Abdülbaki Gölpınarlı - Melamilik Ve Melamiler

eaei^-i/ ^dl/iec/e^êc^ z4.
-t^trt /'u-lct'la^p&r-
-
Trkiye'nin dn trihini meydana getirebilmek iin, Trkiye'de inki-
af eden muhtelif tarikatlar hakknda etrafl ve salam monografiler ya-

zlmas birinci arttr. Umumiyetle islm tasavvufu tarihini yazabilmek iin
de ok byk yardm olaca bedih olan bu cins monografiler, mahdut
ve muayyen bir mevzuu btn teferruatile ihata edebilir. Herhangi bir
tarikatn menei, inkiaf, balca ahsiyetleri, yin ve erkn, ubeleri, co-

raf tevezz, itiam te'siri, sair tarikatlarla rabta ve mnasebetleri by-
le monografiler sayesinde salam bir surette tesbit edilmeden, daha umu-
m mahiyette eserlerin vcude gelmesi imknszdr. Avrupa'da islm tet-
kikat henz okadar ilerlememi olduu zamanlarda, tasavvuf tarihine ve

tarikatlere dair umum mahiyette bz eserler neredilmiti; halbuki t etki
kat ilerledike, alelacele meydana getirilen terkb ve umum eserler bir ta-
rafa brakld; bir taraftan eski metinlerin nerine ve tercemesine, dier

taraftan byk mutasavvflarn ahsiyetleri hakknda, yahut tasavvuf
tarihinin muhtelif meselelerine ait monografiler yazlmaa baland.

Doru ve salam bir yol takip eden bu tetkikatn henz balangla
olduunu syliyebiliriz. Bilhassa Trkler arasnda inkiaf eden tarikat! er
ve byk Trk sofileri hakkndaki malmat henz ok iptida bir ma-

hiyettedir. Mesel Kalenderiye tarikati gibi slm tasavvufu tarihinin en
mhim cereyanlarndan biri hakknda henz hibir cidd tetkik yaplma-
mtr; XIV XV inci asrlarda Anadolu'da byk bir ehemmiyet kazan-
dn ahiren meydana kardmz ( Der slam. XIX, S. 18 26) Kzeru-
niye -shakiye tarikatinin imdiye kadar isminden baka bir eyi bilin-
miyordu; XIII nc asrdan balyarak Anadolu'da da ehemmiyet kaza-

nanHayderiye tarikatinin henz ismi bile pek malm deildir Bu gi- . . .
bi mislleri namtenahi uzatmak kabildir. Grlyor ki bu sahada daha

yaplmas icap eden birok mhim iler vardr.
ite kymetli talebemden Abdlbaki Bey'in bugn ilim lemine takdim
ederken hakl bir iftihar duyduum bu mhim eseri, bu derin boluklar-
dan birini dolduracak mahiyettedir; slm tasavvufu tarihinin byk ce-
reyanlar arasnda ok dikkata ayan olan ve edebiyat sahasnda da mhim

. t
mahsuller vermi bulunan melmetiye meslei, Ankaral Hac

Bayram'
Vel ile, bilhassa XV
inci asrdan itibaren, Trkiye'de byk bir ehemmi-
yet kazanm, ve urad resm takibat zerine son asrlarda
kaybolmak izi
derecesine geldikten sonra, XIX
uncu asr ortasnda Seyyid Muhammet
Nurl'arab ile tekrar meydana karak kinci Merutiyet
devresinde siyas
sahada da byk roller oynamtr. Melmetiye cereyannn ilk
safhas R.
Hartmann'm bu husustaki kymetli tetkiki sayesinde azok vuzuh ile an-
lalmaktadr. Fakat Trkiye'de meydana kan Bayram Melmilii ve bil-
hassa son devir Melmilii, imdiye kadar Avrupa'da cidd
surette tetkik
edilmemiti. Sadk Vicdan Bey'in Tomar- Turuk-u Aliyesilsilesinde Me-
lamilie tahsis ettii cz'de ikinci ve n devir melmilikleri hakkn-
da verdii malmat istisna edecek olursak, memleketmizde de bu mese-
le hakknda yazlm mhim bir ey yoktur denebilir. te Abdlbk Bey'
in eseri bilhassa bu mhim boluu doldurmak iin yazlmtr; burada ilk
Melmetiye cereyan hakknda verilen malmat daha ziyade bir medhal
mahiyetindedir; nki, Abdlbk Bey, fa'aliyetini en ziyade ikinci ve
n-
c devirler Melmilii zerinde teksif etmesi hususundaki tavsiyemi
tama-
mle nazar itibara alm ve mesaisini byk bir muvaffakiyetle tamamla-
mtr. Eseri tetkik edenler, gen mtetebbiin ne yorulmak bilmez bir fa'a-
liyetle altn itirafa mecbur olacaklardr: O, umumiyetle bilinen
membalardan baka, imdiye kadar ilim alemince isimleri bile bilinmeyen
birok yazma membalar da bin mkilt ile arayp bulmu, ve onlardan
byk bir dikkat ve itina ile istifade ederek yalnz tasavvuf tarihini deil,
Trk edebiyat de iddetle alkadar eden bu ok gzel monogra-
tarihini
fiyi meydana getirmitir. Bize ilk kitab olarak bu kadar olgun bir eser
veren gen melliften ilim lemi daha birok hizmetler bekliyebilir
KPRLZADE MEHMET FUAT

I
LK DEVRE MELAMLER!
MELAMETILER
1 Melmetler
EBU SLH HMDN BN AHMED
BN AMMRLKASSAR
lk devre melmlii Melmetiye unvanile maruftur ve eyh Ebl-

.
kasm Abdlkerim ibni Hevazenl Kueyr iSJi^yy a. c/J'v

nin risalesinde ve yine Kueyrnin musr olan ve Nefehata nazaran
eyh Eblf azl ibni Hasan o <>. -^s) isminde birisinin mridi bu-
lunan Aliyyibni Osman ibni ebu Aliyyl Gaznev >fj i e yj 01^ > i [1]
'; lll
,
>.
nin Kefl mahcub v^'^f' ismindeki eserinde tasrih edildii vehile

birinci tabaka ricalinden Niaburlu Ebu Slih Hamdn ibni Ahmed ibni
Ammrl kassr tarafndan bir meslek olarak neredilmitir.
Ebkasm Kueyr, risalesinde Hamdni Kessr anlatrken Niabur
Melmetleri ondan intiar etmitir. Sliml Brs ^jUiû ve Ebu T-
rb Naheb v'/> ile sohpet etti. 271 senesinde ld,, [2] diyor.
Kefl mahcnb sahibi de kitabnda Melmlik hakknda baz malmat
verdikten sonra Ebu Slih Hamdni kassar hakknda v~ t>\>j ;>ouj.
u i ^j ji*mM o- ^2-1 teJ-r Q* > ciu szlerile

cr. balayarak u malmat
veriyor :
Meyihin kudema ve mteverrinndand; fkh ve ilimde yksek

derecede idi. Sfyn sevr isj OM- mezhebine salik ve tarikatta Ebu
Trab Naheb mridi idi [3]
Yine ayn kitabn 14 c babnda Kassriyye * den bahsedilir-
ken "Bu tarikin Ebu Slih Hamdni Kassra mensup bulunduu ve

Hamdnun byk limlerinden ve bu tarikin (Melmetin) sdtndan
olduu ve tarikinin Melmeti neir ve izhardan ibaret bulunduu tasrih
edilmektedir.
eyh Ferideddini Attrin Tezkirei evliyas da Hamdni kassr hakkn-
[1] "Aliyyibni Osman ibni Ebu Aliyyl gaznev,, hakknda "Nefehat,, a mracaat..
Mrat molla ktphanesi No 1302, varak: 156
[2] Kueyr risalesi, 1284 senesi Bolak tab', Sa= 24
[3] Kefl mahcup, Darlfnun ktphanesi, Sa 132 :
4 lk devre Melmleri
da malmat verirken kueyr ve kefl mahcubun beyanatn teyit ve

tekit etmektedir. [1]
"Nefehatl ns ujViU* te bu zat hakknda daha fazla malmat var-
dr. Nefehata gre de Melmetlik, tabakai l ricalinden ehli melme-
tin eyh ve imam olan Ebu Slih Hamdni kassr tarafndan neredil-
mitir. Cm, Hamdni Kassrn nam ve hretinin raka kadar gittiini,
ve Sehli Tester J*-* (veft 283) ile Gneydin (297) onu met-
hettiklerini; hatta Eer Ahmedi mrselden sonra peygamber gelecek
olsayd onlardan (Melmetlerden) olurdu dediklerini kaydediyor. Bun
dan baka Hamdnun vefatndan sonra agirtlerinden Abdullah ibni
Menzil J->^* t>. ^^ in triki melmeti neretmee devam eylediini de
syliyor. [2]
Btn bunlardan anlyoruz ki Melmetlik, Hamdndan evvel de mev-
cut imi. Fakat her halde bu gn de btn tarikatlar erbabnn kabul
ettii gibi bir slk hali ve bir irfan ne'esinden ibaretmi. Melmeti
Niaburda bir meslek halinde nereden Hamdni Kassrdr.
Hamdni Kassr, zamannn ok byk ve nfiz eyhlerinden olduu
gibi hreti de her tarafa yaylmm ve hatta Cneyd gibi Seyyidt
tife addedilen ve umum bir hrmete mazhar olan bir zat bile
kendisinien yksek ve tazimkr kelimelerle methetmitir. Hamdnun

zamannda iktisap ettii bu hret, uzun mddet devam etmitir. Hatta
Cm bile Hefehatmda eyhin Melmet hakknda ve mev'iza tarznda
syledii szleri yazyor.
[1] Tekiretl evliya U^VlS/'i" : Ferideddini Attr jVke^jJljjji .. ReynoldA. NichoIsonun

Leyden tap'. ( 1905. 1323 Hicr ) Cilt: 1. Sa: 331 - 335. Ferideddini Attr hakknda
Haznetl Asfiyaya mracaat: Cilt: 2. Sa: 262
[2] Nefehat.. Varak: 29

II
HAMDNI KASSARDAN BAKA

VE KISMEN ONDAN
MUKADDEM MELMETLER
Hamdni Kassr Melmetin ilk nir ve mmessili addetmek tama-

nile yanltr. Melmetlk Hamdundan evvel de mevcuttu. Hambn,
ancak zamannda Melmlii neretmi ve Niabur Melmetlerinin reis
ve mmessili olmu; bu suretle Melmetin intiarnda mhim bir vazife
grmtr.
Fakat Hamdundan evvel ve sonra daha bir ok Melmet nir ve
mmessillerini grmekteyiz.
Ebu Hafs Haddad Mslime
o*'* 1} ( Amr
3a
) dorudan
ibni
doruya c-r [1] lakabile mlakkaptr. 260 dan sonra Niaburda
1
vefat eden ve eyhlislm Abdullah ensr r 5 *-^ * ye gre 1
kendi vaktnda Nemunei cihan olan bu zat Niabur kyllerindendi.

Ahmed ibni Hudreveyh v>
ve Byezidi Bstam tf^t -";>>
w
.>.
rfekasmdan ve Abdullah Mehdiyyi Bverd <sV agirtlerin-
dendi. Ebu Osman Hyr <s

j- > ve ah c Kirmn J^/
yi yetitirmi, bunlardan baka bir ok nfuzlu mride ship olmutur.

Attr zamannda onun mertebesine hi kimse erimedi. Riyzat ve
kermet ve mrvvet ftvvette acip bir mert idi. Kesif ve beyanda
tek ve nazisiz bir muallim ve mulakkm olup vastasz Allah ile idi
diyor. [2]
Mlk evldndan olup sofiyne aba yerine hne kaba giyen ve
fakr yoluna bu suretle slik olan, tecerrdn kisve ve rsum ile mukay-
yet olmadn Abadan istediimizi kabada bulduk sz ile ifde eden
ah c Kirman (270) [3] de Ebu Hafsn refiklerinden ve Ebu Trbn
nshiplerindendir.
Ebu Hafsn mritlerinden ; sofilerin mrakka' libasn giymeyip kendi
[J Rislei Kueyriye. Sa 17 Nefehat. Varak

: ; : 28
[2}Tezkiretl Sa 322
evliya.. : 323
[2] ah c Kirmn Rislei Kueyriye. Sa
: : 29 ; Nefehat.. Varak : 41
6 ilk devre melmleri
elbisesini ihtiyar eden Ebu Abdullahsseciz ^?JiA^/i yi, Ebu Mu-

hammed Haddadl Haccam t ^>\^ ?y} Ebu Muhammed Abdullah ,
ibni Muhammedl Harrazrrz s^JÂ*^ ir. -^-v1 yi (310 dan evvel)

Melmetiyenin Badatta mmessili bulunan ve Cneydi Badad ile Ebu
Osman Hyrye de mlki olan mehur Abdullah ibni Muhammedil-
mrtai ^JJ*** -au^ (328) i, Ebu Hafstan sonra mrnn nihayetine
ir.
kadar Ebu Osman Hyrye mship ve mlzm olup vefatnda Ebu

Hafsn yanna defnedilen Mahfuz ibni Mahmud ^ ir. u (343) [1]
ve nihayet Melmette mezhep sahibi addedilen Bbu shak brahim ibni
Yusuf ibni Muhammedzzcc tfk-lk* y\ (348) yi saya- ir. ir.
biliriz. [2]
Bu suretle Melmetlerin eyhi Ebu Hafsn nfuz ve kudreti tamamile
tezahr eder. Bu zat her halde mhim bir Melmet mmessili addetmek
zaruretindeyiz.
Melmet mesleinde Ebu Hafstan baka refiki Byezidi Bstam (261)
ve Hamdnun eyhi Ebu Trb Naheb brahimi Edhem ve Hatemi ile
esammn musahiplerinden bulunan, Ebu Ha fs ve Gneydin akrann-

dan addedilen, hacca giderken Niaburda Ebu Hafs, Bstamda
Byezidi hasseten ziyaret eden ve Ebu Hafsn tazim ve tevkrine
mazhar olan Ahmed ibni Hudreveyh de (240) mhim bir mevki
sahibidir.
Ahmet, sof kisvesile gezmeyip asker libasile tesettr ederek tam
bir Melmet eri bulunduunu gerek akvl ve gerek ef'alile ispat eyledi.
Zevcesi Fatma da emir kzlarndan olup tarikatta mhim bir mevki
sahibi idi. [3]
Ahmed ibni Hudreveyh ; Ebu Abdullah Muhammed ibni Aliyyt
tirmiz (SJUt er y) ve Ebu Behir Muhammed ibni merl
verrakt tirmiz tfiju Hbyij* ir. & &y.\ gibi mritlere malikti. [1]
Hamdnun eyhi Ebu Trb Naheb Cneyd akrnmdan adde- de;
dilenEbu Hamzai Horasan (290), [4] Rey ve Cibal ( Khistan ve He-
medan ) eyhi olan ve melmetini tamamile izhar eyliyen Yusuf ibnr
[1]Ebu Abdullahsseciz.. Nefehat. Varak 54 Ebu Muhammedi haddad.. Nefehat,

: ;
Varak 28 Ebu Muhammedl Harraz.. Kueyr. Sa 31 ; Abdullahilmrtai.. Kueyr. Sa 34.

: ; : :
Nefehat. Varak: 98 Mahfuz ibni Mahmut.. Nefehat. Varak: 64; brahim ibni Yusufzzec..
;
Nefehat. Varak. 107

[2] Ahmed ibni Hudreveyh.. Kueyr. Sa : 21 ; Tezkiretl evliya. Sa : 288 294
Nefehat. varak : 27
[3] Ebu Abdullah Muhammedi Tirmiz.. Kueyr. Sa: 29.. Ebu Bekir Muhammed ibni
merl verrkut Tirmiz.. Kueyr. Sa: 29
[4] Ebu Hamzai Horasan.. Kueyr. Sa: 33.. Tezkiretl Evliya. Sa: 288294.. Nefe-
hat. Varrk: 34
lk devre Melmleri 7
Huseynrrz (303 yahut 304) [1], Badatl Ebu Abdullah Ahmed ibni
Yahyel cell >4V.'>. ^^-^^ [2],Ebu Abdullahil Bsr aj~>P s.\ [3],
Aliyyibni Sehlibni Ezheri Isfhn ^V- s$ 1

Cr. fr* *>.
B
[4] gibi mritlere
malik bir eyhti.

Fakat; Hafsul Haddad, Byezidi Bstam ve Ahmed ibni Hudre-
Ebu
viyeden sonra kesreti mridanile mehur, melmet mmessili olarak Ebu
Osmanil Hyryi gryoruz. Ebu Osman Said ibni Ismaill Hiyr (290),
Reyli olup ah Sc Kirmannin agirdidir. Sonra Ebu Hafs ziyaret
edip onun nezdnde kalm ve kzn almtr. Vefatndan sonra Ebu Hafsa
halef olup Niaburda vefat etmitir.
Ebu Osman Hyrnin zamannda hreti ok byktr. Badatta
Cneyd, amda Ebu Abdullahi ell. Niaburda Ebu Osman Hyr,
meayihin en mehurlanndand; bu eyhin kbna hi kimsenin vsl
olmad sylenirdi.|5]
Esasen biz, Cnydi Badadyi de bu zmreden addetmekteyiz.
nk, Melmetiye eyhi Ebu Hafs ve Ebu Hafsn damad ve halefi Ebu
Osman ile hem mertebe addedilmesinden baka mesel Ebu Osmanm
mritlerinden bulunan ve zamannda btn meayihin mercii olan Ebu
Amr Muhammed ibni brahimzzcac ^Viv f *W ve pederi ct. ^
ibrahim ibni Yusuf [6], Ebu Muhammed Abdullah ibni Muhammedrraz
<sj\J^f o. -au^ j# j>> (353) [7], Niabur eylerinin mteahhirinden adde-
dilen Aliyyibni Bndar ibnil Huseynissayraf >-*- itr^.^. <>. (359) [8]
ve yine Ebu Osmanm mritlerinden en son vefat eden, anne cihetinden

Ebu Abdrrahman slemnin ceddi bulunan ve melamette tariki has,,
sahibi olan Ebu Amr smail ibni Nceyd Ahmedis slem o. ^^jA W
^xj\ mt\ a# (365) [9], Cneydden de ahzi feyz etmi kimselerdir. Yine
mesel; Ebu Trab msahibi Niaburlu Eb Hamza, Cneyd akranndan
addediliyor. Melmetiyenin Badatta hakiki bir mmessili olan ve Ebu
Hafsn gzide mritlerinden bulunan Abdullahil mrtai, keza Cneyde
mlki ve msahip olmutur. Cuneydin Hamdni kassar hakkndaki sz-
[1] Yusuf rz.. Kueyr. Sa: 29.. Nefehat. Varak: 46-47

[2] Ahmedi Cell.. Kueyr. Sa: 26. Nefehat. Varak: 53
[3] Ebu Abdullahil Bsr.. Kueyr. Sa: 28. Nefehat. Varak: 53
[4] Aliyyi Isfhn.. Nefehat. Varak: 49

[5] Ebu Osmanl Hyr.- Kueyr. Tezkrei Evliya. Cilt: 2. Sa: 5663 Nefehat. Va-
rak: 42
[6] Ebu Amr Muhammedi zcc.. Kueyr. Sa 36 :
[7] Ebu Muhammed Abdullahi raz.. Kueyr. Sa 37 :
[8] Aliyyibini Bndari sayraf.. Kueyr.

Nefehat. Varak: 55
[9] Ebu Amr ibni Nceyd. Kueyr. Sa 37. Kueyr risalesinde tercemei hlleri bu-
:
lunan bu eyhlere "Nefehat,, ta da mezkrdur..

