 1.
lo8
Trifagion mutata voce canebant ad finem fermonis in illud, Omnia mihi ? ,
-
tradita funt inceflit his verbis

, Nec vero ullus e fanclis Prophetis qui
:
,
in huiusmodi vifione maxime funt digni habiti, nobis renunciavit illos ma-
gna voce ufos efle cum Sanctus prima vice proferrent , minus clara fecun-
da vice ; fubmifla denique tertia vice deindeque prima fanctitatem Do- :
mini fecunda fubiecfionem indicari

fignificari, tertia demuin inferiorem ,
defignari ordinem." Nullus S. Chrysostomo frequentius meminit my- Epifi. 2. aA
fticae melodiae , ut vocat faepiflime , folita imprimis eloquentia & energia 0ly >n ?- hom -
cum
^"
hunc chriftiani populi angelis concentum depraedicans. A Christo l'om

L\
demum hos ad nos hymnos delatos aflerit, atque cani praeceptos b). Id &c.
ei
a) Vid. etiam Mabillonius fupra p. 106. lau- b) IESUS (inquitHom. 43, ad Ephejof. T. XI. N.
datlis. E. n. 3.) Filius Patris mifericonliarum, filius eius
,: : ;
120 L. I. QUiENAM PRIMA ECCLESIiE 7ETATE

ei folemne eft , populum ex hac concentus cum Angelis confociatione ad
officia chriftiana a profanis praefertim cantilenis advocare : Qttomodo, inquit
Hom.n. ad alicubi, non eji abfurdum poji myjiicam illam vocem e ccelis delatam , a Che-
M- Antioch.
Yubim dico , meretriciis cantibm , & fraclis melodiis theatri aures inqui-
nare vero commemorans , quomodo affoleat perfaepe cum ipfo et-
? Alibi
iam Sacerdote populus verba, ac vocem coniungere ad eundem potiffi- ,
a mum provocat hymnum a). Quodam loco populum inde multum coilau-
dat , & dignationem , ut cum choris exercitibusque Angelorum fuas confo-
b ciet voces Loquitur autem de vigiliis & ftationibus no-
, deprsedicat b). ,
cTurnis ut videri poflit,tunc etiam peculiariter diclum fuiffe hymnum il- ,
lum, nifi malis intelligere de coniuncla fimul tunc liturgia. Severianus

Epifcopus Gabalenfis iri homilia de filio prodigo eiusdem hymni meminit,
addiclis facrofanclis nominibus explicationis ut puto caufa Recorda- , , , :
mini inquit, tremendornm myjieriorum, ubi fubiunguntur voces Angeiorum

,
collaudantium de coelis 5? dicentium ayiog o zrocr^ , kyiog o vtog, kyiog o 7t&ô,k^-

rog , to 7rvHvtJUb ro clyiov ro rrjv Qvtriav TiMcrm^y^crciv. Alius vero eft cherubicilS
nymnus in liturgia Graca ad illationem facrorum Symbolorum cani foli-
tus
qui efl: vere Deus, omnem tulit virtutem, o- utrisque communis eft ; neque enim ipfe folus
mnes qui inde fiuit fru&us , hymnos nempe ad gratias agit, fed etiam plebs univerfa. Nam
nos detnlit cceleftes. Nam qiioz in coelis ( ctVCi) quum primus illorum vocem fumfit , atque illi
)
dicunt Cherubim , ea nos quoque iuffit dicere :
affenferunt, id digne ac iufte fieri, tum demum
Sancius , Sunclus, Sanclus. " Et homilia in Se- gratiarum actionem aufpicatur. Qiiid autem eft,
raphim: (T. VI. N. E. p. 141. ) Antea qui- quam ob rem tibi mirum videatur , cum Sa-
fi
dem in ccelis tantum hymnus ifte caiiebatur cerdote plebs interdum loquatur , quum etiam
poftquam autem in terram venire dignatus eft cum ipfis Cherubim, ac fupernis virtutibus facro-
Dominus , hunc etiam concentum ad nos detu- fanftos illos hymnos communitcr in ccelum mit-
tat. "
lit. Propterea quoque magnus Pontifex cum
iuxta facram hanc menfam conftiterit, ut ratio- b) Eoquod (fnnt verba laudati Doftoris Hom.
nalem cultum exhibeat , & facrificium ofFerat in laudem eorum qui comparuerint in ecclefia )
,
incruentum , non fimpliciter nos ad hanc fau- angelicorum ordinum ftationem imitantes, fine
ftam acclamationem invitat , fed ubi prius Che- ceffatione laudes , & hymnos ofTertis conditori.
rubim nominavit, & Seraphim mentionem fecit, mira Christi dona ! in fupernis exercitus
tum demum ad hanc tremcndam vocem mitten- Angelorum canunt gloriam eandem ho- : in terris
dam omnes adhortatur , & dum eorum nos ad- minum depromit multitudo, communiterque tnm
monet , qui nobifcum choros agitant , mentem cceleftium , tum terreftrium feftivus conventus
noftram a terra fubducit, unumquemque noftrum congrcgatur : nna gratiarum aftio , una exfnl-
his propemoduin verbis excitans Unacum Se- : tatio , una gaudentis choreoe ftatio. Hanc enim
raphim canis , unacum Seraphim ila, cum illis ineffabilis Domini fefe ad nos demittentis boni-
alas extende , cum illis regium folium circum- tas conftituit, hanc Spiritus congregavit fanftus :
vola. " huius vocum concentus paterno beneplacito con-

a) Hom. XVIII. in :. Cor. In tremendis quo- gruit : e ccelis habet modulorum confonantiam,
que myfteriis, nt Sacerdos pro plebe , ita plebs dum a Trinitate velut a pledlro quopiam mo-
pro Sacerdote vota facit. Hxc enim verba & vctur, deleftabile illud ac felix refonat melos
cum Slnritu tuo nihil aliud quim hoc fignificant. illam angelicam cantionem , illum deiinere ne-
Rurfus ea oratio , qua DEO gratia; aguntur fcium concentum. "
IN rVIISSA CANTATA FUERINT. C II. 121
tus : 01 rd xiexGifjt.. Alius item in facris Gracorum frequentatus hyrnnus
TQurclytos quem nos quotannis die Parafceve gnece ,
,
latine cantamus. &
Hunc ad tempora Concilii Chalcedonenfis ad an. 402. referendum, colligi-
tur ex actis eiusdem Concilii. Nec multo poft in Orientis ecclefiis receptum, [?"
"jjj-
J-
& publico ufu confirmatum efle, vel ex eo patet, quod multas deinde tur-
bas excitaverit facra Qui paffus efi pro nobis, vel
ei additio Qtii crucifixus
: :
efi pro nobis, quse facta elt a Petro Fullone. Paflim Theodosio luniore im-
perante demum in ecclefia cani cceptum aiunt, divinitus quidem S. Proclo Patr.
utNicEPHORUs, lo. Damascenus, FxvLnsDiaconm, & Cedrenus
"
edocto ,
narrant a). Sunt quidem, utobfervat Cangius V. Trifag. qui decantatiffi- a

mum Gracis hunc hymnum Totcrdyiov San&us DEUS &c. longe ante Pro-
clum, circa medium faec.V. Cpolitanam fedem tenentem, in ufu fuiflepu-
tent, quod in omnibus facris liturgiis Iacobi, Marci Basilii Chry- , ,
sostomi, reperiatur. Sed S. Chrysostomus conftanterde altero illo loqui-

tur, quem triumphalem ideo dicimus quod iftum Domino DEO exerci- ,
tuum in fuhlimi gloria throno fedenti , veiut DEO forti , & cuntta potenti,
coslefiis militia duci , inimicarum legionum debellatori feiiciffimo, vitforiaque
omnis datori, angelici Spiritus vidente Isaia c. 6. cecinerunt, ut ait Goarus. Euchohg
Accidit alicubi in Occidente ut non ubique in omnibus diceretur Miills :

p 12 ^'
'
quemabufum fuftulit Concilium Fafenfe II. ftatuens : Ut in omnibus Miflis, Cmt. 3-
feu matutinis, feu in Quadragefiiualibus feu in illis, quae pro defuncto- ,
rum commemoratione femper Santius, SancJus, Santius eo ordine,

fiunt,
quo ad Miflas publicas dicitur, dici debeat. Quia tam dulcis & defide-
rabilis vox etiamfi die noctuque poflit dici
, faftidium non poterit ge- ,
nerare. " b) Colligi hinc videtur , quod in Miflis, quae forte fine cantu b
cele-
a) Ut enim laudati au&ores reFernnt, cnm regnante Qhrijl. Lupus ad Conc. Trutt. T. III. p. 145.
Theodosio terra ipfis quatuor menfibus moti- Petr. Allixius in peculiari lib. de Trifa-
bus continuis agitaretnr, accidit , ut illa vehe- gio. Borremansius in Vefperis Gorinch. p.
mentius aliquando fiuftuante , omnique populo 16. Conr. SchuktzfleischiuS, & alii de hy-
intenfius Kyrie eleifon acclamante , adolefcentu- mnis ecclefke veteris.
lus, nemine non vidente, in iiera fublatus, di- b) Pro explicatione huius canonis nota ex obfer-
vinam audierit vocem prxcipientem fibi, Epi-
,
vantia omnium temporum locum S. EpiphaniI
fcopo populoque nunciaret, ut litanias agerent, in fynopfi 11. 22. de Synaxibus, qua quarta, fjf
dicentes : ctyiog Siog K.T. A. Sanctus DEUS, pro fabbato ad horam tionam fiunt , in dic Do-
Sanfius fortis, Saniius immortalis miferere nobis, minica matutinis horis KclTC. TCtq Troaivezg.
quin aliud quidquam adderent. Qiiod nbi Pro- Ut vero illis diebus ftatioftum ad nonam, fic
CLUS fieri mandaffet, moremque mandatis fide- in Quadragefima ad vefperam fynaxcs agebantur.
les geffiffent , quiete terrae reftituta, ab Theo- Unde alibi diftinguuntur, veluti can. 29. Conc.
Dosio hoc Trifagion omnibus totiijs orbis ec- XureHanenfis III. an. 538. Sacrificia maiutina
clefiis commendatum fuiffe. De hac tamen re Mijfarum Jive vefpertina nominantur, quce ea-
,
nihil apud coaivos auftores legeris. Vid. dem fnnt , ac quadrageumalia. Eo pertinet,
Mart. Gerbert. de Musica Eccl. L. I. Q_

122 L. I. QUJENAM PRIMA ECCLESIiE iETATE
celebrabantur, feuminus folemnibus, omitteretur , dum cani alias confue-
verat. Occurrit tamen in omnibus liturgiis tam orientalibus, quam occi-
dentalibus, quandoque etiam graece, uti in Mozarabica iite: Agios, Agios,
Agios Dominus DEUS Rex aterne , tibi laudes Et in liturgiae S.
8? gratias.
Germani expofitione Aius , feu Agios, & Sanclus ante prophetiam, & ite-
rum ante EvangeHiim Agios ; Santlus vero poft Evangelium canendum prae-
fcribitur , idemque de liturgia Mozarabica notandum,
ficut iam diximus :
in qua praeter Agios ac SaniJus, quod canonem prsecedit, repetitis etiam

,
vicibus canitur, uti inliturgia S. Germani, fed non eodem loco. Ufus iite,
ut alia eius liturgiae, haud dubie ab oriente venit. Edidit nuperrime We-
rensdorfius prograinma de prece Hosianna, eiusque in liturgia itfu, quem
iam in conftitutionibus apoftolicis obfervamus atque in liturgia S. Chry- ,
a sostomi & aiiis tam Gracis quam Latinis ad hodiernum ufque diem. a)
, ,
De Confecra- XII. S. Augustinus ad S. Paulinum refcribens Epift. 149. n. 16. N. ed.

tl0I
!5: j de ilio Apoftoli : Obfecro itaque primum omnium fieri obfecrationes &c. ut
ait ,
precationes accipiamus diclas quas facimm in celebratione Sacramento-
,
rum , antequam Domini menfa incipiat benedici oratio-

illud , quod eft in , :
nes cum benedicitur, &c, &

Orationes hae poftea canon Minae
fanffificatur
funt appellatae, fub quo confecratio fit. Sic etiam Precem vocat Innocen-
tiusI. in epift. adDECENTiuM; & Vigilius P. ad Profuturum, canonica
precis textum. Quodfi ut fit fecreto facrae illae orationes 11011 fuerunt, lo-
, ,
Ef.LV. ,34. cum habere potuit, quod fupra iam retulimus ex eodem S. Augustino Qitan- :
do autem non eft tcmpus cum in ecclefia fratres congregantur fancia can-
, ,
tandi nifi cum

, lcgitur aut difputatur aut Autiftes clara voce deprecatur,
, ,
aut communis oratio Diaconi indicitur. Quod dicit Antiftitem clara voce
deprecari, Gracis nuncupantur ixJpavrirttg, feu iuxta Concilium Laodicemtm
orationes ^ ^co-^w^Vew? , qu3e funt orationes altiori vocis fono pronun-
tiandas. Quales Iustinianus Imp. in Nov. Conf. 123. hic fieri vult p? kcita
cntriu)-
quoil in Conc. Mutifconenfi I. ( an. 583. ) can. 9. acclamaverint ad auxilium , redemtionemque a

fancitur, ut a feria S. Martini ufque ad natale Messia impetrandam. Inde vero haud video,
Domini, fecunda ,
quarta, & fexta Sabbati ieiu- quare ineptum adeo illius vocis ufum concludat
netur , & Sacrificia Q.uadragefimali debeant ortum in liturgia , cum etiam in proceffionibus,
dine celebrari. atque acclamationibus, qus prima eccleiiae letate
a) Id quidem noftrum nihil attinct inftitutum, Epifcopis fubiude fieri folebant, atque etiam ex
quod dicit de fignificatu huius yocis compofttae ex Euseeio difcimus, IaCobo Apoftolo, dum verba
faceret Hicrofolymis, acclamatum effe. Hofanna
ytCJir? & t$2S<, quam in unico loco Pf. CXVIII. :
LuTHERUS optime transtulerit : Hcrr hilf: filio David ; quippe qui ex ftirpe David erat
Doniine auxiliare interpretatus , atque eo fen- oriundus , ex qua Messias exfpettabatur na-
fu populus , & pueri Hebraorum C H r i s t fciturus.

crz,crict)7rvifjLivov, cl^ci fîra, (puvr,g 7ri^0Ta,TU X&oo i%fl%.kio~[A,ivrig > JtOTl tflCltc, Jed Voce
afideli populo percipienda. Tales etiarii ixQuvqcrug funt verba , quibus ora-
tiones concluduntur , atque ad eas refpondet populus. Sic iam ex Iusti-
no M. retulimus: Poftquam preces , Euchariftiam abiblvit &
populus o- ô/.iZ , , ltAo ,
mnis acclamat amen." Et iterum Panis offertur vinum cum aqua

: , &
ei , qui praefidet ccetui. Is preces, gratiarum actiones fimiliter, quan- &
tum poteft, DEO fundit o<rr\ cfvvccfxtg dvrco clvaîjxî & populus accla-
: ,
mat, dicens amen. Tunc fit diftributio &c. " Et exEusEBio: Cum z. vn. hiji.
enim & gratiarum acrionem in ecclefia audiiflet, & ad illam unacum aliis >
c
c-
amen acciniftet eryvemQfaylielpmv to dpriv." Quod intelligi poteft de huius-

modi refponfionibus inter ipia facratiora verba iuxta liturgias Gracas & , ,
Ambrojianam ipfo S. Ambrosio eius rei mentionem faciente in

, Iibro de
iis, quimyfteriis initiantur: Ante confecrationem aliud dicitur, poft confe-
crationem Sanguis nuncupatur. Et tu dicis amen : hoceft, verum eft." Quod
ritu Romano in precis canonicae conclufione etiamnurn ante orationem dornini-
cam folemne eft.
XIII. Orationis dominicae tam conftans fuit in liturgia ufus , ut fue- De orationc
oml
rint, qui, ad eam folam celebrafte Euchariftiam Apoftolos, putarint. Videri- f ?^'one
que queat, Lucianum huc refpexifle, dum hymnum apud Chriftianos fole-
mnem in Sacris memorat dizro tS 7ra,Tôg a Patre incipientem. Nihilominus
non notatur, nifi iu baptifmi liturgia, a baptizato
in conftitutionibus apoftolicis L.vil. c. 44,
dicenda. Cyrillus Hierofolymitamis eandem commemorat, a populo haud

S.
dubie communi voce di&am Tum vero (inquit) poft hasc illam reci-
;
Cat, xxill.
"'
tamus orationem, quam Salvator propriis fuis difcipulis tradidit: DEUM "'
a
cum pura confcientia patrem nuncupantes, dicentesque: Pater nojier &c.
Poft populum Sacerdos Et ne nos inclucas in tentationem
: fubdit iuxta ,
liturgiam Iacobi, quse convenit alias cum liturgia S. Cyrilli ; additque

S.
S.Cyrillus, quod in illa S. Iacobi liturgia habetur, ut populus refpon-

deat Amen. In liturgia S. Marci (ubi iam notavi ex vetuftiffimo auclore de
curfuum ecclefiafticorum origine, Sanclus, vel Gloria in excelfis , vel ora-
tionem dominicam , & amen ab univerfis tam viris quam fceminis decan-
,
tari) primum a Sacerdote, deinde a populo dicenda pradcribitur: fed a Sa-

cerdote haud dubie fubmifla voce , cum mox fequens oratio iit elata vo-
ce dicenda. Puto unam intelligendam etiam orationem dominicam ex il-
lis, quas Concilium Laodicenum implendas cfid 7r%o<r(poovr,<rioog per enunciatio-
nem dicit. Coniungitur hic tam Orientis quam Occidentis confuetudo,

vn .
,
quam notat S. Gregorius M. dominicam orationem apud Gracos ab omni 64 vet. ed. .
populo dici; apud nos vero a folo Sacerdote. Utrumque tamen Mabillo- Dc Htwg.Gai-
bb L f ?
nimirum ut a Sacerdote , & omni'""'
' ' '
nius in ecclefia Gallicana obfervavit ,
Q_ 2 po-
124 L L QU^NAM PRIMA ECCLESIiE iETATE
*
populo diceretur. In liturgia vero Mozarabica a Sacerdote quidem dici-

tur , ut tamen populus ad fmgulas petitiones Amen refpondeat. Quae di-
verfitas nihil officit; quin declarat, femper quadam ratione populi partes in-
terveniffe , etiam Romano ritu quo populus faltem poftremam eius fucci-
,
nit partem. Conftatque, eam in liturgiis omnibus in facratiflima parte fuiffe

z. ii. contm didam. Quam etiam Qftatxjs Milevitanus defignat: Inter vicina momenta,
Parmen.
inquit , dum manus imponitis, & delicla donatu, mox ad altare converji, do~
,
minicamorationem pratermittere non poteflis. Ex S. Ambrosio, vel quisquis

L.V. c. 4. eit auctor librorum de Sacramentis idem patet: Dixi vobis, quod ante ,
verba Christi, quod offertur, iam non panis dicitur, fed corpus appel-
letur. Quare ergoin oratione dominica, quae poftea fequitur, ait Panem :
nqjirum &c. " S. Hieronymus prsefationem videtur indigitare, qua? folet
hodieque orationi dominicae facra liturgia prsemitti m

Sicut docuit Apo- :
itolos fuos, ut quotidie in corporis illius facrificium credentes audeant

loqui , Pater nojhr &c. " Saepiftime S. Chrysostomus ad hanc domini-
cam orationem a fidelibus dici confuetam provocat , ut officii commoneat,
& adhortetur, praefertim quoad petitionem illam & demitte nobis &c. At-
Retrati. lib.i. que S. Augustinus : In eisdem mandatis eft , quod iubemur dicere :
c - 19>
Dimitte nobis debita nojfra, ficut & nos dimittimus debitorilms nojiris. Quam
orationem ufque in finem faeculi tota dicit Ecciefia. " S. Cjesarius Arelat.
* 282. w indifcriminatim hic de populi cantu loquitur : Qimm enim maximapars
append.
^ populi , iino ,
quod peius eft, pene omnes recitatis lectionibus exeunt de
ecclefia, cui dicturus Sacerdos, Surfum corda nunquid refpondere poi- :
funt, quando deorfum in plateis & corpore fimul & corde difcedunt?
vel qualiter cum tremore fimul & gaudio clamabunt: Sanclus Sanctus Scm-
clus benediclus qui venit in nomine Domiui? Aut quando oratio dominica
dicitur , quis eft qui humiliter & veraciter clamet, Dimitte nobis debita
nojiva, ficut & nos dimittimus debitoribus noflris ? Cum enim etiam illi,
qui fe in ecclefia continent fi non dimiferint debita debitoribus

, , ad iu-
diciurn magis quam ad remedium orationem dominicam proferunt ex ore,
Reg. c. 13. quam impiere non probentur in opere &c. " Hinc etiam a S.Benedicto
oratio dominica in matutinis laudibus , & vefperis iubetur dici , audienti-
bus onmibus Ut conventi per
: ipiius orationis fponfionem , qua dicunt,
Dimitte nobis debita nojlra ficut & nos dimittimus debitoribus noftris, pur-
" Antea iam dixerat Cjesarius: Qui vult
gent fe ab eiusmodi vitio.
Mirfas ad integrum cum lucro animse fuas celebrare ufquequo oratio ,
dominica dicatur, benediclio populo detur,&humiliato corpore, com- &

An. $06. punclo corde fe debet in ecclefia continere. " Sancitum id variis in Con-
Can. 47- ciliis fuit, veluti Agathenji. Ibi :
Miflas die dominico a feecularibus totas teneri
fpe-
:

fpeciali ordinatione praecipimus ita ut ante benedictionem Sacerdotis e-
,
gredi populus non prasfumat." Aurelianenfi I. Cum ad celebrandas Miffas ?*. 26.
in Dei nomine convenitur, populus non ante difcedat, quam Miffae fo-
lemnitas compleatur, &
ubi Epifcopus fuerit, benedictionem accipiat Sa-
cerdotis. " Idem repetitur in Conc. Aurel. III. Solemnes formulas huius Cfc* 29-
benediclionis, quae ante communionem folebat impertiri, afferemus fequen-

tibus in libris.
XIV. lani fupra attuli S. Augustini locum ex Retradat. de fuo libro De cant " in

contra Hilarium de canticis ad altare quem etiam S. Possidius recenfet c mmunio-
,
in Indiculo operum, quo morem ecclefiae Cartagiu. defendebat, uthymnin e.
ad altare dicerentur de pfalmorum libro five ante oblationem, five cum L IL

,
>
- II.
diftribueretur populo, quod fuifiet oblatum. Hactenus retulimus, qua ra-

tione vocibus , & cantibus tum Sacerdotis aut miniflrorum , tum populi,
facra inftaurabatur liturgia, praecipueque ad dignam Euchariftiae tracTationem,
fufceptionemque excitabantur fidelium mentes. Par erat, rite etiam confum-
mari Sacrificium. Tu adfuifii, inquit S. Chrysostomus, hymnum cantafti, Hom. 3. i
Eihe^
cum dignis omnibus te es profejjhs, eoquod cum indignis non recejferis. Quo-
modo manjifii menfa nou es particeps ? Sum inquis, indignus. Ergo
, f ,
iUa quoque communione, &

focietate, qua efi in precibus, es indignus.

Non
enim folum per propofita fed etiam undique per cantica defcendit Spiritus.
:
Tempore communionis etiam piae audiebantur voces & cantus. Ut enim

nihil dicam de folemni illa acclamatione, qua aut fideles ad dignam praepa-
rationem excitabantur, acclamante Sacerdote : Santla fanclis, refpondentibus
vero fidelibus : Unus Sanclm , uhtts Domiuus aut dum fub ipfum commu-
:
nionis tempus ad verba illa Corpus Christi Sanguis Christi, folemni-

,
terprolata, quisque accipientium, fimulque univerfi elata voce refponderunt

Amen: veluti ex iam laudatis SS.Perpetuje, & Felicitatis actis difcimus, Mcaicem
Laaantn de
dum in vifione S. Perpetua Euchariltiam, facrae liturgiae pracfens, vifa eft par-
ticipare : Ego , ait , accepi iunclis manibus , & manducavi , ? univerfi cir- torum .
"'
cumfiantes dixerunt Amen. Scimus prima illa aetate peculiarem pfalmum,

trigefimum tertium nimirum effe dictum inter ipfam communionem: Ffal-
,
musautem, ut habetur in Conflitutionibus apoftolicis, trigefimus tertius di- L.VIll.c.i%.
catur, dum reliqui omnes communicant. Cumque univerfi, univerfa com- &
municaveri?it , accipientes Diaconi , qua fuperfunt , inferant in pafiophoria.
Et Diaconus, quando, qui pfallit, fecerit finem, pronunciet : percepto pretiofo
corpore &c. Vides hic diftinctam pfallentis, ac pronunciantis orationem, Dia-
coni vocem. Et ex illo pfalmo imprimis huc peraccommodum verficulum
Gujiate , & videte, quam fuavis efi Dominus, fingulari quadam, & divina
Q_ 3 melo-
melodia cantatum fuiffe, S. Cyrillus Hierofolymitanus teftatur. Audivifti
Cat. XXIII.deinde inquit ) vocem pfallentis divina quadam melodia vos ad fancto-
?j ( ,
rum myfteriorum communionem invitantis ac dicentis Guftate vi- , : &

dete, quod bonus eft Dominus." Ad quem cantum repetendum videmus
TJLBihUoth etiam in liturgia S.Iacobi fpecialiter Diaconi admonitionem praeceffiffe. Dia-
max. pp. conus: In pace Christi cantemus. Cantores Guftate videte quod : & ,
benigmis ejl Dominus. " Idem faclum ex liturgia Mozarabica intelligi-

mus , atque eundem locum communiter fanclos Patres de facra Euchariitiae
ib. p. 7. participatione interpretatos, conftat. Affignantur in eadem S.Iacobi liturgia
l.i. de Ei',~ etiam pfalmi in fraclione & mixtione panis & calicis. Mornjeus ex variis
char. c. 5, monumentis quinam pfalmi in Euchariftiae diftributione cani
antiquis defignat,
confueverint. Nimiram Pf. ^KXll.Dominusregitme. XXXIII. BenedicamDo-
minnm in omni tempore. XLI. Qiiemadmodum defiderat cervus adfontes a-
quarum. CIII. Benedic anima mea Domino. CXVI. Laudate Dominum
omnes gentes. CXLIV. Exaltabote DEUSmeus
Regula Aureliani prae- Rex.
fcribit ut pfailendo omnes communicent.
, Cantus antiphonus praefcribi-
tur in liturgia S. Germani his verbis Sacerdote autem frangente, fupplex
:
clerus pfallet antiphona quia patiente dolore mortis omnia trementU tejlata
,
funt elementa. Tempore cominumonis prbefcribitur Trecanum, quod quid

T.F. Anecd.Cit , difficile eft divinare. Erit forte (inquit Martenius) qui Trecanum
?' 9 ~ Symbolum Apoftolorum Sanclae Trinitatis fidem explicans,
interpretetur ,
quod in poft confecrationem ante commu-

miffali quidem Mozarabum
nionem dicendum praefcribitur in Gallicana vero liturgia poft commu-
:
nionem recitaretur. " Videturque huic opinioni favere quod ibi de hoc ,
t- 90. Trecano dicitur Trecanum vero qnod pfilletur jignum ejl catholica fidei
:
,
de Trinitatis credulitate procedere. Sed adverfantur qu33 fequuntur indi- ,
cantque potius repetitionem ftropharum, aut verficulorum. Sic enimprima

in fecunda fecunda in tertia
, ^f rurfum tertia in fecunda
,
? fecunda ro- ,
tatur in prima. Ita Pater in Filio myfterium Trinitatis compleclet. Res

illuftrari queat ex liturgia Mozarabica in multis conveniente cum hac S.
,
i>- 330. Germani ac veteri Gallicana, ut inter alios Brunus in opere liturgico, &
t. VI. Pinius in actis SS. Iulii declarant, etiam quoad hoc, quod Trecanum can-
p. 99- 105-
t are t ur eodem plane loco in Miffa S. Germani , quo canitur Guftate, &
videte in miffali Mozarabico, quod refponfwn ad accedentes dicitur, atque
in eo ubique occurrit ternarius numerus. i. Conftat tribus verfibus, nimi-
rum Guflate. Benedicam & Redimet. 2. Ter dicitur Alleluia poft verfus
,
iftos fingulos. 3. Subditur iliis doxologia Gloria honor in qua no- , , & ,
minatim exprimuntur tres perfonae divinae. 4. Doxologiae ifti fubiungitur

ter Alleluia.
XV. De-
2J
XV. Demum folemnis etiam dimiflionis hic mentio facienda eft , Dia- Dimiffio po-
puli "
cono eadem haud dubie verba , Ite miffa eji , quse etiamnum ufitata funt,
a priore Ecclefiae setate fidelibus acclamante : a) unde & Miffa nomen ea- a
dem ex ratione aliis divini officii partibus eft inditum, ufu repetito a pro-
fanis eiusmodi dimiffionibus, prout apertiffime Avitus declarat inquiens A EPft- ? aP"& :
nm 2 IL - -
cuius proprietate fermonis in ecclefiis palatiisque jive pratoriis Miffa fieripro-
nuntiatur , cum populus ab obfervatione dimittitur.
a) Duplicem eiusmodi dimiffionem fuiiTe , ex ve- Domini 250. fcripta , Vir laudatus clarum fieri
teri Chriftianorum liturgia colligimus, quarum afferit XVI. ad ann. Bar. ) ea iam
( Excrcit.
alia Catechumenos, cxteros fideles alia fpe&a- ajtate Miflk nomen notum fuifTe. Certe iam
bat. Ifta finitis precibus, quibus Catechumenis, S. Ambrosius ep. 13. ad Makcellinam fo-
atqtie Energumenis adeflc licuit , haec vero poft ror. it. ferm. 34. & S. C^SARIUS Arelatcnjis
ivx/jv a.7roKvTi>i,rjV a Diacono recitatam fie- hom. 12. Miffe nomine integram liturgiam, feu
bat. Ipfum vero Miffae nomen quod attinet, omnia, qux ad celebrationcm Sacrificii incruenti
fane antiquum id fatis eft, atque ad finem tr- pcrtinebant, comprehenderunt ; cum tamen cre-
tii fceculi , aut paulo ante ad mentem Clar. dere vix liceat , iftud vocabulum ftatim ab in-
Casauboni inventum; quod ex epiftola Cor- cunabulis fuis tam late patuiffe , ut non potius
NELii (aut fi quis forte aiius eiusdem auiftor populi oliin dimiflioni id proprium fuerit.
eft) ad Lupicinum Viennenfem , circa annum
CA-
128 tt & &
SCgHB3SR5Bi
C A P U T III.
Cantus ac mitjica facra aliis in locis ,

partibusque offi-
cii divini.
I.
Sacri Chri- [rant fidelibus inde ab Ecclefia? primordiis ftata di-

ftianorum in
vini fervitii tempora , quee die noctuque in hy-
hymnis fpiri-
tualibus con-
mnis ,
pfalmis , & canticis fpiritualibus traduce-
ventus publi- bant, prout paflim in fuperioribus oftendimus,
ci ilie no-
ac deinceps magis patefiet
,
: ubi quisque invita-
ftuque per
fefta.
batur ad cantandas laudes Dei ex fcriptura, vel
proprio ingenio , uti ex Tertulliano p. 29.
Apolog. c. 39.
audivimus. Intelleximus porro, malevolos ob
nocturnas pervigilias cavillandi non femcl acce-
piife occafionem ; dum boni tamen omnes, &
pii laudarunt , propagaruntque. De nocle fiqui-
Ef. 207. dem, inquit S. Basilius, populm confurgens antelucano tempore domum pre-
cationis petit; inqne labore, & tribulatione, ac lacrymis indejinentibus, facla
ad DEUM confejfione, tandem ab oratione furgentes adpfalmodiam injlituun-
tur. In maioribus urbibus, ubi plures erant ecclefiae, divifis etiam populis
in turmas, nihilominus pii Paftores ftudebant ubique per vices adeffe, &
facris operam dare a). Vidimus fuperius p. 21. Luciani teftimonium de
Chriftianis, ad hymnos tota nocle decantandos vigilantibus. Memimtque
earundem vigiliarum in feftis chriftianis Ammianus Marcellinus his verbis:
L. 2? /;/ ftatione primis tenebris obfervata cufiodum abfentia, qni die fefio chrifiiani
- 3-
ritus in ecclefia peruoclabant &c. S. Athanasius de Virginitate hoc ftu-
dium perpetuis hymnis , & glorificationibus Deum celebrandi , fingulari-
ter
a) lam dmlum ( funt verba eiusdem S. Docloris buerit Dominus , ut & apud illos impleverim
in pfaim. CXIV.) occupato hoc facro Martyrum minifterium , nec fnn a veftra charitate fru-
templo , a media nocle ad hanc ufque meri- ftratus , mecum largitori benefico gratias agite,
diem DEUM Martyrum , dum adventus nofter qui hanc quam videtis corporis noftri debilita-
exfpeiftaretur , hymnis placare perfexiftis. Ita- tem invifibili fua potentia levavit. Porro ne
que vobis parata merccs eft ,
qni Martyrum diutius detentis vobis fimus molefti 5 ubi pauca
honorem , DEIque cultum & fomno & quieti ex eo pfalmo qucm vos canentes deprehendi-
proetuleritis. Q.uod fi opus eft ut noftram ipfo- mus , differuerimus , ac verbo confolatorio pro
rum defenfionem fufcipiamus , caufam cur mo- noftris viribus paverimus veftras animas : fin-
ras intcrpofuerimus , vosque defcruerinnis diu- gtilos ad hahendam corporis curam dimittemus.
tius , dicturi fumus : quod ultcram hnic pa- 0_uid igitur erat quod a vobis canebatur Di- :
rcm DEI ecclefiam , non mediocri ir.tervallo lexi, inquit ,

quoriiam exuudiet Dowinus vocem
a vobis disiundam , adminiftrantes , iftiul diei orationis mex. "
fpatium in id infumferimus. Cum igitur tri-
L. I. CANTUS ALIIS IN LOCIS &c. 129
ter Deo dicatorum eiTe Ea autem efi vohmtas Christi ut is, qui
vult. ,
ipfi couglutinatus cfi , fecum

nihil omnino faculi ferat nihil terrefiria cu- ,
ret , fed folum , , ut crucem eius qui pro fe crucifixus efi baiulare velit, ,
curamque ac follicitudinem gerat , ut perpetuis hymnis , glorificationibus &

eum celebret. Sic S. Gregorius Naz. Cpoli abiens dolenter valedixit Na-
zaraorum choris pfalmodiarum concentibus atque ftationibus noeturnis.
, ,
n ---
Et S. Basilius laudata epiit. Scire autem vos volo, nos laudi ducere, quod 2 7-
virorum , f mulierum ccetus habeamus, quorum converfatio in ccelis efi

noclu diuque perfeverant in orationibus
, quorum os nou loquitur opera ho- :
minum, fed hymnos DEO nofiro concinunt continenter. S. Ambrosius ince-

lebri ad VerceUenfes epiftola in hac re S. Eusebium Vercellenfem , & eius
difcipulos hifce verbis coliaudat : Qui in hyrnnis dies , ac nocies perfonant.
Hac nempe Angelorum militia efi , femper effe in DEI laudibus : orationibus
conciliare crebris , atque exorare Dominum Chrysostomus, ne
fiudent. S. T.ri.p.9S-
repetam quod idem ea de re in

, laudem Monachorum ad populum Antio-
chenum dixit, iftud totius populi fbudium ac pietatem, homilia in laudem ,
eorum, qui comparuerunt in ecciefia, extollit Nimirum inquit, ex hoc : ,
concurfu ex co quod ecclefiam omnium matrem ftudiofe occupatis

, ex hac ,
pernocle perpetuaque fiatione ex eo quod angelicorum ordinum fiationem imi-

,
tantes, fine cejfatione laudes, &

hymnos offertis conditori &c. Et poftquam
fatis depraedicafTet populi felicitatem , qui angelicis choris veluti fociatus,
in ecclefia eorum cantus cceleftes imitaretur : Hic efi , fubdit , fiudii pra-
fentis finishi conventm uojiri frutius
, eoque gaudeo, talem confpiciens cele-:
britatem gaudeo , dum animorum vefirorum latitiam confidero , dum gau-

:
dium fpirituale , dum fecundum exultationem. DEUM

Neque enim ulla res
tantum affert gaudii vita nofira quantum hoc , quod ex animo gaudeatis in
,
ecclefia congregati. Adhasrebat templis Epifcopi cum fuo clero habitatio :
inde rationem repetunt Fatres Conc. Matifconenfis ne Epifcopi canes alant An. $ss- II. :
Cufiodienda. efi igitur, aiunt, epifcopalis habitatio hymnis, non latratibus, ope- Cmu l3<
ribus bonis , non morfibus veneuofis. Ubi igitur DEI efi ajfiduitm cantileua,
monfirum efi, f dedecork nota, canesibi, vel accipitres habitare. Illuftre
eft Paulini ad Victricium, Morinorum & Nerviorum Apoftolum , tefti-
monium de ecclefiarum illic nova conftitutione Ubi quotidiano : , ait, fa- zpp, .
pienter pfallentium per frequentes ecclefias, & monafieria fecreta coucentu, ca-
ftiffimis ovium tuarum & cordibm deleftantur & vocibus. Idem de Ni-
,
ceta canit redeunte in Daciam:

Qiiis mihi pennas daret ut columba,
Ut choris illis citus intereffem,
Mart. Gerbert. de Musica Eccl. Lib. I. R Qui

. .
130 L. CANTUS ALIIS IN LOCIS

I.
Qui DEUM Christum ditce te, canentes ,
Jidera pulfant.
Sed licet pigro teneamur agri
Corporis nexu , tamen evolamus
Mentibus poji te , Dominoque iecum
dicimus hynmos . . .
Audient Amen tremefacla cete,
Et Sacerdotem Domino canentem

Lata Iafcivo procul admeabunt
monflra natatu . .
Item : Orbis iu muta

regione per te
Earbari difcunt refonare Christum

Corde Romauu placidamque cafii ,
vivere pacem . .
His precor cum te domus alma Sanclo

Ceperit fratrum numerofa coetu
In choris nos pietate chari
, &
petloris abde.
Vigilix Pa-
II. Olim etiam haud rara fuit pia ifta fidelis populi contentio , atque pa-
fchales, & a- ftorum cura, ut ad hoc fideles obftringerent, maxime feftis praecipuis. In
liorum prae-
Conc. Matifc. II. de Pafchate praecipit canon fecundus Nullus fervile opus :
cipuornm
audeat facere fed omues fimul coadunati
: hymnis pafchalibus iudulgentes ,
Feftorum. -
perfeverationis nojlra prafentiam quotidianis facrificiis oflendamus , laudantes

creatorem vefpere , mane, &
meridie. Praecipua femper pafchalis folemni-
L. 11. ad tas ita eft traducla. Quis nocturnis inquit Tertullianus de gentilinupto
,
Uxorem.
chriftianse, convocantibits , fi ita oportuerit , a latere fuo eximilibenter fcret?
Quis denique folenmibus pafcha abuoclantcm fecurus Juftinebit ? Et Theoph i lus
T. V. Eibl. Alexandrinus Epiftola I. pafchali contra Origeniftas Forfitan hac audientes :
FF. $. 849-
ecclefiafiica congregationis amor ftbeat f recordentur fraterna in commune ,
lcetitia hymnorum quibus cum cateris Domiuum concinebant. Iam prius

: ,
meminerat pfalmi CXVII. inde ab antiquiflimis temporibus in folemnitate pa-

t- 844- fchali cantari foliti, ubi, Totis itaque (ait) viribus animas noftras ab omni
contagione purgantes dignas celebritati, quce imminet , prseparemus, ut

,
polfimus cum fancris canere DEUS Dominus, f ilhtxit nobis. " Sic fe-
:
ftiva cantica folemnitatis pafchalis excipiebant luctum proxime antecedentium

dierum paflionis , ac mortis dorninicse: quemadmodum in antiquiflimo fa-
cramentario Gelafiano praefcribitur de Coena Domini. Eodcm die nou pfal-
litur nec falutat
, id eft non dicit : Domiuus vobifcum quod hodieque :
,
I. X. hijlor. in horis canonicis eorum dierum obfervatur. S. Gregorius Turonenfis ma-

Fr. c. 31.
gnum
ET OFFICII DIVINI PARTIBUS. C. III. 13I
gnum liumerum recenfet vigiliaruni tum in feftis Domini cum San&o- ,
rum , quibus in eccleliis, ieu ad quas ecclefias procedendo a S. Perpetuo

Epifcopo Turonenfi celebrandae fuerint, inftituta; Saec. V. Jn VitaS. Ioannis
Eleemofynarii apud Rosweidum Leontius Epifcopus loquitur

fic Hy- : p. 20;.
mnodia enim anniverfaria poil multum temporis dormitionis Sancli ce-

lebrata in templo fuperius memorati Sancti Tychonis erat autem, . . .
qua3 colebatur facra vigiliae hymnodia annuae recordationis Sancti miracu-

lorum facroris Tychonis." Ex Africana ecclefia teftis nobis idoneus eft
Victor Uticenjis , qui L. II. de Perfecutioiie Fandalica de fefto Epiphaniae

agens, fubS. Eugenio Carthag. Epifcopo, Iamenim, inquit, ob celebrita-
tem fejlivitatis hymni noclurni per ecclejiam canente popnlo concrepabant.
In Occidente deinceps praxipue S. Qesarius ad hoc in fuis fermonibus fi-
deles incitavit, promifcuam plebis inducendo pfalmodiam. Et S. Nice-
tius hac potiffimum cantus fuavitate fideles ad idem permovit. Q_uid
hac (inquit) deleclatione iucundius quia & pfalmis deleclamur , & on\-,
Dc l' ouo Ff" L
"3
tionibus irrigamur, & interpofitis lectionibus pafcimur." Et in pecuiia-
c "
ri traclatu de Vigiliis fervorum DEI, mox initio : Novimus autem (inquit) Cap. 1.
multos hominum, ut aut maioribus fuis placeant, aut fibi aliquid pecu-
liariter profint , noclis particulam ad aliquod opus fegreg*are, & id pro lu-
cro ducere, quod , furati de fopore fuo, operari potuerunt. Quodii in
carnalibus inftrumentis id eft, viclui ac veftitui neceftariis , qui vigilant,
,
non reprehenduntur, imo laudantur quanto magis nos facras vigilias,,
tam fpirituaii opere frucluofas orationibus fcilicet hymnis lectioni-

, , ,
bus fcecundas obfervare & amare debemus ut a Domino DEO merce-

, ,
demrecipiamus?" Difcimus autem ex eodem, Sabbati & Dominicse huic Cap._%.
tam fancto operi fuiffe deftinatas noclium particulas cum apud Monachos, :
ac etiam Clericos quotidianum eflet hoc fervitutis penfum. Invenimus et-

iam extraordinarias pervigilias in fingularibus neceffitatibus. Cuiusmodi
exemplum Orosius refert efficax contra Gildonem tyrannum. Igitur
(fcribit) Mascelzel iam inde a Theodosio fciens quantum in rebus de- ,
z. Fll. c.36.
hifi
fperatiffimis oratio hominis per fidem Christi a clementia DEI impetra-
ret Caprariam infulam adiit unde fecum fervos DEI aliquot permotos
, ,
precibus fuis fumfit , cum his , orationibus ieiuniis , pfalmis dies , , &
"
nocles continuans , fine bello victoriam meruit , ac fine caede vindiclam.
Et paulo poft: Subftitit, ac tertiodemum die , per noctem orationibus,
hymnisquepervigilem, ab ipfis coeleftium Sacramentorum myfteriis in ho-
ftem circumfufum proceffit. " Extat eiusdem aetatis epiftoia refponforia
SS.Lupi Tricaffini & Euphronii Aitgujlodimenfis ad commonitorium,
,
nempe Talasii, Epifcopi Andegavenjls, quae inter aliade vigiiiarum duratio-

R 2 ne
13 L. I. CANTUS ALIIS IN LOCIS
ne , & folemniis in Pafchate , Epiphania , & Natali Domini diverfimode a-
a gendis inter pfallendum, & legendnm a) tractat. Idem PRiETEXTATi,Epifcopi
Rotomag. necem narrans Adveniente autem (inquit) Dominicae Refurre-
,
ctionis die, cum Sacerdos ad implenda ecclefiaftica officia, ad ecclefiam ma-
turius properalTet , antiphonas iuxta confuetudinem incipere per ordinem

ccepit. Cumque inter pfallendum fonnulae incumberet crudelis adfuit ,
Dc hier. ecci. homicida &c." Dionysius confecratioiiem aquae baptifmalis , fieri foli-
<" - tam in Pafchas, & Pentecoftes vigilia defcribens, inter alia refert, Sacerdo- ,
tem facrofanctum DEO qfflatorum Prophetarum divina afpirationis hymnum

ceciuijfe. Neque hic praeterire fas eft quod in vita S. Remigii apud Hinc- ,
marum narratur de Clodoveo Francorum Rege, ad baptifmum deduclo, ,
pracedentibus facrofanclis Evangeliis crucibm citm hynmis , ^f canticis , f
fpiritualibus atque Ietaniis , Sanclorumque nominibus acclamatis, fubfequente

,
Regina, populo. &

Quod femper fuit fervatum in folemni fontium con-
fecratione & baptifmi collatione. Cuius rei meminit S. Gregorius Naz.
,
Orctt.m S.Pa- Statio (ait) in quam poft baptifma ante magnum altare conftitueris ventu- ,
fcha.
ra; gloriae eft prseludium. Pfalmodia, cum qua iufciperis, laudis ventu-
0;-dt. 2. dc rae eft anteambulatrix."locum Nicetas commentans Quem
Prae- in :
clara etiam (inquit) fuit hefterna luminum celebritas

Pafchate. hoc eft ccetus ille, ,
qui ad vefperam magni Sabbati celebrabatur. Pervigilem enim noclem

traducebant ufque ad horam feptimam cantantes ac lampades accenden- ,
"
tes atque
, imminentem Servatoris noftri refurreclionem exfpeclantes.
Epifl. 12. Diem illum defignat S. Paulinus, quando Alleluia novis balat ovile choris.
S.Chrysostomus celebritatem cantus ea folemnitate fatis innuit his in fer-
T. II. f.440. mone de Refurrecrione verbis : Non enim quovis modo participes nos
fieri Spiritu iam oportet , fed fpiritu impleri, pfalmis , hymnis, canticis
fpiritualibus , quibus repleti eftis." Hinc dies Dominica per annum fe-
ftive fuit , celebrata Iustini M. vidimus , isque

ut fupra ex Apologia S.
ftatus dies eft, quo tertePLiNio antelucanis horis convenire folebant Chri-
ftiani ad canendum carmen. DEO
S. Hieronymus vero de Monachis,
Epjl. 22. praecipue ad Eustochium, perhibet Dominicis diebus orationi tantum, 5? ,
cantionibm vacant : quod quidem & omni tempore completis opufculis fa~
ciunt.
n) Vigilia ( aiunt T. IV. Conc. Labb. p. 1048. ) raro in matutinum ufque perducitur. Deinde in
natalis Domini longe alio more , qnam Pafchoe Vigilia Pafchoe diverforum librorum leftioncs funt
vigilia , celebranda : quia hic nativitatis lettio- recenfends ,
qux totos habeant aliquid de pra-
nes legendoe funt , illic autem paffionis. Epi- figuratione , aut vaticinio paffionis : antcdifta
phanix quoqne folemnitas habet fiuim fpecialem autem vigilia , prout vifum fuerit intcr pfal- ,
cultum. Q.ux vigilix vel maxime , aut perpete lendum & legendum , five de Prophetis, five
,
nofte , aut certe in matutinum vergente , cu- de novo teftamento, quod quisque voluerit, non
pafchalis autein vigilia a vefpere legali , fed voluntaria J.eftione prxfumet.
"
randce funt :
ET OFFICII DIVINI PARTIBUS. C. III. I 33
ciunt. Laudatum Matisconenfe Concilium de eodem die : EJlote omnes in ca. 1.
hymnis & laudibus DEI corpore 8? animo intenti. Fuineetiamfefta San&orum Fefta San-
ita concelebrata Theodoreti locus, ubi poftquam dixiffetPE-

, infignis eit $"nriir.tu
tro Paulo, Thom/e
, Marcello &c. aliisque fanctis Marty-
, Sergio , g> c afficf.
.
ribus folemnia populari epulo peragi fubdit: Proque illa veteri pompa, ,
trtHoni.
pro turpi obfccenitate , ac impudentia, fiunt niodeitae , caftae , ac tem-
perantia plenas feftivitates, non illae quidem ad ebrietatem ufque produ-

ctae, neque comeifantium lafcivia , & cachinnis diffolutae, fed divinis can-
ticis perfonantes , facrisque fermonibus audiendis intentae quibus ad
, in
DEUM non fine fanctis lacrimis ac fufpiriis

preces , fummittuntur. " Eo-
dem hymnos Sancti Ephrem fefta SS. Martyrum laetiora feciffe, iam
tefte ,
retulimus. Idem S. Marim Ferfam laudat, quod, cum iuvenis fonoram mft.fac.c.20.
haberet vocem foiitus fit in locis, ubi fefta Martyrum celebrarentur, cane-
,
re ;
qua celebritate fetta praecipua fuerint transacta. Occurrit hic animo,
quod S. Gregorius Nifi. in Vita S. Gregorii Taumaturgi narrat. Cum
animadvertiffet ,
(inquit) quod propter corporeas delectationes in idolorum
errore permaneret puerile vulgus, & imperitum , ut interim in eo , quod
eft praecipuum, nempe in DEUM fe recte gererent , pro iilis inanibus fu-
perftitionis ritibus permifit eis, ut in fanctorum Martyrum memoriis fe
exhilararent, exultantesque oblectarent." De pravis confuetudinibus, quae
ex gentilium imitatione in facra etiam, ac folemnitates chriftianas irrepfe-
runt dicemus capite fequenti
, nunc unum Concilii Toletani III. Cano- ,
nem ponimus Exterminanda omnino eft irreligiofa confuetudo, quam

23. :
vulgus per Sanctorum folemnitates agere confuevit ; ut populi, qui debent

officia divina attendere , faltationibus, turpibus invigilent canticis ; & non
folum fibi nocentes , fed &
religioforum officiis perftrepentes." Sed in-
nocuus, ac fumme laudabilis fuit feftivus in quibusvis Chriftianorum cele- Alix Sole -
mmtates -
britatibus cantus. Constantino primum ad fidem converfo , Ecclefias a

ftatu preffo emergenti , palam licuit. Pri-
pubiicos cantus celebrare demum
mum quod hic referam eft , quomodo Chriftiani devicto Licinio per
, ,
Constantinum , cboreis etiam , hymnis tam per agros quam per ci- & ,
vitates , primum quidem DEUM

omnium, prout edocli fuerant deinde piif- ,
fimum Imperatorem , <? DEO carifihnos eius filios celebrarint , ut apud ,
Eusebium legitur. Pluribus vero exemplis idem prodit in Vita Constan- l.ix. hift.
c 9
tini, quomodo, Imperatorehoc Christo nomen dante, cultus chriftianus cele-
" '
britatem affecutus fuerit, feftivitate etiam facrarum cantionum , e. g. in fo-

lemniffimis ecclefiarum magnificentiflime exftructarum dedicationibus. Is
infuper aliique recenfent , quae ex pfalmis in encaeniorum folemnitate de-
cantari confueverint. Aiias eiusmodi folemnitates etiam fuiffe , antea alla-
R 3 tum
\
134 L * L CANTUS ALIIS IN LOCIS
turn S. Basilii teffcimonium prodit , atque ea quoque evincunt, quae fupe-
rius ex SS. Ambrosio & Chrysostomo , qui praecipui cantus pfalmo- &
diae inftauratores , atque etiam infignes praecones habentur , iam retulimus.
Etiamincar- III. Nec folum publicis eiusmodi conventibus , ac celebritatibus in

ceribns , & Ecclefia , verum etiam aliis occafionibus opportunis , hifce pietatis ffcudiis
proceffioni-
vaca bant in divinis concinendis laudibus, aut quando adhuc locus ipfe, vel
bus,transia- occafio deerat publica feftivitate perfolvendi , id certatim agebant. In ipfis
Apoftolorum Aclis c. XVI. Lucas afFert exemplum Pauli & Silje, quod iii car-
tionibus reii-
ceptionibuT"
cere detenti, media nocle orantes hymnos decantarint, ttôo-wzo^voi vpvxg. So-
hofpitum&c. lemne id fuit etiam aliis exemploPAULi & SiLiE confluentibus fidelium cce- ,
cantus.
tibus. Multi inquit S. Chrysostomus contempta prafenti vita, freqnen-
, ,
"
iwoentinum
ter eos v ffi anc facras apud eos vigilias continuis pfalmis perficiebant. San-
&Maximum ctus Vincentius M. poft dira tormenta horrido inclufus ergaftulo teftis ,
M3L ftrato divinitus recreatus, Pfalmum

., ut Acra apud Ruinartum habent, ,
DEO '
&
hymnum dicens latm exultat. Sicque folitudo horribilis Angehrum ,
relevatur frequentia. Dantur hiuc landes DEO refouante organo

. . .
, &
vocis ahgelica modulata fuavitas procul diffnnditur. Audientes ha?c, cernen-
Ruifi.p. 383. tesque cuftodes in Christum credunt. Africani Martyres Saturninus ,
Presbyter , Dativus & alii magno numero capti, inurbe Abitinensi ex

,
more dominicum celebrantes vincri Carthaginem ducli, alacres ac laeti per , ,
totum iter hymnos Domino canticaque pfallebant. Acta SS. PERPETUiE & ,
p.ioo. Felicitatis apud Ruinartum perhibent, dum procederent de carcere in

amphitheatrum, quafi in ccelum , hilares. . . . Perpetua pfallebat caput ,
iam jEgypti calcans. Antea S. Perpetua vifionem. quam pridie habuerat,

narrans, Cospit, inquit, populus clamare , & favitorcs mei pfallere. Quod
moris Exempla etiam adfunt aliorum Martyrum
erat. qui aut poenam ,
mortis fubeuntes aut ad fupplicium properantes

, lseti hymnis indulgebant. ,
Veluti iam p. 48. de S. Babyla, Theodoro & S. Gordio M. cum de ,
Cantu refponforio ageremus narravimus ; ac praeterea Acla martyrii Mar- ,
T. I. Ltmi CIANIj & Sociorum apud Bollandum perhibent (quod partem operis de
T
MS.~Vatk. Martyribus ab Eu seb 1 o fcripti habent Bollandifia : ) Poft hsec cum tempus prae-
Gr. effet, quo illorum auimae ad propria loca , & fuum DEUM propera-
rent ; Martyres ipfi , multis hymnis, & laudibus DEO praenuntiatis , pu-
rifllmas , ut decebat, animas tradiderunt Nos vero chriftiani DEO . . .
homines Gloriam canamus Patri , Filio , Sanclo Spiritui, nunc, ? & &
p. 39;. in facula faculorum, Amen." Sic apud Ruinartum , S. Irene pfalmos
l. v. dePer-
fec.Vaniai.
canens , & DEI gloriam celebrans in rogum fe coniecit. Victor Uticeufis
p a fjj 0nem JVIartyrum Carthag. fub Hunerico Rege enarrans , fimile exem-
plum
: ::
ET OFFICII DIVINI PARTIBUS. C. III. 135

plutn habet a). Licet vero tempomm iniquitas non adeo tulerit, nec con- a
fuetum femper fuerit, feftivis hynmis celebrare Sacra chriftiana non ta- ,
men femper id refugiebant periculi quin etiam quandoque extra facros :
conventus id agebant palam in profanorum contemtum. Cuiusmodi quae-

dam exempla quae Iuliano Imperante accidifTe conftat, iam laudavi; eft-
,
que imprimis illud in translatione reliquiarum S. BABYLiE celebre, quas lu-

lianus loco moveri atque a chriftianae religionis cultoribus exportari iuf-
,
ferat b). Ab hoc feiungi non debet quod Sozomenus de translatione b ,
S. Meletii Antiochiam narrat. Ubi, reliquiis iuxta loculum BABYLiE Mar- LJ IL c -

10 -
tyris conditis Fertur autem (inquit) eas regia continue via ex Imperato-
,
ris mandato intra moenia in civitatem fuiffe receptas , praeter confuetu-

dinem Romanis ufitatam & alternatis pfalmorum cantibus unoquoque lo-
;
co honoratas , donec Aritiochiam ufque transportarentur." Hic innuitur

alternus, feu antiphonus cantus in fuperiore autem exemplo refponforius. ,
Baronius ad an. CCCCXXXVIII. ex Cosma Fejiiario, de translatione haud

abfimili S. Chrysostomi Cpolim, refert , fublatam facram farcinam humeris
Sacerdotum , prEecinentibus Clericis. Et S. Hieronymus Vigilantium in- c: z.
ceffens, eiusmodi exemplum translationis BeatiSAMUELis profert, magna ce-
lebritate faclae , Epifcopis portantibus, omnium ecclefiarum populis occur-
rentibus Paltestina nfqne Chalcedonem inngerentnr popirforum
, nt de
examina, &
in Chrifti landem ium voce refonarent. Auclor miraculorum
D. Stephani , in ecclefia Utalenfi iulfu Evodii confcriptorum memorat ,
Adventare innumeros populos gaudentes fane , atque pfallentes & caete- ,
ros luminaria cum grandi celebritate geftantes , & quafi quendam candi-
datum
a) Incedebant itaque ( inquit ) ciun fiducia ail fup- & fingulis verfibus hanc claufulam addentes
plicium, quafi ad epnlas concurrentes, una voce Confundantur omnes, qui adorant fculptilia," Paf-
per ambitus platearum Domino ciecantantes : Glo- fim eam rem commemorant eorum temporum
ria in cxceljis DEO , & in terra pax homiuihus hiftorici ( Socrat. L. III. c. 16. Rufin. L. L
honce voluntatis. Votiva nobis hxc dies eft, & c. 35.) atque voces ufque ad ccelum refonuiffe
omni Ecce nunc tempus
foleninitate feftivior. teftantur. Imprimis vero memorabilia funt So-
acceptabile, ecce nunc dies falutis , quando pro zomeni verba L. V. c. 18. Ferunt eo tem-
fide Domini noftri perferimus prKparatum fup- pore viros & mulieres , iuvenes & virgines, fe-
plicium, ne amittamus acquifitx fidei indnmen- nes & pueros mutua ipforum cohortatione in-
tum. Sed & populis publica voce clamant " : citatos ,
per totum iter pfalmos cantaffe. Qiii
Ne timeatis , populi DEI ! neque formidetis quamvis fimularent , fe quo labores itineris
,
minas , atque terrores pr&fentium tribuktionum. levarent , cecinifle , tamen canebant revera ar-
Sed potius moriamur pro ChristO , quomodo & denti ftudio , & propenfa erga pietatem volun-
ipfe mortuus eft pro nobis , redimens nos prctio tatc incenfi , propterea quod Imperator aliter
fui fanguinis falutaris. omnino, atque ipfi, de Deo fcntitbat. Pfalmos
b) Hi (inquit Theodoretus L. III. c. 10.) autem ordiebantur hi qui eos canere accurate,
alacri animo ad lncum venientes, arcam car- norunt multitudo autem fimul voces fudit cum
:
pento , quod a bigis trahebatur , impofucrunt concentu huncque verfum addidit

, Confundeu- :
eamque catervatim prrecedentes cum , tripudio tur &c.

in urbem duxere, Duvidicos hymnos canentes,
i.3$ L. I. CANTUS ALIIS IN LOCIS
datum comitantes eique iteratis vocibus inclamantes
, Confeffor Chrijli, :
Confejfor Chrijli." Et paulo poft Sufceptis ibi reliquiis atque Sacra- : ,
mentis fidelium celebratis exinde cantantes atque pfallentes cum im-

, ,
menfae multitudinis choris ad civitatem regredi ccepimus. " De transla-

T.i.jm.OrL tione corporis S. Launqmari in Ciirbionenfe nionafteriuni legitur , Cum
s.Bm.p.w. jjfon devotione
fanclirm corpus pofuijfe infecreto, ut eum e civitate Car-
notina ad fluviolum Adura X. Nov. in hymnis, & canticis fpirituali-
Kal.
bus adducerent. De Ioannis Baptifla
reliquiis S. & aliorum Sanctomm, ,
Cyrum a fe translatis , Theodoretus ita loquentem inducit Iacobum Ana-

choretam in Hiftoria religiofa :
Quando hos civitatis Patronos, qui a Phoe-
nicia venerant, & Palaftiua , cum Davidica excepifti chorea, venit in men-
tem, num hae eflent infignis IoannisiIHus reliquiae, & non Mar-
alterius
tyris qui eflet eiusdem nominis.
, Poft unum ergo diem , ego quidem
ftabam ad hymnos decantandos video autem quemdam candida vefte :
indutum, dicentem & Frater Iacobe, cur nobis advenientibus non ve-
:
niftiobviam?" Ipfi qui haec narrat Theodoreto fimilem obtigifle

, ,
T. v. Conc. honorem ex Actis Concilii Cpulitani II. difcimus Imaginem, Theodoreti :
Ed. Lab.
nimirum, ANDRONicuMPresbyterum & Georgium Diaconum in currum ,
impofuifle, & in Cyreflenam civitatem introduxifle pfallentes. Quod ibi

vitio quidem vertunt Patres fedinde, quod fidei integritas Theodoreti
;
in dubium vocabatur: unde inquiri iufllim fi quod dicitur de imagine, ,
faclum eft, & fipfalmum, cuius mentio geftis Antiochia confectis infer-
ta eft pfallentes ad imaginis honorem praecedebant
, & fi Sergius re- ;
verendiflimus cum Kaec poft Antiochia confectis inferta eft , pfallentes ad

imaginis honorem ea cognoviffet , Clericos admifit & , & divinis eis
communicavit myfteriis." Nec hic praetereundum quod de Clodovei, ,
primi chriftiani Francorum Regis, folemni in urbem Firdunenfem ingreflii

t.i.aei. o. in vita S. Maximini, Abbatis Miciacenfis, legitur: Sed & Clerus proce-
s. b. p. 5S3-
^ (-jgj.g orcjinatus eft , Regem cum laudibus , & DEO dignis cantilenis fufce-
pturus, per quae &

Principi dignum fedulitatis fuae monftraret obfequium,
&
liberationis propriaeDomino ofFerret tripudium." In altera eiusdem San-
ib. p. 593. cti vita plebem etiam iunxiffe voces legitur Praeeunte Clero , itemque :
plebe fequente cum devotarum laudum vocibus exceperunt ducem. " In

ib.p.us. Vita S. Galli , Epifcopi Arvernenfis : Exindecum multo pfallentio (pfal-
modia) in civitatem recipitur, & in ecclefia Epifcopus ordinatur." lam
meminimus p. 1 2 2. Epifcopis Hofanna acclamatum. Huc revocandum eft, quod
Aiiiim 14. in vita S. Pachomii apud Bollandum narratur de S. Theodoro, S. Pa-
Muiip. 332. CH oMii difcipulo dum S. Athanasio obviam eft progreffiis. Patrum er-
,
go praecipuis & Fratribus ad DEI laudes concinendis valentioribus fecum

,
ailumptis,
ET OFFICII DIVINI PARTIBUS. C. III. I
37
affumptis, iter ingreffus Abbas Theodorus dum Athanasium rcperit,
,
poit mutuas falutationes , ipfe aiinum Pontificis manu ducens, procedebat

ante eum fratribus pfallentibus. Hinc auditae voces fratrum religiofe pfal-
0rat - in s
lentium , qui ad centum omnino erant." S. Gregorius Naz. eundem , ab
'-
exilio revertentem, Alexandria choro canentium fuifle exceptum , meminit.

