Haksz Ynetime Kar - Henry D.

Thoreau

HAKSIZ YNETME KARI

HAKSIZ YNETME KARI adl yapt Cumhuriyet Dnya Klasikleri

Dizisi'nde Sn.Vedat Gnyol'un izniyle baslmtr.
Yayna hazrlayan : Egemen Berkz
Dizgi : Yeni Gn Haber Ajans Basn ve Yaynclk A..
Bask : ada Matbaaclk Yaynclk Ltd. ti.
Nisan 1999

HENRY D. THOREAU

HAKSIZ YNETME KARI

Franszca'dan eviren:
Vedat Gnyol

HENRY DAVD THOREAU

HAKSIZ YNETME KARI

Bu kitap Resistance to Civil Governement
adl yaptn tam evirisidir.

NSZ

Henry David Thoreau (1817-1862), Massachusetts Devleti'ne bal Concord

adl kk bir kasabada doup byyor, drt yllk Harvard
niversitesi'ndeki renimle birka ksa gezi dnda, btn mr orada
geiyor. Harvard' bitirir bitirmez bir ortaokula retmen oluyor ama,
rencilere dayak atmad iin okul yneticileriyle kavga edip ayrlyor. Bir
iki hafta sren retmenlik bu meslee balanmasna yetiyor ve kardeiyle
birlikte zel bir okul ayor. Zaman iin ileri bir adm olan dayaksz eitim
sistemini uygulayan okulu byk ilgiyle karlanyor. Ne yazk ki, iki buuk
yl sonra, kardeinin lm zerine Thoreau okulu kapatmak zorunda
kalyor. Thoreau o sralarda nl filozof Emerson'la tanyor ve bir sre
onun evinde kalp yazmanlktan bahvanla kadar her trl ite alyor.
Bir ara, klelii srdryor ve Meksika'ya kar at haksz sava
durdurmuyor diye Amerikan ynetimine kzp onunla hibir ilikisi
olmadn belirtmek iin vergi vermekten kanyor ve bu yzden hapse
atlyor. "Haksz Ynetime Kar" adl yapt, bir gecelik hapisliin verdii
fkeyle yazyor. Thoreau bu kitapkta yurttalarna u d veriyor: nsan,
toplumsal bir kurumun hakszlk ettiini grr ve buna iten inanrsa, kar
koymaldr ona. Thoreau'nun salk verdii kar koyma savasz, "baksz
kamasz" bir direnmedir. Gandhi, sonradan satyagraha adn verecei
savasz direnme retisini bu yaptktan esinlenerek gelitirmitir. Daha
Cambridge'de renciyken bysne kapld bu yapt ana diline evirip
yurttalarna datan Gandhi, Thoreau'nun retisini Gney Afrika'da, sonra
da 1914'te Hindistan'da uygulam, byk bir baar elde etmiti. Aslnda,
Thoreau bu sessiz direnme yolunu Hint kaynaklarndan, zellikle Bhagavad-
Gita'dan esinlenerek ortaya srmt. Kkn Hindistan'dan alan bir
dnce, bylece bir Bat dilinde biimlenerek, dnp dolap yine
Hindistan' bulmu oluyordu. Yalnzca u ayrmla ki, yurttalarn haksz bir
ynetime kar tek tek kafa tutmaya aran Thoreau'ya karlk, Gandhi bu
bireysel ary koca bir ulusa mal edip onu ngiliz mparatorluu'na kar
politik bir eylem arac olarak kullanabilmiti.
Thoreau'nun yaamnda en nemli olaylardan biri de, topluma ksp bir
sre tek bana ormanda yaamasdr. Walden Gl kysnda kendi eliyle
yapt bir kulbede, "Devlet'ten uzak" olmann hazz ve lgnca sevdii
doayla ba baa kalmann sevinci iinde iki yl yaayan Thoreau Concord'a
Walden ya da Ormanda Yaam adl nl yaptyla dnyor. Bu yaptta doa
zerine yer yer ozanca, yer yer de filozofa eilen Thoreau, yurttalarna, bir
insann Devletle bu yoldan da ilikisini kesip kendi bana "bir lokma, bir
hrka" yaayabileceini gstermek istemiti.
Thoreau, Amerika'da klelik sorununu kendine dert etmilerin banda
gelir. Bu yoldaki asl sava Kansasl John Brown adnda bir dava adamn
tanmasyla balar. John Brown klelikle sava banazla vardran bir
adam. Kle kullanan be komusunu soukkanllkla ldren bu yar deli
ama iten adamn etkisinde kalan Thoreau, klelii kaldrmaya alan
Kuzey'le, rahatn hatta lksn kle kullanmakla salayan Gney arasnda
patlak verip Amerika'y kana bulayan karde kavgasnn birinci ylnda
veremden lnceye kadar bu adam destekliyor. Harper's Ferry diye anlan
bir basknla ordunun silahlarn ele geirip s kuran ve klecilere dehet
salan John Brown yakalanp sorguya ekildii zaman, Thoreau byk bir
ataklkla onu destekliyor. "John Brown'n Son Gn" adl savunusu
Thoreau'nun en ok anlan yazlar arasnda yer alr.
Thoreau, kk bir kasabada doup orada len bir taral olmakla birlikte,
kafasn Dou ve Bat kltrlerine am, yurttalarna seslenirken btn
dnyaya seslenmenin srrna ermi bir yazardr.
*
Thoreau her ne kadar anarist gibi grnyorsa da, aslnda, hibir ynetimi
kabul etmeyenler arasna sokamayz onu. Onun, belli ynlerden haksz
bulduu ynetime, Amerikan ynetimine kar koyan bir tutumu var. Eer
ynetimlerin her trlsn benimsemeyen bir tutumu olsayd, "Resistance to
Civil Governement" adn tayan bu yaptn "Her Trl Ynetime Kar" diye
evirmek gerekirdi. Ama, Thoreau'nun byle kesin bir tutumu yok. "Civil
Governement" sz "Devlet ynetimi" anlamna gelmekle birlikte, buna,
Thoreau'nun asl dncesine ve yaptnn ruhuna bal kalmak kaygsyla
"haksz" sfatn eklemeyi ve eviriye "Haksz Ynetime Kar" baln
koymay daha uygun buldum. Yaptn btnnden de anlalaca zere,
Thoreau, yaad gnlerin haksz ynetimine kar geliyor yalnzca.
Nitekim, yaptnn balarnda hkmetin ortadan kalkmasn deil, daha iyi
bir hkmet kurulmasn istiyor ve sonunda da insan saygs zerine
dayanan ideal bir ynetimin zelliklerini aklyor.

