Ernest Hemingway _ gal stanbul'u

Tortosa bombardman 109

Tortosa saldry beklerken 113
Amerikan gerekilii iin bir program 117
Bir olayn zerine tutulan k 123
IV. BLM : PARS'TE BR AMERKALI
Tekinsiz bir kalabalk 131
te Paris budur 135
Fransz nezaketi efsanesi 139
Paris modas 143
Paris apkalar 145
Paris - Strasbourg gezisi 147
Fransz politikas 152
Byk aperitif skandali 157
V. BLM : BR GARP ALMANYA
Ticari sava 163
Barsz bir zafer 168
gal blgesindeki kin 174
Almanya'ya girmek sorunu 180
Almanya'da bir yabanc 188
Mark kmaz 192
Mark sayesinde para kazanmak 196
Bir milyon harcamak o kadar kolay ki 201
VI. BLM : KNC DNYA SAVAI'NDAN
Zafere doru bir gezi 209
Londra robotlarla savayor 231
Paris sava 240
Asker ve general 253 Siegfried Hattnda sava
^^^^^
VII. BLM : ... VE SAVALARIN ARDINDAN
Byk mavi nehir-
Ate
Noel armaan
263
277 290 300
Durum hakknda rapor 342
USTA BR YAZARIN GAZETECLK SERVENLER
ERNEST HEMINGWAY'de, haberi ske ske kartan bir 'harp muhabiri'nin btn meziyetleri vard. lk genlik
yllarndaki yaantsna ve snrl bir renim yapm olmasna ramen, politik ve ekonomik sorunlar hayret
verici bir ekilde kavrard. Ayrca izledji olayn en can alc noktasn kavrama bakmndan da zel bir
stnle sahipti. O yllarda Benito Musslini'-nin sahte bir milliyeti olduunu, Avrupa'nn doudaki
egemenliinin sonunun hzla yaklatn anlayan ender kiilerden biriydi. Almanlar hi sevmedii halde
IX
Mttefiklerin Almanlara kar davramnm yeni bir savaa yol aabileceini sylemekten de korkmuyordu.
Hemingway'in elbette btn gzlemleri doru kmamtr. Szgelii Mustafa Kemal'i 'frsat' biri sanarak
gereken nemi vermemi, modern Trkiye'nin kurucusunu tepeden trnaa yanl yarglamtr. Karsna
kan melodrama zaaf yznden, Afganlarn nemini de gereinden fazla bytm, Rusya'nn Orta
Dou'daki etkileri hakkndaki 'kehanet'leri, arap sana dnmtr. Bu yanlmalar, o gnlerin kark olaylar
iinde genellikle tam ve aydnlk yorumlar yapmasna karlk birer 'istisna' saylabilir. Ayrca gen gazetecinin
olaylar tarih iinden deerlendirmesi de birok meslekta tarafndan kskanlmasna sebep olmutur. Bu
yolda devam etseydi, Ernest Hemingway, hi phesiz, ann en byk gazetecilerinden biri olurdu.
Oysa Ernest Hemingway iin gazetecilik meslei, son'a doru bir giditi. Sonradan da syledii gibi, asl
amac, para getiren kaln ciltli kitaplar yazmakt.
Ama 1924'n ilk aylarnda hl gazetecilikten vazgemi deildi. Gertrude Stein ve daha bakalar artk bu ii
brakp zamann cidd yazlar yazmaya hasretmesini salk verdikleri halde, gen Hemingway henz ksa
hikyelerinden hibirini satamad iin kararszd; stelik, ei de hamileydi.
Varaca karar ne olursa olsun, Hemingvvay'in iinden memnuniyetsizliinin arttna phe yoktu. Bir
arkadana syledii gibi, Telgraf yazmaktan sarho oluyordu. Ayrca kendisine izlemek iin verilen olaylar
da 'zevkli' bulmuyordu. Sava muhabirliine bir diyecei yoktu. En pis sava muhabirliinde bile duru, temiz
bir yn vard. Ama Hemingvvay'in gr-
X
sne gre politika batan aa bir irkefti ve gnleri politik randevular yznden kstekleniyordu. (*)
1924 yl sonbahar aynda Ernest Hemingvvay, To-ronto'ya dnd. Kendi kendine yetecek hale gelinceye
kadar Star gazetesi iin almaya devam edecekti. Fakat bu iki yllk plnnn sonunu getiremedi.
Hemingvvay, Toronto Stardaki haftal 125 dolarlk iini ancak drt ay srdrebildi. Gazeteden ayrlnn
gerek sebebi hakknda trl eyler sylenmitir; fakat Harry Comfort Hindmarsh adl bir yaz ileri mdr
yardmcs ile takt geree en yakn olan aklamadr.
Hemingvvay'in gazeteden an ayrl trl ekillerde anlatlmtr ve bunlar arasnda James Cranston'un
Parmaklarma Bulaan Mrekkep adl kitabnda verdi i aklama yledir: Hatrladma gre
Hemingvvay, ehir haberleri mdr Hindmarsh'la eitli atmalardan sonra istifa etmiti. Genel Yayn
Mdr John Bone, Avrupa'daki yazlarnn kazand baardan sonra, onu 'Daily Star'da bir numaral yerli
muhabir olarak kullanmak istiyordu. Starn ehir haberleri mdr de kendisine sradan bir muhabir
muamelesi yapmaya kararlyd. Hemingvvay bir gn nemli bir i iin gece yarsna kadar alm, sonra
evine dnm-
( *) Hemingvvay'in politika hakkndaki grn yanstan yaz, Esquire dergisinin 1934 yl Aralk saysnda
yaynlanmtr. Hemingvvay bu yazda yle diyordu: Politika, mkfat beklemeden ok almak ya da
ilerde rahat edebilmek iin bir sre sknt iinde yaamay gze almak demektir. Bir insan Faist de olabilir.
Komnist de. Ve yeteneklerini iyi kullanrsa, ya eli olabilir ya kitabn bir milyon zerinden hkmete bas.
trtabilir, ya da delikanllarn hayal ettikleri dier m. kfatlardan birine rahatlkla konabilir.
XI
t. Fakat sabaha kar drt buukta hi de nemli olmayan bir yangn iin yatandan kaldrld. Ayrca
kzdrmak, kk drmek ya da sabrn tarmak iin, stste nemsiz ilere gnderiliyordu.
Hemingway'in, Hindmarsh'n bu davranlarna kolayca boyun edii dnlemez. Bir seferinde belediye
parkna gidip tabiat zerine bir yaz hazrlamas istendiinde, bir meslektana yle demiti : Haydi,
gazeteye dnp, Hindmarsh'n cann cehenneme gnderelim! Tabi, bu teklif hibir zaman yerine
getirilmedi, ama iki adam arasndaki srtme srd gitti. Derken Aralk aynda beklenen 'melodramatik
pa lama' oldu ve James Cranston'a gre, Hemingvvay'in Kont Apponyi adl bir Macar diplomat ile yapt
'mlaka ' zerine, beklenen 'son' geldi. Hemingway, yazsn dorulayacak bir takm belgeleri, o akam geri
vermek artiyle Kont'tan almt. Yazsn ve belgeleri Hindmarsh'a teslim etti ve belgelerin gazetenin
kasasnda saklanmasn isteyen bir notu da yazsna ilitirdi. Hindmarsh, belgelerin hepsini kaldrp pe a t.
p sepeti de tabi ana p sepetinde soluu alnca, Hemingway o gece istifasn verdi.
Hemingway 1925 yl Ocak aynda ei ve yeni doan oluyla beraber Toronto'dan ayrld. Bir daha da geri
dnmedi. Gazetecilik haya bir son'a varmt ve imdi nnde Montparnasse'ta bir kk apartman dairesi
kendisim bekliyordu. Bu sefer baarya ulaacakt. Hikye ve On iir adl ilk kitab 1923'te 300 adet
olarak baslmt. Bunun para getiren bir yan yoktu, ama bir balang olarak nemliydi. 1924'te
amzda adl ikinci denemesini yapm, yine para kazanamamt, faka hakknda yazlar kmt ve iyi
eyler sylenmiti. raklk devresini atlattna gre, artk bir 'sanat' olabilirdi.
XII
Ernest Hemingvvay gazetecilik mesleini terkettii halde, gazetecilik yllarnda edindii tecrbeler kendisini
hi terketmiyecekti. Kendi gemiini bylesine dile getiren yazar dorusu azdr. O yllarn canl anlar ilerde
Hemingway'in en byk romanlarn canlandrmakta byk yarar salyacakt. Vatanlarn terkeden ve
Paris'te yaayan Amerikallar" amansz, anlamsz ve duygusuz yaantlar, Gne de Doarda dile
getirilecekti. Sava, btn dehetiyle Silhlara Vedda anlatlacakt. Hemingway'in boa grelerine olan
sevgisi, leden Sonra Gelen lm adl parlak incelemesine ve en ok okunan eseri anlar Kimin in
a-lyor?un hazrlanmasna dolayl olarak yardm edecekti. Hemingvvay boa grelerinin yapld
arenalara tutku derecesine varan sevgiyle balanmam olsayd, asla spanya'y tanyamaz ve aheserini
yaratamazd.
Hemingway'in yaantsnda av ve balklk da nemli yer tutmu ve en cidd yazlarnn ykn bunlar
ekmitir. Afrika'nn Yeil Tepelerbnde avdan byk bir kumar olarak sz etmekte ve roman olmayan bu
eseri, ok nl iki roman ile dengelendirmek-tedir : Francis Macomber'in Ksa ve Mutlu Yaants ile,
Kilimanjaro'nun Karlar. Her iki romanda da moral cesaret, kazanlan ve kaybedilenler konu edilir ve av, iki
erkein trajedisini anlatmak iin bir 'sembol' olarak kullanlr.
Hemingway'in en gzel romanlarndan biri olan ki Yrekli Koca Nehir, gen bir eski askerin yukar
Michigan'da balk tutmasn anlatr. Hemingvvay bu romannda balk tutmay, savan brakt fizik ve moral
yaralar sarmaya ynelmi bir dinsel tren gibi kabul etmekte, 1919'dan sonra kendi bandan geen-
XIII
leri anlatmaktadr. Hemingway, en byk roman olan, htiyar Adam ve Denizde tekrar sembolizme dner.
Dier romanlarnda olduu gibi, bunda da olay iki dzeyde anlatlmaktadr. Bunlardan birinde yal bir
balknn gl bir balkla mcadelesi hikye edilir; ikincisi ise, kaybedilen bir savatan 'muzaffer' kan insan
gururunu anlatan bir simgedir.
te Ernest Hemingvvay'in z de budur : nsan ve abas. Hemingvvay yalnzca yaadn ve bildiini
yazmtr ve iyi bildii eylerden biri de, 1920'lerdir. 1924 yl kendisi iin bir yaantnn sonu, bir yenisinin de
balangc olmutur. Sonradan 38 yl daha yaayaca halde, Ernest Walsh adnda bir yazarn 1925 y ocak
aynda This Quarter dergisinde Ernest Hemingvvay'in yaants hakknda en iyi aklama olan u satrlar
yazmas, hayli artcdr :
Hemingvvay okuyucusunu semitir. Bunun mkfat ok zengin olacaktr. Fakat Tanr'ya kr ki, kendisi
hibir zaman bundan memnun kalmayacaktr. nk o, bu i iin seilmitir. Okuyucusuna aittir. Onu
yakasndan silkeleyip atmak, unutmak ok uzun zaman isteyecektir. Ve o, bundan ok daha nce lm
olacaktr.
XIV
BRNC BLM
GAL STANBULU
ESK STANBUL
( 30 eyll 1922, The Toronto Daily Star)
SABAH uyanp da Hali zerine km sisten incecik ve tertemiz balarn uzatan minareleri grp bir Rus
operasndaki aryay hatrlatan mezzinin, dokunakl sesiyle mminleri yalvarrcasna duaya ardn
duyduunuzda Dou'nun sihrine eriyorsunuz.
Pencere camnda yansyan grntnze baknca, sizi dn gece kefeden sineklerin srp kzartt yerleri
gryor ve kendinizi tam tamna Dou'da buluyorsunuz.
Pierre Loti'nin hikyelerindeki Dou'yla, gnlk yaantnn Dou'su arasnda gerekten mutlu bir orta yol
bulunabilir. Ama bunu ancak gz kapaklar yar aralkla bakan biri grebilir. Ayrca yediklerine aldrmamas,
sinek sokmalarna dayankl olmas artiyle, tabii.
17
HEMINGVVAY
stanbul'da ka kiinin yaadn kimse doru drst bilmiyor. imdiye kadar saym maym yaplmam.
Tahminlere gre, bir buuk milyon insan yayormu.
Paralanan ar ordusunun her trl niformasn giymi 40.000 Rus mltecisiyle sivil olarak ehre szan ve
bar konferans ne sonu verirse versin, ehrin Mustafa Kemalcilere gemesini salamakla grevli bir o
kadar da Milliyeti bu sayya dahil deil. Bunlar, son tahminlerden sonra ehre szanlar.
Yamur yamad zaman stanbul'da o kadar ok toz oluyor ki, Pera (Beyolu)'ya paralel tepelerin
zerindeki sokaklardan geen kpeklerin ayaklarndan havaya sanki bir toz bulutu ykseliyor. nsanlar da
ayak bileklerine kadar toza batyorlar ve rzgr esti mi, arada tam ve youn bir bulut oluuyor.
Yamur yanca da, her taraf amur iinde. Kaldrmlar ylesine dar ki, herkes sokakta yryor; sokaklar da
dereden farksz. Geli-gidi kural diye birey yok. Motorlu aralar, atl arabalar, tramvaylar, srtlarnda ar
ykleri tayan hamallar hep birlikte gidip geliyorlar. Sadece iki ana cadde var. Geri kalanlarn hepsi ara
sokak. Ana caddeler de ara sokaklardan daha ahm ahm deil.
Hindi, Trklerin mill yemei. Bu iri kmes hayvanlar gneli Yakndou tepelerinde youn bir yaant
srdryorlar ve hepsi de birer katr kadar inat.
Byk ba hayvanlarn eti kt, nk Trkler sr beslemiyor. Srlarn en ie yaryanlar Mustafa Kemal'in
ordularna silh ve cephane tayan kan-
18
GAL STANBULU
lan eken iri, ay boynuzlu kzler. Trk etlerini inemekten ene kaslarm bir buldog kpeinin kaslar
kadar salamlat.
Balklar iyi, fakat balk genellikle iki mezesi. defa stste balk yiyen biri, yzerek bile olsa stanbul'u
derhal terketmek ister.
stanbul'da tam 168 resm izin gn var. Cumalar Mslmanlarn, cumartesileri Yahudilerin, pazarlar da
Hristiyanlarn tatil gn. Ayrca Katoliklerin, Mslmanlarn ve Rumlarn hafta ilerinde din bayramlar var.
Yahudilerin din bayramlar da cabas. Bu yzden stanbul'da her delikanlnn en byk emeli, bir punduna
getirip banka memuru olmak.
Geleneklere uymakta, ayak uydurmakta direnmeyen kii, stanbul'da gece saat dokuz oldu mu, yemeini
yiyor. Tiyatrolar saat onda alyor. Gece kulpleri ikide; tabi gzde olan kulpler. Ad ktye km gece
kulpleri ise, ancak sabaha kar drtte kaplarn ayorlar.
Btn gece boyunca kftecilerle halama patates satanlar kaldrmlar kaplyor, kmr yaktklar ocaklarnda,
sabaha kadar mteri bekleyen faytonculara yiyecek hazrlyorlar. Her trl lgnla, kumara, dansa, gece
kulplerine paydos demek iin kararl Mustafa Kemal, ehre girinceye kadar, stanbul bir eit lm dansna
dalm.
Limandan yukar kan yokuun orta yerindeki Galata semti, Barbary Coast'un en dehetli eski gnlerine ta
kartacak kadar dk bir yer. Her milletin ve btn Mttefiklerin askerleri burada kurulu tuzaa
drlyor.
19
HEMINGVVAY
Trkler gnn her saatinde dar yollarn kenarlarndaki kahvelerde oturup nargilelerini fokurdatyor, bir
yandan da insann midesini yakp kavuran raklarn yudum yudum demleniyorlar. Bu iki o kadar sert ki,
yannda meze olmadan imek imknsz gibi birey.
Gne domadan kara ve yumuak toprakl stanbul sokaklarnda yryecek olursanz, fareler nnzden
kar; sska sokak kpekleri p tenekelerini kartrr. Bir barn kapsndan szan k sokaa derken,
ierden patlayan sarho kahkahalar duyarsnz. Sarhoun kahkahas, mezzinin gzel, dokunakl, ili
arsna tam bir eliidir. Ve stanbul'un kara yzl, arpk, pis pis kokan sokaklarnda sabahn ilk
saatlerinde greceiniz eyler, sihirli Dou'-nun tam anlamyla gerek yzdr.
20
MUDANYA ANTLAMAS
( 23 ekim 1922, The Toronto Daily Star )
Mudanya - ( Trkiye )
MARMARA kysndaki scak, toz toprak iinde, eci bc yollu ikinci snf ky kasabas Mudanya'da, Bat ile
Dou kar karya geldiler. smet Pa-a'yla grecek Mttefik generallerini tayan ngiliz sancak gemisi
Iron Dukem kl rengi, ldrc kulelerine ramen, Batllar buraya bar dilenmeye geliyordu; yoksa bar
istemeye, ya da artlarn dikte ettirmeye deil.
Dnyann kaderi zerine kararlar veren ordunun iine karmann hl dnyann ii olmadn dnen
basnla ilgili bir yarbayn tutumu dolaysyle toplantlar hibir gazeteci izliyemiyordu. Toplantdan kimsenin
sz etmesine izin verilmese, hi kimse
21
HEMINGVVAY
Bat'nn Dou'dan bar dilenmeye geldiini kabul etmese bile, yine de konferansn anlam deimiyecek-ti.
Bu grmeler, Avrupa'nn Asya zerindeki egemenliinin sonunu gsteriyordu.
Mustafa Kemalcilerle ayn ey demek olan Trk milliyetileri u anda Fransz etkisi altnda. Bu i ok basit bir
ekilde gerekleti. ki yl kadar nce Mustafa Kemal Paa, Balfour tarafndan alelade bir eki-ya diye
nitelenmiti. En ok arttran, kendisini satn alabilirdi. Sonunda Franszlarn zerine kald. Ona silh, cephane,
para verdiler. Sylentilere gre, karlnda da Yakn Dou petrollerinden baz karlar kopardlar.
ngilizler, Yakn Dou'da kontrol kendi ellerinde tutmak istiyorlard. Fakat Mustafa Kemal kendilerine iyi bir
ma! gibi grnmemiti. Bu yzden Yunanllar desteklediler. Yunanllar iyi bir yatrma benziyordu. Fakat
Avam Kamarasnda biroklarnn da belirttii gibi, Lloyd George yanl ata oynamt.
Herkesin bildii gibi Mustafa Kemal, Yunanllar silip sprd. Mustafa Kemal'in yendii derme atma
ordunun erlerinin dokuz yldan beri silh altnda tutulduunu, kii olarak Kk Asya'nn fethi iin istekli
olmadklarn ve bakalarnn karlarna hizmet amaciyle savaa girip lmeye zorlandklar fikriyle
beslendiklerini gz nne getirecek olursanz, bunun hi de parlak bir asker zafer olmadn anlarsnz.
zellikle Mustafa Kemal birliklerinin, istilclar lkelerinden srp dar atmaya kararl vatanseverler
olduklar anlalnca, durum daha da belirginleir.
yi eitim grm, iyi silhlandrlm ve hrsl vatanseverlerin kendi topraklarnda, gnlsz, subay
22
GAL STANBULU
kadrosu yeteneksiz, sla hasreti eken toplama istil ordusu karsndaki etkililik derecesi, ona kar birdi.
Oysa ngiltere, Yunanllar desteklerken, Mustafa Kemalcilerin bu derece etkili olabileceklerini hi bilmiyordu.
Dman yenmi Mustafa Kemalci askerler arasnda Fransz etkisi, imdi en yksek dzeyine erimi
durumda. Bu etkinin doruuna ulatn ve Mustafa Kemal'in Sovyet Rusya'ya olan yaknl do-laysyle
bundan byle dmeye balayacan sanyorum. Erge bu onu Franszlarla atmaya gtrecek, slm ve
Hristiyan dnyalar arasndaki anlamazlk, dnya barn tehdit eden en byk tehlike halini alacaktr.
Rusya, Trkiye zerinde etkili ikinci g olursa, btn belirtiler bunun byle olacan gstermektedir
temelini Sovyet Grc Cumhuriyeti ile Gney Rusya'nn meydana getirdii, Karadeniz'i iine alan, Boazlar
ap hedefi Bulgaristan olmak zere Balkanlar'n gbeine kadar uzanan Sovyetler taraftar byk bir kska
yaratlacaktr; Yugoslavya ile Romanya arasnda bir ke doacaktr.
kinci tehlike de, Boazlar. Karadeniz'le Ege arasndaki Boazlar, Rusya'nn en byk tabii k yollardr.
Hatrlayacaksnz; geen savata stanbul, Ruslara vaadedilmiti. Bir zamanlar bir sava olmutu ve bugn bu
savatan geriye kalan, sadece bir ngiliz svari alaynn saldrs ile, bir hemirenin abalardr. Dorusu
Boazlara egemen bir Rusya ile, Rusya'nn egemenlii altnda Boazlara sahip bir Mustafa Kemal arasnda
pek byk bir fark da yoktur.
23
HEMINGVVAY
Bu artlar altnda, Mustafa Kemal, Boazlarn serbestlii prensibini tandna dair ne kadar deme verirse
versin; ngilizler, Boazlar kendi kontrollart altnda tutamazlarsa, erge, bu geidin yzlerine kapandn
grecekler. O zaman da mutlaka Gelibolu'da yeniden dmemiz gerekecektir.
24
MUSTAFA KEMAL ---------------------------------------------
(24 ekim 1922, The Toronto Daily Star)

DAHA birka ay ncesine kadar slm dnyasnda Mustafa Kemal'e yeni bir Selhattin Eyyubi gzyle
baklyordu. slmiyeti, Hristiyanla kar savaa yneltecek, btn Dou lkelerinde bir kutsal savan
ncln yapacakt. Ama imdi Dou dnyas ona kar gvenini gitgide yitirmeye balad. Konutuum
Mslmanlar bana; Mustafa Kemal bize ihanet etti dediler. Artk kimsenin kutsal savatan sz ettii yok.
Bu, galip kumandan Mustafa Kemal, sivil Mustafa Kemal olarak grnd iin byle oldu. yle ki,
kendisine sunulan elle tutulur kazanlar almakta, Pan - slamclarn kendilerince kk drc saydklar
uzlamalara yanamakta, kazanlarn hep ayrp saklamay denemekte, bunlar garantiye aldktan sonra da,
daha fazlasn elde etmek iin yeni tasarlar kurmaktadr.
HEMINGVVAY
Fakat kendisinin henz bir de Valeras ortaya kmamtr. Ama bu bekleme oyununa devam ederse, erge
bir de Valera ortaya kacaktr. Trk gleri arasndaki blnme, belki de Dou'daki Bat egemenliinin
kurtuluunu hazrlayacaktr.
Mustafa Kemalciler, Bolevik Rusya ile bir antlama ve ittifak imzaladlar. Fransa ile de aralarnda bir
antlama ve ittifaka benzeyen bir ba var. Bu ittifaklardan biri reddedilmeli. Trkiye hangi ittifak inkr
ederse etsin, bu havay pek az dzeltecektir; nk Mustafa Kemalcilerin en byk isteklerinden biri de, bu
istek yazl hibir paktta belirtilmedii, ama lkede herkese bilindii zere, Arap yarmadasna sahip
olmaktr. (Yaz lerinin notu : Dn alnan bir telgrafta Trklerin Arap yarmadas ile ilgili isteklerini Bar
Konferansna braktklar bildirilmektedir. ) Trkiye bu konuda balanmtr. Fransa mttefiki olarak kalsa ve
onun peinden gitse de; ya da Fransa ile bozuup, Rusya tarafndan desteklense de, durum eit derecede
tehlikelidir. Arap yarmadasnda Trkiye ile ngiltere arasnda bir sava patlak verirse, ki byle bir, savaa
kalkmak iin ben Mustafa Kemal'in bugnk kazanlarn salamlatrmak ama-ciyle 20 aya ihtiyac olduu
kansndaym, bu yine de Pan - slamclarn Dou'daki Bat egemenliine son vermek iin dua ettikleri kutsal
sava ateleyecek bir kvlcm olabilecektir. Bu srada Fransa, Trkiye'nin mttefiki olarak kalmsa, tabi ki
savata da tarafszl koruyacaktr. Rusya ise tarafsz kalmyabilir.
Mustafa Kemal, Arap yarmadasna petrol yznden sahip olmak istemektedir; ngiltere de, petrol u-
26
GAL STANBULU
rna Arap yarmadasn elden karmaya kardr. yle ki, bekledikleri Selhattin Eyyubi kiiliini Mustafa
Kemal'de bulamamaktan d krklna urayan ve onun kr krne bir savaa girmeyeceini kestiren
Dou dnyas, yine de Mustafa Kemal'e savalarn yaptrtabilirler.
27
SESSZ, BTKN HALK
(26 ekim 1922, The Toronto Daily Star)
DOU TRAKYA'mn Hristiyan halk, bitmek bilmeyen, karmakark bir yry dzeni iinde, Makedonya'ya
doru yollar arnlyor. Edirne zerinden Meri nehrini aan ana kol, 20 mil uzunluundayd. kzlerin
ektii kan arabalarndan, amura bulanm binek hayvanlarndan, yorgun insanlardan, kadnlardan ve
ocuklardan meydana gelen, yirmi mil uzunluunda bir kuyruk. Yataklar balarnda, yamur altnda,
krlemesine yryorlar.
Bu ana kolu, Trakya'nn drt bir kesinden gelip besleyen kk kollar da var. Nereye gittiklerini bilmiyorlar.
Trklerin geldiini duyunca iftliklerini, kylerini, baaklar olgunlam tarlalarn terkedip ana gmen
kafilesine katlmlar. amura batm Yunan svarileri kendilerini sr srleri gibi gder-
28
GAL 1STANBULU
ken, bu bitkin kalabalk arasndaki yerlerini de korumaya alyorlar.
Herey ve herkes bir suskunluk iinde. nildeyen bile yok. Becerebildikleri, yapabildikleri tek ey, hareket
halinde olmak. O gzelim kyl kyafetleri srlsklam ve kir pislik iinde. Bacaklarndan aslm pililer,
tavuklar arabalardan aa sarkyor. Yal bir adam, bir domuzun altnda iki bklm olmu, yryor. Bir koca,
arabann iine biriken yamur sularn boaltmaya alan karsnn stn battaniye ile rtmeye alyor.
Tek ses veren kii o. Kk kz babasnn yzne bakp balyor alamaya. Ve yry srp gidiyor.
Ana kolun vard Edirne ehrinde hibir Yakn Dou havas yok.
Yalnz Dou Trakya'dan boaltlacak Hristiyanla-rn says 250.000. Bulgar snr yzlerine kapatlm.
Trklerin Avrupa'ya dnlerinin meyvelerini ancak Makedonya ve Bat Trakya toplayabilecek. imdi
Makedonya'da yarm milyona yakn gmen var. Bunlarn karnnn nasl doyurulacam kimse bilmiyor. Ama
gelecek ay btn Hristiyan lemi u feryad duyabilecek : Makedonya'nn yardmna koun.
29
EKNC TRUVA KUATMASININ SONU
(3 kasm 1922, The Toronto Daily Star)
BENM u satrlar yazmaa baladm srada, Yunan birlikleri de Dou Trakya'y boaltmaya balyorlar.
zerlerine hi uymayan Amerikan niformalar iinde, balarnda kol gezen svari devriyeleri, lkenin i
taraflarna yryorlar. Askerlerin hepsi de ask suratl, ancak yanlarndan bir geen olursa zorlanarak
srtmaya alyorlar. Artlarnda kalan btn telgraf hatlarn kestiler. Tellerin direklerden aa salland
grlyor. Barnaklarn, kamufle edilmi mstahkem mevkilerini, makineli tfek yuvalarn, Trklere kar son
bir direni gstermeyi tasarladklar iyiden iyiye dzenli srtlar hep terkettiler.
Her bir yan amur iinde kalm kzlerin ektii binek arabalar, tozlu yollarda gcrdayarak ilerliyor.
Askerlerin bir ksm arabalarn zerinde serili giderken, bir ksm da kzleri boynuzlarndan ek-
30
GAL STANBULU
meye alyor. Arabalarn nlerinde ve arkalarnda asker birlikler srnyor. Yunanllarn giritii byk
asker servenin sonu bu.
yle olmasayd, byle olurdu diye masallar okumak, gerekten hazin bir ey! Yunan asker serveninin sonu
da byle hazin ite. Ama olanca suu Yunan askerinin srtna yklemek, yersiz. Boaltma srasnda bile Yunan
askeri yine de iyi bir sava olduunu gsterdi. Mustafa Kemal'in ordular Dou Trakya'y Mudanya
Mtarekesinin bir armaan olarak geri almasalard, her halde Yunanllarla burada bir hayli sert kapmalar
gerekecekti.
Yunanllarn Mustafa Kemal'e kar giritikleri savata Anadolu'daki Yunan ordusunda gzlemci olarak
bulunan Hint Svari Birlii subaylarndan Yzba VVittal, Yunan ordusunun urad yenilgiye sebep olan
entrikalarn iyzn bana yle anlatt.
Yunan askeri birinci snf savayd, diyordu Yzba VVittal. ngiliz ve Franszlarla birlikte alan
subaylar tarafndan da ok iyi ynetiliyorlard. Mustafa Kemal'in ordularn yenilgiye uratmlard. hanete
uramam olsalard, ben Ankara'y igal edeceklerinden ve sava bitireceklerinden emindim.
Konstantin tahta kar kmaz, cephedeki btn subaylar, Genelkurmay bakanndan takm kumandanna
kadar, grevlerinden alnmt. Bu subaylarn ou cephede terfi etmi, gerekten iyi askerlerdi; baarl
nderlerdi. Yerlerini sava yllarn svire, ya da Almanya'da srgnde geiren kralc subaylar almt.
Aralarnda pek ou hayatlarnda tek bir silh sesi bile duymamt. Bu davran orduda
31
HEMINGVVAY
byk bir kntye yol at ve Yunan yenilgisinin ba sebebi oldu.
Yzba VVittal hi tecrbesi olmayan topu subaylarnn nasl batarya kumandanlklarna getirildiklerini ve
nasl kendi piyadelerini bitiklerini de anlatt. Yzlerine pudra sren, dudaklarn rujla boyayan piyade
subaylarndan, cahillik ve kaytszlk yznden cinayet halini alan kurmay almalarndan sz etti.
Yzba VVittal; Anadolu'daki atmada Yunan piyadeleri baarl olmulard ve ilerliyorlard, dedi. Sonra
kendi topular hepsini biti. Binba Johnson (Kendisi daha sonra stanbul'da basnla ilikileri dzenleyen
irtibat subay olarak almtr) bildiiniz gibi topu subaydr. stelik, iyi bir topu subaydr. Topularn
piyadeye oynad oyunu grnce, zntsnden hngr hngr alamt. Binba Johnson istese topuyu
rahata ynetebilirdi. Fakat hibirey yapacak durumda deildi. Sk bir tarafszlk izlemek iin kesin emir
almtk. Bu yzden hibir ey yapamazd.
Kral Konstantin'in Yunan ordusuna ihanetinin hikyesi budur ite. Bu yzdendir ki, Atina'da patlak veren
ihtill, birok kimsenin sandnn aksine, hi bir zaman bir maskaralk olmamtr. Bu ihtill, kendisine ihanet
edene kar, bir ordunun ihanetidir.
htillden sonra eski Venizelosu subaylar Dou Trakya'daki orduyu yeniden rgtlendirdiler. Yunanistan,
Trakya'ya bir Marne gzyle bakyordu ve ya burada dayatp son bir direni gsterecek ya da lecekti.
Asker yna buraya yaplmt. Herey istim
32
GAL STAN BU LU
zerindeydi. Derken Mttefikler Mudanya'da Dou Trakya'y Trklere veriverdiler ve Yunan ordusunun da bu
topraklar terketmesi iin gnlk bir sre tandlar.
Ordu, hkmetinin Mtarekeyi imzalayacana inanmad iin, bekledi. Ama hkmet Mtarekenin altna
imzay bast. imdi de askerler emir kulu olarak ekiliyorlar. Btn gn boyunca onlarn pis, perian, sakall,
rzgrdan yanm hallerini seyrettim. Trakya'nn kahverengi, sert topraklarnda, uzun kollar halinde
ilerliyorlard. Ne bando vard, ne bir rgt, ne kurtarma ekipleri. Pis ve ince battaniyelerle geceleri saldran
sivrisineklerden baka hibir ey yoktu. Yunanistan'n an ve hretinin sonuydu bu. kinci Tru-va
kuatmasnn sonu!
33
AFGANSTAN POLTKASI -----------------------------------
(31 ekim 1922, The Toronto Daily Star)
AFGANSTAN, Mustafa Kemal ve Dou taraftan dostlar tarafndan ngiliz mparatorluuna kar tezghlanan
bir dier silhtr. Bir yldan fazla bir sreden beri Mustafa Kemalci subaylar, Afgan ordusunu darbeyi
indirecekleri zamana hazr etmek iin altrmaktaydlar.
ada Afganistan'n hedefleri ve kininin iyz hakknda tesadfen rendiim baz eyler var. Bunlar bir
sre Roma'da yaayan ve imdi Afgan Savunma Bakan olan Muhammed Han'dan rendim. Muhammed
Han uzun boylu, kara sal, ahin bakl, bir mzrak kadar dimdik duran bir adamd. Sam rkndan olduu
halde, Rnesans andan kalma bir insana benziyordu. Pers ve Med imparatorluklarndan beri igal yz
grmemi bir halkn adamyd.
34
GAL STANBULU
Afganistan'n eski emiri, Abdrrahman Han'd. Btn mr boyunca Afganistan' Hindistan'la Rusya arasnda
tampon bir devlet olarak kullanan ngiltere' den nefret etmiti. ngilizler ayrca Afganlarn ngiltere'den baka
lkelerle diplomatik iliki kurmalarna da izin vermiyorlard.
Byk adamd Abdrrahman; sert adamd, ileri grlyd, stelik Afgand. Btn yaantsn Afganistan'
gl bir ulus haline getirmeye adamt. Olunu da iyi yetitirmiti. ngilizlere kar savamak amacn olu
yerine getirecekti.
Derken ihtiyar Emir ld. Yerine olu Habibul-lah Han emir oldu. ngilizler kendisini hemen Hindistan'a resm
bir ziyaret yapmaya davet ettiler. O da ngilizlerin ne gibi insanlar olduklarn grmek iin bu daveti kabul
etti. Burada ngilizler kendisini batan kardlar. nce ona tam bir kral muamelesi gsterdiler. Trl zevkler
tanttlar ve ikiye altrdlar. Dorusu gen Emir'in renme yetenei yoktu da diyemiyeceim. Ksa bir sre
sonra gen emir, bir insan ve bir Afgan olmaktan kmt. 1918'de, mtarekenin imzalanmasndan hemen
sonra Kabil'e geri dnd. Afganllar kendisini ldrdler. Cinayete kurban gitti. Gerek bir infaz oldu bu.
Bunun zerine Kabil'deki Byk Konsey bir toplant yapt ve eski emir' in en byk torunu Nasirullah Han'a
sordular :
Emir seilirseniz, Afganistan'n haklarn savunur musunuz? dediler.
Afganistan' savunurum, diye karlk verdi. ngilizlerle de savar msnz? Denerim, dedi.
35
HEMINGVVAY
Bunun zerine Nasirullah Han' Konseyin topland salondan kardlar.
Ondan sonra gelen Emanullah arld bu sefer eriye.
Emir seilirseniz ne yaparsnz? diye sordular.
Emanullah, ki ey yaparm, diye karlk verdi. Afganistan'n haklarn savunurum ... Ve ngiltere ile
savarm.
Bunun zerine onu Emir*setiler ve birka hafta sonra da Emir'in birlikleri Hindistan snrn at.
te Muhammed Han'n hikyesi.
Mtarekeden hemen sonra bir Afgan sava olduunu pek az kimse bilir. Sava cephe gerisindeki Afgan
ehirlerini ve kerpi mevzileri bombalayan Kraliyet Hava Kuvvetleri kazand. Dalardaki savalar uaklara
kar hibir tecrbeleri olmadndan pek abuk daldlar. Ne olursa olsun, bu bir ngiliz zaferiydi ve yle iln
edildi.
Fakat bar antlamasn imza ederlerken, ngilizler urunda durmakszn savatklar haklarn hepsini
Afganlara tandlar. Artk baka lkeler de Afganistan'da sefir ve konsolos bulundurabileceklerdi; Afganlar
diledikleri kadar silh ithal edebileceklerdi; hatt Hindistan yoluyla bile silh alabileceklerdi. Savaj ngilizler
kazanmt; ama bar, su gtrmez bir ekilde Afganistan'n zaferi oldu. Afganllar teden beri ngilizlerden
nefret ederlerdi; bu defa ise onlardan memnundular.
Bunun sonucu olarak imdi btn Afgan ehirlerinde Sovyet Rusya'nn temsilcileri var; Afgan ordusu modern
silhlarla donatlm durumda ve asker-
36
GAL STANBULU
lerini de Mustafa Kemalci subaylar yetitiriyor. Mu-hammed Han'n Benim byk Emir'im dedii Ema-
nullah Han, ngilizlerle savaacana dair verdii sze ihanet etmemi ve kendisini Hindistan'n ekiciliine
kaptrmamtr.
Mustafa Kemal Irak'a saldraca zaman, ki er-ge saldracaktr iyi donatlm ve yetitirilmi bir Afgan
ordusu, Hayber geidinde boy gsterecektir ve bu ordu 1919'da yenilgiye uratlan dallara
benzemeyecektir. Bugn Mustafa Kemal'le aralarnda imzaladklar bir antlama da var. Mustafa Kemal'in
baarlarndan esinleniyorlar ve varolular bile, Hindistan'daki ngiliz egemenliine kar srekli bir
mcadeleye bal.
Afganllar savaacaklar. Meslekleri bu. Muham-med Han'n Afganlarn zihniyetini belirten bir hikyesi daha
var :
Son savan almasna karar veren Konsey toplantsndan sonra Kabil'deki evime dnte, karmla kzm
tabancalarm ve klcm hazrlamlar, yolluklar dzmlerdi.
Kendilerine 'Bunlar da ne?' diye sordum.
Bana, 'Sava iin sana gerekli olanlar,' dedi karm. 'Sava olacak, deil mi?'
Tabi. Ama ben Savunma Bakanym. Savaa ben gitmiyeceim. Savunma Bakannn kendisi savaa gitmez,
dedim.
Karm ban sallad. 'Hi anlyamadm ben bu ii,' dedi. 'Eer siz savaa gitmeyen bir Savunma Bakan
iseniz, istifa etmeniz gerekir grevinizden.
37
HEMINGNNAY
te o kadarl Savaa gitmezseniz, biz hepimiz gzden deriz.
Bu, Mustafa Kemaicilerin yaratt bir zihniyettir ve. Ruslar tarafndan silhlandrlan Afganistan, zm hi
de kolay grnmeyen bir yeni Dou sorunu olarak ortaya kmaktadr.
TRAKYA'LI GMENLER
(14 kasm 1922, The Toronto Daily Star)
Sofya - ( Bulgaristan)
TRENDEK rahat yerime oturunca, Trakya boaltmnn deheti bana gerek d gibi grnmeye balad
bile. Belleimizin ltfu bu.
Edirne'den The Star a ektiim bir telgrafta, boaltmay anlatmtm. Buna yeniden dnmekte bir fayda
yok. Boaltma hl srdrlyor. Bu mektubun Toronto'ya ne kadar zamanda ulaaca hi nemli deil,
bunu The Star da okuduunuz zaman, Makedonya'nn amurlu yollarnda evlerinden srlen insanlarn
utan verici bir glgeler ordusu halinde yollarna devam ettiklerinden emin olabilirsiniz. eyrek milyon
insann hareketi hayli uzun bir zaman alyor.
Edirne pek ho bir yer deil. Gece saat on birde trenden indiimde; asker, denk, karyola, yatak, diki
39
HEM1NGWAY
makineleri, bebekler, krk ocuk arabalar ile dolu bir garla karlatm. Hepsi yamur altnda ve amur
iindeydi. Kerozen lmbalar sahneyi aydnlatyordu. Gar efi o gn Bat Trakya'ya, geri ekilen birliklerin
askerleriyle dolu 57 vagon gnderdiini syledi. Telgraf hatlarnn hepsi kesik. Hl gelen asker var ve
bunlar boaltmak imkn da yok.
Gar efinin sylediine gre, ehirde insann kalabilecei tek yer, Madam Mari'nin pansiyonuymu.
Askerlerden biri karanlk ara sokaklardan beni Madam Mari'nin pansiyonuna gtrd. Yollar diz boyu amur.
Madam Mari'nin pansiyonu da zindan gibi karanlk.
Kapy vurdum; plak ayakl, pantolonlu bir Fransz at. Oda yoktu, fakat kendi yatam varsa avluda
uyuyabileceimi syledi. Durum ktyd.
Derken darda bir otomobil grlts duyuldu, iki film operatr, ofrleri ile birlikte ieri girdiler.
kuetleri vard. Yatam kuetlerden birine sermemi teklif ettiler. ofr arabada uyudu. Kuetlere uzandk.
Ad Shorty- Bodur olan uzun boylu filim-ci, ta Rodos adasndan buraya nasl zorlu bir yolculuktan sonra
geldiklerini anlatt.
Botunun birini ayandan karrken :
Bugn yanan bir kasabann filmini ektik. dedi. Yanan bir kasaba, bir filmci iin esiz bir sahnedir.
brn de kartt. Deiik alardan ekince, koca bir ehir yanyor gibi oluyor, f! Nasl yorulmuum be!
Bu gmen ii felket birey. nsan bu lkede ok korkun eylere tank oluyor. Aradan iki dakika bile
gemeden horlamaya balamt.
40
GAL STANBULU
Saat bire doru stanbul'da yakalandm stma nbetiyle titreyerek uyandm. Yzmn evresinde uuan
sivrisinekleri ldrdm. Nbetin gemesini bekledikten sonra, bolca aspirin ve kinin alp tekrar yattm.
Sabaha kar ayn eyi bir daha tekrarladm. Sonra beni Shorty uyandrd.
Hey delikanl, u film kutusunun haline bak! Baktm. stnde tahtakurular kaynayordu.
Bunlar ok a olmal. Filmlerime bile gz dikmiler. Vah zavallcklar, amma da a kalmlar, ha!
Kuetler de tahtakurularyle vcr vcr kaynyordu. Savata bama ok ey gelmiti, ama Trakya gibisi yoktu.
Nereye baksanz, yryen bir tahtakurusu dizisi grlyordu.
nsana birey yapmaz bunlar, dedi Shorty. Mini mini bcekler, ite.
Bunlar bir ey deil. Sen Lleburgaz'dakileri grecektin. Her biri dev gibiydiler.
ri yar bir Hrvat kadn olan Madam Mari bize kahve ve kara ekmek verdi.
Lf olsun diye; Odanz bir kepazelikti Madam, dedim.
Ellerini iki yana at. Sokakta yatmak daha m iyi, yani? diye sordu. Ha, Msy? Sokakta yatmaktan daha
iyi deil mi, yani?
Haklsn, dedik ve bizi uurlamaya kan Madamla vedalap ayrldk.
Darda yamur hl iseliyordu. zerinde bulunduumuz amur denizinin sonundaki ta yolda insan srleri
dursuz duraksz yrmeye devam ediyorlard. Yol Edirne'den kp Meri vadisi boyunca
41
HEMINGVVAY
ilerliyor, Karaaa'ta baka kollara blnyor ve Bat Trakya'ya, oradan da Makedonya'ya kadar uzanyordu.
Shorty ile arkada stanbul'a, sonra da Rodos'a dneceklerinden Edimeyi kesip iinden geen gmenlerin
yan sra, beni ta yola kadar otomobilleriyle braktlar. Kan arabalar, develer, yolda batya doru ar ar
ilerlerken bo arabalarna binmi, lime lime elbiseleri yamurdan srlsklam, krmz fesleri kirden kararm
Trkler de, akntya kar ynden ilerlemeye alyorlard. Her Trkn srd arabann iinde, tfeini
bacaklarnn arasna kstrp oturmu bir Yunan askeri vard. Yamurdan saknmak iin de, kaputlarnn
yakalarn enselerine kadar kaldrmlard. Arabalar Yunanllar tarafndan toplanmt ve Trakya ilerine,
gmenleri ve mallarm almaya yardmc olmak iin gnderiliyordu. Src Trkler bitkin ve korkulu
grnyorlard. Haklar da vard.
Ta yolun tam Edirne iine girdii yerde geli -gidii atnn zerinde oturan bir Yunan svarisi ynetiyordu.
Srekli olarak sola yol vermekteydi. Trklerin srd arabalardan birine saa sapmasn iaret etti. Trk
arabac kzlerini saa yneltince, araba bir ukura dt ve kendisiyle beraber gelen, ba nne dm
uyuklamakta olan Yunan askeri srayarak uyand. Srcnn ana yoldan saptn grd, balad adama
tfeinin dipiiyle vurmaya.
Trk src yorgun, km ve a a bakan bir kylyd. Yzkoyun arabadan aa yuvarland. Sonra
dehet iinde kalkp tavan gibi yoldan aa kamaya balad. Kotuunu gren bir Yunan svarisi, atn
mahmuzlayp yetiti, hayvanyla arparak adamcaz tekrar yere devirdi. Sonra dier iki Yunanl ile
42
GAL STANBULU
birlikte kollarndan tutup kaldrdlar. Svari, kylnn suratna birka tokat yaptrd. Adamn yz kan revan
iindeydi; gzlerini iri iri am, her tokatta baryor, arabasna dnp yeniden kzlerini srmesini
istediklerini aniamyordu. Yolda yryen gmenlerden hibiri bu olayla ilgilenmemiti bile.
Be mil kadar gmen kafilesi ile birlikte yrdm. Dz kz arabalar, yksek demirli karyolalar, eyalar,
ayaklar bal domuzlar, bebeklerini kucaklarna sktrm analar, arabalarn arkasna yaslanp zorlukla adm
atmaya alan yal erkekler ve kadnlar grlyordu. Gzleri ilerledikleri yoldayd, balar ne eikti. Sonra
tfek ve cephane ykl katrlar geiyordu. Bir de, iinde uykusuzluktan gzleri kpkrmz kesilmi Yunan
subaylar bulunan klstr bir Ford geti. Yamurdan srlsklam olmu, uykusuz, souktan titreyen kyller,
ar ilerlemelerine devam ediyorlard. Evlerini barklarn artlarnda brakm, gidiyorlard.
Meri zerindeki kpry de getikten sonra, saa saptm. The Star a bir telgraf ekmek iin ara
sokaklardan Madam Mari'nin pansiyonuna dndm. Btn hatlar kesilmiti. En sonunda bir Mttefik
Komisyonu ile birlikte stanbul'a dnen bir talyan albay buldum. Telgrafm ertesi gn stanbul'dan
gndereceine dair sz verdi.
Stma nbeti yine tutmutu. Madam Mari kininle beraber imem iin bana ok tatl Trakya araplarndan bir
ie buldu.
Sonra koca gvdesiyle masa bana oturup, enesini kayarak; Ben Trklerin ne zaman geleceine filn
aldrmyorum, dedi.
43
HEMINGVVAY
Niin?
Hepsi ayn bunlarn. Yunanllar da, Trkler de, Bulgarlar da. Hepsi birbirinm ayn. Sunduum bir bardak
arab kabul etti. Bu gzler neler grd, neler...
En iyileri hangisi? diye sordum.
Hibiri. Hepsi ayn. Yunanl subaylar geldiler, burada kaldlar. imdi de Trk subaylar gelip yatacak. Bir
baka gn bu defa Yunanl subaylar tekrar geri gelir. Hepsi de paralarn dyorlar. Bardan yeniden
doldurdum.
Peki, ya darda, yolda yryen zavall halk? O yirmi millik dehet yryn bir trl belleimden karp
atamyordum. O gn de korkun eyler grmtm.
Madam Mari, Haydi canm, halkn kaderi hep byle, diyerek omuz silkti. Toujours la mme chose (1).
Bilmem bilir misiniz, Trklerin bir atasz vardr. Ho, Trklerin birok yerine cuk oturmu atasz vardr ya;
( Su yalnz baltada deil, aata da vardr), derler. Bu da onun gibi ite.
Gerekten de tam yerindeydi bu atasz.
Tahtakurusu iin zr dilerim msy. Madam Mari arabn etkisiyle bana di bilediini unutmutu. Ama
baka ne bekliyordunuz burada? Buras Paris deil. Koca vcuduyla dorulup kalkt. Allahasmarladk
msy. Evet, biliyorum, buras iin yz drahmi ok para, ama baka otel de yok. Sokakta yatmaktan da daha
iyi, deil mi? Ha, ne dersiniz?
(1 ) Hep ayn ey..
44
HAMD BEY
(9 aralk 1922, The Toronto Daily Star)
stanbul - ( Trkiye }
BSMARCK, Balkanlarda gmleinin eteklerini pantolonunun iine sokan herkes, dolandrcdr, demiti.
Elbette, kyl olanlarn hepsinin de gmlekleri darda. Ben Hamid Bey'i Fransz sermayesiyle kurulmu
Osmanl Bankas'nn dolgun maal bir yneticisi olarak grdnade gmleinin etekleri pantolonunun
iindeydi ve gri bir i adam elbisesi giymiti.
, Hamid Bey'in iyeri, bir tepe zerindeki eski sarayn srasnda ve Kzlay evlerinin en yukarsnda. Kendisi bu
rgtn liderlerinden. Kzlay'n hki elbiseli adamlar, Ankara hkmetinin emirlerini titizlikle uyguluyorlar.
Mustafa Kemal stanbul'a girince, ehirdeki
45
HEMINGVVAY
Hristiyan halkn katliama uramasndan Kanada endie ediyor, dedim.
ri yar, kr bykl, dik yakal elbisesi iinde dimdik duran Hamid Bey, gzlklerinin zerinden bakarak
franszca:
Hristiyan halk neden korkacakm? diye sordu. Hepsi silhl. Trkler ise, silhlarndan arnd. Hayr,
katliam olmayacak. imdi asl hristiyan Rumlar, Trakya'da Trkleri katlediyorlar. Bu yzden Trakya'y derhal
igal etmemiz gerekiyor. Halkmz koruyabilmek iin baka aremiz yok.
Krm'dan Kahire'ye kadar btn pazusu kuvvetlilerin stanbul'da toplanp, Mustafa Kemal'in milliyeti bir
lgnlk havas iinde ehre giriinden yararlanarak kundakla, katliama ve talana balamak iin frsat
kolladklar srada, Hristiyan halkn tek korunma garantisi bu. Bir de Mttefik Polis gc. Bu polis gc etkili
ve anlam bir g, ama stanbul da bir buuk milyonluk, umutlarn yitirmi insanlarla dolu koskoca bir
ehir.
Mustafa Kemal bir kere ehre girdikten sonra, Svey'in dousunda bir yerde susayan kiinin susuzluunu
gidermesi mmkn deil. Anadolu hkmetinin bir yesinin bana sylediine gre, her trl alkoll ikinin
yasakland Anadolu gibi, stanbul da kurak bir ehir olacak. Mustafa Kemal kumar da, oyunu da
yasaklam. Bursa'da kahveler saat sekiz dedi mi klarn sndryor.
Peygamberin yasalarnn byle sk skya uygulanmas, Mustafa Kemal'le yaknlarn ikilerini yudumlamaktan
yine de alakoymuyor. Tpk Amerikan
46
'GAL STANBULU
ttnn korumak iin zmir'e giden Amerikalnn, yanndaki sekiz ie konyakla Bat Anadolu'daki Mustafa
Kemalcilerin kararghnda anszn ok sevilen biri olduunu grmesi gibi.
Mustafa Kemal'in bildirisi, stanbul'a flar iinde ve zerine il yazlm ucuz Amerikan ikilerinin ithalini
daha da hzlandracak. Absente benzeyen bu ikiyi Trkler kahvelerde nargilelerini fokur-data fokurdata
iiyorlar.
47
cc
<
_J O
O
"5
z 'S
o
o. <
Q
<
NO

SMET PAA ve MUSSOLN

( 27 ocak 1923, The Tornto Daily Star)
LAUSANNE Konferansnn toplantlar. Parte-non'a benzeyen ve ok irkin bir yap olan Ouchy atosunda
yaplyor.
Ouchy; bundan 60 yl kadar nce, zamann andrd evleri, beyaz badana boyal, glgelik n balkonunda
Byron'un aryan ayan dayayp yemek saatini haber veren ann alnmasn beklerken Cenevre glnn
mavi sularn seyrettii gzel han, gl kenarnda ykselen eski ve ykk kulesiyle kk bir balk
kasabasyd.
svireliler balk evlerini yerle bir etmiler, hann nndeki glgelii geniletip Byron'un koltuunu bir
mzeye kaldrmlar; Lausanne'a kadar kan tepelerin yamacndaki dev gibi, bombo otellerin lmlarndan
akan pislikle gzelim gl kysn doldurmular ve eski kulenin evresinde de Avrupa'
51
HEMNGVVAY
nn en irkin yapsn ina etmiler. Gln kenarndan bir tepe, Lausanne ehrine kadar uzanyor.
Gle bakan atoda toplantnn balayp balamadn, ato boyunca sralanan limusin arabalara bakarak
anlyabilirsiniz. Limusin'lerin hepsinin zerinde delegasyonlarn mensup olduklar uluslarn bayraklar asl.
Bulgar ve Rus bayraklar yok. Bulgar Babakan Stambuliski atonun dner kapsndan koca gvdesiyle
kyor, miferli iki svireli polis memuruna kukuyla bakyor, kalabal selmlayp, tepeye, oteline doru
yryor. Stambuliski, paras olsa bile bir limusin'e binmeyi gze alamaz; nk bunu Sofya'ya rapor ederler.
Kyl hkmeti de kendisinden derhal bir aklama isteyebilir. Daha birka hafta nce Bulgar Meclisinde ipek
orap giydii hakkndaki iddialar karsnda oban semenlerine kar kendisini parlak bir ekilde savundu.
Babakan ayrca sabah saat dokuzdan nce uyanmamak, arap imek ve ehrin badndrc hayat ile
ahlknn bozulmu olmasiyle sulanyordu.
Rus delegasyonu ise, ne zaman konferansa davet edileceini, ne zaman konferans d braklacan
bilemediinden, Savoy otelinde gece yars aralarnda yaptklar bir aile toplantsndan sonra kendileri iin ok
pahalya mal olacak bir limusin tutmaktan erkenden cayd. Kapya bir taksi yanayor ve e-ka'nn adam,
Bolevik basn ajan Arrens, peinde Rakovski ve ierin'le birlikte, karanlk suratyla dar kyor. Ukraynal
olan Rakovski'nin solgun bir yz, ahenkli yz hatlar, atmaca gibi bir burnu, ince dudaklar var. Floransal bir
soylu kiiye benziyor. ierin, Cenevre'deki karanlktan gn na k-
52
GAL STANBULU
m adam halinde deil artk. Kendine daha ok gveniyor, yeni bir paltosu var, grn ok daha ho.
Berlin'de iyi bir yaants vard; profili ve kzl sakal yine ayn, ama yz ok daha dolgun.
Herkes asl smet Paa'y grmek istiyor, fakat bir gren, bir daha grmek istemiyor. smet Paa ksa boylu,
kara kuru bir adam. Hibir ekicilii yok. Bir insan ne kadar ufak tefek ve silik olabilirse, o da yle. Sanki
dikkati ekmemek iin zel bir deha sahibi. Mustafa Kemal'in kimselerin unutamyaca, smet Paa'nn da,
kimselerin hatrlyamyaca bir yz var.
Konferansn ilk gnlerinde kalabalk bir gazeteci topluluunun ierin'in nl kitle toplantlarndan birinden
karken, smet Paa'nn da Savoy oteline girdiini hatrlyorum. Paa, asansrn gelmesini"bu kalabaln
arasnda beklemiti ve kalabalkta kendisiyle grmek iin randevu kopartmaya alanlar da olduu halde,
hi biri onun kim olduunu bilememiti. O kadar skc bir sokuluu vard ki.
Onu tanm olmak iyi bir atlatmayd ve yryp kendisini karladm.
Asansrn kaps nnde birka gazeteci onu kalabalkta itip kakalaynca, Ne komik bir durum, deil mi
ekselans ? dedim. Okullu kzlar gibi glmsedi, omuzlarn silkti ve alayc bir davranla ellerini kaldrp
yzn rtt. Gldm. O da kkrdad.

