Myrna B.

Shure

CHA M GII CON THNG MINH

Bn quyn ting Vit 2007 Cng ty Sch Alpha

NH XUT BN VN HA THNG TIN

To ebook: T Hi Triu

Pht hnh: http://www.taisachhay.com

 Myrna B. Shure .................................................................................................................................................................... 2

CHA M GII CON THNG MINH ..................................................................................................................................... 2

I IU NHN NH ............................................................................................................................................................ 5

PHN 1. X l cm gic....................................................................................................................................................... 12

1. Gin d.................................................................................................................................................................................. 14

2. V mng v tht vng .................................................................................................................................................... 20

3. Cng thng, lo lng, s hi v tn thng.............................................................................................................. 29

4. i mt vi mt mt ....................................................................................................................................................... 38

5. Quan tm v thng cm ................................................................................................................................................. 46

6. T tn v thc kim ch ............................................................................................................................................ 58

PHN 2. Gii quyt v ngn nga rc ri .................................................................................................................... 64

7. Thi gian v thi im: thi gian i ng, ln khn, can thip, mt kin nhn ....................................... 67

8. S hu ................................................................................................................................................................................... 74

9. Ngang bng, mch lo v di tr ............................................................................................................................ 81

10. Gy g, k bt nt v nn nhn ................................................................................................................................ 90

11. Lm tn thng ............................................................................................................................................................. 96

12. Dy con v an ton, nguy him v bo lc ....................................................................................................... 105

PHN 3. Nui dng mi quan h.............................................................................................................................. 118

13. Tht cht tnh cm gia nh.................................................................................................................................... 120

14. Mu thun gia anh ch em rut .......................................................................................................................... 126

15. Bn b .............................................................................................................................................................................. 135

PHN 4. Hnh thnh cc k nng sng ...................................................................................................................... 143

16. Lng nghe ....................................................................................................................................................................... 145

17. Trch nhim.................................................................................................................................................................. 152

18. Trng hc, Bi tp v nh, Hc tp .................................................................................................................. 160

LI KT .................................................................................................................................................................................. 169
I IU NHN NH
Ni vi ti, ti s qun.

Dy cho ti, ti s nh.

ti lm, ti s hiu.

Thnh ng Trung Hoa

tm gi sng. Bn nghe thy ting ci xe but ca nh trng vang ln khu nh mnh, th m

cu nhc by tui nh bn thm ch cn cha mc qun o.

C con gi bn tui mu mo tr v nh, nc n: Tommy nh con v lm hng chi mi ca

con.

Mt khch hng quan trng gi n nh cho bn, v lc bn ang nghe in th cu con trai su
tui gi bn rt to i tm giy, mc d bn dn con hng trm ln l khng c quy ry
ngi ln khi ang c in thoi.

Ba ngy trc l Phc sinh, c tiu th chn tui ca bn tuyn b b s khng cng bn i thm h
hng vo ngy Ch nht.

Thy gio ni con quay cp, nhng con khng lm th! a con mi mt tui ca bn phn n
tht ln nh vy.

Cc con bn thng ci nhau v chi, gi s dng my tnh, chi game, hoc cc vt khc
nh th no? Cc em thng gy s vi bn hay ai v mt vic g hoc v tt c mi vic nh
th no? Bao lu th cc em gy cng thng trong nh mt ln v khng chu vng li, khng lm
nhng g bn bo v ci li? Bn c cm thy dng nh mnh c gng lm tt c nhng khng
gii quyt c vn g?

Nu bn ang c nh tm cch khc x l nhng tnh hung nh trn th y chnh l cun

sch bn cn. Ba mi nm nghin cu v gia nh v trng hc cho ti thy rng, nhng a tr
c kh nng suy ngh thu o, t mnh gii quyt thnh cng vn hng ngy s t gp cc vn
v hnh vi hn v hc gii hn nhng em khng th t duy theo cch ny.

Trong hai cun sch Dy con t duy (Raising a thinking child) v Dy t duy cho tr v thnh nin
(Raising a thinking preteen), ti gii thiu v gii thch mt chng trnh c tnh thc tin, gm
nhiu bc, nhm mc ch dy tr cc k nng t duy quan trng, c tn l Ti c th gii quyt
rc ri (ICPS). Chng trnh ny m t cc tr chi, hot ng v on hi thoi c th m cha m
c th s dng dy con mnh phn ng chn chn v linh hot hn trc nhng rc ri, xung t
ny sinh trong cuc sng thng ngy.
Ti nhn c hng ngn bc th, email v cuc in thoi cm ng ca cc bc cha m tng
th p dng chng trnh ICPS. Mt s nh gi rng chng trnh ny rt nht qun v tin ch,
nh mt b m vit:

Cun Dy con t duy ging nh mt mn qu i vi gia nh ti. a con gi su tui ca ti

tr thnh mt ngi gii quyt vn rt nhy cm, v dng nh n hiu rt r n l ai v ang
ngh g. L cha m, gi y v chng ti cm thy mnh ang c phng php nui dy va nh
nhng va hiu qu hng dn con mnh cch gii quyt nhng vn ny sinh trong cuc
sng, t chia s n p lc ng ng v hn na tr thnh ngi ln. Gia nh chng ti xin
cm n Tin s Shure v nhng ng gp tuyt vi cho vic nui nng con ci.

Mt ngi khc li tp trung vo kha cnh c th ca chng trnh:

Cc con ti gii quyt c nhiu mu thun hn sau khi ti thay i trng tm. Bng cch lin
tc p dng k thut tr chuyn ca Tin s Shure, ti chuyn cho cc con trch nhim phi t
gii quyt hu ht cc vn thng ngy ca chng.

Ngi m ny nhn ra rng k thut tr chuyn m ti xy dng nn l tm im ca phng

php gii quyt rc ri. Vy k thut ny c ngha nh th no?

Gi s rng c em gi Patty bn tui v c ch gi Val tm tui ang ci nhau v mt b chi t

st m d cc em tng cho Patty vo ngy sinh nht. Patty bng bnh tuyn b vi ch gi rng
ch t st l ca mnh nn Val khng c php chi. Ch my pht m hai c b la ht to
n mc m chng Julia quyt nh phi can thip.

Sau y l cch m m cc em s dng k thut tr chuyn gip hai tiu th gii quyt mu
thun sao cho c no cng hi lng.

M: C chuyn g y?

PATTY: y l t st ca con, th m ch Val i ly ht.

VAL: Con ch ly c mi mt t. Patty chng bao gi chu chia s ci g c, trong khi con c ci g
cng chia cho n.

M: Patty, hai con ang to ting vi nhau y. By gi con cm thy th no?

PATTY: Gin lm!

M: Val, con ang cm thy th no?

VAL: Con in mt! Patty qu ch k. Khng bao gi chu chia s g c.

M: To ting vi nhau cng l mt cch gii quyt rc ri ny. Vy iu g s xy ra no?

PATTY: Bn con s nh nhau.

M: C hai con ngh xem c cch no khc gii quyt vn ny, sao cho c hai u khng cm
thy kh chu v khng phi nh nhau khng?

VAL: Em c th ly ch t st cn con ly ch t st xanh, sau bn con s i cho nhau.

M: Patty, nh vy c c khng?

PATTY: Vng, con s lm mt ci bnh v ch Val c th dng n trng ming.

VAL: c, cn con s lm phn kem ph.

Nh cc bn thy y, Julia khng h ni n cc c con gi, m thay vo c t cu hi. K

thut ny khng ch trc tip gip c hai c b t gii quyt vn ca ring mnh m cn cho
php Julia bit c vn l g, xt trn quan im ca l tr. N cng cho Val c hi th hin
cm xc ca mnh rng b ang rt bc bi v b tin rng thng ngy vn chia s mi th vi
Patty th m Patty li khng h n p li.

Cng cn phi lu rng mi cu hi ca Julia u nhm mt mc ch ring. Chng hn, khi hi

xem c hai ch em cm thy th no, ngi m ang gip cc con pht trin thc thng cm. Mt
trong nhng l do gii thch ti sao yu t cm thng li quan trng n vy l, nu khng quan
tm n cm gic ca chnh mnh, chng ta khng th quan tm n cm gic ca ngi khc c.
Khi Julia hi: Vy iu g s xy ra no?, l tr c yu cu phi cn nhc v hu qu m hnh vi
ca cc em s gy ra. Cui cng, gip cc con t mnh tm ra gii php cho rc ri trc mt, ch
hi: C hai con th ngh xem cn cch no khc gii quyt vn ny, sao cho c hai u khng
cm thy kh chu v khng phi nh nhau?

Khc l mt t cha kha trong k thut tr chuyn. Bn s thy mt s chng trong cun sch
ny, c rt nhiu t m ti cho in nghing nhm th hin rng chng ang c s dng theo cch
mi. Cc t khc chng hn nh khng, trc, v sau u tr thnh t cha kha khi dng,
chng hn nh trong nhng cu hi: kin ca con tt hay khng tt no?, iu g xy ra
trc khi con nh bn?, Sau th iu g s xy ra?.

l tr suy ngh v nhng cu hi , hy s dng cc t kha ny v c nhng t khc na, iu

th v s xy ra. Thay v b i m trong lng gin d, bt lc, bun chn, hoc b p o, cc em s
cm thy c trao quyn t quyt v d chp nhn gii php hn. Theo kt qu nghin cu ca
ti, tr em c xu hng sn sng thc hin gii php cc em t ngh ra hn l nhng gii php m
cha m cho l tt nht.

Vy, phng php gii quyt vn ny khc g vi nhng phng php khc m cc bc cha m
c th s dng gii quyt rc ri xy ra vi con mnh? Hy tr li vi tnh hung cc c con gi
ang gin d ca Julia, v gi s nh ch s dng iu m cc nh tm l hc gi l khng nh
quyn lc, ti th gi n gin l phng php quyn lc. C th ch s ni: a ch t st y
y cho m. Nu hai con khng nhng nhau, m s ct i v s chng a no c t st ht.
Hoc: M khng mun nghe cc con to ting vi nhau cht no na. Patricia! Khng c ch k
nh vy! Cc bin php nh qut mng, ra lnh, tch thu nhng g l tr mun, hoc thm ch bin
php cch ly c l, c th mang li kt qu mong mun l dng trn chin li, ch lm hi lng cc
bc cha m trong mt thi gian rt ngn.

y l v phng php quyn lc b qua mt phn cc k quan trng trong bc tranh: bn

thn l tr. Cc em cm thy th no? Chc chn chng vn gin d v chn nn nh lc trn chin
mi bt u. Khng ch vy, cc em cn khng hc c cch t mnh gii quyt vn , v iu
ny rt d ng ngha vi vic khi thi gian cch ly ht, cc em li ci nhau v b chi t st.
V ngy hm sau, cc em s rt d ci nhau v mt th khc. Mt iu nguy him khc trong
phng php quyn lc l dn dn, cc em s cm thy b ch ng nhiu n mc tr nn lnh
m hoc hn hc, v c th s trt s chn nn ln u bn b.

Cc cch khc m Julia c th s dng l phng php gi v phng php gii thch theo
thut ng ca ti. Nu Julia s dng phng php gi , ch s bo vi cc con iu g nn lm
ch khng phi l iu g khng nn lm. Chng hn, c th ch s ni: Con nn hi xin th m con
mun, hoc Con nn chia s chi ca mnh. Nu s dng phng php gii thch, ch s ni:
Nu hai con khng hc cch chia s, s khng c ai chi vi cc con na, v cc con s khng c ai
lm bn c. Phng php ny hot ng trn c s gi s rng l tr hiu c hnh vi ca mnh
c tc ng nh th no v t khi thc hin nhng hnh vi lm tn thng bn thn cng nh
ngi khc. Theo phng php gii thch, Julia c th p dng thng ip m vn c s dng
rt rng ri, chng hn nh: M rt bc v cc con c ci nhau nh th.

Trong khi hai phng php gi v gii thch t ra c hiu qu tch cc hn so vi phng php
quyn lc, cc bc cha m s dng c ba phng php ny vn cn ngh cho con mnh. Thay v yu
cu cc con t mnh gii quyt vn , h c thoi mt chiu. Nhng ngi ny ang bo, ch
khng phi ang tr chuyn vi con mnh, v rt c kh nng l cc em b ngoi tai nhng li
gi , gii thch ca cha m. Hn na, cui cng cc bc cha m s cu tit ln bi v con h khng
nghe li iu ny dn ti kt cc l khng bn no t c g c.

Trn thc t, trong ba phng php ny, khng c phng php no khch l cha m nhn ra hay
hiu c cm gic ca con mnh; chng cng khng ch trng n cm gic ca ph huynh khi h
vp phi nhng tnh hung cng thng xy ra vi con h.

S dng k thut tr chuyn nh mt phng php gii quyt vn - phng php m Julia
p dng vi hai c con gi - s gii quyt c c mong mun ln kh nng d b tn thng ca
cha m v con ci. Kt qu s l c hai bn cng gii quyt c vn .

Julia bit iu ny. Ch l mt ph huynh bit suy ngh.

Bn cht ca mt ph huynh bit suy ngh l ch ng, ch khng phi th ng. D con bn c
vng phi rc ri vi anh ch em, bn hc, bn b hay vi chnh bn, mt ph huynh bit suy ngh
phi cn nhc cc trng hp, quyt nh xem phi phn ng th no v gip l tr xc nh c
cn phi ngh th no, ch khng phi l ngh ci g, t cc em c th t mnh gii quyt vn
.

By gi, hy xt trng hp ba a tr nm tui u mun s dng mt mn chi rt hp dn.

Lenny ni vi em trai: a cho anh ci tu ho! N l ca anh v gi n lt anh chi. Khi cu
em t chi, Lenny git ly mn chi v ri phng.

Sonja hi xin ch gi c chi bp b mt lc. Khi b ch t chi, Sonja gin di b i.

Anthony xin em trai cho chi vi chic xe ti mt lc. Khi em t chi, cu b hi: Ti sao li khng
c?

Cu em tr li: Em cn n, em ang dp mt m chy.

Anthony p li: Anh c th gip em mt tay. anh i kim ci vi v chng ta s cng nhau dp
la.

Vy Athony khc vi Lenny v Sonja im no? Lenny phn ng vi tht vng bng cch hnh
ng, trong trng hp ny l cp ly chi. Sonja mo mui a ra ngh c chi vi
con bp b mt lc khi b t chi, c b t b v rt lui.

Anthony khng lm vy. Khi nhn ra rng gii php th nht ca mnh khng pht huy hiu qu,
cu vn dng tip gii php th hai. Trong khi Anthony c th ngh n vic nh cu em v cp
ly mn chi th cu b khng lm th. thc thng cm ca cu b khng cho php cu
lm nh vy. Thay vo , cu tm nhiu cch thng lng t c iu mnh mun m
khng lm tn thng c mnh ln em trai. Cu b c kh nng cn nhc n mong mun ca c
hai.

Athony l mt a tr bit suy ngh.

Tt c mi tr em u c th hc suy ngh theo cch ca Anthony. Kh nng gii quyt rc ri

khng ch tc ng lu di n hnh ng hin ti ca tr em m nh kt qu nghin cu ca ti,
n cn nh hng su sc n nhng hnh ng trong tng lai ca cc em, chng hn nh chng
li p lc ng ng khng tham gia vo nhng hnh vi c hi nh th ma tu, ru, tnh dc
khng an ton v bo lc.

V i xa hn na, a tr bit suy ngh s c nhiu kh nng tr thnh ph huynh bit suy ngh.

Khi vit cun Cha m gii, con thng minh (Thinking Parent, Thinking Child), mc ch ca ti l
gii thiu tm lc nhng rc ri thng ngy y thch thc m cc bc cha m v con ci t
lc chun b i hc cho n tui v thnh nin phi i mt, cng nh nhng cng c thc hnh
bin cc rc ri thnh gii php.

Cun sch c sp xp theo ch . Mi chng tp trung vo mt vn ring chng hn nh

gin d, xm phm hoc thng cm vi nhng v d minh ha cho tng vn . Cch t chc ny
cho php bn xem xt tng ti theo nhiu kha cnh khc nhau.

Trong cun sch ny, bn s hc c cch dy con mnh k nng a ra quyt nh ng n,

ng thi t do s dng cc k nng . Bn s hc c cch hng dn con thay i hnh vi
hoc tr nn bt d dn hn, bt rt r hn, bt s hi hn; bit hp tc v thng cm hn; c kh
nng thch nghi cng nh i mt vi nhng chn nn, tht vng trong cuc sng. Bn cng s thy
cc k nng gii quyt mu thun h tr con bn trong vic hc hnh nh th no. V, bn s thy
con mnh ngy cng bit cm thng tht s. Nh phng php gii quyt vn , tr em s bt u
hiu rng cha m chng cng nhy cm.

Mt s chng s khuyn khch bn dng chnh hnh vi ca mnh lm gng cho con ci. Chng s
t ra cho bn nhng cu hi mang tnh gi : Pht cch ly tht s c li nh th no? nh n l
gip hay lm au con? Chng ta s lm g khi ti ngh mt ng v vn no cn v/chng
ti li ngh mt no? Ti c cn phi hc cch lng nghe khng? Ti lm chuyn ny th no? Ti
phi ni g vi con ti khi ti khng gi li ha?

Khi s dng cun sch ny, bn khng ch c t tin x l nhng rc ri thng ngy m cn
hc c cch lm th no hng ngy cho con ci tip xc vi k thut tr chuyn gii quyt vn
. V bn cng c m bo rng, con bn s c nhng cng c cn thit i din vi cuc
i, khng ch trong hm nay m cn trong nm ti, mi nm ti v n tn lc trng thnh.
Ngay c khi bit chng trnh ICPS ca ti trong nhng cun sch trc, bn cng vn s thy
rng Cha m gii, con thng minh l mt ngun tham kho v gi m li d s dng khi rc ri xy
ra v chc chn chng s xy ra.

Mc d ti hon ton tin tng rng phng php ca mnh hu ch v hiu qu, ti vn khng bao
gi ph nhn hon ton bt c mt k thut nui dy con ci no. Chng hn, ti s khng bao gi
khuyn bn ng qut mng con ci hay ng th hin mnh gin d. Lm vy s chng t nhin
cht no. Tt c chng ta u phi bc l cm xc ca mnh, v l tr phi hc cch i mt vi
thc t . Tuy nhin, nu nh bn lun lun hoc gn nh lc no cng phn ng bng cch ni
gin v trng pht con bn mi khi chng lm iu g tri , cc em s rt kh m tr nn t lp,
bit suy ngh. Trong khi khng h bo cc bn cn phi lm g, ti mang n cho bn nhng cch
nhn mi v vn gip bn quyt nh xem iu g l tt nht cho bn thn v gia nh.

Thng 11 nm 2000, nh nghin cu Irving Sigel thuc i hc Princeton ni vi ti: Mi khi

ngi ta dy tr em iu khm ph cho ring mnh, a tr s khng cn pht minh ra iu
c na, v do vy n cng hon ton chng hiu g v iu c. Ti hy vng cun sch ny s
gip bn to c hi cho con khm ph c cch tm ti v hiu r v th gii ca chnh bn thn
mnh.

V liu mt a tr cn c th hc cch ngh ny u tt hn nh? Theo Bonnie Aberson, nh

tm thn hc v tm l trng hc thc hin chng trnh ICPS hn 15 nm, Tr em nn bit
nhng tnh hung kh khn trong cc mi trng khc, d phc tp n mc no, vn c th gii
quyt c trong gia nh t m, ni mi ngi c lng nghe, chp nhn. Chnh mi giao tip
ci m mang tnh chp thun, m ICPS cng c, s gip tng cng mi quan h v cm gic c
trao quyn s gp phn gii quyt mi vn .

Khng bao gi l qu mun bt u, nhng cng khng bao gi l qu sm c.

iu chng ta s tht s ni vi con em chng ta l: B m quan tm n cm gic ca con, suy

ngh ca con, v b m mun con cng quan tm na. Chng ta cng s khng nh: B m tin
con s quyt nh ng. Sau khi th phng php gii quyt vn m t trong cun Cha m gii,
con thng minh, ti tin rng bn s cm thy an ton khi t nim tin .
PHN 1. X l cm gic
a tr no c kh nng kim sot cuc i

s khng cho cuc i kim sot li chnh mnh.

Mt hm no , ngay khi c con gi va t trng tr v nh, bn c th bit iu k diu no

n vi con mnh nh c c nim hnh phc trong nh mt, trong bc chn, thm ch
trong dng iu ca c b. C b vui sng n mc gn nh khng tht c nn li khi ni vi
m: M cn nh bn bo co sch m con phi vit khng? Hm nay c gio tr bi v cho con
im cao nh. Con c 10 im!

Nim vui nh th thng rt d lan t ngi ny sang ngi khc. Bn bit cch phi tr li th
no: Tht l tuyt vi! M mng cho con y!

Vo ngy thng, cm gic ca con gi bn kh nhn bit hn. C b nhn e d v khng ni g

nhiu. Bn khng bit phi hi th no gip con mnh ci m hn, thm ch cn khng bit l c
b c mun ni chuyn hay khng. Nu bn thc p, c th con bn s tht vng v khp mnh hn.

Mt hm, con bn v nh trong tnh trng cc k ti t. Khi c hi, c b tr li bng ging yu

t n mc gn nh khng nghe thy g: Jamie bo rng bn y khng mun chi thn vi con
na. Bn s phi ni g? Lm th no gip con bn cm thy hn?

Cm gic khng ch c tt c mi ngi m cn hin hu t lc ngi ta mi sinh ra. Ch cn

quan st mt a tr s sinh ang c cho n v theo di, ta c th thy nhng din bin
cm xc trn gng mt b, ta s bit khi a b gin d, chn nn, ngc nhin, tha mn hay sung
sng. Nhng cm gic cng l th rt kh nm bt.

Mc d cm gic khng miu t c (chng ta khng th s m hay ngi cm gic), nhng r

rng n c tht v cng c thnh phn vt l: chng ta c xu hng cm nhn c cm xc trong
c th mnh. Mt s ngi cm nhn c s s hi trong lm thng v; mt s khc th sau
gy. Mi chng ta c mt phn x khc nhau.

Bc u tin gip con bn x l cm gic l hy x l cm gic ca chnh bn thn bn. Bn c

th bt u bng nhn thc v nhng phn ng cm xc ca mnh trc bin ng cuc sng. Bn
cm thy th no khi mt iu tuyt vi xy ra, chng hn nh c thng tin trong cng vic?

Bn cm thy th no khi bn mun mt iu g hoc ngh rng iu g s xy ra nhng n li

khng xy ra? Bn c ni nng, cm thy tht vng v bun chn? Bn c li cho ngi khc, b
cuc hay tm cch ci thin tnh hnh?

Khi xc nh c cm gic v phn ng ca chnh mnh i vi nhng vic nh vy, bn c th

gip con xc nh cm gic v phn ng ca b. Tr em hc hi v cm gic t chng ta. Chng hn,
khi cm thy hnh phc hoc nhn thy con mnh hnh phc hay bun b, chng ta gi tn chnh
xc ca cm gic: Hm nay trng con tht hnh phc!, Ti sao trng con bun vy?. Dn dn, tr
em s hc c cch s dng ng t din t tng cm gic bn trong.

Gi tn cm xc l mt cng c hu hiu. Khi m t c cm gic ca chnh mnh, tr em cm thy

mnh kim sot bn thn v th gii ring tt hn. y l l do ti sao ngi ta li cn phi gip tr
em nhn bit c y cung bc cm xc. Khi c hi v cm gic, nhiu tr s dng nhng t
ng nh tt, kinh khng, xu, ti t hoc kinh hong. Rt t em tr li hnh phc, t
ho, bun chn, tht vng, s hi. Xc nh c t ng m t cm gic khng ch gip tr
hiu r hn cc em ang cm thy th no, m n cn c th quyt nh xem cc em cn phi lm
g tip theo. Khi cm thy bun chn, tr c th s hnh ng khc so vi khi cm thy tht vng.
Nu ch ngh rng mnh cm thy ti t, kinh khng, hoc khng khip, a tr s khng th
no a ra c quyt nh r rng v bc phi lm tip theo.

Bn cnh vic gip tr hc cch t tn v nhn bit cm gic, cng cn phi gip cc em cm thy
thoi mi khi th hin cm xc ca mnh. Khi tin hnh nghin cu v tr em, ti nhn thy rng
thi im tr (gm c b trai v b gi) cm thy thoi mi, cc em s thch ni v mi loi cm xc
ca mnh, k c nhng cm xc khng tht s tt p.

Khi tr tr thnh ngi gii quyt rc ri gii, cc em s c kh nng t duy v nhng h ly c th

xy ra khi th hin suy ngh v cm gic ca chnh mnh. Lc , cc em quyt nh c vic kt
hp suy ngh v cm gic vi nhng yu t khc c an ton hay khng chng hn nh cc
em tr chuyn vi bn b v mt ni s hi m khng phi lo rng cuc tr chuyn s quay li m
nh cc em. iu ny mang n cho cc em thc v sc mnh, bi v n gip cc em quyt
nh iu g s ni vi ngi khc v iu g s c gi li trong lng.

Cc chng m bn s c trong Phn I s minh ha nhng phng php gip con bn i din
vi cm gic i khi rt kh din t (c bit l em trai) nh tht vng, v mng, bun chn, s
hi v nhng cm gic nhiu khi rt kh kim sot nh gin d. Ti cng s i su khm ph
nhng cm gic kh nm bt hn, i khi tr thnh mn tnh, nh cng thng v lo lng d chng
bt ngun t vic n trng lp mi, lm bi thi, nhng p lc cm xc c th nh hng n
vic hc hnh, hoc vic phi i mt vi nhng tnh hung khng th kim sot c, chng hn
nh mt cn bnh mn tnh e da tnh mng ai trong gia nh. Cui cng, ti s xem xt cc
cm gic mang tnh tn ph nh cm gic mt mt khi mt ngi bn chuyn i, con vt cng b
cht, hoc mt thnh vin yu du trong gia nh qua i.

Bn cng s thy vic hc cch vt qua nhng hon cnh kh khn nh th s gip con bn thnh
ngi bit quan tm, thng cm hiu v chp nhn cm xc ca chnh mnh. Cc em cng s
hiu rng mnh c th kim sot nhng cm xc . iu ny gip tr c cm gic ang kim sot
cuc sng ca mnh ng ngha vi vic cc em s dn bt b ng trc cuc sng.
1. Gin d
i, nhng cn tam bnh!

Bn cng cu con trai ba tui va bc vo ca hng rau qu th cu b nhn thy mt hp ng cc

loi yu thch. Con bn vi ly ci hp v nhn thm thung, nhng bn khng mun mua bi v
mn qu ngt, v bn chn mt loi khc t ng hn. Cu b gin d ko gh ly chic xe y.
Cn gin d ngy cng tng, cu b p chn p tay, mt lng, v bn cm thy nn nao kinh
khng lm thng v. Cu b li sp sa ni cn tam bnh mt ln na. Cn tam bnh lun xut
hin vo nhng thi im ti t nht c th.

By gi, con trai bn ang go khc v bn phi vch ra nhng vic cn lm ngay.

Bn c th van xin con ng khc na, nhng chc chn cu b s khng nghe. Bn c th khng
a cu b n sn chi khi xong vic nh ha, nhng iu ny cng chng lm n bn tm.
Bn c th l i v hy vng mi vic u s vo y, nhng bn bit kt qu s khng nh vy. Bn
c th nhng b v cho ci hp vo xe y, nhng bn khng mun con mnh ln ln vi ngh
c khc tht lc l t c iu mong mun. Bn c th ni gin tr li cao ging, git ci hp
khi tay con nhng lm sao bn c th k vng con mnh hc c cch kim sot cm xc trong
khi chnh bn khng lm c iu ?

Hn na, trong cc kh nng trn, khng mt kh nng no t ra hp l hay hiu qu. Chng c
phng php x l gin d no hon ho c. Tuy nhin, vn c cch chng li nhng cn tam
bnh. l khng cho chng c hi xut hin.

Bn c th thc hin iu ny bng cch chi tr ging v khc vi con mnh.

Mt bui chiu, khi bn v con cm thy tht s thoi mi v vui v vi nhau, hy bo con quan st
cc ng tc ca cnh tay bn. Trc ht, hy dang rng cnh tay v to thnh cc vng trn ln.
Sau , hy v tay tht ln ri hi con: Cc ng tc m va lm ging nhau hay khc nhau?

Khi con bn tr li Khc, hy ngh ra hai ng tc khc nhau m bn c th dng chn to ra

b tr li ng mt ln na. Sau , bn bo con hy dng c th lm hai ng tc v hi bn xem
hai ng tc ging hay khc nhau.

Bn cng c th chi tr ny ngoi sn chi. Bn c th ni: Hy nhn vo hai bn kia nh. o

cc bn mu ging nhau hay khc nhau?

Tr chi ny cng p dng c khi xem tivi, li xe hoc i b n nh bn b, n c mc ch ca

tr chi l dy tr bit phn bit t ging v t khc.

Vy iu ny lin quan g n nhng cn gin d? Ln sau khi bn n ca hng hoc ang u

v cm nhn c cn tam bnh ca con sp n ra, bn c th nh nhng bo tr: Chng ta hy
chi tr ging v khc nh. Con c th ngh ra mt cch khc ni cho m bit con ang cm
thy th no ngay lc ny c khng?
Mt em b ba tui ngng khc ngay khi m b t cu hi ni trn. B nh li tr chi tng
thc hin vi m, nhon ming ci v ni: C ch, con c th dng tay v hnh trn y!. Cn
tam bnh ch cn l d vng.

Mt a tr khc, bn tui, ang sp sa go khc trn sn chi th c m hi: Con c th ngh

ra mt cch khc ni cho m bit con ang cm thy th no khng?

C b nhn ra t khc, dng khc, ci gng go mt lc ri du xung. Mt c b nm tui ang

go ln i kem bng ngng khc khi m t ra cu hi nh trn, ngy ng ni: Nhng kem s
gip con ln ln. Ngi m khng th no nhn c ci. Tp trung mi quyt tm khng
phi nhng b, cui cng c gi c th ca mnh. Ch vi pht, a tr va go khc m
chuyn ngay sang ci vui.

"Con c th ngh ra mt cch khc ni cho m bit con ang cm thy th no khng?

Hy bin nhng cn tam bnh thnh c hi dy con bit rng n c v c th la chn mt

trong s rt nhiu kh nng th hin cm gic ca mnh. Bng cch , c hai m con s kim
sot c cm xc ca mnh tt hn.

Chi bi m !

Mt hm, b Darren tm tui i hc v vi v mt ru r. B ni: Con nh nhau vi mt a trn

xe but. Con ght n lm. N l ni di khn nn. Rosemary, m cu b, cha bao gi nghe b
ni nhng t nh th c, v mc d rt thng cm vi tm trng con trai lc ch vn ngay lp
tc yu cu con khng bao gi c ni nng nh th na.

Mt lc sau, khi b ni chuyn in thoi vi bn, ch nghe b ni: C gio dy ton ca t l

ch.

Darren!, ch ct ngang cu chuyn ca cu b. Khng bao gi c ni nng nh th na! i v

phng!. B sp cnh ca mnh n ni tng nh ngi nh rung ln.

Ti hm , khi Rosemary hi cu b v bi tp khoa hc nh, b tr li: Con khng bit ci qui

g ang din ra lp hc na.

Rosemary hon ton chong vng. Chuyn g ang xy ra vi con mnh vy? B cha tng ni
chuyn nh th bao gi. Ch bit chc mt iu rng tr phi tip xc rt nhiu vi cc cu chi th
trong bi ht, phim nh, thm ch c trn ti vi. Nhng ti sao b li t nhin pht ra nhng t
chng tai n th?

Ch yu cu con ngng li, gii thch rng ch khng thch nghe nhng li nh vy cht no. Cu b
tr li: Nhng mi ngi u ni nh vy c. Sau , ch gii thch rng nhng t tc tu s lm
cho mt s ngi cm thy kh chu. Cu b p: Bn ca con khng thy th. V khi ch hi con
xem ti sao li dng nhng t th l nh vy, cu b nhn vai tr li: V kiu n phi th!

Rosemary nh b tay. Ch c th lm c g by gi?

Rosemary c ngh xem liu c iu g ang lm cu b kh chu khng m phi dng n th ngn
ng kh nghe vy. Chi th c th l hu qu ca mt rc ri trong thc t, ch khng phi l bn
cht ca tr. Chng hn, b Jerome mi tui vn hc rt gii ton bng nhin khng nm c
mn phn s v do cm thy rt tht vng. V t cao nn khng chu nh ngi khc ging h,
em bt u trt cc k thi ton. Cu b bt u chi th, c bit l trong cc cu chuyn v nh
trng. y l mt cch em th hin s cu gin ca mnh. Khi b m pht hin ra nguyn nhn
dn ti rc ri ca Jerome, h sp xp cho em c ph o v mn phn s, nh khng ch
nng th hng ca em ln m cn gip em chm dt vic chi th.

Mc d vy, nhng a tr nh Darren nhiu ln chi by v tr nn ngang bng khi cc em gp

c sc no . Nu nghi ng c vn ang khin con mnh chi by, bn c th hi:

Con ngh m s cm thy th no khi nghe con ni nh th?

Con c th ngh ra cch khc ni cho m [hoc bn b] bit con ang cm thy th no khng?

Khi c hi nhng cu ny, Darren ngc nhin n mc khng cn chi by na. Cu b cng bt
u nhn ra rng m mnh cng c cm xc. V cu b khng bao gi cn chi by na.

M, con ght m!

B Paul chn tui v mi chi vi bn trng sau gi hc nn v nh mun v khng kp hon

thnh bi tp v nh. y l ln th hai trong tun Paul vi phm k lut hc tp. Fran, m cu b,
rt bc v chuyn ny, do khi cu b vo n ti, ch ni: Nu cn ti phm, con s b cm i chi
mt tun lin.

Paul cm thy rt kh chu. Cu b nheo mt li, mt ng ln, v phn ng thnh li: M, con
ght m!.

Fran c cm gic nhi au trong lng. Ght l mt t rt mnh. Trong thm tm, Fran bit rng
Paul khng nh ni rng b ght m, hoc gi s c i na th cng ch vo ng giy pht m
thi. Nhng ch khng th ph nhn c rng ch ang cm thy au lng, chong vng v gin
d th no, v ch khng th che giu c cm xc ca mnh.

Nhng ch cng bit rng Paul ang rt gin d, v ch khng mun v nh khng nhn thy cm
gic ca con trai. Ch bit khng nn khonh khc ny tri qua m khng ni iu g. Nhng ch
nn ni g tnh hnh tr nn tt p hn ch khng phi l thm du vo la?

Nu ch ni: M khng h ght con, c th cu b s khng nghe, v d c nghe i na th cu

cng khng quan tm bi v lc ny la gin ang che m mt cu.

Nu ch tm l do gii thch ti sao vic hc cch chu trch nhim li ng vai tr quan trng trong
qu trnh trng thnh ca con ngi, c th cu b cng khng nghe, bi v lc ny cu khng
mun nghe v ngha v hay l l logic.
Ch c th ni: M bit con ni gin bi v khng phi lc no ngi ta cng lm c iu mnh
mun. Cch ny tt hn bi v n gip Paul bit rng m hiu b ang gin nh th no. Nhng
khng phi v th m cu b bt tht vng v bi ri hn.

y l cch ti khuyn bn nn dng khi tnh hung ny xy ra. Hy hi con: Con ngh m cm
thy th no khi con ni vi m nh th?

Paul rt ngc nhin khi m Fran hi cu b cu ny. Cu b lin tc ngh xem m s cm thy th
no trc cc hnh ng ca cu. Nhng v vn cn ang rt gin, cu b ch nhn vai ni: Con
khng bit.

V Fran hi tip: Con c th ngh ra cch khc ni cho m bit con ang cm thy th no c
khng?. Vn ang gin, Paul b ra ngoi. Nhng khi nh li ci nhn au kh trn gng mt m,
cu b quay li, xin li v ni vi m rng cu khng h c tnh lm th.

Gi y, khi c Fran v Paul u bnh thng tr li, Fran c th gii quyt vn khin con
trai ch ni gin. Ch c th hi: Con ngh cn phi lm g hon thnh bi tp v nh ng hn?.
Paul khng th no tr li c cu hi ny, bi v cu cha gp phi trng hp nh th bao gi;
v cu b cn suy ngh. Cui cng, Paul ni: L ra con nn lm bi tp trc ri mi i chi vi
bn .

Khi bn hi con nhng cu hi nh th, b s hiu rng vn khng phi l cm gic ca b, m

l cch b th hin ra cm gic . Cui cng Paul cng nh gi c cch th hin cn gin ca
b khin ngi khc au lng ra sao. B cng hc c cch ngh v vic ngi khc s phn ng
trc cm gic ca mnh th no. Khi cm thy gin d, b tm ra nhng cch th hin khc nhau.

Chng ta mng m con ci nhiu bao nhiu th con ci s ni hn hoc mun ni hn vi chng
ta nhiu by nhiu.

Cch ni chuyn mi ca Fran vi con trai khng cn mang bng dng e da trng pht cu b
na. V Paul cng khng cn phi ght m na.

Con bn gin d ?

B c tht s hiu hay khng?

C th n ng n t Sao Ha v ph n n t Sao Kim , nhng tr em, c bit l cc em cn b,

thng cho rng mnh thuc v hnh tinh ca ring cc em.

Hy cng theo di vi v d ca ti. Mt bui sng, khi bc vo lp hc mu gio v nhn thy mt

em b trng rt vui v, hng hi, ti bn ln ting cho: Cho b.

Cu b tr li: Chu khng phi l B. Chu l Richard.

Ln khc, ti ang ng i taxi bn ngoi ga Penn (thnh ph New York) th nghe c gia nh
ng sau lng ni chuyn v vic h i du lch t Boston n thc Niagara v va n New
York. Ti mm ci ni: Cc bn i chi c nhiu tht y.
C b su tui ca gia nh quay li chnh ti: Bn chu khng i chi, bn chu ch i tham
quan thi. C b ni bng ging rt nghim chnh, th hin hon ho s c th trong ngn t m
tr em c th c c.

t nht th c v nh tr em s dng t ng c th hn, ng thi c cch nhn th gii khc chng

ta. C l l l do ti sao chng ta thng ra sc gii thch tr cn phi lm ci g v ti sao phi
lm th, ri sau li cu in ln v chng khng chu lm theo mnh. iu chng ta thng
khng nhn ra l c th tr em tht s khng hiu chng ta ang yu cu cc em ci g.

y l v d v vic cha m c th hiu lm hnh vi ca tr: B Eli bn tui gin d nm chic cc

t trn bn xung sn v b mun xem ti vi trong khi m li bt b phi ngi yn bn. Khi chic
cc v tan tnh, m bt b v phng, qut ln: Khng bao gi c lm nh th na! Con khng
th sut ngy p nh vy c! Con c tnh lm th v m rt bc vi con. Con hiu khng?

S hi v vng li, Eli ni: Vng. Ngi m hi lng khi thy con nm c bi hc.

Nhng thc t c phi vy khng?

Khi ngh v tnh hung ny, ti khng chc l nh vy. Theo ti, dng nh trn thc t, mt trong
ba iu sau y c th xy ra:

Eli hc c bi hc , v vy b s khng nm c i na khi khng t c mc ch;

Eli khng h nghe li m dy;

Eli khng tht s hiu nhng g m b ang c gng truyn t.

Trng hp u tin khng chc chn lm. Mt mnh lnh mang tnh e da khng th lm tr
thay i hnh vi nhanh n th. Trng hp th hai c v kh d hn. Eli khng thch b mng nn
c th b s khng nghe nhng li qut mng ca m.

Nhng phng n kh thi nht l phng n th ba. Hu ht tr em bn tui u khng phn bit
c ngha thc t ca iu ang xy ra. V vy, hon ton c kh nng Eli khng hiu c ti
sao p v mt ci cc li nghim trng n th. Ging nh nhiu tr em khc cng la tui, c th
b s ngh rng nu b ang b mt khay ng cc v v tnh va vo ai , lm v c nm ci cc
th ti s nng hn nhiu so vi vic c tnh nm v mt ci cc trong lc gin d. Ti sao? Bi v
nm bao gi cng ln hn mt.

Vn tng t cng xy ra vi b Megan bn tui khi b git t st ca bn bi v Julie c nhiu

hn con. Trn thc t, c hai c b u c lng t st bng nhau. Nhng Julie cn dt ch t
st ra nn hnh mt chic bnh, v th nn trng n c v to hn. i vi Megan th c v nh b
b la.

Ln ti khi hi b: Con hiu cha?, bn hy cn nhc n kh nng c th b cha hiu, mc

d b ni l hiu.
Nh tm l hc Jean Piaget tin hnh nhiu cuc th nghim vi con mnh, t rt ra c
mt s tr chi c th gip chng ta nh gi c tr em ngh nh th no v khi nim hn v
km, v ti sao chng ta li khng hiu c nhau mi khi cm thy gin d.

Hy xp mi ng xu thnh hng, ng ny cch ng kia mt qung nh. Sau , xp tip mi

ng khc xung bn di hng xu ban u. Hy hi con bn: Hai hng ng xu ny c s lng
bng nhau hay hng no c nhiu hn?

Chc chn l b s tr li chnh xc: Bng nhau.

By gi, trong lc b ang chi, hy xp hng di sao cho nhng ng xu nm st nhau hn v

hi: Hai hng ng xu ny c s lng bng nhau hay hng no c nhiu hn?.

Ln ny, c th b tr li: Hng trn c nhiu hn. y l v hng trn nhn di hn. B tp trung
vo nhng g b nhn thy v vo b ngoi ca mi vt ngay c khi b nhn thy rng bn chng
b bt i ng xu no t hng di c. gip con mnh thy c iu g ang tht s din ra,
hy b t mnh xp nhng ng xu hng di st vo nhau, sau bn hi b xem s ng xu
c b bt i hay c thm vo hay khng. Ngay c nh vy th c th phi n tn nm ln su hay
by tui b mi hiu c rng hai hng ng xu c s lng bng nhau.

Ln sau, nu con bn ngh b ang b i x thiu cng bng trong lc bn cho b s t st bng
vi s t st ca bn b nhng mu kia li trng ln hn, bn hy th cch ny: a cho b xem
hai cc nc ging nhau cha lng nc bng nhau. Hy hi con bn xem c cc no nhiu hn
khng, hay hai cc bng nhau. C th b s a ra p n ng: Bng nhau. Sau , trong lc b
ang quan st, hy rt nc t mt cc sang mt chic cc khc cao hn nhng b hn. C th b
s ngh rng chic cc cao hn, b hn cha nhiu nc hn, bi v n cao hn. Sau , rt nc
t chic cc cao tr li chic cc ban u. Lc ny, c th b s tr li bng nhau. Gi hy vo trn
hai cc t st cho tht ging nhau. Trong lc b ang quan st, hy lm dt mt cc sao cho n
trng c v ln hn. Mt s tr s hiu ra vn , nhng mt s khc phi ln thm cht na mi
hiu c.

Theo kt qu iu tra chi tit tr em c cch nhn nhn mi vic khc hn ngi ln. Nu bit tr
em c li suy ngh khc, chng ta c th l gii tt hn hnh vi ca cc em.
2. V mng v tht vng
Con ti ght tht bi

Cu con trai tm tui v c con gi mi tui ca bn ang chi c vi nhau. Khi thua, cu em ht
ln: Ch n gian!

Bn bo cc con nn chi li vn khc. Ln ny, con gi bn thua. Con th cho em thng y!, c
b ni, lm cu em cng tc in ln.

Chi bt c tr no cng vy, h c cm thy sp thua l c con gi chn tui ca bn li ph hng

lun tr chi. ng c lc no cng iu khin t nh th! c b ht ln vi bn v ngng chi.

Cu con trai 12 tui ca bn lun thy lo mnh s l ngi tht bi d ang chi nh bi hay
chi bi n mc cu b khng dm tham gia bt c tr chi no c.

Trong trng hp ny, bn c rt nhiu iu ni. Bn c th c gng thn nhin v ni: Ln sau
con s thng thi, c iu bn khng th m bo cho iu ny c. Ln sau cha chc con bn
thng v ln sau na cng vy. Khi con bn khng cn tin bn na th bn chnh l ngi tht
bi thm hi.

Bn c th ni: Ngy mai con s qun chuyn ny thi, nhng cha chc con bn s qun.

Bn cng c th an i con bng cch ni: M rt tic v con thua. M bit rng con ang rt
bun. Nhng nh vy th cuc ni chuyn gia hai m con s chm dt ngay lp tc. Khi ni v
cm gic ca con, bn ngn b khm ph xem tht bi l g m khin b c cm gic nh vy. Thm
ch, c th b khng h cm thy bun cht no; trong cch ngh ca b, tht bi mang ngha
hon ton khc so vi cch ngh ca bn.

Tr thnh ngi tht bi tt l mt tri nghim trng thnh. iu ny i hi phi c thi

gian. Khi tr khng thch tht bi, thng thng nguyn nhn l do cc em cm gic khng hay v
bn thn, hoc cc em ngh c iu g khng ng. Nh li mt cu b gii thch cho ti v vic
cu thua c c em gi: Chu khng ngh li thua em mnh. Trong nhiu trng hp tr em gp
vn vi cm gic tht bi thng c nhu cu qu mc v vic nm quyn kim sot hoc c
cm thy mnh mnh m.

Nhng chin thut ti nhc n trn khng phi l c hi, cng khng phi v tc dng. C iu,
chng khng pht huy c hiu qu v khng gii quyt tn gc r vn con bn gp phi. Trn
thc t, vn khng nm ch thng thua m ch con bn cm thy th no.

Vy bn c th lm g t c kt qu tt hn?

Thay v tp trung vo tr chi hoc on gi on non, bn nn hi xem cm gic ca con ra sao.

Sau khi con bn tr li, hy chuyn tm im ch sang mt ngi khc bng cch t cu hi:
Con ngh ch con s cm thy th no khi con ni ch thng c l nh n gian?
Con bn s hiu c rng, ch n cm thy bun hoc gin. Vy l c bc khi u tt p ri.

Gi th bn hy hi: Ch con lc thng, lc thua hay lc no cng thng?

Hu nh chc chn rng con bn s tha nhn c ch ch thnh thong mi ginh c mt trn
thng m thi. Bn hi tip: Con c th ni cch khc khi lm cho ch bun hay gin khng?

Nhng cu hi kiu ny gip con bn hiu c khi nim thng thua theo ngha rng hn, c cn
nhc n cm gic ca bn thn ln ngi khc. Bng cch ny, tr s hc c cch tr thnh
ngi tht bi tt v ngi thng cuc tt. Khi bn tp trung vo cm gic ca con, b s hiu v
chp nhn rng nu thng lm ngi ta cm thy d chu th thua cng khng lm ngi ta thay
i chnh mnh.

Nh W. Timothy Gallwey vit trong cun sch kinh in Tr tennis ni ti (The Inner Game of
Tennis): V c bn, tp trung vo tennis khng khc g so vi vic tp trung vo thc hin bt c
nhim v no v hc cch n nhn tr ngi trong cnh tranh s t ng nng cao kh nng tm
kim li th ca mi ngi khi gp kh khn trong cuc i. Gallwey cng ch ra rng ginh chin
thng trong tr chi ch l hin tng bn ngoi; n chng nh hng hay thay i g n con
ngi bn trong chng ta.

Bn cng nn cho con tham gia mt hot ng m b d dng nm vng b t tin chnh mnh.
Gi s c con gi mun gip bn lm bnh. Nh vy, khng nhng b hc c mt k nng mi
m cn c khong thi gian c bit bn bn.

Phi mt mt thi gian tr mi hiu c rng yu thng v chm sc ph thuc vo vic cc em

thng hay thua. Cha m no gip con cm thy t tin hn s c cch nui dy con thnh ngi lun
lc quan vi bn thn v sng vui v. iu s gii phng cc em, gip cc em ch cn s tp
trung vo nim vui khi tham gia tr chi.

Nh vy, chng phi hc tht bi cng quan trng nh hc thng cuc sao?

Con bn c nht thit phi l tm im ch hay khng?

Con bn mun tham gia vo i bng r? Con bn phn u c tn trong i kch ca lp,
c tham gia vo bui ha nhc ca trng? Tht tuyt nu nhng iu ny l ng. Tr em tham
gia cc hot ng th thao, kch, vn ngh u rt c li. Cc hot ng c t chc ni trn s gip
tr:

Hc c cch lm vic nhm v tinh thn hp tc;

Kt thm bn mi c cng s thch;

i din vi vic bun chn khi tht bi;

Hc cch chi cng bng;

Thm thng cm vi ngi khc khi nm trt bng khi r hay ng trn bng;
 Hc cch kim sot thi gian va hot ng va hon thnh bi tp v nh.

Tuy nhin, i vi mt s tr, vic tr thnh s 1 quan trng n mc lm m nht c kht vng
c chi hoc tham gia vi bn b. Cc bc cha m thng b ch trch khi t qu nng vn
thng thua. Chng ta ai cng tng c nhng cu chuyn v cc bc cha m qu nhit tnh c
chy theo ng bin, ci nhau vi hun luyn vin v b cm tham gia do tranh ci v cc tnh
hung bng cng nh cc c st. Nhng i khi p lc thnh tch li n t bn thn tr em.

Vy, bn s ni th no nu con mnh qu quan tm n chuyn thng thua hay tr thnh ngi sao?
Sau y l mt s du hiu:

B tr nn chn nn v gin di khi mi vic khng xy ra theo ng mnh;

B tr v nh v b cng thng v p lc phi tr nn xut sc hoc v phn thi qu kh;

Cuc sng ca b ngy cng tr nn mt cn bng, do b c t thi gian v khng cn quan tm

n bn b v/hoc bi hc trng;

B tuyn b khng mun tham gia mt cht no vo mn th thao/hot ng ;

B cm thy mnh tht bi bi v khng c nhn vai chnh ca v kch hoc khng ghi c
nhiu im nht trong tr chi.

Nu con bn c nhng biu hin nh trn, c th bn cn phi gip b nhn nhn tnh hung theo
mt phng din rng ln hn. Chng hn, nu b khng nhn c vai chnh ca v kch, bn c
th ni vi b nhng cu i loi nh: Mi nm na ri con s qun chuyn ny thi m. iu
ny c th ng, c th khng ng. Nhng vn l ni chuyn v cm gic ca b trong mi
nm ti khng th no gii quyt c cm gic ca b hin nay.

Bn c th an i con rng tnh yu ca bn dnh cho b khng i, cho d b c ghi c bao nhiu
bn thng hay ng vai g i na nh vy b khng cn phi tr thnh ngi sao hay ngi xut
sc nht. iu ny rt quan trng, bi v c th b ang khao kht s ch m b ngh mnh ang
thiu. Hoc b cm thy em trai mnh c mi ngi ch , khen ngi nhiu hn v gii hn b
trong mt hot ng no . Hoc c th b ghen t vi mt bn cng lp c mt mnh biu din
trong bui ha nhc ton trng bi v theo b, bn ni ting hn.

Nhng y cng ch mi l bc u tin.

iu bn c th lm tip theo l gip tr ch quan tm n nim vui m thi. Khi b Tim chn tui
khng ginh c mt v tr trong i hnh xut pht ca i bng kiu M do hun luyn vin
bo rng cu qu b, Tim khng h mun tham gia cht no na. Trc ht, b Tim an i b rng
vic khng ginh c v tr xut pht khng phi l li ca Tim, sau hi b: Vy con cn chi
tt mn no m con thch na khng?.

Sau cuc tr chuyn ny, Tim pht hin ra rng b cn gii c bng na. B cn pht hin ra
mnh tht s yu thch mn th thao ny b rt thch c chy khp sn v bng. V v t
thy hi lng vi bn thn trn sn, b rt d kt thm bn mi. Tim nhanh chng nhn ra rng
chia s nim vui cng bn b quan trng hn nhiu so vi vic tr thnh ngi sao.

Bt k con bn lm g, hy gip b c gng lm ht sc mnh. Nhng bn cng nn gip con suy

ngh v phn thng thc th trong mi hot ng m b tham gia.

Chm dt m nheo

Cn g kh chu hn l phi nghe con ci m nheo? Ngay khi va bit ni, tr hiu rng chng c
th m nheo khi khng c c iu mnh mun, hoc c nhng khng ng thi gian, hoc khi
mi vic khng xy ra theo chng. Khi bm r su, thi quen ny rt kh thay i.

i vi nhiu bc ph huynh, m nheo ging nh ci gai trong mt, l hnh vi thuc loi kh chu
nht. N tng hp cc yu t lm ngi ta pht in ln nh: ging ni, nt mt, hnh dng c th
Tt c u d khin cho cha m mt ht bnh tnh.

Mi ph huynh u mun lm mt iu g chm dt vic ny. Bn th l i khi c con gi bt

u m nheo, bo b ngng ngay li hoc van xin b hy yn lng, chp nhn nhng b. Tuy
nhin, vn l khng c cch no trong s khin b t b thi quen m nheo. Trn thc t,
nhng b s lm cho b v tnh nhn ra rng h mun c ci g, ch cn m nheo l c.

Trc khi i ph vi hnh vi gy bc mnh ny, bn hy ngh xem ti sao con mnh li m nheo.
Mt s tr lm th khng phi v cc em mun quy ry, chng qua cc em khng bit phi x s
th no mi khi bun chn. Mt s khc th bit rng m nheo s lm bn kh chu nn cc em c
tnh hnh ng nh th.

Nhng bt k ng c l g cc em cng khng hiu ht, c tc ng m hnh vi ca mnh gy ra

cho ngi khc. S hiu bit cn c m rng trn c s tnh thng yu. Bn c th s dng
phng php gii quyt vn hon tt iu ny; n s gip con bn suy ngh v nhng vic
ang lm trn mt gc nhn mi.

Trc ht, hy hi b: Con cm thy th no khi em con hoc bn b c m nheo vi con?. Cu

hi ny c th s lm b ngc nhin, b s lin tc suy ngh v vic ging ni tc ng n ngi
khc ra sao. C th y l ln u tin b n tc ng ca vic m nheo i vi bn thn
mnh. C th b s ni mnh khng thch b m nheo nh th no.

l khi bn nn t cu hi: Con ngh m cm thy th no khi con lin tc m nheo nh vy?

Lc ny, c th b nhn ra rng nu b khng thch b m nheo th bn cng vy.

Sau , bn hi tip: Khi con m nheo th con c cm gic th no?

Cu hi ny cng gip con bn gii quyt c mt vn khc m b cha bao gi ngh n: b

m nheo v cm gic bn trong b. Mt khi xc nh c cm gic ca mnh, b s khng cn
bung lng mnh theo cm gic na m c trch nhim hn trong vic th hin chng.
Bn hy hi: Con c th ngh c cch no khc cho m bit con ang cm thy th no lc
ny?

iu ny gip b nhn ra rng b ang ng trc nhiu cch la chn th hin bn thn. n
nm ln tm hoc chn tui, nhiu tr em c th tm ra nhng gii php nh: Khi chu mun
m nheo, trc ht chu t nh mnh phi bnh tnh , sau chu hi mnh mun g bng ging
tht nh nhng.

Bn hy hi tip: Con ngh cm gic ca m s nh th no nu con lm vy?. n lc ny, con

bn s nhn thy rng bn nh gi cao li ni nh nhng ca b.

Cui cng, bn hi: Con cm thy th no v iu ? Cu hi ny gip con bn nhn ra rng b

s t ch tt hn khi kim sot c cm xc ca mnh.