HAKSIZ YNETME KARI

u zl sz yrekten kabul ediyorum: "En iyi hkmet en az yneten

hkmettir." Bunun tez elden dzenli olarak uygulanmasn pek isterdim. Bu
zl sz uygulayacak olursak, benim de inandm gibi, eninde sonunda
una varrz. "Hkmetlerin en iyisi hi ynetmeyenidir" ve yetitikleri
zaman insanlarn bavuracaklar ynetim byle bir ynetim olacaktr.
Hkmet, ne de olsa, aresizlik iinde bavurulan bir kolaylktr. Ne var ki,
genel olarak hkmetlerin ou, kimi zaman da btn hkmetler birer
kstektir, hibir ie yaramazlar. Temelli orduya kar ileri srlen dnceler
ki salam ve oktur - srekli ynetime kar da ileri srlebilir pekl.
Temelli ordu, srekli ynetimin bir silahdr yalnzca. stediini yaptrmak
iin halkn setii tek yol olan hkmet de ktye kullanlabilir ve daha
halkn ynetim yoluyla davranmasna kalmadan, bozulabilir. rnein,
bugnk Meksika sava: Bu sava, hkmeti babalarnn mal gibi kullanan
bir avu insann iidir. nk halk daha batan bu savaa oyunu vermi
olamazd.
u Amerikan hkmeti, yeni olmakla birlikte, kendini olduu gibi ilerki
kuaklara gstermek isteyen ama her an drstlnden bir eyler yitiren
bir gelenek deil de nedir? Canl bir insann ne dirilii var onda, ne de gc.
Bir tek insan kendi isteine kle edebilir onu. Hkmet halkn kendisi iin
bir tr tahta silahtr. Halk onu birbirine kar gerek bir silah gibi
kullanmaya kalkt m, akaya gelmez, ortasndan ikiye blnverir. Ama bu
demek deildir ki, gereksiz bir eydir. nk, halkn kafasndaki hkmet
kavramn duyurmak iin, yle ya da byle bir takm karmak makineleri
olmas, onlarn takrtsn duymas gerekir. Bylece, hkmetler insanlarn
ne denli baaryla aldatlabileceini, hatta kendi karlar urunda
birbirlerini nasl aldatabildiklerini gstermektedir. Peki, kabul. Ama u bizim
hkmet kendiliinden hibir i yapmam, yan izmi: ilerin rndan
kmasna can atmtr yalnzca. Bu hkmet lkede zgrln
yerlemesine almyor. Bat blgesinde yerlemeleri kolaylatrmyor. Halk
eitmiyor. Baarlan ne varsa hepsini Amerikan halknn salam zyaps
baarmtr. Hkmet arada bir engel olmasayd daha ok eyler
baarlabilirdi. nk hkmet insanlarn birbirini rahatsz etmemesini
isteyen geitirici bir are, bir yoldur. Daha nce de sylediimiz gibi,
geitiricilik ne kadar ok salanrsa, ynetilenler o kadar rahatsz
edilmemi olurlar. Alveri ve ticaret ileri lastik gibi olmasa, yasacnn
durmadan karlarna kard engelleri bir srayta aamazlard. Sonra
bu adamlar pek niyetlerine gre deil de, yaptklar iin sonularna gre
toptan yarglayacak olsalard, tren yollarna ta koyan zararl kiilerle bir
tutup cezalandmak gerekirdi onlar.
Ama, "Biz hkmet istemiyoruz" diyenlerin tersine, gerekten ayrlmakszn
ve bir yurtta gibi konumak gerekirse diyebilirim ki, ben hkmetin hemen
ortadan kalkmasn deil, hemen daha iyi bir hkmet kurulmasn
istiyorum. Brakalm herkes sayg duyduu ynetim biimini sylesin. Daha
iyi bir ynetime doru ilk adm atlm olur bylece.
Aslnda, Devlet gc halkn eline getii zaman, ounluun ynetmesine
izin verilmesinin ve uzun sre de ynetmesinin uygulamadaki nedeni onun
say bakmndan gl olmasdr; yoksa, ok zaman hakl olmas ya da
aznla hakl grnmesi deil. Ama ounluun ynettii hkmet, btn
durumlarda, insanlarn anlad doruluk zerine bile kurulamaz. yi ve kt
zerine, ounluun deil, yalnzca vicdanlarn karar verdii bir hkmet
olamaz m acaba? ounluun yalnzca geitiricilik kuralnn
uygulanabilecei sorunlar stne karar verdii bir hkmet olamaz m? Bir
yurtta, vicdann bir an iin ya da bir nebzecik olsun yasacnn eline
brakmal mdr? Brakmalysa, neden bir vicdan var yleyse? Bana kalrsa,
nce insan olmalyz, sonra da uyruk. Doruya olan saygmz lsnde
yasaya sayg beslemeye zenmemeliyiz. Boynumun borcu saydm tek ey,
doru bildiim eyi her istediim zaman yapmaktr. Yeterince, hem de hakl
olarak syleyip durmulardr unu: bir topluluun vicdan yoktur; vicdanl
insanlar topluluu vicdanl bir topluluktur. Yasa, insan azck olsun doru
yapmaz hibir zaman. En iyi niyetliler bile, yasaya olan sayglar yznden,
Tanrnn gn hakszlklara ara olmaktalar. Yasaya kar beslenen yersiz
saygnn bir sonucu olarak, bakyorsunuz, tabur tabur asker, albay, yzba,
onba, er, topu yama sr sepet, esiz bir dzen iinde dere tepe
demeyip savaa kouyorlar, hem de istekleri dnda, saduyu ve
vicdanlarna karn. Allahn belas bir ie srklendiklerinden hi kukular
yoktur. Hepsi de bartan yanadr nk. Peki yleyse, sorarm size, nedir bu
adamlar imdi? nsan mdrlar, yoksa, bataki bir avu vicdanszn buyruu
altnda ayakl birer kale, birer cephanelik midirler? Deniz kuvvetleri
tersanesine hele bir gidin de, bir deniz erine yle bir bakn: Amerikan
hkmetinin yapabilecei ya da cad kazannda piirip kotarabilecei trden
bir insan grrsnz. nsan deil de, dpedz bir insan tasla, diri diri
tabuta konmu, adeta cenaze treniyle silah altna gmlm. Ama,

Kale dibine atlrken cesedi

Ne bir borazan duyuldu, ne bir at
 Ne de fiekler atld havaya
Bizim kahramann gmld yerde (1).

nsanlarn ou Devlet'e byle hizmet ediyor ite; ou zaman insan olarak

deil, makine gibi, bedenleriyle. Bu adamlar yerine gre, ordu oluyor, milis
askeri, zindanc, polis mdr oluyor, herhangi bir kargaalkta polis
mdrne yardm eden halk oluyor. ou durumlarda, ne zgrce kafalarn
iletebiliyor, ne saduyularn kullanabiliyorlar. Kendilerini ta toprak
derekesine indiriyorlar. Tahtadan adamlar yaplsa, pekl ayn ii
grebilirler belki de. Saman adamdan, pislikten daha ok deeri yoktur
bylelerinin. Onlar, olsa olsa, at, kpek kadar deerlidirler. Ama, genel
olarak, iyi yurtta sayldklar bile oluyor bylelerinin. Bakalar, rnein
yasaclar, politikaclar, hukukular, papazlar, yksek memurlar Devlet'e
balca kafalaryla hizmet ederler. Ama iyiyi kty birbirinden ayrt
etmedikleri iin, Tanr'ya hizmet ettikleri gibi, farknda olmadan, eytana da
hizmet ederler. Beri yandan, bir avu insan, rnein kahramanlar,
yurtseverler, din ehitleri, geni anlamyla yenilikiler ve gerek adamlarsa
Devlet'e vicdanlaryla hizmet ederler, ok kez de ona kar gelirler, ister
istemez. Genel olarak Devlet onlara kar dman gibi davranr. Bilge kii
yalnzca insan olarak yararl olabilir, yoksa, daha canlyken "bir yn toprak"
olup "delik tkamaya" (2) yanamaz; bu ii kirine pasna brakr, ekip gider:

Ben soylu kiiyim, boyundurua gelemem

Batakilere yamak olamam
Alet uak olamam kimseye
Dnyann hibir Devlet'inde (3).

Btn varlyla kendini benzerlerine adayan insan, yararsz ve bencil

grnr gzlerine onlarn. Ama kendini yar buuk adayan kimseninse,
iyiliksevere, insan dostuna kar ad.
Bugn Amerikan hkmetine kar nasl davranmak yarar bir insana? Bu
soruya karlk olarak: "nsan, yz kzarmadan iliki kuramaz onunla",
derim. Bu politik dzeni, ayn zamanda bir kle hkmeti olan bu ynetimi,
bir an iin bile olsun, benim kendi hkmetim sayamam.
Bakaldrma hakkn herkesler tanyp kabul ediyor. Bu hak, zorbal ve
beceriksizlii dayanlmaz bir arla vardran hkmetle balar koparmak,
ona kar gelmek hakkdr. Ne var ki, hemen herkes "Ama bugn durum
byle deil" diyor. Gya "75 Devrimi"nde durum byleymi. yle diyorlar.
Biri kp da bana dese ki: "Bu hkmet kt bir hkmettir. Limanlarna
gelen yabanc mallarna gmrk koyuyor", azm ap bir eycikler
sylemeyebilirim belki. nk, bu mallarsz edebilirim: Her makinenin
kendine zg bir srtnmesi vardr; aksakl dengeleme bakmndan
olduka da iyidir bu srtnme. Bu yzden ortal velveleye vermenin byk
ktl olabilir. Ama srtnme makinenin kendisine dnrse, o zaman,
ben de: "Artk byle makine olmasn daha iyi", derim. Baka deyile,
zgrln sna olmaya alan bir ulusun altda biri kleyse, yabanc bir
ordu btn bir lkeyi haksz olarak istila edip asker yasas altna almsa
bence namuslu insanlarn hi beklemeden yapacaklar ey bakaldrmaktr.
Geciktirmeye gelmez bir devdir bu. nk istilaya urayan bizim lkemiz
deil, o lkeyi (4) istila eden bizim kendi ordumuzdur.
Ahlak sorunlar stnde biroklarnca yetkili saylan Paley (5), kitabnn
"Devlet ynetimine boyun eme devi" adl blmnde, btn sivil dev
sorununu geitirici yollarla zmlyor ve yle diyor: "Btn toplumun
kar gerektirdii srece, halka zarar vermeden, kurulu ynetime kar
konamyor ya da bu ynetim deitirilemiyorsa, o zaman, kurulu hkmete
boyun emek Tanr'nn istemi gereidir; yoksa deildir." - "Bu ilke kabul
edildi mi, her kar koymann doruluu, bir yandan tehlikeyle zarar, te
yandan bunlar onarma olanan ve giderlerini hesaplamaya varr." Paley'e
gre, her insan bu hesab kendisi iin yapar. Ne var ki, Paley, geitiricilik
kuralna girmeyen, halk kadar tek tek insanlarn da, ne pahasna olursa
olsun, hakl davranmas gerekli olan durumlar hi dnme benzemiyor.
Boulmak zere olan bir insann tutunduu kalas elinden ekip alrsam,
geri vermem, leceimi bilsem yine de geri vermem gerekir onu. Paley'e
greyse, hi de yerinde bir ey olmaz bu. Ne var ki, byle bir durumda
cann kurtarmak isteyen kimse sonunda yitirir onu. Amerikan ulusu, bir ulus
olarak varln yitirme pahasna da olsa, kle kullanmaktan, Meksika ile
savamaktan vazgemelidir.
Uluslar davranlarnda Paley'e uyuyorlar. Ama sorarm size, bugnk
bunalmda, Massachusetts'in doru ve hakl olan tpatp yaptna inanan
var mdr acaba?

Altnlar srmalar iinde bir orospu

Urbasnn kuyruu eller stnde ama ruhu
amurlar iinde.