Randevu alp benimle grmeye gelin, dedi. El sktk. Asansre girdikten sonra yzme bakp gld.
Grme sona ermiti.
Kendisiyle yaptm mlakatta ok iyi anlatk. nk ikimiz de gayet kt Franszca konuuyorduk.
53
HEMNGVVAY
Trkiye'de kltrl bir Trk iin byk eksiklik saylan kt Franszcasn; smet Paa da sar taklidi yaparak
rtmeye alyordu. Franszca bilmek, tpk Rusya'da olduu gibi, Trkiye'de de toplumsal bir ihtiyat. smet
Paa akay deerlendirmeyi de biliyor, koltuunda arkaya doru yaslanp memnun memnun glmsyor ve
Trk sekreterinin kulana fsldad szleri dinliyordu.
smet Paa'y, mlakattan sonra bir kere daha grdm. Montreux'de bir dansingde oturmu, glmseyerek
dans edenleri seyrediyordu. Masasnda oturan iri yar, ak sal dier iki Trk de, Paa'nn yedii bir sr
kekle, itii fincan ay ask suratla seyrediyorlard. Paa, kt franszcas ile servis yapan kadn garsona
durmadan aka yapp taklyordu. Dansingde yine kimse kendisini tanyamamt.
smet Paa'nn tam zdd bir ahsiyet ise, Mussolini idi. Mussolini, Avrupa'nn en byk blfs. Mussolini,
beni yarn dar arp kurunlasa bile, yine de kendisinin blf olduu inancndan geri dnmem.
Kurunlama ilemi bile blftr, derim. Vakit bulursanz Signor Mussolini'nin bir fotorafn aln ve yle bir
inceleyin. Ka atp surat asmak iin kendisini zorlarken, aznn aczinin nasl ortaya ktn grebilirsiniz.
Oysa, bu ka atmay talya'da 19 yandaki btn Faist delikanllar taklit ediyor. Gemiini de yle bir
yoklayn. Faizmin sermaye ile ii snf arasnda yer ald koalisyon devresini inceleyin ve gemiteki
koalisyonlarn tarihini tartn. Basit fikirleri parlak cmlelerle nasl allayp pulladn dnn. Dello etmek
iin ne kadar itahl olduunu gzden rak tutmayn. Gerekte cesur insanlar
54
GAL STANBULU
dello etmek ihtiyacn duymazlar. Korkaklarn ou, cesur olduklarn gstermek iin aralksz dello sebebi
ararlar. En sonra kara gmleine ve beyaz tozluklarna bakn. Kara gmlekle beyaz tozluk giyen bir adamn,
aktr bile olsa, bir eksiklii var demektir. Burada Mussolini'nin blf m, yoksa byk ve srekli bir
kuvvet mi olduu sorununu tartmak iin pek yerimiz yok. Mussolini belki 15 yl iktidarda kalr, belki de
gelecek ilkbaharda kendisinden nefret eden Gbriele d'Anunzio tarafndan devrilebilir de. Siz izin verin de
ben Mussolini'nin Lausanne'daki iki halini anlataym.
Faist diktatr basn mensuplarn kabul edeceini bildirmiti. Herkes kalkt, geldi. Salonda toplandk.
Mussolini bir kitap okuyarak masann bana geti, oturdu. Yz, nl ka atmas ile daha da aslmt.
Diktatrln gsteriyordu. Kendisi de eski bir gazeteci olduundan salonda bulunan ve konumasn
bekleyen gazeteciler araclnda ka okuyucuya hitap edebileceini hesaplyordu. Fakat grnte,
elindeki kitaba dalmt. Aslnda kafas iki yz muhabirin alt 2000 gazetenin satrlarn okumaya dalmt
bile. Salona girdiimizde kara gmlekli diktatr iyice dald ve okuduu kitabndan ban kaldrmad bile,
vb . . .
Mussolini'nin ardna geip byle ilgiyle okuduu kitabn ne olduunu grmek istedim. Franszca- ngilizce bir
szlkt ve stelik ters tutmutu.
Mussolini'yi diktatr rolnde ayn gn ikinci defa Beau- Rivage otelinde, Lausanne'da yaayan bir grup
talyan kadn kendisine bir demet gl hediye
55
HEMINGVVAY
etmek iin geldikleri zaman grdm. Kyl snfndan alt kadnd bunlar ve Lausanne'da alan talyan
iilerinin eleriydi. Kapnn dnda talya'nn ve kendilerinin yeni mill kahraman tarafndan kabul edilmek
erefine erimeyi bekliyorlard. Mussolini srtnda frak, ayaklarnda gri pantolon ve beyaz tozluklar ile kapy
ap dar kt. Kadnlardan biri bir adm ileri kp hazrlad sylevi okumaya balad. Mussolini kalarn
atp kadna bakt; alayc bir tavrla glmsedi, aklar iri Afrikal gzleriyle dier be kadn szdkten sonra,
tekrar odasna ekiliverdi. Pazarlklarn giymi, hi de ekici olmayan kyl kadnlar, glleri ellerinde, ylece
kalakaldlar. Mussolini yine diktatrln gstermiti.
Yarm saat sonra ayn Mussolini eitli mlakatlar srasnda kendine zg tebessm ile diktatrn akln
bandan alan Claire Sheridan' kabul ediyor ve kendisiyle yarm saat grmek iin vakit buluyordu.
Hi phe yok, Napoleon andaki gazeteciler de ayn eyleri Napoleon'da grmlerdir. Sezar'n devrinde
Giornale d'ltaliada alanlar da, Julius da ayn zaaflar sezmilerdir. Ama konu yakndan incelendiinde
Mussolini'de, Napoleon'dan ok daha byk cret olduu grlr. Mussolini, bir talyan Horatio
Bottomley'idir.
Aslnda o, Bottomley bile deildir. Mottomley bir lgnd. Mussolini, hi de deli deil, iyi bir rgt. Ama
samim deilseniz, bir ulusun vatanseverlik duygularn rgtlemeye kalkmanz ok tehlikeli olabilir. yle bir
rgtleme ki, hibir kar beklemeden hkmete para balamaya balyorsunuz hem de.
56
GAL STANBULU
Latin rk bir ie yatrm yapt m, sonularn almak ister ve sonunda Signor Mussolini'ye, hkmete kar
olmann, hkmet etmekten ok daha kolay olduunu gsterecektir.
Yeni bir muhalefet doacaktr sonunda, tohumlar imdiden atlmtr ve banda da ihtiyar, dazlak kafal,
belki biraz kak, fakat gerekten samim bir insan olan Gabriele d'Anunzio bulunacaktr.
UKULATA ASKER
(10 ubat 1923, The Toronto Daily Star)
GORK, ierin soylu bir Rus ailesinden geliyor. Seyrek, kzl sakal ve byklar, iri iri gzleri geni bir aln var;
yal bir eskici gibi yryor. ylesine souk elleri var ki, sktnz zaman l eli skar gibi oluyorsunuz.
Franszcay da, ngilizceyi de ayn iveyle, slk alar gibi konuuyor.
ierin, ar'n eski diplomatlarndand ve eer Lenin, Napoleon ise Rus devriminden sonra ortaya bir
diktatrlk kardysa, ierin de onun Talley-rand'dr. Kiilikleri o kadar birbirine benziyor ki. ierin de,
Talleyrand da devrimden nce kraln emrinde alan diplomatlard. kisi de devrim srasnda eli olarak
yabanc lkelere gnderilmilerdi. Her ikisi de eli olarak gnderildikleri lkeler tarafndan reddedilmiti. Her
ikisi de bir sre srgnde kalm,
58
GAL ISTANBULU
devrimden sonra gelen diktatrlk rejimleri ile birlikte Dileri'nin bana getirilmilerdi.
ierin birgn leden sonra bana, Lausanne'a belirli bir programla geldik, dedi. Ayn programla da
buradan ayrlacaz. Boazlar, gerek anakkale, gerekse stanbul boazlar, sava gemilerine kapal
olmaldr.
Ayn eyi yznc defadr syleyen, sylediine inanan ve ilk sylediinde olduu gibi kaytsz fakat
anlalmad iin gc zayflayan bir adamn yorgunluu iinde konuuyordu.
Boazlar sava gemilerine ak kald srece, diye devam etti szlerine, Rusya, Karadeniz'e donanma
kartacak her ulusun tehdidi altnda bulunacaktr. Zrhllar ve dretnotlar Karadeniz'e ellerini kollarn
sallayarak girdikleri srece, ne gvenliimiz kalacak, ne kalknma imkn bulacaz; ne de istil korkusundan
kurtulabileceiz. Sava gemilerinin Boazlara girmelerine izin verilecek olursa, Rusya'nn yapabilecei tek bir
ey vardr : O da silhlanmak! Karadeniz'de kuvvetli bir donanma bulundurabilmek iin, derhal sava gemileri
yapmaya balayacaz. Byk bir donanma meydana getirme zorunluluu ise, dier alanlarda retimi
aksatacaktr. Fakat bunu yapmaya mecburuz.
Peki, denizlerde silhszlanma konusunda ne dnyorsunuz ?
Rusya, Washington Konferans'na davet edilmemiti.
ierin omuzlarn silkti. Hem ne sonu alnd bu konferansta ? Denizlerde silhsizlanma konusun-
59
HEMINGVVAY
da nereye vardk ? Biz varolan artlar ve eylemlerle urayoruz. Rusya silhszlanma ile ilgili bir konferansa
davet edilseydi, ilk kabul eden lke olurdu; fakat denizlerde tam bir silhszlanmaya varncaya kadar,
Karadeniz'de ancak bir artla sava gemisi bu-lundurmayabiliriz. Bu art, Boazlarn btn sava gemilerine
kapatlmas ve sava gemilerinin gemesini nlemek iin de, Trkler tarafndan tahkim edilmesidir.
ierin imdi en kuvvetli olduu alanda konuuyordu. Kendisi eski bir Rus diplomatdr ve Rusya'nn ulusal
karlar iin mcadele ederken, kimseyi dinlemez. Sovyet Rusya'nn toprak ve ulusal sorunlarnn, Rus
mparatorluu andaki ayn sorunlar olduuna inanr. Beklenen dnya devrimi gereklememi ve Sovyet
Rusya eskiden beri kar karya kald sorunlarla, yine yzyze gelmitir. ierin bu sorunlar iyi bilir.
Dou'da Rusya ile ngiltere arasndaki rekabeti ve Rusya bir ulus olarak kaldka, rejimi ne olursa olsun,
ngiltere mparatorluu varolduka, karlarnn atacan da bilir. imdi de ileride savala kazanlacak ya
da kaybedilecek avantajlar ve gvenlik unsurlarn, bar antlamalar ile kazanmak istemektedir.
Krm ngiliz donanmasnn bir kar istilsna ak olduu srece, Ruslarn Afganistan yoluyla Hindistan' istil
edemiyeceklerini ierin ok iyi biliyordu. Bunu Lord Curzon da biliyordu. ierin bin mile yakn kylar ile
Karadeniz'in Rusya'nn en zayf ve hassas noktas olduunu da biliyordu. Ve Lord Curzon da biliyordu bunu.
ngiliz mparatorluu ile mstakbel Rusya m-
60
GAL STANBULU
paratorluu arasnda her gn amansz, ac bir sava veriliyordu; bir tarafta uzun boylu, souk, buz gibi
Curzon, ngiliz donanmas ile kafa tutuyor; br tarafta ierin deliller, tarih olaylar, istatistikler, erdemler
ileri srerek mcadele ediyor, etkili fikirler ortaya atyor, ama umudunu yitirince, sadece tarihten sz ediyor,
gelecek kuaklarn okumas iin itirazlarn gndeme geirtiyor, Lausanne Konferansnn ilgin hale gelmesini
salyordu. Orta Dou ile ilgili her antlamann baarszlna sebep olan Rusya ile Byk Britanya arasndaki
atma ve gr ayrl, Lausanne'da da vard ve bu antlamann da srekliliini engelliyordu.
ierin souk elleri, souk beyni ve kzl, seyrek sakal, alma konusunda gsterdii insanst yetenekleri;
kadnlara kar nefreti ve gvensizlii, reklmdan ka ve halk ne diyecek diye dnmemesi, Rusya iin
aba gstermekten baka, para da dahil hi bir eye aldrmamas ile, hi zaaf olmayan bir insana
benziyordu.
Bileceksiniz, ierin hi asker olmamt. Kendisi utangatr. ldrlmekten de korkmuyor, ama
yumruunuzu burnuna doru uzatacak olursanz, sapsar kesiliveriyor. On iki yana gelinceye kadar annesi
kendisini entari giydirerek bytm. ierin bal bana bir beyin; vcudunu besliyorsa, beyninin bir paras
olduu iin besliyor.
imizde pek ok kimse onun hakknda bu gerekleri biliyordu. Derken bir pazar gn, Lausanne' da kiliseler
boalr ve daa gezmeye gidenler ellerinde skileri ile Aigle ya da Diablerets garlarna akn ederken, bir grup
gazeteci, bir fotorafnn vitrini
61
HEMINGWAY
nnde birden duralayiverdi. Vitrinde ierin'in niformal bir fotoraf tehir ediliyordu.
lerinden biri, Sahte bu, dedi. ierin mrnde niforma giymemitir ki.
Hepimiz fotoraflara daha yakndan ve dikkatle baktk.
Yok. Sahte deil fotoraflar! Bir dieri, Ben bu ii renirim, dedi. Resimler sahte deil. Haydi gidip
Slocombe'a soralm. ierin'in ok iyi dostu ve bazen az olan London Daily Herald'n muhabiri George
Slocom-be'u gidip bulduk. George, koca siyah emsiyesini bann ardna dayam, piposu aznda, kzl
sakaln okayarak Lausanne Palace otelinin basn odasnda oturuyordu.
Kendisine uzattm fotoraflara bakarak, Evet, dedi. Garip deil mi ? Grdm zaman ben de
inanmamtm buna. Fotoraflar kendisi ektirdi ve imdi de fotoraf bunlar satyor.
Peki ama George, bu acaip niformay da nereden buldu ? diye sordum. Sing sing hapishanesinin ba
gardiyannn niformas ile Crillon otelinin kapcsnn kyafeti arasnda bir ey bu.
Ne mthi bir ey, deil mi ? George piposundan birka nefes ekti. Btn halk komiserleri K-zlordu'da
general rtbesi tarlar. Biliyorsunuz, ierin de Dileri Komiseridir. Bu niformay Berlin' de bulmutu.
Geen gece odasnda sandndan kartp bana gsterdi. Bununla gerekten iftihar edi-
62
GAL ISTANULU
yordu. Siz asl onu bu niformann iindeyken greceksiniz.
te ierin'in zaaf da buydu. On iki yana kadar entariler iinde bytlen ocuk, hep asker olmay
istemiti.
Ve askerler imparatorluklar yaratrlar. mparatorluklar da savalar.
63
AVRUPA'DA KRALLIK MESLE ----------
( 15 eyll 1923, The Toronto Star Weekly)
GEEN gn Paris'te eski dostlarmdan Shorty'-ye, yani Bodura rasladm. Film operatrdr Shorty.
Sinemalarda seyrettiiniz aktalite filmlerini eker. Shorty, Yunanistan'dan daha yeni dnmt.
George, iyi ocuktur vesselam, dedi Shorty.
Hangi George ? diye sordum.
Hangisi olacak, Kral George, diye karlk verdi. Sen tanmadn m onunla ? Kimden sz ettiimi
biliyorsun canm. u, yenisinden.
Hi tanmadm, dedim.
Shorty garsona iaret ederken, bana da, Canm, beyaz adam bu, dedi. Tam bir prens. Baksana
una.
Baktm. zerinde Yunan Kraliyet armas bulunan bir kt uzatt. ngilizce unlar yazlyd :
64
GAL STANBULU
Bay VVornalI sabah ya da leden sonra kendilerini ararsa, Kral ok memnun kalacaktr. Kral, Bay
VVornall'u btn gn bekli-yebilir. Mektup hmiliyle bir cevap vermek ltfunda bulunursa, kraliyet sarayna
gtrlmesi iin derhal bir araba gnderilecektir.
(mza ) George
Shorty mektubu dikkatle katlayp tekrar ceketinin cebine indirirken, ok ho ocuk canm. dedi.
Biliyorsun, leden sonra kameram alp dar ktm. Saraya gittik; kapda bale eteklikleri giymi o koca
bebekler tarafndan selmlandk. Arabadan indim. Kral gelip beni karlad ve elimi skarak, 'Hello! Naslsnz
bakalm Bay VVornalI?' diye sordu.
Sarayn bahesinde yle bir dolamaya ktk. Kralie bir gl dal koparyordu. George, 'Bu da kralie,' dedi.
Kralie, 'Naslsnz?' diye sordu.
Sarayda ne kadar kaldn? dedim.
ki saat kadar, dedi Shorty. Kral, konuacak birini bulduu iin pek memnundu. Byk bir aacn altna
oturup viski-soda itik. Kral, saraya kapanmann hi de ho birey olmadn syledi. htillden beri
kendisine hi para vermemiler; Yunan aristokrasisinden hi kimsenin kendisini ziyaretine de izin vermiyorlar.
Sarayn bahesinden dar kmasna bile izin yokmu.
Shorty:
nsan korkutacak kadar can skc birey, biliyor musun? diye devam etti. Andrea, daha talih-
65
HEMINGVVAY
liydi. Hatrlayacaksn, tahttan indirdiler onu. imdi isterse Londra'da, isterse Paris'te, ya da diledii bir baka
yerde gnlnce yayabiliyor.
Kendisiyle nece konutun? diye sordum. Shorty, Elbette ingilizce, diye karlk verdi. Btn Yunan
Kraliyet ailesi ingilizce konuuyor. Uzun uzun filmini ektim. Kralienin de sarayda ve bahede filmini aldm.
Kral, sarayn duvarlar iindeki geni bir tarlada duran bir demetleme makinesinin yannda filmini almam
istedi. 'Amerika'da hoa gider, deil mi?' diye de sordu.
Kralie neye benziyordu? diye sordum. Dorusu kendisini pek iyi tanyamadm, dedi Shorty. Yalnzca
bir - iki saat kadar beraber kalabildik. Onlarla yle ok uzun zaman birlikte olmay pek sevmem. Baz
Amerikallar kendilerini 'istismar' ediyorlar. Kral yakalarn zor kurtaryor onlardan. Ama kralie dorusu ok
ho bir kadn. Ayrlrken Kral, 'Kimbilir, belki Amerika'da tekrar grrz,' dedi bana. Btn Yunanllar gibi, o
da Amerika'ya gitmek tutkusunda.
Yunan Kral George, Avrupa'nn en yeni kral. Ayrca da en diken stnde olan. Shorty'nin dedii gibi ho
ocuk ve hi gnl elendiremiyor. Geen sonbaharda bir ihtill komitesi tarafndan iktidara getirildi. zin
verdikleri kadar da tahtnda oturacak.
George, bir Romanyal prensesle evli. Kralie Marie ve Romen Kral Ferdinand'n kz ile. Kaynvalidesi
bugnlerde George'un tannmasn salamak iin Avrupa bakentlerini dolayor. Tabi, bir yandan kznn da
kralie olarak tannmasn salamak iin canla bala didiniyor.
66
GAL STANBULU
Sz Romanya'dan almken, oraya da dokunalm. Romanya'da da Krallk meslei pek yle tkrnda deil.
Kral Ferdinand, Yukar Tuna kylleri gibi gerek yzn saklayan bir dertli. Devlet adamlar ve arkadalar
1919 ylnda Paris'in en lks otellerinde yaar ve Balkanlar Avrupallatrmak iin hazrlanan antlamay
dzenlerken, sadece Avrupa'y Balkanla-trma sonucuna varyor; Romanyallar da durmadan laflayan enesi
dklerle eyleme hazrlananlar arasnda bir seme yapmak zorunda kalyordu.
Konumalar sona erip antlamalar imza edilince, Romanyallar komularnn btn topraklarna sahip
ktklarn grverdiler. Antlamay dzenleyenler herhalde ateli Romanya vatanseverleri iin bunu olduka
ucuz bir fiyat olarak grmlerdi. Ne olursa olsun, Romanyallar imdi, en byk emelleri bir an nce
Romanyal olmaktan kurtulmak isteyen yeni vatandalarnn ayaklanmalarna kar byk ve gl bir ordu
beslemek zorundalar. Erge Romanya'nn nne atlan ekmek dilimleri paralanp dalacak, Golf Stream'e
karan buzullar gibi eriyecek. Birinci snf bir brii, ikinci snf bir air olan ve Avrupa politikasnn iplerini en
hzl eken; btn Avrupa kral ailelerinin kadnlar iinde hepsinden daha ok makyaj yapan Kralie Marie ise,
bu paralanmay nlemek iin elinden geleni ardna koymuyor. ok, ama pek ok sevimli Prens Carol'a,
Prens Carol Film Kum-panyas'nn 'cazip' genel mdrne gelince, ta giyme trenini filme ekme hakkn
zel olarak zerine almt o bu ilerle pek ilgili grnmyor.
67
HEMINGVVAY
Bu arada Romen ordusunun gelecek on yl iinde Macar ve Rus saldrlarna kar koymas gereken subaylar
da dudak boyas kullanyor, yanaklarn allkla boyuyor, korse giyiyorlar. Szlerimi mbala sanmayn.
Kahvelerde dudak boyas sren Romen piyade subaylarn gzlerimle grdm. Opera sanatlar gibi
allklanm svari subaylar da grdm. Korse konusunda yemin edemem. D grn beni aldatm olabilir.
Romanya'dan dnp Bulgar kral Boris'in gereklerine giriyoruz. Boris, 'Tilki' Ferdinand'n oludur. 1918
ylnda Yakn-dou cephesi ktkten sonra, balarnda ihtill komiteleri olduu halde yatanlarna dnen
Bulgar askerleri, Bulgaristan' Mttefikler safnda savaa sokmaya altndan beri hapiste yatan iriyar, sert
Stambuliski adl 'sabk ifti'yi hapisten salmlard. Stambuliski hapisten, arenaya kan bir boa gibi kmt.
lk olarak da Kral Ferdinand'a saldrd. Ferdinand lkeyi terketti. Ola Boris de ekip gitmek istiyordu.
Stambuliski bunun zerine, lkeyi terketmeye kalkarsan, seni vururum,' diye grledi.
Boris, aresiz kald. Stambuliski kendisini arkada bir odada saklyor, ancak kibarca konumak istedii kiiler
szgelii basn mensuplar gelince, tercman olarak kendisini artyordu.
Boris sarn, sevimli, konukan biri. Bulgaristan'dan aktan aa nefret ediyor ve Paris'te yaamaya can
atyor. Stambuliski, imdi eski Alman taraftar subaylar, entrikac politikaclar ve Bulgar aydnlar tarafndan
devrildi. Bu lkede aydn demek,
68
GAL STANBULU
erefli olmayacak kadar okumu yazm, kaak bir mahkm gibi ldrmeyi bilen kii demek. Boris hl kral,
ama artk babas Ferdinand'n' denetimi altnda ve ihtiyar 'tilki'nin danmanlar tarafndan gz altnda
tutuluyor.
Kendisini bir yldan beri grmedim. Fakat hl sarn olduunu sylyorlar. Ama artk eskisi gibi sevimli ve
konukan deilmi. Evlenmedi de; fakat patan Kralie Marie bir kz bytyor.
Srada imdi Alexandre var. Yugoslavya'nn ya da Yogaslavlarn hl srar ettikleri gibi Srp, Hrvat ve Sloven
Krallnn vrisi Alexandre, Srp kral Pe-ter'in olu. Kendisini bir gece Montmartre'da, evliliinden nce
Paris'i son ziyareti srasnda grmtm. Yannda birka Srpla, bir sr de Fransz vard. Hepsi gece
kyafetleri giymiti. Masada bir sr de kz bulunuyordu. araplar iin gerekten byk bir geceydi.
Alexandre da ok imiti ve pek mutlu grnyordu.
Bu geziden ksa bir sre sonra evlenme ertelendi, ama sonradan yine gerekleti.
talyan kral Victor Emmanuel ok ksa boylu, krl, kei sakall, elleri ve ayaklar mini mini, cidd mi cidd biri.
Bacaklar incecik, p gibi. Kraliesi, kendisinden en az bir ba daha uzun. talyan kralnn ksa boyu, eski
Savoy hanedannn belirli zelliklerinden.
imdilik talyan kral Avrupa'da en sevilen kral. Kralln, ordusunu ve donanmasn Mussolini'ye teslim etmi.
Mussolini de, Savoy hanedanna balln belirten itirazlarla, bunlar 'iade' etmi. Derken,
69
HEMINGWAY
orduyla donanmay kendisi iin alakoymu. Krall ne zaman isteyeceini henz kimse bilmiyor.
Birok faistle konutum. Hepsi de cumhuriyeti olduklarna dair yemin ediyorlar. Mussolini'ye
gveniyoruz, dediler. Mussolini, zamann ne zaman uygun olduunu bilir.
Mussolini'nin de, tpk Garibaldi gibi, cumhuriyetiliini inkr etme ihtimali mmkndr. Her eyi zamannda
yapmasn beceriyor ve bu konuda gerek bir dahi saylabilir. >.
Faist Parti'nin varolmak iin eyleme ihtiyac var. imdi Korfu ve Adriyatik konusunda biraz tatmin oldular. i
yrtmek iin cumhuriyet isterlerse, ona da sahip olabilecekler.
Bir insan olarak Avrupa'da Victor Emmanuel'den daha tatl bir baba ve daha demokratik bir ynetici yoktur
sanyorum.
spanya Kral kendini bildiinden beri hep kraldr. Kral olarak dnyaya gelmitir ve 1886'dan beri be
peetalk paralarda resmi bulunur. Kral olmak iin parmann ucunu bile oynatmamtr. Peetala-ra
inanmak gerekirse, bebek olarak daha gzelmi. Ama, yalnz o mu canm, hangimiz deildik ki?
Alfonso, taht sallantdaki krallardan biri. Fakat o bundan pek zlme benzemiyor. Usta bir polo oyuncusu
ve yine spanya'nn en usta amatr otomobil srcs.
Kral, geenlerde arabas ile Kuzey spanya'daki sayfiye ehri Santander'den Madrid'e kadar dalar, tepeleri,
uurumlar aarak, saatte ortalama 60 mil hzla gitti. Bununla ilgili olarak spanyol gazeteleri-
70
GAL STANBULU
nin ounda sert eletiriler yaynland. Bizim krala kar nasl sorumluluklarmz varsa, kraln da kendini
korumas bize kar olan sorumluluklarndandr, vb. gibi. Bu gezi ho karlanmamt. Fakat iki hafta sonra,
Kral, San Sebastian'daki yeni otomobil pistinin alnda bana msn demeden yine yart ve bu defa saatte
100 kilometre hza eriti. Derecesi, Byk Armaan kazanan srcden sadece drt kilometre ve bir saat
daha geriydi.
San Sebastian'da Byk Armaan yarnn yapld gn, Fas'ta spanyollar bir baka asker yenilgiye
uruyor, 500'den fazla l veriyor, Malaa klalarnda ayaklanma kyor, cepheye gitmeyi reddeden iki
tabur asker bakaldryordu. Barselona'da iilerle hkmet kuvvetleri arasndaki atmalar srp
gitmekteydi. Bir yl iinde iki yzden fazla cinayetin ilendii kanl olaylarn ard gelmek bilmiyordu. Fakat
kraln hayatna kasteden yok. Halk Alfonso'yu pek ciddye almyor. Uzun bir sreden beri ona alm.
Kuzeye gelince; saygdeer krallar yayor oralarda. Norve Kral Haakon, sve Kral Gustav ve Danimarka
Kral Christian. Durumlar o kadar iyi ki, adlarndan pek sz edilmiyor bile. Tabii, ateli ve usta bir tenisi olan
ve her k Cannes'da Suzanne Leng-len ile birlikte oynayan sve kral bunun dnda.
Belika kral Albert'le ei Kralie Elizabeth'i ise tanmayan yok.
Liechtenstein prensi II. Jean, reklm az yaplan bir kii. 1858'den beri prenslii o ynetiyor. Bu yl 83 yana
bast.
71
HEMINGVVAY
Liechtenstein' ben teden beri hep Chicago'da yaayan armaan savalarna benzetmiimdir. Fakat bu ad
tayan ve ikinci Jean tarafndan ynetilen zengin bir lke de varm demek. Babas, I. Jean'd. Bir yzyldan
fazla bir sreden beri lkeyi bu aile ynetmekte. Liechtenstein, 130 bin metre karelik, svire ve Avusturya
snrlar arasna skm kck bir lke. Bir sre Avusturya ynetiminde kalm; 7 kasm 1918'de de
bamszlna kavumu. ki yl nce kibar Liechtenstein'llar, svire ile bir antlama yaparak posta ve
telgraf idarelerini yrtme iini onlara brakmlar. lkenin 10.876 kiilik nfusunun son raporlara gre
hepsi shhat ve afiyette; yalnz Kral Jean dilerinden biraz rahatsz.
imdiye kadar hep ilerine devam eden Avrupa krallarndan sz ettim. Sabk krallardan da ayr bir bahiste
sz aacam. Ne Kayser'i, ne Harry K. Thavv'u, ne de Landru'yu grebildim. En iyi dostlarm arasnda bunu
becerenler de var. Fakat Kayser'i grenlerin anlattklarna gre, sonu hi de tatmin edici deil.
72
NC BLM
SAVAI ve NSANLARI ANLATIYORUM
SAVAIN LK MEKLER
(18 mart 1937, NANA ajansna telgraf)
Valencia - (spanya)
TOULOUSE ssne bal asker uamz, Barselona'nn i semti zerinde alaktan uarken, sokaklar
bombotu. Etraf bir pazar sabah New York'un aa semtleri kadar sessiz grnyordu.
Uak yavaa sert bir yolun zerine indi ve kk bir yapnn nnde stop edinceye kadar, motorlar
homurdand, durdu. Karla kapl Pireneleri aarken buz kesen ellerimizi, scak kahve- ve st fincanlarna
yaptrp stmaya alrken, belleri tabancal, deri ceketli muhafzlar darda akalayorlard. Barselona'nn
neden bylesine sessiz grndn burada rendik.
motorlu bir bombardman ua, beraberinde iki takip ua ile kagelmi, bombalarn ehrin ze-
75
HEMINGVVAY
rine salm, 7 kiinin lmne, 34 kiinin de yaralanmasna sebep olmutu. Hkmete bal takip uaklarnn
pskrtt asi uaklar ile patlak veren hava savan, yarm saat farkla karmtk. Buna benim pek
aldrdm yoktu. Bizim uak da motorluydu ve savaanlar herhalde bir hayli artacaktk.
Alicante'ye doru kydan ve alaktan beyaz kumsallarn, kurun atolu ehirlerin, kayalk sahili dven
denizin zerinden uarken, hibir sava belirtisi yoktu. Trenler yollarnda gidiyor; kzler tarlalar sryor,
balk kayklar engine alyor ve fabrika bacalarndan dumanlar ykseliyordu.
Tarragona stnden geerken, btn yolcular uan yan camlarna t, dar pencerelerden ak seik
bombalanp hasar grd anlalan ve ykn boaltmak iin kyya ekilmi bir ilebi seyre daldlar. Gemi
prl prl s suyun ve kumsaln zerindeki bu haliyle, kyya vurmu l bir balinay andryordu.
Saa sola serpitirilmi beyaz evleri, koyu yeil tarlalar ile zengin Valencia'y getik; ar kovan gibi kaynyan
liman, geni, sar ve yaygn ehir merkezini geride braktk. Pirin setlerini atk ve uygarla ykseklerden,
kubak baklabilen sarp sradalara ulatk. Altmzda parlak, mavi denizle, Alicante'-nin Afrika'y andran
palmiyelerle bezenmi sahili grnd.
Ben havaalanndan Alicante'ye klstr bir otobsle sallanarak yoia ktmda, uak da Fas'a doru
homurdanarak utu, gitti. Kenarlarna palmiyelerin sraland gzelim kardonu byk bir kalabalkla dolduran
bir trenin tam orta yerinde ehre vardm. Sokaklarda da byk bir kalabalk kaynayordu.
76
GAL STANBULU
Yirmi birle yirmi alt yalar arasndaki kur'alar askere arlmt ve delikanllarla sevgilileri, aileleri,
Guadalajara cephesinde talyan birliklerine kar kazanlan zaferle, silh altna arlmalarn kutluyorlard.
Drder kiilik sralar halinde yryor, marlar sylyor; baryor gitar ve akordeon alyorlard. Alicante
limanndaki tenezzh tekneleri, elele tutumu, son defa birlikte olmann tadn karan iftlerle doluydu;
karadaki askere alma ileminin yapld barakalarn nnde meydana gelen uzun kuyruklarda da nee dolu
bir kutlama havas "esiyordu.
Btn Valencia kys boyunca hep zaferi kutlayan kalabalklar arasndan getik. Btn bunlar bana savatan
ok, o eski bayram ve fiesta gnlerini hatrlatyordu. Ancak kaba, ynl militan niformas iinde
sendeleyerek yryebilen iyileme devresindeki yarallar, insana sava gereini dndryordu.
Alicante'de yiyecek; zellikle et, vesikaya bindirilmiti. Ancak aradaki kk ehirlerde kasaplarn ak
olduunu ve nlerinde milletin kuyrua girmeden et alabildiklerini grdm. ofrmz evine dnerken
kendisine iyi bir para biftek almay ihmal etmedi.
Kilometrelerce uzanan portakal ieklerinin kokusunu sindire sindire, karanlkta Valencia'ya varmak ve yolun
tozuna ramen bu gzel kokuyu iine ekmek, yar uykulu bir gazeteci iin dn gibi bireydi. Fakat yar
uykulu da olsa, tozlar arasndaki klara baknca, kutlanan dnn bir talyan dn olmad pekl
anlalyordu.
77
MADRD BOMBARDIMANI-------------------------
(11 nisan 1937, NANA ajansna gnderilen telgraf)
Madrid - (spanya )
BR buuk mil tedeki cephede, kardaki yemyeil amlk tepelerden, mthi bir ksrk nbetini andran
bir grlt koptu. Asi topu bataryalarnn yerini belli eden sadece kl rengi bir duman kmesi var. Sonra
ipek kuman yrtlyla kan sesi andran crlak bir ses. ehirde o anda herey o kadar yolundayd ki, nce
buna kimse aldrmad bile.
Fakat pazar gnlerine zg kalabaln doldurduu ehir iindeki sokaklarda top mermileri, elektrik
kontann aktrd an imekler gibi yamaya balad; ardndan byk bir grltyle toz bulutu kt.
Sabah saatlerinde Madrid'in zerine yirmi iki top
mermisi dt.
Mermiler, pazardan dnen yal bir kadn l-
78
GAL STANBULU
drd, bir yn siyah kuma haline getirdi; kadnn anide kopan tek baca, uarcasna komu evlerden
birinin duvarna arpt.
Bir baka alanda kii daha ld; cesetleri 155lik merminin kaldrm kenarna isabetinden sonra,
geliigzel katlanm elbise yn gibi tozlar arasnda serili kald.
Yoldan geen bir otomobil birden durdu, sonra alevler saarak ilerlemeye devam etti; ofr ban ne
emi durumda dar frlad, yzn ellerinin arasna alp sersem sersem kaldrm kenarna gitti, oturdu.
erit gibi bir kan enesine doru szyordu.
En yksek binalardan biri de defa isabet ald. Burann bombalanmas 'meruydu,' nk nemli bir
muhabere merkezi olarak biliniyordu, fakat pazar gezmesine kanlarn doldurduu sokaklarn bombardman,
askeri ynden hi de gerekli deildi.
Herey bitince, ken evlerden birinde bulunan ve yaya on dakika uzaklktaki gzetleme postamza dndm.
Hkmet kuvvetlerinin, aslerin geen Kasm aynda Madrid'e ulamak iin kalktklar saldrda meydana
gelen cebi kuatmak amaciyle giritikleri savan nc gnn izledim. Cebin ucu, niversite Sitesi'ndeki
hastaneydi. Hkmet kuvvetleri, Tremadura yolundan oruna yoluna doru balattklar kska hareketini
tamamlyabilirlerse, btn cep kesilmi olacakt.
Yklm kilisesiyle bir tepenin kiliseyi gn nce top atei ile gzlerimizin nnde yerle bir etmilerdi
zerinde imdi sadece damsz duvar kalmt. Kar tepedeki iki byk bina ile bunun so-
79
HEMINGVVAY
lundaki kk yap, as kuvvetler tarafndan tahkim edilmiti ve hkmet birliklerinin ilerlemesini
durduruyordu.
Dn bu mevzilere kar yneltilen bir saldr seyrettim. Hkmete sadk tanklar kahredici, zeki arlar gibi
alr ve kaln sarmaklar ve dallar arasna yerletirilmi makineli tfek yuvalarn yokederken; topu da,
aslerin elindeki binalar ve siperleri dvyordu. Hava kararmcaya kadar seyre devam ettik. Fakat piyadeler
mstahkem mevkileri ele geirmek iin bir trl saldrya gemedi.
Ama bugn, ar topunun on be dakika sren ateinden ve stste isabet kaydediinden sonra, tahkim
edilmi yaplar beyaz ve turuncu bir duman bulutu arasnda kald ve piyadenin harekete getiini grdm.
Tebeirle izilmi gibi duran yeni kazlm siperlerin ardnda insanlar yere uzanmlard. Birden ilerinden biri
kotu, eildi. Bir dzine kadar ardndan gitti. Birinin dtn grdm. Derken ilerinden drd geri dnd
ve yamur altnda rhtm boyunda saklananlar gibi, ne doru eildiler. Dzensiz cephe ileri doru
kmldand. Bir ksm rtnmek iin yere atlad. Dierleri kahverengi toprak zerinde mavi lekeler gibi
uzanverdiler. Sonunda dallarn altna vardlar ve gzden kayboldular. Tanklar da evlerin pencerelerine doru
ate ederek ilerliyorlard.
ukur bir yolun zerinde birden bir alev ykseldi; sar sar bireyler yand; yal, siyah bir duman koptu
ardndan. Yangn krk dakika kadar srd. Alevler sner gibi oluyor, sonra yeniden parlyordu.
80
GAL ISTANBULU
En sonunda birey infilk etti. Herhalde bir tankt. Herey yolun altnda olup bittii iin, ne grebiliyordunuz,
ne de emin olabiliyordunuz. Daha baka tanklar alevin yanndan geip evlere ve aalarn arasndaki
makineli tfek yuvalarna doru ate etmeyi srdrdler. Bir zaman geldi, insanlar da alevlerin yanndan
koarak geip evlerin yaknndaki yoku boyunca, ormana doru atldlar.
Makineli tfeklerin ve mavzerlerin atei havada fslty andran bir grlt yaratyordu. Birden ardnda
kmldayan glgelerle bir baka tankn kagel-diini grdk. Drbnle baknca bunlarn asker olduklarn
anladk. Tank durdu, sarsld, saa, yani dier askerlerin koarak gittikleri yere dnd. Sonra ormana dald
ve peindekilere birey olmadan gzden kayboldu.
Ardndan yeni ve youn bir ate daha ald. Aydnlk gittike azalrken saldr devam ediyordu hl. Drbnle
baktmzda mermilerin atee verdii evlerde g tutmu dumanlardan baka bir ey seze-mez olmutuk.
Hkmet askerleri evlere 50 metre kadar yaklatklarnda, hava artk birey grmemize imkn vermeyecek
kadar kararmt. Madrid'i Faist basksndan kurtarmak iin giriilen hareketin baa-rs', bu geceki ve yarn
sabahki savan sonucuna balyd.
81
YEN BR SAVA TR
(14 nisan 1937, NANA ajansna gnderilen telgraf)
i Madrid - [ spanya )
OTELN penceresi ak; yataa uzannca, on yedi blok tedeki cephe hattnda ajan atein grltsn
duyabiliyorsunuz. Tfekler at pat kt ate ediyor; derken bir makineli tfek tarrakas onu izliyor; ap byk
bir ar makineli olmal ki, tok, tok, tok diye ses kartyordu. Ardndan bir sahra havan topunun patlamas ve
yeniden makineli tfek tarrakala-r. Uzanp sesleri dinliyorsunuz ve yatakta olup, ayaklarn karyola demirine
dayamak, 'niversite Sitesi'n-de, ya da Carabanchel'de olmaniak gerekten iyi' diye dnyorsunuz. Aa
yolda adamn biri kaln sesiyle ark sylyordu ve tam gzlerinizi yumup uyuyacanz srada sarho
kavgaya tutuuyorlard.
Sabah daha sizi uyandrmadan, gl bir mer-
82
GAL ISTANBULU
minin patlamas ile uyanyorsunuz ve pencereye gidip baknca, ba nde, pardessnn yakalar kaldrlm
bir adamn/ umutsuzca ta deli alanda koutuunu gryorsunuz. Bir daha duymayacanz sandnz
barut kokusunu tekrar iinize ekiyorsunuz; srtnzda bornoz, ayaklarnzda terlikler, mermer merdivenlere
doru kouyorsunuz. Mavi ii tulumu giymi iki erkein, karnndan yaralanm bir kadn otelin holne
tadklarn gryorsunuz. Kadnn spanyollara zg iri gslerinin zerine kavuturduu ellerinin
parmaklar arasndan kan szyor. On be metre kadar ilerde, kede, bir p ve beton tozu ynnn
zerinde tek bir ceset yatyor. Lime lime olmu elbiseleri toz toprak iinde. Kaldrm kenarnda alan koca bir
delikten dar gaz szyor: Anlalan bir ana boru patlam. Sabah serinliinde scak bir byye benziyor.
Ka l var? diye bir polise soruyorsunuz.
Sadece bir tane, diyor. Mermi kaldrm kenarna isabet edip aada patlad. Yolun kaln talar zerinde
patlasayd, en az elli kii lrd.
Bir polis, kafasnn yerinde yeller esen cesedin stn rtyor; ana gaz borusunu onarmak iin birini
gndermiler. Siz kahvalt iin geri dnyorsunuz. Gzleri kpkrmz bir hizmeti kadn, koridorun mermerleri
zerindeki kanlar siliyor. len siz deilsiniz, tandnz biri de deil; stelik souk gecelerden sonra insan
ok ackyor ve nnzde Guadalajara cephesine gitmeden nce uzun bir gn var.
Kahvaltda biri, Onu grdnz m? diye soruyor.
Elbette, diye karlk veriyorsunuz.
83
HEMINGVVAY
Gnde belki on kere biz de ayn yerden geiyoruz. Tam o keden. Biri dklen dilerle ilgili bir aka
yapyor, bir bakas da byle aka yapmamasn ihtar ediyor. Ve herkeste savan belirli duygusu var.
Gryorsun ya, len ben deilim. Ben lmedim.
Guadalajara cephesinde len talyan siz deildiniz; oysa ocukluunuzu orada geirdiiniz iin len talyan,
hep sizden bir lym gibi gelecek. Hayr. Sabah erkenden klstr bir otomobil ve ondan da klstr bir
ofrle cepheye gittiniz. Adamcazn savaa yaklatka daha ok ac ektii belli. Fakat geceleri, bazan ok
ge saatlerde, koca kamyonlarn yannzdan grltyle getii ksz yollarda, bir dolar karlnda en iyi
otellerde yorgan dek yatp uyumanz da mmkn. Arka taraftaki, mermilerden uzakta olan odalar, daha
pahal. Otelin n tarafndaki bir odaya mermi isabet ettii iin bu ynde, iki keli, gzel bir oda
tutuyorsunuz. Dierlerinden iki kat daha geni olduu halde bir dolardan da ucuza. ldrdkleri ben deilim
ki. Anlyorsunuz ya. Hayr, ben deilim. Ben deilim artk.
Derken Morata cephesinin ardnda, Valencia yolu zerinde, spanyol Demokrasisinin Amerikal Dostlar
tarafndan salanan bir hastanede, Raven sizi grmek istiyor, diyorlar.
Ben kendisini tanyor muymuum?
Sanmam, diyorlar. Ama sizi grmek istiyor.
Nerede kendisi?
Yukarda.
Yukar odada yz kl renginde bir adam uydurma bir yatan zerine yatrmlar, kan veriyorlar.
84
/
GAL STANBULU
Adam snmeye yz tutmu gzlerle kan iesine bakyor ve garip garip inliyor. Dzenli aralklarla tpk bir
makine gibi inliyor. Sanki ses ondan kmyor gibi. Dudaklar oynamyor.
Raven nerede? diye sordum.
Buradaym, dedi Raven.
Ses, st kurun bir battaniye ile rtl yksekteki bir hamaktan geliyor. Haman st tarafnda apraz
duran iki kol var; br ucunda da bir zamanlar surat olan, fakat imdi sarglar arasnda sadece bo gzlerin
grnd sar, bo bir yzey.
Kimsin sen? diye sordu Raven. Dudaklar kalmamt, fakat yine de konuabiliyor. Sesi de ho.
Ben Hemingvvay'im, dedim. Seni ziyarete geldim.
Yzm ok fenayd, dedi. El bombasndan yand. Bir-iki kere soyuldu da, imdi biraz daha iyi.
i gibi biraz, dedim. Ama iyileiyor herhalde.
Konuurken yzne hi bakmyordum.
Amerika'da iler nasl? diye sordu. Bizim hakkmzda orada ne dnyorlar acaba?
Duygular ok deiti, dedim. Hkmetin bu sava kazanacana inanmaya baladlar.
yle mi dersin?
Mutlaka, dedim.
ok sevindim, dedi. Biliyor musun, olup bitenlere seyirci kalabilseydim, hi aldrmazdm bunlara.
Gerekte hi de nemli grnmyordu. Ama ben hereyle ok ilgiliyimdir ve her eyi anlyarak izle-yebilsem,
ektiim aclara aldrmam bile. Belki bir ie
85
HEMNGVVAY
de yararm. Anlyorsunuz ya, savaa aldrdm yok. nceden de bir kere yaralanm, iki haftada yeniden
birliime dnmtm. Daha fazla ayr kalamamtm. Sonra bu halt geldi bama.
Elini elime vermiti. Bu bir ii eli deildi. Avularnda nasr yoktu, trnaklar da uzun ve muntazamd.
Nasl oldu bu i? diye sordum.
Baz birlikler bozguna uramt. Onlar toparlamak iin ktk. Becerdik de. Sonra Faistlerle yaman bir
savaa tututuk. Yendik. ok kt bir savat, ama yendik herifleri. Derken biri bana doru bir el bombas
frlatt.
Ellerini tutmu, kendisini dinliyordum. Sylediklerinin tek kelimesine bile inanmyordum. Adamdan geri kalan,
bir asker yknts bile deildi. Nasl yaralandn bilmiyordum; ama anlattklar bana doru gibi gelmiyordu.
Yalnz kendisine inandm sanmasn istiyordum.
Nerelisin sen? diye sordum.
Pittsburg'luyum, dedi. Orada niversiteye gittim.
Buraya gelmeden nce ne i tutuyordun?
Sosyal iiydim, dedi. O zaman bunun doru olmadn anladm. Byle mthi bir ekilde nasl
yaralanabileceim dndm, sonra umursamadm. Benim bildiim savata insanlar yaralarnn trne gre
serilip yatard. Zamannda ben de yatmtm. zellikle geceleri. Yalnz sylediklerine inandm sand iin
memnundum. Kitaplardan sz ettik. Yazar olmak istiyordu. Ona Guadalajara'nm kuzeyinde olup bitenleri
anlattm. Yolum buraya tekrar dn-
86
/
GAL STANBULU .
ce kendisine Madrid'den bir eyler getirmek iin sz verdim. Bir radyo getireceimi bile umuyordum.
Dos Passos ile Sinclair Levvis de gelecek diyorlar, dedi.
yle, dedim. Geldikleri zaman alr, seninle tantrrm.
Ne iyi olur, dedi. Bunun benim iin ne demek olduunu bilemezsiniz.
Getireceim, dedim.
Yaknda gelirler mi?
Gelir gelmez, tutar getiririm.
Sen iyi bir ocuksun Ernest, dedi. Sana Er-nest diye hitap edersem, kzmazsn, deil mi?
amurlu bir havada halla pamuu gibi atlm, sonra da gnete kurumaya braklm topra andran
surattan ses ne kadar tatl ve etkileyici kyordu.
Ne mnasebet! dedim. Ltfen beni dinle dostum, mutlaka iyileeceksin. Bir sr iyi iler de yapabilirsin.
Radyoda konuabilir misin?
Belki, dedi. Dnecek misin yine?
Elbette, dedim. Mutlaka.
Gle gle Ernest, dedi.
Hoakal, dedim.
Aada bana suratn kaybettii gibi, iki gznden de olduunu sylediler. Bacaklarndan ve ayaklarndan da
fena yaralanmt.
Doktor, Ayak parmaklarnn bazlar da kopmu, dedi. Fakat kendisi henz bunu bilmiyor.
Acaba hi renebilecek m, merak ediyorum dorusu.
87
HEMINGVVAY
Mutlaka renir, dedi doktor. yilemeye balad.
Bu defa da yaralanan siz deildiniz, ama vatan-danzd, o. Pennsylvania'dan bir vatanda. Bir zamanlar
Gettysburg'da beraber savamtk.
Daha sonra yolda yrrken Raven'in kumandan subaya, Jack Cunnigham'a rasiadm. Sol st kolunda taze
alm tfek yaras vard. Baktm, biri mikrop kapma benziyordu. Bir baka tfek mermisi de omuzunun
altndan girmi, oradan sol cierine yrm, saplanp kalmt. Asker deyimler kullanarak bana birliinin
geri ekilen sa kanadna ulamak iin kalktklar harektn hikyesini anlatt. Bir ucunu Faistlerin bir
ucunu hkmet birliklerinin tuttuu sipere bombalarla nasl saldrdklarn, alt kii ve bir Levvis makineli
tabanca ile siperi nasl aldklarn, 80 kiilik bir Faist birliini kuvvetten nasl ayrdklarn, hkmete bal
askerler yetiinceye kadar alt kii ile mevzilerini nasl savunduklarn uzun uzun anlatt. Hereyi belirli bir
ekilde, inandrarak ve Glasgovv ivesiyle, birbir anlatt. Bir kartalnki gibi derin ve delici baklar vard. Onu
dinlerken, ne mene bir asker olduunu anlyabilirdiniz. Yaptklar ile nceki savata olsayd rahat bir madalya
alrd. Ama bu savata nian yoktu. Bu savan nianlar, sadece alnan yaralard.
Raven de bu arpmada vard, dedi. Yaralandn bilmiyordum. yi adamd. Ben dtkten sonra
yaralanm olmal. kiye bldmz Faistler, dorusu yaman bir birlikti. Biz kt durumdayken, bir tek
bouna kurun skmamlard. Karanlkta yerimizi
88
GAL STANBULU
iyice kestirinceye kadar beklemi, sonra amansz bir ate amlard. te ben ayn yerde drt kurun birden
yedim.
Bir sre konutuk ve bana bir sr ey daha hikye etti. Anlattklarnn hepsi nemli eylerdi, ama hibiri
Pittsburgh'lu sosyal ii, hibir askerlik eitimi grmemi Jay Raven kadar nemli olamazd. Demek bana
doruyu sylemiti Raven. nsan bu garip, yeni sava trnde, inanabilecei yeni eyler reniyordu.
MADRD OFRLER
(22 mays 1937, NANA ajansna ekilen telgraf)
MADRD'de birbirlerinden ok farkl bir sr ofrmz oldu. lkinin ad Tomas't, boyu ancak bir buuk
metreydi ve Velasquez'in hi de i ac olmayan, son derece olgun ccesine benziyordu. n dilerinin ou
yoktu, vatansever duygularla doluydu ve sko viskisine de baylyordu.
Valencia'dan Tomas'la birlikte yola ktk ve Alcala de Henares'ten Madridin yayla zerinde beyaz, dev bir
kale gibi ykseliveriini seyrettik. Tomas dkk dilerinin arasndan, ok yaa sen e mi, ruhumun bakenti
Madrid ! dedi.
Ben de, Kalbimin bakenti, dedim.
Yaa! diye baran Tomas srtma bir aplak indirmek iin bir an direksiyonu brakverdi. i asker dolu bir
kamyonla bir karargh otomobiline arpmaktan zor kurtulduk.
90
GAL ISTANBULU
Ben duygu adamym, dedi Tomas.
Ben de, ama u direksiyona daha sk yapsan fena olmayacak galiba, dedim.
En asl duygular bendedir dedi Tomas.
Hi phem yok yolda, dedim. Yalnz rica ederim, nerede, nasl araba srdne dikkat et.
Bana gvenebilirsin, dedi Tomas.
Fakat ertesi gn amurlu bir yolda, Brihuega yaknnda, ardndaki alt tanka yardm edebilmek iin kl gibi
ince yol kenarna gelip duran bir tank yolumuzu kesti. as uak, tanklar grm ve bombalamay
kararlatrmt. Bombalar stmzdeki tepenin amurlu toprana isabet ediyor, amurdan stunlar, byk
grltlerle havaya doru pskrtyordu. Bombalarn hibiri bize isabet etmemi, uaklar da kendi hatlarnn
gerisine ekilmiti. Arabada dorulup manevra drbn ile baknca, bombardman uaklarn koruyan kk
bir Fiat sava uan rahatlkla grebiliyordum. Gnee aslm gibi prl prld. Baka bombardman
uaklarnn geldiini sanarak mmkn olduu kadar uzaklara katk. Fakat ne gelen oldu ne giden.
Ertesi sabah Tomas otomobili altramad. O gnden sonra ne zaman bamza buna benzer birey gelse,
Tomas ertesi gn otomobili bir trl altra-myordu. Cephe karsndaki tutumu artk anlacak bir duruma
gelmiti. Sonunda ustaln, vatanseverliini ve genel tutumunu beenmemize karlk, To-mas' Valencia'ya
geri gnderdik. Oradaki basn brosuna da bir not gnderip Tomas'n soylu duygularla dolu, iy^ niyetli biri
olduunu belirttik; fakat daha gzpek birini gndermelerini rica ettik.
91
HEMINGVVAY
Bunun zerine bize ofrler birliinin en yreklisi olduunu ileri srdkleri bir bakasn gnderdiler. Adnn
ne olduunu bilemiyorum, nk kendisini hi grmedim. Hepimizin yemeklerini salayan, kahvaltlarn
hazrlayan, yazlarmz daktilo eden, benzin bulan, otomobil onaran, ofr temin eden ve bir diktafon gibi
Madrid'deki btn dedikodular kaydeden Sid Franklin (Brooklyn'li boa greisi), herhalde bu yeni ofre
ok sk talimat vermi olmalyd. Sid, arabaya 40 litre benzin koymutu. Benzin, muhabirlerin en byk
derdiydi. Chanel ya da Moly-neux'nn parfmlerinden, Bols cininden ok daha zor bulunuyordu. ofrn
adresini alm, arlaca yere derhal gitmesi iin hazr beklemesini tembih etmiti. Bu srada yeni bir saldr
bekliyorduk.
Biz kendisini arncaya kadar, o dilediini yapmakta serbestti. Ama nereye giderse gitsin, kendisini abuk
bulabilmemiz iin bize nceden bildirmek zorundayd. Skntsn ektiimiz benzini Madrid sokaklarnda
otomobille dolaarak harcamak istemiyorduk. Artk bir tatmz var diye hepimiz memnunduk.
ofr, ertesi akam saat yedi buukta yeni bir emir olup olmadn anlamak iin otele urayacakt.
Gelmeyince, biz de kendisini evinden arattk. Sabah erkenden otomobil ve 40 litre benzinle beraber Va-
lencia'ya hareket etmiti. imdi Valencia'da hapiste yatyormu. Herhalde memnundu halinden.
Bu defa David'i verdiler bize. David, Toledo yaknlarndaki kk bir ehirden, anarist bir delikanlyd.
ylesine garip ve delice bir dil kullanyordu ki, o
92
GAL ISTANBULU
konuurken kulaklarnzn duyduunun yarsna inanmazdnz. David'le beraber bulunmak, benim dinsizlik
kavramyla ilgili grlerimi kknden deitirdi.
Gerekten de cesur ocuktu; fakat ofr olarak byk bir kusuru vard ; Araba kullanamyordu. ki huydan
baka birey bilmeyen bir at gibiydi : Komak ve yrmek. David ikinci viteste deli gibi gider, yine de yolda
kimseye, ya da baka bir araca arpmamay becerirdi. nk nndekileri kendince svp sayma-laryla bir
gzel karyordu. Baktk, olacak gibi deil, sonunda arabay biz kullanmay kararlatrdk ve meseleyi bylece
de zmlemi olduk. David de bundan memnundu ve eline kelime bilgisi zerinde almak iin bir frsat
gemi oluyordu. Kelime bilgisi gerekten mthiti.
Ayrca sava seviyor, bombardmann ok gzel birey olduunu dnyordu. uraya bakn. Ole! An-
latlamyacak, szle ifade edilemiyecek kadar ho birey bu! diyordu. Zevkten drt keydi. Haydi, gelin
biraz daha yaklaalm. Casa del Campo nnde ilk savan seyrediyordu ve kendisi iin bu, byk bir hava
fiek gsterisinden farkl deildi. Fasllarn makineli tfeklerle tuttuu bir evin zerine den hkmet
kuvvetlerinin top mermisinden sonra gkyzne doru ykselen toz ve imento paralar, otomatik silhlarn
tarrakas ve saldr srasnda tarraka-nn daha da hzlanmas, David'i ok etkilemiti. Ay! Ay! diye bard.
Sava bu be! Gerek sava.
75'Iik bir top mermisi yolun az tesinde patlaynca David yine neeyle, Ole! diye feryad bast.
Dinle bak, dedim. Bunlar ok ktdr. Bizi ldren bu mermiler ite.
93
HEMINGVVAY
Hi nemi yok, dedi David. Sen u tarifsiz, anlatlmas imknsz tarrakay, grlty dinlesene bir.
Neyse, telgrafm yazmak iin otele dndm, sonra David'i benzin almas iin Belediye alan yaknnda bir
yere gnderdik. O dndnde ben telgrafm bitirmek zereydim.
abuk, gel de arabann haline bak, dedi. Her yan kan iinde. yle mthi birey ki ! . . Gerekten ok
sarslmt. Yz kl gibiydi, heyecandan dudaklar titriyordu.
Ne oldu ?
Yiyecek almak iin kuyrukta bekleyen kadnlara mermi isabet etti. Yedisi ld. n ben hastaneye
gtrdm.
Aferin!
Fakat akl alacak ey deil, dedi. Mthi bir eydi. Ben byle eyler olduunu bilmiyordum dorusu.
Bak David, dinle, dedim. Sen cesur bir ocuksun. Bunu hi aklndan karma. Btn gn sava grltleri
karsnda da cesur olmasn bildin. imdi de bu grltlerin ne marifetleri olduunu da grdn. Bundan
sonra grltlerin gereklerini bile bile cesur olmaya devam etmelisin.
Haklsn abey, dedi. Fakat yine de byle bir ey grmek, ok mthi oluyor.
David cesurdu, elbette. lk gnk gibi, ondan sonra da sava grltsn gzel bulduundan eminim. Ama
bir daha sevin lklar falan atmad. te yandan araba kullanmasn da asla renemedi tabii. Yi-
94
GAL ISTANBULU