Ni nh vy khng c ngha l to cho tr ngh rng nu khng m nheo na th t nhin cc em

s c c iu mnh mun. Nu mun th g m khng th c c v bt c l do no, tr rt
d li tip tc m nheo. iu quan trng l tr hc cch gii quyt rc ri c c th mnh
mun, ng thi hc cch i mt vi s chn nn khi khng nhn c.

Chng hn, b Rafael bn tui mun c mt chic xe ti mi. M b gii thch: M khng mun
mua xe ti mi cho con, bi v con c b gy ht bnh ca nhng chic xe trc y. Nhng b
Rafael c tip tc m nheo: M i, con tht s cn mt chic xe mi. Ln ny con s khng lm
hng na u. Ban u th m b vn gi vng lp trng. Nhng khi nhn thy b kh s th no,
ch nhn ra rng mnh cn phi th nghim mt phng php mi. Ch hi:

Con lm g cho m bit rng con s khng tip tc b gy bnh xe?

Rafael ngh mt lc, sau kh ni: M mua cho con chic xe nh thi v con s cho m thy l
con khng lm th na.

M ng . Ch mua cho cu b mt chic xe ti nh r tin v theo di xem Rafael chi vi n th

no. Khi nhn thy cu b gi li, nim tin ca ch li c khi phc. Sau , ch mua cho b chic
xe m b mun.

My nm sau, Rafael mun c mt chic my vi tnh trong phng ring. Khi b m khng ng ,
cu b li gi bi m nheo. Nhng cu b nhanh chng nhn ra rng tnh hung by gi hon ton
khc so vi lc vi xin chic xe ti: b m b khng tin mua ring cho b mt chic my vi tnh.
Thay v m nheo, cu b cn nhc cc phng n sao cho mi thnh vin trong gia nh c th
dng chung chic my tnh ang c.

Tht hu ch khi hiu rng thng th bn thn m nheo khng phi l rc ri, m l kt qu ca
rc ri.

Gip con luyn tnh kin cng

B Robert bn tui xin bn Mac cho mn chic xe ti m Mac ang chi. Mac t chi, Robert nh
bn lun. Cu b khng bit cch no khc t c iu mnh mun.
B Sarah su tui hi xin Abbie c m con bp b ca bn mt lt. Abbie khng ng , Sarah
chu thua v b i. C b cng khng c tng no khc t c iu mnh mun.

B Donnie tm tui khng th no hon thnh c tr chi ghp hnh nn bt u nm cc mnh

ghp khp phng.

Con bn i mt vi tnh trng chn nn nh th no? B kh chu? B i? Chi ra? B cuc qu

sm? Hay ng vng c v tm ra cch khc hiu qu hn gii quyt tnh trng chn nn?

Khi b Zachary bn tui hi mn bn Seth chic xe ko, Seth t chi, gii thch rng b cn chic
xe ch , Zach ni: T s tr li ngay thi. Seth vn khng ng , Zachary khng chi mng
hay b cuc. Mc d c th ngh n vic nh Seth hoc cp ly chic xe nhng b khng h
lm vy, bi v b cng cn nhc n nhng g s xy ra sau . Zach hiu rng c th Seth s git
li chic xe, hai a s nh nhau, v b s mt i mt ngi bn. Hn th na, b cng mt i lun
c hi c chi vi chic xe.

V vy, l ngi gii gii quyt rc ri, b th li ln na. Tm cch cho c mnh ln bn Seth u
hi lng v nhu cu ca c hai c dung ha, Zach ni: T s gip cu ch !

Theo cch ny, Seth vn c th chi vi chic xe v Zach cng c chi. Ln ny th Seth ng ,
v c hai vui v cng nhau chi vi chic xe. Nng lc suy ngh ca Zachary v cch gii quyt rc
ri dn cu b ti thnh cng thay v ni gin hay chn nn.

Nu nh c gio dp tt cch t duy ca Zachary bng cch yu cu Seth cho Zachary mn chic
xe v Seth c chi trc ri, hoc khuyn hai cu b nn chi cng nhau hay trao i cho
nhau, hoc theo cch can thip ca mt s gio vin v ph huynh, tch thu lun chic xe khng
b no c chi c, chc hn Zachary b tc mt c hi c ng vng nh b lm.

Vi v d trn, ti khng nh ni lc no tr em cng nn t c iu mnh mun ngay lp tc.

B Mandy bn tui mun sn mng tay ch my pht trc khi m b sa son dn bn cho ba
tra. M b gii thch ti sao b li khng th sn mng tay vo thi im v hi: Con c th
ngh ra vic g khc lm trong lc ch i khng?

Mandy ngh mt lc (bn thn vic ny l mt bc rt quan trng), sau vui sng ht ln: Con
s c sch. Nu m ch gii thch rng c cn chic bn dn ba tra v khuyn b nn c
sch, rt c th Mandy s m nheo: Nhng m con mun sn mng tay. Nhng ging nh
Zachary, b hc c cch phi ch i t c iu mnh mun.

Trong cun Dy con khng nn lng (Raising Resilient Children), Robert Brooks v Sam Goldstein
gip chng ta hiu c ti sao mt s tr li kin cng hn hn nhng tr khc, v y l l do
khin cc em c kh nng vt qua tr ngi tt hn. Theo cc tc gi, mt trong nhng phng
php gip tr thnh cng m khng b cuc l hy cn nhc quan im ca ngi khc. Ni cch
khc, nu mun con ci hiu c quan im ca mnh, trc ht chng ta phi cho tr thy c
rng chng ta cng hiu quan im ca tr. Chng hn, nu chng ta qut mng nhng em gp rc
ri vi bi tp v nh v ch ni: Phi c gng nhiu hn na hoc: Phi ch tm vo bi v ch,
r rng l chng ta ang cho tm trng chn nn thc y mnh; chng ta khng h ngh n
vic con ci chng ta s n nhn nhng li ny th no. Chng c g ng ngc nhin khi hu ht
tr em u khng coi nhng nhn xt nh th l li nhc nh hu ch; cc em ch thy l li
phn xt v buc ti. V cc em s nhanh chng nhng li nh th ra ngoi tai, lc liu bn
c trch cc em c khng?

Mun con ci hiu quan im ca mnh, trc ht chng ta phi cho tr thy c rng chng ta
cng hiu quan im ca tr.

B m ca James ngy cng lo b khng kin nhn hon tt bi tp v nh. H t t mnh

vo v tr ca b v cn nhc xem b mun nghe nhng li nh th no. Trc ht, hai ngi cng
nhn rng bi tp v nh rt kh, v h rt thng cm vi James khi gp phi qu nhiu vn khi
lm bi tp. Khi James nhn thy rng b m khng h ngh xu cho mnh, b bt u sn sng suy
ngh xem c cch no gii quyt vn hay khng. B hng hi xy dng k hoch cho ring
mnh: lm nhng bi kh nht ngay khi va v nh, thi im b di do nng lng nht. V k
hoch ny xut pht t bn thn b nn James khng cn ai thc gic phi c gng nhiu hn hay
phi ch tm vo bi v na.

Nu thy ang c chng ta quan tm, tr cng s t quan tm n bn thn. V khi chng ta
gip tr tm c thm nhiu phng n gii quyt cho mt vn , tr s t nh phi c gng
nhiu hn v t b cuc hn.

Con ti ao c nhng th n khng c

Tt c chng ta ai cng mun s hu th m mnh khng c. Ngi th mun mnh mnh mai hn;
ngi th mun tc di hn mt cht; hu nh ai cng c c nhiu tin hn na.

Tr em cng c nhiu m c. Mt s em mun hc gii hn trng, chi xut sc mt mn th

thao hay mt s thch no , hoc thn hn vi anh ch em trong gia nh. Cc em mun c cao
hn, nhanh nhn hn ni ting hn. Khi khng t c iu mong mun, chng ta chn nn mt
th tr em cn tht vng gp nhiu ln. Vic an i cc em rng dn dn ri mi chuyn s u vo
nhn chung khng pht huy tc dng, bi v i vi tr em, tng lai l iu g qu xa vi.

Cun Nu (Nhng cu hi dnh cho tr chi ca cuc sng) ca Evelyn McFarlane v James
Saywell xut vi chng ta mt cch khc th hin nhng g chng ta mun c trong i.
c vit cho ngi ln, cun sch cha ng nhng cu hi nhm khi dy tr tng tng ca
mi ngi v ngi nh hon ho cuc sng hon ho, v th gii hon ho. Tr em cng c th ngh
v nhng iu ny.

Ti ly t quyn sch ra mt s cu hi ph hp vi tng la tui v t cho bn cu b, l hai cp

anh em sinh i Allen v Manny mi hai tui, Lance v Bert mi mt tui. Sau y l cu tr li
ca cc em.

i vi cu hi: Nu c mt iu c, em s c iu g?, c hai anh em sinh i ( hai ni khng

nghe thy ting nhau) u tr li: c sng mi khng gi.
Lance hy vng rng: Mi ngi trn th gii u c hnh phc v sng vui v, cn Bert th c
lun c ha bnh.

Sau ti hi: Nu em tr nn ni ting v mt iu m hin nay em cha lm c, l iu

g?

Allen m c c ln phim, Manny mun c tr thnh cu th bng r. C Lance v Bert u

c tr thnh cu th bng chy ni ting. Khi ti hi cc em s lm g nu c kh nng tng hnh,
Lance ni rng em s ln vo sn bng chy, i vo phng thay qun o v nghe xem ngi ta ni
g. Vi m c ho bnh, Bert s i vo Nh Trng khi mi ngi ang hp v nghe xem h ni g
v chin tranh.

Tip , ti t mt cu hi lin quan n cuc sng hin ti: Nu c th thay i mt c im c

tnh no , em s thay i iu g? Allen ni s khng chn ch vi vic lm bi tp na. Manny,
Bert v Lance mun mnh khng cn b mt t ch khi ai tru chc. Ti hi tng em xem cc em
lm th no thay i c nhng iu . Allen ni: iu ny rt kh bi v chu mun chi
vi my vi tnh, v khi chu dt ra c th n gi i ng mt ri. Cu b ngng mt lc, mm
ci kh ni: Chu ngh rng chu nn lm bi tp nh trc .

Allen v Manny tha nhn rng cc em b em gi quy ph sut ngy: chng hn nh lc chu c
bn n chi (Allen), v khi chu ang chi game (Manny). Allen ngh ra cch ng ca li
em gi khng vo quy ry c na, cn Manny th quyt nh chi game lc em gi khng nh.
Lance, k bi trn khi m khng cho php cu xem ti vi sau ba ti, cng nhn ra sau khi suy ngh
k lng: C l chu nn lm xong bi tp v nh trc .

iu th v l khi c hi nu c th, cc em c cn mun thay i iu g bn thn na hay

khng, c bn cu b u mun mnh cao hn. Ti sao? Allen cho bit em c th rn xa hn,
Manny c th vi ti nhng th trn cao v nhy cao hn, cn Lance ngh rng em s bng vi
nhng bn khc.

Sau , ti hi cc em mt cu hi quan trng ca ring ti: Nu thp th c li g khng?.

Allen im lng mt lc ri tr li: Nh th s rt c o.

Manny ngh ri ni: Chu s nhanh nhn hn. V chu s chui qua c nhiu th. N cn gip
chu tr thnh vn ng vin qun vt gii.

Lance mm ci, th thm: V chu c th va vi nhng ch nh hp.

Tm ra im tch cc t iu bt li nh Lance va lm gip chng ta thi trn tr v nhng iu

khng th t c, cng nh khng cn tht vng vi nhng g chng ta ang c. Ao c mnh c
th cao hn, b Josua tm tui k vi ti rng b c sut ngy nhn cc bn khc cao hn v c
sao cng cao bng cc bn. B phi suy ngh rt nhiu v nhng im tt ca ngi thp, nhng
sau khi c ti khch l, cui cng b ni: Khi chu b bt nt v bn kia khng tr bng li cho
chu, chu c th chui qua chn bn y v ly li bng. Sau , b ni thm: Khi bng, nhng
bn khc cao hn khng th no cn chu c, v cc bn nhn ln trn cao v khng thy chu.
Ni xong, cu b ci vang, th nhn l ch a thi, nhng iu lm ti ngc nhin l c l ln
u tin trong i Joshua ci v mnh thp b.

Khi chi tr Nu, tr em khng ch tm thy nim vui trong vic tng tng m cn cm thy
thoi mi hn v nhng iu cc em khng th thay i c. Tr chi ny cng gip cc em xc
nh c iu g c th thay i v quyt tm thc hin thay i . S c nhiu iu quan trng
hn c m c, nu chng ta c gng bin c m thnh hin thc.
3. Cng thng, lo lng, s hi v tn thng
Bt u i hc hoc chuyn n trng mi

Con bn chun b cho ngy u tin n trng. Nu bn chuyn nh, c l b s phi i hc mt

ngi trng mi. Hoc c th b chun b chuyn t cp tiu hc ln trung hc. iu may mn l
hu ht tr em u nhanh chng thch nghi v d dng chp nhn thay i. Tuy nhin, mt s khc
khng nh vy. Nu con bn qu gn b vi ngi trng c hoc qu quen vi np sng nh, qu
trnh chuyn i s din ra chm hn hoc kh khn hn so vi d tnh.

iu quan trng l bn phi nh rng, khng c lch trnh c nh no cho vic chuyn i c.
Chng ta thch nghi th no vi mi trng mi hon ton ph thuc vo tnh tnh tng ngi.
Bn cnh , bn cng nn nh rng tr em khng c ci nhn rng nh ngi ln. i vi cc em,
bt u i hc hay chuyn trng cng ng ngha vi vic thay i c th gii ring ca cc em.

Vic gip tr c c bc khi u tt p ti ngi trng mi l iu cc k quan trng. Theo

Lynn Huffman v cc cng s trnh by trong bo co mi y ti Mng li thng tn v Qu y t
tm l tr em, nhng em no khi vo nh tr m cm thy kh chu, s hi hoc gin d u v qu
lo lng nn khng th to dng c quan h tt p vi gio vin v bn cng lp. V vy, cc em
khng th no ton tm ton hc tp c.

Sau y l mt vi ch dn gip con bn gim thiu s cng thng khi thay i.

Nu c th, hy cng con n thm trng gp gio vin v nhn vin nh trng trc ngy
nhp hc;

K cho con bn mt cu chuyn v vic bn chuyn trng hay bt u i hc. Tr em rt thch

nghe chuyn khi chng ta cn tui cc em;

n ca hng v cho b chn ly mt s dng hc tp, chng hn nh v vit hay hp n tra.

Khch l b tm thm mt th g c bit, chng hn nh hp bt ch. Bng cch ny, cc
dng u s l ca ring b;

Ln k hoch dt b n trng hoc ra bn xe but vo ngy u tin, nu iu kin cho php;

Gip b gii quyt cc rc ri khi kt bn mi, ng thi vn gi lin h vi bn b c;

V bn l ngi lun hin din trong cuc i con bn, hy nh lun lng nghe tm t v cm gic
ca b. Khch l b t cu hi v bn thn bn cng nn t cu hi. Hy bt u bng nhng
chuyn vui.

Mt ng b ti quen a c con gi Jodi ln nm tui i mua dng hc tp. Trn ng i, anh

bt u hi chuyn con:

B: Jodi, con sp i nh tr ri. Hy ni cho b bit con thch g trng?

JODI: chi.

B: Con cn thch th g na khng?

JODI: C gio.

B: Tt lm. Con tm ra c hai th con thch trng. Con cn ngh ra c th g m con

thch na khng?

JODI: Con cng khng bit na.

B: B c l nu ngh k hn, con s tm ra c nhiu iu hn y.

JODI: Vng con cn c th v v chi cng cc bn ngoi sn.

Mt iu quan trng na l phi bit lng nghe cm gic ca tr. Bt k c ho hng th no i

vi vic i hc trng mi, b vn d cm thy lo lng. Thng thng, cm xc ca chng ta v
mi vic thng trn ln vo nhau: khi mong i mt iu g , chng ta vn hay cm thy lo
lng. Chng ta ngh cm xc ny c th loi tr cm xc kia, nhng thc t chng vn song song
tn ti.

Cc cm xc ln ln ny l mt phn ca cuc sng nhng li rt kh ni. y l cch m bn c th

gip c con gi nm tui ca mnh th hin v i mt vi cm gic c tt ln xu:

B: Con ngh c nhng iu lm con thch khi i hc. Vy c iu g lm con khng vui
khng?

JODI: Con s khng c bn.

B: Con c th ngh ra mt cch g con c th tm c bn mi khng?

JODI: Cho bn chi chung bp b.

B: Tt lm. Con rt gii gii quyt rc ri y.

Gip con nhn nhn hai loi hnh cm gic s to iu kin cho b kim sot c nhng cm gic
kh khn. Nu bn ni trc vi con v y cc loi hnh cm gic, b s sn sng hn ngi
trng mi.

Cng thng khi thi c v iu bn c th lm

Con bn c s cc k kim tra trng hay khng? Mt s tr rt s thi c, ngay c khi mi ln

nm ln su tui. Nu bn nhn thy du hiu s hi bt u xut hin, c th bn s mun hi con
xem ti sao b s. Nhng chc chn bn s nghe thy cu tr li mun thu: Con khng bit.

C bnh tnh. Nu bn cm thy bi ri trc s lo lng ca b, con bn s nhn ra ngay. Nhng

cng ng nn xoa du ni s ca b bng cch ni: Ri con s lm tt thi. Con bn s nhn thy
trong cu ni thiu hn s quan tm n cm gic ca b. Mt iu na cng rt quan trng l
ng nn th hin s tht vng khi con b im km. Thay v ni cho con bit bn cm thy th no
v im thi, bn nn cho b th hin cm gic ca b v iu .

iu bn cn lm tip theo l xc nh xem ti sao b li s hi v vn tht s l g. Lo lng v

chuyn thi c c th nhiu nguyn nhn khc nhau, v thng thng, bn phi cng con tri qua
k thi th mi tm ra c ngun gc ca vn .

Mt s tr lm bi thi khng tt lm, t ny sinh tm l s thi. Trong trng hp ny, bn c th

th dy con mt s mo i thi, chng hn nhng mo m Joseph Casbarro nu ra trong cun Lo
lng khi thi c v nhng iu bn c th lm (Test Anxiety and What you can do about it). Trong s
c nhng mo nh c bi thi t u n cui mt lt ri mi lm; khi thi trc nghim th loi
tr nhng la chn m b bit chc chn l sai, tr li nhng cu d trc v nh theo di thi
gian.

Mt kh nng khc l con bn bit cu tr li nhng vn khng lm c bi, v th b s phi th

li ln na. Hy tm hiu xem c phi con bn c cu hi qu nhanh khng, hay khng hiu yu
cu thi. Nhiu tr hiu sai yu cu cng nh cc cu hi ca thi do khng cn thn. Nu con
bn gp phi trng hp ny, hy rn luyn cho b cch c chm hn v thn trng hn.

Mt s tr s thi ngay c khi khng h trt. Nguyn nhn c th l do con bn s mc li. Nu vy,
hy ni cho b bit ai cng c th mc li c. Mt kh nng khc l con bn s s lm bn tht vng.
C th b cm thy mi ngi t qu nng vn thnh tch hoc b ch c khen khi lm bi
tt m thi. Mt ph huynh m ti bit mng con v t c 98/100 im trong k thi mn
ton. Thay v tp trung vo im s cao m b t c, ch li hi v ch sai ca b.

Nhng vn c th s phc tp hn. Con bn ri tr v lch hc kn c v phi lm qu nhiu bi

tp. Ngy nay, nhiu tr em ang phi tham gia qu nhiu th, qu sm v qu nhanh, chng hn
nh hc nhc, hc khiu v, hc hng o trong lc vn phi hon thnh bi tp v nh ng
hn. Con bn c th thc hin c bao nhiu phn? Bn c th thc hin c bao nhiu phn?

Ngi Hy Lp c tin rng: Vic g cng phi iu . iu ny cng ng vi c tr em. c cha

m gip , tr em tm by tui c th t mnh lp ra k hoch cho c ngy. Sau y l nhng
vic m bn c th gip con:

Son danh sch tt c cc hot ng m con bn tham gia v tt c hot ng mi lm b quan

tm;

Bo b gch i nhng hot ng m b hoc mun ngng tham gia hoc c th ngng tham
gia;

i vi nhng hot ng cn li, bo con bn v mt ngi sao bn cnh nhng hot ng no m

trong cuc sng b cn phi c;

Hy con t ln k hoch vi thi gian ca b. Tt nhin l bao gm c thi gian lm bi tp v

nh v thi gian chi vi bn b (rt quan trng);
 Hy bo con suy ngh xem liu b c thi gian cho tt c cc hot ng trong bn k hoch hay
khng.

Sau khi hon tt bc ny, hu ht tr em u nhn thy cn phi a ra nhng la chn quan
trng trong i, chng hn nh lm th no quyt nh xem cc hot ng no b quan tm
nhiu hn. Nu con bn ngh tham gia mt hot ng no vi mt mi tun mt gi l ,
bn hy b th xem sao. Nu con bn thch dnh thi gian rn luyn k nng trong mt lnh
vc no , cng khng sao c. iu quan trng l cc b t mnh a ra quyt nh. Tr s hc
c cch ln lch trnh cho vic phi lm m vn c thi gian cho nhng iu mun lm. Chc
chn, tr s st sao vi k hoch ca ring mnh (bi b c th thay i k hoch khi cn p
ng nhu cu thc t ca bn thn) hn l k hoch m cha m lp ra cho tr.

Cn bng, iu v k hoch ring s gip con bn t tin hn, bt cng thng hn, chun b tt
hn cho cc k thi. V con bn bt cng thng cng ng ngha vi vic bn bt cng thng.

Tr s hc c cch ln lch trnh cho vic phi lm m vn c thi gian cho nhng iu mun
lm.

Theo li Maurice Elias thuc i hc Rutgers: Chng ta phi chun b cho con ci sn sng trc
nhng bi thi ca cuc i, ch khng phi l c i ch lo vic lm bi thi. V nh , tr s bt lo
lng v nhng bi thi trt.

Bt cng thng, hc gii hn

B Toni mi mt tui lun t danh hiu hc sinh gii sut my nm tiu hc. Nhng khi va ln
lp 6, im ca b bt u thp dn, c bit l mn ton. y l hin tng l, v ton vn l mn
b gii nht v cng rt thch hc. Mt iu bt thng na l b bt u than phin m n
khng th no chp c mt, c nhng cn au d dy v au u nh. B bt u cn mng tay
iu cha bao gi xy ra. Toni ang b cng thng.

S cng thng trong cm xc chung nh hng th no n qu trnh hc tp ca tr? Theo Gene

Carter, Gim c iu hnh Hi Gim st v Pht trin gio trnh, mt t chc gio dc quc gia ca
M, nhiu tr em gp phi rc ri trng hc v l do cm xc. ng tin rng hc sinh khng th
ton tm ton hc hnh nu cc em cm thy cng thng hoc bt lc. Nghin cu ca ti cng
ng h iu ny: nhng em no c kh nng a ra quyt nh ng n trong i s c nhiu c
hi thnh cng hn. Cc em t cm thy lo lng v c th tp trung tt hn vo vic hc.

Nhng em no khng th gii quyt rc ri x giao hng ngy ny sinh vi bn hc, anh ch em,
thy c gio hay cha m u rt d tr nn chn nn v cu knh. Tht bi ni tip tht bi s khin
cho con bn tr nn kch ng hoc ngc li b cuc qu sm hay thm ch cn rt lui khi
nhng rc ri khng th gii quyt ni. Mt khc, nhng em no d dng giao tip vi bn b
trng s c kh nng tp trung tt hn cho vic hc. Cc em c th lng nghe, ch v kin nh
vi nhng nhim v kh khn.

Bn c th gip con hc cch ni ln suy ngh v cm gic bng cch t ra nhng cu hi nh sau:
Hm nay trng c iu g lm con vui th?

trng c chuyn g lm con bun khng?

Con c lm vic g hay ni g bn thn con cm thy tt hn khng?

Bt c cng thng cm xc no lm con bn mt tp trung hc hnh u khin b tr nn lo lng v

chuyn trng lp. Tuy nhin, tr em c th hc c k nng gii quyt cc vn v cm xc
ang gy tr ngi cho bn thn cc em. Chng hn, khi ni chuyn vi Toni, ti hi b xem
trng c xy ra chuyn g khin b bun hay khng. B gii thch vi ti rng cc bn sut ngy
tru chc b v qu gy v c mt vt chm xu x trn mt. Trong s , k tru chc nhiu nht li
hc chung lp ton vi b. C b ni: Chu khng th no tp trung vo bi tp c v cc bn c
lm cho chu cm thy rt bt an.

Khi ti hi b c th lm g gii quyt rc ri ny, b ngh rt lu. Toni quyt nh bao gi n

lt b c bo co sch trc lp, b s thm vo cu chuyn gi tng v mt c b b bn cng
lp tru chc v qu gy g v xu x. Trong cu chuyn b gii thch v cm gic ca c b. Bng
cch ny, Toni khng nhng khng b cuc m cn kim sot c tnh th. Nhng em t trc
n gi tru chc b t nhin lin h cu chuyn vi hnh ng ca mnh v bt u nhn b bng
nh mt khc. Thi gian tri qua, thm ch b cn kt thn c vi mt s bn tru b trc .
Khi rc ri c gii quyt, b cm thy thoi mi hn tp trung vo vic hc.

C l gii quyt nhng rc ri v ngi cng quan trng tng ng nh gii quyt nhng rc
ri trong ton hc. Tr em s n trng, b tru chc, hoc khng th kt bn vi nhng ngi
m cc em mun gn gi, u rt lo lng suy ngh v bi tp sp ti. Nu hiu c rng c th
nhng em hc km ton khng nht thit phi rn thm v mn ton, chng ta s tin rt xa trong
vic gip cc em tp trung v nng cao cht lng hc tp.

Rt r khng dm tham gia?

Con bn khng chi cng vi bn b cng trang la hoc t v s phi tham gia nhm, ch thch
ngi xem mi ngi thay v t mnh ha nhp? B c qu s hi khi phi ng c bi trc lp
hay gi tay tr li cu hi ca gio vin?

Nhiu tr em s cm thy cng thng v tm thi rt lui khi cc hot ng cng nh khi bn b
khi gp phi mt tnh hung mi, chng hn nh i hc trng khc, nhng ngay khi ly li c
cm gic t tin, cc em s ha ng v nng ng tr li. Tuy nhin, mt s em li qu rt r, nht
nht, hoc s ngi khc n mc khng th no khng nh c bn thn hoc ng ln i
quyn li cho mnh. V nu yu cu b t chi, cc em c th s hn di v b cuc rt sm. Mc d
ch i c c iu mnh mun l mt trong nhng k nng quan trng ca cuc sng nhng
tr em rt r v d rt lui li thng ch i qu lu, bi v cc em khng th, hoc khng mun
th c gng mt ln na. Chng ta cn phi gip cc em vt qua c ni s hi .

B Richie mi tui rt s phi tham gia vi cc bn cng lp. B ngh rng nu b sai im no
, cc bn s ci nho hoc c gio s so snh b vi nhng bn tr li ng. M b cu xin b
hy c gng v thm ch cn ha vi b rng cc bn s khng ci nho b v c gio s khng
lm b thy kh x, nhng b khng thay i suy ngh. Cui cng, ch a ra iu kin s mua cho
b mt con cn con m b mun c t lu nu b chu ln ting trong lp. Nhng con cn cng
khng gii quyt c bn cht vn l ti sao trng b li lo lng n vy.

Sau y l mt s gi khi con bn gp phi vn tng t nh b Richie. Hy t nhng cu hi

nh:

C phi nguyn nhn l do con gp rc ri g vi c gio khng?

Con lo l c th con s gp phi sai st ng khng?

Con c bi ri khi b tru chc khng?

Cc bn c tru con khi con ni to khng?

Khi con bn xc nh c nguyn nhn gy ra s kh chu ca b, hy hi b cm thy th no

khi c c gio gi tn v hy ghi nhn cc cm gic . Tip theo:

Nu cc bn tru chc hoc ci nho khi b tr li trong lp, hy yu cu b k ra nhng g b

nn lm hoc ni cc bn dng li;

Nu b s phm li, hy ni vi b rng chuyn khng c g quan trng c. Hy k cho b nghe

mt s li m bn gp phi, hoc nhng li ca bn khi cn tui b;

Hy ngh b th tr li mt cu hi. cho b t chn ti, v hy ni vi b v s ch i

cho n khi b tm c cu tr li m b bit chc l p n;

Nu b phi c to, hy cho b tp c trc nh, trong mi trng m b ngh l an ton

vi s h tr ca bn.

B Jesse by tui li th hin s lo lng di mt dng khc. B rt nht nht nn khng dm tham
gia chi vi cc bn khc, bi v trc y nhng bn m b xin c chi cng thng bo b
nhng cu i loi nh: Cha n lc, hoc: Bn t khng cn ch cho bt c ai na u. Jesse
nh b cuc v cm thy rt bun b, nh bao tr em rt r v lo lng khc. M Jesse p dng mt
k thut m theo li cc bc s l rt tt cho b: chi tr nhp vai. ng vai mt a tr, m bo
Jesse hy th hin cch b hi xin cc bn khc c chi cng nh th no. Jesse ln ting:
Cho cc bn, t chi cng c ch?. M nhn thy u b hi ci xung v ging ni ca b
nh n mc kh m nghe thy c. M ni: c ri. Nhng ln ny hy nhn thng vo m v
ni to ln cht na m c th nghe thy li con nh. Sau khi Jesse luyn tp c mt lc,
m cho c ch gi ln hn b mt cht vo tp cng.

Dy tr nhng k nng x giao nh s dng nh mt v ni r rng l mt trong nhng cch

gip tr vt qua cm gic rt r. Mt cch khc na l t cu hi gip tr ngh ra nhng chin
lc c th khc nu nh mt gii php no khng pht huy hiu qu. B Tanya bn tui mun
c chi gc bp b ti trng mu gio. Khi cc bn khng mi b chi cng, b c ln l
xung quanh gc bp b m khng bit phi lm sao th hin mong mun c tham gia ca
mnh. C gio gip b bng cch ln ting: Tanya mun gip cc em thu xp vo va li. Nhng
ngay c khi cc bn ng cho Tanya vo chi cng th tm l b vn cha sn sng. C gio ca
Tanya rt lo lng v iu ny.

M Tanya ni: M c mt cu dnh cho con. Hy th ngh ra ba cch a c su Allie (con

bp b m b yu thch) i bi cng con. Cc kin ca c khng c tnh bi v c mun cho
Tanya t do ngh ra nhiu cch gii quyt vn . Tanya rt thch ngh ra nhiu cch d d Allie
i bi cng b, c bit l ngh v vic b s sung sng ht ln: Bo vi bn y l nu bn y
cht ui th c con cu. Mt hm khng lu sau , Tanya ng ngoi gc t bp b trng
mu gio v bo vi cc bn: Nu cc bn cn mt ngi lnh cu ha th t s lm lnh cu ha.
Ngay sau y, mt bn ch cho b ch ngn la gi. Tanya phn khch n ni b v nh vi
gng mt rng r v t ho tuyn b: M i, hm nay con gii quyt c rc ri!.

M ca Heather rt bi ri v mi khi ch c khch l c con gi by tui li kin quyt rt lui v

phng, ngay c khi bn b ch mang theo con n chi cng Heather. M c gng thuyt phc b
rng mi ngi mun gp mt b th no, gii thch rng c c qu dnh cho b na, v ni n b
hy tham gia chi cng mi ngi. Nhng khng g thay i c nh ca Heather. B qu rt
r nn khng dm ci m vi mi ngi.

Ging sinh nm ngoi, m Heather quyt nh th p dng phng php mi. C bo vi Heather:
M s lm mt hnh ngi bng bnh gng cho ngy l Ging sinh, v m cn c con gip .
n lc p mt, m ni: Con c th t mt, mi, ming bt c ch no con mun. C thoi mi
i. Con chi vui nh. Heather dng ng to hnh ci ming v t ln trn ca chic bnh hnh
ngi. B dng cc vin ng phn t xung di ming anh ta. Sau , b t chic mi lm
bng cam tho ngay di mt phi. Heather ci to n ni gn nh khng th dng li c. B
ho hc c khoe sng to mi ca mnh n mc khng th no ch c mi ngi n. Khi
khch kha n, thay v chy v phng mnh nh mi khi, Heather chy ti n tng ngi khch
vo nh v dn h ti xem tc phm ca b. n ba tic tip theo, Heather quyt nh to cc
mu thit k lm bnh v vit tng mi v khch mt bi th. M khng cn phi d dnh b bng
nhng li ha hn v qu tng, gii thch mi ngi mun c gp mt b th no hay phi nn
n b na.

Nu con bn qu rt r khng dm ha nhp, hy gip b cm thy thoi mi v bnh tnh. Nu b

cm thy t tin v nhng phng php mi ha nhp cng cc bn ng kch, hay ho hc v
nhng sng to ca mnh trc cc v khch n thm, b s c mt bc tin di trn con ng
gii phng s hi, lo lng v sn sng gia nhp thay v rt lui.

Khi gia nh c ngi m hay mc bnh mn tnh

Khi bn, v hoc chng bn, hoc con bn b mt cn cm lnh hoc cm qut ng, bn thng
cm thy chn nn, lo lng, thm ch gin d. Mi vic din ra chm hn, v thm ch nhng cng
vic n gin nht cng tr nn v cng phc tp. Np sng thng ngy b o ln.

Khi trong gia nh c ngi b tn tt sut i hay mc cn bnh nguy him n tnh mng, cm
gic ca chng ta s nh th no? Lo lng, cng thng, thm ch trm cm c th bao trm ln tt c
v dng nh khng th no chu ng ni.
Montel Williams, mt pht thanh vin chng trnh ta m ni ting M, mc bnh a x cng
(MS), mt dng bnh vim h thn kinh trung ng, c nguy c e da mng sng. Tuy nhin,
Montel khng cho php mnh bung xui tuyt vng hay i u trong trng thi sc. Nhn ra mi
lin h gia vc dng c th v sc khe, Montel tham gia mt kho rn luyn c th tr nn
p hn v bn thn ng cng cm thy khe mnh hn. ng thy mnh khng ch lm iu ny v
bn thn ng, m cn v bn a con chn tui, mi tui, mi bn tui v mi chn tui.

Ti c c hi c tr chuyn vi Montel v rn luyn c th. Theo ng, th lc khe mnh

gip ng c cm gic thoi mi v xc cm, mang n cho ng thm sc mnh sng cng v vui
chi vi cc con. ng gii thch: Khi ngh n sc khe v cm xc ca bn thn, n s khin
anh quan tm hn n nhng ngi m anh yu thng, chng hn nh v con. ng cm thy
ngun ni lc ca ng c tng cng qua nhng bi tp m ng v hun luyn vin Wini
Linguvic m t trong cun sch Thay i c th (Body change) c tc ng mnh m ln gia
nh ng.

Vi nim tin l mnh cn phi ht sc trung thc, Montel gii thch cn k vi cc con v cn bnh
ca mnh, k c vic chng a x cng c th khin c th ng ngy cng thoi ha. ng cng ni
cho cc con bit rng ng cn tp th dc mi ngy mt gi vo bui sng, v trong thi gian
khng ai c php quy ry ng.

Montel hiu rng gii thch cho cc con v tnh trng bnh tt v nhu cu ca mnh s gip chng
thng cm hn, khng ch vi bn thn ng m cn vi ngi khc na, chng hn nh nhng hc
sinh b bt nt trng. Montel k cho ti nghe gi y con ng sn sng gip nhng ngi
phi ngi xe ln, nhng ngi bc i chm chp trn ph, hay nhng ngi ang gp chuyn
bun nh th no. ng ni: Chng hiu c rng cho d by gi ti trng rt khe mnh th
trong ngi ti vn mang bnh. V th chng sn sng cho bt k bin ng no trong tng
lai.

Khi cc con tr nn nhy cm hn vi mi ngi nh cn bnh ca ng, Montel tin rng ng

cng nhy cm hn vi cc con. ng cho bit: N gip ti nhn thc c r hn rt nhiu v
nhu cu ca chng so vi khi ti cha b bnh.

Montel khng th on c ng s mnh khe v gi c cm gic thoi mi nh hin ti c

bao lu. Tuy nhin, ng ang sng phn i cn li mt cch c ngha nht v vi s gip ca
hun luyn vin th lc, ng ang lm mi th c th khi iu kin vn cn cho php.

B Brandy Haller nm tui mc bnh tng huyt p phi t nm ln hai. y l mt dng bnh phi
him gp, c nguy c gy t vong, thng b nhm vi chng hen suyn hoc kh th. Trong vng
ba nm qua, Brandy phi eo ng bm mu v thuc vo tim sut 24 gi mi ngy, by ngy mi
tun. Tuy khng hiu c mc nguy him ca cn bnh nhng b vn hiu rng khng c
ng bm b t hay b tut, do vy b khng th ra bi bin v a nghch vi ct v nc c.
Nhng vi chic bm, nh li b gi, Brandy vn vui v, vn ci trn xe p ca b v khng
than vn iu g.

Trong khi hng ngy nui hy vng c mt phng php cha tr cho con mnh, b m Brandy vn
lc quan v thc t vi cuc sng thng nht. M Brandy gii thch: Mi ngy chng ti li nhn
thc su sc hn v hon cnh thc ti. Chng ti khng th suy ngh v ngy mai hay v nm nm
ti, hay v vic chu mun nh th no khi ln ln. Chng ti phi nhn vo kha cnh tch cc v
c gng sng tht vui v vi hin ti.

Gi y, Brandy i nh tr. Mc d cc c gio c dn k v tnh trng v nhng nhu cu

c bit ca b cng nhng iu cn lm trong trng hp khn cp, b m Brandy vn bit rng
cho b i hc l iu ht sc mo him. Nhng h quyt tm gi thi lc quan. M b ni:
Brandy rt qu mi ngi. Ti mun b c vui v vi mi ngi, v nu c rc ri xy ra th
chng ti s gii quyt.

Nhng gia nh bit cch i mt vi kh khn nh th c th khch l bt c ai trong chng ta. Khi
cm thy cng thng hay c ch, hy suy ngh v Montel, v gia nh ca ng, v gia nh nh
Haller, chng ta s vt qua c. Nu h duy tr tt thi lc quan v thy rng cuc i ny rt
ng sng, chng ta cng s lm c nh th.
4. i mt vi mt mt
Cn nhc li vic ly hn: Khng phi lc no con bn cng b tn thng

Con ci sng chung vi cp b m hc hc c tt hn con ci sng chung vi b hoc m ly hn

hay khng? Nhiu nm nay, chng ta vn bit rng tr em trong gia nh c b m ly hn, c bit
l tr em trai, thng khng quan tm n bn b, hc hnh st km v c nguy c ln ln vi
nhng vt thng su sc trong tm hn.

Ngy nay, cc bc cha m c th yn tm hn v vn ny.

Trong 30 nm, E. Mavis Hetherington tin hnh nghin cu i vi 2.500 tr em thuc 1.400 gia
nh xem cc em thch nghi th no iu kin b m ly hn (cng trnh c in trong cun
Tt hn hay xu i (For Bestter or For Worse) ca John Kelly. B nhn thy 75-80% tr em c b
m ly hn to dng c s nghip, c nhiu mi quan h v thnh cng trong cuc sng, bt k
b m cc em c ti hn hay khng. Trong s 10% tr em sng chung vi c b v m nhng c
tui th khng m m, hu ht u xut pht t nhng gia nh thng xuyn c xung t. Ngoi
ra, nhng em xut thn t gia nh c b m ly hn v gia nh b m khng ly hn nhng thng
xuyn xung t v sau s c xu hng ly hn cao hn (36% c b m ly hn, 29% t gia nh c b
m hay xung t) so vi cc em t gia nh c b m t xung t (18%). Mc d vy, Hetherington
cng ch ra rng, tr em c b m ly hn s d dng thnh cng hn trong cuc sng gia nh ca
chnh cc em, nu mt trong hai ngi xut thn t gia nh c b m t xung t, bi v ngi ny
s c kh nng h tr tt hn i vi nhng nhu cu v cm xc ca ngi.

Hetherington cng nhn, ban u ly hn gy au n rt nhiu cho hu ht cc gia nh, ngay c

khi mt trong hai ngi, hoc c i, v sau cm thy bt cng thng. B tin rng bt chp nhng
gnh nng mi v cm xc v ti chnh, cuc sng sau ny ca tr em ph thuc vo mc nh
hng ca b/m ln cuc sng ca cc em cng nh vo s nhy cm v h tr ca b/m trc
nhu cu ca cc em. Jill, m ca hai anh em sinh i Ethan v Bob, ly hn chng lc con mi ln ba
tui, phi c gng rt nhiu suy ngh v nhu cu ca cc con cng nh bn thn mnh. Ch tn
trng cm gic ca con ngay t ban u.

Chng hn, khi Ethan hi: Ti sao b khng cn y na h m?, Jill tr li gin d v trung
thc: Bi v b v m khng hp nhau.

Khi hai cu b ln mi, chng c ca Jill tht nghip nn khng cn kh nng h tr cc con
tham gia gii khc cn cu c na. Jill hiu tr khc cn cu c ngha vi cc con th no, v
vy ch nhn lm thm c tin trang tri khon chi ph . Khng mt li trch mc b l tr, ch
tm c cch khc p ng nhu cu ca con.

Trong sut nhng nm thng nui con, c Jill v ng chng c u tun th nhng nguyn tc nht
nh m Hetherington v cc chuyn gia khc a ra:

Trung thc;
 Th hin cho con ci bit bn vn yu thng v chm sc chng;

Gii thch cho con hiu rng nhng g xy ra khng phi do li ca chng;

Khng trch mc hay ch trch ngi kia;

Cho php ngi kia n thm con v tham gia vo cuc sng ca con theo mt phng thc nht
nh;

Hy cho tr th hin suy ngh v cm gic ca cc em v hy lng nghe. Cho chng bit rng
bn hiu;

Tn trng nhu cu ca con;

Lin lc vi v/chng c hai ngi c th thng nht v nguyn tc c x cng nh khng

mua cng mt mn qu cho con vo ngy sinh nht hay ngy l tt;

Tn trng v/chng c; ng bao gi tm cch chim u th vi ngi kia;

Hy nhng ln con bn c thi thin v vi mt trong hai ngi. Nu bn ngh iu ny

ang xy ra, hy ni vi con. Bn hy yu cu con suy ngh xem bn cm gic th no v bn thn
b cm gic th no.

Bt k bn i ph vi tnh trng ly hn tt n u, vn c nhng khong thi gian trong nm lm

bn cm thy bi ri, chng hn nh k ngh, ngy l hay cc dp sinh nht. y l nhng thi im
m ngi ta mong i nht, v ai cng c k nim v ngy cn bn nhau. iu c bit quan trng
l cc cp cha m ly hn phi hp tc vi nhau v mt thi gian, hu cn v qu tng.

n nay, Ethan v Bob u l sinh vin i hc. Cc em lm vic c trch nhim chi tr tin
hc ph, c bn thn v duy tr mi quan h tt p vi c b ln m. Khi m ti hn, cc em rt
hnh phc v ng h.

C l cc cu b hc c cch quan tm n ngi khc v c ngi khc quan tm n

mnh.

Khi bn thn chuyn i

Bn b l ngi lun st cnh cng chng ta trong mi vic, c ta quan tm v tin tng. Chng
ta thng k cho bn b nghe v rc ri ca mnh v h khin chng ta cm thy thoi mi hn.
Bn b c mt lc chng ta cn v chng ta c mt lc h cn. Vy iu g s xy ra khi chng ta
bit mt ngi bn s chuyn i ni khc v sp phi chia tay?

Khi gia nh Gladwell bit rng bn ca h, gia nh Moran, phi chuyn nh, mi ngi u ht
sc sng s. Khng ch cc c con gi ca hai gia nh bng tui nhau m cc b m cng tr
nn thn thit. Martha Gladwell gii thch: Ti bit l h ch chuyn n ch mi cch y mt gi
chy xe thi, nhng mi th s khng cn nh trc na. By gi chng ti mun lm vic g vo
lc no cng c, chng hn nh i xem phim hay lm bng ng. Sau khi h chuyn i, mi th s
phi c ln k hoch trc. Ti cm nhn c s mt mt i vi bn thn ti cng nh vi
cc con ti. n khi bit rng h sp sa chuyn i, ti mi nhn ra ca chng ti thn thit n
mc no.

Martha c nhng cm gic khc kh din t hn: cuc sng ca cc bn ch c s thng tin, trong
khi ch b b li pha sau. Ri ch ni thm: Nhng ti phi mnh m ln mi c. Ti khng
mun cc con nhn thy mnh khc.

Khi Martha hi xem cc con s nh iu g nht khi bn b chuyn i, ch c Kris mi hai tui
khc: Cng nhau i xe but ti trng v c gp nhau v cho nhau. B Micky mi mt tui
ni rng b s nh bn khi bn chuyn n . Martha ni vi hai ch em v tm quan trng ca
vic chp nhn cc cm gic . Ch trnh khng ni nhng cu i loi nh: Dn dn ri cc con
s khng thy bun na u. Martha gii thch: Thc t khng phi vy. Ti khng bit sau ny
cc con ti s cm thy th no. Do , mt tuyn b nh th s chng th no gip cc chu vt
qua c cm gic bun b m cc chu ang phi i mt hin nay.

Gii php ca Martha l ln k hoch sp xp lch hn cho hai gia nh thng xuyn gp nhau, c
trong nhng dp chnh thng nh l tt v ngy sinh nht ln nhng dp khng chnh thng nh i
mua sm. Nu nh khong cch chia ct nhng ngi bn khng xa n ni khng i thm nhau
c, y l mt trong nhng gii php hu hiu nht m bn c th p dng.

Cn mt cch na gip tr em n nh cm xc v tnh bn mt, l c sch vit v ti

ny. Trong cun Amber Brown ln lp 4 (Amber Brown goes Fourth), tc gi Paula Danziger k
cu chuyn v Amber Brown, mt hc sinh lp bn c ngi bn thn nht l Justin chuyn i ni
khc. Hi hc m su sc, cun sch m t ban u Amber lo lng v vic thiu vng Justin n
ni c b khng nhn ra rng mt bn khc cng lp l Brandi cng cn c bn mi khng km b
v rt mun kt thn vi b. Dn dn, Amber tr nn ci m hn vi tnh bn mi v hc c
mt bi hc quan trng: cho d Brandi khng phi l Justin th b v Brandi vn c th tr thnh
nhng ngi bn mi thn thit.

C b Kira tm tui c bn chuyn i ni khc rt thch cu chuyn ny. Mc d bn ca b chuyn

n mt ni khng xa lm, b vn cm thy bun. B gii thch: Bn y khng cn trng chu
na, v bn chu khng th no cng nhau chi trong gi gii lao c na. M Kira l Margaret
gip b t ngh ra nhng tng nhm i mt vi bc thay i quan trng ny trong i c
b. Trc ht, ch hi Kira xem bn b c th lin lc vi nhau nh th no nu nh phi sng hai
ni xa nhau. Kira xut: H c th gi in thoi cho nhau, gi email, chat vi nhau hoc gp
nhau u y vo mt dp c bit trong nm. Bn ca Kira ang n thm Kira, b sung kin:
Gi nh cho nhau mi ngi u bit ngi kia trng ra sao khi ln ln. Sau , Margaret hi
con gi xem b c th gi mi lin lc vi bn b nh th no. Sau mt lc suy ngh, Kira a ra vi
kin: Hn ngy i chi cng nhau, v i cc ni cng nhau.

Trong khi xa cch v a l c th lm tnh bn bt thn thit, nhiu khi cn bin mt theo thi gian
th vic gi lin lc, t nht l trong thi gian ban u, c th khin ngi ta du bt cm gic au
bun. N cng gip ngi ta nh c iu m Martha nhn ra sau khi gia nh Moran chuyn
i c vi tun: Tht kh m quen vi mt mt, nhng c l y l phng php tt gip con
sn sng i mt vi nhng mt mt vnh vin, chng hn nh khi ng b qua i. Nm tri kinh
nghim ny s gip con ti hc c cch trn trng nhng g ang c. Ti bit mnh tri
nghim iu .

y l mt thng ip quan trng cho tt c chng ta. Khi cuc sng lm chng ta bt ng bng
nhng tnh hung khng ai d tnh trc, chng ta c th s dng nhng tri nghim ny lm bc
thang tip bc i ti tng lai, lm c hi trng thnh v thch nghi. Chng ta s khng
bao gi bit chc c iu g sp xy ra, nhng chng ta c th t tin vo kh nng gii quyt rc
ri ca chnh mnh.

Gip con i din vi ci cht ca ngi thn

Cht l mt phn t nhin ca cuc sng. Mc d mun con ci chng ta khng phi nm tri cm
gic mt mt, nhng r rng l chng ta khng th. Hiu c ngha ca vic mt i ngi thn l
mt phn ca hnh trnh hc lm ngi.

ng thi, chng ta phi tha nhn rng khi nim v cht chc v mt mt ca tr em khc chng
ta rt nhiu, v khi tr ln ln th khi nim cng dn thay i.

Janis Keyser, ng Gim c Trung tm Nghin cu tr em, thanh thiu nin v gia nh tang
thng Philadelphia, Pennsylvania , cho bit: Trong lc tang gia bi ri v au thng, ngi
ln c th khng n vic lm th no chm sc v h tr con mnh c tt nht. Ch ni
thm rng mc d tr em cn b c th cha hiu c ngha ca t cht thi im xy ra s
kin, nhng cn phi s dng ng t v ng nn thay th bng nhng t khc n trnh s
tht v gim bt au bun. Ch gii thch: Tr em c xu hng hiu mi vic theo ngha thc. Nu
bn ni trnh i vi a con ang tui mu gio: Chng ta mt ng ri, rt c th bn s thy
con bn i tm ng trong t ng qun o.

Nhng tuyn b khc cng v ngha khng km, chng hn nh: Cha n b i ri, hoc: B
ang i gp Cha. Tr cn b c th ny sinh lng s Cha hoc khng dm i ng na. Keyser
cng khuyn bn khng nn a ra nhng li gii thch nh: B b m, bi v ln sau khi tr b
cm lnh, c th b s ny sinh cm gic s cht. Nu b b cht v bnh, tt hn l hy gii thch
vi b: B m nng, nng lm, v cc bc s cng khng th lm g c.

Sau y l cch mt b m chun b tm l cho c b Lindsay tm tui trc ci cht ca b ngoi

v ung th giai on cui. Ch ni vi Lindsay: M c mt tin tt v mt tin xu cho con. Tin tt l
b s khng cn phi chu ng cc cuc phu thut na v chng chng gip ch c g cho b, v
con cng bit l b au n th no sau khi phu thut ri y. Tin xu l cc mm bnh c th
pht trin mnh hn. Cc bc s s th mt loi thuc mi, nhng khng bit l c hiu qu hay
khng.

Khi Lindsay hi b c th n xem trn u bng ca b hay khng, m b gii thch rng b khng
th lm c nhiu vic m trc y vn thng lm na: B m rt nng, v th nn b rt, rt
mt. Khi Lindsay chuyn ch , m b khng ni v vn na. M b gii thch: Theo
nguyn tc, ti ch ni v b khi m Lindsay cn quan tm. V khi ni n chuyn , ti khng ni
thng vi chu l b sp cht, nhng nu chu hi th ti cng khng ni di. Ti s ni vi chu
rng c th b sp mt, nhng khng ai bit l vo thi im no.
Cn nhiu cch khc lm du i ni au mt mt, chng hn nh gip con bn hiu c rng
ngi thn vn sng mi. Sau y l mt s li khuyn m Keyser v ngi ng s Rob
Sheesley a ra:

Tm hiu xem con bn c th m t cm gic ca b n mc no. Mt s tr thch v tranh hoc

lm th, trong khi s cn li mun th hin nhng thi im hnh phc m cc em c c vi
ngi thn;

Chia s cm gic ca bn vi con. Nu b hi nhng cu i loi nh: Ti sao b khng v nh?,

bn c th tr li: M cng nh b lm;

Tr li cc cu hi ca con, v nu b khng hi th ng ni g c. Tr li ngn gn v trung

thc;

Hy ni v cc nghi l. Tng nh nhng iu m c gia nh tng cng nhau lm vo ngy

sinh nht ca ngi khut hoc vo cc dp l tt s gip cho hnh nh ngi sng mi;

Nhc n ngi khut trong cc cu chuyn thng ngy. Khi ti cng mt ngi bn i n
ch hn sm n ni chng ti phi ch nhng ngi khc, ti ni: B ti lun bo: Th n sm
ba mi pht cn hn n mun mt pht. Bng cch ny, b lun lun hin din trong cuc
sng ca ti;

c nhng cun sch l gii ti sao cht li l mt phn ca cuc sng. Chng hn, sch dnh cho
tr em t bn n tm tui gii thch ci cht theo cc hng khng gy lo lng cho ngi c bao
gm nhng cun nh Cuc sng: Cch gii thch hp l cho tr v ci cht (Lifetimes: The Beautiful
way to Explain Death to Children) ca Bryan Mellonie v Robert Ingpen, v Khi khng long cht
(When Dinosaurs Die) ca Laurie Krasny v Marc Brown.

Bn cnh nhng li khuyn ny, bn hy c huy ng s h tr ca c gia nh. Bn nn u tin

cho vic gip con vt qua giai on au bun ny mc d bn thn bn cng ang nm tri
cm gic au bun, mt mt. Tham gia vo nhm h tr l mt trong nhng cch tm ra ni lc ca
chnh mnh. Cc nhm ny, theo li Keyser l c th gip bn to ra cm gic an ton v bnh
thng cho cc gia nh ang phi tri qua giai on mt mt.

K nim ngy gi m v gi b

i vi nhng em c b hoc m mt, ngy gi m v ngy gi b l nhng thi im rt kh

khn, c bit l ngy gi u.

Khng th l dp ny i c v khng c l do g chy trn n c. Thay vo , k hoch tt

nht l hy gip con bn hc cch tng nh ng thn sinh khut trong tim.

Lynne Hughes, Gim c iu hnh kim sng lp vin ca Comfort Zone Camp , khu tri quc gia
cho tr em c tang, cho bit: Tr em rt kh m chu ng c ni au mt cha m. Nu chng ta
c th tm c cch gip cc em duy tr mi lin h vi ngi thn th Ngy ca M v Ngy
ca B s lm cc em cm thy d chu hn. Mt c b ln m trc khi ln mi hai tui, Hughes
bit c tm quan trng ca vic gip tr em i mt vi mt mt v gi tr ca vic duy tr
lin h. Sau y l mt vi kin m ch chia s vi ti:

Tm cc cch tng nh n b/m, k nhng cu chuyn ngha v nh li nhng lc cn

bn nhau;

Khch l tr em ni ln cm gic v hy chia s cm gic ca bn vi cc em. Hy cc em dng

mu v tranh th hin cm gic, chng hn nh mu vng l hnh phc, mu xanh dng l bun,
mu l gin d;

To ra nhng thi quen trong gia nh nh i n nh hng m b thch hoc im du lch m

m hay n, nhng ni m s hin din ca ngi khut c bit r;

To ra v trang tr chic hp ng u. Hy bo con bn vit ra giymi th m b c th lm

vo nhng ngy b rt nh b/m (gi email cho bn b, vit s lu nim, n kem c qu), sau
th cc mu giy vo trong hp sau ny xem li;

Khi c iu kin, hy mi b/m k, ng b, c d ch bc hoc bn thn ca gia nh n tham

d cc hot ng dnh ring cho b/m v con cng nh cc hot ng m con bn nh l
tng lm vi ngi khut.