S. Porphyrio circa an. D. 402. Cpoli Gazam reduci, cives Maiuma pfal-
lentes obvios memorat Marcus Diaconw in eius vita apud Bollandum: t. III. Fcbr.
6 49-
Poitquam defcendimus, cognofcentes nos , qui illic erant Chriftiani , ex-P-
ceperunt cum pialmodia : limiliter vero ex civitate quoque , cum audi-
viffent , occurrerunt nobis , habentes fignum venerandae Crucis , & ipfi
pfallentes." Idem de proceflione cum pfalmodia eiusdem Sancti ad plu-

viam Gazenfibus impetrandam Quum (ait) fuiflet autem mane
: accepto ,
figno venerandae Crucis quod nos procedebat

,
egrefli fumus cum hy- ,
mnis ad antiquam ecclefiam &c. " Refertur ibi Gentiles idem ab idolo ,
Mama obtinere conatos , per feptein dies hymnos dicentes , civitatem fuifle
egreflbs : Sanctum autem Praefulem vera religione ieiunium indixiffe, ac vi-
gilias ; Fecimus vero tota nocte triginta preces, & totidem genuflexiones,
praeter choros , lecriones.&Quum fuiffet autem mane , accepto &c. "
Omitti non debet, quod in vita S. GiLDiE , Abb. Ruyenfis de folemni gra- t.i. Act. 0.
tiarum actione, ob impetratam divina virtute nimis anguftae ad habitationem & B -v- T4 -
infulae dilatationem, legitur Tunc iterum revertitur ad oratorium Senior,

:
&prae gaudio effufus in lacrimas, cum venerando difcipulorum grege cla-
ra voce hymnos, fummasque laudes , rerum omnium Crcatori Domino

decantat qui prope adeft omnibus invocantibus fe in veritate. "
, In
Aclis Synodi Ephef. fidei caufa Archimandritae cum catervis monachorum
narrantur, hymnos ^f pfalmos canentes , ad regiam contendiffe. Comitabatur,
ut porro ibidem refertur, eosdem etiam non parva Orthodoxorum turba.
Cum vero mtra palatium eflent Archimandritae ab Imperatore acciti, reda
,
mox ad illum ingrediuntur. Plebs vero , & monachorum turba , antipho-

narum & pfalmorum modulationi intenta , foris remanfit. Redierunt fimi-
liter ad ecclefiam S. Mocn, ibi cum hymnis excepti. Demum adiungimus,
quod V. Beda, Ioannes Diaconus in vita S. Gregorii M. &
Gotzelinus v.Beda 1.1.
in vita S. Augustini, Anglorum Apoftoli , narrant , uthic, accepta a Rege hi#- An&L
c '
venia,ovans cum folemni cantu , quem letanialem antiphonam vocat Go-

tzelinus , Metropolim Doroberniam cnm beato Sanftorum choro iit ingref-
fus , canticis etiam ufus ad praedicationis offlcium a). IV. a
a) Ad civitatem AuGUSTiNUS cum fociis, prs- qnnns cecinit ilicens : Deprecamur te Domine
lataCruce, feu Salvatoris imagine , appropin- fifc." Qiix funt Ioannis Diaconi verba, & Be-
Mart. Gerbert. de Musica Eccl. L. I. S

I38 L. I. CANTUS ALIIS IN LOCIS
IV. Antiquiffimus eft in Ecclefia fupplicationum publicarum , feu lita-
Cantus in fta-
tis litania- niarum ufus , cum quibusdam proceffionibus , etiamfi videatur apud Ter-
rum feu Ro- tullianum aliter lraec vox accipienda. Earum varii generis iam non pau-
gationum
proceffioni-
cas indigitavimus , ; nunc pnecipue demum fta-
potiffimum extraordinarias
bus. tx funt commemorandae. Quas inter folemnes primo veniunt Roma ufita-
tiffimae ad ftationem proceffiones de quibus plura libro II. dicemus. Id ,
monachis alibi prima hac aetate in more fuiffie ex epiftola S. Ambrosii ad

Theodosium difcimus fruftra prohibentibus iter Valentinianis, quopfal-
,
nos canentes ex confuetudine ufuque vcteri pergebant ad celebritatem Ma-

CHABiEORUM Martyrum. Sunt praeterea celebres ufque ad hodiernum diem
Saec.V. aB. Mamerto Claudiano, Viennenfi Epifcopo, inftitutiRogationum
dies feu litaniae
, tribus continuis ante Afcenfionem Domini diebus.
, An-
tequam genuini ab afcititiis fermonibus S. Augustini accurate difcrimina-
rentur mirum non eft fuiffe qui id inftitutum longe vetuftius S. Ma-
, , ,
merto haberent. Inter eos enim fermones, qui nunc ad calcem tomi V.
operum S. Augustini leguntur , atque S. Oesarii Arelat. elfe compro-
bantur , tres funt ordine fermones pro tribus fuis litaniarum diebus , quos,
T. F.p.297 ut primo ftatim fermone dicitur , regulariter in toto mundo celebrat Eccle-
fia : atque paulo poft modus eas celebrandi defignatur legendo pfallendo, ,
vel orando Gennadius deHoNORATo Mafilienfi, Litanim,

a). inquit, ad
De Viris ittu .
fupplicandam DEI clementiam cum plebe fibi credita pro viribm agit. Qua?,
ftribus c.99. aliaque capitis viventem adhuc innuunt.
illius verba,
Eius forte eft homilia
Eusebii Emefeni vel Gallicani de litaniis nifi malis cum auctoribus hift.
, ,
litter. Francia C/esario Arelat. adfcribere. Caufam, quare lint inftituta?,

mox etiam per alias ecclefias propagatse, S. Gregorius Turouenfis decla-
rat : cum urbs tunc Vienna infolitis terrae motibus quateretur , ceflanti-
bus
V>R. Fertur quoque, appropinquantes civitnti poft : Illum (Chriftum) canticis , illum prre-
Dorovemenji , regni mctropoli , more fuo cum dicationum tonitruis , & fignorum corrufcatio-
Cruce , & imagine Chrifti hanc litaniam confo- nibus magis ac magis perfonabant. "
,
na voce modulatos effe Deprecamur te Domine : a) Et iterum repetitur monenturque fideles , , ut

tic* Gotzelinus: Aft. S. Bened. T. I. perfeverent in opere bono, & otiofas , vel fie-
p. 511. Itaque appropinquans poffideiuke ci- culares fabulas velut venenum mortiferum re-
vitati pacifer Augustinus cum SanAo- beato fpuentes, magis pfallere, Sc orare conentur , &
rum choro , clato cx more Crucis Domini ar- contemnentes amaritudinem mundi , in ecclefia
gentex triumphali vcxillo , cum imagine vivi- requirant unde accipiant , dulcedinem Chrifti.
fica ipfms fempiterni regis IESU Chrifti, invo- Qui vero negligentes funt , & ad ecclefiam non
cat fupliciter fuper eam Salvatoris fahatricem foluin tarde veniunt , fed etiam, priusquam my-
clementiam. Tum hanc lctanialem antipho- fteria conipleantur, abfcedunt 5 & in ipfa ecclefia
nam dulcimode intonat , & eum excipiente pri- otiofis fabulis vacantes , nec ipfi pfallunt , nec
mitiva Anglorum nutricc ecclcfia , confona mo- alios pfallere , vel orare permittunt : qui tales
dulatione ac devotione decantat : Deprecumur te funt , cito fe corrigant : ne fibi in eo loco pra-
Domine in omni mifericordia tua , nt auferutur parent mortem , ubi invenire poterant vitam."
furor tuus , ftf ira tua a civitate ifta, & a do- Idipfum in fequenti fermone frequentius in-
mo fanila tua ,
qttoniam fcccavimus. " Et paulo culcatur.
bus quOque exinde terroribus (ait) per cunctas provincias difperfa facli fa-
ma cunctos Sacerdotes imitari commonuit , quod Sacerdos fecit ex fide, Hift. Tl
" 34>
qua; ufque nunc in Christi nomine per omnes eccleiias in compuncrione
cordis , & contritione fpiritus celebratur." Opportune hic inferimus, quod
idcm de Georgio geitum refert , cum lues inquinaria populum primas
Germanix dcvaitaret. Cum autem oinnes terrerentur huius cladis auditu,
concurrit Remenfium populus ad Sancri fepulchrum congruum huius cau- ,
fge flagitare remedium. Acceniis cereis, lychnisque non paucis, hymnis,

pfalmisque cceleitibus per totam excubat noctem. Mane autem facto, quid
adhuc precatui defit, in tractatu rimatur : reperiunt etenim revelanteDEO,
qualiter oratione praemiiTa , adhuc maiori propugnaculo urbis propugna-
cula munirentur ; adfumpta igitur palla de beati fepulchro componunt in
moduni feretri , accenfisque iuper cruces cereis, atque ceroferalibus dant

voces iu canticis , circumeunt urbem cum vicis &c. " Ad dies Rogatio-
num redimus. Narrante Fortunato in vita S. Germani Parifiofum Epi-
33 '
fcopi, qucedam mulier, dum tempore letaniarum pra cacatis oculis non pof- '
fet ire cum pupulo , audiens chorum pfaUentium cum lacrymis domi Ger-
,
mani implorat auxiliwn. Tertio die recepto lumine mulier clarefcente ,
die adMiffam cum popido progreditur in proceffu. Sidonius Apollinaris

ipfum S. Mamertum ob hoc inftitutum laudat. Caufam etiam, & originem 1. m. ep.i.
fupplicationum alibi exponens earumque, quse olim fuerunt mentionem , ,
faciens, In his autem (inquit) quas fupra fatus Summus Sacerdos , ,

&
protulit pariter , contulit , ieiunatur , &
oratur pfailitur fletur , , & : z. V. ep. 14.
quarum nobis folemnitatem primus Mamertus Pater, Pontifex reve- &

rentiiiimo exemplo , utilifiimo experimento invexit. Erant quidem prius
(quod falva fidei pace fit dictum) vagae , tepentes , infrequentesque , ut-
que fic dixerim , ofcitabundae fupplicationes , quas faepe interpellantum

prandiorum obicibus hebetabantur , maxime aut imbres , aut ferenitatem
deprecaturas. Ad quas , ut nihil amplius dicam , figulo pariter , atque
hortulano non oportuit convenire." Et Avitus Viennenfis ortum &
progreflum in aiiis etiam eccieiiis non tamen iisdem femper diebus ex- , ,
ponit, fermonem de Rogationibus exorfus de communi earum per totum

orbem obfervantia earum inititutorem laudans praedeceiTorem fuum qui-
, ,
bus pfalmorum officia lacrimarum funttionibus anuuis perfolvereutur, ut ibi a) a

loqui-
a) Liteger locus fic habet : ,, PnedecefTor namqtie qunm fupra diximus vigiliarnm nofte concepifc
,
meus , & fpiritalis mihi a baptifmo Pater Mi- animo RogaHones atque ibi cum DEO tacitus
,
MGRrus Sacerdos, cui ante non paucos annos deiinivit, quidquiil hodie pfalmis , ac precibus
pater carnis mex , accepto , ficut DEO vifum mundus inclamat. Revolnta ergo folemnitate
eft , Sacerdotii tempore fucceifit , totas in ea, pafchali non iam quid , fed quomodo, aut quan-
S 2
i*fc?ii. loquitur. Concilium Aurel. I. ftatuit Rogationes id efi , litanim ante : ,
Can. 27.
^ Afcenjionem Domini ab omnibus ecclefm celebrari. In Concilio Gerundenji
" ut etiam ritu Ambrofiano fervatur, haud dubie, ut
aliud affignatur tempus ,
pafchale tempus a ieiunio fit immune. De litania ut expleta folennitate ,
Pentecofies , fequenti feptimana , a quinta feria nfque in fabbatum per hoc

Cm. 3. triduum abftinentia celebretur. Et mox fecundse litanise eodem ritu menfe
ineunte Novembri decernuntur. S. Gallus, Avernenfis Epifcopus, Rogatio-
Ati 0. s. b. nes illas inftituifTe dicitur circa medium Ssec. VI. ut media Qiiadr agefima
t. 1. p. 119- pfallendo ad bafilicam beati Iuliani Martyris itinere pedeftri venirent. Con-
An _ 567. cilium Lugdunenfe II. Gerundeufe in fecundis litaniis inftituendis eft fecu-
tum , ut in prima hebdomada noni menjis , hoc efi Dominicam,
ante diem
C. 6
qua prima in ipfo menfe illuxerit , litania , ficut ante Afcenjionem Domini
fantli Patres fieri decreverunt, deinceps ab omnibus ecclefiis , feu parochiis
An.s66.C17. celebrentur. monachis inftituta
In Concilio Turon. II. de ieiuniis antiqua a
fervanda decernuntur ut de Pafcha nfque Qiiinquagefimam (id eft Penteco-

,
ften) exceptis Rogationibus omni die Fratribus prandium praparetur. . . .
Et quia inter Natale Domiui , 8? Epiphania omni die fefiivitates funt item- ,
que prandebunt. Excipitur triduum illud quo ad calcandam Gentilium con- ,
fuetudinem Patres nofiri fiatuerunt privatas in Kalendis IanuariiTzm litauias,

ut in ecclejiis pfallatur , &
hora ottaroa in ipjis Kalendis Circumcifionis Miffa
DEO propitio celebretur.
Cantus in V. Nec in ipfis conviviis veteres Chriftiani ceffabant a concinendis di-

conviviis, A- v j n i s laudibus poft cibum DEO gratias referentes
, iioii aut
foluni ante & ,
kborandum
antequam cubitum concedebant, verum etiam inter ipfasepulas, fobrias
aiiisque dici meiifas ac chriftianas agapas iuxta D. Pauli monitum
, Fuit tempus ,
^ ^ ut cum Qliverio Bonart io loquar) in DEI Ecclefia, quo non folum in

momentis.
l.iii. de in. templis , fed etiam in conviviis , qua; a charitate agapa vocabantur , au-
ftitut. horar.
^ re i illius feculi chriftiani , cantica refonabant fobria, gravia , modefta,
canoHicunim.
plena religionis & gratiae , ad quse canenda non modo in locis DEO di-
catis, fed etiam in ccenaculis hortabatur illos Apoftolus ad Ephef V. No-

lite , inquit , inebriari vino , in quo efi luxuria fed implemini Spiritu
:
K SanEto , loqucntes vobismetipfis in pfalmis , ff hymnvs , & canticis fpiritua-
libus,
do fieri debcat , fccreta primum collationc tra- omncs iisilem diebus, qxiibus pencs nos inftitu-
clatur. . . . tcmpus triduum prxfcns,

Eligitur tum fuerat , celebraretur. Nec porro magni
quod inter afcenfionis facros cultum , dicmque intererat ,
quod triduum eligeretur ; ilnnimo-
Dominicum quafi quodam opportunitatis pro- do pfalmorum officia lacrimarum fumSionibus
prix limbo , circumpofitis folcmnitatibus, mar- annuis pcrfolvcrentur. Tamcn cum dileftione
ginaretur . . . Secutx funt fucciduo tempore rogationum , ctiam Sacerdotum crefccnte con-
quiedam ecclefix Galliaritm rcm tam probabilis cordia , ad unum tempus , id eft, ad prxfcntes
exempli fic tamen quod hoc ipfum non apud
: dies univerfalis obfervanti cura conceifit."
:

libus , cantantes , & pfaikntes in cordibus veflris Domino. Gratias agen-
tes femper pro omnilms , in nomine Domini noflri IESU Chrifii , DEO ff
Patri." Egregie vero S. Chrysostomus in eum locum declarat , quo-

modo iuxta Apoftolum laeti pfallendo & cantando in cordibusDomino ebrie-
tatem fugere & gratos nos pro donis fuis redhibere debeamus a).
, DEO
L.VII. Str*>
S. Clemens Alexandrinus Sacrificium DEO inquit, funt pfalmi <? hymni, ,
matian.
dum cibus fumitur , antequam cubitum itur. &
Nimirum, ut pro acceptis
beneficiis grati animi laus manca haud fit , nec diminuta vult eandem ,
pfallendo prseftari , &

potu etiam , & antequam nos noctu ante cibum , in
quieti damus b). Cavet deinde, ne imitemur Gracos in conviviis ad com-
potandum inftitutis ad hebraicorum quidem pfalmorum fimilitudinem com-
,
parato cantico quod appellabatur crxoXiov maxime autem ab amatoriis can-

, 5
ticis abfterret ad Sacrum potius cohortans concentum in fidelium conven-

,
tibus. Sint autem (ait) cantica DEI laudes Laudent inquit (David), : ,
n nomen eius in choro in tympano pfalterio pfallant ei. Et quis eft cho-
, &
rus , qui pfallit ? Ipfe tibi narrabit Spiritus : Laudatio eius in ecclefiaSan-
ctorum &C. Et libro VI. Stromatum ufum ab abufu fecernit, & finem re-
"
ctum praeftituit Certe etiam in convivio nobis invicem pfallendo propi-
:
namus noftram incantantes cupiditatem

, & DEUM glorificantes pro- ,
pter copiofam donationem eorum quibus utuntur & fruuntur homines, ,
&
perpetuo fuppeditata fuerint nutrimenta ad augmentum corporis a- &
nimae. Eit autem fupervacanea refpuenda mufica &c. " Fuerant tunc
tempora quibus apud Gentiles in turpem ufum nempe gulae & libidinis in-
,
centiva convertebantur. Prasteream certe ego ( inquit S. Ambrosius de c. 15.
Elia & Ieiunio) citharam, pfalteria , tympana , quae cognovimus convi-

viis
a) Vis (inquit ille Hom. 19. in Epift. ad Ephcf) difta funt , & eum expurgantes iis, qua: dixit
lxtari ? Vis tliem confumere ? Ego do tibi po- Sed implemini , inquit , Spiritu. K
tum fpiritualem. Ebrietas enim benc fignifican- b) Qiiemadmodum autem (ait L. II. Psdag. c. 4.)
tem linguue noftroe exfcindit vocem , ut balbu- antequam fumamus alimentum laudare nos ,
tiamus cfficiens , oculosque, & omnia, utfemel convenit Fa&orem univerforum ita etiam in :
dicam ,
pcrvertens. Difce pfallcre, & videbis potu nos ei decct pfallere , cum eius creatu-
rei voluptatem. Nam qui pfallunt , implentur rarum efficimur participes. Eft enim pfalmus
Spiritu Santto , ficut , qui fatanica canunt can- numerofa , & modefta laudatio. Poftremo au-
tica , fpiritu imnuindo. Quid eft , in cordibus tem , antequam nos fomnus invadat, pium, &
vefiris Domino ? Hoc eft , fapienter animum fanftum eft DEO gratias agere , ut qui eius be-
adhibentes. Nam qui animum non adhibent, nignitatem , & gratiam fuerimus confecuti, ita
temere cauunt , verba loquentes, corde alibi va- cum divino quodam afflatu nos ad fomnum
gante. Gratias , inquit , femper agcntes &c. id conferamus : Et confitemini ci , inquit (Eccle-
eft ,
petitiones veftr cum gratiarum aftione fiafticus ) in canticis labiorum ,
quod in eius
innotefcant apud DEUM. Nihil enim xque iuffu fiat , quidquid vifum eft,
ei & ad eius fa-
DEUM lxtitia afficit , ut quando quispiam eft lutare nihil eft neque mancuin , neque dimi-
gratus. Maxime autem poffumus gratias agere, nutum."
abducentes animum noftrum ab iis quae prius , S 3
:

viis huiusmodi frequenter adhiberi , ut vino , & cantu excitentur libi-
dines." Incelfere nihilominus paulo poft Chriitianos videtur, mane etiam

inter potum muficis ludentes inftrurnentis. Non immerito ergo vae il-
lis , qui mane ebrietatis potum requirunt s quos conveniebat DEO laudes
referre, praevenire lucem , & vacare orarioni , occurrere Soli iuftitiae, qui
nos vifitat, exurgit nobis, & fi iiosChristo , non vino & ficerae furga-
mus. Hymni dicuntur , tu citharam tenes ? &
Pfalmi canuntur , tu &
pfalterium fonas , aut tympanum ? Merito vae , qui falutem relinquis,
mortem eligis." Qua mifla compotationes inter & commelfationes licen-

tia, reiectisque muficis initrumenris , hymnis & canticis fpiritualibus iuxta
Apoftoli monitum ftudebant pii Paitores , in rectum ad DEI laudem, pium-
que convivalia oblectamenta revocare ufum , ut, cum nullum tempus va-
care debeat officio, in DEI laudem etiam illud quo a DEO quotidianum ,
benencium alimentorum accipimus, rite impendatur. Nec Jit ut fcribit ,
S. Cyprianus ad Donatum , vel hora convivii gratia coelejiis immttnis,
fonet pjalmos convivium fobrittm , itt tibi tenax memoria eft , voce cano- &
ra aggredere hoc mumts ex more. 3Iagis carifimos pafces , Jijit nobis fpiri-
talis attditio , proleclet aures religiofa mulcedo. Haud obfcure id vult fan-
crusMartyr, ut, quse memoria retineant fideles ex Ecclefiye cantibus et- ,
iam in conviviis adhibeant ad laudandum. Quis autem DEUM

dubitet,
hoc potifiimum facruin fuiflfe in feftivis primorum Chriftianorum conviviis,
Z.V1L qux clya<zra.i funt diclae? De quibus loqui videtur Clemens Alexandrinus
strom. pfalmi
Ante comeftio?iem proloquia fcripturarum ivnvhtg tcov y.êt(pSv , , 6f?
Apoic. 39. hymni poft comejiionem. Sed aperte Tertullianus : Poft aquam manua-
lem , ait , & iumina, itt quisque de Scripturis fanclis, vel de proprio ingenio
poteft , provocatitr in medium DEO canere. Hinc probatur , quomodo bibe-
rit. Mque oratio convivium dirimit. Paulo ante dixerat : Non prius dis-
cumbitur ,
quam oratio adDEUM praguftetur. Ut perhibent acta conver-
fionis S. Afrje apud Velserum : Epifcopns autem veniens , ut cibum cape-
ret, orare coepit , & pfallere. De conviviis porro cum gloriarentur Pla-
tonici , quos cantus Plato in iis adornaffet, Elsebius nos docet , quam
pii paftores , moderatoresque invigilaverint , ut in conviviis nonnifi divinae
L. xil. de canerentur laudes. Iure igitur , inquit , hic apud nos in conviviis odas,
Prapur. ev-
g fjy mms \ n [)f laudcfji canendi receptm mos eji : quo in genere honeftati
ac modeftia noftri qnoqne moderatores invigilant , atque profpiciunt. lam
prius laudarat morem pueros etiam ad hoc inftituendi ,
ut divinorum ,
Prophetarum odas, hymnosque de DEO fcriptos terere faepius & repetere ,
confuefcant. Idemque S. Chrysostomus nipnet tam in menfa, quam et- ,
iam alibi faciendum , ac curandum domi a patnbusianiilias, ut loco lafcivo-

rum
::

rum fpiritualia cantica maxitne doceantur qui canendi dulcedine per-
illi ,
mulcere prseprimis poflunt oportereque ante & poft menfam i-zs-iruxl&v ;
Ttjv d-zro toSv -i/ccXfjLoov do-(pciAitctv. a) Oi ationem a pfalmorum cantu diftinguit

non officio pietatis fed modulo, & contentione vocis. Studiofe olim hoc
,
officium pfalmos canendi privatim etiam ubicunque locorum monachi prae-

ftabant. In Christi villa (inquit S. Hieronymus , de monachis, & mo-
nafteriis Bethlehemiticis loquens) tota rufticitas extra pfalmos filen- Ep 18-
eft : m.
tium eft , quocunque te vertas , arator ftivam tenens alleluia decantat vet.
fudans meflor pfalmis fe avocat curva attondens vites falce vinitor ali- , &
quid Davidicum canit." Et S. Augustinus de opere monachorum: Can c. 17.
tica divina cantare etiam manibus operantes facile poiTunt , ipfum la- &
borem tanquam divino celeumate confolari. An ignoratis , opifices qui-
bus vanitatibus & plerumque etiam turpitudinibus theatricarum fabula-
,
rum donent corda & linguas fuas, cum manus ab opere non recedant?
,
Quid ergo impedit fervum DEI, manibus operantem, in lege Domini me-
ditari, &
pfallere nomini Domini Altiilimi." Basilius: Ecquid igi-E$i/l. 2. S.
tur (ait) beatius , quam in terra concentum angelorum imitari ; ftatim

quidem, ac dies incipit, ad preces furgentem hymnis & canticis Creato- ,
rem venerari exinde fole iam clare dilucefcente ad opera converfum, co-
;
mitante ubique oratione hymnis etiam opera tanquam fale condire ? Si- ,
quidem hilarem iucundamque animae aequabilitatem hymnorum folatia

,
conferunt. " Loco ftatarum horarum diurnarum iugia haec officia fuiOTe
Cassianus de monachis JEgypti teftatur Apud ipfos etenim haec officia, L- III. : c,
quse
a) Ubi funt quidem (inquit Expof. in Pf. XLI. illi labores, nec dolores, nec quidquam aliud eum
11. 2.) meretricia cantica, illic congregantur dai- coegit modulationem illam intermittere
, ninl- :
mones : ubi autem cantica fpiritualia , illuc ad- to magis nos , qui iucunde vivimus , & DEI
volat Spiritus gratia ,
quae os fanctifieat & ani- bonis fruimur , hymnos , qnibus DEO gratise
mam. Hsc dico , non ut vos tantum laude- agantur , oportet emittere , ut fi vel ebrietas,
tis , fed ut filios & uxores doceatis talia cane- vel ingluvies noftrse animos turpe aut abfurdum
re cantica , non folum in texendo, aliove ope- quid fecerit , ubi ingreffa fuerit pfalmodia , o-
re faciendo , fed maxime in menfa. Cum e- mnia illa mala & improba confilia rcfiliant.
nim diabolus ut plurimum infidietur in convi- Et quemadmodum nonnulli divitcs impleta bal-
viis , ebrietatis , ingluviei , rifusque profufi, famo fpongia menfas abftergunt , ut fi ex ci- :
& remifTi animi auxilio maxime utatur , tunc bis ulla remanferit macula ea extrafta puram ,
oportet & ante menfam & poft mcnfam fe , , menfam oftendant ita nos quoque faciamus, :
munire pfalmorum prxfulio, & fimul cum uxo- pro balfamo os implentes melodia fpirituali
re ac liberis furgentes a couvivio hymnos fa- , ut fl ex faturitate ulla in anima macula reman-
cros DEO canere. Si enim Paulus, cui into- ferit , eam per illam modulationem abfterga-
lerabilia flagella imminebant, cum ligno alliga- mus , & flmul omnes ftantes dicamus Dele- :
tus in carcere habitaret , media nofte , quando Domine in faclura tua , fcf in operibus
iiafti nos
eft omnibus fomnus iucundiflimus , cum Sila manuum tuarum exfultabimus. Poft pfalmodiam
DEUM perpetuo laudabat, & nec locus, nec tem- autem addatur etiam oratio , ut cum anima
pus, nec folicitudines , nec fomni tyrannis, nec ipfam quoque domum fantUficemus."
,
144 L * * CANTUS ALIIS IN LOCIS

quae Domino folvere per diftincriones horaruin, temporis intervalla, cum &
admonitione compulforis adigimur, per totum diei fpacium iugiter cum
operis adie&ione fpontanee celebrantur. " Idem de pfalmodia ad ccenam
L.lll.c.iz. infolemnibus prandiis vel canonica ieiuniorum refectione :
Quam (inquit)
& praecedere confuetudinarii pfalmi folent, & fubfequi , nifi in extraor-
dinariis refectionibus in Sabbato , vel Dominica , feu feriatis temporibus."
z. viii. Regula divinitus S. Pachomio tradita iuxta Palladium in Laujiaca: Quan-
do autem videretur comedendum multitudini conitituit , ut unusquis- ,
que ordo in unaquaque oratione pfalmum prius caneret." Neque id prac-

. n6. terierim ex regula S. Pachomii: Quando farinam confpergunt aqua, &
maffam fubigunt mane quoque, quando tabulis ad furnum, vel ad
. . .
clibanos deportant panes fimile habebunt filentium & tantum de pfal-

, :
mis, & de fcripturis aliquid decantabunt donec opus impleatur. " Op- ,
L.VII. c.23. portunum etiam hic eft commemorare quod Sozomenus refert de Fla- ,
viano Imperatoris animum, ob deieclas ftatuas ih Antiochenos exacerba-

,
a tum, lenire omni arte ftudente. a)
ch
U
n.
funcrc
VI. Solemne femper fuit funeris & exequiarum apud Chriftianos of-
rum '
ficium cum pfalmodia & hymnis. Nicephorus feftivum funus B. Virgi-
,
z. 11. c. zz. nis cum hymnis delatum defcribit Deinde ( inquit ) cereis ardentibus :
praslatis , &
unguentis , floribusque fparfis atque angelis ccelitus phe- ,
retrum , vel praeeuntibus , vel ftipantibus , vel etiam confequentibus di-

vinisPatribus, & Apoftolis, mirifica quaedam carmina concinentibus, intel-
lecrualis illa , atque fpiritualis arca ex Sion in Gethfemani , apoftolicis eam
geftantibus manibus fertur." Quam equidem rem, exPfeudo-DiONYsio
exprefTam , non ut affertam adduco nec quod ex paffione SS. Petri , , &
f.ip.ht. p AULI n apudMABiLLONiuM legitur
j lexionario Luxovienfi : Et compre-
henderunt eos in loco, qui dicitur catacumbas Ym Appia , , milliario ter-
tio : & ibi cuftodita funt corpora anno uno , & menfibus feptem , quo-
ufque fabrecarentur loca , in quibus fuerunt pofita corpora eorum , &
ibi revocata funt cum gloria , &c." Apud Ros- & hymnorum cantica
f. sii. weidum in vita SS. Epicteti Presbyteri, & AsTiONisMonachi, Martyrum,
his verbis eorum fepultura defcribitur Circa folis vero occaium veniens :
Vigi-
a) Non modo ( inquit ) in publicis privatisque peratore concinerent. Q.uibus valde luctuofis
chriftiaiiK plebis congreflibus DEUM hynmis & Imperator ita fuit commotus, ut , cum phialam
pfalmis invocari voluit , ut iram Imperatoris manu tenerct , lacrimis abftinere non potuerit
mitigarct , feil easdem etiam lugubres , & ad eaque ratione urbi , cui graviffime ob negatum
oeternum DEUM fupplices cantilenas rag iv tributum , Sz pcr fcditionem ileieftam Placil-
L/E ftntuam f" c "febat reconciliatus cft 0-
rctlg Xirctig ruv Avrwxtcov ^JciXuo^ctg , ,
m "cmque iram illico ex animo depofuit. "

adolefcentibus tradidit , qui ad menfam impe-
ratoriam canere folebant , ut illas coram Im-
ET OFFICII DIVINI PARTIBUS. C. III. I45
Vigilantius cuin oinni domo fua & cum Chriftianis , aliis , occulte tu-
corpora Sanctoruni Martyrum
lit & perfundens ea myrrha aromati-
: , &
bus pretiofiffimis in loco congruo & aptiffimo cuni hymnis, & pfalmis, ,
& cum magna devotione fepelivit." Nec reticendum, quod in martyrio

S. Ignatii referunt teftes oculati, atque in vifione de gioria Martyris edo-
cti Cum haec (aiunt) vidiflemus & fomniorum vifa conferremus, Deum
: ,
datorem bonorum hymnis celebravimus , fancTum Virum beatum prsedi-

cavimus , vobis & diem & tempus fignificavimus , ut tempore eius mar-
tyrii convenientes communionem noftram teftificemur." Auctor Confti-
tutionum apoftolicarum iufta praefcribens , quae quibusvis fidelibus etiam
Martyribus perfolvantur , Congregemini (inquit) in ccemeteriis , lectionem z VL -
c - 3 -
facrorum librorum facientes , atque pfallentes pro defunctis Martyribus, &

omnibus a fieculo Sanctis, & pro fratribus veftris , qui in Domino dor-
mierunt : item antitypam regalisCorporis Christi, & acceptam, feu gra-
tam Euchariftiani offerte in ecclefiis veftris in ccemeteriis atque in , & ,
funeribus mortuorum, cum pfalmis deducite eos fi fuerint fideles inDo- ,
mino." Legenda eft Cotelerii nota in hunc locum, ubi antiquos aucto-
res citat : quos inter irnprimis memorabilis locus eft Constantini Impe-
ratorisad Sanclorum ccetum, quo recenfentur c I2 -
v^vot, h, îclKtâ , %, iv<p^jucicn,
-
>y ivxjz^qioLq Qvtria, , hymni, pfalteria, publica praeconia , & Euchariftiae fa-
crificium. De Constantini Eusebius agit in eius vi- LJV
ipfa pompa funebri -
c, "-
ta. Quod vero de funere Constantii Gregorius Nazianzemis narrat,

hic imprimis memorandum eft. Iile igitur (inquit) publicis praeconiis, & 0mt -
IV - in
celebri pompa deducitur,

religiofisque etiam his noftris officiis , hoc eft
nocturnis cantionibus ac cereorum ignibus , quibus nos Chriftiani pium
,
e vita difcelTum ornandum exiftimamus." Nocturnae nimirum cantiones

ad cadaver fiebant dum in itinere Gpolim deferretur in ecclefiis nocte de-
, ,
pofitum, quod diu obtinuit ut tota etiam nocte pfalmodiye cantus infti-
,
tueretur, donec traderentur corpora fepuiturae. Id vero memorabile im-

primis quod fubdit Vox quidem e fummis locis a nonnullis exaudie-
, :
batur, veluti pfallentium, & profequentium (angelicarum opinor virtutum)

quod pietatis illi praemium erat ac funebris remuneratio. Atque his
,
verbis commentatur Elias Crct. habitis Constantii funus cum impii a

,
DEO invifi Iuliani funere comparat." Socrates Pau li Novatiani Epi- L. VII. c.46.
fcopi corpus pfalmodia ufque ad fepulchrum deductum dicit. S. Grego-

rius Naz. defcribit funus S. Basilii & CiESARii fratris cum multiplici hy- ,
mnorum cantu deductum pfalmorum cantu luclum confopiente quam

, ;
myfticam pompam vocat S. Gregorius Nijjkmts de obitu fororis fuae Ma-

MART. GERBERT. DEMUSICA ECCL. LlB. I. T CRINiE,
CRiNiE , atque etiam incantum notat celebrem a). Et poftquam
vigiliis
pompam funebrem defcripfiffet Quae quidem (pergit) pompa non care-:
bat myfterio cum a principio ad finem ufque decantatio pfalmorum ea-

,
dem voce triplicique canentium ordine

, ficut ille trium puerorum can- ,
tus, abfolveretur." Idem in Orat. funebri Pulcherije Imp. Tunc

David fuos hymnos & laudum decantationes lamentationibus accommo-
davit, ac pro hilari choro fumto invicem trifti ac lugubri cantilenis ad ,
lamentationes invitavit." PfaUentium poftea nominarunt cum alias tum ,
hoc etiam in officio funebri pfalmorum cantum. Sic Turonenfes PicJavien-
fibus S. Martini praeripientes corpus Ingreffisque Ligeris alveum ad urbem

" ut
Turonicam cum magnis laudibus pfallentioque dirigunt copiofo , ,
s.Greg. Tur. narrat S. Gregorius Turon. S. Gregorius Niffccnm in fermone de Afcen-

LLMji.c.43
Jione Domini Davidem uti iucundiffimum humanae vitae comitem fic in
, , ,
llcr. 71 lucru & funere confolationem effe, dicit. EtEpiPHANius in funerum de-
ductione facras Davidis odas, ad luctum & dolorem minuendum, dicit can-
tatas. De funere Romanii Prudenttus: Docla (inquit ) mulier e pfal-
terio hymnum canebat, carminisDAviDis: Pretiofa Sancli mors fub afpe-
a
cluDEL. In exequiis matris fuse MoNiciE, EvoDiuMEpifcopum pfalmum
CI. ceciniffe, S. Augustinus teftatur. S. Hieronymus varia eiusmodi exem-
pla commemorat in epitaphiis Paulje , & FABioLiE, ut mox videbimus.
1,1 vu. PP. ln vita S. Pauli Eremita afferit S. Antonium in eius funere, licet fo-
,
l>- 73- lum, huic non defuiffe muueri obvoluto prolato foras corpore , hy- , & ,
mnos quoque , &

pfalmos de chrijliana traditione decantantem. De S. Sa-
ba fimiliter refertur hymnos, & cautica ei de more ceciniffe fideles, curn
,
fepeliretur. Fuit autem Epifcopus, & monachus. Solemne id fuit maxime

apud monachos a primasva inftitutione, uti in regula S. Pachomii prae-
fcribitur, ut tamen felecrus & ordo in pfallendo teneretur Si Frater dormierit,
, :
omnis eum Fraternitas profequatur. Nemo permaneat absque maioris imperio,

necpfallat, niji ei iuffum fuerit. Ea iufta quomodo ipfi S. Pachomio fint perfo-
t. iii. Maii luta, ex vita eius difcimus apudBoLLANDUM: NocJem deinde totam, ut ibidem
h 3 2 ?- E- narratur, leclione & precatione tranjigentibus Monachis, Viri fanlti corpusde
more curatum, & cum pfahnis in montem fuit delatum, ac fepultura traditum.
Et
a) Faftum eft ( inquit ) ut Virginum cantu la- praefentibus ,
quoad fieri potuit , opcram dedi,
mentationibus commixto refonaret locus. . . . nt nihil in tali funere defuleraretur. Itaque

Cum igitur perfefta effet nofturna pcrvigilatio confluentem populum in genera diftribuens, mu-
canendis pfalmis , ut in Martyrum celebritate, lierumquc multitudinem admifcens Virginum cho-
& crepufculum adveniffet , confluentium vicinis ro, virorum autem turbam adfcribens Monacho-
e locis omnibus virorum , & mulicrum multi- rum ccetui, unum quemdam ftudui ex utrisque
tudo pfalmorum decantationem fletibus interpel- aptum concinnnmque tanquam in pfalmos ca-,
labat. Ego autem , quamvis propter calamita- nentium congreffu , ex communi omnium con-
tamen ex centu apte coniunttum ordinem conftituere.
"
tem animte effem confternatus, rebus-
Etpoftea de S. Theodoro : Vigiliis igitur de more aclis,fequenti mane Theo- j>. 333 .
dori corpus , ad fepulturam rite compofitum, in monte cum multo pfalmo-

rum cantu detulerunt. Aliter faciendum ipfe Pachomius iuflit circa Mona-
chum quemdam, qui male vixerat. In monajterio, ut ibidem perhibetur,^ 321 .
obierat aliquis; nec tamen Pachomius paffus eji ut in monte ad cadaver ,
pfallereut fratres fed neque facrificium Miffa pro eofaclum

, velut moris eji:
efi. Vefiimenta autem eius colligens, in medio monafierii exuri iufiit, falu-
tari fuos timore complens, ne vitam fuam negligerent a). Sic negatur fratri, a
qui defuit in vita fuo officio quae plena fpei eft Chriftianorum pro de- , ,
funciis pfalmodia; illis contra cum lsetitia impenfa, qui poftquam fancriffi-
mam vitam produxiffent , fatis conceflerunt : ut praefato S. Theodoro S.
Athanasius faciendum putavit, ne lacrymis fui eum profequerentur: No-i.c. p. 33.
lite igitur , fratres diMtifimi & dejideratijfimi Theodori mortem lacrymis,
& plauclu profequi. Nemo , cum iUius recordatur , plorandum fibi effe exi-
fiimet ; fed illius potius vitam pro viribus imitari fatagat : neque enim par
eji , ut vices qui ad locum doloris omnis expertem migravit.
illius doleamus,
S. Hieronymus Paulje celebritatem funeris ita defcribit. Cum
in epitaphio c. 13.
alii Pontifices lampades, cereosque proferrent, alii choros pfallentium du-

cerent. hebraeo
. graeco
. latino
. fyroque fermone pfalmi in ordine , , ,
perfonabant non folum triduo , donec, fupter ecclefiam, & iuxta fpecum
Domini conderetur , fed & per omnem hebdomadam. " Et in epitaphio
Fa-
a) Aliucl non mimis tragicum exempliim in vita absque ulla pfalmodia terra mandari voluit. At
eiusdem S. Pachomii 33 $. num.
pag. vero fratres eius & propinqui ad pedcs Pacho-
5. refertur, dignum , nt integrum exfcribatur : mii fe abiicientes , fummis contendebant pre-
Contigit alias , ut fanctiis Pater nofter Pacho- cibus, ut non fine folito pfalmorum cantu mor-
MIUS in aliud pergeret monafterium, fratres in tuus fepelirctur, quos tamen PachomIUS non
eo commorantes vifitaturus. Proficifcenti igitur, audiit. " Et deinde n. 6. ad eos PachomiuS :
fratris nefcio cuius eodem in monafterio de-

, Vere dicam, fratres, maior me huius defunfti,
funtti , oblatum per viam eft funus , comitan- quam vosmetipfos capit miferatio ; cumque maio-
tibus illud nniverfis monafterii fratribns cum rem de ipfo curam, ad inftar patris amantiffimi,
folenni pfalmorum cantu : amici quoque & pa- fufcipiam,omnia, quoe vidiitis,ut fiercnt, mandavi.
rentes fratris demortui funebribus intererant. Vos fiquidem corporis folum exanimis cura facit
Simul autem atque S. Pachomium ad fefe ve- folicitos, at ego ut animx eius bene fit, unice
nientem a longe obfervarunt fratres, in terram laboro. Si enim cum pfahnorum cantu ei pa-
depofuerunt feretrum , ut cum adveniffet vir rentare volueritis plures defunctum & gravio-
,
fan&us, fuas fuper defun&o preces perfolveret. res cruciatus excipient , cum de recitatis fuper
Subfiftebant ergo fratres , atque unacum fecu- eum pfalmis ratio fit repofcenda ab eo , qui
laribus pfalmos decantabant. Adveniens deinde pfalmonim gratia & virtute deftitutus obiit. . . .
B, Pachomios, cum aliquamdiu orationi va- Eam ob rem rogo vos, ut, fi cruciatus defundti
caffet , fratribus edixit , ut ne amplius pfalmos cupitis reddere leviores, fine pfalmis eum fepul-
pro defumfto concinerent. Tum veftes defundi turx mandetis enim DEUS, cum bonus
: poiTet
in medium afFerri, easque in omnium confpetftu fit & mifericors, ob hanc ci faclam ignominiam,
cremari prxcepit ; quo fafto , cadaver tolli & requiem aliqnam eidem prosbere. "
T 2
:

FABioi.iE: Sonabant pfalmi , & aurata tecra templorum reboans in fublime
quatiebat Allcluia." Verba eadem Anonymus de funere Agapeti Pontifi-
cis ex Hieronymo adhibet. In occidente etiam Allcluia ad funera cantari
t. i. AcL folitum, colligimus ex vita S. RADEGUNDisReginae. Dum fub muro cum
Oni. s. Ecn.
^ pfollentio fanctum eius corpus portaretur , quia conftituerat , ut nulia vi-
p '
vens foras lnonafterii ianuam, egrederetur, tota congregatio fupra murum

lamentans, ita, ut planctus earum fuperaret ipfum pfallentium pro pfilmo :
lacrimas pro cantico niugitum ,

, gemitum pro Allcluia reddebant." &
Ib. p. 677. Eadem periodus pofterior in vita S. CmsARnArclat. legitur. In funere eiusdem
S. CiESARii id peculiare obfervatur, extraneos etiam , ac lucitos planxiffe.
Nam quis in exfequiis illis fanclus, vel extraneus propter lacrimas pfal-
mum cecinit ? Sed oinnes omnino boni malive, iufti & iniufti, Chriltiani
vel Judai, antecedentes vel fequentes voces dabant: Vae, vae, & quotidie
amplius vae, quia non fuit dignus mundus diutius talem habere praeco-
nem, feu interceiTorem. " fummorum virorum gaudium po-
Alias merita
tius eliciebant. Cantu pfalmorum non modo e pluribus choris fed di- , ,
verfis etiam ut videtur, linguis concinnato, celebre memoratur S. Me-

,
letii funus, Antiochiam deportatum a S. Gregorio Nijjano in praefa- ,
a ti Sancti vita a). Haec celebritas divinum iilum virum fequebatur;

atque fpem vitae perennis , quae de Chriftianis concipitur , confequitur.
Be ss. Mar-
n Principio quidem (inquit S. Chrysostomus) fuper mortuos planclus &
%' Prodoce l^mentationes fiebant nunc autem pfalmi cantus hymnorum. :Fle- , &
verunt igitur Iacob quadraginta diebus, fleverunt Moysen totidem die- &
bus aliis Iudai , & planxerunt , quoniam mors tum temporis mors erat
iam vero non ita, fed hymni funt, preces, & pfalmi, quae oinnia volupta-
tem ineare effe declarant; pfalmi enim tranquilli, & hilaris animi fignum
funt JEquo cnim cjl animo quis in vobis pfaliat.
: Quoniani igitur laeti- ,
tia afnuimus, idcirco pfalmos fuper mortuos pfallimus, qui nos cohortan-
* tur, ut mortem non timeamus. " Multis in locis S. Chrysostomus in
importunum fuper mortuos lucruni invehitur, laetitiam potius & in iuftis ,
b his facrificii potiflimum euchariltici requirit laetitiam b). Dionysius can-

DeUer. ecd. j-| ca naec vicloriae fymbola dicit chriitiani obeuntis Qitod ad optatum viclo- ,
c. 7-
ria
a) Esponite (inquit Greg.) quomodo praxlarns b) Notamla hic funt ,
qnx in illml Apofloli De
David multifariam multisque modis in innume- dorwicntibus perorat. Et hom. IV. in epift. ad
ros ordines fefe diftribuens , inter diverfae fimul, Hcbr. Nonne ( inquit ) ficut athletas mor-
& eiusdem lingute homines circa tabernaculum tuos comitamur ? Q.uid etiam hymni ? Nonne nt
tripudiabat, & faltabat. Vult dicere, ( notat in DEUM glorificemus, cique gratias agamus, quod
hunc locum Gretserus L.II. de funere chrift.) iam coronavit difcedentem , quod a laboribus
Niss^nus, pfalmos Davidicos diverfis linguis in liberavit , quod a timore liberatum apud fc ha-
funere Meletii decantatos e(Te, prout dc fu- bet ? Nonne propter hoc hymni ? Nonne propter
nere S. PauljE Hieronymus commemorat. " hoc pfalmodia? Omnia ifta gaudentium fiint.
"
:

ria bravimn pervenerit, aufiorique vitloria cautica gratiaritm folvimt (eius
propinqui). Idem in theoria divinarumpromiffwnum,
: Cantica, inquit ,
ac letfiones explicant nobis fedes illas beatifjimas &c. Et porro refert, quod
Diaconi verijjimis de refurrettionc promijjis qua divinis fcripturis inferta ,
funt,iisdem confona, atque aquivalentia, pfalmorum cantica concinuerint. S. Au- l. ix. Con/.
c * 12 '
gustinus de funere S. MoNiciE matris agens, licet fuum, ac potiflimum Adeo-
dati filii planctum commemoret, fimul tamen illum coercitum dicit Neque :
enim (ait) decere arbitrabamur,funus illud quaeftibus lacrymofis, gemitibusque

celebrare.... Cohibito ergoaiietu illo puero, pfalterium arripuit Evodius, &
cantare ccepit pfalmum. Cui refpondebamus omnis domus Mifericordiam :
& iudicium cantabo tibi Domine. Audito autem quid ageretur, convenerunt
multi fratres, ac religiofae fceminae , & de illis, quorum officium erat, fu-
nus curantibus &c. " Fuit hic Evodius Uzaknfis poiiea. Epifcopus, cuius
Augustini
inter epiftolas S. eft 1 $8- Ubi de hoc ipfo pietatis obfequio in-
figne habetur documentum in morte piiifime obeuntis pueri cuiusdam Pres- t.ii. p. 560.
byteri Aemeni Melonitani : Exequias (inquit) praebuimus fatis honora- F -
biles , & dignos tantae animae, nam per triduum hymnis Dominum col-
laudavimus fuper fepulchrum ipfius & Redemptionis Sacramenta tertio
,
die obtulimus." Corripus in laudem Iustini Minoris celebritatem fu- z - IIL
neris cum cantu ita defcribit
Ornnis in exequias fexus convenit 5? eetas.
Qids numerare potejl tanta miracula pompa?

Hinc Levitarum venerabilis ordo canentum.
Virgineus tonat inde chorus , vox athera pulfat.
Indigniflimum eft vifum, &

deplorandum, Gensericum in Africa iuflifTe,
Catholicorum corpora ad fepulchrum deferri fine celebritate hymnorum, &
pfalmorum cantu, uti Victor Vitenjis narrat. Qiiis vero, inquit, fujiineat, i.ijeperfec.
ac pojjit Jine lacrymis recordari , cum praciperet noflrorum corpora defuntlo- WanM. c. 5.
rum , Jine folemnitate hymnorum cum Jilentio ad fepulturam perduci ? Iu-

,
ftum ex adverfo , quod in Concilio Toletano III. eft moderamen conftitu- c<m. %z.
tum: Religioforum omnium corpora, qui divina vocatione ab hac vita

recedunt , cum pfalmis tantummodo , pfallentium vocibus debere ad fe-
puichra deferri. Nam funebre carmen , quod vulgo defunclis cantari fo-
let , vel pecloribus fe, proximos , aut familias caedere, omnino prohibe-
mus. autem, quod in fpe Refurrectionis, Chriftianorum corpo-
Sufficiat
ribus famulatus divinorum

impenditur canticorum. " In Conc. Arelat.
apud Binium prohibentur carmina profana Ji quis autem cantare dejiderat, :
T 3 Kyrie
"

Kyrie eleyfon canat. Huc pertinet, quod Balsamon annOtat incanon. 106.
Concilii Carthagin. In fynodo huius Reginae urbium diverfa fuerunt edicla,
fignificantia eos celebrandorum facrorum fufpenfioni efle obnoxios Anti-
ilites qui in nobilium ,
, &
procerum defunctorum exequiis ofEcium
agunt , & cum Iambis , vel etiam foluta ora-
dicunt laudatorias preces
tione. Multi enim haec facere deprehenfi funt. Similiter & fynodali edicto
excommunicati funt lectores qui in eisdem mufica, querulas nugatio-
, &
nes edunt , &
pro epitaphio epithalamium celebrant.
Obfequia VII. Abfente etiam funere haec iufta perfoluta fuiffe, intelligimus ex vita
moribundis
s. Mauri , divinitus de morte S. P. Benedicti edocti : Noclem illam,
CXuiDlttl (111-
te & poft fe- 53 ^ 1192 duodecimo Kalend. Aprilis habebatur, & qua facratiflimum Vigilia-
puituram.
5> rum Pafchae illucefcebat Sabbatum , tam beatillimus Maurus , ac nos,
r
's.Bm* % " ^ Ui cum
e0 ibamus, q uam fanclus Romanus cum aliquibus difcipulis fuis,
ieiuni pervigilem duximus Unusquisque noftrum fecreto apud fe, ut
;
illis diebus in Ecclefia Romana mos erat pfalmos orationum preces de- , &
vote pro exitu eiusdem Patris noftri DEO dilectiflimi Benedicti confum-
mantes. " Pradbant haec ofHcia exitum , cum Beatiflimus Maurus in
ecclefia confiftens tranfitum eius , qualicunque eveniret hora, orando &
pfallendo pramiunire, longe licet pofitus, fatageret." Colligimus autem,
iam tum in ecclefia Romana ftatas fuifle preces, pfalmos pro moribun- &
dis , mos fuit olim etiam a mortis articulo ufque ad
ut femper hactenus ,
fepulturae tempus, corpore in ecclefiam deportato pfalmorum ofTficia prae- ,
ftare quatenm expleto Miffarum praconio fepidtnra traderetur ut in vita

, ,
ibid.p. 358. S. Ebrulfi Abb. Uticenfis legitur, & paulo poft de ipfo fancto viro mortuo:
Quem fratres cum magna reverentia in ecclefia deportantes , diebus tri-
bus ac noclibus hymnos laudes &

canentes, fanctum DEO illius corpus
diligentervifi funt cuftodifle, exfpectantes conventum fervorum DEI." Et
iMd. jp. 333. RADEGUNDisReginae: Exfpectabatur Pontifex loci, ut eam cum
in vita S.
digno fepelirent honore. Tota congregatio circa eius torum ftans pfal-
lebat ubi pfallentium vel paululum quiefcebat, intolerabilis planctus ade-
,
rat." Eodem referri poflunt , vel potius ad ea obfequia, defunctis etiam

poft fepulturam certis diebus usque ad anniverfarium impendi folita, quse
iam apud Tertullianum, in conftitutionibus apoftolicis, & alibi, prima
hac aetate , definita leguntur. Ad eandem quoque rem id, quod in S. Do-
Ibid. p. 253. rothei Abb. Parif. vita occurit, fpectat. Huius anirna felix civibus iuncla
aethereis cum una concrepet Alalagma tonanti, fuperna difpofitione, quas
fanclos fuos, &
in hac vita mirificat, meritorum titulis iugiter turbaFra-
trum monaftici ordinis ante eius maufoleum concinit aeterno Regi dulci-
flua carmina laudis." VIII.
ET OFFICII DIVINI PARTIISUS. C. III. 151
adBAssuLAM focrum fuam Sulpitii Severi epiftola, quo- Voces ac can-
VIII. Habetur
CQ;lltus
modo B. Martinus ex hac vita ad immortalem tranfierit in qua inter ,
tiIS
niiiliti
alia haec verba Hoc igitnr beati Viri corpus ufqite in locum fepulchri hymnis
:
canora cceleflibus turba profequitur. Et mox Martino divinis plauditur

,
pfalmis , Martinus hymnis cceleflibus honoratur in memoriam revocant,

,
quod Gregorius Turon. accidiffe S. Severino Epifc. Colonienfi fcribita).