ne de iyi ocuktu, kfrl konumasn da ok seviyordum. Hayatta gelitirdii tek ey, kelime hazine-siydi.
Bir sre, sonra film almalar iin ehirden ayrld. Onun ardndan ie yaramaz bir ofrle daha altk.
Derken Hipolito kageldi. Hipolito bu hikyenin can damardr.
Hipolito, Tomas'tan daha uzun boylu deildi; sanki granit tandan oyulmu, kaya benzeri bir adamd.
Yuvarlanr gibi yryordu. Bacann yarsna kadar sarkan bir otomatik tabancas vard. yle bir Sa-lud!
(Selm) deyii vard ki, karnzda iini bilen usta av kpeklerinden biri duruyor sanrdnz.
Motordan anlyor, iyi araba sryor ve saat altda gel denince, on dakika ncesi sylenen yere p diye
damlyordu.
Savan ilk gnlerinde Montana barakalar nndeki arpmalara katlmt. imdiye kadar hibir siyas
partiye ye olmamt. Yirmi yldan beri Sosyalist Birlii'nin sendikaclarndand. Kendisine neye inandn
sorduum zaman, bana Cumhuriyete diye karlk verdi.
Hipolito, Madrid'de ofrlmz yapt. Bakentin on dokuz gn aralksz bombardman edilii srasnda, biz
birey yazamayacak durumda iken bile, bizi hi brakmad. Her zamanki kaya gibi grnnden bir an bile
ayrlmad. Ayrca bir gn olsun saatinden amad. Franco, eline frsat getii halde Madrid'i neden alamad
diye dnecek olursanz, Hipolito bunu size btn ayrntlaryla aklar.
Hipolito ve onun gibi olanlar, ilerinden sonuncusu sa kalncaya kadar sokak sokak, ev ev d-
95
HEMNGVVAY
r. Son sa kalanlar da, ehri atee verip, yakar. Hepsi iini bilen, yrei pek insanlardr. Bir zamanlarn
Bat'sn fetheden yiitler, bunlar. Anaristler gibi romantik deildiler; lmekten de korkmuyorlard. Yalnz
lmden hi sz etmezlerdi. Anaristler ise bundan biraz fazla konuurlar. Tpk talyanlar gibi.
Madrid'e 300 top mermisinin yadrld, ana caddelerin tuzbuz olmu camlar ve tula paralar ile, toz
bulutlar arasnda kald gn, Hipolito arabasn otelin yanndaki dar sokakta bulunan koca bir yapnn ak
ynne brakmt. Buras emin bir yere benziyordu. Ben odamda alyordum. Bir sre o da yanmda
oturmu, sonra sklp dar kacan, otomobilde bekleyeceini sylemiti. Gideli daha on dakika olmamt
ki, 15'lik bir mermi otelin alt katiyle kaldrmn kesitii yere isabet etti. Mermi topraa gmlm fakat
patlamamt. nfilk etmi olsayd, Hipolito'nun tozu bile kalmazd. Arabann da duvarda resmi kard
herhalde. Merminin dt yerden ancak be metre tedeydiler. Pencereden baktm; Hipolito'nun bana
birey gelmediini grnce, hemen aa indim.
Naslsn ? diye sorarken heyecandan soluk so-luaydm.
yiyim, dedi.
Arabay yolun daha aasna eksene.
Sersemlik etme, dedi. Bin yl gese aradan, bir mermi daha ayn yere dmez. stelik bu patlamad da.
Arabay yolun tesine al, dedim.
N'oluyor kuzum sana? Banda kavak yelleri mi esti ? diye sordu.
96
GAL STANBULU
Biraz duygulu olmay renmelisin.
Haydi, sen k, almana bak, dedi. Beni de dnme.
O gnn ayrntlar kafamn iinde biraz kark, nk on dokuz gn sren iddetli bir bombardmandan
sonra, insan baz gnleri dierleri ile kartryor. Fakat saat birde bombardman durdu ve biz de alt blok
kadar ilerdeki Gran Via oteline gitmeyi kararlatrdk. Yemei orada yiyecektik. En az tehlikeli yer olarak
bellediim ve hep gidip geldiim bozuk bir yolda yrmeye hazrlanrken, Hipolito, Nereye gidiyorsunuz ?
diye sordu.
Yemee.
Atlayn arabaya.
ldrmsn sen.
Gelin haydi, Gran Via'ya kadar gtreyim sizi. Bombardman durdu. Onlar da yemek yiyorlar.
Drdmz birlikte arabaya atladk ve Gran Via' ya doru yollandk. Yol salamd fakat cam krklar ile
doluydu. Kaldrm kenarlarnda koca koca ukurlar alm, binalar alabildiine hasar grmt. Otele
girebilmek iin, bir yn molozun zerinden amak zorunda kaldk. Madrid'in en byk caddesinin iki
yakasnda da canl manii kalmamt. l says pek oktu. leyen tek motorlu ara bizimkiydi.
Hipolito otomobili yan sokaklardan birine brakt ve hep birlikte yemek yedik. Biz yemee devam ederken
Hipolito kendininkini bitirip arabasnn yanna gitti. Bu srada yeniden top mermileri bouk infilklarla
patlamaya balad. Fasulya orbas, kt kadar ince kesilmi bir dilim salam ve bir portakaldan ibaret
yemeimizin ardndan yukar kata ktk. Sokaklar
97
HEMINGVVAY
toz ve duman doluydu. Kaldrmn betonu halla pamuu gibi atlmt.
Kede duran arabaya doru baktm. Sokan tam orta yerine den bir merminin kaldrd toz bulutu
henz dalyordu. Derken otomobili grdm. Her bir yan toz toprak iinde kalmt.
Aman Alahm! diye feryad bastm. Hipolito' yu haklamlar.
Ba ofr mahallinin arkasna serilmi, ylece yatyordu. zntyle aa kotum. Hipolito'yu ok seviyordum
nk.
Hipolito uyuya kalmt.
Seni lm sandm, dedim. Uyand, esnerken elinin tersiyle azn kapatt.
Que va, hombre, dedi. Vakit bulduka yemekten sonra uyumaya baylrm da.
Chicote'nin barna gidiyoruz, dedim.
yi kahve var mdr orada ?
Hem de nefis.
Atla bakalm, gidiyoruz yleyse, dedi.
Madrid'den ayrlrken kendisine para vermek istedim.
Senden birey almam, dedi.
Olmaz, al, dedim. Al, ocuklarna ufak tefek bireyler alrsn ...
Olmaz, dedi. Dinle bak, beraber hoa vakit geirdik, deil mi ?
sterseniz Franco'nun, Mussolini'nin, Hitler'in zerine bahse girebilirsiniz. Hipolito'ya para almaz.
98
TERUEL'N D
( 23 aralk 1937, NANA ajansna ekilen telgraf)
Teruel cephesi ;
AIR makineli tfek ve tfek atei altndaki spanyol piyade hattnda ve bir srtn tepesinde yere uzanm,
birlikte yatyoruz. Ate o kadar youn ki, banz sindiiniz tan altndan kaldracak olsanz, makineli
tfeklerin tarrakas ve tfeklerin tok seslerinden sonra, slk alarak geen mermiler, sizi syrtmaca alp
gtrecek sanki. Bunun byle olacan ok iyi biliyorsunuz; nk birka defa, gzlerinizin nnde bunun
gerekletiine tanklk ettiniz.
Solumuzda bir saldr balyor. ki bklm olmu insanlar, ellerinde sng taktklar tfekleri, kar tepeye
doru saldrmak iin ilk sramaya hazrlanyorlar. lerinden ikisi vurulup hattan ayrlyor. Biri, ilk defa
yaralanmann ve bu kadar zarar grd halde,
99
:!;
HEMINGVVAY
fazla ac ekmemenin aknl iinde. Dierleri, arkadalarnn iinin bitik olduunu biliyorlar. Benim btn
istediim, bir krek bulup bam saklayacak bir siper yapvermek. Fakat grnrde bir krek yok.
Samzda, Mansuete'nun kocaman, sar yn ykseliyor. Teruel'in bir sava gemisi byklndeki tabii
kalesi bu da. Ardmzda spanyol hkmetinin topusu ate ediyor. Her gmbrtden sonra ipek yrtlmasn
andran bir ses, ardndan dalan mermiden bir geyser gibi havaya kp dalan arapnel stunu. Mermiler
Mansuete'nun toprak tahkimatn halla pamuu gibi atyor.
Teruel'den dokuz mil uzaklktaki Sagunte yolu geidinden geldik ve arabamz geride braktk. Yol zerinde
altnc kilometreye kadar yrdk ve ite cephe hatt da burada. Bir sre konakladk fakat bir ukur
iindeydik ve hibir ey gremiyorduk. Birey-ler seyredebilmek iin srta trmandk ve burada da makineli
tfek ateine tutulduk. Altmzda bir subay vurulup ld; cesedini glkle yanmza kadar tadlar; yemyeil
surat ile bir sedyeye uzatverdiler. Cesedi sedyeyle geri gtrdklerinde, saldr henz balamamt.
zerimize ynelen atein younluu, manzara ile llecek gibi olmadndan, merkez kuvvetin mevzilerinin
bulunduu srttan ayrlmak zorunda kaldk. Biraz tesindeki grnt olaanstyd fakat yine de durulacak
yer deildi. Yanmda yatan erin tfei tutukluk yapmt. Her attan sonra mekanizma tkanyordu. Tala
nasl vurup aabileceini kendisine anlattm. Birden hat zerinde lklar duyduk;
100
GAL ISTANBULU
teki srtta Faistlerin siperlerinden kp komaya baladklarn grdk.
Hoplaya zplaya gidiyorlard, panik halinde deillerdi; ama bu bir ricat'ti. Geri ekilmelerini rtmek iin
makineli tfekleri zerimize ate kusuyordu. Olanca gcmle bir krek bulmak istiyordum; derken birden
hkmet kuvvetlerinin srtn zerinde emin admlarla ilerlemeye baladklarn grdk. Btn gn bu byle
srd. Akam olduunda, saldrnn balad hattan alt kilometre ileriye ulamtk.
Gndz vakti hkmet kuvvetlerinin Mansueto'-nun doruklarna yayln izlemitik. Asker dolu zrhl aralarn
bizden 100 metre kadar uzaklkta, tahkim edilmi bir iftlik binasna doru saldrya getiklerini de seyrettik.
Zrhl aralar az tede durup pencerelere ate ederken, piyadeler de yaklap el bombalarn frlatyorlard. Sk
otlarla rtl bir kk tepenin ardndan Faistlerin 80 milimetrelik havan toplar ile atklar ate,
ardmzdaki yolu dvyordu. Havan mermileri slk alarak geliyor, byk bir grltyle parlyordu.
Mermilerden biri saldr dalgalarnn ortalk yerine dt; erlerden biri duman dalrken tabii bir davranla
nce geriye doru kat, sonra bir yarm daire izip yeniden saldr hattna yetimek iin ileri kotu. Bir
bakas da dalan duman ve tozlarn arasnda serilmi yatyordu.
O gn sis basmad. Kuzey rzgrlarnn getirdii souktan sonra, be gn sreyle gney rzgrlar esmi,
evrede adeta bir yaz havas balamt. Mermilerin dtn ve iek demeti gibi daldn rahatlkla
grebiliyorduk. Ve btn bir gn boyunca
101
HEMNGVVAY
birlikler durmadan saldrd durdu; yeniden saldrd. Yol boyuna vardmzda, siperlerde bekleyen askerler bizi
yksek rtbeli kurmay subaylar sanm olacaklar ki, Bakn u tepedekilere, diye seslendiler. Ne zaman
saldrya kalkacaz? Ne zaman? Syleyin bize!
Aalarn kaln gvdeli rahat aalarn ardna oturduk. Alak dallarndan kk yapraklar kopup
dklmt. Faist uaklarnn zerimize yneldiklerini, sonra bir daire izip uzaklatklarn ve Concud
yaknlarndaki hkmet birliklerini bombaladklarn grdk. Btn gn boyunca hkmet birliklerinin dzenli,
insafsz ilerleyiine ayak uydurup biz de ilerledik. Tepeler, sonra bir demiryolu ald, bir tnel zaptedildi.
kinci kilometreye kadar btn yollar, srtlar ele geti. En sonunda ehrin d mahallelerine varld. Yedi
kilisenin kuleleri ve geometrik hatlar ile evler, batan gnein klan altnda ok iyi seilebiliyordu.
Akam karanlnn kt gkyz, hkmete bal uaklarla doluydu. Avc uaklar havada krlanglar
gibi dnp duruyordu. Drbnlerimizle uaklar ok iyi izleyip bir hava sava seyretmeyi umarken, iki
kamyon paldr kldr geldi, tam yanmzda durdu. lerinden futbol mana giden ocuklar andran bir sr
by terlememi delikanl indi. Ancak belle-rindeki birer dzine bombayla ellerinde tadklar ikier torbay
grnce, insan bunlarn dinamiti olduklarn anlyabiliyordu.
Yzba, Bunlar ok iyidir, dedi. ehre saldrdklar zaman iyi seyredin bunlar... Bylece g-
102
GAL STANBULU
nesin batndan sonraki ksa sren aydnlk srasnda, ehrin evresini silhlarn yanp snen alevleri de
aydnlatrken delikanllarn bizden yz metre kadar ileri ktklarn, makineli tfek ateinin ve otomatik
tabancalarn rts altnda ilk evlere doru ilerlediklerini grdk. Bir an bir duvarn dibinde kararsz kaldlar,
ardndan bombalarn kzll-siyahl parlamalar grnd; byk bir grlt duyuldu. ehrin iine daldlar.
Onlar ehrin iinde nasl takip edebileceksiniz? diye albaya sordum.
Mkemmel, dedi. Mucizev bir proje! Biz de yoldan aa inmeye baladk. Fakat hava iyice kararmaya
balamt. Bu arada dalan birlikleri toplamak iin subaylar geliyordu. Onlara kendileriyle beraber
kalacamz, karanlkta zerimize ate edilebileceini, parolay da bilmediimizi syledik. Ho bir sonbahar
akamnda ve tepeden aa, Taruel'e doru ilerledik. Huzur verici saatlerdi ve hibir ses insan
kukulandrmyordu.
Yolda, son saldr srasnda bir ble kumanda eden subaylardan birinin lsne rasladk. Blk ilerlemeye
devam etmiti; nk byle anlarda sedye bulup da cesedi geri gndermek iin vakit kaybedile-mezdi. Hl
katlamam ve scak cesedi biz kaldrdk; yolun kenarna, son derece cidd yzyle braktk. Artk kendisini
tanklar da ezemezdi. Yine ehre doru ilerledik.
ehirde halk bizi kucaklad, pt, Barselona'da-ki kardeleri, amcalar, yeenleri hakknda haber sordu. Her
ey yolundayd. Bundan nce bir ehrin nasl
103
HEMNGVVAY
teslim olduunu hi .grmemitik ve ortalkta dolaan tek sivil bizdik. Dorusu bizi ne sanyorlar diye merak
ettim. Bir Londra gazetesinin muhabiri olan Tom Delmer, papaza benziyordu; New York Times-n muhabiri
Herbert L. Matthevvs ise, Savonarol gibiydi; ben ise VVallace Beery'den farkszdm. Adamlar yeni kurulacak
rejimin bir hayli kark olacan dnmlerdir herhalde.
Neler beklediklerini anlatmaktan geri kalmadlar: Faistler ehri terketmeyeceklerini aklaynca, hkmet
ehrin boaltlmasn kabul ettii halde, gitmemiler; mahzenlerde, kilerlerde saklanp beklemilerdi. Ayrca
hkmetin ehri deil, sadece askeri hedefleri bombaladn sylyorlard. Bunu ben deil, onlar sylyordu.
Otomobilde Madrid'den yeni gelen New York gazetelerini okurken ve General Franco'nun 'niha zafer'
saldrsna balamadan nce, hkmete teslim olmas iin be gnlk mhlet tand haberini renince,
Teruel'e giriimiz biraz treye aykr gibi grnd bize.
104
GO
(3 nisan 1938, NANA ajansna gnderilen telgraf)
( Barselona )
BU sabah cepheye hareket ederken, nefis ve am bir yalanc ilkbahar havas vard. Geen gece Bar-elona'ya
varmzda hava kt, sisli, pis, kurun e skcyd; bugn ise gkyz prl prl, hava s-ak; ayrca pembe
bahar iekleri, yeil tepeleri sslyor, zeytin aalarnn tozlu yeilini renklendiri-ordu.
Reus'tan ktktan sonra iki yannda da zeytin aalar bulunan yolda ilerlerken, birden ofr feryad bast.
Hoplaya zplaya, Uaklar! Uaklar! diye haykrd. Otomobili hemen aalardan birinin altna ekip durduk.
ofr, Tam stmzdeler, derken gazeteci ken-
105
HEMINGVVAY
diini ilerdeki bir ukurun iine att ve kenarndan baknca, tek motorlu bir uan alaldn, sonra bir tek
otomobil iin sekiz makineli tfeini atelemeye lzum grmemi gibi, yeniden dikildiini grd.
Fakat gzetlemeye devam ederken, birden bombalar yamaya ve patr patr patlamaya balad. Yarm mil
tede siluetini grdmz Reus, tula rengi bir toz bulutunun ardnda kalverdi. Hemen ehre dndk. Ana
yol, yklan evler ve patlayan ana su borusu yznden kapanmt. Durup yaral bir at ldrmesi iin bir polis
aradk etrafta. Fakat sahibi, at hl kurtarmann mmkn olduu kansndayd. Biz de kalktk, kk
Katalonya ehri Falset'e gitmek iin da geidini tuttuk.
te gn byle balamt, fakat hi bir canl nasl biteceini imdiden syliyemezdi. Biraz sonra kaan
mltecilerle dolu arabalara raslamaya baladk. Arabalardan birini yal bir kadn ynetiyor, bir yandan da
hkra hkra alyordu. Btn gn alarken grdm tek kadn, buydu. Ardndan sekiz ocuun bindii bir
baka araba geliyordu. etin bir Vokua vardklarnda, kk bir olan, inip arabay tekerleinden itmeye
balad. Yataklar, ilteler, diki makineleri, yorganlar, kap - kaak, atlar ve katrlar iin arpa torbalar da
arabalarn iine tka - basa doldurulmutu. Ayrca hepsinin ardna birka koyun ya da kei balanmt. Panik
havas yoktu, sadece kayorlard.
zerine yataklar yklenmi bir katrn srtnda oturan gen bir kadn, yz kpkrmz mini mini bir bebei
kucanda tayordu. Bebek enok iki gnlk-
106
GAL ISTANBULU
t. Kadnn ba, bindii hayvann sallantsna uygun olarak ne, arkaya, saa, sola sallanp duruyordu.
Bebein kapkara salar tozdan akllamt. Katr yularndan eken adam yryor, arada bir durup ardna,
kadnla bebee bakyor, sonra tekrar yolu gzlyordu.
Arabamz yanna gelince, Bebek ne zaman dodu? diye sordum kendisine. Adam gururla, Dn, diye
karlk verdi. Araba geldi, geti yanlarndan. Btn bu insanlar yrrken ya da arabalarnda, sadece bir yeri
dikkatle szyorlard: Gkyzn.
Derken askerlere de raslamaya baladk. Bir ksm tfeklerini namlularndan tutmu tayordu; bir ksmnn
hi silh yoktu. Balangta birka birlik grmtk. Sonra kalabalk ve dalmam birliklerle karlamaya
baladk. Kamyonlara bindirilmi askerler, yryen askerler, makineli tfek yklenmi kamyonlar, tanklar,
tanksavar eken kamyonlar, uaksavar eken kamyonlar ve hep yryen bir halk topluluu grdk.
lerledike, bu gn altnda yol sanki bouluyor, ezilip kayboluyordu. yle bir an geldi ki; yalnz yol deil,
yola kan patikalar, kk yollar da insan ve hayvan srleriyle dolup tamaya balad. Yine de panik yoktu;
srekli bir hareketlilik vard. Halkn byk cunluu neeli grnyordu. Belki de havadan. Hava o kadar
gzeldi ki, hikimse lm aklna getiremiyordu.
Derken tandk kimselere raslamaya baladk : nceden grdmz subaylara, New York'lu ve Chicago'lu
askerlere. Dmann hatlar yarp Gande-sa'y nasl aldn, Ebre nehri zerinde Mora kpr-
107
HEMINGVVAY
sn Amerikallarn hl savunduklarn, bu g de kendilerinin koruduunu, nehir zerindeki kpr ban
ve ehri ellerinde tuttuklarn onlar anlattlar.
Asker birlikler birden seyrekleti, sonra yeni bir akn daha oldu. Yol ylesine kafabalklat ki, otomobil
ilerleyemez hale geldi. Mora'nn bombalandn grebiliyor, silh seslerini duyuyorduk. Birden bir koyun
srs yolu kesti. obanlar, hayvanlarn tanklarn ve kamyonlarn nnden kurtarmak iin insanst aba
harcamaya baladlar. Uaklar, hl boy gstermemiti.
lerde, nehir zerinde kpr ba tutuluyordu. Ne var ki, tozla yorulmu bu lstiklerle daha fazla ileri gitmek
imknszd. Bu yzden arabay Tarragona ve Barselona'ya doru evirdik, yeniden yola koyulduk. Yeni doan
bebei ile kaan kadn yavrusunu bir ala sarm, sk sk gsne bastrmt. Kadn hl katrn yryne
gre sallanyordu. Kocas katr ekmeye devam ediyordu ve gzleri hep yoldayd. Kendisine el
salladmzda, karlk vermedi. nsanlar bir yandan, gyor, bir yandan da gkyzn gzetliyordu.
Uaklar hl grnmemiti. Ama bu i iin vakitleri vard ve imdi grevleri balarndan aknd.
108
TORTOSA BOMBARDIMANI
( 15 nisan 1938, NANA ajansna ekilen telgraf)
Tortosa - ( spanya )
NMZDE Messerschmidt takip uaklarnn koruduu on be Heinkeil hafif bombardman ua, herhangi
bir hayvann lmn bekleyen akbabalar gibi daireler izerek dnd, durdu. Belirli bir noktann zerinden
her geilerinde, bombalar yayordu. plak tepelerin zerinden her geilerinde, dizilerini hi bozmadan
dalyor, er er pikeye geip silhlarna ate kusturuyorlard. Bu aknlar aralksz krk be dakika srd ve
pike yapp bombalarn salladklar hedef, tepede savunmak iin son direniini gsteren ve Barselona-Valencia
yolunu tutmak iin, u scak ilkbahar gnnn leden sonrasnda, plak srtlarda dayanmaya alan bir
piyade blyd.
Tepemizdeki bulutsuz gkyznde bombardman
109
HEMINGVVAY
filolar birbiri ardndan Tortosa'ya akn ediyorlard. Bombalarn her braklarnda, an bir grltyle beraber
Ebro zerindeki kk ehrin stn sar bir toz bulutu kaplayveriyordu. Bombardman uaklar birbiri
ardndan skn ettike, toz hi dalmad ve sonunda sar bir sis bulutu gibi bsbtn Ebro vadisini sard.
Dev yapl Savoia - Marchetti bombardman uaklar, gnein altnda gm beyaz klar sayordu ve bir
filo darbesini indirip uzaklarken bir dieri gelmekteydi. ' >
Btn bu sre iinde Heinkeil'ler tepemizde mekanik bir dzenle dolanp duruyordu. Altlarnda ka- , yalarn,
ya da alelacele kazlm ukurlarn iine sinmi bir blk asker, bir ordunun ilerlemesini durdurmay
deniyordu.
Gece yars hkmet bir bildiri yaynlayarak San Mateo ve La Jana evresinde savalar olduunu kabul
etmiti; bu, son savunma noktas ve Morella'dan denize uzanan yolu koruyan kayalk tepe La Tancada'-nn
evrildii, ya da dt anlamna geliyordu.
Sabahn drdnde, kayalk Katalonya tepelerini aydnlatan dolunayn nda aalarn arasndan geerek
cepheye doru ilerledik. Tarragona'daki eski Roma surlarn gn nda getik ve gnein iyice srtmz
yakmaya balad srada, ilk mlteci kafileleri ile karlatk.
Daha sonra cephenin yarldn haber veren birliklere rasladk. ki kolun Vinaroz'a doru, bir ncsnn
Ulldecona zerine, drdnc bir kolun da Tortosa'dan sadece on kilometre uzaktaki Santa Barbara
ynndeki La Galera'ya ilerlediini syledi-
110
GAL STANBULU
ler. General Aranda'nm Navarrone'li ve Fasl biriik-
lerinin denizden balatp yrttkleri drt kollu bir saldryd bu. Subaylarn dediine gre, San Mateo'-dan
denize uzanan iki yol zerindeki son iki ehir, Calig ve San Jorge dmt bile.
O gn leden sonra saat birde yol hl akt, fakat Aranda'nm birlikleri gerekli silhlarn getirir getirmez,
yolun bombalanacana ya da kesileceine dair btn belirtiler ak seik ortaya kt. u satrlarn yazld
srada Ulldecona'da bir kurmay subay ile konuan muhabir, makineli tfek seslerini rahatlkla iitebiliyordu.
Aranda'nm birlikleri San Rafael'e doru ilerlerken ve aramzda sadece bir tek srt kalmken, kurmay subay
soukkanllk, dikkat ve byk bir nezaketle konuabiliyordu. Kendisi ok Cesur ve usta bir askerdi ve zrhl
arabalara komuta ediyordu. Fakat bizim otomobilimiz zrhl deildi. Bu yzden Santa Barbara'ya dnmeye
karar verdik. Buras gzel, kk bir ehirdi. Bombardman uaklarnn salverdikleri bombalarn altnda
Tortosa'nn zerinde hl dumanlar ttmeseydi, daha da gzel grnecekti.
Bizi Tortosa'dan geip Barselona'ya ynelmeye zorlayan birok sebep vard. Can korkusu, hrriyet ve
mutluluk peinde koma kaygs da bunlar arasndayd. Bu yzden otomobille Tortosa'ya varp da,
muhafzlardan birinden kprnn bombardmanda ktn, geip gidemiyeceimizi renince, btn
nceki kaygularmz kayboldu, hepsini unuttuk. Sadece olan oldu diye bir his kald iimizde.
Muhafz, Kurmaya altklar kk kprden geebilirsiniz, dedi.
111
HEMINGVVAY
ofr hemen otomobili altrd. Kamyonlarn, bombalarn at ukurlarn arasndan getik. Bu ukurlara iki
kamyon rahata debilirdi ve toprak hl eki eki barut kokuyordu. Kk kprye doru atldk.
nmzde bir katr arabas gidiyordu.
Bir muhafz, tahl uvallar, ev eyalar, kap - kaak, bir testi arap ve katrn tayabilecei daha ne varsa
doldurulmu arabann zerindeki kylye, Oraya gidemezsin, diye seslendi. Fakat katr geri dne-miyordu.
Yol tkanmt. Bunun zerine muhabiriniz tekerleinden itti, kyl katrn bana asld, araba da ar ar
kmldad. Ardndan da otomobil hareket etti.
ocuklar denizde ba derde girmi bir geminin tayfalar gibi, kpr zerinde hzl hzl alyor, ivi akyor,
ekile dvyor, vida takyorlard. Sa tarafmzda ise Ebro zerindeki byk demir kpr, sularn iine
gmlmt. Bir gz ise olduu gibi kaybolmutu. Krk sekiz uaklk filo, atklar deliklerden ve yol
zerindeki evlerin ta stnde ta kalmamacasna yklmasndan da anlaldna gre 300-400 kiloluk ar
bombalar kullanarak en sonunda Tortosa kprsnn hesabn grmlerdi. ehrin iinde bir benzin tankeri
yanyordu. Sokaklarda yrmek, ayn kraterlerinde ilerlemek kadar zordu. Hl askda olan demiryolu
kprs onarlabilirdi. Fakat Ebro'nun bat kys gerekten kt bir gece geirmiti.
112
TORTOSA SALDIRIYI BEKLERKEN
(18 nisan 1938, NANA ajansna gnderilen telgraf)
Ebro Deltas - (spanya )
SULAMA baraj, bu yln rn kurbaalarla doluydu. Meri doru sular kartrnca hayvanlar dehetle
srayp yaygaray basyorlard. Bir dizi delikanl, demiryolu hattnn gerisine sinmi, putrellerin ardnda
kendilerine birer ukur kazmiard. Ksa bir sre sonra paslanacak olan prl prl demiryolunun zerinde
kendi sngleri de ldyordu. Hepsinin yznde bir erkek ifadesi vard birgn iinde delikanllar kocaman
adam oluveriyor; savaacaklar zaman bekliyorlar.
Dman nehir boyunca kpr ban henz tuttu ve son birlikler kpr havaya uurulduktan sonra nehri
yzerek getiler. Mermiler imdi nehir boyundaki Amposta adl kk ehirden bizim tarafa doru ya-
113
HEMINGVVAY
yor, ak araziye ve yol zerine bir zarar vermeden dyor. Silhlarn ifte gmbrtsn, sonra kuman
yrtln andran sesi, derken balar arasndan ykselen koyu kahverengi toz bulutunu grebiliyorsunuz.
Silhlar ilk defa konumaya balaynca, savan tehlikesiz bir sessizlii oluyor. Muhabiriniz de Fran-co'nun
adamlarnn nehir boyunca neler yaptklarn gzetleyebilmek iin demiryolu boyunca yrd, ilerledi.
Sava srasnda bazan l bir an oluyor, ki o zaman herkes, ister sersemliinden, ister cesaretinden deyin,
dimdik yryebiliyor. Fakat bazan yle anlar oluyor ki, olaylar patlak vermeden hemen nce, insan kendini
boa grei alannda olduunu sanyor,
Tortosa yolu zerinde uaklar pike yapp makineli tfeklerine ate kusturuyorlard. Alman uaklar son derece
metodlu ve insafsz. Grevleri neyse onu yapyorlar ve eer siz de bu grevin bir paras iseniz, hi talihiniz
yok demektir. Grevlerine dahil deilseniz, kendilerine iyice yaklaabilir ve tpk aslanlarn beslenmelerini
seyreder gibi seyredebilirsiniz. slerine dnerken yolu bombalamak iin emir almlarsa, siz de nasibinize
deni alrsnz. Aksi halde zel olarak bombalamalar bildirilen hedefi bombaladktan sonra tpk banka
memurlar gibi dosdoru slerine uar, giderler.
Tortosa'ya baknca, uaklarn hareketine gre bir karar vermek gerekirse, durum ok korkun ve lmle
ykl grnyordu. Fakat bu tarafta, delta zerin-
114
GAL STANBULU
de, topu henz snma hareketleri yapar gibiydi. Baka bir gn olsa, hayatnza mal olacak ekilde yolu ap
Ebro'ya paralel bir kanal zerindeki beyaz eve rahata gidebilirdiniz. Bu evden Faistlerin saldrya
hazrlandklar nehir boyundaki sar ehri gzetlemek mmknd.
Kaplarn hepsi kilitliydi ve dama kmaya imkn yoktu. Fakat kanal boyundaki sarmak kapl patikadan,
insanlarn aalar arasndan ilerleyerek nehir kysndaki yeil, yksek sazlara doru yrdklerini grmek
mmknd. Hkmete bal topular ehri dvyor, evlerden ta ve toz stunlar ykseliyor, bir gzetleme
postas olduu anlalan kilisenin kulesi hedef olarak seiliyordu. Fakat hl tehlike hissi duyulmuyordu.
gnden beri nehrin br kysndasnz; bu srada General Aranda'nn birlikleri hep ilerlemekte. Tehlike
hissi, anszn svariler, tanklar ya da zrhl aralarla burun buruna gelmek korkusu, soluduunuz havadaki toz
ya da tozu bastran ve st ak otomobilde yznz den yamur kadar gerekti. imdi ise iki ordu
arasnda temas olmutu ve Ebro'yu tutmak iin bir sava patlak vermek zereydi. Kararszlk devresinden
sonra bu temas, insan adeta rahatlatyordu.
Gzetlemeye devam ederken, yeil aalarn arasndan szlerek gelen bir baka adam daha gryordunuz.
Sonra kii daha. Tam gzden kaybolduklar srada, anszn, hi ummadnz bir srada, bir makineli tfein
tarrakasn iitiyorsunuz. Balarn korumak iin birer siper kazan delikanllar haklym
115
HEMINGVVAY
ve artk bundan sonra i onlarn omuzlarnda. Olduunuz yerden hepsini iyice siperlerine sinmi, beklerken
grebiliyorsunuz. Yarn sra onlara gelecek. Snglerinin keskin hattn da gzetliyebiliyorsunuz. Topu imdi
biraz daha hzland. ki mermi aka ok yararl yerlere isabet ediyor. lerde bir toz duman bulutu
ykselirken, siz Tortosa ana yolu kenarndaki tarlalardan birinden bir avu taze soan kopartyorsunuz.
lkbaharn ilk rnleri bunlar. Soyunca, gevrek ve bembeyaz olduklar grlyor. Ebro deltas bereketli, gzel
bir toprak ve soanlarn bittii bu topraklarda yarn insanlar savaa tutuacaklar.
I
116
AMERKAN GEREKL N BR PROGRAM ------
(11 austos 1938, Ken.)
Soru : Sava nedir?
Cevap : Sava, rakibimizin isteimize boyun emesi iin bavurulan iddet eylemidir.
Soru : Savan ilk hedefi nedir?
Cevap : Savan ilk hedefi, dman silhszlandrmaktr.
Soru : Bunu gerekletirmek iin gerekli aamalar hangileridir?
Cevap: Bir: Asker g yokedilmelidir; yani, bir daha savata kullanlmayacak duruma getirilmelidir. ki : lke
fethedilmelidir. : Dmann istekleri bastrlmaldr.
Soru : Bu arta uymadan, dilediimizi dmana yaptrmann baka bir yolu var mdr?
Cevap : Evet. stil vardr, ki dman lkesinin igali demektir. stildan ama, igal edilen toprak-
117
HEMINGVVAY
lan srekli muhafaza etmek deil, dmana dilediini yaptrabilmek ya da onu mahvetmektir.
Soru : Savunmaya geen bir lke, sava kazanmay mit edebilir mi?
Cevap : Evet. Bu olumsuz niyet, aslnda savunma prensibini meydana getirir. Ayrca dman savan
srdrlmesiyle ypratmann en tabii yoludur. Bu dnce tarz btn imknlarn direni iin youn bir
ekilde toplamak demekse, insana stnlk kazandrr ve dman sayca ne kadar stn olursa olsun, bu
stnlk dengeyi salyabilirse, savan srp gitmesine, uzamasna, en sonunda da dmann gcn yava
yava kaybetmesine yol aar. yle ki, varlan noktada siyasal hedef artk bir edeer olmaktan kar.
Dman bu noktada artk sava terketmek zorundadr. Bu yollardan dmanla mcadele etmenin, ok defa
zayfn kuvvetliye kar direniini mmkn kldn gryoruz.
Yedi Yl Savalar srasnda Byk Frederick, hibir zaman Avusturya kralln alaa edecek kadar gl
olmamt. XII. Charles gibi hareket etseydi, mahvolmas kanlmaz bir sondu. Kaynaklarn idare etme
sistemini ustaca uygulayarak, karsnda birleen devletlere yedi yl srdrlen bir savan sonunda
kuvvetinin balangta tahmin edildiinden daha ok olduunu gsterdi; onlar da bar istediler.
Bu karlklarn hepsi, Clausevvitz'indir ve Clausevvitz bu ii iyi bilir. Kuru, skc syleyii var, fakat sava
zerine sylenmi, yazlm o kadar samalklar bulabilirsiniz ki, spanya Cumhuriyetinin neden sava
srdrdn anlamak iin, savalarn Einstein'na kulak vermek zorunluluu vardr. Savun-
118
GAL STANBULU
mann gc hakknda Clausevvitz'in bu iki paragrafn inceleyecek olursanz, spanya'da neden uzun bir sre
savalacan anlarsnz.
Bugn spanya'da sava iki yldan beri sryor. in'de de bir yldan beri sava var. En ge gelecek yaza,
Avrupa'da da sava patlak verecek.
21 Mays'ta neredeyse balyacakt. Bugn ise Austos'ta balamas mmkn. Gelecek yaza kadar da
ertelenebilir. Fakat nerden baklrsa baklsn sava- geliyor.
imdi yine Sava nedir? diye soralm. Biz, sava cinayettir diyoruz; zr yok diyoruz; savunulmaz diyoruz;
hibir amacn, saldrgan bir sava hakl gsteremeyeceini ileri sryoruz. Ne diyordu Clausevvitz? Devlet
politikasnn baka yollardan srdrlmesi diye tanmlyordu sava.
Yeni sava kesinlikle acaba ne zaman patlayacak? Emin olun, nasl baiyaca hakknda imdiden planlar
hazrlanmtr. Ama kesinlikle ne zaman balayacak?
ki taraf savamak iin silhlanmsa, bir kabna samamak duygusu onlar atmaya srkler.
Silahlanmay srdrdkleri ve bar artlar zerinde anlamaya varamadklar srece, bu duygu ilerinden
eksik olmayacaktr. Her iki taraf da bu bekleme devresinde tutan ancak bir tek sebep olabilir: Eyleme
gemek iin daha uygun bir an beklemek.
Bunlar da Clausevvitz sylyor. Sava mekanizmasnn hazr olduunu bilen, savan artk kanlmaz
olduunu gren, buna ra-
119

HEMINGVVAY
men ilk darbeyi indirmekte tereddt eden devlet adam, lkesine kar cinayet ilemi demektir.
Bunu da syleyen Von Der Goltz. zerinde durulmaya deer bir ey.
imdi Neville Chamberlain ve D leri Bakanlmzda onun szcln edenlerin sakz gibi inedikleri bir
sz var: Gereki olmalyz, diyorlar.
Niin gereki olmayalm? Ama Chamberlain gerekisi deil, Amerikan gerekisi.
Avrupa'da sava patlak vermek zere. Gereki kiiler olarak biz ne yapacaz bu konuda?
nce, bu savan dnda kalmak istiyoruz. Bir Avrupa savandan, savan getirecei geici refah dnda
kazanacamz hibir ey yok.
Sava d kalmann yollarndan biri, bu ie hi burnunu sokmamak, her iki tarafa da sava malzemesi
satmamaktr. Bunu yapacak olursanz, ngilizlerle, D leri Bakanlnda ngilizlerden yana olan delikanllar,
yine de sizi bu iin iine iteleyeceklerdir. Yalnz bu sama sonulara varmak iin deil, en ulu ve soylu,
insancl zemin zerinde trl kkrtmalar yrtlecektir. Kar taraf da bizi ilemeye alacaktr. Na var ki
ngilizler daha usta ve daha ekilir kiilerdir.
Almanlar halk kzdrmak, uluslara hakaret etmek ve bahane bulmak konusunda gerekten dahi insanlar.
Hohenzollern'ler ktyd, ama Naziler onlardan da beter olabilir. Geen sefer bir Lusitania olay olduysa,
bu sefer buna benzer yarm dzineyi gze alabilirsiniz. Guernica ve Barselona'da sivil halk bombalayan
vahilerin Normandie ya da Queen Mary
120
-\
GAL STANBULU
yi denize gmmekte tereddt edeceklerini dnmek saflk olur. Bu yzden sava patlak verince,
Amerikallar, Amerikan gemilerini deitirmeyi dnmelidirler. Ya da Fransz denizyollar ya da Cunard
denizyolu irketi hesabna dmeyi gze almaldrlar.
Hayr. Gereki olmaya niyetliyseniz, hereyden nce savaa girip girmeyeceinize nceden karar vermeniz
gerekir. Savaa girmemiz iin nnze sryle frsat kacaktr. Ve sava patlak verecektir.
yleyse savaa girmemek konusunda karara varalm. Ama neden girmeyelim? Gereki isek, neden iki tarafa
da bizden istediklerini, imal ettiimiz her eyi satmyalm? Pein para karl hem de. Kredi ile hibir ey
satmamalyz; bize olan borlarn desinler diye, ilerde o tarafn kazanmas iin aba gstermek zorunda
kalmyalm. Yeniden sava boriar maskaralna sapmyalm.
Avrupa'da sava patlak verecek. Gereki isek, neden bundan yararlanmaya bakmyalm? Ama btn satlar
pein para ile' yaplmal, para yerine de altn almal.
Ayrca istemeyerek savaa srklenmemek iin, savaan lkelere hibir malzeme Amerikan gemileri ile
gnderilmemeli. Amerikan gemileri asla sava malzemesi tamamal. Brakn alclar kendi gemilerini
gndersinler, aldklar mal iin pein para desinler. Gemileri torpillenip batrlrsa, artk onu da kendileri
dnsnler. Ne kadar ok gemileri batrlrsa, bizim iin o kadar iyi.
Bu durumda onlara gemi de satabiliriz; tabi pein para karlnda. yi, abuk ina edilen, ucuz gemiler.
Tpk geen savata olduu gibi. Btn bu sat-
121
HEMINGVVAY
tklarmz ve yaptklarmz, hep pein para karl iin tabi. Maln tutar sipari srasnda alnmal; mal alan
lke, mal gemiye yklenir yklenmez, geminin de sahibi saylmaldr.
Gestapo sabotaj hareketlerine giriecek, tersanelerimizi yakacak bile olsa, yine savaa girmemiz gereksiz.
Sigorta ne diye icat edilmi? Ne kadar ok sabotaj yaplrsa, o kadar iyi. stelik onlarn gemileri de batrlrsa,
para karl onlara da gemi yaparz.
Brakn Avrupal centilmenler savasnlar ve pein para ekleyebildikleri srece, bakalm ne kadar zaman
savaabilecekler. Niin gereki olmayalm. Sayn Bay Chamberlain? Niin gereki olmayalm? Yoksa siz bu
savalk oyununu oynamak istemiyor musunuz?
122
BR OLAYIN ZERNE TUTULAN IIK
(22 eyll 1938, Ken.}
BU vatandama geen yln nisan ay sonunda Madrid'deki Florida otelinde raslamtm. Vakit leni bir hayli
gemiti ve adam nceki akam Valen-cia'dan gelmiti. Gnn odasnda yaz yazarak geirdi. Uzun boylu,
sulu gzl bir adamd; dz ve kel tepesi zerindeki birka tutam sar sa bin dikkatle yaptrlmt.
Madrid'i nasl buldunuz? diye kendisine sordum.
Burada tedhi var, diye karlk verdi gazeteci. Nereye gitseniz bunun belirtisi grlyor. Sokaklar
binlerce cesetle dolu.
Ne zaman geldiniz Madrid'e? diye sordum.
Geen gece.
Nerede grdnz cesetleri?
123
HEMNGVVAY
Her tarafta, diye karlk verdi. Sabah erken saatlerde grlyor.
Bu sabah erkenden sokaa ktnz m?
Hayr.
Hi ceset grdnz m yollarda?
Hayr, dedi, Ama ben ceset olduundan eminim.
Tedhie delil olarak neler buldunuz, peki?
Oh, tedhi orta yerde canm, dedi, Kimse tedhi olmadn iddia edemez ki!
Siz kendiniz hangi delilleri topladnz?
Daha kendi bama delil toplayacak vaktim olmad, ama tedhi havas estiini biliyorum.
Dinleyin bakn, dedim. Siz buraya dn gece geldiniz. Daha ehre kmadnz bile ve imdi kalkm, burada
yayan ve alan bizlere, ehirde tedhi havas esiyor diyorsunuz.
Tedhi havas estiini inkr edemezsiniz, dedi 'uzman' bey. Nereye gitseniz bunun delillerini
grebilirsiniz.
Biraz nce hibir delil grmediinizi sylemitiniz galiba.
Her yerde delilleri var, dedi 'byk' adam.
Kendisine Madrid'de yayan ve alan, grevleri ehirde tedhi havas eserse, bunu gazetelerine bildirmek
olan yarm dzine gazeteci olduumuzu hatrlattm. Seguridad (Emniyet) da arkadalarm olduunu,
kendilerini eskiden beri tandm, gvendiimi, bu ay iinde kiinin casusluktan yakalanp kuruna
dizildiklerini bildiimi anlattm. Cezalardan birinin infaznda tank olarak davet edilmitim,
124
GAL STANBULU
ama bir ikincisinde hazr bulunabilmek iin drt hafta beklemem gerekmiti. Bu adamlar da ayaklanmann ilk
gnlerinde kontrol altna alnamyanlar diye bilinen kiiler tarafndan kuruna dizilmilerdi ve Madrid
aylardan beri Avrupa'nn herhangi bir bakenti kadar gvenilir, hr, her trl tedhiten uzak ve asayili bir
ehirdi. Vurulan herkesi morgda grmeye izin veriyorlard ve her gazeteci gibi, kendisi de isterse bunu
dorulayabilirdi.
Tedhi havas estiini inkra kalkmayn, dedi. Tedhi olduunu siz de biliyorsunuz pekl.
Kendisi gerekten byk bir gazetenin muhabiriydi ve gazeteye saygm olduu iin, fazla stelemedim. Ne
var ki, byle bir iddiada bulunan biri bunu ispatlamak zorundayd. Bu grme bir Amerikal kadn
gazetecinin odasnda olmutu ve yanlmyorsam, ama pek de emin deilim bundan, adamn gznde
gzlkler vard.
Amerikal kadn gazeteci lkeden ayrlyordu ve adam ayn gn kadna beraberinde gtrmesi iin mhrl
bir zarf emanet etmiti. nsan sava zamannda dar gtrmesi iin nne gelene mhrl zarflar emanet
etmez. Adam, kadn meslektamza zarfn iinde sansrden gemi ve Teruel cephesine ait bir yazsnn
kopyas olduunu sylemiti. Aslnda telgrafn daha nceden ekmiti ve bu kopyasn da 1 yazsnn yerine
ulatndan emin olmak iin gnderdiini sylyordu.
Kadn gazeteci ertesi gn zarf gtreceini syledi.
125
HEMINGVVAY
Zarf mhrl, deil mi? diye kendisine sordum.
Evet.
yleyse nce sansre bir gsterelim; ben de nasl olsa oraya gidiyorum, dedim. Ne olur ne olmaz, bana
bir ey gelmesin.
Bama ne gelebilir ki canm? Zarfn iinde sansrden gemi bir telgrafn kopyas var.
Peki, sana gsterdi mi kopyay?
Yoo, sadece syledi.
Bir tutam san kel kafasn rtmek iin yaptran adamlara hi inanma, dedim.
Naziler bu adamn ban getirene 600 000 lira vaadetmiler, dedi. Herhalde drst biri olmal.
Neyse, sansr'de zarfn iinden Temel cephesine ait telgrafn kopyas yerine, Madrid'de tedhi havas
esiyor, binlerce ceset bulundu, vb... diye balayan bir yaz kt. Dpedz yaland bu. Madrid'deki her erefli
gazeteciye amur atmakt. Hem bu adam bunu geldii ilk gn, otelinden dar admn atmadan yazmt.
in asl irkin yn, emeline let ettii kz sava kurallar uyarnca, lkeden karken k bu yaz ile beraber
yakalansayd, casus diye kuruna dizilebilirdi. Telgraf apak yaland ve lkeden ayrlrken kendisine gvenen
bir kza emanet edilmiti.
O gece Gran Via lokantasnda olay Madrid'de her gn alrken hayatlarn tehlikeye atan, gz-pek, politika
ile ilikisi olmayan, drst gazetecilere de anlattm. Bunlarn hepsi de, hkmetin, Madrid'de duruma hkim
olmasndan beri, tedhii durdurduu-
126
GAL STANBULU
nu, Madrid'de tedhi havas esmediini kabul ediyorlard.
Madrid'e kagelen bu adam hesabna hepsi ok zgnd. nk hepimizi yalanc yerine koyup uydurma
haber yazm, nl bir muhabire sahte telgraf vererek lke dna kartmay denemi, onu casuslukla
sulanacak duruma drmt.
lerinden biri, Haydi gidip kendisine soralm, bakalm Naziler gerekten ban getirene 600 000 lira teklif
etmiler mi, dedi. Biri onun bu marifetini ihbar etmeli. Kuruna dizilmeyi hakketti ve ban nereye
gndermek gerektiini renirsek, buzlayp yollarz.
Dorusu hi grlmeye deer bir kelle olmaz, ama ben bu kelleyi memnuniyetle gtrr, teslim ederim,
dedim. 1929'dan beri de 600 000 liray bir arada grmedim.
nl bir Chicago'lu gazeteci, Ben gider sorarm, dedi.
Kalkt, adamn masasna gitti, kendisiyle pek yava sesle bir eyler konutu, sonra geri dnd.
Hep beraber adama bakyorduk. Yz kire gibi bembeyaz kesilmiti.
Chicago'lu gazeteci sesine alayc ve ritmik bir ton vererek, Bana mkfat falan vaadetmemiler. dedi.
Szde yaz mdrlerinden biri uydurmu bu masal.
te bir gazeteci Madrid'de bir kiinin banda esecek tedhi havasndan yakasn byle kurtard.
Sansr ynetimi bir gazetecinin doruyu yazmasna izin vermezse, gazeteci de yakaland takdirde
127
HEMINGVVAY
snr d edilmek cezasn gze alarak sansr atlatmaya kalkabilir. Ya da lke dna kp sansrden
gemeyecek yazlarn yazabilir. Fakat bu bey kendisini korkusuz bir insan gibi satmaya alrken, bir
bakasn kln kprdatmadan tehlikelere atyordu. Bu arada nemli olan, Madrid'de gerekten bir tedhi
havasnn esmemesiydi. Oysa, bu, kendisi iin pek yavan bir eydi.
Olay gazetesini de yakndan ilgilendirebilirdi; nk bu gazete uzun bir sre yalnz gerekle ilgilenmiti;
128
DRDNC BLM
PARS'TE BR AMERKALI
TEKNSZ BR KALABALIK
(15 mart 1922, The Toronto Star VVeekly)
NEW YORK'un Greenvvich Village semtinin kabaran ayrannn kp alnm ve azna kadar dolu bir
kepeyle getirilip Cafe Rotonde'un bitiiindeki Paris semtine dklm. Tabi eski kpn yerini almak iin
yenisi de kabarm, ama eski kpk, kpn en kaln, en kpks olan; Okyanus'u am, nasl olduysa
olmu, atmosfer peinde koan turistler iin La Rotonde'u, Quartier Latin'in balca sahnesi haline getirmi.
Cafe Rotonde'da masalar dolduran garip davrant, garip grnl bir kalabalk var. Kyafetlerinde zentili
olmamak iin ylesine bir aba harcamlar ki, hepsi de dikkati ekecek ekilde, niforma giymi gibi
olmular. Rotonde'un yksek tavanl, sigara dumanlar ile kapl, masa dolu salonuna girer girmez, insan
hayvanat bahesinin kular blmne
131
HEMINGVVAY
girdiini sanyor nce. Kulaklar sar eden, atlak, keskin, crlak sesler drt bir yan tutuyor, hzla kouan
garsonlar da siyahl-beyazl saksaanlar gibi, sigara dumanlarn averiyorlar. Masalar hep dolu her zaman
doludur, biri aa eilmitir, bir dieri skmtr, dner kapsndan daima bir girip kan vardr ve siyahl-
beyazl garsonlarn biri masalar arasndan szlerek kapya ynelmitir. Siz sipariinizi sylerken o gzden
kaybolur ve artk evrenizdekilere bakabilirsiniz.
Bir gece iinde Rotonde'da ancak bir takm kiileri grebilirsiniz. Paynz alnca, gitmeniz gerektiini derhal
hissedersiniz. Rotonde'un mdavimlerini yeteri kadar grdnz ve gitmeniz gerektiini an-lyacanz
belirli bir zaman vardr. Bunun ne kadar belirli olduunu anlamak istiyorsanz, bir fincan eki melas yemeyi
deneyin. Bzlarna ilk lokmada daha fazla devam edemiyecekleri duygusu gelir. Daha dayankl olanlar da
vardr. Ama her normal insan iin bir snr izilidir. Cafe Rotonde'da masalarn etrafnda kmelenen
kalabaln ilk heyecan dneminde mideler zellikle pek etkilenir.
Rotonde'daki kiileri incelemek iin nce ksa boylu, iman, salarn eski tarzda kestirmi, yz pembe bir
salam andran, inli gmleine benzeyen bluzunun kollar altndan iman parmaklar kan bir kadn
incelemeniz gerekir. Masaya yaslanarak oturmutur, upuzun azl ucunda sigara imektedir ve dmdz
yznde hibir anlam bulamazsnz.
Byle anlamsz baklarla salonun beyaz badanal duvarna aslm aheserini seyretmektedir. Ro-
132
GAL STANBULU
tonde'un salonu mterilerin olduu iin, aheseri 3000 kadar dier eserin arasndadr. Kadnn aheseri
merdivenlerden inen zayf, krmz bir saksaana benzer. Tablo hi bir ey ifade etmedii halde, ressam her
gn leden sonra ve akama kadar karsna geip kendisini adamasna bunu seyreder.
Ressama ve eserine bakmay bitirdinizse, banz bir para evirip iri yar ve ak renk sal bir kadnn, bir
masada delikanl ile birlikte oturduunu grebilirsiniz. ri yar kadn en dul andan kalma bir apka
giymektedir, durmadan akalar yapp sonra da histerik kahkahalar atmaktadr. delikanl, kadn ne yaparsa
yapsn glmektedirler. Garson hesab getirince, paray kadn demektedir. Sonra titreyen elleriyle apkasn
bana yerletirmekledir. Ve delikanl ile beraber kp gitmektedir. Kapya yaklarken kadn bir kahkaha
daha atar. Bu kadn bundan yl nce Connecticut'n kk bir ehrinden kocas ile beraber kalkp Paris'e
gelmi. Adam Connecticut'ta on yl sreyle baarl bir ressam olarak alm. Derken geen yl Amerika'ya
yalnz olarak geri dnm.
Rotonde'daki 1200 kiilik kalabaln sadece ikisi bu. Rotonde'da aradnz hereyi bulabilirsiniz, cidd
sanatdan gayri. in kts, Quartier Latin'e bir tur atmaya gidenler Rotonde'a uruyorlar ve Pa ris'in
gerek sanatlarndan bir grubu grdklerini sanyorlar. Bu ii ben en geni ekilde dzeltmi olmak istedim.
Gerek u ki; Rotonde'a devam edenler, bir dolarlarna karlk 12 frank alyorlar ve eer bu para
133
HEMINGVVAY
deitirme ilemi normale dnerse, hepsi Amerika'ya dnmek zorunda kalacaklar. Hemen hepsi bir
sanatnn yaratc gc iin gereken enerjiyi, ene almakla tketen ve biraz sivrilen sanatlar yerden yere
vuran gevezeler. Onlar sanattan sz ederek, gerek sanatnn eser yaratrken duyduu zevki duyup tatmin
oluyorlar. Aslnda ho bir ey ama bir de sanat pozlar taknmasalar...
Charles Baudelaire'in ayn Quartier Latin'de ipe krmz bir stakoz ast gnlerden beri, kahve salonlarnda
hi de iyi iirler yazlmad. Baudelaire'in de stakozu kapc kadna teslim ettikten sonra Fleurs du Mali
yazmak iin fikirleri ve ktlar ile odasna kapand bir gerektir. Bundan nce btn sanatlar byle
almt, bundan sonra da byle alacaklardr. Montparnasse bulvar ile Raspail bulvar kesinde toplanan
kalabalk ise hi mi hi alacak vakit bulamyor, nk btn gnlerini Ro-tonde'da geiriyorlar.
134
TE, PARS BUDUR
(25 mart 1922, The Toronto Star VVeekly)
NC ienin mantar da yerinden frladktan ve cazband Amerikan sitine getikten sonra, vaktini hoa
geirmeye gelen kii ylesine bir heyecan dzeyine ular ki, yrekten ve kesinlikle fikrini syler : te, Paris
budur!
Bu szde bir gerek pay var. Paris budur. Oteller, Folies Bergere ve Olympia, byk bulvarlar, Maxim's,
Montmartre'n gece kulpleri ile dolu bir Paris'tir bu. Birka kadeh yuvarladktan sonra nne kan her eyi
almaya hazr olan kiileri oyalamak iin dzenlenen sun ve ateli bir Paris'tir bu.
Satn alma gcndeki kii Paris'in bir sper So-dom, ondan da byk bir Gomorre olmasn ister ve alkol,
cebine ilikin ulusal karlar harekete geirince idealine kavumak iin her eyi vermeye raz olur. Paris'te
gece yarsndan sonra yaamaya ba-
135
HEMNGVVAY
layan, elence yerlerine de para demeye hazrdr ve buralarda karlan hesab ancak bir sava zengini, bir
Brezilyal milyoner, felekten gn almaya gelen Amerikal deyebilir.
leden sonralar her yerden iesini 18 franka tedarik edebileceiniz bir ie ampanyann fiyat, saat
ondan sonra 85 ile 150 frank arasnda deiir. Dier fiyatlar da bununla orantldr. nl bir dan-singte
geirilecek bir gece, bir yabancnn kesesine 800 frank zarar verebilir. Cmb peinde koanlar buna bir de
supe' eklemeyi dnyorlarsa, 1000 frank gzden karmaldrlar. Ve beraberindekiler bunu kendisine o
kadar gzel bir ekilde yutturacaklardr ki, ertesi sabah kendisine geldiinde banka hesabnn altst olduunu
farkedip zel bir itibar grdn dnecektir.
Arabasna bir Amerikal alr almaz ister kuzeye, ister gneye gitsin, taksimetresinde derhal 5 frank yazan
taksi ofrnden, gzde bir otelin nndeki kapcdan, cebinde 5 franklktan daha kk para olmadn
syleyen son urad gece kulbnn kapcsna kadar, Paris'te zevk ve elence aramaya gelen yabancy
soymak, bir sanat haline getirilmitir. in asl kt taraf, turist ne kadar ok para derse desin, gerekte
ne istediini bir trl bile-memesidir.
Turist Paris'in gece yaantsn grmek ister; grd, Turisti Bylemek adnda skc bir zel gsteriden
ibaret kalr. ampanyasn satn alrken ve cazband dinlerken, biraz ilerdeki bir kede tam bir Bal
Musette vardr ve apalar sevgililerine sa-
136
GAL ISTANBULU
rlm, kk, sigara duman dolu salonlarda, uzun sralar zerinde oturmakta ya da ayaklar ile tempo
tutarak akordeon alan bir adamn mziiyle dans etmektedirler.
Gala geceleri Bal Musettete bir davulcu da bulunur. Akordeoncu da bileine ast zillerle cmb arttrr.
Ritme ayr bir hava katar. Bal Musette-e gidenlerin dans etmek iin cazband zorlamasna da ihtiyalar
yoktur. Srf enlik olsun diye dans ederler ve neelenirler; ayrca dans ok ho ve heyecanl bir eydir, iyi de
para getirir. Gen olduklarndan, yaamaktan zevk aldklarndan ve hayata kar saygl olmadklar iin,
bazen ok sert vurduklar ya da ok abuk tetik ektikleri de oluyor. Bu sefer hayat aclaveriyor ve giyotin
denen bir makine yukar kalkp inerek bu yaantya son veriyor.
Turistlerin de arada srada gerek gece hayat ile ilikileri oluyor. Balar ampanya ile dnm olarak,
sabaha kar ikide ssz bir yolda yoku aa inerken anszn kar caddeden sert yzl iki adamn geldiini
grveriyorlar. Bunlar, biraz nce ayrld yze glc insanlara hi benzememektedir. ki adam, polis var
m diye yolun sana soluna bir gz atyorlar ve hzla turistin yanna sokuluveriyor-lar. Artk turist iki
yabancnn hzla yanna sokulmalarndan ve iddetli bir sarsntdan baka birey hatrlamyacaktr.
Bu numara, Matn gazetesine sarlm bir tahta copla evrilir ve turist bylece dnyann parasn
harcayarak grmek istedii gece hayatnn hi olmazsa gerek ynn yaam olur.
137
HEMINGVVAY
George'un iindekileri grmek iin yakt kibritin nda czdann iine bakan Jean homurdanr: ki yz
frank ha? Vay domuz herif vay!
'Krmz Deirmen'de de kendisini bizden daha iyi soymular herhalde, ne dersin?
yle. Bir de sabaha ba ars ile uyanacak imdi, der Jean. Haydi gel, Bal'a gidelim.
138

FRANSIZ NEZAKET EFSANES

(15 nisan 1922, The Toronto Star Weekly)
ALPHONSE'la Gaston'un gnleri artk sona erdi. Fransz nezaketi de 'apsent' adl ikileri, sava ncesi fiyatlar
ve dier efsanev eyler gibi yok oldu gitti. Bu o kadar kt oldu ki, Fransz gazeteleri stun stun yazlar
yaynlayarak konuyu tarttlar ve bir zamanlar 'dnyann en nazik ulusu' diye bilinen durumlarn nasl
kurtarabileceklerini incelediler.
Paris metrosunda yle bir itip kakma, kalabalk otobslerde oturan kadnlarn yksek sesle dedikodu yap,
fiyatlar konusunda kavgalar, bahi istemek iin utanmazca yaplan yle istekler var ki, savatan nce Paris'i
grp tanyan insanlarn dehet iinde kalmamalar imknsz. Btn dnyann Franszlar kibarlklar, cana
yaknlklar ve herkese kar ilgi gstermeleri ile vdkleri eski Paris'ten o kadar farkl ki her ey.
139
HEMINGVVAY
Taksi ofrleri tabi eskiden de nazik deillerdi. Sebep de, on binlerce taksinin alt koca ehirde, i
bulmakta karlatklar glk. Bu yzden tek bir ama besliyorlar: ktklar seferden ka para
szdracaklarn bilmek.
Franszca konumayan bir kiinin taksimetrede yazl toplamn zerine yzde on bahi ekleyerek cretini
dedii ve ofrn de varlacak yere geldikten sonra ardndan yumruunu sallayarak aldatldn bara
bara iln ettii yaygn ekilde grleri, bir ey. ofr, bu ekilde davranmakla daha ok para szdracan
bildii iin byle yapmaktadr.
Paris otobsleri de yeni tr kabalklarn balca alan. Otobste bir hanma yer vermek iin kalkyorsunuz,
bykl bir Fransz, akgzlk edip hemen atlyor ve kalktnz yere kveriyor. Birey sylemeye kalkacak
olursanz, bu sefer yznze kar grlyor: Haydi bakalm, skysa kaldr at beni yerimden. Skysa at,
haydi! Hele bir parman de-dir zerime, alimallah polis gelmeden alrm tozunu!
Gerekten de durumu salamdr adamn. 'Tahrik' ne olursa olsun, bir yabanc Fransa'da sinirlerine hakim
olmaldr. Franszlar aralarnda sk sk kaprlar, fakat bu kapma daha ok karlkl svp sayma
eklindedir. Adama parmanzn ucuyla dokunacak olsanz, artlar ne olursa olsun, saldrgan saylrsnz ve
alt ay yatmak zere hapishaneyi boylarsnz.
Otobsler ve metrodan sonra nezaketi ayaklar altna alan ikinci unsur da, kk devlet memurlar.
140
GAL STANBULU
Park ve mzelerin kaplarndaki kapclar, polis deil. Polise gelince, onlar nazik, kibar ve yardmsever kalmay
bilmiler.
rnein Paris'in byk hayvanat bahesi Jardin des Plantesta bir srngenler blm var. Ben kapya
vardmda, ierdekiler dar kyordu. Kapnn zerindeki tabelda blmenin saat 11'den 3'e kadar ak
olduu yazlyd. eri girmeyi denediim srada da saat 12'ydi.
Srngenler dairesi kapal m? diye sordum.

Ferme - kapal diye karlk verdi kapc.

Niin kapal oluyor bu saatte? diye sordum.
Ferme, diye bard memur yine.
Ben hl nazik olmaya alarak, Acaba saat kata alacak, sorabilir miyim? dedim.
Kapc fkeli fkeli yzme bakt ve hibir ey sylemedi.
Ne zaman alacak buras, syler misiniz? diye tekrar sordum.
Sizi alkadar eder mi? diye baran adam, kt diye kapy yzme kapatt.
Paris'ten ayrlrken pasaportunuzu damgalatmak iin uradnz bir daire var. Duvarda memurlarn cretli
olduklar ve bahi vermenin yasak olduu koca koca harflerle yazlm. Vize creti de 2 frank 40 santim.
Uzun bir srann ardndaki memura bir 5 franklk uzattm. Baktm ki stn vermek iin adamda bir hareket
yok, bekledim ; Bu sefer adam yzme bakarak fkeyle, Ha, parann stn m beklediniz? diye
homurdand ve paray, kpee kemik atar gibi srann zerine frlatt.
141
HEMINGVVAY
Bunlar Paris'te hergn raslanan en basit olaylar. Figaro gazetesinde yazan Marcel Boulanger yine de
gelecekten mitli.
Yine de toplumun mayas iyidir diye inanyorum ve zirvedeki I erin nazik olduklarn biliyorum, diyor
Fransa'daki bugnk kabalktan sz ettikten sonra.
yzyllk bir uygarlk ve salon zihniyeti, drt-be ylda unutulamaz. Kargaalk yaratlmadan iyi bir ey
asla yaplamaz. Yeni zenginlerin evi hari, baka yerlerde nl bir kiinin olunu takdim ederlerken nasl
davrandklarna bakn : Hi kimse olann varoluunun tek sebebi, nl babasnn adn tamakm gibi,
kalkp da, 'nl Bay Filnca'nn olu Bay Falanca,' demiyor. Bilkis, 'Bay Fimekn,' diyerek hereyi rtbas
etmek istiyor. Ancak aradan bir sre geince, 'Kendisi nl Filnca'nn oludur,' diye ekliyor. Bu ksa
duraklama sayesinde byle bir olu olduu iin babasn tebrik etmi gibi oluyorsunuz.
Bugn konuulan dilde binlerce nezaket ve ince zevk rnekleri var ve bunlar yeniden yaygnlatrlabilir.
Alelade zamanlarda insann alaklklara kar en kuvvetli silhn bu meydana getiriyor.
142
PARS MODASI
(11 mart 1922, The Toronto Star Vtfeekly)
FRANSIZ iisinin balon eklinde, yukars dar patolonlarmn izah yapld Yllardan beri herkes Fransz
iilerinin neden st darack olduu iin paalar ayaklarnn zerine inmek bilmeyen pantolonlar giydiini
merak eder dururdu. imdi herey anlald. Su onda deilmi. Pantolonlarn kars alrm.
Geenlerde len vakti Fransz fabrikalarnda erkekler tarafndan giyim zerine byk bir toplant dzenlendi.
Ceket, pantolon, apka ve ayakkablar tarttlar. Bu feminizme kar bir isyand. Hatrlan-myacak kadar eski
bir zamandan beri Fransz iisinin kyafetlerini kars satn alyordu ve imdi Fransz erkei buna ba
kaldryordu.
Ayn alayda askerlik yapan iki Fransz, terhis olduktan sonra birbirlerini hi grmemilerdi ve ge-
143
HEMNGVVAY
genlerde otobste karlaarak, duyduklar fkeyi dile getirdiler.
Ne o salar Henri? diye sordu biri.
Karm kesiyor arkadam, karm! Fakat senin salarn da dorusu hi gzel kesilmemi.
Benimkini de karm kesti. Durmadan berberlerin pis birer domuz olduklarn sylyor, ama salarm
kestikten sonra da tpk berber gibi benden bahi istiyor.
Sa o kadar nemli deil. Sen u ayakkablara bir baksana.
Vah zavall arkadam! Ne biim pabu onlar? Akl almyor.
Karmn usul. Kalkp kunduracya gidiyor ve, 'Kocam iin bir ift ayakkab istiyorum,' diyor. 'Pahal olmasn.
Kocamn ayaklar benimkilerden ok byktr. ok daha da tarakldr. Bakn, u ona mkemmel uyar.
Sarsanza unlar.' Ne fec birey, deil mi?
Benim de ayn dert bamda. Hep hazr elbise giyiyorum. zerime uymazsa, kimin umurunda? Yeter ki ucuz
olsunlar. Karm ok iyi yemek piirir. Bu alanda kimseyle kyaslanamaz. Dostum, karmn alnn esiz
olduunu ancak sen takdir edebilirsin.
Benimki de yledir. Ei bulunmaz bir adr. Ben ona 'alarn incisi' derim. Hem bunun yannda giyim
kuamn nemi mi olur?
Haklsn. Gerekten haklsn. Bunlar hi de nemli konular deil.
Fabrikalarda dzenlenen toplantlara ve fkeli protestolara ramen anlalan feminizm saltanat daha devam
edecek.
144
PARS APKALARI
( 18 mart 1922, The Toronto Star VVeekly )
PARSL kadn apkaclar en sonunda ngiliz seresinden nasl yararlanacaklarn kefettiler. Sere apkalar
bulvarlarda boy gsterdi ve pek sevilmeyen kk ku, kiiliini buldu.
Yeni tr apka; kadn apkaclarnn bana verdikleri teminata gre, ok satlacak ve kahverengi, mantar
biiminde olacak, bir kuakla evrelenecek. Sereler sanki apkann bandnda yuva kuracak gibi olacak ve bir
apkann zerine on be tane kadar oturtulacak.
Franszlar yeni modaya kar direniyorlar, ama kadn apkaclar sere apkalar ok iyi lanse ediyor. Yine de
imdiden birey sylenemez; maymun krkn sevdirmek iin ok uzun bir zaman gemesi gerekmiti ve
imdi bundan caymak iin maymunla-
145
HEMINGVVAY
rn isyann beklemekten baka are yok. Parlak, uzun tyl maymunlar Afrika ve Gney Amerika'dan ithal
ediliyordu ve imdi gittike rktc olmaya baladlar. Neyse ki serelerin hi olmazsa bu sakncas yok.
\
146
PARS - STRASBOURG GEZS
(9 eyll 1922, The Toronto Daily Star)
PARS'TEK Rue des Petits Champs denen, grltl ve ucuz soka daha da ucuzlatran ucuz lokantalarn
en ucuzunda oturmutuk.
Bayan Hemingway, VVilliam E. Nash, Nash'n kk kardeiyle bir de ben vardm masada. stakozla kzarm
dil bal arasnda Mr. Nash ertesi gn Mnih'e gideceini ve Paris'ten Strasbourg'a uakla gemeyi
tasarladn aklad. Bayan Hemingway, rognons sautes aux champignons soframzda arz endam
edinceye kadar bu konu zerinde dnd, sonra sordu:
Biz neden bir yere umuyoruz? Neden herkes bir yerlere uuyor da, biz hep evde kalyoruz?
Bu tr sorulara kelimelerle karlk verilemiye-cei iin, Mr. Nash'la birlikte Fransz-Romen Hava irketi'nin
brosuna gittim ve gazeteciler iin yar
147
HEMINGVVAY
fiyatna, 120 franka bizi Paris'ten Strasbourg'a gtrecek iki bilet satn aldm. Ekspresle on buuk saat sren
bu yolculuk, uakla sadece iki buuk saatti.
nceden de bir kere utuum iin, ne zaman uaa binmeye karar versem, iimi doal bir hzn sarar. Hele
Vosges dalarnn zerinden geeceimizi ve Opera alanndaki broda sabah saat bete bulunacamz
renince, bu hzn daha da artt. Ayrca irketin adndaki Romen szc de pek cesaret verici deildi.
Ama brodaki memur, uaklarda Romen pilotlarnn almadn syledi.
Ertesi sabah saat bete brodaydk. Bunu becermek iin drtte uyanp kalkm, bavullarmz toplam, giyinip
civardaki tek taksinin sahibini alaca karanlkta, kapsna vurarak uyandrmtk. Taksi sahibi geceleri bir misli
fazla cret alyordu ve kendisini uyandrmak iin de bir hayli glk ektik.
Adam arabasnn bir lstiini deitirirken, biz de kedeki mezecide alan ve stnn gelmesini bekleyen
ocukla aklatk. Bakkaln ra da bi ze birer sandvi hazrlad; savata pilot olarak arptn syledi ve
Enghien'deki ilk yar hakknda sorular sordu. Bu arada ofr de gelip bizi evine bir kahve imeye davet etti.
Beyaz arap isteyip istemediimizi de sordu. Kahve iimizi str ve ezmeli sandvilerimizi itahla inerken;
tenha, kl rengi Paris sokaklarna daldk.
Nash'lar bizi broda bekliyorlard ve bavullarn kendileri tayarak gelmilerdi. nk civarda bildik bir taksi
ofr bulamamlard. Drdmz birlikte koca bir limusin arabaya binip, Paris'in en irkin yo-
148
GAL ISTANBULU
lunu, Bourget yolunu tuttuk. Hedef havaalanyd. Ceketi yal bir Fransz biletlerimizi ald. Ortalarndan
yrttktan sonra, iki ayr uakta yola kacamz syledi. Binann penceresinden dardaki gm rengi,
kk, sabah gneinin altnda prl prl parlayan uaklar grebiliyorduk. Yolcu olarak bir biz vardk.
Valizlerimiz pilot yerinin yanndaki bir koltuun altna yerletirildi. Birka basamak merdiveni, kp kk bir
kabine girdik. Makinist kulaklarmza tkamak iin hepimize birer para pamuk verdi ve kapy kilitledi. Pilot
bizim oturduumuz kapal pilot yerine kt, bir makinist pervaneyi evirdi ve motor homurdanarak almaya
balad. Pilotun evresine bakndm. Adam ksa boylu; kasketini geriye doru atm, srtnda ucuz cinsinden,
yal deri ceketli, koca eldivenlinin biriydi. Derken uak kmldanp hareket etti, motosiklet gibi grltler
kararak ilerledi, yavaa havaland.