Cc gia nh Comfort Zone Camp sng to ra nhiu cch khc gip tr i din vi hon
cnh. Mt b m a con n vn th vo ngy mt ca b bi v ngy ny nm trc, h cng
nhau n y. Mt ng b cng con k nim ngy mt ca m bng cch dnh ring mt khong
thi gian cho m: h thu thp tranh nh v vt k nim, t vo mt chic hp c bit, sau
chn gn gc cy m m yu thch. nhng gia nh khc, tr em vit thng ip ri buc vo
bng bay, th vo khng trung gi cho b/m mt.

Hughes ni: Bt k bn lm g u khng quan trng. iu quan trng l bn c lm iu g .

Bn khng th trn trnh ngy v hy vng rng n s qua i. Khng bao gi.

Nng ng cng l iu rt quan trng. Nhiu gio vin, c bit l gio vin bc tiu hc, thng
dnh thi gian ng lp t chc trc cho ngy gi b hoc m ca hc sinh. Nu v/chng bn
mt, c l bn nn cho gio vin bit v hon cnh ca con bn v khuyn khch h cho tr
bit rng h c th lm mt mn qu dnh tng ngi khut. Bn cng c th ni chuyn vi
con xem b c cm gic nh th no khi nghe cc bn ni v b/m mnh v b ni g v b/m.

B Jimmy ln mi li hnh ng theo cch hon ton khc trong ngy gi ca m b, mt cch y
hai nm. B i hc v vi v lng l v thu mnh. Khi m k hi b xem c chuyn g xy ra, Jimmy
khng mun ni bt c iu g. B ni: Chng c g c. Nhng ngi m k vn t ra quan tm.
Ch hiu rng cm gic mt mt ca b ang ln dn ln khi ngy k nim n gn, v vy ch nh
nhng hi li ln na. Ln ny, Jimmy tha nhn: Con nh m.

Mt s ph n c th phn ng theo hng ght b, ghen t. Nhng m k ca Jimmy dp cm

gic ca ch sang mt bn v c gng gip b hiu c ngha ch thc ca ngy k nim. Ch
hi: iu g khin m con tr nn c bit vi con?
Jimmy ngh mt lc v ni: Bi v m l ngi sinh ra con. M yu thng con, lng nghe con
v cng con lm mi vic.

M k ca Jimmy tr li: Sinh con l iu rt quan trng. Nhng iu tht s c ngha chnh l
con by gi. Cho d d khng sinh ra con, con c ngh rng d rt quan tm n con, mun lng
nghe con v cng con lm mi vic khng? Trc y, Jimmy cha bao gi ngh n iu ny: m
k ca b cng nhy cm trc cm xc ca b v ngh v ngy gi m b. Cui cng, b chp nhn
rng b v m k s tm ra cch cng nhau k nim ngy gi m.

Khi con vt cng cht

Chng ng cng ging vi ta, n cng bn vi ta, ngi cng gh vi ta v np mnh vo lng ta.
Khi trong nh bn c thm ch, mo, chim, cc con vt thng c cng chiu n mc chng
ta khng th tng tng c cuc sng gia nh thiu chng th s ra sao. Nui th s gip ta
dy tr nhiu bi hc quan trng v cuc sng, trong quan trng bc nht l cch i mt vi
nhng vn nh m au, gi lo v cht. Rng mi sinh vt u c lc phi cht, rng cht l mt
phn ca cuc sng, v chng ta phi yu thng, chm sc ln nhau khi cn sng, k c th nui
cng vy.

Tr em ln hn c th hiu c rng th nui khng sng lu c nh chng ta. Trn thc t,

ngy u tin khi con th gia nhp cuc sng gia nh bn, y l c hi tt tr chuyn vi tr
em ln v tui i t nhin cc loi ng vt khc nhau th c tui i khc nhau nh th no, v
con th cng c th sng c khong bao lu.

Nhng cn nhng em nh tui th sao? Cc em hiu c iu g?

M ca b Carl bn tui gii thch cho b rng ch l tai nn khi ch ch Rocky ca gia nh b xe
cn cht. Ch ni: Chng ta rt yu Rocky. Chng ta tht bun khi n cht i. Chng ta s nui mt
ch ch khc thay th vy.

M Carl c gng an i con trai, ch tin rng cch tt nht cu b khng ngh v con vt nui va
cht l tm mt con khc thay th. Nhng ging nh bao tr em khc cng la, c l Carl hiu
nhng iu m ni theo cch hon ton khc.

Cc nh nghin cu Annemarie Roeper v Irv Sigel cho bit, mt s tr em tui mu gio khng
th no phn bit c nhng sinh vt sng trong nh vi nhng sinh vt khng thuc v gia nh.
Nu Carl coi Rocky l mt thnh vin trong gia nh, c l b s ngh: Nu mnh b xe cn cht, m
c tm mt cu b khc v qun mnh i hay khng?

xc nh c b tht s hiu th no v ci cht ca mt con th nui, hy ni chuyn vi con

bn. Chng hn, hy t nhng cu hi nh:

Con ngh iu g xy ra khi Rocky b xe cn cht?

Con cm thy th no v iu ny?

Khi c hi xem b ngh iu g xy ra vi con ch, mt a tr bn tui tr li n gin:
N ln thin ng ri. i vi a tr ny, thin ng trn cao, mi ngi v th nui sau
khi cht s ln . B bit rng con ch khng cn chu au n na.

Khi c hi cm thy th no, cu b tr li: Rt, rt bun. M b ni vi b rng ch hiu, ch

cng cm thy bun, v mi ngi u cm thy bun. Hy ni v con vt cht nu con bn
mun vy, nhng ng c gng ko di cuc tr chuyn nu nh con bn i ti.

Cc cu hi v cuc tr chuyn nh vy s gip bn gii m c kin thc ca con mnh v ci

cht, cho d con bn c hiu c rng bn quan tm n cm gic ca b hay khng, v nui con
vt khc c gip b qun con vt c hay khng.

Bn s ni g nu nh con bn sn sng nui mt con th mi? Hy gi rng bn s cng con

n tri chn nui, sau quan st k xem b phn ng th no. Nu b thch ngay mt con cn tai
to, c th b sn sng nhn nui con th mi. Nu b c ng cnh lng v khc, c th l b
cha sn sng.

Hy ch khong mt thng, sau th li ln na. Xt cho cng, hu ht tr em u sn sng chp

nhn nui mt con th mi lm bn. Nu bn ch n khi b tht s sn sng th mc d con th
mi khng th thay th c con vt nui c, nhng n s tr thnh mt thnh vin mi trong gia
nh vi s c o ring ca n.
5. Quan tm v thng cm
Chng ta c chuyn nhng thng ip khc nhau n cho b trai v b gi?

Chng ta cho con trai v con gi n trng vi hy vng rng chng s tm c mi trng hc
tp y hng th, nhng nhng g tht s xy ra trong lp hc thng khin chng ta ngc nhin
v bc mnh. Sau y l mt s kt qu nghin cu m ti c c:

Khi ln hai tui, b gi thng b ngt li khi ang ni hn b trai;

nh tr, b trai c ch nhiu hn b gi;

Ngay khi va ln lp mt, gio vin gi b trai nhiu hn b gi v cho php cc em ni nhiu
hn trong lp;

Gio vin tiu hc khen b gi v cch cc em n mc v buc tc, trong khi b trai li c km
cp v c khen v cch cc em gii ton v hon thnh bi tp;

B trai c hi nhng cu c tnh t duy cao hn, iu ny cho thy gio vin tin rng b trai c
kh nng t duy tru tng tt hn b gi;

T mu gio n ph thng trung hc, gio vin ch nhiu hn n hc sinh nam v cng dnh
nhiu thi gian tr chuyn cng cc em hn.

Sau khi tng hp nhng iu ny v cc cuc nghin cu khc v nh trng v gii, cc nh

nghin cu Janice Koch, Eli Newberger, Diane Ruble v Carol Lynn Martin a ra gi thuyt rng
c th cc bc cha m v thy c gio mt cch v thc, ang chuyn nhng thng ip khc nhau
n cho b trai v b gi.

C phi cc thy c gio ang v tnh th hin rng b trai c nhiu iu quan trng ni hn b
gi?

S bt bnh ng ny khng ch din ra trng m cn nh na. C b v m u khch l cc

hot ng th cht mnh m con trai hn con gi v cng khng gim st con trai cht ch bng
con gi. Con gi c khuyn khch th hin s ph thuc v nhng cm xc nh nhng hn. Trong
giai on t ba n su thng, cc b m ci vi con gi nhiu hn vi con trai, v trng,
nhng ngi trng tr cng ci vi b gi nhiu hn.

Cc ng b chuyn n cho con trai nhiu mnh lnh v yu cu hn, chng hn nh: Mang cho b
quyn sch . i vi con gi, c nhiu kh nng cc ng b s ni: Con mang cho b quyn sch
c khng?. Khng ch tr chuyn nh nhng vi con gi khi ln, lc b mi c mi
tm thng tui, cc bc cha m a vo li tr chuyn vi b gi rt nhiu t ng th hin cm
xc c cm xc tt nh hnh phc, t ho ln cm xc khng tt nh bun b v s hi hn hn
so vi lc tr chuyn vi con trai.
Khi cc bc cha m ni chuyn vi con trai v cm xc, h ch yu th hin s gin d. V khi
hng dn con vt qua xung t, cc b m c xu hng xy dng mi quan h ha ho vi con
gi nhng li chp nhn s phn khng ca con trai nh mt gii php. Tng t, c b v m u
pht con theo cc cch khc nhau: trong khi con trai d b pht v ti nh ch, nh em hay ginh
git chi th con gi li c b m gii thch ti sao khng nn lm vy.

C v nh chng ta tp trung cm xc cho con gi v hnh ng cho con trai. Nhng iu ny

khng cng bng cht no c. B gi cng quan tm n hnh ng, mc d cc em khng ni ra.

Tng t, chng ta khuyn khch con gi th hin cm xc v mong ch con trai kim sot cm
xc. Trong cun Con trai ch thc (Real Boys), tc gi William Pollack gii thch rng khi chng ta
bc l s gin d vi con trai, c th cc b s hc cch che giu cm xc ca mnh. Mt ng b ni
vi ti: Nu con trai ti k vi bn b chu cm thy th no, cc bn s coi chu l ngi yu
ui. V nu khng c c hi ni v ni bun v s s hi ca mnh, cc b trai s khng hc c
cch i mt vi cm xc. Thay vo , cc em s hc cch b qua, n trnh, thm ch ln trn
nhng cm xc . Cc em s t chu cha tay ra gip ngi khc trong cnh khn kh.

Nhn chung, mc d b trai t ni cho bn bit v cm xc nh b gi nhng cc em vn c cm xc,

v thng cc em s ni v chng trong nhng khonh khc m m, bnh yn. Theo kinh nghim
ca ti, b trai thuc mi la tui thch ni v nhng g lm cc em cm thy t ho, bun b, chn
nn v s hi khng khc g cc b gi.

trnh chuyn ti nhng thng ip khc nhau ti cho b trai v b gi, cng nh nht cht con
ci trong nhng nh kin v gii tnh, Nora Newcombe, nh tm l hc pht trin thuc i hc
Temple Philadelphia, Pennsylvania, b sung thm vo nhng kin trc ca Newberger
v Pollack:

Khuyn khch con trai cng nh con gi tr chuyn v cm gic ca mi ngi cng nh cm gic
ca chnh cc em;

t cu hi cho c con trai v con gi v vic cc nhn vt trong sch bo, trn ti vi, trong phim
nh c cm gic nh th no. Khi bn c truyn, d l c cho tr s sinh, hy nhn mnh nhng
t th hin cm xc nh vui sng, bun b, gin d cho con nghe, nh s dng nt mt v ging
ni biu cm thch hp. Hy thc hin iu ny ngay c khi con trai bn khng t thi g hoc t
v th . iu ny rt quan trng gip con bn pht trin s thng cm vi ngi khc lc gp
khn kh v cn gip ;

Hy ni v cc loi cm xc ch khng ch ring cm xc tch cc cho c con trai ln con gi. Vic
bn chia s cm xc s khch l con bn chia s theo;

Gip con hiu ra rng c th b s c nhiu cm xc ln ln i vi mt vn , sau hy tp

trung vo mt tt gip b gii phng cng thng. Khi bn gii thch rng mu thun tnh cm l
iu ht sc bnh thng, hu ht tr em u hiu. B Ben mi tui cm thy bun b, lo u khi
b b gy chn v t ra tht vng v khng th chi bng c, nhng b cng cm thy hnh phc
v c mi ngi quan tm;
 D l cha hay l m th bn cng nn s dng nhng t ng mang tnh h tr, khch l vi c con
trai ln con gi;

Hy gii thch cho con bn ti sao nh ngi khc v ginh git chi l iu khng th chp
nhn c. Trng pht b trai v ti gy s ch khin cho b tr nn cc cn m thi.

Trong khi mun con trai mnh bit rng cm xc ca b rt quan trng, chng ta cng mun cho
con gi bit rng chng ta nh gi cao suy ngh ca b. Hy khen con gi bn v cc thnh tch v
tng ch khng nn ch khen ngi v ngoi ca b.

V khi con gi bn ang ni, hy c gng ng ct ngang li b.

B m cng c cm xc

Cu con trai bn tui ca bn c lin tc nhy nht trn gh bnh m khng ci giy ra. Bn rt
thch ngm nhn gng mt hnh phc ca b, bn vui khi thy b sung sng. Nhng bn mun
b bit rng bn cng c cm xc, v ngay lc ny bn lo ngi rng b s lm hng nm gh. Bn rt
mun ht ln: Bc xung ngay, con s lm bn ht gh thi!, nhng bn bit rng la ht khng
c tc dng g: con bn s chng quan tm.

C con gi su tui ca bn ang ngi trn tm thm phng khch v sn mng tay. Bn yu vic
b t to nim vui cho mnh v t th hin mnh qua ngh thut. Nhng bn cng ni vi b bao
nhiu ln rng b khng c sn mng tay trn thm, v rng ngi sn u th b cng phi lt
bo xung di. V vy, bn ngi xung cng b v gii thch ti sao bn khng mun b sn trn
thm. Nhng bn khng mun ct t ngun nng lng sng to ca b. Bn ni. B gt u.
Nhng bn cng khng chc l c li no ca bn lt vo tai b hay khng.

Vy bn nn lm g by gi? Trc ht, hy coi nh con bn khng c tnh ci li bn. B khng

mun lm bn nm gh hay lm dnh sn mng tay ln thm. n gin l b khng h ngh n
bn cht no m thi. y mi chnh l vn .

Sau y l cch bn c th li con vo cu chuyn va gip b t c mc ch, va hiu c

quan im ca bn:

Khi con nhy trn gh bnh, bn hy hi: Nu con nhy trn gh th iu g c th s xy ra? Mt
s tr c th tr li: Con khng bit, hoc hn lo hn: Con khng quan tm. Hy c gng
khng b kch ng v nh nhng ni: M bit rng nu con suy ngh k hn, con c th ngh ra
mt s iu y.

Nu con bn ni: M s bt con i v phng?, bn s hng dn b m khng cn phi t cu

hi: iu g c th xy ra nu con khng nhn thy ch con ang nhy? Mc ch y l tr
nhn ra ti sao chy nhy bn trong nh li khng tt. iu hay hn l cho tr phn ng li
mi e da do b qut mng hoc b nht trong phng.

Trong trng hp con bn ni: Con c th b au hoc C th con s lm bn mt s th, bn

hy hi: Con cm thy th no v iu ? Hu ht tr em u tr li: Bun. Tip theo, bn hy
hi: Con ngh m s cm thy th no nu iu xy ra? Hu ht tr em u tr li: Bun hoc
Gin. Cui cng, hy t cu hi: Con c th ngh ra mt ni khc nhy (hoc sn mng tay)
iu khng xy ra na, v c hai m con mnh u khng ai cm thy bun hay gin c?

Khi mt ng b m ti bit hi c con gi bn tui nhng cu ny, c b ngh ra gii php ca

ring mnh: bn ngoi mi l ni thch hp vi vic chy nhy, v c b bc ra ngoi vi n ci
trn mi. ng b cng ci theo. ng nhn ra nhu cu ca con gi mnh, trong khi c b nhn ra
rng b cng c suy ngh ring.

Sau y l mt kch bn khc. Hai a con mi tui v by tui ca bn ang chi ui bt trong
phng n, chy thc mng. Khi chng chy qua, chic bnh trn bn lc l v ri xung sn, v tan
tnh. Bn gin si ln. Bn pht vo mng c hai a ri bt cc con tr v phng. Nhng nh vy
chng gii quyt c bao nhiu. Gi th a ny trch c a kia v khin cho c i mc li.
C hai u gin bn v khng chu hiu rng chng khng h c tnh lm v chic bnh. Cn bn th
bc bi hai a con v ti bt cn v thiu thn trng.

Nu con lm v mn g , bn c th t ra nhng cu hi nh sau:

Phng n c phi l ni thch hp cho vic chy nhy khng?

iu g xy ra khi cc con chy?

Con cm thy th no v nhng g xy ra?

Con ngh m cm thy th no v vic ny?

u l ch chi thch hp?

Ln sau nu mun chi ui bt trong nh, cc con s lm th no?

Bng cch ny, tr em s ln ln v quen vi vic cn nhc mong mun ca bn vi hnh ng ca

chng. Nhng vn vn cha c gii quyt trit . Nhiu tr em vn ch ngh n bn thn m
khng g ti mong mun ca ngi khc. Sau y l cch mt ng b gip cc c con gi b
nh ca mnh nhn ra mi ngi c cm nhn khc nhau v cng mt vn bng cch t cu
hi: Th ny l th no?

B: Hy tng tng cu chuyn v hai c b bng tui cc con nh? Alice thch nghe nhc tht to;
iu ny khin b cm thy rt d chu. Em gi Mary th c nghe nhc ln l kh chu. Th ny l
th no?

EMILY: C th Alice ang nh li s n o ca ting nhc nhy trong bui khiu v ton trng
tun trc. Bn y thch c khiu v trong ting nhc tht ln.

TINA: Nhng nu Mary ang tp trung lm bi tp v nh th c th l ting nhc ang lm phin

bn y.
B: Cc con suy ngh tt lm. Gi th cc con hy tng tng mt cu chuyn ging nh ca b
i.

EMILY: Eve nhn c mt tri bng trong ngy sinh nht v bn y tht s vui sng. Carol cng
nhn c mt tri nhng bn y li thy s. Eve thch bng cn Carol lc no cng lo s b
bng ri vo u.

TINA: Jackie cm thy t ho bi v bn y nhn c vai chnh trong v kch din trc ton
trng. Cindi thm ch cn khng mun th vai bi v bn y s s qun ht li thoi.

By gi th c hai c b u hiu rng mi ngi c cch cm nhn khc nhau v cng mt vn .

Khi trong nh xut hin bt ng, ng b ny ch cn nhc nh con gi mnh v cu chuyn ca
chnh cc b v hi: Th ny l th no? Thng th cu hi ny khng cn n cu tr li.

Bn cng c th chi tr Mi ngi cm nhn th no? Cch chi nh sau:

Hy bt u bng mt t ch cm gic tt p, chng hn nh vui sng. Hy hi con bn: iu g

lm con vui sng? Sau hi tip: Cn g na khng? Hy c ngh ra nm iu.

Sau khi con bn tr li, hy ni: Gi th ni cho m bit iu g c th lm cho bn Tom ca con
cm thy vui sng? Cn b ni th sao? Bc s Peters th sao?

Khi con bn tr li xong, hy ni: Gi th hy chi kh hn mt cht. iu g c th lm cho c bn

con, b ni v bc s Peters cm thy vui sng? C th b s tr li i loi nh: Mt chic kem
c qu.

Sau bn hi tip: iu g c th lm Tom thy vui v cn b ni th khng?, c th con bn s

tr li: Tr game.

Bn c th hi tip: Vy iu g lm cho b ni cm thy vui v cn Tom th khng?

C th cu tr li ca con bn s l: i n vin bo tng.

Sau , bn c th tip tc tr chi bng nhng t ng ch cm xc khc, chng hn nh bun,

gin, tht vng v lo u.

Nhng cuc tr chuyn nh th s khch l tr em pht trin nng lc cn nhc gia mong mun
ca bn thn vi mong mun ca ngi khc v tm ra gii php ph hp vi c hai bn. y l
mt trong nhng cch tt nht chng ta nn trang b cho con mnh trc mi mi quan h m cc
em xy dng c trong sut cuc i.

Tt bng ngha l g?

i khi ti ngh rng dy cho tr bit th no l cng bng cn d hn dy th no l tt bng. n

c trng hp ca b Bobby mi tui v em gi Ellie chn tui. C hai em u bit rng sau khi
chi game, mi em u c trch nhim phi thu dn chi. Khng ai mong i ngi kia lm
gip mnh vic g c.
Nhng khi hc iu ny, cc em bt u hiu v t cng bng qu my mc, nht c nht ng
u theo di nhau. Chng hn, khi n phin Ellie phi dn dp phng mnh, b dn sch tt c mi
th tr mt cun sch m anh Bobby ly ra khi gi sch ca b, kin quyt tuyn b: Anh y
li ra th anh y phi ct vo!

Cng cng rn khng km, Bobby sn sng ly b ra khi t lnh nhng bt Ellie phi ct vo, bi
v Em y l ngi n sau cng!

B cc em rt ngc nhin. ng cng nhn rng mi a c mt phn ng nhng cng thc mc

khng bit cc con ly u ra lm hi sc theo di nhau tng li tng t nh vy. Dng nh
chng ang hiu t cng bng theo mt ngha ht sc cc oan. C hiu mo m nh vy c
ng hay khng? Xt cho cng th cng bng ng ngha vi vic khng ng chm n tnh cm
ca ai c. Nhng i vi Bobby v Ellie, s cng bng ca cc em ang c tc dng ngc li.

Nghin cu ca ti cho thy, khi ln bn tui, hu ht tr em u hiu rng khi mt em c chi

cn em kia khng c, cng bng ngha l em c chi phi t mnh thu dn. Nhng n nm ln
chn, ln mi tr s hiu lng tt cn cao hn c nhng nguyn tc cng bng. Nh vy, c Bobby
v Ellie u c th phn bit c iu ny. Trong khi vic khng khng bt anh trai phi ct cun
sch i t ra khng cng bng lm th vic tin tay ct lun cun sch lc dn phng s khin cho
Ellie tr thnh ngi tt bng. Tng t, Bobby c th hiu rng mc d em gi mnh cng n b
nhng b s l ngi anh tt nu t tay ct b sau khi kt thc ba n.

Khong cch gia cng bng v tt bng rt mong manh. Mc d khng mun khch l tnh tn
mn, vn vt, chng ta cng khng nn b qua thi v trch nhim. Thay v sm soi tng cu, tng
ch, tng hnh ng, hy tp trung gip tr hp tc vi nhau chng c th hiu rng i khi
cun sch trn ging khng phi l chuyn g to tt n mc phi mu thun vi nhau, trong
khi ct n i li n gin hn rt nhiu. V thng thng th tt bng khn ngoan hn l cng
bng.

Nhng tt bng ngha l th no? V ngha ca n i vi tr em c ging nh i vi ngi ln

hay khng? Al v Clara Baldwin, trc y cng tc ti i hc Cornell, kho st nh ngha t
tt bng i vi tr em t tui mu gio n lp tm v nhn thy, i khi cu tr li l Khng.

Ln tm tui, hu ht tr em u nht tr vi ngi ln rng mt a tr s tr nn d thng hn

khi tm cch ly li qu bng m bn em b mt do l n trc mt mt a tr khc. Nhng
nhiu tr em tui i mu gio li tin rng trong hon cnh no th a tr cng d thng c.
Nguyn nhn l do cc em khng quan tm n cch a tr ly qu bng nh th no, m ch
quan tm n vic a tr ly c qu bng m thi.

Trong kch bn tip theo, hu ht tr em tm tui u ng vi ngi ln rng mt a tr t

nguyn cho em trai mnh chi s d thng hn a tr cho em trai chi v m bo phi lm
th. Nhng nhiu tr tui i mu gio ngh rng c hai trng hp a tr u d thng v
cho em trai chi. Thng thng th tr em cn b khng hiu rng mc ch, ch khng phi l
kt qu, mi bin minh cho lng tt.
T cuc nghin cu ca gia nh Baldwin, ti t ra mt s cu hi c th xem tr em nh
ngha th no v lng tt. Sally v Margy, c hai b cng nm tui, c cng kin vi ngi ln v
lng tt khi xt n yu t mc ch v la chn. Nhng khi chng ti ni v tinh thn hy sinh, nh
bao tr em khc cng tui, Sally v Margy li suy ngh theo cch khc. Chng hn, nhiu ngi
ln tin rng tr em khi cho a tr khc mn m b ang chi s tt bng hn l cho mn m
b khng chi. Nhng Sally v Margy tin rng k c cho ngi khc mn m mnh khng chi
cng l tt bng ri.

Sau , b ca Sally ni vi b: Gi s bn con qun mang giy khiu v n lp. Theo con, iu
no s tt hn: Cho bn s dng giy ca mnh, hay a cho bn i giy khc m con tnh c
mang theo? Sally ngh rng b s tt bng hn nu a cho bn i giy ph mang theo, ch
khng phi l hy sinh i giy ca mnh, bi v sau c hai u cn phi khiu v. Mt ln na,
Sally li tp trung vo kt qu cui cng hn l vo l do hnh ng, m trong trng hp ny l
tinh thn hy sinh.

B Freddi mi mt tui cng ng vi ngi ln rng gip ngi khc lm iu g m khng

mong c tr n s tt bng hn l mong ngi khc tr n. Nhng Freddi b sung mt thc t
th v: Nu nh c cho tr em mi th m khng bao gi nhn li ci g th ngi s b coi l
kh kho v b ngi khc li dng.

R rng, c th tr em khng phi lc no cng suy ngh ging chng ta v lng tt. Khi bc mnh
vi con ci v cho rng chng bt cn, hoc khi con ci nh i s cng bng ly lng tt, chng ta
nn cn nhc xem tr ngh g lc chng ta yu cu tr hy ngoan ngon.

Gi th con hy xin li i!

Nhng b c tht s bit li khng?

a con trai bn tui ca bn ginh chi ca em gi; a con nm tui gi bn ca m bng tn;
a con nm tui nh em gi. C rt nhiu cch thay i loi hnh vi ny tr em. Cch ph
bin l ni vi con: Nh vy khng tt. Gi th con hy ni xin li i!

C th con bn s nhanh chng nghe theo v ni li xin li, v c th bn ngh rng nh th l xong
chuyn. Nhng thc t c phi vy khng?

Nhiu a tr s t ng ni: Con xin li. Chng nh v tru chc ngi khc, sau xin li
khi b mng. Tr em nhanh chng hiu rng y l cch ph bin gip chng thot khi trng
pht.

Hy t hi mnh: Con bn c tht s thu hiu hay khng? B c tht s cm thy bun v lm
au ai hoc lm ngi khc cm thy khng vui khng? y mi chnh l mc tiu, ch khng
ch n thun l lp li li bn.

gip tr hc c cch thu hiu, hy hi con bn xem bn b, anh ch em ca b cm thy th

no khi b git chi, nh hoc tru chc nhng ngi .
Mt b bn tui lm ti ngc nhin khi tr li: Chu cm thy bun khi chu nh em trai.

Sau , hy hi tip: Con c th lm g khng cm thy bun?

Vic tr ni li xin li khi c ngi ln bo ch xut pht t bn ngoi. Tr no bit ngh v c

cm gic ca mnh ln cm gic ca ngi khc s khng mun lm bn thn v ngi khc b tn
thng. iu ny mi xut pht t bn trong.

Bi hc tng t cng c th p dng cho nhng tnh hung nh ly cp. i khi tr em dnh phi
thi quen mn tm : chng nng vng c t phng ca ch gi hoc t tin t ngn bn ca
bn. B Shelly mi mt tui thng ly bt v nhng vt dng nho nh khc ca cc bn cng lp
m khng h hi xin. Mi ln b bt qu tang, b li b a ln phng hiu trng v nht trong .
Mt hm, b ni vi c gio rng b s khng ly cp na bi v b khng mun b bt. C gio rt
ngc nhin. Thy hiu trng cng vy. Nhng ti th khng.

Ti tin rng c gio v thy hiu trng ch tp trung vo mt xu ca cu ni ny: Shelly s khng
n cp na. Trong khi cu ni cho thy Shelly ch ngh cho bn thn mnh v nhng g s xy ra vi
b m thi. B khng h ngh n cc nn nhn ca mnh, hay bn khon nhng ngi s cm
thy th no. Ti phi t hi Shelly c vui sng ly cp tr li hay khng nu b tm ra c cch
khi b bt.

Vic tr ni li xin li khi c ngi ln bo ch xut pht t bn ngoi. Tr no bit ngh v c

cm gic ca mnh ln cm gic ca ngi khc s khng mun lm bn thn v ngi khc b tn
thng. iu ny mi xut pht t bn trong.

Vy lm th no Shelly hc c cch thng cm vi nn nhn v khng ch ngh cho ring bn

thn mnh? Chng ta c th t ra cho b nhng cu hi sau y:

iu g xy ra nu con ly ca mi ngi m khng xin php h?

Con ngh th no v iu ny?

Con cm thy th no nu iu ny xy ra vi con?

V, nu c th:

iu g s xy ra nu bn cng lp khng c cun sch (hoc bt c vt no m b ly cp)

lm bi tp v nh?

Tr em ln bn tui c th hiu c rng ly cp s lm ngi khc b tn thng. Khi ti

hi cc em: iu g c th xy ra nu mt a tr ly ca m khi m khng ?, mt s em tr
li n gin: M s rt gin, Chu s b t t, hoc M s ni rng ly trm l khng tt.

Nhng em khc c th tha nhn: M s b t nu gp ma. Vy chng phi nhng a tr bit

suy ngh cho nn nhn ca mnh s t lm ngi khc tn thng hn sao, ngay c khi cc em
khng bao gi b bt gp?
Nhng em ny hc c ngha tht s ca vic thu hiu. Mt trong nhng cch gip tr
hc c iu ny l cho cc em thy bn c th hiu sai hnh vi ca tr, v cho tr thy cm gic
tht s ca bn khi iu xy ra. M ca b Jason chn tui c c hi lm iu ny. B cng
m c ngy ti vn phng ca m. C th thy trc c rng b s tr nn tha thi chn tay
v bt u tm cch thu ht s ch ca m. M c gng gii thch rng m ang rt bn v bo b
hy sang phng bn c s sch m b mang theo. Jason ni: Con xin li, sau ngoan ngon
rt lui.

M ngh b hiu rng nu mnh c quy qu nh th th m s khng lm vic c, v ch thy

vui v b ngoan ngon vng li. Nhng Jason hiu iu ny theo cch hon ton khc. B ngh
m ui mnh i v m coi cng vic quan trng hn mnh.

Jason ngh ra mt cch c chiu gii quyt vn . Thay v c sch, b vit cho m mt l th,
ni rng b khng c nh cn tr m lm vic u, b ch mun ni chuyn vi m mt cht thi.
Trong khi tri suy ngh ra trang giy, Jason bt u nhn ra rng s tht l m cn phi lm vic,
iu ny gii thch ti sao m li n vn phng, v b cn tm ra cch no dung ha nhu cu
ca mnh vi mong mun ca m. B vit tt c nhng suy ngh ny vo bc th.

Khi c xong bc th, m rt xc ng v bt u nhn nhn hnh vi ca Jason theo mt hng

mi. Ch t ngh: C l mnh khng ch nhiu lm n con trai. Ch ngh hai m con s c
cuc tr chuyn c bit trong lc n tra. Vo lc , m cho Jason bit rng ch tht s y ny v
t ra khng quan tm n b. Trong cuc tr chuyn ny, Jason bt u hiu c mong mun
ca m, cng nh m bt u hiu c mong mun ca con trai.

Khi cm thy c li, tr em c th suy ngh v cm xc v quan im ca ngi khc. Nhng em

no ch ni: Con xin li th ch suy ngh v bn thn mnh v t ra nghe li khi b ngi ln
trch mng v ra lnh m thi. y c phi l iu chng ta tht s mun khng?

Dy con bit gip ngi khc v bit cho khi nhn

Con bn c hiu c gi tr ca ng tin? Con bn c tiu tin qu sng qu nhanh v sau xin
thm? Nhng rc ri v tin bc c tr thnh nguyn nhn chnh dn n mu thun gia bn v
con.

Mt s gia nh cm thy rt kh khn khi ni chuyn tin nong. Nhng hy con bn hiu v gi
tr v ngha ca ng tin cng sm cng tt.

B Jamie tm tui ang tm hiu gi tr ng tin theo cch truyn thng. B t to thu nhp cho
bn thn. B m b rt sng to trong vic ny.

C n sinh nht, Jamie li c b m yu cu chn ly ba mn chi m b khng dng n

na, sau t chng ra ca. H s chi ba ngy, bo Jamie rng trong thi gian b
c th thay i nh v bt c mn no hoc ton b c ba mn.

Sau , b m b bo: Con s nhn c nhng mn chi mi trong ngy sinh nht. Con c
ngh rng c th nhng bn khc s mun c s chi m con khng cn thch na hay khng?.
Khi Jamie ng , h mang s chi n mt ca hng k gi.

Nu s chi c bn i, h s quay li ca hng ly ha n, n ngn hng v gi ch tin

vo ti khon ca Jamie. B m b gii thch vi b v vic tit kim tin chi tiu vo nhng
khon b mun by gi hoc sau ny.

H bt u lm vy t khi Jamie ln su tui. iu ti c bit thch k hoch ny l n khng ch

dy cho Jamie v vic tit kim tin v chun b cho tng lai m cn gip b hiu c ngha
ca vic san s cho ngi khc.

C nhiu cch gip tr suy ngh v vic kim tin, tit kim v gip ngi khc. Thng
thng, cc k ngh chnh l thi im tt trong nm khch l np suy ngh ny tr. Nu con
bn, ging nh Jamie, quen vi ngh quay vng chi th s rt n gin khi ngh b em
hin tng qun o c cho mt t chc no ang cn, hoc b t mnh xut vi c lp mang
n mt chic can v quyn gp cho phng thc phm a phng. Bt k con bn quyt nh lm
vic g, bn cng nn ni chuyn v ngi m b ang gip . C th bn s tr chuyn v vic ti
sao mt s ngi li phi ngi xe ln, hoc ti sao mt s ngi li cn c tng qun o t
nhng ngi khng quen bit. Thm ch bn cn c th ni v vic ti sao li c ngi v gia c.

Hy con bn t xut nhng ngi cn gip v ti sao h li cn c gip . Loi hnh

tr chuyn ny s gip b thu hiu tt hn y l kh nng quan tm chn thnh n nhng ai
km may mn hn. V khng c tr em no l qu b bng trong vn ny c. Ngay c mt a
tr bn tui cng v c mt bc tranh c bit tng cho ngi thn ang nm vin. Bn nn
tr chuyn vi con mnh v s thch ca mi ngi, hoc v cng vic, hoc v mn n a thch.
Khi , con bn c th ngh xem nn vit hay v g cho h, d ch nguch ngoc vi nt.

Vo mt k ngh, a chu h ln by tui ca ti tng cho ti mt mn qu. V bit ti thch tennis,

chu vit cho ti cu chuyn sau: M c thm kn ca Myrna l c tr thnh qu bng tennis,
nhng bn y li s au mi khi b vt trng. V vy, bn y lm mt qu bng tennis tht ln
c th cha bn y vo trong, nh vy bn y s khng b au mi khi b vt trng. Sau , bn y
gp mt ngi n ng trong b hnh chic vt tennis, v t h chi cng nhau sut i.

Cu chuyn ny rt c ngha vi ti, bi v ti bit chu ang ngh v mnh.

Tr em cm thy hnh phc khi bit rng ngi khc xc ng vi mn qu m cc em tng. V

bn cng s t ho v con mnh.

Gip con bit thng cm vi ngi tn tt

C th con bn bit a bn hc cng lp hoc hng xm b tn tt v th cht hoc v thn kinh.

B c thy v cm khi nhn thy mt a tr phi ngi xe ln hoc chng nng hay khng? B c
nhn chm chm vo mt ngi no ang c nhng hnh vi khng th kim sot c, v d
nh co git cc c? Hoc con bn c dng dng trc nhng hin tng khng? B c mun
lm bn vi a tr tn tt khng?
Hu nh chc chn rng cng dnh nhiu thi gian tip xc vi mt a tr tn tt, con bn cng
cm thy thoi mi. Khi tr em bt u quen bit nhau v vui chi cng nhau, cc em s nhn ra
nhng im tng ng. Philadelphia c mt chng trnh c lp ra thc y vic ny.
Hc sinh lp ba v lp bn ca Trng Tr em lit no (HMS) c phn thnh cp vi hc sinh
Trng Bng hu Germantown (GFS), mt trng hc c lp ca t chc Quaker, chun b
tng duyt cho bui biu din vn ngh. Mindy Olimpi, iu phi vin cc dch v hc sinh HMS,
cho bit: Mi quan h ny gip tr thy c nhng g tr em tn tt c th lm c, ch khng
ch tp trung vo nhng g cc em khng lm c.

Khi tham gia bui tng duyt, ti thy tr em hai trng gn kt v hp tc vi nhau nh th
no. Cc em ngi xe ln quay xe theo ting nhc, i khi c cc em bnh thng gip , i khi
t lm ly; cc em cng ht, hoc nu khng ht c th to ra m thanh bng mt loi thit b h
tr giao tip. Nhng ti ngc nhin khng phi v nhng g cc em lm c. Ti ngc nhin v
nhn thy n ci ca cc em v v ci cch m cc em gn kt vi nhau. Ti c th cm nhn c
mi thn tnh gia tng i bn v ngha ca mi thn tnh vi cc em.

Nhng khng phi n gin m c c mi thn tnh . Erica, mt hc sinh mi tui ca

trng GFS, cm thy ban u hi s mt cht, nhng sau nhanh chng nhn ra rng cc bn
HMS ngy no cng phi i mt vi kh khn. Cc bn nhn ngi khc v ngh mnh khng th
no lm c nhng g mi ngi lm. iu chc rt kh. By gi, chu thy bt s hn. B
hiu rng cc bn HMS c th lm c nhiu vic, chng hn nh v tranh trong lp m thut,
nu khng v c bng tay th v bng ngn chn. Hu ht hc sinh HMS u bit c v bit
m. B cng hc c cch nh gi nhng vic mnh lm v hiu c cc bn cng lp cm
thy th no trong lc a vui.

Hc sinh HMS cng hiu c nhng iu ny. B Rhonda mi hai tui cm thy hi cng thng
khi cc bn GFS n thm, bi v ban u chu khng bit l cc bn y c thch chu hay khng.
Nhng sau khi ni ra cm gic ca mnh, b bt u cm thy thoi mi hn. B thch bui giao lu
bi v chu c tham gia vo mt ci g v ha ng hn mt cht. Vi n ci chin thng
trn mi, Rhonda ni tip: Chu thch bui vn ngh ny v chu thch ht, thch khiu v. Nhng
iu quan trng nht l: Bn chu c th lm mi vic nh nhng ngi khc. Chng chu l
ngi bnh thng.

Vi xu hng cc lp hc m rng giao lu ra ton quc, rt c kh nng con bn hng ngy tip
xc vi mt ngi bn tn tt, v th cht hoc thn kinh. gip tr quan tm v cm thy thoi
mi, bn c th t ra nhng cu hi nh sau:

Con ngh bn y ngh g khi n trng?

Cc bn trong lp i x vi bn y th no?

Con ngh bn y cm thy th no v iu ?

Con s lm g hay ni g nu bn y cn c gip ?

Nhng cu hi nh vy h tr cho b Lily mi mt tui trong vic gip bn Doug cng lp
b hi chng Tourrette, mt dng ri lon thn kinh khin bnh nhn b co git c hoc ny sinh
hin tng thng xuyn xng m. Khi triu chng bnh xy ra, mt s bn khng ch gi Doug
l Mt cao su m cn phn nn rng b ht qu to v ln no cng ht i ht li mt ip khc .
i khng, ng th na m!, mt bn cng lp lun tht ln cu ny trong gi hc nhc khi Doug
bt u ht.

Sau khi ngm ngh v nhng cu hi trn, Lily cm thy thng cm hn vi Doug v ni vi ngi
bn cng lp: Nh vy l khng cng bng. Hy cho bn y c hi i. C th hm nay bn y s ht
bi khc. Nghe c cu ni y t tin ny, Doug ny sinh quyt tm: b ht c t nht nm
nt trong mt bi ht mi. Sau , Doug nm tay Lily v mm ci. Lily ch cn nhc nh thm mt
ln na l cc bn u ngng tru chc Doug.

D l thng qua chng trnh c t chc nh chng trnh HMS-GFS Philadelphia hay bng cch
gip tr cn nhc v vic ngi khc suy ngh v cm nhn th no, tr em bnh thng s nhn ra
rng tr khuyt tt cng suy ngh, cm nhn v hy vng nh mi ngi. V c bn, suy ngh bn
trong cc em u ging nhau.

Sau khi tr chuyn cng Erica, Rhonda v Lily, ti tht s xc ng. Bn cng s xc ng nh vy
nu bn gip con mnh gn gi vi nhng ngi c hon cnh kh khn m ban u c th chng
ta cha hiu.
6. T tn v thc kim ch
Khen hay khng khen

a con su tui ca bn v hnh mt con ch. Khi b khoe vi bn, bn ni: p lm. Con ng l
mt ha s thc th.

a con mi tui ca bn t im xut sc trong k thi ton. Bn ni: Con tht l thng minh.

a con mi hai tui ca bn ghi c bn thng cho i bng ngay trong trn u tin ra qun.
Bn ni: Gii lm! M rt t ho v con.

Nhng phn ng nh vy u rt t nhin. Khi nhn thy con mnh t ho vi thnh tch t c,
chng ta cng cm thy t ho theo. Chng ta mun cng c hnh vi ca con. iu gip tr c
ng c tip tc c gng v kin tr theo ui mc tiu.

Nhng kiu khen ny c tht s khin con bn cm thy thoi mi? Cu tr li hi phc tp so vi
nhng g bn mong i.

Mt mt, tt nhin l c. Chng ta ai cng mun c khen, v tr em cn phi c nh gi ng

n v nhng thnh tu ca mnh.

Nhng khen qu nhiu s phn tc dng. Thay v cm thy t ho v bn thn, tr s tr nn lo

lng hn. Gi s Jamal c 10 im trong k thi ton, v b m b ni nhng cu i loi nh:
Con tht l thng minh. B/m rt t ho v con. Tht l kh p ng c iu . C th b
s ny sinh lo lng v nhng g b m mong i mnh v ngh: iu g s xy ra nu ln sau mnh
ch c 9 im, hoc 8 im? Liu b m c cn ngh l mnh thng minh na hay khng?

Mt b m ni vi ti: Khi ti cn b, b m ti lun khen ti thng minh, xinh p v sng to.

Nm ti ln mi, ti rt s phi th lm mt iu g mi m. Ti ch quanh qun vi nhng g
mnh c th lm c. Nh vy bt ri ro hn nhiu. Ti s rng mnh s tht bi v s xu h vi
bn thn mnh, s lm b m tht vng na.

Tr em rt nhy cm vi nhng g m cc em coi l gi di. Khi bn ni vi con: Con l mt ha s

thc th, bn ni tht lng mc d c th hi qu mt cht. Nhng tr em li hiu rt tht. Con
bn c th s ngh thm: M ni g th nh? Mnh bit th no l ho s m h v tranh trong
sch. Mnh u c gii c nh th! Sau , con bn s chng cn tin vo nhng g bn ni na.

Nhng c l vn ng suy ngh nht i vi vic khen qu nhiu l tr bt u th hin ch

lm hi lng bn thay v lm hi lng bn thn. Tr b thc y bi nhng tc ng bn ngoi nh
li khen ca bn hn l bi kht vng lm tht tt hay nim vui c lm vic .

Sau y l mt s cch ni chuyn v nhng thnh tu ca b b cm thy mnh ang c tn

thng:

Con tht s vt v y. Con cm thy th no v vic con va lm?

Hy ni thm cho m nghe v bc tranh (hoc bi thi, trn u) ca con.

Con ngh g lc v con ch (hoc lm bi thi, ghi bn thng)?

Bng cch a ra nhng nhn xt nh vy, bn s gip tr tp trung ch vo cm gic v suy ngh
ca bn thn thay v tp trung vo thnh tu. Khi bn nhn mnh vo qu trnh ch khng phi
vo kt qu, con bn s hiu c rng n lc mi l iu quan trng.

C th, khen con ngay lp tc l mt thi quen rt kh thay i. Nhng ln sau, nu cm thy mun
tht ln: Tht l tuyt vi, hy km li ngay. Thay vo , hy con k cho bn nghe v nhng g
b lm v cm gic ca b nh th no. Nh vy s tt hn cho c hai.

Ni thch hp cho tr

Con bn c nng khiu m nhc, c th chi bt k nhc c no m b bt gp? B rt xut sc

trong vic hc hnh? B l mt ngi sao th dc?

C th bn c mt a con khc khng xut sc, ginh c t danh hiu hn v dng nh khng
phi l ngi sao ca bt c mn g. Nu vy, c l bn ang lo lng rng b s cm thy ghen t vi
a c nhiu nng khiu hn.

Gn y, ti c gp Beth, mt c b mi tui t hng A lp, rt gii mn bng mm v bit

chi n piano. Nhng b vn khng thy vui, ch yu l v b rt ghen t vi cu em trai chi gii
violin n mc ang theo hc mt ngh s bc thy.

B m Beth hiu rng con gi mnh rt c bit, tuy nhin h cha bit lm th no gip b
nhn ra iu ny c. Sau y l mt vi gi gip tr.

Thay v cho con i theo bc chn ca anh, ch, em xut sc hn, hy khuyn khch b tm ly mt
s thch nh mt loi nhc c, mt mn ngh thut, hay lnh vc khc trng. i khi vic cha
m h tr con thc hin mt d n c bit no , chng hn nh tham gia hi ch khoa hc, c
th khi dy s quan tm ca b i vi ti . Hy sng to khi suy ngh v cc la chn. Nu
nhng mn thng thng nh bng chy v bng khng thu ht c con bn, hy b lm
quen vi nhng mn th thao th v khc nh tennis, bowling, golf hay u kim.

Hy cho con bn bit rng b khng cn phi lm ngi hon ho. iu bn mun l con bn tm
c mt hot ng m trong b cm thy t tin bn thn. t ra qu nhiu p lc buc b
phi gii, phi chin thng hay phi tp luyn hng ngy bng mi gi c th s dn ti tc dng
ngc li: b s bt u ngh xu v hot ng cng nh v bn thn, t khng cn hng th
vi n na.

iu b m Beth lm l a con gi n cu lc b a phng vo mt sng th by b c th

tham quan mi lp hc ang c t chc y. Thy b mi m vi xng gm, b m b ng
k cho con gi mt kha. Gi y, xng gm l ni Beth yu thch nht: gng mt b sng bng
ln mi khi n gi hc. B khng cn lo lng v vic phi chun b hay tr thnh ngi gii nht
na; b ch thch sng tc m thi. iu quan trng hn, nh c gm m b gp c mt nhm
bn mi v kt thn vi vi ngi trong s .

Beth tm thy ch thch hp ca mnh. Gi y khi nghe em trai tp violin, b khng cn cm

thy ghen t na. B ngh v chic bnh tip theo m b sp a ln khun xoay. Tinh hoa sng to
ca ring b ang tun tro.

C ai quan tm n con khng?

Chng ta ai cng mun con mnh tr thnh ngi bit quan tm, chia s v khng lm ngi khc
b tn thng. Nhng tp trung qu nhiu vo vic dy tr chia s v quan tm xem ngi khc
cm thy th no c th s dn ti tc dng ngc li: tr s ny sinh suy ngh khng bit ngi
khc c quan tm n mnh hay khng.

Khi b Evan bn tui nh em trai, m b ni: Evan, con khng c nh Roy. Roy khng thch b
nh u. Gi th con hy xin li i. Evan ngoan ngon xin li.

Mt b m khc bc vo phng ca cu con trai su tui ng lc cu b ang ginh ly chi

t tay bn. Ch ni: Con nn cho bn chi chung vi ch. Cu b rt bi ri. B ngh rng b
cho bn chi chung ri, vn l cu bn kia khng chu tr li chi cho b.

C hai b m u ngh rng h ang dy con trai mnh cch ch n cm gic ca ngi khc.
Nhng trong c hai trng hp, cc cu b u c cm gic khng tt v chnh mnh.

Trc khi hng s ch ca con mnh n cm gic ca ngi khc, bn hy tp trung vo cm

gic ca b . bit tr ang ngh g, bn hy t ra mt s cu hi:

iu g xy ra ngay trc khi con nh em (hoc trc khi con ginh chi)?

iu g s xy ra sau ?

Con cm thy th no khi bt u c mu thun?

Hi xem con cm thy th no l cch t vn rt nng ng. Nu chng ta mun con ci quan
tm n ngi khc, trc ht tr phi bit t quan tm n bn thn . Tr em no c p
ng nhu cu v gii phng cng thng nh c b m h tr u khng phi bn tm v nhng nhu
cu v c th quan tm n cm xc ca ngi khc. Cc em c th cho v lm mi th cho
ngi khc bi v cc em cm thy mnh c chm sc, thy an ton v c m bo. V theo li
Nancy Eisenberg, tc gi cun a tr bit quan tm (The Caring Child) nhng a tr nh vy
bit thng cm hn, ho ng hn v c lng t tn cao hn.

Sau y l mt vi cch chng t cho con bn thy bn tht s quan tm n b:

Hn ch nhng bin php mang tnh k lut lm tr s hi hoc cu gin. Qut mng, da nt v
dng nhng bin php th hin quyn lc khc u lm cho tr rt kh n suy ngh v cm
gic ca bn. Bn cnh , v phi chu ng p lc nh vy, tr s khng th no tp trung vo
nhng ch dn m bn mun tr tun theo;
 Chia s vi con suy ngh v cm gic ca bn v mi vic, k c hin ti cng nh lc bn cn th
u. Bn s cho tr thy c rng suy ngh v cm gic ca bn thn bn l iu quan trng, v th
tr t suy ngh v cm gic ca mnh cng l iu rt quan trng;

Hy tn trng nhu cu ca tr. Nh Paul Light m t trong cun Pht trin nhy cm x hi (The
Development of Social Sensitivity) mt cu b gii thch rng b khng th tun theo yu cu ca
m ti mt thi im nht nh no , bi v b ang bn vic m li phi nghe cu: Lm ngay
i! th s d dng ngh rng m khng h quan tm g ti b c m ch p t mong mun ln u
b thi. Nu bn ngh con mnh ang tht s bn rn v khng ly th lm l do tr hon, hy
cho b bit rng b c th thc hin iu m bn yu cu sau khi hon tt cng vic ang lm d.
Bn khng mun b ngi khc quy ry lc ang bn. Con bn cng vy.

Tuy nhin, cng c kh nng l con bn khng h tm. Mt c b ln su tui v mi m vi tr

chi game nn l i vic m thng bo l ba ti sn sng. B t ra khng quan tm ti vic c
nh ang ch mnh. Trong trng hp ny, bn c th hi: iu g s xy ra nu con khng ra n
ti ngay by gi?

Nu b tr li Con s khng c n ti, iu c th b tng nghe trc , hy hi tip: Cn

iu g c th xy ra na? Hy c gng dn dt con bn n mt kt cc mang tnh thu hiu hn.
gip tr, bn nn hi: iu g c th xy ra vi thc n nu chng ta qu lu ri mi n?
Bn cng c th b sung: B m mun chng ta cng nhau n ti y c gia nh. B m rt vui
nu con n cng. Nhng ngi cn li cm thy th no nu chng ta phi ch i qu lu ri mi
c n? Sau , bn hi thm: Con cm thy th no nu iu xy ra?

Nhng a tr c cm gic khng ai quan tm n mnh cng c th cm thy rng cc em

khng quan trng v lng t tn b gim st. c ch , cc em c th s cng kch v lm
tn thng ngi khc, quan tm n bn thn hn l ngi b cc em lm tn thng. Hoc c
th cc em s rt lui v thu mnh, s phi tip cn vi nhng ngi khng quan tm. Cng c th
cc em s tip tc th , khng quan tm n nhng ngi khng quan tm n cc em.

gip con bn thy thoi mi vi cm gic ca mnh, t gip b bit quan tm n ngi khc,
hy hi xem b cm thy th no v mi th, ngay c khi b l ngi qut mng hay t ra thiu
quan tm n ngi khc. Bn s chuyn n cho b mt thng ip quan trng: M quan tm
n cm gic ca con v mun con cng quan tm n ngi khc.

Con c th lm c!

Bn tin rng nhng iu tt p n vi bn l nh bn n lc ht mnh hay ch v bn may

mn?

Nu c ngi no l bn i, bn c c gng tm hiu l do ti sao hay khng, hay cho rng chng
th no thay i c tnh th na?

Trong chng ta, nhng ngi thnh cng nh may mn hoc nh nhng iu kin ngoi tm kim
sot ca mnh ch khng phi l nh n lc ca bn thn, u rt t khi u tranh cho nhng g
mnh mong mun trong cuc sng. Tng t, nhng ngi li cho tht bi l do ngi khc,
hoc do hon cnh, thay v bt tay vo hnh ng, u rt d b cuc qu sm v tin rng nhng g
xy ra u khng th kim sot c.

iu ny cng ng vi con ci chng ta. Hy th xem xt trng hp bn hc sinh lp su chun

b cho mt ti khoa hc. Hai em c im cao cn hai em kia c im thp, nhng mi em
c cch nhn nhn vn khc nhau.

John c im A cho ti khoa hc v cm thy rt vui v iu ny. Em bit rng l nh em

b nhiu cng sc chun b v xng ng vi kt qu .

Ben cng c im A, nhng em cho rng em c vy l nh ti qu d. Ben khng cm thy

t ho nh John bi v em khng tin rng mnh c ng gp g vo thnh cng c.

Susan nhn c im F cho ti, nhng em cm thy nh vy l ng v em cha dnh nhiu

thi gian chun b cho n.

Cody cng b im F, nhng em tin rng em trt bi ti qu kh v c gio ngi m theo

em l cha bao gi thch em c li khng cng bng. Ni tm li, Cody ngh rng mi th u
chng li em, v th em c lm g i na th im cng chng kh hn cht no.

Mc d John v Susan nhn c hai mc im hon ton khc nhau cho ti ca mnh nhng c
hai u nhn ra mt iu: bt k kt qu th no, cc em cng bit rng mnh c th hnh ng
vn ti mc tiu. Ngc li, Ben v Cody li tin rng mi vic tnh c xy ra vi mnh m thi.

Trong cuc sng c nhng iu chng ta khng th no kim sot c nhng chng ta vn c th
x l nhng iu ny theo nhiu cch khc nhau. Chng hn, Richard rt tht vng khi mt cn bo
tuyt ln trn n lm em phi hon trn bng li, nhng em sp xp k hoch cho ngy
hm nh lm c tht nhiu vic v cui ngy cm thy hi lng. Bn Bill cng lp th
nhn nh v than vn sut ngy bi v nh li em ni: Mi vic chng bao gi thun li c.