3 lk devre Melfnleri
lerini de bundan evvelki faslda zikretmitik. Btn bu evahit, Cneydin

melmetlerle mnasebetinin menf olmaktan ziyade mspet olmasna de-
llet eder.
Ebu Osmann yukarda Cneyd mnasebetile zikrettiimiz mritlerin-

den baka Horasan eevanmertlerinden saylan Ebl Hasanissof Aliy-
yibni Ahmedibni sehl J*- <>. ^y} (348) [1], Ebu Muham-
Cr.
med Abdullah ibni Muhammed ibni Abdrrahmanrraz j j> ^ Cr.
tfj'J* (353) [2], ve mezhebinden dolyi Belhten srlen "Mu-

Cr.
hammed ibni Fazll Belh M ^

(39) [3] ve
11
Ebu Muhammed
cr.
Abdullahil mrtaiin mridi ve Sultan EbuSaid eblhayr j^y} -s *) &-

n eyhi Eblfazl ibn Hasan Sarhasnin stad Ebu Nasr sira n^s^s)
da Melmet erlerindendir. [4] Bu suretle (440) da vefat eden ve zama-
nnda btn meayihi kendisine hrmete mecbur eyliyen ir Ebu Said
Eblhayr[5] Melmet mesleinde grmekteyiz. Esasen Ebu Said Eblhayr
Melmeti yalnz eyh Eblfazldan almamtr. eyhinin vefatndan sonra
eyh Ebu Abdurrahmansslemye de intisap etmitir. [6]
Zaten bu zamanlarda Melmet, tamamile intiar etmitir. Saydmz
zevatn her biri mteaddit kimseleri istihlf etmekte ve bu suretle mesle-
in tevessuuna hizmet eylemekte idiler. Nefehat cidd bir surette tetkik
edersek bunlar birer birer bulmak kabildir. Hatta bunlardan baka
Mirei Niabur,, [7] gibi mntesip bulunduklar eyhleri bilmediimiz bir
ok melmetlere de Taslayabiliriz. Fakat ispat mddea iin bu kadarn
kf grmekteyiz.
Bu asrda Melmetin Trkmenler arasnda intiarna da ahit ol-
maktayiz. Btn meayihin hrmetine mazhar olan Ebu Saidin fevkalde
hrmet ettii Trkmen eyhi Muhammed Mauk ts ^v
nin namaz klmadn, byle olduu halde Muhammedi hameviye
ile Gazlnin kyamette btn sddkler keki toprak olsaydk ta Mu- ;
hammed Mauk, bir gn stmze basm bulunsayd; niyaznda bulu-

nacaklar,, dediklerini Aynl kuzt Hemedn sujji^c rivayetile Ne
fehat kaydetmektedir [8]
[1] Ebl Hasan Aliyyibni Ahmed ibni Sehlil benc.. Kueyr . Sa : 37 . Nefehat.
Varak : 108
[2] Abdullahibni Muhammedibni Abdrrahmanrraziyysa'rm.. Nefehat. Varak: 109
[3] Muhammedibni Fazll Belh.. Kueyr. Sa 27 Nefehat. Varak 66 : . :
[4] Ebu Nasr sira.. Nefahat. Varak 140 :
[5] eyh Ebu Sait Eblhayr. Nefahat. Varak 149 :
[6] Nefehatta "Ebu Abdurrahmansslem,, ye mracaat Varak 154 ! :
[7] Mirei Niabur. Nefehat. Varak: 130

[8] Muhammed mauk ts.. Nefahat. Varak 153 154
:
Trkmen eyhi Ali Abo,
.
Nefahattaki bir hilyeye nazaran Mauk tsnin arkadadr. Mracaat. Vaark 154 :
lk devre Melmleri 9
Bunlardan sonra Melmeti bir tarikat halinde temsil eden "Kbrevi-

ye v^ tarikinin messis ve nairi Necmeddini kbry gryoruz. Nec-
meddini kbr, bu neveyi Ebnnecbi sherverd su.*- vastasile
"-' den, Gazl, Ebubekri nessac t^S'.s} dan, o-
Ahmedi gazl
da Ebu Kasm grgn vesatatile bilhassa Niabura gelip
orada tavattun ve vefat eden ve Ebu Osman Hyrnin yannda metfun
bulunan Ebu Osman Marib 4> ot* ve Cneydden almtr. [1]
Necmeddinin tarikatile babas Sultanl ulema Bahaeddin Veled

jis t>.j>'V UjiiUdu vastasile alkadar olan Mevln Celleddini rum
j)} OiJiJ*- i-Vj- ve onun sohpet mridi emseddini Tebriz >s\j? cr^^t
de de bu ne'e mtezahirdir. Mesel; Eflkinin Menklbl rifinde zikrettiine
re
ki Nefahat ta bunu aynen nakletmektedir Mevln kendisini mu-
tasavvf addetmiyordu. Bir gn, kendisine imamet teklif edildii vakit
eyh Sadreddini konev tf/* e~ (673) yi mrad ederek

5
i- * ^
^' u^ u'f f
u deyip Biz abdallarz. Nerde olsa oturur, kalkarz.
( kuyut ile mukayyet deiliz demek olacak.) mamet, ehli tasavvuf ve
temkine lyktr diyerek Sadreddine iktid etmiti. [1] Hatta bunun iin
meayihi mevleviye, dier tarikatlarn eyhleri gibi imamet etmezler;
Dergh ve zaviyelerin ayrca imamlar vardr. Esasen Mevln, Mevlev-
liin imdiki yin ve rsumunu vaz' ve Mevlevlii bir tarikat hlinde
tesis etmemiti. O, byle kaytlardan tamamile uzak bir zatt. Sima' et-
mesi, vecit ve hl neticesi idi. Teslik vastas ak ve sohpetten ibaretti.
Mevlev yin ve db Sultan Veled tarafndan vaz' edilmitir. Bunun
iindir ki Sultan Veled, Mevleviler indinde Pri sn dir.
ite bu suretle " Kbreviye,, ve Mevleviye tarikatlarna da ne'e-
sini veren Melmetiliin Hamdndan evvel de mevcut ve mnteir bir
meslek olduunu ve Hamdunun silsilesindeki meyihten baka mte-
addit z nfuz mmessillere mlik bulunduunu izahtan sonra Hamdni
Kassrn silsilesine atf nazar edebiliriz.
[1] Ebu Osman Marib .. Nefehat. Varak : 42

fej >J> oA j pe b JS> hf. V 1
-
1
^V ~' j [
1 *^ [']
. . A> / Â! f
It/^îl j i jij jfiy j-r* ur li
-
* il* f^ 1
^
kJ ti" * ;
Eflk: Menakibl rifin (^sjUll^t* Sleymaniye ktphanesi. Halet. E. kitaplarndan

yazma nsha, No 321. Varak: 131
!
III
HAMDNUN SLSLE TARKATI VE KENDSNDEN

SONRA MELMET MMESSLLER
Hamdni kassnn eyhi Ebu Trab Nahebnin isminin "Ebu Trab

Asker ibni Huseyn >. v^" olduunu ve 245 tarihinde vefat
ettiini Risalei kueyriyeden ve daha sonraki menba'lardan renmek-
teyiz.
Kefl mahcub, bu zat &-J [
Ci~^cr. v'j- s) Ao s 6^:- f
u
>-> t- -* 1
^ diye kaydediyor. 925- 927 de Buhrah Hafz Mu-
Jl
hammed isminde tarafndan yazlan "Ebvb seb'a **t~ ^s} ismin-

biri
deki Tezkirei evliyada [1] Ebu trab Nahebnin ismi Asker ibnil.
Hseyn cs-^ Cr. olarak mukayyettir.
Tibyni vesill hakayka [2] nazaran Hamdni Kassnn silsilei
tarikat udur:
Ebu Slih Hamdril Kassr J^bi u j>t Ebl Huseyn Slim
ibni Huseynil Brus is-jjUi fu cs-i^, Fethibni Aliyyl Mavsl
-j '^
1
^.e 5 Ebu Ali Fzeyi ibni yazil Kf ^J'^Cr.^ &j>\ Ebu
yz ibni Mansur ibnil Muammersslemiyylkf 3j ,
ls
^-J' J i >.
,
jj-^lHl^^j 1
.
1
Ebu Bekr ibni Mslim ibni Abdullahizzeher sîw^ cr. (U d. } Mu-
hammedibni Cbeyrn nevfel ^'-^
Cbeyr ibni Mut'im ibni.
Nevfell Kure <y. ^ cr. (Sahabeden) Ebu Bekir

Muhammed
Hamdnun Ebu Trb Nahebnin mridi olmakla beraber Sliml
Brus de sohpet ettiini Risalei Kueyriye ve Nefehattan anlyoruz.
ile
Ebu Trbn 245 ve Hamdnun 271 tarihlerinde ldkleri ve tezkirelerin:

umumiyetle Hamdnun Ebu Trpla da grtn zikretmelerine naza-
ran Hamdnun Ebu Trpla mnasebeti muhakkaktr. Rislei Kueyri-
yeden Ebu Trbn silsilesini karmaa altm. neticeye vsl u
oldum:
Ebu Trb Askeribnil Huseynn Naheb ^.â-^-^-.J^ v'j> - 1
[1] Bibliyografyaya bak
[2] Tibym vesill hakayk fi beyn selsilit tark jjljyiJ^H- il-j jjU-tJjUj UjX
Bibliyografyaya bak!
lk devre Melmleri 11
Htemibni Yusufl asam r

W-^s cr. f"U- Ebu Ali akk ibni brhimr
Belh u^V 1
'-
1
Cr. [1]..
Bu zat ta eyh Attrm Tezkirei evliyasna gre brahim Edhem

den mstahleftir [2]. Yine Risalei Kueyriye, Fzeyi ibni yazm
brahim Edhemle sohpet etttiini syliyor. [3]
u halde Hamdnun silsilesi, Ebu Trab tarafndan da Ebu Ali
Fzeyi ibni yazl Kfye kyor. Esasen brahim Edhemin mridi a-
kki Belh, Hatemi asammn eyhidir ve Hatemi asam, bundan evvelki
mephasta zikrettiimiz mehur Melmet Ahmed ibni Hudreviyyenin
staddr. Anlalyor ki bu silsile, tamamile Melmet silsilesidir. Yalnz
her iki silsilede de hele Fuzeylden evvel gelenler, phelidir ve silsileyi
peygambere isl eden sahabe, ihtiml silsile mrettipleri tarafndan ithal
edilmitir. vcudun ruhu islmda bulunduu, hatta
Mamafi biz vahdeti
bu felsefenin islmiyette bulunmad iddiasnn islmdan evvel vahdeti
vcudun mevcut olmadn iddia kadar vahi olduu kanaatndayz. Onun
iin de bu silsilenin yukar taraflarn kat'iyetle reddetmiyoruz; yalnz,
pheli gryoruz. Bu bahsi tatvil mevzuumuzun haricinde bulnnduun-
dan bu kadar bir iaretle geeceiz.
Hamdundan sonra Melmetlik Tibyan vesill hakayka nazaran
328 tarihinde vefat eden "eyh Ebu Ali Muhammed ibni Abdlvehhabs-
sakaf s&^^-hz [4] ve ondan sonra "Abdullah ibni Men-
cr.
zil Jj^-> M-v [5]

Cr. tarafndan neredilmitir. Abdullah ibni Menzil,,
1
Risalei Kueyrde de
diye vaktinin vahdi ve Melmeterin eyhi olarak kaydedilmektedir. 329

yahut 39 da vefat ettii bildirilen bni Menzilin vefat senesini HaznetF
asfiya uwf*i> ve ihtiml ondan muktebes olan Tibyan 331 olarak kay-
dediyor. [6]
Zannmza nazaran bu tarih, hatta 339 tarihi yanltr. nk vefat
329 olarak kabul edilirse Hamdunla aralarnda 58 senelik bir fasla
vardr. Hamdna nihayet 15 - 20 yalarnda mlki olduu ve 5 - 10
sene hizmet ve sohpetinde bulunduu farzedilirse vefatnda 85-90 yala-
[1] Ebu Trab. Kueyr. Sa : 22. Htemi asam. Kueyr. Sa : 20. akki Belh-
Kueyr. Sa : 16. Bunlar hakknda Nefehatta da malmat vardr.
[2] Tezkirei evliya. Attar. Cilt : 2. Sa : 196 202.
[3] Kueyr. Sa : 10
[4] Abdllvehhabssakaf. Kueyr. Sa : 34. Nefehat. vark : 96
[5] Nefehat. varak : 99. Tezkirei evliya.. Cilt : 2. Sa : 107 - 110.
[6] Hazinetl asfiya.. Cilt: 2. Sa: 194-95

'
?2 lk devre Melmleri
rnda bulunmas icabEsasen bir mrit 15-20 yanda mlkt

eder.
olduu bir eyhe devam etmedike o eyhin
hi olmazsa 5
- 10 sene
ne'e ve irfann neredecek derecede benimseyemez. Bir asr ve bir asr

metecaviz bir mddet mr sren kimseler yok deilse de enderdir.
Binaenaleyh Abdullah ibni Menzilin tarihi vefatn 329 olarae kabul
etmek lzmdr.
Hulsa; Risalei Kueyriye ve Nefehattan anlaldna gre 328 tari-
hinde Niaburda len ve orada tasavvufu neir ve izhar ederek "maml
vakt-UVK, lakabile hreti ve kadri il edilen, Hamdn dan mda Me-
lmetEbu Hafsla da mnasebettar bulunan "Ebu Ali Muhammed ibni
Abdlvehhab Sakaf,, ile zamannn vahid addedilen muhaddis, ayn
zamanda eyh Attar gre vecid ve hl sahibi Abdullah ibni Menzil;[l]
Ebu Hafs, Hamdn ve Ebu Osman Hsyr ile bunlarn rfekasndan sonra
melmeti nereden iki mhim ahsiyettir.
Tibyani vesill hakayk, bu
iki zattan sonra melmetiyenin mmes-
sili 340 da vefat eden "Huseyn ibni Muhammed ibni Msessle-
olarak
miyynnibur ajy.^^^y yi, bundan sonra 412 de
Cr. cr.
vefat eden olu "Ebu Abdrrahman Muhammed ibni Huseynnnibur

4sy\xi\C~>. s\,y', ondan sonra da sras
cr.
ile Niaburlu"Ebu Bekir
Muhammed ibni Ahmed ibni Hamdnl ferr mjj*- c*. ^ Cs. Ay} (370)y
"eyhAmu^ ~ lakabile maruf "Ebu smail Ahmed ibni Muhammed ibni
Hamza -r cr. * c j.^ y\
396 da tevellt ve
v (441) y ve nihayet
481 de 85 yanda olduu hlde vefat eden "eyhlislm Ebu smail
Abdullah ibni Ebu Mansur Muhammedl ensriyyl Herev r^zr
-sijd] rfjU-VJ^ Jy*-*y\ cr. ^^* Jîc 1
,, yi gstermektedir.
Bu silsiledeki meayihten Hseyn ibni Muhammedin, Ebu AHyyi
Sakaf ve Abdullah ibni Menzil ile sohbet ettiini Nefehattan anlyo-
ruz [2]. Olu Ebu Abdrrahman Muhammed ibnilhuseynisslemiyynni-
abur [3] ye gelince:
Kueyriyede meayih szlerindeki senetlerden pek ounda
Risalei
dahil olmas bize mumaileyhin ok maruf ve ihatal bir eyh olduunu
anlatyor. Bu zat ibli &~ nin mridi olan ve ayn zamanda Melmet
Ebu Said Ebulhayr ile de mnasebeti bulunan "Nasrabd fMfV",, nin
Bundan baka "Muhiddini Arab
mrididir. Cr.^- Fthtn 161
bbnda bu eyhten bahsediyor ve kendisine ruhaniyetile mtecelli
^ nci
ol-
dunnu syliyor ki Cm, Nefehatta ayn bahsi farisye terceme ile zik-
[11 Tezkirei evliya.. Cilt

2. Sa 107-110
: :
[2] Huseynibm Muhammed ibni Musesslem. Nefahat.. varak: 154

J3] eyh Ebu Abdrrahmanisslemiyyn Nisbr.. Hefehat.. verak : 154
:
retmektedir. Yine Nefehat, Ebu said Ebulhayrn, Eblfazln vefatndan

sonra bu zattan hrka giydiini kaydediyor. Ebu Abdrrahmansslem
nin melmete ait bir de risalesi vardr. [1]
Ebu Bekir ibni Muhammed ibni Ahmed ibni Hamdnlferr
Silsiledeki
nn da Niaburun byk ve kudretli eyhlerinden olduunun; Ebu Aliyyi
sakaf, Abdullah ibni Menzil, Ebu Bekri ibl ve sair bir ok meayihle
sohpet ettiini Nefehat kaydediyor. Ayn zamanda "eyh Amu nun
"Ben, Ebu Bekri ferry grmeseydim sof olmazdm,, dediini de ilve
ediyor ki bu szden eyhlislm Abdullah ensrnn eyhi olan ve eyh
Amu lakabile mlekkap bulunan "Ebu ismail Ahmed ibni Muhammed
ibni Hamza,, nn Ebu Bekri ferrya ne derecede ihls ve irdeti olduunn
anlyoruz.
Nefehat, eyhlislmn eyh Amu dan baka Melmet eyhlerile de
sohpet ve mvneseti olduunu syliyor. Mesel; kkken grd"Ebl-
kasr Bst s*^*.\ yi [2] anlatrken *** sv.w dediini ve yine
kkken Melmet eyhlerinden "Ebu Ali Keyyl JVi >' grdn, i
hatta bunun hakknda 4 >. ^ +* =y~ J^'- ^f.

' ^
demi olduunu Nefehatta okumaktayz eyhlislm, bunlardan baka
[3].
Melmet "Ahmedi et ^ yi ve biraderi Ahmed Abdal da gr-
fl] Bursal Tahir bey merhum, gayri matbu "Menakbi eyh hace Muhammed Nurl
arab ve beyan melmet ve ahvali melmiyye,, ismindeki kitabnn sonlarnda 1008 tarihinde
Cidde de irtihl eden Gelibolulu li efendinin, Hilyetrricl ilaktbi venncebi vel ebdl
JU.V'j ^.UaSV'j JU-JU-JU,, ismindeki eserinden naklen satrlar yazyor: u
"Amma eyhi lim rif Ebu Abdrrahman Muhammed ibni Huseyn ibni Muhammed
ibni Musa Slemiyyi Niabur <Jc <&!* j risalesinde tariki melmeti ve bunlarn ahval
ahlku kerametini bu vehile beyan buyurmutur ki
Taifei melmiyye, ol mertebei samiye sahihleridir ki Hak subhnehu ve tel, bunlarn
bevtmm kurbu zlf ve nsi ittisalden envi kermtla tezyin edp menzileti lilerim
halktan saklamtr. Ancak manayi iftirakta olan zevahirlerini nasa izhar eylemitir...,,
Hilyetrricl, Fatih ktphanesindeki tasavvuf kitaplarndan 398 numarada mukayyettir.
Ayn satrlar ben de grdm. Ali efendi mezkr risalenin ism resmine dair bir ey yazmam.
Richard Hartman, Kil darlfnunu ktphanesindeki 1000 1600 senelerine ait Berlin
yazma koleksiyonlarnda "Ebu Abdrrahmani slem,, nin "Risaletlmelmetiyye OM^'-j,,

isminde bir eserini bulmu ve buna ait yazdKprlzade Cemal bey tarafndan
mekale,
trke/e nakil ve Edebiyat Fakltesi mecmuasnda (6 Mays 1340 277 nc
neredilmitir..
sahifeden itibaren.) li efendinin bahsettii eser phesiz budur. Hartman mellifin knye
ve ismini aynen "Ebu Abdrrahman Muhammed ibnlhuseynissiemiyynnisbri,, olarak
kayt ve 412 de vefat ettiini, sofiyyun hakknda tetkikatta bulunan mverrihlerden oldu^
unu ( Tabakat vardr ), hatta tefsiri de bulunduunu ilve eyliyor..
sL.jjij s jjc- u\ t\r 3^ (j/.U tsjyU^JijÛ-li^J-l ^ tf-)^-* tJ.} -~J! jj-tj :
Keezzunun Cilt: 1. Sa : 442 .Jj3j*j\ ijdlJl

y j <Suih *bl .iâdl U ^j^- j'J"
[2] Nefehat .. Varak: 168

[3] Nefehat .. Varak: 170

14 lk devre Melmleri
mtr.Buiki eyhi de pek ok methediyor ve ikisinin de kendisine ok

hrmet ettiklerini syliyor. Bilhassa Ahmedi eft hakknda "Tarki me-
lmette ondan daha kav ve tamam hi bir kimseyi grmedim. Onun
mensuplar da byle idiler. Halktan ihtiraz etmezlerdi ve btnda cihann
seyytleri idiler,, diyor. [1]
eyhlislm, her hl ve kali ile takva ve azimet erbabndan oldu-
unu ve hatta Vahdeti vcut felnefesinde c~->\ -u dan ziyade
kail bulunduunu izhar eylemitir. Buna nazaran Melmet
olmas pek
muhtemel deildir. Esasen kendisi de Melmet eyhlerinden bahsederken
bu meslee daima hariten baktn gsteriyor. Mamafi Melmetiyeden
deilse biln hi olmazsa Melmetiye muhibbi idi. eyh Amunun Melme-
tlii de phelidir.
"Ebu Abdrrahman Muhammed ibnil Huseynisslem,, nin -Ûj
sinde, tibyanda zikredilenlerden baka Ebu Hafsl haddad, Ahmed ibini
Hamdn (311), Abdullah! murtai ibni Muhammednnisbur, Ebu Osma-
nl Hyr gibi bizim ikinci mephasta zikrettiimiz zevattan bazlarna da
tesef etmekteyiz.
Rislede Ebu Hafsn "yle insanlar vardr ki batnen hak ile mna-
sebetlerinde esrar ilhiyeyi muhafazaya son derece itina ederler. Kurbeti
ilhye it hallerini ifa ederlerse bundan dolayi kendilerini
levmederler.
nsanlara yalnz fena cihetlerini gsterip iyiliklerini gizlerler. Bu hlde o
derece ileri giderler ki onlar, grdkleri hllerinden doly ns levmet-
tii gibi kendileri de bizzat batnlarndan insanlar haberdar
etmedikleri
iin ahslarna kar ta'n ve levimde bulunurlar
deyip sonunda
"'te ehlulmelmenin tariki budur,, diyerek mesleini ve bu meslein hu-
etmi olduunu grmekteyiz.. [2]
susiyetlerini tasrih
Ebu Hafsm bir ka sz daha var. Bundan baka Hartman,
Rislede
"Byezdi bistam, Ebu Hafsl haddd, Hamdm; rislede 10 defadan
zi-
yade tekrar edildii iin melmetliin hakiki tipleri olduu, mnakaas
caiz olmyan bir keyfiyettir,, [3] diyor.
Btn bu mlahazattan anlyabiliriz ki daha nc asrn bidayetle-
rinde intiar etmi bulunan Melmet, gnden gne tevess' ederek niha-
yet beinci asrda Horasan ve btn Trkistan da mteaddit
mmessillere,
eyhlere malik bir meslek hline gelmitir. Ne'esini bilhassa teesss
eden
muhtelif tarikatlara verdikten maadaKbreviyye V-><gibi
ayrca birbe-
ve bunun vastasile Mevlevlik gibi byk bir tarikat meydana
getirmi
olan Melmetilik; Abdallk, Kalenderlik gibi bir ok Btn
mezhep ve .