S. a
Cui geminum eft, quod S. Gregorius M. de audita pfalmodia ad corpus S.

Hermenegildi Mart. & de obitu S. RoMULiE monialis narrat, divinitus
choros virorum , & fceminarum refpondentium efTe auditos : paffimque in
vitis PP. exempla leguntur b). Idem officium Leontius Simeoni Salo,
cum deelfet humanum , ccelitus praeftitum narrat c) : De Anuph apud c
Rufinum & Bollandum narratur continuo poft mortem animam eius ab ,
Angelis in ccelum deferri vifam ita ut vocem hymnorum audirent etiam ,
ipfi quibm,
unacum Angelis anima eius abfcedens Dominum collaudabat.
IX. In quotidiano divini penfu femper horae quaedam fingulari- Horarum ca-
officii
rwn
ter divinis funt deftinatae laudibusd), exemplo tum ex veteri teftamento, prae- "^
fertim ^
a) Dum dic Dominica ( inquit TuKONENSlS lulaj exhiberentur cceleftes exequioe , fancta illa
lib.I. ile mirac. S. Martini c. IV. ) loca fan- anima carne foluta eft : qua ad ccelum dufta,
<fta ex confuetudiue poft matutinos cum fuis quanto chori pfallentium altius afcendebant, tanto
Clericis circuiret , illa hora , qua beatus obiit, ccepit pfalmodia lenius audiri, quousque & eius
audivit chorum cancntem in fublimi. Vocatum- pfahnodia; fonitus , & odoris fuavitas elongata
qne Archidiaconum interrogat, fi aures eius per- finiretur. "
cuterent voces, quas ille attentius audiret. Re- c) Eum portantes ( inquit ) duo quidain abfque
fpondit nequaquam ; cum ille diligentius , in- eo ,
quod eum laviffcnt , & fine pfalmodia, &
quit , aufculta. Archidiaconus autem comit fur- fine cereis, & fine fuffumigationibus eum fepe-
fum collum extendere , aures erigere & fuper , lierunt in fepulchro peregrinorum. Ctim autem
fummos articulos , baculo fuftentante ftare. , tranfuent per domum illius vitreorum poculo-
Sed credo eum non fuiffe xqualis mcriti, a
, rum opificis , olim Hebrtei, quem quidem ipfe
quo haec non merebantur audiri. Tunc proftrati fecerat Chriftianum ( ut fuperius diximus ) ii,
terr ipfe pariter & beatus Epifcopus, Dominum qui eum portabant , & ibant ad eum fepelien-
deprecantur , ut hoc ei divina pietas audire per- dum, audit is, qui diiftus eft, pfalmodiam, cuius
mitteret. Ereftus autem, rurfum interrogat fe- ea erat harmonia , ut nulla vox humana eant
ncm : jQuid audis ? Qui ait : Foces pfallentium poffit pfallere : & tantam multitudincm vidit,
in ccelo audio , fed quid Jit ,
prorfus ignoro. quantam humanum genus non poteft congregare.
Cui ille, Dominus whuMarti-
tibi narrabo. Stupefaftus ille fono numerofx, & concinna; vo-
NUS Epifcopus migravit de hoc mundo , nunc & cis angelicoe , exiit , & videt fanctum, qui ef-
Angeli canendo eum deferunt in excelfum." ferebatur a duobus tantum ,
qui venerandum
b) S. Gregorius M. L. III. Dial. c. 31. Nam eius corpus portabant. Tunc dixit ,
qui nu-
ccepit in nofturno filentio pfalmodia; cantus ad merofum hunc cantum audierat Beatus es , :
corpus eiusdem Regis, & Martyris audiri. " Et Sale , quod cum non habeas homines tibi canentes,
lib. IV. dial. c. 16. Ecce fubito in platea ante habes ccelefles poteftates, qua te hymnis honorant,
eiusdem cellula: oftium duo chori pfallentium con- & ftatim defcendens, eum fnis manibus fepeli-
ftiterunt : & ficut fe dicebant fexus ex vocibus vit ; & tunc a fe audita incorporcorum cantica
difcreviffe ,
pfalmodia: cantus dicebant viri, & narravit omnibus."
foeminx refpondebant. Cumque ante fores cel- d) Vid. Bellarm. L. I. c. 13.
fertim ex pfalmifta, cum etiam ex novo a Christo, & Apoftolis defumto.
Earum iam myfticas rationes ex niyfteriis Christi Domini defignat auclor
L.V1IL conftitutionuni apoftolicarum : Mane (inquit) gratias agentes, quod Do-
e - 34-
w minus abdu&a nocte, & inducro die, illuminavit nos. Tertia hora: quo-
niam in ea Dominus fententiam damnationis excepit a Pilato. Sexta :
quod in ea crucifixus eft. Nona quia cuncta cruxifixo Domino com-

:
mota funt, dum horrent impiorum ludaorum temeritatem, nec ferre pof-
funt contumeliam Domino
illatam. Fefpere: gratias agentes quod no- ,
bis noctem dederit laborum diurnorum requietem.

, In gallorum cantn :
eoquod illa hora nunciet adventum diei ad facienda opera lucis., Si
propter infideles impoiTibile eft ad ecclefiam procedere , in domo aliqua

congregationem facies Epifcope fi neque in domo, neque in ecclefia
congregatio poteft agitari ; unusquisque apud fe pijallat , legat , prece-

tur. " Haec quidem ea tantum Ecclefise tempora defignant, ubi tyrranno-
rum perfecutionibus prefla, tribus prioribusfaeculis, &ineunte adhuc quarto
ingemuit ; de quibus ex fupra adductis tam extraneis , quam domefticis
teftibus edocemur , horis potiflimum antelucanis , & matutinis , folemne
chriftianis fuiffe, ad canendum Christo carmen, atque pfailendum, quando
fimui Euchariftia celebrabatur, convenirent. Difcimus tamen ex Tertul-
De corona liano , id tum mane, tuni alias folemne fuiffe. Euchariftia Sacramentum
MUitis. c. 3. ? in tempore vitlus , & omnibus mandatum a Domino etiam antelucanis ,
ccetibus , nec de aliorum manu quam prafideutium fumimus. Alibi tres po-
tiflimum horas defignat , Tertiam, Sextam^ Nonam , pariter acClemens
Be iciun. Alcxaud. Cyprianus. Porro (inquit) cum in
Origenes , eodem com-
mentario Lucje & tertia hora orationis demonftretur, fub qua Spiritu San-
c ' 10,
clo innitiati pro ebriis habebantur, & fexta, qua Petrus afcendit ad fu-
periora: & nona, qua templum funt ingrefli: cur non intelligamus, falva
plane indifferentia femper & ubique & omni tempore orandum ta-
, , :
men tres iftas horas ut infigniores in rebus humanis

, quae diem diftri- ,
buunt, quae negotia diftinguunt, quae publice refonant ita & folemnio- ,
res fuifle in orationibus divinis." Nolim argutari aut captare verba illa, ,
qua publice. refonant facileque largiar hasc ad privatas potius preces per-
, ,
tinere :quemadmodum etiam locum iftum ex libroVII. Stromatum S. Cle-

mentis Alexandrini Quod fi nomniUi certas ac definitas horas conftituunt
:
precationi, ut verbi gratia, Tertiam, Sextam, Nonam; at Guojlicus per to-

tam orat vitam in alium fenfum non interpretor, uti nec illa, quaeORi-
,
N. 33. &2$. genes de oratioue, ac Cyprianus de oratione dominica de iisdem oratio-

nis horis perhibent. Tempore S. Cypriani liturgia etiam vefpere fuit ce-
lebrata: quandoquidem illos in epiftola ad CiEciLiUM graviter redarguit,
qui
53
qui mane aqua fola utebantur , tempore vero ccenae , feu vefpere , calice
mixto ex more. In Conftitutionibus apoftolicis iubetur Epifcopus , cuniz.rzr.fo.3s.
fuerit vefpera congregare Ecclefiani
, Et poftquam diftus fuerit pfalmits
:
lucernalis , recitabit Diaconus orationes pro catechumenis, energttmenis, com-

petentibus , cf? poemtentibm utfupra diximus. Ubi nempe de celebratione
,
Euchariftiae agebatur. Alias vero vefpertinis etiam horis , & Noua , iuxta
liturgia precum fuit Can
Concilium Laodicenum , celebrata. Laudatus auctor -
l $-
Conftitutionum apoftolicarum de hac quotidiana Chriftianorum confuetu-

dine monet : Singulis diebus congregemini mane & vefpere, pfallentes , &L -
IL c - 59-
orantes in adibus dominicis, Mane quidem pfalmum fexagefimum fe-

dicentes
cundum , Vefperi vero centefimum quadragefimum. S. Hilarius: Dies in 1 Pf. 64.
orationibus , ait , inchoatur , dies in hymnis clauditur. S. Epiphanius : Expojit. fdei
Matutini ctiam hymni in ipfa fantla Ecdefia perpetuo fittnt oratioues =3- , &
matutina , lucernalesque fimul pfalmi. Sozomenus narrat S. Zenonem, z. rn. c. ,
Maiumehfem Epifcopum iam fenem equidem natum plus minus annos cen- 27- ,
tum, nunquam vel matittinos, velvefpertinos hymnos neglexifle, nifi forte mor-
bus ipfum impediret. Nicephorus addit eum principio pfalmodiarum L.xn. c^. ,
adelTe, eisque prscire folitum. S. Chrysostomus eorundem fepe meminit
temporum , dum populum dicit ad matutinos , vefpertinosque hymnos, ut

vocat, pro more convolafle. Quando vero de monachis agit, plures, & eas- Hom. ig. 'in
dem quae hodieque celebrantur canonicas aa "-

, , horas defignat : Tertiam, ^
inquit Sextam , Nonam ,

, & Fefpertinas orationes celebrant,
in qua- pp!\/inu &
tuor partes diem difpartiti , dum fingulae partes implentur, pfalmodiis, &
hymnisDEUM venerantur." Homilia 14. in 1. ad Timoth. easdem horas ca-
nonicas luculenter recenfet, S. Athanasius leu alius vetuftus audlpr & , / p/. ng.
libri de Virginitate, ita virginem facram inftituit : Habeto pfalterium , &
pfalmos edifce. Sol oriens videat librum in manu tua poft Tertiam ho- :
ram peragito communionem, quoniam hac hora adduclum eft lignum

Crucis. Sexta hora celebrato preces cum pfalmis , plorationibus,
. & ob-
fecrationibus , quoniam hac hora Filius DEI fublatus eft in crucem. Ho-
ra Nona rurfus efto iu hymnis & laudibusDEI cum lacrymis confitens pec-
cata tua &c." S. Antonius , ut legitur in eius vita apud S. Athanasium,
ad pfallendum, vefpere, mane, & meridie difcipulos fuos hortatur. De
Publio Theodoretus refert; cum diverfi generis haberet monaiteria duo, I" FhUotheo
temphim commune conftruxit in quod iitjjit hos illos convenire
c
, & , & '
incipiente die ej? dejinente ut vefpertinos

, matutinos hymnos DEO fi-
: , &
mul ojferrent in duas quidem divifi partes
, fingidi ftta voce utentes, , &
ex fuccejsioue autem cafcticum emittentes. Generatim Sozomenus de mo- z. VI. c. 33.
mchis Syris, & Perjis narrat, indejinenter precationibus, DEUM & hymuis,
Mart. Gerbert. de Musica Eccl. Lib. I. V fecitn-
154 k. I. CANTUS ALIIS IN LOCIS
fecundnm Ecclefia confuetudinem laudaffe. Capite fequenti communem eam
monachorum politiam fuiffe hy- teftatur, ut preces , ieiunia , ac divinos
Sem. i. de mnos frequentarent inque , S. Basilius iftis fefe plurimum exercerent.
Infiitutiom obfervandas effe horas vult quas fancli Patres ad orationem demonftra- ,
runt per certas intercapedines pfalmodise , & genuflexionis contentionem ;

**
Reg. 37- licet alias vita quidem omnis orationis tempus ilt. Et in regulis fufius di-
fputatis quamvis precationi , f pfalmodia , ficut &f pluribm aliis rebus
,
nullum non tempus idoneum ejfe, dicat ita ut interea, dum admovemus ma- ,
nus ad opera , modo quidem ipfa lingua j(quando id fieri poteft , aut conducit
potius adfidei adificationem) fin minus , (corde in pfalmis & hymnis & can-
ticis fpiritualibus DEU3I
collaudemus ; ftatas tamen mox easdem cum
diftinxiflet horas, fubdit : Diverfitatem autem,atque varieiatem inprecibus,
& in pfalmodia, qua ftatis horis fiunt, utilem effe arbitror , quod in aqua-
bilitate quidem torpefcat fape, nefcio quomodo animus , atque prafens abfens
efi. Mutatis vero, ^f variatk pfalmodia, cantu, per fingulas horas reno- &
vatur eius defiderium, attentio infiauratur. &
S. Hieronymus eundemmo-
rem in epitaphio S.Paulje declarat. Poft Alleluia cantatum (inquit) quo

figno vocabantur ad colleftam, nulli refidere licitum erat. 3Iane, hora . .
Tertia , Sexta , Nona, Fefpere, noclis medio per ordinem pfalterium can-
tabant. " Nihilominus ex Cassiano , aliunde difcimus, horas, quas nos &
vocamus minores , a monachis privatim in fuis cellis fuiffe perfolutas , ex-
a ceptis diebus fabbati, & Dominica a). S.Benedictus omnes horas fuis
Reg. c. 16. temporibus in publico conventu celebrandas inftituit His horis refera- :
mus laudes Creatori noitro Matutinis , Prima

, Tertia Sexta , Noua, , ,
Vefpere , Completorio , & nocle furgamus ad confitendum ei. " Meminit

fubinde moris , ficut pfallit Ecclefia Romana , quem etiam fcriptor vetuftifli-
mus de Curfuum ecclefiafiicorum origine apud Spelmannum parum difcre-
paffe a curfu Benedicti qui quinto loco ponitur
S. teftatur. Primus , ,
Deiit. Gaii. Afiaticus vocatur apud Mabillonium quem a S. Ioanne Evangelifia, eius- ,
^" r '
que difcipulo Polycarpo Smyrneorum primo Epifcopo, inftitutum dicit au-
,
clor ille antiquus, ac deinde per Trophimum Arelateufem tum per Pho- ,
tinum
a) Qunm ob rem ( ait lib. III. c. z. ) exceptis mam in prieili&a Bafilica ilicite. Secuntlam ve-
vefpertinis, ac noilurnis congregationibus, nulla ro , Tertiam, Sextam , nonam in interiori ora-
apud nus pcr diem publica iolcmnitas , absque torio. " Eugippitjs Abbas in vita S. Seveeini
ilie Sabbati , vel Dominica, celebratur, in qui- c. 9. A difcipulorum fuorum ( inquit ) cel-
bus hora tertia facroe Communionis obtentu con- lula fpiritualis Doftor longius habitabat, in ora-
veniunt. " In regnla S. Aureliani c. 38. fic tionibus, & abftinentia iugiter perfeverans, cum
prsefcribitur : Curfum diurmim vel nofturnum, quibus tamen matutinas orationes, & propriam
id eft , matutinos , vigilias feu notftnrnos, ve- noftis principio pfalmodiam folemniter adimple-
fperam, & duodecimam in Bafilica dominoe Ma- bat ; reliqua vero orationum tempora parvo com-
Riffi congregatio dicat. Quodii hiems afpera fue- plebat oratorio, quo manebat."
rit , matutinos tantum, vefperam , & duodeci-
55
tinum &lRENiEUM, Lugdunenfes Epifcopos , in Gallias propagatum. Al-
terum Alexandrinum notat auclore Marco , Evangelifta; qui curfus in mo-
narteriis Leriuenji ,& MafiiBenji Cassiani receptus fit, atqueindeper SS. Ger-
manum Antifiodoreufem , &Lupum Tricafiinum , Antiftites , in Scotiam, &
per Cjesarium in Arelatenfcm ecclefiam inductus: quem demum Columra-
nus apud Luxovinm admiferit. Tertius curfus orientalis a S. Chromatio,
Heliodoro beato Paulino, & Athanasio Epifcopo editus, in Gallorum
,
confuetudine non habetur. Eum S. Macarius per duodenas horas, fingu-

lis nimirum horis decantavit. Quartus curfus Ambroftanus dici poteft , feu
Mediolanenfis quem beatusAMBROsius propter haereticorum ordinem difli-
,
milem compofuit & alium quidem quam cuius iam antea ufus in Italia in-
,
,
valuit. Obfervat porro Mabillonius, quod alias notavimus auctorcm ,
hunc curfus ecclefiafticos cum liturgia confundere. Nam agens de curfu 5

per S.Marcum inftituto , ita illum defcribit , n ut Santtus , vel Gloria in
Sj exceljis , vel Orationem domitiicam , & Amen univerfi tam viri , quam fce-
minae decantarent." Alias vero curfus , feu decurfus nomine divina offi-
cia horarum canonicarum veniunt, quod curfu fuo quotidiano perfolvantur,
"feu decurrantur. In hunc fenfum regula S. Macarii eam curfus nomencla- c/>. 9.
turam accipit Curfmn monafterii fuper omnia diligas qui verojapius ora-
: :
re voluerit uberiorem invcnict mifericordiam DEL

, Idem forte obfervare
liceret, fi Gregorii Turonenfis fupereifet liber de Curfibus ecclefiafticis, L.x. ujl.
quem condidifte Apud Bedam fmgulariter nominatur citr-

fe, ipfe teftatur. ! l
Ir
-
! lt
fus canendi, quando fubAGATHONE P. Ioannes praecentor Romatms, in C.' I8 mji. , .
Angliam miffus perhibetur ut curfum canendi annuum ficut ad S. Petrum, ,
agebatur edoceret.
, Magis accommode fumitur in Concilio Calchutenfi Can. 7. :
ut omnes ecclefta publica canonicis horis curfitm fnum cum reverentia ha-
beant. Canonicae poftquam etiam canonibus
vero horae dici potuerunt ,
ecclefiafticis praefertim pro Clericis

, funt conftitutae ac omnia ordinatim , ,
difpoiita quandoque exprefte exceptionibus faftis fingularium monafticarum

,
confuetudinum veluti in Concilio Bracarenfi I.

, Placuit omnibus com- c<m. 19.
muni confenfu ut unns atque idem pfallendi ordo matutinis

, , vel vefper- ,
tinis officiis teneatur, &

non diverfa, ac privata monajleriorum conjueiu-
dines contra ecclejiajiicas regulas Jint permixta vel cum ecclefiafiicis re- , :
gulis jint permixta. Ex monafticis Congregationibus aifumti facrorum

praefules formam illam retinere adamabant. Quod in Fausto Regienfi , ex
monacho Lirinenji Epifcopo , laudat Apollinaris Sidonius : Precum per- i~ IX V- 2-
itus Infulanarum , quas de palaeftra Congregationis eremitidis , de Sc- &

natu Lirinenfium cellulanorum in urbem quoque , cuius ecclefiae facra
fuperinfpicis , transtulilti , nil ab Abbate mutatus per Sacerdotem : quip-
V 2 pe
"

pe cum novse dignitatis obtentu , rigorem veteris difciplinae 11011 relaxa-
veris.
Extraordina- X. Neque hic fubftiterunt fingularis fanctitatis viri , excedentes et-

ria etiam,aut
j am pf e tatis ftudio privato divini officii ordinarium curfum. Cum (tefte
" S. Gregorio lubiilTet templum (in quo fcilicet damio-
Nifi.) Taumaturgm
modhacce-
metorum. nes pro
refponfa dabant) more totam nocrem in orationibus,
illic inanfit
s.Grcg. Nijr.
eg
^ &
hymnis decantandis vigilans." Praeterea fmgulare veterum anachore-
,
^Tuiim'. c. %. tarurn & monachorum fuit ftudium Ego inquit Isidorus , quando e-
, : ,
s.ifdorus ap. ram iuvenis , & fedebam in cetla mea , non habebam numerum pfalmorum?
Rosvo. p.609.
q U0S îcebam i n minijierio DEI : nox enhn 5? dies in hoc expendebatur.
,
L. 11. inftit. Cassianus narrat qua ratione in tanta varietate fixus modus orationum,
,
Q- 5- ac cantus pfalmorum Angeli indicio fit conftitutus cum prius pro fno ,
umisqnisque fervore, infirmitatis immemor aliena , id Jlatui debere cenferet,

quod contemplatione fidei ac roboris fui facillimum iudicabat. Libertas ta-
,
men femper privato devotionis ftudio fuit relicla atque officium publicum ,
Scc.i.Acf.o.
c ]101-[ e tiam privatim fuit perfolutum. S. Germanus Epifcopus Parif ,
equitans, in iiinere femper de DEO aliquid aut verbo contulit , aut cantavit,
'
curfum nudo capite dicens , etfi nix , aut imber urgeret. Id S. Benedi-
ctus fratribus , qui longe ab oratorio laborant aut in via funt de con- , ,
a fuetis horis prsecipit a). De S. Germano fervato femper cantandi voca- ,
bulo dum ,de privata folum pfalmodia extra ordinem fit fermo in eius ,
vita mox fubditur Quantam vero vigiliarum curam femper impenderet,

,
quis enarret, aut toleratos algores ardore fidei praedicet ? cum frequenter
3,
in lectulo , antequam reliquos de fopore commoneret adfurgere quin- ,
quaginta pfalmos, vel amplius indefeflus in templo fuij pecloris Domino

decantaret Qui celebrata vigilia remeans ad lectulum
. . . quafi nihil ,
egerit , tunc primum reliquos excitaret. Quanta vero ad pfallendum

fuit conftantia , dum velut ferri rigore inducla caro fubfifteret ... ut fe
M mutantibus Clericis fine viciffitudine ipfe decantandi modulamina non ,
finiret. Cnm pene hoc incredibiliter dicitur quod fcitur, quia tertia 110- ,
ctis hora ingrediens inecclefiam,non eft egreffus ulterius pfallentium abor-

dine, donec clarefcente die decantatus folemniter curfus univerfus confum-
Ib.p.i^. w.6. maretur ex canone." S. Dorotheus Abbas, S.Germani difcipulus, Prace-
ptoris fui exifreus imitator fedulus carnem ieiuniis attenuabat , crebrius corpus
domabat pemoEtationibus , nimiisque afficicbat algoribus. Cuius plettrum
liugua
a) Fratres ( L. Rcg. ) qui omnino longe
inquit c. operantur , cum tremore divino fleiftentes genua.
funt in labore , &
non poflunt occurrere hora Similitcr qui in itinere direfti fnnt , non eos
competenti ad oratorium, & Abbas hoc perpen- prstereant hora: confUtntx, fed nt poflimt, agant
dit, quia ita eft, agant ibidem opus DEI, ubi flbi, & fervitntis penfum non negligant reddere."
57
liugtia organa Davidica femper refonabat , ut in eius vita legitur. Et
poitea in vita SancTi Mauri , difcipuli Sancti Benedicti: Ne- s*c. 1. Aci.
s B
mo illutn unquam vidit de lectulo cuui cseteris furgere fratribus , fed - -
2 79*
-
i 1 P
femper nocturnos vigilando praevenire hymnos attentius procurabat ple- :
rumque quinquagenos , faspe etiam centenos pfalmos nonnunquam vero ,
C!
toturn ex ordine pfalterium ante nocTurnalem confummans fynaxim.

Eiusmodi pietatis operi deditus etiam fragilior fexus , ipfaque Regina S. Ra-
degundis celebratur : Ubi furgendi horam media faceret nox, quamquam ib.p. 319-
antea totum implevitTet curfum, quae adhuc nec foporem fenferat, iam
parata de ltratu ad Domini fervitium gaudens furgebat , ut cum fiducia
diceret : Media uotle furgebam ad confitenaum iibi Domhte. Nam fre-
quenter & dormire vifa eft, & pfalmum decantare in ipfo fopore, ita, ut
recte , & veraciter diceret Meditatio cordis mei in confpeclu tuo femper.
:
Ib.p. 332-
Poftea Et fi pro infirmitate aliquoties requiefcere voluiflet , fpiritu vigi-
:
lante dicebat , tanquam admonens eam , quae pfalmum dicebat Age dic. :
Nulli dubium eft quod aut fpiritaliter cum Sanctis pfallebat , aut certe
,
nec fopor eam fuperabat. Confuetse vero pfalmodias , ufque ad diem .
tranfitus fui nunquam minuit curfum implere." In

, vita S. Theodul-
Th
phi, Abbatis Remenfis , cum adhuc fub Theodorici difciplina terram co- - ?-34^-
leret , ftupendum quoque valde narratur , qttod, cum in tam duro fervitio in- Nnm. 3.
tentus effet , nec deficeret , nocles ab agro rediens fape unam, frequenter duas
pervigiles , hymnorum<& pfalmorum cttm laudibtts dicebat. Factus poitea
Abbas fabricarat bafilicam ht. honorem
Hilarii, quo officii fui curfus du- S.
plicaret laboris. Signo fiquidem, ^f conventu horarum cum fratribus hymno-

logiarum laudes perfolvebat fed ut duplex effet corona meriti, qtiafi nihil atu
:
te gefiiffet , iterum pradicla in ecclefia vota reddebat. Credibile eft , utra-

que in ecclefia per vices fuiiTe pfallentium chorum. Fuit vero in Oriente
fingulare monachorum dnoipriTw, feii infomuiiim inftitutum ab Alexandro
primum , cui fucceflit Ioannes, deinde a Marcello propagatum. Qui,
in turmas divifi , per vices in hymnis DEO canendis nunquam die, noctu-
que a Ita quidemMETAPHRASTES, excu=-^ Aiem =9.
pfallendi afliduitate remittebant.
ec ud*ur
^
-
ius monafterio tanquam ex magna Eden , profluxifle falutaria difciplinse P ,
accemetorum per univerfum fere orbem fluenta refert. Plura idem in vi- Marcelli. ,
taS. Ioannis Calybita fub diem 1 5 Ianuarii. Nicephorus originem Romci .
petit , fub Gennadio, Archiepifcopo Cpolitano. In epifcopatu huius (ait) L.XV, c. z%.
Studius quidam vir proeclarus Roma Confianthtopolim pervenit, divo &

Prsecurfori templum erexit in quod monachos ex domicilio eorum, qui ,
dxolpriTQi hoc eit htfomnes dicuntur, induxit.

, Horum domiciliumMAR-
cellus diviniflimus conitruxerat , in quo perpetuis carminibus nunquam
V 3 ,5
non
158 L. I. CANTUS ALIIS 1N LOCIS
33
non hymni DEO monachorum eam ob rem in
canerentur , fodalitate
tres ccetus divifa. In ea Calybetes monachum mandra Ioannes quoque

egit." Iungimus r quod fubdit Nicephorus de pervigilm quas Graci ,
7rccvvvx^ vocant abANTHiMO eodem tempore Cpoli inftitutis Ea tem-

, :
peftate Timocles etiam & Anthimus tropariorum poetae floruere qui , ,
fuas uterque fodalitates habuerunt. Et qui Chalcedonenfis Synodi decre-

ta comprobabant , Anthimi concentus frequentabant , qui etiam pervi-
" primaria charta fundationis monafterii
gilium inter eos inflituit. In
Agannenfis , faftae a Sigismundo Burgundionum Rege, fimile accemetorum
T. iv. Conc. inftitutum , poft initia Saec. VI. legitur apud Labbeum , ut fecundum ple-
$ J 5?9-
55
niflimam devotioneniDomini Regis ex pfallendi inftitutionibus fiant no-
vem normae , id eft , Granenfis , Jfiana , lurenfis , & Meluenfis, & cx-
tera : ut fuccedentes fibi in officiis canonicis , id ef i , Noclumis , Ma-
iutinis , Frima , Tertia , Sexta , Nona , Vefipertina , in hac die noclu-
que indefinenter Domino fainulentur." Sigismundum pfallentium ibi af-

z.lir. memorat Gregorius Turonenfis quod alibi pfalkntium
hiji.fiduum inftituiffe , ,
Franc. quoticlianum vocat.

c. <;.
Verum tam ifta quam alia etiam, ex actis Martyrum ,
Beghr.MM.
xhebaorum auctore Eucherio, Epifcopo Lugdunenfi
, ut a Surio funt ,
edita ex veteri hiftoria Agaunenfi

, per Achivum, tertium Ioci Abbatem ,
t. I. ^"^- allata teftimonia, impugnat Cointius.

Franc.p.<524
Commnni et- XI. Populum etiam fuas olim habuiflfe partes in praecipuis divini offi-
iam fideiium c [[ partibus , ex fupra diclis abunde patet atque ex iis prascipue quae de , ,
ficUxm ^M-" 5* Athanasio Socrates refert quomodo ab Arianis quxfitus in media , ,
mim perfoiu- pfallentium turba evafit , cum in recitatiune pfahni fuavis concentus totius
tum. multitudinis Basilius fefe
extitiflet. Et S. huius rei caufa purgans , ad
C
?.i.
' "
Q ms non provocat ?
chriftianas Societates Omnes uno verbo inquit, apud ,
s.Bufd. Fp. quos vigilia precesque, communes pfalmodia in pretio funt.

, &
S. Hie-
so "- ronymus Epift. ad Marcellam Hierofolymis, ait, vox quidem dijjbna, fed :
religio nna, tot pene pfalientium chori qitot gentinm diverfitates. Memo- ,
rabile eft, quod Gregorius Nazianzenm. oratione de funere patris fui m

narrat, cum is adhuc in Gentilifmo degeret, nihil non egiffe piiflimam
coniugem Nonnam ut pfalmorum cantui afluefceret , licet adigere nun-
,
quam potuerit , donec invifione, ac fomno femel id agere fibi videretur.

Putabat fe (ut rem profequitur) quod ante nunquam fecerat (quamvis uxof<
in oratione frequens eflet) ex Dav i d i s pfalmis eam partem canere :
Littatus fum in his , funt mihi qua ditia : in domum Domini ibimus.
Novus erat, & infuetus hic cantus fimulque : cantu cupiditas ingredi- cum
tur." Haud dubie follicita de falute mariti uxor hoc fuavi cantus incitamento
illum
illum ad ecclefiam convocare ftuduit ut in illis divini officii partibus, qui- ,
bus etiam non initiati adeffe poterant prcefens cantus fuavitate alliceretur, , ,
& forte ipfe etiam fuam cum aliis coniungeret vocem quod maxime in :
facra pfalmodia fiebat ut omnium una e ffet vox , ac concentus

, feu cele- ,
breshymnonim fonitm ut vocat S. Hilarius. Et , ibid. IdemS. Grego-

rius matrem fuam laudans Ecquce ait, jejuniis : , , vigiliisqne carnem fuam
magis extenuavit ant diurna uoclurnaque pfalmorum fe ipfam cantioni
, ,
ajfixit? Eodem tempore, fub Constantio nimirum Imperatore, Flavia-

nus, & Diodorus adhuc laici, nocru, diuque ad pietatis ftudium populum
excitantes, eundem, Qavidicos hymnos per vices canere , docuerunt, Theo- //;/?. ecd.
DORETOtefte, adiungente; hoc quidem yumum Antiochia inftitutum, dein LJL c - -*
ubique pervagatum ad ultimos terrae fines , pervafifle. S. Chrysostomus Eom.%o. m

de ipfis Virginibus , & viduis Ipfa autem nollu , ff interdiu pfal-
afferit :
I# " d Cor -
lunt, & adfint. Socrates refertTiiEODOsiUM /z/7//ora;/Imperatorem fum-^- vu. bift.
mo diluculo cumfuis fororibus Marina, Flacilla, Arcadia, Pulcheria, fo-

lemnes Deo pfalmos, & laudes, non fecus ac niyftse, in templis alternatim quo-
tidie concinuiffe. In Occidente S. Ambrosius promifcue fidelem populum
ad iugem pfalmodiam hortatur a). S.Augustinus praecipuam huius inftituti a
laudem ipfi S. Ambrosio tribuit, ut fupra p. 90. vidimus. PutatBELLAR-
minus, recitata ibidem S. Augustini verba, non de toto Occidente effe in-
telligenda, folum de iocis, in quibus ipfe erat.
fed Nam certe, ait, te- z. /. de honis
&- c
fiimonium ex Hilario adductum, videtur omnino cogere, nt credamus, in - 1 ?-
Gallia fuiffe confuetudinem ut populus in ecclefia caneret etiam ante Am- , ,
brosii tempora. Mihi tamen, quod ipfa S. Augustini verba produnt, vi-
detur , S. Doclorem de aliis quoque officii divini partibus praeter liturgiam,
praefertim. in pernoctibus vigiliis, ibi mentionem feciffe. Quomodo etiam
Paulinus non Nolanm ille, fed alius 11011 longe pofterior, qui PerpetuoZ. III.
Turonenfi libros fuos de vita S. Martini dicavit, canit:

'
. . . . Vigil ocius omnis

Turba ad confuetos modulamina dulcia pfalmos
Advolat &
fantlis folatia quarit in hymnis,
,
Qtia pellant fegnes vegetato corpore fomnos ,

Cantibm &
facris nocturna filentia vincant. S. Chry-
a) Divide faltem ( inquit in pfal. CXVIII. ) DEO, re : Pravenernnt
oculi mei mane meditari verha,
& fxculo tempora tua , quamlo non potes
vel tua. Et fic fecurus procedis ad tuos acius.
agere in publico ,
quse funt iftius mundi, & te- Quam iucundum inchoare ab hymnis & canti-
nebrx prohibent noclis : DEO vacato , indulge cis, a beatitudinibus, quas in evangelio legis :
orationibus, & ne obdormifcas, pfallito, fomnum quam prolperum , ut te Christi fermo bene-
tuum bona fraude fraudato, mane feftina ad ec- dicat , & dum recantas Domini Benediftiones,
clefiam. Defer primitias pii voti, & poftea, fi ftudium alicuius virtutis affumas , ut etiam id
vocat fxcularis neceffitas , non excluderis dice- benediclionis divinx meritum recognofcas. "
;
l6o L. I. CANTUS ALIIS IN LOCIS

S. Chrysostomi componendis hymnis quos ad Arianorum confufio-
in ,
nem ab Omoiijianis noctu cani iuflerat eximium ftudium iam p. 43. lau- ,
davimus , ubi horum refponfiones , quas cantantibus Arianis opponebant,

de claufula Gloria Patri, pfalmis fubiungi folita, intelligi pofte , diximus
eam fuccinendam populus adduceretur folemneque fuit, ver-
ut forte ad ,
quosdam refponderi
fus faltem qui fuit confuetus totius populi cantus. :
S. Augustinus paflim euni effe Africa morem teftatur

jnPf.zf,. n.i.
Voces ifia pfalmi, :
Num. 1. inquit quas audivimus

, exparte cantavimm &c. , &
Et in pfalm. XLVI.
Itaque in hoc pfalmo quem cantatum audivimus , cui cautando refpondi- ,
mus eafumus dicluri qua noflis.

, Quod putant S. Augustinum exemplo
,
S. Ambrosii in Africam induxiiTe. Nos vero fuperius locum Tertullia-

Caj>. 27. de
ni attulimus diligentiores folitos, in orando fubiungere alleluia
, & hoc ,
genus pfalmos quorum claufulis refpondeant

,
qui fimul funt. Qiiid vero ,
S. Ambrosius inftituerit Paulinus in eius vita perhibet , Hoc in tempore :
primo antiphona, hymni, ac vigilia in ecclefia Mediolmhe^si celebrari cvepe-

runt. Populi hoc in concentu partes iam fupra declaravimus. Non loquimur
de privato pietatis ftudio, quo fubinde viri etiam principes, uti lib. II. plura pro-
feremus exempla, choris pfallentium fefe iunxiffe memorantur legiturque in :
T.i.Aci.o.s. vitaCLODOALDi, Clodomiri Regis filii, anteqnam monatticum indueret habi-

B.f. 136. tam In(ii v i na laude choris pfaUentium magis volebat intereffe, quam illecebrofa
.
verba virorum inlicite audita percipere. Pertinet hoc ad eatempora, poftquam

iam vergente hac prima aetate, chori pfallentium ordinatius inftitui cceperunt.
Qua de re in Gallia Mamertum Claudianum a Sidonio laudatum p. 82. ,
retulimus. Aperte autem S. CffiSARius nominatur populo hic fecifte par- ,
l.l 11. 10. tes , in eius vita , a Cypriano Tolonenfi Epifcopo confcripta : De profe-
ciibus itaque cunctorum follicitus, providus paftor, ftatim inftituit , ut &
quotidie Tertia , Sextdqat &
Nona opus in S. Stephani bafilica Clerici
cum hymnis cantarent : ut fi quis forte faxularium, vel pcenitentium fan-
ctum opus exequi ambiret , absque excufatione aliqua quotidiano interefte
Num.ix. poilet officio." Et poftea Adiecit etiam, atque compulit, ut laicorum
:
popularitas pfalmos, & hymnos pararet, altaque, &

modulata voce in- ,
ftar Clericorum , alii graece , alii latine profas , antiphonasque cantarent,

ut non haberent fpatium in ecclefia fabulis vacandi." Fuit is potiflimus
auctor Canonum Vafenfu II. Concilii ubi faluberrimae eiusmodi de pfal- ,
morum, ac hymnorum cantu habentur inftitutiones. Populum vero infer-

Serm. T40. monibus ad hoc frequenter hortatur Rogo vos (inquit) fratres chariftimi, :
%
append r.v ^S^ ^Las Matutinas furgite ad Tertiam ad Sextam ad Nonam an- , , ,
s.Aug.p.471. te omnia convenite. " Expertu fuerat non fruftra verba perdidiffe, fed
^ c-
adhuc plus urget in hunc modum Gaudeo, fratres dilectifiimi, & DEO :
gratias
:
ET OFFICII DIVINI PARTIBUS. C. III. l6l

video ad ecclefiam
gratias ago , quia vos ad audiendas lecriones divinas
fideliter currere; fed fi & profecmm veftrum , gaudium noftrum com- &
plere ad integrum vultis , maturius convenire debetis ... Et ideo ro-
go vos, ut & maturius conveniatis , & cum veneritis, magis orare, vel
"
quam vos vel faecularibus ftudeatis fabulis occupare.
pfallere , otiofis ,
Sermone fequenti impenfe fibi gratulatur de profpero fuccefiu ,

quod attinet
hanc populi ad officium divinum frequentiam, & ad concentum in officio divi-

a
no a). Be S. Germano Parijienji iam fuperius retuli, quod de eo canit For- l il Cam ,
10 -
tunatus :
Pontificis meritis , Ckrus ,

plebs pfallit & infans.
Quam vero fedulus hic fuerit populus , etiam in pervigilibus noctibus, de-
clarat :
Flagranti fiudio populum domns irrigat omnem

Certatimque monent , quis prior ire valet.
Pervigiles noffies adprima crepufcula iungenst
Conftruit angelicos turba verenda choros.
Jn celebri. pfalterio apud S. Germanum de Pratis Parifiis fervato , quod ve-

tus traditio nos docet , tefteP. Tassin , aucrore novi tracratus diplomati- t.tti. p.ir.
ci, ufui fuiffe S. Germano, Epifcopo Parijicnfi , qui mortuus eft 28. Maii Setf.ir. c. 3.
ft,t-2, '
,l6a
an. 576. Ad oram fepe occurrit R transfixuni linea horizontaii : quod J
*
laudato aucrori lignificari videtur , verfum ei refpondentem antiphonam ef-
fe, quam populus repetere debeat. Reperiuntur illic nonpauci pfaimi, qui il-
lam notam non habent, alii vero funt, qui duplicem habent. Quod inde eft,
quia mutabatur antiphona, vel refponforium. Itaqueigiftud transfixum notare
vult refponforium. Signum iftud bis comparet in pfalmo Mifereatur ad verfum
Confiteantur tibi populi, DEUS. Confiteantur tibi populi omnes. Scriptor repe-
tierit i; quia idem verfus, qui re\emrefponforius erat, repetitus invenitur."
Pfalterium- iitud diu in thefauro inter reliquias fuit cuftoditum, pofteain gra-
tiam
a) Gandium ( exorditur ) quod inihi Dominus nis civitatibus pfallebatnr ; taliter DEUS prce-
de veftra fan&a, & fideli devotione conceffit, paravit animum veftrum, ut hoc etiam melius,
vcrbis non valeo explicare. Pltires eiiim erant adiuVailte Doniino compleatis. Qiiid nunc inter
anni , quod de hac animus meus, &
re xftuabat ipfa gaudia noftra agere convenit , nift ut tctis
tota cordis intentione defulerabam, utiftampfal- viribus Domino fupplicenrus , ut quomodo de-
lendi confuetudinem vobis pius Dominus infpira- dit initium, etiam confhrtiinationem dare digne-
ret. Unde benedico Dominum meum, & quan- tur ; & quibus tam (anftarh pfallendi contulit
tas povTimi iugiter gratias ago ,
qui dignatus eft devotionem , eiiam feliciffimam perfeveranliani
implere defiderium mcum. Ciun enim vos ego pro fua pietate conccdat."
ita pfallere defuierarem ,
quomodo in aiiis vici-
Mart. Gerbert. de Musica Eccl. L. I. X

,
l62 L. I. CANTUS ALIIS IN LOCIS

tiam litteratorum in bifaliothecam translatura ubi a me eft vifum. Sacrijlci :
S. Germani de Pratis an. 1269. in catalogo reliquiarum fuae cuftodiae con-
creditarum ,
pfalterium S. Germani recenfet.
Divina pfal- XII. Maxime autem femper f liit pfalmodiae apud perfonas DEO , di-
modia, feu vinoque fervitio confecratas perennis occupatio a prima origine. Cum au-
cieiiaftiais
tem pfiilmus , ut obfervat Bellote in Obferv. in ritus luuidunenfes, Gracis
paffim infti- idem fit quod Lafinis cdntus & pfallere idem ac pfalmum canere nulli
, , , ,
tntus, dubium fuerit, pfalmos olim apud veteres cantari folitos. Veluti magnus
^ -204 '
Antonius inftituit monafteria plena choris pfallentium. Solus etiam ut ,
iam memini ad corpus S. Pauli Eremita pro confuetudine pfaimos can-

,
tavit , tefte S. Hieronymo in eius vita. Et in vita Malchi idem teftatur,

Malchum captivum abducTuni ,
pfalmos prout in monafterio didicerat,
,
cum gregem Domini fui pafceret, cantare non deftitifte. S. Pachomius

regulam modumque , pfallendi acceperat ab Angelo. In regula S. Macarii
p. /. f. 47. hoc breviter inculcatur apud Holstenium Curfum monajierii fuper omnia :
diligas curfum nimirum orationum

, vel pfalmorum ficut dudum flatutum , ,
%> h 37-
efi uti habetur in regula Patrum apud eundem.
: Cassianus copiofe de
hac re libro II. & III. Inftitut. agit. Et lib. I. quidem CoMHonum inter alia
refert Isaaci verba quantum mulcedine ifta abripi mens debuerit, amoris,
,
ac devotionis igniculis eliquata. Nonnunquam etenim pfalmi cuiuscun-

que verficulus occafionem orationis ignita? decantantibus nobis pnebuit.
Interdum canora fraternae vocis modulatione ad intentam fupplicationem
ftupentium animos excitavit. Novimus quoque diftinclionem , gravita-
temque pfallentis, aftantibus plurimum contulilTe fervoris. " Nihil adeo
acerbe habuit S. Gregorium Naz. Cpoli valedicentem ,
quam Nazaraorum
chori, pfalmodiarum concentus, ftationes noclurnae. S. Chrysostomus in
homiliis adpopuiuni Antioch. non poteft fatis depraedicare diyinam hanc mo-
nachorum harmoniam uti iam in fuperioribus vidimus. An vero idcirco ,
hoiniliae in epiftolam ad Timotheum Antiochia potius habitaa dici debeant

ut Montfauconius contra Tillemontium fentit, vel ob id, quod exNA-
zianzeno retuli, nolim arbitrari. Inde coniici poteft, Cpoli etiam caufam efte
a potuiiTe S. Chrysostomo extollendi prsefertim cantus illam fuavitatem a).
S. Hie-
a) Dchinc ( inquit Hom. 14. in 1. ai! Timoth.) tica utilia funt , & opportuna , atque amore
poftquam fiirrcxere, ftant hymnos canentes pro- DEl plena. ,
In noclibus ( inquit ) extollite ma-
plieticos cum multo fnavi concentu , & melo- niis vefiras ad DEUM fc. Cantica quoque Da-
dia. Non cithara non fiftulje, non , inftrumen- vidica , multos lacrymanun fontes moventia,
tum aliiul muiicum talem emittit fonum, qualem cum canit ilicens : Laboravi in gemitu meo &c.
iilic audire eft , in proftuula quiete , & in fo- Qiiando item cnm Angelis canunt ; nam & An-
litudine canentibus fanftis iliis. H;cc porro can- geli tunc canunt : Lawiatc Dominum de calis cj/c."
S. Hieronymus Rusticum: Dicas pfalmum in ordine tito. Et
in epiftola ad
alibi tani de coenobitica quam privata afcefi m Mgypto verba faciens,
,
Epft. 27.
tamvirorum, quam mulierum hanc primariam occupationem memorat: Puji

virorum munafierium , quod viris tradiderat gubemandum ,
plures Virgincs,
quas e diverfis provinciis congregarat , tam nobiles ,
quam medii , & infimi
generis , in tres turmas monaficriaque divifit , ita duntaxat , ut iu opere 6sf
cibu feparata, pfalmodiis & operationibus iungerentur. Ad Ltetam fcribens

de educatione filiae AJJuefcat inquit ad oratiunes
: pfalmos nocle cun-
, , & ,
furgere manere, Tertia

, Sexta Nona ftare iu acie quafi beilatricem
, , ,
C h r1 s t 1 , accenfaque lucerna reddere Sacrificium vefpertinum. Et de mo-

nafterio S. PAULiE Mane, hora Tertia , Sexta , Nona Vefpere, noctis /
: , Etfft.
medio per urdinem pfalterium decantabant ; nec licebat cuiquam furorum s

,
-
F'<"i> c -
ignorare pfahuos &

non de fcripturis quotidie aliquid difcere.
, Die Do-
minica ad ecclefiam procedebant, ex cuius habitabant latere, ccetus etiam
monialium. Nec dubium eft, quin pro more in publicis etiam conventibus
eiusmodi diebus feftis voces fuas ecclefias iunxerint, quas aliis diebus fuavem
hunc concentum privatim in oratoriis DEO reddebant; veluti etiam S. Au-
gustinus moniales inftituit: Jn oratorio uemo aliud agat, nifi ad quod efl j^. Io9 .^
fa&um unde, &
nomen accepit. Pfalmis hymnis cum oratis DEU3J, & Edu.
hoc verfetur in corde, quod profertur in voce: nulite cantare, nifi quud &
legitis effe cantandum quod autem non ita fcriptum efi, ut cantetur , non
:
cantetur. Ex regula S. Aureliani pro monialibus iam audivimus curfum

diurnum , &
noclurnum ordinarie in Baiilica implefle. An iblce in ecclefia
piallerent, non liquet, an cum publico conventu; ficut dudum ante de mo-
nachis meminit Sidonius Apollinaris, quod id alterniscum Clericis egerint. L.v. Ep.17.
Cultu, inquit, peraclo vigiliarum , quas alternante mulccdine Monachi, Cle-
ricique pfalmicines concelebraverant , quisque in diverfa fecefjimus, non pro-
cul tamen , ntpote ad tertiam prafio futuri, cum Sacerdotibus res divina fa- '
cienda. Ex eodem mox laudavimus Faustum Regienfem, precum peritum

infulanarum, quas nempe de palaeftra congregationis eremitidis celluianorum
in urbem transtulerit. Ita paulatim a monafteriis etiam ad ecciefias fuit n anttq.
1
perduaa pfalmodia horarum canonicarum. Neque enim, inquitAiARTENius, EccUifc.c. s.
poft redditam ecclefia pacem in bafilicis etiam cathedralibm fiatim invaluit mos
omnes officii diviui canonicas horas quotidie folemniter decantaudi. Refert
deinde ex Gregorii Turon. lib. X. hiftoriae Francorum exemplum Iniu- ,
riosi Turonenjis Epifcopi, qui inftituit Tertiam & Sextam inEccleiia dici. ,
De pfalmodia Cleri Parifienfis Fortunatus iic canit:
X 2 - Celfa,
:, : : :

Celfa Parisiaci Clerl reverentia pollens,
Ecclejia genium , gloria , miimis honos .*
Carmine Davidico divina poemata pangens,

Curfibus ajfiduis duke revolvit opus.
Inde Sacerdotes , leviticus hinc micat ordo

Illos canities , hos flola pulchra tegit.
lUi iam fenio , tamen hi bene veftibus albent
Ut placeat fummo pitia corona DEO.

In medio Germanus adeji Antiftes honore
Qjd regit hinc iuvenes, fubrigit inde fenes.
# 465. In Concilio Venetico Clero civitatenfi haec obligatio graviter fuit impofita
c. 14. Clericm quem intra muros civitatis fice manere conftiterit, a matutinis &
hymnis (ine probabili excufatione agritudinis inventm fuerit defuiffe, feptem
diebus a communione habeatur extraneus : quia in miniftrum facrorum eo
tempore ,
quo non poteft ab
fuo ulla honefta necefjiias occupare, fas non
off.cio
eft a falubri devotione ceffare. Vicus erat territorii Burdegalenjis , ubi de

duobm Presbyteris pfaUentibus etiam poft mortem cum choro Clericorum in-
a auditam rem S. Gregorius Turon. narrat a). In Concilio Epaonenji can. 25.
Au. s*7-
ftatutum habemus ne reliquiae in oratorio ponantur, ubi pfallendi munus
,
qui obirent, non adeffent Clerici Sanaorum reliqum in oratoriis villa- :
ribws non ponantur niji forfan Clericos cuiuscunqne parochia vicinos effe
,
contingat qui cineribus pfaUendi frequentia famuieniur.

,
Fuerit ne hic cur-
fus GaUicanm de quo, etiam in Britanniam, & Scotiam translato, Usse-
,
rius ex MSc. nongentorum annorum infigne teftinionium profert affir- ,
mate dicere non licet, nifi eo fundamento quo ex nionaftica pfalmodiae ,
ratione etiam ecclefiafticum curfum formam accepifte conftat. Ita vero ,
Brittan. ecci. frabet MSc. illud apud Usserium: Ordinem curfus GaUorum beatiflimus
antiq. 2. 343.
^ Cassianus, qui Lirinenfi monafterio B. Honoratum habuit comparem,
& poft ipfum B. Honoratus primus Abbas, & S. Qesarius Epifcopus,
qui fuit in Arelate, & B. Porcherius Abbas; qui in ipfo monafterio iuit,
ipfum
a) De glor. Confeff. c. 47. Unius eorum fepul- _,

alius vero alterius vocis modulamine convale
chrum a parte Auftri, alterius habetur ad Aqui- fcit. Tantxqne eft fuavitatis huius concentus,
lonem. Igitur cum ad implendum officium Cie- ut audientium fxpe mulceat adtentos auditus
rici pfallentium cosperunt exercere , & choris probantur & cum his pleraque indulgeri bene-
a fe faftis Domino turba canora concinere, mi- ficia , fi fideiis oratio pramittatur. Agitur au-
fcetur publica vox utriusque pfallentis : & unus teni hoc iu vico Fodoiiucenji, "
quidein chorns unius vocis aditrtorio adiuvatur,
ipfum curfum decantaverunt. Qui B. Lupum, & B. Germanum Mona-
chos m
eorum monafterio habuerunt: & ipfi fub normam reguke ipfum
curfum decantaverunt, &
poitea in Britannm, vel Scotiis praedicaverunt.
c<
Huc referri queat antiphonarium monafterii Benchorenfis, probabilius quidem

Hibernia , unde S. Columbanus prodiit, atque focio S. Gallo etiam Ale-
manniam noftram non folum fidei chriftianae luce, verum etiam vitae afceticae
principiis imbuit. Hinc haud dubie prima apud nos curfus ex ecclefiaftici,
pfalmis , canticis , hymnis colledis & antiphonis promifcue compofiti,

, ,
norma defumta fuit : ita ut collectae, feu collectiones, ut ibi vocantur, &
antiphonae pfalmis , & canticis familiaribus accommodatae fint, quae eft ipfa
fornia, quam Cassianum, ab Oriente fumto exemplo, in Gallias induxiife,
veriiimillimum eft. Concludimus rem Iustiniani verbis ad Atarbium L.L CoL tit.
41.
praetorio prasfectum : Sancimus nt omnes Clerici per fingulas ecckjias confli- 3- e.
tuti per feipfos pfallant Nocturna, iff Matutina Vefpertina nec exfola , & ,
ecclefiafiicarum reritm confumtione Clerici appareant, nomen quidem haben-

tes Clericorum , rem autem non implentes Clerici circa liturgiam Domini
DEL
XIII. Non abs re pfalmodiae nomen curfui huic ecclefiaftico inditur, Ex pfHimo-
quandoquidem & pfallendi munus habet & pfalmis potiflimum Davidicis " S1
,
" J
U
conficitur, iisqueomne fere divini officii penfum conftat. Dionysius Alexan-
drinus laudat pfalmorum cantus multiplices, quibus plerique ex fratribus-L-Vn. ^.34.
deleclantur. Hic (ut cum S.Ephrem. loquar) folitudines inhabitat, con- e>w. in tfa u
proficientibus incrementum, per- mo;
ciones temperat , rudibus eft inftructio ,
fecrorum firmamentum, & vox Hic fefta colluftrat hic dolo-

ecclefiae. ,
rem fecundum DEUM operatur. Etenim pfalmus ex lapideo etiam corde

lacrymas excutit. Pfalmus Angeiorum opus eft, coeiefte munus atque ,
adminiftratio, incenfum fpirituale. Pfalmus mentium illuminatio, ac cor-

porum lanctificatio. In hoc fratres nunquam exerceri defiftamus, & do-
mi , & extra , i\\ viis , & dormientes , & excitati, loquentes nobismet-
ipfis in pfalmis, & hymnis, & canticis fpiritualibus. " Prolixas eiusmodi
pfalmorum commendationes ex SS. Patribus fuperius attulimus. Hic vero
iterum digitus intendendus eft ad celebrem S. Athanasii ad Marcellpnum t. L p. ll
epiftolam, qua diftributionem pfalmorum amplifiimam facit pro fingulis ma- h 982.
teriis, occafionibus , ac etiam diebus. Pfallere vis , inquit, in fabbato ? Ib. p.996. E.
habes nqndgefimum primum. Vis gratias agere dominico die? habes vigefi-
mum Fis fecunda Sabbati pfallere ? dic
tertium. qua funt in nonageftmo ,
quarto. Canere vis die Parafceves ? laudem habes in nonagefimo fecundo f c.