Cc nh nghin cu Stephen Nowicki v Marshall Duke cho rng tr em no ch ng trong cuc

sng s cm thy t tin hn vo bn thn, c gng nhiu hn t c mc tiu, kh nn lng
hn v c nhiu bn b hn. Ngoi ra, cc em cng hc gii hn. Wendy Roedell, Ron Slaby v
Halbert gii thch rng tr em c cm gic kim sot tt s dnh nhiu thi gian hn cho vic lm
bi tp v nh v nu gp bi tp kh th cng khng d dng b cuc.

Theo kt qu nghin cu m ti tin hnh cng cc ng nghip George Spivack v Jerryy Platt, em
no bit tm ra cch gii quyt rc ri ny sinh vi bn b v ngi c quyn lc s d t c
thnh cng v cm thy t tin hn trong cuc sng. Mt khc, tr no cm thy mnh yu ui v
khng th thc hin cng vic s t chi gip ngi khc bi v cc em khng tin minh kh
nng lm vic . Cng c th nhng em ny khng c sn nhiu gii php lm, do vy khi gp tht
bi, cc em cm thy yu ui v khng c thm la chn no khc.

Sau y l cch bn c th gip con tin minh lm c mi vic:

 Hy ni cho tr bit mi khi b lm tt iu g , nhng cng ng nn vung vi li khen khin
tr lo s lm bn tht vng hoc th hin mnh ch nhm lm bn hi lng;

Hy tr t a ra quyt nh mi khi c th b nhn thc c vai tr ca mnh i vi

nhng g xy ra v c gng nhiu hn la chn ng n;

Hy gip tr tm thm nhiu cch t c mc ch nu nh nhng kin ban u khng

pht huy c tc dng.

Hy gip tr hiu c n lc s gip b t c kt qu th no, v nhng iu khc m tr c

th lm khi khng ginh c thnh tch nh mong mun. iu ny s gip tr tin mnh c th
thay i c hon cnh, thay v ngh rng mi vic an bi vi mnh.
PHN 2. Gii quyt v ngn nga rc ri
Tr em no c kh nng gii quyt rc ri trc mt

ca bn thn th cng s c kh nng gii quyt

nhng vn quan trng sau ny.

Bn nh con gi ra bt a nhng b t chi, v khi bn nh li ln na th b tr li theo kiu

khin bn pht cu ln c. Con trai bn tr nn chn nn khi mi vic khng din ra theo b v
khng kin nhn ch i t c mc ch, nhng b c th tr hon mi mi lm iu m bn
yu cu.

Nghe c v quen quen? Hin tng ny cng nh cc hnh vi tng t, xt trong chng mc no
, l iu hon ton bnh thng. Hu ht tr em u c rt nhiu ln ra vnh ra v v th thch
lng nhn ni ca bn.

Cc hnh vi ny cng c th tr nn kh chu kinh khng, ng lo ngi hn nu khng c km li,

i khi chng s dn ti mt dng gy g nghim trng hn khin tr b x hi c lp. V nhng
a tr hiu chin, thiu kin nhn, hp tp khi ln ln s c nguy c s dng ma tu, quan h tnh
dc khng an ton v c hnh vi bo lc.

Tt nhin, khng phi a tr no hnh ng theo cch ny v sau u gp phi nhng rc ri

nghim trng. Mc d vy, chng ta vn cn phi ngn chn cc hnh vi cng sm cng tt. iu
ny khng ch lm cho tui th con ci chng ta c hnh phc hn m cn c th to nn mi
gn kt bn cht gia ph huynh v con ci, chun b cho b con bc vo tui trng thnh, khi
con bt u i din vi nhng vn phc tp hn.

Trong Phn 1, ti ni v vic gip tr hc cch xc nh, th hin v x l cm xc, cng nh

cch cc em s dng cc cm xc t kim sot i mnh. Trong Phn 2 ny, ti s trnh by
vi cc bn v vic tr em c th hc cch s dng nhng k nng trong i sng hng ngy
nh th no. Sau khi hc xong, khng nhng tr s bt i nhng hnh ng gy phin phc m cn
t c nguy c gp phi rc ri nghim trng trong cuc sng sau ny.

Ti s cn nhc nhiu bi cnh khc nhau, ni xung t thng xuyn ny sinh. Mu thun v gi
i ng, bao gi th bt u lm bo co c sch vi thi hn mt tun tnh t lc ny, v chn thi
im thch hp nh gip , tt c u l nhng vn lin quan n thi gian. Mt ti quen
thuc khc m tr hay tranh ci nhau l s hu: lm th no s dng chung chi, thi gian v
khng gian sng. tr em hiu c ti sao li khng nn khoc lc hay di tr, cc em cn phi
tm hiu v khi nim trung thc v hu ch. Ri cn chuyn ngang bng na, dng nh tr
cng ln th cng tr nn kh bo. Nu nh bn nhn thy mnh ni cu: ng c hn vi m!
qu nhiu ln, bn s c bit quan tm n vn ny. gii quyt ton b nhng vn ny,
tr em cn hc cch cn nhc tnh hnh trn quan im ca ngi khc.
Bn cnh cn c mt chng v nhng v gy g. Lm th no gii quyt tnh hung tr b
mt em khc nh, x y, git chi, hoc tr lm tn hi hay c nh lm tn hi mt ai
cng nh nhng v ci ln, khi tr tru chc, xc phm hay li tn ngi khc ra ch nho.

Gn y, chng ti ang ch n mt dng gy g khc: can thip vo mi quan h ca ngi

khc. N xy ra khi ngi ta ni xu sau lng ngi khc, gieo rc tin n, hoc khng cho tr con
tham d tic tng. Loi hnh vi lm ngi khc tn thng ny, c nh tm l hc Nicki Crick v
cc cng s i hc Minnesota gi bng thut ng gy g quan h, bt u t nm tr ln tm,
chn tui (mc d nhng biu hin ca n c th xut hin ngay t hi mu gio). N xut hin
tr em gi nhiu hn tr em trai v kh thy hn so vi cc hnh ng gy g khc. Cc thy c
gio v cha m khng phi lc no cng nhn thc c v hnh vi ngm ny. Nhng dng gy
g cm xc ny cng gy au n khng km nu khng mun ni l hn so vi vic b vo
ng chn. Kiu au ny dai dng hn bi v n gy tn thng bn trong. V khi tr em c cm
nhn khng tt t bn trong, c th cc em s t thy ght mnh ri dn dn khng mun n
trng na.

Ti sao mt s tr em li c khuynh hng mun ch ng hay hnh h nhng em yu ui hn vn

khng bit hoc khng th t v? Mt s th c gng c tn trng theo cch duy nht m cc
em bit l hm da. Mt s mun ginh li quyn kim sot b mt. iu ny thng xy ra
nhng gia nh p t mc k lut h khc v cc oan khin tr phi gii thot tm l chn nn
bng cch trt ln nhng bn yu hn, an ton hn trng. Mt s c th b c hip v coi gy g
l mt phng php bo th.

V iu g xy ra i vi nhng nn nhn ca vic gy g nhng ngi b tn cng bng n

nh, li ni hoc cm xc? Theo bo co ca nh gio dc John Hoover, cc em phi chu kh s
khng ch trong nhng nm i hc m ct th l sut c i. Peter Smith v cng s pht hin ra
rng trn thc t, tr em b e da, xc phm, coi thng hoc ch giu trng, c bit l nhng
em khng i ph, rt c kh nng sau ny vn tip tc lm nn nhn ni lm vic.

C k gy g ln nn nhn u cn c ch . Crick, Patricia Brennan v cng s thy rng gy g

v hu qu ca n u khng t mt i; c th phm ln nn nhn v sau u chu nhng ri lon
tm l nh lo lng, trm cm, hoc hnh ng bt pht v phm ti. Theo nh nghin cu Tonja
Nansel v cc cng s, trung bnh c by hc sinh M th c mt em (tng ng nm triu em)
hoc l k gy s, hoc l nn nhn, hoc l c hai. Khng c g l ngc nhin khi nhng em nh m
ti phng vn trong cun Dy t duy cho tr v thnh nin coi vic b c hip l mi lo ngi s
mt ca cc em. Cha m cc em cng rt lo lng, nhng khng phi l lo con mnh tr thnh k c
hip m lo con mnh b c hip. V trong nhiu trng hp, i tng b c hip t ra s hi v m
thm chu ng.

Bn cn phi lm g? Rt nhiu iu. Hai nh tm l hc ngi Thu in, Hakan Stattin v

Margaret Kerr, nhn thy, phn ng ca ph huynh trc hnh vi ca con ci c th ng vai tr
then cht trong vic ngn chn xu hng gy g v bo lc. H ch ra ba cch cha m c th
gim st con ci:

1. Cha m c th p t nguyn tc v gii hn cc hnh vi v quan h ca b. Nhng cch ny c

th khin tr gi b mt v nhng iu cc em lm;
2. Cha m c th hi con hoc bn b ca con c c thng tin. Nhng tr thng coi nhng
cu hi ny l mt dng xm phm i t ca cc em;

3. Tr em s t ng ni cho cha m bit mnh ang ngh g m khng cn ai nhc nh, v hnh vi
ny c gi l phi by tr th (child disclosure).

Kt qu rt r rng: tr cng t nguyn t gic tit l thng tin th cha m cng hiu r v hnh vi
ca con mnh. Bn cnh , tr em no hay ni chuyn vi cha m cng s t c nhng biu hin
kh gn v mo him. Nhm nghin cu ni trn kt lun rng, mi quan h cha m con ci tt
p l mi quan h hai chiu trn c s qua li v hp tc. C s tr hnh thnh nim tin vo
cha m v cm thy cha m sn sng lng nghe, thng cm v khng ch giu hay trng pht khi
cc em th l suy ngh.

Trong nhng chng tip theo, bn s thy ti sao mt s tr tr chuyn vi cha m rt thoi mi,
trong khi s khc li khng. Ti hy vng bn cng s c kt lun ging ti l s khc bit gia tr
em s dng ru, thuc l v ma tu hay bung xui trc gy g v bo lc v nhng em khc,
ngay c khi cc em ln ln trong nhng hon cnh ht sc kh khn, u t nhiu lin quan n
cch suy ngh ca cc em. Nu tr bit c ngha ca vic lm tn thng bn thn cng nh
ngi khc, cc em s t lm tn thng hn. Ti mun dy cc bn v chnh qu trnh nhn thc
ny.

Ti cng s ch cho cc bn bin php gii quyt rc ri khi tr chuyn vi con v nhng hnh vi
gy phin toi v c nguy c cao ban u. Sau nhng cuc tr chuyn nh vy, thng th bc
tng im lng s bt u sp . Khi c lng tin, tr s p li bng cch th l v vic cc em ang
lm g, ang i u v cng vi ai.

Tr no gii quyt c nhng vn quan trng vi bn thn lc ny th v sau cng s c kh

nng ngn nga rc ri vt ra ngoi tm kim sot, d l trng ph thng, trung hc hay cao
hn.
7. Thi gian v thi im: thi gian i
ng, ln khn, can thip, mt kin nhn
By gi thch hp cha?

Con c th lm g trong lc ch i?

Cu con trai nm tui ngi ty sn mng tay khi bn i b i chi cng vin.

C con gi tm tui mun bn cng t mu lc bn va ngi vo thanh ton ha n hng thng.

Khi bn bo ch, b than: M chng bao gi gip con c.

C con gi mi mt tui bt u bm in thoi cho bn ng lc gia nh bn chun b n ti.

Bn phi lm g? Bn phi ni g? Bn mun chi cng con, nhng bn cng mun b ch n cc

mong mun ca bn, cng nh nhng g din ra xung quanh ch khng ch ngh cho ring bn
thn.

gii quyt nhng vn quan trng ny, ti xy dng mt tr chi c tn l thi im thch
hp/khng thch hp m tr rt thch. Hy chi tr ny vo bt c lc no trong ngy ch khng
ch ngay sau khi nhng tnh hung tng t nh trn xy ra, v hy s dng cc nhn vt tng
tng. Nu con bn quen vi tr chi ny, cc em s c kh nng p dng chng vo cuc sng
thc.

Sau y l cch mt b m chi cng vi hai c con gi chn v mi mt tui.

M: Chng ta cng chi tr thi im thch hp/khng thch hp nh. Cc con lng nghe y.
Joanie mi bn Patricia cng tham gia chi bng, c iu Patricia va mi b gy chn xong. Liu
mi Patricia chi bng vo thi im nh th l thch hp hay khng thch hp?

LISA: Tht l ngc. Chng thch hp cht no.

M: ng vy. Hy t ra ngc nghch i. Con hy v d mt tnh hung khng thch hp no.

LISA: Roseann nh m gip lm bi tp v nh vo lc ba gi sng.

M: Tt lm Lisa. Gi n lt con, Bernice.

BERNICE: Deedee hi mn bn chic o len ngay khi bn va b m mng.

M: Cc con ngh tt lm. Lisa, khi no th ng lc nh m gip lm bi tp?

LISA: Sau khi i hc v hoc sau khi n ti xong.

M: Cn Bernice, bao gi th thch hp nh bn b gip ?

BERNICE: Khi bn b ang vui v.

Hy cho con bn ngh thm mt s tnh hung ng ngn v khng ng ngn na nh trn. Sau
, khi tr mun iu g lc bn ang bn hoc vo thi im khng thch hp, bn c th nhc
con v tr chi thi im thch hp/khng thch hp.

Ngay c khi tr suy ngh v thi im thch hp hay khng thch hp, c th s rt kh cc
em ch i n lc thch hp. Thng thng, tr mun t c iu cc em mun ngay lp tc.
iu ny hon ton bnh thng nhng li rt d khin cha m ni cu.

N lc gii thch cho tr rng cn phi hc cch kin nhn thng khng pht huy nhiu tc dng
lm, v tr khng kin nhn nghe chng ta. V khi chng ta ni vi tr rng cc em s c hoc
s c lm iu mnh mun sau, khong thi gian dng nh v tn i vi tr, bi v cc
em khng ngh ra c s phi lm g trong lc ch i.

Tr chi C th lm g trong lc ch i? s gip tr khng cn thiu kin nhn na. Mt ln na,

hy bt u tr chi bng nhng nhn vt tng tng.

M Arthur ni vi cu con trai mi tui: Johnny mun anh trai chi c vi b, nhng anh li
ang lm bi tp ton. Con c th ngh ra nm vic m Johnny c th lm trong lc ch i c
khng?

Arthur nhanh chng a ra danh sch sau. B tr li rng Johnny c th:

Lm bi tp v nh ca mnh;

Chi game;

n bim bim;

V tranh;

Tp thi so.

V vic ny qu d, Arthur tnh nguyn b sung thm:

Gi in cho bn b;

Ln mng internet;

Sp xp b su tp tem.

Ln ti Arthur mun m phi ch ti cn vo thi im khng thch hp, ch c th ni vi

con: M khng ni chuyn vi con by gi c bi v m ang gip em gi con lm bi tp v
nh. Con c th lm g trong lc ch i?

Arthur ngh mt lc ri mm ci: b nh ra tr chi. B tr li: Con s lm bi tp ca mnh.

Bn c th cho con chi nhng tr ny ngay t nm tr ln bn tui. B Janey va ln bn tui
mun i ra sn chi khi va n sng xong, nhng m b phi gp qun o. M hi: Con c th lm
g trong lc ch i?

Con s chi vi con bp b mi, Janey tr li, nhy chn so vo phng ly bp b. B mc

qun o p cho bp b i chi v mang theo bp b ra sn khi m sn sng.

Nhng tr chi nh th ny cng rt c ch khi v khch u tin n d bui sinh nht hay mt
ba tic nh bn mang theo mn qu c gi rt p, v con bn tht ln vi v y ho hc:
Con m ra by gi c khng? Nu bn mun ch khch n y ri mi m, bn c th bo
con suy ngh xem ti sao by gi cha phi l thi im thch hp v hi: Con c th lm g trong
lc ch i?

Khi tr xut kin ca ring mnh, nh Lisa, Bernice, Arthur v Janey, cc em s khng cn
trch mc na. Cc em ang bn ngh ra nhng vic khc thay cho vic m nheo nhng th khng
th t c ngay.

Chm dt cuc chin v gi i ng

Mt s tr em chm ngay vo gic ng m khng khc ly mt ting: dng nh cc em thch bng

ti, thch ci ging v thch nhng vic quen lm khi n gi i ng. Nhng a tr khc th bm
cht ly nh sng ban ngy, cc lc phn i gi i ng v gic ng. Nm pht na thi, cc em
ni n, nhng khong thi gian ny s bin thnh 20 pht, ri 30 pht, ri hn na.

Bn c c cho con nghe thm mt cun sch, cho php con chi nt tr game cui cng, hay cho
con thm mt iu c bt k l iu g? Nu cu tr li l C, r rng l bn ang ngy cng
tr nn bc bi v c ao c mt chin lc mi. Hoc c lc no bn qut nhng cu i loi nh:
i ng ngay!, hoc e da: Nu khng i ng ngay by gi, ngy mai con s khng c xem ti vi
na!, hoc: Con s khng lm bi thi c nu con ng gt trng. Hy hiu rng sau mt
ngy di ng ng, con bn cn hi m ca m ch khng phi l b mt gin d v nhng li da
nt. Bn cng cu gin, con bn cng cm thy bt an, v v th cng kh m tm n gic ng
c.

Sau y l mt vi gi .

Trc ht, hy c tm hiu xem iu g ang lm con bn bn tm. B c thi gian hon tt
mi vic trc khi tt n i ng khng? Vi mt a con 3-4 tui, c th bn mun bt u nhng
vic thng ngy nh tm ra, nh rng, thay ng sm hn nhiu so vi bnh thng. Nu
bn mun con c xong mt cun truyn hay xem mt chng trnh ti vi trc khi i ng, hy bt
u nhng hot ng ny cng sm cng tt, bi v ct ngang mt chng trnh no s gy kh
chu cho con bn. Hy tr em ln t xc nh cn bao nhiu thi gian cho cc vic thng thng
bui ti c th bt u vo thi im m bn chp nhn, tt nhin l vi iu kin hon
thnh bi tp v nh. V nu con bn vn khng chu ng v mun c thm thi gian bn bn, hy
c gng cng con xc nh xem hai m con s bn nhau nh th no v vo lc no mi m. Ch
ring hnh ng ny con bn cm nhn c s quan tm m b vn mun c vo cui
ngy.
Nu con bn vn mun thc mc d n gi i ng, sau y l mt s phng php mi ni
chuyn vi b.

Bui sng, hy hi xem b cm thy th no. Nu b ni: Mt lm, bn hi tip: Bui ti con nn
lm g sng sm khng thy mt mi no?

C th b s tr li: i ng sm hn. Nhng hy sn sng l c th n ti, b s qun sch cuc

tr chuyn ban sm v li xin thm 30 pht na c sch. y l lc bn nn hi: Con c nh
cuc ni chuyn sng nay khng, khi con ni rng cch lm bt mt khi ng dy l hy i ng sm
hn ti hm trc?.

Nu tr n trnh, bn hy hi: Con s cm thy th no vo bui sng nu nh by gi con khng

chu i ng?. C th, bn s phi lp li cuc tr chuyn ny vi bui sng v bui ti lin tip cho
n khi tr lin h c hai yu t ny. Rt cc th hu ht tr em u hiu c vn .

Mt khi tr hiu c mi lin h ni trn, bn c th t ra nhng cu hi v thi im thch

hp/khng thch hp:

By gi l thi im thch hp hay khng thch hp cho vic i ng?

i ng ng gi l iu tt hay khng tt?

iu g s xy ra trng vo sng mai nu con thy mt mi?

Con c mun iu xy ra hay khng?

Bao gi l thi im thch hp c sch?

Khi b Jen tm tui c hi nhng cu ny, b tr li: Nu sng mai con mt, c th con s khng
lm tt bi tp c c.

Con c mun iu xy ra hay khng?, m b hi.

Ln ny Jen ch mm ci. B ni: Tt hn ht l ti nay con nn i ng ng gi.

Vy nu con bn kin quyt khng nh: Con c mt u! th sao? Hy cn nhc mt cht v c th

b ang ni tht: trong trng hp ny c l b chun b i ng mun hn.

Tuy nhin, hu ht tr em u khng chu tha nhn mnh ang mt. Bn cng c gii thch rng
ngy mai con s thy mt v khng chu i ng ngay by gi, tr cng tr nn ngang bng. Nu
con bn tht s mt mi, hy tr suy ngh v iu . C gng cng chng th no thay i c
cch hnh x ca tr.

i khi, c thm anh ch trong nh s khin cho cuc chin v gi i ng c thm din mo mi,
nh bn thn ti tng tri qua. Nm ln su tui, t nhin ti nhn thy ng anh trai mi hai
tui c thc mun hn mnh. Mt thi gian, ti tht s tin rng b m mun y ti i ng
trc cng anh trai lm mt vic g m khng cho ti tham gia. B m ti c gng gii thch
rng v anh ln hn nn khng cn ng nhiu nh ti, v rng khi ti ln ln, ti cng c thc
khuya nh vy. Nhng khng g c th thuyt phc c ti. Cui cng, b ti ni: c ri,
Myrna, con c i ng cng lc vi anh. Ri con s thy cm gic ra sao.

Con s khe thi. Ti ni, nghe c v nh rt chc chn. V ti cm thy khe tht, cho n tn
sng hm sau, khi ti phi thc dy.

Sng nay con cm thy th no lc tnh dy? B ti hi khi c nh ngi n ti.

Khng cn ti tr li, b ti thy rng ng khng phi nhc ti i ng ng gi mt ln no na.

Con s lm sau cha bnh ln khn

Dng nh i vi nhiu tr em, ln khn tr thnh cn bnh bm sinh. Bt k bn yu cu con

lm iu g thu dn phng ring, hon thnh vic nh hay lm bi tp v nh - cu tr li lun
ging nhau: y con lm sau. Hu ht chng ta i khi cng nh vy. Nhng khi no th vic
ln khn tr thnh vn , v chng ta phi lm g khc phc n?

B Lizzi mi hai tui mun c lm th mn cho i bng, nhng b khng c php chi th
khi cha hon tt th tc khm sc khe. Mi khi m tm cch thu xp hn gp bc s, Lizzie li ni:
hm khc. Thi hn np giy khm sc khe qua mt, th l Lizzie khng c gia nhp i.

m trc thi hn np bi nghin cu x hi chnh kha, b Randi mi tui vn cha bt tay

vo thc hin, mc d ti c giao cch hai tun. Ti no b cng nhc b lm bi, nhng
b l i. Kt qu l Randi phi nhn mt im F.

B Thad bn tui ha s dn phng ngay sau khi chi game xong, nhng bao gi xong th khng
bit. M da s ct b tr chi nu nh b khng thu dn phng trc ba ti. Nhng n su gi
ti, vn cha c mn chi no c ct i c.

Nu con bn hnh x theo cch ny, bn s cm thy rt kh chu. Thm ch bn cn ny ra nh

t mnh lm ly mi vic, nhng ch c m lm vy. Nu nh bn bt tay vo lm vic , tr s tin
rng vic ln khn l c l. Mt khc, nu bn tm cch l i s tht l tr ang ln khn, tr s d
dng tin rng ch cn lm ng trc nhng vic phi lm th u s vo y c.

Sau y l mt s li khuyn nhm gip bn chng li vn ln khn.

Trc ht, hy ni vi tr v hu qu ca vic ln khn. Trong trng hp ca Lizzie, chin thut

tr hon khin b phi chu kt cc tht vng, cay ng. Mt cuc tr chuyn gia hai m con v
vic lm th no kp nhng mc thi gian quan trng l Lizzie thay i hnh vi.

Randi cn phi hc c cch hon thnh nhng bi tp di ngy. Vi s h tr ca b m, b bt

u ln k hoch s dng thi gian sao cho mi bi tp v nh u c gii quyt t sm, ch
khng i n st ngy np bi mi lm na ( tm hiu thm v vic ln k hoch cho thi gian
lm bi tp v nh, xin vui lng xem Chng 18.)
Mt phng php hu hiu na nh hng cho tr ln khn l chia cng vic ra thnh nhiu
bc nh. Chng hn, thay v bo: Ti sao con li khng ct s chi gn ging ca con trc
i?, bn c th hi: Con mun lm vic no trc vic no sau?. Ngay c tr tui mu gio cng
c th t mnh quyt nh c phi lm vic no trc v bao gi th lm. Tr em ln hn s bit
nh du, t mnh vit giy nhc hoc ghi ngy vo lch theo di bao gi th cn phi hon
thnh cng vic.

C th mt s tr tm cch tr hon bi v cng vic tht s bun t i vi cc em. Nu con bn

khng bao gi rc, c l l b rt ght mi thng rc. Trong trng hp ny, bn s giao mt
vic khc m b c th thc hin c.

Cng c th con bn mun s dng s tr hon nh cch khng nh sc mnh, hoc chng t cho
bn bit ai mi l ngi kim sot tnh th (nn nh rng, c th tr khng nhn thc ht ng c
ca mnh, nhng iu khng c ngha l khng tn ti). Cui cng, bn khng th bt c tr
lm vic nh hay hon thnh bi tp. C th bn s mun tm xem c cch no ni chuyn khi
tr khng mun lm iu m bn yu cu khng. Nu cm thy b kim sot qu nhiu, c th tr
s thy cn phi ginh li quyn kim sot mt chng mc no .

Nu con bn vn tip tc tr hon mi vic, hy hi xem tr cm thy th no v nhim v tri

qua. Mt s tr mc chng ln khn mn tnh rt s phi tht bi. Trong trng hp ny, cc em
cn c nghe cu: Con u cn phi lm ngi hon ho.

Bn hy k cho tr nghe v nhng ln bn th sc nhng lnh vc mi v tht bi, hoc khng

lm tt nh bn tng hy vng. Bn cng ni rng: Th lm nhng vic mi cng tt, ngay c khi
kt qu khng c nh . Lc no con cng c th th li. Hoc th lm mt ci g mi hn.
Vi li m bo ny, con bn s cm thy bt cng thng rt nhiu, v bn cng vy.

Con khng thy l m ang ni chuyn in thoi sao?

Bn ang ni chuyn in thoi, ang vit ha n hng thng, ang rc hoc ang gi u, th
nghe con bn ni: M i, con cn m.

Nghe ging ca con, bn bit khng c vic g cn kp c, thc t l b ch mun bit ci ko nm

u thi. Bn bo vi con hng ngn ln ri l ng c quy ry khi m ang c in thoi. Vy
m dng nh b chng bao gi nh ni c. Bn c lm b sao nhng bng cch ch cho b ra
xem ti vi, nhng b khng mun vy. Bn phi b d cuc in thoi v c gng gii thch cho b
ti sao li khng nn chen ngang, nhng nh th s lm ngi nghe u dy bn kia st rut v
bn vng mt qu lu. Ni tm li, bn th mi cch.

t nht th bn cng ngh l mnh c gng. Gi th hy th tr chi hai vic mt lc v xem n

c pht huy tc dng hay khng nh. Bn c th tin hnh chi ti ba ti, trong xe hi hoc lc
ang xp hng. Tr em thch nh th.

Nu con bn ang tui mu gio, hy bt u bng cch tp trung vo hai t ging v khc.
Chng hn, hy to mt ng tc c th v ni: M v ln u. Gi th m gim chn xung t. M
va lm hai ng tc ging nhau hay khc nhau?
Sau , hy thm t khng vo, chng hn nh ni: M v ln u. M khng? Hy con bn
in vo ch trng, chng hn nh v tay. Khi con t thi quan tm, bn c th b sung
nhng th nh: M nhn thy mt ci cy. Con c nhn thy ging vy khng hay nhn thy ci
khc? Con khng nhn thy ci g? Ti bn n ti, bn hy hi: y l l mui. y l ci tha.
Chng ging nhau hay khc nhau? Ti nhn thy, tr em rt thch chi vi t khc.

Gi th bn c th ni: Chng ta s chi tr hai vic mt lc nh. M c th v ln u v gim

chn cng mt lc. Con c th lm c nhng vic g cng mt lc? Tr em thch suy ngh v
nhng th nh: Con c th va i va nhai ko cao su hoc: Con c th va ht va nhy cng
mt lc.

Gi th bn hy ni tip: M khng th va ng va ngi cng mt lc c. Nhng iu g con

khng th lm cng lc c?

B Philip bn tui bt mi v ni: Con khng th cng lc va bt mi va th c.

V ch gi tm tui ca Philip ni: Con khng th cng lc va lm bi tp va ng c, sau

ni thm: Con khng th cng lc va ht va ung nc c. Nhng em ny b cun ht vi
tr chi k tn nhng vic khng th lm cng lc n mc bt c b m chi cng.

Ln ti Phil quy ry lc m ang bn in thoi, ch ch vic hi: M c th cng lc va ni

chuyn vi con va tr li in thoi c khng?. Nh li tr chi, Phil mm ci. Sau m ni
thm: Con c ngh ra mt vic g khc lm trong lc ch i hay khng?

Phil tr li: Con c th i xem ti vi.

Ln ti Phil quy ry lc m ang bn in thoi, ch ch vic hi: "M c th cng lc va ni

chuyn vi con va tr li in thoi c khng? Nh li tr chi, Phil mm ci. Sau m ni
thm: "Con c th ngh ra mt vic g khc lm trong lc ch i hay khng?

Tt nhin, nu m ngh iu ny, c th b s t chi. Nhng gi th b khng cn phi chng

i li li ngh ny na, bi v t b ngh ra n; ngc li, b cn cm thy t ho v ngh ra
c vic lm trong lc ch i.
8. S hu
Khi tr ginh nhau chi

a ci xe y. T c n trc.

Khng, t ch. N l ca t.

Khng, ca t.

Cu chng bao gi cho t chi c.

Bt c cha m no cng tng nghe con mnh lm vo nhng trn chin nh th. Hoc l tr
ginh git chi ca bn, hoc khng chu chia s, hoc tranh ci v lng thi gian chia s
chi. i khi, chng mun c chim mt mn chi a thch n ni khng chu chia s cho bt
c ai.

Thng thng, mc tiu ca chng ta l gii quyt tranh chp bng cch th hin s cng bng,
c ngha l chng ta c gng xc nh ai l ngi s hu chic xe trc, bt k ngi gi
trong bao lu v bao gi th thch hp nht chia s. Nhng nh hu ht cc bc cha m nhn
thy cng cuc i tm cng bng thng t ra khng hiu qu. Bn cng hi xem a no s hu
ci xe trc, hoc xem mt a chi c bao lu ri th tr cng tranh ci mnh v tr nn
gin d hn.

i vi vn ai s hu trc, c th bn s khng bao gi bit c.

i khi, bn ch mun tch thu chic xe i v qut ln: Nu hai a khng chu nhng nhau th s
chng a no c chi ht.

Hy suy ngh mt cht xem chin lc no s pht huy tc dng. Tch thu chi cng chng m
bo c rng tr s t gii quyt c rc ri. Ch c mt iu duy nht chc chn: ngay c khi
con bn nghe theo v chia s mn chi th cng chng c iu g thay i c suy ngh bn
trong ca tr by gi v sau ny, khi gp phi tnh hung tng t.

Vy bn nn lm g by gi? Nu bn l m ca cu b ginh chi, bn c th hi mt cu rt

n gin: iu g xy ra sau khi con ginh chi?

Bn y nh con, con bn tr li nh vy.

Nu hai con mun chi cng mt mn chi vo cng mt thi im, cc con c th lm g
gii quyt vn ?

Khi c hi cu ny, b Brett bn tui ni vi anh trai: Em s y xe cn anh t hnh khch vo

xe nh. C hai cng ci. y l gii php hp l.
Gi th bn c th ni: Suy ngh tt lm, hoc: Con gii quyt vn rt gii. Bng cch trnh
nhng li nhn xt nh: kin hay y, bn s khen con khng phi v tr ngh g, m v thc t
l tr suy ngh. Nu bn khen mt gii php c th no m con bn ngh ra, c th b s
bc i v cm thy hi lng v bn thch kin , nhng ri s khng suy ngh g thm. Mt tun
sau, khi vn tng t ny sinh, b s li p dng gii php nhng ch khin cho a tr kia
bt ng m thi. Sau th sao?

Bng cch a ra gii php mi, khng ch trnh c tr phn tranh quyn lc vi m v cuc
xung t vi anh trai, Brett cn c nhiu c hi c chi vi chic xe.

Vy khng chia s c bao gi l gii php tt hay khng? Mc d chng ta ai cng mun con tr
nn ho phng, nhng i vi mt a tr c mn chi m theo b l rt qu gi, c bit l
chi d v, hoc mn chi mi n mc b mun gi li chi mt thi gian , ngi khc cn
phi by t s tn trng i vi iu m b mun. cho tr bit rng bn hiu th no v cm
gic ca tr i vi chuyn ny, bn nn hi: L do no khin con khng mun cho anh cng chi
chic xe ny? B Rudy bn tui tr li: Con s anh y s lm long bnh xe ra. M p: c ri.
Cn c th g con c th cho anh chi chung m khng hng khng? Loi cu hi ny cho tr thy
chng ta tn trng cm gic ca tr th no v rt t kh nng dn ti cuc chin quyn lc hay
nc mt.

Chin tranh chi

Bn bao gi nghe nhng li ci c ny cha?: "Ca t". "Khng! N l ca t! ng l ca t!"

V khi iu ny khng c hiu qu, tr s la ht n vng tai: "T c n trc!" v "Khng! T c n

trc!"

Bn c th tch thu mn chi i tr khng cn nh nhau na. Nhng iu ch lm cho tr

thm gin d.

Bn c th bo tr chi chung khng a no phi khc c. Nhng kin ny nh nc l

khoai.

Bn hy gii thch ti sao tr khng nn ginh nhau: "S c ngi b tn thng nu bn khng
cng bng".

Nhng tr nghe iu ny hng ngn ln ri. Ngn ln nh mt, tr chng h tm.

Con ci ginh git, ci c lm bn pht in. Cho n khi bn ht ln: "Khng nu, khng v, khng
nhng g ht!"

Khi tr mun nh nhau thay v vui chi, hy bo tr ngh xem cn cch no khc hay khng.

Mn khng xin php:

Cu cu b m?
B Cindy mi mt tui v nh v nhn thy Eve, c em gi chn tui, li mc chic o len ca mnh,
mc d Cindy bo Eva l khng c mn. iu g xy ra sau ? Cindy ht ln: Tao bo
my l khng c vo t qun o ca tao c m! ng c ng vo ca tao! Ci ra ngay! N l
ca tao! Nhng Eve ch nm ra mt ci nhn kiu ng hng. iu khin Cindy gin in ln,
ni ging khinh mit: My mc ci o trng ng lm. Tao mc p hn nhiu!

Nhng em c ci vy hp vi n, Eve ni, chng h t ra s hi trc cn li nh ca ch. Cn

ch th khng.

C hai c tip tc ci nhau, cu sau cay c hn cu trc.

Cui cng, Cindy mch m, nhng m bo vi b l ng qu ch k nh vy. Cindy ni: Nhng m

i, con mua chic o bng tin ring ca con v

ri, m tr li; ch tng nghe iu ny v rt mt mi khi phi x l v tranh ci Hy t x

l i.

Cindy quay li vi em gi v ht ln: Tao c sao my ng c sinh ra trn ci i ny! Lc ny

Eve ci pht chic o ra, nm v pha Cindy v ni: o ca ch chng va t no. Li xu na. Cn
ch th bo ra.

Cindy cm ly chic o v chy v phng. Nhng b m a nc mt. Eve cng vy.

Tr em tui ny tranh chp nhau mi chuyn: giy dp, du gi u, trang sc, a CD,
bng video. Mt s bc cha m, chng hn nh b m Cindy v Eve, c th khng mun gii quyt.
Nhng ngi khc ha s gii quyt rc ri ca con mnh. Khi Dana than phin rng c em gi c
mn trang sc ca b, m cam oan s x l v ny ngay. Mt ng b cam oan vi con rng
ng s ni chuyn vi em trai b v vic c ly xe p ca anh trai m khng xin php. Cn mt
ngi khc th ha s ly li a CD cho c con gi. Cu cu b m ? ng tic, y ch l gii php
nht thi. B m khng phi lc no cng bn cnh gii quyt nhng bt ng gia con ci.

Sau y l mt s phng php lu di hn nhm gip con bn khi chng tranh ci vi nhau v
quyn s hu:

Cho tr ngi cnh nhau. Yu cu tng a ni cho bn bit c chuyn g v lm th no gii

quyt rc ri;

Yu cu tr ngh xem gii php cc em a ra c tt hay khng, v ti sao. Nu tr cho rng gii
php khng tt, hy yu cu tr ngh ra gii php khc lm va lng c hai.

Sau khi suy ngm v cuc chin ca hai c con gi ginh nhau chic o len, m Cindy gp
Cindy v hi xem iu g khin cho b gin d nh vy.

Cindy ni: Con ght em c ly ca con. Con khng tic g m khng cho em mn nu nh
em hi kin con trc. Con khng thch cm gic b li dng. Con ch mun cn nhc mt lc. Con
s lm iu v em.
M Cindy bo b hy ngh xem c cch no cho Eve bit c cm gic ca Cindy khi ly ca
ch m khng xin php hay khng. Cindy g ca phng em gi, v khi Eve m ra, Cindy ni: Em ch
cn hi kin ch trc l c. Sau , b xin li v khng kim sot c bn thn.

Hai c b tr chuyn rt lu v cui cng c hai a nhau v phng Cindy. Cindy xp ra ba chic
o len cho Eve mn bt c lc no m khng cn phi xin php. Nhng nu mun mn thm bt
c chic no khc, Eve phi hi kin ch. Eve rt hi lng vi gii php ny. Nhn gng mt vui
sng ca em gi, Cindy nhn ra rng b khng h mun iu mnh va ni tr thnh hin thc
cht no. l khi b c sao cho Eve cha tng c sinh ra trn ci i ny. T mm ci, b
ngh nu khng c em gi th ly ai m trao i qun o c ch!

M Cindy cng hiu c mt iu, ch bo con t x l ly khng th no gip tr gii quyt

c rc ri. Nhng gii phng con khi nhng xo ng thng ngy ca cuc sng m khng
cho con tham gia vo, nh m Dana lm khi ch x l vn em gi Dana mn n trang ca
ch m khng xin php, cng khng dy tr c iu g. Lm vy ch khin tr khng h suy ngh
g v nhng vn xy ra vi bn thn.

Khi tr v thnh nin khng khng tuyn b: n lt con!

B m ca Mathew v Holly va mua chic my tnh mi v t trong phng chung mi ngi

dng. H lm vy khng ch v khng tin mua cho mi a con mt chic my ring m cn v
h mun gim st cc con ln mng trong bao lu v tr chuyn vi ai. iu ny s khng th no
thc hin c nu nh tr s dng my trong phng ring.

Nhng ng b ni vi ti rng mn qu mi tuyt vi ny ha ra li gy nhiu rc ri hn mi

ngi tng. Ngay khi va t trng v nh, l tr m b vo my tnh: ai chm n chic
my trc s c dng n. V k thng cuc lun l Mathew, mi hai tui, ln hn c em gi ba
tui. Mi khi tuyn b ch quyn vi chic my, cu b ngi l sut bui chiu, b mc li ni n ca
Holly.

Mt hm, khi ang ngi trn xe but t trng v nh, Holly ny ra mt kin mi: Hm nay n
lt em s dng my tnh! ng khng?

Mathew tr li: Chng ta s hi kin m.

Holly p: Nhng em ni trc m!

Khng nao nng, Mathew ni: M mi c quyn quyt nh. Chng ta phi hi m.

Khi v nh, Holly chy n bn chic my tnh, ngi lun nh khng nh ch quyn ca mnh.
Mathew bit rng khng c cch g y c em i nu nh khng lm au em hoc p dng cch
no m b s cm thy n hn. V vy, b thc hin iu tt nht c th: nh m. B ni: Hm
nay Holly ginh quyn s dng my tnh khi ang trn xe but v nh. Nh vy l khng cng
bng. Khng ng nh bn con tha thun l ai v trc dng trc.
n lt con!, Holly go ln trong phng chung. Khi no con dng xong th anh y mi c
dng.

M c gng dn xp sao cho c hai u c s dng nh nhau. Ch ni vi Holly rng b s dng

my tnh n nm gi, sau n lt Mathew. Holly phng phu nghe li. Tuy nhin, khi chung
ng h im nm gi, b mi nhn ra rng mnh ton chi game trn my tnh, trong khi bi tp
v nh vn cha lm. B bi ri xin m thm thi gian. Tt nhin l Mathew cho rng nh vy l
khng cng bng. Do , m i n tha hip mi: Holly s dng my tnh n gi n ti, cn sau
Mathew s dng ht c bui ti.

Holly ku ln: Nh vy khng cng bng. Anh y s c dng nhiu hn con. Vi li anh y ch
ton chi game, cn con th cn my lm bi tp.

M cao ging p: Mathew cng cn my tnh lm bi tp nh con. Ch qu mt mi vi vai

tr cnh st. Holly ng , nhng vn t ra hm hc.

Sau th b i lm v. B lng nghe quan im ca tng a ri ni: Chng ta ang c rc ri

y. Cc con c th ngh ra cch no gii quyt vn ny khng?

Sau khi c hai bnh tnh li, Mathew ngh: C l chng ta nn lun phin nhau. Hm nay anh
s dng trc, ngy mai s n lt em. Holly khng thch kin ny cht no. Mc d rt mun
t mnh quyt nh ly nhng b vn ht th tht su ri ni: B bit hai con c th ngh ra mt
kin g . C suy ngh i ri cho b bit cc con quyt nh th no nh.

Mt vi gi sau, hai anh em chy o vo phng khch vi mt kin mi. Ngi pht ngn Mathew
ni: Trc ht, mi a bn con s chia nhau ra lm bi tp v nh, sau s tung ng xu
xem ai c chi trc.

Holly ph ha: V khi hai anh em u lm xong bi tp, chng con s chi game cng nhau.

By gi, Mathew v Holly u c s dng my tnh ring r tng ngi v c cng nhau dng
chung.

Nu bn gp phi vn ny, c th bn s gii quyt bng cch mua cho mi a mt chic.

Nhng nu bn gip con hc c cch khng qu ch k th chng vic g phi mua qu nhiu so
vi nhu cu thc t. V hy suy ngh v li ch ca vic hc cch sng khi ch c mt chic my tnh:
con bn c th chi cng nhau thay v trn bit trong phng ring, ch gp anh ch em mnh vo
ba ti hoc trn xe but.

Bc ngay ra khi phng anh!

B Scott chn tui ang chi vi bn th c em gi Tina bc vo phng ng chung ca hai anh em.
Cm thy khng gian v s ring t ca mnh b xm phm, b ln ging: Sao c lc no anh ang
chi vi bn l em li lm phin th nh? i ra khi y ngay!

Tina gii thch: Nhng y cng l phng em m.

Scott tr li: ng vy, nhng bn anh y trc.

Mu thun c th tip din. Tina c vt vt: Em ch chi mt mnh thi, khng lm phin anh
u.

Khng nao nng, Scott p: Em s lm mi th ri tung ln thi. i ch khc i.

Kiu ni chuyn thiu quan tm n nhau nh th ny nghe c quen khng? Nu y l con bn, c
th bn s ni: Scott, em con mun c chi. Em s khng by mi th ba ra u. y l phng
ca hai anh em c m. Nhng Scott s ngh g? B s chng quan tm xem em gi ca mnh mun
g, thm ch cn ngh rng m quan tm n quyn li ca em gi hn.

Sau y l cch m bn nn p dng gip tr gii quyt loi rc ri ny. Hy hi tng a sao
cho a kia cng nghe thy:

Con c cm gic th no v rc ri ang gp phi?

Con c th ngh ra cch gii quyt vn sao cho c hai anh em u thy hi lng khng?

Khi c hi nhng cu ny, Tina ni: Nu em c vo by gi th khi bn Mina ca em n

chi, anh cng c vo.

c, Scott tr li, nhng em khng c quy ry anh u y.

Con bn c tha thun c gii php c th no hay khng khng quan trng, d l chung
nhau hay lun phin s dng phng. iu quan trng l mt a tm ra c gii php m a
kia chp nhn.

i khi, ngay c trong trng hp mi a u c phng ring, cm gic b xm phm vn c th

xy ra. V d, b Max mi mt tui c mt cn phng hon ton ring, v b su tp m hnh t
qu gi ca b c t trn trng trn bn. Em trai Evan by tui lc no cng mun c vo
phng anh Max chi xe. Max qut ln: Em s lm hng chng mt. V ng c m vo y nu
khng c php.

Evan ra ngoi, nhng vi pht sau khi Max i ly bim bim th b li quay li. Lc tr v phng, Max
thy em trai ang ngi trn ging v chi vi mn chi Evan mang t phng mnh sang. Max
qut: Em lm g y? y l phng anh! Bc ngay ra khi phng anh! Qu tht vng, Evan ri
phng.

M v b nghe thy ting qut mng v khng mun nhn thy Evan bun ru. H bit gii thch
cho Max v vic b lm Evan b tn thng th no cng chng thay i c cch ni chuyn
ca Max vi em trai trong lc ang gin d. H cng bit rng bo Evan hy s dng chi ca
mnh trong phng ring cng chng khin b cm thy d chu hn hay gii quyt c vn
mu cht l Evan tht s thch chi trong phng anh trai.

Sau y l on tr chuyn gia b vi hai anh em:

B: Max, c chuyn g vy?

MAX: Evan c vo phng con lin tc. N by ba ra phng v s lm hng xe t ca con mt.
Con ght cnh h c bc vo phng l thy em .

EVAN: Nhng anh y chng bao gi chi vi con.

B: Evan, vy vn nm ch anh khng bao gi chi vi con hay l con mun chi trong phng
ca anh?

EVAN: Con mun anh y chi vi con. Con u c ng n my chic xe ca anh y.

B: Max, khi Evan bc vo phng con m con khng , con cm thy th no?

MAX: Bc lm .

B: Con ngh Evan cm thy th no khi con qut em nh vy?

MAX: Bun .

B: Max, vy l con khng bao gi mun cho em vo phng ca con, hay l ch khng mun em vo
khi cha c php ca con thi?

MAX: Con ght em c vo phng con khi con vng mt hoc khi con ang lm bi tp v nh.

B: c ri. Vy con c th ni vi Evan th no em bit c iu con mun?

MAX: Hy hi kin anh anh s quyt nh xem anh c mun cho em vo phng hay khng.

B: Cn Evan, con c ngh ra cch no khc lm cho anh Max chi vi con m khng bc mnh
khng?

EVAN: Anh Max i, ti nay chng ta chi c nh? Ch mt lc thi?

MAX: c, nhng ch mt lc thi y. Ti nay anh phi lm rt nhiu bi tp.

Tr chi u, trong phng ca Max hay trn bn n, u khng quan trng. iu quan trng l
Evan hc c cch tn trng mong mun ca anh trai i vi khng gian v s ring t. Dn
dn, Evan nhn ra rng anh trai cng chi vi b v i khi cn mi b vo phng na.
9. Ngang bng, mch lo v di tr
Ti sao con ti ngang bng th?

Con bn c ci li nhng yu cu, ngh, thm ch l gii thch ca bn v sc khe ca b khng?

Bn s lm g? Bn s ni g? S ngang bng ca tr c nm ngoi tm kim sot khin bn mun
b cuc?

B Elizabeth ba tui ang giai on th thch b m mi lc mi ni. Khi m ni: n gi ng

tra ri, Elizabeth bng bnh ht ln: Khng! Con khng mt!

Nu con khng i ng ngay by gi, ti nay con s khng c xem ti vi. m b cnh co v sut
c thng qua, ngy no m cng phi chu ng cnh ny.

Elizabeth tr li: Con khng cn!

M b th di, c gng p dng mt chin lc khc hiu qu hn.

M c bao gi t chi khi con hi xin g u? M bao gi ni khng khi con mun ung sa v
n bnh quy cha? M bao gi lc u khi con mun i chi vn th cha?, ch ngng li khi
nhn thy Elizabeth dng nh chng ch cht no n li mnh. Ch quyt tm th ln na: M
bo con i ng l mun tt cho con thi. Nu khng, con s mt v khng th chi vi b khi b i
lm v.

Elizabeth ch nhn vai. B khng chu ng tra, v ng nh m d on, b ln ra ng trn gh

bnh ch nm pht trc khi b i lm v. B tnh dy vi b mt cu knh lc ba ti chun b kt
thc.

Ti hm , trong khi tm cho Elizabeth, m b ny ra mt . Ch hi con gi: iu g xy ra ti

nay khi b i lm v?

Ln u tin trong ngy, Elizabeth t v bun ru. Lc no b cng thch c n b i lm v v

ch i c ngy c chi vi b.

Elizabeth ni: Con khng gp b.

M hi: Ngy mai, con phi lm th no c gp b khi b i lm v?

Con s ng tra. Elizabeth tr li. Ngy hm sau, m li nhc b v cuc tr chuyn ny mt ln

na khi n tra xong. Elizabeth nh li v leo ln ging vi ch gu bng yu qu ri ng mt gi
lin. Ti hm , lc b i lm v, b vn tnh nh so.

M Elizabeth gip con gi suy ngh v hu qu. Nhng vn cn nhiu cch khc gii quyt
vn . B Mark mi tui khng chu i tm. Ti no m cng c gng ra lnh cho b phi i tm.
iu ny t ra khng hiu qu nn ch th cch khc m ch cho l tch cc hn. Khi bnh tnh,
ch ni: Con bit y, nu con khng i tm, con s d b m hn do nhng cht bn bm trn c
th. Hn na, khi con khng tm th ngi con s bc mi. Con s khng c nhiu bn b u.
Khng ai mun n gn con ht.

Nhng m cng gii thch th Mark cng t ra bng bnh. V b cng khng mun tm th m li
cng bc bi v lng tng. Con ci g m khng chu nghe theo l phi th?

Ti khng ngc nhin khi nghe ni rng ra lnh v gii thch khng pht huy tc dng. Hai cch ny
him khi c hiu qu. iu m cn lm lc ny l khng ni v khng gii thch na, m l cho
Mark t nu kin. Mt bui chiu, sau khi t th vin tr v nh, m ni bng ging rt t tn:
iu g lm con khng thch tm?

V ri iu th v xy ra. Ch hc c iu m t trc n gi cha h bit. Mark tr li:

Con khng thch tm, bi v tm chng c g vui c.

, ngy no m cng phi i lm, v vic ny cng chng c g vui c. M bt u ni. Nhng ri
ch t kim li c. Ch quyt nh s dng phng php gii quyt vn . Con c th lm g
tm vui hn?

Mark ngh mt lc ri tr li: Con ngh rng con c th gi v nh mnh ang ng di thc
nc Hawaii.

Ti hm , Mark i tm ngay trc gi ng nhit tnh n mc ng ngc nhin. Nhng c l y

cha phi l iu tht s khin mi ngi ngc nhin. Mark rt phn khch bi v b tm ra
c l do ca ring mnh i tm. Nu m bo b hy tng tng cnh ng di thc nc
Hawaii, chc hn Mark s li b ngoi tai ngay.

Khng phi lc no chng ta cng nn khuyn tr nn lm g, hay ti sao li lm vy. Thng th

tr bit ht nhng iu . i khi, chng ta nn khuyn khch tr suy ngh. V nu chng ta hi,
tr s ni cho chng ta nghe.

Khng phi lc no chng ta cng nn khuyn tr nn lm ci g, hay ti sao li lm vy. Thng th

tr bit ht nhng iu .

Khng c ni hn na!

Bn va n mt ba ti vui v vi c gia nh. Bn ni: Annie, mang bt a ra chu i con. Annie

nm nay chn tui, v b gip m thu dn bt a bn trong sut hai nm nay. y l mt trong
nhng vic nh m b a thch, t nht l cho n gn y. Mi y, khi bn bo b lm vic ny
hay thc hin nhng yu cu n gin khc, hoc l b tr hon, chng i bn bng cch ni:
Khng! hay Lt na!, hoc o mt nhn bn y thch thc. Ti hm nay, b li l tt li yu
cu ca bn v bt u bc ln gc. Khi b bo b quay tr li v lm cho xong vic, Annie lm
bm cay c: Khng, xin cm n!

Tht vng, b quay sang bn v hi: Em c th ni chuyn vi con c khng?

Bn nh nhng p: C bnh tnh. Hy bt a trn bn. Em m bo ch vi pht na l con s

dn thi.
Nhng iu khng lm chng bn hi lng. Anh qut ln: Annie! Xung y ngay lp tc v lm
vic ca con i! Nu khng con s b pht y!

Liu hnh thc k lut quyn lc th ny yu cu, ra lnh v e da c lm Annie bt bng

bnh hay khng?

B Joanna tm tui bt u thi ci khng ngng. Ting ci ngy cng n khin m khng th no
chu ni. M ht ln: Dng li i!

Joanna khng dng. M gii thch: N lm m au tai!

Joanna vn c thi. M li ln ting: Joanna! M gii thch ti sao m mun con ng thi na.
Gi th hy b chic ci xung i.

Joanna tay chng nnh, nhn thng vo mt m v ni: M nh lm g vi n no?

ng c ni vi ti ging , tiu th! Ti cha bao gi ni vi m mnh nh vy! Hy ch n lc

b c v! Joanna chng my may quan tm n nhng li ny. in tit, m c b rn r: Ti ang
ni vi bc tng gch hay sao th ny?

Trong cun sch L thuc vo m: iu m ni v iu m mun (Momisms: What She Says and
What She Really Means) Cathy Hamilton hm hnh nhc chng ta v vic cha m s dng nhng
hiu bit qu bu v nhiu kin thc khc phnh ph, bi bc, thc gic, e da v lm chng
ta bi ri. Nhng s l thuc vo m khng nhng lm tr cm thy xu h v s hi m cn
khin cc em c cm gic b coi thng. Tht ng thng cho ng b ti nghip no ang ho
hc trng ch c cho n nng nhit khi tr v nh sau mt ngy lm vic vt v nhng li
phi gp a con va b cnh co Hy ch n lc b c v!

Bn s s dng phng php no i ph vi tnh bng bnh, ging hn ho v kiu i p

kh chu ca con?

Ti khuyn bn nn t ra cc cu hi sau:

Con ngh b m cm thy th no khi con ni chuyn vi b m nh th?

Con cm thy th no khi bit c cm gic ca b m v kiu ni chuyn ca con?

Con c th tm ra cch ni chuyn khc vi b m chng ta khng ai cm thy kh chu (bun,

tht vng v.v...) khng?

Bng cch t cu hi thay v ni cho con bit cm gic ca chng ta, tr s phi suy ngh xem hnh
vi ca cc em nh hng n ngi khc nh th no. Yu cu tr m t cm xc s gip cc em
nm tri nhng cm gic ch khng ch n thun l li ni.

Khi m Joanna hi xem b c th tm ra mt cch khc ni chuyn vi m hay khng, Joanna rt

ngc nhin. B nhn m v ci ngy ng. Nhng ri, sau mt lc lu im lng, b ni: c ri m,
con s khng thi ci na.
Nu Joanna vn tip tc thi, m b c th ch cn tch thu chic ci c nh u. Thm ch, ch
c th cho con gi bit mnh gin d n mc no. Theo quan im ca ti, cha m c th ni rng
h gin d mi khi h cm thy nh vy. Khng ni mi l iu bt bnh thng. Hn na, tr c
th hc cch i mt vi loi cm xc nh gin d. Nhng ngay c khi chic ci ngoi tm tay, m
vn c th s dng phng php gii quyt vn ni chuyn vi Joanna nhm khuyn khch
con gi tr nn t hn vi ngi khc.