[2] Hartmanm makalesinden telhisan Edebiyyat Fakltesi 6 Mays 340
( Sahif e -280 )
[3] Ayn makale.. ( sa : 290 )
mesleklerinin zuhurunda da messir olmutur. Btn meslekler erbab

bu, ok mehur ve mnteir meslein kisvesine
brnmler ve gizlene-
miyen hallerini Melmet muktezas olarak gstermee balamlardr.
kinci mebhaste Mirei Nibr, Trkmen Ali Abo ve Muhammed
Mauku bilmnasebe Bunlardan baka eyh Sleyman
zikretmitik.
Trkmn, eyh Aliyyi Krd, Kadiblbn Mavsl iM -^ ve eyh 1
Reyhan da ayan nazar smalardr. Ramazanda alenen oru yiyen ve

kendisine
namaz klmyan, byle olduu hlde zahir ulemas tarafudan
fevkalde hrmet edilen eyh Sleyman Trkmn,
amda 714 tarihinde
vefat etmitir [1] Kaziblban lakabile mlakkap Abdullahi Mavsl de

.
zavahire riayet etmezmi. Hatta Abdlkadir Geylani ye,

bu zatn namaz
klmad sylenince "Onun ba, dama secdededirdiyerek
kaili sus-
turmutu. [2] Nefehatta eyh Reyhan hakknda da baz malmat var-
dr [3]. Aliyyi Krd de Mirei Nibr gibi bir zatm ve halka edep
yerini aar, gsterirmi. Byle olduu hlde

mehur ahabeddini Sher-
verd (623) bu zat ziyaret ediyor. [4]
724 tarihinde vefat eden mehur Ll ehbz kalender

" j*u
mehurdur.
W
Hatta
^
de aynen bunlar gibi zavahire ademi riyeti ile
Hazinetl asfiya, bunun tercemei hlini yazarken "Gayet

mest ve cezbe-
Melmetiye tarikini
dar olduundan eriat ahkmile mukayyet deildi ve
Halk nezdinde aikr bir surette ms-
kendisine meslek ittihaz etmiti.
Melmetiye tarikna slik olmas
kirat urp ve eklederdi
buldu,, [5] diyor
sebebile halk arasnda -jhbaz kalender namile hret
iptidalarnda dahi
ve bu suretle de Melmetlerin sekizinci asr hicr
mevcut ve mnteir olduunu, fakat halk nazarnda kalenderlerle kar-
trldn ve Kalenderlerin eriat ahkm ile mukayyet bulunmadklarn
bildirmi oluyor. Dokuzuncu asrn nsf ahirinde yazlm bulunan Nefe-
iin Kalenderlerle Melmetler arasndaki fark
hat ta bu iltibasn ref'i
anlatarak o zamandaki Kalenderlerin ahvlini ylece bildiriyor

" Onlarn( Melmetlerle Kalenderlerin ) fark budur ki Melmet, btn
nevfil ve fazile temessk yolunu arar; Fakat

onlar halkn nazarndan
gizler. Kalenderiye ise haddi farizi amaz. (Yalnz farzlar ed ile
a'mlin ihfa ve izharna mukayyet olmaz. Ama bu
iktifa eder ) ve
zamanda Kalenderi namile mevsum olan tife, nbkai lslm boyunlarn-
[1] Nefehat Varak: 294

[2] 298
[3] 296
[4] 294
[5] Sa: 4647
dan atmlar ve saydmz vasflardan hli bir hle gelmilerdir. Bu isim;
onlara riyettir, Hatta onlara (Haviyye^ ) ad verilse daha lyktr [I].
Esasen Nefehatl ns, Hamdni Kassrm tercemei hlini yazdktan

ve baz ahvl ve akvlini anlattktan sonra
oAo ^-U yf \ . >j. crU j>_j obj ^ *J> fzjf f M-Vi e-i
JUj *U j>- jfeja <fS_)> jl c*"** Ujl t" -ui" \$*Jt.
diyerek eriat emirlerini tehvin eden bhlerin Melmet iddiasnda bu-

lunduklarn anlatyor.
Bu mesrudat, maruzatmz edecek bir vesika mahiyetindedir.
teyit
nk yukarda eyhlislmn bir ok Melmet eyhlerile sohbet ettiini
ve bir ounu yksek ve tazimkr szlerle metheylediini sylemitik.
Hatta buna binaen Tibyni vesill hakaykn muma ileyhi Meimet

silsilesine idhl Byle bir ztn Melmetlik hakkn-
ettiini arzetmitik.
daki szleri dikkati caliptir. Demek ki daha beinci asrda
Melmetlerin
iine bir ok bh ve Batnlerin girmi bulunduu ve

Melmetiliin asl
safvetini kayb etmee balad bir hakikati tarihiyedir.
;
Melmetlik, beinci asrdan sonra bsbtn Batmlemi ve sekizinci

asra kadar bu hl, gnden gne mtezayit bir surette devam
etmitir ki
ehbz Kalender, tezkirelere Melmet olarak geirilmi ve Cm, Ka-

lenderlik ile Melmetliin farklar hususunda bilhassa srar
etmitir.
Yedinci asr evilinde vefat eden (638) Muhiddini arabnin "Ftht,,

crcn (824)nin "Tari-
nda ve dokuzuncu asr riclinden olan Seyyd erifi
ftnda Melmetten ve Melmiyeden uzun uzadya bahsetmeleri de bize
ilk devre Melmlerinin, hemen hemen ikinci devre Melmleri olan
Bayrm Melmlerinin zuhuruna kadar srklenebildiini ve bu suretle

Melmetin unutulmyarak Bayrm Melmlerinin az zaman iinde ok
mhim bir mevki kazanmalarna sebep olduunu gstermektedir. Fakat
son zamanlarda, yani altnc asrdan itibaren ilk devrede olduu gibi
mhim bir mevki kazanan ve umum hrmete mazhar olan bir tek Me-
lmet eyhine tesadf edemiyoruz. mml vakt aliyyi sakaflerin, lim
ve muhaddis bni Menzillerin, Sdti cihan addedilen etlerin yerlerini
alenen arap iin Kalenderler tutuyor ve kitaplarda zamne Melmetleri
zemmedilmee balanyor. Nihayet, dokuzuncu asrn nsf ahirinde Bay-
rm Melmleri, ilk devre Melmilerinin yerini tutmu ve Osmanl trk-
lerinin diyarnda zuhur eden bu trk tarikat pek az bir mddet
zarfnda
bnt Anadolu ve Rumeliye intiar etmitir.
[1] Nefehat. Jiilj J^'-Uj jj-J j Jji!> v U Varak: 8

IV
SOFYENN MELMET VE MELMLER HAKKINDA
ZIT TELKKLER K
Eski zamanlardan beri Melmet ve Melmiye, ricli sofiye arasnda
iki muhtelif telkkiye olmutur.
mazhar Yalnz mttehit olan cihet
udur ki: Melmleri ve Melmlii gerek sofiler, gerek bizzat Melmiler

mutasavvf addetmemilerdir.
Mesel; Kefl mahcub kitabnn altnc babn Melmete
sahibi,
hasredip "Tarikat eyhlerinin bir ksm da Melmeti ihtiyar ettiler. Me-

lmetin itils mahabbet hususunda byk tesiri vardr ve insan
huls
ve mahabbete gtrecek tam bir mereptir. Ehli hak, btn lem

iinde
halkn Melmetine mahsus olmulardr. Bilhassa bu mmetin bykleri

ve Rasul ^
^r ki ehli hakkn mukted ve imm, muhiplerin pirevi
idi* kendisine hakkn burhan peyd deilken ve henz vahyi ilhye
nil olmamken herkesin nezdinde nm iyi, kadri yce
idi. Fakat dost-
;
luk libas iks ona halk, Melmet dilini at. Kimisi Khin,
edilince
kimisi ir, bazs mecnun, bir ksm da kzip dedi,, [1] szlerile bala-
yp Melmeti bir az daha meth sena ederek ksma ayryor:

"Doru gitmek, kasdetmek, terketmek ..
Doru gitmek Melmlii budur ki birisi kendi hlile megul ve

dinperver olup eriata da riyet eder.
Byle olduu hlde halk, onu levmeder. Bu, halkn ona kar de-
tidir. Halbuki o, bunlarn cmlesinden fridir,, diyor.
Kasd olan Melmetilii de yle anlatyor:

"
Birisi hakknda halkn azm bir tevecch zuhur eder ve onlarn
iinde mtemviz olur; gnl mansp ve cha meyleder; tab' onlarn
arasnda mukayyet kalr. Gnln fri edip hak ile megul etmei
tutar ve
arzu eder. Tekellfle halkn levmine mazhar olmak yolunu
er'an ziyan vermiyen baz eyleri irtikp eder: bu suretle halk ondan
mteneffir olur. Halk arasnda bu hl onun slk yolu olup halk ta
ondan feragat eyler.
eriat emirlerini terketmek suretile melmet izhar edenleri de nn-
Kefl mahcub,. Sa : 59 - 61
[1]
Melmiler 2
:
18 lk devre melmleri
c ksmda ksaca zemmederek Terketmek Melmeti de udur ki kfr

" ;
ve tabi dallet biririsinin yakasna yapr. eriat ve eriata mtabaat

terkedip te der ki ; bu benim ef'lim, Melmet tarikinin hltndandr.
*'
szlerini syliyor [1].
Kefl mahcub sahibinin bu taksimi phesiz inddir. Fakat zama-
nndaki Melmlerin halleri, kendisini bu taksime mecbur etmitir. G-
rlyor ki beinci asrn nsf ahirinde Melmetlere ulemyi rsmdan
maada mutasavvfa da pheli nazarlarla bakmaa balamlardr.
Kefl mahcub sahibi, bundan sonra melmet hakkndaki fikir ve
telkkisini u szlerle bildiriyor
" Ama
benim nezdimde Melmeti istemek, ayni riydr ve riy ayni
nifaktr. Zira mr tekellfle halkn kendisini makbul grmeleri yoluna
;
slk eder; Melmet de bunun aksine olarak halkn onu reddetmesi

yoluna sliktir. Her iki gruh ta halkta kalmlar ve ondan gememi-
lerdir. Biri bu muamele, dieri o muamele ile zhirdir. Halbuki derviin,
gnlnden halk sznn karmas lzmdr. Gnln halktan ayrnca bu iki
mnadan da fari olur ve artk hi bir ey onun ayan balryamaz.[2]
Bu beyanattan anlalyor ki Kefl mahcub sahibi mutasavvflar
Melmetlerden evl biliyor ve hatta Melmetleri dervi bile addetmiyor.
Onlar henz vahdete ermemi olan ve halkla megul bulunan bir frka
halinde gryor.
Nefehatl nste de ^V. &>Ws JÂb VJ J> yt serlevhas ile
ayrlan babta Melmetlik hakknda u szleri okumaktayz: "Melmeti-

yeye gelince onlar, bir cemaattr ki manay ihlsa riyette ve sidik kai-
;
desini muhafazada ziyade ceht ibzlederler. Halkn nazarndan tt ihf

ve hayrt ketim hususunda mbigay vacip bilirler Bu tife
her ne kadar azizlvcut ve erifl hl ise de henz halkn hicab vcudu,
onlarn nazarndan bilklliye mnkeif olmamtr.
Bu sebepten tevhit yznn mahedesinden ve tefrid gznn mu-
ayenesinden mahcub kalmlardr. Zira, bir kimsenin a'mli ihfya ve
kendi ahvlini halkn nazarndan setre almas halkn vcudunu ve
kendi nefsini grdn m'irdir ki bu hl, tevhid manasnn tahakku-
kuna Bunlar, henz kendi hal-
mni'dir. Nefis te agyr cmlesindendir.
lerine nazar etmektedirler. A'ml ve ahvllerinden agyr ihra edeme-
milerdir. Onlarla (Melmetlerle) Sofilerin fark udur ki cezbei inyeti- ;
kadme, Sofiyyeyi bilklliye nez'etmitir ve halk ve Eneiyet hicb, hut

nazarlarndan kalkmtr. Tt ve hayrtn sudurunda arada kendilerini
[1] Sa: 61-64

[2] Sa: 6566
ilk devre melmleri 19
ve halk grmezler ve halkn enznnn ittilndan emin olup amellerini

ihf ve hllerini setir ile mukayyet olmazlar. Eer vaktin maslahat^
tt izhar mucipse izhar, ihfsn muktazi ise ihf ederler. hlde u
Melmetiye kesri lam ile muhlislerdir; Sofiye, fethi lm ile muhlaslardr
cuii; ûû-i-K bunlarn vasf hlidir [1]
Bir ksm
mutasavvfann reiy ve telkkisine terceman olan Kefl mah-
cub sahibi ve Cam gibi zevtm Melmetlii Sofiyenin dnunda grmele-
rine mukabil dier bir ksm da Melmetlii tariki irfnn en yksek nokta-
snda gryor. eyhi ekber Muhddni Arab, Seyyid erfi Crcn, Cel-
vet eyhlerinden skdarl Hm
baba ve Erefi Rm, bu zmredendir.
eyhul ekber Muhiddni Arab, Fthtn 23 nc bbmda Melmi-
yenin, velyetin en yksek derecesinde olduklarn ve o derecenin fevkinde
Nbvvet derecesinden baka bir derecebulunmadn ve bu makama
velyette Makam kurbet denildiin sliyor. [2]
Yine Fthtn 309 ncu babnda ^jj'jV'^ JtJ Sju.., deyip sonra
her snf hakknda ylece malmat veriyor:
"Birinci ksmdaki ricle zht ve nevfil ve zahir ef'li mahmude-
nin umumu galebe etmi olduu gibi onlar da btnlarn riin zem-
mettii her mezmun sfattan tathir etmilerdir; Bu iledikleri amellerin
fevkinde bir ey grmezler. Bulunduklar makamdan baka ahvl ve
makamta, lednn ve vehb ilimlere, esrr ve kfta marifetleri yok-
tur. te bunlar Ubbad u 3 dr.
kinci ksm, bunlarn fevkindedir. Bunlar btn ef'li Allah ile
grrler. (Allaha nispet ederler) ve phesiz ki onlarn fi'li aslen yoktur.

Riy da onlardan bilklliye zil olmutur Evmire im-
tislen almak, takva, zht, tevekkl ve ir hususatta Ubbad gibi-
dirler, Byle olmakla beraber bulunduklar makamn fevkindeki ahvl
ve makamat, ulm ve esrr, kuft ve kermt da grr ve onlara
erimee gayret ederler. Fakat onlardan bir eye nil olduklar vakit
kermttan eyle avam iinde zhir olurlar. nk Allahtan baka
bir
bir mevcut grmezler Ahlak ve Ftvvet ehlidirler. Bu snfa Sofiye
denir. Bunlar nc snfa nazaran runet ve nefis sahihleridir; tilmiz-
leri de da'va sahibidirler. Halkn fevkinde bulunurlar ve Allann kulla-
rna riyasetle zhir olurlar.,, [3]
[1] Varak 5
...fl--lS lj_~2. jj>- ijill^ ^fjj )Vj!l( ;_,JIU ls^.>_ S^fc-jsVl j,î_j5tj U-^J
Ftuhat.. (Msr tab' 1293 Hicr) Cilt. 1 Bap: 23 (^-JjV. ) Cgy^S v ttayij.,. S)
Sa 235
:
[3] Ftuhat. Cilt 3. Bap: 309.. Sa: 44-45 Mracaat.

Grlyor ki bu izh, kefl mahcub ve Nefehtn izahnn tamamile

zdddr. Sonra eyhi ekber, nc snf; yani Melmiyeyi "nc snfa
yle ricldir ki bunlar be vakit namazn stne snnetlerden baka bir ey
tezyit, etmezler ve bilinecek *zit bir hlile temeyyz etmezler. Sokaklarda
gezip nas ile konuurlar; Allann halkndan hi biri onlardan birini halk
arasnda farz bir amel ve mutat snnetten baka eyle mtemyiz
zit bir
grmez. Yalnz kalpleri ile nastan infirat edip Allahla bulunurlar. limde
rsihler olup Allaha ubudiyetlerinden bir lahza bile mtezelzil olmazlar;
Kalplerine Rbbiyet sultan istil ettii ve onun altnda zelil bulnn-
duklar iin riysete tama' etmezler. Allah, onlara her mavtn ve her
mavtnn istihkak olan a'ml ve ahvli bildirmitir; her yerde o yerin
iktizasna gre muamelede bulunurlar. Halktan gizlenirler. Onlar hi
phesiz seyyitlerine hlis ve muhlis kullardr. Ns iinde yemekte, i-
mekte, uyanklkta, uykuda, konuurken devam zere efendilerini ma-
hede ederler. Sebepleri yerlerine koyarlar ve hikmetini bilirler.
te bunlar Melmiydir ve en yksei bunlardr. riclin Tilmizleri-

de riclin en bykleri olup reculiyet etvrndadrlar [J
szlerile anlatyor.
Yine ayni bapta (309) "Bumakamn Rasul ve Ebu Bekre ve Ham-
dn, Ebu Sadl harrz, Byezidi bstam gibi eski eyhlerden bu makam
ile mtahakkk olanlara ait bulunduunu,, syleyip "Bizim hlimiz de bu^
dur. Zamanmzda da bu makamn seyytleri Ebssud ibni ibl a_,j>

jfiM er., Abdlkdirl ceyl ^ j>&ia : z V e Slihul berberi s-m^- ilh...
dir. Kitap bunlar zikre msait deildir; kfi gelmez,, [2] diyor. Ayni
Bapta "Melmiye, hakikat hususunda sahih ilim sahipleridir. Yksek
derece ve doru yol ve hakka yakn menzile erebab, dnya ve hirette
ancak bunlardr. Mevtn ilminde ve bu mavtnlardak muameltta yedi-
beyz bunlarndr, ilmi mevzn ve edyi hukuk eshab da yine bunlardr..
Selman Fris ^c*-" bu makamda bunlarn kadri en celil olanlarndan-
J.f \j 'îi .l.)t,y pil* A-lj jtjli.^.. uU iijJS^J J'j-V^ jAj, i yi
jUi^ Jt_^/\j JtfVI^ *ii.U/ Ct\j& ^'(ÛcU! l^s* ^3>j ^JS,)*- ^J

f
!}j>j*i) 4_>* v^-^ '

j-=i -l/U'iS j^J-'-J fi'Jj (<?t*'-S p^s'S f^'S cb-i'^ oll
Ftuhat. Cilt. 3. Bap: 309 ^'MJja

jlÛ-- f\} jLmJI ijxr * J*s <c lll^j JJX^!l_,iCj t\j Jj j j>U* li [2]
....... ^J-IjjUJUjCj JjiJI ,j. s^jjljt pUl'A ObU li'Uj J \Sj lk y>j l/Ua!U> _j>t>
Ftuhat : Cilt : 3. Bap : 309 .. Sa : 44

ilk devre Melmleri 21
dr ve dnyada bu makam, makam ilhdir,, [1] szlerini okumaktayz.