Dosdoru Paris'in dousuna yol alyorduk ve sanki dev bir el bizi srkler gibi, gkyzne doru
ykseliyorduk. Altmzdaki toprak gittike klyor-du. Arazi kahverengi, sar, yeil karelere blnmt.
Ormanlklar byk yeil kmecikler halinde grnyordu. Kbik ressamlar yava yava anlamaya
balamtm.
Arada srada alalyorduk; o zaman beyaz bir erit zerinde yuvarlanan bozuk paralan andran bisikletliler
gryorduk. Bazan da ykseliyorduk; bu defa altmzdaki arazi daralm, bzlm gibi oluyor, bulutlu,
pembemtrak bir ufuk hep bizi snrlyordu. Bu yzden dnya gzmze dz ve biteviye gr-
149
HEMINGWAY
nyordu. Kulaklar sar edici motor grlts hi eksik deildi. Ardmzdaki ak "pilot yerinde oturan pilotun
burnunu ve deri ceketi ile durmadan saa sola, yukar aa hareket ettirdii manivelay tuttuu pis eldivenli
elini grebiliyorduk.
Kadife kadar yumuak grntl koca ormanlarn zerinden atk, Bar le Duc ve Nancy'yi; kl renkli, krmz
daml ehirleri getik. St. Mihiel evresinde mermi ukurlar ile delik deik olmu ve zigzag-lar izerek uzanp
giden siperlerle yarlm bo, geni alanlar zerinde seyrettik. Bayan Hemingvvay'e de bakmas iin
seslendim, ama galiba sylediklerimi anlamamt. enesini ileri uzatp uak gezisi iin istedii krk
mantosunun iine sokmutu. Neredeyse uyuyacakt. Eh, sabah bete kalkmak kolay deildi.
Eski 1918 snr zerinden geerken, bir frtnaya tutulduk ve pilot mmkn olduu kadar alaktan umak
zorunda kalnca, yamura ramen altmzdaki kanal seebildik. Uzun bir sre dz ve can skc topraklar
zerinde utuktan sonra, Vosges tepelerine vardk. Sisli bir yamur altnda alalp ykselyor-mu gibi duran
doruklar bizi karlamak istercesine ayaa kalkyordu.
Uak frtnay aada brakarak ykseldi ve yeniden parlak gnee kavutuk. Samzda Rhine'n kylar
aalkl, dz, amurlu grnts belirdi. Daha da ykseldik; sola doru geni bir dn yapp yreklerimizi
azmza getiren bir inie geerek, hzla alaldk. Altmzdaki toprak hzla byd, yaklat. Ksa bir
ykseliten sonra tekrar alaldk; tekerlekler yere dedi, tekrar kalkt, tekrar dedi. Yerimizde birka defa
byle zpladktan sonra dz pistte iler-
150
GAL STANBULU
lemeye baladk. Bir motosikletten farkmz kalmamt. Hangarn nne yanatk.
Bizi Strasbourg'a gtrmek zere bir limusin hazr bekliyordu. Yolcu salonuna geip br ua beklemeye
baladk. erdeki memur Varova'ya gidip gitmiyeceimizi sordu. Her ey pek ho ve ilginti. Tek skc yan,
motordan kan ya kokusu olmutu. Uak kk ve hzl olduu, biz de sabah erkenden yolculuk etiimiz
iin, yolculuk da bizi tutmamt.
Barda serinlemek iin bir eyler ien pilota, Son defa ne zaman kaza geirdiniz? diye sordum.
Geen Temmuz aynn ortasnda, dedi. kii ld.
Fakat ayn gn gney Fransa'da bir yolcu treni raydan karak bir dier trenin zerine devrilmi, iki vagon
akordeon gibi birbirine gemi ve 30 kii lmt. Temmuzdaki kazadan sonra Paris-Strasbxurg hattndaki
yolcu saysnda nemli bir azalma olmutu. Oysa tren yolcular arasnda hibir eksilme yoktu.
151
FRANSIZ POLTKASI
(18 nisan 1923, The Toronto Daily Star J
RAYMOND PONCARE ok deiti. Daha birka ay ncesine kadar bu kk, ak sakall Lorraine'lF avukat,
deri ayakkablar ve kl rengi eldivenleri iinde metodik muhasebeci mant ve kzgn kedileri andran
huylariyle Fransz Meclisi'ne hakim durumdayd. imdi sessiz sedasz oturuyor; iman, ak suratl Leon
Daudet ise, parman ona doru uzatp sallayarak, Fransa unu yapacak! Fransa bunu yapacak, diye
syleniyor.
Romanc Alphones Daudet'nin olu Leon Daudet Kralc Parti'nin lideridir. Ayrca Kralc gazete L'Ac-tion
Franaisei de o ynetir. ngiliz diliyle yaynlanan hibir gazetenin konusunu bile kabataslak yaza-myaca
L'Entremetteuse adl ak-sak eserin de yazardr.
Kralc parti bugn belki de Fransa'nn en iyi
152
/
GAL STANBULU
rgtlenmi partisidir. Fransa'nn cumhuriyetten baka bir rejimle ynetilemiyeceini dnenler iin, bu
garip gelebilir. Kralclarn karargh, Gney Fran-sa'daki Nmes ehrindedir ve tara kralclara sk skya
baldr. Kralclar, Katolik kilisesinin daima en salam dayana olmulardr.
Orlans Dk Philippe, kralclarn tahta gsterdikleri adaydr. Philippe, ngiltere'de yayor. ok iyi araba
kullanan, iri yar, yakkl bir adam. Fransa'ya girmesi kanunla yasaklanm.
Camelots du Roi diye adlandrlan kralc bir rgt daha var. Bunlar siyah sopalar tayorlar. Kendilerine,
Montmartre'da sopalarn sallayarak dolarlarken raslyabilirsiniz. L'Action Franaise satan gencin biraz
ardndan yrrler. CamelotsIarn muhafazas altnda radikal semtlerde L'Action Franaise satmaya
kalkan mvezziler, Komnistler ve Sosyalistler tarafndan fena halde pataklanr.
Geen yl Kralclar 'esrarengiz' bir yoldan, grltl bir srkleyici kuvvet kazandlar. Bu ylesine hzl ve an
oldu ki, kendilerine aka gzyle baklrken, birden Fransa'nn en kuvvetli partilerinden biri haline geliverdiler.
Ar radikaller imdi Daudet'ye ldrlmesi gereken biri gzyle bakyorlar. nsanlar tehlikeli olmaya
balamadan ldrlmez. Birka ay nce bir Anarist tarafndan Daudet'nin hayatna kar bir suikast
dzenlenmiti. Fakat gen bir kz olan anarist, yanllkla yardmcs Marius Plateau'-yu vurdu.
'Hcum taburlar'nn nl kumandan, Kasap diye n salan General Mangin de kralcdr. Mareal-
153
HEMNGVVAY
lige ykseltilmeyen tek byk Fransz generali odur. Leon Daudet Mecliste konuaca zaman, o da Mec-lis'te
grlr. Baka zamanlar ayan bile atmaz.
Kralc parti imdi Almanya'dan sava tazminat istiyor. Almanya istenen tazminat yarn deyecek olsa,
bundan enok kralclar korkar. nk bu, Almanlarn yeniden glendiklerini gsterir. Kralclarn istedii,
zayf, mmknse paralanm bir Almanya, Fransa'nn 'anl hretli' asker fetihlerine dn, Katolik
kilisesinin itibarnn iadesi ve kraln tahta dndr. Fakat her Fransz vatanseveri gibi, her-eyden nce
Almanya'nn zayf bir devlet haline gelmesini arzulamaktadrlar. Bunu gerekletirmek iin de, Almanya'nn
demesine imkn olmayan sava tazminatlarn istiyorlar, sonra da tazminatlar deninceye kadar diyerek
Alman topraklarn igal edi-vermeyi tasarlyorlar.
in asl esrarengiz' yn, Poincare'yi nasl avularnn iine alp plnlarn benimsemiesine onu Alman
sanayicilerinin tazminat miktar mantkl bir rakama indirilirse, deyebilecekleri teklifini reddetmeye raz
etmeleridir. Alman sanayicileri paraldr; mtarekeden beri de para kazanmaktadrlar; mark'n dmesinden
yararlanp mallarn ngiliz sterlini ve dolar karlnda satmlar, iilerine hibir ie yaramayan marklarla
deme yaparken, kazandklar dolar ve sterlinleri biriktirmilerdir. Fakat sava tazminat olarak be Avrupa
lkesine de deme yapacak kadar kudretleri olmad iin, asl Franszlara niha' bir anlamaya varmak
istemektedirler.
Gelelim imdi; grdm en kk el ve ayak-
154
GAL ISTANBULU
larn sahibi, ak ve seyrek sakall Raymond Poincare ile, Meclis'te onun karsna geip parman ken diine
doru uzatarak, Fransa unu yapacak! Fransa bunu yapacak! diye baran ak sak romann yazar,
kralclarn lideri ve ldrlecei sylenen iko Leon Daudet'ye.
Ne gibi dolaplar dndn anlayabilmek iin, Fransz politika hayatnn dnyada bir ei daha olmadn
hatrlamanzda fayda vardr. Fransz politika hayat, ok ili dl, skandallarla dolu bir siyas yaantdr.
Clemanceua'nun dellolarn, Calmette cinayetini, Bois'daki eme banda durup, Oh, beni onlara
brakmayn! Beni onlarn eline brakmayn! diye yalvaran son Fransz Cumhurbakann bir hatrlayn.
Birka gn nce Bay Andre Berthon, Meclis'te ayaa kalkarak, Poincare, siz Leon Daudet'nin tutsasnz,
dedi. Size nasl bir antaj yapt da, avucu-nun iine ald, renmek isterim, Poincare hkmetinin kralc
diktatr Leon Daudet'nin emrine boyun emesini bir trl anlamyorum.
Matin gazetesinin anlattna gre, Poincare tout d'une piece (bir hamlede) yerinden srayarak ayaa
kalkm ve yle barm: Msy, siz iren bir klhanbeyisiniz!
Bu sz Meclis'i bir anda kartrmaya yetmi, sonunda kavga ve d yattrlabilmi de, Poincare fkeden
titreyerek ve kl gibi olmu yzyle krsye kp unlar syliyebilmi: Krsye kan bir adam bana ya da
hkmetime kar, aklamaktan korktuum sulamalarla dolu dosyalar dzenlediini iddia ediyor. Bunu
kesinlikle reddedirm.
155
HEMiNGVVAY
Bay Berthon bunun zerine sakin bir sesle, Ben dosyadan sz etmedim, demi. Dosya, bir deste belge
demektir. Fransz sisteminde btn belgeler bir cilt gibi bir araya toplanp saklanr. Biri hakknda dosya
tutmak, onunla ilgili sulamalarn ve delillerin belgelerini bir araya getirmek demektir.
En sonunda Berthon'dan zr dilemesi istendi. Kullanm olabilceim ve hakaret anlamna gelebilecek
szler iin zr dilerim.
Bunu da sakin bir sesle syledi. Ardndan ekledi: Sayn Bakan, ben sadece Leon Daudet'nin, politikanz
zerinde bir eit bask uyguladn syledim.
Bu zr dileme kabul edildi. Poincare bir kere daha sz alp hi sz edilmeyen belgelerin varln tekrar
reddeden bir konuma yapt ve yeniden sessiz- ligine gmld. Fransa'da elinizde salam deliller
bulunmadan kimseyi sulayamazsnz ve byle belgeleri olanlar da, nasl kullanacaklarn ok iyi bilirler.
Geen Temmuz aynda bir grup ngiliz ve Fransz gazetecisi ile birlikte Ruhr durumunu gizli olarak tartan
Poincare, yle demiti: gal yersiz ve sama olur. Almanya'nn bugn borlarn mal ve i gc olarak
deyebilecei aka ortadadr. O gnlerde ok daha neeli bir Poincare vard.
Bu arada Fransz hkmeti igal masraf olarak 160 milyon frank (resm rakamdr) harcam durumdadr ve
Ruhr kmrnn tonu Fransa'ya 200 dolara malolmaktadr.
156
BYK APERTF SKANDAL
(21 nisan 1923, The Toronto Star Weekly)
PARS' altst eden byk aperitif skandali, Fransa'nn en sevilen messeselerinden birini kknden sarst.
Aperitif, le ve akam yemeklerinden bir saat kadar nce, btn Parislilerin nee iinde, hoa vakit
geirmek ve kendilerini zehirlemek iin kahvelerde toplandklar srada, hzl garsonlar tarafndan iki ya da
ieden boaltlan ve uzun, ince kadehler iinde iilen parlak krmz ya da sar renkte bir ikidir. Aperitiflerin
hepsi patentlidir; iinde yksek bir alkol yzdesi vardr; tadlar ucuz biray andrr ve Amourette, Anis
Delloso, Amer Picon, Bryhh, Tommysette ve daha daha bir sr adla anlrlar. Bugn Toronto'da yeni
sigaralar nasl yerden mantar fkrr gibi bitiyorsa Paris'te de aperitifler yle re-mektedir. Bu btnyle bir
reklm ii halini alm-
157
HEMNGVVAY
tr ve yenilik merakls insanlarn saysnn art ile desteklenmitir.
lk skandal polisin alt yl nce yasaklanan ab-sentin, Anis Delloso ad altnda geni apta satldnn
ortaya kartlmasiyle patlak verdi. Kabiliyetsiz J ozanlarn dnyann drt bir kesindeki en pis meyhanelerde
gzelim yeil rengini vdkleri absent, reticiler tarafndan bu sefer soluk sar renkte piyasaya srlmt.
Tad yine eski tadn andryordu, ama iine su katldnda, st gibi beyazlayordu. ylesine hzl bir ikiydi
ki, nc Delloso'yu yuvarladktan sonra insann bulvara frlayp hasr apkasn heyecanla havaya
frlatmas iten bile deildi.
Bulvarlarda ksk, en bir ses n n tt ve birka gn iinde giriilen reklm kampanyas ile Anis Delloso
ehrin en tutulan ikisi haline geliverdi. Bu, polisin absentin imalini yasaklamasna kadar srd.
Anis Delloso hl imal edilmektedir. Tad, yine eski taddr. Fakat ien artk bouna iine Eiffel kulesine
trmanma gc verecek enerjiyi beklemektedir. Bu yzden de artk absent olmaktan kmtr.
Asl byk skandal, Temmuzun on drdnde patlak verdi. Bastille zindan zaptnn yldnm, Franszlarn en
byk bayramdr. Bu yl bayram 13 Temmuz aramba gn balamt ve btn aramba gecesi enlikler
srm, perembe gn ve gecesi, cuma gn ve gecesi, cumartesi gn ve gecesi, pazar gn ve gecesi
de, enliklerin ard arkas gelmemiti. Btn byk i yerleri, maazalar ve bankalar, aramba gn le
sonrasndan, pazartesi gnne kadar kapalyd.
158
GAL ISTANBULU
Her iki blokta bir sokak balosu dzenlenmiti ve o semtin halk burada dans ediyordu. Sokaklar renkli
fenerler ve bayraklarla donatlmt, belediye de mzii temin etmiti. Balo srasnda taksilerin ve otobslerin
sokaklardan gemesi yasaklandndan, trafik de yoktu.
Bizim apartmann altndaki mzik bir akordeoncu, iki davulcu, iki de kornacdan meydana geliyordu. Bu drt
cesur ve yorulmak nedir bilmeyen adam, bir eski vagonun iine oturmulard. Burada kalyor, iiyor, yiyor,
mzik letlerini arada srada deitiriyor; akamn dokuzundan sabahn sekizine kadar aralksz alyorlard.
Kalabalk da durmadan dnyor, dans ediyordu.
Drt gece bu i aralksz srd ve semt halk gndzleri pek az uyudu ; geri kalan zamanda dans edenleri
seyrederek vakit geirdi. Sabahn yedisinde sokakta dans eden yirmi- otuz ifti seyretmek gerekten hotu.
Hem de btn bir gece dans ettikten sonra. Dans edenler ne rencilerdi, ne sanatlar, ne de kaklar.
Tezghtar kzlar, kasaplar, frnclar, iiler, tramvay biletileri ve vatmanlar, temizlik iileriydi. Gerekten
byk bir parti dzenlenmiti.
Derken aperitif skandali patlak verdi. Hkmet dev parti iin bir milyon franka yakn para harcamt.
Vatanseverlii desteklemek iin cmerte harcanm bir parayd bu. Her tarafta Fransz bayraklar
dalgalanyordu. Durmadan hava fiekler patlatlyor, btn geceyi dans ederek geiren on binlerce insan,
Longchamps'da dzenlenen parlak asker geit trenini seyretmeye kouyordu. Gecenin bir ksmn da
159
HEMINGVVAY
yeil imler zerinde uyuyarak geirmilerdi. Veremin cierlerini en had derecede kemirdii, akl dengesi de
bozuk bir gen Komnist, Poincare'ye benzettii bir polis komserine ate etmi ve milliyeti bir kalabalk
kendisini iyice dvmt. Herkes Poincare nin hayatn, 14 Temmuzun kurtardn dnyordu. nk
kimin aklna Paris'in geirdii byle bir geceden sonra babakana suikast dzenleyecei gelirdi ki ? Gerekten
gzel bir kutlama olmutu bu.
Skandal, btn dans edilen alanlara, mzisyenlerin tepesi zerine, hkmetin Fransz bayraklar astrd ve
mzikle donanma iin para dkt yerlere, eitli aperitiflerin reklmlarn gsteren dev panolarn aslmas
ile su stne kverdi. renkli Fransz bayra dalgalanan bir dans alannda, zerinde Drink Amourette -
Amourette iin yazl bir de afi aslyd. Bir baka alanda da, vatansever hislerle coup dans eden
kalabaln zerinde, Vive Anis Del-losso - Dnyann en mkemmel aperitifi cmlesi okunuyordu.
Elence geceleri boyunca kimse bu reklm band-larnn pek farkna varmamt ; fakat dans furyas getikten
sonra, hkmetin ne diye iki milyon frank harcayarak aperitif imaltlarna bir milyon franklk reklm
saladn aratrmak iin geni bir soruturmann almas emredildi. Hatt birok byk gazete bir daha
byle bir 14 Temmuz bayram kutlanmasnn karsna bile ktlar. Sonu, gerekten byk bir skandaldi.
160
BENC BLM
SR GARP ALMANYA
TCAR SAVA
(25 nisan 1923, The Toronto Daily Star)
OFFENBURG, Almanya'daki Fransz igal blgesinin gney snrnda bir ehir. Bir kenarnda stleri
Karaorman'n aalar ile kapl tepeleri, dier tarafnda akan Rhine nehri ile temiz, kk bir ehir.
Franszlar uluslararas byk demiryolunu ak tutabilmek iin Offenburg'u igal etmiler. Tren hatt,
svire'deki Basle'dan kuzeye doru, Freiburg, Offenburg, Karlsruhe, Frankfurt, Kolonya, Dusseldorf
boyunca, Hollanda'ya kadar uzanyor. Almanya'nn en byk ve ana ticaret yolu.
Franszlara gre hattn igali, Ruhr ile talya ara smdan kmr trenlerinin, anavatana gvenlik iinde
gemeleri amacn gdyordu. Almanlarn trenleri Offenburg'da hat deitirdikten sonra, Karaorman'a
ynelen bir hatta almalarndan ve Fransz gazeteleri-
163
HEMNGVVAY
nin Almanya'nn igal edilmemi blgesi dedikleri yere gtrmelerinden korkuyorlard.
Almanya, Offenburg'un igaline itiraz etmi, Ruhr blgesinden yzlerce kilometre uzaktaki bu ehrin igalini,
Versailles anlamasna aykr grmt. Franszlar da ehrin belediye bakann ve protesto bildirgesini
imzalayan iki yze yakn insan ehirden kovmulard. Almanlar bunun zerine Franszlara Rhineland ana tren
hatt zerinden hibir trenin Of-fenburg'dan gemeyeceini bildirmilerdi.
imdi iki aya yakndr, Offenburg'dan tek bir tren gemedi. Yolun sa tarafndaki kprnn zerine oturup,
biri svire'ye, biri Hollanda'ya giden drt hatt seyre daldm. Trenler Offenburg'un gneyinde ve kuzeyinde,
ehirden mil uzaklkta, duruyorlar. Yolcular valizlerini alp trenden iniyor ve Alman olanlar otobsle
Offenburg'a gelip br uta, mil uzakta bulunan noktaya gidebiliyor ve yolculuklarna buradan devam
edebiliyorlar. Franszlarn da valizlerini 1 alp yrmelerine msaade ediyorlar.
ehrin igalinden beri, iinden hi kmr treni gememi. imdi Franszlar, niyetleri gerekten Rhi-ne
demiryolu hattn kontrol altnda tutmaksa, bu sorunla kar karya bulunuyorlar : Hat boyundaki ehirlerin
hepsini igal edecekler ve gvenlii salamak iin enaz 4000 kiilik bir kuvvet bulunduracaklar. Trenleri de
kendileri kullanacaklar. Aksi halde Almanlar, trenleri Fransz igal blgesinin snrna kadar kullanacaklar,
burada stop ettirecekler. Parmaklarn haritaya basp Mesele ok basit. u noktadaki ehri igal edersek,
demiryolu hattn kontrol altna
164
GAL ISTANBULU
alabiliriz. Bu i iin kk bir kuvvet yeter, vb . . . diyen strateji uzmanlarna verdikleri karlk bu.
Fransz- Alman ticaret sava, ilk hangi hkmetin pes edecei sorusuna verilecek karlkla zmlenmi
olacak. Kendileriyle konutuum btn Almanlar bana, Hkmetimiz olmadan biz hibir ey yapmayz,
dediler. Hkmet igal yznden iinden olan, herkese parasn dyor. ehirden kovulan herkes de
parasn alyor. Ayrca isizler de para alyorlar.
Alman hkmeti mark istikrara kavuturmak iin imdi altn kullanmakta, mark ise tamir komisyonlarna
demektedir. Dolara karlk sabit fiat 20.800'e ald bu marklar, igale kar savamakta kullanmaktadr.
Ayrca biriktirdii altn stoklarnn hatr saylr bir ksmndan da imdiden yararlanmaktadr. Kmldanmaya
balayan Alman endstrisi ve artan altn stoku Alman hkmeti tarafndan igalden zarar grenlere
verilirken, bu yardm yetersiz duruma gelecek olursa, kayplarn hkmet paras ile karlamay tercih
edenler artacandan, Franszlar ypratma savan kazanm olacaklardr. Fakat Alman altn stoku, borlarn
deyemeden tkenecek olursa, endstri de keceinden, Almanya, Fransa'ya sklm bir limondan daha
fazla yararl olamyacaktr.
Paris'ten ayrlmadan bir gn nce Poincare Mecliste Ruhr blgesinin igalinin birinci aynn masraflarn
karlamak iin 192 milyon frank denek istemiti. Bu ekilde drt ay daha geecek olursa, Fransa kendi
burnunu krmak bahasna bir ticar zafer kazanm olacaktr.
165
HEMINGVVAY
Offenburg'dan, trenin kalkt Ortenberg'e kadar bir kamyonla gittim. ofr ksa boylu, sarn, elmack
kemikleri iine km, silik mavi gzl bir Al-mand. Somme'da fena halde zehirli gaz yutmutu.
erbetiotlar ile bezenmi yeil tarlalarn ortasndan geen ak, tozlu bir yolda ilerliyorduk. Uzakta Sch-
wartzwald dalar uzanp gidiyordu.
Direksiyonu tek koluyla kullanan ofr, Kardeimin talihi daha da kt dedi.
Ya ?
Ja! Kardeimin zaten hibir zaman talihi olmamt.
Ne yapyordu ?
Kehl'de demiryolu iisiydi, Franszlar kovdular. Btn demiryolu, iilerini kovdular. Offenburg'a geldikleri
gn ilerini brakmalar iin 24 saat zaman tandlar.
Ama hkmet maan dyor, deil mi ?
Doru, dyor, dyor, ama kardeime yetmez ki o para.
Sebep ?
ey . . . Yedi ocuu var da, ondan.
Bunun zerinde uzun uzun dndm. ofr gney Almanya'ya doru yoluna devam ediyordu. Ona ald
maa dyorlar, diyerek devam etti. Fakat fiatlar ak artt. iyken kk bir bahesi vard. Sevimli bir
bahe. nsann bir bahesi olursa, ok ey farkeder.
Peki, imdi ne yapyor?
Hausach deirmeninde almay denedi, ama
186
rGAL STANBULU
kapal yerde alamyor. O da benim gibi gazla zehirlenmiti. Ja! Kardeimin hi talihi yok.
Yol boyunca kvrlp akan bir derenin zerinden daha atk. Suyu berrak, zemini akllyd. Kysnda geni
kumsallar vard.
Alabalk m ? diye sordum.
Hi kalmad, diye gld ofr. htill patlak verdiinde, hi kimse ne yapacan bilmiyordu. Gazeteler
yazmt, o kadar. Derken arklar syleyerek sokaklarda dolatlar ve, Kahrolsun Kayser! diye bardlar.
Hoch Cumhuriyet! diye seslendiler. Yaplacak baka birey kalmamt. Fakat birey yapmalar da
gerekiyordu. teden beri fishen karten - balk tutma belgesi almak zor olduu iin, el bombalar ile dereye
vardlar ve alabalklar ldrp herkese balk ziyafeti ektiler. Ardndan polis gelip engel oldu buna. Bir
ksmn hapse attlar ve ihtill sona erdi.
Herr Canada, diye sordu ofr birden. Franszlar acaba ne kadar zaman Offenburg'da kalacaklar
dersiniz?
Belki -drt ay. Kim bilir ?
Ardmzda toz bulutlar kaldrarak ilerlediimiz ak yola bakan ofr, yleyse patrt kacak, dedi. Kt
eyler olacak. alanlar kartacak patrty. Zaten imdiden bu civardaki fabrikalar kaplarn kapatmaya
balad.
Acaba br ihtill gibi mi olur ? diye sordum. Gld. Yanaklarn geren, cildini gerginletiren, gzlerini
ksan bir glt bu. Yok, bu sefer alabalklara el bombas atmazlar, dedi. Bu fikir pek houna gitmi
olmalyd. Tekrar gld.
167
BABSIZ BR ZAFER
(13 mays 1923, The Toronto Daily Star)
ALMANYA hakknda yazmaya balamak iin, nce Fransa hakknda yazmak gerek. Fransa kelimesinin adeta
sihirli bir anlam var. Denizin kokusu, mavi tepelerin grn ya da yryen askerler gibi sihir. ok eski bir
sihir stelik.
Fransa sevimli ve gzel bir lke. Hatt bildiim lkelerin en sevimlisi. nsan sevdii bir lke olunca, tarafsz
yazamaz. Ama bu lkenin hkmeti hakknda tarafsz yazmas mmkndr. Fransa 1917 ylnda za-fersiz bir
bar reddetmiti. imdi, barsz bir zaferle kar karya. Bunun nedenini anlamak iin Fransz hkmetine
bir gz atacaz.
Fransa'y bugn 1919'da seilen bir Meclis ynetiyor. Buna Horizon bleu - mavi ufuk parlamentosu diyorlar
ve hakim unsur, nl bloc national - ulu-
168
GAL STANBULU
sa| blok denen sava a koalisyonu. Hkmetin nnde daha iki iktidar yl var.
Fransa'nn en kuvvetli gruplarndan olan Liberaller, 1917'de Clemanceau hkmeti Almanlarla zafer-siz bar
grmelerine girimekle sulannca gzden dmlerdi. Tartmasz Fransa'nn en iyi maliyecisi olan Liberal
babakan Caillaux hapse atlmt. dam mangalar hemen hergn bir takm insanlar kuruna diziyorlard ve
bunlardan gazetelerde hi sz edilmiyordu. Clemanceau'nun dmanlarndan pek ou gen bir temen
komut verme ncesinde kuruyan dudaklarn sinirli sinirli srrken, sabahn souk ve erken saatlerinde
kendilerini Versailles'da bir duvarn nnde, gzleri balanm olarak buluverdiler.
Liberal grup bugn Parlamentoda fiilen temsil edilmiyor. Ulusal Blok'a kar byk, henz tam
^rgtlenmemi, dank halde ve gelecek 1924 seimlerinde billurlap rgtlenecek bir muhalefet var.
Fransa'da uzun boylu yaayp da, 1924'te Caillaux' nun yeniden babakan olacan syleyenlere
Taslamamak imknsz. Ruhr blgesinin igali baarszlkla sonulanrsa bu byle olacak demektir. O zaman
imdiki hkmete kar kanlmaz bir tepki doacaktr. Hatt dalgann ok daha sola uzanmas ve Cailla-
ux'yu bile ap Komnist lider Marcel Cachin'e kadar erimesi mmkn deniyor.
Bugn Meclis'te ulusal Blok'a kar muhalefeti, sol temsil ediyor. Avrupa politikasnda sa ve soldan
konuulunca, bunun Parlamento'daki oturu sralarna gre dzenlendiini bilin. Muhafazakrlar sada,
kralclar salonun en sa ucunda otururlar. Radikal-
69
HEMINGVVAY
ler soldadrlar. Ar komnistler ise ar solun en d tarafndaki sandalyeleri igal ederler.
600 kiilik Meclis'te Fransz Komnistleri 12 sandalyeye sahiptir. 200.000 tiraj olan L'Humanite gazetesinin
yaz mdr Marcel Cachin, partinin de lideridir. En byk yardmcs ise, savata en ok madalya alan asker
diye bilinen Vaillant Coutourier'dir. Komnistler, Poincare'ye kardrlar. Kendisini sava tahrikilii ve sava
istenmekle sulamakta, ona Po-incare la guerre - Poincar^ sava diye hitap etmektedirler. Kralclarn ve
Lepn Daudet'nin etkisi altnda kaldn ileri srmektedirler. elik krallarnn, kmr krallarnn etkisi altndp
kaldn sylemektedirler. Daha bir sr sulamalar ileri srmektedirler ki, bunlarn bir ksm gerekten ok
samadr.
Poincare, Meclis'te minicik elleri, mini mini ayaklar ve kk, ak sakal ile oturur ve Komnistler kendisine
hakareti fazla ileri gtrdkleri zaman, kzgn bir kedi gibi saldrr onlara. Komnistlerin gerek bir kirli ii
yakaladklar anlalrsa, hkmet yeleri pheyle Poincare'ye bakmaya balarlar, Rene Viviani bir nutuk
eker. Bay Viviani amzn en byk hatibidir. Viviani'yi La gloire de la France - Fransa'nn an
szcklerini sylerken itir iitmez, hemen dar koup srtnza niformay geirmek istersiniz. Nutkundan
bir gn sonra szlerinin ehrin btn duvarlarna yaptrldn, yazldn grebilirsiniz.
Moskova geenlerde Fransz Komnist Partisi'n-de bir temizlik yapmt. Rus Komnistlerine gre, Fransz
Komnist Partisi fazl. vatansever ve isteksizdi. Moskova'daki merkez partnin emirlerine boyun e-
170
GAL 1STANBULU
meyi reddeden btn yelerin, yelik kartlarn partiye iade etmeleri istenmiti. Bir ksm byle yapt. Geri
kalanlar imdilik arnm diye biliniyor. Fakat byle kalacaklarn pek sanmyorum. Fransz Komnisti hi de
iyi bir enternasyonalci deil.
Ulusal Blok drst vatanseverlerden, byk elik, kmr trstlerinin temsilcilerinden, arap endstrisi,
dier kk kar topluluklar, eski subaylar, profesyonel politikaclar, diplomatlar ve kralclardan meydana
geliyor.
Fransa'nn bana yeniden bir kraln gemesi ihtimali insana pek garip grnyorsa da, Kralc Parti son
derece iyi rgtlenmi. Gney Fransa'nn baz blgelerinde de ok kuvvetli. Birok gazeteyi, bu arada
L'Action Franaise'i kontrol ediyor. Ayrca Ca-melots du Roi diye adlandrlan bir komando rgt de
var. Hkmette her eye el atabiliyorlar. Ruhr blgesine girilmesinin en byk avukatln onlar yapm.
Almanya'nn daha ok blgesinin igalini onlar savunmutu.
te Fransa'daki partilerin ksaca grn ve yollar bu. imdi Fransa'y Ruhr'a girmeye iten nedenleri
grmeye alalm.
Fransa savata uranlan zarar karlamak iin 80 milyar frank harcamt. Bunun 45 milyar savata yklan
blgelerin onarmna ayrlmt. Fransa'da bu 45 milyar frankn nasl harcand zerinde byk br dedikodu
dolamaktadr. Kuzey blgesi temsilcilerinden milletvekili Inghles geen gn Meclis'te 25 milyar frankn
suiistimal edildiini ileri srd. Meclis ne zaman kendisini dinlemeye raz olursa, bu iddiasna
171
HEMINGVVAV
ait delilleri ortaya koyacan da belirtti. Kendisini derhal grlt kararak susturdular. Ama her ne olursa
olsun 45 milyar frank pek geni ve abuk bir ekilde sarfedilmiti ve Mebuslar Meclisinde de birok Savata
zarar grm blge zenginleri vard. Milletvekilleri en az blgeleri iin gereken para kadar, kendilerine de
pay bimilerdi ve yklan blgelerin bir ksm hl harap haldeydi.
Durum u ki, 80 milyar frank harcanmtr ve bu parann Almanya'dan alnaca hesaplanrak bu yola
gidilmitir. imdi bu miktar, alacak ksmndadr.
Fransz hkmeti bu 80 milyarn hibir blmn toplayamayacan kabul edecek olursa, bu miktar terazinin
aksi kefesine geecek, krdan ziyade zarar hanesine yazlacaktr. Bugn tedavlde sadece 30 milyar kt
frank bulunmaktadr. Fransa, harcanan ve Almanya'dan alnmak istenen parann tahsil edilemiyeceini kabul
ettii an, harcad paray karlamak iin kartt bonolar deyebilmek iin yeniden kt para basmak
zorunda kalacaktr. Bu da enflasyon demektir ve Fransz frangnn da, Avusturya ilini ve Alman mark gibi
deerinden dmesi, tepetaklak aa gitmesi anlamna gelir.
Bir ekiyaya benzeyen ve eski bir danszle bir bar sahibinin olu olan eski Babakan Aristide Briand, Cannes
konferansnda Lloyd George'un savunma pakt teklifine karlk tazminat miktarnda bir indirime raz olmutu.
Fakat babakan Paris'e dnmek iin daha trene bile binmeye vakit bulamadan, iktidardan drlmt.
Ulusal Blok'un lideri Arago ve Bart-hou, Cannes'da Briand'm her hareketini kontrol et-
172
GAL STANBULU
misler ve sava tazminat konusunda boyun eeceini anlaynca, kendisini derhal drmek ve yerine Po-
incare'yi atamak iin btn tedbirleri almlard. stelik darbelerini, Briand ne olduunu bile anlamaya vakit
brakmadan indirmilerdi. Ulusal Blok sava tazminatnda bir indirim yaplmasnn kesinlikle karsndayd.
nk bu ilerde bir aratrmaya ve parann nasl sarfedildiinin meydana kmasna sebep olabilirdi. Panama
kanal skandalinin anlar daha pek tazeydi.
Poincare, Almanya'dan mmkn olan en kk metelii bile szdrmak vaadiyle iktidara geldi. Sava
tazminat mantkl bir miktara indirilirse, Alman sanayicilerinin tazminat demek iin yaptklar teklifi nasl
reddettii, Meclis'te Poincare'nin her gn biraz daha Ruhr blgesine girmeye arzusu ve dncesi hilfna
nasl zorland, Kralclarn Fransa'daki glerinin artn ve bugnk hkmeti nasl etkilediklerini gsteren
garip bir hikyedir.
173
GAL BLGESNDEK KN
(12 haziran 1923, The Toronto Daily Star)
RUHR blgesindeki kini somut bir ey olarak hissedebiliyorsunuz. Dsseidorf'un sprlmemi, kf kapl
kaldrmlar, Essen'li iilerin iinde yaadklar, hepsi birbirine benzeyen tula binalar kadar belirli, ortada
olan birey bu.
Almanlar yalnz Franszlardan nefret etmiyorlar. Essen'de postanenin, belediyenin ve Kaiserhof otelinin
nnden Fransz devriyeleri geerken, baka yerlere bakyorlar. Sokakta Fransz erlerine rasladklar zaman
da, balarn ne eiyorlar. Fakat Milliyetilerle iiler rasiatklar zaman birbirlerinin giyim kuamn, Frau
Bertha Krupp elik fabrikalarnn kuleleri kadar souk baklarla szyorlar.
Ruhr blgesindeki iilerin ounluu Komnist. Ruhr, teden beri Almanya'nn en kzl blgesi olmutur.
ylesine kzl ki, savatan nce Komnist atmos-
174
GAL STANBULU
feri bular diye asker birlikler burada slendirilme-milerdi. Bu yzden Franszlar Ruhr'u igal ettikleri
zaman, yerleecek baraka bile bulamadlar ve hayli g durumlarda kaldlar.
galin balangcnda btn Ruhr blgesi Franszlara kar hkmetin ardnda birleti. Thyssen'in Ma-
yence'taki durumasndan dnd gece dzenlenen gsteride bir Alman gazetecisinin bana sylediine
gre, kalabalk arasnda raslad ulusal marlar syleyen ve hkmeti greve aran en az yz kii, Ruhr
ayaklanmas srasnda Kzlordu'da savaan su-baylarm. Fransa'ya kar birlemek amac, btn lkede
yepyeni bir milliyeti akmn esmesine sebep olmu.
Yal bir Alman kadn da bana, ok heyecan verici bireydi, dedi. Siz de burada olmalydnz. Byk zafer
gnlerinden beri byle duygulandmz hatrlamyorum. Grseniz nasl arklar sylyorlard. Ach!
Mkemmel bir eydi.
imdi bitti artk bu. i liderleri hkmetin belirli bir politikas olmadn, pasif direniten baka birey
bilmediini, bundan da bktklarn sylyorlar. Gazeteleri, Almanya'nn Fransz hkmeti ile mzakerelere
girimesini istiyor. Franszlar milyonlarca marklk isizlik deneklerine el koymular ve isizlik denekleri
denmeyince de, iiler homurdanmaya balamlar.
ilerin pasif direnile yetinmiyecekleri anlalmaya balaynca, sanayiciler iilerle asker birlikler arasnda
bir olay kmamas iin ok dikkatli hareket etmeye balamlard. Ufak bir patrt ksa, eski va-
175
HEMINGVVAY
tanseverlik atei alevlenecekti. Fransz'larn soruturmaya gelmeleri halinde alarm ddklerinin alnarak,
iilerin pasif direnie gemeleri emredildi.
Paskalyadan nceki cumartesi gn beklenen olay patlak verdi. Ve 13 iinin lmne sebep oldu. Belki de
kamyonlar kontrola gelen birliin bandaki gen subay fazla sinirli olmasayd, bu olay da patlak
vermiyecekti. Fakat olan oldu.
Olayn eitli kimselerden en az on be trl anlatln dinledim. Bunlarn en az bir dzinesi yalana
benziyordu. Kalabalk oktu ve askerlerin evresini sarmlard. Geni bir avluda bulunuyorlard. n sralarda
bulunanlar lm ya da yaralanmlard. Yarallarla konumak yasakt. Asker birlik kumandanlar da deme
vermiyorlard. Yarallarla dolu son cankurtaran da uzaklatkan sonra, askerler de derhal olay yerinden
uzaklatrldlar. Delil aramaya lzum yoktu ve bir sr korkun hikye anlatlyordu.
Birbirini tutan iki ey var. Franszlarn kan aktmak iin sebeplen yoktu ve bunu istememilerdi. -te yandan
patronlar vastasiyle iilere hakim olmak istediklerinden her trl atmadan kanmak, ilerine geliyordu.
te yandan sanayiciler olaylar kkrtyorlar ve iilerine direnmelerini salk veriyorlard.
Yirmi ii bana yeminle, Milliyeti kkrtc olduklarn, kalabalk arasnda eski Alman Yeil Polisi gibi
hareket ettiklerini sylediler. iler bunlarn zerlerine yumurta attklarn, Franszlarn silhlarn alarak
avludan dar atmaya kkrttklarn ileri sryorlard.
176
GAL STANBULU
Btn iiler zerlerine doru ve havaya alan ilk yaylmdan sonra katklarn sylyorlard. Hemen hepsi
askerlik yapm insanlard ve silhsz olarak silhl askerlerin zerine saldrmaya niyetli deillerdi. nk
karlarndakilerin ii ciddiye aldklarn ve gerekten ate edeceklerini sezmilerdi. te temenin ate emrini
yerinde verip vermedii sorunu burada ortaya kmaktadr. Bilemiyorum dorusu. Konutuum herkes ilk
yaylm ateinden sonra tersyz edip katklarn ve birey grmediklerini yeminle ifade ettiler. lk yaylmdan
sonra da askerler diledikleri gibi atee devam etmilerdi.
Essen'deki cenaze treni son dakikada ertelendi ; nk kurun yaralarnn mahiyeti bakmndan Fransz ve
Alman doktorlar anlaamamlard. Almanlar lenlerden on ikisinin arkalarndan vurularak ldklerini iddia
ediyorlard. Fransz operatr ise drdnn nden, beinin yandan, ikisinin de arkadan vurulduunu ileri
sryordu. Tartmann kmasndan sonra len iki kii hakknda ne iddia edildiini bilemiyorum.
imdilik Ruhr iileri kendilerini hi de vatanseverden saymyorlar. Erge grmelerin balyaca-na,
yetersiz isizlik deneklerinin kesileceine, eitli sabotajlar ve rgtlenme aksaklklar yznden tam
mesai yapamyacaklarma inanyorlar. Hibiri hkmetin isizlik deneini sresiz deyebileceine
inanmyor ve hkmetin bireyler yapmak iin harekete gemesini istiyor.
Franszlar ise igali ok iyi ynetiyorlarma benziyorlar. Askerler mmkn olduu kadar az gze ba-
177
HEMINGVVAY
tyor. gal altndaki Almanya ile igal altnda olmayan Almanya arasnda mmkn olduu kadar az ie
karyorlar.
Krmz gei kartlar kontrol ediliyor, ama tamamen bir formalite olarak. Karta bakan ilgili, Bon- iyi
demekle yetiniyor ve Almanlar bir taraftan dierine geiyorlar.
Franszlar asker kuvvetlerini de uysal bir ekilde kullanyorlar, ama Essen'den her gn 133 tren yerine, ancak
6 tren kayrabiliyorlar. Fransa, igalin srd ay iinde, Ruhr'un igalinden nce Almanya'dan her hafta
ald kadar kmr kartabildi.
Briand hkmetinde Savatan Zarar Grm Blgeler Bakan olan milyoner Loucheur, Londra'ya gitmi ve
kamu oyunun aleyhinde olduunu grerek bunu dnnde Poincare'ye de bildirmiti. Poincare de,
Loucheur'n bu gezisi yznden kplere binmi ve Loucheur'n Mays aymda parlamento ald zaman
Babakanla oynamak istedii eklinde yorumlanmt. Loucheur, Fransa'da Fransz VVinston Churchill'i
diye anlyor ve parlak baarlar ile byk baarszlklar sayesinde tannyor. Babakanlk iin aday
gsterilmesinin bir nedeni de, Ruhr servenine daima kar oluu.
Aristide Briand ise, u sralarda kendisini yeniden iktidara getireceini umduu bir nutuk hazrlamakla
megul. Babakanl srasnda Almanlardan kopard birka milyonla Poincare'nin kaybettii paralardan sz
ediyor ve ikisini kyaslayarak saldrmay tasarlyor.
Caillaux'nun Liberalleri ise Paris'te yeni bir ga-
178
GAL STANBULU
zete yaynlamaya baladlar. Kralc Leon Daudet parlamento alr almaz ilk iinin Loucheur'n hkmetin
arzusu hilfna, hkmet adnaym gibi Londra'ya nasl gittiinin aklanmasn sormak olduunu sylyor.
Andre Tardieu da beklendii gibi Ruhr politikasna kar saldracan aklad. ler iyice kzmaya balyor.
Ruhr servenin sonu pek yakn grnmekte. Almanya'y zayflatan serven, Daudet ve Poincare'nin houna
gitti. Yeni kinler yaratrken, eskilerini de krklemi oldu. Birok insann ac ekmesine yol at. Ama acaba
Fransa'y kuvvetlendirdi mi?
179
ALMANYA'YA GRMEK SORUNU
(5 eyll 1923, The Toronto Daily Star)
PARS'TE Almanya'ya girmenin ok zor olduunu sylemilerdi. Turiste izin vermiyorlard. Gazeteci
istemiyorlard. Alman Konsolosluu, bir Alman konsolosunun ya da Almanya Ticaret Odas'nn yolculuk eden
kiinin Almanya'ya yalnzca ticar ilikiler iin gireceini onaylayan mektubu olmadka pasaportu vize
etmiyordu. Benim Konsoloslua ba vurduum gn sakatlarn da gidecekleri salk merkezinin doktoru
tarafndan onaylanm ve tedavisini gerektirici hali olduunu kabul eden bir belgeyle Almanya'ya girmelerine
izin verildii belli olmutu.
Alman Konsolosu, Emirlere sk sfk uymak zorundayz, dedikten sonra istemeye istemeye ve kukuyla
dosyalar uzun uzun inceledikten sonra, bana haftalk bir vize verdi.
Pasaportumu geri vermeden nce de, Almanya
180
GAL STANBULU
hakknda yalan yanl eyler yazmyacanz nereden bileceiz? diye sordu.
Oh, hi merak etmeyin o konuda, dedim.
Vize alabilmek iin kendisine bizim elilik tarafndan verilen, kaln bir kt zerine yazl ve krmz, koca bir
mhr tayan, lgililere diye yazlm ve Bay Hemingvvay'in elilike iyi tanndn, gaze-tesiThe Toronto
Star tarafndan Almanya'da rportaj yapmak ve durumu yazmakla grevlendirildiini belirten bir belge
sunmutum. nsan bu tr mektuplar almakta pek glk ekmiyor ve ok defa diplomatik pasaport kadar da
ie yaryor bunlar. stelik elilie bir sorumluluk da yklemiyor.
Alman ataesi mektubu katlad ve bir yerlere kaldrd.
Ama mektubu almamanz gerekir, dedim. Pasaportu ne amala aldm gstermek iin yanmda
bulundurmam art.
Mektubun bende kalmas da art.
Mektubu alamazsnz.
Aslnda kk bir hediye verilmi ve karl da alnmt.
Alman konsolosunun sknts azalmt, ama hl mutlu deildi. Syler misiniz bana, mektubu neden ille de
almak istediniz ? diye sordu.
Ben, biletim, pasaportum cebimde, valizlerim hazr, bir ksm postada, trenim de gece yarsndan nce
hareket etmiyecei iin rahatlam durumdaydm. Mektup, cenazesine bugn belki sizin de tanklk ettiiniz
Sarah Bernhardt tarafndan Papa'ya hita-
181
HEMINGVVAY
ben yazlmt. Bu bakmdan benim iin deerli, dedim.
Alman konsolosu az da olsa armt. Ama Papa Almanya'da deil ki, dedi.
Ben ise esrarl bir tavr taknp kapya doru yrdm. Kimbilir, dedim.
Souk, kurun renkte, sokaklarn ykand, maazalarn tek tk ald sabahn erken saatinde gece yars
treni Paris'ten Strasbourg'a vard. Strasbo-urg'dan Almanya'ya giden tren yoktu. Mnih ekspresine mi, Orient
ekspres'e mi, yoksa doru Prag trenine mi binseydim acaba? Fakat hepsi de gitmiti. Memura gre,
Strasbourg'dan tramvayla Rhine'a gidebilir, sonra yryerek Almanya'ya geebilirdim. Kehl'de de Offenburg'a
kadar giden asker bir tren bulabilirdim. Erge Kehl'e de bir tren kalkacakt, ama kimse bunun zamann
kesinlikle bilemiyordu. Tramvay ok daha iyiydi.
Tramvayn n sahanlnda bileti ben ve iki valizim iin bir franklk bir bilet kestikten sonra pencerenin
nne getim ve Strasbourg'un rzgrl sokaklarndan yeni doan afaa daldm. Tahta kalaslarla
desteklenen evler vard sada solda ve sk sk nehirle karlayorduk. Her seferinde de zerinden geerken,
kysnda balklar gryorduk. Modern Alman maazalar ile modern bir cadde de vard ve hepsinin vitrinleri
kocamand. Kaplara yeni Franszca adlar yazlmt. Kasaplar dkknlarn kapamamlar-d ve nlerinde
kocaman sr ve at gvdeleri asl duruyordu. Taradan gelen uzun bir araba kuyruu pazar yerinde
sralanmt. Sokaklar sabunlu sularla y-
182
GAL STANBULU
kanyordu. Krmz tatan koca katedralin yanndaki bir ara sokaa yukardan yle bir gz attm. Almanca ve
Franszca yazlm yazlarda srclerle konumann yasak olduu belirtiliyordu ya, src hem franszca,
hem almanca tramvaya binen arkadalar ile konuuyor, bir yandan da dar sokaklarda ilerliyordu.
Strasbourg'la Rhine arasndaki tramvay hatt bir kanal boyunca uzanyordu ve burun tarafnda Lusita-nia
yazl bir tekneyi iki ocuun ynettii iki at kanal zerinde ekiyordu. Kanal kenarndaki kulbenin
bacasndan mis gibi bir kahvalt kokusu ykseliyor, teknenin sahibi ise uzanm, dinleniyordu. Gerekten
gzel bir sabaht.
Tramvay, Rhine'n zerinden geip Almanya'nn iine dalan irkin bir demir kpr zerinde durdu. Hepimiz
indik. Geen Temmuz aynda burada tramvaylar upuzun bir kuyruk meydana getirirken, bu defa sadece drt
tramvay vard. Bir jandarma pasaportlarmz kontrol etti. Benimkini amad bile. Bir dzine kadar Fransz
jandarmas civarda dolayordu. lerinden biri valizlerimi kavrayp dalgal, sar sar akan irkin nehir
zerinden gemeye hazrlanrken, sordu : Yannzda ka para var?
Kendisine 125 Amerikan dolar ve 100 frankm olduunu syledim.
Czdannz grebilir miyim? dedi.
Ald, ap iine bakt ve homurdanarak geri verdi. Yzyirmibe dolar Paris'te mark alveriinden salamtm.
Fazla byk bir deste olmasn diye.
Altn yok mu zerinizde?
183
HEM1NGWAY
Mais non, monsieur. (-1)
Jandarma tekrar homurdanarak uzaklat; ben de elimde iki valiz, demir kpr zerinde yrdm, dikenli
tellerin yan banda nbet bekleyen balar mavi miferli, uzun sngl iki Fransz askerinin arasndan geip
Almanya'ya girdim.
Almanya hi de neeli grnmyordu. Kprden aa uzanan yol zerinde birka sr kamyona
yklenmekteydi. Hayvanlar kuyruklarn sallayarak ve ayaklarn bkerek ieri giriyorlard. ki kapl uzun bir
gmrk binas yolun hemen karsndayd ve kaplardan birinin zerinde Nach Frankreich, dierinde Nach
Deutschland yazlyd. Bir Alman askeri bo bir benzin tenekesinin zerine oturmu, sigara tellendiriyordu.
Banda kocaman, tyl siyah bir apka, yannda da bir sr apka kutular olan bir kadn, srlarn
yklendii kamyonun yannda bekliyordu. zerinde Almanya'ya Gidecekler in yazl tarafa doru
paketini tamasna yardm ettim.
Burnunu pudralayarak, Siz de mi Mnih'e gidiyorsunuz? diye sordu.
Hayr. Sadece Offenburg'a.
Ya, yazk! Mnih gibi bir yeri dnyada1 bulamazsnz. Hi gitmediniz mi Mnih'e?
Hayr, henz gitmedim.
yleyse izin verin de anlataym. Sakn baka bir yere gitmeyin. Almanya'da gideceiniz btn dier yerler,
bouna vakit kaybetmenize sebep olur. Mnih'ten baka grlecek yer yoktur.
(') Ne mnasebet efendim.
184
GAL STANBULU
Kr sal bir Alman gmrk memuru nereye gittiimi, gmrk vergisine tbi birey tayp tamadm sordu,
sonra pasaportumu sallayarak, Yoldan aa, istasyona gidebilirsiniz, dedi.
Bu istasyon, Paris'le Mnih arasndaki direkt hat zerinde bir zamanlar nemli bir gmrk merkeziydi. imdi
bombotu. Btn bilet gieleri kapalyd. Her yan toz iindeydi. Geip demiryoluna ktm ve 170. Piyade
Alay'ndan drt Fransz askerine rasladm. Drd de snglerini tfeklerine takm, devriye geziyorlard.
lerinden biri saat 11.15'te Offenburg'a bir tren kalkacan, bunun asker bir tren olduunu syledi. Yol,
aslnda yarm saatlikti, ama bu tren ancak saat ikide varabilecekti. Ardndan srtt. Msy Paris'ten mi
geliyordu? Acaba Msy Criqui - Zjavvny Kilbane ma hakknda ne dnyordu? Ah! O da ayn eyi
dnmt zaten. Kilbane denen adamn hi de sersem olmadn anlamt o da. Askerlik mi? Eh, aynyd
ite. Nerede yaplrsa yaplsn, askerlik hep ayn eydi. ki ay sonra zaten terhis olacakt. Ne yazk ki serbest
deildi, olsayd belki birlikte konuabilirdik. Msy, acaba Kilbane' seyretmi miydi? Bfedeki yeni arap hi
de fena deildi. Ama kendisi devriye nbetindeydi. Bfe koridorun hemen altndayd. Msy valizlerini
burada brakrsa, kendisi gz kulak olabilirdi.
Bfede bitkin grnl, pis gmlekli bir garson vard. Uzun bir bar boyunca 24 yalarnda iki Fransz
astemeni kedeki bir masaya oturmulard. eri girerken elimle selm verdim. kisi de selmmt aldlar.
185
HEMNGVVAY
Hayr, dedi garson, st yok. Kahve iebilirsiniz. Fakat iyi kahve deildir. Bira iyidir.
Garson da masaya oturdu. Yok, artk kimseler yok burada, dedi. Temmuz aynda grdnz
sylediklerinizin hibiri artk buraya gelemez. Franszlar, Almanya'ya gelmeleri iin onlara pasaport
vermiyorlar.
Peki, buraya yemek iin gelenler de uramyor mu artk?
Hibiri uramyor. Strasbourg'daki esnaf ve lokanta sahipleri kzdlar ve herkes yemek iin buraya
geldiinden polise bavurdular. nk buradan her-eyi ok daha ucuza almak mmknd. Fakat imdi
kimse Strasbourg'dan pasaport alp da buraya gelemiyor.
Ya Strasbourg'da alan Almanlardan ne haber?
Bar antlamasnn imzalanmasndan nce Kehl, Strasbourg'un banliysyd. Btn karlar ve sanayii,
eitti.
Hepsi bitti artk. imdi hibir Alman nehri amak iin pasaport alamaz artk. Franszlardan ok daha da
ucuza almak zorundalar. te balarna bir de bu geldi. Buradaki fabrikalarmzn hepsi kapand. Kmr
yok. Tren yok. Bir zamanlar buras Almanya'nn en ilek istasyonuydu. imdi sfra sfr elde var sfr. Asker
trenlerden baka tren mren gelmiyor, onlar da ancak canlar istedii zaman alyorlar.
Drt asker gelip barn bana dikildiler. Garson kendilerini, neeyle franszca olarak karlad. Bar-
186
GAL STANBULU
daklarna yeni araptan doldurdu, sonra dnp tekrar masaya oturdu.
ehirdeki Franszlara nasl muamele ediyorlar burada?
Pek hr kmyor. yi insanlar. Tpk bizim gibi. Arada srada kzanlar da oluyor, ama aslnda hepsi iyi.
karclar hari, kimse kin beslemiyor. Onlarn kaybedecekleri var bu iten. 1914'ten beri hi yzmz
glmedi. Para kazansanz bile, yarar yok. Harcamak zorunluluundasmz. Biz de yle yapyoruz. Ama birgn,
bitecek btn bunlar. Nasl bitecek bilemem. Geen yl Hemberg'de bir gasthaus' alacak kadar para
bitiktirmitim. Oysa bugn bu parayla drt ie bira bile alamam.
Bam kaldrp duvardaki fiat listesine baktm.
Bira, barda 350 mark.
Krmz arap, barda 500 mark.
Sandvi, 900 frank.
le yemei, 3.500 mark.
ampanya, 38.000 mark.
Geen Temmuz aynda Bayan Hemingvvay'le birlikte lks bir otelde gndelii 600 marktan kaldmz
hatrladm.
Elbette, diye devam etti garson. Ben Fransz gazetelerini okuyorum. Almanya, Mttefikleri g durumda
brakmak iin parasnn deerini dryor. Ama bundan ben ne kazanyorum?
Dardan gelen bir tren dd duyuldu. Hesab dedim, garsonla el skp vedalatk. Krk yalarndaki iki
astemenle ayrca selmlatk. imdi onlar da masalarnda dama oynamaya balamlard. Offen-burg'a
gidecek asker trene binmek zere yrdm.
187
ALMANYA'DA BR YABANCI
(30 eyll 1923, The Toronto Daily Star)
BUGN Almanya'da yolculuk etmek, Toronto'da en kalabalk saatlerde bir otobste yolculuk etmek kadar
neeli bir ey.
Demiryollar kaldrdklar her trenden para kaybediyorlar ve bu yzden en az sayda trenle mmkn olduu
kadar ok yolcu balk istifi gibi tanyor.
Dn Frankfurt'ta sabahn altsnda normal bir treni rahata dolduracak kadar byk bir kalabalk vard. Yolun
kenarna kadar taan bu kalabalk Ams-terdam ekspresini bekliyordu. Katar gara girince, yolcular vagonlara
adeta kartma yapar gibi saldrdlar, pencerelerden ieri girdiler. Oturulacak btn yerler dolduu gibi,
koridorlarda ayakta durulmasna da izin verilmiti.
Sava tazminat konusundaki grleriniz ne
188
GAL STANBULU
olursa olsun. Avrupa'nn dengesini salamak iin Almanya'nn yeniden zengin bir lke durumuna gelmesi
gerektii hakknda ne sylerseniz syleyin, Almanlarn karlarna muamelelerini asla hayranlkla
karlayamazsnz. Btn Alman halkn bu ie bulatrmamak iin, son drt hafta iinde Almanya'nn eitli
blgelerinde grdm Alman erkeklerinin davran diyeceim yine de.
te bir rnek. Kellner gelip vagon restoranda nc servisin hazr olduunu haber veriyor.
Kompartmandaki Alman erkei yerinden kalkyor, okuduu resimli dergiyi karsna uzatyor ve vagon
restorana doru gzden kayboluyor. Bir buuk saat sonra da soluu bira koka koka, bir ekmein iine sard
bir para peynirle geri dnyor. Kadncaz, kocasnn uzatt peynir ekmei a a yiyor. Alman efendisi
tekrar gazetelerini alyor. Aile artk yemeini yemitir.
Bir dier Alman erkei de arka antasna uzand. anta trenin filesinden aa, karsnn kafasna dt.
Kadncazn gznde yalar birikiverdi. Adamn can sklma benziyordu. Bir yanna birey olmad ya?
dedi eine. Tam yolculuun balangcnda byle bireyi karsna sorup renmeyecek olursa, ilerde srt
antasn kendisinin tamak zorunda kalmasndan korkmu olmalyd.
Bir baka Alman efendisi de, azna kadar dolu birinci mevki kompartmanda kendisine bir yer bulmaya son
derece kararlayd. Birinci snf kompartmann her iki tarafnda da er kiilik yer vardr. Bu bakmdan drt
kiilik oturacak yeri olan ikinci mevki
189
HEMINGVVAY
kompartmanlardan ayrlr; nc mevki kompartmanlarda ise altar kiilik yerler vardr. Drdnc
mevkide de her srada sekiz kiilik oturacak yer bulunur.
Bu zel durumda da btn yerler tutulmutu; yalnz pencere kenarnda duran bir yal hanm, dar bakmak
iin yerinden kalkmt. Hepimiz yorgunluktan bitmitik. Trenin bir blm baka bir hatta ayrlmt. Yannda
kars ile bir Alman erkei ieri girdi. Adam gelip yal kadncazn yerine kverdi. Ardndan ihtiyarck da
oturdu ve gzleri iyi grmediinden olacak, Almann dizleri zerine kverdi.
Adamn yz kmldamad bile. O sadece bir yer bulmu, oturmutu. Yal kadn yerinden srayp dehetle
adamn yzne bakt. Adamn kars ise kulaklarna kadar kpkrmz kesilerek kompartmandan dar kt.
Adam yz ta gibi, hl ve hi kmldamadan oturmaya devam ediyordu. Yal kadn, dudaklar titreyerek
pencereden dar bakt.
Bir Fransz kadn olsa, bu bn bn bakan adam nasl para para ederdi, diye dndm. Fakat burada
hibir ey olmad. Yal kadn sadece korkmutu. Herhalde bundan nce de bana byle birey gelmi
olmalyd.
Olaylarn bugnk ak iinde Almanya'da yabanclar pek tartmalara giremiyorlar. ok defa dayak
yememek iin trl hakaretleri sineye ekiyorlar. Fakat kompartmandaki durum yle bir noktaya varmt ki,
ister istemez bir tenis raketinin neye yarayacan dnmeye baladm ve aklma gelen on bir eit kulanma
yolu iinde en iyisi bir adamn kafasn yarmak diye kararlatrdm.
)
190
GAL STANBULU
Elbette hr karmann en iyi yolu, yerimden kalkp yal kadna yer vermekti. Alman tramvaylarnda oturan
her Alman erkei ile hr karmann en kestirme yolu buydu. Fakat tam bu srada kap ald ve adamn kars
ban ieri uzatarak, kocasna ilerde bir baka yer bulduunu syledi. Alman koca birka dakika daha, dilerse
istedii kadar oturabileceini gstermek istercesine yerinden kalkmadan bekledi, sonra kt gitti. htiyar
kadn da minnet dolu baklarla yerine kt.
Almanya'da aile hayatnn kusursuz ve ok gzel olduunu sylyorlar. Anne, baba ve kk ocuklarn bir
araya gelip bira imeleri, kk ocuklarn babann terliklerini getirmeleri, piposunu yakmalar gibi dokunakl,
gzel sahneleri var. Ancak ortalkta gstermelik diye kalan bu davranlar ekiciliini artk oktan kaybetmi.
191
MARK IKMAZI
(1 ekim 1923. The Toronto Daily Star)
gemleyebilmekte, dkknna kundak koyana bile sat yapmaktadr. Bugn, tutumu budur ve byk bir
kzgnlkla bu ii yrtmektedir.
195
MARK SAYESNDE PARA KAZANMAK
(19 ekim 1923, The Toronto Daily Star)
SINIRI gemek iin fikir danmaya gittiimiz St-rasbourg'daki otomobil acentesinin adam, Oh, evet, dedi.
Almanya'ya gitmek ok kolaydr. Btn mesele kpry gemekte.
Vizaya ihtiyacnz yok mu? diye sordum.
Hayr. Sadece Franszlardan mhrl bir permi belgesi almak yeter. Pasaportunu cebinden kard,
damgalanmaktan yer kalmayan arka ksmn gsterdi. Grdnz m? Ben ok ucuz olduu iin burada
yayorum. Para kazanmann bir yolu bu.
Mesele yoktu.
Strasbourg'un merkezinden Rhine'a kadar mil uzunluunda bir tramvay hatt var ve son durakta tramvay
durunca, herkes dar dklyor. Buradan kprye ilerliyorlar. Yol zerinde tfeinin ucuna sngsn
takm bir Fransz askeri durmadan gidip ge-
196
GAL STANBULU
liyor, mavi elik miferinin altndan pasaport kontro-luna gelen kzlar gzetliyor. Kprnn sol tarafnda
irkin tuladan bir gmrk binas var. Sa tarafta da tahtadan bir baraka. Barakadaki tezghn ardnda bir
Fransz subay oturmu, pasaportlar damgalyor.
Rhine nehri durgun, sar ve amurlu; alak ve yeil kylar arasndan akyor, uzun, demir kprye doru
yanayor. Kprnn br tarafndan irkin bir ehir olan Kehl'i grmeniz mmkn. ' Eer Fransz vatanda
iseniz ve Fransz pasaportu tayorsanz, tezghn ardndaki adam sadece pasaportunuzu damgalyor ve
kpry ap igal altndaki Almanya'ya geiyorsunuz. Mttefik lkelerin birinin vatanda iseniz, memur size
phe dolu baklarla bakyor, nereli olduunuzu soruyor, Kehl'e gidi sebebinizi aratryor, ne kadar zaman
kalacanz rendikten sonra ayn damgay basyor. Eer Kehl'li biriyseniz ve i iin geldiiniz
Strasbourg'dan ucuz olduu iin yemek yemek zere Kehl'e dnyorsanz, on be - yirmi dakika sreyle bir
hattn ardnda bekletilecek adnz bir kartotekste aratrlp Fransz rejimi aleyhinde konuup konumadnz
yazp yazmadnzda tabi aratrlacak, parmak iziniz alnacak ve ancak ondan sonra ayn ekilde
belgeniz damgalanarak gemenize izin verilecektir. Kpry aslnda herkes geebilir, ama Franszlar
Almanlar iin bu ii mmkn olduu kadar zor'a getirmiler.
amurlu Rhine'n zerine vardnzda, artk Almanya'dasnz demektir. Kpry imdiye kadar grdnz
en cesaretsiz grnl ve zavall halli iki Alman askeri bekliyordu. ki Fransz askeri ular sngl tfekleri
omuzlarnda bir aa bir yukar dola-
197
HEMNGVVAY
rlarken silhsz iki Alman askeri de srtlarn duvara dayam, onlar seyrediyorlard. Fransz askerleri tam
tehizatl, elik miferli; Almanlar eski niformal ve kepliydiler.
Bir Fransza Alman askerlerinin grevlerinin ne olduunu sordum.
Orada duruyorlar ite, dedi.
Strasbourg'da alacak mark yoktu. Dviz fiatlar-nn art bankerleri gnlerce ncesinde temizlemi,
gtrmt. Bu yzden Kehl tren istasyonunda bir miktar Fransz parasn deitirdik. 10 franka karlk 670
mark aldm. On frank Kasada paras ile aa yukar 90 sent eder. Bu doksan sent Bayan Hemingvvay ile
bana bir gn, hem de rahat rahat harcamak artiy-le yetti. stelik gnn sonunda da cebimizde 120 mark
daha kald.
lk alveriimizi Kehl'in ana caddesinde elma, erik ve eftali satan yal bir kadndan yaptk. ok gzel
grnl be elmaya karlk, kadna bir 50 marklk uzattk. Bize ste 38 mark verdi. Kibar grnl, ak
sakall bir bay bizim elma aldmz grnce, apkasn karp selm verdi.
zr dilerim efendim, dedi Almanca ve biraz da utanarak. Elmalar kaa aldnz acaba?
Parann stn sayp pn iki marka aldm syledim.
Glmseyerek ban sallad. mkn yok benim dememe. ok pahal, dedi.
Her lkedeki rejimlerin btn ak sakall ihtiyarlar gibi sokaktan aa doru yrd, gitti. Fakat elmalara
uzun uzun yle bir bakmt ki, kendisine bir elma ikram etmeyi ok isterdim dorusu. O gn 12
198
GAL STANBULU
mark demek, iki sentten biraz aa demekti. htiyar adamn btn mr boyunca biriktirdii para, her
karc olamayan snf mensubu gibi, Almanya'nn sava ncesi ve sava bonolarna yatrld iin, 12 marklk
birey alamyordu. Bu, markn ve kron'un deeri dt halde, geliri artmayan halkn tipik bir rneiydi.
Bir dolara 800 mark, ya da bir sente karlk 8 mark alarak Kehl'in eitli maazalarnn vitrinlerin-deki
mallarn fiatn drm oluyorduk. Bezelyenin kilosu 18 markt, fasulyenin 16 mark. Kaiser kahvesinin
kilosu Almanya'da Kaiser adna hl ok sk raslanyor 34 markt. Hi de iyi olmayan ve kavrulmu
tanelerden ibaret Gersten kahvesinin kilosu ise 14 markt. Bir paket sinek kdnn fiat 150 markt. Bir jilet
de ayn fiata ya da bir ve eyrek sente satlyordu. Bir duble bira 10 markt.
Kehl'in en iyi oteli be kap yemek veriyor ve 120 mark alyordu, ki bu bizim paramzla 15 sent demekti. Ayn
yemei mil uzaklktaki Strasbourg'da bir dolara yemek mmkn deildi.
ok sk gmrk kontrol yznden, Almanya'dan dnen Franszlar Kehl'den istedikleri ucuz eyalar
alamamaktadr. Fakat diledikleri gibi gelip yemeklerini burada yiyebilmektedirler. Her gn leden sonralar
Alman pastanelerini ve ayhanelerini dolduran kalabal seyretmeye deer dorusu. Almanlar gerekten ok
gzel pastalar yapyorlar ve bunlar bir Franszn en kk Fransz parasna, metelie satn almalar mmkn.
Dviz fark yznden Strasbourg' lu genler Alman pastanelerini dolduruyorlar ve lez-
199
HEMINGVVAY
zetli Alman kekleri ile tka basa doyuyorlar. Pastane-lerdeki kalabalk yarm saat iinde kayboluveriyor.
Girdiimiz bir pastanede mavi gzlkl bir adam, maazann sahibine benziyordu. Kendisine boche denen
tipik bir Alman yardm ediyordu. Dkkn her yatan ve snftan Franszlarla dolmutu. Hepsi de tka basa kek
yiyorlard. Pembe entarili, ipek orapl, gzel ve zayf yzl, kulaklarnda inci kpeler bulunan bir gen kz da
durmadan meyveli ve vanilyal dondurma yetitirmekle meguld.
Gen kz istenileni vermek iin hi de zel bir itina gstermiyordu. nk ehir asker doluydu ve sk sk
pencereden dary szyordu.
Pastac ve yardmcs dorusu btn kekleri satlnca pek de memnun ve mutlu grnmyorlard. nk
markn deeri, atklar hamurdan ok daha hzl dyordu. Bu srada sokan ileri bir kesinde bir ii
kalabal tramvayla geiyordu. Hepsinin ellerinde evde hazrlanm yiyecek sepetleri vard. Hemen her evin
nnde bulunan aalarn altna yerleiyorlard. Ayn anda pastaclardaki Fransz genleri son lokmalarn
yutuyor; Fransz anneleri, ocuklarnn ukulatal, kremal azlarn siliyorlard. Bu da dviz alveriinin yeni
bir yzyd.
leden sonra ucuza ay iip pasta ve kek yemee gelen kalabalk kpr zerinde kaybolurken, bu defa
Kehl'de akam karnlarn bedavaya yakn doyurmak iin gelen ikinci bir korsan kalabal grnyordu.
Kalabalk kpr zerinde karlayor ve zgn bakl Alman askerleri bunlar seyrediyordu. Otomobil
acentesindeki adamn dedii gibi, bu da para kazanmann bir baka yoluydu.
200
BR MLYON HARCAMAK O KADAR KOLAY K
(5 kasm 1923)
BUGN Almanya'da yzyirmibe dolarn karl, iki buuk milyon marktr.
Bir yl nce bu kadar paray tamak iin bir kamyon tutmak gerekirdi. Yirmin bin adet kaln ve ar yz
marklk, onluk paketler iinde bulundurulurdu. Parde-snzn ve antanzn iinden dar taard. Bugn, iki
buuk milyonu rahata cebinize yerletirebilirsiniz. nce ve hafif 100.000 marklk 25 banknot halinde.
ocukluumda milyonerleri ok merak ettiimi hatrlarm. En sonunda bana enemi kapatmam, bir milyon
dolarn bir araya gelen birey olmadn, bu kadar paray kocaman bir odaya bile sdramyaca-m
sylemilerdi. Bu kadar para bir araya getirilse bile, tek tek saymak iin insann mr yetmez diye eklediler.
Bunu da iitince pes ettim.
201
HEMINGVVAY
Daha sonra bir milyon dolar harcamann zorluu bende, seyrettiim bir oyundan sonra daha da iyi yer etti.
Bu oyunda Brevvster adnda biri, bir milyon dolar delicesine harcad takdirde amcas ya da bir baka
yaknnn brakt alt milyonluk bir baka mirasa konacakt. Hatrladma gre; Brevvster, dayanlmaz
glklerle karlatktan sonra, en sonunda k olmay dnyor ve bu sayede bir milyonunu hemen ve
derhal harcayveriyordu. Fakat zavall Brevvster ancak o zaman amcasnn meteliksiz biri olduunu anlyor;
dknler evi ya da ona benzer bir yerde ldn reniyordu. Ama bu defa almak iin paalar svyor,
sonradan ehrinin Ticaret Odas bakanlna kadar ykseliyordu.
ocukluumda yetimem zerinde etkili olan bu tr olaylar hatrlayarak, Almanya'da bulunduum on gn
kadarlk bir sre iinde hemen hibir zorlukla karlamadan ben de bir milyon marktan fazla para
harcayabildim.
O zamana kadar hayatmda sadece bir defa gerekten lks bir otelde kalmtm. Bir haftay drdnc snf
trenlerin kuetlerinde, kasaba hanlarnda, kk ehir ve krlarda bulunan gasthofslarda geirdikten sonra,
serven bir trenin ikinci mevki koridorunun ine atsanz yere dmeyecek kalabal iinde sona erdi ve bu
defa karclarn nasl bir yaant srdklerini aratrmay kararlatrdm.
Frankfurter Hof'un dev gibi camdan kaps zerinde iri, siyah harflerle, FRANSIZLAR ve BELKALILAR
ER GREMEZ yazyordu. Resepsiyondaki memur bana bir kiilik oda iin (tabi vergiler hari)
202
GAL STANBULU
51.000 mark demem gerektiini syledi. ark tarznda denmi lobby'de geni koltuklarna gmlm,
purolarn tttren Yahudilerin, savurduklar dumanlarn ardndan beni gzetlediklerini sezinledim. Ben
Paris'ten geldiimi yazmtm. Resepsiyon memuru akac bir tavrla, elbette Fransz aleyhtar kural fazla
zorlamyoruz, dedi.
Odama knca, bir dizi vergiyle karlatm. Her-eyden nce yzde 40 orannda bir ehre ayakbast vergisi
vard. Ayrca yzde 20 servis alnyor, stma iin de ek olarak 8.000 mark kesiliyordu. Sabah kahvaltlarn
otelde yapan mterilerden ekstra bir 6.000 mark cret alnaca da belirtiliyordu. Bir takm baka ekler daha
vard. O gn ve ertesi gn lene kadar otelde kaldm. Hesap 145.000 mark tuttu.
Baden'de kk bir tren istasyonunda bir kadn hamal iki ar valizimi trene kadar tad. Kendisine bavullar
tarken yardm etmek istedim. Yzme bakp gld. Yank teni, sapsar salar, kz kadar salam, geni
omuzlar vard.
Nedir borcum? diye sordum.
Elli mark, dedi.
Mannheim'da bir baka hamal bavullarm bir vagondan dierine tad. Kendisine borcum nedir? diye
sorduumda, bin mark karln verdi. yaptrdm en son hamal Baden'deki kz olduu iin, itiraz ettim
tabi.
Buradan bir ie birann fiat 1500 mark efendi, dedi. Bir bardak schnapps da 1200 mark.
te fiatlar btn Almanya'da byle deiiklikler gsteriyor. Fiatlar hzla ykselmeye devam ederken,
203
HEMINGVVAY
markn geen k sonunda eritii gibi, bir dolar karlnda 70.000'e kadar hzla dp dmemeye devam
etmesine bal herey. Fiatlar ykselince, bir daha dmesi imknsz oluyor. Tarada bir n yemek insana
2.000 marka patlyor. Trende ise salaml bir sandviin fiat 3.000 mark.
Geen hafta bugnk yaama artlarn aratrrken bir kk fabrika sahibi, birok ii, bir otel sahibi ve bir
lise retmeni ile konutum.
Fabrika sahibi yle dedi : Birka hafta daha dayanacak kadar kmr ve kokumuz var. Fakat btn ham
maddelerin skntsn ekiyoruz. Bizden istedikleri fiatlar diyemiyoruz. Malmz ihracatlara satyoruz. Onlar
dolar zerinden para alyorlar. Biz alamyoruz. ekoslovakya'dan kmr satn alabiliriz; nk bar
antlamasna gre burada Alman kmr madenleri var. Fakat onlar da demeyi ek paras ile yapmamz
istiyorlar. Bu, dviz satn almak demektir ki, buna da gcmz yetmiyor. ilere yol vermek zorunda
kalyoruz ve artk onlarn da kurtaracaklar hibir eyleri kalmadndan yaknda patrt kmas iten bile
deil.
Bir ii de yle dedi : Bugn kazandm parayla ailemi geindirmeme imkn yok. Evimi bankaya rehin
ettim; banka benden yzde 40 orannda faiz alyor. Rahat rahat para harcayan iiler grebilirsiniz, fakat
bunlar evlerinde, almadan yaayan genlerdir. Kaldklar oda, amarlarnn ykanmas hep bedava. sizlik
creti de cabas. Bu tr adamlar birahaneleri dolduruyorlar ve bol bol arap iiyorlar. Kimbi-lir, belki
babalarnn da kyde bir evleri, bir iftlik-
204
GAL STANBULU
leri falan vardr. O zaman ileri yolunda demektir. nk iftilerin paras var.
Otel sahibi de yle dedi: Btn bir yaz boyunca otel doluydu. ok iyi bir mevsim geirdik. Btn yaz
hergn sabahn altsndan gece yarsna kadar altm. Odalarn hepsi doluydu. Hatt mterileri bilardo
salonunda, battaniyeler zerinde yatryorduk. imdiye kadar bundan daha iyi bir yl geirmemitik. Ekimde
markn deeri dmeye balad ve Aralkta btn bir yaz mevsimi boyunca kazanm olduumuz para,
gelecek mevsim iin gereken stoklarmz bile karlayamayacak hale geldi. Benim svire'de kk bir
sermayem vard. Aksi halde oteli kapatmak zorunda kalacaktk. Bu ehirdeki dier btn yazlk oteller temelli
olarak kaplarn kapatmak zorunda kaldlar. u kar tepedeki byk otelin sahibi, geen hafta intihar etti.
Lise retmeni de yle dedi: Ayda 200.000 mark maa alyorum. Bu ilk bakta iyi bir maa gibi geliyor
insana. Fakat maamn artmasna imkn yok. Bir yumurta 4.000 mark. Bir gmlek, 85.000 mark. Bugn drt
kiilik ailemiz gnde ancak ki n yemek yiyerek yayabiliyor. Fakat buna da kretmek lzm. Bankaya
olan borcum da cabas.
Burada yaayan halk, parasn dolara tahvil edemiyor. svire parasna evirmesi de imknsz. Ruhr sorunu
yaknda zmlenince, markn yeniden decei muhakak. Bankalar asla dolar, svire frang ya da Hollanda
paras vermiyorlar. Kasalarnda olann zerine drt elle sarlmlar, brakmyorlar. Halk da hibir ey
yapamyor
Tccarn da paraya gveni yok. Bu yzden fiat-
205
HEMINGVVAY
lan drmyor. En zengin olanlar, kyller. nk geen sonbaharda markn deerinin drlmesinden
sonra, rnlerinin fiat buna uygun olarak tespit edilmiti. Byk fabrikatrlerin durumu da salam. Byk
fabrikatrler darya yabanc para karlnda mal satyorlar. gcnn karln ise markla dyorlar.
Bankalar da iyi durumda. Bankalar her zaman zengindir. Hkmetlere benzerler. Deersiz diye, deerli para
alrlar, sonra da drt elle yaprlar.
Lise retmeni uzun boylu, zayf bir adamd. U-zun, ince ve sinirli elleri vard. Zevk iin flt alyordu.
Kapsn aldm zaman iitmitim. ki ocuu pek besinsiz kalma benzemiyorlard, ama kendisi ve karsnn
grn yleydi.
Peki, btn bu iler nasl zmlenecek? diye sordum.
Ancak Tanr'ya gvenebiliriz, dedi. Sonra glmseyerek ekledi: Biz Almanlar Tanr'ya ve hkmetlere
gvenmeye almzdr. Fakat artk hkmete inanmyorum.
Yerimden kalkarken, Demin kapnz aldm zaman ok gzel flt alyordunuz... dedim.
Fltten anlar msnz? Sever misiniz flt? Durun, sizin iin bireyler alaym.
Eer sizden fazla ey istememisem, memnuniyetle, dedim.
irkin grnl ve tozlu arala oturduk; lise retmeni gerekten ok gzel ald flt. Darda insanlar
ehrin ana cadesinde gidip geliyorlard. ocuklar gelip sessizce yanmza oturdular. Bir sre sonra retmen
almay brakt ve sklarak ayaa kalkt.
Bilir misiniz, flt ok ho bir sazdr, dedi.
206
ALTINCI BLM
KNC DNYA SAVA'NDAN
ZAFERE DORU BR GEZ
C 22 temmuz 1944, Collier's }
SHLOH savann tarihini kimse hatrlamyor. Fakat bizim Fox Green kumsalna ktmz gn, alt hazirand
ve rzgr kuzeybatdan olduka sert esiyordu. Sabahn kurun renkli ilk klar ile beraber karaya doru
hareket ederken, on metre boyunda, tabut biimindeki elik teknenin iinde omuz omuza, rahatsz vaziyette,
savaa giden insanlarn yalnzlk dolu arkadalna snm bekleyen erlerin elik miferleri zerine yeil
deniz sular serpiliyordu. zerlerine yzmelerini salayacak lastik cankurtaranlar geirilmi TNT (dinamit)
sandklar, bazukalar ve sudan korunmalarn salamak iin naylonla rtlm bazuka roketleri de kartma
gemisinin iindeydi. Saydam muhafazalar iinde roketler, yamurluk giymi kolejli kzlar hatrlatyordu
insana. Askerlerde de ayn cankurtaranlardan vard.
209
HEMINGVVAY
. Sandal dalgayla kalknca yeil sular beyaz kpe dnyor, kpkler adamlarn, silhlarn ve dinamit
sandklarnn zerine serpiliyordu. Karda Fransz kylarn grebiliyordunuz. Saldr ve tama aralarnn
kurun burunlar ile dz gverteleri imdi geride kalmt. Denizin zerindeki gemiler Fransa'ya, ileriye doru
akyordu.
kartma gemisi dalgalarla beraber ykselince alak siluetli kruvazrlerle, sahile yakn yerde duran iki zrhl
vagon grlebiliyordu. Silhlarnn krmz klarn, rzgrlarla birlikte dalan kahverengi dumanlarn da
grmek mmknd.
Virginia'l Temen Robert Ariderson, arka taraftan seslendi:
Dmenci, rotan nedir?
Massachusetts'li dmenci Frank Currier, iki-yir-mi kumandanm, diye karlk verdi. nce yzl, narin bir
delikanlyd. Baklar pusulasnn zerine dikilmiti.
Anderson, ki-yirmiden ama yleyse Allahn cezas! diye seslendi. Bu bell okyanusta cirit atmayalm.
Dmenci sabrla, ki-yirmiden amyacam kumandanm, diye karlk verdi.
Haydi, haydi, dikkat et! diye tekrarlad Andy. Sinirliydi. Fakat dman atei altnda ilk defa kartma yapan
gemisindeki askerler, onun Afrika, Sicilya ve Salerno kartmalarnda da bulunduunu biliyor, kendisine
gveniyorlard.
Biz grltyle tank tayan bir kartma gemisinin zerine srklenirken, Andy grledi :
zerine gitme u leyterin!
210
GAL STANBULU
Rotam iki-yirmi, dedi dmenci.
Andy, Ama bu okyanusta rasladn her teknenin zerine bindireceksin demek deil, dedi. Yakkl, yank
tenli, alml ve rahat bir delikanlyd. Bay Hemingvvay, u ilerdeki teknenin direindeki ne bayradr,
drbnnzle bakar msnz ltfen, diye seslendi.
cebimden kk Zeiss drbnm kardm. Bayraa evirip baktm. Bir dalga drbn slatnca-ya kadar,
bayra yakalyabildim.
Yeil renkli, dedim.
yleyse mayndan arnm kanaldayz, dedi Andy. ok iyi. Dmenci, n'oluyor sana? ki-yirmiyi
tutturamyor musun?
Drbnm kurulamay denedim, ama birbirini kovalayan dalgalar yznden beceremedim. Bu ii sonraya
brakp, Texas zrhlsnn sahili dvn seyretmeye baladm. Zrhl imdi tam samzdayd ve biz
dosdoru Fransa kysna yol alrken, o da zerimizden ate ediyordu. Andy ve Dmenci Currier'e inanmak
gerekirse, 220 derece zerinden sahile yaklayorduk ve herey daha belirli grnmeye balamt.
Alak kayalklar vadilerle yarlmt. Kilisesi grnen bir ehir vard karda. Bir de denize kadar inen bir
orman. Kumsallardan birinin sa tarafnda bir ev grlyordu. n tarafta katrtrnaklar alev alev yanyordu.
Kuzeybat rzgr dumanlar ierilere srk-lyordu.
Deniz tutmas yznden yzleri balmumu gibi sa-rarmayan askerlerimiz, teknelerin elik kenarlarna
211
HEMINGVVAY
dayanm, Texas'n sahili borbardman ediini hayret ve mutlulukla seyrediyorlard. elik miferlerinin
altnda Orta a'da ko ba tayarak kale kaplarn zorlayan savalar andryordu.
Texas'n 14 inlik toplarnn kustuu atele, geminin uzanda bir ate frnnn az kaynyordu sanki. Daha
sonra sar ve kahverengimtrak bir bulut etraf saracak, askerlerin miferlerinin zerine kadar inecekti. Top
grlemeleri kulamzn zarn ar, kuru bir eldivenle dver gibiydi.
Biz yaklatka gittike daha belirleen bir tepenin yeil ykseklikleri zerinde birden iki kara toprak paras
ve duman grnyordu.
Askerlerden birinin motor grlts arasnda, Bakn, Almanlara neler yapyorlar! diye bardn iittim.
Asker mutlu bir tavrla, ddiaya girerim ki, karda sa kimse kalmamtr, diye ekledi.
O sabah askerlerin azndan kan ve benim iittiim tek sz bu oldu. kide bir kendi aralarnda da
konuuyorlard, fakat 225 beygir gcndeki Diesel motorlarnn grlts iinde bunlar itimek imknszd.
Genellikle hi konumadan, sessiz, bekliyorlard. Ate eden gemilerin hattndan uzaklatmzdan beri kimse
glmsememiti. Kendilerine yardmc olan esrarengiz devi grmlerdi. Fakat imdi gemi gitmiti ve yeniden
yapyalnz kalmlard.
Silhlarn ate kusmaya balad andan beri azm ap amyacam ben de merak etmitim. imdi ise
oktan kurtulmutum.
Texas ve Arkansas'n ate hattnn iine girip ktktan sonra bir memnunluk duydum. Btn gn
212
GAL STANBULU
baka gemiler de zerimizden ate edip durmutu. Deniz topusunun an, tok patlamalar hi eksik
olmamt. Kyya iyice sokulduktan sonra, Texas'la Arkansas'n yzlerce vagonun gkyznden aa
yuvarland zaman kabilecek kadar mthi gmbr-tl top patlamalar artk geride kalmt. Biz kurun
deniz zerinde inatla ilerlemeye devam ederken, onlar bizim dnyamzn bir paras olmaktan kmt artk.
Zrhllar bizim iin baka lkelerin gklerine giden ve yamuru asla bize ulamayacak bulutlar gibiydi. Yine de
sahil bataryalarn perian ediyor, kartmay desteklemek iin daha sonra kyya sokulacak destroyerlerin
rahata yaklamalarn garantiye alyorlard.
imdi sahili nmzde btn ayrntlar ile birlikte grebiliyorduk. Andy kumsallarn girdisini ktsn iyice
gsteren haritasn incelerken, ben de drbnm alp kurulamaya baladm. nsann grebildii kadar geni
bir alan iinde hareket halinde kartma gemileri yol alyordu. Gne henz grnmemiti ve btn ky
boydan boya dumanlar iindeydi.
Andy'nin dizleri zerine serdii harita, on yapraktan meydana gelmiti ve atalarla birbirine tutturulmutu. Ek
1'den Ek A'ya kadar gidiyordu. Be ayr yaprak da bir arada tutturulmutu. Andy iki insann kollarn aarak
ancak tutabilecei kadar geni haritay dizlerinin zerine serince birden bir rzgr esti; haritann Beyaz
Kpek, Kzl Tilki, Yeil Tilki, Yeil Kpek, Kolay Kzl ve Charlie Sektr blmleri iki kere sallandktan sonra,
kpeteden utu, denize gitti.
213
HEMINGVVAY
Ben bu haritay nceden incelemi ve byk ksmn belleime yerletirmitim. Fakat bellek yoklamak baka,
haritaya bakp, kardaki kydan dorulama yapma baka eydi.
Kk bir haritan daha yok mu Andy? diye seslendim. u tek yaprakl olanlardan. Yeil Tilki ile Kolay
Kzl' gstereni yeter.
Hi byle bir hafitam olmad, diye karlk verdi Andy. Biz bu arada gittike gzmze daha dman
grnen Fransa sahiline yaklayorduk.
Kulana eilip Bundan baka haritan yok mu? diye sordum.
Bir bu vard, o da gitti, dedi Andy.
Bir dalga geldi, ald gtrd. Acaba karmzdaki ky neresidir dersin?
u kilise kulesi Colleville'inkine benziyor, dedim. Eer yleyse, buras Yeil Tilki olmal. Dmdz denize
inen akarsu da, Kolay Kzl yn olmal.
Doru, dedi Andy. Yalnz biraz fazla sola dtk galiba.
Grnen ey bu, bu kadar da yeter, dedim. Bunlar belleimde kalanlar. Yalnz kayalklar olmamalyd.
Kayalklar, Kzl Tilki kumsallarnn balad tarafta, Yeil Tilki'nin solunda olmalyd. Eer yanlmyorsak, Yeil
Tilki de samzda olmal.
Andy, Civarda bir yerde bir kontrol teknesi olmal, dedi. Hangi kumsaln karsnda olduumuzu ondan
reniriz.
Kayalklar varsa, Yeil Tilki deildir buras, dedim.
Haklsn, dedi Andy. Kontrol gemisine sorup
214
GAL STANBULU
renelim. Dmenci, yakla u tekneye. Yok be, ona deil, grmyor musun hangisine? Ge, nne ge!
Byle dmen krarsan, asla yetiemeyiz.
Gerekten de yetiemedik. Andan geince, tekne de bizden uzaklat. Bindiimiz kartma gemisi, tad
dinamit yk ve kaln zrh yznden ok ar yol alyordu.
Allah cezasn versin! diye grledi Andy. Biz de Piyade kartma Gemisine sorarz.
Piyade kartma gemileri deniz amak iin yaplma benzeyen yegne teknelerdi. Siluetleri gemiye
benziyordu. Tat ve zrhl ara kartmaya yarayan tekneler ise demir banyo kvetleri ya da mavnalardan
farkszd. Deniz stnde nereye baksanz, yalnz bunlar grebilirdiniz; ancak pek az kyya doru rota
tutturmutu. Hep birlikte yanaacaklar, ierlerindeki-ni boalttktan sonra ark edip geri dneceklerdi. Kyda
da, bulunduumuz yerden tanklar andran bir izgi grnyordu. Drbnm henz ie yarayacak kadar
kurumamt.
i asker dolu olarak yanmzdan geen kartma gemisine doru, Andy ellerini boru gibi yapp seslendi :
Yeil Tilki Kumsal nerede?
Biri, itmiyorum, dedi. Megafonumuz da yoktu.
Kardaki ky, ne kys? diye haykrd Andy.
kartma gemisi zerindeki subay ban sallad. Dierleri balarn bile evirmediler. Birbirlerinin omuzlar
ardndan sahile bakyorlard.
Dmenci, daha yakla! diye seslendi Andy.
215
HEMINGVVAY
Haydi, biraz daha sokul, klmlda!
kartma gemisine doru sokulduk; tam yaknmzdan getii srada motorlar stop ettik.
Andy, Yeil Tilki kumsal nerede? diye yine olanca sesiyle bard. Rzgr kelimelerini alp gtrd.
Tam sanzda, diye haykrarak karlk verdi subay.
Saol. Andy dier iki tekneye bakt, sonra iareti Ed Banker'e seslendi : Yaklatr unlar. Syle,
yaklasnlar.
Ed Banker dnd, iaret parma yukarda, sa elini havaya kaldrd, indirdi, kaldrd, indirdi. Yaklayorlar
kumandanm, dedi.
Arkaya baknca tka basa dolu dier iki teknenin gne batt iin yemyeil grnen dalgalar zerinden seke
seke yaklatklar grlyordu.
Her tarafnz sland m efendim? diye Ed bana sordu.
Her tarafm.
Benim de, dedi Ed. Islanmam bir gbeim kalmt, imdi o da sland.
te bu Yeil Tilki olmal, dedim Andy'ye. Kayalklarn nerede bittiini hatrladm. Samz tam Yeil Tilki.
te Colleville kilisesi. te kydaki ev. Sa tarafta da, Kolay Kzl zerindeki Ruquet vadisi. Yzde yz Yeil
Tilki bu.
Andy, Biraz daha yaklanca, dorulama yaparz, dedi. Siz gerekten Yeil Tilki olduuna inanyor
musunuz?
yle olmas gerekiyor.
216
GAL STANBULU
nmzde de bir sr kartma gemisi, ayn kararszlk iinde dolanp duruyor, gidiyor, dnyor, daireler
iziyordu.
Mthi bir yanllk var bu ite, dedim Andy'-ye. Tanklar grdn m? Ky boyunca sralanmlar. Burada
bulunmamalar gerekirdi bunlarn.
Tam bu srada tanklardan biri infilk etti; kara dumanlar, sar alevler saa saa yanmaya balad. Kynn
aa taraflarnda bir ikinci tank daha balad yanmaya. Ky boyunca, su izgisinde dev sar ateler yaklm
gibiydi. Bakmak iin yerimden do-rulduumda, ikisi daha alevler iinde kald. lk yananlardan imdi kl
rengi dumanlar kyor ve rzgr bu duman ky boyuna yayyordu. Tank dizisinin ardnda kimseler olup
olmadn grmek niyetiyle yerimden dorulduumda, yanan tanklardan biri daha mthi bir ekilde infilk
etti, dumanlarla kzl alev dilimleri etrafa sald.
te yerimizi dorulayacamz bir tekne, diye seslendi Andy. Dmenci, uradaki kartma gemisine yana
bakalm. Evet, ona. Yakla, yakla! Biraz daha. u ynden gel!
Bu siyah, zerine iki makineli tfek monte edilmi, yollu bir tekneydi.
Kars neresi, syleyebilir misiniz? diye seslendi Andy.
Beyaz Kpek, diye bir karlk geldi.
Emin misiniz?
Kara tekneden yine, Beyaz Kpek diye bardlar.
Doruladnz m hi?
217
HEMINGVVAY
Tekneden, Beyaz Kpek dedik ya! dediler. Hemen ardndan gemi hzland, beyaz kpkler saarak ayrld,
yanmzdan uzaklat.
Btn cesaretimi kaybetmitim. nk karmzdaki kara parasnda Yeil Tilki ve Kolay Kzl kumsallarnn
ayrntlarn hatrlamtm. Yeil Tilki kumsalnn solundaki biti yerini belirten kayalk dizisi aka
grnyordu. Her ev yerli yerindeydi. Colle-ville kilisesinin kulesi olduu gibi karmzdayd. Su iindeki
engeller ve savunma tesisleri bile, belleime kazlm gibiydi. Bir sabah dayanamam, Kaptanmz Komodor
W. I. Leahy'ye bu saldrnn bir oyalama olup olmadn bile sormutum.
Hayr, demiti Dorothea M. Dix'in kaptan. Kesinlikle hayr. Neden sordunuz bu soruyu?
nk kumsallar savunmaya son derece elverili de.
Kaptan Leahy bana, Ordu saldrnn ilk yarm saati iinde btn engelleri ve mayn tarlalarn temizleyecek,
demiti. kartma gemilerinin yanamas iin yer bile hazrlayacak.
Mayndan arnm bir kanalda ve tama gemisi iinde denizi amann btn hikyesini yazmak isterdim.
Manevralardaki matematik kesinlik; demir almaktan balayp kauuk sandallarn denize indirildii ve kartma
dalgasnn arklar izerek kyya doru yol almaya balad ana kadar, btn ayrntlar saniye saniye,
kronometrik bir dzenle ayarlanmt.
Tam bir ekip almasyd bu; aslnda bunun iin koca bir kitap doldurmak gerekir; bizim burada anlattmz,
bir kartma gemisi iindeki ekip alma-
218
\
GAL STANBULU
snn basit bir hikyesinden ibaret. Yeil Tilki kumsalna frtna gibi tmz bir gnn hikyesi. O anda
Yeil Tilki kumsalnn nerede olduunu kimse bilmiyordu. Ben kumsaln tam karsnda olduumuzdan
emindim, fakat devriye gemisi bunun Beyaz Kpek kumsal olduunu sylemiti. Oysa ben bulunduumuz
yerin neresi olduu konusunda yanlmyorsam, Beyaz Kpek 5.000 metre samzda olmalyd.
Buras Beyaz Kpek olamaz Andy, dedim. u kayalar solumuzda Kzl Tilki'nin balangc olan kayalar.
Andy, Adam, Beyaz Kpek diyor, dedi.
Gemide smsk duran askerler arasnda miferi dikey bir beyaz izgiyle boyanm olan biri, bize bakyor ve
ban sallayp duruyordu. kk elmack kemikleri ve dz, akn ifadeli bir yz vard.
Ed Banker arkas bize dnk, Temen kumsal tandn sylyor; Yeil Tilki karsndayz, diye seslendi.
Tekrar temenle bireyler konutu, ama bu sefer ne konutuklarn iitemedik.
Andy temene seslenerek, miferli ban aa yukar sallad. Sonra, Yeil Tilki diyor, dedi.
Sorsana una, nereye gitmek istiyormu, dedim.
Tam bu srada ii subay dolu siyah bir dier devriye gemisi kydan bize doru geldi. lerinden biri ayaa
kalkp megafonla seslendi : Yeil Tilki kumsalna kacak yedinci dalgadan baka gemi var m burada?
219
i
I
HEMINGVVAY
Yanmzda bu dalgadan sadece bir gemi vard. Subay onlara kendisini izlemelerini syledi..
Andy, Buras Yeil Tilki mi? diye sordu.
Evet. u yklan evi gryor musunuz? Yeil Tilki kumsal o evin on bin metre sana dyor.
Kumsala kabilir misiniz siz?
Buna cevap veremem. Ky kontrol gemisine sormanz gerekir.
Kendi bamza kamaz myz?
Yetkim yok bu konuda. Ky kontrol gemisine sormanz gerekir.
Nerede o?
Civarda bir yerde olmal.
Tama gemilerinden birini gzleyelim, nereye gittiklerini kolayca anlarz. Peine taklrz biz de, dedim.
Kontrol gemisini arayacaz, dedi Andy. Bunun zerine kartma gemilerinin kum gibi kaynat denizi
gzlemeye baladk.
Gremiyorum, dedi Andy. Buralarda yok. Daha yaknlarda olmas gerekirdi. Ne yapp yapmal, bulmalyz
onu. Ge bile kaldk. Haydi, i bana!
Nereye kartma yapmas gerekiyormu, sorsa-na una, dedim.
Andy aa inip temenle konutu. Konuurken temenin dudaklarnn oynadn grebiliyordum; fakat
makinelerin grltsnden hibir ey iitemi-yordum.
Andy, Doruca o yklan evin karsna kmak istiyor, dedi dnnce.
Biz de kumsala doru yneldik. Gittike hz-
220
\
GAL ISTANBULU
lanarak yaklaan siyah devriye gemisi tekrar zerimize doru geldi.
Kontrol gemisini buldunuz mu? diye megafonla seslendiler.
Hayr.