Necdimi tunc adeo exacta habebatur divini officii diftributio , fed, fi quod
l66 L.I. CANTUS ALIIS IN LOCIS
res eft, dicere velimus, melior ordo, & felectus, & amplior etiam pfalmo-
Fag. 99z. B. rum u fUS- 35 Cum igitur (inquit idem) pfalmi tali ordine difpofiti fint, li-
cet deinceps legentibus in fingulis deprehendere , uti fupra dixi, motus,

& conftitutionem animse fuae, atque iingulis in rebus formam, doctrinam-
que, quidve dicendo placere pofiit Domino; cuiusmodi verbis fefe poffit
corrigere, Dominoque gratias agere. " Qui fub nomine eiusdem S.Atha-
nasii habetur liber de Virginitate, iam prseceptum dat edifcendi pfalterium.
Pfriterium Habeto pfalterium , &
pfalmos edifce. Difcimus vero ex genuina S. Atka-
eiiifcemium. âsii ad orthodoxos epiftola, fuiffe tunc in manibus fidelium etiam Virgi-
num pfalterii librum qui Ariank exprobrat Virginem adhuc pfalterium
, ,
pra manilms tenentem publice flagellari iuflam. In vita S. Marije neptis S.

a?. Rosweii. ABRAHiE Eremita dc legitur: Erat autem in medio utriusque cellulae fe-
V- 3^8. neftra permodica per quam docebat eam pfalterium
, aliasque fcripturas, ,
& cum ea in laudibus Domini vigilabat, & pfalmos nihilominus conci-

Cap. s. nebat. " Eodem pertinet, quod in regula S.Benedicti praecipitur Quod :
vero reftat poft vigilias , a fratribm qui pfalterii vel leclionum aliquid in-
,
digent, ?neditationi inferviatur. Pfalmos memoriae ad verbum mandari,

S. Hieronymus paffim a teneris annis, tenerisque etiam virgunculis petit.
Epift. 4. Atque adRusTicuM, perfecrum monachum delineans, prsecipit Difcatur :
Ep. 12. pfalterium adverbum. EtGAUDENTio tradens regulam pxo Pacatula ex ,
utero per parentes DEO oblata Cum virgunculam feptimus annius excepe-
,
rit vult
, ut difcat memoriter pfalterium.
, ln litteris adEusTocmuM lau-
dans difciplinam ac momales
, Hierofolymitani monafterii exftrucri, a S. Pau-
la Romaua per ordinem pfalterium cantaffe dicit. Qiiare non licebat cui-
E$. 7. quam fororum ignorare pfalterium. Et ad Ltetam fcribens de Hunnis etiam
barbaris catholicam religionem amplecli incipientibus, Hunni, inquit, difcunt
pfalterium. Cyrillus Scythopolitauus, invitaS. Sabbje, commemorat, novitios
monachos non fuiffe reliquis iuncTos Donec pfalterium addifcerent,
: pfal- &
modia regidam &c. Et in vita S. Theodosii Et addifcit pfalterium :
, &
reliquas divinas fcripturas. Plura eiusmodi documenta anertLuPus in fcho-
lio ad canOnem II. Concilii Nicani II. quo fancitur omncm qui ad Epifco- , ,
patus provehendus eft gradum onmino noffe pfalterium

, ex hoc etiam omnis, :
qui fub eo eft Clericus , ita moneatur , & imbuatur. Quod ex veteri di-
fciplina eft repetitum. Sic Gennadius Cpolit. Archiepifcopus , mdlum Sa-

cerdotem confecravit , qui non prius pfalterium fedulo in ore habuiffet, tefte
L.xv. c.23. Nicephoro. Idem in Occidente diu obtinuit ut nullus ordinaretur pfal- ,
~ ,,,,-. terii nefcius. Quia nimirum pfalmorum modulatio iuxta Dionysium 0- , ,
c.
3.' '
muibus ferme facerdutalibus myfteriis iungitur , ff fubftantia ratione coha-
ret. Quandoquidem & pialmorum perpetuus eft ufus in omnibus ecclefia-
fticis
:
ET OFFICII DIVINI PARTIBUS. C. III. I 6/

fticis officiis, &
ex pfalmis funt depromta etiam quae fucceiTu temporum ,
articulatim iuxta feftorum & dierum diverfitatem funt pofita veluti ty~
, ;
pica apud Gracos nihil aliud funt quam verfuum ex pfalmis hinc inde , ,
congeftorum & ad folemnitatis arcana exponenda aptiorum ecloga. Ni-

,
hil hic dicam de illo veterum anachoretarum more frequenti per diem, ,
aut per no&em pfalterium integrum etiam cum canticis abfolventium, uti
, ,
in vita S. Paljemonis Abbatis legitur Erat vero faucti Senis minifterinm fi- :
mile no&e cauebat totum pfalterium

, <f cantica fiue ullo ftrepitu. Eo re- ,
fpexit S. Benedictus in fua regula, diftributionem pfalmorum relinquens 2e<?. c. 12.

ordinandam, fi quis melius aliter iudicaverit Dum omnimodis id atten- :
datur, ut omni hebdomada pfalterium ex integro numero centum quin-

quaginta pfalmorum pfallatur & dominico die femper a capite repeta- ,
tur ad vigilias. Quia nimis iners devotionis fuae fervitium oftendunt mo-
nachi, qui minus pfalterio cum canticis confuetudinariis per feptimanae
circulum pfallunt cum iegamus fanctos Patres noftros uno die hoc ftre-
: ,
nue impleviffe quod nos tepidi utinam feptimana integra perfolvamus."

,
Hildemarus in commentario MS. in regube hoc caput apud P. Herrgott pra:f,de vet.
eos inceffit, qui relicto ritu monaltico canonicorum officium fecuti funt Aifc monajt. :
Si Romanum officium facitis minus pfallitis, quam regulae officium con-' 3

'
tineat nam in hebdomada polt Pafcba ... & Pentecoften

: totum pfal- . . .
terium in officio Romano non canitur. Et tamen praecipit regula, per u-

namquamque feptimanam totum omnimodo efTe canendum cum canticis
fuis." Radulphus Tungrenfis triplicem hic facit ordinem S. Ambrosii, Prop. 10. <fc
Hieronymi & Benedicti. Et quamvis ordinem S. Hieronymi videatur rcanouum

,
a ob
fervantia.
eundem facere cum Romano in hoc tamen cum S. Benedicto confpirare ,
vult S. Hieronymum, ut fmgulis hebdomadibus pfalterium licet non eo- ,
dem ordine abfolvatur fecus ac in ordine Ambrofiano contingat a). In

, , a
regula S. Ferreoli fimiliter pradcribitur ut per ordinem pfalterium de- Cup. is. ,
cantetur, praeterid, quod quisque privata devotione fibi fufcipiendum du-

xerit
a) Venerabiles vero (mqiiii) Patres Hierony- cap. 33. Hieronymus vero illas refpe&u Do-
mus , & Benedictus, ex Sanftorum Patrum minicce mediavit : quia illis tantum novem pfal-
obfervatione confulerantes , totum pfalterium ex mos dedit, & fi tres pfalmi addantur, qui more
integro qualibet hebdomada perfolvi debere, ali- Romano in feftivitatum vigiliis de fero perfolvun-
ter pfalterium diftinxerunt. Nam pro aliquibus tur. . . Similiter in feftivitatibus ad nocftem pfal-
horis dinrnis certis pfalinis refervatis, refuluos mi duodecim habebuntur. In fecunda autem
omnes in feptem nofturnos diftribuerunt , vi- parte pfalterii diftribuenda Benedictus difcre-
dclicet HiERONYMUS pro Dominica oftodecim, pat ab Ambrosio, & HieronYmo. Eius au-
& Benedictus duodecim ambo vero pro qua- : tem divifio ex fua regula fciri poteft. Utrius-
libet feriarum fimiliter duodecim pfalmos depu- que autem divifione , licet alia & alia, totum
tantes. Feftivitates autem beatus Benedictus pfalterium qualibet feptimana , niii feftivitas oc-
in numero pfalmorum dominicis adxquavit, ut currat , eft complendum. "
;
l68 L. I. CANTUS ALIIS IN LOCIS

xerit : Ut omni tempore pfalmi ufque ad finem pfalterii inordinedecanten-
tur: fibi tamen fecretius propter propriam niercedem, excepto publico pfal-
lendi curfu dominico, quantum per fmgulos diesDEO tamen fcienter lau-
des offerat occulta ruminatione." ~ De S. Germano Parifienfi, in libelio de
eius vita aFoRTUNATO confcripta, id notatur : Ut quinqttaginta pfalmos,
vel amplius in templo fui pecloris decantaret. Et poftea Tertia noclis hora
:
ingrediens in ecclefiam , non efi egreffus ulterius pfallentium ab ordine, donec

clarefcente die decantatus folemniter curfus univerfus confummareiur ex ca~
none. Qualis hic canon fuerit , ut eit rata ac fixa pfalmodiae norma, pro-
num non eft decidere ; id aliunde conftat ex eodem Fortunato de Clero
l.ll. c. io. Parifienfi, ex Davidicis pfalmis conftitiiTe curfum
Carmine Davidico divina poemata pangens,

Curfibus afiiduis dulce revolvit opus.
Quo etiam innuitur, quod idem in vita S. Germani declarat, Clero per
vices fibi fuccedenti , ailidua pfalmodia fanctum Pontificem conftanter adhae-
fifTe Ut fe mutantibus Clericis fine vkifiitudine ipfe decantandi modidami-
: ,
na non finiret. Poftremo demum id ex typico Gracorum eft notandum cef- ,
fare pfalterium a magnaferia quinta^fque adSabbatumAntipafcbie. Quod

intelligi poteft de ordinaria pfalterii profecutione. Quomodo etiamnum in Oc-
cidente iili, qui canonem monafticum S. Benedicti fequuntur tamen illis ,
diebus ritui fe Romano conformant. Pfalmis alia femper funt accenfita canti-
ca , tum veteris , cum novi Teftamenti , ita ut deinceps hi pfalmi maiores
ob pra^ftantiam novi Teftamenti illi minores fint dicri. Nota demum fre-
,
quentem in regula S. Benedicti locutionem pfalmum imponere nimi- : ,
rum cantando prseire choro. Sic cap. 44. Reg. Ut pfalmum, lettionem, &
vei aliud quicl non prafumat iu oratorio imponere nifi iterum Abbas iu- ,
beat. Et cap. 63. Ergo fecundum ordines quos confiituerit (Abbas) vel ,
quos habuerint ipfi Fratres fic accedant ad pacem ad Communionem

,
ad , ,
pfalmum imponendum, in choro fiandum. S. Benedicto, uti omni retro an-

tiquitati ecclefiafticse ufitatiflima eft vox pfallendi, a pfaimis dicla, cum, ut
,
poftea notabimus , aiias id nominis inftrumentis muiicis tribueretur. \\\
Cap. 28. hiftoria Laufiaca Palladius Pfalmum Antonius, quem no- (inquit) pfallit
verat, & cum eum duodecies ceciniffet, duodecies oravit ut in hoc quo- ,
quePAULUM probaret." Ubi vides promifcuum pfallendi, & cauendi vo-

cabulum diftincrum ab orando. Sic inox: Menfa autem rurfus appofita,
cum & rurfus ceciniffet & oraffet fero vefpere federunt ad comeden-
, ,
CaP- I0 -
dum. " Apud eundem Abbas Adolius A Fejpera ufque ad illud tem- :
pus quo cuiigregabatur

,
Fraternitas in oratoriis, in Oliveto , in colle Af-
fum-
fumtionis , unde afcendit IESUS , perpetuo ftabat pfallens , & oraus, &
ieiunabat ; & five pluebat , five grandinabat , manebat immobilis. Im-
pleto autem tempore confueto , excitatorio nialleo pulfabat cellas omnium,
eos congregans ad oratoria , & in unoquoque oratorio unacum eispfal-
lens unam , aut duas antiphonas , & unacum eis orans : & iic die appro-
pinquante ibat in. ceiiulam Et . . . cum quieviftet ufque ad horarn tertiam,
pfalmodia excitatus,erat ei intenrus ufque ad vefperam." Ad priorem illam di-

iciplinam referendum , quod apud Anonymum Gracum in vitis PP. de fe te- Rosw. l. V.
ftatur Rgmanus monachus in Scithi : Et rurfus pro calamis , & cithara, ? 6 4-
vel alio mufico opere , quo deleclabar in conviviis meis, dico niihi duo-
decim pfalrnos in die, & duodecim in nocre." Nempe ante converiio-
nem Palatinus nobiliilimae famiiiae deledabatur mufica illa.
XIV. Licet autem olim ut iam diximus, ufitatum pierumque fuerit, p er canttim
,
praeter antiphonum, feu alternum canendi modum ut unus quidam pfal- Responso- ,
K
mumpraecineret folemne tamen etiam fuit refpondere, qui refponforius vo-
;
catur canendi modus Quod uno canente ut ait S. Isidorus chorns perjb- i- i- & J-
: , ,
v c ''
litud S. Amerosio eft refpondere pfalmum, Cassiano ~7 h i-'
'
nando refpondet. :
Pfalmos uno -modulante refpondere. Eucherio: Refpondere, cum pfalpius ca- , 5 .i w .
nitur. Sic S. Athanasitjs de fe teftatur Refidens in fede praecepi ut Cajs.LJiI.fo

: ,
Diaconus pfalinum legeret; popuii refponderent Quoniam in faculum ^her%rw ,
mifericordiu eius." Et Sozomenus de celebri S. Babvlje translatione deorat. :
Ferunt autem tunc &viros,

, &mulieres, & adolefcentes & virginesj s.Atban.L.V.
,
fenes, ac pueros interea duni urnam traherent, mutuo fefe adhortatos

,
" ? "' '
eife ut toto itinere perfeveranter pfailerent

, praetextu quidem, ut labo- Sozom. l. V. ,
rem itineris pfalmis folarentur , revera autem , ut eo zelo , & voluntate c- r ?-
moti oftenderent haud eife Imperatorem perinde atque ipii erga Deum
, ,
animatum. Praecinebant autem aliis qui itudio pfallendi praeftabant , , &

multitudo concentu fuo , ac voce fonora fuccinendo fequebatur, & illud
Pfalmiftae cantabat Confundantur omnes, qui adorant fculptilia
: qui , &
gloriantur injimulacris." Ita intelligendum eit, quod S. Ambrosius ad ^ tradenMi
Marcellinam fororem perfcribit : Matutinis horis lecrum eft , ut memi- hajiicis.
niftis, fratres, quod fummi animi dolore refpondimus DEUS venerunt :
gentes in hareditatem tuam." Clare vero S. Chrysostomus Etis, qui Hom.26.in : u

Coyinth -
pfallit, folus pfallit etiamfi omnes refpondendo refonent, tanquam ex uno
:
ore vox fertur." Ut iam etiam limiles ex S. Augustino quosdam locos

retulimus. Fueruntque deinceps hi vocati pfalmi refgonforii : veluti apud
S. Gregorium Turonenfem legitur de S. Nicetio: Quodam mane, cum Dtmtis pp.
c 8'
furrexiifet ad Matutinas fanclus Nicetius exipeclatis duabus antiphonis
,
'
Mart. Gerbert. de Musica Eccl. Lib. I. Y egreifus

:
1/0 L. I. CANTUS ALIIS IN LOCIS

egreiTus eft in facrarium ubi dum refideret
, Diaconus refponforiam pfal- ,
mum canere ccepit." Occurrit etiam praecifimi refponforii nomen apud

Num. 58- S. Ambrosium in Pf. XXXVII. Nam proximum ver-
ante rejponforium
Gcnlus eft : Et proiecerunt me , Jicut mortuum abominatum" Et in Pf,
Num.i^. XLV. Unde & illud, quod hodie in pfalmi rejponforio decantatum eft,
plurimum noltras conducit affertioni Exjpeclans exjpeclavi Dominum." Ad- :
notant vero San-31aurenfes Rejponjoria proprie dicuntur cantus : qui ,
fmgulis lectionibus fubiicitur . . Verum , hic non fumi eo fenfu refpon-

foria , manifeftum eft cum dicatur non lectionis , fed pfalmi refponfo-
,
rium. Itaque haud illibenter exiftimaremus poft pfalmos fingulos decan- ,
tari olim confueviile fmgula refponforia : prsefertim cum Gennadius de

Script. eccl. tradat, Musjeum Epifc. Mafil. fcripfiffe rejponforia pfalmorum.
Et Rhabanus lib. L.de Lnfiit. Cler. c. ?i. auctor fit , refponforia in ufu
longe ante antiphonas in Italia fuiffe. At vero eadem pofle etiam pro
ipiis pfalmi verficulis ufurpari , Ambrosius oftendit in pfalm. XXXVII.
i3 841- Nam ante refponforium proximum , inquit , verjiculus efi
n. 58. col.
Et proiecerimt me &c. Ubi clarum eft , per vocem refponforium intelli-

gendum verficulum illum Sed tu ne derelinquas me ^fc. ut patebit con-
:
fideranti. Neque vero mirum videri debet fi pfalmorum verficuli, alter- ,
nis choris perfoluti, refponforia vocitentur; cum iam laudatus Card. (Bo-
Dediv.pfaim. na) pfalmos quoque ob eandem rationem antiphonas pofle nominari au-
s.xvi. .10. Confufa nonnihil menti docliflimorum virorum in nota ad hunc
n tumet."
locum oberravit antiquioris refponforii cantus notio ; quse tamen ex addu-
dis locis clarior redditur, ad conciliandas varias circa hanc rem fententias.
Adc.$?. z. Cotelerius vult , veteres confuevifTe , non illud totum, quod a praecen-
11 Conftu. t ore audierant, canendo refpondere, fed poftremas folum voces. Et hac de
'^ oJo
caufa illud Conftit. dvd $vo x.t, a. interpretatur : Peraclis per binos leclio-
nibus Davidis hymnos pfallat
, quidam aliuspopidns extrema verfuwn , &
fuccinat quafi tcI daîxM non initia verfuum
: fed poftrema fignificent. ,
Cotelerio ea in re accedit Henr. Valesius in Annotationibus adEusEBiuM,

T.lLh 484- Socratem, & Sozomenum. Hos fequuntur Binghamus, & TbomasMAS-
gey in noviflima editione operum Philonis, ut adnotavit Vezzosius Praf.
T.II. Opp. Fen. Thomasii fubditque Opinionem ut minus firmam, & , : ,
Patrum documentis diflbnam, quum invenifletTHOMAsius, refutandam ag-

greflum efle. At inter totPatrum loca, a Cotelerio allegata, unicum po-
tiffimum expendit, utpote qui affirmanti, chorum fuccinuifle repetendo
integrum illud quod praecentor cantaverat, negotium aliquod facere pot-
,
L.iiMft.ecci. e ft apudPHiLONEM & Eusebium ubi vox dxôT^Xivno, occurrit. Item-

, ,
Q UQ a pudSozoMENUM, ubi de hymnis, ab Arianis ufurpatis, ait: Kcu iig <rv-

z $'. blji. c.s,
<fyj^.arcc
J
ET OFFICII DIVINI PARTIBUS. C. III. 1J\

^v\^cvtct fASgtQofAivoi nctrct roy roov avritpcovav rgo zrov
r
tiya/Acv , azporeAtvrict crvv-
rtlivrzc, 7T(Joq rvjv cLvr&v $o'av 7re7roiriplvci. Quê fic interpretatur Valesius:
Et in coetus diviji , antipbonatim pfallebant, claufulas quasdam itixta ipforum
dogma compojkas Suffridus Petrus qui Sozomeni tres libros
adiicientes. ,
poftremos iatinos quas Valesius claufulas

fecit, interpretatur.
corottaria, ,
Claufulas autem Arianorum putat doxologiam Gloria Patri pcr Filium &c.
At hoc Vezzosio videtur idem ac integrum verfum feu integram pras- , ,
centoris fententiam repetere non poitrema tantum illius verba. Suadere

,
hocputar, & ad conciliandam horum doctiflimorum Virorum fententiam facere,

quod Tiiomasio verifimile vifum veterem iliam divifionem pfalmorum ,
in minores verfus quam ipfe ex vetuftiflimo MS. Cod. Fatic. verfionis

,
LXX. publici iuris fecit , ufurpatam in Ecclefia fuiffe a fui exordio ufque
ad illud temporis , quod Augustinum inter , & Cassiodorum interceffit,
utpote, quae fatis commoda erat ad eam refponforii cantus rationem , de

qua agitur. Praeter varios vero a me iam cap. I. & paulo ante de cantu
fidelium allatos locos , Venerabili Viro libenter expendendos , ii viveret,
proponerem citatos S. Ambrosii locos quibus refponforium pfalmi indigi- ,
tat. t MusiEUs refponforia pfalmorum fcripfifle memoratur Gennadio,

qua? owpot%< cLKQortAivrici , claufulas a pfalmis diftinclae fuiife videntur ; aut
a pialmis excerptae atque diei feu feito accommodatse, ut a populo fuc-
, ,
cinendo refponderentur. Certe refponforium pfalrai Exfpectans cxjpe&avi :
Dominum, & rejpexit me , quod Ambrosius notat, ex Pf. XLV. non eft
defumtum , fi quidem illius pfalmi refponforium fuerit. Ad finem capitis

primi Musjeum Mafsilienfem, & Autmundum Tullenfem Antiititem lau-
davimus m elucubrandis refponforiis celebratos.
XV. Cantus Traclus vocari folet , dum unus folus canebat, nullo fuc- tractum,
cinente , fed audientibus cisnctis. De quo inteiiigi poteft S. Hieronymus totins pfaimi
decantat '" e
adRusTicuM : Dicas pfalmum in ordinetuo. Cassianus clare hic ufitatam ex-
ab uno iacta,
ponit diftributionem de nocturnis orationibus. Praediclum duodenarium
numerum ita dividunt, fi duo fuerint fratres, fenos pfallant ; fi tres, qua- z. n.c. n.
ternos; fi quatuor , ternos. Quo numero nunquam minus in congre-
gatione decantant ac proinde quantalibet multitudo convenerit
; nun- ,
quam amplius pfallunt in fynaxi quam quatuor fratres." Et iam antea :

Cap. ?.
,
Unus in medium pfalmos Domino cantaturus exurgit. Cumque fedenti-

bus cunctis ( ut ett moris nunc ufque mMgypti partibus) in pfitllentis &
verba omni cordis intentione defixis undecim pfalmos orationum inter- ,
iectione diftinctos contiguis verfibus parili pronunciatione cantaffet, duo-

decimum fub alleluia refponfione confummans , ab univerforum oculis
Y 2 repente
:

repente fubtractus quaeftioni pariter , caeremoniis finem impofuit. " Le-
,
&
gendus eft Card. Thomasius in Praefat. in Pfalteruim citm canticis , ubi de
ritu hoc veteri , diu in Hifpaniis , ac Galliis perfeverante, agit , orationes
nimirum pfalmis loco antiphonarum fubnectendi.
, In plerisque regulis ,
antiquorum monachorum hac in re ordo quidam praefcribitur apud Hol-

a stenium a). Obfervandum etiam eft quod antea de , eo, qui pfallenti re-
. 14. fpondebat , in eadem habetur regula In die dominica, : vel oblationis tem-
pore nullus deerit de hebdomadariis
,
fedens in locoEbiymii, pfallenti- ,
que refpondens ex una duntaxat domo , quae in maiori fervit hebdoma- -
u
da &c. Non liquet, an hoc folummodo de refponliohe ad ultimum
pfalmum de qua mox laudatus Cassianus nimirum de alleluia fit intel-
, ,
ligendum. Singulare etiam eft & a communi iiia regula diverfum quod ,
,
in regula SS. Pauli & Stephani legitur apud eundem Holstenium

, :
p. 11. p. 76. Initium verfuum pfallentium in choro priores qui in eis ftant, incipiant ,
* 5-
aut fi eis adverfatur infirmitas hi incipiant quibus iufferit Pater. Qui-
, ,
bus incipientibus mox omnes fi poteft fieri in prima aut fecunda fyl-
, , ,
laba pariter, unanimiter , & uno ore fubiungant; ut non fit dhTonantia
cantantium , quae maxime ab inordinato initio , & quodammodo conten-
tiofa varietate folet accidere." Idem hoc eft, quod in regula S. Benedi-
cti antiphonam , vel pfalmum imponere.
Aiternnm, XVI. Frequentem elTe in regula S. Benedicti locutionem , pfalmum,

feuantipho- Prkmti
ve } an tiphonain imponere , iam obfervavimus. Sic cap. 24. Reg.
poriturtoi- aittem a menfa confortio ifla erit ratio , tit in oratorio pfalmitm , aut anti-
retium. pbonam 7io7i imponat ad fatisfa&ionem.
, Et
nec letlionem recitet , ufque
cap. 47. Pfalmos autem vel antiphonas poji Abbatem ordine fuo, quibus
, ,
iuffum fuerit imponant. De imponendis pfalmis paulo ante ex eadem re-

,
gula exempla peculiaria attulimus quae perinde ad cantum alternum refer- ,
T.ir. Gatt. n poffunt. Prout non multo poft eodem vertente fieculo VI. S. Nicetius
ehr.f.ss-
Epifcopus Lugdim. in epitaphio, in ecclefia Lugdunenji alternos canentium
choros inftituens,
Pfallere pracepit, normamque tenere canendi,
Primus & alterutritm tendere voce chorum,
Difcimus
a) P. I. c. VI. p. -<) 55 Ailftantibus evgo ad ova- non habeat facultatem loqucndi,
pfallemli, fequens
tionem, millus preefumat fme prxcepto, qui praeeft, vel aliquid prxfumendi nifi tantum is, qui in
,
patris pfalmi laudem emittere. Ordo ifte te- ordine , ut diftum eft , prxccdere videtur. "
neatur , ut nullus priorem in monafterio ad In regula S. Pachomii p. 65. 11. 17. In die
ftandnm, vel pfallcndum ordine pnefuniat prx- Dominica & collefta, in qua offerenda eft obla-
cedere. "
Et in alia regula SS. PP. p. 37. 11. 4. tio, absque preepofito domus, & maioribus mona-
Illud quoque obfervandum eft ut prsefente , fterii ,
qui alicuius nominis funt , ncmo pfal-
feniore quocunque , vel praecedente in ordine lendi habeat poteftatem. "

Difcimus etiam ex Sidonio Apollinari dudum ante ad S. Iusti fepulchrum Lib.v. ep.17.
vigilias alternante mulcedine

, monachos clericosque concelebrafle. Eo- , ,
demque referri poflunt primo de antiphonis, feu cantu al-

, qlifae fupra capite
terno ex initituto S. Ambrosii, vel Damasi P. S. Basilii Flaviani & , ,
Theodori, vel etiam S. Ignatii M. diximus. Modo ex Palladii hift.

Laufiaca attuli locum deAbbate Adolio, qui impleto tempore confueto exci- c. 104.
tatorio malleo pulfabat cellas omnium eos congregans ad oratoria 5? in , ,
imoquoque oratorio unacum eis pfallens unam aut duas antiphonas, f? una- ,
cum eis orans. Publium mftituifle cxTheodoreto in Philoth. iam me- C- ?
minimus ut vejpertinos, 8? matutinos hymnos DEO fimul offerrent

, in duas ,
quidem divifi partes &

fiuguli fua voce utentes
, ex fuccefiione autem canti- ,
cum emittentes. Mentionem etiam p. 45.' fecimus duos fibi e Congrega- ,
tione S. Mauri adverfari monachos Hugonem nempe Menardum, & Ed- ,
mundum Martenium, quorum alter negat , alter affirmat S. Benedictum

alternum apud fuos cantum fecutum fuiffe. Cum vero pfalmos dicere cum
antiphonis tribus modis intelligi poflit
, aliisque lit, pfaliere choris alter- :
nis ac divifis ; aliis

, pfaliere cum cantu , & moduiatione ;
, aliis pfalmis ,
certas quasdam fententias inferere quas antiphonas vocant, eoquod ad ea^ ,
rum cantum alternis verfibus viciflim pfalmi decantentur, hic perinde queri
poteft: an veteres prafertim monachi, alternis choris pfallerent ? aut pfal-
,
mos voce plena , ut aiunt, decantarent, atque ad meram potius recitatio-

nem accederent? anne cum pfalmis etiam antiphonas eo, quo nunc in ec-
clefia accipiuntur, fenfu celebrarent ? Quod Martenius de antiquis mona-
chorum ritibus operofe difquirit. Similiter HiEFTENUs lib. VII. Tr. IV.
difq. 3. & Menardus in
concordiam reg. ad c. 23. p. 354.. ubi fic loquitur:
Antiphona a Graco dntcpoovuv id eft, ex adverfo reciproce , , & alternatim,
feu vicifiim canere , idque duplkiter. Primo pfalmodia choris alternos ,
pfalmos aut eorum verficulos vicifiim modidantibus fecundo per antiphonas, :
qua olim verficulis conftabant quos duo chori alternatim concinebaut , ut

,
planum S.hiDOKo lib.VI.

eft ex Orig. c. 19. Inter refponforios autem, &
antiphonas hoc differt quod in , refponforiis unus verfum dicit, in antipho-
nisautem verfibus alternant chori. Hodie aliter nam per antiphonas duo :
iunguntur fimul pfallendo chori fed non eft proprie dnitpwiiv hoc eft per , ,
antiphonas canere , quia nulla eft ibi vocum reciprocatio , feu alternatio.
S. Benedictus pfalmis interferit antiphonas : quse tamen olim feorfum a pfal-
mis canebantur ut liquet cxCassiano.
, Qua in re fi arbitrandum fit, exz.iii.c.s.
prima origine alterni cantus, feu per antiphonas, res S. Be- eft diiudicanda.
nedicti cantus per antiphonam fuiffe videtur alternus feu alternantibus ,
choris, ut aut fingulis, aut quibusdam verfibus antiphona interponeretur,

Y 3 aut
174 L - * CANTUS ALIIS IN LOCIS
aut ante pfalmum imponeretur , & poft pfalmum fubderetur. Huiusmodi
antiphonas , feu veriiculos feiectos in officio iuxta S. Benedicti regulam
fuiffe, dubitare non licet , cum in c. XIIII. de Sanctorum feitivitatibus , vel
omnibus folemnitatibus , ficut die dominico agendis fubdat : Excepto , qaod
pfahni , aut antiphona , vel lecliones ad ipfum diem pertinentes , dicantnr.
Sed non hoc pnecife intelligendum eft , quando c. XVII. dicit : Si maior
congregatio fuerit, cum antiphonis : ji vero minor in direclum , pfallantur,
quin iimul includatur , qui proprie antiphonus , feu alternus eit cantus,
Prxfat. in choris alternantibus. Id porro ( inquit V. Thomasius) primum omnium

&-
M animadverti volumus , refponforii , ac antiphonas vocabula in ecclefiaitico
Reft.
tlih '
ritu non tantum denotare fententias aliquas five orationes certis verbis ,
compofitas , qiue in eccleiiis canuntur ; quantum canendi rationem , mo-

dumque in eis ufurpandum : his cnim vocabulis indicare cenfuerunt noitri
maiores, qua id ratione modulandum, cui tituluni prasfixerunt refponforii,

vel antiphonae: quomodo alia item vocabula initituerunt ut difcrimina ,
omnia ecclefiaftici cantus fignificarent : hinc Tralim in Miffa ; hinc et-
iam cantus Diretiws , vel Direttanem m ofEciis Mediolanenfibus, & mona-

iticis." Antiphonas cum pfalmis canendi ritum iam fupra ex graecis ad la-
tinos translatum meminimus, Sigeberto , &

Ivone in chronicis id S. Am-
brosio tribuentibus. Ab aiiis Siricio adfcribitur, quod antiphonas pfaimis
admifcuerit. Quod intelligi debet de feieclis Verficulis, olim cantu alterno
fkpe repeti folitis fecus ac hodie fit excepto cantu refponforio, non an-
, ,
tiphono in invitatorio
, feu pfalmo Fenite exultemus. De quo S. Be-
,
Cap. 9. nedictus in fua regula Poji hunc pfalmus nonagejimus quartus cum anti-
:
phona , aut cerie decantandus. Et dum alias cum antiphona canere , & in
.is. 13.
^-direcrum folet S. Pater, opponere non in hoc prsecife diftare hic col-
fibi ,
ligitur, quod alterum cum modulatione, alterum fine modulatione recitare

fit: cum dicat de pfalmo nonagefimo quarto cum antiphona, aut certe de- ,
cantandus. Quae verba miror apud Eustachium a S. Ubaldo in difquifi-
tione de cantu a D. Ambrosio in Mediolanenfem ecclejiam inducio . 9. ac-

In cap. ia. cipi Ut idemfit funt verba. Pauli Auguflini a Ianua feu de Ferrariis, de-
, , ,
g '
cantare ac non cantare fed fimpliciter fine vocis modulatione recitare.
, ,
Neque remevincit, quod Hjeftenus ad eandem rem confirmandam affert

z. vii. Tr. Difquijit. monafi.
Voluit (ait) S. Benedictus per pfalmodiam cum antipho-
officii divini partem, quse fit cum nota, & melodico con-
'
q 3
'
na
'
defignare eam
centu quod ipfe fatis indicat cum enim dixiffet modulatis, utfupradi-
, : ,
ximus, fex pfalmis idipfum paulo poft exprimens dicit Poji quas lecliones
: :
fequantur ex ordine fex alii pfalmi cum antiphonis ficut anterius ; unde ma- ,
nifeitum eft, cum antiphona pfaliere idem S. Benedicto effe, atque pfalmos
mo-
,
ET OFFICII DIVINI PARTIBUS. C. III. !75

modulari. " Mihi enim vero contrarium ex hoc etiam loco manifeftum vi-
detur , putoque in regula S. Benedicti proprio fenili opponi cum antipho-
na canere & in direclnm,
cumantiphona canere idem fit ac cantu alterno,ita
ut
ut in direclum oppofitum fit in modocanendi, non in ipfo cantus modulo prse-
cife. Multo minus, ut vifum eft Holstenio, direclaneum eit, quod a ftantibus
recitatur fedid, quod non alternis choris, vel nullis interpofitis antipho-
,
nis canitur aut recitatur , olim haud dubie ab omnibus fnnul. Quomodo,
etiam in breviario Mediolanenfi Ambrojiano idem eft, ac communiter 11011 ,
alternatim ab utroque choro ftante dici. Cum totus fimul chorus ( funt
verba V. Thomasii) communiter canit , non alternis , fed uno veluti o-Prasfat. m
re , unoque concentu. Hunc cantum ab Antiquis Direclum, vel Direcla-f. -^' & mu
neum appeilatum arbitror. Accipio hoc loco cantum pro vocum confo-
nantia , etfi fortaffis fine fpeciali muficse tono. Pfalmi directanei extat
mentio in regulaS. Benedicti Mediola- , aliisque antiquis monumentis.
nenjis ecclefia in matutinis laudibus pfalmum unum poft capitulum decan-
tat , quem direclum appellat, qui ut in breviario Ambrojiano habetur, ab ,
utroque choro ftante dicitur communiter , ej? non alternatim. Eodem mo-
do cantari confueviffe pfalmos directaneos vel ipfa vocabulorum fimilitu- ,
do oftendit fed de cantu directaneo alibi fit locus. Hic tantummodo no-
:
tabo obiter, eo modo olim in Miffa confueviffe cantari hymmtm angelicum,

Sanctus Agnus DEI
, & in officiis aliqua item ut Domine ad adiuvan-
, , ,
dum me feftina cum Gloria &c." Directaneum opponitur antiphonae iii

,
regula SS. CiESARii , &Aureliani Dicite antiphonam, refponforium, : . zi.
& aliam antiphonam antiphonas ipfas de ordine pfalterii.

: Poft ha2C di-
cant matutinos directaneum Exaltabo ,te DEUS meus f rex meus. :
,
Deinde in ordine totus matutinarius in antiphonas dicatur. " In regula

S. Aureliani Ad lucernarium directaneus parvulus, id eft , Regna terra
:
n. 40.
cantate DEO pfallite Domino. Alia die Laudate pueri Dominum , anti-
, :
" In officio Ambrojiano annotantur pfalmi directi die domi-

phanae tres a).
nico ; qui nempe recitantur poft pfalmos confuetos laudum fimul ab utro-
que choro ftante, & non alternatim, ut obfervatMuRATORius, fubditque : t.iv. antiq.
Ital. p. S4-
Cen-
a) Et mox : AJ duotlecimatn imprimis direfla- Cantemus Domino, cum alkluia. Poftea : Lau-
neus parvulus : Sol cognovit occafum fuum. Sex da Ssfc. totos tres cum alklnia. Cantate Do-
forores binos pfalmos cum fuis alleluiaticis di- mino &c. cum alkluia. Magnificat &c. aut
cant ". antiphonas tres ; leftiones duas unam
, cum antiphona , aut cum alkluia. li Idem in
de Apoftolo, aliam de evangelio. Ad nodurnas regula S. Bfnedicti obfervare licet, quod pfal-
pafchales deinde ficut in duodecima defignavi- mi vel in direftum, vel contra cum antiphona
mus. Ad matutinos imprimis direftaneum : aut cum aiklma dicantur. Cap. 13. In Matu-
Exaltaho te DEUS meus : DEUS , DEUS tinis dominico die imprimis dicatur fexagefimus
tneus, ad te luce vigilo, cum alleluia. Deinde, fextus pfalmus fine antiphona in direftum. Poft
Confitemini Domino , eum alkluia. Deinde, cniem dicatur quinquagefimus cum alkluia."
:

Cenfet autem Du-Cangius in gloflario latino ad vocem direclaneus, quod
idem eft, atque directus , eo vocabulo fignificari pfalmos aut hymnos, qui
unico vocis tono nulla modulatione , pronunciarentur.
,
Sed videndum,
num potius ita pfalmi appellarentur ,
quod non alternatim, fed continua-
to progreffu , atque una voce ab integro choro recitarentur , aut etiam
canerentur." Ita Muratorius. Apud eundem p. 886". Beroldus adrem

prsefentem Oratione finita totus chorus canit leni voce
: vel privatim;
"
Qtd habitat in adiutorio , ficut pfalmum directum.
Repetitean- XVII. Obfcurius Cassianus de antiphonis loquitur, quae nonnihil ex-

tiphonoe.
plicatius edifferere conabimur. Nam cum fiantes inquit, antiphonw tres ,
L.1II. c.
'
concinuerunt humi poft hac, vel fedilibus humillimk infidentes tres. pfalmos,
,
uno modulante , refpondent , qui tamen finguli a fingulk fratribus vicifjim

fuccedentibus fibi prabentur. Agitur de vigiliis tempore hyemali, quo no-
des funt longiores, longius protrahendis. Cumque fex fuerint iingulis no-
clurnis difiributi pfalmi, hic vero tres tantum uno modulante occurrunt,
hauddubie tres priores fub antiphonis ftandoconcinendisintelliguntur. Rem
clarius, & extra dubium facit, quae idem Cassianus de diverfitate pfalmo-
rum per diverfas provincias narrat , mox initio initi de hac re fermonis
Lib.II. C.2. Multos namque (inquit) comperimus per alias regiones pro captu men- ,
tis fuae habentes quidem, ut ait Apofloius, zelum DEI fed non fecun- ,
dum fcientiam , fuper hac re diverfos typos , ac regulas fibimet confti-

tuifle. Quidam enim vicenos , feu tricenos pfalmos, & hos ipfos anti-
phonarum protelatos melodiis, & adiunctione quarundam modulationum

debere dici fmgulis noclibus cenfuerunt. " llluftratur haec res egregie ca-
none 19. huiusmodi: Itemque pro reverentia Do-
Concilii Turonenfis II.
mini Martini , vei cultu , &

virtute id ftatuimus obfervandum ut tam ,
in ipfa Bafilica fanda quam in ecclefiis noftris

,
ifte ordo pfallendi ferve-
tur ut in diebus feftivis ad Matutinum fex antiphonae binis pfalmis ex-
,
plicentur. Toto Augufio manicationes fiant, quia feftivitates funt, &

Miffe. Septembri feptem antiphonae binis pfalmis explicentur Oclobri :
oclo, ternis pfalmis; Novembri novem, ternis pfalmis: Decembri decem,

ternis pfalmis. lanuario, &
Februario itidem ufque ad Pafcha. Videtur
hic ratio habita fuiffe longitudinis nodium, ut pro earum incremento an-
tiphonae pfalmis intercinendae multiplicarentur, tam quoad antiphonarum
numerum, quam quoad pfalmos , quibus interferantur : cum ex fequenti-
bus pateat , duodecim pfalmos
matutino fuifte didos, in licet binis tantum,
vel ternis explicarentur antiphonis. Qiiod convenit cum illis, quae ex Cas-
siano attulimus. Melius ita res explicatur, quam fi cum Menarpo, aut
Mabil-
Mabillonio dicas , binos aut tcrnos pfalmos fuifTe pro fingulis antipho-
nis. Iftum pfallendi modum cum antiphonis Martenius in multis anti-
quis monafticis ritualibus , & breviariis libris deprehendit, pntatque prse-
fcripftffe S. Benedictum, dum pfalmos cum antiphonis dicendos effe de-
cernit, ut Imgulis pfalmis finguhe antiphonas interfererentur. Difquirit u- L- 1- & rittb.
mo c '''
trum cum pfalmis antiphonas decantarent veteres monachi. Diftinguit pri- '
mo cantum antiphonum feu reciprocum , proprie fic dictum. Nunc ve-

,
ro, inquit, ufus invaluit, ut antiphanw vocaremus eas breves fenteutiw, quw
pfahnis praponimus , 5? fubiicimus; five qida atl earum tonum pfalmi aU
ternis verfibus concinantur ; five quia earum pars ab uno decantaretur, alia
ab altero. Antiphonas vero huiusmodi nuiias nifi ex fcripturis defumtas
decantari folitas ex regula Pauli, & Stephani probatur: Nullus prafu- c - r 4-
mat refponforia vel antiphonai qita folent aiiqui compofito fono pro fuo
, ,
libitu, &
non ex canonica fcriptura defumta canere in congregatione ifia ,
vel meditari, vel legere. Nota mentionem foni compofiti. Recteque ob-
iervat Martenius, cum antiphonae lint qusedam quafi cantiienae ad ex- ,
citandam audientium devotionem compofitas, non nifi cum nota, & fuavi
modulatione debere cantari atque imponi ordine. , Modulationis voce S.
Benedictus in fua regula utitur; quaiis vero ea prima hac astate fuerit,
quantum fcire iicet, capite fequenti difquiremus. Simplicem admodum fuiffe,
& iine arte compofitam, vel inde concludi poteit, quod nuspiam in eius
astatis reguiis , aut canonibus eccleiiafticis pnecepta aut difcendi, aut canendi
inculcentur; eo accipias tempus, quodS. Benedictus c. 3- & 48- nie-
niii
ditationi pfaimorum aflignat.

XVIII. Cum in regula S. Benedicti capite nono fex nocturnarum Iio- Alleluia,
rarum priores pfalmi cum antiphonis canendi prsefcribantur: Sequantur, u t GL0BIAP A
'
.
verba S. Patris habent rcliqui fex pfalmi cum Alleluia.

, Obiter notandum, nes n fine# -
Menardum in quodarn codice inveniffe loco citm Alleluia cum aibis, fed ,
retinenda eft prior leciio. Qiiod paulo ante vidimus ex Cassiano pfal- L.IL c. u.
mum duodecimum conclufum effe AUeluia, quadantenus cum D.Benedicti
inftituto convenit. In Conc. Titron. II. an. 5 66. refpicitur ad eandem nor-
mam vifione angelica oftenfam confummandi fcihcet duodenarium pfaL*
,
morum numerum fub AUeluia refponfione, ut apud Cassianum narratur. Sit- lfi L lih IL -
c ? '
pereji habet 18. laudati Conc. canon, ut vei duodecim pfahni expedian*
,
'
tur ad matutinum, quia Fatrum ftatuta pracepernnt, ut adfextam fex pfahni

dicantur cum Alleluia, 5? ad duodecimam duodecim, itemque citm Alieluia,
quod etiam Angelo ofiendente didicenmt. Notandum autem ex eodem Cas-
si.\no, obfervatum omnino effe apnd Mgyptios monachos, ut in refpon-
fione AUeluia nulius dicatur pfalmus , niii is , qui in titulo fuo AUeluia
Mart. Gerbert. deMusica Eccl. Lib. I. Z in-
infcriptione prsenotatur. Eft hoc, quod a S.Athanasio iam fuit prcefcri-
Epift. ad ptum. Sed pfaUere vis v7ra,xorjv refponfionem, qua habet Alleluia, habes cen-
MarcelUnum.
mum
f eji quartum &c. Magno iiumero ibi recenfet eiusmodi pfalmos. Pa-
tet autem, aut fsepius, aut faltem in fine fuiffe repetitum Alleluia, ficuti
L. vi. c. 40. modo pfalmos terminamus doxologia Gloria Patri. Apud Gregorium Turon.
gemina ei quam ex Cassiano attulimus, occurrit phrafis Oppilê Lewi-
,
hildi Wifigothorum regis legati verbis Gloriam non retle refpondetis. Coin-
:
t.i. p. 144. tius in annal. Franc. fimpliciter exponit Gloria non recte canitis. Cum :
de cantu refponforio fit accipiendum, ut apud Cassianum explicatur. Ut

M (inquit) uno cantante in claufula pfalmi omnes aftantes concinant cum
l.ii. c. 8.
clamore Gloria Patri &c. nuspiam per omnem Orientem audivimus, fed
cum omnium filentio ab eo , qui cantat, finito pfalmo orationem fucce-
dere. glorificatione Trinitatis tantummodo folere
Hac vero antiphonam
terminari. " Poftrema haec verba lucem affundunt aliquam iis, quae in
T. V. anecd. expofitione antiquae liturgise Gallicana apud Martenium lego. Antiphona
$ 97. D.
.
aU f em dicitur ,
quia prim ipfa anteponitur , & fic ponetur pfalmi verficu-
luin , cum gloria Trinitatu adnecletur. Abfonum eft, ut pfalmi verficulum
integrum intelligas pfalmum qua ratione cum noftro more conveniret.

,
Quare dicendum illos pfalmos,

, quorum verliculis antiphona interponitur,
folitos terminari Gloria Trinitatis, feu doxologia Gloria Patri, hoc di-
fcrimine, quod in Occidente omnibus pfalmis fubnecteretur , fecus ac in
Oriente, faltem apud monachos in Mgypto; cum tefte Theodoreto, inli-
turgia, matutino, vefpertino, & tribus diei horis canonicis, quas xo r^yjîov
vocat clerus populusque una voce fuccinuerit Gloria Patri &c.
, In Con-
cilio FafenfiWl.529. ad univerfalem etiam Orientis ufum provocatur
an.
c. S- Et quia non folum in fede apoftolica, fed etiam per totum Orien-
tem , &
totam Africam, vel Italiam, propter haereticorum aftutiam, qui
DEI Filium non femper cum Patre fuiffe, fed a tempore ccepiffe, bla-
fphemant, in omnibus claufulis poft Gloria ficut erat in principio dici- ,
tur, etiam &

nos in univerfis ecclefiis noftris hoc ita dicendum efte de-
cernimus. " Nota, Grxcos ad prsefens ufque tempus fecundam hanc do-
xologise partem incipere a verbis , vuv jc.t.A. Et nuuc, omiffis illis ficut erat
in principio. In Concilio Narbonenjilll. an. 589- definitum efi, utinpfaU
lendk ordinibm per quemque pfalmum Gloria dicatur Qmnipotenti DEO :
per maiores vero pfalmos , prout fuerint prolixius, paufationes fiant, per &
quamque paufationem Gloria Triuitatis Domino decantetur. Videri queat
S. Benedictus diftinguere pfalmum, qui cum Gloria Patri ab eo, qui cum ,
f-9- antiphona dicitur. Cui , inquit , fubiungendus efi tertim pfalmws, & Gloria.
Pofi hunc pfalmus nonagefimus quartus, cum antiphona. S. Pater autem alias
fub-
:

fubiungi praecipit in fine pfalmi more Qccidentalium Gloria Patri , atque
etiam pfalmos dividi maiores vult in duas , ut loquitur, Glorias.
XIX. Sed haec erant infueta in Mgypto , ubi orationes intermifcebant Ontiones, &
pfalmis, non antiphonas , ut mox videbimus : & fmgulare eft, quod Cas- lelftioncs hl -
sianus loco paulo ante laudato habet: Denique fi quispiam iuniorum, vel Jy^ or^
pro fervore fpiritus, vel pro eo, quod necdum inftitutus eft, cceperit mo-poftic6Hones
rponfpria.
dum decantationis excedere, pfallentis progreflio fenioris interdicitur plau-
fu , quem dans manu fua in fedili , in quo fedet cuncros facit ad ora- ,
tioneni confurgere, illud omnibus modis providens ne quod fedentibus ,
taedium generetur prolixitate pfalmorum , quia is qui decantat , non ,
modo per fe ipfum intelligentiae fructum amittat , fed etiam per illos in-
"
cidat detrimentum, quos faftidium fynaxeos nimietate fua fecit incurrere.
Iam fuperius obfervavi, Thomasium eundem ufum, interponendi orationes
fingulis pfalmis , veteri Hifpanico , & Gallicano curfui tribuere. In eo ta-
men ei affentiri non poflum, quod in Occidente cceptum velit; cum veri-
fimilius iit, Cassianum eum in Gallias adduxiffe ex Oriente unde etiam ,
origo eft antiquiflimi ritus Hifpauici. Notabilis autem eft canon Agathenfis
Concilii an. D VI. ubi fimul antiphonis iunguntur orationes , dum praefcri-
bitur c. 30.Ut pojl antiphonas coUetiiones per ordinem ab Epifcopis , vel

Presbyteris dicantur. Au&or libri de virginitate Gracus inter opera S. ,
Athanasii , etiam Alleluia per vices fubiungere prarcipit: Ad quemlibet

pfalmum preces & genuum inflexio cum lacrimis addatur ... & poft
,
tres pfalmos abfolutos dices Alleluia. Quodfi virgines tecum fuerint, &
illae quoque pfallant, & fingube fingulas preces effundant. " Adhuc ex
Theodoreto eft commemorandum, quomodo S. Iulianus Abbas inftitue-
rit monachos ut poft decantatum ab omnibus fimul noclurnum officium, TheoAor. in
,
a mane bini in oratione diem ita exigerent, ut genufiexus Deum alter ado- hifi or relis- -
raret, ftans alter pfalmos caneret quindecim: & viciflim illo pfallente, hic
adoraret ; fero autem convenientes poft aliquam quietem officium ve-
,
fpertinum exfolverent. Idem dePuBLio teftatur cap. s- inftituifle duo mo-

nafteria, Grdcoritm unum, & Syrorum alterum, quibus una erat ecclefia,
ad quam omnes convenirent mane & vefpere divifoque choro laudes
, ,
divinas illi graece, hi fyriace celebrarent. Ita autem dics confumebatur

Pjalmodiam oratio ut ait orationem pfalmodia
, , utramqne eluquiorum , &
divinorum leclio excipiebat. Idem Theodoretus de Abrahame, ad epi- c. 17.
fcopatum ex folitudine affumto, narrat, quod, pfalmorum de nocfe retento
numero orationes duplicarit Quadraginta notiu alternas hymnodias exple-
, :
bat 3 interieciarum precum meufuram congeminans. In vita Pauli Simplkis

Z 2 apud
:
::
i8o L. I. CANTUS ALIIS IN LOCIS

apudPALLADiuMinflK/wca c.2 8.italegitur: Pfalmwn pfalllt Antonius, quem
noverat : &
cum eum duodecies cecinijfet, duodecies oravit. Et paulo poft
Surgit rurfits , &
duodecim orationes , facit & duodecim pfalmos.
pfallit
Et pofi orationes prind fomni parum dormiunt ; & rurfus expergifcuntur ad

pfallendum a media nocle ad diem ufque. Hunc morem fuiflfe inJEgypto,
L. II. de in, ex angeli traditione pfalmos orationum interieclione dijifoclos decantandi,
Jlit. canob.
Cassianus teftatur. S. Cjesarius, qui etiam laicos ad divinam in ecclefia
c. ?.
imbuerat pialmodiam , hanc eis fnadet viciflitudinem a). Ipfa haec in divi-
a
nis offlciis viciffitudo varietatem quandam concentus facri faciebat pulcher-
rimam: unde etiam frequentes collectae, feu orationes, quae etiam Miflse
dicebantur, ad finem praefertim fubnecti funt folitae, uti faepius in regulis
'III. .7. antiquis monafticis videre licet. ln regula S. Isidori fingularis eft locus
In cotidianis vero vigiliarum cfficiis primum tres pfalmi canonici recitandi
funt , deinde tres Miffie pfalmorum, quarta vero canticorum, quinta ma-
tutinorum officiorum. In dominicis diebus, vel feftivitatibus Martyrum,
folemnitatis caufa fingulae fuperaddantur Miflae. Verum in vigiliis reci-
tandi aderit ufus, in matutinis pfallendi canendique confuetudo, utroque ,
modo fervorum DEI mentes diverfitatis obledtamento exerceantur, & ad

laudem DEI fine faftidio ardentius excitentur. " Frequens orationura,
feu Miflarum ufus antiquus erat percommodus non folum inter cantica, fed
Afml Holjl. etiam lectiones. Vigilim, uti habetur in regula S. CffiSARii, a meufe OcJo-
2. II. f. 92.
bri ufque ad Pafcha duos notlurnos faciant , & J
tres 31ij]'as. Ab una Miffa
legat frater folia tria , &? orate : legat alia tria , & levet fe. Et mox :
Omni Bominica fex Miffas facite. Prima Miffa femper refurreclio legatur
dum refurreclio legitur nullus fedeat. Perfe&is Miffis dicite matutinos dire->
tlaneo. eft in Dominica peculia-
Refurrectio haud dubie evangelii leclio ,
P. III. p. 70. riter fieri Congruunt his, quae notantur in regula S. Aureliani:
folita.
Lecliones Apoftoli aut Prophetarum duae ad capitellum.