Yine Ftuhtn ayn babnda "Sofiye, nas iinde da'valar ve havtra
ve icabti duaya ait harikulde hlt ile temayz ederler... Melmiye ise
Allann halkndan birine kar her hangi bir eyle temayz etmezler.
Onlar mehullerdir. Halleri avam hlidir. [2] ve "Bu taifenin menzile-
tini Allah izhar etse nas onlar ilh ittihaz ederdi.,, tavsiflerini okuyornz.[3]
Ftuhtn 352 babnda da "Melmiye, ayni dette hark det
nci
hlinde bulunduundan tavifin en ykseidir,, diyor. [4]
Seyyid erifi crcn de, "Ta'rifat mda "Melmiye, btnlarn-
da olan ahvli izhar etmezler. Kemli ihlsn tahkikine alrlar.,, Um^
ru, araz gaybinde ilmi ilhde
takarrr eden mevzi'lerine vaz'eder-
ler. rde ve ilimleri Haktealnn irde ve ilmine muhalif olmaz. Esbb,
nefyi muktazi olan mahalden mada bir yerde nefyetmedikleri gibi ispat
iktiza eden mahalden mada bir mahalde de ispat etmezler. Zira sebebi
vziin nefyettii mahalden kaldran, sefih ve sebebin kadrini chil olur.
Yine vziinin nefyettii mahalde ispata kalkan irk ve ilhda der.
Melmiye, haklarnda; Benim velilerim, kubbelerimin altndadr. Onlar
benden baka kimse bilmez; hadsi kutssi vrit olan kimselerdir,, [5] diyor.
mm a'rn de "Elyevakt vel cevhir ^J^ n inde Muhid-
dni arabnin blda zikredilen tarifatn aynen zikretmektedir. [6]
Mtaahirinden(Aydoslu) Bursal smil Hakk[7] mn Kitabl hitabnda
Melmiye hakknda serdettii beynt, skdarl Him babann [8] div-
nndaki mensur tavsifat, Erefi rum[9] ve ir sof airlerin Melmet hakkn-
daki iirleri, hemen hemen Muhiddni arabnin szlerinin tekradrndan ibret
olduu gibi ilk devre Melmlerile daha az alkadar olduundan zikredilmei.
.Sjjullj ÎjSlibai 3 îlK&JJl ObU j UJUSjJt ^ t 11S j c .=eJI ^J v Ust [1]
Cilt: 3.. Ayni Bap. Sa : 47 .. Ui'j ^'.Vl

f
Vll li j ja Û-l ^tin^L. j
V^'i ....... 'ojJI 4>Ul.j Js\yL\^c (.^Jlj. \^\3 J '-) >yJl> Ul.iie. ijj-* ? j ^Jl 3 [2]
Sa : 46 . jîU. i i}j4k-\p4> .
,*t~\ &\&>- 0'
Sa: 46 ....^!' ^jj^V u"W \ - ^V- >Ji)-VtV>A\ .i h&j [3]
Cilt: 3. S. 312 .saUiâj

^ ^\jU\^\ ^3 [4]
5 J.# j Vl yU-Vl 6 "S iU <.U_j jS-l Sib' Mi Ûvi^j j ji'li V4.il ^

A^ct J^ (^-J 'l'ilj
tfj (>* V""^f-> >* ^ u^S S (J^ VI by4'')
1
..(Sjjc- jvjs^V jU' tj Ujl V J- SilVi*j Jlj iS^JI Ai U >_j.i *JL
Ta'rfat.. Matbaai mire.(1269 Hicri) Sa: 04-105

[6] Elyevakit vel cevahir. Cilt: 2. Sa: 93 ^jVb i-l *JJ
[7] Osmanl mellifleri.. Cilt : 1. Sa: 28-32 ye mracaat
[8] Osmanl mellifleri. Cilt: 1.. Sa: 189
[9] 1.. Sa: 17
:
V
MELMETLE VE TARHESNE UMUM BR NAZAR
Melmetlik hakknda en mevsuk malmat Ebu Abdrrahman Mu-

hammed Huseynis slemnin "Risletl melmetiye" sinde buluyo-
ibnil
ruz. Bize bu bahseden M. Hartmana mteekkiriz. Ebu Abr

risaleden
drrahman, risalesinde (Erbbl ulmi vel ahvl J>jVb rji.!Wtji) i ksma
ayryor
1. Kur'an ve hadsir zavhirinden istinbt re'y ile ahkm ve
ihtilf t tespit eden Fukah ve din reisleri..
2. lmi ilh ile mmtz olup dnya sebeplerile alkadar olmyan,

kalpleri tecelligh ilh bulunan ve envi kermt mmtaz olan Eh-
ile
ll ma'rife,,.. Bunlar, er'a kat'iyen muhlefette bulunmadklar gibi bt-

nan da haf leminde mstagraktrlar.
3.
Btnan Hak ile bir daha ayrlmamak zere birleen "Melme-
tiye,, dir ki Allah, b ittislden sonra onlarn mhiyetlerini ketmeder >
dnyya yalnz iftirak ve er'a inkyat gibi zhir hallerini izhr eder.
Bu sretle onlar "Cem'ul cem' ^'er,, hlinde muhtefidirler. [1]
Bu takimden ssnra Melmet erbabnn halt hakknda epeyce taf-
silt veriyor. Bu tafsilttan anlyoruz ki Melmet, kermta rabet etmi-
yor ve sofiyne hlleri izmar ederek yalnz ma'kul ve meru' ef'li izhr
ediyor. Hamdn "Melmetiye tariki; insanlara kar her nevi debdebe-
den ehli hl olarak feragat ve her hangi sfat ve hareketi tasdik
ettirmek hususunda mesi sarfndan istinkf etmektirdiyerek bu meslein
bir hususiyetini ire eyliyor. (Edebiyat. F. m. 6. Ma. 1340. Sf: 280)
Melmetnin her trl kayttan vareste olup Allaha rapt kalp etmesi l-
zm hatta ibdetten bile zevk almamal nk bu zevk, sliki oraya
;
!
mukayyet klar. Tevhid ise kuyudu ref'edip vahdette zevk shibi olmak-
tr. (Sf. 282)
Melmetiyenin kisvei mahsusalar yoktu. eyhleri de va'z ve zikret-
mek suretile kendilerini izhr etmezler, bu gibi hllerdentamamile itinap
ederlerdi. Ebu Hafs, di bir ii elbisesile gezer, avamdan fark edilmezdi.
[1] Muhiddinin de Ftuhatta ns Ubbad, Sofiye, Melmiye,, diye e ayrarak bu

tasnife iktifa eylediini grmtk.
husumet ettii sfat, riya ve ucpt. Bu iki

Melmetin en ziyade
sfat mahvedebilmek iin temayzden ihtiraz, ess bir umde idi. Mellifi-
risle Hamdnun, arkadalarndan AbdlHaccam isminde birine "Adnn
;
Abdlhaccm olmas Abdullahil rif, yahut Abdzzhit olmasndan daha

;
iyidir,, dediini kaydediyor. deta diye biliriz ki Melmet; fukaha ve m-
tehidnin temayz ve kibrinin, mteerrinin riysmn bir aksl amelidir.

Ebu Abdrrahman, rislesinde melmetin 45 umbesinden bahse-
diyor. [1] Bunlarn hulsas udur ki; Melmetnin zhiren ibdetle tef-
huru irk, btnan hl ile tefhuru irtidattr (1). Melmet; haktan mada
ne zhir, ne de btn keif ve kermetlere rabet etmez.
Dil ile zikirden bir ey kmaz. Kalp, zikri ihml ederse dil zikre
balar. Halbuki matlub; kalp, ruh ve srrn zikridir (9). Binaen aleyh;
Melmet, de mukayyet deildir. Melmet, grnmesi gayri kabili
zikirle
itinap eylerden mada (cemaatla namaz gibi) er'a muvafakatim gizli

tutar; insanlara kar daima iyilikte bulunmaa gayret eder, ( 17).a'mli
slihadan dolayi bir zevk duyarsa bu zevk ile mcdelede bulunur (10).
Melmetye nazaran ubudiyetin iki umdesi vardr: Allaha kar iftikar,
Peygamberi taklit.. (18).
meguldr (25); setir maksad ile bile

Melmet, yalnz kendi nefsile
olsa ihvnnn noksanna dikkat doru bir hareket deildir (22); Hatta
muztar olanlardan madas iin dua etmek bile ho grlmez (29).

Melmet, hubbi gayr timslidir; fn filgayrdr. hvannn her mk-
kiline muavenet eder. Hamdn "M'min, ihvn iin gece kandil, gndz
as olmaldr,, demitir (34). hvn iin daima muin ve zahr olan
Melmet, hi bir vakit bakasndan yardm istemez ve kimsenin muave-
netine arz ihtiya eylemez. nki, kula arz hacet; muhtatan yardm
istemektir. Belki yardm istenilen kimse daha ziyde muztar ve muhtc-
muavenettir! (42) [2].
[1] Makaledeki umdelerden hulsa ettiimiz szlerin nihayetlerine numaralarn koyduk.

[2] Melmetiyeyi zillet ve meskenetle terdif ve halkn levmine maruz olmay arzu eden.
bir tife diye tarif edenler tamamile yanlrlar. 42 nci umde, bir Melmetnin kimseye arzi
iftikar ve hacet etmediini gsteriyor. Filvaki yine "Ebu Abdurrahman slem,, Ebu hafsn,
birine " Ticaret et kazancn tasadduk eyle sen de muhta olduunu sadaka
; ;
ile tedark
et ; bilhara ticareti de, tese'l de dediini yazyor ve Nefehat, Hamdndan

terkeyle !

sonra Melmet niri olan bni menzilin "j.il.J.-i^sjJS.j &
J^- JS} ~~S~ 4's-fh> C~-z ->p- g-^>
szn kaydediyorsa da yine "Ebu Abdrrahman slem,, risalesinde Hamdnun Abdullahl-
Haccama " Kazanca istinat eyle (Sf. 295) ve Ebu hafsm da talebesinden birine " Ticret
!
ve kisp hayatna sarl!,, dediklerini gryoruz.

Bu mtenkz ifadelerden unu anlyoruz : kibir, riya, ucp ve gururu krmaa
alan Melmetler, ihtiml baz slikleri bu gayeye eritirmek iin tese ule sevkediyorlard.
t 24 ilk devre Melmleri
Rislei Kueyriye, Keflmahcub ve Nefehattaki Melmet bykle-

rinin szleri de Slemnin ifdtn teyit ediyor.
Mesel; Hamdn"Ben, nefsimi Fir'avnn nefsine tafdil etmem; nk
ikisi de nefistir. Fakat gnlm Fir'avnn gnlne tafdil ederim,, [1] diyor.
Anlalyor ki Melmetler, bir ok mttakler gibi gnakrlar tezyif
etmiyorlar; bilakis kendilerile megul bulunuyorlar. Ebu trab Naheb
"bdt iinde havtr kalbiyeyi islhtan daha nfii yoktu,, [2] szile
Melmetiyenin kesreti ibdattan ziyde tezkiyei nefse dikkat ettiklerini
anlatyor. Ebl Huseynil Bars de "Her nerede ki nraniyet olmad
hlde bir gayret ve itihat grrsn ; bil ki o, bid'at hafiyedir. [3]
diyerek ayni fikri teyit etmektedir.
Hulsa Melmetiye, Ebu Abdrrahman Slemnin dedii gibi yalnz
ahvlde stk, mumeltta edebi gzeten [4] ve bu suretle tasavvufu
hsn ahlaktan ibaret bilen fikir erbab olmakla beraber vahdet ne'esine
mlik irfan eshb idi..
Melmetiyenin zuhuru hicretin ikinci asrnn nsf ahirindedir. htiml

Melmetlik, bu asrn iptidalarnda da mevcuttur. Fakat isimleri tespit
,
edilmemitir. Onun iin kafi bir ey syliyemiyoruz. Yanlz uras muhak-

kak ki Ebu hafsl haddd, ilk Melmet deildir. Mamafi Melmetliin
nc asrda tamamile intiar etmi olduunu grmekteyiz. Bu meslek
erbabnn mteksif bir halde topland yerle Horasan ve Mvernnehir
havalisidir. O asrlarda Mvernnehirde Smnler hkm sryor ve
imlden gelen Trk hcumune kar durmaa alyorlard. Smniler-
den Ahmed ibni Ismailin klesi Emiri leker ve bilahara Horasan vdisi
olan Alp tekin, " Gazne de istikllini iln etmi (352) ve hafitleri Hora-
san zaptetmiler ve bilhassa Mahmuda Gaznev zamannda hudutlarn
Fakat bu, hi bir vakit umum ve ess bir umde deildi. Eer byle olmu olsayd Melmet
eylerinin ve Melmetlerin calibi dikkat ahvl ve hususiyetlerini kaydeden Kueyr, Kefl
maheub, Nefehat gibi kitaplarda bu halin de mezkr olmas Aatta bunu
iktiza ederdi.
Melmetiyenin bir in addederek kesri nefs muhakkak kaydet-
iin tese'l ihtiyar ettiklerini
meleri ve bilhassa Slemnin rislesinde umdeler arasnda bunun da bulnmas cap ederdi.
Halbuki gryoruz ki 42 nci umde, bilkis bu telakkiye zttr. Essen Hamdn ve bni-
menzil gibi lim ve muhaddislerin, Abdlvehhbi sakaf gibi "mml vakt,, olan zevtn
kekl bedest olarak tese'l etmeleri de aklen muhlttandr.
Pl 25
[3] 30
W 154
Ceyhuna ve Harizme kadar gtrerek btn bu havaliyi ellerine alm-

lard. 389 da Samnleritamamile mahveden Kara hanler, Mavern-
nehre hakim oldular.
nc asrdan itibaren Horasanda kuvvetle intiara
Melmetlik,
balamt. Tasavvufun ruha skn baheden telkint bu siyas muhitte
inkiafa msit bir zemin bulmutur. Ta Ebu hafstan itibren Melmet
mmessilleri ekseriyet itibarile Niabur, Herat ve Kbillidir. Esasen bu
zamanlarda Melmetin Trkmenler arasnda da intiarn biliyoruz. Hatta
bunlardan Ali Abo, Muhammed Ma'uki ts, Sleyman Trkmn gibi
nfuz shibi eyhlerin hayatlarna it te olduka malmatmz vardr.
Melmet, drdnc asrn nihayetlerinde teekkle balyan ve beinci,
altnc asrlarda inkiaf eden ilk tarikatlara da nfuz etmi, hatta geni
ve mfrit vahdet tarafdr bir ok eyler bile ya Melmetlie intisap
etmiler, yahut ta ne'esini benimsemilerdir. Bu suretle Melmet,
Necmeddini kbr halifesi Bahaeddin Veled vastasile Mevlny yetitir-
mi ve Mevlevlii meydadana getirmiti. Mevlevlerle Melmlerin, ta
evilden beri ok sk mnasebetleri vardr. Dier tarikatlar, Melmleri
umumiyetle tezyif ettikleri hlde Mevlevler, Melmlerle badamlardr.
Mevlnda ve bilhassa emste Melmet ne'esini grmemek gayri-
kabildir. Sultan dvnnin hlt, bu ne'enin cezbenk bir tezahrnden
baka bir ey deildir. [1]
Bilhara Net Ahmet dede, Cevr, Nahf, Fasih gibi lim ve ir-
ler; Hatta son zamanlarda Peev Ahmet dede ve Ebu Bekir dede gibi
Bayrm Melmlerinin hlisl akde birer ihvn olduu gibi Nuriye
:zevat,
Melmlii de ( Son devre Melmlii ) bir ok Mevlevyi kendisine celp
ve cezb etmitir.
mhim bir merkezleri de Badatt. Ahmedi hudreveyh,
Melmetlerin
Cneyd, Abdullahil mrtai, Ahmed ibni Yahyelcell ve mritleri; Bada-
di, Melmetin graba doru bir inkiaf merkezi hline getirmilerdi. Mel-
met, buradan pek kolayca Musul, Halep ve nihayet o asrlarda Btnle-

sahne olan Suriyeye geti. Kadbl bn Mavsl, Sley-
rin fa'aliyetlerine
mn Trkman, eyh Risln Dmk, hatta Tibyan sahibinin Rf ubesi
olarak gsterdii Harriye tarikinin messisi Ebl Hasan Aliyyl Harr,
Halep
Suriyede yedinci asrda yaayan ve kuvvetlerini Melmetlikten
alan eyhlerdir. Bunlarn ahvline dikkat edersek hepsi, zavhire kar l-
iiblidir. Raks ve simaa tarafdar olduklar gibinamaz klmazlar, Hatta
alenen oru yerlerdi. eyh Sleyman ve Kadbl bann ve bu iki eyhe ben-
li] Sultan dvn Mehmet Sim.. Sefinei Mevleviyeye mracaat ! Sf : 15 60 Msr
tab' 1283
ziyen Aliyyi krd ve eyh Reyhann hltna evvelce bilmnasebe tema

etmitik. Bunlar umumiyetle Melmet - Kalenderi; daha dorusu Btn
addedebiliriz. Esasen sekizinci asr iptidalarnda len ehbaz ll kalen-
derin Melmetle mehur olduunu grm ve Cmnin Kalendelikle Me-
lmetliin farklarnda srar ve zamanndaki kalenderleri zemmettiini
okumutuk. eyhlislm Abdullahi Herevnin, zamanndaki Melmetler
hakkndaki mtaleat da kaydedilmiti.
Hulsa
Btn olsun, eriata mtemessik bulunsun bir takm Trk
tarikatlarnn zuhur ve inkiafnda Melmetlik mhim ve asl bir mil olmu
ve hatta zannederim ki bunun iin imdiye kadar hemen btn Anadolu
halk; bilhassa kzlbalar ve Bektaler, her trk velisini Horasandan
gelmi olarak kabul ve Horasan erenlerinden olarak iln etmislerdir.[l]
Btn zmrelerinin tedahulile asl saffetini kaybeden Melmetliia
yerini dokuzuncu asrn nsf ahirinde kinci devre, ya'n Bayrm Mel-
mlii tutmu ve Trk ruhundan doan bu yeni tarikat, ilk Melmlerm
ne'e ve irfnn tamamile hamil olarak zuhur etmiti.
Melmetlerin hreti ayias ve Hac Bayramn nfuzu neticesi olarak
Bayrm Melmlii de anlatacamz vehile btn Anadolu ve Rumelide
pek az bir mddette intiar edebilmitir. Bayrm melmliinin ilk Mel-
metlere iktifa ettiklerini ileride greceiz. Son Melmler de Bayrm
melmlerinin peyrevleridirler. Byle olduu halde "Ignaz Goldziher,,.
Vorlesungen uber der slam da- Melmetiyeyi " riya ve haric tezh-
rattan mtenip, vecit ve istiraka ehemmiyet veren bir zmre,, [2] diye
tavsif ettikten sonra "M. Hartmana istinden [3] bunlar son Me-
lmlerden ayr bir ne'eye malik gsteriyor ve Bayrm melmle
rine hi temas etmiyor. Halbuki son Melmlerin Bayrm mel-
mlerinden yegn farklar slk ilm bir hle getirmek suretile
"rk J
1
^
likten1
bir miktar ayrlmaktan ibarettir. Mamafi son Melm
halifeleri iinde meratip telkininde bulunmyan ve "Melm Hamzav,,
lere harfiyen peyrev olanlar da yok deildir. Bayrm melmlerinin ise
tekrar edelim ki Melmetlerden hemen hi bir farklar yoktur. Esasen
Melmet, bir tarikat olmaktan ziyade bir ne'e ve hl olduundan zhule
hi mahal yoktur:
Melmetler de, Bayrm Melmleri de, Son Melmler de ayni ne'e-
ye sahiptirler..
[1] Konyada Mevlnnm trbesinde bile isimleri mehul drt merkat, Horasan
erenlerine aittir.
[2] Sf: 69-168.
[3] Islamische Oryent. Index. III.

;
BBLYOGRAFYA
/. A bdl kerim Kuey-
r (mam) Risalei Kueyriye yto Bulak tab'. 1284. H.
2. Abdl vehhab a'- [arapa]
rn (mam) Elyevkt vel cevhir fi beyn akaidil ekbir
Abdrrahman Ca- Msr tab'. 1277. H. [arapa] j.yVU'Ue iU j Îji-u c^KyiV

3.
m Nefehatl ns
dlkeriml Hseyn
^VlOl'
tarafndan
Gmnin tilmizlerinden Ab-
883 senesinde yazllau ve
bizzat Cm tarafndan birok yerlerine haiyeler ilvesile
tashih edilen nsha.. Fatih aramba Murat molla k-
;
tphanesi. No 1302 [acemce]
4. Ahmet dede (Elk)- Menakbl rifin ,9jUlwiU> Hicr 1016 senesinde

Ebu Bekir ibni Ferruh elebi tarafndan yazlan nsha^
Sleymaniye ; Hiet. E. ktphanesi. No 321 [acemce]
5. Al (Gelibolulu) Hilyetr ricl fil aktab venncebai vel abdl

Yazld sene ve ktibi JUVlj Uab wlUi^(3 JUJfii^
mehul yazma nsha. Fatih ktphanesi No 398. [Trke]
6. Aliyyibni Osman Kefl mahcub oîU^r" Hicr 1357 de istinsah
ibni Ebu Aliyyl edilmi yazma nsha. Darlfnun ktphanesi. Yldz.