Ne yapacaksnz, peki?
kyoruz karaya, dedi Andy.
Peki, talihiniz ak olsun ocuklar, diye megafondaki ses bir daha grledi. Tonu bir at kadar dokunakl
geldi bize. Hepinizin talihi ak olsun ocuklar!
Aramzda tatl gll, n iki dii eksik makinist, Seattle'li Thomas E. Nash vard. Brooklyn'li iareti Edvvard
F. Bunker, makineli tfeki Virgina'l Lacey T. Shiflet vard. Massachusetts'li ark Frank Currier ile Andy ve
bir de ben vardm. Megafonda bizi uurlayan at kadar dokunakl ses, hepimizi kyda durumun ne kadar
kt olduunu anlatmaya yetmiti.
Grltler iinde kyya doru sokulurken, bizi bekleyen eyleri daha iyi grebilmek iin arka tarafa geip
oturdum. Drbnm iyice kuruduundan imdi sahilde olup bitenleri ok daha iyi izliyebili-yordum. Ky bize
korkulu bir hzla yaklayordu ve drbnle baknca, hz daha da artm gibi geliyordu insana.
Soldaki kyda, akl zemin zerinde barnacak tabii hibir siper yoktu ve ilk kan birinci, ikinci, nc;
drdnc ve beinci dalgalar, dtkleri yerde uzanm, denizle ilk siperler arasndaki ara balyalar gibi
yatyorlard. Sada, kumsaldan ieriye
221
HEMINGVVAY
doru uzanan vadinin balangcnda, aalkl bir geit vard. Almanlar burada iyi birseyler becermeyi
ummulard ve daha sonra da bunun stesinden geldiklerini grdk.
Daha da sada iki tank kumsaln kenarnda yanyordu. lk ykselen siyah ve sar dumanlardan sonra imdi
kurun dumanlar kyordu. Yaklarken, iki makineli tfek yuvas grmtm. Biri kk vadinin sandaki
ykk evin kalntlar arasndan aralksz ate ediyordu. Dieri iki yz metre kadar daha sada, kumsaln drt
yz metre nndeydi.
Tadmz askerlerin komutan, kendilerini ykk evin tam karsndaki kumsala kartmamz istemiti.
Tam oraya, dedi. Tam karsna!
Andy, dedim. Btn o blge makineli tfek atei altnda. Daha imdi u batk geminin zerine iki defa
ate atklarn grdm.
kartma gemilerinden biri, ba bo kalm kurun renkli bir elik banyo gibi, karaya vurup olduu yerde
kalmt. Su yzeyine doru ate ediyorlard ve mermiler deniz zerinde keskin su fskiyeleri ykseltiyordu.
Oraya kmak istiyor, dedi Andy. Biz de ken-\ diini oraya gtreceiz.
Hi faydas yok ki, dedim. ki makineli tfein de kyy taradn grdm.
Oraya kmak istiyor, dedi Andy. Rotay oraya evirin. Dimdik dnd, kolunu aa yukar sallayarak
dier gemilere de iaret verdi.
Havalanmak zere olan bir uan kard ka-
222
GAL STANBULU
dar byk patrdyan makinelerin grlts arasnda, Yaklan ocuklar, diye seslendi. Yaklan, daha
yaklan. Ne o, sizin neyiniz var? Yaklaamyor musunuz? Olanca gcnle, ark, olanca gcnle!
O anda iki makineli tfek yuvasnn tarad alana girdik. Kurun tarrakas tepemden slk alarak geince
bam sakladm. Sonra silhn bulunaca yuvaya sndm. Makineli tfek mermileri etrafmzda aralksz su
sratyordu. Bir tanksavar mermisi de zerimize bir hayli deniz suyu indirdi.
Temen komutay eline almt, fakat ne dediini iitemiyordum. Ban iyice aa indirmiti.
ark, abuk evir dmeni, bu cehennemin dna kalm! diye haykrd.Andy. abuk kalm!
Biz dnp arkamz evirince, makineli tfek atei sustu. Fakat tek atlar yine evremizde slk alyor, su
sratyordu. Biraz da glkle bam kaldrdm ve yeniden sahili szdm.
Andy, Temizlememiler buray, dedi. Baksana, u amandralarn st mayn dolu.
Ky boyunca gidip unlar karaya kartacak uygun bir yer arayalm, dedim. Makineli tfek ateinin
menzili dnda kalabilirsek, bize daha byk silhlarla ate edeceklerini sanmam; nk biz alt taraf bir
tama gemisiyiz. Bizden daha iyi hedefleri var.
Uygun bir yer arayacaz, dedi Andy.
imdi ne istiyor? diye Andy'ye sordum.
Temenin dudaklar yeniden kprdamaya balamt. Yalnz ok ar kmldanyordu ve dudaklarn kendisiyle,
ya da yzyle bir ilikisi yokmu gibiydi.
223
^
HEMINGVVAY
Andy iitmek iin eildi. Tekrar arka tarafa dnd.
Dnp kumandannn bulunduu gemiye gitmemizi istiyor, dedi.
Kendisini Kolay Kzl'a yakn bir yerde karaya kartabiliriz, dedim.
Komutann grmek istiyor, dedi Andy. O kara gemidekiler onun birliindenmi.
lerde, dalgalar arasnda yol alan bir piyade kartma gemisi vard. Ona doru yaklarken, birden 88 mm.'lik
bir Alman topunun elik gvdesinde at delii grdm. Geminin her dnnde, deliin parlak
kenarlarndan dar doru kan akyordu. Yukarda deniz tutan erler aaya sarkm inliyor, lleri n tarafta
ve kaptan mahallinde yatyordu. Biz dalgalarla beraber kalkp inerken, temen bir dier subayla bireyler
konutu. Sonra uzaklatk.
Andy ne gidip kendisiyle konutu, tekrar geri dnd. Arka tarafa oturup doudan zerimize gelen iki
destroyeri gzledik. Toplar ile kydaki hedefleri dvyorlard.
Andy, imdi karaya kmay istemediklerini, bekle dediklerini sylyor, dedi. u destroyerin yolundan
kaalm.
Ne kadar bekleyecekmi, peki? imdi burada yapacak ileri olmadn sylyor. nlerinde olmalar
gerekenler bile kmam daha karaya. Beklemesini sylediler.
Gidip klacak bir yer aratralm, dedim. Drbn alp kyya bir bakn. Ama grdklerinizi onlara
sylemeyin.
224
GAL ISTANBULU
Andy bakt. Sonra drbn geri verdi ve ban sallad.
Sa tarafa doru bir dolanalm ve oradaki durumu grelim, dedim. Eminim, onun istedii yere kabiliriz.
Sen ona imdilik kma dediklerinden emin misin?
Kendisi yle diyor.
unu biraz zorla da doru konusun.
Andy az sonra geri dnd. imdi kamam, diyor. Szde nce maynlar temizieyeceklermi, ki tanklar
hareket edebilsin. imdilik kmaya demeyeceini sylyor. Szde ona byle demiler ve bir sre akta
beklemesini tembihlemiler.
Kyya ilk yanatmz srada zerimize ate eden yuvalara doru imdi destroyer serbest at yapyor; toplar
ate ederken grlemeyle beraber topran havalandn, tekne zerindeki bo sandklarn da elik gverte
zerinde geriye doru kayd grlyordu. Destroyerin 15*1 ik toplar, kk vadinin eiindeki harap evin
iinde bulunan makineli tfek yuvalarn halla pamuu gibi atyordu.
Andy, imdi durum elverili, yanap kartma yapacak bir yer var m, bakalm, dedi.
Andy'ye, imdi o tarafta alan piyadeler gryorum, dedim. Al drbn de, bir bak bakalm.
Samzdan doru insanlar, omuzlarnda dnyay tayan Atlas gibi ar ar, inatla vadiye doru ilerlemeye
alyorlard. Ate etmiyorlar, yorgun bir marandiz gibi ilerliyorlard.
Piyadeler vadinin sonundaki srtn yukarsna doru saldrya geti, diye temene seslendim.
225
HEMINGVVAY
Bize henz ihtiyalar yok, diye karlk verdi. Bizi istemediklerini aka sylediler bana.
Andy, u drbn versene, sen Hemingvvay, sen ver, dedi. Bakt ve tekrar geri uzatt. urada sar bir
bayrakla sinyal veren biri var ve ayn yerde ba dertte bir tekne grnyor. ark, doru o tarafa gidelim.
Btn hzmzla kyya doru ilerlemeye baladk. Ed Banker evresine baknp Bay Anderson, dierleri de
geliyorlar, dedi.
Geri evir onlar, diye haykrd Andy. Geri evir onlar!
Banker dnd, br teknelere iaret etmeye balad. stediini anlatmakta glk ekiyordu. Fakat sonunda
dier gemileri geri evirebildi.
Andy baklarn hepimizin grd mayn amandralar arasnda, yar batm duran kartma gemisinden
ayrmadan, Geri evirebildin mi dierlerini? diye sordu.
Evet komutanm, dedi Ed Banker.
Bir dier kartma gemisi kyya doru bir ark izdikten sonra dnm, zerimize geliyordu. Yaknmzdan
geerken, ierden biri megafonla seslendi: u teknede yaral var, gemileri de batyor.
Siz yanaamadnz m?
Sert esen rzgr megafondan kan sesleri datmadan nce duyduumuz yegne szler, Makineli tfek
yuvas oldu.
Andy, Makineli tfek yuvas var m dediler, yok mu dediler? diye sordu.
itemedim ki.
226
GAL STANBULU
Tekrar teknenin etrafnda dn ark, dedi. yice yaklaarak dn.
Bir makineli tfek yuvas m var dediniz? diye bard.
Bu sefer bir subay elindeki megafonla eildi. Bir makineli tfek yuvasndan zerlerine ate ediyorlar.
Tekneleri de batyor.
Andy, Doru kyya ark, diye komutunu verdi.
Engel olsun diye batrlm amandralar arasndan ilerlemek ok gt. Bunlara balanm maynlar yzyze
yaptrlm dz tabaklara benziyordu. Kurun-sar karm, irkin bir renkleri vard.
Altmzda baka maynl amandra olup olmadn bilmiyorduk, fakat grdklerimizi ellerimizle uzaklatrarak
batan tekneye doru yolumuza devam ettik.
Karnnn alt tarafna kurun yemi bir adam gverteye ekmek kolay i deildi; stelik yaraly koyacak bir
kamara falan da yoktu.
Destroyer makineli tfek yuvasn yerle bir etmediyse, Almanlarn neden zerimize ate etmediklerini
anlyamadm. Belki de maynlara arparak paralanmamz beklemilerdi. Gerekten de mayn, byk bir
tehlike olmaya devam ediyordu. Almanlar bunlarn nasl altklarn grmek istemi olabilirlerdi. zerimize
daha nce ate eden tanksavar topunun da menzili iindeydik. Dubalar arasnda manevra yapmaya alrken
her an topun ate etmesini bekledim.
lk defa olarak bordaladmz kartma gemisi-
227
HEMINGVVAY
ne yanatmzda, kyda ar ar ilerleyen tank grdm. Almanlar tanklarn vadinin kyya ald geni
alana kadar ilerlemelerini beklediler. Bu alan son derece atee uygundu Derken birden nde ilerleyen tankn
ba ve arka tarafndan kk bir stun ykseldi. Hemen ardndan tankn bize bakan yan tarafndan duman
kmaya balad. Taretin tepesinden iki kiinin kp kendilerini yere attklarn grdm. Kynn talar
zerinde emeklemeye baladlar. O kadar yakndlar ki, adamlarn yzlerini bile grebiliyordum. Tank alevler
iinde kalp gururla yanmaya balamt, ama iinden baka kan olmad.
Bu arada biz yaral erle sa kalanlar bizim gemiye almtk. amandralar arasndan geri dnmeye
hazrlanyorduk. Son amandradan da syrldmz ye Currier'in makineleri tam yol altrd srada, bir
baka tank daha yanmaya balamt.
Yaral delikanly destroyere kardk. Kendisini madeni sepetlerden birine yerletirerek yukar aldlar. Sonra
dier sa kalanlar da topladlar. Bu arada kyya iyice sokulan destroyer 15'lik toplar ile karadaki makineli
tfek yuvalarn bir bir havaya uuruyordu. Bir metre kadar uzunluunda bir Alman topunun, kuyruk
tarafndaki askerle birlikte havalandn, sonra beli, kolu, paralar dalm halde toprak yn ile birlikte
yere indiini grdm. Petru-ka balesinden bir sahne seyrediyormuum gibi oldum.
Piyadeler sol tarafmzda vadiyi tutmu, srta varmlard. Artk bu ie jdaha fazla karmamakta bir sebep
yoktu. Kyda setiimiz uygun bir yere ynel-
228
I\
GAL STANBULU
dik ve askerlerimizi, TNT sandklarn, bazukalarn, temenlej^jle birlikte kardk. Bu i olmutu.
Almanlar hl tanksavar toplar ile atee devam ediyorlard. stedikleri bir hedef buluncaya kadar atei
srdryorlard. Havan toplar da kyya ldrc darbeler indiriyordu. Kydan uzaklarken oyalamak iin bir
ksm askerlerini de geride brakmjard. Atee devam eden bu adamlar herhalde karanlk knceye kadar
direneceklerdi.
Tka basa doldurulmu ara-gere tekneleri, balangta dalgalar arasnda batacak gibiyken imdi rahata
kyya yanaabiliyorlard. Kanallarn 30 dakika iinde maynlardan temizlenecei sz hl bir efsane olarak
hatrlanyordu. Hele imdi sular da ykseldikten sonra amandralar batt iin, durum daha da etindi.
Dixten hareket eden 24 kartma teknesinden / 6's kaypt. Ne var ki bunlarn mrettebatnn ou, dier
tekneler tarafndan toplanmt. Gn nda tam bir cephe saldrs gerekletirilmiti ve bu, asker dehann
yaratabilecei her trl engele kar, maynlanm bir kydan geilerek baarlmt. Sahil mmkn olduu
kadar inatla, zekice savunulmutu ve baka birlik de olsa, bundan daha iyisini beceremezdi. Buna ramen
Dixten gelen her tekne, mrettebatn ve ykn kyya kartmay baarmt. Kt denizciler yznden
hibir tekne kaybedil-memiti. Batan gemilerin hepsi, dman atei ya da maynlar yznden batmt. Ve biz
kyy tutmutuk!.
Daha yazmadm ok ey var. sterseniz, bir haf-
229
HEMINGVVAY
ta daha yazarm; yine de 1200 metrelik bir cephede herkesin yaptklarn anlatamam. Gerek sava asla kt
zerinde anlatlana benzemez. Ne kadar anlatlsa, gerek olana eriemez. Fakat 1944 yl Haziran aynn
altnc gn Yeil Tilki ve Kolay Kzl sahillerine ktmz zaman, bir kartma gemisinin iinin nasl olduunu
bilmek istiyorsanz, u anlattklarma ok yakn eyler oldu, byle bilesiniz bunu.
230
LONDRA ROBOTLARLA SAVAIYOR
(19 austos 1944, Collier's )
TEMPEST gemini azna alm, dev gibi bir uak. Dnyann en hzl takip ua; bir katr kadar da inat.
Hznn saatte 400 mil olduu bildiriliyor ve burnunun ucuna pike yapabiliyor. Bulunduumuz yerdeki grevi,
pilotsuz uaklar yakalayp Londra ehri zerine varmadan, ak deniz ya da bo arazi zerinde alaa
etmek.
Filo sabahn drdnden gece yarsna kadar uutayd. Alarm ddkleri alar almaz derhal havalanmak iin
pilotlar, pilot mahallerine yerlemi, bekliyorlard. Gkyznde de aralksz devriye gezen uaklar vard. Bir
uan 57 saniyede havalandn grdm.
Alev akar akmaz, start fieklerinin kuru havlamalarn ve motorun gittike artan grltsn iitebilirsiniz
ve bu a, dev yapl, uzun bacakl kular,
231
HEMINGVVAY
akaju tahtasn kemiren iki yz dner testere gibi sarslr, srar, ac sesler karmaya balar. Rzgr hangi
ynden eserse essin, ister yukardan, ister aadan, bu uaklar yine de havalanr; gkyznn bir blmn
kaplayp altlarndan sarkan uzun bacaklar ile salnp dururlar.
nsan bir eyin evresinde srekli olarak yaarsa, onu sevmeye balar; ama ne nce, ne sonra bir uak
kadar sevimli ne bir kadn, ne de at olmutur. Ve uaklar seven erkekler, onlara daima sadk kalmtr. Hatt
bakalar uruna kendilerini terkettiklerini bilseler bile. Bir erkein sava uaklarnda kaybedebilecei tek bir
bekreti vardr ve eer karsndaki sevimli bir uaksa, seve seve bekretini verir ona; kalbi ebediyen onun
olur. P51 de, bir erkek kalbini hoplatacak uaklardand.
Mustang, kt, inat, pasl, fkeli bir uak iin biilmi kaftan saylacak bir addr ve bu uak, Greb'in kalbi
yerine bir motor olsayd, Harry Greb'-in ok iyi dostu olabilirdi. Tempest, her tarafta byk bir insan olarak
kabul edilen Shakespeare'e lyk bir ad fakat bu defa bu ad bir uaa verdiler.
te imdi bir Tempest filomuz var. Ona bu ad takarlarken, meteorolojik alkantlar kimse aklna
getirmemiti (Tempest, frtna demektir). Ve btn gn boyunca adsz yeni silh vurup alaa ettiler. Filo
kumandan mkemmel bir insan; uzun boylu, bir leopar kadar az konuan, gzlerinin altnda kahverengi
yuvarlak izgiler bulunan bir kii. Baarsnn hikyesini bana gerek ynleriyle ar ar anlatt. Pilotlarn
dinlenme salonunun tahta masas basndaydk.
232
GAL STANBULU
Anlattklarnn gerek olduunu o da biliyordu, ben de. Ve hereyi nasl becerdikleri konusunda ok kesindi.
nk alaa ettii ara, ilk pilotsuz uaklardand ve ayrntlarda yanlmyordu. Kiisel birey sylemekten
holanmyordu, ama uaktan sz ettii iin memnun olduu da belliydi. Bana alaa ettii baka uaklardan
da sz etti. Bunlar havada paralamaynca, ezmek gerekiyordu.
Aralardan dev bir alev kabarc ykseliyor gibiydi, dedi. Kulland kabarck szc bir ras-lant
sonucuydu ve bundan cesaret alarak bir baka kelime daha kullanmay denedi. Sanki hava ykselip dev gibi
tomurcuklanyordu.
kimiz de bu szckler yznden sklmtk ve aklm tomurcuklanan dev kabarca takld srada, ayn filoda
uan bir Amerikalnn sze karp; Aralardan birini bir limonluun zerinde drdm ve camlar paralanp
bir milyon kadem ykseklie kt. Bu gece meyhaneye gittiim zaman limonluun sahibine ben ne
diyeceim imdi? demesiyle gergin hava dalverdi.
Filo kumandan karmda durup utanga haliyle konuarak, Bunlar nerede alaa edeceinizi bilemezsiniz
ki, dedi. nk meretler o kadar hzl gidiyorlar.
Uu komutan fkeli, mutlu bir tavrla ieri girdi. Ksa boylu, pozlu, inat ve kfrbaz biriydi. Sonradan 26
yanda olduunu rendim. Onun uu komutan olduunu renmeden nce, uaktan iniini grmtm.
O zaman komutan olduunu hi belli etmemiti, imdi konuurken de gstermiyordu. Komu-
233
HEMINGVVAY
tan olduu, ancak dier pilotlarn kendisine komutanm deyilerinden anlalyordu. Biri bisiklet yarsna
benzeyen Belikal, dieri de utanga tavrl iki filo komutanna da komutanm diye hitap ediyorlard, ama
uu kumandanna komutanm derken, ses tonlarnda bir fark seziliyordu.
Sava srasnda sansr ok gerekli bir ey. zellikle uaklar iin gerekli; nk yeni bir uak dman eline
geinceye kadar uan hz, lleri, zellikleri ve silhlar hakknda bilgi yazlamyor. Aksi halde dman
istedii ve ihtiya duyduu bilgileri kolaycack elde etmi olurdu.
Bir erkee bir ua sevdiren eyler, grn, zellikleri ve baarlardr ve dorusunu sylemek gerekirse,
bu konudaki bir yazya heyecan veren de bunlardr. imdi bunlarn hepsi yazacam eyin dnda. Dmann
asla bir Tempesti alaa etmemesini, Tempestin gizli silhlar listesinden hi kmamasn ve bu uaklar
hakknda bildiim, beni ilgilendiren eylerin, sava sonuna kadar yaynlanmamasn dilerim.
Pilotsuz uaklarn drlmesinde kullanlan taktikler hakkndaki btn bilgiler de bu ii becerenlerin
hissettiklerini size anlatrken, sizin tarafnzdan anlalmayacaktr. nk taktiklerden sz etmeden konumak
mmkn deildir. Bu yzden de, bu yazda uak bir adamn hikyesinden baka birey
bulamayacaksnz.
Yaz kuru bir dille yazlmtr, nk aslnda da kuru bir konumayd. Ancak filo komutan ile konumamz
byle deil; Onunla konumamzdan ilgin
234
GAL STANBULU
paralar aktaracam. Kraliyet Hava Kuvvetlerinde ok kaba konuanlar var ve bazlar da Bu Geceki
Hedef filmindeki kadar kibar konuabiliyor. Ben ikisinden de holanyorum (Dorusu duyulan heyecana
oranla, holanmak szc hafif bile kayor). Ve sansrn gz yumaca ilgin bir ey yazmak mmkn
olursa, her iki tr de sizlere gstermek isterim. Bu arada unu dinleyin.
Sava srasnda sansr altnda yazmak gerekli ve doru birey ve hepimiz dman ilgilendirecek eyler
yazmamak konusunda kendi kendimizi sansr ediyoruz. Ama renk, ayrnt ve heyecanlarndan bahsederek
havaclk hakknda yazmak, bir bakma spor yazs yazmaya benziyor.
Sanki eski gnlerde, Mickey VValker ile de-cei gnn sabah, saat dokuzda Harry Greb'in sabah
kahvaltsnda ift porsiyon jambonlu yumurta ve halama patates yediini renmi gibisiniz. Greb ayn gn
jeden sonra saat ikide tartldnda, 73 kilo gelmesi gerekirken, 5 kilo fazlasiyle, 78 kilo geliyordu. imdi
trl yollardan fazla kilolarnn drldn, yeniden tartya karldnda yryemiyecek kadar bitkin hale
dtn dnn.
Bir de yedii yemei grdnz ve ringe sabah yataktan kalkarken ka kilo ekmise, o kiloyla ktn
dnn. Sonra mkemmel bir d kardn farzedin. O zaman btn bunlar u deyile zetlersiniz :
zellikleri aklanmayan Greb adl boksrmzn geen gece VValker adl biriyle karlat bildirilmitir.
Daha fazla tafsilt en ksa zamanda bildirilecektir.
235
HEMINGVVAY
Bu hikye size sama gelebilir; ama unu bilin ki, gkyznden irldn bir maden parasna benzeyen pilotsuz
uaklar aralksz gemekte, saatte 400 mil hzla yol almakta ve burunlarnda 1 000 kilo patlayc madde
tamaktadrlar. kardklar grlt anl-hretli bir motosikletin grltsnden farkszdr ve imdi bile u
satrlarn yazld yerin zerinden bir tanesi gemektedir.
Saygdeer meslektalarmdan biri bana New York'ta, Avrupa sava sahnelerine dnmediini, nk yazaca
eylerin imdiye kadar yazm olduklarnn tekrar olacan sylemiti. imdi o saygdeer meslektama, bir
konuda ayn eyleri tekrarlama tehlikesinin, eskiden birlikte alt arkadalarnn karlaacaklar en kk
tehlike olduunu syliyebi-lirim.
Eer bu ii yakndan izliyorsanz, Gney ngiltere'de bir yerde, bir grup Tempest pilotunun son yedi gn
iinde ksmetlerine den pilotsuz ua alaa ettiklerini biliyorsunuzdur. Bu silha robot bomba, vzlt,
uan bomba gibi ad takanlar var. Fakat biz pilotsuz uak demeye devam edeceiz. Siz dilediiniz ad
vermekte serbestsiniz; ama ltfen takacanz bu takma ad yalnzken kullann.
Pilotsuz uakla ilgili yaz mdrnzn, bu uaklarn nasl yakalandn incelemeye balamasndan bir gn
nce, o ya da ben (yanlmyorsam, galiba ben; bazen insan mesleinde gerek yerini bulmam gibi oluyor;
her eyi yzst brakmak ve dnp, kitap yazmak da geliyor aklma), 48 Mitchell bombardman uandan
birinin iinde, u pilotsuz
236
GAL ISTANBULU
uaklarn frlatldklar yerlerden birini bombalamaya gittik.
Bu yerler evrelerinde dolanp duran eski tip Mitchell uaklar sayesinde en acemi biri tarafndan bile kolayca
grlebilir. Biraz daha yaklanca da, geni, siyah ve yuvarlak bir duman halkas uan evresini kuatr. te
bu dumandan halka, uaklarmzdan ikisinin slerine dnmemelerinin sebebidir.
Neyse, biz (uak iinde ok ho bir arkada olan uu komutan Lynn, bombac Kees ve ben) gsterilen yeri
iyice bombaladk. Tesis, dev bir inaat alanna benziyordu. skeleler ya dimdik duruyor, ya da isabet aldktan
sonra grmseniz, yere serilmi yatyordu. Tesis bir orman iinde kurulmutu ve ormann evresi bomba
ukurlar ile doluydu. ki de kk bulut kmesi vard ki, beni Hi de bulutlar gibi yalnz grnmyorlar
diye dndrdler.
Tam sa yanmzda bir sr kara bulut halkas vard ve ayn yndeki Mitchell ua ile aramza girmilerdi.
Kmecikler bu uan etrafn sararken, aceleyle sklen bir yn rgs gibi, uak sekiz bombasn da aa
doru birbiri ardndan salverdi.
Hepimiz ayn eyi yapyorduk, ama bu uak hari, dierlerinin yaptn gremezdik. Sonra insan yuvasna ne
kadar hzl dnebilirse, biz de o kadar abuk ssmze dndk. te bombardman bu. Bir sr eyin
yannda, en gzeli bu iin sonras. Bence koleje gider gibi birey. Neler reneceinizin nemi yok.
Tantnz olaanst insanlar nemli.
Sizin pilotsuz uak yazarnz koleje hi gitmedi (biz burada buna niversite diyoruz); bunun yerine imdi
RAF'a (Kraliyet Hava Kuvvetleri) gidiyor. a-
237
HEMINGVVAY
lt balca konu da, ngilizceyi telsizde anlamak. Bir ngilizle kar karya olsam, syledii her eyi
anlyabilirim. Kanada ngilizcesini de konuur, yazar, okurum. skoyallar ve Yeni Zelandallar hakknda da
dil bilgim yeterlidir. Kart ekecek ve iki smarlayacak kadar Avustralya ngilizcesi de bilirim, hatt kalabalk
bir barda kendime yol bile aabilirim. Gney Afrika ngilizcesinin de pekl hakkndan gelirim. Fakat telsiz
ngilizcesi, benim iin muhteem bir esrar.
Fakat bir bombardman uann iinde telsizle babaa kalnca, sylenenlerin ounu anladm. Dmeye
bastnz zaman, ierde konuulan szler kesilmi oluyor. Bunun zerine uzun, samim bir sohbet fasl
balyor: Kim bu konuan Allann b... yahu? Ve siz karlk veriyorsunuz: Bilmem. Herhalde kartma gn
'Geri dnn! Geri dnn! Harekt iptal edildi!' diye baran sestir.
Bizim dalga uzunluumuzu nasl buldu acaba?
Omuz silkip parmanz dmeden ekiyorsunuz. Bu yakn konumay pekl anlamtm; ama gerek bir
ngiliz, bir dieriyle konumaya balaynca, bunu anlamann benim iin etin bir ev devinden fark olmuyor.
Ben telefonda bile ngilizceyi pek iyi anlyamyo-rum. Fakat iyi komuluk ilikilerini sarsmamak iin, Evet
demekle yetiniyorum her eye. Bir de bizi sabah gelip havaalanna gtrecek otomobilin kata geleceini
tekrar ettiriyorum.
te pilotsuz uak muhabirinizin garip servenlerinden birinin bilanosu. Kendisi gklerde tehlikeye
238
GAL ISTANBULU
meydan okumaya ya da yer ekimi ile alay etmeye merakl deildir. Yalnz telefonda kulaklar pek iyi
iitmedii iin, sk sk saatte 400 mil hz yapan Mos-quito adl uaklarla irkin devlerin yok edilme ilemine
katlan bir adamdr.
imdilik pilotsuz uak yazarnz hikyesini btn ynleriyle sizlere aktarabilmek iin her trl telefon
konumalarna paydos etmitir. Yine de bundan nce bir-iki sevimli teklif ald ve yle anlyorum ki, baz
evrelerde serbeste ifade edilen bir his var : Ernie palavracdr. Gkyznde diledii gibi dolama imkn
varken, meyhanede kapanm, ne yapyor sanrsnz?
Dehet dolu bir sesle sorarlar:
Ne yapyor?
Yazyor.
Aman Allahm! Zavall, hap yuttu demek.
I
239
PARS SAVAI
(30 eyll 1944, Collier's)
19 AUSTOS gn, yanmda New York'lu er Archie Pelkey olduu halde, Maintenon'un hemen dnda,
ormann iindeki alay kararghnda durup bu birliin tuttuu cephede durumun nasl olduunu sorduk.
stihbarat subaylar bana taburlarn nereye yerletirdiklerini gsterdiler ve en ilerideki nclerinin
Rambouillet yolu zerindeki Epernon'a yakn bir noktada bulunduklarn anlattlar. Buras fferis'ten 23 mil
daha gneybatdayd. Fransz cumhurbakannn yazlk maliknesi ve av kk de ayn yerde bulunuyordu.
Alay kararghnda, Rambouillet evresinde iddetli arpmalar olduunu da rendim. Epernon,
Rambouillet, Trappes ve Versailles evresindeki yollar iyi bilirdim. Yllarca Fransa'nn bu yollarnda kh
bisikletle, kh otomobille dolam durmutum. nsan bir lkenin girdisini ktsn en iyi bisikletle do-
240
GAL STANBULU
laarak renebilir. nk dilediiniz tepelere trmanr, dilediiniz zaman da kyya inebilirsiniz.
Otomobille gezerken insan ancak yksek tepeler etkiler ve bisikletle dolarken olduu gibi hibir zaman
blge, aklnza iyice yerlemez. Alayn ileri karakolunda Rambouillet'den bisikletleri ile henz dnm birka
Fransza rasladk. leri karakolda Franszca konuabilen bir ben vardm. Son Alman askerlerinin de sabaha
kar Rambouillet'den ayrldklarn haber verdiler. Fakat ehre giden yollar maynlanmt.
Topladm bilgilerle alay kararghna dnerken, birden dnp Franszlar da yanma almann daha iyi
olacan dndm. nk kendilerini burada da sorguya ekip daha geni bilgi edinebilirlerdi. leri karakola
dnmde, iki araba dolusu Fransz gerillacs ile karlatm. ou yar bellerine kadar plakt. Silh olarak
tabanca ve paratle kendilerine atlan ikier otomatik Sten tayorlard.
Onlar da Rambouillet'den henz dnmlerdi ve Almanlarn geri ekilii ile ilgili olarak anlattklar, ilk iki
Franszn anlattklar ile badayordu.
Er Pelkey ile beraber bunlar alay kararghna getirdik. lgili makamlara ehrin ve yollarn durumu hakknda
verdikleri bilgileri ben tercme ettim.
Daha sonra mayn temizleme ileminin ayrntlarn renmek zere yeniden ileri karakol kararghna
dndk. Bir keif birlii de burada bizimle buluacakt. Bir sre bekledikten ve kimselerin gelmediini
grdkten sonra, Fransz gerillaclar sabrszlanmaya baladlar. Anlalan ilk mayn tarlasn
241
HEMINGVVAY
bulup ilerlemekte olan Amerikan aralarnn buralara dmelerini nlemek, yaplacak ilk iti.
Rambouillet'ye doru ilerlerken, Piyade Alayna bal tanksavar birliinden New Jersey'li Temen Ir-ving
Krieger de bize katld. Temen Krieger ksa boylu, salam yapl, dayankl ve neeli bir insand. Gerillaclarn
ok houna gittiini gryordum. Hele temenin maynlar bulup zararsz hale getirmeye baladn da
grdkten sonra ona olan gnvenleri daha da artt. nsan gerillaclarla birlikte alrken, askerlikteki gerek
disiplini bulamaz. Gerekten iyi sava iseler, size inandklar srece drler. Fakat inanlarn yitirir ya da
grevlerini tamamlarlarsa, ortadan kayboluverirler.
Sava muhabirlerinin birliklere kumanda etmesi yasaklanmtr. Ben bu garillaclar Alay Kararghna sadece
bildiklerini anlatsnlar diye gtrmtm. Her neyse, o gn gerekten gzel bir gnd ve Rambouillet'ye
uzanan siyah, gzelim yolun bana vardmzda, yolun kapanm olduunu grdk.
Solumuzda paralanm bir cip yatyordu. Almanlarn tanksavar olarak yararland iki mini-tank da ayn
yndeydi. Biri dosdoru tepeye trmanan yolun zerindeydi. Biz de aalkl yoldan inerek zerine gidiyorduk.
Dieri ise srtn sa tarafnda duruyordu. Her birinde 90'ar kilo TNT vard ve yoldaki barikatn ardnda uzanan
tellerle kontrol ediliyorlard. Yoldan aa bir zrhl birlik gelecek olsa, dinamik ykl bu tanklardan biri
doruca aa salverilecekti. Aralar saa yanaacak olsa, yanamak zorundayd, nk solda parkn
duvar vard dier
242
GAL STANBULU
mini tank serbest kalacak ve yry kolunu yandan vuracakt. kisi de irkin birer kurbaaya benziyordu.
Yolun o ynnde paralanm bir dier ciple, bir de kamyon duruyordu.
Temen Krieger yol boyunca uzanm duran iki byk aacn arasnda uzanan mayn tarlasna, tpk Noel
aacnda adn arayan bir ocuk neesiyle dald. Onun direktifleri ile Archie Pelkey ve gerillalar topladklar
maynlar tek gzl bir kprnn aya dibine yerletiriyorlard. Almanlarn bu mevkide bir Amerikan devriye
birliini pusuya drp ldrdklerini Franszlardan rendik. Almanlar zrhl arabann nlerinden geip
gitmesine gz yummular, arkadan gelen kamyon ve iki cibin zerine tanksavar silhlar ve makineli
tfeklerle ate aarak yedi kiiyi ldrmlerdi. Daha sonra kamyondaki Amerikan maynlarn almlar, alan
maynlamlard.
Franszlar, Amerikallar yol kenarndaki topraa gmmlerdi. Biz maynlar temizlerken, Fransz kadnlar
ellerinde ieklerle mezarlarn bana geldiler ve dua ettiler. Buraya baka keif kolu uzan-mamt ve ancak
Temen Krieger'le adamlar gelmiti ve imdi de temen telsizini am, alayla konuuyordu.
Ben Fransz gerillaclarndan bir grupla birlikte ehre kadar uzandm. Almanlarn nereye ekildiklerini ve
kuvvetlerinin ne olduunu rendik. Bu bilgileri Temen Krieger'e aktardm ve Almanlarla aramzda temas
olmad iin (oysa Almanlarn ehir evresinde o srada on kadar tanklar olduunu sonradan renecektik),
bir geri ekilme ihtimaline kar-
243
HEMNGVVAY
mayn tarlasn muhafazaya ve yolu barikatla kapatmaya karar verdik. Allahtan bu srada Ohio'lu Temen
Peterson komutasnda bir keif kolu kageldi de, o an iin olsun kuruntularmzdan syrldk.
O gece Fransz gerillaclar Temen Peterson'un keif kolunu korumak iin Rambouillet yolu zerine
devriyeler karttlar. Temenin askerleri ise ehrin merkezini tutuyordu. Gece sk bir yamur yad ve
Franszlar sabaha srlsklam ve pek yorgun ktlar. leden sonra pusuya drlp ldrlen Amerikan
askerlerinin i kyafetlerini kamyondan alp srtlarna geirdiklerini grdm.
ehre ilk giriimizde ikisi hari, hepsinin yar belinden yukars plakt ve halk bizi hi de scak bir ekilde
karlamad. kinci defa ehre iniimizde hepsi niformalarn giymilerdi ve bu sefer herkes bizi nee ve
sevinle barna bast. nc seferinde ise hepsi elik miferliydi. Bu sefer lgnlar gibi alklandk, bol bol
pldk ve ampanyaya boulduk. Kararghmz Grand Veneur otelinde kurduk. Dorusu otel mahzeninin
araplar da esizdi.
kinci gnn sabah Rambouillet'deki durum ve Rambouillet ile Versailles arasndaki Alman kuvvetlerinin
durumu hakknda bilgi vermek zere Piyade Alay kararghna dndm. Fransz jandarmas ile jandarma
niformas giymi gerillaclar, Versailles'a girip kyorlard. Fransz Direni Guruplarndan raporlar
gelmekteydi. Alman tanklarnn hareketi, silh yuvalar, tanksavar mevzileri, birliklerinin gc ve mevzilenii
hakknda salam bilgiler edinmitik.
Bu bilgiler srekli olarak tazeleniyor ve daha ta-
244
GAL STANBULU
mam hale getiriliyordu. Piyade Alayna komuta eden Albay, benim tugay kararghna giderek Rambouillet ve
tesinde olup bitenler hakknda bilgi vermemi, Cahrtres'da ele geirilen Alman silh deposundan Franszlara
verilmek zere daha ok ara gnderilmesi gerektiini sylememi istedi.
Rambouillet'ye dndmde Temen Peterson'-un keif gezisini Versailles yolu zerinde bir hayli uzaa
kadar gtrdn ve bir zrhl svari birliinin yardmna geldiini grdm. Temen ehirde askerler
olduunu grmekten dolay pek kvan duyuyor, Almanlarla aramzda bir kuvvet bulunmasna seviniyordu.
stelik imdi bu blgedeki 15 Alman tank arasnda de Tiger (Kaplan) tank olduundan haberdardk.
leden sonra ehre ok kalabalk geldi. Greve giden, ya da grevden dnen ngiliz ve Amerikan istihbarat
subaylar, birka gazete muhabiri, halen grevli olan Amerikal albayn yerine gnderilen New York'lu bir
albay, stemen Lester Armor da bunlarn arasndayd. Bu srada iki zrhl keif kolu btn grevlerin iptal
edildii, hangi noktaya ekilmeleri gerektii hakknda bir emir aldlar.
Geri ekilme sonucunda ehirle Almanlar arasnda hibir asker birlik kalmam oluyordu. Bu arada biz,
Almanlarn gerek kuvvetini ve taktiklerini renmitik. Trappes'la, Neauphe-le-Vieux arasndaki alanda
tanklarn kullanyor, Houdon'dan Versailles'a uzanan yolu kesiyorlard. Rambouillet ile Versailles arasndaki
anayol zerine tanklarn srecekler, yan yollardan yararlanarak birok noktadan saldrya ge-
245
HEMNGVVAY
geeklerdi. Ayrca Chevreuse ile St. Remy-les-Chev-reuses arasndaki alan da hafif tanklar ve bisikletli
birliklerle tutuyorlard.
O gece Amerikan keif kollar geri ekildikten sonra, Rambouillet'yi savunan birlikler ve gerillaclar, tanksavar
silhlan ve hafif silhlarla tehiz edilmilerdi. Gece amansz bir yamur yam ve zellikle sabaha kar 2 ile
6 arasnda kendimi hi bilmediim kadar yalnz hissetmitim. Bilmem, birliklerin geri ekilip sizi koca bir
ehirde, hem de gzel ve hi yklmam, iyi insanlarla dolu bir ehirde yalnz banza brakmasnn ne demek
olduunu anlya-bilecek misiniz? Byle durumlarda sava muhabirlerinin ne yapacaklarna dair
talimatnamede hibir ey yoktu. Bunun zerine ehri mmkn olduu kadar savunmay kararlatrdk.
Amerikan birliklerinin geri ekildiini gren Almanlar iliki kurmak iin ilerleyecek olurlarsa, nlemeye
alacaktk. Bunu becerdik de.
Bundan sonra gelen gnlerde Alman tanklar nmzdeki yollarda homurdanarak dolat, durdu.
Kasabalardan rehin olarak insanlar topladlar. Fransz Direni rgt mensuplarn yakalayp kuruna dizdiler.
Gnllerinin diledii yere gittiler. Fakat btn bu sre iinde Fransz gerillaclar ve bisikletlileri tarafndan
izlendiler. Bunlar da Almanlarn hareketi hakknda bize daima doru ve taze haberler ulatrm oldular.
Ayn adam, ayn yerde srekli gidip gelmek iin 'meru' bir sebep bulursa, rahata istihbarat iinde alabilir.
Aksi halde Almanlar kendisinden phe-
246
GAL STANBULU
lenip kuruna dizebilirler. Bizim ne kadar kk bir kuvvet olduumuzu bilen halk, yaptklarmz anlyor, bu
yzden gz altnda tutuyordu. Yeniden Almanlarn elinde bulunan topraklara getiklerinde, yakalanrlarsa
konumasnlar diye.
nmzdeki Alman tank birliinden ok gen bir Polonyal firar etti. niformasn ve makineli tabancasn
topraa gmdkten sonra, i amarlar ve bombalanm bir evin iinde bulup ayana geirdii pantolonla
hatlarn arasna szd. Verdii ok salam bilgiler dinlendikten sonra, kendisini otelin mutfanda almaya
gnderdiler. O zamanlar gvenlik konular pek ilkeldi. Silhl herkes kefe kabilirdi. Ama ah-ba karargh
olarak kullandmz odaya girip de, firari askeri ekmek almak iin frna gndermek zere izin isteyince,
albayn ok ardn hatrlyorum. Albay bu istei reddetmek zorunda kalmt. Daha sonra kaak asker
benden de, yanna bir muhafz verip silhn ve niformasn toprak altndan kartmas iin izin istedi. Niyeti
bizim saflarmzda Almanlara kar dmekti. zlerek bunu da reddettim.
Bu devrede Alman tanklarndan biri, ehrin kilometre yaknna kadar sokulup devriye gezen iyi yrekli bir
polisle, mahall direni rgtnden bir gerillacy ldrd. Bunu seyreden herkes dayanamayarak siperlere
atld ve Alman tankna ate etmeye balad. Tank ise ilikiyi saladktan sonra, geri ekildi. Bu srada
Almanlar daima kurallara uygun ekilde savamaya ar bir dikkat gsteriyorlard. Kurallara uymay bir yana
braksalar, rahata ehre girip otelin mahzenindeki nefis araplarn tadna pekl da varabilir-
247
HEMINGVVAY
lerdi. Hatt kaak Polonyaly yakalayp dilerlerse kuruna dizerler, dilerlerse yeniden srtna niforma
giydirerek aralarna katabilirlerdi.
O gnlerde Grad Veneur otelinde ok garip bir yaantmz vard. Bir hafta nce Chartres'n igali srasnda
grdmz ihtiyar bir adam, yanmza gelip ciple Epernon gibi uzak bir yere ulat halde, son dakikada
tekrar sizi grmeye gelebiliyor ve Rambou-illet ormannda ok ilgin bilgiler topladn sylyordu. Muhabir
olarak bu Allann bels i sizi hi rgalamyordu tabi. Bu sefer kendisini ehrin 6 mil kuzeyinde, yolda
buluyor, tam Trappes'ten geen yolda bir mayn alan bulunduunu yine ondan reniyordunuz. Asker
kartp ihbar dorulatyordunuz. Fakat adam size baka bilgiler salamak iin gitmek isteyince, hakknzda
ok eyler rendii iin, Almanlarn eline geer de, konuur diye kendisini tutuklamak zorunda kalyordunuz.
Bylece ihtiyarck da, Polonyalnn yannda gz hapsini boylad.
Btn bu konularla Kar Casusluk Birlikleri de uraabilirdi. Ama byle bir eyimiz yoktu.
Bu devrede gerillaclar bana, Yzba diye hitap ederdi. Krk be yandaki bir adam iin bu, ok kk bir
rtbeydi. Bu yzden de yabanclarn yannda beni Albay diye arrlard. Bu kadar kk rtbeli bir subay
olduum iin zlr, sklr, huzursuzluk duyarlard. Derken ilerinden biri bir gn dayanamad, sordu :
Yzbam, bu kadar yalsnz, bunca yldr orduda hizmet ediyorsunuz ve aldnz yaralar gzle grnyor
da (bu yaralar, Londra'da bana arpan bir su tankerinin izleriydi), nasl yzba kaldnz?
248
GAL STANBULU
Kendisine; Delikanl, dedim, ben okuma yazma bilmediim iin terfi edemedim.
Derken Amerikan ordusundan bir baka keif kolu gelip Versailles yolu zerinde mevziye girdi. Artk ehir
korunuyordu ve biz de Alman igali altndaki topraklara keif gezilerine kabilirdik. Bylece Almanlarn
savunma dzenini renebilir, Paris zerine ilerleme balaynca, birliklere doru bilgiler salardk.
Hatrladm kadarnca bu an balca olaylar yaynlanr cinsten eyler deildi. Albayn gece ve gndz
becerdikleri hakknda bir rapor hazrlyabilmi olmak isterdim. Ama henz yazamam.
O zamanlar cephe diye bilinen yer yleydi: Benzin istasyonu ve bir de kahvesi olan bir kasabaya anayoldan
varyordunuz. nnze kilise kulesi ile kk bir kasaba kyordu. Bu noktadan baknca ardnzda braktnz
ana yolla, nnzde devam edeni grebiliyordunuz. Yol zerinde, ellerinde bardaklar, iki adam duruyor. Biri
yolun gneyini, dieri de kuzeyini gzlyor.
Byle davranmak artt, nk Almanlar hem -nmzde, hem ardmzdaydlar. ki gen kz, Almanlarn
elinde bulunan kasabaya doru yryorlar. Alml krmz topuklu ayakkablar giymi iki kz. Bir gerilla
yannza varp Bu kzlar igal srasnda Alman askerleri ile yatyorlard, diyor. imdi de Alman hatlarna
doru gidiyorlar. Onlara bilgi verebilirler.
Yakalayn unlar, diye sesleniyor biri.
Tam bu srada bir feryat iitiliyor: Bir otomobil, bir otomobil!
249
HEMINGVVAY
Bizimkiler mi?
Hayr, dman!
Herkes tfeklerini, otomatik tabancalarn kapp kahvenin arkasnda sipere giriyor, benzin istasyonunun
ardna siniyor. Bir sr ihtiyatl kasabal da tarlalara doru kayor.
Benzin istasyonunun karsndaki yoldan kk bir Alman cipi geliyor. 20 milimetrelik bir silhla ate etmeye
balyor. Herkes atee karlk vermeye balaynca, ara yoldan tersyz ediyor. Cip gzden kaybolurken de
bu sefer cipin kaybolduunu grerek cesaretlenen ihtiyatl vatandalar ate etmeye balyorlar. Toplam
zarar: Ellerinde arap bardaklar ile koarken kahve iinde den iki heyecanl adam, ellerini kesmiler.
Almanlarla ilikileri olduunu belli edecek ekilde iyi Almanca konuan iki kz ise, bir siperin dnda yakalanp
kasabaya gnderilmek zere emin bir yere konmular. Biri btn suunun Almanlarla beraber yzmeye
gitmek olduunu sylyor.
rlplak olarak m? diye soruyor bir gerillac.
Hayr Msy, diye karlk veriyor kz. Almanlar bize kar hep drst davrandlar. antalarndan bir ok
Almann adresi ile mahall halkn kendilerine surat asmasna yol aan bir sr eya kyor. Tekrar
Rambouillet'ye gnderiliyorlar. Bura halk histeri nbetlerine kaplp kzlar dvmeye, salarn kknden
kazmaya kalkmyor. Bu ii yapamayacaklar kadar yaknda daha Almanlar.
ki mil kadar solda bir Alman tank bir kasabaya giriyor ve hareketlerini kontrol etikleri iin tanklar
tarafndan tannan gerillacy buluyor.
250
GAL STANBULU
Bunlardan birine tank grp grmediini sorduumda, dokundum bile yzba, demiti. n de
kuruna dizilen cesetlerini.yol kenarna brakyorlar. Bir saat sonra kasabada bulunan bir gerillac haberi bize
ulatryor. Bu bir takm ba sallamalara sebep oluyor. Ayrca Chartres'dan kaan birliklerden orman iinde
yakalanan Almanlarn sorguya ekilmek zere geriye gnderilmelerini gletiriyor.
Yal bir adam gelip karsnn elindeki tabancayla be Alman tuttuunu haber veriyor. Dediine gre
tabancay kendisine Almanlar ormandan kp yemee geldiklerinde vermiler. nmzde rgtlenmi ve
savaan Alman birlikleri yok; fakat dank, bozulmu kvetler var. Bir ksm savaa devam etmek iin asl
birliklerine ulamay deniyorlar. Dierleri ise l-drlmiyeceklerini garanti altna alp teslim olmay
tasarlyorlar.
Yal adamn tutuu be Alman askerini almak iin bir araba gnderiliyor. Devriyeden biri, Gerekirse onlar
ldrebilir miyiz? diye soruyor.
Gerillac, SS birliklerindense ldrn, diyor.
Hepsini tutup buraya getirin, sorguya ekmek iin Alay kararghna gndereceiz. diyorum.
Surat insana Jackie Cooper'in genliini hatrlatan Polonyal delikanl, otelin yemek salonunda bardaklar
parlatyor. htiyar adam ise bir yandan piposunu tttrrken, bir yandan da ne zaman yeni bir grev
alabileceini dnyor.
Yzbam. diyor, Paris burnumuzun dibinde iken, ne diye ie yarar birey yapmyoruz da, bu otelin
bahesinde pinekliyoruz? diye soruyor.
251
HEMINGVVAY
Sen Almanlarn eline gememesi gerekecek kadar ok ey biliyorsun, diyorum ona.
Polonyal delikanl ile birlikte iyi eyler becerebiliriz, diyor. stelik o kamaya falan kalkarsa, vururum
da!
O grev yapamaz, diyorum. Ancak orduda ie yaryabilir.
Tekrar askerlie dneceini ve hangi niformay verirlerse, onu giyeceini sylyor.
Brak u peri masallarn, diyorum ihtiyara. Burada Polonyal delikanlya gzkulak olacak kimse
kalmadna gre, ondan sen sorumlusun, bilesin,
Bu srada deerlendirilmesi ve yazlmas gereken bir sr bilgi geliyor. Benim de St. Remy-Les-Chev-reuses'e
devriyeye kmam gerekli. Bir rapora gre, General Leclerc'in kinci Fransz Zrhl Tugay, Paris yolu zerinde,
Rambouillet'ye doru yaklamakta. Bu yzden Alman mevzileri haknda toplanan btn bilgileri hazr etmek
istiyoruz.
252
ASKER ve GENERAL
(4 kasm 1944, Collier's)
BAAKLAR olgunlamt, ama imdi kaldracak kimse yok ki. Tanklar, zerlerinde paletlerinin izlerini
brakarak geip gidiyorlar tepelere doru. Aalkl arazi ile tepeler zerinde, Almanlarla aramzda kimseler
yok. Bir piyade kuvvetleri ile, krk kadar tanklar olduunu biliyoruz. Fakat tugay o kadar hzl ilerlemiti ki,
sol kanattaki tugay henz bize yetiememi-ti. u anda seyrettiimiz dost grnl tepeler, vadiler, tarlalar
yannda uzanan iftlik binalar, kurun duvarlar, dz daml evleri ve sivri an kulesi ile kasaba aslnda son
derece tehlikeli, kahredici bir ak kanatt.
Tugay hedefinin tesine gememiti. Sadece hedefine ulamt. Gnler, haftalar, aylardan beri bu ii
yapyordu zaten. Hi kimse gnleri ayr ayr hatrlamyordu. Oysa hergn yeni bir tarih yazlyordu, fakat
253
HEMINGVVAY
yorgunluk ve tozdan baka birey kalmyordu savann kafasnda. Bir de sr lelerinin, yeni patlayan TNT
sandklarnn kokusu. Tank ve buldozerlerin grlts. Otomatik tfek ve makineli tabanca tarrakla-r. Bir de
Alman makineli tabancas ile hafif makineli tfeklerinin kuru tarrakas.
Alak arazide, yksek tepelerde, ormanlklarda, alak ovalarda, bir ksm yerle bir edilen, bir ksmr ayakta
kalm ehirlerde, iftliklerde srdrlen savan anlar, belleklere kazlmt.
Tarih artk bo erzak kutular, bo tuzaklar, kamuflaj iin kesilmi ve kurumu aa yapraklaryd. Yol
boyunca, hendeklerin iinde, itlerin yannda yanm Alman otomobilleri, yanm Alman tanklar, bir sr
Alman Panter ve Tiger'leri, Alman lleri vard. Alman ara ve gereleri her tarafa dalmt. Alman atlar
tarlalarda ba bo dolayor, bizim yarallarmz ve llerimiz de ciplerle cephe gerisine tanyordu. Fakat
tarih daha ok, dierlerinin bize yetimesini beklediimiz srada oluuyordu.
imdi u berak yaz akamnda tugayn yarn savaaca alan, ayakta durmu seyrediyorduk. Gerekten iyi
havalarn balangcyd bu. Gkyz alabildiine yksek ve maviydi. lerde, solumuzda, uaklarmz Alman
tanklar zerinde alyorlard. Gnein altnda gm gibi parlyan P-47'ler, ifter ifter dolanyorlar, sonra
dalp bombalarn salveriyorlard. Dimdik dala getikten biraz sonra, bombalarn sat ve kaldrd toz
bulutunu grebiliyor, grltsn iitebiliyordunuz. Ardndan P-47'ler tekrar dalyor, dvmeye devam
ediyorlard. Uaklarn dala
254
GAL STANBULU
getii srtn aalkl yksekliklerinde mthi bir parlt ykseliyordu. Uaklarn her pike daln bu sefer
kapkara dumanlar izlemeye balad.
Tanklardan biri, Herhalde bir benzin tankerine isabet kaydettiler, dedi.
Ba miferli bir dier tank, Drbnle grebiliyor musun? diye sordu.
Aalar maskeliyor, diye karlk verdim.
Bu ekilde korunursak, ok arkada Paris, ya da Berlin'i grr iimizde, diye atld bir bakas.
Vatana dnyoruz, vatana! diye sylendi bir dieri de. Ben vatana dnmekten baka birey
dnmyorum dorusu. Artk aacak snr mnr da kalmad. Hi ehre falan rasladmz yok.
Sakin ol bakalm, dedi bir baka asker. Gnleri atlama yle.
teden bir bakas, Baksana gazeteci bey, diye seslendi. Bir ey var ki, hi anlamyorum. Anlatr msn
bana? Mecbur olmadn halde ne aryorsun sen kuzum buralarda? Para iin mi yapyorsun yoksa bu ii?
Elbette, dedim. Byk para, ok para veriyorlar bu i iin.
Anlyamyorum dorusu, dedi cidd cidd. Bence bu ii ancak yapmak zorunda olanlar yapar. Para iin
yapmak, sama. Bana dnyann parasn verseler, yine de yapmam.
Bir Alman izli bombas tepemizden slk alarak geti ve sa tarafmza dt. Havada siyah bir iz brakt.
Bu ii para iin yapmyacan syleyen er, Sersem Almanlar, yksekten attlar! dedi.
255
HEMNGVVAY
Ayn anda Alman topusu tugayn piyade blnden birinin tutuu tepeyi top atei altna alverdi.
Tepenin yzeyine imdi ate yayor, birbiri ardndan alan ukurlardan topraklar havaya salyordu.
Tanklardan biri, Bundan sonra sra bize gelecek, dedi. Her halde yerimizi kefettiler.
Ere gnleri atlamamasn syleyen iri yar tank, Ate aarlarsa, tanklarn ardna snn, dedi. Bundan
daha iyi barnak olamaz.
Ate skya benziyor, dedim. Acaba acele geri mi ekilsek?
Bizim 105'likler ardmzdan kar bir batarya atei at ve Alman topusu sustu.
Bir sre daha burada kaldk, fakat Alman topusu ancak aralkl olarak ate at. Saldrya kalkmyorduk.
Geriye gidip bakalm, kumanda heyeti ne dnyor, dedim.
Kimborough ele geirdiimiz bir Alman motosikletinin zerine atlyarak, Okey, gidelim haydi, dedi.
Tanklara veda edip motosiklete atladk. O ne, ben arkaya getim. Tozlu yolda ve baaklar arasnda,
ardmzda bir duman bulutu brakarak ilerledik. Motosikletin sepetinde bir sr eya vard: Fotoraf ve
onarm aralar, Alman erzak ieleri, el bombalar, eitli otomatik silhlar. Bunlarn hepsi Arkansas'l Onba
(imdi avu oldu) Kimborough'undu.
Bu malzeme, bir gerillacnn dlerindeki aralar olabilirdi. Kim'in bu kadar malzeme ile tamamen bize ait
olduu pheli topraklarda hi ekinmeden
256
GAL STANBULU
nasl tur attn kendi kendime hep sordum. Sonunda bunlar, biz dman iine daldka, evredeki
gerillaclara datmak iin toplad sonucuna vardm. Ar derecede silhl arkadan itibar gzmde daha
da artt.
O gn leden sonra aldmz ehre uzanan yoldan geri dndk ve kilisenin karsndaki kahvenin nnde
durdum. Yol, zerinden geen zrhl aralarn grltsyle sarslyordu. Geen bir tankn uultusu biterken,
ardndan gelenin grlts kulaklar trma-taraaya balyordu. Tanklarn taretleri akt ve kasaba ocuklar
iindeki askerlere el sallyorlard. Siyah apkal, buruuk gmlekli, siyah kravatl ve tozdan akllams siyah
elbiseli yal bir Fransz, elinde bir demet iek, kilisenin nnde durmu, geen her tank, iekleri sallyarak
selmlyordu.
Kim kilisenin nndeki bu adam? diye kahveyi ileten kadna sordum.
Biraz delidir o, dedi kadn Ama ok vatanse-
verdir. Siz sabah geldiinizden beri burada. Yemek bile yemedi. ki kere evden ardlar, ama yine
dikilmi, orada duruyor. Almanlar da byle selmlam myd? Ne mnasebet! dedi madam. Ar bir
vatanseverdir o. Yalnz son yllarda biraz akln kard.
Masalardan birinde asker, yar yarya dolu bir srahi elma arab ve bardan bana oturmutu.
lerinden uzun boylu, zayf, ikiden ba dnm olan, u Slav komutan u pis komutan yok mu,
cepheden 60 mil uzakta hepimizi teker teker ldrecek, diyordu.
257
HEMINGVVAY
Kimborough, Kimden sz ediyorsun arkada? diye sordu.
Slav komutandan, Generalden.
Kimborough, Cepheden ne kadar uzakta dedin? diye sordu.
Tam 60 mil 60. inde ldk ldk, dirildik. Can kt hepimizin. Bilmiyor mu sanki? Aldrd bile yok. Ah,
u Allann cezas komutan ah!
Ne kadar uzakta olduunu biliyor musunuz? u anda buradan en ok 2500 metre tede dedi Kimborough.
Belki daha bile yaklamtr. Bir sre nce biz kendisini geride brakp gemitik.
Sakallar uzam asker, Atyorsun, dedi. u sava hakknda ne bilirsiniz ki? O Komutan olacak adam,
imdi buraya 60 milden bir santim daha yaknsa, kafam keserim. Baksana bana. Ben usta orkestralarla,
gerekten iyi orkestralarla ark sylemeye alm adamm. Karm da beni aldatyor. Bunu ispatlamak
zorunda bile deilim. Kendisi syledi. te benim doru diye bildiim budur.
htiyar Franszn durup her geen tanka iek sallad yolu eliyle iaret etti. Kilisenin ardndaki mezarlktan
bir kara cppeli papaz geiyordu.
Peki, kime inanrsn sen? u Fransza inanr msn? diye sordu, bir baka asker.
Hayr. Fransza da inanmam, diye karlk verdi. Usta orkestralarla ark sylemi olan asker: Ben papazn
temsil ettii eye inanrm. Kiliseye inanrm. stelik karm bana bir defa deil, birok defalar ihanet etti. Ama
boanmasna msaade etmiye-ceim, nk ben buna inanyorum. Bu yzden de ge-
258
GAL STANBULU.
reken evrak imzalamyor. Ben bu yzden bombardman pilotu olamadm. Bombardman pilotu okuluna
gittim, okulu bitirdim, ama o evrak imzalamaya yanamad. Ve imdi, tam u anda mutlaka yine ihanet
ediyordur bana!
Askerlerden biri bana, dnp.
Gerekten iyi ark syler, dedi. Geen gece dinledim. ok gzel sylyordu.
Usta orkestralar eliinde ark sylemi asker; Karmdan nefret ediyorum diyemiyeceim, dedi. Eer
imdi, u anda bile bana ihanet ediyorsa, bizim burada bulunduumuz ve u ehri igal etiimiz srada beni
aldatyors\yine de kendisinden nefret edemem. Hem de hayatm altst ettii, bombardman pilotu olmam
engelledii halde. Fakat generalden nefret ediyorum. O ruhu kara komutana di biliyorum.
Askerlerden bir bakas;
Brakn da alasn, dedi. Alr belki.
nc bir asker, Dinleyin bakn, dedi. Eviyle ba dertte ve burnu bir trl amurdan kurtulmuyor. Size
birey syliyeyim : Buras benim bulunduum ilk ehir. Biz piyade olarak ehri igal ediyoruz, gelip geiyoruz
sonra. Bir daha buraya uradmzda ehir inzibatlarla dolmu oluyor. imdi ise ehirde, kedeki asker
trafiki hari, hi inzibat yok. Dorusu ehre uramamz hi iyi birey deil.
Bundan sonra . . . diye sze balyacak oldum, usta orkestralar eliinde ark sylemi asker lfm
azma tkad.
Artk bundan sonra diye birey olmayacak, de-
259
HEMINGVVAY
di. O hain komutan hepimizi birer birer ldrtecek. Btn bunlar da hret sahibi olabilmek iin yapyor.
nk askerlerin insan olduklarn bilmiyor.
Kimborough; Cephe hattnda olup olmadmz o da ancak benim kadar syliyebilir, dedi. Bir tugay
komutannn ne yaptn bilemezsin. Emirleri se-nin-benim gibi alp almadn da bilemeyiz elbet.
Pekl. yleyse geri ekin bizi bu cephe hattndan. Madem bu kadar ey biliyorsunuz, bizi geri ekmek
zorundasnz. Ben eve dnmek istiyorum. Evde olsaydm, belki de bu bama gelenlerin hi biri olmayacakt.
Kimbilir, belki de karm beni hi aldatma-yacakt, hi! Fakat imdi artk aldrdm bile yok. Hibir eyi
takmyorum!
Peki, yleyse ne diye eneni kapatp susmuyorsun? diye sordu Kimborough.
Susacam, dedi arkc. Ve bundan byle beni hergn ldren general hakknda tek keime etmi-
yeceim.
O gece ge vakit Tugay leri Kararghna geri dndk. Piyadeleri braktktan sonra, zrhl aralar maynlarn,
yoldaki barikatn ve tanksavar ateinin durdurduu yere kadar izledik.
Tugayda biri, General sizi grmek istiyor, dedi.
nce ykanacam.
Yok. Hemen gidin. Sizi merak ediyordu.
Kendisini bir cibin ardndaki rmorkta ve srtnda kl rengi ynlden bir elbiseyle oturur buldum. Dinlenmi
olduu zamanlar yakkl grnen yz, iyice solmutu ve son derece bitkin bir hali vard. An-
260
GAL STANBULU
cak gzleri yayordu; kibar, scak sesiyle, Sizi merak ettim, dedi. Neden bu kadar ge kaldnz?
Zrhl aralara takldk, baka bir yoldan dnmek zorunda kaldk.
Hangi yoldan?
Syledim kendisine.
Falanca ve filnca birliklerde neler grdnz, anlatn bakalm, dedi. (Sz konusu piyade birliklerinin
adlarn sylemiti).
Onu da anlattm.
Adamlar ok yoruldular Ernie, dedi. Biraz dinlenmeleri lzm. Bir gece de olsa, iyice dinlenmeleri ok
yararl. Drt gn istirahat etseler... Sadece drt gn. Ama hep ayn rnasal, tabi.
Siz de ok yorgunsunuz, dedim. Biraz uyusa-nza. Sizi uyutmamama msaade etmeyin.
Generaller asla yorulmazlar, dedi. Generaller asla hastalanmazlar. Ben de askerlerimden daha yorgun
deilim.
Bu srada telefon ald. Hemen at, kararghnn ifre adn seslendi.
Evet, dedi. Evet. Naslsn Jim? ... Hayr. Bu gece biraz rahat etsinler dedim. Biraz uyumalarn istedim ...
Hayr. Sabah saldrya geeceim, ama sal-drmyacam. Uzandan geeceim. Biliyorsunuz, ben ehirlere
saldrmaktan pek anlamam. Bunu imdiye renmi olman gerekirdi ... Hayr, kendim de gideceim ... Evet,
tamamdr.
Kamp yatandan aa kayd, koca haritann bana giti. Telefon hl elindeydi. evik, gbeksiz vcudunu
seyrederken tugayn ne kadar azimli bir generalin komutas altnda olduunu anladm.
261
HEMNGVVAY
Tekrar telefona seslendi: Jim?.. Evet. nnzdeki tek engel gerekten o pis i. Bu konu zerinde
almalsnz. Biliyorsunuz, bu konu zerinde bir takm konumalar olmutu... Evet, anlyorum. imdi, bu i
olursa, siz de benimle beraber bulunabilirseniz, gerektii takdirde btn topumu size verebilirim ... Evet,
tamamen ... Tamamen haklsn. Hayr. Elbette, ben de onu demek istedim. Baka trl olsa sylemezdim ...
Tamam, oldu... Gzel... yi geceler!
Telefonu kapatt. Yz yorgunluktan gm gibi parlyordu. Solumuzdaki tugayd bu, dedi. ok iyi iler
becerdiler, fakat ormanlk arazide biraz ar kaldlar. Bize yetiip geerlerse, drt gn dinlenebiliriz. Piyadenin
ok ihtiyac var buna. Dinlenebilirlerse, ok sevineceim.
imdi artk biraz uyuyun, dedim.
almam gerekiyor. Issz yollardan uzak durun, kendinize de dikkat edin.
yi geceler efendim, dedim. Sabah ben de erken kalkacam.
Herkes tugayn drt gnlne geri ekileceini dnmt ve ertesi gn bol bol du yapmaktan, gezer
gece kulplerinden, aralarnda sinema yldz VVhitney Bourne da bulunan gzel Kzlha kzlarndan
konumaya balamt. Bourne, Aksz Cinayet adl bir filmde oynamt ve hepimiz bu filmin hangi yl
evrildii konusunda tartmaya daldk. Fakat iler hi de beklendii gibi kmad. Dinlenme yerine Almanlarn
byk apta bir kar saldrs balad ve ben bu satrlar yazdm srada, tugay, hl cephe hattndayd.
262
SEGFRED HATTINDA SAVA -----------------------------
(18 kasm 1944, Collier's)
)
BR sr insan size Almanya'ya ilk adm nasl attklarn ve Siegfried hattn nasl yardklarn anlatacaktr ve
yine bir sr insan yanlacaktr. Sansr de kendilerini frenlemiyecei iin her trl iddialar ileri srlecektir.
Biz hibir iddiada bulunmuyoruz. ittiniz mi hi bir iddia yok! Anlyabildiniz mi bunu? ddia diye birey yok.
Brakn onlar kararlarn versinler, o zaman kimlerin Almanya'ya ilk girenler olduunu reniriz. Kimlerin
deil.
Siegfried hattn yaran, piyade oldu. Souk, yamurlu bir sabah vakti, Hava Kuvvetlerinin, hatt keif
uaklarnn bile uua kmad bir gn, hatt yardlar. ki gn nce, yani havalarn bozmasndan nceki son
gn, kedi-fare oyununun sonuna varmtk. Paris' ten Le Cateau'ya kadar gerekten iyi bir kovalamaca
olmutu ve Landrecies'de pek az kimsenin grd
263
HEMINGVVAY
ve bunu ilerde anlarn anlatmak iin pek aznn sa kalabildii etin, ac savalar verilmi; bunu, Arden-nes
ormanlarndaki geitlerin zorlanmas izlemiti. Ardennes'ler, Grimm'in Sihirli Masallar'ndaki resimlere ne
kadar benziyordu.
Kovalamaca engebeli, ormanlk arazide devam etmiti. Bazen ricat halindeki dmann motorlu birliklerinin
yarm saat uzana kadar yanamtk. Bazen aramzdaki mesafe be dakikada alnacak kadar azalmt.
Hatta onlar yaya braktmz bile oluyordu. Keif noktasndan elliliklerin gmbrtsn, 105 milimetrelik
VVump'larn tarrakalaryla dman ateinin homurtusunu dinlemek mmknd. Bir sre sonra yle bir
haber geldi: Yry kolunun ardnda dman tanklar grld.
Kovalamaca birden sona erdi ve kendimizi ormann dnda, yksek bir tepenin zerinde bulduk. nmzde
uzanan tepeler ve ormanlar, btnyle Almanya'yd. lerdeki vadinin zerindeki kpr uurulmutu ve
kulaklar sar eden, tandk bir grlt geliyordu oradan. Ykselen kara bulutlar, dumanlar ve molozlar
arasndan, iki dman aracnn Almanya tepelerine uzanan beyaz kolu harman savurur gibi attn
grebilirdiniz.
Topumuz sar-beyaz duman bulutlar savuruyor ve kardaki yolu toza bouyordu. Aralardan birinin isabet
alp yana serildiini izleyebilirdiniz. Dieri de yaral bir hayvan gibi, iki kere kmldanmay denedikten sonra,
yolun dnemecinde stop etti. Bir mermi dier aracn zerine isabet ederek bir toz stunu ykselt ti. Duman
dalnca, insan cesetlerinin yola sald
264
GAL STANBULU
grld. Kedi-fare arasndaki kovalamacann sonuydu bu. Ormandan aa indik, bir lastik sandala atlayp
zemini tal nehir yatan aarak kar kyya, Almanya'ya admmz attk.
inde insan bulunmayan, modas gemi beton mevzileri (pekok talihsiz insan bunlarn Siegfried hattn
meydana getirdiini dnmt) ardmzda braktk ve o gece bir hayli yol aldk. Ertesi gn de yol
kavaklarn muhafaza eden ikinci takviyeli mevziler hattn ardmzda brakp, esas bat hattna yaklatk ve
aym gece, sabah erkenden bat duvarndan nceki en yksek araziye kar taarruza gemek zere uykuya
ekildik.
Hava bozmutu. Souktu, stelik yamur yayordu ve dondurucu bir ayaz esiyordu. nmzde Schnee Eifel
da kitlesinin karanlk orman rts, ardndaki canavarla birlikte uzanyordu. Geride braktmz tepede ise
bat duvarnn hibir zaman elamyaca dncesinin hakim olduu sralarda, yksek rtbeli Alman
subaylarnn manevralar seyretmeleri iin yaplm bir pavyon vard. Amansz savalardan sonra bu hatt
Almanlarn denedikleri noktadan vuruyorduk.
Hikyenin devamn Arizonal yzba Hovvard Blazzard'n azndan dinleyeceksiniz. Savata neler olup bittii
hakknda size kk bir fikir verebilir.
O gece L bln, ehri tutmas iin grevlendirdik. ehir hemen hemen bombotu. Rasladmz alt
dman askerini vurduk. (Sabah tepeye saldr bu ehirden, daha dorusu bu kk kasabadan balad.
Tepe yksekliindeki yetikin buday tarlalar ile bezenmi yaylaya doru uzand. Bat duvarnn ana kale-
265
HEMNGVVAY
leri, kardaki karanlk tepenin zerini kaplayan sk am ormannn iindeydi.)
Albay, tabur kumandann ve S-2 ile S-3 subaylarn yanna alarak, sabah giriilecek ileri hareket iin
kefe kt. Hattn alaca yerde (Deyime dikkat edin : Hattn almaya teebbs edilecei yer deil,
alaca yer diyor), bir tank bl ile bir tanksavar bl bulunacakt; fakat bize sadece be tank verdiler.
Bir dzine tanksavarmz olacakt; sadece 9 tane gnderildi. O zaman hereyin nasl olduunu ve bata
benzin, her eyin sknts ekildiini unutmayn.
nceden tasarlandna gre (Savata tasarlananla, gerekte olan arasnda byk fark vardr. Bu, tpk
yaantnn nasl olmas gerektii ile, nasl olduu arasndaki farka benzer), bir gece nce ehre giren L
bl sa kanatta decek ve ate gcyle saldry destekleyecekti.
K bl erkenden, sabah saat 6'da yrye gemiti. Tanklar, tanksavarlarla birlikte saldrya
kalkacaklard. Harekete getikleri srada tanksavarlar ehre vard ve ancak yarmda tanklar geldi. Sadece be
tane. Topu topu be tank!
bl yedek olarak arkada bulunacakt. O gn olan bitenleri hatrlayacaksnz. (ok, o gn ok eyler
olup bitti!) Albay da Birinci Tabur'dan bir blk alp (Birinci Blk) bunlar ileri srd. Yani, saldrya blk
birden kalkacakt.