Annie v Joanna thay i hnh vi, cn phi mt nhiu thi gian. Nhng trong lc yu cu tr tm
cch khc ni chuyn vi chng ta mi khi cc em than vn, i hi hay l chng ta i, chng ta
cng phi yu cu bn thn tm cch khc ni chuyn vi tr, thay cho nhng cu nh ng c
ni ging vi m!, C ch n lc b v! hoc M ang ni chuyn vi bc tng ?!

Ln khn: Ngang bng hay sao nhng?

Khng phi by gi .

Mt pht na thi .

sau .

Nhiu tr em dng nhng t ny qu thng xuyn m khng nhn ra. Cc bc cha m than phin:
Con ti khng bao gi lm iu m ti bo c. Chng c kht ln kht la, d l lc chun b n
trng hay i n ti nh b ni.

Cnh ny c quen vi bn khng? by ri sng, con bn vn ang h hc nh rng, mc d l

ra y l lc n sng. Bn s phi chy nh in bt kp chuyn xe but n trng. Bn cc k
cng thng v bc bi. V bn bit rng tr c tnh chm tr nh vy ch nhm tru tc bn.

Bn khng cn kin nhn na: Nu con khng sn sng trong nm pht na, m s b mc con
nh y. Nhng lm vy c ch g khng?

Nhiu bc cha m ng nhin coi vic con ci phn ng chm chp l biu hin ca s ngang
bng hay chng i. C phi cc chin lc tr hon lc no cng l in hnh ca vic th thch
sc chu ng? C phi tr em lun tm cch kim sot tnh th? Tr c c tnh chc tc bn hay
khng? C phi hnh vi ca tr lun nh nhng g chng th hin?

C l l khng. C th con bn khng c tnh ci li bn m ang b phn tn bi mt th khc nh

ti vi, anh ch em, in thoi, hoc thiu tp trung. Hon ton c th l tr khng bit, hoc khng
quan tm n thi gian v s cp thit phi hon thnh k hoch. Chng hn, nu bn ni vi a
con nm tui rng b cn nm pht na mc xong qun o, iu ny s chng c cht ngha
no c, v nu c i chng na th b cng chng ngh cn phi gp n th.

Bn cng nn nh rng tr em t tui cn rt nhiu thi gian x chn vo ng qun, chnh li tt

v buc dy giy. Cc em khng h ln khn: cc em ang luyn tp nhng k nng mi. Nu bn
hi thc, tr s khng cn cm thy t ho v thnh tu tht s ca bn thn na.
Nu a con ln ca bn ln khn, chn ch lc chun b i hc, bn hy gip tr lm nhng vic
cn thit nht. Hy thng nht b ra mi ngy mt khong thi gian nht nh gip tr chun b
cho ngy hm sau n trng. Nh ra cho mnh mt khong thi gian rng ri lm vic .
Hy hi b:

Con c cn cho g vo cp ngy mai i hc khng?

Bt ch v v ca con u? My tnh ca con u?

Con c cn th thao hay kn clarinet khng?

Sau y l cch mt b m gip cu con trai tm tui tm ra gii php cho bnh tr hon. C vo
u tun, h li lp ra danh sch cc th b cn mang theo mi bui sng ca cc ngy khc nhau,
chng hn nh sch th vin vo th ba, v tp lm vn vo th hai v th t. Danh sch ny cn
bao gm c ngy hon thnh nhng cng vic c th v nhng cng vic hng ngy nh mc qun
o, nh rng, ra mt. M b ni vi ti: Con ti rt thch vic hng ngy i chiu tng vic, nh
chu bit vic tip theo l g m khng cn m hay b nhc nh. Ch cm thy rng nu ch
khng cho b tham gia lp danh sch, chc hn b khng chu lm vy. C l ch ng.

Bn cng c th gip con tham gia tch cc hn bng cch cho con thc hin trc nhng cng vic
mang tnh chun b. Chng hn, bn c th:

Cng con i mua sm v b t chn chic ba l cho mnh;

Hi con xem mun n g trong ba tra;

Cho con tham gia lm bnh sandwich v ng gi ba tra;

con t chn qun o mc cho ngy hm sau vo ti hm trc v ng nghin rng nu bn

khng hi lng.

Nu tr vn cn chm tr, hy t ra nhng cu hi nh sau:

iu g s xy ra nu con mc qun o qu lu?

Con cm thy th no nu i hc mun?

Ti nay, con c th lm g sng mai khng b mun?

Qua tr chuyn, ti nhn thy rng nhiu tr em b tr gi vo bui sng m vn khng lo b l xe

but n trng. Chng qua cc em khng hiu rng mc qun o lu l mt trong nhng nguyn
nhn gy tr. Bn hy gip tr hiu vn bng cch t cu hi: iu g s xy ra nu xe but
n con n trng m con li khng c mt bn?

Tuy nhin, nu con bn chm tr v b khng mun n trng, hy hi b ti sao li cm thy nh

th. Trong trng hp ny, vn khng cn nm ch chm tr na, m l gii php ca b i
vi rc ri b gp phi trng.
Khi khuyn khch con suy ngh v nhng g ang lm, hy cho tr tham gia vo qu trnh lp k
hoch, ng thi hy dnh thi gian cn thit cho b hon thnh nhng vic phi lm, c hai m
con s thy bt cng thng hn. B s thch ngy hm hn, v bn cng vy.

Gip con thi mch lo

C th trc y bn khng n chuyn ny. Nhng dn dn bn bt u nhn thy c con gi

tm tui i hc v mang theo bao nhiu l chuyn v ai lm g vi ai. Bn bt u lng nghe k hn
khi b gii thch vic b k cho c gio nghe nhng g xy ra sau lng c nh th no. Bn cng
nhn thy con bn bt u khng c nhiu bn b gi nh trc y.

y l khi bn hiu rng b ang bt u mch lo. T hn, bn b cng lp b cng bt u nhn
thy iu ny.

Bn bo con phi ngng ngay, nu khng s khng cn bn b hoc khng cn ai tin b na. C v
nh b chng tm n li bn. Bn gii thch rng nu b vn tip tc mch lo, mi ngi cng
s mch lo v b. B cng khng chu nghe. Bn phi lm g y?

B Jan chn tui ngh rng c gio s thch mnh hn nu b bo cho c hot ng ca cc bn trong
lp. Chng hn, b ni vi c gio rng Faye x bi tp ton ca Adrienne. Kt qu l Faye phi
trong lp sut gi gii lao. Jan cm thy rt th v. Nhng Faye sau khng ni chuyn vi b sau
khi tan hc na, v Faye ni cho Jan bit cm gic ca mnh v chuyn ny.

M Jan ni chuyn vi c con gi v cch gii quyt vn ca b:

M: iu g xy ra sau khi con k cho c gio hnh ng ca Faye?

JAN: Faye tc lm. Bn y ni s khng bao gi lm bn vi con na.

M: Con cm thy th no v iu ny?

JAN: Bun lm.

M: Ln sau khi thy mun mch chuyn, con s lm g iu ny khng xy ra v con khng cm
thy nh th na?

JAN: Con khng tham gia na.

Nhng a tr c th tm hiu nhng g mnh ang lm v ti sao l tr li d dng dn chng n

suy ngh v cm gic ca tr khc. T thc t ny, cc em s bit c lm th no hnh ng
khc i trong ln sau.

Nu con bn vn tip tc mch lo, c l ti b ngh rng c gio khng thch mnh lm. C th c
gio mng b hoc ni nng li vi b. Bn hy s dng phng php gii quyt vn hi
b xem iu g xy ra trc khi c gio mng. C th con bn ni chuyn ring trong lp,
hoc khng nghe li c. Nu vy, b mch lo nhm chuc li li lm v c c trng dng.
Va i hc v, b Carrie by tui ni ngay: M i, hm nay anh Billy gp rc ri trng v
chi cc bn khc. M Carrie khng bit c nn pht con trai mnh v ti chi bn hay cm n
Carrie v cho ch bit chuyn ny hay khng, hay c hai. Ngy hm sau, Carrie li k mt cu
chuyn khc v anh trai. iu ny khin m Carrie phi ngp ngng. Ti sao Carrie li cm thy
cn mch lo? Sau , ch bit b ang rt lo lng v gp kh khn trong vic hc v c kh nng b
ang tm cch thu ht s quan tm ca m.

Tuy nhin, nu ch bt u quan tm nhiu n Carrie, b s coi y l phn thng cho vic mch
lo. Thay vo , ch yu cu Carrie hy suy ngh xem anh trai b s cm thy th no nu bit b
mch m vic chi bn v iu g s xy ra nu anh pht hin b mch lo.

Carrie ni: Anh s gin lm.

M hi: Con c th ngh ra mt cch khc lm m quan tm khng?

Carrie ngh mt lc ri ci v ni: M, hm nay lc trng con v mt bc tranh y. M c

mun xem khng? Carrie hc c cch tr nn nhy cm hn i vi mong mun ca c m
ln mnh.

Mt a tr ln hn nhn thy em mnh chi gn mt chic l nng cn phi bo ngay cho m bit.
Mt a tr chng kin c ngi b nh hoc nghe thy li e da cn phi bo ngay cho ngi
c thm quyn. Mt a tr nhn thy k cn c hnh vi c hip nhiu ngy cn phi bo cho
thy c gio hoc chnh quyn.

Bn hy gip con phn bit hnh ng mch lo vi hnh ng bo v bng cch t cu hi trong
lc yn tnh:

Ti sao con li mun ni cho mi ngi bit v vic ai ang lm?

C ai b tn thng khng?

Nu con ni vic ra th c gip c g khng?

Nu khng ai b tn thng, iu g s xy ra nu con mch lo?

Con c th ngh ra cch khc thay v mch lo gii quyt vn khng?

Trong khi ngn chn vic mch lo, bn vn gip con hiu c khi no cn chia s thng tin vi
ngi ln. Thng bo cho ngi ln bit ai ang tht s cn gip hoc ang lm nguy khng
phi l mch lo, m l vic lm c trch nhim.

Con ni di!

Khi chy ngang qua phng khch, cu con trai mi tui ca bn lm v chic bnh hoa m bn rt
thch. Khng phi con!, b ku ln v li cho cu em trai.
Cu con trai tm tui ca bn nm bng lm v ca s. B khng khng: Khng phi con. Bn khc
lm y!

Cu con trai bn tui ca bn lm nc hoa qu ra sn nh v ku ln: Johnny lm y!

Con bn c v thnh tht, nhng bn bit b ang ni di. Bn mng con: Con tht chng bit
ng sai g c! nhng v ch. Bn c gng gii thch v phm cht trung thc c gng thuyt phc
rng di tr s ch lm tnh hnh xu i nhng li bn cng nh nc u vt. Bn tm cch
trng pht con v ti ni di, nhng ch khin b thm ln lo. B tip tc ni di khi b pht.

S khng ai hc c cch ni tht nh b mng c. Sau y l mt cch khc ni chuyn vi con

bn v ngha ca s trung thc. Chng hn, nu bn bit con mnh ang li cho ngi khc,
hy hi b:

Con ngh m s cm thy th no khi con li cho em?

Con ngh em s cm thy th no?

Con c th lm g c em v m u khng cm thy nh th khng?

Sau , hy chuyn hng sang hu qu: chic bnh hoa v, knh ca s v hoc nc hoa qu b
ra sn. Chng hn, bn hy hi:

iu g s xy ra nu nc hoa qu ra sn?

Con s cm thy th no nu iu xy ra?

Con c th lm g vic ny khng xy ra?

B Pam bn tui v tnh lm nc hoa qu ra sn v nhanh chng li cho em trai. Khi gip b
bit suy ngh v cm gic ca ngi khc v hiu rng ni tht quan trng hn l y trch nhim
cho em trai, m b tm cch hng s ch ca con gi vo nhng vic phi lm sau . iu g s
xy ra nu nc hoa qu ra sn? Pam cha tr li ngay. V vy, m gi bng cch t cu hi
ch khng trc tip tr li: iu g s xy ra nu ai khng nhn thy v dm vo nc hoa qu
trn sn?

Gi th Pam hiu rng c th ai s ng v b au. Khi m hi b cm thy th no nu iu xy

ra, Pam ni: Bun lm.

M hi: Vy con s lm g iu khng xy ra?

Pam ly khn giy v lau ch nc .

Nu bn bit con mnh lm v ci g , hoc lm iu g m b khng mun nhn, ng tp

trung vo bn thn hnh ng. Nc hoa qu b l chuyn qua. Chic bnh hoa v l chuyn
qua. Bn khng th ghp cc mnh v li cng nh khng th thay i iu xy ra, nhng
bn c th thay i cch ni v n, nh m Pam tng lm.
Thay v tp trung vo Ai lm vic ny?, hy tp trung vo By gi con c th lm c g?
Khi c hi cu ny, cu b lm v chic bnh hoa quyt nh dnh tin qu mua cho m
chic bnh mi, cn cu b lm v knh ca s quyt nh khng chi bng gn nh na. C hai cu
b u khng cn cn phi li cho ngi khc na. Cc em cm thy an ton khi ni ln s tht.

Tr em cn c cm thy an ton trc khi mnh dn ni ra s tht. Nu s b mng, tr s khng

dm mo him ni tht. Mt cu b mi hai tui gii thch vi ti: Chu khng s phi ni
tht v chu bit b m s khng nh chu.

y chng phi l iu bn vn mong i con mnh hay sao?

10. Gy g, k bt nt v nn nhn
M i, Tommy nh con!

Con bn bao gi i hc v v khc lc: M i, Tommy nh con! cha? Sau y l on tr

chuyn gia mt b m vi con trai:

M: nh li n.

KEVIN: Nhng con s.

M: M khng mun con nht nht nh vy u.

KEVIN: Vng.

Mt b m khc li s dng chin thut khc:

M: ng nh li bn m hy bo vi c gio.

DANNY: Nhng cc bn s bo con l mch lo.

M: Nu con khng bo vi c gio th bn y s cn nh con na y.

Li khuyn nghe c v khc nhau, nhng trn thc t c hai b m u p dng cng mt phng
php: ngh h cho con. Hai a tr u khng phi suy ngh xem cn lm g m ch ngh lm th
no thc hin iu m bo.

Sau y l cch m Kevin x l tnh hung tng t sau khi hc c phng php gii quyt vn
.

M: iu g xy ra trc khi bn y nh con?

KEVIN: Con bo bn y ngu.

M: C iu g lm con bc mnh ?

KEVIN: Bn y x sch ca con.

M: Con cm thy th no khi b bn y x sch?

KEVIN: Tc lm.

M: Con c th ngh ra iu g khc bn y khng nh con v c hai a u khng thy tc

khng?

KEVIN: Con c th x sch ca bn y.

M: Sau iu g s xy ra?

KEVIN: Bn con s nh nhau.

M: Con c mun iu xy ra khng?

KEVIN: Khng .

M: Con c th ngh ra cch g khc iu khng xy ra khng?

KEVIN: Con s ni l con khng chi vi bn y na.

M: y l mt cch khc. Con suy ngh tt lm.

Trong kch bn ny, m Kevin khng bo Kevin ch mi bn tui cn phi lm g. Thay vo ,

ch gip con trai suy ngh. V ch thng cho b v cch Kevin suy ngh v vn ch khng phi v
gii php c th hay kt cc ca vn . Kevin thc hnh cc k nng gii quyt rc ri ny cng
nhiu th ln sau khi gp phi mt tnh hung kh khn, cng c nhiu kh nng b s s dng n.

Bn cnh , bng cch khuyn khch con trai ch n cm gic ca bn thn v ca bn Tommy,
m Kevin ang bi dng s thu hiu, phm cht gip b xy dng c nhng mi quan h tt
p trong tng lai. Kevin s hnh thnh thi quen c x tt vi mi ngi bi v b mun vy,
ch khng phi v s b pht.

Khi con nh bn

a con nm tui ca bn nh mt b khc v b ny khng chu chia s chi.

a con bn tui ca bn ch gi v ch chuyn knh ti vi sang chng trnh khc.

a con ba tui ca bn cn v la ht khi khng t c mc ch.

Bn c gng bo con phi ngoan, nhng vn l khi con bn gin d, b khng cm thy cn
phi ngoan na.

Bn c gng gii thch vi con rng b ang lm ngi khc au, nhng khi gin d, b khng quan
tm n bt c ai khc.

Gi th bn ang rt bc bi. Bn phi lm g by gi? Bn pht con. iu ny c th s khin b

khng nh, khng na, nhng chng th thay i c nhng g b cm nhn trong lng. C
th bn ch mun b cuc quch cho xong. Nhng nh vy cng khng gip b hiu v thay i
cch phn ng khi chn nn hay gin d.

Gip tr hc cch thay i li thi l iu rt quan trng, v phi lm cng sm cng tt. Kt qu
nghin cu cho thy thi gy g xut hin khi tr cn b khng t mt i v l tn hiu cnh bo
con bn sau ny s gp phi nhiu rc ri trng, ty thuc vo tn sut v mc .
Thay v gii thch, qut mng, trng pht hay b qua, hy th cch sau y:

Bn hy hi con: Con ngh bn con cm thy th no khi b con nh? Con ngh ch con cm thy
th no khi b con ?

B s tr li i loi nh: Ch y rt gin d.

Hy hi tip: Bn con (hoc ch con) s ni g hay lm g sau ?

Con bn c th tr li: nh li con.

Hy hi: Con c mun iu xy ra khng?

Nu b tha nhn rng b tht s khng mun nhng iu nh th xy ra v hu ht tr em u

khng mun hy hi: Con c th ngh ra cch khc iu khng xy ra khng?

Bn s ngc nhin khi nghe cu tr li ca b.

Trong cn gin d, b Lucy ba tui cn b. Khi b sp sa t vo mng b v bt b v phng,

m hi: Con c th ngh ra mt cch khc ni cho b bit con ang cm thy th no khng?
Lucy im lng mt lc, nhn ln ri m chm ly b. C ch ny ca b khin mi ngi u ngc
nhin. Th tng tng xem hai b con s gin nhau lu th no nu nh m Lucy khng t cu
hi n gin .

Tr ln hn cng c th hc cch kim ch kiu gy g ny. Henry, hc sinh lp nm, rt d ni

nng khi b bn cng lp lm phin. Sau khi tham gia mt chng trnh hc cch phc v, trong
c phng php gii quyt vn nhm gip tr hc cch lm ngi khc cm thy d chu, Henry
vit th v trang tr gi xch cho cc bn nh bnh vin. Qua nhng bui tr chuyn v cm
gic ca nhng ngi b b bt nt, Henry quan tm n ngi khc hn. B ni vi ti: Khi bit
cc bn bnh vin cm thy hnh phc th no, chu thy mnh ln ln bao nhiu. Chu cm thy
mnh thay i. Chu ngh v ngi khc ch khng cn ch ngh v bn thn mnh na. Curry
Bailey, Ch nhim chng trnh hc phc v Trng Philadelphia kim iu phi vin chng
trnh An ton v Phng chng ma tu trng ph thng, cho bit: Nhiu tr em c hnh vi gy
g nhng li tht s bit thng cm. Cc em ch cn hc cch th hin s thng cm thi. Ti tin
rng Henry th hin cho chng ta thy iu .

Mc d Bailey ch cp n tr em tui ca Henry nhng phng php gii quyt vn

vn c th gip nhiu tr em t tui hn suy ngh v nhng iu cc em tht s mun v khng
mun xy ra trn c s cm gic ca bn thn ln ngi khc. c b m khch l, cc em s bit
cch cn nhc cn phi lm g v ti sao.

Khng phi lc no cng pht cch ly

Bn c phi l ngi tn sng trng phi s dng hnh pht cch ly hng tr lm theo
mnh? Nhiu ngi nh vy y. Nhng bn bao gi t hi mnh l hnh pht ny tht s dy
c tr iu g cha?
Nu pht cch ly nhm mc ch to ra mt khong thi gian tr bnh tnh, th tc dng n mang
li rt ln. Khi bnh tnh li, thng th ngi ta s d ni chuyn v s vic dn ti bt ng v
chuyn sang ti ai lm g vi ai.

Nhng pht cch ly c th b lm dng. iu ny xy ra khi pht tr trc mt ngi khc khin
tr cm thy b xc phm. Trong hon cnh ny, thi gian tr b cch ly cng chnh l thi gian cm
gic gin d v tht vng tch t, thng l n nh im.

Pht cch ly cng b dng sai nu c thc hin trc cc bc cha m hiu ra bn cht ca vn .
M ca b Austin nm tui pht b cch ly v ti khng chu dn bn sau khi n ti. Ch ngh l
biu hin ca tnh bng bnh. Mt hm, trc khi pht b cch ly thm mt ln na, ch hi ti
sao b khng mun gip m b bt a, b ni: V bt a s ri v mt. Nh vy, m Austin hiu
rng khng phi b trn vic nh m b ch khng dm lm cng vic ny thi. Khi ch hi Austin
xem b mun gip m lm vic g trong nh, b nhn vic gp qun o. M Austin nhn ra ch
s dng hnh pht cch ly qu sm khi cha bit nguyn nhn tht s ti sao con mnh khng chu
lm.

i khi, cch ly cn c s dng d l khng hiu qu nh mt hnh thc trng pht. Chng
hn, khi David v Sam ginh nhau chic xe ti, m thng bt c hai a ngi yn gh, hy vng
cc con s bnh tnh li. Nhng ngc li, mt a ht ln cn a kia ku: Con khng mun b
pht th ny. Trong trng hp ny, bin php cch ly tch hai cu b ra khi mn chi, ra
khi vn cn gii quyt, v ra khi nhau. Nu cc em c ngh c iu g i chng na, th l
c tr li vi nhau, hoc bn m. Thi gian cch ly chng thay i c iu m cc em cm
thy trong lng. Nu c, n ch lm cho cc em cm thy tnh hnh xu i m thi. Cc em c thi
gian khi dy cm gic b tn thng trong mnh, ch khng ngh cch gii quyt vn .

Sau khi m ca David v Sam hc c phng php gii quyt vn , ch hi xem tng a
cm thy th no, v c th ngh ra cch no khc gii quyt vn hay khng. David nhn Sam,
im lng mt lc ri ni: Em c th chi chic xe trc, nhng bao gi n lt anh th anh s bo
em v em phi tr li cho anh y.

Sam hi lng vi gii php ny. David a xe cho em, c hai u mm ci v th l xong chuyn.
Khng cn phi dng n quyn lc, khng c ai ku khc, v khng ny sinh suy ngh bo th
trong lng. N chng t l mt gii php hiu qu v c bit sng to, trong iu kin l tr cn
qu b: David ch mi nm tui, cn Sam va ln ba.

Cng nh cc cng c khc, bin php cch ly ch pht huy hiu qu khi c s dng hp l,
nhm lm du cn tc gin. N khng thay th c phng thc giao tip tt v hc cch gii
quyt rc ri.

Tr em s hiu nhiu hn v bn thn v v ngi khc khi t mnh ni ra mi chuyn v gii

quyt vn .

nh con hay khng?

Trong lc tranh ci lm ci ny, ng lm ci kia vi em trai, b Ivan nm tui t nhin nh
vo mt em. ang bn chn trc gii phn cch, ch n giao thng chuyn sang mu xanh, b
Becky su tui t nhin bung tay m v chy xung lng ng ng nght xe.

Bn phi lm g?

nh u tin ca bn, cng nh ca nhiu bc cha m khc, l nh cho con mt trn. Mt s ng

h; nhng ngi khc khng ng . Vy gii php no l tt nht?

Khi ti hi cc bc cha m ti sao li nh con, nhiu ngi tr li: iu tt. Khi ti hi nh

vy c ngha l g, mt s ngi tr li: Chu s khng nh em na, hoc Chu s khng chy
xung lng ng na.

Da trn mt kho st chuyn su v ti ny, nh nghin cu Elizabeth Gershoff ca trng i

hc Columbia cho bit, 94% cha m M (mt con s cao n khng ng) nh con khi tr mi ba,
bn tui, trong t nh c hiu l bt c hnh thc no, t pht nh vo mng n nn tn
nhn. Kt qu ny c nh tm l hc Murray Straus chng thc. Gershoff kt lun, nh con
s khng ngn chn c hnh vi xy ra vo lc . Nu bn thng xuyn nh con au, c th
bn s thy ngc nhin trc nhng pht hin ca Gershoff:

nh n l mt dng p t quyn lc ln con ci. Khi cm thy yu ui, tr khng ch phn

ng mt cch gin d v tht vng m cn cm thy cn phi ginh li quyn lc bng cch p
dng ln nhng ai m tr cho l t nguy him, chng hn nh cc bn hc. l l do ti sao li
sinh ra hin tng bt nt. Bt nt ginh li quyn lc mt;

khi b n, mt s tr em ln trnh b m, t nht l v cm xc. iu dn cc em n vic

t tin tng vo b m hn, cng c ngha l cc em s khng cn tin tng vo nhng gi tr m
b m ang c gng truyn th;

nh n khng phi l mt cng c gio dc bi v n khng gip tr hiu ti sao nh bn l

xu hay chy xung lng ng ng c xe c m khng quan st l nguy him. Thng thng,
tr b nh s phn ng theo kiu tm cch lm iu mnh mun m khng b ngi ln bt c,
hoc lm hp tp m khng suy ngh n nhng nguy him c th xy ra;

Do nh n gy nn au n cho ngi khc, tr c th hiu rng nh n l mt cch th hin

gin d chp nhn c. Cc em c th ngh: Nu b m lm mnh au c th lc tc gin mnh
cng c th nh ngi khc c. Nh vy, p dng nh n s dy cho tr chnh hnh vi m
bn ang tm cch ngn chn.

nh n cn gy ra mt h ly ngoi mong mun na m ti tm hiu c khi hi mt cu b

bn tui ti sao cu git xe t ca bn cng lp. Cu b tr li: Bn y nh chu, nhng chu
khng quan tm. Chu c chic xe.

y l mt tuyn b rt tr con, bi v thc t l cu b khng quan tm n vic b nh. Nu tr

em thng xuyn b nh n nh hay b nh trng, cc em s chai l trc s au n,
ng ngha vi vic cc em hc c cch chu ng au n nht thi t c mc ch. Nu
tr nhn vi hnh thc k lut ny, chng ta s khng th no kim sot c cc em. C th cc
em s khng quan tm n nhng g chng ta lm na.

Mi ngi thng hi kin ti v vic nh n. Ti khng ni: ng bao gi nh n c.

Thnh thong nh n khng lm au con bn, n cn gii phng cn gin d v tht vng ca
bn. Tuy nhin, nu c ph thuc vo nh n, bn s gp phi nhiu h ly ngoi mong mun.
C l hu qu nghim trng nht l nh n s dy cho con bn thi bt chp cm gic ca bn
thn, trong khi hc cch quan tm n cm gic ca bn thn l bc i u tin thu hiu c
ngi khc.

Bonnie Aberson lm ngh gip vic gia nh k cho ti v mt ng b vn tin rng nh n l cch
tt nht cho con trai ng khi nh em thay i hon ton nh th no sau khi hc phng
php gii quyt vn . ng gii thch: Ti quen s dng sc mnh, nhng ti li cm thy
mnh yu ui. ng b ny v con trai ng hc c cch s dng li ni thay cho nm m.

Nu bn vin ti sc mnh c bp, con bn s s hi v khng cn tin bn na, thm ch c kh

nng s chng i bn. iu ny ngc hn vi nhng g bn mong mun.
11. Lm tn thng
Khi tr tui mu gio lm tn thng ngi khc

Rachel v Tammy, hai b gi bn tui ang hc mu gio, thng xuyn chi vi nhau, nhng gn
y Rachel tr nn rt k c. Khi Tammy khng chu lm em b trong tr chi hng, Rachel
da: Nu cu khng lm em b, t s khng chi vi cu na! Tammy vn khng chu lm theo
li Rachel, Rachel ni thm: T s khng mi cu n d sinh nht t. Tammy vn khng thay
i, Rachel ngh ra mt cch lm bn tht s b tn thng. B gp cc bn khc ang chi gn
y v dn khng cho Tammy chi cng.

Tammy bun b ni vi c gio rng cc bn khng cho b chi cng nhng khng bit l do ti
sao, cho n khi mt bn khng gi b mt na, ni rng chnh Rachel bo cc em khng cho
Tammy chi cng.

Vi mong mun dp tt hnh vi gy tn thng ny c gio bo cho m Rachel bit v ch cm thy

sng s. T trc n nay, Rachel cha bao gi lm th, t nht l theo nhng g ch bit. Khi c
m hi ti sao li lm th, Rachel tr li khng bit. Vi mt cu hi chung chung nh vy, thc t
l Rachel cng khng bit c iu g khin b mun lm bn tn thng. M b gii thch rng
hnh vi lm bn b cm thy rt bun, nhng dng nh Rachel khng quan tm. Gi y, sau
khi hc c cch tr chuyn vi con theo phng php gii quyt vn , m Rachel n cn t ra
nhng cu hi rt c th v chi tit gip b suy ngh thm v vic nhng g b lm khng ch nh
hng n bn b m cn nh hng n bn thn b ra sao.

M: Rachel ny, hm nay trng, Tammy c lm iu g khin con gin khng?

RACHEL: Con bo bn y Cu lm em b cn t s lm m nhng bn y khng mun chi vi

con.

M: Con cm thy th no v iu ?

RACHEL: Gin lm.

M: Bn y ni g?

RACHEL: T khng lm em b.

M: Con ngh rng bn y khng mun chi vi con, hay bn y khng mun lm em b?

RACHEL: Con khng bit.

M: Con gin d, v con tht s mun lm bn y b tn thng. Tip theo con s lm g?

RACHEL: Con khng bit.

M (gip b nh li bng ging khng h e da): Con ni nhng g vi cc bn trong khu vui chi?
RACHEL: Con bo cc bn ng cho Tammy chi cng.

M: Con ngh lc Tammy cm thy th no?

RACHEL: Gin lm.

M: Con c tht s mun bn y b tn thng nh th khng?

RACHEL: C!

M (nhn ra cn gin ca b ch l nht thi): iu g s xy ra nu con lm cc bn khc b tn

thng nh th?

RACHEL: Cc bn s khng chi vi con na.

M: Con c mun iu xy ra khng?

RACHEL: Khng.

M: Nu Tammy khng mun lm em b, lm th no con bit c bn y mun lm g?

RACHEL: Con c th hi bn y.

M: Suy ngh tt lm. Con gii quyt vn rt gii.

C th Rachel cha b c hnh vi k c ngay, nhng kiu tr chuyn ny mang li cho b mt

bc khi u quan trng. Trc ht, m Rachel gip b xc nh c vn l Tammy ch
khng mun lm em b thi, ch khng phi l khng mun chi vi Rachel. Nhng quan trng
nht, Rachel bit rng nu ch tip tc ni chuyn vi con gi theo phng php gii quyt vn ,
ch s dp tt t trong trng nc nhng hnh vi c th khin b b bn b ty chay.

Peter ch giu con! Lm th no gip con khi con b tru chc

B Terry mi tui khc lc v bn Peter cng lp c li tn b ra tru chc. B Terry bo b hy

mc k Peter, b i, hoc bo vi c gio. Nghe theo li khuyn ca b, Terry b ngoi tai nhng
li tru chc ca Peter v b i, nhng sau than phin rng b vn cm thy bun b, tht vng
v gin d. B cng lo ngi nu b bo vi c gio, cc bn khc s bit v tm cch tr ming, nh
vy b s cm thy tn thng hn.

Khng bit phi khuyn con th no na nhng b Terry vn tin rng s tm c gii php ng
n. S rt hu ch nu anh gip Terry hc cch t mnh tm gii php. bi dng k nng gii
quyt rc ri cho con, anh t ra cho Terry cc cu hi sau:

Ti sao con ngh Peter mun tru chc con?

C l do no khc na khng?

Con ngh bn y cm thy th no?

Con cm thy th no khi b ngi khc tru chc?

Con c th lm g hay ni g khi ngi khc tru chc con?

Cc cu hi nh vy s gip tr tp trung ch n cm gic ca bn thn tr cng nh ca ngi

khc. iu ny gip cc em hiu rng cc mi quan h c tnh cht qua li, nn nu mun ngi
khc i x vi mnh th no th hy i x vi ngi khc nh th. Cc em cng hiu rng cng
mt hnh ng nhng li c nhiu l do khc nhau.

Chng hn, b Marc mi tui rt gin bn Jon cng lp v Jon lun tru chc nhng chic dy eo
qun ca b. Sau khi tho lun vi b v cch gii quyt rc ri, Marc bt u t hi ti sao Jon li
hnh ng nh vy. Mt hm, b nhn thy Jon khng bao gi t ra vui v. Ln sau, hai a gp
nhau trn sn trng, Marc hi Jon xem c chuyn g. Jon kh ni: T khng th tin c rng b
m t li ly hn. T quen c c hai ngi bn mnh ri. Gi th m c ngi khc nhng t
li khng thch ch y lm. Tit l ny gip Marc cm nhn khc v Jon. Ln ti b Jon tru chc,
Marc chinh phc bn bng cch ni: Chng mnh hy lm bn nh. T s dy cu cch nm r.
Gi th hai cu b tr thnh bn thn.

C nhiu gii php khc gii quyt nhng vn nh th, v nu hc c k nng gii quyt
rc ri th tr em c th t mnh tm ra cch x l. Chng hn, b Lisa mi tui lin tc b gi l
c hng v b va cao li va gy. Sau khi nghe m hi Con c th lm g cc bn khc khng
lm con tn thng?, Lisa suy ngh rt nhiu. Cm thy mnh qu nht nht khng dm i mt
trc tip vi cc bn, b quyt nh vit mt bc th v gi cho k ng u nhm tru chc b.
Trong th, b gii thch v cm gic ca mnh. Lisa vui sng k li: Cc bn ngc nhin n ni
khng cn tru chc chu na.

B Joey mi tui ngy cng kh chu khi mt bn cng lp c gi b l tht mui v b rt nng
cn. Joey bit cch suy ngh theo phng php gii quyt vn , v th b c gng tm ra gii php
cho ring mnh. B khn kho s dng c hi hc ca mnh. Mt hm, khi cc bn bt u gi b
l tht mui, Joey im lng mt lc ri nhn thng vo mt cc bn, ci v ni: ng ri, v t
ku xo xo, xo xo. L tr ci vang v khng bao gi gi b l tht mui na. Gi y, sau bn
nm k t ngy y, Joey rt ni ting trng v hc rt gii.

Sau khi c b gip suy ngh v nhng g c th lm hoc ni mi lc b Peter tru chc, Terry
cng tm ra cch gii quyt c o cho ring mnh. Ln sau, khi b Peter tru lc tan trng,
Terry ly ra mt chic ko cao su v bt u nhai. Peter hi xin, Terry ni: Khng c, bi v cu
tru t. Terry khng cn t ra yu ui na, v l ln cui cng Peter tru Terry.

Leonard, mt hc sinh lp nm, cng tm ra cch gii quyt vn m khng t ra yu ui. Sau
khi lin tc b tru chc v eo i knh trng ng ngn, b ot gii trong mt cuc thi tp
lm vn, nh c cc bn cng lp rt n. B ni vi cc bn bng ging thn thin: Cc bn
bit khng, t khng th nhn thy nhng g t vit nu khng c i knh ny y.

Nu con bn b tru chc, hy tm cch gip b tp trung vo nhng im mnh ca b: c th b

chi th thao, nh c hay ng kch gii. Khi suy ngh v th mnh ca mnh, tr s c cm gic d
chu v bn thn. V cm gic ny thng rt d ly lan: mt khi con bn cm thy t tin v nng
lc ca bn thn, cc bn cng lp s ch n thi mi ca b v s nhn b bng mt nh mt
khc.

Vi s gip ca b m, tr em c th hc cch iu chnh hnh vi, chng hn nh chia s v lun

phin. Cc em cn hc thay i phn ng vi ngi khc khi b tru chc v nhng th nm ngoi
tm kim sot ca cc em, v d nh ngoi hnh. trang b cho cc em nhng k nng nhm thc
hin iu ny, hy gip tr ng no, lp ra danh sch nhng cch i ph kh d tr p dng
trong ln sau khi b tru chc. Mt s tr chn phng php hi hc: C th trn tri t t l
ngi bo, nhng ngi hnh tinh khc li thy t cc k p trai. Nhng em khc c th phn
ng nghim tc hn: Cc bn cho l t qu gy, nhng chng qua l do mi ngi c mt vc dng
khc nhau. Ai cng vy thi.

Trong nhng tnh hung ny, tr em bin nhng iu bt li ca bn thn thnh iu c li. Mi
th s khc hn nu cc em nghe theo li khuyn chun mc v l i nhng k tru chc mnh, b
i hoc bo vi c gio.

Ti sao tr em li cn c trang b k nng trnh b tru chc? Nu khng c ch , vt

thng cm xc c th tn ti sut i. Ben, gi y hai mi tui, trc y l mt cu b gy
khng khiu vi i chn di nhng hai tay li ngn. Mc d by gi l mt chng trai bnh
thng v rt p trai, Ben vn t cho rng mnh xu x v gp kh khn khi xy dng quan h v
duy tr cc mi quan h lng mn. Nu Ben c kh nng chm dt vai tr nn nhn ca mnh lc
cn t tui, hn khi trng thnh cu khng ch trng bnh thng m cn cm thy mnh cng
bnh thng nh mi ngi.

Khi bn b tit l chuyn b mt ca ngi khc

Con bn bao gi v nh vi b mt kh chu bi mt ngi bn ph lng tin ca b v em

k cho ngi khc b mt m ch hai a bit?

B Cara mi tui cm thy b tn thng bi v ngi bn thn nht ca b l Suzane k cho

mt bn khc bit rng Cara ang thch mt anh lp trn. Nhng tnh hung nh vy khng phi
him gp trong cuc sng ca tr v thnh nin. Nim tin tan v c l cn au n v dai dng hn
mt c m vo mi. Cara khng ch ngh rng b mt i ngi bn thn nht m cn c cm
gic b phn bi: ngi m b quan tm khng h quan tm cht no n b.

Bn th an i mt a tr gp phi tnh hung nh Cara bng cch ni vi b: Hy bo vi bn y

rng con rt au lng v bn y ph lng tin ca conhoc: Nu con s khng dm ni vi bn
y cm gic ca mnh, hy nh mt ngi bn ni cho bn y bit thm ch: Nu con khng ni
cho bn y bit con cm thy th no, bn y s li tip tc lm vy.

Mc d tt c nhng li khuyn trn u tt, bn vn li ang ngh h cho tr. Hy th ni vi con

bn theo cch khc phng php gii quyt vn . Sau y l cch m Cara gip con gi suy ngh
nhiu hn v cm gic ca bn thn v ti sao bn b li phn bi nim tin ca b.

M: Con cm thy th no khi Suzane k b mt ca con cho ngi khc nghe?

CARA: Gin, v rt tht vng.

M: Con c bit ti sao bn y li lm vy khng?

CARA: Con khng bit.

M: Con hy th ngh ba l do ti sao Suzane li lm con gin v rt tht vng.

CARA: C th bn y gin con v chuyn g . C th bn y khng cn yu thch con na. C th

bn y ang gp rc ri v trt gin ln u con.

M: Suy ngh tt lm. Con c th ngh ra iu g lm hoc ni cho Suzane bit cm gic ca
con khng?

Yu cu Cara suy ngh ti sao Suzane li k b mt ca b cho ngi khc nghe l iu rt hu ch

i vi Cara. Ngy hm sau, Cara hi Suzane ti sao li hnh ng nh vy. Suzane gii thch rng
c gio mng b trc lp v qun lm bi tp v nh, v vy b rt bun. Lc ny, Cara hiu
rng Suzane ch chuyn cm gic ti t sang mnh ch khng tht s c lm b b tn thng.

Mc d vy, Cara vn ni cho Suzane bit b cm thy rt au lng v khng th lm bn vi nhau

c na nu khng tin nhau. Suzane thy rt bun v phn bi lng tin ca bn v ha s
khng lm vy na. V b gi li.

i khi, nhng h ly ca nim tin tan v c th i xa hn c cm gic b tn thng. Chng c th

khin nn nhn b bn b tru chc, lm hu qu ca vic phn bi tng gp i.

B Andrew by tui c gng gt bt lo lng bng cch k cho Ronald rng ban m b thng c
nhng gic m rt ng s, i khi b cn tnh gic v khc. B ngh c th tin tng Ronald,
nhng Ronald li k cho cc bn khc nghe v gic m ca b. Tin n lan ra, Andrew b gi l
khc nh sut nhiu thng lin. Gi y, Andrew c hai nhim v: mt l cho Ronald bit b cm
thy ti t th no khi b phn bi, v hai l khin cc bn khng tru chc mnh na.

Sau khi tr chuyn vi b m, Andrew hiu c mnh ang cm thy au bun th no. B quyt
nh cch tt nht gii quyt vn ny l phi i mt vi Ronald trc. Andrew ni: Mi
ngi ang tru chc t v y l do cu. Cu l ngi bt u, v th cu s phi kt thc. S hi
v hi hn, Ronald yu cu cc bn ngng tru chc Andrew. Mc d phi mt mt thi gian l tr
mi qun ci bit hiu nhng Andrew cm thy vui v Ronald c gng sa cha sai lm v
bit rng Ronald khng c nh lm mnh tn thng mt ln na.

Khi bt tay vo hnh ng thay v th ng ngi gm nhm cm gic au lng, tr em bin rc ri

thnh nhng vic c th gii quyt c. Trong qu trnh ny, tnh bn s c cu vn trong khi
l ra b tan v. Trn thc t, c th tnh bn c cng c.

Khi bt tay vo hnh ng thay v th ng ngi gm nhm cm gic au lng, tr em bin rc ri

thnh nhng vic c th gii quyt c.

Bn y chi xu con khng cho tin n lan xa

Theresa l mt trong nhng hc sinh gii nht ca khi 6: b thng minh, c ton im A v hc
rt chm. Sau gi hc, b i thng v nh hc bi. Thm ch, b cn khng tham gia chi cng
cc bn gi khc trn sn trng trong gi gii lao m ngi li trong lp v c sch.

Dn dn, cc bn gi khc nhn ra Theresa thu mnh th no v kt lun b l k hm mnh. Mt

bn tn l Judy t ra kh chu nht: Hy cho n bit ai mi l ngi thng minh. Di s ch o
ca Judy, cc bn gi ch n ngy Theresa vng mt trng. Khi , cc em vit mt t giy ghi
p n bi kim tra ca my hm trc ri t vo ngn bn ca Theresa. Khi Theresa i hc tr
li, cc bn tm thy ti liu quay cp v bn tn v vic Theresa gian ln trong thi c cho n khi
c gio bit chuyn. ng nh kch bn, Theresa gp rc ri ln. Mc d rt vui sng, cc c b
vn km nn cm xc ca mnh, thm ch cn t ra bun b v Theresa thiu trung thc.

Theresa v nh vi tm trng suy sp. Khng ch bun v gp rc ri vi mt vic khng phi do

mnh lm, b cn thy au lng v cc bn cng lp qu xu tnh.

M b hiu c tm quan trng ca vic gip con gi trc khi cm xc ca b vt ra ngoi

tm kim sot. Ch khng bit chc cn phi gip con gi nh th no. Ch nh gi in cho c
gio nhng li ngh c gio s khng tin Theresa v ti; hn na, c gio tch thu ti liu quay
cp. Nhng m Theresa cng hiu rng b cn phi hc cch i mt vi rc ri. Cui cng, cu
chuyn ca hai m con din ra nh sau:

M: C gio bo vi m rng con gian ln trong thi c. C gio tm thy ti liu trong ngn bn
ca con.

THERESA: Con khng son bt c ti liu no c.

M: Con ngh lm th no m chng li ?

THERESA (rm rm nc mt): Con khng bit.

M: M tin con. Con c th ngh ra cch no thuyt phc c gio rng con khng gian ln khng?

THERESA (vn khc): Khng, con khng th. D th no i na c cng khng tin con.

M: M bit con s ngh ra iu g m. C t t.

Ngy hm sau, khi bc vo lp, Theresa thy mt s bn gi nhn mnh v ci rc rch. y cng
l khi b nhn ra nhng bn ny cho ti liu vo ngn bn ca mnh. Khi tr v nh, b ni vi
m nhng g va khm ph c.

THERESA: M i, c my bn cho ti liu vo ngn bn ca con.

M: Ti sao cc bn li lm vy?

THERESA: Cc bn khng thch con v cc bn y xu tnh.

M: Vy l chng ta c hai vn . Mt vn lin quan n c gio v mt vn lin quan n
cc bn. Con c bit l vn g khng?

THERESA: C. Con phi thuyt phc c gio rng con khng gian ln v con phi khin cho cc bn
khng lm vy na.

M: ng. Hy bt u vi c gio trc. Con c th lm g c gio tin rng con khng gian ln?

THERESA: K cho c nhng g cc bn lm.

M: iu g s xy ra nu con lm vy?

THERESA: Cc bn c th tr th.

M: Con s lm g iu khng xy ra?

THERESA: Con s bo c cho con mt bi kim tra mi v cho c thy con khng h c ti liu no
c.

M: Suy ngh tt lm. Gi th hy ni v cc bn. Theo con th ti sao cc bn li mun lm con tn

thng nh vy?

THERESA: Con khng bit.

M: Ngh k i. Con c lm hay ni iu g khin cc bn khng hi lng khng?

THERESA: Con ngh cc bn ghen t v con t im cao hn cc bn y.

M: Con lm th no cc bn khng ghen t na?

THERESA: Con s ngh gip cc bn y lm bi tp v nh.

M: Con gii quyt rc ri tt lm. Con cm thy th no khi gii quyt rc ri tt nh vy?

THERESA: T ho .

Ngy hm sau, Theresa gp c gio v ni vi c v nhng g xy ra nhng khng nhc n bt

k ci tn no, ng thi ngh c lm li bi kim tra. Khi b lm tt, c gio hiu rng
Theresa ni tht.

Vy l gii quyt xong mt vn . Thay v i mt vi cc bn cng lp, Theresa hiu rng gi

ra chi m c mt mnh trong lp l khng ha ng, cho d y khng phi l iu m b ngh.
B c gng tham gia mt s tr chi. Khng phi lc no cng d dng lm c iu ny, nhng
b c gng.

Theresa cng bt u quan tm ti nhng bn ang gp kh khn vi mt s mn hc no . Khi

bit c mt bn gi trong lp ang c gng hon thnh bi tp ton v nh, Theresa ngh c
gip bn .
By gi khi ni v Theresa, cc bn cng lp u ni v lng nhit tnh gip ca b. V Theresa
cm thy mnh gii giang gp i: c trong vic hc ln trong quan h vi bn b.

Lm th no gip khi con b ty chay?

Tr em mi la tui ni vi ti rng b c nhm ty chay l mt trong nhng iu cc em s nht.

B Randy mi tui i hc v vi khun mt y nc mt v khng c bn no mi b cng ngi
n tra. B Davida cm thy suy sp bi v b khng c mi ti d sinh nht bn.

C bn b v cm gic c bn b chp nhn l iu cc k quan trng i vi c b trai ln b

gi. Theo Gary Ladd, nh nghin cu ca trng i hc Illinois, tr cng ln th nhu cu ny cng
cao, v qu trnh ny din ra trong nhng nm hc tiu hc.

Khi ti gp nhng tnh hung nh trn, m ti thng ni: ng lo con . Mi nm na, con s
qun ht thi m.

M tht s mun an i ti v ngh b lm c iu , nhng cho n gi ti vn nh nh in

rng mnh khng h cm thy c an i. Ti khng bao gi ni cho m bit iu ny v khng
mun lm tn thng tnh cm ca b, tht s nhng nhng li m ni chng h xoa du ni au
trong ti.

Tr em tht s cn c gip i ph vi nhng rc ri ny sinh gia bn b vi nhau. Cch

an i trng rng, che y hay b qua rc ri s khng lm rc ri mt i. Tnh trng kh x ny
khng d dng gii quyt ngay c.

B Ruth mi tui thng xuyn khng c tn trong danh sch mi v khng c tham gia cc
hot ng ca nhng bn bnh thng. Trc ht, m hi b xem b cm thy th no v vic
ny. Ruth ni b cm thy bun v khng c tham gia vo mi vic, nhng b cng thy c an
i v m quan tm tr chuyn vi b v ti ny. Sau , m hi: Con ngh con c th lm g
hay ni g khng thy bun v chuyn ny? Ruth ngh mt lc lu, nhng b khng ngh ra iu
g c.

Sau , Ruth n gp m v ni: C l con s th tm nhng ngi bn mi. C l nhng bn c

khng ng con phi lo lng. Con s khng theo ui cc bn na. Khi m yu cu Ruth ngh
xem trong lp c ai khc b kt bn cng hay khng, Ruth ngh ti Lori, mt bn rt thch
lm vn. Mt hm, Ruth r Lori cng gieo ht vi mnh. Lori t ra rt thch th, nhng ni rng
b c rt nhiu bi tp v nh v ang gp kh khn vi ng bi tp ny. Ruth ngh gip ,
Lori va ngc nhin va cm kch nhn li. Vi ngy sau, Lori mi Ruth n khu vn ca mnh, v
cc em vui v lp k hoch gieo ht cng nhau. Cc em ni chuyn rt nhiu v trng hc v v s
thch ca mnh. Dn dn, khi tr nn thn thit, Lori gii thiu cc bn ca mnh vi Ruth. Ruth
khng cn c cm gic b c lp na.

Qua tri nghim ny, Ruth rt ra c mt s bi hc quan trng: khng c u hng, khng t
thy chn mnh, v rng b c nng lc bin mt vn thnh mt c hi gii quyt rc ri. B
cng hiu rng t c nhng mc tiu quan trng cn phi c thi gian, nhng thng th s
ch i bao gi cng c n p.
Quan trng hn c, Ruth t mnh ngh ra iu ny. Nu c m gi v k hoch , liu Ruth
c kh nng thc hin n vi y nhit huyt v nim tin nh b lm hay khng? Liu b c
cm nhn c mc thnh cng v t ho nh b thy hay khng?
12. Dy con v an ton, nguy him v bo lc
Gip con trnh nhng tnh hung nguy him

B Dena by tui chng thch tht dy an ton mt t no. Mi ln ngi xe t, b u giy gia,
khc lc. Mc d c b m gii thch v sao cn tht dy an ton nhng b vn khng nghe li.
B m rt vt v mi ln tht dy cho b, v sau y, c nh khng ai vui. B m th mt mi cn
Dena li m c cho rng b b ngi ln bt p.

Mi ln ra ph, b Kent bn tui khng thch bm vo m. M ca b ni vi ti rng khi thy cu

cu c phm phm lao i, c phi ko ngay li v nt n: "M cm con lm th mt ln na! Con c
bit l xe c th cn vo ngi khng h?" Thm ch i lc cu qu, c cn tt vo mng thng b
ngay gia ph. C phn trn: Ti ch nh chu khi n hnh ng qu liu lnh, ging nh c ln
thng b c c tch khi ti khi hai m con bng qua mt con ph ng c.

M Kent khng giu c s mt mi ca mnh. Tuy nhin, chng ta khng th nh gi hnh ng

ca tr l sai hay ng khi la mng hay nh n chng. Thm ch lc y c ging gii cng s
khng c tc dng. Bn tr cn c cm gic khm ph ngha l t bn thn chng hiu c ti
sao khng nn lm nh th. C th gii quyt trng hp ca Kent nh sau:

Hy hi con bn: iu g s xy ra nu con c lao ra ph khi ang ng ngi nh th?" Nu b

khng tr li c, bn hy gi cho b, hoc hi khc i: "Chuyn g s xy ra nu mt chic t
lao ti ng lc con ang i trn ph m khng bit trnh vo u?"

Con bn cho rng c th b s b xe m, hoc theo nh b khc th "Chu c th b thng v phi

nm vin.

Lc , bn mi hi: B v m s nh th no nu bit con b thng v phi nm vin?", v "Nu

ng nh vy th con s cm thy th no?"

Ri kt thc bng cu hi "Th con c th lm g khng b xe m?"

Kent suy ngh v ni: Con s i bn cnh m, v i st l ng.

M ca Kent p li: M t ho v con. Ln khc, khi bng qua ph, cu b va nh i trc

bng ng khng li, ngc mt nhn m ri th thm "Khng c lm th m nh.

Vi Dena, v b ln tui hn nn b m phi t nh hn khi ni v chuyn tht dy an ton. B m

hiu Dena khng cm thy thoi mi khi phi tht dy an ton, thm ch l ght na. H ni vi con
rng i lc chnh h cng khng thch tht dy an ton. Nhng sau , b m hi Dena: con
bit ti sao t li c dy an ton? Chuyn g s xy ra nu con khng dng chng?"

Dena ni b c th b ny ngi ln, va u vo thnh gh pha trc hay ca s, b s b thng

v thm ch phi nm vin.

B c b hi tip: Nu b nh th tht, con s cm thy th no?"

Dena ni rng s rt bun. "Vy tht dy an ton l tt hay xu h con gi?", b hi.

"L tt !", Dena tr li.

Trn thc t, tr c th gp nhiu tnh hung nguy him nh chm tay vo bp nng, ng trc
chic xch u ang chuyn ng, hay phng xe p qu nhanh. Sau khi a ra nhng cu hi tnh
hung gip tr hnh dung s vic, hiu c cm gic ca bn thn cng nh ca ngi khc trong
nhng hon cnh nh th, bn ch cn hi: "Con c th chm tay vo ch no khc?" hay "Con c
th ng ni no khc?" hoc "Con c th i xe bng cch no khc khng?"

L cha m, chng ta khng th thng xuyn kim sot c mi hnh ng ca con ci. Nhng
ngay t lc nh, hy tp cho tr nhn bit iu g nn v khng nn lm. Do , chng ta c th tin
tng tr s sm c thc v trch nhim v nhng hnh ng ca mnh cng nh a ra nhng
quyt nh ng n.

Gip con trnh xa nhng ngi bn xu

Mt hm, khi i hc v, b Nancy mi mt tui vui v gii thiu ngi bn mi vi m: "M i,

y l bn Ellen". Rae, m Nancy thy hai c b n ung v ci a rc rch trong bp. Khi i sang
phng khc, c tnh c nghe c on tr chuyn ca hai a tr trong c nhng ngn t c
cho l Ellen khng nn ni. C thy c b mc b b st ngi, l r phn eo v hnh nh
cn eo ti bn ci khuyn bn tai tri na.

Khi tr cn nh, cc bc cha m d dng kim sot c tt c mi quan h bn b ca con mnh,

thm ch cn bit c b m ca cc bn. Nhng n khi tr bt u i hc, c bit l bc vo cp
hai, chng c nhiu thi gian khng phi chu s gim st ca ngi ln hn. Th gii ca tr rng
m hn. l iu tt, nhng l d nhin bn s khng th no kim sot c ht nhng g xy ra
trong cuc sng ca chng. Khng c g l nu bn lo lng v quan h bn b ca tr. Bn hiu bn
b rt quan trng v bn tr d b nh hng ln nhau nh th no.

Bn cng bit rng nu cm Nancy khng chi vi Ellen na th cng khin Ellen tr nn cun ht
vi c b hn. Vy phi lm sao y?