Gaznev No 245. * [acemce]
7. Bartold (.Pr.) Orta Asya Trk tarihi hakknda dersler.

[Trkeye mtercem]
8. Ceml (Kprl Edebiyat mecmuas No 7. 6. Mays 340. M. Hart-

zade) manm Ebu Abdrrahmanm <:VUj sine yazd -maka-
lenin tercemesi.
9. Ferideddni Atlar Tezkretl evliya U^lS/jT Leyden tab'. Reynold

A. Nicholson.. 1323. H. (1905). [acemce]
10. Tk edebiyatnda ilk mutasavvflar 1911 Mat-

baai mire
[
Trke]
Trkiye tarihi dinsi Mlkiye mektebi matbaasnda<
Fuat (Kprl ta basmasile matbu'. 1926 1627 [Trke]

12. zade; M. )
Trkya tarihi istanbul Kanaat ktphanesi neriya-
tndan. 1923. [Trke]
13. Trk edebiyat tarihi 1923 . Devlet matbaas .
:
[Trke]
14. Gulm Muham-

medi ibni mfti Ra-
hmullah Lhur Haznetl asfiy U*5H5i. Hindistan. Lekno tab'.
15. smail ia&Zra (Bur- Haric. 1290. [acemce]
sal) - Ktabl hitb v lkil vl^ stanbul tab'. 1292. H.
[Trke]
16. Ktip elebi - KefZZUnUn ÎU^T stanbul. lem matbaas. 1310.
H. [arapa]
17. Mecd akayk juj
- tercemesi Matbaai mire. 1269. H.
18. Mehmet (Hafz) - Ebvb seb'a
- (Tezkiretl evliya) Buha-
rah Mehmet Hafz tarafndan 927 de yazlmtr. Mellif,
kitabn Nefehatl ns tarznda yazdn Nefehattan ba- ;
ka Tezkiretl evliya, evhidn nbvve, Nzhetl ervah,

Trihimezart Buhara ve ir Hitaplardan da istifade etti-
ini, kitabn yedi bap, bir hatime zerine yazd iin
ismine Ebvb seb'a dediini syliyor. Sof irlere ayr
bir bap ayrd gibi yedinci bapta Buhara ve havalisindeki
evliyay ve Smn hkmdarlarn da zikrediyor. Hatimede
Eimmei isn aer jJ^ &\ k den sonraki tarih hadisat ve
l
vekayii, bilhassa Maverannehri mihver ittihaz ederek

kaydetmektedir. Yedinci bap ve Htime, bu cihetle dier
tezkirelerden ayr bir hususiyet ve kymeti kaizdir. Yazma
nshas Fatih ktphanesinde 2570 numaradadr. Ktibinin
ismi yoktur. htiml mellifin yazmasdr [acemce]
19. Muhiddni Arabi - Ftuht mekkiye ^y^> Msr. 1293. H.
[arapa]
20. Skip dede Sefne mevleviye ''Js' Msr. Vehbiye Matbaas.

1283. H. [Trke]
21. Seyyid erifi Cr- Ta'rft olA_,J Matbaai mire. 1269. H. [arapa]
cn
.22. Seyyid Mehmet - Tibyn vesill hakayk fi beyn selsilt
Kemleddin(E.a- tarik jll^Jj-M il-j jjUUjL~j U" Son Melm
rir zade) piri Seyyid Muhammed Nurun halifesi olan Harir zadenin
bu eseri cilt olup 171 tarikattan bhistir. Tasavvuf
tarihi ve edebiyatile megul olanlara kymettar bir me'haz
olabilir. Yegne yazma nshas Fatih ktphanesinde 430,
431, 432 numaralardadr. [arapa]
23. Thir (Bursal) Menakbi eyh Seyyid Hce Muhammed Nu-
rl arab ve beyan Melmet ve ahvli Melmiye
Melmiye hakknda Muhiddin ve ir sofilerin baz sz-

lerile Muhammed Nurun muhtasar tercemei hlini ve
Seyyidin baz eserlerinden mntehap cmleleri ihtiva eden
ve 50 sahife kadar olan bu eser gayri matbudur. Yazma
bir nshas bendedir. [Trke]
TAL ME' HAZLAR
24. Ab du ilah run

(Eref Olu) Divan stanbul. Muhip Matbaas. 1286. H. [Trke]
25. Hsm baba (s-

kdarl) Divan Matbu' [Trke]
26. Mehmet Ali Ayn Hac Bayrm veli Evkaf matbaa. 1343. H. [Trke]
27. Muhammed Abdr'
raufi Mnv (-
mam) Elkevakibd drriyye fi tercimis sdetis so-
fiyye Yazma nsha. 1274.
H. Darlfnun k. Hlis. E. No 6495 [arapa]
28. Sadk vicdan Tomr turuku aliyeden Melmlik. Evkaf matba-

29. Tceddin Sbk as. 1340, (1338) .[Trke]
(mam) Tabakt Msr. matbaas.
Hseyniye 1324. H. [arapa]
30. Thir (Bursal) Hac Bayrm Matbu veli.
ECNEB ME'HAZLAR
31. M. Hartman Der Islamiche Oryent. Index. III.
32. Ignaz goldziher Vorlesungen uber der slam.

II
KNC DEVRE MELMLERI
BAYRAMLER
\
.
HACI BAYRMI VEL
Bayrm Melmilii; 753 tarihinde Ankarann ubuksuyu kenarnda

Sol Fasb kynde doan ve Koyunluca Ahmet isminde birinin olu
bulunan [1] Hac Bayrm Velnin tesis ettii Bayrmlikten ayrlm bir
tarikattr.
Hac B. V, Aleddni Erdebl mritlerinden olup mumaileyhin emir
ve iaretile Hoydan Anadoluya hicret eden mehur Kayserili Hamdeddin-
musann derviidir. Hamdedddin, Bursaya yerleerek ekmek piirip
ibni
arda Somunlar, M'minler; diye satmaa ve bu suretle geinmee
balamt Bu cihetle halk arasnda Somuncu Baba ve Ekmeki
[2].
Koca namlarile hret bulmutu.

Yldrm Byezit Bursada camii kebiri yaptrdktan sonra, ilk cuma
namaznn Emir Sultan (833) tarafndan kldrlmasn tensip etmiti. [3]
Halbuki Emir ekmeki kocann kemline mncezip bulunduu
Sultan,
cihetle padiaha Gavsi azam bu ehirde iken bu hizmet bize mnasip
deildir diyerek imamet ve hitabeti Ebu Hmit Hamdeddine ihle etti.
Hamideddn namaz kldktan sonra ftihay da tefsir ederek o sralarda
ftihayi tefsir emelinde bulunan molla fenrnin (834) bir ok mkillerini
hal ve mumaileyhi cezbeyledi. [4]
Bu vak'adan sonra Hamdeddin, halk arasnda hret bulmakla bu
hretten ihtiraz ve bursadan tegayyp etti.
[J Silsile nmei Celvet: Bursal ismail Hakk. Bursal Thir bey merhum da Hac
B. V. ismindeki eserinde (Ankarada Esseyyit Abdlkadr ibni Yusf Isfhnye it vak-
fiyede 832 tarihinde ahit olmak zere mnderi olan u (Kutbl evliya Eeyh Elhac Bay-
ram ibni ahmed ibni Mahmudl ankarav) ibareden de pederi llerinin isminin Ahmet
olduu tezahr ediyor ) diyor. Hac B. V. nin kendisinden kk olmak zere Safiyyddin
ve Murat isminde iki de kardei vardr.
[2] Semertlfuad: Sar Abdullah (Sa: 231) Sergzet: La'al zde Abdllbak (Sa:12)
akayik tercemesi: Mecd (Sa : 74)
[3] eyh emseddin Muhammed ibni Aliyyi Hseyni Buhar: Baknz! ahnayk ter-
cemesi; sa: 76.
[4] eyh emseddin Muhammed ibni Hamza.. Baknz! akayk tercemesi : sa ; 47-53 .
Osmanl Mellifleri; Cilt: 1. sa; 390-392

Melmiler 3
34 kinci devre Melmleri
Bu sralarda Hac Bayrm Vel, ankarada melike hatunun bina ettir-
mi olduu kara medresenin mderrisi idi. Hac Bayrm da bir ok

emsali gibi Hamdeddinin ne'e ve kemaline k olup tarikata intisap ve
mderrislii Hamdeddinin bursadan tegayybnden sonra
terketmiti.
Bayram, eyhi ve onunla beraber ama ve mekkeye gidip,
brakmam
edayi hatan sonra aksaraya gelmiti.
Ebu Hmit Hamdeddin 815 tarihinde vefat ettikten sonra Bayrm-
Vel ankaraya avdet ve Halvetiyye ile Nakibendiyyenin mezcinden ta-
hassl eden bayram tarikatn nere mbaeret etmitir [1].
Hac bayrmn neri tarikata Halad sralarda Anadoluda tasavvuf

ne'esi bir ok kimseleri dairei incizabna almt.
Muhiddni arab/ Evhadeddni kirmn, Celeddni Rum, Sadreddni-
Konev gibi sofilerin nfuzu halk zerinde kuvvetli bir surette mevcuttu.
Bilhassa ebu Hmit Hamdeddinin hreti de tamamile yayordu. Btn
bu avamile hac Bayramn evvelce ulemadan olmas ve mhim bir medre-
sede mderrislikte bulunmas da inzimam edince bayramlik az bir mddette
intiara balad.Hzc bayram o derecede byk bir hret kazand ki ikinci
Murat baz hasutlarn imazile mukayyet ve malul olarak Edirneye ge-
tirmi ve kendisile grnce hakknda iittii szlerin mahz iftira oldu-
unu anlayp avdetine msaade eylemiti. Hac Bayram, eski camide
birka kere va'zetmi [2] ve yolda Gelibolulu yazc zde Mehmedi Bi-
can da (855) irat ve tarikna ithal ederek ankaraya avdet etmitir. [2]
Hac Bayrm Velnin nfuzu o kadar kuvvetlenmiti ki semeratl fatta
mezkr olduu, zere taraf padiahden mntesiplerinin hkmet teklifle-
rinden muaf addedilmesi emredilmiti. Fakat bu emir, bir ok mukallitle-
rin de Bayram tarikine duhul neticesini vermekle padiah, eyhten
mritlerinin mikdann sormu ve Hac Bayram da garip bir imtihandan
sonra bir buuk derviim vardr diye mektupla cevap vermitir [4],
[1] Hac bayrm \,hh jjj}! '>; C)' Byezid ve Cneyd, ruha-
Velnin terbiyelerine
niyetlerile celli buyurmakla istidad ztlarnda envai kemlt bahire olup camii-
himmet
Nakibendiyye ve Halvetiyye olmulardr.
Cevheretl bidaye ve drretn nhaye VfJBj.} ljull,^. rihi Mesnev Sar Abdul-
lah., varak; 132
Ve hac Bayram .V. nin terbiyelerine jiJ^^;"C A Byezid ve Cneyd, ruhaniyet-
leriyle cellihimmet buyurmakla' istidad" zatlerinde bahire ve zahire olup camii Nakiben-
diyye ve Halvetiyye olmulardr. Sergzet; La'l zade Abdlbak. Sa; 16
[2] Vaz'ettii krsnn stnde cel hatla (makam hac bayram vel) yazl bulundu-
unu bursal Tahir bey merhum hac bayram vel de syliyor.
[3] Mehmet Bican ve kardei Ahmet Bican hakknda baknz! akayik tercemesi. Sa:
127; Osmanl mellifleri; cilt: 1. Sa; 194

[4] Bir mrtefi mahalde hayme kurup dervian gelp ol havali mlml oldukta haci
;
kinci devre Melmleri 35
Hac Bayrm ankarada ziraatla taayy eder ve aylarda

Vel,
halktan zekt toplayp fukarasna tevzi eylerdi.
Yunus tarznda iirler de sylerdi. Oc ilhisi matbudur ki bunlarn
biri aruz vezniledir.
alabm bir ar yaratm iki cihan aresinde,

Bakcak didar grnr ol arn kenaresinde !
beytile balyan ilhisi, Yunusn

ktm erik dalma, anda yedim zm
Bostan ss kakyp der ne yersin kozumu?
balyan mehur athiyesine benzer. Bursal Thir B. merhumun

beytile
Hac Bayrm .V. sinde ve M. Ali Ayn B. in ayni isimdeki kitabnda
neredilen bu ilhileri Melmle ait btn srn bir arada bulunmas
fikrile de aynen dercediyoruz eer Hac Bayramn bir divanesi

biz ;
olsayd oraya mracaat tavsiye ile geerdik.

Hi kimse eke bilmez gtr felein yay;
Derdine gnl verme, bir gn gtrr vay.
Oynayu gelr aldar [1] nki eli apktr;

Bir buneulayn fitne kande bulur aray?
n yzn dndrd bir lahza karar etmez;
Nice seri pay eder, dner ser eder pay!
Bir fani vefaszdr kavline inanma hi;

Gh bay eder yohsul, gh yohsul eder bay.
Hayran kamu alimler bu ma'ninin altnda :
Kaftan kafa hkmeder bilmez bu muammay!
Vahittir o vahdette, kesrette kani tefrik?

Hizr ermedi bu srra, bildirmedi Musay!
Miskin "Hac Bayram,, sen dnyaya gnl verme;

Bir ulu imarettir alma baa sevday!..
alabm bir ar yaratm iki cihan aresinde;

Bakcak didar grnr ol arn kenaresinde!
Bayrm .V. temiri sideyn edp ve desti mbrekine bir t tz alup derviler; bana
irdet getrenleri bu gn kurban eylesem gerektir deyu sal ettikte herkes
fsebilillah
mtereddit olup bilahara ricalden biri ve nisadan dahi birisi (,) y" lj >. il*
deyu cr'et edp teslim olduklarnda ikisin dahi hayme iine getrp mukaddema bir
erkek koyun ihzar etmekle an kurban edp haymeden tara hni frvn revn oldukta
{) x i, o* 1 S^S-i *f azze sevd galebe etmitir deyu dervian perakende ve

perian olmakla Semertl fat. Sa; 540
[1] aldamak: aldatmak. Bulur aray; aray bulur; arayp ta bulur.
; "
36 knci devre Melmleri
Nagihan ol ara vardm, ol an yaplur grdm;

Ben dahi bile yapldm tau toprak aresinde!
Ol ardan oklar atlur, gelr ciere batlur;

Arifler sz satlur ol arm bazaresinde !
agirtleri ta yonarlar, yonup stada sunarlr;

alabm ismin anarlar o tan her paresinde !
Bu sz arifler anlar, cahiller bilmeyp tanlar;

"Hac Bayam,, kendi banlar ol arm menaresinde!
%
Bu ilh, arasnda ok mehur ve mnteirdir. Bursal smail-
sofiye
Hakk ve son Melmlerin piri Seyyid Muahmmed Nur tarafndan erhe-
dimitir.
nc ilhi de udur:
Bilmek istersen seni Gan ire ara can,
Ge canndan bul an; Sen seni bil, sen seni!
Kim bildi ef'lini Ol bildi sfatn,

Anda grd ztn Sen seni bil, sen seni!
Grnen sftmdr, An gren ztndr

Gayri ne hcetindir? Sen seni bil, sen seni!
Kim ki hayrete vard, Nura mstagrak oldu,

Tevhidi zt buldu; Sen seni bil, sen seni!
"Bayram,, zn bildi, Bileni anda buldu,
Bulan ol kendi oldu, Sen seni bil, sen seni !
[1]
Bu ilhiden baka Hac Bayaramn her naslsa imdiye kadar

neredilmemi bir ilhisi daha vardr ki bu ilhi, bir ok mecmua ve
cnklerde yazldr. Hemen btn tarikat ehli bilir. Mukabelelerde bestesile
sylenirdi. Tophanedeki Kadirhne tekkesine, mezkr tekkenin eyhi ir
erif Ahmet ef. tarafndan 1201 tarihinde vakfedilmi bulunan ve her
halde bu tarihten ok evvel yazlm olan bir mecmuadan aynen yazyoruz:
Noldu bu gnlm, noldu bu gnlm ? Derd gamnla doldu bu gnlm !
Yand bu gnlm, yand bu glm ; Yanmada derman buldu bu gnlm !
Geri ki yand, geree yand Rengine akn cmle boyand !
Kendide buldu, kendide buldu, Matlabn ho buldu bu gnlm ?

Elfakr fahr, elfakr fahr, Demedimi ol lemler fahri ?
Fahrini zikret, fahrini zikret; Fahri fenada buldu bu gnlm ! [2]
[1] nc kt'a "Hac Bayram veli,, lerde yok. Biz Ll'l zadenin "Meslekl uak,,
erhinden aldk.
[2] Mezkr cnkte bu bent yoktur. Fakat grdm btn nshalarda vardr.
; ! !
ikinci devre Melmler 37
Sevd azam, sevd azam ; Belki oluptur ar muazzam

Meskeni canan, meskeni canan Olsa acepmi imdi bu gnlm ?
Bayramm imdi, Bayramm imdi Bayram edersin yar ile imdi.

Hamd senada, hamd senada [1] Yar ile bayram kld bu gnlm. .
Bu drt ilhiye nazaran Hac Bayram, tamamile bir yunus muakkibi-

dir. Sadk Vicdn B. "Melmlik,, ismindeki kitabnda La'l zade
Abdlbaknin " Sergzet,, inde bizzat, Hac Bayramn baz mritlerini
Melmet nevesile terbiye ve teslik iddiasn tenkid ve adeta reddediyor-
sa da [2] Hac Bayramn kendi szleri Abdlbak E. yi teyit etmektedir.
Bu drt ilhinin drdnde de esma ve zikir ne'esi yoktur. Bil'akis
vahdet ve ak ne'esi grnyor. Hac Bayram,
Kim bildi ef'lini Ol bildi sfatn

Anda grd ztn Sen seni bil, sen seni
Diyerek tevhit ve fen makamlarn, Tevhidi ef', Sft ve zt, ne kadar

veciz ve kat' olarak bildirmektedir. Hele .
Bayram zn bildi Bileni anda buldu,

Bulan ol kendi oldu, Sen seni bil, sen seni !
bendinde yakn ve vahdet meratibi ne kadar barizdir. Anlalyor ki

mer dede, bu neveyi bizzat Hac Bayramdan almtr. Hac Bayrm
vel " 833 te Ankarada vefat etmitir.
Hac Bayrm velinin silsilei tarikats

La'l zada Ahdlbaknin Sergzet ine nazaran Hac Bayrm vel-
nin silsilei tarikat udur:
Hac Bayrm Hamdeddni Aksaray eyh diyyi Rm
vel
brahiml Bsr Sleyman skenderan Hasan Esterabd Mah-
mudi Bsr Osman Rum Mahmudi kerh Sadeddini Badad
shak Harizm Sleyman Buhar Sleyman Isfhan Ahmedi
horasan Ebl Hasam Crcan eyh Msel Bstam brahimi
Hindistan Byezidi Bstam..
Byezidi Bstam, ehli turuk indinde mam Ca'ferssadkn ruhaniye-
tinden mstefiz lmtr. Bir ok icazetnamelerde Byezidin nispeti
<3iW J^Ûjj lic) djy e gsterilmektedir. [3]
[1] Hamd senalar, hamd senalar. Nsha..

[2] Tomar turuk aliye. Melmlik ; Sadik Vicdn; Sa ; 44
[3] Bazlar, Ebu yezid in sigar hlinde imam Ca'fere erimitir derler ama baittir.