Saat bir sralarndayd. Albayla beraber saldrnn balangcn seyretmek iin soldaki gzetleme mevkiine
ktk. Saldr iyi balad. K bl tanklarla birlikte harekete geti ve tanksavarlar da yanlarn-
266
gal stanbulu
da, srtn eteklerine kadar ilerlediler, burada durdu-dular. Durmalar da gerekiyordu. Onlar kk srta u-lar
ulamaz, L bl sa cepheden makineli tfekleri, 60 milimetrelik havan toplar ve dier btn silhlar ile,
dikkatleri K blnn zerinden ekebilmek iin amansz bir ate at.
Tanklar ve tanksavarlar tepeye kar harekete getiler ve ayn anda saldrya kalkan birliklere kar yerde de
kullanilan ve makineli tfekler kadar seri ate edebilen Alman uaksavarlar ate at. yi bildiimiz 88'ler de
ateleri ile boy gsterdiler. Makineli tarrakalar kulaklar trmalamaya balaynca, askerler tanklardan nceden
kararlatrld ekilde indiler ve yukar trmanmaya baladlar. Herey ormann nnde geni ve bombo
alana varncaya kadar iyi gitti.
Almanlar 88'likleri ve uaksavar toplar ile gerekten ok youn bir atee baladlar. Tanksavarlardan biri
ormana giren kk yol zerinde bir mayna apt. Tanklar ileri atld. Fakat ok srmedi. Bir tank savar ve
bir de tank kaybedince, askerler birden tersyz ettiler. Geri ekilmeye balamak nasldr, bilirsiniz.
Yarallar ve sendeleyen bir ka arkadalarn da beraber srkleyerek geri ekilmeye baladlar. Ricatn
neye benzediini tahmin edersiniz. Sonra tanklar da geri ekilmeye balad, tanksavarlar da geri ekilmeye
balad ve askerler srler halinde geri ekilmeye baladlar. Apak, hibir siper olmayan alanda
arpmalarna imkn yoktu ve yaralanmayanlar, yaralananlar hesabna ac ac seslenerek doktor istiyor-
267
HEMINGVVAY
lard. Bunun insanlar ne kadar heyecanlandrdn bilirsiniz.
Ben Albayla beraber evin yannda oturmutum ve saldrnn ne kadar iyi baladn birlikte grmtk.
Baarl olarak da devam edeceini sanmtk. Derken 'ricat' balad. Drt tank tepenin eteine doru
geldiler. Hereyin nasl altst olduunu bara ara anlattlar.
Bunun zerine Albaya Uzun bir sreden beri ben nc taburdaym 'Komutanm, msaade ederseniz
ben gideyim, u hainlerin hesabn grp tepeyi alaym.' dedim. Albay, 'Sen bir S-2 subaysn, kararghta
grevlisin. Otur oturduun yerde,' dedi. Fena terslenmitim. Canm skld.
On on be dakika kadar daha orada bekledik. lk yarallar gelmeye balamt. Hl yerimizde sayyorduk ve
bu sava kaybedeceimizi dnmeye balamtm. Sonra birden Albay seslendi: 'Gel uraya uzanalm
bakalm! Bunlar biraz drdklenmek istiyorlar. Nasl olsa kuzular bu saldry pskrteme-yecekler!'
Bylece tepeye doru ilerledik. Saa sola sinmi kk gruplara raslyorduk. Albayn grnn bilirsiniz.
Elinde 45'lik tabancas tepeye doru sk admlarla ilerliyordu. Tepenin yeniden alalmaya ba-'lad yerde,
dz bir taraay andran bir alan vard. Btn tanklar ve tanksavarlar bu alann ardna sinmiti. K bl de
darack bir hat boyunda szde mevzilenmiti. Hibirinin yaayan lden fark yoktu. Saldr yatmt.
Albay tepeden yukar geldi ve askerlerin sindii yere yzn dnp seslendi : 'Kalkn u Almanlar
268
GAL STANBULU
esir aln bakalm. Gebertin u muhallebi ocuklarn! Derhal kar tepeyi igal edin ve hakim olun oraya.'
Susar susmaz koca 45'liini ekip Almanlarn ate ettikleri yne doru stste tetie bast. Ardndan
seslendi : 'leri! u Almanlarn hakkndan gelelim. leri ocuklar! Artk kimse durduramayacak bizi!' Kimsede
kprdanma yoktu; fakat o devam etti barmaya. Bir sre sonra da bir ksmn harekete geire-bildi. On be
dakika sonra ise, hemen hepsini. Askerlerini coturduktan sonra, Albay, ben ve Smith (Tul-lahoma'l avu
James C. Smith en ne getik ve saldr yeniden balad. Doru orman ynne ilerledik. Ormanda durum
ktyd, ama imdi iler yeniden yolunda gitmeye balamt.
Ormana daldktan sonra, tanklarn hareket kabiliyeti kalmyordu. Tanklar darda, aalarn eteinde
kaldlar (Buras sk bir am ormanyd. Top atei aalarn bir ksmn yerle bir etmiti ve kopuk dallar,
ormann yar aydnlnda insana mzraklar hatrlatyordu. Askerler de ormann karanl karsndaki
korkularn yenmek, Almanlar bulup ate etmek ve ldrmek iin sada solda baryor ilerliyorlard.)
Ormanda ate edilmesini biraz sonra yasakladk. nk K bl de ileri harekete geip ormana girmiti.
Albay, ben ve Smith ileri geip iine tanksavar yerletirebileceimiz bir ukur alan bulduk. Artk saldr
olanca hzyla devam edebilirdi. Birden samzda bir beton mevzi gzmze arpt. Buradan zerimize ate
atlar. Mevzide Almanlar olduuna karar verdik. (Bu beton mevzi, evresine dikilmi am aalar ve iyice
boy atm otlar arasnda ilk bakta hi farkedil-miyordu. Otomatik havalandrma tertibatl, kaplar
269
HEMINGVVAY
otomatik alp kapanan, askerler iin de yerin 4,5 metre altnda zel mevzileri olan, zel k kaps
sayesinde dman tarafndan aldktan sonra ierde sakl 50 SS askerinin kp dmana arkadan ac bir
darbe indirmesine frsat veren, Maginot tipi bir yapyd.)
imdi ukurun iinde Albay, ben, Smith ve St. Poix'dan beri yanmzdan hi ayrlmayan Roger adl Fransz
gencinden baka kimse yoktu. Savata gerekten yaman bir genti. Beton mevzideki Almanlar zerimize
atee devam ediyorlard. Biz de ierdekile-ri dar kartmak iin zorlamaya karar verdik.
Bize bakan tarafnda bir mazgal delii vard; fakat etraf aalarla kapl olduu iin gremiyorduk. Yanmda
topu topu bir el bombas bulunuyordu. nk bamza byle birey geleceini hi dnmemitim. Mevziin
on metre kadar yanna sokulmu durumdaydk. Tepesinin de nasl olduunu bilemiyorduk. Grn ahap
bir da evini andryordu.
Bu arada zerimize devaml ate yadrlyordu. Albayla Smith sa taraftaydlar. Roger, farknda olmadan
dosdoru zerlerine gidiyordu. Atein nereden geldiini kestirmek imknszd.
Olanca sesimle yere yatmas iin Roger'ye seslendim. Kendisini tam bu srada vurdular. Silhn par-lad
yeri grmtm, derhal tek el bombam oraya doru salladm, ama tutturamadm. Bomba aalardan birine
arparak patlad. Smith, Fransz gencini bileklerinden ekerek geri ald, derhal zerindekileri karmay
denedi; nk henz yayordu. Soldaki dar siperden birden bir Alman askeri doruldu. Smith tabancas ile
adam alaa etti. Ve askerin dt yer-
270
GAL STANBULU
de, elindeki el bombas patlad. Olayn ne kadar hzl cereyan ettiini bundan da anlyabilirsiniz.
Ormann nndeki dz alandan imdi youn bir ate balamt. Smith, 'Albaym, siz u ukurun iine
uzanverin, nk Almanlar yaklayorlar,' diye fsldad.
Ormann hemen nndeki buday tarlasndan ve saman ynndan ate sesleri geldi. Almanlar buradan da
ate etmeye balamlard ve arkamzda olmalydlar.
Albay krk belii ile bir Alman daha alaa etti. Smith de tfei ile dier ikisini ldrd. Ben mev-zinin
gerisindeydim ve yolun ilerisinde, bizden elli metre kadar arkada duran birini indirdim. Adamn kprdanmas
duruncaya kadar zerine defa ate etmek zorunda kaldm. Yine de ldremedim zavally. nk bir sre
sonra bir tanksavar ilerlerken, yaral dman askeri hl yolun tam ortasnda yatyordu ve aracn zerine
geldiini grnce, davranp kamak istedi; fakat gc yetmeyince tanksavarn altnda kalp paraland.
Geri kalan Almanlar tarlaya doru geri ekildiler ve pek fazla bamz artmadlar. Sadece uzaktan karlkl
ate ediliyordu. n ldrdmz ve bir o kadarn da yaraladmz biliyorduk.
Ne yazk ki yanmzda el bombas yoktu ve beton mevzi iindeki Almanlar da herhalde kendilerini
ardmz zaman dar kacak deillerdi. Ben Al-bay'la beraber kalp dar kmalarn beklerken, Smith
de geri gitti ve bir sre sonra bir tanksavarla birlikte dnd. Bu, eski bir Alman tabancas ile zeri-
271
HEMINGVVAY
ne defa ate ettiim halde ldremediim Alman ezen tanksavard.
Almanlara nce teslim olmalarn syledik, fakat dinlemediklerini grnce, tanksavar elik kapya yneltip
ateledik. Kap halla pamuu gibi atld, alevler etrafa sald. Az sonra inlemeler, hkrklar ve 'Kamerad'
diye yalvaran sesler arasnda, ierdeki Almanlar dar uradlar.
Tanksavar grevini yapm ve Almanlar dar kartmt. Byle garip bir manzara bir daha grlemezdi.
Hepsi etrafa dalan elik ve beton paralar yznden en az be-alt yerlerinden yaralanmlard. Onsekiz
asker de salam olarak kt. Bu arada ierden kulamza hl ac inlemeler geliyordu. Birinin iki baca
birden elik kap tarafndan kesilmiti. Durumu grmek iin mevziden aa indim ve birka ie yar boalm
viski, bir-iki kutu sigara ve Albay iin bir tabancayla birlikte dndm.
Esirlerden birinin durumu hepsinden iyiydi. Hi olmazsa yryebilirdi. Dierleri ar yaral olarak yerlerde
serili yatyor, ac ac haykryorlard.
Salam kalan biri teki mevzinin nerede olduunu bize gsterdi. Artk hepsini tanyorduk ve arazideki her
engebeye dikkat ederek, bunlar kefede-bilirdik. Tanksavar da alp 50 metre tedeki ikinci beton mevziye
yneldik. Kendilerine nce teslim olmalarn ihtar ettik.
Bu mevziin kumandan Alman grmenizi isterim. Bir muvazzaf subayd. armza karlk olarak, 'Bitty.
S.S.S.' diye karlk veriyordu hep. Yani en azllardand ve teslim olmak isteyenleri ldreceini
272
GAL STANBULU
sylyordu. Bunun zerine nceden de yaptmz gibi tanksavar zerine ynelttik. Ateledik. Tabi bir sre
sonra sa kalabilenler ktlar. Perian ve acnacak durumlar vard.
Hepsi de SS ktalarndandlar. Birer birer yola ktlar ve diz ktler. Kuruna dizilmeyi bekliyorlard. Ne
yazk ki, kendilerini d krklna uratmak zorundaydk. Ancak on ikisi yerlerinden do-rulabildi. Dierleri
para para olmu, ya da ok ar yaralanmlard. Allann bels alann drt bir tarafna kollar, bacaklar,
kafalar dalmt.
Bir sr esir almtk, ama bunlara gz kulak olacak kimse yoktu. Albay, ben, Smith ve tanksavardan gayr.
Bu yzden herey belli oluncaya kadar k-mldamamaya karar verdik. Bir sre sonra salk ekipleri geldi ve
Fransz gencine baktlar. Roger vurulduundan beri yerinden hi kmldamamt ve kendisini kaldrmaya
geldiklerinde, fslt halinde unu syledi : 'Mon Colonel, je suis content (ok memnunum albaym), Alman
tepra zerinde can verdiim iin mutluyum.'
Mezarnn zerine 'Hr Fransz' yazl bir tahta diktiler. Ben atldm. 'Bo verin buna,' dedim. zerinde 'L
Bl' yazl bir baka tahta koydum.
Fransz genci aklma geldike, hl Almanlar ldrmek istei duyuyorum iimde...
Hikyede anlatlacak daha ok ey var. Sadece blnn ne yaptn, dier blklerin baarlarn da
anlatabilirdim. Size tahammlnz olsayd, nc, drdnc ve dier on drt beton mevzide olup
273
HEMINGVVAY
bitenleri de anlatrdm. nk bunlarn hepsi teker teker igal edildi.
Birey renmek istiyorsanz, orada bulunan biriyle konuun. sterseniz, ben de hatrlayabilirsem, size o
ormanda ondan sonraki on gn iinde olup bitenleri de anlatabilirim. Alman topusunun ateinden ve Alman
kar saldrlarndan sz ederim. Hatrladktan sonra ok, ama ok ilgi ekici hikyeler bunlar. Efsane unsuru
bile var. lerde sinemada seyredeceinizden emin olabilirsiniz.
Btn bunlarn sinemaya ok uyaca meydanda. nk Albay bana, Emie, inanr msn, kendimi bazen bir
film sahnesinde hissediyorum, dedi.
Sinemaya aktarlmas zor olan birey varsa, hi phesiz o da Alman SS askerlerinin beyin sarsntsndan
kararm suratlarn, kanayan burunlarn ve azlarn, midelerini tutarak yollarda diz klerini, zerlerine
gelen tanklardan zor katklarn gstermek olacaktr. Fakat sinema bunu daha da gereki bir ekilde
gsterebilir. Aslnda su mhendislerdeydi. nk silha kar dayankl elik kaplar yaparken, 105'lik
tanksavar toplarn hi hesaba katmamlard.
274
YEDNC BLM
... VE SAVALARIN ARDINDAN.
I
BYK, MAV NEHR
( Haziran 1949, Holiday )
NSANLAR ikide bir gelip 'neden Kba'da yayorsun?' diye soruyorlar bana siz de hounuza gittii iin
yaadnz sylyorsunuz. Havana stndeki tepelerde sabahn erken saatleriyle yaz mevsiminin en scak
gnlerinde bile havann ne kadar serin olduunu anlatmak ylesine kark itir. Burada yaamanzn
sebeplerinden birinin de d horoz yetitirmek, bunlar altrmak ve sonra da gretirmek olduunu
sylemeniz gereksiz tabi.
Kimbilir, belki de horoz dnden hi holan-myorlardr.
Btn bir yl boyunca iftlikten ayrlmayan garip ve gzel kulardan, arada urayan gmen kulardan, her
sabah yzme havuzundan su imeye gelen bldrcndan, havuzun sonunda yaayan trl kertenkele
* '!,V''.'. fll ''V, |wKv' '
277
HEMINGVVAY
trlerinden, on sekiz tr olan yerli bir kuun varlndan da onlara sz etmeniz gereksizdir.
Yolun altnda, VVinston Guest, Tommy Shevlin, Thorvvald Sanchez ve Pichon Aguilera ile byk para
karlnda koca gvercinleri vurmaya altmz atclk kulbnden de sz etmeniz gereksiz. Kimbilir, belki
de gvercinleri vurmann yanl bir i olduunu dnyorlardr. Kralie Victoria da byle dnm ve
ngiltere'de yasaklamt. Belki de onlar hakldr ya da yanlyorlardr. uras muhakkak ki, bu, 'sefil' bir seyirci
sporu. Ama kuvvetli, gerekten hzl kular olunca, benim bildiim kadar ile bahis tutumak iin en iyi spor.
stelik bizim yaadmz yerde de bu i meru.
Onlara ancak ehre indiiniz zaman ayakkab giymek zorunda olduunuz ve dnyann hibir yerinde
alamadnz kadar rahatlkla, serin sabahlarda alabildiiniz iin Kba'da yaamay sevdiinizi de
syliyebilirsiniz. Ama bunlar meslek srlardr.
Sylemiyeceiniz daha bir sr baka eyler de var. Fakat size balk avndan ve bunun kendilerine kaa
malolduundan sz ederlerse, o zaman ve eer kaa malolduundan uzun uzun konumamlarsa ya da
balk avndan sevimli bir ekilde lf amlarsa ite o zaman Kba'da yaamanzn en byk sebebinin,
byk, derin, mavi nehir olduunu, iftliinizin kapsndan kp, yarm saat iinde derinlii eyrek mille bir
mil, uzunluu da 60 ile 80 mil arasnda deien akarsuya, gzelim topraklar aarak ulaabildiinizi ve
imdiye kadar grdm en iyi balk avlama alan olduunu syliyebilirsiniz.
278
GAL STANBULU
Gulf Stream aknts iyi akyorsa, rengi koyu mavidir ve kylarnda anaforlar oluur. Biz on iki metre boyunda
bir tekneyle avlanyoruz.
Pilar adl balk teknemiz kh Havana limannda, kh Havana'nn yedi mil dousundaki balk kasabas
Cojimar'da demiPliyor. Burann liman yazlar emniyetlidir, fakat kuzey ve kuzeybat rzgrlarnn estii k
mevsiminde hi emniyetli deildir. Pilar en kt havalara dayanacak ekilde yaplm, iinde yedi kiinin
yatabilecei bir balk teknesidir. Depolarnda yz galon mazotla, yz elli galon su tayabilir. Uzun
yolculuklarda n gvertesine variller iinde yz galon mazot daha yerletirilebilir. Ayn miktarda yedek su da
alnabilir. Tam doldurulduu zaman, 1200 kilo buz da tayabilir.
New York'taki VVheeler tersanelerinde yaplan teknesi zerinde istediimiz deiiklikler de yaplmt ve biz
de sonradan bir takm baka eklerle yeni deiiklikler yaptk. Pilar gerekten kuvvetli, her trl denize
dayankl bir teknedir ve devingen kprs sayesinde balkla yukardan da mcadele edebilirsiniz.
Genellikle Havana dnda balk avlanrken Japon mrekkep balklarnn kuyruklarndan yaplm bir oltayla,
inenin ucuna aslm domuz derisinden bir para alyoruz. Bu genellikle boazn Morro Castel -Cabanas
yakasnda avlanan tek direkli balk gemilerini besleyen tarpot adl balklar tutmaya yaryor. Boazn
azndaki balklarn bolca yakaladklar yal apknlar iin de ayns kullanlyor.
Bu yem 6/0'lk makaraya sarlm 4 metre uzunluundaki 10 numara piyano telinin ucunda yakalan-
279
HEMINGVVAY
yor. Bu tr oltayla yakaladm en byk tarpon'un arl 67,5 kiloydu. Bunlardan daha byklerini de
yakalamtk, ama girip kan gemilerin, liman motorlarnn, balk teknelerinin apalarnn yznden hepsini
karmtk. Byk bir balk ekerken erzak tayan tekneler ya da motorlarla baedebilirsiniz; fakat boazdan
aa inen byk bir tanker ya da ilebe kar yaplacak hibir ey yoktur. Bu yzden biz de bu yolu ancak
bo grdmz zaman tutuyoruz ya da akam saat yediden sonra limana giriyoruz. nk bu saatten
sonra limana giri iin fazla cret alndndan, giriler azalyor.
Bulvarlarn ardnda, eski Havana'nn parklar ve binalar uzanyor; br yakadan da pembe - sar tal,
dostlarnzdan ounun zaman zaman siyas hkml olarak iinde yattklar Cabanas kalesinin basamaklarn
ve duvarlarn geiyorsunuz. Sonra Morro'nun kayalk arazisini ayorsunuz. Beyaz, uzun deniz feneri de
burada. Derken Morro'dan iki yz metre kadar tede, suyun bol olduu srada, byk nehri buluyorsunuz.
Pilar'n pruvas limann gri-yeil sularndan ayrlp koyu mavi sulara ban daldrnca, bazen, teknenin
burnundan bir kme uan balk havalanverir ve ite o zaman balklarn sudan karlarken meydana
getirdikleri ipekli bir kuman yrtln andran sesi iitebilirsiniz.
Eer bunlar normal boydaki uan balklarsa, \yl bir iaret olarak nemli saylmazlar; fakat buuk
280
GAL ISTANBULU
kiloluk byk, kara kanatl, sudan kurunlanm gibi frlayan Bahia uan balklar ise ve yeni bir hz kazanmak
iin kuyruklarn rpyorlarsa, bu ok iyi iaret saylr. Byk Bahia uan baln grmek, baln kendisini
grmek kadar iyi bir iarettir.
Bu arada kaptan Gregrio et oltasn hazrlamtr bile. Et oltas, yeni bir buluudur onun ve bundan ilerde
sz edeceim.
Gregrio Fuentes, 1938'den beri Pilar'n kaptan. Bu yaz elli yana bast ve daha drt yanda iken
Kanarya adalarnn en kklerinden olan Lanzarote' den yelkenle denize ald. Kendisini kk bir balk
teknesinde kaptanlk yapt Dry Tortugas'ta tandm ve 1928'de ikimiz de burada yaman bir kuzeydou
frtnasndan kurtulmu olarak bulutuk. Soan almak iin teknesine ktk. Biz soanlar satn almak
istiyorduk, ama o bize' karlksz verdi, ayrca bir de rom ikram etti. O zamana kadar grdm en temiz
tekne olduunu hl hatrlyorum. imdi aradan on yl geti, yine de biliyorum ki balk tutmak yerine bir
gemiyi yine prl prl temiz tutmay, cilalayp parlatmay tercih eder. Fakat yemek yiyip uyumaktan ok, balk
tutmay ye tuttuunu da biliyorum.
Gregorio'dan da nce Carlos Gutierrez adnda yaman bir kaptanmz daha olmutu, fakat ben spanya
Savan izlerken, biri onu kiralayp benden ald. Gregorio'yu bulmak da byk bir talih eseriydi ve gerekten
bir deniz kurdu oluu, Pilar' byk frtnadan kurtarmt. eytan kulana kurun, onun ynetiminde
iken ,deniz sigortasndan hibir talepte bulunmadk. 1944 yl ekiminde saatte 180 mil hzla esen kasrga
srasnda kk teknesinde ayakta ka-
281
HEMINGVVAY
lan tek gemici, Gregorio olmutu. O kasrgada btn tekneler ve donanmaya ait gemiler, liman evresindeki
caddelere ve tepeciklere vurmutu hep. 1948'de-ki yaman kasrgay da atlatmay bilmiti.
Artk limandan kmsanz, Gregorio da et oltasn hazrlam ve bataki yemleri salmssa, gzelim gnde
uan balklarla birlikte rzgr altnda douya doru yol alabilirsiniz. Greceiniz marlin adl ilk nehir bal,
kayalktan uzaklamanzdan on dakika sonra ortaya kacaktr.
Balk, iki i olta arasnda zigzaklar yaparak dalp kan byk, beyaz tahtadan taran arasndan gelebilir. Su
zerinde srayp hoplayan yemlerden birinin yannda grnebilir. Ya da koyu renk sularn zerindeki bir
dalgay yarp teknenin yannda yarmaya balyabilir.
Kaptan kprsnden kendisini ilk grnzde kahverengidir; sonra ykseldike, koyu krmz bir renk alr.
Yan kanatlar lavanta yeili renktedir. Dalarken gerek birer kanat gibi alrlar. Suyun altnda balktan ok,
dev bir denizalt kuuna benzer.
Eer ilk gren Gregorio ise, Balk! Balk, Baba! Balk! diye feryad basar.
Eer ilk gren siz iseniz, dmeni brakr ya da karnz Mary'ye teslim eder, k tarafa gidip Grego-rio'ya
mmkn olduu kadar sakin grnmeye alarak, Balk! dersiniz.
Artk o taran arkasna gemitir ve siz de mrekkep balnn kuyruunu koturmaktasnz. Gregorio 60
santim uzunluundaki silindir biimli tahtadan meydana gelen tara, balktan uzakta tutmaya almaktadr.
Balk da koup yakalamak iin uramakta-
282
GAL ISTANBULU
dr. Taraa doru daldka, az suyun stne kar. Fakat Gregorio tara baln aznn yetiemiyecei
yerde tutar. Birden ekecek olsa, balk derine dalabilir. Bir bakma boa ile oynaan toreador gibi
davranmakta, yemi baln menzilinin tam snrnda tutmakta, fakat asla reddetmemektedir.
Mary, Ne gzel deil mi? der. Oh, Baba, u izgilerine, u renge, kanatlarnn u rengine bak! una bak,
una!
Siz, Bakyorum, diye, karlk veriyorsunuz ve artk ty taran nne getirmi durumdasnz. Gregorio da
gryor ve tara belirli ekilde ekip uzaklatrrken, balk da mrekkep balnn kuyruunu farkediyor.
Kovalad koca ey artk kaybolmutur, ama onun yerine en sevdii ey kvermitir ortaya.
Kuyrua saldrd srada baln az iyice sudan dar kyor ve ak azn siz de gryorsunuz ve kuyrua
vurduu anda, sk sk tuttuunuz snkl balk oltasn salyorsunuz. Kuyruk baln ak aznn iinde
kayboluyor. Midesine indiini gryorsunuz, az kapanyor. Baln dndn, gm gibi parldadn,
dnerken izgilerinin ortaya ktn izliyorsunuz.
Ban evirince, olanca gcnzle vuruyorsunuz; sonra serte, daha serte bir daha, bir daha vuruyorsunuz.
Zpkn yerletirmek iin. Bu srada srayaca yerde kaacak olursa, emin olabilmek iin birka darbe daha
indiriyorsunuz. nk kuyruu yutmu olsa da, yine de zpkmlanmamsa, hepsini alp gtrebilir ve
kaabilir. Derken zpkn birden hissediyor ve sryor balk. Tm vcudunu sarsarak dos-
283
HEMINGVVAY
doru suyun dna frlayabilir. ok ykseklere kadar frlarken evresine bol bol su saar. Tekrar suya
gmlrken denize atlan bir ta gibi byk bir ses kartr. Ve srar, bir daha zplar, hoplar, bazen teknenin
bir yanna der; bazen grlmemi bir hzla br yanna. Oltann lgn gibi frdndn bu srada
grebilirsiniz.
Bazen o kadar kuvvetle eker ki, su zerinde gri bir kme uzaklar, srekli srar ve bu eki gc yznden
kendisini durduramazsnz. Bu srada Mary, Pilar'n iki motorunu birden geriye ark ettirip altrr.
Bal yakalamak iin metrelerce a kaybedersiniz. En sonunda teknenin yanna kadar ekip daha iyi kontrol
altna almak mmkn olur. Bu sefer dnp dolanmaya balar. Siz de gittike daha yakna, biraz daha yakna
ekmek iin didinirsiniz. Ta ki Gregorio bal kapp sopayla vuruncaya ve yukar ekinceye kadar.
Bu, iin tam olarak yolunda gidiidir. Kap dnmeye devam edebilir, ka kadar gidebilir. Size bal kapmak,
sopayla vurup yukar ekmek kalr artk. Fakat iler her zaman bu ekilde yrmez. Bazen tekneye aldktan
sonra her eye yeniden balyabilir. lk yakaland zamanki gcyle rpnmaya balarsa, o zaman kendisiyle
yeniden savamak gerekir.
Bazan da; eer ok iri, izgili bir balksa, kendisini tekneye 10 metre kalncaya kadar ekersiniz, fakat daha
fazla yaktramazsnz. Kanatlarn gerip her yne doru yzer. Siz de seeceiniz yne, seeceiniz bir hzla
ekersiniz bal. Hareketsiz kalacak
284
GAL STANBULU
olursanz, teknenin altna - stne dalar. Uzaklaacak olsanz, olduu yerde durur, bir santim ilerlemeyi
reddeder. Hibir balkta grlmeyen direnci ve inad gsterir.
Anlattklarm, kuvvetli erkek ve izgili bir bala raslamamsanz, size hi yararl olmayacaktr. By-leleri
yaklamamakta grlmemi bir diren gsterirler. Elbette bala engel atp en sonunda srkleyerek
gtrebilirsiniz. Fakat kpek balklar bu srada bala saldrrlar. Biz bal daha gc yerinde iken tekneye
yaklatrmay tercih ediyoruz.
1931'de balklar kpek balklarna brakmamay rendiimden beri, dolatm sular ne kadar kpek bal
ile kaynarsa kaynasn tek bir marlin ya da tuna baln canavarlara kaptrmadm. Onlarla hzl, fakat sert
olmayan bir ekilde savayoruz. Bu iin srr, hi dinlenmemek. Avc dinlenirse, balk da dinleniyor. Bu da
bala gcn tekrar toplama frsatn veriyor. Ya da derin sulara dalmasna yol ayor. Canavarlar da bundan
yararlanyor.
imdi baln metre derinde, bir at gibi direndiini biliyorsunuz. Yapacanz tek ey, onunla birlik olmak.
Ona hakim olun, fakat bunun uysalca stesinden gelin. Asla barmayn. Barmak, bal gcendirecek ya da
kzdracaktr. Her ikisinde de daha kuvvetle direnecektir. Balk bir at kadar kuvvetlidir. Ona ata davranr gibi
davrann tpk. zerinde btn gcnz kullann, onu inandrn ve ylece gtrn. Sonra kapp yumuaka
vurarak yukar aln.
At yrtmek iin hayvan ldrmeniz gerelcli deildir. Kendisini inandrmanz yeter. Gerekten byk
285
HEMNGVVAY
ve gl bir bala kar da ayn ekilde davranmanz yeter. Bunu yapmak iin de, iyi koullar altnda
bulunmanz gerekir.
Eski model takmlarla ksa srede gerekten byk balklar avlayabilir ve bunlar kpek balklarndan da
koruyabilirsiniz. Ama balk olmanz ya da hi olmazsa takm ok iyi kullanabilmeniz gerekir. Bu tr takm
size bol spor yapma frsat hazrlar, ama ancak kk ve orta boy balklar yakalayabilirsiniz. Bu takm
kullanmak iin atlet olmanz gerekmez. Formda olun yeter. Deilseniz, iki- balk yakaladktan sonra form
tutarsnz. Aksi halde Gulf Stream'de balk avlamann size uygun bir spor olmadna karar verirsiniz.
Kuvvet ve ustalk isteyen her spor dalnda, bu sporu yapanlar oyunun kurallarn, az da olsa bir ustalk
edinmeyi ve formda olmay isterler. Byk balk avnda ise hortlak gibi kiiler fekneye biner. Ucunda ister
balk olsun, ister olmasn, bunlar 500 metre oltay makaraya bile sarmaktan acizdirler. stelik kendilerinden
iki - defa daha ar balklar yakalayacaklarn sanrlar.
Kendilerine gvenleri vardr, nk bu iin nceden bakalar tarafndan yapldn iitmilerdir. Fakat benim
bildiim kadaryla hi de drst bir ekilde yaplmamtr. Btnyle tecrbesiz ve antreman-sz avclar,
rehberlerin, kaptanlarn, tayfalarn fizik yardm olmadan hibir ey becerememilerdir. En sonunda imdiki
vinli makaralar, kopmayan srkl balk oltalar yaplm ve av herkes iin kolaylamtr. Artk en tecrbesiz
kiiler bile, byk balklar avlayp bunlar vinlerle ekebilmektedir.
286
GAL STANBULU
Amerikan Tabiat Mzesi'nin himayesi altnda U-luslararas Balk Sporu Birlii, spor iin yaplan balklkta bir
takm Standard ller koymay denemi ve sporun bu standartlara uygun olarak, drste uygulanmasn
istemitir. Bu ve dier alanlarda bunun byk yarar olmutur. Fakat tekne fiatlar ok pahal olduu,
rehberlerle av merakllar hereyden ok sonuca baktklar iin; byk balk av bir spor olmaktan ok, byk
bala kar alan bir sava durumuna gelmitir. Sportmen balk avclar iin bu inat, mit krcdr.
Byk bir baln nasl yakalanacann renimi ar olmu, fakat devaml ilerleme kaydetmitir. Pek az
rehber ve balk avcs balklara artk ate etmekte ya da zpknlamaktadr.
Tel olta kullanlmas ldrc bir avlanma usuldr ve bu yolda yakalanan balklar spor rekoru olarak kabul
edilemez. Fakat biz bunu balklar su yzeyinde deilken, ne kadar derinlikte olduklarn anlamak iin
kullanyoruz. Bu, bir bilimsel denemedir; sonular dikkatle kaydedilmekte ve defterlere geirilmektedir. Yani
ticar amalarla yakalanm balk ilemi grmektedirler. Dikkatle yaplan bu kayt ilemi, hi phesiz ticaret
iin avlananlara deerli bilgiler salya-caktr.
Yardm grmeden ve abucak, gerekten byk bir balkla savamak, hi dinlenmemek, bal da
dinlendirmemek, on raundluk bir boks mana benzetilebilir. Hi dinlenmeden, bal da hi dinlendirmeden
iki saat mcadele etmek ise, yirmi raundluk bir boks madr.
287
HEMINGVVAY
Balk av srasnda lecek olursa, civarda bulunan kpek balklar kendisini yer. Kpek balklar saldrmazsa,
len bir bal derin denizden alp getirmek, derin denizde byk balk avclnn en zor blmlerinden biridir.
Biz yln eitli aylarnda, eit eit boylarda, kk, orta, iri, ok iri balklar en sportmence bir mcadele ile
yakalamak iin takmlar denedik. Ben en hafif takmla bile balk yakalanabileceine inanyorum. dealimiz,
bal gerekten ekerek, fakat srayp mmkn olduu kadar serbest hareket etmesine imkn veren bir
takmla yakalamaktr.
Bu ideal bir yana, bir de et olta konusu var. Bu olta 800 metrelik bir telden meydana geliyor. Su yzeyinde
balk yokken, olta bulunduu yerde salnyor. Raslad her tr bal yakalad gibi, ok derinde bulunan ve
yzeye kmayan marlin'leri de yakalyor. Bununla besleniyor, gnlerce dayanyor ve buzdolab nitesini
dolduruyoruz. Olta gerekten cezalandrc, fakat sert olmayan bir tel. Et oltas ile 1948'de yakaladmz en
byk balk, 105 kilo arlnda izgili bir marlin'di. Bal gn avlandktan ve su yzeyinde hibir ey
grmedikten sonra ele geirmitik.
imdi et oltasnn u sakin Austos ve Eyll aylarnda, balklar derinde yaarken ve su yzeyine gelmezken
neler becereceini merakla bekliyoruz. Bir byk balk, ineyi yutunca ban sallamaya balyor, sonra oltay
az ile sallyor; derken sizi ekip gtrmeyi deniyor. Gerekten kuvvetli ise, hepsini birden alp gtrd
oluyor. Biz de onunla birlikte gitmeyi
288
GAL ISTANBULU
tasarlyoruz. Pilar abuk harekete geebilirse, bala hakim olma ansmz var. Bu da Mary'nin grevi.
Gerek byk balklar ilk hamlelerinde daima kuzeybatya yneliyorlar. Havana ve Miami arasnda uacak
olursanz, mavi denize bakarken bir kayann zerinde at tepiniyormus gibi evreye beyaz kpkler saldn
ve bu beyaz kpklerin iinde bir kara teknenin, ardnda beyaz dalgalar brakarak ilerlediini grrseniz, bilin
ki o biziz.
Utuunuz ykseklikten beyaz kpkler size pek byk grnr ve kuzeybat ynnde ilerlerse, bize bol bol
baarlar dileyebilirsiniz. nk buna gerekten ihtiyacmz olacaktr.
Ben imdiye kadar bir gnde en ok yedi byk balk yakaladm. Fakat Pepe Gomez - Mena ile Martin
Menocal birlikte, bir gnde 12 tane tuttular. Dorusu bu rekoru Kba'nn kuzey kylarnda akan byk
nehirde kendileri, ya da yerli balklardan bir bakas krmazsa, zlrm.
289
ATE
( Nisan 1951, True )
YZME havuzunun yannda le yemeini bitiri-yorduk. Rzgr hi esmediinden Kba iin scak bir gnd.
Ama aalarn bir glgelik meydana getirdii yre serindi. Hele daha da dibe gidecek olursanz, souk
denecek kadar serindi.
Glgede olsun diye ardak altnda kurulan sofrann yanna varncaya kadar, iki yerliyi de farkedeme-mitim.
Bambu ve alamo aalarnn sudaki yansmalarn seyre dalmtm ve bam kaldrp da iki delikanly
masann yan banda grverince, iyiden iyiye daldm anladm. Yapraklara basarak gelmilerdi, fakat yine
de kendilerini ilerdeki yamur snann kesinden itibaren grebilirdim.
Biri pek iri yaryd ve yzn hatrlyordum. br onun guardaspaldasmyd. Bu sizi arkadan vurulmaktan
koruyan adamdr. Byk, iri yar olmas ge-
290
GAL ISTANBULU
reksizdi ve daima bir para geride duruyor, ban hep arkaya eviriyordu.
ok iri yar bir Joe Walcott'u,andran adam bana bir mektup getirmiti. Mektup kendisindendi. Anlaldna
gre ba dertteydi ve mmkn olduu kadar abuk bir Gney Amerika Cumhuriyetine snmak
ihtiyacndayd. ki kiinin lmne, be kiinin de yaralanmasna sebep olan iki arabal bir baskna katlmakla
haksz olarak sulandrlyordu. nce birinci araba gelmi ve bir baskn havas yaratmak istemi, ate
amlard. Dostlar dar uramlar, hibiri burnu bile kanamadan ellerinde silhlar kar saldrya
hazrlanmlard. Sonra ikinci araba kagelmi, iindeki ana kuvvet hepsini temizlemiti.
Bana akladna gre, bu adam haksz yere ana kuvvetten biri olmakla sulanyordu. imdiye kadar birka
defa daha da haksz yere byle durumlara uramt. Cebinde otuz be sentle sokak ortasnda vurulup
ldrlen bir arkadamn dostu olduunu ileri sryordu. Bu arkadam resm memur olduu halde tek
kuru almamt, ahs serveti de yoktu. Bu zamanlarda bunun ne demek olduunu bilirsiniz herhalde.
Vurulup ldrlen dost, mahall niversite takmnn baarl bir bek oyuncusuydu. Usta bir eyrek bekti de;
ayrca hafbek olarak da oynyabilirdi. ld zaman, cumhuriyet rejiminin spor direktryd. Hikimse
cinayetten sank olarak yakalanp cezalandrlmamt. Arkadam biraz tabanca merakls olarak bilinirdi.
Fakat kendisinin lyk olmayanlar ldrdn hi isitmemitim. Her ne halse, ldrld
291
HEMINGVVAY
zaman cebinden otuz be sent kmt, hibir bankada paras bulunmamt ve silhszd.
te adamn dostu olduunu iddia ettii adam, byle bir insand ve yznn 500 dolara ihtiyac olduunu
hatrladm. Kendisine ikiyz dedim. yle sanyorum ki haksz yere itham edilmeden baka bir lkeye
kaabilecek.
imdi bu baskn-vurgun hikyesini arka plna alp, savunmak iin ate amak imknndan yoksun bir
ceylnn nasl avland konusunda 2000 kelimelik bir yaz yazacam.
atal boynuzlu ceyln avlamak iin iki yol vardr; belki daha dil olan da bulunur. Bunlardan biri, arka
ayrlkta dolaan ve kendisini ailenin bir ferdi sayan erkek karacay vurmaktr. Mevsimin al gn Ceyln
garanti edilir diye balayan reklmlara kanan ve VVyoming'e koan cieri be para etmeyen biri tarafndan
vurulur. ok defa acemice ate edildii iin, hayvan gbeinde bir delik, ya da krk bir ayakla kaabilir.
Yalnz beyler, ceyln dz ayrlktadr ve kesik bann avc iin ne kadar deerli bir zafer iareti olduunu
bilirsiniz.
Bir de ceylnlar Casper'le Ravvlings arasndaki basamakl ve engebeli arazide avlarlar. Hem de arabalarn
yardm ile. Bunlar daha ok avc tar. Ciplerde sadece birka kii bulunur. Sonra silh tayclar, sryle
avc, Jack, ama bir silh taycnn rahatsz olabilecei kadar rahatsz ekilde. Fakat beyler, ceyln
peindesiniz ve ate edip vurmanz da garanti edilmitir. u arabalar sizi vah hayvanlarn menzili iine
kadar gtrecek ve siz de niancl-
292
GAL STANBULU
nz ispatlayacak ya da ispatlayamyacaksnz. Bir daha tutun soluunuzu. Nian aln, skn silhnz. yi nian
alr ve boynuzla kula kartrmadan, dii bir geyik yerine, gerekten bir erkek ceyln vurabilirse-niz, beyler,
bu gerekten bir zaferdir sizin iin. Hayvan -kuvvetli bir ihtimalle iki omzundan birden kurunlanmtr ve
siz elinizde hanerle yaklarken hl yaamaktadr ve gzlerinizin iine bakarak yerinden kalkmay
deneyecektir. Gzlerine bakp ceylnn, Hey Allahm, ben buna lyk olmak iin ne ettim? diye
dndn anlyabilirsiniz.
Bir de nc yol var ki, ak arazide yaya ya da at srtnda avlanrsnz ve bunda ceyln vuracanz garanti
edilmemitir. Bu yaznn yazar, uzun bir sre dndkten sonra, eti iin hari, tehlikeli olmayan bir hayvan
spor iin avlamann apak ktlk olduu inancna varmtr. Bugn soutma aygtlar sayesinde etleri uzun
bir sre saklamak mmkn olduundan, avclarn says grlmemi derecede artmtr. ylesine artmtr ki,
av mevsiminin her gnnde bir sersem, size ya da atnza ate etmezse, anslsnz demektir. Bu i
balaynca, sadece bir tek karl bulunur. Aa ate ederek, kendinizi serbest brakn. nk ceyln, geyik,
karaca, ala arkadan vurulmaz ve ate eden kii sportmenlik ynnden ne kadar az gelimi olursa olsun, bu
temel kural bilir. Ve kalkar bir dii kpein yavrusunu vurursanz, bu sadece bir av kazasdr. Ancak size ate
ediyorlarsa, arkadan ate edin.