Nu pht hin con bn ang c mi quan h khng an ton, hy dnh thi gian tr chuyn, tm s
vi c b. Hy hi b rng:

"Con cm thy th no khi chi vi nhng ngi bn nh vy?"

"Con thch nhng ngi bn y im g?"

"Con c thch cch chi ca cc bn y khng?"

"iu g s xy ra nu con tip tc chi vi nhng ngi bn nh vy?"

"Con c mun iu xy ra khng?"

"Con c th lm g ngn chn iu ?"

"Con cm thy th no sau ?"

Bn s rt ngc nhin khi bit rng nhiu a tr khng ngh n nhng iu ny. Rae cng khng
ngoi l. C hi con gi nh vy khng ch mt m rt nhiu ln. Ln u, c tht s tht vng khi
Nancy khng c cu tr li ging mnh. Nancy vn rt qu Ellen v khng nh s "khng c chuyn
g" xy ra c. Nancy qu quyt: "M khng phi lo lng nhiu nh th".

Lm sao m Rae khng lo lng c. Nhng c tin Nancy suy ngh rt nhiu v nhng g c ni
v mt lc no mi chuyn s khc i. Vi tun sau, c bt u nhn thy con gi c nhng du
hiu thay i tch cc. Nancy phn nn rng Ellen bt c b lm nhng vic m c b tht s khng
thch, nh lm bi tp v nh, lang thang sau gi hc, hay thm ch n mc nh nhng. Nancy suy
ngh nhiu hn v nhng vic b nn lm v by gi c th b khng cn mun tip tc lm bn
vi Ellen.

Tt nht hy t nhng cu hi tng t vi con bn. iu ny s gip b c thm ni lc m bn

thn b khng nhn ra. Chng hn, khi thy Leila, c con gi mi hai tui bc bi v nh, m c b
hi chuyn. Leila tr li: "Con cm thy b bn b lm phin nhng con khng bit lm sao
bo chng n ng lm th na. Chng n lun yu cu con lm nhng vic ng ngn, r r con
gp nhng ngi hng xm xu tnh m lc u con c ngh l chng n ni a. L bn b nhng
chng n lc no cng ch mun gy rc ri, phin nhiu cho con thi.

M Leila khuyn nh: "Th th con ch cn ni l con khng c php lm th". Nhng iu
khng khin c b ht tht vng v chn nn. Chnh nhng ngi m Leila coi l "bn b" li e
da khng thm ni chuyn vi c b na v bo nhng a khc cng lm nh vy.

"Con cm thy nh th no khi chi vi nhng ngi bn nh vy?", m c b hi.

"Con s. Con cm thy mnh tht yu ui.

M b hi tip: "Con thch cc bn im g?"

Leila thy kh tr li nhng ri cui cng c b cng ni: Cc bn y mnh m v ni ting.

Nhng khi nghe m hi: Con c thch cch chi ca cc bn y khng?", Leila nhn ra rng c b
khng h thch t no. Vi cu hi: iu g c th xy ra nu con vn chi vi nhng ngi nh
vy?, Leila hiu rng b s b tn thng hay gp rc ri. V c b khng mun iu xy ra.

Lc ny, m b mi hi: Vy con s lm g iu khng xy ra?"

"Con s tm nhng ngi bn mi, h s bo v con v con s trch tip xc vi nhng ngi bn
c.

"Lc y con s cm thy th no?", m c b tip tc.

"Thoi mi hn d con vn hi s. Nhng dn dn s tt hn .

a s tr em, ging nh Leila u tht s khng mun ni vi cha m v nhng vn xy ra vi
mnh, thm ch, cng nh Nancy, lc u, chng dng nh lng trnh nhng cu hi ca ngi
ln. Bn hy ni cho tr nhng cm nhn ca mnh v nhng ngi bn ca chng. Nu tr hnh
dung c s vic, bn s khng cn phi gii thch cho tr l do na. Quan trng l, nhng cu hi
nh vy s gip tr i ph v x l tt hn nu gp phi chuyn c hay nhng tnh hung ny
sinh sau ny.

Ma tu

"Ch cn ni khng!"

Cch y vi nm, chng ti nghe ni l khu hiu ku gi tr em hy trnh xa ma tu.

Tc dng ca khu hiu l g? R rng, mt cu khu hiu khng th gip tr em hiu c ti

sao khng nn dnh vo ma tu. Xt trn nhiu kha cnh, s dng khu hiu tht s khng em li
hiu qu. Th nht, bn tr s khng nghe theo. Khu hiu khng gii quyt c nhng vn
ca bn tr m i vi chng, ni sung chng ch g, c th do chng s iu g khng hay s
xy ra khi chng ni "khng". Hn na, khu hiu khng gi cho tr nhng cch ng x ph hp
trong trng hp chng b ma tu cm d. Cui cng, khu hiu d khin cc bc cha m ngh rng
gii quyt vn ma tu khng kh.

Khng d g tm ra cu tr li bi c v vn l do phc tp khin tr sa vo ma tu. C th tr gp

rc ri trong quan h bn b v khng bit gii quyt vn bng cch no. Hoc chng mun th
nhng cm gic mi l m khng ngh n hu qu.

C l, l do quan trng nht khin khu hiu b xem nh l v n khng tht s hiu qu vi tr,
ngha l khng khuyn khch tr t suy lun cc vn ca bn thn. Thng thng, nhng tr t
duy tt c kh nng trnh ma tu gii nht.

Bn c th pht trin k nng t duy ca tr ngn chng khng dnh vo ma tu v nn bt u

vic ny sm, trc khi con bn cha dnh vo t nn ny. Theo nghin cu c nhn m ti tin
hnh trong sut 30 nm qua th tui ln bn, tr c th tr thnh hoc hc cch tr thnh nhng
ngi gii quyt vn rt tt.

Ti nhn thy ch mt vi cu hi n gin c th gip tr t bn n nm tui hiu c nhng

vic mnh ang lm v hu qu ca chng.

"Vn l g?" (Cu hi ny gip tr nhn ra vn cn gii quyt bng li ni).

"Chuyn g xy ra khi hai chu tranh ginh nhau chi?" (Cu hi ny gip tr hiu c hu
qu m mnh gy ra).

"Khi nh bn, chu c ngh n cm nhn ca bn khng? (Cu tr li thng l "Bn y tc in

ln vi chu").

"Chu cm thy th no khi bn y khng mi chu n d sinh nht na?" (Cu tr li thng l
"Chu thy bun ").
Theo chu, c cch no khc gii quyt vn ny khng? (Cu hi ny gip tr a ra cc gii
php khc nhau, chng hn "Chu c th cho bn y chi chi ca chu"; "Chu c th bo bn
y i chu chi thm mt lc na" hay "Chng chu c th lm ho vi nhau.)

Bn bn khon khng bit phi t chi s dng ma tu hay c nhng bin php phng trnh ma
tu nh th no trong cc bui sinh nht. D khng phi l tt yu nhng r rng, gia tic tng v
ma tu c s lin quan vi nhau. Chng ta bit rng nguy c dnh vo ma tu thng xy ra tr
ln tui hoc tr gp b tc trong vic gii quyt nhng vn thng ngy. Chng khng bit
cch lm r vn , tm hiu vn , a ra gii php tho g, hay d on tnh hung. Nu ngay t
trc khi tr n tui i hc, chng ta dy tr cch gii quyt nhng vn quan trng nh lm
th no c bn mi d sinh nht, lm th no c chi nh mun th tr s gii quyt
vn nhy bn hn. Ngha l, khi trng thnh, tr s p dng nhng k nng gii quyt vn
c hc vo cc tnh hung kh nh lm th no t chi khi b bn b r r th dng ma
tu.

Mc d Nelson mi tm tui v cha tng s dng ma tu nhng cu b thc c nhng tc

hi ca n. Khi ti hi, cu a ra rt nhiu cu tr li: "Chu i bi v c th b cht ui. Chu c
th b m v phi ngh hc nhiu ngy. Chu c th khin bn b au lng v chnh s thiu hiu
bit ca mnh". Khi c hi phi lm g chng li vic b bn b xu li ko, cu b ni: Chu
s bo l chu khng mun cht. Sau , chu ni vi bn b ca bn y h khuyn nh cu ta.
Khi ti hi v sao li lm vy, Nelson p: Mt mnh chu chc chn s khng th khuyn can tt
bng c nm ngi c. V ng l sau , cu y chu yn, bc .

Nhng a tr hc cch t duy ngay t nh s pht trin kh nng suy ngh cng nh cm xc ca
mnh. Chng s la chn c nhng ngi bn tt hn, nhng ngi khng bt chng lm nhng
iu sai tri v bit a ra nhng quyt nh ng n sau khi cn nhc hu qu. Ngoi ra, tr s
cm thy t ho v nhng g mnh lm c thay v b m nh v tht bi. Tr s hn ch c t
tng u hng trc nhng p buc v l ca nhng a tr m chng coi l "bn". Chng khng
cn phi gng mnh gng gng m hon ton thoi mi, vui v. Tr s bit quan tm n mi
ngi xung quanh cng nh nhng vic xy ra vi bn thn.

Ni cch khc, nhng a tr bit gii quyt nhng vn quan trng khi cn nh s x l c
nhiu tnh hung phc tp hn khi trng thnh. y chnh l s khc bit ln gia dy tr cch
t duy vn v dy tr h ho khu hiu "Ch cn ni khng.

Thuc l v ru

iu khin bn lo lng khi nghe mt bn tin hay c mt bi bo khng ch n gin l ngy cng
c nhiu tr em ht thuc l m l tui bt u ht thuc tr em cng ngy cng thp. By gi
nhiu tr tui 9-13 t nhn l ngi nghin thuc l. Theo mt cuc kho st v thuc l la
tui thanh nin trn ton nc M mi y, 12,8% hc sinh tui 9-13 v 34,8% hc sinh
trung hc s dng thuc l nhng mc khc nhau.

Gii php cui cng bn c th lm l da nt con vi hy vng chng s hiu ra vn , hay lin tc
tra kho xem chng c ht thuc hay khng, hoc gii thch v nhng tc hi ca vic ht thuc l.
Tuy nhin, trong thm tm bn tha hiu nhng cch ch phn tc dng m thi.
Thay v ch trch con ci, hy kim tra nhn thc ca tr v vn ny bng cch t cu hi. Nh
, bn c th khin tr t b nh ht thuc ngay t khi chng cha th.

Hy xem b Sibby mi mt tui tr li cu hi ca ti nh th no.

Ti sao chu mun ht thuc?

"V chu mun och v ni ting. Hu ht con gi ht thuc u ni ting. Trong phim, nhng
ngi ht thuc trng rt snh iu.

Ti sao ht thuc l khng tt?

"V n lm en phi, v ngi ht thuc phi phu thut ct b mt l phi. Hn na, ht thuc s
khin hi th c mi hi v s khng ai mun gn c. Thuc l cn gy bun ming nu ngng
ht.

Mong mun v hy vng ca chu trong tng lai l g?

"Chu mun lm cng vic lin quan n ng vt, c th l mt nh nghin cu sinh vt bin
chng hn.

Ht thuc l c nh hng ti c m ca chu khng?

Chu s khng sc ln. Trong vi nm na, tt c cc ta nh s cm ht thuc l, chu s

khng c php i vo. Nhng ngi khc cng khng thch lm vic chung vi chu na v chu
hi nh ci gt tn thuc l vy.

Chu c th lm nhng g thc hin c m ca mnh?

"Chu phi hc tt v t c nhiu im cao thi vo trng i hc mnh mong mun v

nghin cu sinh vt bin.

Chu s lm g vn c th ni ting v c tnh nh nhng c gi ht thuc?

"Chu s thn thin, ci m vi mi ngi v lm quen vi nhiu bn mi. Chu s quan tm n

nhng s thch ca cc bn y. l nhng iu gip chu tr nn ni ting.

Nn t cho tr nhng cu hi nh vy ngay t khi chng cn b. Sibby ngh mt ngy no s

th ht thuc l nhng nhn thc mi v tc hi ca n khin c b thay i v t b nh. C th
nhng cu hi ny cng s gip con bn trnh xa thuc l.

Bn hy p dng cch thc tip cn vn nh trn. Ngha l kim tra s hiu bit ca tr trc
khi ging gii cho chng hiu tc hi ca thuc l. V d, Sean, bn thn ca Lawrence mi hai
tui c hai anh trai, mi su tui v mi tm tui u nghin ru nng nhng b m ca Sean
dng nh khng my quan tm n vn ny. Khi Lawrence ni vi m mt ngi anh ca
Sean r r cu b ung ru, m cu b rt tc gin v ch giu gia nh Sean l "hng tm
thng". B cm Lawrence qua li nh Sean v ln ting "M khng mun con giao du vi Sean,
hiu cha?"

Thng cm vi tm trng ca v nhng b ca Lawrence ngh cn phi gi bnh tnh. ng mun

nghe Lawrence by t quan im. Mc d thi thoi mi ca ng vi con khin v rt bc
nhng ng vn kin nhn i thi im thch hp ni chuyn vi con. V ri cng n lc. l
khi hai b con ngi xem mt trn bng trn ti vi v tranh th ni chuyn v bia. Con ngh sao v
nhng a tr ung ru, bia?", ng hi Lawrence.

Khng cn cm gic lo s hay phng nn Lawrence ni vi b l anh trai Sean r ung bia.
"Nhng con t chi", cu b phn trn, "Khi bit con tht s khng mun ung, anh y khng p
na b .

B cu b hi: "Sao con li khng ung?

"V con khng mun b m, hn na con cng khng thch th mi v ca n.

B Lawrence gt u, khng ni g. Cuc tr chuyn ngn ngi vi con trai gip ng nhn ra rng
ng khng cn phi ni vi Lawrence v vn ru bia, v thng b thc rt tt chuyn ny.

M Lawrence cng hiu ra l khng nht thit phi cm on con gp g bn b. B gii thch vi
ti: "Khng cn phi cm Lawrence chi vi Sean. Sean khng lm g xu vi thng b c. Sm
mun g, chu n cng s nhn thc c vn ny thi. D sao cng coi y nh mt ln tp
dt chu chun b dn. V ti tin Lawrence s khng giu gim b m v bit chng ti hon
ton tin tng chu cng nh cch suy ngh ca chu.

Ti hi b Lawrence ti sao khng gi cho b m ca Sean thng bo tnh trng ung ru ca

con trai h, ng p: "H coi l bnh thng, ti ngh h s mc k thi. Hn na, ng e rng gi
in nh vy d khin b m Sean bc mnh v c th nh hng n tnh bn ca bn tr. Nu
bn trong tnh hung tng t, bn nn cn nhc liu c ch hay khng khi gi in cho b m
ca a tr?

Nhng a tr c gio dc y cc vn trn v nhng a tr khng phi chu nhng p

t cng nhc ca ngi ln dng nh quyt nh d dng hn c nn ht thuc, ung ru hay
khng, hoc bit dng li trc khi qu mun.

Bn v gii tnh vi tr v thnh nin

Bn c con ang tui v thnh nin v lo lng con gi mnh dy th qu sm? Bn mun chia s
vi con v vn ny nhng khng bit phi ni nhng g? Theo s liu thng k, cng ni chuyn
sm vi con gi v gii tnh bao nhiu th cng tt by nhiu. Cc bo co ca Chin dch Ngn
chn nn mang thai tui v thnh nin Quc gia cho thy, M c nm em th c mt em quan h
tnh dc (QHTD) trc mi lm tui v c by em gi quan h tui mi bn th c mt em
mang thai, trong khi ch c khong mt phn ba ph huynh bit con em mnh c QHTD.
y cng l vn cc bc cha m phi i mt. Ngy nay, QHTD qu sm khng cn l vn ca
ring cc em gi. Tr em nam cng c nguy c mc Herpes, HIV/AIDS v cc bnh ly truyn qua
ng tnh dc khc.

a s tr v thnh nin khng h ngh n nhng cn bnh ny hay lng trc hu qu xu ca

QHTD. Nhng l do khin tr QHTD qu sm thng rt a dng, phc tp v c mi quan h vi
nhau. Chng hn, tr ngh mnh trng thnh, coi QHTD sm l iu bnh thng hay do nhu
cu ca tui mi ln. Hoc tr khng mun thua km bn b, mun gii ta cng thng, bc bi
hay n gin mun tr th cuc i v cho rng cuc i quay lng li vi mnh. Cho d bn c
vin ra nhiu s liu chng minh hay bnh tnh tr chuyn, th bn v con cng kh tm c
ting ni chung v vn ny.

Chng ta hon ton c th ngn tr QHTD sm bng cch ni chuyn vi chng v gii tnh ngay t
lc nh. Theo ti, hy rn luyn cho tr bit nhn xa trng rng, suy ngh v nhng iu c th xy
ra. Nh vy, tr s lng trc c nhng hu qu xu v ngh cch khc tha mn nhu cu
ca mnh.

Di y l mt vi phng php m bn c th p dng vi con ci chng kim sot c cuc

sng ca mnh.

Hi con v QHTD an ton v khng an ton;

B tr kin thc cho con. Tr c th cho rng bao cao su cn nhiu tnh nng hn na ngoi
chuyn nga thai v phng cc bnh truyn nhim; hay QHTD bng ming hon ton khng nguy
him;

ngh tr suy ngh v nhng hu qu ca QHTD khng an ton v nhng nh hng ca n n

cuc sng sau ny ca tr;

Gi cho tr mt vi cch khc tha mn nhu cu cm xc v sinh l;

Yu cu tr ni khng nu b p buc QHTD.

B Anna mi mt tui tr v nh t ba tic ni nhng ngi bn gi ca b bn lun v bn trai

ca h v cm gic hn h. Anna tha nhn b kh lo lng khi b mt cu bn trai ni p. Di y
l cuc i thoi ca b v m v vn ny:

M: Theo con th ti sao mt s bn n li ng QHTD vi bn trai?

ANNA: Con ngh l v cc bn y cm thy thoi mi v c ngng m.

M: Con hy k cho m mt vi l do trnh chuyn y.

ANNA: Cc bn n c th c thai hoc b nhim HIV. H s chn ght bn thn mnh khi phi lm
nhng vic khng h mun.

M: Con bit ngh vy l tt. Anna, c m v hoi bo ca con l g?

ANNA: Con mun tr thnh mt bc s php y nh nhng ngi trn ti vi, m .

M: Gi s con c thai qu sm th iu nh hng nh th no n c m ca con?

ANNA: a tr s lm con vng vu v con khng th chm sc tt cho n. Con khng th theo
ui c m v hoi bo ca mnh. Nguy him hn l con c th b AIDS.

M: Con ni rng mt vi bn n ng quan h vi bn trai bi v h cm thy thoi mi v c

ngng m. Con s lm cch no c cm gic ging nh cc bn y?

ANNA: Con s c gng xut sc mt lnh vc no , lm cu th bng chng hn. Lc , con

s l mt ngi sao, m .

M: Con s t chi th no nu bn no p con?

ANNA: Con s ni vi hn l con cn nhiu vic khc quan trng hn lm.

Anna cho ti thy ngi ln hon ton c th ni chuyn vi con tr v nhng quyt nh trng i
trong cuc i t khi chng cn rt nh. Nhng ng b b m tng QHTD tui v thnh nin cng
cn phi gip con mnh nhn thc vn ny ngay t khi chng cn nh.

Khi cc c b hiu ra mt quyt nh bc ng s lm hng tng lai ca mnh, chng s d dng t

chi nhng cm d, ging nh Anna bit cch ni khng trc nhng i hi ca cu bn trai. V
pha mnh, cc cu b hy hc cch cm thng vi bn gi v h s phi gnh chu nhng hu qu
khng th b p c nu QHTD qu sm.

Tr chi in t v cc chng trnh bo lc trn ti vi qu tht?

Con trai bn chi in t sut ngy? Cu b thch bn sng, nh nhau, thm ch l st hi nhng
nhn vt l con ngi trong cc tr chi in t? Bn lo lng cc tr chi ny s li cun tr vo
bo lc tht s?

Nhiu bc cha m cng chia s mi bn tm ny. H cng e ngi rng cc chng trnh bo lc
ngy cng nhiu trn ti vi nh hng xu n tr. Mt vi ngi mun kim sot con ci cht ch
hn bng cch cm tr xem nhng chng trnh nh vy.

Trong khi nhiu chuyn gia ang c gng nh gi mc nh hng ca cc chng trnh truyn
hnh bo lc i vi hnh vi thc t ca tr, cc kt qu thu c cha cho php kt lun iu g.
Mt nghin cu mi y ca L. Rowell Heusmann v cc ng nghip ca ng cho thy, tr em t
su n mi tui xem cc cnh bo lc trn ti vi d tr nn hung hng bi bn tr c ngh cc
cnh trong phim l tht. Tuy nhin, trong khi ch i kin ca cc chuyn gia khc, bn hy t
gip con mnh trnh xa cc tr chi v chng trnh truyn hnh bo lc.

Bn c th cm tr chi cc tr chi nhng cng khng phi l gii php hiu qu. Thc t,
c khi n cn phn tc dng. Th nht cm on cng khin tr t m v cc tr chi. Hn na,
bn ch c th lm iu ny nh ch khng th kim sot khi tr chi vi bn b hoc cc siu
th gn nh.
 dy tr thc v cc tr chi, hy tr bc l suy ngh v nhng tr chi .

Ti tr chuyn vi nhiu a tr v vn ny. Mt cu b mi tui ni vi ti "Tr chi in

t ch l tng tng. Chng gip chu th gin v thoi mi. Ngoi ra, cn gip tay v mt phi
hp linh hot hn. Chu rt thch .

Khi ti hi liu nhng tr chi bo lc c lm tr d gy tn thng ngi khc ngoi i hay

khng, b tr li: Chu th s khng lm th vi ai c. V nh th, chu s gp rc ri v b bn b
xa lnh. Nhng nhng chuyn nh vy s khng xy ra trong th gii in t.

Mt cu b bng tui khc ng tnh: Tr chi in t khng c tht. Chu ch gii tr thi. Khi ti
hi liu b c ngh tr chi in t d lm cho tr con tr nn bo lc hay khng, cu b dt khot
ph nhn. B gii thch: "Mt khi nh bi i th ngha l tr chi kt thc. Khng c g xy ra
na. Khng h c rc ri nghim trng no. B cng ni vi ti nhng suy ngh ca mnh v l do
ti sao ngi bn cng lp mt g ng nghch b bn b xa lnh li thch cc tr game n vy:
"Tr chi gip bn y thoi mi hn. Khi chi, bn y kim sot vn rt tt, khc xa ngoi
i. Cu chuyn ca cu b ng n mt vn m rt nhiu bc cha m lo lng. l kh nng
kim sot tnh hung. Cha m lo lng rng tr chi in t s khin bn tr qu bn tm n
chuyn ai b thng, trong hon cnh no v trong bao lu.

Bn tr th cho l "Chng c g nghim trng c" nhng nhiu bc cha m khng tn thnh kin
ny.

khuyn khch con bn nhn thc y v tr chi in t, hy ni chuyn thng thn vi con.
Hy cng b xem ti vi, k c cc chng trnh c tnh bo lc. Bn cnh cc cu hi trn, bn c
th la chn tip cc cu hi sau:

"Con cm thy th no khi gp mt ngi au kh tht s?"

"Nhng ngi xung quanh s cm thy th no khi bn y bun?"

"Nu con nng gin ngoi i, con c th lm g khng lm tn thng ngi khc?"

Nhng cu hi nh vy c bit c tc dng i vi nhng a tr khng phn bit c s khc

nhau gia chng trnh ti vi, tr chi in t v cuc sng thc, hay i vi nhng a tr c xu
hng thch bo lc. l s khc bit ln gia gio dc nng cao nhn thc ca tr v bin php
n gin l ngn cm chng chi in t hay xem cc chng trnh bo lc.

Cch khc na l cng ngi xem vi tr mt vi chng trnh v tranh th hi b cc cu hi th

ny:

"iu g xy ra khi cu ta m ngi khc?"

"Cu b b m cm thy nh th no?"

"Con c ngh l cu bn kia hi li v hnh ng ca mnh hay khng?

iu g khc c th xy ra khi mi ngi nh nhau?

Con c cch no khc gii quyt vn ny khng?

Vic cm on cc tr chi in t hay chng trnh bo lc trn ti vi c th gip bn bt lo lng

v nguy c bo lc tr em nhng cng c th l khng. Thc t, chng ta c v nh ang sng
gia mi trng y bo lc. Theo bo co nm 2000 ca Trung tm Kim sot Bnh dch th c
hn 400 nghn tr em tui t mi n mi chn tui b nh hng xu bi cc b phim bo
lc, s tr nm vin tng cao. iu ng lo ngi l theo mt bo co ca c quan php l ph trch
cc vn phm php la tui v thnh nin, t l thanh thiu nin git ngi l n, d vn thp
hn nam, cng tng n 64% so vi mi nm trc.

Hy ngh ra cch ni vi con v vn bo lc trong cc tr chi in t v chng trnh trn ti

vi v xem xt c hai mt ca vn . Khi nhn thc c vic bn cm con tip xc vi cc tr chi
hay chng trnh nh vy ch cng khin tr thm t m, bn nn s dng chnh nhng phng
tin truyn thng nh mt cng c gip tr hiu c l do v sao bn mun con trnh tip
xc nhiu vi cc tr chi hay chng trnh bo lc.

Dy tr lng yu thng con ngi

Noah, mc d mi by tui, cng thc c rng, t nc ang c chin tranh vi Iraq. Lc

y, ti hi b ngh sao v s c mt ca lnh M ti Iraq, Noah tr li: Chu khng thy thoi mi
bi v tr em Iraq c th phi gnh chu nhiu au kh. V nhng k xu s li ln u chng
ta m ng l ra bn h mi chnh l ngi nn nhn nhn li bn thn mnh v h ku gi tr
con tham gia chin tranh.

Noah v chin tranh nh nhng iu v vn b hc trng. Ch nhng a tr tham gia vo cuc

chin mi b tn thng. Chng chu s khng sao c bi v chng chu khng nh nhau. Sau ,
Noah a ra mt k hoch to bo: Chng ta nn xy nhiu cn nh b mt bao gm trng hc,
siu th, phng tm v ph b tt c nhng ta nh ( Iraq) ngoi tr nhng cn nh k trn. Sau
, khi tt c nhng k xu xa b loi b, ngi dn s c nhng cn nh b mt xy dng li
thnh ph v tr em s c an ton.

B Gina mi hai tui lo lng ngi dn Iraq v ti phi gnh chu nhng tn tht nng n. B Dan
chn tui cho rng h c quyn c hng cuc sng thoi mi v an ton. B ni chuyn ny vi
b Oliver, ngi suy ngh rt k hai mt vn ca chin tranh.

Mt s bc cha m cho rng khng nn cp vi tr v chin tranh hay nhng s kin au bun
khc bi iu s khin tr s hi. Mt b m ni vi ti: Chng khng c trch nhim phi gnh
vc nhng chuyn ny. Tuy nhin, Noah, Gina v Dan li c kin khc. Khi ni vi con ci mc
va phi, tr li ngn gn nhng thng thn nhng cu hi ca tr, cha m s gip chng khng
nhng bt lo lng m cn thot khi cm gic s hi khi ngh v nhng k lm tn thng ngi
khc. Nhng a tr nh Noah, Gina va Dan khng bc l thi cm ght k th. Chng ch mun
by t mi quan tm n i sng vt cht v tinh thn ca nhng con ngi xa l.
Phi chng v tn cng khng b ngy 11 thng chn v cuc chin Afghanistan hay Iraq khin
con tr chng ta ngh khc v ngi Hi gio? Nu bn hc ca chng l ngi -rp hoc c
ngun gc -rp, chng s ngh g? Lm th no dy tr khng ght b nhng ngi bn y?

Mt iu cc k quan trng l khng nn dy tr th ch, nghi ng hay s hi bt c ngi hng

xm hay ngi bn no c hnh dng "ngoi quc". Cn gip tr hiu rng khng phi bt c ai c
ngoi hnh ging bn khng b hay "nhng k xu xa" Trung ng u ti t.

gip tr c thi n ha vi ngi Hi gio hay cc nhm dn tc khc Trung ng, hy ni

cho tr hiu con ngi ging v khc nhau nh th no. C th bt u vi ngay gia nh bn. Hy
hi con: M v con ging nhau nh th no? Chng ta khc nhau nh th no?"

Ln ba tui, tr c th nhn ra tt c chng ta u c hai mt, hai tay v nhiu c im chung

khc. Chng cn nhn ra c nhng im khc bit. V d, mt a tr ba tui ni rng: M to cn
con b. Ln bn tui, tr c th hiu c, "M khng phi l con trai. Con khng phi l con
trai. l im ging nhau ca chng ta.

Tr con rt thch tm hiu v nhng im ging v khc nhau ca cc thnh vin trong gia nh.
Dn dn, bn c th m rng tr chi vi c bn b ca tr. Nu tr bit ai n t Trung ng,
hy ni v bn , con bn chc chn s nhn nhn bn bng mt quan im mi.

Trong cun sch ni ting Nhng ngi hng xm mi ca nh Gu Berenstain (The Berenstain
Bears New Neighbors), hai tc gi Stan v Jan Berenstain dy tr hiu rng dnh nhiu thi
gian hn tm hiu nhng ngi m lc u mnh cho l kh gn v khng tt l rt quan trng.
Cu chuyn k v ngi hng xm mi chuyn n gn nh gia nh gu trc Berenstain. Trong
con mt ca Gu B, hng ro nh gu kia dng nn l "mt hng ro c cm". Gu B cho rng
mc ch ca "ngi hng xm xu bng" l khng mun ngi khc bit nhng vic h ang lm.

Nhng ha ra, ci hng ro c cm ca nh gu trc thc cht l mt hng tre, loi thc n a
thch ca gia nh ngi hng xm m Gu M, mt b ni tr tuyt vi, bit n gn 50 cng thc
nu n. Hai gia nh nhanh chng tr thnh nhng ngi bn tt ca nhau, cng chia s cc mn
n a thch v mi gia nh hc cch yu thch mn n ca gia nh kia. Cu chuyn tuyt vi ny
khuyn khch tr nn suy ngh v iu chng c th hc t mi ngi ch khi chng tht s hiu
ngi khc.

Suy ngh xem mi ngi ging v khc nhau nh th no v nhng iu c th hc hi t nhng

ngi bn mi l nhng bi tp rt tt cho tr em. Nu con bn khng cn nh, hy ni chuyn
thng thn vi con v suy ngh cng nh cm nhn ca chng v ngi dn Trung ng nhng
ngi c th khin tr ng vc v nhng s kin ang xy ra trn th gii hin nay.

Mt cch thay i cm nhn ca tr v ngi dn Trung ng l khuyn khch chng tm hiu

nhiu hn v nn vn ho ca h. Cun sch Cho mng l hi Ramadan (Celebrating Ramadan)
ca Diane Hoyt-Goldsmith c th gip iu ny. y l cun sch th v vi nhiu bc nh minh
ho chn thc cnh n cho l hi Ramadan ca mt gia nh ngi Hi gio. Qua thy rng
truyn thng khin cc gia nh xch li gn nhau v cng c nim tin hn. Con bn s thy phong
cch sng ca ngi Hi gio ging chng ta nh th no. V chng c th ni v nhng iu lm
chia r chng ta m khng cm thy s v s khc bit.

Nu con bn b xa lnh v khc bit vi ngi khc, hy th s dng phng php gii quyt vn
. B Charise lp nm b nhng ngi bn M gc Phi ty chay v, theo nh li c b, da con
qu trng. C b thng xuyn khc mi khi i hc v: Con khng c bn. Khng ai chi vi con
c. Bn h bo con xu x. C gio vin v m u c gng gip c b, gi v khuyn b nn ni g
v ni nh th no. Tuy nhin, tnh hnh vn khng c ci thin cho n khi hai m con cng
quyt tm gii quyt vn . Charise ln mt k hoch. C b mi cc bn n n d sinh nht. Mc
d ch c mt vi bn n, nhng c b vn by tr chi ging v khc m m dy. T ging
cc bn v chng ta cng hc lp 5, cng phi hc ton v nhng mn t nht khc, v chng ta gn
nh nhau. Sau , c b ni thm: T khc cc bn v da t trng. T rt bun v cm thy b tn
thng khi khng ai chi vi mnh. Mt ngi bn rt xc ng trc tm s ca Charise, c b
tuyn b vi tt c mi ngi Charise l bn mnh. Gi th Charise c rt nhiu bn. Tt c l
nh c b t bit nn lm g v lm nh th no gip mnh.

C phi nhng a tr sng trong vng tay yu thng v chm sc ca b m s i ph vi

nhng thch thc bt ng ca cuc i tt hn nhng a tr khc? C phi nhng a tr c
dy d phi bit chia s vi ngi khc s khng mun lm tn thng chnh mnh cng nh
nhng ngi khc? Liu c th ngn chn kp thi nhng iu ti t khng nu chng ta khuyn
khch tr bit thng cm v dy chng nhng k nng gii quyt vn ?

Hy hnh dung th gii s tuyt vi nh th no nu chng ta c thm nhiu Noah, Gina, v Dan,
nhng a tr sm c dy d v lng nhn i, v c thm Charise, ngi bit lm th no xo
b hn th. Nh th, t nc ny khng phi ngp trn tnh yu thng v nhn i hn hay sao?

Trong mt x hi m phn bit chng tc vn cn l mt vn thm cn c v bo lc, khng

b cn ang e da th gii, chng ta hy dy con tr lng nhn i.
PHN 3. Nui dng mi quan h
Cc bc cha m bit quan tm n vic lm ca tr cng s quan tm n vic lm ca bn thn
mnh.

Gia nh l ni u tin tr hc cch sng ha ng vi mi ngi. Nhng trong thi i cng

nghip hin nay, ngy cng c nhiu b m i lm, tr con th tp bng n tn by gi, qu tr so
vi gi n ti ca mt a tr bn tui, cc ng b thnh thong mi n ti nh. Np sng ln xn
ny lm ny sinh mt vn m ngi ln thng cho l vn vt v xem nh. Tuy nhin, i vi
tr con th l vic h trng.

Phn 2, ti cp n nhng tnh hung ng x c th cn phi x l ngay t khi tr cn nh

ngn chn nhng s vic nghim trng hn xy ra v sau. Phn 3 ny, ti s i su vo nhng
bin php gip gia nh tht cht mi quan h, to dng s tin tng v h tr nhau tng cng
sc mnh, cng c nim tin cho con ci, gip chng vt qua nhng th thch trn ng i. Ti
cng s a ra nhng b quyt mi gia nh tr thnh mt thin ng bnh yn ca tr bng
cch gip chng gii quyt nhng xung t trong gia nh, pht trin nhng k nng cn thit v
p dng vo thc t.

Mu thun thng bt ngun t s bt ng quan im gia b v m, chng hn trong vic nui

dy con ci; gia b m v con ci (v d, khng gi li ha vi tr) hoc gia cc anh ch em.

Nh tm l hc Lynn Katz cng cc ng nghip nghin cu mi quan h anh ch em rut mang

li cho tr c hi hc hi v mu thun nh th no. Trong gia nh, tr ln tui hn thng c
quyn hn v l l do ny sinh mu thun. Theo mt bo co, tr lp bn v lp nm, trung
bnh mi ngy c bn n by v ci nhau gia anh ch em rut, ko di bnh qun tm pht cng
thm su pht b c ch tm l sau khi chm dt ci c.

Tuy nhin, mu thun ny li c mt tch cc. Tr c th hc cch m phn, tha hip, chia s hay
xem xt, trao i quan im vi nhau. Chng s hiu ra mi ngi c quan im v cm xc khc
nhau i vi tng vn c th.

Tr c quyn la chn bn b nhng khng th la chn anh ch em rut cng nh chm dt quan
h rut tht t nht l khi cn nh. S bn cht ny l yu t gip tr c t do khm ph nhng
mong mun, nhu cu ca bn thn v hc cch ha hp vi nhu cu, mong mun ca cc thnh
vin khc trong gia nh.

Tuy nhin, Deborah Vandell v Mark Bailey ca trng i hc Wisconsin li cnh bo rng khng
phi mi mu thun gia anh ch em rut u mang tnh tch cc. Mu thun c th i qu xa vn
ban u v rt kh a ra phng n gii quyt chung cho tt c mi ngi. Nu nhng mu
thun tch cc gip pht trin k nng gii quyt vn v tng cng s hiu bit ln nhau gia
cc thnh vin th mu thun tiu cc c th dn ti mi quan h th ch.

Bo co ca Vandell v Bailey cho thy ch khong 10% trong tng s tr em c nghin cu

khng c xch mch vi cc anh ch em ca mnh. Nhm ny mt mt lun bo v nhau cng nh
ha hp v suy ngh v cm xc, mt khc li t quan tm n mong mun v nhu cu ca ngi
khc hn. iu ny khin tr khng c bn b. Trong khi , Georgia Witkin, tc gi cun Bnh
Stress tr em (KidStress), ch ra rng nhng a tr c mu thun tch cc vi anh ch em
thng coi trng mi quan h vi ngi khc. Chng mong mun c ngi hiu mnh, sn sng
chm sc v bo v mnh cng nh tr thnh nhng ngi bn tt mi mi.

Cha m c nh hng nh th no n nhng mu thun tch cc v tiu cc? Cha m thng

xuyn ci nhau nh hng ti bu khng kh chung trong gia nh v nh hng ti mi quan h
anh ch em ca tr. Nu cha m mu thun vi con ci (iu ny thng xy ra nhng gia nh c
b m nghim khc) th mu thun gia con ci vi nhau s tr nn cng thng hn. V vic cha
m can thip qu sm vo nhng xch mch ca tr cng s khin chng mt i c hi hc cch gii
quyt vn hin ti v c sau ny.

M u Phn 3, ti s ch ra cch cha m c th gii quyt nhng mu thun trong gia nh. l
dnh nhiu thi gian hn cho nhau, gi ng li ha cng c lng tin, ha gii mi bt ng
gia v v chng trong vic nui dy con ci. ng thi, ti s trnh by nhng bin php
nhng mu thun bnh thng trong quan h anh ch em ca tr khng tr thnh nhng mu
thun tiu cc.

Kt thc Phn 3, ti s trnh by nhng dn chng cho thy cc k nng hc c nh c th gip

tr i ph vi xung t bn ngoi nh th no. y l yu t cc k quan trng bi v theo nghin
cu ca ti, k nng gii quyt vn tt gip tr c c nhiu ngi bn tt v theo bo co ca
hai nh nghin cu Jeffrey Parker v Steven Asher, iu tc ng rt ln n thnh cng sau
ny ca tr.
13. Tht cht tnh cm gia nh
S dng hiu qu thi gian dnh cho gia nh

Nu gia nh bn ging i a s gia nh ngi M, c l bn s cn mt cun lch kh ln ghi

li nhng hot ng hng ngy ca tt c mi ngi. No l, th hai, bn tr chi bng khc cn
cu v tp kch; th ba, m i lm v mun; th t b gp g i tc. iu c ngha l ba ti s
n qua qut, ly l v khng c gi gic c th. Cui tun, mi ngi li bn bu vi nhng vic
khng tn n mc c nh khng c thi gian quy qun bn nhau. Thc t, i khi thi im c
mt ng mi ngi nh c l l lc ng.

Bn bit mnh cn phi dnh thi gian tr chuyn, i khi ch l c gn gia nh, n ba
cm thm ch l cng xem mt chng trnh yu thch trn ti vi. Nhng phi lm th no? Di
y l mt vi gi .

Trc ht, hy iu chnh nhng mong mun ca bn thn. Bn khng th sp xp cho gia nh
cng n ti nm ln trong mt tun, thm ch l ba ln, v vy ch nn c gng mt n hai ln mi
tun thi. Nhng hy tn dng ti a khong thi gian . Tt ti vi v khuyn khch tt c mi
ngi bc l suy ngh ca bn thn.

iu ny c v d thc hin, nhng mt ngi bn k vi ti rng, khi cn nh, cha c y cng

quyt xem ti vi trong sut ba ti bi v " l khong thi gian duy nht ng nm bt tin tc
cng nh tnh hnh th gii. Thm ch ngy nay, mc d c th thu chng trnh pht sng trong
lc n ti xem li sau nhng nhiu ngi vn thch va xem va n. Nu b m khng xem
tin tc th bn tr li xem chng trnh dnh cho thiu nhi. Mt ln, ti n vi hai a chu khi
b m chng i vng, ti khng th ni chuyn vi chng trong sut ba n bi v bn tr ch chm
ch vo ci ti vi.

Lm sao tn dng ti a thi gian sum hp gia nh? C mt s gia nh i do cng nhau sau
ba n. Hy lm cho iu tr thnh mt thi quen tt lun i do sau khi n ti. i th diu
vo cc bui sng th by hay ch nht. Ln k hoch i d ngoi. i thm cc vin bo tng. Hay
n gin ch l i mua kem.

Tn dng c thi gian trn xe t, xe but hay tu ha lm cc hot ng phong ph, a dng
hn. Tr con thng ho hng si ni khi c i du lch bin php hu hiu gii ta mi
phin nhiu, bc dc trong gia nh. Hy cho tr thi gian c vui a, th gin hay c nhng
khong khng gian yn tnh trn t. Rt nhiu bc cha m nhn thy y l khong thi gian
tuyt vi tr chuyn thng thn vi nhau.

Mt cch khc tn dng khong thi gian t i l khng nhng vn c nhn chi phi qu
nhiu khi cng bn tr. Mc d Claudia phi n c con gi LeeAnn lp hc piano ngay sau gi
lm v trong u cn bn tm nhiu chuyn, nhng c vn quan tm n cu chuyn ca con gi,
lng nghe xem c b hc nhng g, phi tp bi no vo tun ti, k c chuyn c gio ca b
mc g ngy hm nay. Claudia ni vi con gi suy ngh ca mnh khi c hc piano hi nh. Khi hai
m con v nh, b LeeAnn chy ngay ti chic n piano v khoe vi m nhng g b mi hc
c. C v nh ch trng lp ca b Lee vn c hai m con bn lun si ni. l bi v
Claudia bit gt cng vic ca c sang mt bn.

Nhng lc nh vy, c th con s mun k cho bn nghe nhng iu khin b phin lng. Chng
hn nh vic b khng c chn vo i bng hay ci nhau vi bn b. Nu thi gian hn ch,
hy la chn mt thi im khc tr chuyn vi b lc c hai m con bn nhau, v d nh
thi im chun b n ti. Hy k cho b ni bun hay s tht vng ca chnh mnh lc nh. iu
ny s gip b qun i tm trng khng vui. Khi cp nhng vn hin ti ca b, b cng s
mun k cho bn nghe nhng vic quan trng ca mnh trong tng lai.

Dnh thi gian cho gia nh mi ngy s vun p tnh yu thng v s tin cy. l khong thi
gian tuy ngn ngi nhng qu gi v quan trng. Vn khng phi l bn lm g cho gia nh m
l dnh thi gian bn gia nh.

Kt hp thi gian lm vic v thi gian dnh cho gia nh

Mt s cp v chng i lm c ngy v mun v nh sm dnh thi gian cho con ci vo bui

ti. i vi mt s ngi khc, iu ny tht kh thc hin.

V d, Fred l nhn vin lm ca t ba gi chiu n mi mt gi m ti mt vn phng. Tht kh

khn ng c th dnh thi gian cho hai c con gi tui mi ln n ni chng bt u quen vi
vic gi ng l "Ch Fred". Khi bn tr i hc v th ng ang s lm. Thm ch ng khng th n
ti cng cc con, vui a hay gip chng lm bi tp v nh. Ngy cui tun, cc con gi ca
Fred cng khng gp cha mnh bi v ging nh bao a tr khc, chng thch i mua sm hay xem
phim hn.

Mc d Fred khng thch tham gia vo cc hot ng cui tun ca con ci nhng ng c cm gic
mnh b loi ra khi cuc sng ca chng. V ng, Betty, cm thy b ging mt ngi m n c,
cn cc con th khng ngh l chng c cha. Tuy nhin, Fred khng c la chn no khc. Trong
hon cnh nh th ny, mt gia nh c th lm g y?

Trc ht, hy tranh th thi gian nhng bui sng th by v ch nht trc khi mi ngi ra
khi nh. Chun b ba sng cho bn tr. Hi chng v nhng vic lm trong tun v k hoch
ca tun ti. K cho chng nghe cng vic cng nh nhng ngi m bn thng gp. Bn tr rt
mun bit cng vic ca b m cng nh cuc sng bn ngoi gia nh. Chng s rt ho hc khi
ngh bn ang c mt cuc sng hon ton khc vi vai tr lm cha hay lm m trong gia nh. K
v nhng v vic xy ra vi cc ng nghip, cch bn chm dt mt v tranh lun hay gii quyt
mt vn rc ri.

cng l nhng g Fred lm. ng k cho ti cu chuyn ng k cho bn tr. l v mt

ngi ph n ln mang theo mt con ch nh vo ni lm vic bng cch nht n vo chic ti
xch cch m b ta cho l an ton v khng c php mang ng vt n cng ty. Khi ti hi
Fred v sao ng bit b ta mang theo ch, ng mm ci v gii thch: "Bi v ci ti sa c. ng
k vi bn tr rng, b ta rt tc gin v ni con ch rt b, s khng lm hi ai c. Nhn dp ,
Fred hi bn tr v sao ng phi cng quyt vi ngi ph n y.
a nh chn tui p: V l nguyn tc, nu b khng lm theo, b s b sa thi. C ch mi
mt tui tr li: Con ch c th s cn ngi v b s phi chu trch nhim v vic . Suy ngh
ny gip c em ny ra mt kin, "Nu ai b d ng vi ch v ht hi trong thang my, nhng
ngi i cng s b m.

Fred cng chia s nhng cu chuyn ng gip mi ngi. C mt ngi n ng va mi n

th trn v khng quen ai c. Khi Fred bit ng ta l mt nhc s, ng ha s gii thiu vi mt
ngi chi n banjo tng nm. Ngi nhc s rt cm kch v iu ny v ng Fred cng thy
phn khi. Cu chuyn ca ng Fred khin c con gi u ho hc k chuyn c b dn ngi
bn mi tham quan trng hc nh th no v c vic hai ngi tr thnh bn thn ca nhau
na.

Nu bn chia s vi bn tr v nhng kinh nghim bn tri qua trong cng vic th bn tr cng rt
sn lng k vi bn nhng hot ng ca chng trng, nh hay bt c u.

Bn c th tr chuyn vi con ci ngay c khi khng gp chng. Nhc bn tr vit giy li, dnh
ln t lnh hay nhng ni d thy nh gi ng hay gng trong phng tm. V bn cng lm
ging nh th.

V d: Harry l mt cnh st. ng thng trc ca mun. Con gi ng, Renee, mi mt tui i mua
mt chic o khoc da mi nhng ng t chi. Harry cho rng c b cn qu nh gi gn
chic o, c b c th s qun trong rp chiu phim v tng nh vy nhiu ln trc . Nhng
vng lch lm vic, ng khng c thi gian tr chuyn vi con gi.

Renee ngh ra mt cch. C b ct t bo c hnh chic o khoc da v dn di np y toilet.

Khi Harry m np y ra, ng v cng bt ng. Nhng lc u, ng rt kh chu v s phin nhiu

ca con gi n c ci phng tm m c b cng khng ng yn sao? nhng dn dn, s tc
gin bin mt. ng cm thy t ho v s kho lo v nhanh tr ca c b. "Mnh phi lm th no
y?", ng t hi. Khi ri phng tm, ng ngh ra bn cch. Mt l v nh khng nhn thy g,
Renee tht vng v t b nh mua o mi cng nh khng lm phin ng na; hai l ng lm ra
v v cng tc gin Renee hiu rng c b khng th c nhng g mnh mun bng ci tr ln lt
nh vy; ba l ng chiu theo mun ca c b; cui cng l sp xp thi gian ni chuyn vi
con.

Harry la chn phng n th t. xem chic o c ngha nh th no vi Renee, hai cha con
quyt nh ni chuyn vi nhau. C b m u cu chuyn vi li ha s gi gn cn thn chic o.
"Lm sao b bit c y?", ng hi Renee. "Con c nh mnh tng qun mt chic o rp
chiu phim khng?, Renee tr li rng c b s chng minh cho ng thy mnh trng thnh
hn v bit gi gn nhng dng gi tr. Harry vn cha hon ton b thuyt phc. ng ni: B
s cho con ba thng th thch. Nu con gi ng li ha, chng ta s ni chuyn ny mt ln na.

Harry khng nhng khng p t vi con gi m cn gip c b hiu c v sao khng th ngay
lp tc c chic o mi. V Renee kim sot c tm trng ca mnh tt hn bi v c b mun
chng minh vi cha rng mnh ln. Nu khng nh mt bc hnh t ng ch th c l khng
th c cuc i thoi gia hai cha con.
Bn cng c th to cho gia nh thi quen dnh mt ti cui tun bn nhau c th l ch nht,
sau khi bn tr kt thc cc hot ng ca mnh. Hy thu mt b phim v khuyn khch tr mi
cc bn n nh chi. Bn tr chc chn s thch l cch rt hay bit mt cc bn b ca con
v tm hiu th gii ca chng.

C gia nh cng lm nhng vic c bit vo cc ngy l v k ngh h. Bn khng cn phi chun
b mt chuyn i n nhng ni tht c bit, nh Caribbean hay Sahara. Hy dnh thi gian bn
bi bin, h nc gn ni hay cng vin. Nhng khonh khc tuyt vi s in du trong tr nh
ca tr sut cuc i v to cho chng nhiu c hi chia s nhng k nim tuyt vi cng gia nh.

Tn dng nhng khong thi gian qu gi chia s suy ngh cng nh cm xc, li nhng mu
giy nhn hay ln k hoch cc hot ng vui chi cho cc k ngh l mt vi gi m nhng gia
nh b hn ch v thi gian v bn bu vi cng vic c th p dng. iu ny to nn s gn b
gia cc thnh vin trong gia nh. Bn cnh , nhng gi ny cng c th p dng cho mi gia
nh.

"M ha th ?"

Naomi ha vi con trai, trn ng i lm v, c s mua mt vi chic kem scla cho ba trng
ming.

Lydia d dnh con gi rng nu b nn khc, th by ti c s mua cho b con bp b m b thch.

Margot ni s c mt ti gii thi u Little League u tin ca con trai mnh.

Tt c nhng ngi m ny u c nh rt tt nhng khng ai gi li ha. Naomi qu bn bu

vi cng vic c quan n ni c qun khuy mt. Lydia th tht s khng h c nh a con
gi i mua chi vo ngy cui tun c ni vy ch v khng bit t chi i hi ca con nh th
no b thi m nheo. Cn Margot bt ng phi i cng tc t xut vo ng ngy thi u ca
con trai.

Hu ht cha m u c t nht mt ln khng thc hin li ha vi con ci. Mt ln sai hn c l do

chnh ng s khng gy tn thng cho tr. Nhng nu lp li qu nhiu ln, bn tr s bt u
phn ng:

Tr cm thy khng ai quan tm n mnh c;

Tr tin rng nu khng c ngay th mnh mun th s khng bao gi c na;

Tr mt nim tin vo cha m. Chng s ngh nhng li ni ca cha m l so rng v cha m

khng coi trng chnh li ni ca mnh;

Thm ch tr s ngh ngi khc cng nh vy.

Mt hu qu nghim trng na ca vic tht ha l li ni ca bn s mt gi tr. Gi s, bn giao

cho con trai nhim v dn dp phng ring, v cu b ha chc chn s lm vo ngy mai. Cho d
ha nh vy, nhng liu b c tht s ngh l phi gi li hay khng?
Denise ni vi ti rng t khi con trai c hai tui, c khng bao gi a ra li ha m mnh khng
th thc hin. Nu cu b i i s th ng vo hm c bn, c s chuyn sang mt ngy khc
thun tin hn, nhng khng bao gi ni c th l ngy no. Bi v "nu c chuyn g t xut,
thng b s li tht vng mt. Denise ni thm: "Nu n i mua qu hay lm vic g m ti khng
mun, ti khng bao gi ni " sau nh" hay "ln khc" ch thng b thi vi vnh. V vy, khi
ti ha iu g, n bit l c th tin tng ti, ti s khng tht ha.

iu ny khng c ngha l mt ln tht ha ngay lp tc gy mt lng tin. M Vanessa mi tui

ha s cho php cc bn ca c b ng nh mnh vo cui tun ti, nhng tht khng may, c c
in phi i ra th trn. C gii thch vi con gi l do khng th gi li ha. Chnh v vy, d tht
vng nhng Vanessa bit m c khng qun nhng g ni vi mnh v m c vic phi i tht.
C b cho rng m cng c nhng vn , nhu cu ring.

i lc chng ta tht ha ch v qun. hn ch ti a iu ny, khi ni chuyn vi con ci, c

gng tm vo nhng g m bn ha s thc hin. V khng ha trc nu bn khng lm c.
ng ni "ln sau nh" hay "dp khc" nu bn tht s mun ni khng. Nu v l do cng tc t
xut hay bt c l do no khc, hy nh gii thch y , c th vi b.

Con bn khng hy vng th gii s l mt thin ng hon ho v c b cng khng i hi s

hon ho bn. Nhng nu bn gi li ha trong hu ht mi trng hp, con bn cng s l mt
ngi bit gi li ha.

Con bn khng hy vng th gii s l mt thin ng hon ho v c b cng khng i hi s

hon ho bn. Nhng nu bn c th gi li ha trong hu ht mi trng hp, con bn cng s
l mt ngi bit gi li ha.

Khi b m bt ng quan im

B ca Marie mi tui phn i vic con gi dng my tnh trong phng ring. Hiu c iu
ny, b c thuyt phc b bng cch tuyn b: "M cho php con ri.

Duane mi hai tui ni vi m: "Hm nay, John v cc bn r con i n khu thng mi. Thy
m n o v khng c ngi ln i cng, cu b nhanh nhu: B ng ri m .

Cho d cuc hn nhn ca bn rt tuyt vi, hai v chng bn rt ha hp vi nhau nhng khng
th trnh khi nhng lc bt ng kin, c bit trong vic nui dy con ci. C qu nhiu vn
c th ny sinh mu thun: cho b n g, i ng lc my gi, xem phim no th ph hp, n tui
no th b c php ng qua m nh bn hay c dng in thoi di ng. Nn lm g trong
trng hp m ng cn b li khng? Mt vi gia nh quy nh v hoc chng l ngi ra
quyt nh cui cng. Nh mt ng b ni vi ti, iu ny nhm "trnh cng thng". Nhng thc
t, bin php ny khng trit . Mt ng b khc tha nhn: "i lc ti khng hi lng v quyt
nh ca v. Nh nhng ln thy con trai xem ti vi tn hai, ba ting lin, ti nhc nh th thng b
cu nhu: Nhng m cho php con ri.

Di y l mt vi gi gii quyt tnh trng bt ng quan im:

 Hai v chng cng tho lun phng php nui dy con ci. Nu bn thy iu no cha hp
l, hy thng thn nu quan im ca mnh. Chng hn, bn cho rng tr con khng nn dng n
nhanh, bn c th xem xt liu c nn mua bnh ko hay n vt v nh hay khng;

Nu hai v chng cha c iu kin trao i vi nhau trc, hoc con bn ngh mt vi th m
bn cha tng ngh n, hy t tn tr li b: "M phi ni vi b con trc . iu ny gip hai
v chng c thi gian bn bc v thng nht cch gii quyt;

Nu c th, hy con ci ng gp kin. Cch ny khin tt c mi ngi u hi lng. V d,

Marie trao i vi b m v chic my tnh. C b ha rng nu c my tnh phng ring, b s
lm bi tp trc. B s khng chat vi ai khc ngoi bn b v ch ln mng lc rnh ri. Nh c
h thng an ninh cho php kha mt s phng chat khng lnh mnh, cha m Marie yn tm hn
khi sm my tnh ni mng cho con. Gi th hai v chng s kim tra c b gi c thc hin ng
cam kt lm bi tp v nh trc hay khng.