Dorusunu isterseniz, Massachusetts'de yaplmak istenen bir yenilie kar

gelenler, Gney'deki yz bin politikac deil, buradaki yz bin tccar ve
tarmcdr. Bunlar, insanlktan ok ticaret ve tarmla ilgilidirler; ne pahasna
olursa olsun, klelere de, Meksika'ya da hak tanmak niyetinde deildirler.
Ben uzak dmanlarla deil, uzaktakilerle ibirlii yapan ve onlarn
buyruuna giren, lke iindeki dmanlarla savayorum. Bunlar olmasa,
dardaki dmanlarn hibir ktl dokunmazd. teden beri hep, halk
ounluu yetimi, eitilmi deildir, der dururuz. Ne var ki, ilerleme yle
abuk olmuyor. Aznlk yaratl bakmndan ounluktan ne daha aklldr, ne
daha iyi. ounluun sizin kadar iyi olmas (salt iyilik diye bir ey varm
sanki! yle olsayd, halk ynlarn mayalard) pek o kadar nemli de
deildir. Binlerce insan var ki, kafaca klelie de, savaa da kardrlar, ama
yine de bunlara bir son vermek iin bir eycik yapmazlar. Kendilerini
Washington'n, Franklin'in ocuklar sayarlar ama, yine de elleri ceplerinde
oturur, "Ne yapacamz bilemiyoruz" der ve hibir ey yapmazlar; zgrlk
sorununu ticaret sorunundan sonraya brakr, akam yemeinin ardndan
piyasa fiyatlarn, onun yannda Meksika'dan gelen son haberleri rahat rahat
okur, sonra da bunlarn stne herhalde bir gzel uyku ekerler. Peki,
namuslu ve yurtsever bir insann piyasa fiyat nedir? Buna karar veremezler,
zlrler, kimi zaman da bunu Devlet grevlilerinden renmeye kalkarlar;
ama ciddi ve etkili hibir ey yapmazlar. zntleri uzun srmesin diye,
bakalarnn ktlklere are bulmasn iyi niyetle beklerler. Olsa olsa,
doruya haklya yalnzca yle bir oy verir, hafif tertip onu destekler,
yanndan geerken de yolun ak olsun derler, o kadar. Bir tek erdemli
insana kar dokuz yz doksan dokuz erdemli geinen insan vardr. Ama bir
eye gerekten sahip olanla anlamak, o eyi geici olarak elinde
bulunduranla anlamaktan ok daha kolaydr.
Her trl oy verme ii bir eit kumardr; tpk dama ve tavla oyunu gibi, az
buuk ahlaka bulanm, doru ve yanlla, ahlaksal sorunlarla ilgili bir
kumar. Doallkla, birtakm bahislere de girilir bu ara. Oy verenlerin zyaps
ortaya srlmez. Ben doru bildiim yolda rasgele veririm oyumu, ama
dorunun stn kmasyla candan ilgilenmem. Bu ii ounlua brakmaya
hazrm. Bu bakmdan, ounluun grevi hibir zaman geitiriciliin
tesine gemez. Doruya oy vermek bile, doru urunda bir ey yapmak
deildir. Yalnzca dorunun stn gelmesi yolundaki isteimizi insanlara az
buuk duyurmaktr bu. Akll bir insan, doruyu ne raslantya brakr, ne de
onun ounluk kanalyla stn gelmesini ister. nsan ynlarnn
davrannda pek az erdem vardr. ounluk, eninde sonunda, kleliin
ortadan kalkmas iin oy verirse, klelie kar ilgisiz olduu ya da kendi
oyuyla ortadan kaldrlacak pek az klelik kald iin verir. O zaman da asl
kendisi kle olur. Yalnzca kendi oyuyla zgrln kantlayan kiinin oyu
kleliin ortadan kalkmasn abuklatrabilir.
Cumhurbakanlna aday semek iin Baltimore'da ya da baka bir yerde
bir toplant yaplacan duydum. Bu toplantya katlanlarn ou gazete
bayazarlaryla ekirdekten yetime politikaclarm. Ama ben yle
dnyorum: Onlarn verecei kararn herhangi bamsz, akll ve
saygdeer bir adam iin ne nemi var? Her eye karn, bu adamn aklndan
ve drstlnden yararlanmayacak myz? Birtakm bamsz kimselerin
oylarna gvenmeyecek miyiz? lkede toplantlara katlmayan birok kimse
yok mudur? Ama hayr. Gryorum ki, saygdeer dedikleri bir insan hemen
grevinden ekiliyor ve lkesinden umudunu kesiyor. Oysa, asl lkenin
ondan umudunu kesmesi gerekmektedir. Bu adam, adaylarn tek uygunu
diye seileni hemencecik benimsiyor ve bylece demagoglarn her trl
niyeti iin biilmi kaftan olduunu gstermi oluyor. Onun verdii oy,
parayla satn alnan herhangi ahlaksz bir yabancnn ya da kiralk bir
yerlinin oyundan daha deerli deildir. Ah, nerede o gerek insan?
Komumun dedii gibi, o boyun emez, o beli bklmez adam. Bizim
istatistikler yanl: Nfusu olduundan ok gsteriyor. Bin metre kareye ka
kii dyor bu lkede dersiniz? Ancak bir iki kii. Amerika insanlarn
buraya gelip yerlemeleri iin birtakm ekici nlemler almyor mu?
Amerikal klp klp garip bir adam oldu; sr olarak yaayan,
dpedz dnceden yoksun, kendine olan gvenini yitirmi bir adam. Sanki
sadaka evlerinin iyi durumda olup olmadn grmek iin gelmi dnyaya.
Gelecein dullar, yetimleri adna para toplamak iin trelere uygun biimde
erkek klna girmi bir adam sanki! Ksaca, kendisini doru drst
gmmeye sz veren sigorta irketine srtn verip yaamay gze alan bir
adam!
nsann grevi, kendisini herhangi bir hakszln, hatta en byk bir
hakszln giderilmesine adamak deildir doallkla. nsann kendini
verebilecei daha baka eyler de olabilir pekl. Ama hi olmazsa,
sorumluluk yklenmesin; o eyi artk hi dnmyorsa, o zaman da
desteklemesin onu. Ben kendimi baka ilere, baka dncelere adarsam,
bunlar gerekletirirken, ilk nce, bir bakasnn srtna abanmamaya
dikkat etmeliyim, hi olmazsa. onu rahat brakmalym ki, o da kendi
dncelerini gerekletirmeye alabilsin. Bakn, ne byk elimelere
dyorlar. Bizim kasabadan baz kimselerin "Bakaldran kleleri bastrma
ya da Meksika zerine yrme buyruu versinler hele, bak gider miyim, o
zaman grrsn" dediklerini duymuumdur. Ama bu ayn insanlar Devlet'e
dorudan doruya ballklaryla, ya da, hi deilse, dolayl olarak verdikleri
parayla kendi yerlerine bakalarn grevlendiriyorlar. Haksz bir savaa
katlmak istemeyen askeri kimler alklyor bilir misiniz? Sava yapan haksz
bir hkmeti destekleyenler; davranlarn da, yetkelerini de hesaba
katmad, hie sayd kimseler. Sanki Devlet hem gnah ilerken kendisini
cezalandracak adam parayla tutacak kadar piman, hem de pimanl bir
an iin olsun, gnah ilemeyecek kadar duymu deil. Bylece, dzen ve
ynetim ad altnda, eninde sonunda, kendi alaklklarmz desteklemek ve
yceltmek iin elimizden geleni yapmak zorunda kalyoruz. Gnah ilemenin
o ilk utancndan sonra kaygszl gelir; nce ahlakszlkken sonra ahlak d
oluverir ve kurduumuz bu yaam iin pek de gereksiz bir ey saylmaz olur.
En geni ve en yaygn yanlg, desteklenmek iin en karsz erdeme
gereksinim duyar. Genel olarak, yurtseverlik erdemine kar yneltilen hafif
yergi, daha ok soylu kiilere yneltilebilir. Bir hkmetin zyapsn ve
nlemlerini beenmedikleri halde ona ballk gsteren ve onu
destekleyenler, hi kukunuz olmasn, hkmetin en bilinli dayanaklar ve
ou zaman da yeniliklere en ok engel olan kimselerdir. Kimileri Devlet'e
bavurup Birlii (Federasyonu) datmasn ve cumhurbakannn isteklerine
kulak asmamasn istiyorlar. Peki, bu adamlar niin Devlet'le kendi
aralarndaki birlii bozmazlar ve Devlet hazinesine kendi vergi paylarn
vermekten kanmazlar? Devlet Birlie kar ne durumdaysa, kendileri de
Devlet'e kar o durumda deiller mi? Devlet'i Birlie kar gelmekten
alkoyan nedenlerle, onlar Devlet'e kar gelmekten alkoyanlar ayn deil
mi?
Bir insan salt dnceyle yetinsin ve onun keyfini srsn, olacak ey mi?
Kendisi de hakszla uradna inanyorsa, bu dncenin keyfini srebilir
mi? Komunuz sizden bor ad altnda bir dolar szdrsa, ne aldatldnz
bilmekle ya da "Beni dolandrd" demekle yetinip kalrsnz, ne de size olan
borcunu demesi iin yalvarp yakarmakla. Paranz geri almak iin hemen
harekete geer, bir daha da aldatlmamaya bakarsnz. lkeden, hakk
kavrama ve yerine getirme ilkesinden yola kan davran, durumlar ve
ilikileri deitirir. Bu davran, znde devrimci bir davrantr ve btn
btn gemite olana bal deildir; yalnzca devletlerle kiliseleri