, Completis no-
clurnis dicetis matutinos. In aeftate, id eftpoft Pafchautque ad Calendas OcJo-
bris ipfe ordo erit. Sexta feria vero poft nocturnos duae Miftk fiant in
aeftate,
a) Qiiid tibi (inquit Serm. 28?. in app. T. V. quod feminatum effe videbatur , diripient ; ita,
S.Aug. ) prodeft, quod fideliter pfallis, fi poft- qui in agro cordis fui feminaverit verbum DEI,
eaquam pfailere defmis , DEO fnpplicare no^ & pfallendo, vel lcgendo afperferit, nifi poftea
lueris ? Et ideo nnusqiiisque , quondo pfallere orando in corde fuo recondidcrit , & quodam-
ceffaverit cum omni hiimilitate oret & fup-
, , modo fepelierit , venient volucres , id eft, co-
plicet Doinino nt quod verbis protulit ex ore,
: gitationes fKculi huius volatiles , inancs , &
DEO auxiliante implere mereatur in opere. Sic vacuoe, & rapient , quod in corde fuerat femi-
eft pfallere , fratres ,
quomodo fementem ite- natum. Et ideo ubi ceffaverit aliquis pfallere,
rum orando ( arando ) fepelire , vel tegere. non ceffet orare , fi vult in agro cordis fui
Sicut enim qui feminat in a^ro, fi arando coope- meffem divins mifericordice proficere. "
rire diffimulaverit 5 venient volucres, & totum,
,
ET OFFICII DIVINI PARTIBUS. G. III. I 8 I
geftate, & in hyeme tres. Nam Dominica omni tempore in aeftate, & in
hyeme poft nocTurnos fexMhTae fiant. " Quoad tres Miftas in hyeme paulo
poft explicat: Ubi poft celebratos fecundos nociurnos quia noties crefcunt, ,
quotidie ad librum facite Mijjas tres. Una foror legat paginas aut tres
aut quatuor , quomodo menfura fuerit libri. Cassianus omnia complexus
eft libri fecundi capite fexto, de confuetudine duodecim orationum infcripto,
poftquam priore capite retulerat, qua ratione id Patres vifione angelicafue-
rint edocti a). Conveniuntque partim illis quae adhuc hodie obiervantur, ,
a
partim iam ante mille trecentos annos funt fancita in Concilio Laodiceno de
Evangelio etiam Sabbato legendo ut eodem modo ac die Dominica ce- ,
lebraretur : Qiiod in Sabbatis Evangelia cum aliis fcripturis legi conveniat. e. 16
Pertinet huc etiam fequens canon : Quod in conventu fidelium nequaquam c. 17.
pfalmos continuare conveniat : fed per intervallum, id efl , per pfalmos fiiu
gulos recenferi debeant lecliones. Quem canonem fic explicat Theodor. Bal- /
samon: Cum pfalmi
exantiqua traditione uno filo continuo recitarentur,*
& populus congregatus hanc ob rem moleftia afficeretur, & defeflusnul-
lam eius curara amplius gereret, fed ecclefia egrederetur; ftatuerunt Pa-
tres non efle pfalmos in facris congregationibus connexive recitandos,
,
fed intermedie etiam lecliones effe faciendas , ut populus quiefceret ali-

quantulum , deinde rurfus caneret.& Propterea enim in fefliones di- &
verfas facrum divifum pfalterium. " Aid ydg tSto k, itg xcJio-fxctTa, hci(po%cc
to koov KctTzyAolo-S^ -^ctkTvioiov. Conftanter apud Gracos pfalteriumin cathifmata

manet divifum, de quibus Meursius, Leo Allatius, &le Moyne in Va-
riis facris, eorum errorem recle notans , qui decepti interpretatione Ijidori t.II. p. 980.
Mercatoris vocem o-wdZig procefionem

, interpretantur, cum apertiflime fe-
cros conventus defignet. Praeter lectiones ex fcripturis, etiam exSS. PP. lege-
bantur in nocturno officio iuxta regulam S. Benedicti. In vita S. C/esarii
Arelat. legitur Frequenter etiam ad Matutinos
: ad lucernarium propter , 34-
advenientes homilia recitabantur , ut nuttm" effet ,

qui fe de ignorantia ex~
cufaret. Claudianum Mamertum laudat Sidon. Apollinaris de lectionibus in l.iv. ep. u.
officio divino per fefta ordinatis.
Hic
a) Ex hinc vencrabilis Patrum fenatus, intelli- rum fcripturarum memoriam poffiJerc affiilua
gens Angeli magifterio , congregationibus fra- meilitatione ftudentibus addiderunt. In die vero
trum generalem canonem non fine difpenfatione Sabbati , vel dominico utrasque de novo reci-
Domini conftitutum , decrevit hunc numerum tant Teftamento, id eft, unam de Apoftolo, vel
tam in vcfpertinis quam in nofturnis conven-
, aftibus Apoftolorum , & aliam de evangeliis.
ticulis cuftodiri, quibus leftiones geminas adiun- Qiioil etiam totis quinquagefimx diebus faciunt
gentes , id eft unam veteris, & aliam novi Te- hi ,
quibus leftio curae eft , feu memoria fcri-
ftamcnti , tanquam a fe eas traditas , & velut pturarum. " __
extraordinarias , voleutibus tantum, ac divina-
Z 3
Hic folemnibus anmds paravit,
Qua quo tempore lecla convenirent.
Adhnc tunc Miffae liturgia cum reliquis divini officii partibus arcHus con-
ftricta , Catechumenorum & fidelium ; it Miffa
erat diitincta in Miffain ,
Catechumenorum fere fuerit, quod nunc officium matutinum, a lectionibus

exorfum mediis pfalniis inter lecliones V. & N. Teftamenti
, uti ex Con- ,
L. II. c. $7- ftitutionibus apoftolicis patet Medius autem ledor in quodam loco ex-
:
celfo ftans, legat libros Moysis &c. PeracTisque per binos lectionibus, qui-
dam alius Davidis hymnos pfallat, & populus extrema verfuum fuccinat.
Dein acta noftra recitentur, & epiftolae Pauli. Poftea Diaconus vel . .
,
Jieg. c. 9. Presbyter legat evangelia." In regula S. Benedicti refponforia fingulis

lectionibus fubdi iubentur canenda , ita ut poftremo Gloria Patri innecla-
tur Poft tertiam vero lectioneni , qui cantat , dicat Gloria. Quam dum
:
incipit cantor dicere , mox omnes de fediiibus furgant , ob honorem &

reverentiam Sanclae Trinitatis." In Reguia S. Fructuosi, Archiepifcopi
* 2- Bracarenfis, etiam refponforia memorantur : Sabbatorum vero , & domi-
nicarum noctium curriculis , feno Miftarum fupraiecto ofiicio , fenis etiam
Miflis vigilia; cum fenis refponforiis celebrantur ut refurrectionis domini- :
cas folemnitas ampliori officiorum pfalmodia magis honoretur. " Ex hoc

loco patet, quod ficut iuxta inftitutum S. Benedicti refponforia fingulis
ledionibus, ita alibi fingulis Miffis, feu orationibus coniungi fint folita. In
horis tantum diurnis S.Benedictus Miffarum meminit his verbis: EtMijfa
Jint. Qua de re Smaragdus in commentario Q_uod in aliis locis dicit :
completnm eji hac in claufula

, miffa funt dicit &
f? miffa fnnt re- :
petit. Orationes enim officii quse a nobis funt completae DEO funt
, ,
miflfe, quia in illius honore funt celebratae. Aliter orationes, id eft, col-
leclae, quae in fine curfus a Sacerdote dicuntur miflae , id eft , DEO
miff3e vocantur. " Quam interpretationem probat Menardus in concor-
dia regularum , not. ad c. XXIV. & paflim alii auctores.
Hymni. XX. luxta eandem vero regulam S. Benedicti in folemnitatibus, quando

duodecim lediones dicuntur, cum leclione evangelii, ante illam hymnus
Te DEUMlaudamus poftea vero Te decet, ut conftanter fit, praefcribitur;
,
alios vero hymnos, quos S. Pater Ambrofianos vocat, aut etiam generatim
hymnos ceu iam ufitatos in horis canonicis, non recenfet nominatim, ut
,
S. Aurelianus in fua regula diverfos a noftris. Subinde mentionem fe-

cimus hymnoruiii matufini , & vefpertini Grccccrum , cum quibus multum
congruit hymnus Te DEUAI , addito fimul triumphali, ex quibus omni-
bus
bus compofitus videtur. Wil. Em. Tentzelius de hoc hymno idemfere
tenet Vulgaremque opinionem, ex chronico S. Pacii potiliimum alias Exerdt. /e--
firmatatn, qua tribuitur SS. Ambrosio & Augustino
7-
ex tempore inba-^'^' ,
ptiiino S. Augustini eum concinentibus refutat praefertim ex ipfiusAu-

, ,
gustini , notatu alias digna omnia ad baptifmi fui celebrationem gefta,.

fedulo annotantis hac de re filentio.
, His tamen auctoribus vindicare
conatur Eustachius a S. Ubaldo fmgulari difquifitione. Graece legi-
tur in Polyglottis Anglicanis ex celebri codice Alexandrino. Usserius m
epift. ad Vossium diifert. de fymbolis praemiffa, laudat hymnorum par-
tim latino , partim hibernico fermoue fcriptorum codicem vetuftiflimum.

In qua hymnorum coilectione Nicetas DEUM laudaffe legitur , di-
cens : Laudate pueri Dominum , laudate nomen Domini : Te Deum lau-
damus , te Dominum confiiemur &c. In antiquiflimo antiphonario mo-
quod Muratorius edidit, hymnis referto, eundem/y-
nafterii Benchorenfis,
mnum invenio eodem modo incipientem: Laudate pueri T
in die dominico - IP. neeA.
Dominum, laudate nomen Domini. Te Deum laudamus&c. Nihil vero de

S. Niceta, prout in pfalterio, circa tempora Henrici I. exarato, infcribitur
HymnusS. Niceti, Lugdunenfis ut puto, aut Trevirenfis , cui eundem ad-

,
fcribunt Usserius & Stilingfletus in Originibus Britannicis cum paulo

, ,
poft eius aetatem in regula CiESARii Arelatenfis praefcribatur ; uti etiam in

regula S.Benedicti, funt, qui iftum S. Hilario tribuant , quitamen alibi
Abundio nefcio cuinam

, Sisibuto adfcriptus legitur.
, alibi Hymno Te
Deum laudamw in regula S. C/esarii pro matutinis laudibus iungitur do-
xologia Gloria in excelfis Deo &c. qua etiam in Conftitutionibus apoftolicis

oratio matutina indeque ab aliis bymnus matutinus dicitur
, antiquiflimis ,
temporibus ufitatus a quo hymnus vefpertinm

, a S. Basilio memoratus, ,
itidem antiquiflimus ut iam fuperius memini, diftinguitur.

, Egimus capi-
te primo de hymnodis graecis, & latinis quave cautione ac felectu tam
, ,
in Oriente, quam Occidente admifli fint ftudio humano ac metro compo- ,
fiti hymni dudum antea in Oriente quam Occidente ubi nulius ante SS.
; , ,
Hilarium & Ambrosium id genus compofitionis elucubrafle legitur pri-

, :
mus vero S. Ambrosius invexifle fertur in ecclefiam Mediolanenfem', tefte

Paulino, vitae eius auctore, unm. 13. Qua de re in Prosperi Chronico,
fub Theodosio, leguntur hymni Ambrofiani compofiti, qui nunquam ante in
ecclefiis latinis modulis canebantur. Hic autem rememorandum eft, quia hy-
mnorum in omnibus divini officii
partibus iugis fuit ufus ad divinas laudes
concinendas , quid imprimis hymni rationem habeat. tlymnus ergo iuxta ,
S. Augustinum, tria ifta comprehendit, & canticum, & laudem, & DEI. Eft-^ Ff-
1 14.
que frequens apud veteres totius ofHcii divini, matutini praefertim, & vefper-
tini
L. I. CANTUS ALIIS IN LOCIS
In pfuim. 64. tini hinc denominatio. Progreffus Ecclefia , inquit S. Hilarius , inmaiu-
tinorum , & vefpertinorum hymnorum deleclationes , maximum mifericordia
DEI fignum eft. Dies in orationibus DEI inchoatur , dies in hymnis DEI
clauditur. EtEpiPHANius in Doclrina compendiaria de fide catholica: Ma-
tutini inquit
, hymni in , Ecclefia perpetuo fiunt , & orationes matutina lu-
cernalesque,fimulpfalmi, & oratioues.
Chrysostomo teftimonium
Simile ex S.
antea attuli atque in

: epiftola S. Vigilii ad eundem S. Chrysostomum
Aci.MM.f.ii* de martyrio SS. Sisinnii, Martyrii & Alexandri apud Ruinartum, ,
cera. p. 612.
n y mn nomine totum venit officium matutinum Ibique Levitis aliquantis,
j :
in Ecclefia deprehenfis hymnum cantantibus matutinum fit fafia depopidatio.

, ,
Quam in rem eft imprimis memorabilis Concilii 'Agathenfis canon, quo o-

Can. 30. mnes divini officii partes fimul comprehenduntur. t quia convenit or-
dinem Ecclefias ab omnibus sequaliter cuftodiri ftudendum eft ut ficut , ,
ubique fit & poft antiphonas collecliones per ordinem ab Epifcopis, vel
,
Presbyteris dicantur & hymni matutini vel vefpertini diebus omnibus

, ,
decantentur & in conclufione

, matutinarum, vel vefpertinarum miffarum
poft hymnos capiteila de pfalmis dicantur , plebs collecla oratione ad &
vefperam ab Epifcopo cum benedicrione dimittatur.
Uniformis XXI. Paffim in aliis Conciliis idem uniformis ordo eft conftitutus , ut
na faijno!iia"
nau ^ dubie horae canonicae etiam inde fint diclae. In Concilio Venet. habito an.
4^5. ftatuitur Ut vel intra provinciam noftram facrorum ordo, & pfallen-
:
di una fit confuetudo & ficut unam cum Trinitatis confeffione fidem te-
:
nemus, unam & officiorum regulam teneamus ne variata. obfervatione :
in aliquo devotio noftra difcrepare credatur." In Concilio Bracaren.fi II.

( quod aliis primum dicitur, qui, quod
Bernardus Brito edidit , pro ge-
nuino non habent) mox canone primo idem cavetur , ne etiam monafterio-
rum confuetudines cum ecclefiaftica regula fmt permixta;, ut iam retuli.
Sic etiam canone primo Concilii Gerundeufis an. 517. tam quoad Millae,
quam ordinem idem ftatuitur
pfallendi Ut quomodo in metropolitana:
ecclefia fuerit, ita in DEI nomine in omni Tarraconenfi provincia tam ipfius
MiiTae ordo quam pfallendi, vel miniftrandi confuetudo fervetur." Ad
,
huiusmodi canones provocantPatres Concilii ToIetaniYV. ne quid dicam de

Can. z. Toletano XI. & aliis pofterioribus. Unus igitur ordo orandi atque pfal- ,
lendi nobis per omnem Hifpaniam atque Galliam confervetur, unus mo-
,
dusinMiifarumfolemnitatibus, unusin vefpertinis, matutinisqueofficiis, nec
diverfa fit ultra in nobis ecclefiaftica confuetudo; qui in una fidecontine-

mur , & regno: hoc enim & antiqui canones decreverunt, ut unaquasque
provincia & pfaliendi & miniftrandi parem confuetudinem contineat. Ci
Sunt,
ET OFFICII DIVINI PARTIBUS. C. III. 1 85
Sunt, qui velint in hoc, & mox fequenti aliisque etiam huius , Concilii
canonibus loco GaUia
, Gallicia repon-endum. , At etiam Gallia Narbo-
nenfis ad idem Vifigottorurn pertinebat regnum, Id nempe tunc agebant,
ut umformitas oBicii divini in regno faltem, aut provincia confervaretur,
qualis in metropoli erat , quando iam ecdefise cathedrales fuum iibi pro-
prium ordinem pfalmodias, a monaftico diverfum , unde primum eum mu-
tuaverant, fervabant, -fecus ac fieri pronum erat, Epifcopis potiffimum ex
monachatu affumtis , avita: obfervantias forte tenacioribus. Opportune hic
referimus, quod Gennadius de MusiEO MaJJiiieuJI Presbytero narrat, eum c . 79. de vi~
hortatuS. VENERiiEp. excerpfifle ex SS. fcripturis lectiones, totius anni fe-. ***
P1^-
ftivis aptas diebus, refponforia etiam pfalmorum, capitula, tempori, & &
lectionibus congruentia: (Juod, addit Gennad.ius, opus tam necejfarium a
letloriims in ecclefia probatur , & expeditum , ut follicitudinem tollat , &
moram ,
plebiqne iugerat fcientiam , celebritatem , & decorem. Ad finem
fsec. VI. Autmundus Apri veneratione nonnulla
TuUenfis Eprfcopus in S.
fcripta, ac refpdnforia ad pojlerorum recordationem exarafie dicitur apud

Mabillonium. Sicpraefules ornare facra chriftiana elaboraverunt. Z.VJ. anmi.
n. 78-
XXII. Ut vero fingillatim aliquid de divini officii partibus dicam , a De no&nmis

1
nocturnis vigiliis exordiar. Superius fparfim de vigiliis etiam pernoctibus ^jj^""
mentio quam Gregorius Nazianz. 7rcivw%oy .?<io-iv vocat: atque or*. 33.
eft iniecla,
etiam S. Chrysostomus ad Olympiadem laudat kpcZg 7rayw%iâg, kpclg -Epft. %.

,
dypv7rvictg, Et Maximus in epift. 8- DlONYSH txg vvKTtpivxg tuv yuAfAoctiM

Kcivovag, quod Paulinus vocat Nat. VI. S. Felic.
Exultare DEO , 5? pfalmos producere notlem.
Fuit vero etiam fidelium, ac promifcui vulgi haec contentio exemplo Pauli, ,
&Silje media nocle ad hymnumDEO dicendum furgeiitium. De tempore

autem dimidiae noctis (inquit S.Basilius in regulis fufius difputatis) quod c.37,
id ad orationem neceflarium fit, traditura nobis eft aPAULO, & Sila in.
Aclis fcriptum eft enim iic Circiter antem mediam notlem Paulus,
: : Si- & '
la laudabant DEU31. Atque quidem etiam auclor pfalmorum confirmat,

fic dicens Media nocte furgebam ad conftendum tibi, fuper iudicia iujiitia
:
Qi
tua. EitS. Basilius inter prsecipuos, qui ftudium fidelium auxit in no-
cturnis vigiliis, varietate pfalmodise concelebrandis , cantu praefertim refpon-
forio, uni ex ipjis hoc muneris dato , ut quid canendum eft , prior ordiatur,
reliqui fuccinunt , atque ita pfalmodice varietate , precibusque fubinde inter-
mixtis nofiem fuperant : uti fuperius vidimus de S. Ambrosio, qui
parite.r
fidelesfaepead id hortatur. Nofte, inquit in Pf. CXVIII. orandum diu, pro- &
Mart. Gerbert. de Musica Eccl. L. I. A a tra-
trahenda pfahnis tempora &c. Et : DEO vacato , indulge orationibus, &
ne obdormifcm pfallito, fommim tuum bona fraude fraudato.
, S. Chryso-
stomus de pfalmodia fideiiuni etiam domi inter caenam, & convivia agens,
tamen ad idem Pauli exemplum provocat. Si enim (inquit) Paulus,
cui intolerabilia flagella imminebant cum ligno alligatus in carcere habi- ,
taret, media nocle, quando eft omnibus fomnus iucundiflimus, cum Sila
DEUM perpetuo laudabat, &
neclocus, nec tempus, nec folicitudines,
nec fomni tyrannis nec ulli labores, nec dolores, nec quidquam aliud
,
eum coegit modulationem illam intermittere

, multo magis nos qui : ,
iucunde vivimus, & DEI bonis fruimur, hymnos quibus DEO gratise ,
agantur, oportet emittere. " In fuis homiliis faepe mentionem facit de vi-
giliis nocturnis tum monachorum, cum etiam fidelium, eos hortando, ut
Palladius in eius vita teftatur) at-

in nocturnis precibus aflidui effent (ut
que etiam in earum taedio fublevando per cantum laboravit, ut fupra di-
1.11. t. 9- ximus, tefteque Socrate Primus precationes, qua in notlurnis hymnis
,
l.vui.cj.fieri folcut amplificavit. Atque ut narrat Sozomenus: Exinde populw

,
Cpolitanus matutink, & nocJurnis hymnk promtius uti ccepit. Eadem laus,
ut modo memini , in Occidente S. Ambrosio tribuitur fub quo primum ,
antiphona , hymni , 5? vigilm iyi ecclefia Mediolanenfi celebrari cosperunt,

l.IX. t. 7.
u t Paulinus in eius vita teftatur, & S. Augustinus in confeflionibus, il-
lud more orientalis ecclefiae eum fecifle, dicit ubi prcefertim S.Athanasius :
Aiexandria, Diodorus, & Flavianus Antiochia in hocftudio pietatis emi-

nuerunt. Et ficut Cpoli S. Chrysostomus, ita poftea in eadem urbe fub
S. Gennadio Anthimus, ut Theodorus Leclor, Theophanes in chrono-
graphia, & Cedrenus narrant hymnis , , & canticis , quae componebat,
atque diverfis choris per viros, & mulieres cani faciebat , vigiliarumque la-
borem , ac taedium leniit. Iam initio huius capitis quaedani commemora-

vimus de nocturnis vigiliis in praecipuis feftis.
Tum prxfer- XXIII. De monaftici inftituti feclatoribus utriusque fexus, non eft,
titn mona-^
q U0Cj nmlta dicam Qui ut ait S. Chrysostomus, notles dtes faciunt, in
, ,
ckricorum. gratiarum aclionibus , hymnodik degentes. &Nec vero viri tanturn fed ,
Hom. 57. ad ^f muiieres hanc exercent Philojophiam natura infirmitatem promtitudink ,
abundantia fuperantes. Tefte Cassiano paulo ante laudato, Quidam vi-

iîi^c 2
cenos pfalmos, &

hos ipfos antiphonarum proteiatos meiodik, adiunttiom &
quarumdam modulationum debere dici finguik noctibus cenfuerunt &c. Totus
eft fere in hoc argumento de canonico nocturnarum orationum, & pfalmo-
rum modo liber fecnndus de Inftitntis ccenob. S. Hieronymus ubicunque

de utriusque fexus religiofis hominibus agit, & ad eos fcribit, hoc offi-
cium
"
ET OFFICII DIVINI PARTIEUS. C. III. 1 87

cium commemorat etiam tenerrimarum virguncularum. Appollinaris<S7-
douius folemnes defcribit vigilias in fefto S. Iusti alternis Clericorum, & v -
CP- w-
Monachorum choris celcbratas : Proceifio fuerat antelucana , folemnitas
anniverfaria populus ingens fexu ex utroque, quem capaciffima bafiiica
,
non caperet, & quamlibet cincla difFuiis crypta porticibus. Cultu per-
acfo vigiiiarum quas alternante mulcedine Monachi, Clericique pfalmi-
,
cines concelebraverant, quisque in diverfa feceffimus ; non procul tamen,

utpote ad tertiam praefto futuri cum Sacerdotibus res divina facienda.
,
Contigit quandoque etiam duplicari curfum in praecipua folemnitate. Cuius-

modi exemplum in vita Radegondje Fortunatus Piclavienfis affert: Ouia,
inquit mos eft in fejiivitate Beati Hilarii reliquis monajleriis circumcirca T L aSi\ or*-
,
-
proximis, quafunt ibi ufque inmediam noctem vigilias celebrare: demediu' l6u
,
nocle unusquisque Abbas cum fuis fratribus ad fuum revertitur monaflerium

curflwn xelebrare. Celebre eft apud Gracos [mo-owkt ikov fcu ô-ovvktiov ofli-
cium, quod media nocte ex pfalmis, hymnis, aliisque precibus perficitur,
non folum a Monachis, fed etiam a clero, ad quem ab illis tam in Oriente,
quam in Occidente cum reliquis canonicis divini officii horis ftatae nocturnae
vigilia; devenerunt, facris Conciliorum canonibus firmatae, etiam pcenarum
rigore, qui vel femel huic officio fine aegritudinis neceffitate defuerit : utiiam
medio faeculo quinto in Concilio Fenetico fuit ftatutum pro illis clericis,
qui in civitatibus degerent, ubi numerofior clerus huic muneri fufficeret ad

Can I4<
decantandas laudes divinas : Clericus, ut habet Concilium iftud , quem intra -
muros civitatis fua manere conjiiterit , & a matutinis hymnis fine proba-
bili excufatione agritudinis inventus fuerit defuiffe , feptem diebus acommu-
nione habeatur extraneus. Citatur hic canon ab Ivone a & Burchar- Fayte VL
do. Quotidianum hunc Clericorum penfum licet maior die domi- ^rW. z.
fuiffe ,
nico folemnitas omnium ut ex Concilio Tarraconenji difci- 77. 153-

praefentia fuerit,
mus anniî7. ubi iubetur, ut omnis clerus die Sabbati ad vefperam fitpa- c ? -
ratus , quo faciiius die dominico foleinnitas cum omnium praefentia cele-
bretur, ita tamen , ut omnibus diebus vefperas, & matutinos celebrent.
Docemur ex Gregorio Turonenfi, media nocte inceptum effe curfum. Me~
dia nocle inquit, furgentes ad reddendas DEO gratias &c.
, Ingrejfi fu- L J^ >'$ -
c. 6.
mus explere curfum nunquam tamen pfatientibus nobis potuit excitari. Apud
lo. Climac. fcalae gr. 10. de Monachorum vlgiliis & noclurnis exercitiis, ve-
fpertinae vocantur pernoclationes. Qiddam enim in vefpertinis pernoclatio-
nibus expeditifjimi a cura mundi puras ad orationem extendnnt manus. Alii
cum pfalmorum modulationeafjiftimi. Alii leclioni magis incumbunt. Lon-
gum ex regulis monafticis SS. Benedicti
foret CiESARii Aureliani, , ,
ordinem varium vigiliarum pro temporum, & dierum feftorum, vel pri-
A a 2 vato-
1 88 L- I. CANTUS ALIIS IN LOCIS
vatorum diverfttate hic recenfere. Cjesarii intelligo regulam monialium apud
Bollandum ad diem w.Ianuarii. In altera enim apud Holstenium, &
Stevartum hast folum habentur : Vigilias a menfe Otlobri ufque ad
fafcha duos nocrurnos faciant tres Miffas. , & Ab una Miffa legat fra-
ter folia tria , orate legat alia &
tria levet : , & fe. Dicite antiphonam,
refponforium , & aiiam antiphonam: antiphonas ipfas de ordine pfalte-
rii. ... Omni Dominica fex MiiTas facite. " Cum lecrionibus nimirura
.fociata oratione, ut MiOfam interpretor. Infignis eft locus de vigiliis in
T.lil.fpcii. collatione Epifcoporum an. coram Gundobaldo Burgundia Re-

499. habita
Bach.f. 305-
ge acj ver fLls Arianos. Defignata fuerat a Rege Burgundia collatio ad diem
feftum S. Iusti. In vigilia ipfms folemnitatis Epifcopi decreverunt, ad eius
fepulchrum pernoclare, ut futurae collationis fucceffum DEO commenda-
rent. Evenit antem , ut ea nocle, cum lector fecundum morem inciperet le-
:"
cliouem a Moyse , incidit in illa verba Domini Sed ego indurabo cor
eius &c. Deinde cum pofl pfalmos decantatos recitaret ex Prophetis, occur-
rerunt verba Domini ad Isaiam dicentk: Vade. & dices populo huic: au-
dite audientes &c. Cumque adhuc pfalmi fuiffent decantati legeret ex , &
Evangelio , incidit in verba , quibus Salvatur exprobrat IuDiEis incredu-
litatem : Yx tibi Corozaim &c. Denique cum leclio fieret ex Apoftolo,
prommtiata funt verba illa An divitias bonitatis eius &c. Qiiod cum
:
ab omnibns Epifcopis obfervatum fuiffct ; cognoverunt hcliones illas fic occur-

rifje volente Domino , utfcirent induratum effe cor Regis. Patet inde viciflita-
dine cantus pfalmorum, leclionisque facrarum fcripturarum ex Heptateucho,
Prophetis , Evangelio, & Apoftolo vigilias effe transaclas. Quod vero ob-
fervatum eft bonum ex decantatis pfalmis , & leclionibus omen , oppor-
tune hic aliis firmare iuvat exemplis. Quorum illud fingularius eit de
S. Martini in Epifcopum ut a S. Paulino, Sulpitio Severo

eleflione, &
a in eius vita narratur Defenfor nomen erat Epifcopo, qui fe conten-
a).
tiofius S. Viri eleclioni oppofuerat. Atqueita, inquit Sulpitius, habitumeft,

divinonutupfalmum hunc lccJiim fuiffe, ut tcftimonium operis fui Defenfor ac-
ciperet. Alterum exemplum notat V. Beda in vita S.Patricii his verbis:
Eodcm vero die, quo S.pATMCivsfacris beuediiiionibus confecratus eft, con-
ve-
a) Sic vero ille canit lib. II. Ex ore infantum, parvoque ex murmure luudcm*
Dum mage condenfe ftifant altaria turha, LaEiantum teneras fccifti evolvere linguas.
Ac fua fautoris pendent in vota frcquentcs, Exofos fropter pervevfum ut dejlruat ifta.
Nec prietenta potejt tranflrc ohftacula lecior. Frolata a parvis laudatio Defenforem.
Sed Diaconus, qui forte aderat , vix codice rapto Tollitur in calum clamor prafeusque probatuf
jQticm primnm profcre rejerati pagina pjalmi ludicium clumante DEO fententia Chrifti*
Ohtulcrat fuhito feftinus tempore verjum

Arripit , hxc prifci decantans vcrba Frophete : * Pfal. VIII. 3-
:
ET OFFICII DIVINI PARTIBUS. C. III. 1^9

venienter hoc Pfalmijla canticwn in choro pfaUentium clericorum decanta-
tum eji : Tu es Sacerdos in zeternum fecundum ordinem Melchisedecii.
XXIV. Officium, de^ quo nunc egimus olim vigiliarum feu no&ur- De matutinis, ,
norum nomen habuit , quod hodie nominamtfs matutimim ; quo nomine feudibus.
appellata fuit ea divini officii pars uti etiamnum a Gracis 0^- dicitur,
,
quam modo laudes , melius matutinas laudes vocamus. In vita S. Mauri

vocantiir matutini hymni. Ecce, de S. Mauro fit fermo, in hac noffraba-
filica cum aliis eiusdem habitus viris matutinos decantat hymnos : femper
autem tam in Occidente quam Oriente , arclius cum ipfis vigiliis coniun-
gimtur maxime, quando integras vigilise
, zravvvx^? pernoctes fuerunt ce-
lebrata; : quales nobis omnium accuratiflime S. Basilius in llepe laudata
ad Neocafarienfes epiftola defcripiit , atque ad rem praeientem memorat
Illucefceute iam die pariter omnes velut uno ore ac corde confeffionis ,
pfalmum Domino offerunt. Qui nimirum eft pfalmus quinquagefimus,

de quo Cassianus Denique per Italiam
: hodieque confummatis matu- ,
tinalibus hymnis quinquagejimus pfalmus in univerfis ecclefiis canitur. Au-

clor Conftitutionum apoftolicarum qui doxologiam Gloria in excelfis o- ,
rationem matutinam facit, fingularem etiam pfalmum ofyivov matutinum, z. vin. c.

quafi omnibus iam notum nominat quem alibi dicit, elfe fexagefimum 37- : ,
fecundum, eundemque S. Chrysostomus iaiB-tvov -^ctKôv appellat. Vi-

deamus autem (inquit) undenam incipiat & quid nos doceat DEUSln tf. 140. , :
DEUSmeus." S. Athanasius aut quisquis eft auctor vetuftiflimi libri ,
de Firginitate, eundem proeter alios virginibus commendat nôg o^fyov $1 tov :
tya,\fAov tStov Myin' d Otog k,.t. A. ^tcc(pavuct rh' ivkoyim 7ravTct jc.t. A. Ma-
tutina hora hunc pfalmum dicite Deus Deus meus ad te de luce vigilo. : ,
Sitivit in te anima mea. Sub diluculum vero Eenedicite omnia opera :
a
Domini Domino. Gloria in excelfis &c. S. Ambrosius ad fimiles pfal-
mos videtur alludere in Pf. CXVIII. DEO (inquit) vacato, indulge ora- ,
tionibus & ne obdormifcas pfallito fomnum tuum bona fraude frauda-

, ,
to, mane feftina ad ecclefiam defer primitias pii voti, &poftea, fi vo-
:
cat faecularis neceflitas non excluderis dicere

, Fravenerwit oculi mei :
mane meditari verba tua & fic fecurus procedis ad tuos adus. Quatn iu-
,
cundum inchoare ab hymnis & canticis a beatitudinibus quas in evange-

, ,
lio legis. Quam profperum ut te Christi fermo benedicat, & dum re-
,
cantas Domini benedictiones ftudium alicuius virtutis aflumas ut etiam

, ,
in te benedidionis divinas meritum recognofcas." Benedicxiones hce funt hy-

ninus trium puerorum. Arnobius Iunior in Pf. CXLVIII. Qiiotidie
( inquit ) huius pfalmi tuba , per totum mundum mox ut cceperit auro-
A a 3 ra
:
;

ra diei inchoare principium, univerfa , quse in ccelo & in terra funt, ad
laudandum & benedicendum , Cassianus adhuc DEUM provocamus. "
alios , qui omnes hodieque funt in ufu , commemorat a).
a Convenittntque
De vuisPP. his , quae Gregorius Tnronenjis de S. Gallo Arvernenfi epifcopo iam ani-
c 6-
mam exhalaturo narrat Albefcente iam aurora interrogavit, quid in ec-
-
:
' c
SB e ^p iia
'
w clefia pfalleretur. Dixerant benedictioneni fe pfallere : at ille pfalmo quin-

quagefimo, & benedicrione decantata, & alleluiatico cum capitello expreffo,
confummavit officium totumtemporis matutini." Pfalmus CXLVIil. cum

fequentibushicpraecife alleluiaticus dicitur, quia hebraiceab ^hht% Laudate in-
cipiunt primus, &ultimus, qui etiam in titulo Alleluiahdbent, quos laudes vo-
mp. 12. cat S. Benedictus, unde iorte nomen laudum toti officio venit, quod S.
b Benedictus matutinorum folemnitatem vocat, cum aliis illorum temporum b).
p. 11. .93. S. CiESARius apud Holstenium Perfeclis Miffis dicite matutinos, direcla- :
33
neo Exaltabo te DEUS meus,
: Rex meus. Deinde Confitemini. In-& ,
33
de, Cautemus Domiuo. Lauda anima mea Dominum. Benedictionem
Laudate Dominum de ccelis. Te laudamus. Gloria in excelfis DEUM
DEO & capitellum. " Pro Dominica nempe. Poft direcraneum vero Ex~
:
altabo &c. Caeteros cum antiphona pfallendos effe non repetit qua prius ,
praecepit , ut poit praedictum pfalmum direclaneum in ordine toius matu-

iinarim in antiphonas dicatur. Ut vero dies feftos a privatis , ita fole-
mnitates a caeteris diebus feftis diftinguit in regula monialium apud Bol-

landumc). Aurelianus triplfcem ordineiii praefcribit, peculiarem pro Sab-
bato & omni Sabbato hymnum Te DEU31 laudamus dici iubet. In eo autem
pro Dominica, tempore pafchali, & maioribus feftivitatibus (fecus ac in
ter-
a) qnoque (inquit lib. III. Inftit. c. 6.)
IlluJ tur centefinms feptimus decimus & fexagefi- ,
\
noffe debemus nihil a fenioribns noflris
, qni ,
mus fecundus. Inde bcncdifliones & laudes.
eandem matntinam folemnitatem aikli ilebere Leftio una de Apocalypfi ex corde, & refponfo-
cenfnernnt tle antiqna pfalmornm
, confnetudi- rium , & Amhrojiannm : verfus, canticum de ev-
ne imnuitatnm fed eodem ordine miffain, qno
, angelio, litania : & completum eft."
prius in nofturnis conventibns, celebratam. Et- c) Die 12. Ian. p. 736. Poft hoc matutinales ca
enim hymnos, qnos in hac regione ad matnti- nonici dicantur privatis dicbus cum antiphonis,
nam excepere folemnitatem in fine noftmnarnm feftis vero diebus cum Alleluia pfallantur. 0-
vigiliarum ,
qnas poil galloruin cantum ante mni Dominica fex Miffe fiant , poftea matijtinse
auroram finire folent, fimiliter boiiicquc tle- fiant. Imprimis dicite direfraneum parvulum
cantant , id eft pfalmum 148. & reliqiios, qui Conftcmini cum antiphona Cantcmus Domii/o , :
fequuntur quinqnagefimum vcro pfalmum , &

: & omnes matntinarii cum Alicluia dicantur
fexagefimum fecundum , & odogefimum nonum fabbato enim & omnibus diebus feftis vigilix
huic novell.x folemnitati novimus fiuffc depu- celebrentur. In folcmnitatibus vero ipfis , im-
tatos." pletis matutinis , & hymnum dicant Te Deum
b) Cap. XII. Reg. Quomodo matutinorum fole- lamlamus. In exteriore oratorio procedendum
mnitas agatur ? In matntinis Dominico die eft , & dicendus eft direftaneus parvulus. Poft
imprimis dicatur fexagefimus fextus pfalmus fi- hoc canticum : Cantcmus Domino. Deindc be-
ne antiphona in dire&um. Poft qucm dicatur nedidlio trium pnerorum : poft bcncdiftioueia
quinquagefimus cum Mcli.ia. Poft quem dica.^ Gluria in exceljis.'-'-
,

9 1
tertio & Gloria in exceliis, maioremque

pro diebus privatis) Magnificat .
numerum pfalmorum nempe duodecim, ut onmino prsecipiturin

requirit,
Conc. Turou.ll. c. ig- Quicunque minm quam duodecim pfalmos ad matti-
tinum dixerit ieiunet ufque ad vcfpdram &c a).
, Qui nunc partim in lau- a
dibus, partim in vefperis dicuntur , quce duae officii divini partes inter fe
conveniunt. Hucque Radulphus Tungrenfis duos canones a nobis laudatos
Concilii Bracarenjis, & Agathenfis trahit, quibus idem pfallendi ordo in ma- Decanonum
ohJ] rv -
tutinis , vel vefpertinis officiis tenendus praefcribitur. Matutini , inquit, P*
p I4 '
officium appellat , quod vocamus laudes. Utrobique ergo debet ejfe idem or- '
do pfallendi ,
quia ambo fimiliter inchoantnr &c. Sed videtur in illis ca-
nonibus amplior iignificatus Matutini effe.
XXV. S. Benedictus in fua regula illud pfalmi citans: Septies indiene horis.
laudem dixi tibi , feptenarium hunc numerum diurnis applicans horis a ,

(liurnis.
c. 16.
nocturnisque diftinguens Qui, inquit., -feptenarim facratm numerm ano-
,
bk hnplebitur , fi Matutiua , Prima

jic , Tertia , Sexta , Nona , Vefpera*
Completoriique tempore , uoflra fervitutis officia perfolvamm , quia de his ho-
ris dixit propheta : Septies in die laudem dixi tibi. Nam de notlurnis vi-
giliis idem ipfe Propheta ait : Media nocle furgebam ad confitendum tibi.
Ergo his temporibm referamus laudes Creatori nojiro fuper iudicia iuftitia
fua: id eft matutinis, prima&c. De matutinis feu laudibus, ut vocamus,

diximus modo quas primus Cassianus ab ipfa Prima noftra nomine di-
,
ftinguit, fi ipfe auclor efttitulorum, feu fynopfium, capitibus fingulis prae-

fixarum qualis habetur librolll. c. 4.
, Matutinam, quam nos Prima ho-
ra folemnitatem appeUamus, 11011 antiqua traditione ftatutam, fed noftro tem-
pore adinventam effe. Etfi vero in contextu nomen Prima non adhibue-
rit , ofricium tamen diftinxit Benedicto Prima vocatur, qui , quod a S.
Cassiano plurimum ufus eft, ac etiam in fua regula commendat, non tam
libros de Inftitutis monachorum quam Collationes ut tamen aliunde et- , ,
iam , quae inftituto monaftico commoda intellexit, depromeret. Cypria-

nus in vita S. Cjesarii iic fcribit De : profettibus itaque cunUorum follici- L. I. . no.
tus
a) Ad matutirios (inquit Aurel. ap. Holsten. P. nem , Laudate Dominum de ccelis. Cantate Do~
III. p. 70. ) imprimis dire&aneiim Exaltabo te : mino canticum novum. Laudate Dominum in San-
Deus meus & rex meus. Inde , Iudica me Deus. Eiis eius : cum Alleluia. Magnificat anima mea
Deus Deus meus , aA te de luce vigilo , cum Dominum : aut cum antiphona aut cum Allelu-
Alleluia. Deinde Domino , cum
, Confitemini ia. Hymnum, Gloria in exceljis Deo : & ca-
Alleluia. Deinde , Cantemus Domino cutn , pitellum. Et coinplebitis matutinos ipfo ordine
Alleluia. Poftea , Lauda anima mea Dominum. toto Pafcha. Sic omni die dominico, & omni-
Laudate Dominnm quia bonus ejl pfaimus. Lauda bus maioribus feftivitatibus , in quibus ab opere
Hierufalem Dominum. Totos tres cum Alleluia. vacabitis.
Deinde benedi&io dicenda eft. Poft benediftio-
:

tus & providus Pafror fiatim infiituit , ut quotidie Tertia , Sextaque, 8?
Nona opus in Sancli Steprî bafilka cierici cum hymnis cantarent, utfiquk
forte facularium , vel pcenitentium fanBum opus exfequi ambirei, abfque ex>-
cufatione aliqua quotidiano intereffe pojfet officio. Ipfe Qesarius in append.

Sem.140. S.Aug. Et ideo rogo vos fratres carijjimi , ad vigiiias matutinm fnrgite
ad Tertiam , ad Sextam Nuspiam Pri- , ad Nonam ante omnia conveniie.
ma fac.it mentionem, dum de faecularibus agit. In appendice, quam regulae
monialium fubiunxit, officium prsefcribens pro diebus feftis Deinde, inquit, ,
dicenda efi Prima cum pfalmis fex hymnus (Fulgentis auctor setheris) , &
le&iones dua nna de veteri alia de novo tefiamento capitettum. hloc , , &
modo Dominica , vel Sabbato
, &
maioribus fefiivitatibus fieri debet. Qui
poft Auxarium C/esario lucceffit iii epifcopatu Arelatenfi S. Aurelia-
nus quotidie in ordine pfallendi duodecim pfalmos, hymnum &c. pro mo-
nachis affignat ; in regula autem pro monialibus fex tantum ficut etiam ,
in aliis horis. Secus ac S. Benedictus , qui ternis pfalmis , hymno, le-
dtione, verfu Kyrie eleifon, uti reliquas horas minores abfolvit, ut, fi maior
c. 17. congregatio fuerit cum antiphonis ; fi vero minor in direclum pfallantur.
L. iii. c. 4. Quod etiam Cassianus de fua matutina dicit , tribus pfalmis & orationi-
a bus celebranda a). Cum
minoribus horis fex pfaimos attributos alicubi
L. il.cz. afferat, aut etiam pro horae numero plures Sunt (inquit) quibus in :
5
ipfis quoque diurnis orationum officiis id eft , Tertia, Sexta, Nonaque ,
,
id vifum eft ut fecundum horarum modum

, in quibus haec Domino ,
redduntur obfequia, pfalmorum etiam, & orationum putarent numerum

coaequandum : nonnullis placuit fenarium numerum finguiis diei conven-
ApuA Boiian- ,
5
Cjesarius in reg. Monial. alium ordinem pro quo-
tibus deputari. " S.
yj
d IS '
'^'tidiahis diebus alium pro dominico Sabbato ftatuit b). S. Aurelia-
, &
u nus pro quotidianis diebus monachis duodecim pfalmos decantandos affi-
Xeg. aA Mon. gnat , cum in Regula monialium haud aliter ac S. Cjesarius fex tan- , ,
ap. Hoift. P. tum-

II. p. iii.
a) Sectihdiitii modum hertipe ,
qui ahtiquitu.s 111 Domino dicere comprobamur. Denique cum
obfervatione tertice vel fextre trinx confeffionis hic idem typus de Oricnte procedens hucufque
exemplo ftatutus eft , & fomno deinceps fi- fuerit utiliffime propagatus, in nonmillis nunc
nem , & initiiim operationi , a>quali fimul mo- nfque per Ofientem antiquiffimis monafteriis,
detamirie facerent. Qui typus licet ex occa- quce nequaquam vetuftiffimas regulas Patruiii
fione videatur inventus , & recenti memoria pro violari patiuntur , minime videtu* admiifus."
caufa quam diximus , ftatutus appareat ; ta-
,
b) Quotiiiianis vero diebus ad Tertiam, Sextam,
men numerum , qucm defignat beatus
illum Nonam Seni pfalmi cum antiphonis , hymnis,
David quanquam fpiritalem qnoque habeat
,
leftionibus , vel capitellis fuis dicantur. Domi-
intelleftum , fecundiim litteram manifeftiffime nica vero fabbatorum ad Tertiam pfal-
die vel
fupplet : Septies in die laudcm dixi tibi fuper mi fex ; poft quos letftiones tres, una de Pro
iudicia iiiftitia> tuie. Hac enim adie&a fole- phetis , alia de Apoftolo tertia ex evangeiiis, ,
mnitate , fepties fine dubio fpiritales hos con- & poft ipfas le&iones pfalmi fex , antiphon.i
ventus in die facientes , fepties in ea laudes una , hymnus & capitellum."
;

tummodo praefcribat a). Qiiod vero fuperius nicmoravimus ex eodem Cas- a
siano, fuiffe apud monachos morem, diurnas horas privatim agendi in fuis
cellis , id forte JEgypto fmgulare fuit : cum viderimus paffim horarum diur-
narum Tertia , Sexta , Nona in antiquifllmis monumentis recurrere men-
tionem. Veluti Clemews Akxand. notat , nonnullos certas ac ho-
definitas L.FlI.firom.
ras , ut exempli caufa Tertiam , Sextam , Nonam orationi defrinaffe con- ,
corditer iis, quce fuperius hanc in rem teftimonia retulimus. Videturque in

libro de Virginitate, S. Athanasiq attributo item in regulis S. Basilii fu- , ? 37-
fius difputatis , & S. Hieronymi epiftola ad Ljetam etiam Matutina ( quae

poftca Prlma dici ccepit) Attamen deprehendi hora praeter reliquas diurnas.
recens a Montfauconig edita S. Chrysostomi homilia, commemoratis vi- T. XIII.
giliis quatuor tantum pfulmodiae & hymnorum tempora commemorat b).

,
f. 631.
XXVI. Vefpertinam cumMatutina fynaxi celeberrimam fuiffe fuperius DcVesperis ,
audivimus , citaturque iam a S. Basilio ahtiquiffimus hymnus vefpertinus,

& CoMPLE -
cuius auctorern fe ignorare dicit. Vifum eft (inquit) Patribus noitris ve- qc spiritu s.
fpertini luminis (id eft Hefperi) gratiam haudquaquam filentio arripere, fed c. 29-
mox ut apparuit , agere gratias. Quis autem fuerit auclor illorum ver-
borum , quae dicuntur in. gratiarum aclione ad lucernas , dicere non pof-
fumus. Populus tamen antiquam profert vocem neque cuiquam unquam ,
vifi funt impietatem committere qui dicunt Laudamus Patrem Fi- , , , &
n lium &
Spiritum Sanffum DEI."
, Cumque ex vetuftiffimo MS. editus
proftet eiusmodi hymnus, qui omnia ea contineat, quae a S. Basilio me-
morantur, vifum eft eum hic referre, prout in Bibliotheca Graca lo. Alher-
ti Fabricii habetur Lumen hilare fandtae gloriae immortalis Patris ccele-
: r. F. $.196-
ftis fancti,
, beati, IESU Christe , quuni ad Solis occafum perveneri-
mus, lumen cernentes vefpertinum, laudamus Patrein &FiIium & Spiri-
tum Sanclum DEUM. Dignus es tempore quovis fanclis vocibus celebra-
ri Fili
, DEI vitae dator quapropter mundus te glorificat. " Alia 7r%o<r-
, ,
(pwqdrig & gy%<*<p;<r/<& itriXvxn* feu proclamatio gratiarum atlio lucer- , &
nalis
a) Qj.i otidianis igitiir iliebus ad Tertiam duodecim
partes totam diem dividentcS , fmgulis in par-
pfalmos dicite , antiphonam hymnum Iam
, : tibus pfalmodia , & hymnis DEUM honorant
furgit hora tertia. Lettionem & capitellum : aliisomnibus prandentibus, ridentibus, ludenti-
Fiat Domine. Ad Sextam fit ipfe numerus pfol- bus, ciboque nimio fefe dirurnpentibus hi hy- ,
morum , antiphona,, hymnus : Iam Sexta fen- mnis dant operam. Nuilum fere menfae & ,
Jim vohitur , leftio & capitellum. Ad No- tempus deputatur.

fenfiiibus rebus Rurfus poft
nam ipfo ordine dicendum : hymnus vero : Ter prandium eadem exercitia reiumunt , poftquam
hora trina <volvittir. K paulum fomno fe dederunt. At fxculares in-
b) Deinde (inqnit) Tcrtiam, Sextam, Nonam , & terdiu etiam dormiunt , illi noftu vigilant. Ve-
Fefpcrtinas orationes periolvunt ; & in quatuor re filii lucis funt &c. "
Mart. Gereert. de Musica Eccl. Ll3. I. Bb

>
194 L> L CANTUS ALIIS IN LOCIS

L.vni.c.%6. na ?i s habetur non exclufo pfalmo centefiino
in Conftituiionibus apoftolicis
L.11. c. 59. quadragefmio , commendatur
qui in iisdem vefperi dicendus irssnhuxvt^ ,
feu Iucemalis ideo a Gracis dictus. Celebre femper fuit apud eosdem Av%vikov>
feu lucernak officium, quod refpondet vefperis noftris. Sanciturque inCon-
Caii. 13. cilio antiquiffimo Laodiceuo Idem precum minifterium omnino debere
,
a
fieri inNonis & Fefperis., Semper oninino id tempus aptum & con-
gruum vifum eft quo antequam nos cubitum recipiamus
, DEO pro ac- ,
ceptis per diem "beneficiis gratias agamus. Poftremo autem (inquit S. Cle-
lib.ii. jpa- mehs Alexandriims) antequani nos fomnus invadat, pium & fanclum eft,
dc%. c. 4.
^ DEO gratias agere , ut , qui eius bemgnitatem gratiam fuerimus con- &
fecuti, ita ut cum divino quodam afflatu nos adfomnum conferamus f :
n ~confitemim ei, inquit, in canticis labiorum , quod in eius iuffu fiat, quid-
quid ei vifum eft , &
ad eius falutare nihil eft neque mancum neque di- ,
minutum." S. Ambrosius , qui in Pfal. CXVllI. hymorum officii ve-

Z. v.c 12. fpertini inEcclefia meminit, in Hexaem. avicularum exempla proponit, ut ab
eis pfailere difcamus, DEUMque afliduis concelebrare hymnis : Qitis enim,
inquit ,
non erubefcat fine pfalmorum celebritate
fenfum hominis gerens,
diem vel inchoare vel claudere cum etiarn minutifiima aves folemni de~
, :
votione &
dulci carmine ortus dierum ^f noctium perfequantur. Idem in ,
Fraf. n.$. Pf. I. Diei ortus ait, pfalmum refultat

, pfalmum refonat occafus. Dixi- ,
mus de hac re, non tantum quatenus eft privatse devotionis, fed etiam publici
in Ecclefia officii pars ; nihilque fidelibus , iis praefertim , qui fefe peculiari-
ter DEO confecraverant , fuit antiquius , quam nonnifi folemnibus hymnis

in gratiarum aclionem CreStori oblatis cubitum concedere. Puflquam, in-
,
Hom.XlV. quit S. Chrysostomus paululum federunt hymnisque totum concluferunt,

, ,
z Ep. 1. cid
jj Ugi{ii quiefcunt in Jiraiis , ad quietem mn ad delicias adornatis. Ita in ,
c.'x7, vita S. Macrinje fororis refert ipfe S. Gregorius NiJJanus, poft ccenam,
familiareque cum forore colloquium, fe ad ecclefiam recepifle, DEO reddere
ivx&î&s. Cantantium
vefpertinas gratias inquit
reLg vox me
i^sriXvxvias , ,
ad gratias agendas vefpertinas vocabat. Videtur hic ecclefia fuiffe publica,

prope quam monafterium tam virorum quani mulierum erat quod in fua ,
domo mater S. Gregorii inftruxerat: unde nihil obeft, quo minus publi-
cus in ecclefm fuerit ifte vefpertinus conventus. Qualem etiam S. Augu-
L. XXII. tfesTiNUs memorat mFictoriana villa, quae non longe ab Hippone diftabat.
civit. Dci
^ Memoria Martyrum ibi elt(inquit) -Mediolanenfium Protasii & Ger- ,
vasii. Portatus eft eo quidam adolefcens qui cum die medio tempcre ,
seftatis equum ablueret in fluminis gurgite, darmonem incurrit. Ibi cum

iaceret vel morti proximus , vel fimillimus mortuo, ad vefpertinos illuc
hymnos & orationes cum ancillis fuis, & quibusdam fanctimonialibus ex
more
:

95
more Domina pofTeffionis intravit, atque hymnos cantare cceperunt." For-
te dies aliquis fefius erat, quibus, ut fuperius inemini , folebant ad con-
ventus publicos etiam alicubi moniales accedere, pariter ac monachi quo- ,
tidianum cum reliquis fidelibus peragendo officium , vefpertinum imprimis

ac matutinum. Palladius de fnonachis Nitrienfibus fcribit,, Fefpere ap^- inLmf. c.7.
petente
( rfc Kovrct&dcrvig quod Hervetus interpretatur circa ho-
itrî^ ,
ram nonam) licet itare & audire ab unaquaque cellula hymnos & .plalnios
Christo decantatos , & preces ad hymnos emiilas , adeo, ut exiftimet
quisplam, fe in fublime eiatum transmigraffe in paradifum deliciaruni."
Cassianus poft Nonam ad extremitm inquit undecima
, in qiia lucer-L.lll.lnpi., , ,
c* 3 "
nalis hora Jignatur. In regula Moh. S. Cjesarii pro diebus feftis poft iVo-
nam immediate fequitur Cunclis diebus feftis ad duodecimam pfaimis,
:
qni ad Tertiam dicendi funt, antiphonse tres iungantur, lectiones vero de re,
hoc eft de ipfa feftivitate dicantur." Tum poftquam de vigiliis matutinis ca-
nonicis, & Frima egiffet, fubdit demum de vefperis: Advefperam finiili mo-
do in exteriori oratorio direct aneus parvulus dicatur , & antiphonae tres
hymnus una Deus qui certis legibus
die : altera die Bens Creator 0- , :
mniwn." Officium hoc vefperarum cum lucernario convenit in regula

l8 '
S. Aureliani
c-
duodecima vero poftponitur
, cui pafchales nocturni squi- ,
parantur a). Lucernalium pfahnorum meminimus fupra ex S. Epiphanio a
cum matutinis. Quod officium etiam cum vefpertino coniunclum innuitur

in Conciiio Emeritenji in Hifpania. Oportet igitur, utjicut in aliis ecclejiis. Cm - z-
vefpertim iempore poji lumen oblatum prius dicitur vefpertinum , quamfo- ,
num in diebus feftis ; ita ? a nobis cuftodiatur in noftris eccleftis. Lucer-

narium de quo S. Isidorus, erat precatio qusedam, feu pfalmodia ad ac-
, cs#. 7- &
cendendas lucernas, quod pracibat vefpertinum iuxta canonem Emeriien- ,
fem ac fonum. In Concilio Turonenji II. duodecim ftatuuntur ad duode-

,
Can.i.
cimam pfalmi cum Alleiuia, refpiciendo ad numerum horac ficut ad Sextam ,
fex ibidem prsefcribuntur.Cassianus, ad nocturnas & vefpertinas folemnita- # m 5.6.
tes in Mgypto duodecim pfalmos dici folitos, afferit. Ultra proceffit S. Au-
relianus mox citatus hfordine pfallendi quotidiano praeter hymnum de-
,
cem & octo pfalmos prafcribens. Iterumque a lucernali officio diftinguit,

ut non defint, qui cum Completorio eandem hanc faciant horam. Secus effe,
Mabil-
a) Ad lucernarium dire&aneus parvulns id eft, dire&aneus pnrvulus : Sol cognovit occafumfuunt.
Regna terr.e cantate DEO, jfaliite Domiuo. Alia Sex forores binos pfalmos cnm fnis allelniati-
die, Laminte fueri Dominum. Antiphonoe tres. cis dicant, antiphonas tres, lediiones dnas, unam
Hymnns Hic eft dies verus Dei. Et capitellnm,
: de Apoftolo , aiiam de evangeiio. Ad noftur-
quem hymniim tota Pafcha ad mattitinos, & ad nos pafchales ipfo numero , iicnt in ducoecima
lucernarium dicite. Ad duodecimam imprimis defignavimus." Ap. Hols ten. P. III. p. 69.
Bb 2,
196 L. I. CANTUS ALIIS IN LOCIS &C.
Decm-fuGaii. Mae-illonius ex ipfa Aureliani regula colligi.
advertit , Profecto enim
n. 60.
. 5.
Q om pi e tse feu Completorii officium ibi ordinatur Quando repaufaturi
5
:
efiis, in fchola in qna manelis , Completa dicatur

, imprimis direlianeus, ,
& pfalmus nonagefimus dicatur, deinde capitella confuetudinaria. ldem pfal-

mus in regula S. Benedicti cum aliis^pro Completorio praefcribitur ; de
quo tamen officio nih.il: iii regula S. Cjesarii legitur. In regulis S. Basi-
37. lii, fufius difputatis, occurrit aliquid, quod poilit Completorio noftro re-
fpondere. Nec abludit, quod ex S. Augustini ad Alipium epiftola pri-
Ep. 29. 7i.ii. mum edita habetur : qua quotidie folent
Acla funt vefpertina,
nobisque :
cum Epifcopo recedentibusfratres eodem loco hymnum dixerunt, non parva ,
midtitudiue utriusque (fexus) ad obfcuratum diem manente-, atque pfaUente.

Summe memoranda eft ea epiftola, in qua narrat S. Augustinus , quibus
adhortationibus obtinuerit demum , ut Hipponenfes Catholici abhorrerent a
luxurioiis conviviis , quae in Sanclorum natalitiis apud Africanas ecclefias ce-
lebrare mos erat. Id vero egit , ui meridiano tempore divinis orationibus &
pfalmis intereffent diem muito mundius atque fincerius placere ce-
, ita illum
lebrandum. Qiiod quam celebre fuerit, moxenarrat: Pomeridiano autem die
maior, quam ante meridiem affuit midtitudo, ufque ad horam, qua cum Epi- &
fcopo egrederemur legebatur alternatim ,
, pfallebatur : nobisque egrefiis &
duo pfalmi lecli funt &c. Id quod de communi vefpertino officio inteili-
gendumeft, tunc longius protraclo. Inde ergo fieri poteft, ut communi
officio vefpertino completo (quod femper folemne fuit apud fideles, eftque
ad hodiernum diem) dum, divino fervitio arcrius obftricti, fuos adhuc hy-
mnos & pfalmos adderent, vel ante fomnum pfalmodiae peculiariter indul-
gerent, complerentque divina officia Completorii peculiaris hora excre- ',
verit; cuius funt, qui auctorem faciant S. Benedictum , apud quem pri-
Reg. e. 17. mum occurrit hoc nomen , officiumque trium pfalmorum diclione termi-
nandum Qui pfalmi diretlanee fine antiphona dicendi funt. Fofi quos hy-
:
l.iv. c. 19. mnus eiusdem hora &c. Apud Cassianum huc pertinet quod habetur de ,
-Injiit.
officiis quae fibi per Mefopotamiam, Palafiinam
, & Cappadociam, ac totum ,
Orientem fingulis hebdomadibus viciffim reddere fratres confueverint, atque

etiam S. Benedictus imitatus eft Has autem, inquit Cassianus feptima- :
,
nas unusquisque fufcipiens , ufque ad ccenam dominici diei minifiraiurus ob-

fervat. Qua perfecla minifierium totius hebdomadis ita concluditur , ut hi,
quibus fuccedendum ejl , convenientibus in unum fratribus ad concinendos
pfalmos , quos quieturi ex more decantant , omnibus in ordine pedes laveut.
CAP. IV.
)
ft # #
197
M.mnjM.iinpjummu i H
CAPUT IV.
Qiialem habuerint, ejfeque voiuerint prima Ecclcji& cctate

fanffii Patres ecclejiafticum cantum,
I.
eftat , ut de cantus ac muficae veteris ecclefiafti- Vetus muGc

cx ratione aliqua dicamus, non admodum qui- rhythmi-
c
dem multa : quantum nempe refcire licuit ex TRICA.
veteribus chriftianis Docforibns, qui vix ar-
tem illam attigerunt , aut nobis aliquid reli-
querunt. Quae enim de Origenis , & Dy-
dymi Alexandrini peritia mufica ab antiquis
narrantur , pradertim de Origene, quod eam
cum reliquis fcientiis docendo etiam gentilibus
'
^"i^--^.T!te-
religionem chriftianam fimul inftillaverit , ut
Hieronymus de Scriptoribus ecclefiafticis per-
hibet non huc proprie fpectat. Et quae habemus S. Augustini
, , Cas-
siodori, &Boetii fcripta in. hac materia, in alio funt genere a). Au- S.
GUSTINUS
a) Veluti S. Augustini fex libri de Mufica (de- de his libris fcribens ad Memorium Epifcopum,
perdito eius libro , quem ipfe imlicat lib. II. Ep.101. qui eos ardenter poflulaverat, Verumta-
Retra6tat. c. n. & PossidiuS in Imiiculo Opp. men (inquit) te hoc tantopere flagitaffe pcenitebit.
S. Aug. ,,' Co ntra Hilarium de Canticis ad Al- Difficillime quippe intelliguntur in eo quinque
tare) In quibus (ut ait Cassiodorus de Ar- libri , fi non adfit , qui non folum difputantium
tibtis & difciplinis liberalium litterarum c. 5. poffit feparare perfonas , verum etiam pronun-
humanam vocem , rythmicos fonos , & harmo- ciando ita fonare morulas fyllabarum , ut eis
iiiam modulabilem in longis fyilabis atque brc- exprimantur fenfumque aurium feriant genera
,
vibus naturaliter habere monfiravit.'-' Ac libro numerorum, maxime , quia in quibusdam et-
primo quidein , qux ad huius difeiplinx confi- iam filentiorum dimenfa intervalla mifcentur,
derationem pertinent numeroforum motuum
, quse omnino fentiri nequeunt, nifi ut auditorem
fpecies explicantur. In fecundo de fyllabis, pronunciator informet. Sextum fane librum,
pedibusque metricis difputat. In tcrtio traftat quem emendatum repcri , nbi eft omnis frmftus
de rythmo , primumque ryth-
metro , & verfu : CKterorum , non diftuli mittere Caritati tuoe,
mi ratio & proprietas traduntur 5 tumque in-
, fortaffis ipfe tuam non multum refugiet gravi-
cipit traiftatio dc metro , qux in quarto libro tatem." Nimirum ubi lectorem ex numerorum
continuatur. In quinto de verfu diiferitur. At- confuleratione ad Deum provehit, non quatenus
que lixc ipfa S. Augustinus nugacitntem vo- fenfus afficit, eodem quidem fine,
fed rationem :
cat ,
quam apud benevolos officioii laboris no- quo etiam mufica facra tendit , Qiix (ut ait
mine deprccatur initio libri fexti , nbi deinceps CaSSIodoruS 1. c.) & fenfum noftrum ad fu-
ftudioforum mentes ex numerorum confnleratio- perna erigit , & aures modulatione permulcet."
ne adDEUM provehit. Idem S. Augustinus B b 3
I98 L. I. CANTUS PRIMA ECCLESIJE JETATE
l.i. de Muf. gustinus definit muricmi-fcientiam bene modulandi; fed eam tra&avit uni-
ce quatenus foni in intervallorum
, earumque certa dimenfione Ipaciis ,
cantando faltandoque nos mulcent

, eftque rhythmka ac metrka mufica ,
Loc. cit.
dh harmonica diftincla. v Harmonica (iuxta Cassiodorum) fcientia eft mu-
fica quae difcernit
,
in fonis acutum & grave. Rhythmica quae requirit ,
in concurfione verborum utrum bene forms vel male cohcsreat.