Sakn beyaz bayrak sallamayn. Sizi kel bir kartal sanabilirler. Kzl earbnz sallayacak olursanz, bir tilki ya
da ykc bir unsur olduunuzu sanabilirler.
293
HEMINGVVAY
Fakat benim bildiim kadaryla, srtndan vurulan birinin, dnp atee karlk verdii grlm ey de-, il.
zellikle arkadan ayaklarnn bulunduu yere ate edecek olursanz.
Tabi, bir avc dilerse srtna bir megafon da alp daa kabilir ve vurulacak olursa, megafonu alp yle
seslenebilir: Karde avc ve dost sportmenler, ltfen ate kesin! Ben iki ayakl konuan bir hayvanm ve
gelir vergisi dyorum. Bu yl bizim avlanmamz iin mevsim almad... Delikanl, bouna ban derde
sokmu olacaksn!
Ya da daha kestirme olarak ve daha sportmence bir davranla yle de diyebilirsiniz : Karde sportmen,
vazge; karndaki benim!
Fakat gereken megafonlar salanncaya kadar ben, bana ate edecek karde sportmenleri arkadan
vurmaktan yanaym. nk ate eden bir karde sportmen bile olmyabilir. Delikanllk ya da ocukluk
anzn eski dostlarndan, yoldalarndan biri de olabilir.
Gelelim imdi tepelerdeki ceylna.
Bu, ok neeli bir avd. ocuklarmdan de uzaklardayd. Berlin'de piyade yzbas olan Jack de,
balkdr. O balk avlamay tercih etmiti. Dier iki ocuktan biri dar admn atmazd, br de Jack'-le
birlikte balk tutmaya gitmiti. Aslnda hibir ey tuttuklar yoktu.
Aalarn zerindeki srtlarda koca erkek ceylnlar bulacamz sanyorduk. Biri grmt. Oysa, yanl bir
ey vard bunda. Engebeli topraklarda bulunuyorlard. Bir milden tesi grnmyordu; bu yzden sinirliydiler
ve devaml gzetliyorlard.
294
GAL STANBULU
Pashimeroi'den aada, Modas Gemi diye tannan birinin kulbesinde uyuyorduk. DDT'nin ve
pskrtme illarn bulunmasndan nceydi ve bu Modas Gemi de sr yerine en seme bcekleri
yetitirirdi. O zamanlar ellisini akn olan Taylor VVilliams' Delikanl, beni de, ocuk diye arrd. Bana,
ocuk, sen binici olacaksn, ok iyi nian alacaksn ve ben seninle gurur duyacam, derdi.
Ayrca, ocuk, eer bunlar gerekten senin oullarnsa, bir ey imeleri gerekir, diye eklerdi. Ne
vurdunuz bakalm?
Biz daho'dan, Sun Valley'den gelmitik. Yzme havuzunda, Ram'daki gecelerde Ketchum'n tekerleklerinde
biraz incelmitik, ama Modas Gemide buna taklmt. Middle Fork'a tepeden bakan yarn en yksek
noktasna kadar atla ktk. Bildiim en gzel dalard bunlar. Sonra dalardan aa indik. Her seferinde
ceylnlara raslyorduk. Fakat bunlar sizi bir mil uzaktan seyrediyor, sonra kaveriyorlard. Taylor bir kratn
zerindeydi ve Modas Gemi ona, Kratn zerindeki delikanl diyordu. Ceylnlara lm getiriyor.
lk gnn gecesi bir cumartesiydi ve Goldburg'-da byk bir gece vard. ocuklar arabada uyudular ve Taylor
VVilliams ile ben, bir de Stan Ketchell gibi her iki eliyle de ate edebilen keskin nianc Wild Bili adl bir dier
delikanl, Goldburg'a gittik. Modas Gemi ise, bceklerine gz kulak olmak iin evde kalmt.
j
295
HEMINGVVAY
Ben dlerden uzak kaldm halde, yine de etin bir geceydi. nsan barsever olmasa, on, hatt yirmi
defa dmek zorunda kalrd. Taylor istemedii iin hi dmez. Ben de zaten d deilimdir. Wild
Bili ise erifin olunu buldu ve onunla dalat. Kendisini dar arp inedi adeta ocuu. Wild Biil
vurmasn iyi bilirdi. erifin oluna her vuruunda bunu iittik. erifin olu da iyi dt. Fakat mahkeme
salonu falan yoktu. En sonunda erifin olu tas tara toplayp gitti. Biz de Wild Bill'i sakinletirdik, erifin
oluna ilkyardmda bulunduk, sonra dndk. D bir bakma Goldburg'daki mutluluu frenlemiti.
Ertesi gn de ilk gn gibi geti. Yarn en yksek noktasna kadar atlarmz srdk.
Tepelerden aa indik, yukar ktk, evrelerinde dolandk. O zamanlar yalnz en kk olum, Gigi vard.
Annesi kendisini at srtnda dourduu iin olacak, ok iyi ata binerdi. Taylor Williams, adam 300 metreden
tfekle vuracak kadar usta bir eski Kentucky albayyd. Modas Gemi ise yel deirmenini bekliyordu ve
teke gibi koktuu iin olacak, ceyln bizim taraflardan uzak duruyordu. Ben de, benden daha kafal bir uysal
ksrak zerindeydim.
kinci gn de byle geti ve istli topra ap tahta kprden getiimizde ve pamuk tarlalarna
daldmzda, ay oktan ykselmiti. At srtndan inmeyecek ve Modas Gemiin balk hikyelerini
dinlemeyecek kadar gzel bir geceydi, getirdiimiz limonlarla bol bol viski itik. Modas Gemi imdiye
kadar hi kark iki imediini, fakat bu defa deneyeceini syledi.
296
GAL STANBULU
Ka yandasn sen Modas Gemi? diye sordum.
Oul, dedi. General George Armstrong Cus-ter'i Little Big Horn'da vurduklar zaman ben, bir yam
doldurmutum.
Bunun imknsz olduu apak ortadayd. Bunun zerine Modas Gemie, Taylor'un ka yanda
olduunu tahmin ettiini sordum. O ocuk daha, dedi. Peki, ya ben?
Sen de daha yeni balyorsun hayata. ocuklardan ne haber?
Hepsi palavra; yalnz u eerinde duranla oturan hari.
Sen nereden geldin Modas Gemi? Tanr bilir. Unuttum. Hi Montana yolunda bulundun mu?
Elbet.
Ya VVyoming'de?
VVagon boks malar iin oraya gittim. mkn yoktu buna; bunun zerine Tom Horn'u tanyp
tanmadn sordum.
Tom mu? Boynuna ilmii geirmeden nce syledikleri hl kulamda. Yok, Tom'un bana ilmik ge-
irmemilerdi. 'Beyler,' demiti, 'u hayatta tek istediim ey, bir ift ar ayakkab ile kuvvetli bir iki. ve
btn dmanlarm affediyorum. Amin!' Herkes hngr hngr alyordu, ama Tom hi alamad. Sayg
uyandran bir ekilde ylece, orada duruyordu. Fakat ipe direnmesin diye bir ift ar ayakkab ile kuvvetli bir
iki istemiti. Bir insann bana gelecek en byk felket, ekildii ipe kar direniidir. ocuk-
297
HEMINGVVAY
tum, ama ipin ucunda sallann grdm, hi de gzel birey deildi. Ne aslan, ne de dierleri iin. Bir eit
kanun intikam almak bu i.
Ertesi sabah gn r maz atlara eer vurup yola ktk; silhlarmz da yerlerine yerletirmeyi unutmadk.
Wild Bili yaptndan utan duyuyordu. erifin olunun onunla bir daha demiyeceini biliyorduk, o da
bunu gecenin ortalk yerinde hatr-layvermiti. Bu kendisine ok dokunmutu; nk o d biriydi ve
karsnda kim olsa drd. Ayrca erifin olunun enesini krmt, hepimiz bunu iitmistik. Yaral eli de
bunun deliliydi. Bizimle beraber srmyordu atn.
Erken dtk yola; alaklarda daha sis vard, daha sonra yukarlara trmanmaya baladk.
Sizce durum nasl Albay? diye Taylor'a sordum.
Gigi atn kendi bana brakm, eeri zerinde uyuyordu.
Sanrm becerdik, diye karlk verdi Taylor. Onlara ate etmedik. Bugn nc gn; bize almaya
baladlar. Bz byk erkek geyikler kam-yacaklar gibime geliyor. imdi bizim ne olduumuzu bilmiyorlar;
merak iinde, bunu renmek istiyorlar.
Her zamanki gibi yaptk : Ykseldik, dndk dolandk, yarlarn kenarndan getik, tekrar indik, eteklerinde at
srdk.
Derken bir sarmakl atk; birden az tede uyuyan ya da otlanan bir grupla karlatk. Kamak
298
GAL ISTANBULU >
iin tek kar yollan vard. Attan indim, eski 30 - 06'l-m klfndan aldm. nden zerlerine vardk. Derken
ben kaabilecekleri yana doru komaya baladm. 200-250 metre kadar bir mesafedeydi. Tmsein eteine
vardklarnda, erkek geyiklerin en byn setim, nian alp hafife dokundum tetie. Kurun hayvann
boynunu paralad. ok ansl bir ateti bu.
Modas Gemi bana, Sen kt ocuk, dedi. Bir gn byle bir halt edeceini biliyordum.
Taylor, Ne kadar uzaa kotuunu, ne kadar uzaktan hayvan vurduunu biliyor musun? dedi.
Admlyacam da.
Ben ise aldrmyordum bile; nk kimse av hikyelerine inanmaz. in btn zevki komakta, nian alp
soluunu tutarken, kalbinin heyecann bastrmakta ve ne doru eilip geri tepmeyle birlikte sallanmaktayd.
te ceyln hikyesinin sonu.
299
NOEL ARMAANI
(20 mays, 4 nisan 1954, Look )
I
BRKA haftadan beri Bay Deni Zaphiro'nun yerine Kenyann Emali-Laitokikok blgesinde geici mfetti
olarak bulunuyorum. inde yaadmz sava artlar altnda bir alarm verildii an, bu grevimle Kenyallara
yardmc olmam mmkn. Ama yklenmek zorunda kaldm grevlerin bir ksm, karmn hi de houna
gitmiyor.
Sz gelii Nairobi'ye gidip nasl olursa olsun bir Noel armaan almak imknszd. Verilen alarmlar yznden
evlilik ilikilerimiz sk sk frtnalar geiriyordu. Bu tr olaylar, kafas ve yz bir dier Ma-sai tarafndan
kesilmi bir Masai'nin sakland yerden karlp tutuklanmas da olabilirdi. Olay da tam bizim yatacamz
srada meydana kyordu.
300
GAL STANBULU
Komu Sambas'lardan birine bir grup filin gelii de alarm sebebi olabilirdi. Bu, dikkatle kontrol gereken ve
yararlanlmas art olan bir durumdu. Filler ok defa Sambaslara kt niyet beslemeden girer ve yollarna
devam ederler. Filleri izlemek ve nereye, niin gittiklerini bilmek gerekir. Geici mfetti olarak alan birinin
grevidir bu.
Keilere musallat olan leopar gibi baka engeller de cabas. Sanyorum ki leopar aslnda bir tek kei ldrd
ve sebep olduu grlt yznden histeriye kaplan hayvan, birbiri ardndan on keinin daha hakkndan
geldi.
Bu olay kei sahiplerince iyi karlanmad ve leoparn hesabnn grlmesini istediler. Bir kei satn aldm
Afrika'da hibir ey parasz verilmez Gndzleri mkemmel meliyor, geceleri sesini bile karmyordu;
bylece leopar ya da leoparlar davet etmesi imknszd. Tam bu srada Bayan Hemingvvay, grevim
elvermedii iin Nairobi'ye gidememek yznden alamadm Noel armann, uakla Belika Kongosu'na
giderek salamam teklif etti. Tangani-ka'da, Mbeya'ya kadar uzandmz, koca Ruaha nehri boyunda bir
safariye ktmz ve Kenya'nn eitli blgelerini resm, yar resm ya da 'komik resm' ekillerde dolatmz
halde, Bayan Hemingvvay Afrika'y grmediini hissediyordu. Arzusu Kongo'yu grmekti.
Ben Kongo'yu grmek iin hi byk bir istek beslememitim. Bu geziye katlanmak yerine, Laito-
301
HEMINGVVAY
kikok blgesinde kalp, leopar sorununu halletmek niyetindeydim. Hayvan sambas'a bir daha dnmemi,
baka kei de ldrmemiti; ama hi olmazsa haftada bir civarda dolat, brakt izlerden belli oluyordu.
Bu leoparn Kimana'da, ayrlar zerinde deil de, aata uyumak gibi bir alkanl vard. Bir seferinde
kendisini aata grmtm; fakat bir kertenkele gibi aa szlm, ben de yamur yad ve gzlkl
olduum iin ate etmekten caymtm. Kendisini yaralyabilirdim, ama arazi hayvan izlememe elverili
deildi. Yksek papirslerin arasna dalp nasl olsa kaybolacakt.
O sralarda leopar srekli izliyor, gndzleri dinlendii aa tepelerinde aratryorduk, izcilerle birlikte
gzlerimiz havada yrrken, birden aalardan birinin zerinde koca bir kobra ylanna rasla-dk. Hayvan
derhal kamaya davrand.
Mahall VVakamba'llar bu olay pek gln buldular. Kobrann hareketi ok aalk bir eydi. Her kobra gibi
ban kaldraca ve azn aaca yerde, dallarn arasna kap saklanmt. Kendimi iyi nianc bilirim, ama
iki defa tabanca ile ate ettiim halde, kobray vuramadm ve VVakamba'da Byk Ylan Sava diye
bilinen mcadele bylece balam oldu. Bir sr silh birden atelendi ve kobra, papirsler arasnda
kamaya devam etti. Blgede kalmak isteindeydim, ama Miss Mary'nin, karmn, Belika Kongosu'nu ziyaret
niyeti aklma geldi (Kongo, Afrika'da uygarlk merkezlerinden biri olarak bilinir).
Laitokikok blgesinden, olum Patrick'e ait ift motorlu bir uakla ayrldk. Olum Patrick'in aracn
302
GAL STANBULU
ben istemitim, kendisi Tanganika'da, ringa'da, stmadan yorgan dek yatyordu.
O zamanlar henz ini pisti olmayan Kajado'dan sonra Nairobi'ye doru yolumuza devam ettik ve Belika
Kongosu'na varmak iin bir Cessna 180 ile havalandk. Bayan Hemingvvay'in Noel Armaan gezisi devam
ediyordu. Saat 11.30'a doru Nairobi'nin bat havaalanndan kalktk. nemli bilgiler getirecek bir dostu
beklediimiz iin gecikmitik.
Havalandk ve rotamz Magadi glne doru tuttuk. Dostlarmzdan ounun evlerini ve mahall depoyu
yukardan seyrettik. Blgede kamp kurduunu iittiimiz Deni Zaphiro'yu bulmak iin dik bir kaya la doru
utuk. Alkanlklarn bildiimiz ve kendisini nerede bulacamz tahmin ettiimiz iin, ncir Aac Kamp
denen blgede yerini tespit ettik. Buras Denis'in iki defa bir gergedan tarafndan ayn yatana srld
mntkayd. Magadi'ye uzanan bir petrol boru hattnn gergedan tarafndan nlendii yeri izlemek kolay
olmutu. Bu olaya bizim mdahale etmemiz de istenmiti. Yol da belleime kazlmt ve yolu takip ederek
kayal atk, 40 derecelik bir dnten sonra, Deni ile misafiri ngiltere'nin en hzl avclarndan Keith
Caldvvell'in konakladklar yeri bulmak ok daha kolay oldu. Kampta her ey yolunda gidiyora benziyordu.
Kendilerine iyi anslar dileyen bir mesaj attk.
Buradan sonra Rift vadisine yneldik ve Miss Mary'nin 17 gn sreyle siyah bir aslanla ayn tr-
303
HEMINGVVAY
den bir arkadan avlamak iin iz srd noktaya ulatk. Bu aslann bir seferinde, belki de srf aramzdan
geip kayalklara ulamak iin dald yeri de bulduk. Sonra kayala doru ykseldik ve aslann
bulunabilecei yeri tespit ederek, bu konu zerinde uzun boylu tarttk. Nerede olabileceini tahmin etmek
ho bir eydi; bence bulursak aslan kolayca ldrebilirdik.
Bu tr olaylar kk bir uakta tartmak, ksa konumay gerektiriyor.
Ben, O gzelim vah hayvann nereye gittiini ve ayrldmzda nerede olduunu buradan grebilirsin,
dedim.
Miss Mary karlk verdi : Okey, senle birlikte hrika kpeklerin izlemeye devam edebilir, hayvan
kstrabilirdiniz, ama u kayalklarda daha yukar trmanmay kimsenin gz kesmemi demek.
Ndio sevgilim, diye karlk verdim (Ndio, evet demektir).
Yaknlarda lav pskrten volkan iyice seyrettik ve Natron glne bir gz atmak zere uzaklatk.
Yosunlarndan tr bu gln ilgin bir rengi vard; evresinde de byk manda srleri dolayordu.
Simsiyah, erkekleri mthi boynuzlu bir manda tryd bu. Boynuzlara havadan baknca bile, insan
etkileniyordu. /
Gln yata' koyu pembeydi. Natron glnden uzaklap kayaln bat yakasndaki volkan seyre yollandk.
Fakat havadan kraterin hi de ilgin bir grn olmadn sezinleyince, turistlerin de pek rabet ettii
Ngorongoro kraterine doru ilerledik.
304
GAL STANBULU
Civarda eitli ceyln trlerine rasladk, ama aslan grmedik.
Ngorongoro kraterinden ayrlp Serengeti yaylalar zerinde umaya baladk. Miss Mary'ye nceki sevgili
eim Miss Pauline'in ok gzel bir aslan vurduu yeri gsterdim. Mr. Marsh'la birlikte Miss Mary'ye ayrca
rdek avlarken bir aslanla bir akal vurduum yeri de gsterdim. akal birden yksek otlarn arasndan
kvermi ve talihsiz kaderini deta kendisi izmiti.
The Snovvs of Zanuck adl filmde usta bir oyuncu olarak gsterilen akal, aslnda kt huylu bir
hayvandr. Kendisini bir filin yaralad gergedan, eiyle birlikte dilerken yakaladmz iin, hakknda pein
hkm vermitik.
Svvahili dilinde fisi diye anlan akalla ilgili eski anlar anarken, kk bir ehir olan Mvvanza'ya vardk ve
yakt ikmali yaptk.
Daha sonra Ruanda-Urundi zerinden, Victoria glne doru utuk. Buras Afrika'nn en ssz bl-
gelerindendir ve ok sz edilen l ceylnna, bin dikkatle baktmz halde bir trl rasiyamadk. Buna
karlk isiz gsz dolaan ok yal bir gergedanla, orta boyda drt file rasladk. Hibirinin dileri 45
kilodan daha ar deildi. Ruanda-Urundi'den sonra kulbeleri koni eklinde ve ok hareketli bir sosyal hayat
olduu anlalan kalabalk bir blgeye vardk. Mahall halktan bir grubun olaanst bir elenceye daldklarn
grdk. Bir baka deyimle, ou krktk sarhotu.
Kivu gl zerindeki Costermansville ehrinin kusursuz havaalanna indik. Burada yemekleri m-
305
HEMINGVVAY
kemmel, havalandrmas olan birinci snf bir otel var. Gle bakyor. Gl de, imdiye kadar grdklerimin en
gzellerinden biri. Glleri birbirleriyle kyaslamak yakk almaz, ama adacklar, girintili kntl kylar,
suyunun rengi ile Kivu, pekl Maggiore ve Garda ile boy lebilir. Como glnden ise ok daha gzel
olduu su gtrmez.
Prl prl ve gneli bir sabah, jeneratr onar-dktan ve ua bir gzel muayeneden geirdikten sonra,
kuzeye, Cari Akeley'in koleksiyonunu gerekletirdii Goril Mezarlna doru yola ktk.
Bir sre sonra iki faal volkan arasnda umaya baladk. Uan iini youn bir kkrt kokusu kaplad.
Havalandrmak iin aygt amak zorunda kaldk. Volkanlardan o kadar ok duman kyordu ki, fotoraf
ekmeye kalksak, hi bir deeri olmayacakt; bu yzden fotoraftan cayp Ruvvenzori yamalarna doru,
kuzeybat ynnde ilerledik. Entebbe'e vardk. Burada kaldmz Gl oteli mkemmeldi. Victoria gl ok
gzel seyrediliyordu. Ben bu arada Miss Mary'nin, Masai barajnda ve Kilimanjaro danda kapld
klostrofobia duygusunu (bir yerde kapal kalmak korkusu) unuttuundan umutlanmaya baladm.
ken sisin dalmasn otelde bekledik, sonra sis dald ve havaalanna gidip Albert glne doru yola
devam ettik. Albert gl de gerekten gzel bir gl, bat kysnda birok balk kasabas var. Balklar
seyrettik ve trl avlanma usullerini grdk. Hem kamtan yaplm oltalar, hem de a kullanyorlard. Hafif
kayklara binmilerdi ve tuttuklarr
306
GAL ISTANBULU
balklar toplarlarken aralarnda en az 100 kiloluk bir balk da vard.
Balklar hallerinden memnun grnyor ve bal kyya ekiyorlard. Dalp kendilerine el salladk. Onlar da
el sallayarak bize karlk verdiler. Balk gerekten ok gzeldi ve havadan baknca, daha da gzel
grnyordu.
Albert glnn bat kysndan kp Victoria Nil'-den dndk ve Murchison cavlanma ulatk. Yol boyunca
kylarda birok hipopotam ve fit grdk. Bir de o zamana kadar rastlamadm bir eyle karlatm : Hep bir
arada dolaan fil ve yaban kzleri. Hepsi de birbirleriyle ok iyi anlayorlard. Yalnz yeni lm bir
hipopotam timsahlar yemiti. Bu blgede timsahlar kendilerine pek gveniyordu.
Daha sonra byk Ruaha nehri boyunca, Gney Tanganika'da timsah olarak yalnz birinin su ortasndaki
gbeini grdk. Aslnda burada bol timsah bulunur ve avlanr. Hepsi de ok ddr. Nil bo-yundakiler
kyya km ve kumsala uzanmlard. Balarn da suya deil karaya doru evirmilerdi. Herhalde suya
gelecek avlarn bekliyorlard. ok ol' duklar belliydi. Boylar drt metre ve daha fazla olan 17 tanesini ben
saydm. Yalnz bu havadan yaplan bir tahmindi. Rakamlar daha da byk olabilir. Enleri de bir hayli geniti
ve hep bir arada bulunuyorlard. Nehir boyundaki aalarn altna uzanmlard. Uan geii kendilerini hi
rahatsz etmemiti. Bundan da anladk ki, buras amansz bir lkedir.
Murchison avlan gerekten ok gzel. Niaga-ra'nn aksine sular birden yuvarlanmyor da, eit eit
yksekliklerden aa akyor.
307
HEMINGVVAY
Cavlann zerinde bir sr tur atarken Miss Mary de film ekti ve daha sonra bir sre dinlenmek ve filmleri
ykatmak zere Entebbe'e dnmeyi kararlatrdk. avlandan uzaklarken, siyah ve beyaz ibi kular
olduunu sandm iri kularn savatklarn grdm. Nehir zerinde uarken de bunlara raslamtk. Bu tr
bir ku rahata uan camn krabilir ve pilotu ya da yardmcsn saf d edebilir. Yardmc pilot yerinde Miss
Mary oturduu iin, Roy Marsh derhal alald ve kularn altndan geti. Ben de bu srada siyah-beyaz
lekelerini ve aa doru bakan kara azlarn grmek frsatn elde ettim.
Bu anda rotamzdan ayrlmtk ve birden terkedilmi bir telgraf hattnn teline rasladk. Telsiz kurulduktan
sonra telgraf hatt terkedilmiti ve telgraf telleri de yerlilerin kulaklarna ss eyalar yapmalar iin, onlara
braklmt. Murchison cavlanma kar allerjisi olan yerliler buraya kadar yanamadklarndan hattn bu
ksmndaki tel olduu gibi kalmt. Herhalde yerlilerin bu allerjisi, rasladmz vah hayvanlardan ileri
geliyordu.
Uak telgraf teline pervanesi ve kuyruk takm ile arpt. Geici olarak kontroln kaybetmiti ve hasar
olduu aka belliydi. yleyse mecbur ini yapacaktk. RAF (Kraliyet Hava Kuvvetleri) dilinde iki denen
ve doruca suya inmek anlamna gelen bir kar yol vard. Ne var ki Roy Marsh da, ben de, ikiyi incelemi
ve suya inii imknsz klacak kadar ok timsah olduu sonucuna varmtk. Ayrca, kontroldan km
tekerleklerle suya inmek de mmkn deildi. Su, bir uan ini yapabilecei en sert yzeylerdendir. Hatt
gvde inii yapmak bile emin
308
GAL STANBULU
saylmaz. Kontroldan km tekerlekler suyla temas edince, uan ne frlamasna ve iindekilerin suya
dklmesine kimse engel olamaz. Hele suda bir de timsahlar kaynayorsa, byle bir inii denemeyi, akl
banda hi kimse salk veremezdi.
Roy Marsh da en basit ve iyi kar yolu seip solunda grnen salam topraa ini yapmay kararlatrd.
Arazi sk allklarla kaplyd, ama bir Cessna 180 inerken, hzn saatte 40 mile kadar drebiliyordu. Roy
Marsh kanat frenlerinin altn grnce, en yumuak grnl allara doru alalmaya balad. Bu allar
aslnda orta boy aaklard. Her mecbur inite duyulan maden atrd-lar yine iitildi, fakat uaa birey
olmamt. Hemen uan arzas ve imdiye kadar byle bir ey bana gelmemi olan Miss Mary ile
ilgilendik. Bir sre nabz atlarn bulmakta glk ektim ve uzun bir sre de baygn kald. Sonra tespit
ettiim olayn bilime yarar dokunacak sanrm. Miss Mary'nin nabzn yeniden bulduum zaman, 155
atyordu. Bunu Roy da dorulad ve varlmzdan haberdar olduklar, kardklar seslerden anlalan fillerden
uzak kalmak iin, ykseke bir yere gitmeyi kararlatrdk.
Eski bir fil barna olduu anlalan, fakat den bir kayann geidi kapatt iin artk fillerin iine girmesine
imkn olmayan bir yerde konakladk. Roy'le birlikte ot kesip Miss Mary'ye bir yatak hazrladk. Ate yakmak
iin al rp topladk. Roy da enaz be defa uan yanna inip telsizle imdat istedi. Roy'la bararak
konutuk. Her konumamzda filler bunu kendilerince yorumluyorlar ve karlk veriyorlard. Roy bu sayede
hayvanlarn nerede oldukla-
309
HEMNGVVAY
rn ve kendilerinden en iyi ekilde nasl saklanacamz kestirdi. lk amacmzn, varolmak olduunu
kararlatrdk. lk i, Miss Mary'ye gereken ihtimam gstermekti. Kendisine ok ac veren iki kaburgasnn
krldn henz bilmiyordu. Fakat asla ikyet etmiyordu. kinci iimiz, yiyeceklerimizi muhafaza etmekti.
Bunlar da bir ie su, drt ie 'Carls-berg' biras ile bir ie 'Grand MacNish' sko viskisinden ibaretti.
Uamzn mecbur ini yaptn duyurduktan sonra, yardm gelinceye kadar uzun bir sre beklememiz
gerektiine karar verdik. nk arazi, uaklarn iniine uygun deildi.
Bu arada kk bir uan iniine elverili bir pist hazrlamay plnladk. Carlsberg biralarn da aramzda
paylatk. Her iki gnde bir ieyi kii arasnda blecektik. 'Grand MacNish'i de her gece bir kadeh
yuvarlamak zere bltk. Suyu ise tkenmez bir kaynak olan Murchison avlanndan tazeleyeceimizi
dndk.
Roy'un bir zamanlar iinde benzin bulunan bir galonluk bir bidonu vard, ama bunun iine imdi rahata su
doldurabilirdik. Bu tr pikniklerde mesele olan su iini bylece zmlemi oluyorduk, ama suyu bidonda
kaynatp kaynatmamak gerektiinde fikir birliine varamadk. Tartma konularmzdan biri de, geceyi nasl
geireceimizdi. nk civardaki 60 kadar fil, kendi aralarnda konumadklar zaman, hi ses karmadan
burnumuzun ucuna kadar sokulabili-yorlard.