birbirinden ayrmakla kalmaz, aileleri, hatta insan tekini bile (eytans ve
tanrsal yalanlarn birbirinden ayrarak) ikiye bler.
Haksz bir takm yasalar vardr. Onlara boyun emekle yetinelim mi ya da
onlar deitirmeye alalm, deiinceye kadar da boyun eelim mi; yoksa
hi beklemeden ineyelim mi onlar? nsanlar, bylesi bir ynetim altnda,
genel olarak, yle dnyor ve yle diyorlar; "ounluu, yasalarn
deimesi gerektiine inandrncaya kadar bekleyelim." Yasaya kar
gelirsek deva derdin kendisinden daha beter olur diye dnyorlar. Oysa,
devann dertten beter olmasnda su hkmetin kendisindedir. nk,
devay beter yapan kendisidir. Hkmet niin daha nceden davranp yenilik
yapmyor? Niin kendi akll aznln sevmiyor. Daha hibir yan incinmeden
niin alayp szlanyor ve boyuna diretiyor? Niin yanlglarn gstersinler
diye yurttalar tetikte durmaya ve daha iyi davranmaya zorlamyor? Niin
hep sa'y armha geriyor, Copernicus'u, Luther'i aforoz ediyor,
Washington'la Franklin'i bakaldran insanlar diye gsteriyor?
Anlalan, hkmet kendi gcn, bile bile, dpedz hie saymak gibi bir
su ilenebileceini aklndan geirmemitir. Geirseydi, bu sua uygun,
onunla orantl kesin bir ceza koyard. Mal mlk olmayan bir insan yalnzca
bir kez bile Devlet iin dokuz ilin (vergi) salayamazsa, benim bildiim
hibir yasann snrlamad bir sre hapse atlr. Bu sre, onu hapse
atanlarn keyfine kalmtr yalnzca. Ama bu ayn adam Devlet'ten doksan
kez dokuz ilin alacak olursa, ok gemez, zgr braklr.
Eer hakszlk hkmet makinesinin zorunlu srtnmesinden ayrlmaz bir
eyse, varsn olsun. Zamanla prz mrz kalmaz belki; ama makine
kesinlikle anr gider. Eer hakszln, (salt kendisi iin) makaras, yay, ipi
ya da vinci varsa, o zaman, devann dertten daha beter olup olmayacan
dnebilirsiniz belki; ama eer bu, sizin bir bakasna yaplan hakszla
ara olmanz isteyecek yapdaysa, o zaman da, yasay ineyin, derim size.
Yaamnz makineyi durduracak bir kar srtnme olsun. Benim dikkat
etmem gereken ey, hi deilse, ktlediim bir hakszla ara olmamaya
bakmaktr.
Ktl nlemek iin Devlet'in gsterdii yollar benimsemeye gelince,
bunlar pek bilemiyorum. nk, bunlar renmek iin zaman ister. nsann
mryse ok ksa. Oysa yapacak baka ilerim var benim. Yalnzca iyi, iinde
yaanlr bir yer yapmak iin deil, iyi kt yaamak iin geldim bu dnyaya.
Bir insan her eyi deil, baz eyleri yapmak zorundadr. Her eyi
yapamayaca iin de, baz eyleri yanl yapmas gerekmez. Validen ya da
Yasama Kurulu'ndan yana szlanmak benim iim olmad gibi, benden yana
szlanmak da onlarn ii deildir. Benim dileklerime kulak asmayacak
olurlarsa, ne yapabilirim o zaman? Bu durumda Devlet hibir yol
gstermiyor: Asl ktlk Anayasasndan geliyor da ondan. Bu sylediklerim
sert, kesin gelirse de, insan ancak layk olana kar iyi davranr, sayg
gsterir. Bylece, her trl deiiklik iyiye yneliktir, tpk insan bedenini
sarsan doum ve lm gibi.
Hi duraksamadan syleyeyim: Klelii kaldrmak istiyoruz diye ortaya
kanlar, ("abolutioniste"ler) bugnden tezi yok, Massachusetts hkmetini,
gerek mallar, gerek canlaryla desteklemekten vazgesinler, hak yerini
bulsun diye de bir kiilik ounluk elde edecek kadar beklemesinler. Tanr
onlardan yanaysa eer, bir baka ounluu beklemeksizin bu kadar da
yeter bence. Kald ki, komusundan daha hakl olan herhangi bir kimse, bir
kiilik ounlua oktan varm demektir.
u Amerikan hkmetiyle ya da temsilcisi olan Devlet hkmetiyle
dorudan doruya, ylda yalnzca bir defack, karlarm. Benim
durumumdaki bir insann onunla ister istemez, biricik karlama yoludur
bu. O zaman aka beni tandn syler. Bu raslamada ona kar
davranmann en basit, en etkili ve bugnk koullar altnda en gerekli yolu,
kendisinden pek honut olmadnz belirtmenin en gzel biimi, yok
saymaktr onu. Benim alveriim, terbiyeli komum vergi memuruyla, yani
gerek bir insanladr -nk, ben kt paralaryla deil, gerek insanlarla
ekimekteyim- ve bu adam kendi isteiyle hkmetin memuru olmutur. Bu
adam, sayg duyduu komusuna, yani bana bir komu, iyi niyetli bir insan
gzyle mi bakacak, yoksa beni kafadan sakat, dirlik dzenlik dman bir
kimse mi sayacak; btn bunlara karar vermez, davranna uyan daha sert,
daha krc bir dnceye, bir sze bavurmakszn aramzdaki komuluk
engelini nasl aacan kestirip atmazsa, hkmetin grevlisi ya da bir insan
olarak ne durumda olduunu, ne yaptn bilebilir mi?
Ben unu bilir unu sylerim: Adlarn verebileceim yz kii, on kii,
yalnzca on namuslu insan, evet, hatta bir tek NAMUSLU insan bu bizim
Massachusetts Devlet'i'nde kle kullanmaktan vazgeip bu yoldaki
ibirliinden dpedz kansa ve dolaysyla hapse atlsayd, Amerika'da
kleliin kkne oktan kibrit suyu dklm olurdu. nk atlan ilk adm
ne denli kk olursa olsun, bir i bir kez iyi yapld m, dnya durduka
yaplm demektir. Ama bizler bu konuda ene yartrmaktan holanyoruz:
Bizim yapacamz bundan teye gemez, diyoruz. Reform kendi hizmetinde
bir sr gazete kullanyor da bir tek insan kullanmyor. Gnlerini Danma
Kurulu'nda insan haklar sorununun zmne harcayan saygdeer
komum Devlet temsilcisi, Carolina tutukevine atlmaktan korkacak yerde
Massachusetts tutuklusu (yani klelere kar kt davranmaktan baka
aralarnda anlamazlk konusu olmadn grmesine karn kleliin btn
gnahn karde Devlet'e yklemeye alan bu Devlet'in mahpusu) ile bir
hcrede otursayd, o zaman, Yasama Kurulu bu sorunu bir dahaki k ele
almazlk edemezdi.
nsan haksz yere hapse atan bir ynetim altnda drst bir insann asl
yeri tutukevidir. Bugn Massachusetts'in zgr ve az ylgn insanlarna
salad en uygun ve biricik yer tutukevidir. Bylece, Devlet bu insanlar
kendi iinden atm olur ki, onlar zaten ilkeleri dolaysyla kendilerini oktan
saf d etmilerdir. Kaak kle, kefaletle salverilen Meksikal tutsak ve
soyuna yaplan hakszlklar dile getirmeye gelen kzlderili, bu insanlar
tutukevinde bulacaktr: Bu ayr, ama daha zgr ve daha onurlu yerde,
Devlet'in kendisinden yana olmayanlar, kendisine kar olanlar ieri tkt
bir kle-Devlet'te zgr insann onurla oturabilecei bu biricik evde
bulacaktr. Burada bu insanlarn etkisiz kaldn, seslerinin Devlet'i artk
etkilemediini, bu duvarlar arasnda Devlet'in dman olmaktan ktklarn
sananlar, dorunun eriden ne denli gl olduunu, hakszl az buuk
tatm insann hakszla kar ok daha byk bir g ve etkiyle
savaabileceini bilmiyorlar demektir. Oyunuzu, btn oyunuzu verin, bir
kt parasn deil, etkinizi atn oy sandna. Bir aznlk ounlua
uyduu srece gszdr; aznlk bile deildir. Ama btn arlyla diretti
mi, ite o zaman nne geilmez bir g olur. Ya btn drst insanlar
tutukevinde tutmak ya da savaa ve klelie paydos etmek arasnda bir
seme yapmak gerekirse, Devlet bunlardan hangisini seecei konusunda
hi duraksamaz. Bu yl bin kii vergi demezse, zorbaca ve kanl bir davran
olmaz bu; ama derse olur ve Devlet'in zor kullanmasna, gnahsz kan
dkmesine yol aabilir. Bu, gerekte, savasz bir ayaklanmann -eer byle
bir ayaklanma olabilirse- tanmdr. Vergi memuru ya da herhangi bir kamu
grevlisi bana "Ama ben ne yapabilirim?" diye sorsa -nitekim sordu da- ona
u karl veririm: "Gerekten bir ey yapmak istiyorsanz eer,
grevinizden ekilin! Bir Devlet'in uyruu onunla ilikisini keser, grevlisi de
iinden ekilirse, o zaman, devrim yaplm demektir, ama isterse kan
gvdeyi gtrsn. nsann vicdan zedelendi mi, kan gvdeyi gtrm olmaz
m bir bakma? Bu vicdan yarasndan insann asl insanl ve lmezlii akp
gider, sonsuz bir lme akar kan. Bu kan akyor imdi.