, Me-
trica eft quae menfuras diverforuin metrorum probabili ratione cogno-
,
fcit; ut verbi gratia , heroicnm , iambkum^ elegiacum & caetera." Praeci-

L.xri.c.12. fms jui Gellius: Longior menfura vocis pv&pog dicitur, altior yj,\(@h.
Eft & alia fpecies juivovMvjg (fc. partis Geometria) quas appellatur ^grw^,
quam fyilabarum longarum & brevium
per & mediocrium iunclura, , ,
& modus congruens cum principiis Geometria anrium menfura examina-

Z.ITJe Ordi-jy tur." S. Augustinus alicubi difcutiens quid humana ratio in mufica ,
ne n. 39. 40.
e gerit circa fonum eumque triplicem aut in voce animantis
, aut in eo, ,
quod flatus in organis faceret aut in eo quod pulfu ederetur Vide- , , :
bat autem (inquit) hanc materiam effe viliflimam , nifi certa dimenfione
temporum , &
acuminis gravitatisque moderata varietate foni figuraren-
tur. Recognovit hinc effe iila femina , quae in grammatica , cum fyllabas
diligenti confideratione verfaret , pedes &c accentus vocaverat. Et quia in
ipfis verbis brevitates & longitudines fyllabarum, prope aequali multitudine
fparfas, in oratione attendere facile fuit, tentavit, pedes illos in ordines cer-
tos difponere, atque coniungere : & in eo primo fenfum ipfum fecuta,
moderatos impreflit articulos , quae & caefa & membra nominavit. Et ne
longius pedum curfus provolveretur , quam eius iudicium poffet fuftine-
re, modum ftatuit unde reverteretur, & ab eo ipfo verfum vocavit. Quod
autem non eflet certo fine moderatum, fed tamen, rationabiliter ordinatis
pedibus, curreret, rhythmi nomine notavit , qui latine nihil aliud, quam
numerus dici potuit." Hoc prioribus libris de mufica S. Augustinus pro-
pofitum habet quoad ipfam fyllabarum dimenfionem quae fono dum alias , ,
produdiores aliae correptiores inter fe mifcentur

, demulcent. Quare ,
L. II. c. 2.
(inquit) illud nunc quaero, utrum fonus verfuum aliquando te aliqua per
aures voluptate commoverit ?" Refpondetque difcipulus, qui interloqui-
tur : Prorfus faepiffime , ita ut nunquam fere fine deleclatione veriuni
audierim." Agit deinde curate de fyllabarum pedibus, eorumque ftruclu-
ra, qua ratione delectant, dum alii aliis, sequalitate fervata, mifcentur. Quid
Zbht. c. 9.
5D enim (inquit) auribus poteft iocundius efle, quam cum mul- & varietate
centur, nec aequalitate fraudantur ? " Rhythmi rationem, quoad melodicus
z.ix.dr Nv-qyIi fic defcribit 'Martianus Capella : Temporum aiia fimplicia funt, quae
piis ihiu.
n podica
SS. PATRIBUS USITATUS. C IV. 199
podica etiam perhibentur. Pes vero eft numeri prima progreflio per le-
gitimos &
neceilarios fonos iun&a. Cuius partes lunt arjis & thejis. Ar-
fis eft elevatio; thejis depofitio vocis ac remiffio." S. Basilius mentio-
nem facit rhythmorum harmonicorum

rav dgpovuuov pvQpav , quem locum ,
S. Ambrosius refpiciens clauftra rhythmorum

,
nominat. Et apud S. Crky- -P^f^fi
sostomum p^/xw irvyziiîvov 8ov ao-pa,, rhythmo compofitum divinum canti-

cum memoratur. Atque in anecdoto noftro Gerontico Abb. Pambonis car-
puntur monachi, qui pihodlfxcrtv ao-paTa, >> jtvS-pt&crtv nxxq, modulantur can-
tica, ac numero adftringunt tonos. Cum rhythmo coniunctum eft metrum,
quod poteft dici ipfius rbythmi menfura. Vides (inquit S. Augustinus)z. III. c. r.
3,
ut opinor, quam recte utrumque nomen his rebus fit impofitum nam :
quoniam illud pedibus certis provolvitur peccaturque in eo fi pedes, ,
diflbni mifceantur, recle appellatus eft rhythmm id eft numerus fed , :
quia ipfa provolutio non habet modum, nec ftatutum eft in quoto pede
finis aliquis emineat, propter nullam menfuram continuationis non debnit
metrum vocari. Hoc autem utrumque habet nam & certis pedibus cur- :
ritur & certo termiuatur modo. Icaque non folum metrum propter in-
,
fignem finem , fed etiam rhythmus eft propter pedum rationabilem con-
nexionerii."
ffec pertinent ad illud facrorum hymnorum inEcclefia genus, quod An harmoni-

II.
ca mafica
antiquiflimis Ecclefiê temporibus in ufu fuit in Oriente praefertim a , .
S. Ephrem, Ambrosio excultum unde & Ambrofiani^^ n{xx

inter Latinos a S. ,
f
funt dicti hymni non eo quod fola rhythmi aut metri ratio totam cantus
: ,
ac muiicse varietatem confecerit fed certi coaptati fint moduli mufici. Ac

,
totus quidemineoeftEusTAcmus aS.Ubahlo,Difq. II. decantuaS. Ambrosio

in Mediolanenfem ecclefiam inducto, non cantum alternum, vel populi concen-
tum primum induxiife in ecclefmm Mediolamnfem S. Ambrosium, fed cantuni
ipfum modulatum antea infuetum in ecclefia occidentali. Plures vero funt
eruditi, qui demum ad faeculi fecundi exitum, aut initium tertii primordia can-
tus ecclefiaftici revocant. Moshemius , in primis rerum chriftianarum ini-
tiis , adhuc publica
nulla & omnibus nota adfuiffe carmina exiftimat, 11011
,
totum itaque concinifle ccetum fed unum & alterum tantum, cui poeticse
,
nonnihil fuerit facultatis, inflatu Spiritus S. accenfum caeteris tacentibus ,
decantaffe, ex IocoPauli i. Cor.XlF. 26. infert: Unusquisque vefcrum pfai-

mum habet , doclrinam habet : Ergo (inquit) facri veterum Chriftianorum
Poetae erant ex eorum ordine , quiProphetae appellabantur, quos inftin-
ctus quidam divinus impellebat ad publice laudandum , DEUM
fratres &
" Alii ut cantum modulatum primis Ecclefiae fkculis in-
,3 docendos &c.
fuetum
200 L. I. CANTUS PRIMA ECCLESIJE iETATE
fuetum aflerant Nicephori auctoritate, agentis de fancli
labiliori utuntur
Ephrem hymnis compofitis ad metrwn Harmonii qui Bardesanis hsere- ,
tici filius errores patris conatus eft carminum cantu propagare, cuius fingu-
la verba p.72. & 77- recitavimus. Ex quibus & quidem p. 77. relatis mo- , ,
dulati ecclefraftici cantus originem dignofci exiftimat Eustachius a S. U-

baldo in commentario de BenediBione DEI , Obferv. I. Sett. 4. citatque in
eandem fententiam Ant, Democharem, lib. IV. adverfus Miffoliturgos, c. 1 2.
Francifcum Biarium de veter. Marte-monach. T.IL cap. 2. . 2. niim. 1%.
nium de antiq. monachorum ritibus lib.L cap.2. num. fo. Pignatellum

Confult. Cauouic. Conf. 41. Dicitur quidem Nicephorus Martenio,
cantum melodicum primis Ecclefiae fseculis infuetum afieruiffe, fed id in edi-
non praecife legitur
tionibus quas , prae manibus habeo. Id vero expreife
Martm. habetur inhocloco, quomodo a Martenio &H;efteno Difquifit.moriajl.
\i'f
6ci
^Xrefertur : Cum iam per tria a Chrijlo nato facitla fimplex cantus, nullo mo- .
c. 111. 11. s. dulationis fuco permixto , Chrifii populos nutriffet ; ecce tibi Harmonius
Hafiea. quidam &c. S.EpHREMvero divinos hymnos ad Harmonii carminum leges
L.VII.Tr.^. ,- y~ ~ ,
^
Difn 4
f*
COmpOJUlt u(p
.,
mv \
7T(>og CflAov ny 01
c /
fXiTi^rHTct, Tv\g
, ,
hckAô-ius fAiAoôioi Tccg
' \
ct,Qo-
,
IXcXg TCOV UV^FeU TUVTCt

fA,iAuV TTO^lTCtfAlVOl ittloSvcU 7TClgcitrXi,VCp-
i<Z*Tl fA.Sjh.OV Jt,
0-ccvto. A quibus per amulationis ardorem pofieriores Ecclejw cantores modu--

lorum formulas mutuati magis etiam atque magis augere atque propagare ,
eas funi aggrefii. Ab hoc tamen non videtur abludere quodidem Nice- ,
phorus dicit, dum de Arianorum nocturnis cautibus Cpoli fub S. Chryso-

Z.XIIL c.s. stomo agit quos hic aemulatus fit. Catholica autem Ecclefia
,
ait, princi- ,
pio eiusmodi pfalmodia hymnorumque canendorum inde fumto ad hunc ufque ,
diem confuetudinem eam retinet facris cantilenis operatur. Morem , &

autem antiphonorum hoc efi alternis per refponfionem carminum concinen-
, ,
dorum, Ecclefia antiquitus iam inde ab Apofiolis accepit. Provocat Nice-

phorus prsecife ad morempoetarum antiquorumlyricorum, dum autfoli, aut al-
ternis carmina fua canebant. Quod facTumne fuerit primum in facris hymnis,
metrice, dtcxhythmice compofitis, non conftat. Hymni.ecclefiaftici antiquio-
res, qui fuperfunt , metro adftricri haud erant, , qua melodia etiam
etfi
pfalmi , ac cantica a cantoribus fuerint decantata, manifeftum fatis non fit.

De rpjtf fc-
Notandum autem (inquit Walafridus) hymnos dici non tantum qui ,
eief.cis. metris vel rhythmk decurrunt , quales compofuerunt Ambrosius , Hila-

rius , &
Beda Anglorum Pater Prudentius Hifpaniarnm fcholafticus, , &
& alli multi: verum etiam caeteras laudationes, quce verbis convenientibus,
& fonis dulcibus proferuntur. Unde & liber pfalmorum apud Hebraos li-
ber hymhorum vocatur." Dici hic queat, quod de ipfis pfalmis, aut can-
ticis faerae fcripturae tenent , qui illos mctro conftare negant , ftilum po-
tius,
SS. PATRIBUS USITATUS. C. IV. 201
tius , & cuiusmodi fane cantica ex tem-
orationis colores attendi debere :
pore prolata in novo etiam lmbentur Teitamento certis tantum verfuum ,
diftinftionibus , &fermone, figurisque elevatioribus compofita, qua: etiam

afHciunt ac demulcent, quando harraonica acutorum vel gravium fono-
,
rum accedit modulatio quemadinoduiii in rhythmka & metrka cum har-_ , ,
monka coniunela. Quae aliaque difcernit a-nftor de Muiica inter opera S. Be-
DiE. Cum enim primum attuliffet harmonn* definitionem antea ex Cas- ,
siodoro pofitam: Vel harmonka ( fubiungK J) e Mujka qnadr. ) eft illa, t. i. p. 41.
quas confiflit in s numeris dupliciter

una localis, fecundum , & menfuw* :
cd - f
Ba lL
proportionem fonorum vocumque alia tempOHlis fecundum proportio- ;
nem longarum breviumque figurarum. Alia id &. harmonka quod di- ,

,
fcretio modulationis & varietatis canendi fcientia : & facilis ad perfectio-

nem canendi via plurimumque vero diffimilium propo-tionalis confonan-
,
tia , & lcientia de numero relato ad fonum." Harmonki e tiam canonica

dicebatur. Rationem exponitPxoLEiviAis Cyrenaka, cuius veo^ afFert Por-
phyrids in Longe aliter "Canonici cantores nomi, an t U r Can.
Harmonicis a). a
17. Cohc. Laodiceni , quod Ecclefiae adfcripti fuerint. inde,
Sunt-tiam Ca-
nonarchae apud Grcccos e numero leciorum, feu cantorum qui cstteris can- ,
tonbus luggerere foliti funt canones, qui funt hymni five cantica eccle- ,
fiaftica certa ierie compofita.

, Quales iam memorantur in Gerontko, quod
ex MS. Findob. edimus ubi fic Abbatem Pambonem alloquitur frater Ale- ,
xandria redux : Ev cL(mAm rjcvzuavciiîv rccg vjjx%(Jizg ri}A,wv iv ryj i^fjia) r<zv~y\ y
N
#re zavovctg xtz TPOTs-oîa, y a?9\.o [xtv' cl^nAôvr@^ ( forre i^nAôvT^ ) yd(j u& lv
AAiPctvcJîct eMv tu, TcvyfxctTci T?\q itai/Xycriag ?rc2g 'yaXKxcri yL, iv hvTzry yiyovv
7ro7)t^ cfid, ri , vjfjt,elg % v/aTAofttv >Mvovctg % Tô^ctoid, In ignavia trcmjigimus
dies nojiros in eremo ifta , neque canones , aut troparia canimus. Adveniens
enim Alexandriam , vidi ordinem ecclejia quomodo pfallunt , ac multo fum
affeclus mcerore , eoquod nos canoues , & troparia non canimus. Inlignis eft
hic locus , unde palam fit ,
quid monachi m eremo acritarint , quae contra
cantus
a) C?.nonicu:n autem (inquit) ftudium, fecundum fiat fecimthim rationes , & theoiemata canonica.
quos generalins eft ? luxta Fythagoricos .
Qnnm Potius ergo inftrnmentum a canonica effeftione
enim nunc harmonicam vocamus, canonicam illi fic eil denominatnm. Camnicus vero univerfe
liicetoant. Cur vero illam nominamus canoni- efl. haymonicus , qui circa id , quod harmonia
cam ? Non ut aliquibus vifum fuit a canpne in- conitat, ratiocinando verfatur. Differmit avt-
ftrumento fed a re&itudine.
, Siquidem ratio tem mujici & harmonici. Mufici enim dicuntur
id , qnod reftum efl: , reperit , utendo canoni- harmonici illi,
'
q lu ordiuntur a fenfibus cano-
bus , five regulis harmonicis. Etiam inftru- nici vero funt Fythagorici qni & harmonici.
,
mentis harmonica lege compofitis canonicum ap- Utriqne vero gcneratim^ mgfici appellantur."
pelhnt, quod in filhilis , tibiis , atque aliis Vitkuvius lib. I. c. i. in eandem fententinm
inttrumentis adhibeant fhulium , ac curam quae : lpquitur : Muficen aiitem fciat oportet uti ,
etfi non fit canonica ,

fic tamen vocatur, quia canonicam & mathcmaticam rationem habet."
Mart. Gerbkrt. deMusicaEccl. L. I. C c
202 L. I. CANTUS PRIMA ECCLESIJE 7ETATE
cantus fuerit Alexandria modulatio , haud dubie fecundum tropos, feu mo-
dos , ac difciplinam artis muficas. Hymni &
\pfalmi ut"canerentur fecundum'
& ex
\
morem Orientalium partium injiitntum efte a S. Ambrosio , illo in ho-

diernum retentum multis iam ac pene onvdbus gregibus chriftianis, eff per ca-
LJX.Confej?. tera orbis imitantibus , difcimus ex S. Augustino a). Huius auctoritate
c. 7.
potiflimum affertum it laudatus P Eustachius a S. Ubaldo ipfum cantum
,
a
harmonicum a S. Ambrosio in&tutum eflTe in ecclefia Mediolanenfi. Lectis
tot teftimoniis de cantu ecclîaftico a prima Ecclefiae aetate , a nobis hacte-
nus allatis, an hoc ftatui polit ? iudicet lector. lllud vero me latet , unde
Mufurgi hauferit Kircherus ,
qi^d SS. Ambrosius, & Augustinus, Pythagoram
L. V. c,
imitati, quindecim mo^chordi
id eft fyftema intra Disdiapafon, divifiones,
feu duas octavas conPituerint poftea Boetius, qui notas antiquas mu- , ficuti
L.lVAcMuf. ftcas gracas ex alrâbetho graeco inter paucos, quos fciverim, ex fcriptoribus
Latinis de Mufic-t aut etiam Gracis chriftianis , confervavit. Sed nihil ille
de cantu eccle^ftico. Per fingulos modos , ait inter alia a veteribus mu-
,
ficis unaquaftte vox diverfis notulis infignita efi. Ad 'rem vero noftram rii-
hil fuper/" monumenti liturgici prioris aetatis cum notis eiusmodi , ficuti
fuperfuît graeca carmina cum notis in bibliothecis Parifiis, Berolini, Oxonnt,
Florentia. Specimen hic adiungam ex MS. faec. IX. velX. monafterii^. Battiy
in
CIP LlBEK A.aohtlM.1 eei btVlKSrUjttJVCl

//r
iccc ryrvnef nunc rsm djrz cejr^mtnzccd^bo S
LdLxxdvm c^piecr c^vuxareoco cecr me- vir*' cj~
T mnu.f majrce of quipoUenf fecl u. cr&thxi,
K. ecrmcror- mundt mfedibuH*re$nccnf a.ku

I r)biarLoconJvrrr&
n 0\.Qrnocon: ihi oigrL&iir- iÂ^nr
a) Dubitari hic poteft (inquit Thomasinus iie Ecclefia Latiua annis pene quadringentis pfal-
vet. & nova eccl. difc. P. I. lib. II. c. 73. n. ?) morum morem fuiffe recitationem, cantum niil-
an illud inftituerit tum Ambrosius, ut qui pfal- linn , cum pfalmi ipfi cantira fint, cum pfalle-
mos ante tantum recitabant ,. canere iam incipere fit canere, cum cantus, & pfallendi toties me-
rent ? An nt alternis caneretur, & ab ipfo ca- minerit Paui.us. Quod tamen ait Augusti-
neretur populo , cum antea umis ceciniffet can- NUS Ambrosium id inftituiffe fecundum mo-
tor , aufcultantibus cxteris & orantibus , vel rem ecclefiarum orientalium , de alterno ipfius
plurcs cecinifTent cantores, non fknul , fed per populi cantu dicere videtur, qucm paulo ante
viccs ? Augustini verba magis fuadere vi-
icl DiODORUS &Flavianus Antiochite inftituc-
ileutur , inftitutum tunc primo fuiffe cantum rant. Neque enim tam multi anni intcrfluxe-
ipfum : Inftitutum , ut canerentur hymni & pfal- re , nt eo tcmporis intervallo in ea re non po-
mi. Vix tamen adduci poffum, ut credam in tuerit ecclefia Mediolanenjis ab Antiochenu difcre-
SS. PATRIIJUS USITATUS. C. IV. 203
in quo fuperfcriptis notis mufkis varia S. Adhelmi carmina & Sedulii ,
Pafchak continentur. In primis autem tantum veriibus cuiusque carminis

comparent notse. Adfcribam pr<eterea fragmentum, ,in quo luculenta divi-
fio antiquioris muficae difciplinse habetur a).
III. Ex antiquis monumentis nihil fupereft, quod aut nos de antiqui Qualis cantus
prima Eccle-
cantus ecclefiaitici ratione inftruat aut modum aliquem illius exhibeat. Ni- ,
fix xtate fue-
fi velis huc referre , qu^ in antiquiffimo Luxovienji lectionario deprehen- rit.
duntur , rubro notata e. g. pott leclionem iabbati fancti : Cantemus Domino

gloriofe &c. Item in fetto S. Dominus DEUS Ioannis Baptifla : Benedittus
Ifvael in medio contextus evangelii &aiia, quae forte peculiarem vocis e- ,
levationem, ac cantum defignant. lam memini m ceiebri S. GERMANipfal-

terio, quod Parifiis vidi tkpe ad unum aut duos etiam verfus in margine
,
litteram jg. comparere, quae fuccentum populi refpociforium aut antipho- ,
num defignet. Poftea referemus , quam fe S. Augustinus oblectatum te-
ftetur fuavifonantis ecclefiae canticis Mediolani. Quod vero fingulariter cau-

tnm a S. Aihanasiu LiatliL lib. X. Confefs. Qui tam modico flexu vocis facie-
bat fonare leclorem pfalmi , ut pronuncianti vicinior ejfet quam canenti, ,
id S. Isidorus commune facit primitivae Ecclefue. Primitiva autem Ec- DcOffic. c. 7.
clejia, inquit , ita pJaUebat , ut modico flexu vocis faceret pjdlentem re-
fonare: ita, ut pronuncianti vicinior ejjet qnam
,
pfailenti. Pattt S. Au-
gustini verba fua feciileS. Isidorum ,
quodque illedeS. Athanasio fin-
gulariter commemoraverat , toti Ecciefia? primitivae tribuiffe. Ex colla-
tis vero Sancti Augustini locis alia faitem difcipiina Eccleiiae feculis IV.
&
pare. Credibile antem nuilo modo fuerit, totis divifione prxciditur , ut pronuntiandi modo car-
quadringentis annis ,
qnos pfahnos orientalis mina cunfta recitantur. Horum illa, quam in
ecclefia caneret , ab occidentali effe dumtaxat divifas partes, certasque deducimus , diaftemica
recitatos. Paulinus
Ambrosii vite fcri- , nominatur , & ei parti ,
quse armonica vocatur,
ptor diferte id inftitutum docet ab Ambrosio, aptanda eft. Quk quidem armonica habet par-
ut alternis caneretur. Hoc enim folum vox tes difputationis feptem. Primam de fonis :
antiphome '& Gracis tunc , 62 Latinis fonabat, fecundam de fpatiis : tertiam de Jljlematis :
ad quos e Grtecis deftuxit. Iino indicat Pauli- quartam de genere : quintam de tonis : fextam
NUS eum morem ab Oriente profeftum. Ita enim de commutationihus : feptimam de modulatione ,
ille : Hoc tempore primo antiphonte, bymni, ac vi- quam modo pociam ( fic ) vocamus. Ac prius
gilitc in ecclejia Mediolnnenft celebari cceperunt." de fonis , ubi artis eft elementum. Sonus quip-
a) Ex Cod. MS. Bibliothecae publ. Argent. fiec. pe tanti apud nos loci eft , quanti in geome-
XI. qui continet librum Dmeliar. B. Gregorii tricis Jignum , in arithmeticis Jingulum. Fthtm-
Papx urbis Ronne jn EzECHIELEM. Nunc gos fonos dicimus. Verum pthongus dicitur: vo-
de prima voce, velut de fonitus totius parente cis modulatoe particula , una intentione produ-
dicemus. - Omnis vox
duo genera dividitur, in tta. Eft autem intentio ,
quam dicimus tojin,
continuum atque divijum. Cqntinuum eft vel- qua vox confiftit , ac perfeverat fonus. Pthon-
ut iuge conloqnir.m divifum, quod in modu-
, gus , vel fpeciatim, vel generaliter appellatur.
latione fetvamus. Eft & medium , qnod in Sed generale vocabuhmi fpecinlia habent. Qua:
utroqtie permixtum , ac neque alterius conti- ideo tota graia voce perhibentur."
nuum modum fervat , nec alterius frequenti C c 2
204 L- I. CANTUS PRIMA ECCLESIiE ^TATE
& V. colligitur, quando iam in- divinis officiis, ecclefia ex ftatu preflb in
libertatem vindicata , celebrior cultus , ac folemnior etiam in variatione cantus

extiterat. Agnofcit S. Augustinus in hymnis & pfalmis canendis variam
Ep.LV. -34-confuetudinem, & ecclefiae membra pigrio-
pleraque dicit haberi in Africa
ra, ita ut Donatifta reprehenderint, quod fobrie canerent in ecclefia. Suavi
Loc. dt. melodia compofitus effe debuit ecclefiafticus cantus. Cnm, inquit, liquida
z-oce &convemeniiffmia modulatione cantaniur. Tempora momenta in &
Loc. cit.y ecclefia cantandi exprimit ad Ianuarium. Quando autem non eft tem-
.pus, cum in eeclefia fratres congregantur, fancta cantandi , nifi cum le-
gitur, aut difpntatur, aut Antiftes clara voce deprecatur, aut communis
oratio voce Diaconi. indicitur ? Aliis vero particulis temporum quid me-
lius a congregatis chriftianis fiat, quidutilius, quid fanctius, omnino non
DeS.-Ocnm video. " Obiter hic noto me , m Grotii libello haud reperire, quod
fri^thefi
mm P mribus probare
niti loh. lac. Huldricus de facrorum hymnorum in
p. 'sor.tfc.''
orones Cliriftianorum etiam preces fuiffe cantatitias.
ecclelia ufu dicit, Quod
HuUr. p. I. firmari ex Augustini
citato Sancti loco fortc quis dicat. Alibi in. regiula
p 48
' '
pro monialibus, inter alia praefcribit, ut non cantent, nifi quae praefcripta
fint cantari. Quae verba citantur, &
ita explicantur in reguia Pauli &
Num. 14. Stephani: Ne quae cantanda funt in modum profae, & quafi leclioneni
mutemus, aut quae ita fcripta funt , ut in ordine lectionum utamur, in

\tropUi &cantilena arte noftra praefumtione vertamus." Narrat S. Hie-
ronymus ex libro hymnorum S.Hilarii, qui excidit, in hymnorum car-
mine Gattos indociles vocari. Igitur oportuit arte aliqua, &inftitutionenon

modica opus fuifle ; fi quidem hoc non potius intelligendum fit de arte pan-
gendi carmina hymnorum, quam de ipfa difciplina cantandi. Quo de ftu-
dio nihil etiam in antiquis regulis monafticis legitur , praeterquam quod
aliqua vocis ratio , & feledlus fit habitus. Nifi forte hoc ipfum quis non
tantum de capaci ad canendum ingenio, ac naturali quadam facultate, ve-
rum etiam arte aliqua, & ftudio comparata, accipiendum exiftimet. Cuius
rei tamen nullum ufpiam indicium, atque argumentuiii apparet ut, prola- ,
tis in medium teftimoniis, patebit. Non hic fermo eft de reconditiori mu-
fices theoria quam fchola Pythagorica cum aliis mathematicis difciplinis
,
ceu neceffariam ad fapientiae ftudium partem requirebat ; quas difciplinas cum

aliis Philofophiae partibus rei chriftianae etiarn proficuas noftri exiftimabant.
Nequid dicam etiam de Phonafcis veterum, vocis formandae confervandae-
que magiftris, de quibus nuperrirae fcripfit /^V/aBallhorn qui in fcho- ,
lis etiam publicis non cantum aut difciplinam muficam, fed recrum vocis
Diui. cum pronuntiationisque ufum docebant. Id ex S.Iustino difcimus, ante fuum
a j | acra chriftiaiia acceifum, cum ex JPhilofophice ftudio ad profeclum fa-
Tryphone
* "- * l02 '
pientiae
:

pientiae afpirans, inter alios etiam celeberrimum Pythagoreum adiiffet, au-
ditor illius &'familiarisfericupiens. In primo acceffu : Quid ergo (inquit
ille) dediiti operam Mujica , Aftronomia, & Geometria? An putas per-
fpecturum te quidquam eorum, quae beatae vitse conducunt, nifi haec prius
didiceris, quae animum a rebus, fenfum moventibus, abftrahent, ad ea, &
quae mente percipiuntur, idoneum efficient , ut ipfum pulcrum , ipfum &
bonum intueatur? Cum has difciplinas pluribus laudaffet, ac necefTarias
praedicaffet, dimifit me a fe , poitquam ei confefTus fum , me nefcire. Fe-
rebam igitur, ut par erat, moleite , quod fpe excidiffem; eoque magis,
quod mihi aliquid fcire videretur. Rurfus cum tempus illud confiderarem,
quod mihi in his difciplinis conterendum erat, non ferebam me in lon-
gum tempus reiici. "
Equidem Origenes his aliisque difciplinis inftru-
clum efTe cupit S. Gregorium Taumaturgum. Per modum quidem finis miocaii*
(inquit) ad chriitianam doctrinam: efficaciter auteni propterea optaverim c. 13.
te etiam affequi Philofophiae Gracorum circulares difciplinas , a'în''âs

inftitutiones, quse fcilicet valent ad chriftianifnium C^tftn & geometrica
& aftronomica ad facrarum litterarum.^xjkanationem conferunt. Ut quod
aiunt Philofophorum xv&2& Geometria ^
Mufica, Grammatica Rhe-& &
^torica, atqu^ fitftronomia, veluti Philofophia adminiculis, iftud nos
affe-.
,,ramru^ etiam de ipfa Philofophia chriftianae fapientiae comparatione. "

, De
muiica in eundem finem agit S. Augustinus. Mamertus Claudianus in ep. s. Augufiinus
ad Sapaudum rhetorem Studiorum quafi quandam mortem flebili L.n.&eAoa.
fui sevi :
veluti epitaphio tumulans inter alia queritur, mujicen

, geometricam ^'BaiJzT.vi &
que arithmeticam tres quafi furias defpui. Hic tamen ipfe Claudianus Mifclihn. p.
laudatur a Sidonio Apollinari in epitaphio :
536. 537-
L.IV. ep.n.
Traclator , geometra , muficusque. apudSirmond.
Et mox Pfalmorum hic modulator s? phonafcus , opp.var. T.I.
Ante altaria , fratre gratulaute, P 944- D.
Inftrutlas docuit fonare claffes.

Has autem aliasve, ut paulo ante in eodem epitaphio perhibetur s
Monachus virente in avo

Secreta bibit inftitutione.
Ut dici poffit, quod ipfe haufit, didicitque in fcholis illis , impendiffe quoad
muficam attinet , ut aute altaria inftmctae fonarent claffes. Palam ex erit
medii aevi monumentis, ad inftitationem cantus etiam theoriam
ecclefiaftici
mufices adplicitam atque in fcholis traditam fuiffe ,
, quse potiflimum in
monaiteriis , vel alibi etiam doctoribus monachis inftruebantur , fed non
ita iftud in prinia hacEcclefiae aetate, fex etiam, & amplius fseculorum de-
Cc 3 curfu,
206 L.I. CANTUS PRIMA ECCLESIiE iETATE
curlu, frequentatum ftudium legitur. Eft apud S. Basilium in regulis bre-
vius traclatis InterrogatioCCCVII. Numquid alternis vicibus incipiendum
fit pfallere, aut precari? Refp. In hoc inter multos, qui idonei fuerint,
reclus ordo fervetur, ut neque parvi momenti res putetur, aut indiffe-
rens : neque aequabilis unius aut alterius perfonae delectus fuperbiae fufpe-
ctum reddat eum, qui praeficitur, & quafi caeteri contemnerentur. " Id
interpretor de felectu aliquo faciendo , qui aptiores , voce vel ingenio ma-
gis idonei fmt ad pfallendi munus obeundum. Quod fieri potuit iuxta
ac a Cassiano pfallendi difciplina lib. II. Infiit. defcribitur. Idem vero,
L. IV. c. 16. de Regulis diverfarum correptionum, pcenam conftitutam ei defignat, fi
decantans pfalmum vel modicum titubaverit ; quod ad verbum in regula S.

Columbani repetitur. Et ad eundem modum S. Benedictus ftatuit: Siquis
Reg. c. 4?. (inquit) dum pronuntiat pfalmum refponforium antiphonam vel le- , , ,
clionem, fallitur; nifi per fatisfaclionein ibi coram omnibus humiliatus

,.,,fuerit, maiori vindiclae fubiaceat; quippe qui noluit humilitate corrigere,
quod ncgî^ntia deliquit. Infantes vero pro tali culpa vapulent. " Sed
lapfus illi varii efie potuei umy^ter canendi modulos, ac artem. Sic, quod
Ca$. g. legitur : Quod vero refiat pofi vigilias, wo
fr^;lms qni pfalierii vel leclio-
num aliquid indigent , meditationi iuferviatur, ad diiCi/jijrU- quidem ftudium
referendum exiftimo , fed canendi non defignat difciplinam , cv. .illo S.
Pmcem. in Basilii expreftuin : iv Ttj fj.i(>i[Avy % i^&Tcicrti Tav civ/zyncuctiv In curam.xs,
reguias bre-
^ feu meciitaridis &
expendendis rebus neceffariis tranfigamus reliquam no-
clis partem, explentes, quod dicruin eft a beato Davide In lege Do- :
" Nec aliunde aliquid luculentius de difciplina

mini meditabitur die ac nocte.
canendi ex regula S. Benedicti colligi poteft. Occurrunt quidem voces can-
tus, pfalmodiae, modulationis at ubi omnia articulatim per piura capita de di-
:
fciplina pfallendi praefcribuntur, nihil tamen habetur de difcfplina aut in- ,
ftitutione canendi. Solummodo cap. 47. cavet, Ne cantare aut Iegere

praefumat, nifi qui poteft ipfum officium implere, ut aedificentur audien-
tes. Quod cum humilitate & gravitate, & tremore faciat, & cui iufTe-
rit Abbas. Pfalmos autem vel antiphonas poft Abbatem, ordine fuo,
(Et : )
T. IX.
w quibus iuflum fuerit, imponant. " Nec hic omittam, quod in Bibl. PP. Lugd.
fub nomine S. Benedicti refertur ex MS. Cafincnfi cumque illis con- ,
gruit , quae S. Pater in fua regula vel pfalmis impo-

dicit de antiphonis ,
.6*8. nendis. Quando m

choro ad pfallendum ftant, confona voce, & corde
pfallant , & illi incipiant verfum , qui prae caeteris utilius poffint, ut ad
primam vel fecundam fyllabam caeteri convenire poffint iuvenculi pro-
f.
657. nunciantes voce. " Prius prsefcripturn fuerat , quomodo fratres oporte-
ret Matutinis laudibm promta voluniate , vocnm modulis , nec nimis produ-
Be ,
'
SS. PATRIBUS USITATUS. C. IV. 20/

Be , uec multum correpte cum fumma gravitate honeftate officium perfolve- &
re divinum. Et in regula Pauli & Stephani, eodem adhuc faec. VI.
, Cay. ?.
fcripta: Initiuin verfuuni pfallentium in choro priores, qui m eis ftant,
incipiant; aut fi eis adverfatur infirmitas , hi incipiant , quibus iufterit
Pater quibus incipientibus , mox omnes ,

: poteft fieri in prima aut fi
fecunda fyllaba pariter unanimiter , uno ore fubiungant: ut non fit &
diifonantia cantantium , quae maxime ab inordinato initio , & quodam-
modo contentiofa varietate folet accidere. " Poterat ea etiam, quae ho-
die obtinet pfalmorum modulatio, iuxta varietatem tonorum in genere dia-
tonico iine multa difciplina difci, ac teneri. Aliud dici debet de modula-
tiore cantu , de qua re nihil conftat ex prima setate hac, quoad ccetus mo-
nafticos; ut nihil de eremidicam, de quibus paulo ante retuli lo-
incolis
cum ex Gerontico Abbatis Pambonis, in quo canones, & troparia a mo-
nachis aliena iudicantur, cantusque modulatus; Pambone Abbate vehemen-
ter dolente quod futurum in Spiritu profpexerat. Ve nobis (inquit)
,
fili! quoniam venient dies, in quibus relinquent monachi foi^m lmien-

tum, per Spirituin Sanctum declaratum. fejâtft- cantica , & & tonos.
Qualis enim compuncHo , quaies lacrymae proveniunt ex modulis ? qualis
enim compun^ e^ monacho , quando in ecciefia, aut in cella confiftit,

. & vocp'" luam boum Etenim non venerunt mona-
inftar extollit. . . .
rixx m hanc eremum, ut affiftentes DEO vocem elevent, modulentur can-

a
tus, & concinnent fonos, ac manus pedesque moveant a). " An totus a
contextus folum de exceifu in cantu inteliigi poffit iudicet leclor, an po- ,
tius de cantu modulato, quem nec hodieque omnes religiofi ordines am-
plectuntur. Audierat, didiceratque difcipulusPAMBONis Alexandrm troparia,
feu modulos ipctfo cfi roojrdoict, idque animum eius afflixerat, quodineremo
neque canones mufici nec moduli canerentur , & Kctvovotg xre rgoTreLgut ,
tyctWoMv. Canones interpretari iicet ex arte compofitas cantiones ao-fxa,- ,
TtttiyhxM.s* quae poftea, dicit Pambo, a Spiritu Sancto praedidum fore, ,
ut monachi profequerentur. Nihilominus in hiilorm Lauftaca Palladii c. 7.

legimus de Arsisio, & Syncellitis quinque millibus in monte Nitria, ex
quibus
a) Ovcti YifMv TiKVOV ori 'tfp&cttrctv di v\- fxovct%oo orctv iv iKKKv\criot rj iv KiTkloi
fAtqca iv ctlg v-sroteityxtriv 01 fA,ovct%oi 'i<rctrcti' k) vtyoi tv)v Cpavvjv dvrx olg 01
rrjv^ Tioidv r%o<pv\v rvjv hd rz dyfe @oig . . . k) ycto xk ily\Kôv ol fxovct-
7rvivfActr(^ f>rj8ei<ra,v k, iPatKoKy6v}fii- %o\ iv ry iov\y.oo rctvrri Ivd -Trctoi^ctvrcti
criv cto-[A,ctru k) v\%xg' irotct ydo Kct- rS> &ic2 k) fjtinuoiôvrcti j, fuKucfScriv
Tctvvîg Trolct rJctKovct TiKrovTcti ik Todv ctcr fjtctTct k) pvQpi&cnv '
v\%xg ' k) 'criizcri
rôTxrctoiuv ' Troia, ycto Ka,rdvv%ig roo X&ocig k) fxirctQdivao-t Trorfctg.
20g L. I. CANTUS PRIMA ECCLESIiE iETATE
quibus ipfe etiam Pambo fuerat : Circa horam autem nonam Iicet ftare, ?
andire in iinoqnoque monafterio hymnos pfalmos Chrifto canentes ^f pre- & , ,
ces ad hymnos emittentes adeo , ut exiftimet quispiam , fe fublime elatum

,
transmigraffe in paradifum deliciarum. Sed hymnodia, pfaimodiaque, feu

hymnos pfalmosque canentes confundi non debent cum illis, qui pehadScnv
a,<rpct,Ta, Kj bene concinnatas cantiones , & moduios exqui-
f>vQ[Ai&<riv tjx^s ,
ne dicam tragico etiam modo manus

iitos affeclant; pedesque movent. ,
Ex toto illo Gerontico patet, neutiquam eani cantus difciplinara in eremo

fuifle qualis Alexandria fuerat faec. IV. quo quidem adolefcente fcimus S.
,
Athanasium ita moderafle cantum, ac tam modico flexu vocis fecifle fo-
nare leciorem pfalmi, ut pronuncianti vicinior eflet, quam canenti. Ab-
L. Iv. c. 23. bas Pambo Athanasio in pretio fuit, nempe, ut Socrates perhibet ro-
S.
gante Athanasio Epifcopo ex folitudine venit Alexandriam.
, Mortuus eft
Bift.Lauf. ante 3111111111390. praefente tum Melania, ut refert ex eius ore Palladius.
c 10. Rufinus inter eos recenfet folitarios quos fuis oculis viderit. Necefie
,
eit igituar, non d[ u eam canendi moderationem in ecclefia

Alexandrina fub-
ftitifle, ut per ,S.a t , was;ii fata
g er p r0 clive fuit Quodfi ftatuamus,
j
Nitria montis Alexandria propinqui muuachoo ^fciiplinam pfallendi mo-

deftam, quam S. Athanasius inftituit, fectatos efle, ac î utms tenacius-
que fervaife, in concordiam revocare licet locum Palladii cui"P AMBo;NIS
Abb. fermone de tropariis, & canticis ; cum Palladius de hymnis, 6c rrq j_
mis loquatur. Hymni autem harmonicis rhythmis ut cum S. Basilio lo- ,
quar, compoliti veteri more , & pfalmi prout ufque in hunc diem ca- ,
nuntur, primigeniam fimplicitatem prsefeferunt. Adhibitam fuifle vocis con-

tentionem argumento eft, quod Theodoretus in hiftor. relig. c. 17. de
,
Abrahame narrat cum fe in vicum quemdam inferendas lucis evangelicae

,
caufa iniinuare vellet paulatim aggreffus eft divinum officium

,
utens voce ,
moderata. Et tamen fenferunt pfalmodiam, ut mox fequitur, fitquecon-

curfus ad viros DEl difturbandos. Factus poftea Epifcopus, noclu, ut idem
perhibet quadraginta hymnos
, quos inter fe invicem loquendo
, refpon- , &
dendo dicunt implebat ,edrum qua intercedunt precum duplicans nume-
,
, ,
L II lnliit
rum ' ^ 0C y idetur efleapud Cassiakutsi pariiipronunciatione cantare. Cum-
c. s. que (inquit) fedentibus cunctis(ut Mgypti par-
eft nioris nunc ufque in
tibus) & in pfallentis verba omni cordis intentione clefixis undecim ,
pfilmos orationum interiectione diftinctos contiguis verfibus parili pronun-

ciatione cantaflet, duodecimum fub Alleluia refponfione coniummans &c."
Cantu etiam refponforio, & antiphono eadem fimplicitas, & moderatio fer-
vari potuit, ut a tropariis*, odisque modulatioribm diifingueretur , & ni-
hilominus concinna vocis flexione canorus eflet , & cantus recte diceretur.
Quem
SS. PATRIBUS USITATUS C. IV. 209
Quem atque etiani in monacjiorum cceti-
obtinuiffe a primordiis Ecclefise ,
bus inde ab eorundem origine, tot fparfim oftendimus teftimoniis: Oui, ut

verbis S. Basilii utar, nec de cibis, nec de indumentk funt folliciti, fed mi- Efijt.a09.ai
NeoCiCf-
nime difiracli, &' Domino continenter adfiantes, nociu diuque perfeverant in
orationibus quornm os non loquitnr opera hominum fed hynmos DEO no~
: ,
flro concinunt continenter. Ab his non abludit S. Chrysostomus Hom.14..

in ad Tim. de mpnachis agens.
I. Inde (inquit) ubi furrexere, divinis
laudibus inftant, hymnosque propheticos canunt magno fuavitatis concen-
tu, & canticis numerofis. Non fiftula, non cithara, non ullum aliud in-
ftrumentum muficum tam dulces efficit modos quam fancti illi fumma ,
in foiitudine, & quiete pfallentes. " Qiiod P. Martenius in hiftoria mu- t. i. p. 405.
fica etiam quoad Ordinem S.Benedicti multis tuetur a). a
IV. De Polyphonia, feu mufica confonantia plurium fimul vocum ,

nihil An aliquis
inftruincnto-
eft , quod in prasfentiarum dicam , an pnma hac aetate ufpiam in Ecclefia rum mufico-
obtinuerit ; cum incertum fit, an unquam apud veteres in ufu fuerit. Quoad rum nfns
fuerit prima
muficam inftrumentalem feu organicam, ut veteres vocabant, a voce affa
,
hac aetate ?
diftindam ut Cato apud Nonnium habet in affa: Melos alterum in can-
,
tibus efi Bipartiium: iinum, quod efi in affa voce , altenim, quod vocant or-
ganicum, quseftio effe poteft , tum circa privatum ufum fidelium etiam in
conviviis, quam publicum in Ecclefia, an.unquam prima Ecciefias sstate lo-
cunnhabuerit Z^cO.tIilligerus de pfalmorum, hymnorum atque oda-
? lo.
rum facrarum difcrimine ad Ephef F.19. Coloff.III.-i6. non audet quidem Seft. I. . 7.
Christo nomen
affirmare, dantes , in primis Ecclefias farculis inftrumenta
mufka cum voce recepiife , quo certius habeamus , ex unahimi veterum
Docrorum
a) E pure (inquit p. 370.) viva la verita parlano NEDETTo) prefcritto nelb fua rcgola. Or fe
efli di milie. variazioni , & notano mille re- contemporanamente , anche ,
pofteriormente
formi , ma non mai in ordine a quelia parte alla promulgazione di effa nna nuova fpezie
del canto , che comprehende lc Intonationi, di ccmtilenc ,
per 1'addietro nella Chiefa catto-
voglion dife le cantilene de' falmi 5 le qtiali, lica non mai ufate, prodotta ii foffe, qnalche
qnelle medcfnne effendo , che anche oggi dalla notizia , di cio fene avrebbe ai certo , ualla
Rommm Chiefa h ufano , & che dai fantiffimi medefima Regola del fantiffimo legislatore, da
loro IniKtutori furono da prima ufate , ne da alcnna deile diffufe Iftorie degli ertiditiffimi di
effi reconofcendo la loro origine, forz' e con- lui Figliuoli. Ma poiche ne in qtiella, ne in
chiuder , che qnelle fteffe elle piir fieno che quefte ne pure nn femplice veftigio ritrovafi di
furono dagli Apoftoli neila Chiefa nafcente in- tale innovazione , forz e dire , che quali in
trodotte ; & che'l canto della falmodia , da tntta la Chiela pe'l corfo de primi cinque fecoli
Patri de primi fecoli detto unifono o confono furono in ufo le Intonazioni de' falmi , tali al
quel medefimo fia , che da novi dicefi cmito principio ancora del fefto fecolo daila venera-
fermo , oppur Gregoricmo. In fatti nella mo- tiffima religione Benedettino. ricevute nel fuo
naftica falmodia il principal luogo teneva il nafcimento foffero , e conftantemente dipoi ri-
cmto efpreffamente dal fanto Patriarca ( Be- tenute."
Mart. Gerbert. de Musica Eccl. L. I. Dd

2IO L. I. CANTUS PRIMA ECCLESIJE iETATE
Doctorum confenfu, muficani inftrumentalem ad tempora ufque Constan-
tiniM. in facris fuiife improbatam. Utut autem ex eius fententia ob per-
petuas, quibus agitabantur veteres Chriftiani perfecutiones, in facris eorum pu-
blicis nuila potuerint adhiberi organa mufica, minime tamen iisdem omni-
mode interdicebantur , ut potius cuiuslibet chriftiana? fuerit concefTum li-

bertati, inftrumentis privatim, fi fieripotuerit, deleclari muficis. Idque poft-
. 10. ea de ufuque avito Hebraorum fumit a). Hanc
pfalmorum cantu , vi etyrni,
a quacftionem attingit Clemens Alex. L. II c.a.. Padagogi. Et quamvis initio
onmein plane inftrumentorum ufum abeffe velle videatur etiam in conviviis;
poftea tamen indulgentior videri poffet niii mox in allegoriam prolabe- ,
retur. Uno ergo inftrumento (inquit) verbo folo pacifico nos utiraur,
quo DEUM
honoramus, non amplius veteri pfalterio, & tuba, & tym-
pano, & tibia quibus mos erat iis, qui in bello fe exercebant, DEI-
,
que metum contempferunt & fimul congregatis concionibus in choris ,
uti, ut per eiusmodi modos folutus ac deieclus excitaretur animus. (Et

paulo poft) Haec eft gratiofa, ac iucunda noftra comeffatio. Et fi ad
lyram vel citharam canere & pfailere noveris nulla in te cadet repre- ,
henfio (siciv 7roog yu^cioctv ifoXvjcrvjg v\ Xvoctv cictav rk k, -âXXtiv yMfxog %x, i<?iv,
Suizerus Thef eccl. V. ooyaw, & Hospinianus lib. II. de templis, inter-
polata aut corrupta effe volunt. ) Hebraum iuftum regem imitaberis, qui
DEOeft gratus acceptus: Exultate iufli in Domino &
retlos decet lau- ,
datio , ( dicit prophetia) Confitemini Domino in ciihara, in pfalterio de~
cachordo ei pfaliite. Cantate ei canticum novum. Nunquid autem deca-

chordum verbum IESUM figniricat, qui manifeftatur elemento
pfalterium
decadis?" Haec omitti non debuiffent abillis, qui ad hunc provocarunt
locum, opusque eft totum contextura legere ut de niente plene con- ,
ftet , & de fenfu, in ailegoriara defleclente, ea , quGe ex veteri Teftamento

de
vT) Neque eft abfonum ( inquit ) diccre , qnod tiones , & odia gentilium in Chriftianos , tmn
pfalmi hi , vi etymi , quod . 7. cx derinitione proptcr prophanum organorum muficorum , in
Basilii eruimus , atque ufus apud Hcbrôs ethnicomm turpibus ac fordidis theatris, atque
facri , in primitiva pariter Ecclefia cum multis facrificiis ufum per prima quatuor fcecula ex
,
inftrumentis fint decantati. Equidem videtur congreffibus facris mufica exularit inftrumenta-
nobis obftare oraculnm ,
quod 1. Cor. XIV. 1$. lis hanc tamen privatim , & in conviviis ve-
,
legimus , ubi , dum XtyciJkUV ad mentem fo- terum Chriftianorum non fimul vigiiiffe , folide
lum refertur , cantus non externus cum inftru- nunquam evinci poterit. Ipfe Apoftolus , qui
mentis , fed internus , cum ideis facris coninn- in noftro loco , uti ex antea di&is apparet, tie
Qm.% , connotari poteft ; itemque primorum & epulis, a charitate nomen habentibus, agit, voce
antiquiorum Doiftorum costus chriftiani de in- XJ&Xux cantum , inftrumentis fimul faiftum,
ftrumentis muiicis , in facris adliibitis , filen- haud tacite indicat, ut teftimonia Cypeuani
tium, pfalmis licet fepius voce modulata prola- in epiftolaad Donatum, Clementis Akxan*
tis , noftro minus favet afferto. At quamvis, drini , aliorum filentio proeteream."
ut iam fnpra diximus , tum propter perfecu-
SS. PATRIBUS USITATUS. C. IV. 21 I
de variis inftrumentis muficis in templo & pfalmorum cantu , habentur.

Qiiemadmodumpailim. alii SS. Patres, qui in pfalmos commentantur itu- ,
diofe quidem inter pfalmos diltinguunt, qui cum inftrumentis cani funt fo-
liti ; at quando ad morem antiquum in chriitianis conventibus deveniunt,
vertunt ftilum. Sic Eusebius qui in pfalmum LX. accurate mox initio ,
hsec poftOaiGENEM diftinxit. Nec contrarium ex eodem Eusebio con-

cludi poteft, ubi in pfalmum XCI. inftrumentorum etiam meminit, in pfal- T. I. eilit.
Montf.
mo memoratorum Ut (inquit) in untim congregati ea quse pfalmus
: ,
p.
607.
indicat, peragantur. Eorum autem primnm eft coniiteri Uomino; fe- "
cuudum , cum muiicis inftrumentis pfallere nomini eius ; tertium, ma-

tutinis horis annuntiare mifericordiam eius ;
quartum , nocturnis tempo-
ribus enarrare veritatem eius: & hcec non modo labiis & voce, fed et-
iarn per muficorum inftrumentorum pulfationem agere nam ait in de~ : ,
cacbordo pfalterio , cum cantico in cithara. " Agit enim de Sabbati fe-
riatione; ac deinceps, durn, quae Chriftiani ad eius imitationem in con-
ventibus Uominicse diei canant, exponit , dicit Chriftianos vivente pfalte-
rio , & cithara animata, fpiritualibusque canticis hymnum effundere a). a
Haud abfimili modo laudatus S. Clemens Alexandrimis loquitur b). S. b

HiLARiusin procemio inpfalmos fedulo difquirit de pfaimo, cautico pfalmi,
pfalmi cantico &c. qnoad inftrumentorum ufum & concentum. At quoad
noftram utilitatem deinceps in fenfum allegoricum fumit & de fidelium ,
cantu, fonituque agens hymnorum, folarum meminit vocum. Idem de S. In Pf. 29-
Basilio dicendum (quem unacum S. Hilario hic pro inftrumentis muficis

in veteri Ecclefia Micbael Prjetorius in fyntagmate mufico citat) & de
S. Chrysostomq, qui expreflis verbis in poftremos pfalmos commentans,- qui- t. i. p. II.
13-
bus variorum initrumentorum fit mentio, infirmitati Iudaorwii id conceffum c.
dicit.
a) Olim quidem (inqnit ibid. p. 608.) cum po- niam lingtia eO: pfalterium Domini. Et in ci-
puli cx cifcumcifione per fymbola & figuras thara laudate eum. Per citharam os intelliga-
DEUM colerent, non incongruum erat, per pfal- tur , quoil fpiritu tanquam plectro pulfatur.
teria & citharas hymnos DEO emittere , idque In tympano & choro laudute eum : Dicit Ec-
die fabbati prxilare , otium nempe folventes, clefiam , qus rcfurrectionem carnis meditari
& in hoc legem fabbati transgredientes. Nos folet in peile refonante. In chordis & organo
vero Iuiceum in abfcondito fervantcs fecundum laudate eum. Organum dicit corpus noftrum,
illud Apoftoli diftum : Non enim, qui in manifcjlo & chordas eius nervos, pcr quos numerofe &
Iudesus eft &c viventi pfalterio, & cithara a- concinne intenditur, Sz fpiritu pulfatum voces
nimata , fpiritualibusque canticis hymnum ef- edit hurnanas. Laudate eum iu cymhalis iuhi-
fundimus &c." lationis. Oris cymbalum dicit linguam ,
qux
pulfatis labris refonat. Et ideo human: natu-
b) Divinum autem (inquit Paedag. L. II. c. IV.) Omnis fpiritus laudet Dominum :
rx acclamavit :
minifcerium feparans pfallit fpiritus : LauAate quoniam omnis fpiritus, qnem fecit, curam gef-
eum in fono tuba. In fono enim tubx fufci- fit. Vere enim pacificum iaftrumentum homo
tabit mortuos. Lamiate eum in pfaltcrio, quo- >ft. D d z
,:
212 L. I. CANTUS PRIMA ECCLESIiE iETATE

dicit. De eodem raodo, ac fuperiores interpretes
Chriftianis vero agens ,
accipit a). S. Ambrosius de Elia ufum inftrumentorum profanum facrae

opponit hymnodiae Non immerito (inquit) vae illis, qui mane ebrieta- :
tis potum requirunt, quos conveniebat DEO laudes referre, praevenire lu-
cem & vacare orationi, occurrere Soli iuftitiae, qui nos vifitat, & exur-
,
git nobis; Sic nos Christo, non vino & iicerse furgamus. Hymni di-
cuntur , & tu citharam tenes? Pfalnii canuntur, & tu pfalterium fonas,
aut tympanum? Merito vae, qui falutem negiigis, mortem eligis. Au-
"
ctor epift. adDARDANUM, FIieronymi, diverfa
inter epiftolas S. generamu-
ficorum inftrumentorum , memorantur, defcribens, ad mo-
quae in pialmis
dum quidem etiam, & formam inftrumentorum muficorum fui aevi refpi-
cere videtur, fed nih.il de ufu eorundem in facris chriftianis dicit b). Pro-
pius ad rem funt, quce leguntur in auctore quaeftionum & refponfionum
Qiutft. 107. ad Orthodoxos, qui ad faec. IV. velV. refertur a monachis S. Mauri, edi-
toribus S. Iustini M. fub cuius nomine venerunt quaeltiones illae , ubi id
in quaeftionem inducitur de Chriftianis , quomodo in ecclefiis more eo-
rum, qui fub lege fuerunt, parvulorum canticis utantur. Si (quaerit) ab
infidelibus ad feductionem inventa carmina, iis autem, qui fub lege fue-
runt ob animi imbeciliitatem concefia ; qui fub gratia funt
, perfecta, &
atque ab iis , quos dixi, moribus aliena accepere inftituta, quomodo m
ecclefiis
a) Cecinit (inqnit in Pf. CXLV.) aliquando Da- corum (JnftrumentorKin) ficut res docet , vel vi-
VI D in pfalmis ; & nos miaeum David ho- fione , vel auditu brevi fermoue refpondeam.
die ille citharam habuit ex manimatis ncrvis
- Alia enim ad lucidum proferre non poffum :
: ;
Ecclefia citharam habct ex animatis nervis in- quia unaquceque res fecundum ingenium eius
tentam. Lingux noftrx nervi citharse funt, di- eft , quas autcm poffunt enarrari, libenter ex-
verfum quiciem fonum fed conconlem pieta- , plicabuntur. Primum omnium ad organum,
tem emittentes : nam & foemina;, & viri, & fe- eoquod maius effe his in fonitu &. fortitudine
nes , & iuvenes difcernuntur quidem fecundum nimia computantur , clamorcs veniam : de dua-
aetatem ; non difcernuntur tamen fecimdum ra- bus elephantorum pellibus concavum coniungi-
tionem modnlationis hymnorum." Alibi Hic : tur : & per dnodecim fabrorum fniflatoria com-
(in Pf.XLI. 11. a.) non eft opns cithara,neque ner- prenfatur : per quindecim cicutas arcas in foni-
vis extenfis, neque plcftro, nec arte, nec ullis in- tum nimium ,
quos in modum tonitrui conci-
ftrumentis ; fed fi velis, teipfum efficies citharam, tat : ita ut per mille paffuum fpatia fine du-
cum carnis membra mortiiicaveris, cum corpore bio fenfibiliter utique , & amplius audiatur :
pulchrum concentum efFeceris. " Et in Pfalm. ficapud Hcbrieos de organis, qux ab Hierufalem
CL. Illa autem inftrumenta tunc illis permif- ufque ad montem Oliveti , & amplius fonitu
fa fuerant , & propter eorum imbcciilitatem, audiuntnr , comprobatur. Duo genera organi
& quod eos in charitate, & concordia contem- a plerisque effe dicuntur. Primum eft quod ,
perarcnt , & mentem eorum excitarent , ut lu- praediximus : & aliud ,

quod de peregrinatione
benter facerent ,
quoe eis erant utilia : & quod Jfraclitici populi apud Babylonios inicribitur
per talem animi deleclationem vellct eos ad Super flumina Babylonis &c. Hoc totum figllr
maius ftudium revocare." raliter ac fpiritualiter fignificat evangelium

b) Cogor (inquit T. IX. ed. Antw. p. 113. ) a te, Chrifti &c. "
ut tibi Dab.dane de aliquibus generibus mufi-
SS. PATRIBUS USITATUS. C. IV. 21 3
more eorum, qui fub lege fuerunt, parvulorum canticis utan-
ecclefiis
tur? (Refp. ) Non canere fimpliciter parvulis convenit, fed cum inani-
mis inftrumentis canere, & cum faltatione & crotalis: quare in ecclefiis
refecatur ex canticis ufus eiusmodi initrumentorum , atque aliorum par-

vulis convenientium , ac fimplex relictus eft cantus. " Boxhornius in
epiftolaquadam ad Conjiantinum Hugenium, qui fingularem iibrum de mu~
Jicorum in Ecclejia iufirumentorum ufu fcripfit inter , alios hunc profert lo-
cum putatque rtjv
, %qv\o-iv ruv toixt&ov opydvuv ufum eiusmodi inftrumento-
rum non damnari, fed cum faitatione tantum, ac crotalis. Mkhacl Pr;e-
torius ex eo loco triplicem rationem expromendi verbum colligit Una, :
inquit fit xard rl\v ivhvmo-iv, qitando ratione concipitur

, oratione pro- , & t. 1. ~p.il.
fertur; altera 3i do-^droov per cantilenas humana voce exprejjasi tertia de- ,
c - *3-
nique dvdzô-iv per inJirumentorum mujicorum impuljionem,

S"i y Res inde
dependet an in textu verba
, cum inanimis infirumentis canere f cum , ,
faltatione &. crotalis disiunctive vel coniunctive fumenda fint?