Jf
mam Ca'ferden sonraki silsileyi de tarikatlar bervehi ati Sddk ve

Alev olarak iki suretle gsteriyorlar:
mam Ca'ferssadk Ju> f U mam Muhammedlbkr _ r
u
mam Zeynl bidin Aliyyibnil Huseyn Cr.^^CrJ cr. & M mam
Huseyn ibni Ali . M
Muhammed
mam Ca'ferssadk JsU!.,*- M Kasm ibni Muhammed ibni Ebu
Bekr A>> >. cr. ^ Selmn Fris ^ oU- - Ebu Bekr A^
Muhammed ..
Fakat asl Bayrm silsilesi Erdebil sofileri vastasiledr. nk Hac

Bayrm vel, Ebu Hmit Hamideddni Aksarayden ahzi feyzetmitir.
Hamideddin ise evvelce yazdmz vehile akayk mo'maniyede ve La'l-

zadenin Sergzetinde beyan edildii gibi Hce Aleddin Aliyyi Erdebl
(i-iji & 0-.jn.51* den, yahut smail Hakknn Silsilenmesindeki tahkiki-
ne gre Aleddinin olu eyh ah namile maruf eyh brahimden ms-

tahlefti.
babas Sadreddin Musaya, o da babas Ebu shak
Aleddini Erdebl;
Safiyyddine (735), o da brahim zhidi Geylnye mntesiptir. [1]
brahim zhidi Geylnden itibaren Bayrmiye silsilesi, an'aneye
nazaran u suretle teselsl etmektedir :
brahim Zhidi Geyn *V Cemaleddini Tebrizi ^'J'r

^
[
<s* '}
<sjj?
ihabeddin Muhammedi Tebriz Ct^vV Rknddin Muhammedi- 5
nuhascs-^' ^ Kutbddini ebher

Cr.^cfj Ebnnecibi Sher-
verd ^^*> Vasyyddinl kad
<sijt~ ^Â^s Muhammedi Bekr
sjSjj? Muhammedi Dinever ^ Mimad Dinever ^ >sjj^>
Gneydi Badad ^ Seriyyi sakat Marufi Kerh

J-fJ}*' Davudi T ^ Habibi a'cem u* ,!
* Hasan Bsr 1
*a>-
,sj**^ Aiyyl
Mrteza Muhammed ..
Hac Bayrm Velnin halfeleri:

Hac Bayrm Vel vefatndan sonra u halfeleri birakmt:
1 Gynkl Salheddini Tavil.
Zira Byezidi Bstamnin tarihi vefatlarnda ihtilf olunup bazlar, ikiyz otuz drt tarihinde
ve bazlar, ikiyz altm bir tarihinde vefat etti demiler, imam Ca'fer ise yz krk sekiz
tarihinde vefat edp bu takdirce vefat Byezidde kavli evvel zere vefatlar tarihinin bey-
ninde seksen alt sene mrur edip Ca'fer sadka erimek ciz olur ama kavli sn zere yz
on sene mrur etmekle mlakat istib'ad olunup perverdei ruhaniyetleri olur.
Cevheretl bidaye: varak; 128
[1] Silsilenmei Celvet : Bursal smail Hakk ..
-
2 ince Bedreddin.
3 Hamdeddinle beraber Anadoluya gelip Hac Bayramdan tekmi-
tarikat eden kzlca Bedreddin.
4 Meczup akbyk Abdullah ( akbyktan Mhall bir oban
olan Hzr dede, Ondan da mehur ftde efendi (988),
ftde efen-
diden de bursada Ferhat paa mderrisi ve kk mahkeme nibi

ko-
hisarh Mahmut efendi ahzi feyzetmitir. 1038.

Mehur Celvet piri skdarl Aziz Mahmut Hday, bu zattir) [1].
5 Mehur Ak emseddin
6 Muhammediye shibi Mehmet bican.
7 Kardei Ahmet Bican.
8 Bursal Emir Sikkn (seyyit mer dede).
Thir bey merhum, bunlardan baka eyhi Kirman, baba Yusf
aksaray, Salahaddin, zzeddin ve molla zeyrei de hac
bayramn hal-
ve Salahaddin akayikte de
fesi olarak gstermektedir. Baba Nahhas
mezkr ve yine ayni kitapta molla zeyrein kklnde hac bayram-
dan tahsil ettii masturdur.
[1] Celvetiyye meayihinden

Yakubi afevnin hediyyetssalikini ile smail hakk mer-
huma nazaran Mak'ad Hzr dede, Ak bykla beraber bizzat Hac
Bayramn derviidir. Ak-
edip ftde ve Aziz Mahmut
bykta cezbe, Mak'ad Hzr Dedede ifaza kudreti zuhur
vastasile tarikati Celvetiyye, Hzr dededen zahir olmutur.

II
Melm kutttpleri
MELM PR MER DEDE
Hac Bayrm Velnin vefatnda yerine hulefsndan gynkl Ak em-

seddin geti [1]. Ak emseddin ile bak olduundan dolyi Sikkn
lakabile mlakkap bulunan Bursal mer dedenin merepleri tamamile
Ak emseddin, dp ve rusmi eriat ve tarikat
birbirinin muhlifi idi.
ile mukayyet bir eyhi zahitti. mer dedenin merebinde ise melmet
ve cezbe galipti. Bundan dolyi Hac Bayramn zamanndan beri arala-
rnda bir miktar brudet vki olmakla Hac Bayram sultan emir
Sikkin ile Ak emseddininin mabeynlerini ateten gayri bir ey temyiz
etmez dermi [2].
Mahmudi kefev ketip ismindeki kitabnda menkabev bir hdise-
den bahsetmektedir:
Hac Bayramn ihtizar y&klainca kendisine kimi halef brakaca ve irat makamna
kimi tayin edecei endiesile derviler, nezdinde itima ediyorlar. Ak emseddin eyhin
yannda odann kapsnn yannda ayakta
oturuyor. Emir Sikkin de duruyor. Hac Bayram
gzlerini ap emir; Mritler hep sdttan olduundan lalettayin biri
su getir diyor.
kalkp bir marapa su
getiriyor. eh, marapay alp suyu imiyerek nndeki meyva taba-
na dkyor. Sonra yine su istiyor. Mritlerden dier biri su getiriyorsa da Hac Bayram
yine imeyip tabaa dkyor. nc defa olarak su isteyince Ak emseddin Emir Sik-
kinye su getirmesini syliyor. Emir suyu getirince Hac Bayram ierek bakiyyesini mu-
maileyhe verip i; emniyeti kbraya nil olasm! diyor. Emir Sikkn, artk suyu iyor.
Bu, teslimi sirra iaret addedilmitir.
rihi mesnevi Abdullah efendi, bu vak'aya semeratlfuadnda "Emir

Sikkin Bursada mtemekkin iken hac Bayrm velnin intikallerine mte-
allik baz irt vaki olmakla ankaraya azimet eyleyip hikmeti huda hac
Bayram hazretlerini muhtazar bulup mabeynlerinde nice irt getikten

sonra dari fendan dr bakaya. diye iaret ediyor. [3] La'l zde
. .
Abdlbak ise sergzetinde vak'ay zikrederken iki defa su getirenin Ak

emseddin olduunu ve Hac Bayramn her iki defada da suyu imeyip
[1] eyh emseddin Muhammed ibni Hamza; Bakzz ! akayk tercemesi; sa:; 240-247
Osmanl Mellifleri.Cilt: 1. sa: 12-15
[2] Semaratlfat. Sa; 241
[3] Semerutl fuat. Sa; 241
:
ikinci devre Melmleri 41
nndeki kiraz tabana dktn, nc defasnda Emir Sikknnin

getirdii sudan bakyyesini de Emire verdiini yazyor.
iip
Hac Bayramn vefatndan sonra Ak emseddin Beypazarna g-idip
tavattuna niyet ediyorsa da sergzete gre ahalisinin taassubundan
dolayi oturamayp Gyne geliyor. Emir Sikkn de esasen eyhinin,
vefatndan sonra Gynkte tavattun etmiti.
Merepleri muhalif bulunan bu iki eyhin bir beldede irat makamn-
da bulunmalar tekrar bdi klkl oluyor. Ketip sahibi balda naklet-
tiimiz hikyeden sonra asl menkabev hadiseye suretle devam u
ediyor
Hac Bayramn vefatndan sonra btn mritler, eyh Ak emeddine tbi' ve mecli-
sine mlzm olup ona biat ettiler. Her kuluk ve akam vaktlarmda mescitte oturup ihvanile
zikrederdi. Zikirden sonra birbirlerile musafahaederler ve mritler, eyhin elini perlerdi.
Yalnz Emir Sikkn mescidin bir kesinde oturup halkai zikre giremezdi. Ak emseddin
bundan mnfail olup bir gn Emir Sikkinye halkai zikrimize mlzemetin lzmdr, yoksa
senden eyhin tacn alrz dedi. Emir mademki byledir; yarnki cuma gn namazdan
sonra bizim eve gelin. Size hirka ve tac teslim ederiz. dedi. Ertesi gn Emir, evinin
avlusuna byk bir ate yaktrd. Namazdan sonra Ak emseddin ihvanile eve geldiler.
Kendisi srtnda hrka, banda ta olduu hlde atee girdi. Bir mddet sonra ateten
knca hrka ve tacm yand, fakat kendisine bir ey olmad grld. Bu zamandan itibaren
kendisinin ve mritlerinin ta ve hirkas yoktur. Bu tarika intisap edenler, olduklar kisve
ve hey'eti tebdil etmezler. Bu vak'a gynk ahalisi mehurdur; biz de ahaliden
beyninde
iittik ve hikye ettiimiz hdisenin mahalli vukuunu ve Emirin kabrini ziyaret ettik... [1]
i S-V^'f!^ jtp jjUt J..JI Q;5S,:ilj /"M ^JC jj'VI jjUl j..S [1]
f'j;;
U-l J.JJ1 jU-^fl ^. Vj S L *\ ^LJI Ll ^STJI jg> 3 JUII cU_M\
ILI l ^.j iy-fy J^j f'-K U-l ..JJ\ LX> u-Uî-T^ Csls
t
jX-ll ji-iJI J^-l
CbU t jL! <jf

Mahmudi kefev Krm muzafatmdan Kefelidir. 940 da Istanbula
: elmi ve 954 te
Anadolu sadrndan mlzemete nil ve bilhara molla gran medresesine mderris olmu-
tur. 991 de vefat etmitir akayik zeyli Nev' zade Ata. Sa 273
. : ;
1341 senesinde neredilen Bolu slnamesinde bu mehur ve mtevatir menkabe

hakknda yle muhalif bir kayt vardr :
Ak emseddin. H. nin namna yaplan ihtifali din hey'eti mrettibesi tarafndan

vaki olan istilma cevaben Beiktata Yahya. E. dergh postniini merhum Hayrullah. E.
mer dedenin Ak emseddin. H. ile muasr bir kutbu rif olduklarn ve aralarnda yle
tir vak'a gzeran ettii bildirilmitir :
Ak emseddinin ilmine nispetle mridan az, mer dedenin noksan ilmine ramen
ok olmakla dedenin hakknda baz tarizatta bulunmu, bunu iiten mer dede; demir
tabiatl, biak gibi keskin szl olmakla tac ile hrkasn kararak;
Onun hrsn celbeden bu ta hrkaya benim rebetim yoktur.
jle
diyerek atee atm ise de mridan bunlarn yanmadn grerek eyhlerine merbuti-
yetlerini tezyit etmilerdir.
eyh. E. nin bu rivayeti hi bir yerde mukayyet olmad gibi hi bir kimse tarafn-
42 ikinci devre Melmleri
Sar semeratlfuadnda bu vak'ay bir teferr mahallinde-

abdullah,
olmu merhum da vak'ay Semeratl fuatta olduu
gsteriyor. La'l zade
gibi nakledip ta ve hrkay nar ak ve cezbede ihrak edip libs-
avm ihtiyr etmekle badelvakia ol tarik mritleri aslnda ne n libas-
ta ise ol tarz tayir etmezler. Fukaryi melmiye iin libs mahsus
yoktur,, diyor. Gerek sar abdullah, gerek La'l zde, bu vak'adan sonra
tarikin ikiye ayrldn ve badema ak emseddin ile mer dedenin
arasnda brudet kalmadn ilve ediyorlar.
Bu atee girmek mes'elesi, menkabelerde bir birine zddolan eyh-
lerin, byk zevtn hayatlarnda hemen hemen Ketibin hikyesindeki
ayniyeti hiz olarak mevcuttur. Hatta Bekt an'anesinde Sar Saltk
menkabesinde de vardr. Yalnz bu menkabenin mer dedenin vefa-
tndan yarm asr mtecaviz bir zamandan sonra azdan aza mtedavil
bir hle gelmesi; dedenin oralardaki marufiyetile beraber zamanndaki
nfuzunun kuvvetini ve Ak amseddine muarz buluduunun doruluunu
isbat etmektedir.
Bursal mer dede 880 tarihinde vefat edip gynkte umum kab-
ristana defnolunmutur. Mamur ve mkemmel bir trbesi vardr.
Aya Binyamn:
Ketip sahibi; mer dede hakknda baldeki hikyeyi nakilden sonra
<\u t- ti j-Jt -uic U. j.>.l 6l-.!! >.

^ iku 3ja diye Ayal Binyamini
de Mstakim zde Sadeddin [1] Melmiyei attriye
zikretmitir .
*jikj ismindeki kitabna bu ibareyi aynen ald hlde biraz

ilerde yine ayni zatn tarihi vefatn 916 olarak gstermektedir. Atanin
akayik zeylinde ise tarihi vefat 926 dr.
Semeratl fada nazaran Ayal Binyamin, baz isnat cihetile ktahya
kalesinde hapsedilmiti. Bu sralarda Sleyman kanun radosu muhasara
ettirmiti. Kale, bir trl zaptedilemiyordu. Sleymann uhadar Binya-
minin muhiblerindendi. Padiah " Hac Bayrm vel tarikinden Ayal
dan da mervi olmyan az bir rivayettir. Ancak naklettiimiz mehur rivayet ve an'anenin
tahrifedilmi bir eklidir.
eyh. E. bu istilma verdii cevapla hem tarikatlardaki Melm aleyhdarlm, hem de
kendi noksan ilmini ilm etmitir.
Slnamede mer dedenin trbesinin bir kervan reisi tarafndan yaptrld' 307 de de
Hazinei hassa tarafndan tamir edildii mukayyettir. Bolu Slnamesi. 1341. Sa ;
632633
[1] Mstakim zade Sleyman Sadettin. Baknz; Osmanl mellifleri. Cilt: 1. Sa: 168 69
Binyamin, bu kadar zamandr ktahya kalesinde mahpustur. Zannede-

rim ki Radosun fethedilememesine sebep budur diye ikaz ediyor. Sley-
man, Binyaminin itlak edilmesini emrebiyor. Binyaminin tlak edildii
gn Rados da fethediliyor.
Halbuki Rados 929 senesinde fethedilmitir. [1] halde semeratl u
fuadn rivayeti sahih ise Binyaminin 929 da sa olup mezkr tarihten
sonra vefat ettii tahakkuk eder.
Melmlere nazaran Binyamini Ayaden sonra kutplk makamna
mehur mauknin babas aksarayl Pir Ali gemitir. Binyaminin
smaili
Ali den baka eyh Sleyman isminde bir halifesi daha varm fakat ;
Mstakim zde merhum bunun yalnz ismini zikredip " halleri malm ol-
madndan tercemeleri tahririne cesaret olunamad " diyor. Yalnz
Atanin akayik zeylinde Bayrm silsilesi zikredilirken bu zatn Bolulu
olduu ve kendisinden sonra yerine olu brahimin etii masturdur.
Aksarayl Pir Ali;

Melmlik, bu zatin zamannda btn a'aasile intiar etmi ve mu-
maileyhten mteaddit zevat ahzi inabe eylemilerdir. Mstakim ve La'l
zadelere nazaran eer brahim Edhem hazretleri, fakirin zamannda

olayd terki saltanata rza vermezdik. Kemle eriip dnya ve hiret
sultan olurdu. sadika terki saltanat dnva lzm deiildir [2}
Mridi
dermi. Kendisine bazlar tarafndan mehdlik iddias isnat edilmiti.
htiml Pir Ali, byle bir iddiada bulunmutu; fakat her hlde hkmete
kar bir kyama niyeti yoktu. Byle olmakla beraber istanbuldan
ahvalini tefti emredilmiti, mstakim zade; mahkemede aleyhine eha-
det edenlerin birini bir nazarla ldrdn, dieri de kayederek
azndan levs geldiini, bunun zerine takibinden vaz geildiini yaz-
maktadr.
An'aneye nazaran Kanun Sleyman, Acem seferine giderken Aksa-
raya uryarak Aziz ile grmt. Hatta padiah ben mehdiyim ve
cennetin drt rma
bendedir demisiniz deyince cevaben Padiahm;
imdi zahiren mehd sizsiniz. Cennetin rmaklar cennete mahsus ise de
[1] Sleyman name : Kara elebi zade Abdl aziz. . Hammer tercemesi : Ata . . cilt;
5. Sa: 31 32
oU" *f <i?- jLLf' J >.J *"i>' ^/y u"-> 3 -> *'
929
Rados tarihi : Zver
jst ?Uo l
. b'js^'jji *
fi W3 [2]
Mesnevi : Mevln
: !
insan, lemi ekberin nmunesi olduundan ilim, marifet, ak ve hakikat

bu drt rmak mesabesindedir. Yalnz bizim muradmz kapumuzun
nnden geen tatl su ve mevcudumuz olan st ve baldr demi ve
padiaha su, st ve bal takdim etmiti. Padiah hamr mesli rma
olarak her halde banz da vardr diye
edal salde bulununca ta'riz
Pir Ali, ukadar Pertev paaya nazar etmi, Paa, cezbenk olup Pir
Alinin mridi hass olmutu. Sleyman da Azize meftun olup hatta
seferden avdetinde tekrar Aksaraya uriyarak stanbula gelmesini rica
etmise de Pir Ali kabul etmemi ve Sleyman, hi olmazsa olunun
gnderilmesinde srar edince olunun ismi Ismaildir. Hak yoluna
kurban olmaktan dnmez diyerek buna razi olmutu.
Atainin akayk zeyline nazaran pir Ali 934 senesinda vefat etmi-
tir. [1] Halbuki Aksarayda trbesinin kapusu stnde aynen kitabeyi u
okumaktayz
S.ns V Û os j U jl
Trbedeki kirele svanm ta sandukasnn ba tann d cephe-

sinde
jbjl ti
tsJi
J.\
i cephesinde
J >!-l
ayak tann i cephesinde

Hlrv Jt _l:Al
nc satr krlmtr; okunamyor
d cephesinde
nc satr krk ise de nin S ^SMj

kelimesinin ile si>.~ kelimesi okunabiliyor
cmleleri mahkktur. Ayak tamdaki kitabenin nc satr her hlde
[1] akayk zeyli. Sa : 70.. baknz

olacaktr. u halde Dervi elebi pir Ali Bahaeddin Halife 935 senesi
Rebiul hrnda vefat etmitir. Kitabedeki .^'.u-Ji kelimeleri de
dikkati caliptir. Acaba bunun pir Alinin an'anedeki Mehdlik iddiasile
mnasebeti varandr ve pir Ali, bu iddia, yahut isnat neticesinde ehitmi
edilmitir? akayk ve sair kitaplarda bu hususta bir kayt olmamakla
beraber kelimesinin, kitabeye gelii gzel yazlmyaca
kanaatndayz. [1]
Pir Ali Bahaeddinin 935 te vefat ettii tahakkuk ettikten sonra
artk 940 da ran seferine giden ve 942 de avdet eden Sleyman
ile grmesi imkn yoktur. Mstakim zade; Melmiyei ttanyede
Ahmedi Srbnn Sleyman ordusunda Srbn bulunup 940 da rak
seferine giderken Pir Ali ile grerek tarikata girdiini yazyorsa da,
Olan eyh ibrahim. E, Dili dn kasidesinde; Gayb, Biatnamesinde
Ahmedi Srbn smaili Ma'ukye mntesip gsteriyorlar. Binaenaleyh
Srbn Ahmet, bu tarihten evvel bile olsa Pir Ali ile grmemitir.
Tarihlerde Pir Ali Bahaeddin, hatta smaili Ma'uk ve Hamza Blye
ait bir ey yok.. Yalnz Peev tarihi, Sleyman devri meayihini zikre-
derken Aksarayda eyh Aleddin isminde birini kaydediyor. Aleddin,

Muhiddni arabnin Anky mugrbm erh ve Sleymanla Konyada
greceini kefetmi. Filhakika Sleyman, rak seferine giderken bu
zatla grm ve Aleddin, kefini Sleymana beyan eylemiti. [2]
Bu zatn eyh Aliyyi Semerkard halifesi Hayreddinden mstahlef
olup Karamanl bulunduunu, muahharen Bursaya hicretle orada vefat
ederek Ba brahim bey camimin kble tarafna defnedildiini Thir
beyden reniyoruz. [3]
[1] Pir Alinin trbesinde kitabesiz iki tahta sanduka var ki bunlarn biri oluna, br
zevcesine aitmi. Bu rivayete nazaran Pir Alinin smaili Ma'ukden baka bir olu daha
vardr. Trbe dahilinde dier bir hizada drt kabir daha var. Mahall rivayete re bu
mezarlar, r'yasnda bir hoca kefetmi ve grd mahaller kazlnca kemik bulunmu;
bunun zerine oralarda drt mezar ykseltmilerdir.
Pir Ali, Aksarayda hl byk bir hrete malik ve hrmete mazhardr. Hatta trbe-
nin karsndaki evlerin trbenin nnden geen caddeye nazr n cephelerinde pencere
yokmu. Ev sahipleri bunun sebebim Bu zatn korkusundan hepimiz titreriz. Bu tekke
civarnda nice evler ykld, hanmanlar snd. Eiine ayak basarken yreimiz oynar.
Sokaa pencere amadmzn sebebi hep budur. Bir evin iinde dnyann iyi, kt her
trl hadisat geer; ite onlar stermemek, mlevvesat dahilde brakmak iin pencere
amadk,, szlerile izah etmilerdir.