Sulunun malna mlkne Devlet el koyaca yerde, hapse atyor onu. Oysa
bunlar ikisi de ayn kapya kar. nk, katksz hak peinde koan,
dolaysyla, rm bir Devlet iin en tehlikeli olan kimseler, genellikle, mal
mlk ymaya pek vakit harcamam kimselerdir. Bylelerine Devlet'in pek
hizmeti gemez. Onun iin azck bir vergi gzlerinde byr, hele zel bir
ite kol gcyle yaamlarn kazanyorlarsa. Eer para kullanmadan yaayan
biri olsayd, Devlet ondan para isteyeyim mi istemeyeyim mi diye dnrd.
Varlkl kiiye gelince, o her zaman iin, (unu bunu incitmek istiyorum
sanmayn) onu varlkl klan kuruma satmtr kendini. Dobra dobra
sylemek gerekirse diyebiliriz ki, para arttka erdem azalr. nk para bir
insann kendisiyle amalar arasna girer, ona bu amalar salar. Bu
amalar elde etmek iin de byk bir erdeme gereksinim yoktur kukusuz.
Para, zenginin karlk vermek zorunda kalabilecei birok soruyu yzst
braktrr, beri yandan ortaya tek bir sorun atar: Bu, g olmasna g, ama
gereksiz bir sorundur: Nasl harcamal sorunu. Bylece zengin iin ahlak
sorunu diye bir ey kalmaz. "Ara" dedikleri ey arttka, yaama olanaklar
azalr. Bir insann zengin olduu zaman kendi kltr iin yapabilecei en iyi
ey, yoksulken tasarladklarn gerekletirmeye almasdr. sa
Herodiyallara iinde bulunduklar koullara uygun bir karlk verir. "Bana
hara dediiniz akay gsterin!" der. Birisi cebinden bir aka karr. sa
da: "zerinde Sezar'n resmi olan ve onun geerli kld akay
kullanyorsanz, yani Devlet'in adamysanz, Sezar'n salad nimetlerden
de yararlanyorsanz, o zaman, Sezar isteyince kendi akalarndan birazn
geriye verin ona. Sezar'nkini Sezar'a, Tanr'nnkini de Tanrya verin!" deyip
neyin Sezar'n, neyin Tanr'nn olduunu aydnlatmadan brakr onlar.
renmek istemiyorlard nk.
En zgr komularmla konuunca gryorum ki, sorunun bykl ve
ciddilii zerinde ne sylerlerse sylesinler ve halkn rahatna ne denli
sayglar olursa olsun, iin sonu, ksaca, una varyor: Bugnk hkmetin
kanad altndan kmay gze alamyorlar; ona boyun ememenin
sonularndan, mallarnn, ailelerinin bana geleceklerden korkuyorlar.
Bana gelince, ben Devlet'in koruyuculuuna bel balamay aklmdan
geirmem. Ama bana vergi kdn uzatt zaman, gcn yok sayarsam,
ok gemez, malm mlkm elimden alp arur eder, bylece hem benim
hem ocuklarmn rahatn karr, gn yz gstermez bize. Buysa altndan
kalklr ey deildir. Bir insann namusuyla yaamasn, ayn zamanda rahat
etmesini olanakszlatrr bu. Bu yzden, mal mlk edinmeye de pek demez
artk. nk, nasl olsa, gnn birinde hepsi elinizden kacaktr. Onun iin
siz de bir yerleri kirayla tutar ya da dpedz igal edersiniz, az buuk bir
ey ekip bier ve arabuk yersiniz. Plnz prtnz bohada, her an gitmeye
hazr, kendi yanzla kavrulur, yalnzca kendinize gvenir ve ok i
tutmazsnz. Bir insan, her bakmdan Trk hkmetinin iyi bir uyruu olmak
kouluyla, Trkiye'de bile zengin olabilir. Konfys yle der: "Bir Devlet
akln ilkelerine gre ynetiliyorsa, dknlk ve yoksulluk yz karasdr. Bir
Devlet akln ilkeleriyle ynetilmiyorsa, o zaman da, zenginlik ve an eref
utan verici eylerdir." Hayr: Massachusetts'in koruyucu elinin
zgrlmn tehlikeye dt uzak bir gney limanna kadar uzanmasna
gereksinim duyuncaya ya da kendi yurdumda kimseleri rahatsz etmeden
yalnzca bir mlk edinmeye kalkncaya kadar, Massachusetts'le bam
koparmay, malm mlkm zerindeki hakkn hie saymay gze alabilirim.
Devlet'e boyun ememe yznden cezaya arplmak, ona boyun emekten
daha az pahalya oturur bana her bakmdan. Bu durumda daha az deerli
bulurum kendimi.
Birka yl oluyor, Devlet kilise adna karma kt ve dinsel konumalarn
babamn hi karmad, benimse semtine bile uramadm bir papaza
yardm olarak birka kuru dememi istedi. "Ver bakalm!" dedi.
"Vermeyeceim," dedim. Ama, ne yazk ki, bir bakasnn bu paray verecei
tuttu. Neden bir retmen bir papaza yardm etmek iin vergilendirilir de,
bir papaz bir retmene yardm iin vergilendirilmez, anlamadm. Devlet'in
resim retmeni deildim, balarla geiniyordum. Niin liseler de birer
vergi kd uzatmazlar ve Devlet niin kilisenin istekleri gibi onlarnkini de
desteklemez?
Bununla birlikte, ilgili memurun istei zerine, aa yukar unlar yazp
verdim: "Ey ahali, ibu yazmdan renin ki, ben yani Henry Thoreau,
katlmadm hibir ortakln, dernein yesi saylmak istemiyorum." Bu
yazy belediye yazmanna verdim. imdi ondadr. Kilisenin bir yesi
saylmak istemediimi bylece renen Devlet, o gn bugn bir daha byle
bir istekte bulunmad; ancak daha nceki dncelerine de bal kalacan
ileri srmekten geri kalmad. Adlarn bilmi olsaydm, hibir zaman yesi
olmadm btn derneklerden bir bir ayrlrdm. Ama, bu derneklerin tam
izelgesini nerde bulurum bilmiyorum.
Tam alt ay ba vergisini demedim. Bu yzden, bir gececik hapse attlar
beni. Tutukevinin salam, iki ayak yksekliindeki o ta duvarlarn, bir
ayak kalnlndaki demirli tahta kapy, szen o demir parmaklklar
uzun uzun seyrederken, bana yalnzca kan et kemik ynndan yaplm bir
yaratk gibi davranan bu kurumun aptallna amaktan alamadm kendimi.
Sonunda, yapabilecei en iyi eyin beni tutukevine tkmak olduuna akl
yatm ve benden herhangi bir yolda yararlanamayacana akl kesmi
olmal diye dndm kendi kendime. Anladm ki, benimle kentlilerim
arasnda bir ta duvar varsa da, hibir eydi bu; benim gibi zgr oluncaya
kadar trmanlmas ya da delip geilmesi gereken ok daha g bir duvar
vard asl. Bir an olsun tutukevindeymiim gibi gelmedi bana ve duvarlar
bouna harcanm bir sr ta ve har yn gibi grnd gzme. Bana ne
trl davranmalar gerektiini basbaya bilemiyorlard. Beni yldrmak
istedikleri zaman da, benimle ilgilenmeye kalktklar zaman da yanl
yapyorlard. yle sanyorlard ki, benim aklm fikrim duvarlarn tesinde
olmakt. Dncelerime kaplarn ne byk zenle kapamaya altklarn
grdke, glmekten alamyordum kendimi. Dncelerim hibir engel
tanmadan duvarn tesinde de pelerini brakmyordu. Asl tehlikeli olan
eyler de dncelerimdi. Bana ulaamadklar iin bedence ikence
yapmaya karar verdiler, tpk di biledikleri kimseye bir ey yapamaynca
fkelerini kpeinden alan ocuklar gibi. Sonunda anladm ki, Devlet
dediimiz budalann biriydi, gm kaklarnn alnmasndan korkan o
yalnz kadn gibi korkakt ve dostlarn dmanlarndan ayrt etmesini
bilmiyordu. Ona kar btn saygm yitirdim. Acdm ona.
Tutukevinde gece benim iin olduka yeni ve ilginti. Ben ieri girdiimde,
gmlek kollar sval tutuklular kap aralnda akalayor, akam havas
alyorlard. Ama gardiyan: "Hadi bakalm ocuklar, ieri, vakit geldi!" der
demez daldlar. Bo hcrelerine giderlerken ayak sesleri kulaklarmda
nlad. Hcre arkadam bana: "Yaman bir adam" diye tantt gardiyan.
Kap kitlenince, arkadam apkam nereye asacam, eyalarm nereye
koyacam gsterdi. Odalar ayda bir beyaza badanalanrm. Bizim oda, en
azndan odalarn en beyazyd; yapyaln deliydi; belki de kentin en temiz
yeriydi. Bizim arkada, doallkla, nerden geldiimi, ne yzden buraya
dtm renmek istiyordu. Olup biteni anlattktan sonra, ben de onun
buraya nasl geldiini sordum elbet. nk namuslu bir adam olduunu
sanyordum, dnyann durumuna baklrsa, kesinlikle namusluydu da. "ey,"
dedi, "bir iftliin samanln yakmakla suluyorlar beni, ama yakm
deilim." Sezdiim kadaryla, ikili ikili bir samanla yatmaya girmi,
orada piposunu tttrm; samanlk da yanp kl oluvermi bylece. Onun
iin "akll bir adam", diyorlard. ay kadar nce getirilmi buraya.
Durumasnn balamasn bekliyormu. Galiba bir o kadar daha
bekleyecekmi. Ama, ekmek elden su glden yaad iin hayli uysallam.