Miss Mary ottan yatann zerinde ml ml uyuyordu. Kendisi ok geirdii iin, benim ceketi-
310
GAL STANBULU
me ve yamurluuma sarmtk. Arada srada ben de yanna uzanyordum, fakat daha ok Roy'un, srtnda
bir ort ve gmlekle yatt atein yanma gidiyordum. Havadan yana pek ikyetimiz yoktu, ama evre her
zaman altmzdan daha souktu.
Benim durumum Roy'unkinden daha iyi saylrd; nk srtmda fanila bir gmlekle, ayamda pantolon
vard. Byle bireyin bamza geleceini dnmediimizden hafif giyinmitik. Afrika'da uaklarn ii daima
scak olur. Su bidonu hakkndaki tartmamz, birden 20 metre kadar ilerde beliriveren koca dili bir erkek
filin grnmesiyle yarda kald. Her halde fillerin konakladklar yere giderken yaktmz atein evresinde
olup bitenleri anlamak iin durmutu. Kulaklarn iri iri amt. Bu kulaklar bana 15 metre geniliindeymi
gibi grnyordu, fakat geceleri gndze oranla llerin daha byk grndn biliyordum.
Hortumunu kaldrnca, bu da bana yz metre uzunluundaym gibi grnd, fakat bunun imknsz
olduunun da farkndaydm. Derken bir takm garip sesler kartarak deta bize katlmak istediini belirtti.
Roy da, ben de t karmadan bekledik. Soluk bile almyorduk. tenlikle hayvann kendi iine bakmasn
diliyorduk.
En sonunda o da buna karar verdi. Geceleri fillerin ziyaretlerine azok altk, sradan olay olarak karlamaya
baladk. Sadece bz korunma tedbirleri aldk. Ay nda, olduklarndan da iri grnen fil-
311
HEMNGVVAY
ler karsnda en iyisi, susmakt. Soluk sesi bile yanlarnda misafir olduumuz bu dev hayvanlar rktmeye
yeterdi. Miss Mary geceyi iyi geirdi. Sabah acsnn ok olmasna karlk, neesi yerindeydi ve kahvaltda ne
olduunu sordu, ay olmamasna at ve fazladan bir elma yedi.
Roy sabah erkenden Murchison avlanndan su almak iin yola kmt. Cavlann sularnn dklrken
kardklar byk grlt, herhalde aratrmaya balam olan uaklarn sesini duymamz engelliyordu.
Birok defa uak sesi duyar gibi oldum; hele bir defasnda pek emindim. Fakat her seferinde de rzgrla bize
kadar ulaan cavlann grltsnden bunu kesinlikle kartamadm.
Sabah Roy su almak iin gittiinde, ben de geen uaklarn yerimizi tespit edebilmeleri iin ate yaktm ve
atein snmemesi iin de kuru dallar toplamam gerekti. Ya dallan da kesip duman tttrmek iin atein
zerine atyorduk. Ayrca atein snmemesi iin kuru odun da bulmak gerekiyordu. Bir aralk bu ii yapmak
imknsz hale geldi. nk kurumu bir dal her koparnzda, bir file meydan okumak zorunluluu ortaya
kmaya balamt. Yine de biriktirdiimiz al rplar sayesinde sinyal ateinin dumann srekli tttrmeyi
becerdik.
Sabah odun aramak iin erkenden yola klarmzdan birinde nihayet konakladmz yerin 50 metre kadar
soluna uzandm ve nehre doru bakan yamaca vardm. Filler odun toplamamz protesto eden
312
GAL STANBULU
bir harekette bulunmuyorlard. Ya dallar keserken ses kartmyorlard da, kuru dallarn atrdyarak
krlmas canlarn skyordu. Fakat bizden yana rzgrdan da yararlanarak ve dikkatlice alarak bol kuru
dall bir aaca ulatm. Aacn dallarndan birini kesiyordum ki, birden nce fillerden birinin homurtusunu
iittim; aa baknca, bu sefer nehirde dumann salarak giden bir tekne grdm. Safari srasnda, gnein
ykseldii zamanlarda sk sk serap grdmz olmutu. Bu sefer de tekneyi ilk grdmde, gzlerimi
muayene ettirmeyi dndm. Miss Mary'ye seslenip bir teknenin nehirden yukar gelmekte olduunu haber
verdim. Bu srada tekne bir burnun ardnda kaybolmutu. Miss Mary de grdm eyin gerek olmasndan
kukudayd fakat bunu dosta belli etti. Kendisini alp fillere kar tandmz gvenlik hattnn ucuna kadar
gtrdm ve biz hl konuurken, motor burnun ardndan tekrar kverdi.
Biraz eski model olmakla beraber, gerekten gzel bir tekneydi ve sonradan bu teknenin Afrika Kraliesi
adl filmde kullanldn da rendik. Bu filmde kendisini ok takdir ettiim Katherine Hepburn'la, gerek
hayatta yz yze bir trl gelemediim Hump-hrey Bogart rol almlard. Fakat o bu filmde ok daha
inandrc bir roldeydi ve teknenin grnts benim iin zevkli bir deneme oldu.
Ancak ayda bir kt seferini yapan tekneye derhal iaret ettik ve bu beklenmedik kurtulu yarn kenarnda
bir sr insann toplanmasna yol at. Hepsi de Afrikalyd ve kendilerine fillerle karla-
313
HEMINGVVAY
mamak gerektiini akladk. Bunu da onlar akarsuyun bat yakasnda tutarak saladk.
Kalabal gren filler, mecbur ini yapan uan yaknna ekilmilerdi. Yaptm kefe gre, bu noktadan
sonra da dalacaklard. Filler uak zerinde tam bir keif yapmlar ve daha sonra BOAC pilotlarndan
Kaptan Pilot R. C. Jude'n ifadesine gre, uaa bir bakma kendi mallar gibi bakmaya balamlard.
Paralamadklarn gre, belki de ua misafir olarak kabul etmilerdi.
Bayan Hemingvvay, SS Murchisondan gelen iyi insanlarn da yardm ile kamptan aa indirildi. lerinden
biri koca bir tfek tayordu ve bu ilerden gerekten iyi anlyan birine benziyordu. Miss Mary'-nin artk
gvenilir ellere getiini dndm.
Ben ise kampta kalp randevulatmz Roy Marsh' beklemeye baladm. O hepimiz iin ilgin grnmeye
balayan Murchison avlanndan su alm, dnyordu. Miss Mary'nin emin bir ekilde gemiye bindirilmesini
grnce, "Grand MacNish'i ap kendime sulu bir viski hazrlamaya karar verdim. kiyi hazrlarken
karlatm tek glk, buz sknts oldu. Yine de acele acele bir ie 'Carlsberg' biras imeye baladm.
Tasarladm, ie boalnca, iinde viski su hazrlamakt.
Bu abalarm bir grup filin kagelmesiyle yarda kald. Fillerin hibirinin dmanca bir tavr yoktu; yalnz
atalarnn bana geleni hatrlayan biri hari. Kimbilir, belki de kocasn bu yzden kaybetmiti ve her ne
olursa olsun, tutumu zellikle bana kar dmancayd. Kulaklarn olanca geniliiyle ap
314
GAL STANBULU
yaklamaya balad. Ellerim ve ayaklarmla emekleyerek kayala doru derhal kamay denedim.
Filler yaklamalar iin izdiimiz hatt aarlarsa, Miss Mary'yi ellerimizle buraya karmak iin Roy'Ia
anlamtk. Fakat bu fil, kendilerine dmanca hibir harekette bulunmadmz halde, zellikle bana kar
aktan aa dmanlk besliyordu. Bu yzden kayalk yamac trmanmay denemeye kalknca, hemen
yanbamdaki kaya paralarn toplayp sa elimle daha iyi frlatmama karlk bu defa sol elimle hayvana
doru atmaya baladm. nk bileimle dirseim incindii iin sa elimi kullanamyor-dum. Fil grltler
kartarak saldrmaya devam ediyordu.
Sol taraftan bir filin zerine ta frlattnz zaman, mzrak atar gibi tam gznden vurabiliyorsunuz. Ben de
hayvana nce iki sivri, sonra iki tane de yuvarlak kaya paras frlattm. Fil saldrganlndan vazgemedi ve
beni yakalamak istercesine hortumunu ileri doru uzatt. Ben de hortuma kar son derece hassasmdr. Fil
aka beni kstrmak niyetindeydi. Hortumu artk iyice yaknmdayd. Mthi bir eye benziyor, stelik bir
koku yaylyordu. Hortumunun iinin tamamen pembe olduunu o zaman farkettim. Son blmnde ise garip
bir bkp kvrma organ vard. Tekrar Kimana Svvamp'ta olmay ve kibar kobra ile karlamay olanca
gcmle arzuladm dorusu. Filin gzleri kktr, yine de sa gz budur diyerek bir kaya paras daha
salladm ve tutturama-dm. Bu sefer sol gzne sivri bir ta attm; bu, hayvan pek az etkiledi. Fil hi de
uygar olmayan sesler
315
HEMNGVVAY
kartp duruyordu hep. Az ile dosdoru bana arpmak zereydi.
Fille aramzda geen konumay nakletmeyeceim; fakat her ikimizin de tatl szler sylemediini
hatrlyorum. Hayvana, Dilsiz fil, bana bel amadan ek git buradan! diye haykrdm hatrlyorum. Fil
de buna yava yava anlamaya baladm kendi dilinde sesler kartarak karlk verdi.
Tekrar ben konutum ; Geber sen, fil gibi fil, e mi? Bunu ilk defa Japonlarn Pasifik Sava srasnda, ilk
saldrlarna kar koyan bir gazete muhabirinin telgraflarndan okumutum. Benim durumum da, muhabirin
Japonlar karsndaki durumundan herhalde daha parlak deildi.
Fil kt niyetli diyebileceimiz durumunu hi bozmuyordu. Szle yola gelmediini anlaynca, zerine daha iri
kaya paralar atmaya karar verdim. Bilirsiniz, yalnz sa ellerini kullananlar, hele benim gibi acemi iseler, sol
elleriyle hibir ey yapamazlar. Fakat yine de talardan birini hayvann azna yerletirmeyi becerdim. Fil
bunun zerine hortumunu kaldrp hi de nazik olmayan bir ekilde bana doru defa st ste sallad.
En sonunda eylemden vaz geip, dier fillerin yanma dnd. Bu arada dierleri hibir ekilde olayla
ilgilenmemi grnmler ve kendi aralarnda konumaya devam etmilerdi. Filler genellikle uysal
hayvanlardr. Fakat bana atan bu filin bir zamanlar insanlardan ktlk grm olmas mmknd. Fille-
316
GAL STANBULU
rin insanlar hakknda ne dndklerini bilmek kolay deil, tabi, fakat bir zamanlar ounun bz acemiler
ya da dikkatsizler elinde canverdiklerini, ya da yaralandklarn hatrlayacak olursak, hak vermek gerekir.
Yardan yukar doru uzaklaan filler gidince, nce uaa doru aa indim, sonra da SS Murchi-sonun
yanna, Miss Mary'ye ulatm. Gemide gzel bir parti vard ve bir ift evliliklerinin altn yln; kzlar, damatlar
ve an adl torunlar ile birlikte kutluyorlard. Delil olarak uan fotoraflarn ektik ve Cessnann
alevlerden zarar grmemesi iin geride bir baka ate yaktk.
SS Murchisona ktktan sonra, evliliklerinin altn yln kutlayan iftin damadnn Gney Afrika'nn nl
operatrlerinden Mr. McAdam olduunu rendik. Hemen Miss Mary'yi muayene etti ve iki kaburgasnn
krldn, fakat genel durumunun iyi olduunu, geirdii oku abuk atlattn syledi.
Roy Marsh ile avlana bakmaya gidenler geri geldikten sonra demir aldk ve Albert glne doru nehirden
aa inmeye baladk. Hedefimiz Butiaba idi. Temiz, bakml, buzdolapl bir teknede olmak dorusu hi de
fena deildi. Hele buzdolabnda 'Tusker' biralar da olunca.
Sert iki yoktu, fakat geminin kaptan Hintli, bir hayli pahalya bana bir 'Gordon'un sek cininden, satt. Pahal
olduunu kendisi de kabul etti ayrca.
Yanmzda iki salkm muz vard. Bunlardan biri tam olmutu, dieri de biraz fazla olgunlamt. Murchison
avlan blgesinde daha fazla kalmak ih-
317
HEMINGVVAY
timaline kar yedek besin maddesi diye saklamtk muzlar.
Nehirden aa gezi, gerekten nefisti. Her iki yakada da erkek ve dii hipopotamlar grnyordu; ayrca
timsahlar dolayordu. Daha aalara indike, sol kyda filler de grdk. Dorusu fillere uzaktan kadeh
kaldrp salklarna Tusker biras imek pek ho oluyordu. Ayrca Cessna 180'in dmesinden dolay
timsahlarn rahatlarn hi bozmadklarn ve kyda durduklarn grmek de hotu. zellikle nehir kysna gidip
su almak grevini yklenen Roy Marsh bundan pek holand. Timsah gruplar iinde grdm en kalabalk
topluluk, 17 timsahlkt. Fakat belki 500 tane timsah grdk.
Btn nehir boyunca 6 ile 20'lik gruplar halinde ya da tek balarna fillere rasladk. Son iki yldan beri
Afrika'y kavuran kuraklk yznden bu tek akarsu evresinde byk bir cmb balamt. Fil srleri
genellikle nehirlerden uzakta yaarlar. Fakat kuraklk yznden otlar azalnca, onlar da nehir boyuna gelmek
zorunda kalmlard. Hepsi de bir arada son derece iyi yayor gibiydiler. Gerekten de tek grdm olay,
nceden de anlattm l hipopotam olmutu.
Nehir, Albert nehrine dklyor ve sular gri bir renkte genileyip gidiyor. Ama bir sr ku ve balk
grebilirsiniz. Tekne en iyi ihtimalle 7 mil srat yapabildii iin, suyu ve evredeki kylar iyice incelemek
mmkn. Gl kular kmelenmi, pelikanlar, eit eit rdek ve kaz trleri de dolap duruyor su stnde.
Teknede ok mutluyduk ve muayeneden sonra
318
GAL ISTANBULU
Miss Mary'nin evliliklerinin altn yln kutlayan iftin banyosundan yararlanmasna da izin kt. O ykanp
dinlenir ve iyi bir uyku ekerken, Roy Marsh da hak-ettii uykuya dald; ben de Mr. McAdam'la genel
konularda tartmaya baladm. Butiaba'ya vardk. Buras gl kysnda, kiilii olmayan, iyi bir otelden bile
yoksun, kk bir ehirdi.
Teknenin kaptan Asyalyd ve uzun salar kulaklarndan aa sarkyordu. Herhalde gelenek icab
(geleneklere her zaman sayglyzdr) salarn iyice uzatmt. Bizden adam bana 100 iling isteyince, Mr.
McAdam zaten gezinin parasn verdiinden kurtarlan insanlar iin de ayrca para istenmesine iddetle kar
kt.
Denizcilik yasalarn iyi bildiim ve bunun kaptann hakk olduunu kabul etiim iin, uzun salarna ramen
paray demeyi kabul ettim. Mr. McAdam ise yazl olarak ikyette buulndu. Karlkl birer Tus-ker'
yuvarlarken, kendisine haklyken de byle paralar demek gerektiini anlattm. nk nasl olsa geri
alabilirdiniz. Gerekten de hakl ktm ve Kaptann bal olduu Dou Afrika Demiryollar ve Limanlar
irketi'nden 300 ilinglik bir ek aldm.
Butiaba'da ya geceyi Murchison'da geirecektik, ki, ben bunun Miss Mary'nin pek houna gideceini
sanmyordum; nk limana havalandrma tertibatl kk bir tekne yanamt; ya da otobsle Ma-sindi'ye
gidecektik. Sonunda otobsle Masindi'ye gitmeye karar verdik. Fakat bu arada btn gn bizi ara-
319
HEMINGVVAY
yan ve grevi bizi ve eyalarmz Entebbe'e gtrmek olan bir pilota rasladk. Havilland Rapide uan
benzinle doldurmutu ve derhal havalanmaya hazrd. Benim ilk tepkim, otobsle Masindi'ye gitmekte srar
etmek oldu.
Fakat insan Fast International Sporting House Set tarafndan uaa davet edilince, bu biraz da emir gibi
oluyor. Uan pilotu Reginald Cartvvright bir ar kamyonla nce pisti kefe gitti. Kalkan tozdan kefin nasl
yrdn anlamamz mmkn olmad tabi. Bana gre pistin grn, Gney Dakota'nn kzl tepelerini
andryordu ve hi de gven verici deildi.
Uaa ktmzda, Kaptan Cartvvright pilot mevkiine, Roy Marsh yanna, ben de arkadaki ikinci koltua
yerletim. Kaptan Cartvvright, arl bu sayede dengelemek istemiti. Szde kalk pistinin te birini henz
katetmitik ki, ben kolay kolay havalana-myacamza inanmtm bile. Yine de yaban keisi gibi hoplaya
zplaya engebeli pistte mmkn olduu kadar hzlanarak ilerlemeye devam ettik. Derken tekerlekler birden
yerden kesildi ve uan her taraf zangr zangr titredi, ama birka saniye ya geti ya gemedi, tekrar yere
kondu ve maden ksmlarn pek iyi bildiim atrtsn bir kere daha iittim.
Yazk ki bu defa n taraftaki motor alev alm, yanmaya balamt. Entebbe'e kadar uzun yolculukta
yetimesi iin tam olarak doldurulan sa kanattaki benzin deposu da yanmaya balamt ve esen rzgrla,
alevler uan arkasna doru ilerliyordu. Depodan benzin szd iin, gelen alevler ne kadar az olursa olsun,
uan alev almas iten bile deildi.
320
GAL STANBULU
O anda birden iki motorlu uaklara nasl girildiy-se, yle klaca prensibi aklma geldi. Hemen ieri
girdiimiz kapya gittim ve kapnn uan maddesinden bir parayla kapanm olduunu grdm. Kapy
atm ve Roy Marsh'a Burasn atm! diye seslendim. Miss Mary'nin durumu da iyi mi? Roy: yidir
Baba, nden kt, dedi.
Kapy bamla ve sol omzumla dayanarak atm. Kanat alnca, uan henz alev almam sol kanad
zerine ktm; Mary, Roy ve Pilot'un benim smayacam bir aralktan km olduklarn anladm.
Onlara seslendim ve hepsi de iyi olduklarn sylediler. Uan nnde birlikte toplandk. Bazlar u-an bir
anda alevler iinde kaldn sonradan anlattlar. Oysa bence uak son derece ar yanyordu. Hepimiz gven
verici bir uzakla ekilinceye kadar da, pek yle alevler iinde kalmad.
Roy, Miss Mary'yi camlardan birini krarak dar karttn anlatt. Kendisi ve Mary hemen hemen ayn
uzaklktaydlar. Miss Mary'nin kmasna yardm etmek iin, nce kendisi dar atlamt. Sonra da tam bir
stevvard' gibi Mary'ye yardm etmiti. Ben de uan normal k yerinde ayn ekilde davranmtm, ama
benim yolcum yoktu. Uan iinde kimse kalmaynca, Reggie de bir pencereden dar atlamt ve gerek
bir Ndgee adam da byle davranrd (Ndgee, Afrika dillerinde ku demektir ve uaklara da yle derler.)
nsan uakta yangn ya da paralanmak tehlikesi atlattktan sonra, ok denilen birey geiriyor. Uak
mecbur ini yaparken hafif bir ekilde konduundan
321
HEMNGVVAY
bence ok olmaz insanda, ama oka benzer bireyier duyulur.
Kalk srasnda uan alev almas olaynda ise, ok ok daha byk apta kendisini gsteriyor ve insan olay
normal olarak karlamakta gerekten glk ekiyor. Oysa bu ok kolay birey, baz insanlar tam anlamyla
deli ediyor. Sz gelii bir uak dp yanmaya balaynca, ilk olarak, gayriihtiyar infilk bekliyorsunuz.
Uan bomba tayp tamadn dnp, uaktan mantkl bir uzaklkta duruyor ve patlamann ne zaman
olacan bekliyorsunuz. Bu srada ben de ayn etki altnda infilk beklerken, ar heyecanl Afrikallar
boynuma sarlyor, beni tebrik ediyor, incinen sa kolumu daha da actyorlard. Patlamalar bu srada iittim.
Ard arda gelen drt kk patlama, 'Carlsberg' biralarnn ielerinden ileri geliyordu. Daha sonra daha
kuvvetlice bir patlama oldu. Bu da 'Grand McNish' iesiydi. Derken biraz daha bouk bir patlama. Bu da
'Gordon'un ciniydi. Maden kutu iinde olduundan, daha bouk ses kartmt. Daha baka patlamalar da
bekledim, kmad.
En sonunda bizi Masindi'ye kadar gtrmeyi kabul eden gen bir polisin kulland motorlu arala kaza
yerinden ayrldk. Arabada sevimli polisin eiyle beraber Miss Mary ve ben vardm. 53 millik yolu hibir iki ve
merubat almadan katetmek zere hazrlandk. Hayatmn en uzun yolculuu bu oldu diyebilirim, Miss
Mary'ye de ksa geldiini pek sanmam. Bir aralk kendisine, Miss Mary, nmze kacak ilk dost grnl
yerde durmaya ne dersin? diye sordum.
322
GAL STANBULU
Hem belki ayak st bir tek de atardk. Pilotlarn kazadan sonra iki imeleri gelenek icabdr.
Baba, diye karlk verdi Miss Mary, sen dilersen peki, ama bylesi daha zor.
Elele tututuk ve devam ettik yolumuza.
II
Masindi'ye yolculuumuzu tamamladktan ve hayatlarnda ilk defa bir uan yandn gren duygulu kiiler
tarafndan karlandktan sonra, nihayet yataklarmza girebildik.
Gece bir akaln inatla uluduunu iitip hayvan yank et ve sa kokusunun ekip ekmediini dndm
dorusu. Az ok mekanik bir ekilde otelin giri kaplarn kontrol ettikten sonra, belki de yaral olan akalm
diledii gibi ulumakta serbest olacan dnerek tekrar yattm.
Miss Mary krk kaburgalar dolaysyle ok ac ektiinden gece iyi uyuyamad. Yine de akaln ulumas ona
gven veriyor ve Kimana Svvamp'taki eski gnlere dndn dnyordu.
Sabah Afrikal bir pratisyenle tantk. Adam yanan uaktan kurtulmamzdan tr o kadar sevinliydi ki, Miss
Mary'yi tedavi etmek ve kaburgalarn sarmak istedi. Soylu pratisyen iin elbette bu ilgin bir deneme
olacakt, fakat ben kabul etmedim.
Krk bir kaburga kemiine kar yaplacak pek bir ey yoktur. Ancak on raundluk bir boks manda, kemiin
birinci raund yerine, dokuzuncu raundda krlmasn dilemekten baka. Kr alya almaya kal-
323
HEMINGVVAY
ksmak, alnn sras gelince kartlmas demektir ve bu da son derece ac verir.
Soylu Afrikal pratisyen daha sonra kafatasm makasla ustaca krpt. Bunu kabilesinin gelenei gereince mi,
yoksa gerekten gerektiinden mi yaptn bilemiyeceim. Her ne olursa olsun, sonu ok etkili ve
grlmeye deer birey oldu. Sonra bir eit antiseptik kulland. Ardndan da sard, sarmalad.
Bu arada iltihaplanan sol bacam da sard. Yine kibarca artk Entebbe'e dnebileceimizi bildirdi. Miss Mary
toparlanmak iin uzun bir sre burada kalmak istediinden, hedefimiz zaten burasyd.
O zamanlar gzde iki 'Gordon'un ciniydi ve bu ikiden bir miktar Masindi'de edinmeyi baarmtk. Dorusu
ben 'Gordon'un reklmn yapacak deilim. Fakat bu cinin amzn en etkili antiseptiklerinden biri olduuna
inanyorum. Penisilin geici bir rabet gryor, bir takm insanlar da slfamit kullanyorlar. Ne var ki btn
bunlarn deeri geici. "Gordun'un imalt ise ispatlanm bir meziyete sahip; stelik btn i ve d yaralara
kar glendirici, yumuatc, yaray kapatc bir etkisi var. Yine de yerli halkn bunu imemesi ok daha
yerinde birey. Aksi halde byk hatalar isliyebilir, hatt hepimizin pimanlk duyduu cinayetlere, cinsel
sapklklara kalkabilirler. Bir baka deyimle, cini ocuklara iirmeyin!
Tedavimiz tamamlannca, Masindi'den Entebbe' e otobsle dndk. Kuzeyde hi yamur yamadndan, bu
tozlu ve skc bir yolculuk oldu. Yedi Tepenin ehri Kampala'ya ulancaya kadar ilgi ekici hemen hemen
hibir ey grmedik. 135 millik yolculuk insana dnme frsat veriyordu, o kadar.
\
324
GAL STANBULU
nce VVisconsin'in Cumhuriyeti Senatr Jo-seph McCarthy'nin her iki uak kazasnda da bizimle beraber
olmasn istedim. Benim bir merakm vardr; nl kiilerden biri olarak McCarthy'nin de zor durumlarda nasl
davranm olacan dnr dururum. Elbette rnek bir ekilde davranrd, ama nedense bu merak hep iimi
kemirir durur. Bu sefer de senatrlk dokunulmazl olmadan birlikte yaayaca hayvanlar karsnda acaba
nasl davranrd, diye aklma geldi. Bu dnce zaten karmakark olan zihnimi 10-12 mil kadar oyalad. Bir
bakma elendim de tabi.
Derken ok eski bir dostum, Mr. Leonard Lyons hatrma geldi. Mr. Lyons son derece kibar yapl, fakat zayf
biriydi. Birgn bir 577'likle ate etmi, silhn geri tepmesiyle beraber arkasndaki kapnn demir kanadna
arpmt. Silh elinden frlamt, ama yaralanmamt ve birka mil boyunca da memnun memnun Mr.
Lyons'la birlikte bamza gelen ho olaylara glmtm. Bunlarn hepsi ho eylerdi.
Ondan da sonra Mr. Toots Shor'u hatrladm. nsan Mr. Shor'u dne dne yzlerce kilometreyi son
derece mutlu geirebilir. Bay Shor, herkese kar sert davranmakla n salmt; ama biz aramzda hibir
zaman bir kaba cmle sarfettiimizi hatrlamayz.
Dncelerimin bu noktasnda Mr. Shor'u zihnimden karp bir baka arkadam, Sloppy Joe diye hatrlanan
Mr. Joe Russell'i hatrladm. O da Key V/est'te, Mr. Shor'un ilettii bar ve lokantann karsndaki bar
iletirdi. Mr. Joe Russell uzun yllar bir-
325
HEMINGVVAY
ok servende ortam ve dostum olmutu. lmn dnerek birok mil daha atk.
Artk beynim pek yufkalam, herkese iyi eyler dilemeye balamt. Daha bir sr eski dost aklma geldi ve
bunlarn stnlk ve gszlklerini dndm. Beynim gemi hayatmla ilgili konular zerinde dnmeyi
reddediyordu. Buna karlk bakalar, baka yerler, yiyecekler ve iyi iki zerine alyordu hep.
Gordon'larn imalt ile donanmtk ve ben de bunu ve hayatta bana verdii zevki dnyordum. Bu yzden
de gemi hayatm zerinde dnmeye yneldim. Ne var ki beynimi bundan uzaklatrmak elimdeydi. Bu
sefer zerinde durmay reddettiim ekonomik ve siyasal sorunlar dnmeye baladm.
Byle zamanlarda ilgin olabilecek bir olayla karlaabilirsiniz. Sokaktaki gzel bir kadnn yerine, iki kadn
grebilirsiniz. Beyniniz bir ayrlmaz organnz gibi deil de, kardeinizmi gibi gelebilir. Bazan iitir, bazan
iitmezsiniz ve bazan kendi sesinizi duyamazken, bazan da grltler kulak zarnz patlatacak-m gibi olur.
Kafatasmla sol kulam arasnda devaml bir vzlt var gibiydi ve Mary'ye dnp beynimin dar akp
akmadna bakmasn istedim. O da, Baba, beynin olmadn sen de biliyorsun, dedi. Herhalde aina
olmadmz bir sv olsa gerek.
Miss Mary de herkes gibi akalar yapabilir, hatt bazan herkesten ok akann dozunu karr. Bay Toots
Shor'un evresindekiler tarafndan el stnde tutulmasnn sebeplerinden biri de budur. Dank beynimi,
kaburgalar krk Miss Mary'yi sineye eke-
326
GAL STANBULU
rek Entebbe'e vardk. O zamana kadar ikimiz de bamza gelenlere dair yazlanlar okumamtk.
Entebbe'de gazeteciler ve soru yadranlarla karlatk. ngilizler sigorta bakmndan uak kazalarnda
pilotun bir hatasn bulmak konusunda ok titizdirler. Ben belleim pek yerinde olmadndan olaylar
hatrlayabilmek iin Roy Marsh'la birlikte sorguya ekilmeyi ummutum. Sorgu - sual srasnda
ikencecilerden fark olmayan memurlar, ok yetenekli kiilerdi. Benim halimin daha berbat olduunu grp,
sorgu srasnda bir patavatszlk yapacam umarak, nce beni sorguya ektiler. Sonra srayla Mr. Marsh ve
Kaptan Cartvvright gelecekti. nsann anlatacak gerek bir hikyesi olursa, sorulara karlk vermek hi de zor
olmaz, fakat teknik ayrntlar konusunda ok dikkatli olmak artiyle.
Deceklerini anlayan kiilerin en kk ayrntlar nasl zihinlerinde tutabildiklerinin sebebini anlyor gibiyim.
Bu ayrntlar insann kendi kendisini koruma abas gibi youn bir ekilde bellee yerleiyor. Sorgu srasnda
u eyin yapld kendiliinden ortaya kyor.
Birincisi; btn yolcular yaatmak iin, siz de yaamak iin mcadele ediyorsunuz. Tabi vahim dmeler
bunun dnda. Vahim kazalarda ne yaplsa bouna.
kincisi; yaplan eyin, ahlk kurallarna uygun ekilde yaplm olmasdr.
Derken yaptnz nc ey de, her eyi sigorta irketinin houna gidecek ekilde yapmak abasdr.
Sigorta irketinin houna gidebilmek iin bu
327
HEMINGVVAY
n de sratle yapmalsnz ve sonra da her eyi hatrlayarak anlatmalsnz. Bizi her trl sorgu sualden
kurtaracak nefis fotoraflar ekmitik; ama, yazk ki bunlarn hepsi ikinci kazada yanmt. Bu yzden mesele
uzun, skc, boucu ve herkesin teknik bilgisine dayanan bir snav halini ald.
Gnlerce kimse snav baarp baaramadn renemedi. kenceciler Scotland Yard geleneine uygun
olarak sorgu srasnda hep kibardlar; fakat sorgunun nc gn, vaziyet icab gsterilen nezaketten de
ok bir yaknlk sezinlemeye baladk.
lk sorgudan sonra basnla grtk; daha dorusu Miss Mary gerekten hakettii istirahat iin odasna
ekilince, ben gazetecilerle grtm. Aslnda benim de dinlenmeye ihtiyacm vard, ama daha nce iki kaza
hakknda ilgin ayrntlar aklamak istiyordum. Henz kazalarla ilgili bir eyler yazmak niyetinde deildim;
fakat basnda, zellikle yabanc gazetelerde o kadar sama eyler okumutum ki, 'en dorusu gerei
anlatmak' diye dndm.
Gazetecilerle konuurken iki kiiden yalnz birinin dinlediini ve konuurken kendi sesini bile iitmeye imkn
kalmadn- grmek, dorusu acyd. Neyse ki, nceden hi tanmadm kiilerle sesimi iitmeden
konumak, ii daha da basitletirmiti.
Roy Marsh bal olduu irkete hesap vermek iin uakla Nairobi'ye gitmi ve biraz daha ikence ekmiti.
Entebbe'e bir Cessna 170'le dnd. Uak, Murchison avlanmda brakt Cessna 180'in aabeyiydi.
Bizim Entebbe'e varmzdan ok ksa bir sre sonra ortanca olum Patrick de, cebinde 14.000 i-ling olan
birinin gelebilecei kadar abuk yanmza
328
GAL STANBULU
geldi. Servenin kahraman ben, kadn kahraman da Mary olarak grnyordu. Fatura deme konusunda da
Patrick 14.000 ilingle kp gelinceye kadar Roy Marsh ampiyondu.
Patrick'in sermeyesini de abucak tkettikten sonra, ben Roy'la beraber Cessna'ya atladm. Bizi sorguya
ekeceklerle karlamak zere Nairobi' ye uarken, Miss Mary'yi. Patrick'e emanet ettim. Onlar da sonra
normal uak seferleriyle ardmzdan geleceklerdi. Nairobi'de ok iyi karlandk ve bir sr insanla tantk.
te bu dnemde herhangi birinin dengesini bozacak ve belki de normal bir insan olduu hakkndaki inancn
sarsacak garip bir kt alkanla saplandm.
Bu garip alkanlk, cenaze ilnlarn okumakt. ou gerekten kendi lm ilnm gibi yazlmt. Baz
satamalar oluyordu, ama iyi eyler de syleniyordu. Alman gazetelerinden birinde benim ua Kili-manjaro
dann zirvesine kondurmak isterken dtmz yazlyd. Szde 1934'te yazdm romanda anlattm
leoparn kalntsn bulmak iin, Mary ile beraber dan zirvesine inmek istemitim. Bu romann ad,
Kilimanjaro'nun Karlar'yd ve filme de alnmt.
Laitokok blgesinde grev yaparken, dan devam engebeli arazi zerinde birok defalar umu, eteklerinde
4 bin metreye kadar ykselmitik. Benim iinde bulunduum koullar altnda, lme meydan okuma
abas iinde bir Cessna 180 uan Kilimanjaro'nun zirvesine oturtmaya imkn yoktu. Her eyden nce
Cessna'y buraya kadar kartmak ma-
329
HEMINGVVAY
fifetti; kondurmak ise imknszd. Sonra da Laitokok'-a yryerek dnmek gerekiyordu.
Dadan aa inmek, trmanmaktan ok daha kolaydr. Bunu bir seferinde mahall halka korkulu anlar
yaatan bir aslan 15 mil boyunca izleyerek ispatlamtm. z srme pek zevkli gemi ve aslan kamt.
Servenin tek trajik taraf, hayvanlar kraln uzun bir sre izledikten sonra tekrar 15 mil yryerek ktmz
noktaya dnmek zorunluluu olmutu.
Laitokok'taki Hristiyanl kabul etmi yerli halktan pek ou samim dostlarmd. Masai kabilesinin yal
reisiyle birlikte (onun hesabna evcil hayvanlara zarar veren bir aslan da avlamtm) ikram ettii bir 'Tusker'
birasn yuvarlamtk. Gerekten evresinde byk otoritesi olan bu yal reisle karlkl bira imekte hi
saknca grmemitim. stelik onunla beraber imeyi reddetseydim, byk bir protokol hatas ilemi
olacaktm ve onu kalitesiz bira imek zorunda brakacaktm.
Yerli biralarn bazlar da mkemmeldir ve bir kan denemiimdir. Erkeklerinin zenginlii ve fazla ileri
olmamas yznden ikiye dkn Masai kabilesinde, bira, bir bakma sala yararlyd. Kabile erkekleri artk
ne aslan avlyor ne de savayorlard. Bu blgede savalar genellikle Gney Afrika'da imal edilen Golden
Jeep sherry adl ikiye almlardr. Ben, bu ikiyi kim ikram ederse etsin, reddetmiim-dir. Masai lkesinde
bir moral gc olarak bu ikinin iilmesinin hep karsnda olmuumdur.
Bir sre sonra reisle yanmza baka kabile reisi daha katld ve genellikle aslan avndan ve zellikle o
gnk aslan avndan konumaya baladk.
330
GAL STANBULU
Kendi iz srenleriyle yaknlar tarafndan Mehna diye arlan ve usta bir izci olan eski bir fildii avcsnn
yardm ile, aslann hangi yne katn kestirmitim. ledii eski bir byk suun kefaretini demekte olan
Mehna, aslan mmkn olduu kadar abuk izlerken, biz de soldan ilerleyecektik. Aslan, Mehna'nn tarafna
ynelirse, kendisini yakalayabilecek ve mmkn olursa vuracaktk.
Mehna da aslan nerede grrse grsn, ldrmeye teebbs edecekti. Yanmda VVakamba'l iz src
vard. Biri 12'lik tfekle, biri benim ar 577'-likle gelmilerdi. Ben de 30-06'lk Springfield'i tayordum. Sa
taraf ise, Londra'dan yeni gelen bir gen polis memuru ile, Masai'lilere emanet etmitik. Bunlarn hibiri
nceden aslan avlamamt.
imizde kt niyet yoktu, ama eytan kurcalyor, srf enlik olsun diye aslann sa tarafa kamasn
istiyorduk. Aslan ne saa, ne de sola doru kat. Mehna ve benimkiler farkna varncaya kadar, yoluna
dosdoru devam edip bizim blgeden kt, gitti. Bir keresinde kendisine ok yaklamtk. Fakat bu srada
yere uzanm, dinlenmekteydi. Bu defa bir yarn kenarna kadar izledik. Hayvan yar trmand, sonra birden
baktk ki, yerinde yeller esiyor. Bunun zerine Mehna'y ileri kardk. Bir sre sonra o da geri dnd ve
hayvann hi hz kesmeden yoluna devam ettiini, blgeden ktn haber verdi. Grevimiz bittii iin geri
dndk.
Tepe, fotorafmz Earl Theisen'in, Kilimanjaro
331
HEMINGVVAY
adn syliyemedii, Kibo adn da hatrlyamad iin, Baha'nn btn parasn kazand da diye szn
ettii Kilimanjaro'ydu.
Dnte Masai'ler birok defa Aslan urada! diye tellandlar, ama birey kmad. Biz de Laito-kok
yolunu tuttuk, av da bylece bitti.
lm ilnlarmz okurken bu tr olaylar aklma geliyor ve iki kazadan nce, kaza srasnda ve sonrasnda
neler hissettiimizin gerek hesabn byle kartabiliriz diye dnyordum.
Alman lm ilnlar ne kadar romantik ve vglerle doluysa, talyanlarn lm ilnlar birok ynden bunlar
yaya brakyordu. Bizim hakkmzda deer hkmleri veriyorlar, gerek ve tek dostlarmz gibi, kalbimin iini
okuyorlard.
Kalbimin iini ben bile bilmediim ve hi gve-nemediim iin, bu lm ilnlarnn bir ksm beni pek
artmt. Kimbilir, btn bunlar anlamak iin belki de bir kalp uzmanna bavurmam gerekiyordu. Yine de
gsterilen dostluk karsnda ok duygulandm.
Biz talya'y ok severiz, hatt tek tek talyanlardan ok daha fazla severiz. Hatt pek ok talyandan daha
fazla. Yine de cesetlerimizi grmeden ldmze inanmayan dostlarmz olduunu biliyoruz.
ngiliz gazetelerinin tepkisini ancak bir dostumun gnderdii kupr sayesinde renebildim ve grler bana
pek kark grnd.
nsana asl zevk veren, baz gazetelerde, ama The Times'ta, ya da Observer ya da The Guar-dian'da
deil, dierlerinde, birinin kiilii ve alkanlklar ile lmn nasl karladn ayrntlar ile anlatmalar oldu.
Bunlarn bir ksmn gerekten ha-
332
GAL STANBULU
yal gleri kuvvetli yazarlar yazmt. Sonunda onlardan daha ok yaamay kararlatrarak meseleyi
zmledik.
Btn lm ilnlarmda, hemen hepsinde, lme her zaman meydan okuduum syleniyordu. Hi insan
btn mr boyunca lme meydan okur da, 54 yana kadar sa kalabilir mi? Kim inanr buna? lmle
burun buruna gelmek, lme ok yaklamak baka ey, lm aramak baka eydir. nsan lm ufak bir
dikkatsizlik yznden, trafii kark bir yolda da karsnda buluverir. lm bir ie uyku ilcnn iinde, her
trl usturann keskin ucunda, banyonuzda ya da iyi kavga bilmediiniz iin bir sokak kesinde de
bulabilirsiniz. lmle burun buruna gelmenin o kadar ok yolu vardr ki, bunlar saymaya kalkmak budalalk
olur.
Bir erkek olduumdan beri bildiim en kark konu, bir erkein yaantsdr. Bir kadnn da bal olduu
kuramlar varsa, eminim, kadnn yaants daha da apraktr. Bir erkek gibi kat llere bal olarak
yaayan bir kadn gibi yaamann, bir erkek iin ok daha kolay olduunu teden beri dnmmdr.
imizde hibirimiz kat llere ya da tasarladmz iyi ahlk kurallarna uygun olarak yaamamz-dr. Ama
teebs etmisizdir byle yaamaya.
Bu noktaya varnca gidip yattm ve bir d grdm. Allahtan dlerim tatldr ve geceler de, gndzler kadar
endir. Gndzleri hayale dalmadm iin, yalnz geceleri d grrm. Gndzleri ya neemi bulmaya
bakarm, ya etraf incelerim. imdi de ok ekici bir huy edindim: Kendi lmm okuyorum.
m
333
HEMINGVVAY
Dlerimde kendimi hep 25 - 30 yalarnda grrm; kadnlar bana dayanamaz. Son zamanlarda da bir dii
aslan bana vuruldu.
Nianlm olan bu dii aslan, imdiye kadar dlerime giren en gze yaratkt. Miss Mary'nin zelliklerinin bir
ksm onda da vard. Bir seferinde bana ok tehlikeli bir oyun oynad. Bir sabah kahvaltsnda dm Miss
Mary ile Deni Zaphiro'ya anlattm. lgiyle karlam gibi grndler, fakat ikisi de biraz arm gibiydi.
Deni beni karlkl bir ie bira imeye davet etti ki, sabah kahvaltsndan hemen sonra hi yapmadm
eydir bu. Yine de oturdum, birayt itim ve gzel dii aslanla geirdiim geceyi zevkle andm.
Dn ilgi ekici ynlerinden biri de, dii aslann benim iin avlanmas, fakat eti bana piirerek veriiydi.
Geyik pirzolalarn kzartmak iin sadece tereya kullanyordu. Bu ise Paris'te, Ritz oteline lyk bir bulutu.
Sonra bana sebze isteyip istemediimi soruyor, ben de onun ot yemediini hatrlayarak, kibarlk olsun diye
reddediyordum. Zaten sebze, de yoktu dmde.
Bu tr d az ok her zaman gryordum ve Freud'cler belki de daha sonra grdm irkin d de ele
alarak beynimin sarsld eklinde yorumlayabilirlerdi. Ama sorumlusu ben deildim.
Bu defa yaln ayak, mehtap altnda bir gecede, en iyi av kpeklerimle beraberdim. Btn gn boyunca iz
izliyorlard kpekler, yalnz gn rken ve gn batarken avlanyorlard. Geceleri de genellikle bir a-acn
altnda bir araya geliyorlard; bazan bir ya da ikisini yakalyordum.
334
GAL ISTANBULU
Dte ve bundan da birka gn nce gerek hayatta, buna ok benzer bir durum olmu, yaln ayak bir tilki
srs bastrmtm. Sonra yine sayn Senatr elinde mzra ile ay altnda grdm. Dergilerde kan
resimlerinden tandm kendisini.
Selm Bay Senatr, diye seslendim. Ne var, ne yok bakalm?
Ne peindesiniz? diye sordu Senatr serte.
Yaban kpeklerinin, diye neeyle karlk verdim. Daha geenlerde bir yaban kpei yakalamtm.
Ben de satlmlarn peindeyim, dedi Senatr.
ok yakaladnz m? diye sordum.
Binlerce, dedi. Cohn'la Schine' grdnz m?
Hayr, dedim. Belki Laitokok'tadrlar. 'Golden Jeep sherry'yi de orada bulabilirsiniz.
Onlar hi imezler, dedi serte.
Zavalllar, dedim. Neyse, kampta pepsi - kola var.
Schine artk benimle birlik deil, dedi Senatr. Sonra kendisini yoklar gibi ekledi: Belki Cohn da.
Ne ans! dedim. Yaknlm gstermek istercesine mzramn ucunu topraa sapladm. Dmde Senatr
mzran dik tuttu.
Maksat iki lf etmek, dedim. Huey Long'a ne oldu Bay Senatr?
Kim?
N.O.'da Rossevelt otelini ileten dostum Sey-mour Weiss'n byk dostu Louisina'l Demokrat Senatr
Long.
335
HEMNGVVAY
Oh, dedi Senatr, sonra o da mzrann ucunu topraa saplad.
Senatr Long ok eyler vaad eden biriydi, diye hatrlattm. Yakaladn brakmaz, ii sonuna kadar
gtrecek gibi etin grnrd.
Alanacak bir trajedi, dedi Senatr. Demokrat bile olsa.
Bu srada dm olaanst bir havaya brnd.
z kovalamak iin mi botlarnz kardnz? diye sordum. Ben nereye gittiklerini iaretledim. Rzgr da
onlar yakalamamza uygun.
ocuka bir spor, dedi Senatr. Fakat mzrann ucunu, saplad topraktan ekmedi. Ben gerek
Amerikan tarz yaantnn dmanlarnn peindeyim.
Ben de yaban kpeklerinin, dedim.
Sonra kaba ya da vatan dman, kt bir ev sahibi gibi davranm olduumu dnm olacam ki, yle
dedim: Henz lmemi ve akallarn saldrmad bir satlm bulursanz, ltfen bir haber saln, ben hemen
izcilerim ve tayclarmla gelirim. Cohn ve Schine'le birlikte alacaklarndan emin deilim, fakat hepsi de
ok iyidir. Buradan Nairobi'ye kadar insan da, arac da izlerler.
Schine'i kaybettim, dedi Senatr.
Ne kt talih, dedim dmde. Nasl kaybettiniz?
Ordu elimden ald.
Bay Senatr, dedim. Size sonsuz sempatilerimi sunarm. Meslek sahibi, drst bir Amerikal iin ne ac bir
aln yazs. Acaba konak yerinize kadar size elik edebilir miyim?
336
GAL JSTANBULU
Bu srada belirli bir arpmann iddetinden dehete derek uyandm. Sol kulamla bam arasnda akan
bilinmeyen bir svnn sebep olduu sarsnt yerine, gece tek bama ve yaln ayak, en iyi iki mzramla
avlanmann ne kadar ho olacan dndm.
Herhalde bileceksiniz, Afrika'da geceler, gndzlerden ok farkldr.
ll miktarda ikinizi ier, ocakta stlan suyla dolduracanz yelken bezinden banyonuzda ykanrsnz.
Sonra pijamanz giyer, sineklere kar izmelerinizi ayanza eker, robdambrnz zerinize alr, yemek
hazrlanncaya kadar beklemek zere atein bana bir iki daha yuvarlamaya karsnz. Yemekten sonra
cibinlikle rtl yataa girersiniz. Ya uyursunuz ya da gn madan yarm saat ncesine kadar sren hayvan
seslerini dinlersiniz. Hibir balantnz yoksa, Afrika'nn en gzel saatleri olan gecelerde dilediinizi
yapabilirsiniz.
Geceleri hayvanlar tamamen deiir. Gndzleri hemen hi ses kartmayan aslan, kendi hesabna
avlanmaya kmtr; homurdanr, kkrer, grler. Avlanan dier hemcinsleriyle haberlemek iin mi kkre-
diini, yoksa avlarn dar^ uratmak iin mi bardn ben hl kartamadm.
akallar aslann peindedir ve aslan avn ldrnce, bu sefer akallarn aralarnda konutuklarn duyarsnz.
akal gl denen eyi bu srada iitmeniz mmkndr. Gece kard ses hotur ve ben dier akallarla
haberletiine inanyorurn.

HEM1NGVVAY
Geceleri daha baka sesler de iitebilirsiniz. ok kocaman bir geyik tr vardr ki, korkulu bir hayvan
grnts verebilmek iin btn gece mtni korkun sesler kartr.
Geceleri kula kirite bir sr tilki de grebilirsiniz. Fundalklar arasnda yaayan bu gzel hayvanlar gn
nda hemen hi grnmezler. Bcekler ve dier kk hayvanlarla beslenirler. Dik kulakl tilki, normal
tilkiye benzer. Ancak Clark Gable'in kulaklarndan kat daha kepe kulakldr. Yine de fillerle kyaslanamaz.
Leopar Chui'nin sesini duymanz da mmkndr. Ksa, kesik, ksr andran bu sesi bakalar ile
kartrmanza imkn yoktur, nk ok kuvvetli bir bas sesidir. Geceleri Chui'nin sesini sol tarafnzdan
iitirseniz, hemen saa sapn Bay Chui son derece cidd bir hayvandr. Kusurlar vardr, ama bir vah hayvan
olarak byk ve mthi stnlkleri oktur.
Bu tatl anlardan sonra gecelerin gzellii iyice kafama yer edince, hayale dalp gemii hatrladm.
Gemi deyince, kendi gemiimden sz etmiyorum. nk o zaman ilediim hatlar ve bakalarnn bana
rdm oraplar aklma geliyor ve sklyorum. Bunun yerine baka insanlar, tandm hayvanlar ve kiileri
anyorum. Bylece kpeim Ka-raba' dndm. Kimbilir daho'da, Ketchum ilinde bir motosikletli
tarafndan unutulduktan sonra, efen-disiz kald iki k boyunca neler ekmiti.
Karaba' bulduumuz zaman Ketchum'da, tahta
338
GAL ISTANBULU
bir kulbede yayorduk. Mary ile Patrick'in ldrd iki geyii yzp ambarn ak kaps nne asmtk.
Yaban rdekleri de kedilerin yetiemiyecei bir yere aslmt. Bir sr de av kuu. Karaba terkedil-diini
hissetmi olacak ki, bize ok baland ve adeta zorla kpeimiz oldu. rnek derecede sadkt ve mthi
itahlyd da. Ocan yannda uyuyor, ok terbiyeli davranyordu.
Ketchum'dan ayrlp Kba'ya dnme zaman gelince, ok cidd bir moral sorunla kar karya kaldk. Karl
iklimde yaamaya alm hayvann Kba' da hasta olmasndan endie ediyorduk. Fakat biz yola kmak zere
hazrlanrken, Karaba sorunu kendi kendine zd. Hemen arabaya girip yerleti. Kendisini dar kardk.
Tekrar frsatn bulup ieri atlad. yle ackl baklarla bizi szyordu ki, ancak kadnlar byle bakabilir.
Karaba, kutu aaca kullanabilir misin? diye sordum.
Karaba'n karl olumsuz gibiydi. Bunun zerine onu bir sr konserve kpek mamas ile tek bana
brakmaktan caydm. Ketchum'da kpek sahibi olmak bir meseleydi. Bir zamanlar bu ehirde kpeksiz
dolaanlara saygdeer insan gzyle baklmazd. Sonradan yasalar deimi, kumar ve kpeklerin efendileri
ile birlikte umum yerlere girmeleri yasaklanmt. Bu durum karsnda Karaba' da Kba'ya gtrmeyi
kararlatrdk.
Onu Afrika'ya da getirmek isterdim, ama yapl-as gereken o kadar ok formalite vard ki; ayrca
339
HEMINGVVAY
Bay Chui'nin kpeklere olan dknlnden de korkuyordum. Bay Chui ylesine kpek dkndr ki, hep
homurdanarak dolat halde, kpek kokusu alnca eve sessizce girer; soluunu ancak ensenizde hissedince
varlndan haberdar olabilirsiniz.
Btn bu anlardan sonra yeniden lm ilnlarm okumaya dalmtm ki, Miss Mary uyand ve, Daha ay
getirmediler mi? diye sordu. Hem ne okuyorsun sen.kuzum?
Sevgilim, dedim, Nairobi'de sabahn erken saatlerinde trafii inceliyorum ve ,dn gece gelen lm
ilnlarm okuyorum.
Sevgilim, diye karlk verdi Miss Mary de: Ben senin yerinde olsam, bu kadar ok lm iln okumazdm.
Eninde sonunda biz lmedik, bu da bize kar gsterilen bir sevgi diye kabul edilebilir. Bakalarnn cenaze
ilnlarn okumazken, kendimizinkini ne diye okuyacakmz? Hem senin iin kt de olabilir bu.
Seninle ayn fikirdeyim, dedim. Ama bende bu kt bir alkanlk halini ald.
Sevgilim, dedi Miss Mary Yeteri kadar kt alkanlklarn olduunu hi dnmyor musun?
Hem de nasl! dedim.
Ayrca, dedi Miss Mary, bugn vali konanda yemee davetliyiz ve senin en iyi ekilde grnmeni
istiyorum.
En iyi ekilde nasl grnebileceimi dnmeye ve lm ilnlarmn altnda en iyi nasl ortaya kacam
kurmaya daldm. Yine de vali konanda yemee davet edilmek hafife alnamazd; enerjimi
340
fSGAL ISTANBULU
saklayp lm ilnlarn okumaktan cayarak, hazrlanmaya baladm.
Davet ok hotu, vali ve ei sevimli insanlard, bir sr eski dostla da karlatm. Daha sonra otelimize
dndk. Bu noktaya varnca kuvvetli kiiliim ve sevgili eimin telkinleriyle lm ilnlarm okumak gibi kt
alkanlmdan caydm sylemek isterdim. Yalnz hikyenin can skc taraf u ki, devam ettim bunlar
okumaya. Hem de bu sefer gizli gizli, banyoda ya da tuvalette okumaya baladm.
Olayn gerek ynn vermek iin, btn yazlar iki cilt iinde sakladmz itiraf etmem de gerekiyor.
Ciltlerden biri yaban eei derisinden, dieri aslan postundan. kisi de gzel birer cilt. Artk bundan sonra
yeni kt alkanlklara saplanmamak iin, ylda hi olmazsa bir defa bunlar ap yine lmmle ilgili yazlar
okuyorum. Eletiriler karsnda bozulan moralimi de bu sayede dzeltiyorum. Miss Mary ve ben, hayvan
yaantsnn en alak ekilleriyle bile ilgilendiimizden bu beylere rahat bir soluk aldrmak amaciyle, birlikte
ve ok irkin bir ekilde vah hayvanlar tarafndan ldrleceimizi umuyoruz. Bu arada niyetimiz bol bol
neelenmek ve frsat bulduka da yazmak.
341
DURUM HAKKINDA RAPOR
(4 eyll 1956, Look)
NE kadar ok kitap okursak; o kadar abuk, bir yazarn gerek grevinin bir aheser yaratmak olduunu ve
bir daha bu ile uramamas gerektiini anlyoruz. Bu gerek ne kadar belirli olursa olsun, bunu kabul eden
yazar o kadar azdr. Etseler bile, orta deerde eserler vermekten kendilerini kurtaranla-maktadrlar. Yazarlar,
yazacaklar kitabn daima en iyi eserleri olacan umarlar; bilmezler ki o gnk yaantlar artk baka ve
daha iyi bir eser yaratmalarn engellemektedir.
Gazetecilik, radyo muhabirlii, propaganda, ya da senaryo yazarl konusunda yaplan denemeler, ne kadar
ulu olurlarsa olsunlar, d krklna uramaya mahkmdurlar. Her eyin en iyisini bu trlere koymaya
kalkmak, bir baka lgnlktr. Bylece iyi ve kt fikirlerin hepsini unutulmaya mahkm etmiiz demektir.
Bu tr almalar kalc deildir ve bu yzden asla balanmamaldr...
342
GAL STANBULU
Bu satrlar Cyril Connoly tarafndan Tedirgin Mezar adl kitapta yazlmtr. Kitap, okuyucusu ne kadar
olursa olsun, asla unutulmayacak eserlerdendir.
Bylece elle yazlm sekiz yz ellinci sayfada sevdiiniz bir kitab yeni batan okuyunca ve yazmay
braknca, sevdiiniz ve inandnz bir baka kitap zerinde aylarca senaryo ve sinema fotoraf iin
aPinca, artk bunu yarda brakamayacanz anlar; lnceye kadar yapacanz, bu i iin doduunuzu
bildiinizden bundan vazgeemiyeceinizi takdir edersiniz.
Mary ile ben de burada (Havana) yayoruz ve ziyaretiler almamz engelleyecek kadar artmcaya kadar
almamza devam edeceiz. Uzun bir sre ok tatl bir yaantmz oldu. Bizi yalnz braktklar srece de bu
tatl yaant srecek. Ve nereye gidersek gidelim, dnp dolap geleceimiz yer burasdr. Vatanmz buras
bizim. nsan tas tara toplayp vatanndan gitmez; savunur vatann. spanya ve Afrika da iyi yerler; fakat
oralar ok inendi. Belki ar derecede deil; stelik daha mahvolmam blgeleri de var. Ama bulmay
bilmek gerek.
VVyoming, Montana ve daho da birok kimse tarafndan ok inendi. Eskiden buray tanm olanlar, imdi
gelip asla ayn yerlerde oturamazlar.
Sonbahara doru bir soluk alp bask ve mda-helelerin gelip gemesini beklemeliyiz. Tropikal blgelerde
geirdiimiz iki yldan sonra, imdi deiiklik olsun diye bir baka yere gitmek gerekiyor. Afrika'ya gidecektik;
fakat geen yl yamur sknts ekildi ve kimse artk bir yeni kurakla daha tahamml et-
343
HEMINGVVAY
mek istemiyor. Yamur dmeye baladktan sonra, dilerseniz gidebilirsiniz yine. Bu arada bu yaz Finca
Vigia'da kitap zerinde allacak. Fotoraflarn ayrlmas ii bitti. Bundan sonra bir daha film almas
olmayacak.
Gazetecilie gelince: Gazetecilik, her gn olup bitenleri yazmak demektir ve delikanllk anda altm bir
meslektir. Doru haber vermek artiyle -nlecek bir itir. Bu kitap bitinceye kadar, bu meslee de
dnmek yok.
Yarn uzun bir kitap zerinde almaya kapanmadan nce dzenlediim durum hakkndaki rapordur bu.
Dier kitap da bitti ve u yaz, ilerin nasl yrd hakknda size bir fikir verebilir. Kt gnlerden
sonra, umarm ki ardndan gelenler biraz daha enlenir. Hele son blm bir okuyun.
Hi kimse scak yaz gnlerinde turusu kmadan her gn alamaz. alma dzenini biraz olsun
deitirmek iin ilkbahar, yaz ve sonbahar aylarnda Gulf Stream'de balk avlamaya kyoruz. Karada olduu
gibi, her mevsimin deiiklii denizde de kendisini belli ediyor. Aknt canl ve hareketli olduka,, biteviyelik
de olmuyor. Ve her gn neyle karlaacanz bilmiyorsunuz.
Koca mavi dalgalar kyya vurduran ya da geri eken gelgite gre erkenden, ya da ge vakit denize
alyorsunuz. Aknt iyiyse, Pilarm pruvas nnde uan balklarn getiini gryorsunuz; ardndan tali-
344
GAL STANBULU
hiniz yaver giderse tuna ya da marlin bal yakalama ihtimali ortaya kyor.
Yeteri kadar avlandnz zaman, yzmek ve bir kadeh parlatmak iin bir kyya kyorsunuz. Bu srada
Gregorio da yemei piiriyor. leden sonra, gne batncaya kadar avlanmaya devam ederek, geri
dnyorsunuz. lkbahar ve yaz banda kk balklar, yazn ve sonbaharda da bykleri oltanza vuruyor.
Eskiden sizi Kba'ya eken balklkt. Sonra bir kitabn zerine kapanyorsunuz ya da iki kitap arasnda, yz
gne yakn bir sre, gnein douundan batna kadar vaktinizi balk avlamakla geiriyorsunuz.
Resim ektirmek iin byk balk avlamak ama-ciyle gittiimiz Peru'da durum baka trlyd. Orada rzgr
gece-gndz esiyordu. lden kalkan rzgr odanzn iine kadar giriyordu. Bu yzden kapy - pencereyi
devaml kapatmak gerekiyordu.
32 gn sreyle sabahn erken saatlerinden, fotoraf ekmeye imkn kalmayncaya kadar avlandk ve
dalgalar tepelerindeki kar gibi beyaz kpklerle kyy dvd durdu.
Deniz kular kayalklarn tepesine konuyor, bulutlarn arasndan kp balk yakalamak iin amansz bir pikeye
giriiyorlard. Akbabalar, kumsallarda l pelikanlar yiyorlard.
Marlin balklar ok bykt ve Kba'daki hemcinslerinin aksine, mcadeleyi sevmiyorlard. Ama arlklar
yznden kendilerini kyya ekmek bir hayli zordu.
345
HEMINGVVAY
Dorusu bu ii her gn yapmak, cezalandrlmak gibi bireydi; fakat insanlar o kadar iyi ve deniz de pek
ilgin olduundan uramaya demiti. Yine de Pilarla Kba'ya dnmek, ayr bir zevkti.
Peru'nun aa tarafnda, Ekvator'un 420 mil gneyinde spanyolca konuan ve Kzlderili asll kaptan ve
tayfalarla Amerikanca konuan fotoraflar arasnda tercmanlk yapt aha fotoraf gemisinde alan Miss
Mary, yorucu bir alma gnnn akam, kocasnn einden bekledii balca eyin, sreklilik olduunu
sylemiti.
Miss Mary sreklidir. Ayrca cesurdur, sevimlidir, grn heyecan vericidir, yannda olmaktan insan zevk
duyar ve iyi bir etir. Bir de ok iyi bir balk kardr; usta bir niancdr, iyi kula atmay bilir, gerekten
mkemmel bir a, araptan anlayan; amatr bir astronomi uzman ve sanat, politika ve ekonomi
rencisidir. Svvahili, Franszca, talyanca dillerini konutuu gibi, rahata bir tekneyi idare edebilir, ya da
spanya'da bir evi evirebilir. Usta ve gzel sesiyle ark da syleyebilir. Benim tandm lm blk
komutanlarndan, eski tabur komutanlarndan, ktlardan, kpeklerden, tavanlardan, kahvehane
sosyetesi mensuplarndan, bar sahiplerinden, pilotlardan, jokeylerden, iyi ve kt yazarlarla keilerden ok
general, amiral, hava mareali, politikac ve nemli kiiler tanr.
Miss Mary ayrca Bask diliyle de ark syliye-bilir ve parlak, amaz bir atcdr. meye de ok ta-
346

GAL STANBULU
hamml vardr ve Svvahili diliyle, Tupa ile chupa tupu der ki bu, 'u bo ieyi ortadan kaldrn' anlamna
gelir.
Evde olmad zamanlar Finca, ortadan kaldrlmasn istedii bo ieden daha botur ve ben bir girdapta
yuvarlanan bataryalar boalm pilli bir radyoya dnerim.
Sersemleri gler yzle karlar diyemem. Hatt bylelerine hi tahamml yoktur. Byk enerji sahibidir ve
gerektii zaman uzak durmasn da bilir. Fakat kedi kadar da sokulgandr gereinde.
Sabk vatanda olmak diye birey vardr. Key VVest'ten uakla 35 dakikada uzaklap sabk bir vatanda
olmak ok gtr; daha hzl bir uakla Miami'-den de bir saatte uzaklap sabk vatanda olmak ondan da
gtr. Ben hibir zaman vatansever olduumu iddia etmedim, fakat lkemin kart savalara katjldm,
vergilerimi de derim. Bu yzden sabk vatanda szc hi kulak asmadm bireydi. llinois'nm Cook
County blgesinde dodum ve erkenden bir yazar olarak yerimi Mr. James Farrell ve Mr. Nelson Algren'e
terkettim. Onlar da her eyi son derece iyi ynettiler; ayrca hibir ikyetim yok.
Vatandalarnz grmek iin yapacanz tek ey. iten sonra bir arabaya atlamak ve Havana'daki Floridita
barna gitmektir. Burada her eyaletten ve yaadnz her yerden insanlara raslyabilirsiniz. Ayrca yllar
boyunca tandnz donanma, ticaret, gm-
347
HEMINGVVAY
rk ve gmen ajanlar ile kumarbazlar, sefarethane mensuplar, yazarla zenenler, yazarlklarn kesinlikle
kabul ettirmi olanlarla, zavallca kabul ettirenler, senatrler, doktor ve operatrler, Amerikan Lejyonu
yeleri, gzellik yarmas kazanan kiiler; balar derde girince kapnzn altndan bir pusula kayd-rverenler,
gelecek hafta ldrlecek olanlar, FBI mensuplar ve eski FBl'clar, muhtemelen banka mdrnz ve dier
iki dostla, bir sr Kba'l dost da oradadr.
Floriditada geirdiimiz en neeli gecelerden biri de, donanmaya ait birok geminin yllk seferleri srasnda
buraya uraylar olmutu. Miss Mary yoktu ve kendimi bir yaban keisi kadar yalnz hissediyor, canm ehre
inmek istiyordu. leden sonra, erken saatlerde bir takm sivil denizciler bana uram ve Ezra Pound
hakknda fikrimi renmek istemilerdi. Onlara 'Ezra, bence St. Elizabeth hastahanesin-den kartlmal ve iir
yazmasna izin verilmelidir' dedim.
Bu srada bir sr donanma assubay kollarndaki srmalarla Ernie'yi grmek iin geldiler. Dierlerine
tahamml ediyorlard, ama Ezra hakknda sorulan sorulardan kukulanmlard.
lerinden biri, Sen emret, unlar hemen toz edelim buradan. Hem senin ruhun bile duymadan, dedi.
Ben hayatta iken seni kim rahatsz edebilirmi ki?
ef daha sonra bana, Ernie, dedi, Birinin senin yannda olup bunlar buradan uzaklatrmas gerekiyor;
senin rahat dnmeye ihtiyacn var. Senin
348
GAL STANBULU
muhafzn olacam ben. ahs yardmcn olacan Btn d ilikilerini ben idare edeceim.
ef, dedim, Sen benim dostumdun, imdi de ahs yardmcm oldun. Var, bundan sonra d
mnasebetlerimi de sen idare et!
Efendim, dedi, ben arada srada erkek erkee konusam da, sen gel, yine de benimle pek samim olma.
Efendim, bu benim uzun yllar boyunca kendime hazrladm en byk frsat.
Floridita'ya gidelim, dedim.
Duydunuz mu ocuklar? diye seslendi ef. Aln voltanz bakalm. Floridita'ya gidiyoruz.
Yolda yeni Chrysler'in stn atmz halde, ef yine de, Ernie, efendim, araba u itfaiye krmzs rengi
hari, belki gzel, gzel ama belki bundan byle daha byk bir otomobil kullanabilirsiniz, dedi.
Bu araba da byk. Sen yava git, diye ofr Juan'a ihtar ettim.
Evet efendim, dedi ef. Healey, bu hususa dikkat et.
Floridita ok kalabalkt. Fakat d mnasebetler memurum kelerden bir takm kimseleri toplayp kaldrd
ve yerlerine biz geip oturduk.
Oturduk, ikilerimizi syledik ve bir sr insan yanmza yaklat. Bir ksm imza istiyordu, bir ksm da elimi
skmak.
Hep birlikte ok cidd edeb tartmalara dalm ve bir hayli ileri gitmitik. Bir ef daha yanmza so-
349
i
HEMNGVVAY
kuldu ve, En sevdiim iki kitap... eydi... deil... 'Yamurlar Gelince' ve 'Babil Kulesi!'
Mac, dedim, O kitaplar ben yazmadm.
Bizim eflerden biri, Herhalde 'lkbahar Sanak-,^| lan' demek istiyor, dedi.
Hemen savunmaya geen yeni ef, Ama 'Babil | Kulesi' iyi kitapt, dedi.
Yardmcm hemen atld. O kitaplarn hepsini Ernie yazd, dedi. Yalnz kendisi ok mtevazidir. Onun iin
baka adla yazd. Hepsinde Ernie'nin havasn bulabilirsin. Bunu anladn iin bravo sana ef!
Biraz sonra hep birlikte ve alacak kadar uygun bir tonda eski bir ak arks sylemeye baladk.
Bu srada gzm bir baka masada oturan deniz ataesi ile amirale ve dier birka kiiye takld. Hepsi de
sivil giyinmilerdi.
Baklarm kardm, fakat tekrar yakalannca, zr dilerim beyler. dedim. Msaade ederseniz urada
ok iyi tandm birinin yanna kadar gideceim, gitmezsem benim kaba biri olduumu sanacak.
Yardmcm, Aman dikkat edin efendim, dedi. Bana ihtiyacn var m Ernie? Belki bunlar yalanc dostlardr.
Hayr, dedim. Sen bu taraf idare et, ben biraz sonra dneceim.
Kalkp yakn dostumun yanna gittim ve ziyareti amiralin de ok scak davrandn grdm. stelik zeki,
hosohbet ve arkada canls biriydi.
Bir sre konutuktan sonra birden omzumun s-
350
GAL STANBULU
tnden gelen bir sesle irkildim. Ernie, kuzum ne ya-)iyorsun burada? Bir sr sivilin arasnda ne diye vaktini
harcyorsun? Seslenen yardmcm ve d mnasebetler memurumdu.
Amiral yle bir yerinden dorulup kalkt. zr filerim evldm, ama ben sizin amiralinizim, dedi.
Amiralim, efendim, affedin beni efendim! Sizi nceden hi grmemitim de efendim. Bu yzden sivil
elbiseler iinde tanyamadm.
Anlyorum, anlyorum, dedi Amiral.
Amiralim, efendim, sayglarm arzederek rica etsem, Ernie'nin grubumuz arasna dnmesine msaade eder
misiniz acaba efendim?
Amiral, Bunu talep etmeniz abes, dedi. Bay Hemingvvay zaten dnmek iin masamza gelmiti,
Teekkr ederim efendim.
O gece gerekten mkemmel bir geceydi. ef en sonunda, Ernie, yllarca aln teri dkp altm bu ii
brakacam iin ok zgnm, dedi.
ef, ben de ok zlyorum, dedim. imdiye kadar senden baka yardmcm ve d mnasebetler
memurum olmamt.
ef, ocuklar, geri durun bakalm yle, dedi. j, Brakn Ernie arabasna girsin. Evine gidip iyi bir uy-I ku
eksin ki, doru drst dnsn ve yarn sk alabilsin.
BTT