Pir Alinin trbesi ve mahall rivayetler hakknda bana malmat veren ve trbeye
ait fotorafileri yollyan kymetli talebem Aksarayl Cevdet beye bilhassa teekkr ederim.
[2] Peev tarihi.. Cilt; 1. Sa; 462
[3] Osmanl mellifleri.. Cilt; 1. Sa ; 112

: !!!
La'l Sergzetinde Pir Alinini ismini "Aleddin Pir Aliyyi

zade
Aksaray,, kaydetmitir
olarak Halbuki Pir Alinin ismi yukarda izah
.
ettiimiz gibi, Aleddin deil, Bahaeddindir. Mamafi isim ve tarihlerindeki

yaknlk Aksarayl Pir Alinin Sleymanla grt hakkndaki yanl
kanaati meydana getirmi ve yukarda yazdmz menkabenin icadna
sebep olmutur. Yoksa Sleymanla gren Pir Ali Bahaddini Aksaray
deil, eyh Aleddini Aksaraydir.
Pir Aliden mstahlef zevat:
eyh Yakup: (Helvay baba namile maruftur) Mstakim zde risa-

lesinde bunun hakknda "gayet kaviyylhl kimse idi,, diyor. Istanbulda
ehzade bandan vefaya giden yolda Bozdoan kemerinin methalinde
soldaki Bayrm tekkesinde metfundur. (Vefat 997)
Pir Alinin kerime zadesi Hasaneyh Pir Aliye mntesip olup

:
Yakubi helvayden tekmili slk etmi ve Helvay babann kzn almt.

eyh Yakubun yerine postniin olmutur. Bunun yerine de olu eyh
Ahmet kemitir.
Nalnc Mehmet dede.. (?)
Edirneli Pir Ahmet Sar Abdullah bu zat ocukken grdn

: ,
ve Pir Alinin elebi eyh namile maruf olu maili Maukyi istanbula
bununla beraber gnderdiini ve elebi eyhin kibetini ihvanna evvelce
kefen ve Pir Aliden naklen haber verdiini "Semeratlfuat,, ve "cev-
heretl bidye,, de hikye etmektedir. At 1000 tarihinde vefat ettiini
yazyor. Eyupta Zl paa camiinin deniz cihetinde bir trbede metfundur.
Edirneli Pir Ahmedin elimizde natemam bir ilhisi vardr. Tekkeler
kapanncya kadar bilhassa Rumelide btn tekkelerde mahsus bestesile
sylenirdi. Aynen yazyoruz
Hakka giden yol, bu yoldur Tevhid eden gr ne kuldur;

Cmlenin maksudu oldur, Byle bir Allahmz var
Bilir cmlenin hlini Zevl ermez kemline ;
Aklara verir cemalini Byle bir Allahmz var
Bir k ile dostoldum ; Bu yolda gayet pestoldum.

itti aklm ben mestoldum Byle bir Allahmz var !
Ahmet ryan gir meydane ; Terket can yane, yane !
Affeder bakmaz isyne Byle bir Allahmz var

Gerek bu nefeste ve gerek mstakim zadenin melmiyei attriyede

suretini dercettiimektupta [1] eyh Ahmet, vahdetin hudutsuz telk-
kilerini ifadan ziyade takva ve azimet yolunu tavsiye etmektedir. Bu
ihtiraz ve kitmana ihtiml elebi eyhin kibeti sebep olmutur.
[1] Sa. 22 - 24. millet ktphanesi ; tasavvuf : 1051 "yazma nsha,,

elebi eyh smaili Ma'uk (Olan eyh)
Melmlere nazaran Pir Aliden sonra kutplk, olu ismaili Ma'ukye

kemitir. akayiki no'maniyeye g-re 914 tarihinde tevellt etmitir.
Babasnn vefatndan alt ay evvel istanbula gelmi; istanbuldan Edirneye
giderek bir mddet oturup tekrar avdet eylemitir. [1]. Beyazt ve aya-
sofya camilerinde vaz'eder ve vahdeti vcudu izhar ve iln eylerdi
[2].
At, baz athiyatla mehur olduunu da kaydediyor. Babasi elebi-
eyhin Binyamini Aya tarafndan smail tevsim edilmi olmasndan do-
layiehit olacan tasrih eder, Fakat biz hayatmzda gzetiriz, arslan
eniin yedirmez dermi.
smaili Ma'uk istanbulda, Edirnede bir ok mrit peyda etmiti. Bu
cemiyet gnden gne artyor ve hatta akayk zeylinde Atnin tasrih
ettii vehile iradet ve ihls asker ve bilhassa sipahiler arasnda da
intiar ediyordu. elebi eyh, istanbulda bir sene zarfnda havas ve
avam tarafndan hrmet kazanm ve pek gen ve gzel bulunduun-
dan olan eyh lakabile hret bulmutur.
Melmiler arasnda bu gne kadar deveran eden ve babadan ola,
eyhten mride intikal eden rivayete gre elebi eyh, mritlerine bazen
zikreitirir ve zikirde Allah, Allah yerine Allahm, Allahm dedirrirmi.
Bu kelimedeki cinas ve iltibas ta kibetini tacil etmitir. San Abdullah
ve la'l zadeye nazaran padiah mumaileyhe haber gnderip memleketine
azimet etmesini ihtar ve bu lzum ihvan tarafndan da tekrar edilmise-
de elebi eyh ben, kibetimi biliyorum diyerek gitmemi ve nihayet
keml paa zade fetvasile 935 senesi nihayetinde 12 mridile At mey-
dannda ukur emenin stnde idam edilmitir.
Mritlerinden Irak zade Hasan Efendi mehedine bir mescit yaptr-
[1] Sergzet.. Sa; 27

[2] La'l zade, siileymaniyede de va'zettiini yazyor. Fakat sleymaniyenin inasna
951 de balanp 964itmam edilmitir. smaili Ma'uk 935 te idam edildiinden bx
te
camide va'zetmemitir. ve bu rivayet byk bir yanllk eseridir. 940 ta vefat
eden ibni-
kemlin fetvasile idam edilmesi de bu yanl ispat etmektedir.
Sleymaniye hakknda
baknz; Hadikatl cevami, Cilt; 1. sa; 16-18
[3] akayiki no'maniye zeyli, Semeatl fat, Sergzet, melmiyei attariye, takvi-
mttevarih..

mtr. Hasan Efendinin iki biraderi olup "ler,, namile maruf imiler.
Bunun iin yaptrd mescide de "ler mescidi,, denilmitir. Mescidin
tarihi binas 959 dur. Olan eyhin mehedini de bir parmaklkla ev-
irmitir. ki biraderi ile beraber kendisi de caminin haziresinde metfun-
mu. [1] Mescit yanm ve irak Hasan Efendi ile biraderlerinin merkat
ve sengi mezarlar kaybolmutur. 1297 de " Hasene binti Ali isminde
bir kadn, Ismaili Ma'uknin mehedini tecdit ve ba tarafna bir ta dik-
tirip aynen kabir gibi yaptrm ve kenarna demir parmaklk ektirmi-
tir. Tan banda bekta tac ekli bulunmasna nazaran Hasene han-
mn bekta muhibbesi olduu anlalyor. Kitabesi udur:
&J*> J; c lc*l S-dj' >" >0
tarihigsteren msra', mstakim zade tarafndan sylenmitir. Millet k-

tphanesinin pertev paa kitaplar arasnda bulunan ve bizzat mstakim
zade tarafndan yazlan L'l zadenin srn havi 636 numaral mecmua-
nn kenarnda da bu msra' muharrerdir.
Bu mehet, imdi Sultan Ahmette Ticaret mektebine nzr dikili tan
karsnda ve meydann solunda bulunan bahenin mntehasndadr.
Olan eyhin cesedi ve ba Rumeli Hisar sahiline gelmi ve bir
mridi tarafndan kayalar mescidine yakn bir mahalle defnedilmitir [2].
La'l zade merhum, kayalar mezarln arad hlde metfenini bulama-
dn yazyor; mstakim zade de bunu aynen naklediyor. Adamzn
bulamadna sebep, mezarl aramasdr. Halbuki Olan eyh caminin
havlusunda metfundur.
Mezar tamdaki kitabesi de aynen budur:
Bilhara caminin starafna bir kadiri tekkesi yaplm ve bu tekke

1295 te vefat edip Ismaili Ma'uknin yanna defnedilen eyh Mehmet
[1] Hadkatl cevami'. Cilt; 1 ; Sa : 3435.
[2] 2; Sa: 124-125
Melmiler 4
! ; :
50 kinci devre Melmler
Niyaz efendi tarafndan imar edilmitir. Tekkenin imarnda Olan ey-

hin tnn starafna da bir kadir tac oyulmutur. Tacn; Tan oyula-
rak yaplmas, sonradan yapldna bir delil olduu gibi tekkede oturan
hanm da ifadesile bizi teyit etti. Mamafi bu tan smaili Ma'ukye diki-
len ilk ta olmas ok phelidir. Ancak La'l zadenin baz ihvan mezar
tan bularak merkadini ziyaret etmilerdir demesi ve mezar talarnn
tecdidinde eski tan ekil ve kitabesinin aynen muhafaza edilmesindeki
teaml, bize bu ta ilk ta deilse bile onun nmunesidir kanaatini verebilir.
smaili Ma'uk, vefatndan sonra da nfuzunu kaybetmemi ve eh-
detile asrlarca kendisini takdis ettirmitir.
Katlinden sonra yalnz Melamiler tarafndan deil, hemen her kes
tarafndan zulmen katledildii ve Metfenine nur indii [1] sylenmee
balanmt. Bu dedi kodunun hkmet ricline kadar isma' edildiini
Ebs suudun Olan eyh zulmen katledildi diyenlerin de katledileceine
dair verdii fetva ispat etmektedir. [2] La'i zade, smaili Ma'uknin galebei-
cezbe ile Maarifi hakkan ve esrar rabbnyi mutazammn trk e'ar ve
lednn gftar[3] sahibi olduunu da kaydediyor. Fakat cnklerde hi
bir ilhisi bulunmad gibi Melmlerde de mevcut deildir. Sleyma-
niye ktphanesinde Hlet. E. kitaplar arasnda 800 numaral bir mec-
muada yalnz be gazeli ile bir mesnevsi muharrerdir. [4] Bu gazellere
nazaran Olan eyhin lisan selis ve przsz, tebihleri yerinde ve
,
latiftir. Vezin ve kafiyeye hkimdir. iirlerinde vahdet cezbesi mevcuttur.

Hi birinde mahlas zikretmemitir.Her hlde eyhin bir ok iirleri
vard ; fakat maalesef bulunamad. Mecmuadaki iirleri kaydediyoruz
Ey gnl bir derde d kim anda derman gizlidir

Gel eri bir katreye kim anda umman gizlidir.
Terkedp nam niam giy Melmet hrkasn,

Bu Melmet hrkasnda nice sultan gizlidir.
Tut Haki bilmek dilersen ehli irad etein ;
Niceler bilmediler kim byle erkn gizlidir.
[1] Evliya elebi seyahatnamesi.. Cilt ; 1. Sa ; 456

[2] Mes'ele : Sabkan katloltuan Olan eyh ahs zulmen katlolundu diyen
dedikleri
Zeyde ne lzm olur ? Elcevap : Ann
mezhebinde ise katlolunur. Ebs suut
Millet. K. Fetvy Ebs sut. Sf; 268
Ebesuut iin baknz! akayk zeyli: At ; Sa ;183 188. Osmanl melliferi ; Cilt ; 1
Sa; 225 -227
[3] Sergzet. S f ; 27
[4] Bu mecmua iin Bibliyografyaya baknz
! ! ! ;! ;! ! ! ; ! ! !
Deme bir horii hakire hor deyu klma nazar;

Kalbinin bik kuesinde Ar Rahman gizlidir.
Bu cihan Dervi nam, oldu hicab ender hicab,
Sen hicab altnda kaldn sanma sultan gizlidir..
Gel ey sof bizi men'eyleme aku tevelldan

Mahabbettir ezelde ksmet olan bize Mevldan
arab akile yarin ezelden olmuam biyhu

Ebet aylmazam andan gnl, gemez bu sevdadan !
Gel ey ak oduna yanm ;

gnl ayinesin pket
Cemlin gstere canan ki ta kalbi mcelldan
u dil kim tei aka yanup klli kl olmaya,

Ne bilsn zevkini akn, ne duysun hli eydadan ?
Gnl murg uar her dem o dildarn nevasndan,

Ann ak kanadile geer ar mualldan
Gnldr menzili canan, gnldr vash Rahman,

Gnldr k
sadk deil hali temennadan
Firakn narna yandm, yeti ey Yusfi Msr ;
Hicab hicrn kaldr ki bu Ya'kub a' madan
Senin hsnndrr ya Rab ki Yusufta eder cilve,

Senin akndrr ya Rab zuhur eden Zelihaden
Bu n ey dil temaa kl cemli vehi canan

u kim grmez an bu gn yarn olur o a' madan
Kamu eya egeri kim haber verir cemalinden,

Veli insan olan ismin nian verir msemmadan.
Dptr derbeder k talep eyler dilray,

Dilradr gnl ire haber ister dilradan
Kani Ferhad ile irin, kani Vamk ile Azr ?

Kani Mecnuni sergerdan ? haber ver bna Leyldan
sensin ku ma'uk, sensin talib matlup,

Haber ver gel nedir ahm mrad olan bu gavgadan
, !; ! , . !
ikinci devre melmleri
Bahri vahdettir, zn, dil gevheri yekdnesi; [1]

em' imkndr ruhun, cnm ann pervanesi.
Nuri hsnn pertevine lem oldu cilvegh;

Zeyn oluptur ann le meseid meyhanesi ..
Suretinde biz ki hakkn suretin grdk iyan,

Men' idemez bizi haktan zahidin efsanesi
Ehli akn gzne yeksan grnr daima

Ma'bedi abid ile hem rahibin bthanesi ..
Kevseri la'li lebin nu etmiyen Hzr ise ger

Ab hayvan ise dahi gelmez ann kanesi.
Srr ekber sahibidir srr meyhanem benim ;
Her taraftan cezbeder klar humhanesi ..
Varln derdine sofi ister isen ger il

;
Kati nfidir sana sakimizin peymanesi !
Sat hezaran canm olsa cmlesi sana feda

Sen yetersin an bana ey canmn cananesi
Senin hsnndr ey dilber, bu ak ehlin eden hayran,

Senin Akn arabdr cierleri eden bryan!
Mezhirde kamu yzden cemlindir salan pertev ,
Olur k
kamu eya, annn hsnne hayran
Senin ztndrr mescut , ana cmle eder secde,

Mescitte eer k, kilisda eer rhban.
Senin ahndrr ancak bu lemde eden cilve ;
Gehi k, gehi ma'uk, gehi ayk, gehi sekran
Ne surette zuhur etsen eni rif bilr eksiz

Melik sureti olsun ve ger perri ve ger insan !
Veli insan gibi mazhar olimaz ztna hergiz

Ki an suretin zre halkettin edp ihsan .
[1] Nesimnin
Merhaba ey bahri ztn gevheri yekdnesi

em'i vahdettir cemlin kn fekn pervanesi.
mala'l gazeline naziredir.

; ; , !,; ! . ; ! ; .!
kinci devre Melmiler!
Veli insan gerek kmil ki ola sana yine;

Deildir sureti insan, ola hem sireti hayvan
Hakikat ehline vehin iyan ender iyan oldu ;
Cemlin emi mnkirden ne gam ettin ise pinhan
u dil kim duymya akn, u

gz kim grmiye vehin:
Biri seng biri a'm buna natkdrr kr'an ..
Tutuptur kyi gerdunu seraser nalei uak

kuptur kulle erha fegan nalei mestan
Senin derdindrr derman bu ak ehlin belsna,

la etmez ana hergiz tahih olsa eer Lokman !
ienler cam akndan geerler kend varndan

Kim ierse bu erbetten ann ii olur sn ..
h
Kalbin Allah olduin suretin Rahmndr
Kim Mkevvin ismin ey meh, haliki ekvndr.
Surete nispet mugayir grnr eya kamu,

Lkin ol ma'ni yznden cmlesi bir cndr.
Ayni Hak oldu vcudum, kama ey Hak sursti

Hak ile Hak olagr, gel vehmi ko, eytndr..
N kld nki ruhum ol arab akn
Mest olup yitrd kendin, baki ol sultndr.
Kim ki ak ile vcudun bildi v buldu bu gn

Kend kendzn yitrmedi ulu sultndr. ;
Naklolur eyh Safden bu haber : m ehrinde zamanile meer,

Oldu bir nice veli bir yere cem' Yaktlar ortaya bir ruen sem'.
Yalnz em'ile bu cmle ricl Vahdet kesreti gsterdi misl
Birisi eyledi birine sul Dedi ey mridi erf ricl ;
Kalbi m'min gibi em'a acaba Nereden geldi ola nur zya ?
Pr olup evki ile cmle cihat, Na bedid olur annla zulmat.
Her gece cezbesinin nur feri yandrr tee pervaneleri.
Kanden eriti ana bu hlet, Nereden oldu bu nuraniyyet ?
Dinledi nki szn bildi iyan, Uf dedi em'i ebistana heman
Sanma bu rz soran bilmez idi ; imtihan olduunu bildi, dedi :
Nereden geldn em'a ziya Diyeyin evkin ile imdi sana

em' synd, ziya oldu nihan, Nereye gittn eyle beyan !
Ahseni vehile ol kn savap Verdi remz ile suline cevap .
Anladnm acaba ey gafil Ne demek oldu bu emri mkil ?

,
;
kinci devre Melmleri
Nereden nur ziya buldu vcut Nereden geldi bu yt iihut ?

Hele bu rz biraz syliyeyin Binde birini beyan eyliyeyin :
Yani kim sliki ferhunde hisl, Nari ak ile yanup em'misl

Srtk ile eylese ruen ameli Berk urur kendye nuri ezel
Doruluile bulur Hakka vsl, Gayb olur aip erenler gibi ol.
Bu fen ile bulur can drut, Bu adem olur ana ayni vcut. .
Var ise sende eer akl cemil, Rah Mevlya yeter em' delil..
Sliki, marifeti zt sft, Kurtarup gamdan eder ehli necat.
Eyle] ilmullah ile Hakka niyaz,

Ilm ile ta ki sana kef ola rz..
Srbn Ahmet
/ hmedi Srbn, akayik zeyline ve Semeratl fuat, Sergzet ve

Melmiyei attariyeye nazaran Pir Aliyyi aksaray halifesidir. Sleyman-
Kanun Irak seferine giderken orduda ba deveci imi. At, Pir Alinin
vefatn, Bayrm kaydederken 934 olarak kaydettii hlde [1]
silsilesini
drt be sahife ilerisinde Ahmedi Srbnn 940 senesinde Irak seferine

giderken Pir Alinin hizmetinde kalarak dnya alkalarndan hals oldu-
unu yazyor.
Olan eyh brahim efendinin Dili Dnsnda ve kasdei mmiyesinde
smaili Ma'uk halifesi olarak gsterilmektedir. Gayb de Sohbetnme ve
Batnmesinde bunu te'yit eder. brahim Efendi ve Gayb, kendi silsile-
lerini yazarlarken tabiatile daha ziyade dikkat ve ihtimam gsterecekleri
bedihi bulunduundan phesiz bu ikinci rivayet dorudur. Srbn Ah-

medin Tekir da
muzaf atndan "Hayrabolu,, lu olduu v<> smaili Ma'u-
knin Istanbuldan Edirneye gitmesi ve bu havalide bir ok mride malik
olmas da bu rivayeti te'kit etmektedir. Bahusus yukarda Sleymann Pir
Ali ile grmediini de sylemi ve bu baptaki noktai nazarmz izah
eylemitik.
eyh Ahmet, 952 tarihinde maskat re'sinde vefat etmitir. akayik
zeyline nazaran "cezbei azme ile mehur, merebi tevhidi gubar zenda-
ka ile mtekeddir,, idi.
Namnayaplan tekkenin trbesinde metfundur. Sandukasna dayal

bulunan levhadakitarihi, Tekirda Evkaf mdr Mustfa. B. E. istinsah
edip gndermek lutfunda bulundu. Tarih udur:

Cenab Pr Ahmet kutbi devran velayet kim
Katar kudsn oldur Srbm rh peyms
Cenab hazreti Slihten alm galiba efeyzi
Ki zira Srbanlk hizmetinin oldur ms.
Gderken krbn slikn k'bei vasle

Konak yeri olurmu ol gruha ak sahras
Kalurmu sliki rmrah olup hi tihi hayrette
O sahip trn himmetin bak varm hemts ?
Medihan oldu vasfnla "Halimin maksad oldur

Brakma yarini yolda budur senden temennas.
[1] Zeyli akayik: Atl. Cilt: 1. SA: 65-70
Ziyaret eyleyince rihleti slin hisab ettim:

ljii Oldu ol ztn zehi tarihi ra'ns
Tarihi de
ji> csîji tarihi gibi Mstakim zade tara-

fndan drlmtr. Bu tarih, Millet ktphnesinde Pertev P. kitapla-

rndan ve La'li zadenin srn havi, Mstakim zadenin el yazsile mu-
harrer 633 numaral mecmuada "Sergzetin Srban Ahmede it iza-
hatnn haiyesinde mukayyettir. Buna nazaran bldaki manzume, Sr-
bn Ahmedin hrmetkrlarndan biri tarafndan smaili Ma'uknin
mehedindeki tan kitabesi gibi
mezkr \yU> terkibi tarihsile tev-
ih olunarak nazmedilmitir. Ancak bu terkip, bir fazladr ve 953 senesini
gstermektedir. Kaygusuz, Ahmet ve Ahmee mahlaslariyle iirleri vardr.
*
* *
Srbn Ahmedin edeb ahsiyeti:

Srbn Ahmet, bayrm melmleri iinde yetien irlerin en kud-
retlisidir. skdarda Haim paa ktphanesinde 74 numarada divan
vardr. Divan edebiyatnn kasde, gazel, mesnev, muhammes, mseddes,

terci, mstezat ekillerinde bihakkin muvaffak olmutur. Yalnz kt'a,
beyt ve rubaleri yok. Her hlde bu tarzlarda da iir yazm, fakat bu
iirler zayi olmutur. iirlerini basit vezinlerle gibi mrekkep yazd
vezinleri de kullanmtr.
Lisan gayet selistir. Zarur imleleri pek azdr. Zamanndaki ir-
lerin yapt gibi manasz szlerle vezin doldurmaa almaz. Her i'-
rinde, akdesini,vahdeti vcut felsefesini telkin eden ir, bu telkini
fevkalde, irne bir surette icra eder. O kadar ki bir ok ta'lm
iirleri bed ve garm bir eser hline girer. Mesel gazeli mdde- u
mza bir delil olacak mahiyettedir:
Ahi derunu ehli dilin kanedir;

Nakdi d kevni oynamaa ka nedir?
Ta'netme zhid bize kim, manii salh,

Nakl arab ahid eng aganedir...
Sinrrgi rhi aka ar ile krsi hem

Ez kaf ta bekaf cihan iynedir.
Sof; riy v zerk ile tebihten sakn!