Honutmu hem de. Kendine kar iyi davrandklarn da sanyordu ayrca.
Bir pencerede o duruyordu, birinde ben. Baktm, insan uzun boylu
pencerede durdu mu, balca ii dary seyretmek oluyor. Orada braklan
dinsel kitapklarn hepsini ok gemeden okudum. Daha nceki tutuklularn
duvarlar neresinden delip katklarn, parmakln neresinden testereyle
kesildiini bir bir inceledim ve burada kalan deiik kimselerin yklerini
dinledim. Baktm, burada bile, tutukevinin duvarlarn amayan ykler ve
dedikodular vard. Belki de buras koca kasabada, iirler yazlan, sonra da
sirkler halinde oaltlan ama, hibir zaman yaymlanmayan tek evdi. Bana
upuzun bir iir izelgesi gsterdiler. Bunlar kamaya kalkp yakalanan
birka delikanl yazm, sonra da trk gibi bara bara okuyup fkelerini
yattrmlar.
Bir daha gremem korkusuyla, hcre arkadamdan btn bildiklerini bir
bir sorup rendim. Sonunda yatam gsterdi ve lambay sndrmeyi bana
brakt.
Burada bir gececik yatmak bile, uzak bir lkede, grmeyi aklmdan
geirmediim bir lkede dolamak gibi bir eydi. Bu geceye kadar ne alan
saatinin vuruunu duymutum sanki, ne de ky saran gecenin seslerini.
nk pencerelerimiz ak yatyorduk. Doduum kasabay ortaalarn
altnda gryor gibiydim sanki. Bizim Concord sanki Rhine rma
oluvermiti birden. valyelerin, atolarn hayalleri gelip geiyordu gibiydi
gzlerimin nnden. Sokaklarda sanki kasaballarn sesleriydi duyduklarm.
Bitiik meyhane mutfanda yaplanlar ve konuulanlar, istemeye istemeye
gryor ve duyuyordum. Yepyeni, esiz bir deneydi bu benim iin.
Doduum kasabay daha yakndan gryordum. Dpedz girmitim iine.
Kurumlarn daha nce grmemitim hi. Buras da il merkezi olan bu kente
zg kurumlardand. Halkn aa yukar ne i grdn anlamaya
baladm.
Sabahleyin kahvaltlarmz, kap deliinden ieri srld. Kap deliine
uyan drtgen teneke kaplarda kakao, kara ekmek, bir de demir kak vard.
Kapkaca almaya geldikleri zaman, arta kalan ekmeimi geri verecek kadar
saflk gsterdim. Ama arkadam seyirtip ekmei alverdi ve onu le ya da
akam yemeine alkoymam gerektiini syledi. Biraz sonra kendisi komu
tarlaya saman toplamaya gidecekti. Oraya her gn gider, lenden nce de
dnmezmi. Onun iin benimle esenleti.. Beni yine grecei kukuluydu
nk.
Tutukevinden ktm zaman (biri araya girip vergimi demiti nk)
ortalkta byk deiiklikler arpmad gzme, hani gen yata tutukevine
girip de sonradan, salar aarm, eli aya tutmaz bir adam olarak kan
kimsenin gzne arpacak trden deiiklikler. Ama, yine de sahnede, yani
kentte Devlet'te ve lkede bir deiiklik arpt gzme, tek bana zamann
yapamayaca kadar byk bir deiiklik. Grdm ki, aralarnda yaadm
insanlar iyi komu ve dost olarak pek gvenilir kimseler deillerdi. Yalnzca
iyi gn dostuydular, hak makla ilikileri yoktu, tpk inliler, Malayallar gibi
nyarglar, kr inanlaryla benden apayr bir soydandlar, insanlara iyilik
ederken hibir tehlikeyi gze almyorlard. unu da anladm ki, pek o kadar
soylu da deillerdi, hrszlar onlara kar nasl davranyorsa, onlar da
hrszlara kar yle davranyorlard. Bir takm dinsel trenlerle, birka
duayla ve dmdz ama pek de yararl olmayan belli bir yol tutmakla
ruhlarn kurtaracaklarn sanyorlard. Komularm iin bu yargmda biraz
sert davranm olabilirim. nk, yle sanyorum ki, bunlarn ou
kasabalarnda tutukevi gibi bir kurumun bulunduundan bile habersizdiler.
Eskiden bizim kyde yle bir grenek vard: Borlarn deyemedii iin
ieri atlan bir zavall tutukevinden knca, tandklar tutukevi penceresine
yknerek parmaklarn st ste aprazlama koyar ve kafese benzeyen bu
parmaklar arasndan adama bakarak: "Merhaba!" diye selamlarlard onu.
Benim komular byle selamlamadlar beni, ama sanki uzun bir geziden
dnyormuum gibi, nce bana, sonra da birbirlerine baktlar. Onarlan
potinlerimi almak iin ayakkabcya giderken yakalayp tutukevine
tkmlard beni. Ertesi sabah, salverilince, alveriimi braktm yerden
srdrdm, onarlm potinlerimi ayama geirir geirmez bir brtlen
partisine katldm: Balarna geeyim diye sabrszlkla bekliyorlard beni.
ok gemeden atn koumlar takld ve yarm saat sonra, iki mil uzakta, en
yksek tepelerden birinin zerindeki brtlen tarlasnn ortasnda buldum
kendimi. Devlet hibir yerden grnmez olmutu artk.
te, "Tutukluluklarm"n yks bu.
Ben, hibir zaman yol vergisini vermezlik etmi deilim. Ne kadar kt bir
uyruksam, o kadar iyi bir komu olmak istemiimdir nk. Okullara yardm
konusuna gelince, kentlilerimi eitmekte payma deni yapmaktaym. Ba
vergisini demeyiim, bu vergiyle ilgili herhangi bir eyden tr deil. Ben
yalnzca Devlet'e balanmak istemiyorum. Niyetim, keciime ekilip
ondan dpedz uzak kalmaktr. Dolarmn nerelere harcandn
aratrabilecek olsam bile, aratrmam, dert edinmem kendime bunu.
Dolarmla bir adam ya da adam ldrmek iin bir silah satn alrlarsa (ki
bunda dolarn hibir suu yok), o zaman i deiir doallkla. Ama, Devlet'e
olan ballmn ne gibi sonulara vardna gelince, bakn, onu aratrmay
dert edinirim kendime. Aslnda ben de, kendime zg bir yoldan, Devlet'le
birlikte savaa giriyorum girmesine; ama, byle durumlarda olaan olduu
zere, elimden geldiince Devlet'i kullanacam ve ondan yararlanacam.
Benden istenen vergiyi, Devlet'e olan yaknlklar dolaysyla deyenler,
kendi durumlarnda ne yapyorlarsa onu yapm, daha ok, hakszl
Devlet'in istediinden de geni lde desteklemi oluyorlar. Vergilendirilen
kimseye kar yersiz bir ilgi yznden onu tutukevine girmekten kurtarmak
iin vergiyi dyorlarsa, kendi kiisel duygularyla halkn yararn ne denli
birbirine kartrdklarnn farknda olmadklar iin dyorlard.
Benim durumum bu ite. Ama insan bu gibi durumlarda ne denli dikkatli
olsa yeridir; yoksa ya inadnn kt etkisi altnda kald iin ya da
bakalarnn grlerine gereinden ok nem verdii iin yansz olamaz.
nsan yalnzca kendi benliine ve yaad ana uygun davranmaya bakmal.
 Kimi zaman yle dnrm: Bu insanlarn niyetleri iyi ama bilgileri yok.
Daha iyisinin nasl olacan bilseler, onu yaparlar. yleyse, komularnz
kendinize kar ilerinden gelmedii biimde davranmaya zorlayp niin
zmeli? Ama yine dnyorum ki, onlarn yaptn yapmaya, onlar daha
baka, daha byk skntlara sokmaya hakkmz yok. Kimi zaman da yle
diyorum kendi kendime: Uyuuk, kt niyetten uzak, kiisel duygularna
kaplmayan milyonlarca insan sizden vergi olarak yalnzca birka ilin istese
(isteklerini deitirmek ve geri almak ellerinde olmasa -ki yaplar byledir),
sizin de baka milyonlarca insana bavurmanz mmkn olmasa, bu ezici
kaba gcn karsna kp niin tehlikeye atacakmsnz kendinizi? Soua,
ala, rzgra, dalgalara bylesine inatla kar koymuyor, buna benzer
binlerce zorunlulua da sessiz sessiz boyun eiyorsunuz. Banz atee
sokmazsnz elbet. Ama yukarda szn ettiim gc tam anlamyla kaba
bir g deil, bir bakma insan gc saydm ve milyonlarca insanla cansz
nesneler gibi deil yine milyonlarca insan gibi iliki kurduum srece, yle
sanyorum ki, nce bu milyonlarca insandan hemen onlarn yapcsna, sonra
da bu insanlardan yine insanlara bavurulabilir. Ama eer, bam bile bile
atein iine sokarsam, atee ya da atei yapana bavuramam. Bu ite
knasam knasam yalnzca kendimi knayabilirim. nsanlar olduklar gibi
kabul etmeye ve onlara bu yolda davranmaya (bir bakma, onlarn da benim
de olmamz gerektii yolundaki isteklerime ve umutlarma gre deil)
hakkm olduuna kendimi inandrabilsem, o zaman, iyi bir Mslman ve
kaderci gibi her eyi olduu gibi kabul etmekle yetinir ve Tanr byle istiyor,
demeye alrdm. Ayrca, bu gce kar koymakla kaba ve doal bir gce