, Neque
vero verba graeca dubio iocum relinquere videntur, inftrumenta fimul cum
faltatione & choreis coniungi, & ab ufu ecclefiaftico aliena ftatui ab auctore :
% ro clcrcu a7rAcog icr\ rolg vv\7rioig ciôcJlov , clXKcl ro îrd roov dxyvfcoov o^yctvoov
coo-cu Yy yArct, cf>%Y\o-s,oos Ya kôtaAcov. Alo iv rcug iKXArio-iciig 7r(>oct,t()tTcu in. roov cKrjAct-
roov v\ XPWig roov toixtoov o(>yctvoov, j rolv aAAoov roov vv\7rioi,g' ovroov dofôoioov ti, vtto-
AiAii7rrcu to dcrcu Theodoretus Meletiauos

ctTrAc^g. notat cum plaufu ma. l.iv. barct.
nuum, & quadam faltatione hymnos concinentes, & multa fimul tintin- fahuU
nabula , funi appenfa, moventes, Qita de cattfa, inquit, magnits iHe Athana^
siu s perpetuo cum eis beilum gejjit. S. Augustinus initio librilll. de mu-?
Jica, antiquum modum, fonandi cymbala, defcribit , de antiquis fymphoniacis

agens , qui fcabella , & cymbala pedibus fcriunt , certis quidem numeris &
his, qui Jibi cum aurium voluptate iunguntur , Jed tamen tenoreperpetuo, ita,
ut Jitibias non audim, nitJlo modo ibi notare poffis , quoufque procurrat conne-
xio pedum, & unde rurfus ad caput redeatur. Confimile aliquid fuis tintinna-
bulis actitabant MeJetiani , quin alia adhibuerint inftrumenta. Quas tamen

alicubi in feftivitatibus chriftianis, more ab ethnicis adduclo refonabant. ,
S. Aurelium paflim laudat S. Augustinus, quod a memoria feu eccleiia S.

Cypriani, ubi facrum eius requiefcebat corpus, repulerit, qui noctes ad
fonum inftrumentorum etiam faltando tranfigebant, quorum loco vigiliae fa-
crse funt inftituta;. Nonne (inquit) id egit inftitutio in nomine Christi Emrmt. II.
vigiliarum iftarum, ut ex ifto loco citharae pellerentur? Et ecce ipfe m~ mFj 3 -"-s-
3 '

bentur fonare : Confitemini Domino in cithara , in pfaJterio decem cbor-
daritm pfaJlite ei. Nemo convertat cor ad organa theatrica. Proinde (ut
D d 3 obfervat
m
:
214- L. I. CANTUS PRIMA ECCLESIiE iETATE

2C 9-
^-
obfervat Bellote ) nequaquam inftrumentorum muiicorum vitio verten-
dum eft, quod pofterioribus tantum fseculis ufa fit Ecclefia muficis can-
toribus, &
muiicalibus initrumentis : fe"d quod a 4 gentilibus eiusniodi mu-
iica inftrumenta in turpibus ac fordidis ufibus, nimirum in theatris, con-
viviis , ac facrificiis confueverint adhiberi. " S. Gregorius Nazianz.
orat. 33. Chriftianum modum celebrandi fefta declarans, Idautem (inquit)

hac demum ii nec domus limina fertis coronemus,
ratione confequemur ,
nec choreas agitemus, nec oculum pafcamus nec aurem cantu demul- ,
ceamus. " Hsec etfi in Ecclefia non fiebant in gratiam tamen feftivita-,
tis agitabantur inter inftrumentorum fonum tripudia quae paftim inceffit :
S. Chrysostomus, &S. Augustinus fermonibus in Kal. lan. & alibi. S.Ba-

Hom.\^.in
ebnof. n. s.
silius Cantus, inquit, meretricios exerces, obiitus pfalmorum
: hymnorum, &
q UQS ctidicijii, Moves pedes ^f infanus faltas choreas ducis illiciias cum ge-
, ,
mia ad DEI &f Domini nofiri IESU Chrifii cultum fleBere oporteat. Ad-
fcribam hic locum ex homilia I. S. Chrysostomi de Lazaro in qua, ,
& proxime antecedenti in Kalendm, hoc maxime argumentum traclat, quod

tunc ad anni aufpicia in his delinqueretur etiam a Chriftianis, ut tamen alii
abftracti ad divinum cultum in Ecclefia fpiritualis fymphonia ipfimet effent.
T. I. p. 708. Ipfi (inquit) tibia citharaque fuiftis Spiritui Sando: -cumque cssteri cho-
ros ducerent diabolo, vos, eoquod hoc in loco verfabamini praebuiftis ,
vos ipfos organa vafaque fpiritalia exhibuiftisque animas veftras ceumufica

:
inftrumenta, quas Spiritus Sanclus pulfaret, in corda veftra gratiam fuam &
,, Unde modulatum concentum reddidiftis non folum hominem
infpiraret.
demulcentem verum etiam fupernas virtutes delecrantem. " Sanclus Au-

,
gustinus vero ferm. II. de Kal. chriftianum morem, celebrandi feftivos can-
tus, a tripudiis profanis egregie diftinguit: Admonemus caritatem veftram
fratres, quoniam vos quafi folemniter hodie convenifte confpicimus & ,
ad hunc diem folito frequentius congregatos, ut memineritis quod mo- ,
do cantaftis, ne fit lingua perftrepens corde muto, fed quod fonuiftis voce
ad aures invicem veftras, clametis aftectu ad aures DEL Hoc enim cantabatis
Salva nos Domine DEUSnofier, congrega nos degentibus, ut confiteamur nomini
fan&o tuo. Et modo, fi folemnitas gentium, qu:e fit hodierno die in Isetitia
faeculi atque carnali, i\\ ftrepitu vaniffimarum & turpiffimarum cantionum, in
conviviis, &faltationibus turpibus, incelebrationeipfiusfalfaefeftivitatis, fiea,
Nam. 1.
quae agunt gentes, non vos deleclent, congregabiminiex gentibus." S. Basi-
lius laudata mox homilia in ebriofos, in lafcivas mulieres acriter invehitur ,
feftum Epiphania Domini ita profanantes. Servitutis Christi excuftb iugo, ve-
lamentis honeftatis a capite reiectis , contemto , fpretis ipfius Ange- DEO
lis, virilem oninern afpecrurn citra pudorem ferentes, comas agitantes,
tra-
5 '

trahentes tunicas , ac pedibns fimul ludentes, lafcivienti oculo, effiifo ri-
fu , ad faltandum quafi quodam furore concitae, omnem iuvenum libidi-
nem in feipfis provocantes, in Martyrum bafilicis pro mcenibus civitatis
choros conftituentes, loca fan&a ofHcinam obfcenitatis fuse effecere. Can-

tilenis meretriciis ut aerem confpurcarunt, ita terram tripudiis pulfatam
pedibus immundis fcedarunt &c. " Quem locum iisdem fere verbis ex-
preflit S. Ambrosius. Vide quee mox ex S. Augustino afferemus de choris s. Ambrof.
faltantium in Martyrum feftis. Unum addimus ex S. Chrysostomo. Tunc, LAe Elia &
inquit , natura debachatur, qui adf/mt ex hominibus bruta fiunt, aiii ut equi ""'^
hinuiunt ; alii ut ajiui calcitraut ; magua dijjblutio magua confufio , : nihil s. chyyfojt. h.
Jireuuum , nihil generofum. Multa iffic diaboli pompa cymbala , , tibia, w-wAtt.Ap.
cantica fornicationis & adulterii plena. Suetuin enim fuerat, ut fimul in-
"' "
ftrumenta mufica, & cantus cum faltibus coniungerentur. Exemplum legitur

invita S.Radegundis Reginae. Quadam vice obumbrante iam nocris cre- s.cc.T.Act. 0.
pufculo, inter choraulas & citharas dum circa monafterium a fsecularibus s B ? 3*s- - -
multo fremitu cantaretur, & fancla duabus teitibus perorailet diutius, di-
cit qusedam monacha fermone ioculari Domina, recognovi unam de meis :
canticis a faltantibm pradicari. Cui refpondit grande eji, fi te delellat, con- :
iuuclam religioni, audire odorem faculi. Adhuc foror pronuntiat Vere, Do- :
mina, duas &

tres hic modo meas canticas audivi, qtms tenui. Sancta refpon-
dit: Tefie Deo (teftorDeum) me nihil audijje modo ficulari de cautico. Un-
cc
de manifeftum eft, ut carne licet in faeculo, mente tanien effet in ccelo.
Ita inter orandum in DEUM rapta erat , ut niliil perciperet auditu. Op-
portune hic referimus, quod Raphael Volaterranus, ubi de m. faltationibus 35.
in commentar. Urbanis agit atque inter alia ad celebratum S. Augustini

,
locum provocat egregie edicit, ad noftrorum potiffimum temporum corri-

,
gendam perverfitatem faltandi. Omnino (inquit) totum hoc genus, ut

libidinofum peffimique exempli non folum a Chriftianis, fed a gravitate
, ,
Romana reiicitur. Scipionis enim jEmiliani verba quaedam orationis,
quam contra legem iudiciariam T. Grachi habuit, &MACROBiushuius-

cemodi ponit. Docentur pra?ftigias inhoneltas cum cymbalis , fambucis,
pfalterioque; euntes in ludum hiftrionum difcunt cantare, qux maiores
noftri ingenuos probro ducere voluerunt, euntque in ludum faltatorium,

inter cincedes virgines puerique ingenui verfantur. Cicero item pro Mu-
rena : Nemo fobrius faltat, nifi forte infaniat , neque in folitudine, neque
in convivio moderato : intempefiivi couvivii, immoderati ioci comes efl illa
faltatio. Plutarchus ait: Saltatiouem Coribantes Creteujium populos pri-

mum inveniffe genw hominum infanum, atque malejicum. Augustinus
,
quoque nofter, Prafiat (inquit) arare vel fodere die dominico quam ,
cho-
: : ;
21 6 L. I. CANTUS PRIMA ECCLESLE iETATE

chorem ducere. Onwres! o tempofa! quod officium pfaltriarum im- , &
pudicarum fuerat canere, videlicet ad lyram ac pfallere nunc virginalis , ,
matronalisque pudor chriflianarwn in laudibus ducit magiflrosque eius ad- ,
hibent artis. " At in flore chriftiano exeffe iubebatur non folum in publi-
cis ecclefiafticis conventibus, led etiam privatis dornibus: Ubi (inquit S.
Serm.%.
^ Gaudentius Erixienfis) lyra ibnat & tibia, ubi oinnia poftremo genera
muficorum inter cymbala faltantium concrepant. Infeiices \\\x domus
funt, quas nihil difcrepant a theatris. Auferantur , quasfo, univerfa ifta
de rnedio. Sit domus chriftiani ac baptizati hominis immunis

, a choro
diaboli. " Prudentius ii\ Hamartigeuia:
Num propter lyrica moduiamina vana pnellce
Nervorumque fonos , & convivale calentis
Carmen nequitia , patulas DEUS. addidit aures ?
Idem tamen refte impendi in DEI laudem poffe aiibi agnofcit , quidquid
In Apothcqfi.
habetur refonans in muficis inftrumentis
Quidquid in are cavo reboans tuba curva remugit,

Quidquid cafla chclis , quidquid iefludo refidtat,
Organa difparibus calamis quod confona mifcent
Mmiria paftorum , quod reddunt vocibm antra

Chriflum concelebrat , Chriflum fonat , omnia Chriflum,
Muta etiam fidibus fauclis animata loquuntur.
Neque tamen hinc coniici poteft , aliquem tunc in facris fuiffe inftrumen-
torum ufum. Eft inter epiftolas Cassiodori quadragefima iibri II. fub
Theodorici Regis nornine de Citharado, quem Rex Francorum a Theo-
dorico poftulavit; & licet talis iacer ufus non commemoretur (aitnamque
convivii fui fama pellectum Regem Francorum citharadum expetiiffe. Et
,
epift. fequenti ad ipfum Clodovteum , qui ore manibusque confoua voce

cantando gloriam veflra poteflatis obieclet) alius tamen non illaudabilis innui-
tur. Citharadum , quem a nobis diximus poftulatum fapientia veftra ,
eligat praefenti tempore meliorem : faclurus aliquid Orphei, cuni dulci fono
"
gentilium fera corda domuerit. Ifte etiatn poffit efle in facris effeclus
L. II. c 10. falutaris ad elevandum verfus DEUM affectum. Recenfet Fortunatus in

elogio S. Germani varia inftrumenta mufica, ubi de pie ordinato Parifiis
agit ecclefiaftico curfu ,
quae tamen omnia de difparibus hominum vocibus
inteliigi poflunt.
Hinc
-
Hinc piter exiguis ctttemperat organa cannis:
Inde fenex largam raptat ab ore tubam.
Cymbalica voces calamis mifcentur acutts,
Difparibusque tropis fijiula dulce fonat.
Tympana rauca fenum puerilis tibia mulcet ,
Atque hominnm reparant verba canora lyram a).

a
Nota demum notionera vocis pfallerevMdtxa. fuiflTe oliiii ufu ecclefiaftico, quam
profano apud qui id nominis diftinguendo a can-
clafficos latinos auctores ,
tu, inftrunientis muficis peculiariter tribuebant b). Forte alio fenfu apud Si- b
clonium Apollinarem accipitur vox pfallere , ubi clerici dicuntur fcenerari,
& Syri pfaliere. Cumpotiws, inquit le Moyne in Var. fac. Syri fceneraren- t.ii. M74-
tur per mercaturam , & ludicrm artes fum , f? clericorum effet cantare,
Sf pfaUere. Dicit vero Syros pf illere ,
Syra mulieres
quia revera Syri , &
ad tibias, & organa faltare etiam , &cantare folebant; unde collegia ^t#-
bubaiarum faitantium cantantium, & tibias inflantium. In Ecclefia autem
,
perpetuus pfalmorum Davidicorum ufus nomen hoc frequentiflimum 'fecit

in omni oris ofritio pro divinis laudibus concinendis, antequam inftrumen-
torum ufus ullus effet in Ecclefia, ac ipfe etiam cantus qualiscunque de-
muin fuiffet.
V. Cau-
a) P. Lyron ex Congr. S. Manri T. I. des fingu- Parijienjis , Jllelanges choijies lib. II. Tr. fub ti-
laritees hiAoriqnes & litteraires p. 142. P. Ma- tulo Cantus Ecclejix putat, muficam organicam
billonium refutat, quod fcripferit, inftrnmenta in ufu fuiffe Parijiis fosc. VI. fub Epifcopatu
fuiffe adhibita in ecclcfia Parijieuji tempore S. Germani. Qui forte prinuis hoc ita ex-
S. Germani. Contra D. Ioly, Cantor & Ca- pofuit, poteftque ex fententia P. Lyron ut ,
nonicus ecclefia? Parifieti/is , in tra&atu hiftorico diximus , ftilo poetico fumi de difparis setatis
fcholarum epifcopalium, & ecciefmflicnnnn P. difiimilibus vocibus.
III. c. 30. p. 551. ita de laudati Fortunati b) Pueri ( inquit Ciceko in Catilinam II.)
loco differit : Fortunat fait voir dans fes tam delicati non folum amare & amari , neque
vers ad Clerum Parijienfem avec quelle piete, cantare & pfallere , fed etiam ficas vibrare , &
nombre d'ecclefiaftiques, inftrumens de Mufique fpargere venena didiceruht." EtSUETONius
fe faifoit la pfalmodie dans cette Eglife en pre- inTlTO: Ne muficx quidem rndis , ut qui-
fence de St. Germain , & de iour & de nuit. " cantaret , & pfalieret iucunde , fcienterque. fi
P.Thomasin in traftatu de OScio divino, car- Gellius vero id adhuc diftinsPcius hunc in
minis iftius fubfequentibus verbis meminit : motlum expreffit lib. XIX. c. 11. Defidefavit
P. I. c. 2?. . 4. Fortunat faifant la de- exhiberi ,
quos habere eum fciebat, fcitiffimos
fcription de 1'Eglife, & du Cierge de Notrc Dame utriusque fexus ,
qui canerent voce , & qui
de Paris fous le Pontificat de St. Germain Eve- pfallerent." Addidit voce canere (quod canen-
que de Paris , n'a pas oublie Ies orgues , les di nomen etiam inftrumentis commune effet)
fiutes
, les trompetes , & les autres Inftru- ut a pfallendo per inftrumenta diftingueret :
mens , qui accompagnoient le chant des pfeau- unde. & pfaltria eadem ac fidicina j fecus ac ufu
mes." loamtes etiam Filesac , Theologus ecclefiaftico, quo pfaltes idem ac cantor habctur.
Mart. Gerbert. de Musica Eccl. Lib I. Ee

21 8 L. I. CANTUS PRIMA ECCLESIiE iETATE
Qinies can- V. Cautione opus tum fuerat fumma ne labes aliqua ex pravis genti- ,
tus, &ô c csii UI11 confuetudinibus facra fua celebrandi, Chriftianorum feitis diebus, quos
F ~
alias in laetitia tranfigere ratio poitulabat, illaberetur. Quam in rem grave
barinL
l. V. c. 9. eft monitum Siquidem (ait) neque in dominicis
auctoris Couftitut. apojiol.
diebus, qui funt dies hetitiarum, permittimus vobis quicquam inhoneftum.
aut loqui aut agere; ait enim quodam in loco fcriptura
, Ser-vite Domi- :
no in timore exultate ei cnm

, &
tremore. Oportet igitur ut exultatio- ,
nes veftrae cum metu & tremore conjunclae fmt: Chriitianus enim, idem-
,
que fidelis neque ethnicam

, cantilenam neque meretricium canticum ,
eloqui debet; alioqui continget ei, ut in cantilena diabolica nomina ido-

lorum memoret, &
pro Spiritu Sancto in eum fubeat daemon." Univer-
iim fibi cavendum ab omni harmonia, ac cantu molli , effceminato exi- &
.11. PxJag. ftimavit chriitiana vetuftas. Sunt enim (inquit Clemens Alexandrinus) ad-
** mittendae modeftae & pudicae harmoniae : contra a forti & nervofa noftra
cogitatione vere molles &
enervae harmoniae amandandae quam longiftime,
quae improbo flexuum vocis artificio ad delicatam ignavam vitae agendae &
rationem deducunt. Graves autem , quae ad temperantiam pertinent &
modulationes , ebrietati , ac proterviae nuncium remittunt. Chromatica
igitur harmoniae , impudenti in vino protervias , floribusque redimitx, &
meretriciae muficae funt relinquendae." Loquitur de mufica domi etiam in
T. III. Bibi. conviviis adhibita, idemque libro fexto Stromatum repetit Eft autemfu- :
ft. p. isj.
3
pervacanea refpuenda
-
qux frangit , ansmos & varie afficit ut quae iit ali-
, ,
quando quidem lugubris aliquando vero impudica incitans ad libidi-

, &
nem , aliquando autem lymphata infana." Refpicit ad varia antiquorum &
mufica genera, ac modos diatonicum chromaticum enhurmonicum , de , ,
quibus nulla unquam m antiquioribus hac prima az-tate auctoribus noftris fit
mentio , quando de ecclefiaftica mufica, vel cantu agitur; etii quasvis etiam
incompofitas voces , & clamores in Eccleiia, praefertim inter tremenda myfte-
ria non ferendas probe norant , & itudiofe vitabant. Quando in unum
De orat. Ee- (ait S. Cyprianus) cum fratribus convenimus, & facrificia divina cum DEI
"* Sacerdote celebramus , verecundiae & difciplina; memores efle debemus:
non pafiim ventilare preces noitras inconditis vocibus , nec petitionem
modette commendandam DEO,tumultuofa loquacitate iaclare : quiaDEUS
nonvocis, fed cordis auditor eft, nec admonendus eit ciamoribus, fed
cogitationes hominum videt." Hoc Laconice S. Benedtctus infuaregula
Cnp. XX. bis exprefiit : Non in multiloqtrio inquit, fed , iu puritate cordis , & com-
Cap. Lll. punciione lacrymarum nos exaudiri fciamus. Et alibi : Si alter vultfibifor-
te fecretim orare , Jimpliciter intret & oret , 7/0 in clamofa voce , fed in
lacrymis , & intentione cordis. Abbas Pambo cantus modulationem ac in- ,
tenfum
tenfum clamorem compunctioni cordis vult atque idcirco mona-
officere ,
chis interdictum, ut ex iis , quae p. 207. recitavimus verbis conftat. lm- ,
primis S. Chrysostomus multus eft in hoc carpendo vitio quod non ,
potuit non effe frequens , quando promifcua turba populi voces fuas can-
tui iunxit , ut haec haud dubie praecipua caufa fuerit cur , faltem ubi id ,
numeroiior Clerus cantorum ac muficorum chorus ferebat, populus exclu-

,
fus iit a pfallendo , & cantu , etiam in facrificio , ubi alias maxime com-
munia omnium funt vota , fed eo maiori opus eft reverentia , & religione,
quo eft fanctius opus a). Alium paulo poft eiusdem S. Doctoris afferemus a
locum ex Hom. I. in illud : Vidi Dominum, contra eos , qui incompoiitas
voces emittunt , nihiloque melius quam lymphati toto corpore fe gerunt ,
tumultuantes , ac circumacti mimorum, faltatorumque more indecenter

,
manus iactando pedibusque fubfultando

, quse primum audivimus S. Pam- :
bonem graviter incefliffe & paulo ante ex Theodoreto intelieximus, S. ,
Athanasium in Meletianis damnaffe cum plaufu manuum, & faltatione ,
quadam hymnos concinentibus. De turpi in feitis faltatione paulo ante gra-

viflimas SS. Patrum attulimus fententias. Extat contra eam rem Childeber-
ti Regis conftitutio, circa med. faec. VI. Noctes pervigiles cum ebrietate, T. v. Conc.
L " hh ?' 8I1 '
fcurrilitate vel canticis , etiam in ipfis facris diebus Pafcha , Natale Do-
,
'
mini, &
reliquis feitivitatibus, vel adveniente die dominica danfatrices per
villas ambulare." S. Augustinus fermone in natali S. Cypriani M. idem
inceflit vitium, per totam noctem eam folemnem faltantium fed ut tamen
,
emendatum fit :
Num quidnam (inquit) in hoc loco , etfi pfalmus cantan-jfem.311.
dus eft, ab aliquo faitandum eft ? Aliquando ante annos non valde multos * s-
etiam iftum locuni invaferat petulantia ialtatorum. Iitum tam fanctum

locum , ubi iacet tam fancti Martyris corpus , ficut meminerunt multi qui
habent
a) Non cogitas (inquit hom. I. in illud Vidi : Qiiid clamor vchemens, qui cum violento fpiri-
Dominum, n. 2.) angclos huic ftupendx affifte- tus impuifu ftrepitum habet nihil certi decla-
rc menfie cumque reverentia hanc circumval-
, rantem ? Annon ifta quidem partim mulierum
lare ? Verum tu ifta non cogitas, quoniam ea in triviis meretriciam artem cxcrcentium, par-
quce iri thcatris amiiuntur , quceque fpeftantur, tim vero eornm , qxii in theatris vociferantur,
mentem tuam obfcurarunt : & ieleo qux illic gc- funt opera ? Quomodo igitur audes angelorum
runtur , in Ecclefi.? ritus inducis i ideo clamo- DEUM glorificantium hymnis dsmonum ad-
ribus nihil certe figniHcantibus animum incom- mifcere ludicra ? Quomodb autcm non revere-
pofitum evulgas. Quomodo ergo veniam poris hanc vocem ,
quam illuc profers Servite Do-
itulabis tuorum deliftorum ? Qiiomodo ad mife- inino in timore , & cxfp.ltctc ci citm tremore.
ricordiam Dominum infledt.es ,
qui ufque adco Hoccine eft cum tremore fervire , fic difFundi
contemtim ofl'cras precationem ? Mifercre mei diftendique , ut nec ipfe fcias, qux loquaris in-
Deus , inquis , ac morcs a mifcricordia alienos compofito vocis boatu ? Iftud vero contemtus
declaras. Clamas ferva me , & corporis fpe- eft , non timoris , arrogantice , non humilita-
ciem a falute alienam exprimis quid ad fup- : tis i iftud ludentium eft potius ,
quam divinas
plicandum confcrunt manus, qus femper in fub- laudes celebrantium."
lime iaftantur , & indecore circumaguntur ? Ee 2
habent setatem ; locum inquam, tam fanctum invaferat peftilentia
, pe- &
tulantia faltatorum. Per totam noctem cantabantur hic nefaria a can- , &
tantibus faltabatur." Non hoc utique in ipfis facris agebatur , fed fefti
facri occafione , & veluti religionis prastextu. Unde proxime ante hsec
verba id carpit quod pronum
,
eft ex facris etiam cantibus oriri malum, ut
s.Aug.Serm.m fideies nimium oblectentur. Quanto (inquit) magis delectat , tanto
3ii. 8.4.
j5
fortius ftrangulat. Hsec dico : & iaudatis, & clamatis, & amatis. Refpon-
det tibi, noti ego , fed fapientia: mores volo , non voces. Sapientiam
lauda viveudo, non fonando , fed confonando." Pene malum iftud ob-
lectationis eum permoverat, ut omnem
cantum putaret abolen- Ecclefise
L.x. Confcfi. dum. Ita (inquit) fluctuo inter periculum voluptatis & experimentum ,
{ -
33 -
falubritatis; magisque adducor non quidem irretractabilem fententiam
,
proferens cantandi,confuetudinem approbari iii Ecciefia ut per oblecta- ;
tionem aurium infirmior animus in affectum pietatis aOTurgat. Tamen cum

mihi accidit, ut me amplius cantus, quam res, quse canitur, moveat, pce-
naliter me peccare confiteor , tunc mallem non audire cantantem. " &
Nimirum maium hoc facilius audientes occupat , quam cantantes; cantori-
bus vero imprimis cavenda eft vanitas hsec perverfio , & recli in cantu ec-
clefiaftico finis dum venantur ludibria vanae gloriobe.
, Infipienter ( in-
quit auctor fub nomine Rufini in illud pfalmi XLVI. PfaUite fapienter
,
commentans) pfallunt, qui laudem humanam ex cantu quserunt, more fa-

tuarum virginum." Locum vero D. Pauli "dAEphef V. verfans Audiant :
}mc inquit S. Hieronymus, adolefcentuli , audiant hi

, quibm pfallendi in
ecciefia officium eji, DEO

fed corde cantandum non voce
nec in tragoedo- , :
rum rnodum guttur , &

fauces dulci medicamine coUiniendas ut in ecclefia ,
theatrales modi audiantur &? cantica ; fed in timore in opere , in fcientia

, ,
fcripturarum. Quamvis fit aliquis ut Uli folent appellare Kcato(piv@^, , ,
fi bona opera habuerit dulcis apud cantor efi.

, Rem eandem carpit DEUM
De bono pfai. Nicetius , &
iimul corrigendi modum oftendit Sonus etiam ( inquit ) :
f ' 3-
vel melodia confentiens fanclae religioni pfailatur , non quae tragicas dif-
ficultates exclamet veram chriftianitatem demonftret;
, fed quse in vocibus
non quae aliquid theatrale redoleat fed compunciionem peccatorum fa- ,
ciat. Sed & vox omnium veitrum non dilfona debet efle, fed confona.
Non unus infipienter protrahat aut unus humiliet, alter vocem extol-
,
lat fed innitatur humiliter unusquisque vocem fuam intra fonum chori
;
concinentis includere , non extrinfecus extpllentes, aut protrahentes qua-

fi ad ftultam oftentationem indecenter efierre , neque hominibus placere
velle. Totum enim tanquam in confpedu DEI , non hominibus placen-
di ltudio celebrare debemus." Eadem fere in regula Pauli & Stephani
apud
apudHoLSTENiuM caventur. Iteriun vero audiendus eft S. Nicetius eo~Hoiftenii
dem libro de Pfalmodia bono c. 3. ita effatus inter alia Et nos utique o- CoL Regul :
-
mnes quafi ex uno ore eundem pfdmoruin fonum eandemque vocis mo- ,
dulationem cequaliter proferamus. Qui autem asquare fe non potelt cae-

teris, melius eft ei tacere, aut lenta voce pfallere quam clamofa voce o- ,
M mnibus perftrepere. Sic enim & minifterii implebit officium , & humili-
ter pfallenti fraternitati non facit offendiculum. Si ergo & noftra omnium
vox fuerit inofFenfa vel confona labiorum cymbalis bene fonantibus, & nos
delectabit, &
audientes asdificabit DJEO noftro fuavis erit tota lauda-
, &
tio." Gravis habetur canon TruUanm, qui omnia complectitur in cantu Cm. 75.
ecciefiaftico vitanda Eos qui in ecclefm ad pfallendum accedunt , volumus,

:
,
nec inordinatis vocifer ationibus uti , & naturam ad clamorem urgere : nec
aliquid eorum , qua ecclefuc conveuiunt , ? apta ?ion funt , adfcifcere : fed
cum magna attentione & compunftione pfalmodias DEO, qui eji occultorum in~
fpet~tor,ojferre. Pios enim &fanios forefilios Israel facrum docuit oraculum.
Quos hic notet canon, Zonaras exfplicat, commentans in hunc canonem :
Qu.iles funt infracti illi modorum foni, argutasque cantilationes, atquead fce-
nicos meretriciosque ritus nimis evirata modulatio
, quibus praecipue hoc ,
tempore in templis canentium cura impenditur." Atque hoc eft quod ,
femper magis magisque ingravatum eft malum , univerfimque iam fuo tem-
pore de nrafica Boetius eft conqueftus: Amifit mufica gravitatem vir-i-i-c- & 1.
tutis modum , ac pene in turpitudinem prolapfa minimum antiquam fpeciem

fervat. Sapientes quique agnoverunt, quantum muficain vitam, animos, ac
mores hominum valeat quantum adeo curandum, ut vel maxime in facris
;
rite fervetur : Affentior enirn Vlatowi ait Cicero nihil tam facile in a~ I- II. Ae Ugi-
, ,
Uu
nimos teneros atque molles influere quam varios canendi fonos quorum di-
, :
civix poteji quanta Jit vis in utramque partem.

,
VI. Hoc tanto magis attendendum ab homine chriftiano. Quaiisque

ftudiofe eft
~
ca tus ~
ait Clemens Alexandrinws
fi
E(l er;o , attinenda mufica ad mores ornandos,^ ,
lllS
5? componendos. Vetus ille locum hic meretur apologus, quem Gregorius/;. ijr.ji rom .
Nazianzenus laudat Cigni inquit olim ac hirundines aiebant, Ji non mul- > /.
: , ,
tum nec apud multos canimus

, ai illud certe in nobis pulcherrimum eft,
,
quod modum in canendo tenemus. Ita fit, ut mufica ac cantus fuum ad ,
quem eft inftitutus fortiatur finem a quo nuspiam minus, quam in Eccle-
, ,
lia deviare vel ipfi flagitat religio

, ob quem a DEO haec nobis in fuo fer-,
vitio permittitur delectatio. Etenim (inquit S. Basilius) ubi SpiritusSan-^ -?/ i-

ctus genus hominum perfpexit, ad excolendam virtutem adduci vix pof-
fe ,& a nobis ob noftram in voluptatem propenfionem viam rectam con-
E e 3 temni,
222 L. I. CANTUS PRIMA ECCLESIiE JETATE
temni , quid agit ? Dogmatis immifcuit harmoniae dulcedinem, ut rerum
auditarum iucunditate ac dulcedine eloquiorum utilitatem nefcientes per-
ciperemus haud aliter atque fapientes medici , qui naufeantibus potionem
:
amariorem daturi faepius calicem melle circumliniunt. " ,Hac ergo fua-
vitate utendum eft, ut virtutis in nobis ardor incendatur, afFedus iriDEUM
inflammetur non furFocetur ; reverentia divini officii attendenda eft, idque
,
agendum quod agitur ut commode S. Chrysostomus monet, hortatur-

, ,
que fideles ut in publico pfalmorum cantu non boatu aliquo perftrepant,

,
fed moderarentur componerentque vocem a). lure merito S. Ambrosius

,
in libro primo de Officiis pertraclans quae potiflimum facrae militise, Dei- ,
que fervitio addi&os fpeclant primam hic verecundiae difciplinam expoftu- ,
lat, quae habitum decentem , ac vocis modum requirit, muneri , & aclioni
convenientem , ad rite placandum adorandumque Numen.
, Denique, in-
Cap. 18.
quit , in ipfo canendi genere prima difciplina verecundia eji , imo etiam iru
omni ufn loquendi , ut fenfim quis aist pfallere , aut canere , aut poftremo
loqui iucipiat , ut verecuuda priucipia
Iftud ufque commendent proceffum.
ad invidiam adverfariorum fchifmaticorum Donatiflarum nimirum obfer- , ,
vabat tempore S. Augustini florentiflima tunc Africana ecclefia Ita ( in- :
}>.$$. n. 34. quit S. Augustinus) ut Donatifta nos reprehendant quod fobrie pfalli- ,
mus in ecclefia divina cantica Prophetarum cum ipfi ebrietates fuas ad :
canticum pfalmorum humano ingenio compofitorum , quafi ad tubas ex-

hortationis inflamment." Notat tamen etiam defecrum quemdam in alte-
JML ra extrema parte De hac re (inquit) tam utili ad movendum pie animum,
:
&
accendendum divinae dileftionis affeclum , varia confuetudo eft ple- : &
raque in Africa ecclefiae membra pigriora funt." Expertus fuerat ad fi-
nem adhuc gravius aliquid ex irruptione Vandalorum in Afrkam, quod
vitae
teftePossmio in eius vita, eum vehementer affiixit. Cernebat etiam (in-

Cap.a. n quit) hymnos DEI & laudes de ecclefiis deperiifle." Ipfe vero faepe con-
teftatur quam commendatum habuerit quantumve moveri fe contigerit.
, ,
L.x. Ccmfejt. Non cantu (inquit), fed rebus quae cantantur cum liquida voce & con- ,
n. so.
53 venientiffima modulatione cantantur, magnain inftituti huius utilitatem rur-
fus
a) 55Q.11 1' ^"tem eft ( ait hom. T. in illiul

' Vidi : lymphati toto corpore tumultuantes ac circiun-
Domiuuni) quod qimitur, quodque a nobis re- acli moresque prxfeferentes a fpirituali ftatio-
,
pofcitur ? ut dum divinos hymnos cmittimns, ne alienos. Mifer & infelix oportebat te cum !
multo tremore contrafti , multaque religione tremore ac reverentia angelicam glorificationem

ornati , ita demum eos orFeramus. Nam iiint emittere , cumque terrore confelEonem redde-
quidam inter eos qni hic adfunt, quos ne ve-
, re conditori , ac per lmnc deliftorum veniam
ftrx quidem caritati arbitror effe ignotos , qui poftulare : tu vero mimorum & faltatorum mo-
contemnentes DEUM , ac Spiritus sloquia pro res huc inducis , dum indecenter manus iaftas,
vulgaribus ac profanis ducentcs, incompofitas vo- pedibus fubfultas , totoque circumagcris cor-
ces emittunt, nihiloque melius fe gerunt, quam pore."
fus agnofco a). Aliqnando ei negotinm fuit cum monachis, qui toti fere a
huic pio alioquin & fancro pfallendi operi dare operam volebant. Quid
enim agant ( inquit de opere monachorum ) qui operari corporaliter no-
lunt , cui rei vacent, fcire defidero. Orationibus, inquiunt , & pfalmis,
& lectioni , & verbo DI. Sancta plane vita, & Christi fuavitate lau-
dabilis : fed fi ab his avocandi non fumus nec manducandum eft nec , ,
ipfe efcse quotidie praeparandse , ut poflint apponi & affumi. Si autem ad

ifta vacare fervos DEI certis intervallis temporum ipfius infirmitatis necef-
fitas cogit, cur non & apoftolicis praeceptis obfervandis aliquas partes
temporum deputamus ? Citius enim exauditur una obedientis oratio,
quam decem millia contemtoris. Cantica vero divina cantare etiam ma-
nibus operantes facile poffunt , & ipfum laborem tanquam divino celeu-
mate confolari."
VII. Cantum, ac muficamecclefiifticam recte ordinaffe, laudi femper fuit Ab illis, qui
datum, ac pietatiadfcriptum. S. Ambrosius, cum id fibi crimini dareturab/i- cantllm ec-
rianis neutiquam id afeamolitur, quod hymnis fuis pdpulum SS. Trinitatis promove .
,
docuerit fidem. Qui, cum eflet nihil minus, quam delicatus, & remiffioni fa- nmt.
vens, hoc tamen deleclationis genus libenter fidelibus indulfit & ordinavit. ,
Idem de S. Basilio dicendum. Hoftes fuos provocat viriliter, practer alia

qusedam religionis, & pietatis ftudia magnis vociierationibus melodiae mo-
dum, a confuetudine alienum, quatn apud fe invaluifle dicebant, cavillantes.
Quii inquit etiamfi omnia menfium^ quibus folia cadunt , fomnia
, vifa Epjl. 207- &
capitibw fnis colligant , millum nobis probrum poterunt imtrere cum plures ,
fint in unaquaque ecclefia qui tefiimonium dent veritati. ,

Quodji caufam
rogentur implacabilis illius, &
inexpiabilis belli, pfalmos dicunt, ^f melodia
modum a confuetudine qua apud nos invaluit diverfum. S. Athanasius
, ,
cantum quidem ac muficam imprimis moderare ftuduit neutiquam vero ,
abolere, quod non nemo nefcio qua fronte, libi colligere vifus eft ex li-
,
bro decimo Confeflionum S. Augustini: qui ipfe fatetur, fe nonnunquam

fallaciam fenfuum , deledatione mufices ultra rationem facile abeuntiiun,
immode-
) Et paulo ante L.X.Confefs. n.49. Nunc in fonis cum ita cantantur , qttam ft non ita canta-
quos animant eloquia tua, cum fuavi & artificiofa rentur 5 & omnes affeftus fpiritus noftri pro ftti
voce cantantur , fateor aliquantulum ailquiefco, diverfitate habere proprios modos in voce at-
non quiilem ut hxream, fed ut furgam cum volo. que canttt , qttorum nefcio qua occulta fami-
Attamen cum ipfis fententiis quibus vivunt nt , liaritate excitentnr. Sed deleftatio carnis mece,
admittanttir ad me quaerunt in corde meo non- cui mentem enervandam non oportet dari , fe-
nullius dignitatis locom , & vix eis prabeo pe me fallit , dum rationem fenfus non ita
congruentem. Aliqnando enim plus mihi vi- comitatur 11 1 patienter ftt pofterior ; fed tan-
deor honoris eis tribuere , quam decet , dum tum quia propter illam mentit admitti, etiam
ipfis Sandtis diftis religiofuis & ardentius fen- prxcurrere ac ducere conatttr. Ita in his pec=
tio moveri anitnos noftros in flammam pietatis, co non fentiens , fed poftea fentio. 46
:
224 L.I. CANTUS PRIMA ECCLESIiE ^TATE

immoderatius caventem etrare nimia feveritate. Aliquando autem ( in-
,
Z.X. Confeji. ffiiit ) hanc ipfam fallaciam immoderatius cavens erro nimia feveritate
n. so. fed valde interdum
'
ut melos omne cantilenarum

, fuavium, quibus Davi-
dicum pfalterium frequentatur , ab auribus meis removeri velim atque ,
ipfius ecclefiae ; tutiusque mihi videtur, quod de Alexqndrino Epifcopo A-

thanasio fsepe niihi dicrum commeniini, qui tam modico fiexu vocis fa-
ciebat fonare lectorem pfalmi, ut pronuncianti vicinior effet , quam ca-
nenti." An S. Augustinus aliquam moderationem attulerit, quandoqui-
dem Donatifta caufam reprehendendi AfricaJios fumferint , non conftat. Po-
tius ipfe S. Augustinus ingenio Africanorum- pigriori id tribuit. Atque
ex eodem coiligere alibi licet plus minusve fibi in hac re indulfiffe varias
,
variarum gentium ecclefias. Videturque S. Ambrosius etfi a S. Augusti- ,
no ab orientali ecclefia morem mutuaffe dicatur , amplius aliquid, quam S.

Athanasius, quoad vocum concentum, in ecclefiam Mediolahenfem indu-
xiffe aliarum forte eccleliarum orientalium , haud dubie Antiochena , quae
,
ad Orientem proprie dictum pertinet, fecutus exempla. Nefcio autem, qui-

AA an. 60. ûs ex monumentis antiquis collegerit Baronius, Romanam Eccleflam me-
n. 33. diam fecutam viam nec fimplicitatem Alexandrinam nec orientalis eccle-
, ,
fiae fuaviori concentu compofitos numeros in omnibus amplexatam, fic tem-
peraffe utrumque ut miram quandam cum fuavitate adiunxerit gravitatem.

,
Nifi forte hoc coniiciat ex pofteriorum temporum cantu utriusque eccle-

fias ftudioque in hac re variorum fummorum Pontificum
, Gelasii impri- ,
mis, & poft eurn S. Gregorii aut quos alios non parvo numero laudat
,
Dc reb. ecci. "W a l a f r 1 d u s quod ( ait ) plenarius officiorum ordo qui nunc per
, ,
c - 2 $- Ronianiwi orbem fervatur , poft antiquitatem multis annis evolutam infti-
tutus , & ad omnem eininentiam fanctce religionis eft dilatatus. Cre-

fcente enim fidelium numero , &
haerefum peftilentia multiplicius pacem
maculante catholicam, neceffe erat augeri cultum verae obfervationis ut :
& accedentium ad fidem animos invitaret

clarior religio auctior cul- , &
tus veritatis conftantiam Catholicorum adverfus inimicos oftenderet. In
tantum denique vel cantilenae , vel pfalmodise memoriter exercendse
ufus erat rarus apud priores , ut de noviftimis poene Romajtorum Prazfuli-
bus , &
qui neciducentis annis noftra tempora praecefferunt , quafi memo-
rabile quiddam & fingulare fcribatur, fi qui in rebus praedictis eminentio-
res caeteris viderentur." Dicit hoc , quod antiquis temporibus cantandi
ars , ac modi , non uti deinceps , regulis ac notis muficis perfecti fuerint,
vixque aliquo cantus difcrimine conititerint ex ipfius fententia Solebant :
enim pfalmos, seque ut caeteras fcripturas, partim etiam leclitando, fuis of-
ficiis inferere." Optandum effet , ut haec monumentis idoneis afferuifiet,
pate-
patefceret inde , morem S. Athanasii in ecclefia Romana diu fubftitiflTe :
cum nunc de plerisque principalioribus ecclefiis, Alexamirina in JFgypto,

Antiochena in Syria, Cafareenji in Cappadocia, Cpolitana in Epiro, Africanis
Carthagive, Hippone , & viciniori etiam Roma Mediolanenji in Italia plus
nobis quoad cantus antiqui rationem conftet , quam de principe ecclefia /?o-
mana.
VIII. Ex primariis autem ecclefiis in fuburbicarias , fufFraganeasque pro- Probarant-
pagatum eiTe canendi modum , hasque illis fefe conformaile in hoc, ficut in
^lf^J^l
aliis diiciplinae ecclefiafticae capitibus eo minus dubium eft, quo magis fua-
, fe a U s.
pte allicit fuavitas muficae, & cantus, atque infignes illius effectus paflim de-
praedicarunt fcriptores veteres, tum ex ipfius cantus modulatione, adeo pro-
animum iilabente
funde in , affectusque ciente ; tum etiam ex pfaknorum,
hymnorum canticorumque , fpiritualium, praefertim divinitus in fcripturis in-
fpiratorum natura & virtute mirabili, ad permovendas, eliquandasque men-
tes ;
quibus fi melodia ipfa accedat , fimulque rite concurrat , non poteft
non infignis frucTus & utiJitas in fidelium cordibus fperari: ut, quemadmo-
duni corpore conftamus & mente , ad interiores animae receiTus melius pe-
netret quod per fenfus adeo fuaviter defert cantus modulatio.
, Ex-
citat enim animam (inquit vetuftifiimus aucTor quaeftionuni & refponfionum
ad Orthodoxos) ad fervens defiderium illius quod in canticis celebiratur ,
: Qiiaft. 107.
opp.s.luftmi
fedat exfurgentes ex carne vitiofos appetitus: malas cogitationes repellit,
quae nobis iniiciuntur ab invifibiiibus hoftibus irrigat animam ut ferax : ,
fit bonorum divinorum ; fortes ac generofos ad conftantiam in rebus ad-

verfis efficit athletas pietatis : omnium vitas moieftiarum medicina fit piis
hominibus. Vocat hoc Paulus gladium fpiritus quo adverfus invifibiies ,
hoftes armat milites pietatis. Verbum enim DEI eft, quod & cogitatum,
& cantatum, & auditum vim habet pellendorum daemonum, & quse ad a-
nimam in virtutibus pietatis propriis perficiendam conducunt, ex canticis
ecclefiafticis pii confequuntur." Ita mentem affici ad pietatem, etiam per
fonum mufices, ac cantus , nec illi etiam qui ex veteribus vifi funt apa- ,
thiam quandam probare in perfeclo Chriftiano omnibus rerum mundana- ,
rum , ac fenfuum delecTationibus nuntium remittente, inficiati funt, aut can-

tum damnarunt , Veiuti celebris ille Eva-
quin contra commendarunt.
grius Ponticus , apathiam iilam afTecTaiTe vifus eft,
qui etiam ultra modum
delecTationem illam quae ex pfalmis hymnis, & canticis fpirituaiibus per-
, ,
cipitur, tantum abeft, ut vitio verterita), ut potius ad virtutem perncien- a
dam pravaque defideria fuffocanda idoneam cumprimis iudicarit. Atque in

,
hoc difcrimen pofuit mundanae facraeque muficae , quod , cum illa pravos,
Mart. Gerbert. de Musica Eccl. L. I. Ff haec
a) Vici. T. III. Moiniment. Cotel. p. 81. 82.
1
226 L. I. CANTUS PRIMA ECCLESIÊ iETATE

haec pios excitet affectus ,
pravosque fedet. Sic pariterS. Basilius Efi :
Hom.inPf. autem , inquit , divina & muftca barmonia , nqn qua verba quadam com-
I2 >- ple&itur, aures demulcentia , fed coercentia, & mitigantia malignos fpiritus,
qui obnoxiws iniuriis mimm infeftant. Quse idem eandem in fenterkiam ha-
bet in pMmum primum , feu potius pr^fatione in pfalmos, optime in fua
verfione pfalmorum virtute, quatenus hac conitant mo-
Rufinus expreflit de
dulatione. Veteribus namque animarum vulneribus novit mederi, fed &
recentibus velociifimum fcit adhibere remedium, atque intacris perfeveran-
tiam falutis adhibere ; fed & univerfis pariter paflionibus fubvenire , quae
dominationibus variis humanas animas a.gunt. Et hoc fub modulatione
quadam, & deiedabiii canore humanum animum ad pudicitiam provocante.
M Quoniam quidem Spiritus Sancrus & refiftentem a virtutis videns oblucTantem,
via humani generis animum, ad delecrationes vitae magis declinari, quam &
ad virtutis recrum iter erigi, deleclabiiibus modulis cantilenae vim fuse do-
,3
crrinae permifcuit ut dum fuavitate carminis mulcetur auditus, divini fer-
,
monis pariter utilitas inferatur." Eadem iisdem propemodum verbisfan-

cTus Chrysostomus in pfalmum XLL expreilit, utS. Basilium prae oculis
habuifle videatur. Ex naturae nortrae propeniione ad deleclationem ex can-
tus fuavitate , iicitam hanc voluptatem ex facris cantionibus hauriendam
ftatuit : variis etiam ufus ex communi vita ailatis exemplis infantum, via-
a torum, agricolarum nautarum 3 a). S, Ambrosius ab ovo rern repetens, argu-

men-
a) Cum(inquit T. V. p. 13 r.) DEUS vidiffet viatores , fed etiam agricolse nvas in torculari
multos homines effe focordiores , nec ad legen- calcantes , vindemiantes , & vites colentes , &
da fpiritualia libenter accedcre , nec qui in eo quodcunque alimi opus facientes, fsepe cantant.
capitur laborem tolerare , volens gratiorem la- Nautse quoque remos impellentes hoc faciunt,
borem efficere , eiusque fenfum prajfcindere, ad- Iam vero mulieres quoque texentes, & confufa
mifcuit prophetke melodiam , ut omnes cantici ftamina radio difcernentes , fepe quidem, & per
modulatione dele&ati cum magna animi ala- , fe fingnlx , fxpe etiam omnes concorditer u-
critate facros ei hymnos emittant, Nihil enim nam quandam melodiam concinunt. Hoc autem
auimam aeque erigit alatamqne quodammodo , faciunt mulieres , viatores , agricoloe & nautaj,
efficit, atque a terra liberat , & exfolvit a vin- qui ex opere faciendo fufcipitur, laborem cantu
culis corporis amoreque fapientioe afficit, & 11
, confoiari volentes , utpote cum anima , fi car-
res omnes ad hanc vitam pertinentes jrrideat, men & canticum audierit , molefta & djfficilia
perficit ut cantus modulationis

, & divinum , fit facilius toleratura, Quoniam ergo hoc ge-
canticum numero compofitum. Noftra certe nn- nus deieftationis eft noftrae nnimoe valde inna-
tura ufque adeo dele&atur canticis & carmini- tiim , ne dsemones lafciva & meretricia cantica
bus , ut vel infantes ab uberibus peqdentes, fi introducentes ornnia everterent, pfalmos DEUS
fieant & affliftentur , ea ratione fopiantur. Nu T oppofuit , ut ex ea re fimul caperetur volu-
trices certe, qux eos geftant in ulnis, frpe ab- ptas & utilitas. Ex externis cnim cnnticis da-
euntes & redeuntes , & quoedam puerilia eis car- mnum , & exitium , & multa gravia invehun-
mina decantantes , fupcrcilia eorum ita fopiunt. tur ; nam , cum quoe funt in his canticis la-
Quocirca faepe quoque viatores meridie agentes fciviora & iniquiora partibus animai infederint,
ingalia animalia , hoc Faciunt cancntes, itineris eam imbecilliorcm reddunt & molliorem : ix
moleftiam illis canticis confolantes. Nec folum pfalmis autem fpiritualibus iucri quidem pluri-
:
:

mento in lib. pfalmorum finem & inftitutum canendi, praefertim in divi-
,
na pfalmodia profequitur a). S.Chrysostomus hom. in illud: Diligentibm a