Bn c th khng ng cho con ci s dng my tnh ni mng trong phng ring. Nhng hy
trao i vi b v vic t my tnh ch khc trong nh v s dng n nh th no.

Cha m ca Duane trao i vi cu b v chuyn i n khu thng mi cng cc bn. B ni vi

m: Nu con khng i vi cc bn, con s b coi l k chn ngt v t nht. M Duane rt ngc
nhin v bi ri. C cha tng ngh n iu ny.

Tuy nhin, c vn kin quyt gi nguyn thi : "Duane, con cn qu nh, v m khng mun bn
thm v vn ny na!"

V phn mnh, Duane cng cha chu thi. Cu b ny ra mt tng. B ni: "B m hy i cng
con n . B m c th gim st chng con nhng khng c cc bn bit. V thay v gin
di hay tht vng, Duane cm thy rt t ho khi b m chp thun ngh ca mnh.

Mt cch khc kim tra liu con bn c th t mnh n khu thng mi c khng l t cu
hi: "Con s lm g nu b lc mt cc bn? hoc "Con s x l th no nu c mt ngi l mt n
gn v ngh con gip ?" Cu tr li ca tr s gip bn quyt nh liu c th tin tng b hay
khng.

Khi hai v chng khng thng nht quan im, hy tho lun v trao i kin vi nhau. ng thi
t ra cho tr nhng cu hi m thng qua bn hiu c suy ngh v thi ca con. Nu c
hai v chng cng ng sc ng lng, vn s c gii quyt d dng hn nhiu.
14. Mu thun gia anh ch em rut
Gii quyt nhng mu thun vn vt

Tr con rt hay n nhng vic nh nht, t chuyn ai c c phn bnh to nht, ai dnh
c chic ko mu Vic bn tr t nnh nhau thng khin cha m au u v mt mi.

Di y l mt tnh hung nh vy: l mt chiu th by, mt ng b dt hai a con (a ln

mi mt tui v a nh chn tui) n ca hng bng a. y l cuc tr chuyn ca ba b con:

HALEY: Em lun c ngi gh u. By gi phi n lt ch.

GEORGE: Cn lu. Ln trc ch ngi ch kia c m.

HALEY: Ny. R rng ln trc em ngi y khi i n h bi.

B: Thi no hai a. Ngi trc hay sau th quan trng g ch?

ng l vi b th khng quan trng nhng vi Haley v George th khc. Haley chc khc cn
George th la ht m ti. Cuc "tho lun" ngy mt cng thng. Trong mt b, Haley c mt tr nh
tuyt vi. C b nh cu em ngi gh u vo ngy no, trong chuyn i chi di hay ngn v i
n nhng u. Do vy, b Haley tin l c b ni tht. ng cm thy c l cn phi ghi li ai ngi
u, khi no vo th nh mt.

Khng cn bit nhng cuc ci c kiu ny "lm au u" ngi ln nh th no, tr con l nh
vy. Chng tranh ci nhau v "lnh a", tm nh hng v quyn lc. Tht nhc u.

ng b khng bit phi lm g. ng ch mun bn tr thi ci c. C th ng s cho mi a ngi

na ng. Nhng y l ng ngh vy ch thc t bn tr s khng ng vi cch .

Di y l phng php gii quyt vn m b hc c gip bn tr tm ra gii php.

Trc ht, ng tha nhn vi con ngi u rt quan trng vi chng.

B: B bit rng c hai con u thch ngi u. Haley, con cm thy th no khi ngh em George
khng cng bng vi con?

HALEY: Con tc .

B: George, tm trng ca con by gi l g?

GEORGE: Cng tc .

B: Vy hai a ngh xem c cch no khng cn tc na?

HALEY: Con i ln ny v em George i ln sau. Nh th s cng bng .

C Haley v George u cho rng nh vy mi l gii php tt. Hiu tm trng, suy ngh ca nhau l
bc quan trng u tin gii quyt vn .

Nhng nhng bi hc thng khng p dng mt ln. L Halloween nm ngoi, Haley v George
m v ba ti ko ln khi chng tham gia mt tr chi truyn thng. D nhin chng mun n ht tt
c s ko . B m cho php hai ch em ly hai mi chic, s cn li s em cho. H cng ch cho
bn tr n mt chic ko mi ngy. C hai a u khng phn i v theo Haley th: "Chng con
khng mun b au bng. George ly hai mi chic ko, Haley cng th. Sau , c b ni: "Em
George chn ton ko to hn, v vy, con s ly thm nm chic na. Cu ni ca b khin b m
sut ph ci nhng hai ngi cng ch ng cho b i ly nm chic ko khc ch khng cho
thm.

C th bn cng thc mc ging ti, rng ti sao ch cho bn tr mt t ko nh vy? S tht lng
ph nu vt s ko tha. Khi ti hi b Haley v George v iu ny, ng ni: Ly ko ch l mt ci
c bn tr mc ha trang i n nhiu nh khc v vui chi cng bn b. Nu hn ch bn tr
n ko, chng s ch n mt hoc cng lm l hai nh m thi.

Mt gia nh khc gii quyt s ko tha rt th v. l: "Cn ko. Mi ti ko c cn ln, sau

mi a tr nhn c mt phiu i qu ca hng bng a. Gi tr ca t phiu da vo cn
nng ca ti ko. Vi cch ny, bn tr thng thch bng a hn l scla. Tuy nhin, mt gia
nh khc m ti tip xc ni h s bn tr n tha thch nhng g chng mun vo ngy hm
y. C y ni: "Bn tr s chng n c nhiu u. Tr con thng no bng i con mt y m.

Cho d x l th no i na th vn cn rt nhiu ko. Do vy, nu bn tr cng tm cch gii

quyt, tt c cc thnh vin trong gia nh u s vui v.

Tuy nhin, i vi George v Haley, chng khng ch t nnh v vic chia ko trong ngy l
Halloween hay tranh ngi gh u t. Khi cu em trai khng dt ch i do nh quy nh, ngay
c trong trng hp c l do chnh ng (cu b vng nh), Haley sn sng lm gip cu em vi
iu kin "George s phi lm b ln sau. B c b ni vi ti: "Haley chc chn nh mt lut s
vy. Con b bo v kin ca mnh rt mnh m.

George tm ra mt vi cch i ph vi tnh cng rn ca b ch. Nu i u m khng n thua,

thng b s c phng n khc t c mc ch. Mt bui chiu, hai ch em u mun chi
in t. George kin nhn ngi ch lc ch Haley s h chim lun ci gh v nht quyt khng
chu ri.

B m Haley hiu tm l ca con nn h bit cch gii quyt vn . H hi bn tr nh ngha th

no l "cng bng. Cu tr li ca Haley kh bt ng. C b a ra mt biu c ghi ngha v,
trch nhim ca ngi lin quan cng nh thi gian thc hin. Vn s c gii quyt khi
George chp thun "bn hp ng" nu trn.

Cch thc bn tr gii quyt vn khng quan trng. Nu c hai u ng vi gii php chng
la chn v quan tm n cm xc ca nhau th ngha l chng ang dn hc c cch chung sng
ha hp vi ngi khc. y mi l iu quan trng nht. Cn ni no tt hn dy tr nhng
iu y ngoi gia nh?
"Ch c i chi nhiu hn con!"

Sau mt ngy lm vic mt mi, bn tr v nh, i ch bn tr s n cho bng mt ci m nng

nhit v hy vng c thng thc mt ba ti m cng cng gia nh. Nhng ngay sau khi m
kha bc vo nh, bn tr qun ly bn khng phi vi mt ci m m l nhng li k ti: "M
i, ch c nhiu bt ch mu hn con!" a t mu mo.

C ch p li: "ng th nhng em y lin tc lm gy bt ch ri li ly ca con!". Trc khi kp

ci o khoc, bn b vy kn bi ting ch cho ca bn tr.

Cha m thng rt kh chu vi nhng cuc ci v ca con ci. H ght phi nghe chng chnh
cho sut ngy, h cm thy b lm phin. Mong mun ca cc ng b b m l bn tr yu thng,
tn trng v ha hp vi nhau. Nhng tri ngc vi tnh cm ho thun ca b m, a s bn tr
thng xuyn ci c, tranh ginh, c bit khi a kia c ci g "hn.

"Em c nhiu chi hn con!"

"Anh c ng nh bn nhiu hn con!"

"Ch c i chi nhiu hn con!"

Bn thng mun p dng mt bin php hp l khi bn tr ku ca nh vy. Bn gii thch cho tr
hiu s chi c chia u nh th no hoc khuyn tr chi chi ca mnh. Thm ch bn
bc qu n ni qut ln: Nu cn ni na, m s cm con chi chi!" Khi c tic tng hay ng
qua m nh bn b, bn c th d dnh con bng cch ha l b cng s c nh th, v thm
ch nhc li ln m b c i trc .

Cho d kh hp l nhng nhng li ni kiu ny khng c tc dng g i vi mt a tr ang

cm thy ghen t hay gin di vi anh ch em ca mnh.

Cch tt nht gii quyt mi bt ho gia tr, c th trong nhng tnh hung trn l lm phn
tn s tp trung ca tr chng khng ch ngh n anh ch em ca mnh m cn ngh n bn
thn. Bn c th lm c iu ny bng cch hi chuyn tr:

"iu g lm con vui nht?"

"Con thch lm g nht?"

"Ci g ca con m anh (hay ch) khng c no?"

"Ti sao anh (hay ch) li khng c nh?"

Hai cu hi u gip tr ngh n bn thn ngh v nhng iu chng thch. Cch ny gip tr
ngh v nhng th chng c hn l nhng g chng thiu.
Hai cu hi sau gip tr khng ngh nhiu n anh ch ca mnh na. Khi hi mt c b bn tui b
c vt no m anh trai khng c, c b p: Bp b , con yu bp b ca con. Mt cu b tm
tui th tr li: Chu c Eddie l ngi bn thn nht, cn anh chu th khng c.

Nhng cu hi nh vy gip tr nhn ra chng khng vic g phi ghen t vi cc anh ch em ca

mnh. Hy hc cch qu trng nhng g mnh c, thay v nhng ci mnh khng c.

"Khng c li cho ngi khc!"

B Amy chn tui b va vo gh khi c b i vo bp n ti. "!", c b ku ln. Nhn thy anh trai
ang ng cnh , b lin ch vo anh: l li ca Mike!" ri khc lc m , "Chnh anh y t
gh gia ng i!"

"Khng ng!", Mike tr li: Sao ci g em cng ti cho anh th?"

C b v m u tin rng Mike ni ng. Amy lun li cho ngi khc nu c b lm bt c iu

g sai.

Mt Mike phng ln v tc. Cu b quay sang ni vi b, ging y tht vng: "Amy li lm th

b !"

Nhng ng cng qu mt mi khi phi phn x nhng chuyn th ny. ng nghe qu nhiu
ri. ng tr li: " b yn. Hai a t gii quyt vi nhau i.

ng ng khi cho rng bn tr nn trao i vi nhau tm ra gii php. V ng cng hc c

mt phng php mi gip chng gii quyt vn .

B: Amy, con cm thy sao ri?

AMY: Ngn chn con au qu. Con...

B (bnh tnh): Mike, con s ni g vi em em bit rng con khng t gh ngng chn em?

MIKE: Amy, anh bit chn em b au. Anh cng rt ght khi b vp nh vy. Nhng r rng ci gh
vn nguyn ch nh mi khi. C ng l em ngh anh dch chuyn n lm vng chn
em khng?

AMY: Em khng ngh th .

Amy khng vui v mc d vn cn au nhng c b tha nhn rng anh trai khng h lm g
mnh c, tht s anh trai khng di chuyn chic gh. iu khin c b thay i chnh l s thng
cm ca Mike. Mike ni vi Amy rng cu rt hiu c b au chn nh th no v chnh Mike cng
tng b nh vy. Ch sau khi hai anh em cng chia s cm gic b vp chn, cu b mi ni n
vic Amy oan cho mnh. Bi v Amy cm nhn c s lo lng v quan tm ca anh, c b
khng cn ngh nhiu n cm gic ca mnh v tha nhn nhng g anh ni.
iu ny cng tng t vi Mike. Cu b bnh tnh ni chuyn vi Amy bi v cu b c b tin
tng. Khi b hi: Con s ni g em hiu l con khng di chuyn chic gh?", iu ngm ni
vi Mike rng ng tin cu b khng h gy chuyn. Nh b ng h v thng cm m Mike khng
cn tc na v ni chuyn nh nh em gi hiu ra vn .

Bt k ai u c th b li trong bt k chuyn g. Andrea chn tui b mt chic a CD yu thch,

c b ni vi b m l chnh anh trai mi mt tui l ngi cui cng s dng n cu b u
v gi th n bin mt. B m khng bit ai l ngi cui cng cm chic a nhng hai ngi
ni chuyn vi hai anh em th ny:

M: Vn l chic a CD ca Andrea b mt. M khng bit chng ta phi tm nh th no.

ANDREA: Terrell dng n cui cng. Chnh anh y lm mt m .

TERRELL: Khng phi con. Con li vo ngn ko.

ANDREA: Nhng by gi n khng cn y!

M: Hai con th ngh xem n c th ch no khc khng?

TERRELL: Con khng bit . Con li ng ch.

M: Andrea, con kim tra ngn ko cha?

ANDREA: Ri , n khng c y .

B: Con hy kim tra li ln na.

C nh i tm chic CD b mt. ng l chic CD khng nm ngn trc nh Terrell ni. Nhng

khi tip tc tm kim, m pht hin chic a nm ngn sau. Andrea v tnh t nhng chic
a khc pha trc, y chic a yu thch ra ng sau. Hy xem ba m con tip tc cu chuyn
nh th no:

M: Con ngh anh Terrell cm thy nh th no khi con li cho anh y m cha bit r mi
chuyn?

ANDREA: Anh y tc gin .

M: V con cm thy sao?

ANDREA: Bun .

M: Vy khi bit anh Terrell khng h lm mt chic a, con ngh g?

ANDREA: Bi ri .

M: Con s lm g nu lp li chuyn ny mt ln na?

ANDREA: Nu mt a CD, trc tin con s tm k .

l bc khi u quan trng. Andrea s suy ngh k hn trc khi oan cho anh trai mnh.

L do nhng a tr hay li cho ngi khc l v chng mun gy s ch , mun anh ch ca

mnh cng gp rc ri, hay v ngh rng anh ch khng quan tm n cm gic v tm trng ca
chng. Hay ch bi v t i ca tr qu ln th nhn mnh bt cn hay mc li vi ngi khc,
hoc c khi l do bn nng mun n trnh nhng vic lm sai tri ca bn thn. Nu bn n
tm trng ca tr v thng cm vi chng cho d chng v l th no i na th bn s nhn thy,
ging nh Amy v Andrea, con bn cng s sn sng ni ra s tht v chu trch nhim v chuyn
xy ra.

Lm th no chm dt ci c?

June bn tui cn ch gi mi tui. B t nnh l ch gi c dt ch i do mt mnh trong khi b

phi i cng m. Ging nh hu ht cha m khc, m June s gii thch khi no b ln nh ch, b
cng s c nh vy. Cn by gi, June i ra ngoi mt mnh s khng an ton cho d dt theo
mt con ch. Nhng cng c th m c b s im lng v ni th vi bn tr hu nh chng c tc
dng g. Nu c, chng s phn ng li theo kiu: "Con khng bit. Con ch bit l m yu ch y
hn.

B Dottie su tui t nnh vi anh trai Manny mi mt tui chuyn anh c nhiu tin tiu vt
hn mnh. M Dottie gii thch l v Manny ln tui hn nn cn mua nhiu th hn v hn na,
Manny cn gip vic cho mt ngi hng xm vo th by hng tun kim thm tin. M b
cng ni rng lc bng tui Dottie, anh Manny cng ch c cho tng y tin ging nh b by
gi. C b vn nht nh khng chu hiu. "Tht khng cng bng!", c b khng khng, "M lun
cho anh y nhiu tin hn con!"

Khng ch tr nh m i khi tr ln tui hn cng gp vn nh vy. Mt bui chiu, Manny xin

b m cho thm tin. B m ni cu b tiu ht s tin m hai ngi cho v c s tin lm
thm ca cu b. M gii thch "Nu mun c thm tin, con s phi hc cch dnh dm.

"M khng bao gi ni th vi Dottie c!", Manny khc, "M cho n bt c th g n mun ch bi v
n cn b. Tht khng cng bng!"

Bn tr lun n chuyn cng bng. Mc d cha m lun c gng ht mc khng thin v ai

nhng chuyn t nnh vn xy ra. Bn tr tht kh m hiu rng cng bng khng c ngha l mi
th phi lun ging nhau.

y tht s l mt khi nim m tr khng d g hiu c. Lm th no gip chng?

Hy tr t tm ra nhng s khc nhau gia anh ch em. V d, bn hi con mnh rng:

"Ti sao con ngh l ch c i do mt mnh vi ch m con li khng c?"

"iu g s xy ra nu con t ra ngoi mt mnh v con ch tut khi dy?"

"Con s cm thy th no?"

"B m s cm thy th no?"

Bn c th hi tr ln tui hn nhng cu hi sau:

"Con bit ti sao b m khng th cho con tt c nhng g con yu cu khng?"

"Con s lm g b m sn lng gip khi con cn?"

Nh nhng cu hi nh th m June sm hiu ra rng ch gi gi ch tt hn c b. B cng hnh

dung c chuyn g s xy ra nu con ch tut khi dy cm.

Khi Manny tr li v nhng g mnh mun, cu b nhn ra rng Dottie khng phi lc no cng
nhn c mi th m c b i hi, v cu b cn hc cch chi tiu hp l s tin mnh kim c
cng nh ca b m cho.

Gip tr hiu ra nhng vic chng c th hay khng th lm v ti sao quy nh p dng ch vi
ngi ny m khng phi vi ngi khc s gip tr bit qu trng nhng g mnh c, v chng
khng phi qu nhiu n hai ch "cng bng" na.

Ci nhau khng hn xu

C bao gi bn nghe thy con mch: "Anh y khng chu ra khi bn tm!" "Em ang eo trang
sc ca con!" "Em c gi in lin tc!"

Ti tng ngh mt b m lit k nhng vn khin bn tr ci c nhau. C y bt u: "No th

chuyn a no i trc, a no c quan tm hn, no th tranh nhau x ch hay t nhau t hay
nhiu. Nhng sau c mm ci v ni: C l ti nn a cho anh danh sch cc mc m bn
tr khng ci nhau, s ngn hn y.

Nhng a tr bt ho vi anh ch em m ti cp chng ny cng nh cc chng trc

(mt chi Chng 2, ghen t Chng 6, v ch k Chng 8) khin ti t ra mt cu hi
rng liu nhng kiu mu thun nh vy c tht s l xu hay khng?

C th thy rng mu thun gia cc anh ch em khng nhng bnh thng m cn hon ton lnh
mnh, ch tr khi tr gy ra nhng hu qu nghim trng c v th cht ln tinh thn.

Nh tm l Deborah Vandell v Mark Bailey cho rng, mu thun ca tr l mt phn ca cuc

sng. Trong khi mu thun c th chm dt hoc nh hng n tnh bn th s ci c gia cc anh
ch em thng kh an ton: tr khng th chm dt quan h vi anh hay ch mnh ch v ci c nh
c th lm vi bn.

Mu thun thng to cho tr c hi hc hi v tm hiu nhng c mun, nhu cu v suy ngh ca

nhau. Chng c th hc cch phn i, by t s bt ng hay tho hip. Ni cch khc, nhng mu
thun nh vy rn luyn cho tr cch gii quyt vn .
Chng ta hy ly mt v d v cu b Brad mi tui buc ti em gi Debbie tm tui chi n
gian khi c b chi in t thng anh. Nhn lc ny, m Brad hi hai anh em:

"Cc con cm thy nh th no?"

"Em con s cm thy th no khi con buc ti em chi n gian?"

"Em lc no cng thng con ?"

"Con s ni g Debbie khng bun v gin na?"

Chnh nh nhng cu hi ny m Brad nhn ra rng cu b cng c mt vi ln thng em v nu

c tip tc buc ti em chi n gian th ln sau em s khng chi vi Brad na. Cu b bit quan
tm n suy ngh, tm trng ca mnh v ca c em gi.

Mt cu chuyn khc ca Devon. Dng nh cu b lun mun trnh c em gi Kim bi v b lc

no cng "quy" anh mnh mi khi Devon chi a vi bn b, lm bi tp v nh hay su tp tem.

B m cng gii thch l do Kim qu Devon nn mi mun chi cng anh th Devon cng thy bc
mnh. Mt ngy, khi Kim ngh Devon cng i vi mnh n khu mua sm, cu b ht ln: M,
hy ni n trnh xa con ra. Con mun ring vi cc bn ca mnh. N ch l mt a con nt v li
l con gi na. Kiu g cc bn con cng s ngh con l mt thng kh nu sut ngy n bm
theo!"

Thng cm vi con gi, m Kim ni chuyn vi hai anh em tm ra cch gii quyt vn .

M: Kim, con thch i n khu mua sm vi anh hay con ch mun anh chi vi con thi?

KIM: Con mun anh y chi vi con.

M: Devon, con ngh em cm thy th no khi con i x vi em nh th?

DEVON: Chc l bun .

M: Kim, con c bit tr g hai anh em cng chi c khng?

KIM: Anh Devon, ti nay chng ta chi ng gi lm cao bi nh? Ch mt lc thi ?

DEVON: , c ri. Nhng ch mt lc thi y.

tr t gii quyt nhng va chm hng ngy trong gia nh s gip chng rn luyn cc k nng
cn thit x l mu thun trng, vi hng xm hay bt c ni no khc.

Devon hiu lm th no ho hp nhu cu ca mnh vi nhu cu ca em gi. Ngc li Kim

cng bit cch ho hp vi anh trai mnh ging nh gieo nhng ht ging thng yu vun
trng s nhng nhn v thng cm cho nhau. V nu Kim khng c chi cng vi cc bn ca
anh th c b cng s im lng m khng tc gin.
 tr t gii quyt nhng va chm hng ngy trong gia nh s gip chng rn luyn cc k nng
cn thit x l mu thun trng, vi hng xm hay bt c ni no khc.
15. Bn b
"M i, khng ai chi vi con"

B Billy bn tui ngi chu ra trong khi cc bn khc xm vo chi in t. B Regina su tui li
thi mt mnh vo gi ra chi cn cc bn khc tm nm tm by vi nhau. i hc v, b Annette
by tui mu mo: "Bn Jennifer khng chi vi con na!"

Con bn c mong mun c tham gia vo nhm khng? B c tht s mun chi trong mt hi
hay khng?

Nghin cu tnh bn thi nin thiu, Wyndol Furman v Philip Robbins cng cc ng nghip khc
cho chng ti bit chuyn tr c bao nhiu bn khng quan trng, thm ch ch cn mt n hai
ngi bn tt th tr cng cm thy hi lng vi bn thn v vi nhng ngi khc ri. Tuy nhin,
iu quan trng l phi xy dng c mt tnh bn nh th no. Nhng a tr b ht hi hay xa
lnh s cm thy chn nn, tc gin v bun phin.

Mt vi a tr tri qua cm gic b t chi khi chng xin chi in t vi nhm bn hay mi bn
no n nh. Mt vi a khc vn d hay xu h v khng bit cch lm quen vi mi ngi. S
khc khng bit by t th no cc bn bit mnh tht s mun tham gia vo nhm. Chng
dng nh sng tch bit vi mi ngi, thm ch l b c lp m khng nhn ra iu .

B Grace nm tui chy n bn h ct ni mt m tr ang a nghch v gi to, ging y phn

khch: "Cho t chi vi. Bn tr vn mi m xy lu i ct v khng n s c mt ca Grace.
C gio tt bng ni vi m hc tr ca mnh Grace chi cng. Bn tr ng nhng cng
khng h n c b.

Ngy tip theo, khi thy cc bn gi ang chi trong lp, Grace khng bit tham gia bng cch no.
Hm qua l nh c c gio gip nn b mi c tham gia vi cc bn. V vy Grace li ngi yn
nh c. M hi chuyn Grace gip b c tham gia chi cng cc bn ln sau:

M: Con ni g khi con nhn thy cc bn gi ang chi a vi nhau?

GRACE: Con ni vi cc bn l con c th lm th k.

M: V cc bn y ni g?

GRACE: Chng t c ri.

M: Vy con c th lm g chi cng cc bn?

GRACE: Con nhn cc bn chi v quan st xem cc bn c cn g khng?

M: , tt y con gi .
Nhng ngi m cng nn suy ngh thu o v vn ny. Theo nh nghin cu Kenneth Dodge
v ng nghip ca ng, nhng a tr tham gia vo nhm m khng bit hot ng ca nhm
nh th no li khng ng thi im th thng b t chi. M ca Grace gip c b hiu c
ti sao c b khng c cho n.

Di y l mt cu chuyn khc. M Annette ni chuyn vi con gi v vic Jennifer khng chi

vi c b. u tin c a ra ngh: Con hy r bn y n nh chi in t vi con.

Ngy hm sau, Annette v nh v li mu mo: Bn Jennifer khng chi vi con.

"Th th con r bn y i xe p mi ca con", m ni.

Ngy tip theo, chuyn tng t li xy ra. "M", Annette mu mo: Jennifer vn khng mun chi
vi con.

Cui cng, m c b hi: Con ngh mnh c th lm g by gi?"

Ngy hm sau, Annette i hc v, mt rng r. "M i, bn Jenifer chi vi con ri .

"Con lm g vy?", m hi.

"Con hi bn y .

Vi nhng a tr ln tui hn bn c th th cch khc. B Donna chn tui rt st rut chuyn

kt bn, nhng cng c gng, c b cng khng thnh cng. M Donna a ra mt s sng kin
thng dng gip con gi nhng c v nh tnh hnh vn khng c ci thin.

Mt ngy, c ngh ra mt cch mi gip Donna. C ni vi con gi: M tin l con c th t k

mt cu chuyn. Ni dung tm tt l c mt c bn gi sang nh hng xm chi mc d khng quen
ai. Lc u, bn y cm thy rt lc lng. Nhng sau mt vi tun, bn y quen c rt nhiu
bn. iu k diu g xy ra?"

Donna rt thch th vi sng kin ca m. Cha ai yu cu c b ngh ra mt cu chuyn nh th!

V di y l cu chuyn ca b:

"Penny mun kt bn nhng khng bit bng cch no. Mt ngy, c b bit Alice, bn ca mnh rt
yu nga v Penny cng vy. C b hi Alice liu c mun i ci nga cng hay khng v Alice
ng . Nhng ng vo ngy hn th Alice b m nn phi nh. Penny n thm v ghi c bi tp
v nh cho Alice c b theo kp bi ging trn lp. Alice ngh Penny tht tt bng v bt u qu
mn c b. H tr thnh i bn thn ca nhau. Alice gii thiu c b vi cc bn khc. Vy l, ch
trong mt thi gian ngn, Penny c thm rt nhiu bn mi.

Donna nhon ci khi kt thc cu chuyn. C b khng nhng thch c th sc sng to m

cn nhn ra mt iu l tng tng ngi khc kt bn nh th no cn d dng hn vic t
mnh lm nhn vt chnh.
Donna ngh thm mt vi cu chuyn tng t. Dn dn c b bt u n s thch ca ngi
khc. Khi bit mt ngi bn c cng s thch trt tuyt vi mnh, Donna r bn i trt tuyt
vo cui tun. V hai c b tr thnh bn ca nhau.

Nu chng ta hi thay v tr li sn cho tr, chng s t ngh ra c nhng cch rt ring gii
quyt vn .

Gip tr hiu r s thch ca ngi khc

Roger v Harris, c hai u bn tui, ang chi li xe vi nhau. Roger ngh bn i chic xe cu
ha ly chic xe hi iu khin t xa ca mnh mt lc. Nhng Harris khng ng . Roger vn nn
n v tip tc b t chi. Cu b tht s rt bun. Chic xe hi l mn chi m b rt thch vy
m Harris li khng mun. Tht vng, cu b tm tc khc.

Nu bc vo phng lc y, bn s khng hiu chuyn g ang xy ra, hay v sao Roger li bun
nh th. Ch n gin l Roger khng hiu rng s thch ca mnh khng phi lc no cng ging
ngi khc. B cm thy bun v mn chi yu qu nht ca mnh b t chi, v tht vng v qu
tin rng chic xe iu khin t xa ca b hon ton c th i ly chic xe cu ho ca Harries. Gi
th b khng bit phi lm g.

Di y l mt tr chi bn c th chi cng tr t bn n nm tui gip tr hiu ra rng

nhng ngi khc nhau s c nhng s thch khc nhau. iu quan trng, tr chi ny gip tr
bit c s thch ca ngi khc.

Tr chi c tn gi "Bn thch g?". M Roger p dng tr chi ny vi con trai v b Harris.

M: Chng ta s chi mt tr chi c tn gi l "Bn thch g?". Bt u nh. Roger, con c thch du
ty khng?

ROGER: C !

M: Th cn chu, Harris?

HARRIS (ci): Khng !

M: Vy s thch ny l ging hay khc nhau?

ROGER V HARRIS (u ng thanh): Khc nhau !

ROGER: Bn thch bnh pizza khng?

HARRIS: C!

ROGER: Bn c thch ko khng?

HARRIS: Tt nhin!
ROGER (ho hng): Vy bn c thch n rau bina khng?

HARRIS (ci khc khch): T chng thch mt t no.

Sau , m Roger ngh Harris hi ngc li. Bn tr rt hng th vi tr chi ny. Nh vy, c
ngn c chng ci nhau.

Khi bn tr tr li hu ht cc cu hi, m ni: i khi con ngi c s thch ging nhau, nhng
i khi li c s thch khc nhau. Nhng ngi khc nhau c s thch khc nhau l hp l, ng
khng?

Ln sau, Harris vn khng thch xe hi iu khin t xa ca Roger, cu b lin r Harris chi tr

chi khc v hi: Cu c thch tr ny khng?

Harris mm ci ng . Bt chc ting ci bo ng, Roger iu khin chic xe cu ho chy

khp phng. C hai a u rt vui v vi ln hp tc ny. Roger hiu ra rng khng ch bn thn
b m cc bn khc cng mong mun i c mn chi m mnh yu thch.

Bn cng c th cng chi vi tr. Nu ch c mt b, bn hy ly mt con bp b v gi ging bp

b tr chuyn vi b. Hai m con hy thoi mi ni v cc ch khc nhau nh chng trnh ti
vi, phim nh, vt nui hoc t con bn ngh ra ch tr chuyn.

"Con ti lun suy ngh tiu cc"

Con gi mi tui ca bn t ra rt bun khi i hc v. C b ni: "Hm nay, bn Lea khng ni

chuyn vi con m . Con bit bn y ang rt gin con v khng mun lm bn vi con na.

Cu con trai tm tui th nhy l c ln xe sau bui tp bng chy v ni: Thng Graham c tnh
va vo con. Tht qu ng. Con s khng bao gi ni chuyn vi n na.

Mt vi a tr hnh dung ra tnh hung ti t rt nhanh. Chng thng vi vng kt lun v hnh
ng ca ngi khc.

Di y l v d m b ca Sandy v Molly p dng phng php gii quyt vn gip hai

c con gi:

SANDY: Lea rt gin con. Bn y l ngi bn tt nht vy m khng thm ni chuyn vi con c
ngy lin. Con r bn y i chi nhng thm ch bn y cn khng tr li.

B: B bit con ang bun nhng hy th k tip cu chuyn ny nh. Mt c b tn l Sherry

qun li ha vi bn ca mnh. Hai con th ni xem v sao bn y hnh ng nh vy?

SANDY: Sherry khng mun chi vi bn mnh na .

MOLLY: Bn y b m .

SANDY: Bn y bun v con ch cng b cht .

MOLLY: C gio ph bnh bn y .

B: Tt lm. Gi th Sandy hy ni cho b nghe l do khc khin bn Lea khng ni chuyn vi

con?

SANDY: C th bn y thi b im km b .

Nh cuc i thoi nh vy m Sandy hiu ra rng c rt nhiu l do khin Lea im lng vi c b

nhng l do khng phi t pha Sandy.

i vi tr ln tui hn th vn ny cng tr nn quan trng. Quan h bn b c ngha rt ln

i vi tr la tui thiu nin v c rt nhiu iu c th gy hiu lm. V d, b Robbie mi
mt tui cho bn mnh l Todd mn bng r vi iu kin Todd phi tr vo ti ngy hm sau.
Nhng Todd khng gi li ha. Khi cu b gi in, Robbie t ra v cng tc gin: "Cu ha l s
n nhng li bin mt dng!", v ni thm: "T s khng bao gi cho cu mn na!"

Todd ch Robbie bnh tnh tr li ri ni: Nu cu chu lng nghe, t s gii thch v sao mnh tht
ha. M t giao thm bi tp v nh v khng cho php i u nu cha hon thnh. V vy, t gi
in ni ngy mai s em bng tr cho cu trng.

Mc d vn bc mnh v Todd khng gi in sm hn nhng Robbie cng hiu c tnh hung

kh x ca bn. Quan trng hn, Robbie nhn ra rng Todd khng h c nh lc u cu tng.

Tip theo l mt v d na cho thy nhng thay i trong suy ngh ca tr khi nhn nhn mt s
vic. Jamie chn tui rt ru r khi "ct t" quan h vi ngi bn thn nht ca mnh l Alison.
Khi m Jamie hi, c b ni rng: Alison ha s i xem phim vi con vo th by nhng sau
bn y hon li v m bn y b m. Con bo bn y ni di v chng con ci nhau. Gi th bn y s
khng ni chuyn vi con na m .

M Jamie hi tip: Con ngh Alison s cm thy nh th no khi con bo bn y ni di?"

Jamie im lng suy ngh. R rng c b khng ngh n iu ny trc . B ni: "Con on l bn
y rt gin ".

"Con s lm g hoc ni g Alison khng gin na v hai con li lm bn tt ca nhau?", m c b

hi.

Jamie suy ngh trong giy lt ri ni: Con s xin li bn y .

S dng cm t "cn g khc khng?", m Jamie hi tip: Con c th lm hay ni g khc na?"

"Con s hi thm sc khe ca m bn y v s li r bn y i xem phim khi m bn y khe

.

Bng cch ngh tr a ra nhng li gii thch khc nhau hay xem xt li cng nh khng a ra
nhng kt lun vi vng cho tng vn , tr s hc c cch nhn nhn vn nhiu kha cch
khc nhau.
"Con ti c tnh khoe khoang"

Con bn c cn thit phi phng i nhng vic b lm vi cc bn khng? B c hay ch giu

cc bn ca mnh khng? B c thch khoe khoang hay ph trng nhng im mnh ca mnh vi
c lp hay khng?

Trong mt ln tham gia tri h, b Raymond mi tui ch giu cc bn n chi khi h chi bng
r. Cu b lun ch ci mi ln cc bn n c gng ghi im bng ging y khiu khch: T
nhm mt cng nm trng qu y.

B Kate tm tui ni vi bn b rng c b ginh c huy chng th dc ti phng tp m c

b vn tham gia vo cc ngy th by. M Kate c gng ni vi b rng ni khoc nh vy ch khin
cc bn bc mnh m thi. Nhng Kate li cho rng bn b s yu qu b hn.

B Nora mi mt tui cng khoe vi c lp v thnh tch t c ton im A hc k trc.

C rt nhiu cch dy d nhng a tr hay ni khoc. M Raymond ni vi con: Con hy sng

tc mt cu chuyn v Michael, mt cu b rt hay khoc lc. M s gip con nhng trc ht con
th ngh xem Michael bc pht chuyn g.

"Bn y ni rng, trng, bn y chy nhanh nht" Raymond ni.

M cu b hi tip: "Vy l do khin Michael mun khoe khoang l g?"

"C th bn y mun ni ting ", Raymond tr li.

"Cn l do khc no khc khng?"

"Michael ngh l cc bn khc s mun kt bn vi bn y. Nh vy, bn y s cm thy vui hn .

"Con ngh cc bn khc cm thy th no khi bit Michael ni khoc?", m cu b tip tc.

"Chc l bc mnh lm m ", Raymond tr li.

"V con ngh Michael s cm thy th no nu b pht hin?"

"Bn y s bun ", Raymond ni.

"Bn b s ngh g nu lp t chc mt cuc thi chy v Michael b thua?"

Raymond p: "Cc bn y s bit Michael l mt k khoc lc "

"Theo con c cch no khc va gip Michael kt bn va cm thy thoi mi khng?"

Raymond suy ngh mt lc ri ni: "Con ngh bn y khng nn khoe l mnh chy nhanh nht
na.
Lc ny, m Raymond mi nhc li chuyn cu b ni khoc v kh nng chi bng r ca mnh
nh th no. Cu b hiu ra vn v tr li m: Con khng mun ging bn y m .

L do khin nhng a tr nh Raymond lin h nhanh n bn thn mnh l v mt cu chuyn

tng tng gip tr nhn thng vo vn m khng phi lo s iu g. Ni v mt nhn vt
khng c tht gip Raymond khng cm thy b p lc - cu b khng s b bn b ty chay hay coi
mnh ch l mt k khoe khoang. Chnh v khng b cng thng m Raymond bc l suy ngh thng
thn v nghim tc.

M Kate hi con phn ng ca cc bn khi b khoe mnh ginh c huy chng th dc. Kate p:
"Bn thn nht ca con khng bun quan tm m "

"Vy con ngh sao?", m hi.

Kate tr li: "Con rt ngc nhin. Con ngh l bn y s rt ch c y.

Cn m Nora th hi: "Cc bn s ngh g nu con b im B ln thi ti?". R rng trc c b

cha tng suy ngh v iu ny.

Hnh din v thnh tch ca mnh l mt chuyn, nhng nu cng iu hay khoe khoang vi
ngi khc li l chuyn khc. V tr con hon ton hiu c s khc bit .

S thch c th gip tr kt bn

T "s thch" nghe c v li thi nhng thc t khng phi th. Thc t, nhng a tr bit to cho
mnh nhng s thch ring, nhng a tr say m tm hiu nhng iu khng trc tip lin quan
n trng lp thng thu c nhiu iu b ch bt ng.

Jay mi hai tui ni vi ti v s thch c bit gip cu b c thm nhng ngi bn mi nh

th no. K t lc tm tui, Jay thch nhy, sng to v biu din nhng iu nhy ca ring mnh
lp hc nhc Broadway m cu b tham gia. nh, cu b mua nhng a CD hoc DVD v luyn
tp trong phng hng gi ng h.

Sau khi Jay hc nhy, cu b chun b din, trang tr sn khu v biu din cho gia nh xem.
Trong rt nhiu nm, ngi nh nh mt sn khu lun khin Jay cm thy tht thoi mi khi biu
din. Nhng cch y hai nm, trong mt ln hp ph huynh, m Jay gp c Loretta cng c con
trai rt thch nhy.

Hai b m khuyn khch bn tr gp nhau chia s s thch. Jay mi Byron, ngi bn mi n

nh v chng my chc Byron ngh Jay tham gia biu din chuyn nghip cng mnh.

Thi gian Byron tp hp nhng ngi bn ca mnh cho bui biu din khng lu lm v nhm
tht s bt u pht trin. Mt khong bn thng tp luyn, cc cu b biu din ti mt nh ht
gn nh vi gi v hai la. Vi s tin kim c, nhm mua rt nhiu a DVD hc nhiu iu
nhy mi. Ngoi ra, nhm cn sm sa trang phc biu din v dnh ra mt t tin tip th, nh
lm p phch qung co v cc bui biu din sp ti ca nhm.
Nh say m b mn nhy, Jay khng ch c nhng pht giy th gin tht s m cn c hng
rt nhiu li ch khc. Cu b tng xu h khi by t s thch khc thng ca mnh vi cc bn
cng la. Nhng sau khi gp Byron, Jay khng cn cm thy ngi khi mi cc bn n nh mnh.
Cu b cng hc c nhng k nng kinh doanh nh lp ngn sch nh th no hay bit cch bc
l nhng im mnh ca bn thn. Quan trng hn c, gi Jay hon ton t tin khi mi cc bn ti
xem nhng cuc biu din ca mnh. Tht ngc nhin l cc bn khng ch rt thch xem m cn
mun tham gia vo nhm.

n by gi nhm nhy ca Jay ng thnh vin n ni bn tr phi thay phin nhau biu din,
ph trch trang phc biu din v t chc cc cng tc hu trng. Mi ngi u bt nhp rt tt.

Cn Lee mi hai tui cng nhn ra rng nh s thch m c b lm quen c vi nhiu bn.
C b thch thit k trang sc nh vng tay hay vng c t nhng ht mu.

u tin, c b lm vng cho b ni, m v em gi. Khi Lee t tin, c b quyt nh lm mt

chic vng tay tng Nina, c bn mi quen trng m Lee rt qu. Mc d khng thch mu tm
nhng Lee bit Nina rt kt gam mu ny. V vy, c b lm mt chic vng tay bng nhng ht
mu tm v trng. Khi Lee a n cho Nina, cu u tin Nina ni l: "T rt thch mu ny!" S
thch ca Lee khng ch gip c b trong vic lm quen vi cc bn m chnh nh chu kh quan st
mu sc trn trang phc ca Nina m Lee cn bit c s thch ca ngi khc c b chn
nhng ht mu ph hp vi s thch ca bn. Tm hiu s thch cng nh quan tm n cm xc
ca ngi khc l mt k nng rt quan trng. Khi ti hi cm gic ca Lee khi lm chic vng ,
c b t ho tr li: Chic vng mang li cho chng chu mt cm gic c bit, bi v thay v b
tin ra mua, chu t tay lm cho bn y. Nina rt thch n v rt vui.

Bn khng nn k vng con mnh cng phi c ti v k nng c bit nh Jay v Lee. Vn khng
nm ch con bn lm c g. Nu b nhn ra iu g quan trng vi mnh, b s t n lc khm
ph li ch cng nh nim vui tht s m ngay c tr tng tng cng khng th no hnh dung
ht. Theo ui mt s thch khng ch em li cho tr cm gic vui v, thoi mi m cn nhiu li
ch khc.
PHN 4. Hnh thnh cc k nng sng
Liu tr c b phn tn hc hnh khi ri vo trng thi c ch v khng gii quyt c vn ?
Liu tr c b ri vo tm trng chn nn, tht vng v trong mt s trng hp dn n nhng
hnh ng xc ni v gp rc ri trng hay do thua km bn b? Liu s sng to v kh nng
"suy lun t ph" c gip tr t c thnh cng hn v phng din tm hn, giao thip v tr
tu khng?

S pht trin ca con bn trng cng nh trong cuc sng ph thuc vo nhiu yu t c quan
h mt xch vi nhau nh kinh nghim thc t, hnh vi ng x trong nh v trng cng nh n
lc vn ti thnh cng v kh nng thc t.

T Phn 1 n Phn 3, ti cp n nhng tc ng tiu cc nh hng ti thnh cng sau

ny ca tr khi u t nguyn nhn tht bi trong vic gii quyt vn thng ngy.

Phn 4, ti s ch cho cc bn thy k nng gii quyt vn nh hng nh th no n thnh

cng sau ny ca tr - v mi lin h mt thit gia hai yu t ny. Ti cng s gii thiu mt vi
phng php sng to v c o nhm pht trin k nng sng gip con bn ho nhp vi trng
lp.

Bit lng nghe l mt trong nhng k nng sng quan trng. Bn c bao gi bt cht nhn ra mnh
l nh khi ang tr chuyn vi mi ngi khng? Hoc tr li mt cu hi m thc cht bn
khng h nghe r? Hoc ch tr li mt phn v l i cc phn khc? Nhng tnh hung nh vy c
l xy ra vi tt c chng ta. Nhng lng nghe ngi khc l mt k nng quan trng cn c pht
trin. M u Phn 4 ny, ti s ch cho cc bn thy lm th no con bn bit lng nghe hn v
ng thi hon thin k nng nghe ca chnh bn bng nhng phng php gip tnh cm gia
bn v con gn b hn.

Theo nh gi ca cc nh nghin cu Alexander, Doris Entwisle v Susan Dauber ca trng i

hc Johns Hopkins, lng nghe l mt trong nhng k nng quan trng gip tr t c thnh cng
ngay t khi bt u i hc. Nhng k nng khc l hc cch dng thi gian hp l, to cho mnh
mt s thch v tham gia tch cc vo vic hc vn ho. Thc t, theo nh nghin cu khc ca
Entwise v Alexander, cc k nng sng v thi quen lm vic m tr hc c t khi i nh tr l
mt trong s nhng d on c c s nht v kt qu hc tp cng nh ng lc phn u trong
sut nhng nm hc u tin.

C trch nhim cng l mt k nng sng quan trng gp phn vo s thnh cng ca tr trng
cng nh trong cuc sng. Trc ht, tr hc k nng ny nh khi chm lo nhng nhu cu hng
ngy ca mnh. Khi tr ln hn, k nng ny pht trin thm bng nhiu cch, chng hn bn c
th yu cu tr lm nhng vic nh va sc. Nhng bn s ni g khi tr mun lng trnh nhim
v? Liu bn c th khin chng hng th hn vi nhng bi hc v trch nhim khng? Liu bn
c th gip tr c thi tch cc vi cng vic thay v trn trnh n khng?

Bn cng c th cho tr mt khon tin tiu vt hng thng. Hay bn cho rng chng phi t kim
ly, hay coi nh l phn thng mi khi tr lm vic tt? y tht s l mt vn phc tp v
trc khi a ra quyt nh, bn cn xem xt c hai mt mnh yu ca tng gii php cn nhc
phng n tt nht vi con bn.

Tt c nhng g tr cn phi hc l bit cch sp xp v c trch nhim hn vi vic hc tp. Liu

tr c hng th lm bi tp v nh hay khng? Cc ng b ng vai tr quan trng nh th no
trong vic dy d tr?

Ti cng s cp n tm quan trng ca tr tng tng v s sng to. Mc d chng ta

thng cho rng nhng phm cht ny ch quan trng i vi nhng ngi lm vic trong cc lnh
vc ngh thut nh m nhc, m thut hay vit lch nhng thc cht chng c lin quan n mi
lnh vc. Arthur Cropley, trong cun Sch gio khoa v sng to (Encyclopedia of Creative) vit:
"Sng to l rt cn thit i vi nhng lnh vc i hi nhiu s bay bng, th nghim c bit
nh ngh thut, vn chng v m nhc nhng cng rt quan trng i vi cc ngnh ngh khc
nh khoa hc, k thut, thng mi, hnh chnh....

mc c nhn, Cropley ni thm: "S linh ng, ci m, kh nng thch nghi tt vi nhng iu
mi m hay tm ra nhng cch lm mi, quan tm n vn mang tnh thi s hay can m i
mt vi kh khn... s gip tr vt qua c nhng th thch trong cuc sng, c bit i vi
nhng cng vic c tnh cht hay thay i, khng n nh i hi kh nng thch nghi cao v s
am m. D nhin, nhng phm cht v mt tr tu minh mn phi song hnh vi nhau.

Ti hon ton ng vi nhn nh . Theo suy ngh c nhn, nhng suy ngh bt pht v nhanh
nhy c th lm gim bt cng thng v lo lng khi phi a ra cu tr li ng. R rng, cu tr li
"ng" l mt phn khng th thiu i vi mt vi bi hc nht nh. V d, hai cng hai lun lun
bng bn, v Harrsburg l th ph ca bang Pennsylvania. Nhng thm ch n c ton hc v a
l cng khng phi ch c ng v sai. Thc t, hc vt c nhiu hn ch. Nhng a tr ch nh
mt cch th ng m khng bit p dng nhng g hc vo cc tnh hung thc t, iu ny
dn n kt qu l c th bn tr s khng xoay x c trc nhng tnh hung bt ng. Trong
phn ny, bn s hc nhiu phng php mang tnh sng to v th v gip tr lm quen vi cc
con s, tn th ph ca cc tiu bang v nui dng tnh yu c sch ca tr v nhng cch gii
quyt vn . Thm ch con bn c th mong mun vit nhng cu chuyn ca ring chng v s
dng mi k nng hc tr thnh mt a tr thng minh.
16. Lng nghe
Nghe ging

Lenore cp my in thoi xung v ni gin vi con gi Tara. C gio ch nhim lp hai ca b

va gi n nh v ni rng tun ny Tara b im km c ba bi kim tra l ton, chnh t v
khoa hc, trong khoa hc l mn m c b yu thch nht.

Ging c gio kh bun: "Tara l mt b gi thng minh", c ni, "ng l chu lm bi tt hn rt

nhiu. lp, ti thy chu hay ni chuyn ring vi bn khi ti ang ging bi v v nguch
ngoc vo v. Tara cng thng xuyn khng lm bi tp v nh y v trnh by rt cu th.
D vy, ti vn khng ngh l chu c vn v thnh gic hay th gic cng nh kh nng tip thu.
Ti rt mong mun chu s sm n nh.

Kt thc cuc tr chuyn, Lenore i vo phng con gi. "C gio con va phn nn vi m rng
lp con khng h tp trung hc tp, hay ni chuyn ring v v by ra v trong khi c gio ang
ging bi" Lenore nghim khc, "Con s phi hc hnh nghim chnh li. Cui tun ny khng i
chi u ht. Con phi hon thnh ht bi tp v nh v m s kim tra. Nu cha tt, con s phi
lm li.

"Con chng c bi tp no ht!", Tara ht ln.

"ng c ci li m!", Lenore ni cu, "Mt l lm theo nhng g m ni, hai l con s khng i u
ht sut c thng!"

Tara quay i. C b hiu, cuc i thoi chm dt.

y khng phi l thi m Lenore mong mun. Chng ta hy quay tr li cuc i thoi. Ln
ny, cch ni chuyn thay i. Lenore g ca phng con gi v ni: Tara, c gio ca con ni
vi m l con b im km, thm ch c nhng mn con thch. Vy l th no, Tara?"

Lc u, Tara khng mun ni v iu ny, do vy c b tr li: Con khng bit .

Lenore vn gi bnh tnh, "M tin l nu con tht s thy kh, con s nh li c gio ging hn.

V Tara khng cm thy b p buc hay mng m nn c b quyt nh tr li thnh tht: "Con
thch ni chuyn vi bn b, m ", c b l nh.

"Tara", m c b hi, "Con bit ngha ca t t ho l g khng?"

"C , ging nh khi con lm c vic tt, nh v mt con nga chng hn.

"V con c bit ngha ca t tht vng khng?"

" l khi con v con nga khng p v bc tranh trng tht xu.
"Gi hy ni cho m nghe cm gic ca con khi thi trt no.

Tara nhn ra mi lin h ngay lp tc. C b mm ci p: Tht vng m .

"Vy con cm thy th no khi thi ?"

"Con thy t ho m ", Tara tht ln.

Sau , Lenore hi con gi lm th no thi .

"Con s khng ni chuyn ring, khng v by vo v v lng nghe c gio ging bi ", Tara ni.

Gi th n lt m Lenore mm ci: "Con ngh c gio s cm thy th no khi con thay i?"

"C gio s t ho m ", Tara tr li.

Ngy hm sau, Tara i hc v, gng mt ti ci rng r: "Con ni vi c gio l con s lm

c t ho v con. C gio s khng tht vng v con na.

Nhng khng ch c gio ca Tara m m c b cng rt t ho v con gi.

"Hc cch lng nghe"

Bn c cm thy con bn thng xuyn khng nghe li bn khng? Bn c nhn thy nhng cuc
tr chuyn vi con thng m u rt thoi mi, bnh tnh v nh nhng nhng lun kt thc bng
ci c hay khng? Bn c cm thy mt mi v s bng bnh ca chng?

Di y l mt phng php mi nht gip ci thin tnh hnh. Chng ta hy xem m b Tamara
gii thiu mt tr chi mi vi con gi v bn ca c b, Carla, nh th no. C hai b u mi
mt tui.

M: No, m c mt cu chuyn ngn nhng c mt vi chi tit kh bun ci. Hai con hy c to
ln v tm ra l ch no nh.

TAMARA: Ngn chn t ty.

CARLA: M cho t hai con ra xinh.

TAMARA: Chn t ty v i trong tuyt.

CARLA: Chng b ng yu qu.

TAMARA: Chn t mn nga.

CARLA: Mt con rt rt to.

TAMARA: Bn c thuc khng?

CARLA: N mu xanh v nht nht.

TAMARA: Eo i, t ght thuc y. T s ngm chn vy.

CARLA: T s ly nc m bn ngm chn.

TAMARA: , cm n Carla.

C hai c b ci r ln. Cu chuyn tht bun ci nh nhn xt ca Tamara: Chuyn ch n

nhp g m .

Sau , m yu cu bn tr c li cu chuyn mt ln na. Ln ny c ngh chng tp trung

nghe nhng g bn mnh ni v nu nghe thy th ra hiu bng cch v nh vo u gi.

Sau khi kt thc, m nu cu hi vi hai a: Carla lm th no bn Tamara hiu rng con ang
rt ch nghe bn y ni? V d khi Tamara ni "Ngn chn t ty", con lm g bn y bit l
con c lng nghe ?"

Hai a tr nht tr vi tng "Carla c th hi: "Ti sao chn bn b ?". Sau , Tamara v
Carla c li cu chuyn ln na, cho thm li nhn xt v cu hi chng t c hai ang rt
chm ch vo cu chuyn.

Bn tr lm quen vi tr chi mi rt nhanh, v cu chuyn ca chng tht th v. Di y l mt

v d:

TAMARA: Tht ng tic cho b m ca Keith

CARLA: Tri nng th.

TAMARA: H ly d.

CARLA: T c g c mt ci cy gn y.

TAMARA: By gi bn y phi sng vi m.

CARLA: Ti sao cu y phi sng vi m?

TAMARA: Bi v m cu y dnh quyn nui bn y.

CARLA: Ny, ng bn kem ka.

M rt ngc nhin v bn tr sng to mt cu chuyn rt bun ci v mt ch rt nghim

tc. C tranh th hi Tamara cm thy th no nu Carla tht s tr li b theo cch y. "Con s
ngh l Carla khng quan tm n ai khc ngoi chnh bn thn mnh", cu tr li ca Tamara
cho thy c b hiu lng nghe ngi khc quan trng nh th no.
Nu bn p dng nhng cu chuyn theo kiu tr chi trn, bn c th nhc cho tr ch lng
nghe ngi khc ch n gin bng mt cu hi: Con s tr li m nh th no m bit con
ang lng nghe?"

Con bn s rt hng th vi tr chi ny. Nhng cu chuyn nh vy s gip b tr thnh mt

ngi bit lng nghe m chnh bn thn b cng khng nhn ra s thay i .

"Ti c tht s hiu con mnh?"

Bn s lm g khi tr nh bn hay git chi ca bn? Bn c nn lng v bc mnh khng khi

nhc con khng c lm nh vy? Bn c nh con khng?

B Adam bn tui b vn iu thuc ca b ri nm vo gt tn. Nu ch l s sut, b s khng ni

g. ng ny Adam tip tc lp li khin b rt tc gin. ng qut ln: Cm con khng c lm
th na" v da pht cho thng b my ci vo mng.