kar koymak arasnda u ayrlk var: Bu gce daha etkili biimde kar
koyabilirim, ama Orpheus gibi, kayalarn, aalarn ve hayvanlarn zn
deitirmeyi umamam.
Ben ne bir insanla kavga etmek niyetimdeyim, ne de bir ulusla. Kl krk
yarmak, ok ince ayrmlar yapmak ya da kendimi komularmdan stn
saymak gibi bir isteim yok benim. Daha ok, lkenin yasalarna uymak iin
adeta bir takm bahaneler bile ararm. Bu yasalara uymaya oktan razym.
Bu konuda kendimden kukulanmakta da haklym aslnda ve her yl vergi
memuru geldi mi, ne yapaym da herkeslere uyaym diye, merkez ve eyalet
hkmetlerinin davranlarn, durumlarn ve halkn dnn gzden
geirir bulurum kendimi. Bilirim ki, Devlet, ok gemeden, her eyimi bu
yoldan elimden alabilir, o zaman ben de kentlilerimden daha iyi bir yurtta
olamam. Daha aa bir adan baknca, anayasa, btn yanllklaryla
birlikte ok iyidir. Yasalar ve mahkemeler saygdeerdir. Hatta bu Devlet ve
bu Amerikan hkmeti bile, ou bakmlardan, birok byk kimsenin
syledii gibi, hayran kalnacak, ei bulunmaz eylerdir. Bundan dolay
minnet duymamz gerekir. Ama, azck daha yksek bir adan baklrsa, bu
Devlet ve bu Amerikan hkmeti, tam benim anlattm gibidirler. Daha da
yksek ve en yksek adansa kim syleyebilir onlarn ne olduunu,
zerlerinde durup dnmeye deip demediklerini?
Bununla birlikte, hkmet beni pek ilgilendirmiyor. stnde, elimden
geldiince az dneceim. Bir ynetim altnda yaadm anlar sayldr, bu
dnyada bile. Bir insan gerek dncelerinde, gerek d gcnde zgr
olduu, aslnda yok olan eyleri uzun zaman varm gibi grd srece,
aklsz yneticiler ya da reformcular kesin bir engel karamazlar nne.
Biliyorum, birok kimse benden apayr dnyordur; ama, meslekleri
gerei, mrlerini bu ya da buna benzer konulara adam kimseler,
bakalarnn da houna gitmezler, benim de. Devlet adamlaryla yasaclar,
kurumun tmyle iinde olduklarndan, hibir zaman ak seik gremezler
onu. Toplumu deitirmekten sz ederler, ama, onun dnda rahat edecek
yerleri yoktur. Olduka grgl, iyiyi ktden ayrt edecek nitelikte
olabilirler ve kukusuz ince, hatta yararl bir takm sistemler bulmu
olabilirler; bunun iin onlar yrekten kutlayalm. Ama bunlarn zeklar ve
yararllklar, pek de geni olmayan birtakm snrlarn tesine gemez.
Dnyann politika ve geitiricilikle yneltilmediini unutmak
eilimindedirler. Webster hibir zaman ynetimin zne eremiyor, onun
iinde yetkiyle sz edemiyor ondan. Syledii eyler, bugnk hkmette
kkten hibir yenilik dnmeyen yasaclar iin birer bilgeliktir; ama
dnrler ve uzun mrl yasalar koyan kimseler iin, bir defack olsun,
konuya gz atm saylmaz. Bu konu zerine kurduu temiz ve akllca
dnceler, ok gemeden, aklnn apn ve kavraynn snrn artaya
karacaktr. Bununla birlikte, ou yenilikilerin sudan savlarna, genel
olarak da, politikaclarn daha da sudan bilgeliklerine ve parlak szlerine
kyasla, onunkiler, hemen hemen tek anlalr ve mantkl szlerdir, ondan
yana Tanr'ya krler ederiz. Onlara kyasla Webster her zaman gl,
kendine zg ve her eyden nce de pratiktir; ama nitelii, yine de, bilgelik
deil, nlemliliktir. Hukukunun dorusu doru deil, tutarl ya da kararl
bir geitiriciliktir. Doru, her zaman, kendi kendisiyle uyumludur ve
hakszlktan baka bir ey olamayan adaleti ortaya karmakla ilgili deildir
balca. Webster'e anayasann koruyucusu dense yeridir, nitekim yle de
denmitir. O, ne vurur, ne saldrr. Savunma durumundadr hep. Bir nder
deildir o, insanlar arkasndan srklemez, birilerinin arkasndan gider.
Onun nderleri "87"nin insanlardr (6). "Balangta kurulan dzeni, deiik
Devletlerin Birlie katlmalarna yol aan dzeni bozmak iin hibir aba
gstermedim ve hibir zaman gstermek niyetinde de deilim, hatta bu
yoldaki hibir abay desteklemedim, desteklemeyi de hibir zaman
dnmyorum" diyor. Yine anayasann klelik iin tand hak zerinde
dnyor ve "lk anlamada yer ald iin brakalm kalsn" diyor. Kendine
zg ve keskin zekya ve yetiye karn herhangi bir olay politik
ilikilerinden ayrp, olduu gibi, aklyla inceleyemiyor. rnein, ona: "Bugn
Amerika'da klelik sorununda insann ne gibi bir tutumu olmal?" diye
sordunuz diyelim. O, yalnzca kendi adna konutuunu ileri srecek ve:
"Kleliin yer ald devletler bu sorunu kendi grlerine gre, semenlere
kar sorumluluklarn dnp mal mlkn, insanln, adaletin ve Tanr'nn
genel kurallarna bal kalarak zmleyeceklerdir" demek zorunda
kalacaktr. Bylesine bir karlktan, toplumsal devlerimiz konusunda ne
duyulmam, ne tuhaf grler kabilir. "nsanlk duygusuna ya da bir baka
nedene dayanarak kurulan br dernekleri ne ben desteklemiimdir, ne de
onlar benden byle bir ey istemilerdir."
Kutsal kitaptan ve anayasadan daha temiz gerek kaynaklar bilmeyenler,
bunlardan daha telere kamayanlar, ok hakl olarak kutsal kitaba ve
anayasaya bal kalp bu kaynaklarn sularn sayg ve alakgnlle iiyorlar.
Ama bu sularn hangi gle ya da havuza nereden aktn grebilenler,
kaynan topraktan ilk fkrd yere doru btn gleriyle yolculuklarn
srdryorlard.
Yaama alannda stn zekl bir kimse kmad henz Amerika'da. Dnya
tarihinde binde bir kar byleleri zaten. Sz ustalar, politikaclara gelince,
binlercesi var. Ama gnn bunca belal sorununu zmleyebilecek olan
kimse azn ap konumu deil henz. Bizler sz ustaln kendisi iin
seviyoruz, yoksa dile getirecei herhangi bir doru iin deil. Bizim
yasaclarmz, serbest ticaretin, zgrln, birliin ve doruluun bir ulus
iin ne deer tadn renmi deiller henz; vergi, para ileri, ticaret,
endstri ve tarmla ilgili olduka basit sorunlar kavrayacak zek ve yetiden
yoksunlar. Eer zamana uygun grg ve halkn gerek yaknmalaryla
dzelmeyen ynetimimiz iin Kongre'de yalnzca yasaclarmzn laftan teye
gemeyen bilgilerine kalm olsaydk, Amerika daha uzun sre
uluslararasndaki yerini tutamazd. Her ne kadar sylemeye hakkm yoksa
da kutsal kitap yazlal tam 1800 yl oluyor, ama yasama bilimi zerine onun
sat ktan yeterince yararlanabilecek bilgelii ve uygulamaclk yetisi
olan bir yasacy zor bulursunuz.
Hkmet gc, benim bile boyun emeye hazr olduum (nk, benden
daha iyi bilen ve yapabilenlere, hatta, bir ok eyi benden daha iyi bilmeyen
ve yapamayanlara da seve seve uymak isterim) bir hkmet gc, yine de
temiz olmayan bir gtr, tam anlamyla hakl olabilmesi iin, ynetilenlerin
onayn ve oyunu almas gerekir. Aslnda, kendim ve malm stne ona
tandm dnda, hibir hakk olamaz. Mutlak bir krallktan snrl bir
kralla doru gelime, snrl bir krallktan demokrasiye geme, insan
tekine kar gerek bir saygya doru ilerlemektir. in filozofu bile, insan
tekini imparatorluun temeli sayacak kadar bilgeydi. Demokrasi, bildiimiz
durumuyla, ynetim ilerinde mmkn olabilen en son gelime midir acaba?
nsann haklarn tanmaya ve dzenlemeye doru daha baka ileri admlar
atlamaz m? Devlet, btn gcnn ve yetkesinin kayna olan insan tekini
daha yce ve daha bamsz bir g olarak kabul etmedike ve ona bu yolda
davranmadka, gerekten zgr ve aydn bir devlet hibir zaman
olmayacaktr. Kendi kendime yle bir devlet dnrm: yle bir devlet ki,
btn insanlara kar doru olmay gze alabilsin; her insana bir komu gibi
sayg gstersin; hatta, uzanda yaayan, kendisiyle kaynamayan,
kendisinin de benimsemedii bir avu insann varln, kendi rahatyla
badamaz saymasn; yle bir devlet ki, bu tr mevyeler yetitiren ve
olgunlar olgunlamaz dmelerine gz yuman, daha olgun ve daha anl bir
devlete yol asn. Benim de dndm, ama hibir yerlerde raslamadm
bir devlettir bu.
 SEME PARALAR