Deum omnia cooperantur in bonum. Exemplo S. Pauli & Silje in carcere
media nocle hymnos canentium miram, ac fingularem facrorum hymnorum ^
depnedicat vim b). Petrus Chryfologm in Pfaimos, CHRYsosTOMUMimitatus, stm. x. i
cum eadem pene ex communi vita attuliiTet exempla, quse paulo ante memora- Pf> 3S.
vimus, demumUAviDEMipfumpulchreinducit: David, qui dumjijlula pecw
carum
mum , maxima autem utilitas infignisque fan- Domino cecinit triumphale. Maria quoque
(ftiticatio & omnis
, philofophix occafio procef- tympanum fumens, cxteras hortabatur, dicens :
ferit , cum & verba animam expient . & Spiri- Cantemus Domino : gloriofe enim bonorificutiis ejl :
tus fanitus in canentis animam celeriter advolet. K equum &

afcenforem proiecit in mare. Ipfe et-
iam MOVSES cum legem Domini legiffet quo ,
a) Laudant (inqnit) Angeli Dominum, pf?llnnt ei eius memoriam peftoribus affigeret audientium,
Poteftates coslonun & antc ipfum initium mun- ,
per canticum locutus eft , dicens : Audi cahtm^
di Ghefnbim &
Seraphim ciun fuavitate canorx fcf loquar : Expecietur Jii ut plavia eloquium
vocis fux dicunt Santw , Sant~lw , Sanclw. : meum : jf dejcendant Jicut ros tcrbu mea ,Jicut
Innumera Angelorum millia afliftunt feniores , imher fupcr gramen , Jicitt nixfuper fanum. De-
& turba magna ficut voces aquarum multarum leitatur igitur cantico DEUS non folum lauda-
coneinunt Alteluia. Ipfum a\em cffili Fert
: ri , fed etiam reconciliari. Ihile & MoyseS
quorumdam fcrmo quadam pcrpetui concentus ,
tunc maxime cantico ufus eft , quattdo ccelum
fuavitate verfari : nt fi afluetiulo permitteret, teftificabatur & terram , ut faiutem fuam cccle-
fonus eius extremis terrarum partibus aiuiire- ftis fono gratix concinentem avidius mundus au-
tur. Nec id ab ipfiiis naturx ufu alienum vi- diret ,
& facrx fuavitate dulcedinis in xternum
detnr : quandoquidem vox emifia gratiore plau- legis obfervantiam mentibus inoleret hnmanis.
fu in montibus refultet , & fuaviore fono ipfi Denique legis tnbulx priusqtiajn cantico firma-
reddant ,
qnod acceperint. In leopulis quoque rentnr ,
per indignatiohem Moysi fraftx &
ipfis & lapidibus reperit natura quod tielefta- comminutx funt. Ubi vero tali fignacillo con-
ret. Aliorum fpecula , aliorum ufus delectat fecratx funt , hnmana locum ira non habuit,
atit Ferx ipfix atque aves loci amoe-
gratia. quia fiinctificatio eam facrx fuavitatis exclu-
nioris aut modulatioris vocis dele&atione mul- fit."
centur. La&antibus quoque parvnlis aut feve- b) Vide namque (ait T. III. p. 153. 1 54.) cele*
ritas terrori eft , aut blanditix volnptati. Na- rem & efficacem hymnorum vim, & quo patSo cutn
turalis igitur delettatio eft. Unde & David in carcere verfarentar, St alligati ligno effent, at-
fan&us ,
qui adverterat unde homo, & qua eflet que impoftoribus & captivis admixti,non modo ni-
fraude deiectus ( nam fi tenuiffet infufam fibi hil pafii funt detrimenti, fed & hacratione iplen-
a Domino xternx illius cosleftisque deleftationis didiores evaferint & omnes qui carcerem
, ,
gratiam , nec fecularibus captus amififfet iliece- incolebant , virtutis fux radiis collufirarint.
bris , nunquam tam miferabilis xrumnx fubiif- Ojuippe illa facrorum vox hymnorum cnm irt
fet iniurias) rcparare eam ftudens ac reformare, an.mam uniuscutusque captivorum penetraffct,
pfiiUendi munus cceleftis nobis inftar converfa- transmutavit illam propemodum, ac reformavit
tionis inftituit. omnis fcriptura Etenim lieet Subito enim , inquit , tcrrce matw faSiw eft ma-
divina DEi gratiam fpiret, prxcipue tamen dul- gmts , ita i't nioverentur fundnmenta carceris, f
cis ptalmortim liber quandoquidem ipfe MoY- : Jlatim aperta funt osnnia oftia ,
jf univerforum
SES , qui plano gefta maiorum fermone defcri- innculx foluta funt. Vides hymnorum, qui DEO
pfit , ubi tamen per marc rubrum poptilum pa- canuntur, virtutem ? Non iili mo.lo, qui obtu-
trum memorabili admiratione transduxit, demer- leriuit hymnos, folatium perceperr.nt fed etiarii ,
fum afpiciens rcgemPrtARAONEM cnm fus co- efFecerunt, ut oihnium vincnla folvercntur
piis in mahra ingeninm attollens fuum quia , ut factis ipfis innotefceret quo pafto DEUM ,
maiora vinbus fuis fuerat affecutus , canticiun diligentibus omnia cooperentur in bonum."
Ff a
:

carum mulcet & obletlat inpafcuis cantu dura didicitfuperare bellorum : cantu
meruit ducJare populos adfalutem, cantu valuit vocare gentes, reducere lu-
daos , fugare damones DEI filios ad fuperni Patris obfequium convocare
, :
1 ix Con- ficut bene invitans cernit mclodia. S. Augustinus luculentus eft nobis de
/e/r. .g. fe ipfo teftis ,
quantum adhuc catechumenus rudis in amore germano tuo,
fic DEUM alloqui ur , caperetur citm vel legeret in villa cum catechumena
Alypio feriatus pfirfmos Dkviu cantica fidelia
, fnos pietatis, excluden- , &
Ibid. n. 14. tes turgidum fpiritum. Quantum deinde baptizatus fleverit in hymnis &f
canticis tuis , iterum affatur DEUM
fuavefonantts Ecclefia tua vocibus
,
commotws acriter : voces illa influebant auribrn meis ^f eliquabatur veri- ,
tas in cor meum , & exajiuabat inde affeclus pietatis currebant la- , &
cryma, & cum eis. Idque initio mox converilonis fuce fen-
bene mihi erat
ferat ita fubito commutatus
, & delinitus ut alibi reminifcitur Verum-
, , :
L.x.n. so. tamen inquit, cum reminifcor lacrymas meas

, quas fudi ad cantus Eccle- ,
Ib n 49 fia ttfa i n
primordiis recuperata fidei mea. Agnofcit omnes affectus fpiri-
tus noftri pro fui diverfitate habere proprios modosin voce, atque cantu,
I.IX.c. 6.7.
quorum nefcio qua occuita famiiiaritate excitentur. Prodit etiam, non pa-
rum, ad maturandam converfionem, piis ex pfalmis conceptis motibus, fe eife
exftimulatum. Non abs re erit hic afterre ex eodem S. Dodore, dum lu-
L.v.n. 23. Likiwisi Pelagiamtm inceflit , quaedatn de virtujte mufices, perPYTHAGORAM
praeftita, ex Cicerone profequentem. Debuifii fane , inquit, homo ecclefia-
jlicm ecclefiifft-ica mufica potius , quam Pythagorica commoveri , quid Davi-

dica cithara />/Saule, qitando malo fpiritu vexabatur,
egerit tangente &
citharam fmilo ab illa mokfiia refpirabat. t quis dubitet cantum, veluti
iiiSaule maiignimi fpiritum dura etiam peccatorum emollire pectora,
, &
ad faiutarem pcenitentiam conterere. Nec peccatores defpicit (inquit Ni-
m cetius) fed retnedium eis per pcenitentiam lacrymofam ingerit. Domi-
Bebmo pfut.
C. I.
nus itaque DEUS nofter per David fervum fuum confecit potionem, quae
dulcis eftet guftu per cantationem , & efficax ad curanda vulnera pecca-
torum per fuam virtutem. Suaviter enim pialmus audttur , dum canitur,
penetrat animum , cum deieclat." Quoad eos vero, qui adDEUM con-
verfi , ei fefe tunc, pra-fertim in folitudine, haec una
totos confecrarunt ,
femper fuit voluptas ac deiechtio, quse quo magis rite frequentatur, ipfa ,
fua afliduttate gratiam orationis & pfalrnodice comparat, ut S. Nilus ex-

pertus, bene in traotatu pulcherrimo de Oratione expendit. Ac Cassio-
dorus, qui utrumque ftatum in mundo & reiigione fecutus fuit , praefatio-
ne in pfalmos, quantum, diu noctuque dum teruntur, aiftciant, nobis decla-

rat. Pfalmi funt denique , inquit , qui nobis gratas ejfe faciunt vigilias
quando
^

quando filenti nocle pfallentibus choris humana vox ernmpit in muficam, ver-
bisque arte modulatis ad illum redire facit, a qito pro falttte humani generis
divinum venit eloquiitm. Cantus qui aitres obleclat f? aninws iuftrtiit ; fit ,
vox nna pfattentium , &

cum angelis Dei quos audire non pojfumus, lau- ,
dum De
muiices virtute univerfim infignis eius habetur
verba mifcemus.
epiftola nomine Theodorici Regis ad Boetium Patricium fcripta quo- ,
L. Il.epifl. 40.
modo , quoties ad aures noftras difciplinac fuae lege pervenerit, imperet can-
tuni , mutet animos artifex auditus , & operofa delecratio , ut ibi loquitur,
iterum divinam celebrans pfalmodiam : Loqttamur, inquit , de illo lapfo e
coelo pfalterio , quod vir toto urbe cantabilis ita modulatum pru anima fo-
fpitate compofuit, ut his hymnis & mentis vulnera fanarentw & Divini- ,
tatis fingularis Etiam loannes Climacus in fua Scala gra-

gratia acquiratur.
du 1 *). muficam ponit Qui diliguut : DEUM
ait, ad hiiaritatem ? divi- ,
nam dilettionem atque ad lacrimas , s? ex mundanis ? ex fpiritualibus

, ,
canticis , ac melodiis excitari folent.
IX. Prava & infructuofa foret ifta ex cantu & mufica concepta delecta- Ad moven-
l,m pie afFe "
tio, fi fenfus tantum denuilcens haereret, nec ulterius tendens animum pe-
netraret, piis motibus imbuendo & affectionibus in DEUM: ut idem fit mu-
fices finis ac orationis artificiofe ad movendum animuni rite compofitae.
,
Ergo fcientiam modulandi, inquit S. Augustinus, iam probabile efi ejfe z. I. Ae Mu+ ,
fcientiam bene movendi. Quod univerfim de mufica didum certum, &/"" ,
aflertum de facra mufica haberi debet, ut affectum noftrum in com- DEUM

moveat, & prodat. Id eit, quod idem S. Doctor alibi dicit cantare ? 33. : JW
pfaliere negotium effe amantium. Qiiia nimirum dum voces noftras ex- ,
tollimus, cantu DUM

laudaudo, iam mentis noitrae affectumfignificamus,
ex divinis periectionibus voluptatem & gaudium tota animi & vocis con-
tentione expromendo minime in delectatione, quas ex melodia percipitur,
,
conquiefcendo, dum tamen ipfe cantus ac melodia ita movet, ac erigit men-
tem. Nibil, inquit S. Chrysostomus, animam aque erigit 5? alatam Hom.inPf. ,
4I *
qitodammodo efficit, 5? a terra liberat ^? exfolvit a vinculis corporis, ? ,
amore fapicntia afficit, 5? ut res omnes ad hanc vitam pertinentes irrideat,

perficit nt verfus modulatus , 5? divimtm canticum numero cowpofitum.
,
cog /j,iAo$ (rv^paoviag, 'qvQjjloq <rvy>iiifwov Qiiov ao-pa,.

it, Infigniter hanc materiam
S. Athanasius in faepe laudata ad Marcellinum epittola pertraclat de pfal-^ "'"- 7
-7-
morum praeftantia, quid caufae quod eiusmodi fermones cum modula-

fit,
tione, & odis pfallantur a). Deinceps eodem plane modo, ac paulo ante a
F f 3 ex
a) Qnidam cnim (refpondet) inter nos fimplicio- fpirata , nrbitrantnr tamen ob foni fuavitatem,
res , tametfi. credunt verba effe divinitus in- volimtatem<iue aurium, pfalmos cani. At ne-
230 L. I. CANTUS PRIMA ECCLESI/E iETATE
ex S. Augustino retulimus, eos a culpa minime excufat, qui in cantu vel
pfalmodia obleclationem prsecife confedantur. Qui igitur (inquit) hoc
modo non legunt, non prudenter pfallunt, fed fefe oble-
divina cantica
clant, culpandi fane, quia non eit fpeciofa laus in ore peccatoris. Qui
,s
autem praedicro modo pfallunt, ita ut verborum modulatio ex aniniae nu-
meris, & ex confonantia cum Spiritu proferatur; hi lingua quidempfal-

53 lunt , & cum niente pfallant
iri non iibi folurn., fed etiam audire fe ,
volentibus magme
funt utilitati. Beatus igitur David, cum eo modo Sau-
,j li pfalleret, non folum DEO piacebat fed & perturbationem & furo- ,
35
ris moibum ex Saule abigebat parabatque illius animae tranquiiiitatem. ,
Ita quoque Sacerdotes, dum pfallerent populorum ammos ad tranquil- ,
5, litatem advocabant, & adconcordiam cum iis, qui in cceiis choreas agunt. "
Quod itaque cum modulatione pfalmi dicantur , id non fit ex ftiavis con-
centus ftudio, fed iignum eft harmoniae cogitationum animse. Sequitur h:nc,
cum intelligentia &. attentione mentis elie canendum, atque huc interpre-
E$b. V. i8- tantur fancti Patres illud Pauli: Cantantes & pjalientes in cordibus vefiris
Dumino. Sic ccrntct, fcribit S.Hieronymus in eum locum fervus Cbrifii, ,
nt non vox canentis, fed verba placeant qua kguntur; ut fpiritus maluc, ,
qui erat in Saule, eiiciatur ab bis, qui fimiliter ab eo pojjidentur non , &
introducatitr in eos qtti de DEl domo fcenam fecere populorum.
, Vides
quantum piaculum iit, fi canendo in id non intenditur, quod agitur, nec
pfallimus iuxta Apoftolum in cordibus noitris. Qitid efi in cordibus vefirk ?
fti ?f. 41. ait S. Chrysostomus^ -CWz intelligentia inquit. Ut non os quidem, inquit,
. i.
verba loquatur mens autem extra verfetur undique vagans fed ut lingua
, :
ab anima audiatnr. Nimirum ut cantus mulcedo affidat animum, atque in

id quod canendo depromitur intentionem affecrionemque mentis flecTat.
, ,
Iidem etiam SS. Patres huc illud pfalmi fumunt, Pfallite fapienter & alia ,
inReg. hrev. huiusmodi faepe' in pfalmis occurrentia. S. Basilius ad interrogationem,
Vclxxix' ^ Ul ^
^g' n 'fi cet iHud, pfaUiie inteliigenter? Quod eit (refpondet) in cibis
T. II. N. R fenius qualitatis cibi cuiusque, hoc in verbis facrae fcripturae eit intelii-
f- sn- gentia. Nam, inquit, fauces cibos degufiant; mens vero verba diiudicat.
Iob XII. ii.
apid LXX. Si
quaquam ita fe res habet, non enim voluptatem, tit totis viribus , & tota poteflate DEUM dili-
aut eloquentiam afteftavit fcriptnra : fed id quo- gant. Sccumlo quemadmodum harmonia tibias
q le ail amimae utilitatem conftitutum eft ojmni- apte componens unum concentnm efficit ; ita
bus ; maxime duabus de caufis, primo quia de- cum in anima varii fint motus , infitque vis co-
cnit divinarri fcripturam non obiter , fed fufius gitandi , concupifcendi , irafcendi , ex quoruin
DEUM hymnis celebrare. Continua igitur o- permotione meinbrorum corporis operatio exo-
ratione dieuntur legis & Prophctarum verba, nec ritur ; ratio pofhilat hominem fecum non iiif-
,
non hiftorix omnes cum novo Tefiamento fu- : fehtire , nec a femetipfo diffidere ; ila ut npti-
fifls ;ui'em efferuririir pfalmorum odarurh & , ma quiderri cogitet, peffima vero faeiat &c."
caniicorum fcripta : atque eo niodo obiervabitur,
7

Si quis igitur animo ita afficitur per vini & efficaciam uniuscuiusque ver-
bi , velut afficitur guitu per qualitatem cibi cuiusque , is confecit man-
datum illud pfallite intelligenter. " Et in admonitione ad filium fpiritua- t. 11. n e.
10 -
lem. In tempore pfalmodiae fapienter pfalle fili &fpirituales cantus vi-P- ,
gilanter cane coram Domino, 11 1 virtutem pfalmorum facilius poffis ac-
quirere, omnisque duritia cordis eorum dulcedine molliatur; tunc dulces

habens fauces gaudensque cantabis quam dulcia faucibm meis eloquia
,
:
tua, Domine, fuper mel favum ori meo. Sed non poteris fentire hanc &
dulcedinem, nifi cum fumma vigilantia ac fapientia cantaveris. Faucesenim,
inquit, efcam guflabunt , fenfus autem verba difcernit. Sicut enim ex
carnalibus efcis alitur caro ; ita ex divinis eloquiis interior homo pafck
tur ac nutritur. " Et quia pfalmi fimul falutarem continent doctrinam,
ac dogmata pietatis, id potiflimum agendum , ut quod pfalmi continent,
id etiam mens teneat & opusque confpiret ipfum, quod egregie
atfedus ,
'
S. CiESARius edifferit, atque Dionysi us Areop. quomodo recte mentes ad ei A ntXBt Cor m
facra obeunda cantu difponantur, declarat a). fariip.m.

a
X. Non igitur in cantu attenditur, quid lingua proferat, alie -

aut os cla- Ut mcns
met fed quod intus in mente teneatur nec clamor vocis, fed cordisin- eo
,
otl ca_
;
tentio exauditur a DEO, qui eit fcrutator cordium. Quia DEUS (inquitnitur.
S. Cyprianus) non vocis fed cordis auditor elt. Nec admonendus eft De orat Dom ,
- -
,
p. 415. n.e.
clamo-
a) Ubi ergo illa (inquit) quse res quasque facras ftionem proferre videamur unquam ho-
, nulli
compledlitur , hymnorum modulatio animx nominum malum pro malo reddamus ut cum ;
ftrx affectiones, & ea facra ,

qux paulo poft ce- fecura confcientia pofhmus dicere, Dimitte 110-
lebranda funt , rite difpofuit , divinorumque bis dcbitu nqftra , ficut & nos dimittimus debi-
carminum concentu cum ad rcs divinas , tum toribus nojlris. Et quia longum eft omnia re-
ad femetipfas mutuamque confenfionem
, , ceu jlicare , qnx de iftis tribus aut quatuor pec r
unica concordique chorea facrorum coaptavit catis , id eft , fuperbia , fornicatione vel odio
&c." S. C/fsarius Serm. 284. Quando quis diximus , hoc de reliquis onmibus vitiis fentia-
veftrum (inquit) pfallit verficulum pfalmi , ubi nuis. Et quotienscunque in pfalmis peccatores
ait, ConfundUntur fupcybi ,
quiu i/iiujlc iniqui- maledicuntur , ftudeamus peccatum fngere ;
tutem fecerunt in me , conetur fuperbiam fuge-r ne ipfi nos videamur ore proprio maledicere.
re , nt reternam confufioncm mereatur evade- Quotiens in pfalmis iufti , mifericordes, fobrii,
re. Quando pfallimus : Pcrd.es omnes, qui for- cafti vel humiles coliaudantur , tales effe cum
nicmitnr abs te ; omnes malas concupifcentias DEI adiutorio laboremus ; ut benediftio, qux ail
fludeamus evadere. pfallimus quod
Qiiando , ifos dirigitur , etiam ad nos divino munere
beatus efl vir ,
Domini meditubitur
qui in lege proferatur. Iten.m atque iterum rogo , atque
die uc nocie , fuperEuas occupationes & mor- , fupplico , ut quoticnscunque pfallitis , quid in
daces iocos , otiofos , luxoriofosque fermones ipfts pfalmis intrinfecus intelligi vel obfervari
quafivcnenum diaboli refpuamus , & lecrionem debcat, attentius cogitetis , ut dum lingua ve-
divimm aut ipfi frequcntius relegamus , aut ftra Dominum laudat , ad animam veftiam be-
li nos ipfi legere ncn poffumus, illos, qui legunt nedidrio divina perveniat : praftaute Domjno
libenter , & frequenter audire ftudenmus. Quo- noftro Iesu Cheisto , qui vivit & regnat in
tiens pfallimus : Si rcdAidi retribumtihus mihi ma- fxcula faxnlorujn. Amen. "
la &c. ne ipfi contra nos tam duram maledi-
clamoribus, qui cogitationes honiinum videt, probante Domino &dicente:
Oidd cogitatis nequam in cordibus vefiris. Et alio loco fcient omnes : &
ecclejid, quia ego fum fcrutator renis & cordis. Pfalmus fonet. Convivium
fobrium iit nobis fpiritualis auditio, prolectet auresreligiofa mulcedo. " Nec
eam hic prseterierim paffim deinceps a SS. Patribus inculcatam eiusdem
,
p. 425. S. Martyris praeclare didamfententiam eodem fermone. Claudatur (inquit)

contra adverfarium peclus , & foli DEO pateat nec ad fe hoftem DEI
,
tempore orationis adire patiatur. Obrepit enim frequenter & penetrat,

& fubtiliter fallens preces noftras a DEO avocat , ut aliud habeamus in
corde, &
aliud in voce quando intentione iincera Dominum debeat non
vocis fonus , fed animus fenfus orare. Quae autem fegnitia elt alie- &
nari &
rapi ineptis cogitationibus profanis, cum Dominum depreca- &
ris quafi fit aliud quod magis debeas cogitare ,
quam quod cum DEO
loqueris. Quomodo te audiri a DEO poftulas , cum te ipfe non au-
dias? Vis eile DEUM memorem cum tui, rogas, quando tu ipfe tui me-
mor non fis.
" Inter cantandum pronum eft hoc quando voci & can-
, ,
tui intentio, non verbis cceleftibus, aut DEO affigitur, quod pari ratione
brevi fententia S. Chrysostomus damnat in pfalm. CXLV. Cum inter oran-

dum non audieris verba DEI, quomodo DEUS exaudiet vocem iuam ? Im-
primis S. Chrysostomus in hac re facundus eft, DEUM nobis proponens,
qui fcrutator eft cordium & quod intus agitur profpicit quem fatis non , ,
^3- eft ore celebrare, Nifi etiam (inquitin pfalmum XLI. ) eum mens intus
refonet. Non enim hominibus canimus, fed DEO , qui poteit vel corda
audire, &
in mentis noftrae arcana ingredi. Hoc quoque Paulus often-
dens vociferatur dicens Ipfe Spiritus interpellat pro nobis gemitibus in-
:
enarrabilibus. Qiii autem fcrutatur corda , fcit , quid dejideret Spiritus.
Hoc autem dicebat, non quod Spiritus gemeret, fed quod viri fpiritua-
les , qui habent dona Spiritus pro propinquis orantes & fupplicatio-
,
,
nes orferentes , hoc facerent cum coinpunctione & gemitibus. Hoc nos
quoque faciamus , & quotidie DEUM interpellemus per pfalmos & ora-
Cup. 20. " Qiiod Benedictus non in clamofa voce, aut in multiloquio,
m tiones. S.
"
fed in puritate cordis, & compunctione lacrimarum exaudiri nos fcire vult,
inPf. 140. id pulchre S. Chrysostomus in illud Pfalmi: Domine clamavi ad te , ex-

" z-
audi me , exponit a), atque nos cantare , & pfallere in cordibus noftris
a iubet
a) Qiiiil qnxfo ( inquit) ilicis ? Qrioniam cla- dceque & impeditioris lingux ? Nonne talis erat
mafti , vis exaudiri , & eam afFers iiiftam cau- MoSES , & plus qnam omnes exaudiebatur ?
fam , CLir exaudiaris ? Iis ergo, qui magna & Nonne ludtei clamabant plus quam omnes, fed
vehementi voce intenfaque praediti funt , opus DEUS eorum precibus non annuit ? Magna
eft ? Sed hoc ftierit a ratione alienum. Quid enim vel exili voce efle prceditum, funt nntu-
enim peccavit , qui eft parva & exili voce, tar- rce commoda & incommoda. Ea autem non
PATRIBUS USITATUS.
SS. C. IV. 23^3
iubet exD. Paulo in pfalniis, hymnis & canticis Fpiritualibus , non ut in-
anima inltrumenta, aut folo vocis garritu veluti aviculae, fed ut homines
decet intellectu praeditos, & voluntate, cum intelligentia , & pio volunta-
tis motu, veluti in Angelorum choro, ac coeleitium mentium, non DEUM
fono vocis fed perenni laude celebrantes
, ac digna afficientes gloria. S. ,
Ambrosius iliudD. Pauli Ephef. V. 18. Sed impleamini Spiritu S. &c. eun-
dem in modum eit interpretatus a). Quod veteres dicebant intus canere, dum a
fola iiniltra fides carpebant , ita ut fonus tantum ad proximos perveniebat,

id S. AiMBROsiushuc trahit, Afptndium etiam cithariitam adducens, qui in eoJnFf.I.
Aiunt etiam (inquit) eorum, qui cithara canunt, pe- Praf' ,ux%
'
genere excelluit.
ritiores intus canere, ut ferunt fabulx- de Afpendio cithariita cauffas quo- :
que modulaminum & quaedam clauitra rhythmorum in fuperiore parte eflfe

pfalterii. Docuit ergo David iutus nos canere oportere, intus pfallere
(quemadmodum canebat & Paulus dicens Orabo fpiritu urabo ejf : ,
mente. Pfallam fpiritu pfallam ^f mente) & ad fuperiorum intuitum ,
vitam noftram actusque formare, ne dele.iario dulcedinis excitet corpo-

ris paifiones quibus non redimitur noitra anima fed gravatur b). "
, ,
"
S. Augustinus ferm. de quadam pfallendi confuetudine in fefto Epiphaniae,
idem profequitur c). Aliquid etiam indulget aurium obiedatiohi, ied quam c
cir-
faciunt , ut vel audiamur , ut quo? nec digna Spiritns , femper fpiritalia meditntur, ut non in
fint , quas vel laiulentnr vel vituperentur. " At labiis tantum fit , fed de corde prorumpat, pro-
verum deinde illius verficuii intelleclum ex- pter vetus diftum Domini per Prophetam. Ait
plicans num. i. & 2. Clamorem (inquit) hic enim, Plcbs h^rc labiis me honorat , cor autem
d :
cit internum ,
quem cor iriflammatum pepe- eorum /onge ejl a me. li
rit, & contritus animus, quo cum clamaret Mo- b) Verba illa caujfus quoque moAulaminum Fjfc. a
ES, exainliebatur. Quemadmodum enim , qni San - Maurevfibns editoribus gemina funt no-
clamat , vires fuas exhaurit , ita etiam qui cor- tata illis Bajilianis : To i\iciA7Vjom 06 7bS-
de clarnat totam mentena fuam convertit. Ta-
,
io tcov aoucviKcov dvQiacov clvuhv i%u
lem ergo clamorem DEUS requirit, qui conver-
rcic. cc(pov[/,ctg, iva, k) vjuceig tcc ctvctiCflTetv
tat non qui finat
, ofcitare , nec cnnentem alio
divertere. Non folum autem quxrit talem îXlTOd^HV , K, {JLVj Tj vjaovy tS \x,ihag
clamorem , fed etimn ut ipfe oretur. Sunt enim frsrt Tct, rvjg cctoKog 7rcf-v\ Kcii&ptoovA-
multi, qui ftant quidem, ad DEUM autem non da. Quns S. Basilius a(pagy*a,g , S. Am-
clamant , fed labia ad DEUM clamant, & no- BFOSIUS cavjfas maiitilaminum appellat , id in
men DEI circumferunt ; at mens nihil fcntit fuperiore parte pfalterii intelligendiim eft , ex
eorum ,
qux dicuntur. Qui ita fe gerit , non
quo to Vj%60og , feu fonorum editnr , ut in-
clamat , etfi maxime vociferetur."
nunnt furfum erigendam effe mentem ,
, non
a) Rationabilem (inquit) vitam diligit Spiritns quod fenfus demnlcet , in fonis attcndendum.
San&us quia fi bcne vixerimus
: implebimur , c) ,, Vos vero fratres ncn foUim fuavitas vocis,
eo , ut memorat ad confitendum & extollendnm fed ctiam fenfus ipfins ledTionis teneat occu-
DEI donum diverfo vocis canore , ut Iaus in patos , u t quomodo fonus voris deleclat in au-
DEUM omni lingua canatur. In quo enim eft ribus , fic virtus ipfuis le&ionis dulcefcat in
Mart. Gerbert. deMusica Eccl. L. I. Gg

: :
234 L L ' CANTUS PRIMA ECCLESIiE iETATE

circumfpeexe iam ex libris confeffionum intelleximus , quam fibi in ifto
lenocinio fenfus a peccato timuerit. quo- Legendus idem eft in pfalm. CII.
modo non magis ore, quam mente canere, DEUMque religiofo carmine di-
in pf.H.r.."3 .
ligenter concelebrare debeamus. Huc idem S. Augustinus illud pfalmi
a interpretatur Te dec-et .hymnm DEUS in Siona). Multis autem modis, quem-
:
admodum oratio , ita etiam cantus orationis locum habens, in eccleiia fit
in peccatum , inde praefertim, fi mens aut foli fono intenta, aut diftracia
divagatur, nec ad id, quod canitur, attendit. Dum pfallitiir (monetin

Num.zi. regula fua S. Aurelianus) ftudeant fancte aninice veftrae non vagari ani-
mo ; verum etiam nec operari aut loqui prsefumant. Sed pfallite fapien-
ter ficut dixit Propheta

: Pfaliam intettigam. Et illud PfaUam fpi- : & :
ritu, pfallam 5? mente. Metuentes iilud: Malediclus homo, qui facit opns
Domini negligenter. " Multis nos fcriptura id monet quia hic pluribus ,
etiam evagationibus diftraciionibusque proclive eft fuccumbere quam in or- ,
dinaria oratione; cum tamen eadem utrinque attentio, ac mentis devotio

in DEUM cavendumque eft ne aliquid hic intromittatur, aut
requiratur : ,
intercedat quod opus DEI, Maieftatemque divinam dedeceat five in eo,

,
,
quod canitur five in cantu ac mufica ipfa five in canente quando in id,
, , ,
De pfaimoMas quod agit non eft intentus. Tantum chariffirni (monet Nicetius) in-
,
M termittentes fabulas fuperfiuas, intento fenfu & vigilanti mente pfalla-

bono c. 2.
mus, ut DEO non difpliceamus. Sic enim nos hortatur pfalmus dicens:
Ouoniam rex omnis terra DEUS, pfillite fapienier id eit intelligenter ,
M ut non folum fpiritu, hoc eft, fono vocis fed & mente pfallamus, & ,
33 ipfum quod pfallimus, cogitemus, ne captivata mens fabulis & extra-

neis
cordibus 5 fecinulum illud qnod fcriptum eft; Ibi , inquit , fum , amator ifte & civis ifte :
jQuam dulcia faucibus meis eloquia tua Domine. ibifum fed , cnrne , non corde. Cum autem
Et iterum Eloquia Domini deflderabilia fupcr
: duo quxdam dixerim, qnia ibi fum carne, non
aurum , &
lapident pretiofum multum dul- , & corde ; unde canto , non ibi : non enim carne
ciora fuper mel , jf favum. Qui enim, quan- canto , fed cordc. Carnem quidem fonantem
do pfallit fuavitatem tantummodo vocis
, & , audiunt & cives Babylonia , cordis autem fonum
compofitionem cuiusque foni attendit , & quid audit conditor Ierufalcm. Unde dicit Apoftolus,
in ipfis verbis intelligi debeat non attemlit ; exhortans ipfos cives ad amatoria qnaedam can-
aures eius accipiunt tranfitorium cibum, fed ad tica & defideria redeundi ad illam pulcherrimam
animam eius non pervenit DEI vcrbum." civitatem , vifionem pacis : Cantantes , inquit,
& pfaUentes in cordibus veftris Domino. Qjiid

a) Sed nbi ? In Sion inquit , in Babylone non , eft , cantantcs in cordibus veftris ? Ne inde can-
decet. Etenim quisque cum cccperit innovari, tetis , unde eftis in Babyhnia : fed inde cantate,
iam corde in Icrufalem cantat dicente Apofto- , uiule furfinn babitatis. Ergo, Te decet bymnus,
lo : Converfatio uoftra in ccelis eft. In carne J)cus , iu Sion. In Sion te decet hymnus, non
enim ambulantes , inquit , non fecundum carnem in Bahylonia. Qiii cantant in Babylonia , cives
militamus. Qui ergo fecundum hanc fpem
. . Bubylonite , etiam hymnum Dei non decenter
cantat , ibi cantat ergo dicat , Te decet hy- : cantnnt. Audi voceni fcripturx : Non eft fpe-
mnm , Deus , in Sion. Iu Sion , non in Ba- ciofa laus in ore peccatoris. Te decet hymnus,
bylone. Sed modo ibi es adhuc in Bzbylone ? Deus , in Sion."
: : ,
SS. PATRIBUS USITATUvS. C. IV. 235

neis cogitationibus laborem habeat infrli&uofum. Sonus etiam vel melodia
confentiens fan&ae religioni pfallatur &c. Totum enim tanquam in con-
fpeclu DEI nou hominibus placendi ftudio celebrare debemus. " Mul-
,
tismoclis peccari poteft in munere cantus facri , dum, quod unice fpeda-
ri debet , non nimirum pfallendo angelico nos perfungi officio
attenditur,
111 confpedu divime Maieftatis in quo ftantes DEUM laudibus
, pfalmis- ,
que, hymnis &canticis fpiritualibuscelebramus. Ubique (ait S. Benedictus Cap.19.
de hac difciplina piallendi) credimus divinam efie prsefentiam oculos , &

Domini in omni loco fpeculari bonos malos maxime autem hoc fine & :
aliqua dubitatione credamus , cum ad opus divinum affiftimus. Ideo

femper memores fimus , quod ait Propheta : Servite Domino in timore.
Et iterum , Pfullite fapienter. Et , /;/ coufpectu Angelorum pfullum tibi.
Ergo coniideremus, qualiter oporteat nos in confpedu divinitatis & An-
gelorum eius eife. Et fic fbmus ad pfallendum, ut mens noftra con-
cordet voci noftra?. " Et S. Cjesarius in fua regula : Cum vero pfalmis
f bymnis orutis DEUJl, id verfetur in corde , quod profertur in voce.
Huc Cassiodorus in pfalm. CI. S. Ambrosii hora-fexta rofeum iilum, ut
vocat, hymnum citat
Orabo mente D')minum,

Orabo fimnl fpiritu
Ne vox fola DEO cauat,
Senfmque nofier alibi
DucJw aberret fluciuans
Fanis praventus cajiims.
Tnnc enim DEO accepta efi
Oratio canentium,
Si pura mens idem gerat,

Qiiod explicat vox cantici.
XI. Nec illud demum avitae pietatis in florentis antiquae Ecclefia? Patri- Aut etiam
bus onittendum eft quod impenfe ridelibus inculcarunt, eftque cum pri-
,
P era -
mis neeeifarium, ut placita DEO fit vox canentis, nimirum, ii necperfona

DSO diipliceat, ac fit exofa, nec opera a voce in DEI laude diiTentiant.
Non eji, iuxta Sapientem, fpeciofa laiis in ore peccatoris. Eit vox mendax, EcciiXV. 9.
qui ore laudat, at inhoneftat opere. Quis putas (ait Origenes) ita ca- Hom.Un iu-
norae vocis eft, & ita Spiritus puri mentisque fmcerae, ut cantilena eius dic t.ii.n. -
Gg 2 divinum
K ^ 471 '
236 L. I. CANTUS PRIMA ECCLESIiE 7ETATE
divinuni delectare poffit auditum ? Ille profecto eft , qui nullum raucum
,3 habet in fe peccati ibnum, qui nihil offenfionis in lingua, nihil craflitu-
dinis in fpiritu gerit. " Eusebius in pfalm. CIII. in laudes divinae pfal-
modicE excurrens , vim illius ac utilitatem pluribus deprsedicat, eam autem
cantores percipere tunc putat , fi eis vita fit. pura. S. Basilio a Neocafa-
renfibm cantus novitas obiiciebatur, & melodiae modus a confuetudine di-
verfus, non fuerint tempore magni Gregorii, nimirum Tavmatur-
quafi
gi illius, cuius plurimum fe iadabant inftitutis; fed, quae praecipua erant,
& ad vitam recte inftituendam a vitiis alienam maxime idonea pofthaben-
a tes, in huiusmodi minoris momenti rebus haerebant, ac tergiverfabantur a).
Praf. in FJ '-
Prae oculis habenda eft fancti Ambrosii fententia Dekctatur igitur can- :
I. n. 5.
tico DEUS non folum laudari fed etiam reconciliari. Et in pfal. CXVIII. ,
exemplis etiam illuftrat , quam vim in vitam ac opera noftra facra exercere
debeant cantica, ac hymni b). Illa itaque DEO imprimis piacet confonantia,
quae in factis noftris refonat, a DEO con- refpondetque pulcherrimae rerum
ditarum hartuoniae, ubi folus in hoc orbe homo tot adverfos mifcet fonos
in vita fua, tam multa funt diffbna finibus a intentis, ut tanto opus DEO
fit citharaedo , qui ita poflit in humanis ludere, ne pryeftabilita , ad mani-
feftandam divinam in operibus fuis gloriam deficiat harmonia. Hanc S. ,
Chrysostomus vocat Saulis infaniam, Davidis cithara fanatam, a nobis

pariter
a) Qui quidem (inqnit S. BasiliuS Epift. 207. ilifcipulus fuit. Sin minus, videte, ne culicem
n. 4.) nihil ex illius inftitutis haftenus confer- coletis, de vocis quidem fono in pfalmorum
vaftis. Gkegorius 11 011 operiebatur in preci- cantu litigantes , mandata vero maxima diffol-
bus. QuomoJo enim ? qui verus erat Apoftoli lii- ventes. Ati hos me fermones adduxit neceffi-
feipulns, dicentis : Oinnis vir orans &c. lura- tas caufos defendenda; , ut difcatis trabem ex
menta fugiebat pura illa anima & digna Spiritus oculis veftris eiicere , & ita demum feftucas alie-
Sanfti confortio, contenta his vocibus : //, & nas extrahere. "
Non ,
propter prxceptum Domini ,
qui dixit : b) Hymni nobis (inquit) canticum nobis , pfal-
At ego dico vobis , ne iuretis omnino. Non au- mi nobis Domini fint. Ideoque
iuftificationes
debat ille fratrem fiuim fatuum appellare ; ve- canticum dicitur Domini Teftnmentum, quia re-
rebatur enim comminationem Domini. Indigna- niiffionem omnium peccatorum, Dominique iu-
tio & ira , & acerbitas ex illuis ore non profi- fitias in fcripturis Evangelii fuavi mentis ex-
cifcebantur : convitium odio habebat , ut in re- ultatione concinimus. Ipfe quoque Dominus
gnum ccelornm non perducens. Inviuia & ar- non dedignatus eft dicere : Cantwvimws vobis,
5
roântia ab illa doli experte anima faceffebant. eiJ non faltaftis. Cantavit nobis in cvangeiio
Non acceffifTet ad altnre, antequam reconciliaretur veniam delidtorum : debuerunt ludtei mentem
fratri. Mendacem fermonem, & arttficiofe ad a- attollere , jion hiftrionico corporis motu fed,
liquorum calumniam inftruftum , ita abominaba- fpiritu. Non fecerunt, ideo reprehenduntur. "
tur , ut qui fciret mendacium ex diabolo or-
, Et poft pauca : Deinde qui cantat, vacuns eft,
tum effe , Dominumque eos omnes, qui menda- & diverfarum cogitationum curas relevat, culpas
cium Ioquuntur ,
perditurum. Horum fi nihil relegat , fequeftrat avaritiam , & non folum
in vobis eft , fed puri eftis ab omnibus ; vere corpo "is voce , fed etiam mentis fuavitate fe
difcipuli eftis eius ,

qui mandatorum Domiai lnulcet &c."
;

pariter fumendam, ut divina cantica animae concinamus a). Hic nobis prae- a
cipuus fru&us ex divinis canticis ac pfalmodia accrefcere debet, 11 1 quoniam
falutaribus doctrinis pro noitra inltrudione morumque & vitae iniormatione
funt exardefcamus , ea meditantes, ad opus; ac veluti nos ipfos
referta ,
pado obftringamus, ut dictis fidem fervantes, omnia impleamus. ,, Propter-

ea enim (idem alibi ait aureum os ) pfalmos nobis cecinit ille beatus, vel Expof inPf.
41 "' s *
potius gratia Spiritus, non
tantum dicamus, fed eos fadis quo- ut verba
"
que meditemur. Ne ergo exiitimes te propterea huc ingredi, ut verba

tantum dicas, fed ut, quando fuccinis, refponfum illud pacta conventa
efle arbitreris. Quando enim dixeris: Quemadmodurn defiderat cervm.ad
fontes aqiiarum, ita dejiderat anima mea ad te DEUS: cum DEO padum
feci(ti, fcripfiiti fyngrapham abfque charta, & atramento, voce profeifus,
te ipfum diligere plus omnibus & nihil ei praeferre, eiusque amore ar- ,
dere. Si ergo egreifus videris formofam aliquam, & impudicam mulie-

rem, te inefcantem, & ad fui amorem pellicientem, dic ei Non polTum :
te fequi, cum DEO padum feci, & pradentibus iratribus, Sacerdotibus,

Dodoribus, profeffus fum, & promiii per refponfum illud, me eum ita
diligere, quemadmodum dejiderat cervus ad fontes aquarum. Vereor, pacla
conventa transgredi illum unum deinceps amorem meditor. , Si videris
argentum in foro fitum, aut veltes aureas , alios gloriofe incedentes, Iti-
patos famulis, &

habentes equos frenis auratis, ne te moveat illa pompa,
fed tibi rurfus cane, dic tuae animae &
paulo ante cecinimus: Qjtem- :
admodum defiderat cervus ad fontes aquarum , ita dejiderat anima mea ad

te JJEUS, & quod fcriptum eft , nobis attribuimus , idque noitrum efTe
fecimus. " Loquitur de veteri more canendi refpondendique in ecclefia ,
per antiphonas quando ex pfalmis unus aliquis fingularis eit depromtus

:
verficulus qui iugiter a populo fuccineretur

,
repetereturque , dum inte- ,
rim pfalmi contextus procedebat. Seliguntur autem eiusmodi antiphona?,

qiiae maxime falutares efTe poifmt cantantibus ad initillandam pietatem, &,
ut
a) Cithara ergoDAViDis ( inquit hom. 28- in Dncmon enim non omnino privat nos rejrno
Ep. ail Rom.) opus nobis fuerit, ut divina can- coelorum ; fed & aliquando vigilanti prodeft
tica animre concinamus , & ea ,
qux ad ilhun peccatum autem omnino excludit. Peccatum e-
pertinent , & ea , qux ex bonis operibus pro- nim dxmon eft voluntarius , ac fpontanea in-
cedunt. Nam fi vel alterum fecerimus, & can- fania , ideoque non habet ,
qui mifericordiam
tionem audientes , canenti per opera repugne- & veniam tribuant. Hoc ergo incantationis
mus , ut tunc Saul faciebat , pharmacum no- genere cantemus anirme lic affedce , & ab aliis
bis in damnationem erit , & immanior fiet in- fcripturis , &a beato Davide. Pfallat os, &
fania. Nam antequam audiamus timet mali- , mens erudwtur. Neque enim illud fpernenda
gnus dDemon ne audientes corrigamur
, cum : res eft. Nam fi linguam canere doceamus , il-
autem audientes iidem ipfi manemus ipfi me- , la canente , animam pudebit contraria volen-
tus abfcedit. Pfallamus canticum per opera, tem."
ut peccatum ipfo dxmone deterius eiiciamus. G g 3
" !:
238 L. I. CANTUS PRIMA FXCLESI/E 7ETATE

ut niodo intelleximus ex S. Chrysostomg, ad noftram inftrudionem, in-
formationenique vitse etiam, & adionum, ne a voce dillonent. Hom. 28.

in epilt. adRoman-. pluribus monet cantores, ne cantui per opera repugnent;
omnes hortatur, ut pfallamus canticum operum tvjv cLtto tS jr^cuyfMvtog u$jv.
In Ff 34. In eadem inculcanda re non minus frequens eft S. Augustinus. Quando
Serm. 2.
cantas hymnum (ait)'laudas DEUM. Lingua tua quid agit, niii laudet
Enarrat. in
confcientia. (t) DEO cantamus, DEO & vivamus. (lterum): Can-
pj: 67. tat DEO, qni vivit DEO pfillit nonuni eius qui operatur in gloriam
:
,
eius, ita cantando, ita pialiendo, id eit, fic vivendo, fic operando. Non
poteritis, quam vera cantetis probare, riifi cceperitis facere quod can- ,
In Pf. 102. tatis: " Et alibi Nam quid prodeit (inquit) quod hymnum cantat
:
lingua tua ii lacrilegium exhalat vita tua? Male vivendo multas linguas
,
mifiiti in blafphemiam. Lingua tua vacat hymno, & caeterse te intuen-

tiurn vacant biasphemiis. Si ergo vis benedicere Dominum, fac verbum
eius , fac voluntatem eius. Te decet hymnus DEUS , ait pfalmus. Sed
ubi? In Sion. ln Babylone non decet &c. " Ingeniofe alicnbi veteris
& novi Teitamenti difcrimen iaciens ubi nimirum datur gratia, charitate ,
in cordibus noftris dirfufa, per Spiritum Sanclum ut impleamus praecepta, ,
huc interpretatur illud pfalmi CXLllI. DEUS canticum novum cantabo tibi,
in pfalteriudecem churdarum pfaliam tibi a). In fermone vigeiimo fexto,
prsefertim autem vigefimo feptimo pafchali vocem AUeluia interpretatus
hoc canendo & in hoc verbo confonantes ore, & confentientes corde, ,
exhortari nos invicem dicit, ad laudandum DEUM. b). Alores voh alibi ,
idem
a) Decem (inquit Serm. 33.) chordarum pfalte- decem chordarum. Nemo enim laudat Deum,
rium decem prsecepta lesjis intelliguntur. Can-
, id eft , hymnum nifi ore fuo faiftis con-
dicit ,
tare autem & pfaiiere , negotium effe folet a- fentiat , Deum & proximum diligendo."
mantium. Vetus enim homo in timore efr, no- b) Eum autem (ait iri priore fermone n. 1.) tan-
vus in amore. Ita cnim cluo Teftamenta diftum homo fecurus laudat, qui non habet unde
cernimus , vetus & novum . . . Caritas ergo difpiiceat : (Et in altero n. 1.) Laudemus Do-
cantat canticumnovum. Nam timor ille fervi- minum fratres, vita & lingua, corde & ore, vo-
lis homine conftitutus, poteft quiilem
in veteri cibus & moribus. Sic enim fibi dici vult Deus
habere pfalterium decem chordarum quia & ,
Hahduia , ut non fit in laudante difcordia.
Iudais carnalibus data eft ipfa lex decem prse- Concordent ergo prius in nobis ipfis lingua cum
ceptoiMm fed cantare in illa non poteft
: can- vita, os cum confcientia. Concordent, inquam,
ticum novum ; fub lege eit en'in , 6t implere voces cum moribus ne : forte bonx voces te-
non poteft legem. Organum ipfum portat, non ftimonium dicant contra malos mores. felix
traiftat
; & oneratur pfalterium , non ornatur. Httlieluiu in ccelo, ubi tcmplum Dei angeli funt
0_ni autem fub grntia eft non fub lege , ipfe , lbi tivm concordia fumma laudantium, nbi eft
implet legem quia non eft ei pondus, fed de-
: exfultatio fecura cantantium, ubi nulla lex in
cus , nec timenti tormentum eft , fed amanti membris repugnat iegi mentis ; ubi non eft ri-
ornamentnm. Spiritu enim diledtionis accen- xa cupiditatis, in qua periclitetur viftoria cari-
fus , iam decem chordarum can-
in pfalterio tatis. Hic ergo cantemus Halleluia adhuc fol-
tat canticum novum." Et poftea n. 5. Hoc lic:ti, ut illic poilmms aliquando cantarc fe-
eft caaticum novum , quod pfallit iu pfalterio curi.
:

idem ait S. Augustinus, non non fo~ Serm.û.n.^. voces. Sapientiam lauda vivendo ;
naudo, fed confonando. Etfl enim laudare DEUM, eiusque celebrare maie-
ftatem primarium fit hominis erga ofricium ut tamen id cantu DEUM ,
fiat, neceflitas non eft; quamvis oppoi tunuin & falutare; idque optimum, ,
ii, ut hactenus diximus, omnia concordent, fimusque toti occupati inDEl

laudibus ut idem nos hortatur.
, toti laudate cantet vox ; can- InF
^ 8> DEUM ,
tet vita ; cantent facla ; DEU3I toti laiidate. Et in pfalm. XXXII. Can-
tate vocibus , cantate cordibus : cantate oribus , cantate moribm : cantet can-
ticum novum non lingtta, fed vita. Hoc in Concilio Cartbag.YV. c. 10.
fub magifterio S. Docloris pulchre in cantorum ordinatione eft expreffum
Vide, ut, quod ore cantes, corde credas: & qitod corde credis, operibus com-
probes. Atque in pfalm. CXIX. laudatus S. Praeful fkpius ad hoc cantores
ftimulat. Non
inter alia ait, probare quam vera cantetis, nifi
poteritis , ,
quod cantatis.
cceperitis facere, Idem nervofe exprefiit ftudiofus S. Augu-
stini aemulator S. Cêsarius Arelatenjis a). Hoc igitur perfecram reddit a
harnioniain, atque mufica unice chriftiano digna eft, quae per omnes vitae
noftrae acliones difcurrit , quemadmodum in tota rerum univerfitate tam
megacofmo, quam microcofmo, pulcherrima rerum confonantia, a Creatore
omnia funt ordinata quibus nos confpirare in omnibus noltris actibus de-
,
beamus prius operibus qua.n cantu & vocibus qua ratione muficam di-
, , ,
fciplinam dicit Cassiodorus per omnes actus vitae noftrae diffundi b). ,
Hoc
a) Bonum quidem eft (inquit Serm. 284.) & fa- quoJammoJo quis ruminat, & Je mellis Julce-
tis acceptabile Deo quaiulo lingua fideliter , Jine omnino non guftat."
plallit fed tunc eft vere bonum, quando lin-
, b) Primum ( ait Je Artibus & Difc. liberalium
guse concorJat etiam vita. Confentiant fimul litterarum c. 5. ) fi Creatoris manJata faciamus,
voces & mores ; ne forte bona? voces contra & puris mentibus ftatutis ab eo regulis fervia-
malos mores teftimonium ferant, & ipfa vos lin- mus. QiiiJquiJ eniin loquimur, vel intrinfecus
gua veftra reJarguat. Si enim aliuJ fonat in vennrum puliibus commovemur ,
per muiicos
ore , & aliuJ apparet in opere ; quoJ lingua rhythmos harmonix virtutibus probatur effe fo-
viJetur xJificare , incipit converfatio mala Je- ciatum. Mufica quippe eft fcientia bene mo-
ftruere. Vos ergo fratres non folum fuavitas JulanJi , quoJfi nos bona converfatione traifte-
vocis , feJ etiam fenfus ipfnis leftionis teneat mus tali difciplinx probamur femper elfe fo-
,
cccupatos ; ut quomoJo fonus vocis Jelettat in ciati quando vero iniquitates gerimus
: mufi- ,
auribus , fic virtus ipfius leftionis Julcefcat in cam non habemus. Ccelum quoquc & terra,
cor Jibus , fecunJum illuJ quoJ fcriptum eft , vel omnia qua: in eis Jifpenfatione fuperna per-
Qiiam dulcia faucibus meis eloquia tua Domine ! aguntur, non funt fine mufica difciplina ciiin :
Et iterum, Eloquia Domini dejiderabilia fuper Pvthagoras hunc munJum per muficam con-
aurum &
lapidem pretiofum multnm, dulcio- & Jitum, & gubernari porfe teftetur. In ipfa quo-
ra fuper mel if favum. Qiii enim quanJo pfal- que religione valJe permixta eft ; ut Jecalogi Je-
lit, fuavitatem tantummoJo vocis & compoiitio- cachorJus, tinnitus cytharae, tympana, organi me-
nem cuiusque foni attenJit , & quiJ in ipfis in- loJia, cymbalorum fonus ; ipfiuu quoque pfalte-
telligi Jebeat , non attenJit , aures eius acci- rium aJ inftar inftrumenti mufici nominatum eiTe,
piunt tranlitorium cibum, fed aJ animam eius non Jubium eft eoquoJ in ipfo contineatur ccele-
:
non pervenit Dei verbum ; ac fi velut ceram ftium virtutum fuavis nimis, & grata modulatio.' c
240 L. I. CANTUS PRIMA ECCLESIiE iETATE &C.
Hoc alibi idem ex pulchre explicat, quae rerum
ipfa muficae artis definitione
fibi congruentium fonorum dirferentias, & convenientias perfcruta-
, id eft
w Nam (inquit) five quando pfalmodiam dicimus: five quando manda-

JnPf.97. tm :
M tis Domini operam navanter impendimus, dulciflimae harmoniae gratia

temperamur. Et fi caufas huius reialta deliberatione peipendas, qmelibet
creatura rationalis, fiauctoris fui vivat impcrio, ab hac convenientia non
probatur excepta. Merito ergo inceffanter praecipimur Domino pfallere,

in pfalmo citharizare , in cithara pfallere; iubiiare in tubis ductilibus &
corneis; ut dubium non fit, hsec initrumenta dulcifona probabilium aftuuni
nobis indicareconcordiam. " Demum etiam Ennodius eit commemoraii-
dus qui in panegyrico, quem dixit Theoderico Regi, bonse confcientiae
,
T. 1. Oprr. rationem in DEI laudibus concinendis recte flagitat. Quod (inquit) de-
var. Sirmondt
^ fcencj|t a foperis, fola hymnorum licet mercede taxari. Fabricator rnundi
i>- iSi>4-
ad potiora munera modulatis invitatur eloquiis. Dicite ii non pramiii ,
loco opifici fuo lingua blanditur. lungitur, quod de facrario mundi pe-
ctoris laudatio debet principalis eflluere nec folum linguae nitorem po- :
itulat commemoratio numinis tui, bono adferenda confcientise."
Peroratio de XII. His opportune. materiam de antiquiori facra illa Ecclefiae mufica
camn ecc e-
c ] aujimus, prima Ecclefiae aetate ad mediam ufque
quatenus a T " decurrens ex
fiaftico prima .
*
. .
atate. cooevis monunientis eccleiialticis lliultrari potuit. vidimus parvis initiis

paulatim in Ecclefia opera & ftudio celeberrimorum Virorum Ecclefiae Do-
clorum Paitorumque inoleviffe cantum in facris Chriftianis, at qualisomnino
fuerit, quibus praefertim modulis feu tonorum differentiis conftiterit, nul-
iis nobis ex illa aetate conitat vel paradigmatibus, vel praeceptionibus re- ,
gulisque. Unde id faltem coniicere licet , maxima cantum & muficam ve-
conititiffe limplicitate, & fieculo demum quarto potiffi-
terem ecclefiafticam
mum incrementa fumfiffe tam in Oriente quam Occidente cumprimis. ,
Quodfi edax tempus ipfa autographa non confumfiffet veterum liturgicorum

librorum monumenta, certiora haud dubie & exfplicatiora nobis in hac ma-
teria dare licuiffet, uti deinceps magis magisque nos facturos pollicemur.
LIB. II.

Book 1 Gerb

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Book 1 Gerb

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

,

DE LIBRARY UNIV. Qfr'

Te voce , Te cantu pio

Rogare curuato genu 9

Flendo & canendo difcimus.

IN FORTVNATVM VLTIMVM HVIVS SECVLI IVBILAEVM

uod vota publica dudnm, famaque undi-

no-Germanici imperii , ecclefiseque hier-

clavum Ecclefise affumtum cognovi , memor comitatis hu-

Auguftis FRANCiSCO Patri, tunc Romanorum Regi

nihil mihi tum ad teftiiicationem devotiillmi animi, cum ad

Ipfa narrationis feries palam facit, cantum ecclefix a fua fim-

adhuc dignitate Cantoris cathedraiis ecclefia? Eambergenjis per-

mufiea facra non modica. Nec abiudit Redtoris Magnificentif.

tiffimique viri, etiarci principes facrum concinnabant melos,

Ad hanc toliendam fanifce religionis noftra contamina-

convertam ? qui pietate, auctoritateque perinde prxftas, ut

cra fic fit compofita ut mentem avocet potius ac diftraclam

reddat, quam in fe colligat; fancta verba fuffbcet & con-

malum. Qui ftatum mufioe eccleiiafticx pnefentis faltem,

tum exceffum rem devenire potuiiTe 5 ac quotidie in peius

magnam partem apud nos mufica transigitur cum necrem- :

publicam faivam efte pofte exiftimaveritPLATO, mutata mu-

Vides EMINENTISSIME ARCHIPR,ESUL ! qux me

ut lucubrationem hanc de viciflitudine cantus ac muficae fa-

crue a prima ecclefix aetate ufque ad prxfens tempus TUJE

Dabam apud D. Blafii menfe Dee,

lato, eo ipfo, quo olim ufus Glareanus in edendis Sever.

quit, omnium fcientiarum traclatus varios habcbat iyavKAoTruJUv ,

vocant Grtfci. Inerant quinque divi Severini volumina de

Id unum folatio erat, quod, qui nunc prodit, tomus pri-

de re mufica ex laudato codice defcripta iam in aliorum ma.

pinor, ab aliis eft pertra&ata. Quos inter Mar. Mersennus

templi mufica in ufum publici officii divini ordinata dici

potiffimum. Atqui vero mos antiquiflimus fuit, quem loco

tarum: quorum verfus cani folebant, utque canitTHEOCRl-

Semper id eft cordi mujis femperque poetis,

Ut divos celebrent , laudes celebrentque virorum

Suo loco oftendimus SS. Patres, quando fideles adDEUM

prope hymnus funt, qux SS. Martyres aut dixerunt, aut in

IV.hift. eccl. c.i^. Iacobique Usserii append. Ignatiana p.

yum, fo&&<rt expreffifle : uti eius initium Gloria in excelfis &c.

**p*b&> feu verficulos, in ecclefia praeeini folitos, intonaflele-

attentioneque fideles, qux in ecclefia audiebant, perceperint '.

in libro de Anima cap. 9. fororis cuiusdam revelationes enar-

ftuofo quadragefimae tempore, ut iam in Concilio Laodiceno

Aberat nihilominus antiquioribus Ecclefiac temporibus a

deria extinguunt. Cum tamen proclive fit , ut hic etiam fefc

infinuet delecTrationis quidam nocivus fenfus, retulimus fuo lo-

qui obleflet, &

Ji citharoedos T cantores audientes. Invehitur mox in ipfos

facros oratores : Flofculos verborum & compojitionem, & har-

ftros , muficamque etiam ecclefiafticam xvi noftri valent, a fi-

quam figuratam dicimus, olim infucata, femper magis magisque

culo, qui iugem in altaris facrario praefentiam Chrifti incarna-

resque videamur, fatagimus.

Paflim oftendemus altero huius operis tomo, quanta qui-

quae in illa epiftola encyclica traftavit, plerisque piis viris pro-

quefacra eandem femper cum profana mutationem fubire per-

obleftationem auditorum vel gloriolam muficorum, aufto-

rum etiam novitati ftudentium atque admirationi efle cupien-

efTet, ut harmonicus gravi decentique habitu incedat, fibi haud

diffimilis, aut diffonans a fanritate religionis , cui confecratus