Nhng khi m ca Adam nh nhng hi cu b v sao li nghch nh vy, Adam tr li, v ngng
ngng: "Big Bird ni vi con l nu chng ta yu qu nhng ngi ht thuc, hy bo h ngng ht
v nu khng h s cht. Con yu b v khng mun b cht.

Khi hiu Adam lm vy ch v mun b khng ht thuc na, b xc ng lm. ng ni: "Con trai,
b s khng bao gi ht thuc na. V ng gi li ha. Cu chuyn ny xy ra cch y hai
mi nm ri.

Vic Big Bird ni g khng quan trng. Vn l cu b lm nh th no. Th tng tng cu

b bun th no nu b khng nghe li mnh.

i lc chng ta khng nghe theo con tr v chng ta gi nhng nguyn tc ca ring mnh v da
vo c x vi tr bt k l do. V d, rt nhiu cha m mun con ci mnh hc cch chia s.
Nu h nhn thy con mnh ly chi ca bn khc, h c th qu ch vo vic dy cho tr hiu
gi tr ca chia s m khng nhn ra tht s tr ang ngh g.

Khi m ca b Ruby bn tui nhn thy con gi git bp b t tay bn khi c b ang xem, c qut
ln: Ti sao con lm th?"

Ruby cng cu knh tr li: Bn y ly bp b ca con. N l ca con.

M khng tht s n phn ng ca tr, c qu ch vo vic dy Ruby nn chia s vi bn

m khng quan tm con gi ni g. "Chng no con cha hc c cch chia s vi ngi khc", c
ni, "s khng ai mun chi vi con, con s khng c ngi bn no ht. Gi th tr li nhng g
con ly!"

Ruby min cng lm theo. Nhng tht s c b ngh g?

Di y l nhng g m Ruby vn dng sau khi c hc c cch ni chuyn nh th no gii

quyt tt vn .
M: Chuyn g vy Ruby? Hai a c chuyn g no?

RUBY: Bn y ly bp b ca con. l bp b ca con.

M: Ti sao con khng mun chi vi bn?

RUBY: V bn y nht nh khng chu tr cho con.

Gi th m b hiu ra iu ch cha tng bit trc rng theo suy ngh ca Ruby, c b
chia s chi vi bn v by gi mun i li. Thay v quan tm n iu m ch tng cho mi
l vn s ch k th ch tp trung vo vn m Ruby quan tm: khng tr li bp b sau khi
c b cho mn. Lc ny tnh cht s vic khc, m tip tc cu chuyn theo hng ny:

M: Chuyn g xy ra khi con git li chi?

RUBY: Bn y con.

M: Theo con th c cch no khc ly li bp b m bn khng mnh hay khng?

RUBY: Chng con c th cng chi .

M: l mt cch. V nu bn y khng ng , con s lm th no?

RUBY: Con s cho bn y mn my con th bng .

M: , suy ngh hay lm. Con bit cch gii quyt vn ri y. Con cm thy th no khi x l tt
vn ?

RUBY: Con thy t ho m .

Ch l m Ruby kt thc cuc ni chuyn bng cu "suy ngh hay lm", ch khng phi " tng
hay y. Nu khen tng, ch c th lm con hn ch suy ngh khi gp nhng tnh hung tng
t. V d, ln khc, Ruby mun c chi ca bn khc. C b c th nh li m ni " tng hay
y" khi Ruby ngh i th bng ly chi ca bn. Nhng bit u c bn li khng ng ?
Ruby s cm thy lng tng khng bit phi lm g tip theo.

Vn ch bn mun khuyn khch tr suy ngh sng to khi phi i mt vi nhng vn kh

khn. Khi p dng phng php gii quyt vn , nn nh khng phi l bn khen nhng iu con
ngh m khen s c gng, n lc suy ngh ca tr.

Gii quyt bt ng quan im nh th no?

Mu thun c xem l bnh thng v l iu khng th trnh khi. Mu thun xy ra mi gia

nh. Nhng c nhng mu thun thng xuyn xy ra v mi ngi hiu lm nhau hoc hiu sai
vn . Di y l mt s v d gip bn nhn ra mt vi trng hp tiu biu.
B Michelle tm tui thch mc qun b st ngi. Trng khng ph hp t no. Khi m yu cu c
b thay b qun o khc, Michelle cu knh p li: Con bit mnh ang lm g! M ngh l con
khng bit trng con th no ? C mc k con!" M Michelle rt bun bi v c mun nhn con gi
mnh xinh p v c con mt thm m. C lo ngi cc bn khc s ch ci Michelle n mc lp d.

Michelle phn bua vi ti: "M mun chu mc nhng chic qun rng thng thnh va cho c
nm sau. Nhng chu khng thch mc li, chng khng cn mt na v bn chu s nhn ra iu
.

Mu thun kiu ny kh ph bin: m th cho rng bn b s ci Michelle bi v c b mc qun

qu cht trong khi Michelle li s cc bn s pht hin ra nu c b mc mt chic qun hai nm
lin tip.

Ai cng cho rng mnh c l v khng quan tm n suy ngh ca ngi khc.

Di y l phng php ni chuyn gip hai m con tm ra cch gii quyt.

M: M con mnh nhn vn ny ging nhau hay khc nhau?

MICHELLE: Khc nhau, m .

M: M khng bit cc bn ngh sao khi thy con n mc nh th. Con c nht thit phi mc qun
o qu cht v khng ph hp vi mnh nh th khng?

MICHELLE: Con thy chng rt va y ch. Tt c cc bn gi u mc nh vy. Con khng thch

qun o rng.

M: Thi c. Con bit trng r hn m.

Nhng kiu tr chuyn ny khng tht s hiu qu. Khi lo lng v quan tm n iu g, chng ta t
khi n kin tri ngc ca ngi khc. Tr con cng vy. Chng ta c th gip tr nhn ra
vn ca chng m khng cn phi nng li. Michelle v m b bit rng, mc d c hai m con
cp nhiu ln v chuyn qun o ca Michelle, nhng c hai u cn phi hc cch lng nghe
nhau nhiu hn na. Hai m con khng phi ch lu ni li chuyn ny.

Michelle k cho m nghe v mt cu bn kh ni ting v lun mun gii hn ngi khc trong khi
Michelle ln no cng t im thi tt hn. Do , cu ta khng thch c b cht no. iu khin
Michelle bun nht l cu ta ty chay c b. "Nhng khi chu ni vi m v chuyn ny", Michelle
ni: M chu cho rng c th l do li ca chu. Chc chu kiu cng hay khoe khoang v
im s. M lun ngh chu c li. Vy nn t gi nu c chuyn, chu s ch ni chuyn trc khi
i ng m khng phn nn na.

M ch mun bit chc l con gi khng kiu cng vi bn b thi. M mun Michelle hiu ti sao
cu bn li khng chi vi b. M b ni: "ti c th gip chu hiu c phn ng ca ngi
khc. Nhng vi Michelle, ch "gip" y c ngha l m ang ch trch c b v cho rng b c
li trong chuyn ny.
Sau khi th mt cuc ni chuyn khc, m v Michelle gii quyt c vn .

M: Ti sao con ngh rng v mnh c im cao hn m bn khng chi vi con?

MICHELLE: Bn y ni con khoe khoang.

M: Vy lm sao bn y bit con c im cao hn?

MICHELLE: Con ngh l bn y nhn qua vai con.

M: Cng c th. Cn l do no na khng con gi?

MICHELLE: C th mt bn no ni .

M: cng l mt kh nng. By gi suy ngh k nh. Liu con c lm hoc ni g khin bn y

bit con t im cao hn khng?

MICHELLE: , cng c th l con cho bn y xem bi. Con t im 10 mn Ton nn mun bn

y n tng v con.

M: . Cng c l. Con on xem bn y ngh g khi con khoe bn bi kim tra?

MICHELLE: Vy l khoe khoang m?

M: Con s lm g bn y chi vi con?

MICHELLE (im lng mt lc): Con s thn thin vi bn y v khng khoe khoang na .

Lc ny m b gip con gi hiu l do ti sao cu bn kia ngh chi vi c b. Bng nhng cu

hi thng thn di dng tm kim thng tin, Michelle cm thy thoi mi hn v nhn ra nguyn
nhn ca vn . C b khng cn lo lng m s phn nn hay ch trch nn s ch lng nghe hn.

Chng ta thng cho rng tr khng nghe li ngi ln. Vy tr c thng ngh nh vy v chng
ta khng?

Bt ng quan im ph bin nhiu gia nh. Trc ht, cha m v con ci nn ngng tranh lun
v tt c u ch ang ngh n quan im ring ca mnh. Khi m Michelle hc c cch ni
chuyn vi con gi gii quyt vn , c nhn ra rng: "i lc ti ngh l mnh ang lng nghe
con ni nhng thc t th khng. Lng nghe ngi khc bng thi nghim tc l iu cn thit
bi v ai cng mun c by t quan im ca mnh. n lc cuc ni chuyn mi tht s bt
u.

Chng ta thng cho rng tr con khng nghe li ngi ln. Vy tr con c thng ngh nh vy
v chng ta khng?
17. Trch nhim
"Phng khch c phi l ni con chi khng?"

C con gi bn tui ca bn thng chi ba bi. Bn gii thch cho b chi phi ct
phng ring. iu ny b cng bit. Bn cng ni vi con hng nghn ln l phi thu dn c
sau khi chi xong. Cho nn khi b hi ti sao th bn tc gin qut ln: "M ni ri!" hoc "ng
bao gi hi m mt ln na!"

khng vng mt vi ng chi ba bi ca con, mt ngi hng xm khuyn bn a con

n mt ca hng v c b chn nhng chic ti nhiu mu em v nh. Bn ch cho b ci ti
ny dng ng cc vt c hnh khi, ci ti kia ng bt v ti na ng chi xp hnh.
Nhng sau hai tun, my ci ti ng xp lp cn chi vn by la lit ra sn nh. Lc ny, bn
gin si ln. Bn qut: "Nu con khng dn chi ngay by gi, m s cm con ng vo chi!"

Nhng tt nhin bn khng th lm th vi con. Bn ni vy ch n gin v khng bit phi lm g

hn na.

Bn hy th gip con hiu l khng nn chi trong phng khch. Audrey, m ca Shane su
tui hi con trai sau khi bnh tnh tr li: "Chuyn g s xy ra nu con chi phng khch?"

Phn ng u tin ca Shane l: "Con khng bit.

Audrey tip tc: "M tin l con bit y", c ni.

Shane vn do d: "M s khng cho con chi chi na.

Hnh pht ny hon ton c th xy ra, nhng khng phi l cu tr li Audrey mun. S dng
phng php gii quyt vn , nhiu bc cha m c gng gip con ngh n hu qu gy nh
hng ti nhng ngi xung quanh hn l hu qu xy ra vi chnh bn thn chng. Lc u,
Audrey nn nng mun con tr li ng cu c mun nghe, nhng cui cng c i . Thay vo ,
c nh nhng hng dn con i theo li suy ngh ca mnh bng vic t cc cu hi kiu nh:
"Chuyn g s xy ra nu b ni n thm v khng nhn thy chic xe ti chi ca con nn c
th bc vo phng?"

Ngp ngng mt lt, Shane ni: B c th dm ln v lm v chic xe . y vn cha phi cu tr

li Audrey mong mun, c tip tc: "Cn chuyn g khc na?". Shane suy ngh. Sau mt hi im
lng, b nhn m v kh tr li: B c th vp v b ng .

y l iu Shane cha tng ngh trc . Audrey tip tc:

"B s cm thy th no nu chuyn xy ra?"

"B s bc mnh ", Shane tr li, "v bun na m .

Gi th Aundrey li hi: Con s cm thy nh th no nu chuyn xy ra?"

Shane p: "Con cng nh th m ".

Lc ny, Audrey mi hi: Vy con c th lm g khng ai b ng v con khng cn bun hay bc

mnh na?"

Cc cu hi nh vy khng ch gip tr quan tm n cm gic ca ngi khc m cn ca chnh

mnh na. V iu ny khch l b chi vo ng ni quy nh.

Khi chng ta da hay gii thch hu qu cho tr, chng thng b ngoi tai. Ngay t lc bn tui,
tr c th tr li cc cu hi gip chng bit cch quan tm ti ngi khc ng thi iu chnh
cm xc ca chnh mnh. Bn s khng bao gi phi nhc nh tr chi ng ni quy nh
na.

Ngi lm vic nh

Con bn c bao gi "qun" rc khng? C bao gi b ku ca rng c nhiu bi tp v nh n ni

khng c thi gian ra bt? Hay c khi no b vt qun o lung tung m khng ct vo t?

Bn s phn ng th no? Thng thng, bn giao vic nh cho tr bi bn ngh y l mt cch tt

con rn luyn tnh trch nhim ging nh nhng g bn c hc khi cn b. Bn cng cn con
ph gip vic nh. Nhng vic nh tht s tr thnh vn gy cng thng. Con bn coi vic
nh nh l trch nhim hn l s t nguyn trong khi gp qun o hay rc l nhng vic qu
n gin!

Hy s dng phng php gii quyt vn di y gip tr t nguyn lm vic nh:

tr la chn mt cng vic m b thnh tho v rn luyn ngay t nh. B Benjamin bn tui
rt thch phn loi tt v ct ngn ko;

Hy m bo vic nh khng nh hng n thi gian hc bi, chi a hay cc hot ng quan
trng khc ca tr;

Tm hiu l do ti sao b lun "qun" lm vic nh. B Gail chn tui ngh rng rc l vic ca
anh trai. Khi m hi Gail thch lm vic g khc, c b ni mun dn bn n;

tr t lp thi gian biu lm vic nh. iu ny s gip tr lm vic khoa hc v b s thch

hon thnh cc nhim v t ra. Nu khng kp hon thnh cng vic ng hn, hy hi con bn
phng hng gii quyt. V d, nu b tht s c rt nhiu bi tp ton kh v mun lm xong
trc, b c th ngm bt a vo bn ra cho n khi hon thnh bi tp ton. B cng c th trao
i vic nh vi anh trai nh b dn ba ti cn anh ra bt;

Kim sot tt vic nh. Vic bn yu cu con gi dn cn phng ba bn ca b s khin b cm

thy b qu sc. B s khng bit bt u t u. Hy hi b thch lm vic no trc v vic no
sau. iu gip b sp xp th t cc cng vic phi lm nh nht tt, k li bn hc v dn
ging. Hoc bn hy hi b thch dn t u gc ca s hay ni gn b nht hay ca chnh.
Cch ny khin b c cm gic c lm ch cn phng v b c quyn quyt nh lm g v khi
no.
M ca Will rt bun khi cu con trai mi tui lun "qun" gp qun o. Mi ln ni chuyn vi
con, ch lun c gng gi bnh tnh nhng cui cng vn phi cn nhn vi con. iu ny khin mi
quan h ca hai m con ngy cng xu i. Sau khi hc cch ni chuyn vi b v cm xc, c hi con
trai: Con ngh th no khi con v nh v thy qun o vn treo trn mc?"

Will tr li: "Con bc mnh m ". Lc sau cu b ngp ngng: "Con khng thch gp qun o", Will
th nhn, "y l vic ca con gi. Con khng th lm vic khc ?"

"Con thch lm vic g?", m hi.

"Thu dn bn n ", Will tr li.

Cuc tr chuyn gip hai m con hiu suy ngh ca nhau. Quan trng l m b hiu rng khng
phi ch mun con gp qun o m mun dy b c tinh thn trch nhim.

Trch nhim l mt k nng sng quan trng. Hy rn k nng ny cho tr ngay t nh. Nhng a
tr bit t ho v c thc v nhng thnh qu ca mnh t by gi s lun bit trn trng nhng
iu trong sut cuc i.

"Ti sao con ti li hay qun?"

Mt vi a tr hay "qun" lm vic bi v chng tht s khng mun lm, chng hn nh rc

hay dn phng. Nhng a khc li qun nhng th m chng tht s mun v cn.

Dng nh kh trnh khi nhng chuyn nh vy. Ch mt ngy sau khi bn mua cho con chic o
khoc ma ng mi, ng ci b thch, b qun ngay trng. Hoc trc ngy thi quan
trng, c con gi li qun sch nh. Mt vi a tr vay bn b c th l mt la n
qu, mn mt quyn sch v c hay mt ci bt ri li qun khng tr cho n khi b nhc nh.
Nhng a tr khc qun xin tin np i tham quan vi lp hoc qun i tham quan.

Chng ta c gng gii thch cho tr hiu rng tr s b mt o khoc nu qun trng, rng tr
s khng lm c bi nu khng mang sch, hoc bn b s khng tin tng na nu chng
mn m qun tr li. Tuy nhin, hu ht tr con u bit ht nhng iu ny. Khi nghe chng
ta gii thch, tr s khng tm v li tip tc qun.

Wynn, cu con trai mi mt tui ca Perry sao nhng n mc cu b ngi c bo m qun mt

ang t thc n trong l vi sng. Perry k: "Bui ti, khi ti s n ci l vi sng, ti thy bt sp
ca thng b vn cn "; "Thng b mi bun chuyn vi bn b v qun sch nh, sau
cu cu b pht v khng th quay v ly kp. ng ni thm: Ti ngh bn tr khng th lm nhiu
vic cng lc nh ngi ln".

Carmen ni vi ti rng c con gi by tui, Monique cn ng tr hn c Abbie mi c nm tui.

C th do Monique phi ch n nhiu vic hn nh bi tp v nh, hot ng ngoi kho, hay
ngh xem ai s gi in cho c b vo gi nghe in bui ti trng. Carmen bt u ngh rng c
cn phi dnh nhiu thi gian hn rn con tr thnh ngi c t chc nhng khng bit phi
bt u t u.
Nu con bn ging nhng a tr trn y th c mt s cch c th gip bn.

Thay v ni vi con nhng chuyn c th s xy ra, hy tm thi gian thch hp hai m con tr
chuyn v hi tr: Chuyn g s xy ra nu.

con qun o khoc trng?"

con qun sch trong ngn ko?"

con qun sch mn th vin nh bn?"

con qun tr bn ?"

Hu ht tr u ngh ra hu qu ca vic "qun" nh b mt o khoc, hay khng n tp lm tt

bi kim tra, hoc b pht nu khng tr sch ng hn v khin bn b mt lng tin.

Nu con bn khng th ngh ra nhng iu ny, bn hy hng dn con m khng cn thit phi
gii thch. V d, bn hy hi: Chuyn g s xy ra nu ai khng bit y l o khoc ca con v
khng thy ai n tm?"; "Chuyn g s xy ra nu con phi lm bi m li qun mang sch?"

Khi con bn lng trc c hu qu, bn hy hi: Con cm thy th no nu xy ra nhng

chuyn nh vy?" Khi quan tm n cm xc c nhn, con bn s d dng ni n vn ca mnh
hn. Thay v gi , hy tr t tm ra cu tr li.

Gi hy hi b: Con nn lm g ln sau nh mang v nhng cn thit (hoc tr bn nhng

th mn)?"

Victor, cu hc tr tm tui lun qun mang sch n trng, tr li: Con c th ghi vo mt t
giy l Kim tra bi tp v nh ngy hm nay v cc bi kim tra nu c ri dn ln trn t .
Melanie mi tui th thng qun tr sch cho bn. C b ngh l s vit tn ngi bn cho mn
sch v ngy gi tr sch vo mt t giy.

C th vic ny khng c tc dng ngay trong nhng ln u tin. Nhng khi t mnh ngh ra
tng, tr s hng th thc hin hn l b ngi ln ngh hay yu cu.

iu ny chnh l nhng g xy ra vi c b Riva nm tui. C b thng qun nh rng bui

ti, c bit nu con mo ca nh Riva hay ch gi Riva cng vo phng tm. Chng s a nghch
hay ni chuyn vi nhau, thm ch n mc Riva chng bun ng n kem nh rng. Khi m hi
Riva s lm g nh nh rng, c b tr li: Con s dn vo gng mt bc tranh c hm rng,
m . Riva t v bc tranh v tt c mi ngi u rt thch th. Bc tranh kh bun ci nhng
ng l c b khng cn qun nh rng na.

tr t suy ngh v tm ra gii php cng l cch gip bn thay i tnh cht ca cuc ni chuyn.
Bn khng tp trung vo nhng vic m tr qun, ngc li gi cho tr bit lm th no nh
c. Kt qu l, tr s cm thy t ho v kh nng ca mnh.

"Con hy t lm mt mnh!"
C bao gi con bn vi vnh bn rt nc hoa qu, nng bnh, ct n, ci cc o v thm ch
ri nc st c chua ln hamburgur cho b hay khng? B c ku than mnh khng th lm c
bi tp v nh ngay c khi cha thm ly sch ra khi ba l khng?

V phn ng ca bn l g? Bn c cn nhn, kiu nh "Con hy t lm i!" hay bn bt lc v qu

mt mi nn lm h con cho xong chuyn?

Nhiu bc cha m khng nhn ra chnh h lm vn tr nn rc ri bng vic thay con lm mi

th khi chng cn b. Tr cn c hc hi v trau di tnh t lp ch khng phi t nhin m c.
Chng ta hy xem cha m ca Toby gip con t b thi quen li nh th no khi cu b tm
tui.

Thay v c ni i ni li, hay khng ngng gii thch ti sao Toby nn t lm cc vic ca mnh, h
ngh ra mt tr chi c tn gi "Hy xem ti c th t lm nhng g."

u tin, h ngh Toby nu ra ba th m b mun b m lm h. Hai ngi ha s gip con

nhng trc ht h mun Toby t lm t nht mt vic. Toby ni rng b s rt nc hoa qu.

Toby tng bc lm quen vi cng vic ny. u tin l ly nc hoa qu trong t lnh, sau
mang ra bn. Cu b ci v hi: "Nu con lm th sao ?"

B m khng ni g, chm ch xem b rt nc hoa qu. Khi Toby lm xong, cu b ci rng r v

thch th nhm nhi cc nc hoa qu.

Bui ti hm , Toby nh b m ng np ba l. Thay v qut con: "Hy t lm i!" nh trc ,

b m ch nhc cu b nh li tr chi. Toby thay i tm trng ngay v ho hng ni: Vng , con
s t lm c.

Mc d mt nhiu thi gian dy Toby t lm bi tp v nh nhng khng phi khng thu c

kt qu g. Mt hm, Toby c mt bi tp lch s yu cu tm hiu v Tng thng M Abraham
Lincoln. Toby khng my hng th vi mn lch s v th l cu b l i. Nhng b Toby gi
cu b mt cu hi rt hay: "p n no sau y l ng v Tng thng Abraham Lincoln? ng l
Ch tch th mi ca Cng ty Thuc l M, Tng thng th mi hai ca Puerto Rico, hay Tng
thng th 16 ca nc M?"

Toby ci vang bi v cu b bit r cu tr li: ng y l Tng thng th mi su ca nc M,

b !"

Thy con c v ho hng, b hi tip: ng lm nhng vic g quan trng trong thi gian lm
tng thng? Con c th tm cu tr li trn mng Internet.

"B lm h con c khng?" Toby ngh. Nhng sau cu b mm ci v ni: "Thi c.

Con c th t lm. B nn li xem Toby tm thng tin v sau hai b con trao i v nhng thng
tin tm c trn mng Internet. Cui cng, Toby c th t mnh hon thnh bi tp.

Mt vi a tr c thi quen da dm khi lun hi b m v c m mnh vt lung tung. Nu

con bn cng nh vy, hy c gng gip tr tin tng vo bn thn bng cch hi: Hm nay con
chi vi bp b u?". Nu vn cha lm tr nh ra, hy hi tip: "Con c chi vi bp b u
na khng?". Nu tip tc tht bi, bn nn hi: Con ngh mnh nn lm g by gi cho n khi m
tm ra bp b cho con?"

Mt a tr khong bn tui c th tr li: Con s v . Lc ny, bn ng tic g m khng khen

"Con m gii qu. Mc d cha tm thy bp b nhng c b cng hc c mt iu rng bn
khng phi lc no cng gip b ngay lp tc. V trong khi i, c b c th t mnh nh ra ch
bp b.

gip tr t lp, khng nn tr qu ph thuc vo chng ta. V ht ging t lp c gieo

trng ngay t khi tr cn lp mm. Khen ngi nhng k nng mi, khuyn khch tr rn luyn
chm ch chng hiu rng phm li l iu hon ton bnh thng. Nhng a tr t mnh gii
quyt c kh khn hng ngy ca cuc sng ngay t by gi s dng cm i mt vi th thch
trong tng lai.

Toi co nen cho con minh tie n tieu va t khong?

Ho i co n nho , toi vn thng c b m cho mt khon tie n tieu va t ha ng tua n. S tin c nhn
tu theo tui ch khng ph thuc vo vic ti c lm vic nh hay khng. Tuy nhin, mt vi
bc cha m coi s tin tiu vt nh l mt cch tr cng cho con lm vic nh. Nhng ngi khc
li ch cho con tin khi chng xin (trong trng hp bn tr dng tin vo mc ch hp l).

Mo i ca ch la m e u co nhng u va nhc ie m rieng. Di ay la mt s iu cc bc cha m nen

lu tam khi cho tie n con minh.

Ne u cho con mo t khoa n tie n tieu va t inh k ha ng tua n:

Con ba n co the tie t kie m e mua nhng th chu ng tht s ca n, c ho c ca ch qua n ly tie n va la p
ke hoa ch chi tieu;

Con ba n se khong xin them tie n vi chu ng bie t minh se nha n c bao nhieu va va o lu c na o.

Tuy nhien, ne u bn tr muo n mua mo t th a t tie n, ba n se pha i cho con them tin m khng tnh
n nh hng xu ca vic ny: l khin tr suy ngh sai lm rng tin tht d kim.

Ne u ba n cho con tie n e chu ng la m vie c nha (lau do n pho ng, giu p la m be p, ga p qua n a o), con ba n
se :

Bit quy tro ng o ng tie n;

Hie u c ra ng mun c tin phi lao ng;

It tieu tie n ba ba i hn;

Co y thc tra ch nhie m hn.

Tuy nhin, iu ny co nghia la ba n phi tra tie n cho nhng cong vie c ma a ng l la nghia vu ma
con ci phi lm vi t ca ch mo t tha nh vien trong gia inh. Do o , con ba n se na y sinh tinh ich ky ,
chi la m vie c nha khi ca n tie n va khong quan tam n gia inh. ay tht s khng phi la mu c ich
ma ba n mun gia o du c con minh.

Ne u ba n cho con tie n khi bo n tre la m vie c to t, con ba n se :

C x to t hn;

Bie t quy tro ng o ng tie n.

Tuy nhien, nhng ha nh vi ng x va tha i cu a con ba n se bi chi phi bi ng c c tie n va

pha n thng ch khong pha i xua t pha t t tnh cm chn thnh.

Di y l nhng suy ngh ca tr v vn ny.

Alicia chin tuo i cho ra ng tin tie t kie m giu p co be ho c toa n to t hn: "Cha u co ng tr s tin mnh c
v quyt nh xem s tiu bao nhiu". Kelly mi hai tuo i cu ng tha nhn li ich cu a vie c na y: "Tie t
kie m tie n giu p cha u bit mnh tht s thch mt mn nhiu nh th na o. Nhng Danette la i
ngi tieu tie n vi: "Ne u cha u tieu he t tie n bay gi, bit u s c th mi hn v t hn m chu
mun thi sao. Co n Gary, ta m tuo i no i: "Cha u se khong b tin mua nhng th "o c ha i. Gary
muo n no i ti nhng CD tro chi hay am nhc cha nhng hinh a nh ba o lc, khong phu hp vi la
tuo i, ke ca khi ca u be co u tie n mua. Tuy nhien, be no i them: "Nhng cha u s va n mua nhng th
lt vt khc".

Edward, mi tuo i, c b me cho tie n khi la m vie c nha ha ng tua n, no i ra ng ca u be sa n sa ng la m

them e da nh tin mua nhng th minh thich: "Cha u se ra t vui ne u co nhng th o .

Me cu a Marcy mi mt tuo i chn ca ch th ba, nghia la cho con tie n an qua trng va i xem
phim vi ba n, nhng chi khi co be la m tt cc vic c giao nh dn pho ng rieng, la m ba i ta p ve
nha va ngoan ngoa n trng. Me be no i se va n cho tie n ngay c khi Marcy pha m nhng lo i nho .
Nhng, ne u nh thng xuyn b nhc nh chuyn ra ba t, me se khong cho Marcy tin na.

Toi ho i Marcy ngh g v chuyn na y, co be chi no i: "Cha u s luon co ga ng la m vie c tha t to t. Cha u
khong muo n khi xin tie n me la i no i: "Khong c. Con cha xng a ng c i xem phim vi va n
quen la m vie c nha .

Ne u thinh thoa ng ba n khong cho con tie n thi cu ng khong sao c. Theo quan ie m cu a toi, khong
nn lm dng vic du ng tie n thng hay hinh pha t e ba t tre "la m vie c to t".

Hai be Kendra va Felicia mi tuo i e u nha n tie n tieu va t ha ng tua n khong ging nhng cch k
trn. Hai a co ga ng ghi tha t nhie u ie m tt ba ng ca ch la m vie c nha hoa c i ho c, i ngu u ng gi.
Felicia va Kendra rt thch tng na y. Kendra no i: "Cha u khong co n ca m tha y a y na y khi t nhin
nhn tin ca b m na. Chu s dnh tin. V b m mun chu l mt ngi c trch nhim.

Trong trng hp ca Danette, vi co be khong da m tieu s tin tit kim c nn bn c th

cho b tin mua nhng th lt vt, t nht cng trong mt khong thi gian nht nh. Bng cch
ny, b s chi tiu thoi mi hn v dn dn khng cn phi n o hay do d khi tiu tin tit
kim.

Khng c khi nim hoc ng hoc sai hon ton trong vic qun l tin bc i vi con ci. Vn
khong pha i ch ba n cho con tie n nh the na o ma quan trng chu ng bie t quy tro ng va s du ng
o ng tie n o ra sao.
18. Trng hc, Bi tp v nh, Hc tp
Ai lm bi tp v nh?

Con gi bn c mt bi tp ton v nh kh n ni c b khng th gii c. B nh bn gip

.

Cu con trai ca bn ang cung ln v khng hon thnh kp bo co c sch. Cu b ngh bn

lm h mt phn rt nh. Bn ngh sao?

Nh bao b m khc, bn s rt sn lng gip con. Theo nh nghin cu Chritine Nord, nhng a
tr c b m gip trong hc tp thng hc gii hn nhng a t c cha m quan tm.
Nhng thay v gip con ngay lp tc, bn hy suy ngh nn gip b nh th no. B hc c iu
g khi bn lm h bi tp nh th?

Hy xem xt k mc ch ca mnh. Thc ra khng qu kh "d" con bn hng th vi vic lm

bi tp v nh. C rt nhiu cch gip con hon thnh tt cng vic.

Nu b ku ca bi tp v nh tht t nht, bn c th thay i cho sinh ng hn. Hy ngh b

cng bn chun b ba ti v hai m con cng tho lun v s khc nhau gia mt phn t tha c
ph v mt na tha c ph. Nu b nh tui qu, hy t mi bn tri, phi ca chic bn hai qu
to v b t m. Tip , b t chn vt khc t ln bn. Nu con bn ang hc php
tr, hy ly i mt vi vt v yu cu b m s cn li. Bn p dng phng php gii quyt
vn bng nhng cu hi nh: "mt cng hai c bng mt cng mt khng?" "Tu ho c ging xe
hi khng? Chng khc nhau nh th no? Bn kt hp hay phn loi cu hi ph thuc vo kh
nng tip thu ca tr. Sau y l mt vi kin khc.

Bn c th kt hp khi nim c th, nh s hc vi ngn t ch cm xc hi:

"Con thch mt ci bnh pizza (gi mt ngn tay ln) hay hai ci bnh pizza (gi hai ngn tay)
hn?"

"Con thch mua mt que, nm que hay mi que kem?"

"Con thy t ho nht khi tp violon trong bao lu: ba nm, 51 tun; ba nm, mi bn thng; ba
nm, 371 ngy hay bn nm, mt thng?

Bn cng c th sng to tr chi vi cc mn hc khc. V d, thy con ang hc a l, bn c th

hi: "Thnh ph no khng c trong danh sch sau y v ti sao? Spring-field, Harrisburg, Albany
hay Philadelphia?" Nu hc v lch s, bn c th hi: "Con hy nu tn ba ngi lm tng thng
sau nm 1950 v mt ngi lm tng thng trc nm . Nhng cu hi th thch kiu ny gip
tr hng th hc hn.

Bt k mn hc no u c th c xem l bi tp tr thc hnh k nng gii quyt vn . Bn

hy kim tra kh nng suy lun hu qu ca tr, mt trong nhng yu t cc k quan trng gii
quyt vn cng nh p dng vo cc nghin cu x hi bng cch t cu hi: "iu g s xy
ra nu...

Qun lnh ca Washington khng tun lnh ng khi h i qua Delaware?"

Martin Luther King Jr. khng b m st?"

Cc thnh ph khng c chnh quyn?"

Hay tho lun v chin dch i nhn quyn ca Martin Luther King Jr. thng qua nhng cu hi
gip gii quyt vn :

"Mc ch ca ng y l g?"

"ng lm nhng g t c mc ch?"

"ng gp nhng tr ngi g? ng tin hnh nhng bc tip theo nh th no?"

"Mt bao lu kt thc ton b chin dch?"

"Mt nh lnh o nhn quyn ngy nay c th lm g tip tc t c mc ch ?"

C mt cch m ti tin cha m v con ci s hng th vi cc mn hc trng l da trn mt tr

chi kh ph bin c tn Tr chi ghi nh. Khi cn nh chc bn cng chi tm hnh bng cch
tro nhng chic th c hnh ng vt hay vt c t p xung. Bn hy lm nhng chic th
tng t c hnh nh phn nh ni dung mn hc ca con bn trng. Nhng thay v to ra hai
b th ging nhau, hy to ra nhng cp th kim tra kin thc ca tr. V d, nu con bn ang
hc php nhn, hy lm mt chic th s 12 v mt chic th "4x3. Khi b lt ln, s l
mt cp. Bn c th p dng tr chi ny vi bt k mn hc quan trng no ca tr.

Nh tr chi ny m mt cu b chn tui rt ho hng lm bi tp v nh. Cm thy t ho v

cht g th thch, b khng nh b m gip m mun t mnh c gng.

Khi bn sng to, iu cng khuyn khch con bn sng to theo. Bng vic hng dn nhng
khng lm h bi tp, mt nhim v hng ngy ca b, bn cho b thy cm gic c quan tm,
nh vy hng th hn vi mn hc. ng thi gip b hiu c l bn rt tin tng b s t mnh
hon thnh xut sc cng vic.

Nen la m ba i ta p ve nha va o lu c na o?

Rt nhiu gia inh gp phi vn lin quan n bi tp v nh ca con tr. Ca c ba c cha m va n

thng xuyen pha i nha c nh chu ng la m ba i ta p ve nha , co khi co n mng m. Bo n tre c ha ri li
y. Nhiu lu c a e n gi i ngu ma con ba n va n cha la m xong ba i ta p ve nha , tha m chi co n
cha ba t a u la m na. Ba n phi lm sao y?

Di ay la nhng g m m Louise yu cu v thm ch e nt c con gi Darnell by tui v

chuyn lm bi tp.
M: Darnell, con i ho c ve c hn mo t tie ng ro i ma va n cha ba t a u la m ba i ta p la sao ha ?
Khong co ti vi, ba n be gi he t cho ti khi na o con la m xong ba i ta p.

DARNELL: M i, con se la m ma !

M: Hm no con ch ni th. Me muo n con la m ngay bay gi. Ne u khong, con s b tha y gia o pha t
va khong theo kip ba n be lp.

Va n e cho Lousie a e do a, ra le nh ch khong pha i la tro chuye n vi con ga i. Sau ay l cuc

i thoi ca hai m con khi c bit s dng phng php gii quyt vn khich l Darnell
la m ba i.

M: Darnell, ti nay con co nhng bi tp no?

DARNELL: Mn chnh t, toa n va khoa ho c a .

M: Con muo n la m mon na o trc?

DARNELL: C l con se ho c chinh t trc.

M: Ngoan lm, con se ho c mon y trc hay sau khi an?

DARNELL: Sau khi n, m a .

M: c ri, con s lm g sau khi lm xong bi chnh t?

DARNELL: Con se i chi a .

M: , the con la m mon toa n trc hay sau ?

DARNELL: Con s la m trc a .

M: The co n mon khoa ho c?

DARNELL: Sau khi an to i, me a .

M: Darnell gio i lm, con a t la p ke hoa ch hc tp c ro i y.

Ro ra ng ay la mt khi a u ra t to t. Khi con ba n lp mt ke hoa ch rieng gio ng nh be Darnell, ba n

co the ho i them va i cau nh:

"Con inh ho c mon toa n trong bao lau?"

"Con se la m gi ne u ca n them thi gian la m toa n?"

"Con se no i hay la m gi ne u ba n go i e n u ng lu c con ang la m toa n?"

Va , ne u nh con ba n a u ln e xa c nh thi gian cho tng vic th bn nn hi:

"Con inh ho c mon tie p theo lu c my gi?"

Tre tui ln by ra t thich la p ke hoa ch rieng. Ba ng ca ch na y, chu ng ca m tha y co tra ch nhim

cn phi thc hin ke hoa ch o .

Khi tre ln hn, chu ng se la p ke hoa ch cho nhng cong vic phc ta p hn. Be Amelia mi mt
tuo i pha i vie t mo t ba o ca o ve mo t s kie n lich s trong hai tua n, va co be co tho i quen "nc n
chn mi nhy". Me ca ng nha c nh Amelia vic o , co be ca ng khong nghe. Sau ay la nhng cu
hi m m b p dng gii quyt vn ny:

"Khi na o con pha i no p ba o ca o?"

"Con la m ba o ca o trong bao nhieu nga y?"

"Con inh la m ca i gi trc tien?"

"Con nghi se ma t bao lu hon thnh bo co?"

"The con pha i la m nhng gi?"

Chia nhng cong vie c phc ta p tha nh tng cong vic nho , thu xe p thi gian cho tng cong vie c nh
se la m gia m to i a stress va ca m gia c qua ta i. Amelia nha n ra ra ng co be pha i tim hie u nhng vn
lin quan n chu e cu a minh tren Internet va th vie n, c tinh thi gian cho mi vic v
tng thi gian hoa n tha nh. Co be du ng lch tnh ngy cn cho mo i cong vie c va thu xe p thi gian
la m ca c ba i ta p cu ng nh ca c hoa t o ng kha c. Vi ca ch la m na y, co be la m ba i ta p cu a minh to t
hn, hoa n tha nh cong vie c u ng thi ha n va co th ngu ngon trc khi no p ba i. Chi ca n co ga ng va
c hng da n, con ba n hoa n toa n co the hon thnh tt cng vic.

Khi con ba n bit phn b thi gian hp l cho tng vic, b s thy d dng hc c cc k nng
t chc, qun l thi gian hay rn luyn c tnh trch nhim iu ny khng ch gip b thch i
hc m cn l nn tng t c thnh cng sau ny.

Nui dng tnh yu c sch

Ngay c khi cn nh, cha bit c, c th tr vn rt yu sch. Nu con bn sp bc vo tui

n trng, v bn thng c sch cho b, b s rt thch ging c, nt mt v thi ca bn
khi c. B nghe thy t ng v nhn thy tranh v. S kt hp gia tnh cm m p v vic c
sch gip tr gn b hn vi bn, hnh thnh tr tnh yu c sch v gip tr thnh cng trn
con ng hc tp.

Di y l mt s phng php bn c th s dng khi dy tnh yu sch tr.

Hy tr t chn cun sch m b mun c. Cng b i th vin, ti nh sch v chn la sch

s to ra mt khong kt ni quan trng cho bn v b.

Khi chn sch, hy c qua ton b ni dung, trnh ngt qung tr hiu cu chuyn ang n
on no. Sau , c li cu chuyn mt ln na di vai ngi gii quyt vn . Hy hi tr v
cm xc ca tng nhn vt khi mt chuyn g xy ra vi h, ri t ra cu hi: Con bao gi
cm thy nh vy cha?. Nu c bt k chi tit no minh ha cho cm xc ca nhn vt, bn hy
tr ch ra n v t mnh biu din cc nt mt bun, tc gin, vui mng. Sau , bn hy
tip tc vi cu hi: Nhn vt khc phi lm g nhn vt ny cm thy tt hn?.

Chng hn, trong cun sch kinh in Alexander v mt ngy kinh khng, ng s, khng tt cht
no v v cng ti t (Alexander and the Terrible, Horrible, No Good, Very Bad Day) ca Judith
Viorist, m Alexander a cu b ti nha s v nha s pht hin cu c mt chic rng b su. Lc
, bn hy hi tr v cm xc ca Alexander v tm hiu xem b c suy ngh tng t khi i khm
nha s khng. Bn cng c th bit tr ngh g khi t ra cu hi iu g khin con cm thy y l
mt ngy kinh khng, ng s, khng tt cht no v v cng ti t?.

Cn vi nhng cu chuyn c tnh tit xung t gia anh ch em rut, bn b hoc b m v con ci
(tnh tit thng thy nhng cu chuyn vit cho la tui sp i hc), bn c th c li cu
chuyn v dng li nhng chi tit khc nhau gip tr nhn thc cm xc ca cc nhn vt,
cch thc gii quyt vn v nhng s kin lin quan n cuc i nhn vt. Hy hi tr nhng
cu hi nh:

Nhn vt trong truyn gii quyt vn nh th no?

Theo con, gii quyt nh th c c khng?

Nhn vt c th lm g khc khng?

Chuyn g s xy ra nu bn y lm nh vy?

Cc cun sch Nhng ch gu Berenstain (Berenstain Bears) l bc m tuyt vi m u cu

chuyn v cm xc ca con ngi v cch gii quyt vn . Chng hn, trong cun sch Cuc ci
v ca nhng ch gu Berenstain (The Berenstain bears get into a fight), sau cuc ci v, gu anh
v gu em ngi im lng, quay lng li vi nhau. Sau khi t ra nhng cu hi trn, bn c th hi
tr nu iu tng t xy ra vi b, b s cm thy th no; theo b, ngi anh cm thy ra sao; v
b s lm g gii quyt vn .

Ngoi cc cu hi t ra cho mt em b ang tp c sch, bn hy thu ht tr tui ln hn

suy ngh v nhng cu chuyn m b thch bng cch nu ra nhng cu hi kiu nh:

Theo con, ti sao bn gi trong cu chuyn li hnh ng nh vy?

C th cn l do no khc khng?

trng con, c bn no lm vy khng?

Ti sao con li cho rng bn y lm nh vy?

Theo con, nn ni g hay lm g bn y khng lm nh vy na?

Nu bt k chi tit no trong cu chuyn trn tng xy ra vi bn, hy chia s k nim, suy ngh v
cm xc khi vi tr. Chng hn, sau khi b Maura mi mt tui c Harry Potter, b v m
tr chuyn rt lu v vic th no l mt a tr m ci, v gia nh ca h v vic h cm thy
may mn th no khi c nhau. Khi con bn trng thnh v bit cch t c sch, th bn vn nn
dnh thi gian c sch vi tr. Thm vo , hy pht trin vic ny. Bn v tr c th thay nhau
c (trn thc t, nhiu tr vn thch c c sch cho nghe).

Dnh thi gian c sch vi tr s chng minh cho tr thy vi bn, c sch cng l mt hot
ng. S dng sch m u cu chuyn gip bn v tr tm hiu nhng iu thm kn v rt
quan trng ca nhau m bnh thng c l c hai kh c th bit c.

nui dng tnh yu c sch ca tr, ngoi phng php trn, bn cn c th khuyn khch tr
s dng ni dung sch nh mt bc m m u cho nhng cu chuyn ca ring b. Bn hy
bt u bng cch hng dn b sng to ra mt ci kt mi cho cu chuyn va c nh mt cch
gip b c ci nhn mi v cc nhn vt. Bng cch ny, tr s bit mnh s cm thy th no nu
tnh hung truyn xy ra. Yu thch nhng cu chuyn do ngi khc vit ra khi ngun cm hng
cho tr sng to ra nhng cu chuyn ca ring mnh. iu ny mang li cho tr c hi t chc li
suy ngh v cm gic v nhng s vt, hin tng quan trng. Nu mun, tr c th c cu chuyn
ca mnh cho c gia nh nghe bn bit tr ang ngh g. Khng ch c th, vic t to ra mt cu
chuyn ca ring mnh s mang li cho tr c hi ngh, t chc v din t quan im ca mnh ti
khn gi quan trng nht: bn thn tr.

Dy ton qua cc mn th thao

Bn v tr c cng say m bng hay bng chy khng? C th cc mn bng , bng r, hay
khc cn cu hp dn bn hn i vi tr nhng th thao l mt cch kch thch tuyt vi s hng
th vi ton hc ca tr, mt cm gic tng t nh khi tr ghi im, chy n ch, hay lm bn.

tng ny xut hin khi ti gh thm mt lp nm c rt nhiu hc sinh yu mn ton. l nm

1983, nm cc tuyn th i 76 ca Philadenphia ginh v tr qun qun trong gii v ch bng
chy. Cc em thc sut m n mng chin thng, ho hng k ti nghe nhng con s lin quan
n i bng, c bit l cc cu th tr ct. Con s cc em a ra khng ch l s im mi cu th
ghi trong trn chung kt m cn l s im m tng ngi ghi c trong mi ma bng. V cng
ngc nhin trc s am hiu tuyt vi ca cc em, ti nh thm: Ai dm ni rng nhng a tr
ny khng th hc ch?

Sau khi khng kh lng li, ti t ra nhng cu hi ton hc, c km thm cc t th hin cm xc
(y l mt yu t quan trng trong phng php gii quyt vn ). Ti gn cc cu hi ca mnh
vi i bng 76: Em s thy vui sng hn khi c tm ln, i 76 ghi c nm tr hai mi im
hay khi ghi c bn cng mi su tr su im? Khi by tr vi cc con s, ti cng a thm
nhng chi tit th v vo theo khi nim t mt cch tr ln (y cng l mt phn trong phng
php gii quyt vn . Chng hn vi mt c bng c th mang li hoc hai im hoc ba im, v
mt c nm t do sau ting ci l mt im, ti t ra cu hi i 76 c th ghi su im theo bao
nhiu cch?. Ti vit nhng cu hi dng ny ln bng, ri chia lp thnh nhng nhm nh, v yu
cu cc em cng nhau gii bi ton. Khng phi tt c cc cu tr li u ng nhng s vui sng
v nhit tnh ca cc em khng h gim bt. Ngay c thy gio ca cc em cng khng tin ni. V t
 tr i, sau khi ni dung th thao c a vo rt nhiu bi hc, hu ht cc em u tin b hn
trong mn ton.

Nu bn v tr u thch bng , bn c th gn mn th thao yu thch ny vo ton hc qua cc

cu ni nh Mt i bng c th ghi bn theo nm cch. Ri sau , yu cu tr k tn cng nhiu
cch ghi bn cng tt v vi mi cch , cu th c th ghi bao nhiu bn.

Hy a ra cc p n ca ring bn v khuyn khch tr t t ra cu hi. Bn c th mun lm

iu ny trong ba n ti hoc trong gi gii lao gia hip. Nu bng chy l mn th thao yu
thch ca bn, bn c th t ra nhng cu hi nh C bao nhiu cch mt i ghi c 2 im
trong mt ln nh bng?, Con c ngh n nhng cch him khi xy ra nh tnh hung mt cu
th nm bng nm mt c mnh, mt c cn hay i bn phm li khng?.

Tr rt thch tm hiu nhng cch ghi im ca mt i bng. Mi tr chi m bn v tr cng

nhau xem rt c ngha v mn ton c th tr nn th v hn nhiu khi gn vo cc mn th thao
nh vy.

Ngi cha: Thnh t quan trng trong thnh cng hc tp ca tr

Khi ni n thnh cng trong hc tp, ngi cha dng nh to ra s khc bit rt ln. Theo nh
bo Christine Nord, mt cuc nghin cu nhm vo hn 20 nghn a tr chng minh rng loi
tr cc yu t thu nhp, s gio dc ca cha m, chng tc v nhm dn tc, nhng a tr no
c cha quan tm nhiu n vic hc tp s t c nhiu im A hn, tch cc hot ng ngoi
kha hn, thch i hc v t kh nng lu ban hn. Xc sut xy ra gia b trai v b gi l bng
nhau.

Cc nghin cu khng th gii thch chc chn ti sao s tham gia ca ngi cha li c vai tr quan
trng n vy trong thnh cng hc tp ca tr. C th, tr mun hc tht tt lm vui lng cha
v c chnh cc em na. Cng c th, thi gian gn gi cng c mi lin kt gia cha v con. S
tham gia ca ngi m trong qu trnh hc tp ca con cng l mt yu t rt quan trng. Khi tr
c c cha v m, s kt hp ny tr nn linh hot hn.

Cc nh nghin cu chng minh rng ngi cha tham gia vo nhng lnh vc khc trong cuc i
ca con ngay t khi con cn th b c nhiu kh nng tham gia cc hot ng v cng vic
trng. Di y l mt s cch c bit cha c th dng s hin din ca h c bit n v
nh gi cao trong qu trnh hc tp ca con tr:

Gh n trng thm con, d ch l thnh thong, v lun sn sng gip . Dnh 30 pht nn li
lp hc ca con hay sn chi trong gi ngh cng c th tc ng rt ln n thnh tch ca con
trng;

Lm iu g cho lp ca con nh lp mt ci bng tin chng hn;

Sn sng hng dn cho mt chu nh khi chu cn gip ;

Sn sng i cng vi lp ca con;

 Ni chuyn vi gio vin ca con v vic bn c th gip con mnh theo nhng cch c bit
nng cao kt qu hc tp, v pht trin nhn thc x hi v tnh cm ca chu.

Bn s thu c nhng kt qu rt ln nu c th lm theo bt k gi no trong nhng gi ni

trn. u tin, bn s bit nhng iu tr c hc trng. Bn cng c th gp c bn b ca
tr. Cui cng, vi tt c nhng thng tin c th ny, bn s hiu c mi trng hc tp ca tr,
tip xc vi c gio v bn b ca con, bn s ng mt v tr thun li hn gip con mnh ln
k hoch ginh c nhng thng li thc t v hng dn con cch ginh c.

Ngi cha tham gia nh th no khi tr lm bi tp v nh? Nhiu ngi cha m ti c c hi tip
xc thng kim tra bi tp v nh ca tr xem tr hon thnh cha v ch ra bt k li no
c th yu cu tr lm li. Mt s ngi cha khc li k cho ti nghe cch h tng bc hng
dn con mnh hon thnh cc bi tp ton hay khoa hc: Mt ngi cha ni: Con trai ti phi lm
chm li. Chu lun mun tr li cu hi ngay lp tc, v nu khng bit tr li th no, chu li
mun ti nhc. V th, ti yu cu chu gii thch r vn . iu ny s gip chu suy ngh li v
nhng g chu ang lm. Ging nh cc phng trnh, ti a chu i t bc 1 sang bc 2, gip
chu bt u. V iu ny thay i tc lm bi ca chu. Ngi cha ny gip con mnh ngh
v cch ln k hoch v hon thnh cc bi tp khoa hc. ng ni v nhng ti liu cn dng, gip
con bit nn dng nhng ti liu ny khi no v u, bc tip theo cn lm g. Sau , ng ni
thm: Nu ti cho chu cu tr li ngay, khng nhng chu s khng bit cch tm ra chng m
chu cn khng th cm thy vui v v t ho khi tm ra cu tr li.

Mt ngi cha khc li gip c con gi mi tui Gwendolyn lm bi tp ton v nh bng cc cng
b xem li cc cng thc v gip b s dng chng gii ton. Trong sut mt bui nh vy,
Gwendolyn ngay lp tc bt u tr chi gio vin, ging gii nhng quy lut v cc bc cho mt
nhm bn tng tng. y t ho, b gii thch: Bi v chu l ngi gii nht nn chu s dy
li cc bn y nhng g cha chu dy. Khi chu khng th gii thch c mt iu g , chu s
hi li cha. Ri chu li gii thch li cho Dumbo cho n khi bn y hiu cch lm. Vic ny khin
chu cm thy mnh rt gii. Ti hi Gwendolyn iu ny gip chu nh th no, c b ci v
ni: Khi chu dy Dumbo, chu phi tht chm v kin nhn. Chu c th hc theo ng tc .
Khng c bi kim tra no, khng c p lc no. Ti li hi liu iu ny c ch khng khi c b
lm bi tp v nh tht v Gwendolyn tr li: N khin chu thch mn Ton hn v chu c thm
nhng ngi bn mi na, nhng bn c vn tng t y . Sau khi chu th dy cho bn b
tng tng ca mnh, chu c th dy cho cc bn tht ca chu.

Nu ti cho chu cu tr li ngay, khng nhng chu s khng bit cch tm ra chng m chu cn
khng th cm thy vui v v t ho khi tm ra cu tr li.

Beatrice Wright, gi l ngi ln, k li cha c nh hng n qung thi gian trng thnh
ca c nh th no: M ti lun nhng khi cha ti tham gia, c iu g tht c bit. B
thng trng c v mt mi v kit sc khi tr v nh sau gi lm. Nhng b li lun pha tr khi
chng ti ngi lm bi tp v nh. B lun hi ti v nhng th ti hc trng v ti phi tra cu
thng tin trong phn bch khoa ton th ca cun t in (Hi , nh ti cha c my tnh). V
sau mi hay mi lm pht lm bi, b dng nh li khe khon tr li. B lm mi ngun
nng lng ca mnh.Tt c nhng ngi cha ti gp dng nh u c ngun nng lng v
lun th hin iu .

C rt nhiu cch mt ngi cha tham gia vo vic hc tp ca con tr. Trong cun sch ny ti
nu ra mt s cch nhng trn thc t vn cn rt nhiu cch khc. Vic bn lm g khng quan
trng. Quan trng l bn lm iu nh th no. Ngi cha cng tham gia nhiu khin ngi con
cng cng tham gia nhiu. V tt c mi ngi u c li t vic .
LI KT
Ti hy vng cun sch ny s mang n cho cc bn nhng gii php dy tr bit gii quyt vn
, bc l suy ngh v cm xc; gip tr pht trin nhng mi quan h lnh mnh trng cng
nh trong gia nh v rn luyn nhng k nng sng cn thit thnh cng trong tng lai. Khi
cc bn cn nhc k cng nhng la chn ca mnh hng ngy, suy ngh cc gii php cho tng vn
, con bn cng c th hc cch a ra nhng gii php ca ring chng. Trong th gii phc tp
hin nay, hn bao gi ht, trch nhim ca chng ta khng ch dng li vic trang b cho tr cc
k nng cn thit a ra nhng quyt nh ng n m cn rn cho tr tnh t lp v ch ng
p dng nhng k nng ny vo cuc sng.

Ti rt mong cun sch vi nhng cu chuyn gio dc th v v sinh ng s c mt trong gia

nh cc bn. Mi phn hi xin gi v:

Khoa Tm l hc

i hc Drexel

245 N.15th Street MS 626

Philadelphia, PA 19102

Cc bn cng c th lin h vi ti theo s in thoi 215-762-7205, a ch email:

mshure@drexel.edu hoc thng qua website: www.thinkingchild.com. Rt mong nhn c kin
ng gp ca cc bn.