Bir insan, hakszlk yaptna inandrmak istiyorsan, sen kendin hakl

davran. Ama onu inandrmaya alma. nsanlar grdklerine inanrlar. Brak
grsnler.
*
Gereinden ok ahlakl olma. Yaamda pek ok eyden yoksun brakrsn
kendini. Ahlakn da stnde olsun gzn. Yalnzca iyi olmaya deil, bir ie
yaramaya bak.
*
alkan olmak elvermez - karncalar da alkandr. Ne iin alyorsun,
amacn ne, onu syle!
*
Herkes iin yalnzca bir tr besinlik yoktur. lettiiniz yetilerinizi
beslemelisiniz ve besleyeceksiniz. Bedence yorulan ii, kafaca yorulan
bilginin istedii yiyecei istemez. nsanlar, hayvanlar gibi, lgncasna
almamaldrlar. Ama, insann hem bedeni hem kafas ilemeli, elinden
geldii ya da olabildii kadar hem almal hem dinlenmeli; o zaman,
alma yle bir duruma gelir ki, beden acknca kafa da ackr ve ayn besin
ikisine de yeter. Yoksa, fazla alan bedenin yitirdii enerjiyi yerine koyan
besin, almayan kafay basks altna alr, yozlaan bilgin de btn besinleri
baya, kle gibi alanlarn yaamn normal grmeye balar.
*
nsan ekmeini alnnn teriyle kazanr, buras doru; ama alnnn ardndaki
kafasnn teriyle de kazanmal ekmeini. Bedeni ancak beden besleyebilir.
Ben yaammda pek az ekmek tattm. Tattklarm da ou zaman hayvan
yemi, posa gibi eylerdi. Kafayla yrei besleyen ekmee gelince, hemen hi
tatmadm. Zenginlerin sofralarnda bile bir tanecik olsun bulamazsnz
ondan.
*
Ekmeimizin ekimi, sindirilmesi g olmas gerekmez. Doa akl iin
neyse, beden iin de o. Dlem gcmz besledii gibi bedenimizi de
besler. nk, ne dediini bilir ve dediini yapmaya hazrdr. Doa, yalnzca
ozann gznde gzel deildir. Yalnzca gkkua, gnein bat gzel
deil, insann karnn doyurmas, srtna bir ey giymesi, bir dam altnda
oturmas, doru drst snmas da gzeldir. Bunlar da insan esinleyebilir.
nsann yaamndan atlamayacak hibir kaba ve iren ey yoktur.
mrmz boyunca, dlem gcmzn bulup kard btn kusurlar da
dzeltmeye almalyz. Gkler ne kadar derinse, bizim zlemlerimiz de o
kadar yksektir. Bir aa ne kadar boy atmay zlerse, kendine o kadar
yksek bir atmosfer bulur. Her insan, hemen hemen kar konmaz bir gce
kafa tutmaldr.
 *
nsan olmay gze alabilen bir adam nasl gsz olur? En krpe bitki bile
en sert topra ve kaya atlaklarn zorlayp boy atar. Ama bir insana gelince,
hibir maddesel g duramaz karsnda onun. Ciddi bir insan, ne byk bir
kama, ne korkun bir tokmak, ne yaman bir glledir! Karsnda durabilene
ak olsun!
*
Bir insann iyi ya da kt olmas nemlidir. Yaam, doru ya da eri
olabildii gibi, bir yzkaras ya da bir onur olabilir onun iin. yi insan
kendini kurar, kt insansa ykar.
*
Her ne yaparsak yapalm, inanla yapalm (eer ekingensek, o zaman da,
ekingen davranalm), daha fazla k beklemeksizin, gerektii kadaryla
yetinelim.
*
Eer bir insan tutaca yol konusunda duraksamalar iindeyse, olduu
yerde kalsn, kmldamasn. Brakn, kukularna sayg gstersin. nk,
kukularda da tanrsal yanlar olabilir. nancmzn az olmas hayflanlacak
bir ey deildir, ama asl hayflanlacak yanmz, hibir eye bal
olmamamzdr. nan bir eye ballkla kazanlr.
*
ou insan, bir bakma zgr olan bu lkede bile, salt bilgisizlik ve
yanlglar yznden, bir takm vr zvr, baya gnlk ilerle bouna urap
duruyor, yaamn en gzel meyvelerini toplayamaz duruma geliyor.
Parmaklar, ala ala bu meyveleri koparamayacak kadar
beceriksizleiyor. Bugnn alan insan, gnlk yaaynda gerek
btnln kazanp elde tutmaya vakit bulamyor; insanlarla insanca
balar kurup srdrmeyi gze alamyor, onun iin de, emei piyasada
deerini yitiriyor. Hibir eye verecek vakti yok. nk, btn vaktini
makine gibi alp makinelemek yolunda harcayabiliyor ancak.
Daarcndaki az buuk bilgisini kullanmak zorunda olduuna gre,
gelimesi iin giderilmesi gereken eyi, yani bilgisizliini nasl anmsasn?
stne bir takm yarglar yrtmeden nce, bo zamanlar salayalm ona,
bedavadan giydirip kuatalm ve yrekten arlayalm onu. Yapmzn en
gzel yanlarn zenle ele alarak uzun mrl klabiliriz, tpk meyveye
duran iekler gibi. Ama, biz ne kendimize, ne de bakasna kar bylesine
bir sevgiyle davranmyoruz.
*
Gerek bir yaam srmeye kalkmak, tpk uzak bir yolculua kmak, drt
bir yanmz, git gide yeni sahneler, yeni insanlarla evrili grmektir. Eski
gnlerimden kopamadm srece, gerek anlamda yeni ve daha iyi bir
yaam srmediimi bilirim. D grn, i yaammzn ddr yalnzca.
Giysiler insanlarn iini gizlemez, da vurur. nsanlar kendilerinin gerek
giysileridir.
*
 Her trl deime, zerinde dnlmesi gereken, her an olagelen bir
mucizedir. Konfys yle der: "Bildiimizi bildiimizin, bilmediimizi de
bilmediimizin ayrmnda olmak, gerek bilginin ta kendisidir." Bir insan
dlemindekini aklna uygulayabildi mi, o zaman, herkes yaamn bu temel
zerine kurabilir erge.
*
Geen gn bir gemiyle birlikte suya gmlenlerin birka parann ar bir
nesne olduunu anlayvermiler birden. Parann arlyla vnen insan
dnn. Sanki insan pek ok zenginletirmi bylesine para! Okyanusun
ortasnda, srtnda bir uval altn, rpnp duran bir insan son soluunda:
"Ben yz bin dolarlk adamm" diye barabilirmi sanki! Ben insanlarn
karada da bou bouna, hem de daha da umutsuzcasna rpndklarn
gryorum. Birinci durumda insanlar boulmaktansa uval suya
brakyorlar; ikincide ise brakmyor, tutuyorlar onu, sonra da batyorlar
onunla birlikte, hem de amamacasna.
*
Hintliler dnyann bir fil, filin bir kaplumbaa, kaplumbaann da bir ylan
srtnda durduunu sanrlarm. Her ne kadar nemli bir raslant deilse de,
unu sylemek yerinde olacak. Son zamanlarda Asya'da bir kaplumbaa
fosili bulmular, mbarek srtnda bir fil tayacak kadar bykm.
Dorusunu isterseniz, zaman ve gelime dzenini aan bu korkun dler
houma gitmiyor da deil. Bunlar akln en yce oyalanmalardr. Keklik
nohuttan holanr ama, kendisiyle birlikte tencereye atlan nohutlardan
deil.
*
Trelerimiz ermilerle sk ilikiler yznden bozulmulardr. Peygamberler
insann umutlarn glendirecek yerde, korkularn yattrmlardr daha
ok. Bal bana bir nimet olan yaamn yaln ve iten bir vgyle
karlandna pek raslayamazsnz. Bakalarnn sal ve baars, benden
uzak olsalar da, ferahlk verir iime. Hastalk ve baarszlk, ne denli olaan
gelse, yine de zer beni. Onun iin, insanl ilkel bir takm yollardan
diriltmek istersek, nce doa kadar yaln ve iyi olalm, alnmzn stndeki
bulutlar datalm ve iliklerimize kadar yaam sokalm...

www.ayrinti.net/nietzsche