Akln var ise deme ol dm dnedY..
ol kim d kevni satt v bir cr'a eyledi,
Meydn ak anndr, o merdi yegnedir...
! ! ! ;
Dnyaya verme gnln kim Haktan ahkor ;
drk erimez ana, acep krhnedir

Terkeyler ise canm "Ahmet,, acepmidir?
Kurb bista rada ol bir behnedir.
Srbn Ahmedin pek ender olarak tamamile garam-ldin denebile-

cek iirleri de vardr: >
Can dilden yine sen pdiehin bendesiyz;

Boynumuz klca beyim, kkln efkendesiyz...
ebi zlfnde bize Hzr hatm rehber olup

emi la'ln gsterdi, ann zindesiyz..
Greli gn yzn aklm dalup eem'olmaz,

Zerre zerre o mehin evki perkendesiyz..
Yzmz srmee glende o serv yana

Pk edp kalbimizi su gibi cyendesiyz
em' ile ba kouben yanmada' pervane sfat
Dostum ak odunun biz dahi pervanesiyz..
Kaddimi eng edben takt yam el kiriin,
Ahmeda bezmi gamn biz dahi szendesiyz
Mamafi; her hlde tamamile ldn denebilecek olan bu gazelde de

bir ok tasavvuf remizler vardr. Zannediyorum ki mesel
ebi zlfnde bize Hzr hatm rehber olup
emei la'ln gsterdi ann zindesiyz.
Derken Srbn Ahmedin, zlften mrad, ztn tecelliyt ve nu

olan sf ttr ve emei la'lden de vahdet ve vusleti kasdediyor.
Greli gn yzn, aklm dalup cem' olmaz
msra ile zta mazhar olduunu ifde ve
Zerre zerre o mehin evki perkendesiyz
msra de bu kesret leminin rif nazarnda bir vahdet mecmuas

ile
olduunu ve her zerrenin, her cz'n; onun zuhurundan ibaret olup onun
mezhiri bulunduunu bildiriyor.
Bu iki gazel de divan edebiyatnn ok gzel eserlerinden, deta srf
garam gazellerdir:
Cn, lebin hadsin ettike dil rivyet

ekker dolar dehmm, irindir ol hikyet..
Hm le ekse haner, sat pare klsa dilber

Ak deildir rif kim eylese ikyet!
: ;
Dedim; yolunda cn, can vermek iptidadr,

Dedi; bu rh aka kimdir bulan nihyet?
Zlfn ebinde kldm b hayatn istek;

Dil tenesine irg-r em'i ruhun hidyeti
n pri akn "Ahmet candan g-ulm oldu;
Kefi keramet edp sterdi ok velayet..
Snbli bag- irem, silsilei muyi dost;

Perdei beytl harem, silsilei muyi dost..
Gzde, gnlde grr; cismim iinde yrr;

Boynuma takt srr silsilei mu/i dost!
Ol bti simin zaken, husrevi rin dehen,
Menbai mekr fiten silsilei muyi dost!..
Arz huldi berin, hal hat huri in,
ehperi hhul emin silsilei muyi dost..
Kalar ger imi, anberi sr imi;

Leylei esr imi silsilei muyi dost!..
Ol bti nuin revan "Ahmedi bir gn iyan

Dara eker mu kean silsilei muyi dost..
Srbn Ahmedin btn iirlerinde derin bir vukufu ilm gze arp-
yor. Divan edebiyatnn btn inceliklerine vkf.. Mesel yukardaki
gazellerde olduu gibi o da ebi zlf, emei l'l, em'i ruh, snbl
kkl... il.. gibi mazmunlar gayet gzel bir tarzda kullanmtr. Btn
bunlar, bize anlatyor ki, Srbn Ahmet, kendinden evvelki irleri
tama
mile tedkik etmi lim bir zattr. Mevln Celleddni rumyi bile oku-
mu ve onun Divan kedirindeki mehur;
i itle ti ( Iji }JJi
matla'l Eimmei isn aeri methi mutazammn kasdesine 18 beyitten

mrekkep
Mazhan srr huda h selmn aleyk
Kifi kul innema h selmn aleyk!
beytilebahyan ve Mevln gibi Eimmeyi metheden bir nazire yazmtr.

Bu nazrenin 18 beyit olmas da ayani dikkattir. Demek ki Srbn
Ahmet, mevlev an'anesine tamamile vkf..
Bir zamanlar Srbnlk gibi olduka mhim bir devlet hizmetini
de
der'uhde edip bilhara Olan eyhe intisap ende irimizin tamamile
!! ! :
ta'lim; fakat bed bir tarzda yazlan u iki gazelini de kaydedip efkrna
nakli kelm edeceiz:
Ey talib olan k seyretmee cnn
Dkkatla temaa kl her grdn insan
Aynei insan bil sureti Rahmandr,

Bu yineye gel bak; gr anda o sultn!
Surette grnmez can ger derse mnafklar ;
Sen cana nazar klsun grmek dileyen an!
Mahbb temsn men'eyler imi mnkir;

Kr gzlerinin yoktur nuru, gremez an
Sen nuri dilradan gz yumsa nola zahit ?

Huff gz grmez huridi dirahn!
Ben htemi la'linden bir zerre haber bulsam

Bir habbeye almazdm sat mlki Sleymn..
Esrr szn "Ahmet,, kefeyleme ndna ;
Hayvana mahal grme seremei hayvan!
Grmeyen can yusfun ken'an bilmez kandedir !
z vcudu msrnn sultan bilmez kandedir!
Cehdedp tavr beerden kmyan tlip bu gn ;
Kaldn isyan ire ol nisyn bilmez kandedir
Cism cann srrn fehmetmiyen vreler

Geri ktr veli cnan bilmez kandedir !
imeyen vuslet arabn yar elinden dembedem

Benzer ol mhye kim umman bilmez kandedir!
Srr cam bilmeyip seyreyliyen sergeteler

Devreder devran ile devran bilmez kandedir!
Mbtely ak olup cnnesini bilmeyen

Derd le dermandadir derman bilmez kandedir !
Can kulaile iit "Ahmet,,, Muhammed nutkudr

Kendi nefsin bilmeyen Rahman bilmez kandedir!
*
* *
Srbn Ahmette ilie temyl:

.
Srbn Ahmet, on iki imam hakknda fevkalde bir mahabbet ve ihls

izhar etmektedir. Divannda Ali hakknda on iki beyztlik bir methiyesi
vardr.
Bu methiyeye
Alidir klli ey'in pdh Alidir Cmle balarn klah
Alidir Mustafaya yar hemdem, Alidir dillerin zahmna merhem !
beytile balyor. Bir de

Ey iri hak ki ismi erifindrr Ali Kevser arab sakisidir himmetin eli;
Evrat edindi ismini her mumin veli Selmna verdi anduu dem destei gli
Û Ojft .LUcJljlU; .
te=^ (AJT -d
diyebalyan bir mseddesi var ki bunda on iki imm methediyor. Bu

nazmdan iilerin Ndi Alisinden [1] iktibas olduu gibi Alinin Selmana
snbl ve gl destesini vermesi de [2] a ve Bektaler indinde
pek
mehur ve maruf bir menkabeîr. Mehdi hakkndaki bendinde
;
n vakteriti n ibi bir gn iyan olur, Kalmaz vcudu zerrece kfrn nihn olur.
inkr eden tavife leykin ziyan olur, Yani mm Mehdii sahip zaman olur..
[1] Peygamber, Uhut gazvesinde yaralanp eshap dald vakit Cebrl gelerek
Aliyi armasn ihtar etmi. Demi ki
vl^j di! Uy.
te k tek
Peygamber de bu cmlelerle Aliyi arm. Ali, yetiip kffr mnhezim eylemi..
Nad Ah, i ve Bektalerde mehur bir duadr ve bunu bir
ok ilvelerle okurlar. Sn-
nlere nazaran Nd iirden ibarettir ve bazlarna gre
Ali, bir Di'bili Huza J^S-
nin kelmdr. Byle olmakla beraber Mevln bile
J>- ill Ja
te
O 1^ sLic-t jr ^Sy^
J ^C-J JLif J M
diyor. Nd Ali > hakknda jU-l^ a [sa: .127] ve Rfat B. in Ju-llî j^lSilsV
ine mracaat! [sa : 195 - 206]. Nd Aliyi Gayb'nin olu Hseyin Gayb erhetmitir.
[2] i ve Bekta ananesine nazaran Ali bir gn hurma yerken ekirdeklerini
Selmna
atyormu. Selman "Benim sinnime nisbeten sen daha ocuksun. Benim ibi yal bir
adama
u muamelen yakurm?,, demi. Ali, "Ey Selman; senmi ocuksun, benmi? sen henz Me-
cus iken hak dini aramaa karar vermi ve bu uurda yola
dmtr. O vakit gentin.
Yolda uyuyup ihtilm oldun. Uyandn zaman yol stndeki nehre ykanmaa girdin.
Bir
arslan gelip elbisenin stne oturdu. Cenab haktan istigase ettin. Yz nikaph bir yiit
gelip seni kurtard; Arslan kodu. Sen de ona dere kenarndan topladn bir deste sn-
bl hediye ettin. O snbl destesini grsen tanrmsm?,, demi. Selman
"tanrm,, deyince
Ali, yeninden iek destesini karp Selmana vermi. Selman,
Alinin bykln anlayp
syledii sze nadim olmu. '
Bu menkabe, Agribozlu yemininin Faziletname sinde de vardr [Sa: 148 - 149].

szleri dikkati caliptir, Grlyor ki Srbn Ahmet, on ikinci imam olan

ve on birinci imam Hasanl Askernin olu bulunan Mehdiyi, "Mehdi-
muntazar,, olarak kabul ediyor. Halbuki bu,anm bir vasf mmeyyizi,
bir irdr. Sar Abdullah ta on iki imam tasdik ediyor. Fakat Mehdinin
"Imamiyye v^ akdesince muntazar olduunu kabul etmiyor, yahut
1
kendisini kabul etmez gibi gsteriyor [1] Srbn Ahmet ise bir tercii .
bendinde; ;
Oldu imam mehdii sahip alem Dilde komaz zerrece zikri zulem.
Salar Velleyl, yz vedduha ;
Kalarnn suresi nun velkalem..
Kamet ile zlf dehann grp Tfl dilin dersi oluptur elem !
Varlna kim. ki mukir olmad Olsun anm menzili h adem!
Zemzemesi Ahmed in eynuri hak Zikrin eder am seher dembedem
diyerek on ikinci imam "Mehd,, nin hayatta bulunduunu tasdik ve

imamiye akidesine muvafakat eyliyor. hatta Mehdinin serdapta kaybol-
masna
Varlna kim ki mukir olmad,
Olsun anm menzili ah adem!
Beytinde "h kelimese telmih ederek Varlk ve adem kelimelerile

bir de san'at yapyor: Hulsa Srbn Ahmet, on ikinci imm "Mehdi-
muntazar,, olarak kabul ediyor. Fakat bu akde, kutup telkkisile g telif
edilebilir. nk, mamiyeye nazaran kutupluk, ancak imma mahsustur.
mamdan baka kimse bu makama tesahup edemez. Kmmelin, nihayet

Nibi imm olabilirler.
Sofiyenin bir ksm Mehd yi J lidveti Muhammediye olarak
[1] Sar Abdullah Cevhere sinde, Semeratlfuad mda, Telhisnnesayih inde

umumiyetle 12 imamn tercemei hllerini yazar ve Mehd nin gaybetiii syler. Ylnz
Sultan Ahmet iin yazlan Telhisnnesayih hakknda Sliki
inde tasrihen Mehd
mesliki fen ve triki bigne v in olup medhui erabi meykedei-
lkin ne keyfiyet ile
hafa ve aftab cemali bi hemts ne haysiyet ile rpi ehbi ihtifa olduu n ma'lmi dn
M nabina ve hakikati maceralar hayret ef zayi fhumi ukal olmala taifei immiye Htem ve
<*Îehd ve Muntazar ye Sahibzzaman ile mlkka klup ------- - ^..-..-j,,...^,-..
amma eshabi kef vipdan, zebani ikanla ref'i perdei ekk gman edp bu vehile
tahkiku beyan etmilerdir Mehdi hrzaman li
ki Muhammedden olup vakti geldikte
sulbi pederden rahmi madere gzer ve dnyaya sefer diyor.
ar Abdullahn Ankay mugrb erhihde de bu hususta tafsilt vardr. Cerherede
M,ehdnjh, gaybîni tarih ettii hlde^ vefatn sylememektedir..
)
baki ve daim ; fakat her zaman dier bir mazhardan zhir olarak kabul [1] ;
hatta "Akli klln ve ilhm rabbaninin fenyi tm ile zuhurudur,, deyerek

te'vil de etmilerdir.[2] Fakat Srbn Ahmet
Varlna kim ki mukr olmad,
Olsun ann menzili h adem.
beytile Hasanl Askernin olu Mehdyi, a'ran gibi Mehdi muntazar

olarak kabul ediyor. [3]
. c'b yijUj Crfljl" c-i'ls ij ijj* jf. o~>, [i]
ile j\ i J-jjl t,\y- t f'î T ^

! 3J <lM {Ps 6V i i'r J
l ' is ^) i >
Mesnevi : Mevln Celleddni rum
f Ui!
j.* t}J ^jbljiljsf tj^c ) fii'\ UilV |JieI ^}J^3 J^Jl Ji Jyfi q- -> l c jr*> -> [2]
: /jv imi Jjf'yi' -aji jb
Devrei ariye : Msri Niyz

Mamafi Niyaz, Devrei ariyesinde Mehd yi enfse tatbik etmekle fktaki vcut ve
zuhurunu inkr etmiyor, Niyazye gre de Mehdi muntazar hayattadr. Binaenaleyh Ha-
sanl Askernin oludur. Bu hususta divannda
lêli. Jiiil plaJI O- 3 I j-aT. <S!I Jr_i jj>- Cj j
l*^* 4*U* UJjLft 3
szlerile Mehdi kime arz tazimat ediyor. Niyaznin divannda dier mahallerde de Meh-
diye iaretler vardr. ( Tafsilt iin Seyyid Muhammed Nurun Niyaz erhine mracaat!
[3] a'ran, Elyakit velcevahir yt\3 iJI _jJl inin 65 nci babnda Mehdnin Muham-
med ibnil Hasanl Asker SjOJt
O olduunu, Hicretin 255 nci senesi, a'banm
j-J-l 1
on beinci gecesi doduunu ve hl bk ve ber hayat bulunduunu jLJ>\fr.*- aVjl 3^3

<tfMJl'Jc ls.Mi l Jl Jl 3*3 jjU> (^Jr- i-Ûni tJUJl^J ÛUJU Jl^j
ibaresile tavzih ve hatta Msrda metfun olan eyh Hasan raknin Mehdye Mlki oldu-
unu ihbar ve eyhi Aliyyl havvasln da bu sze muvafakat eylediini tasrih ve Ftht-
n 366 nci babnda eyhi ekberin Mehdyi anlatrken
fUVt t> (JjOJI^^- jJ\j 3 -JUa-l ,> ,^jJ-Ia>. IjU- .ul^j <Js\j J3 ^ Jljj<_, Jic ykj
Divannda zikrettiklerimle beraber yedi tane " Dvazde imam [1]
îlla-l Cf. fWl >. *-^ f^V'>. Wlpj r L.Vl & 1
dediini naklediyor. Ftuhatn 366 nc bab Mehdiye aittir. Fakat bu bapta

Filhakika
l^c "Sljsij 5J6 j!j ^ dan sonraki ecere yoktur. Yazma ve basma nshalarn hi birinde
olmad gibi Ktip elebinin kefz zununda ( Cilt 2. Sa 176 ) Konyada bulunduunu : :
haber yerdii eyhin el yazsile muharrer nshada da ki bu nsha stanbul Evkaf mze-
sinedir
bu ibare aynen udur:
j hyr o^jVI OiU-l M) jr -Clli
^ Jil ^ p*\ J'l .>> Jl} y ) -U jl
f'ib
Yalnz bldaki ecerenin a'ran tarafndan tasni' ve ilve edimi olmas ok bait bir
ihtimldir. a'ran her hlde yazd ibareyi bir nshada grmtr. Esasen, eyhi ekber,
mezkr bapta Sfyannin hurucunu, askerinin Mekke ile Medine arasnda yere batacan,
hulsa btn Mehd ve zuhurundaki hlt Immiye akidelerine harfiyen muvafk olarak
izah eyliyor. Fthtn 24 nc babnda da Mehdinin domu bulunduunu ve hatta gr-
tn g~ic- i VJ'j .>*-* cS-H'.* (- ^ ^"j-^^ 3>-uAl
^1 A>j. VS V >ll ; sU .y.'.l c^lj i * culj -tilj j L-'UjjjJj jij *'_,C1 fM~JI.le
(Cilt: 1 Sa: 246) -bj| f y_ Jt ^3.1
Zaman, asr ve deyir manasna da

szlerile bildiriyor. ) her hlde geldiinden ( Kamus
Muhddin, a'rannin dedii gibi Muhammed ibnil Hasanl Askeryi mev'ut ve muntazar
Mehd olarak kabul etmektedir.
Muh_mmed ibni Abdrrasul isminde birisi tarafndan 1076 da Medinede yazlan
4cU)tJ>l J l-VI isimli eserde a'rannin eserlerine daha kendisinin hali hayatnda bir
takm ilveler yapld da bu iddia a'rannin Snnlikle telifi pek olan
syleniyorsa
beyanatn rtmek pek vhi bir iddiadr. nk a'ran, Elyevakt ten
iin serdedilen
baka Elcevhiri veddrer jjJIj v*^ de de Mehdden bhsederken Ukli. Ja :>-l

1
Jj<! di *"'. ^'f pJLJUJlc m.l diyerek ayni akdeyi te'yiden tekrar edi-
yor. Kitabl letaifi vel minen îSllUjt.r' de de birisinin kendi hakkndaki ryasn
anlatrken on iki imm srasile zikrdiyor ye Hasanl Askerden sonra
... ,.- jur tîj iUjS j3 j ^ja m? {
[ Sa 445:
46 ] demektedir.
stanbul Darlfnunu mderrislerinden M. erefeddin B. E. den aldm ve bilhara
skdar ktphnesindeki bir mecmuada grdm eyhi kebir Sadreddni konevnin
vasiyyetnmesindeki u *l?Js 1S.i4ll.JJ? ^bifl ib^'* ^' J.-l Jji^> L>MS" .j ajj_ I49
jyiV kijUl jj j>i <U jj-tj^ jÛ Her hlde Sadreddin de babas
ibaresi de dikkati cliptir.
ibi Mehdyi hayatta olmak zere kabul ediyor ve eshabndan bazlarnn ona mlki ola-
bilecekleri ihtimaline binen kendisine selm gnderiyor. Hatta bu selm gndermekte
bence Mehd ile grtne dir gizlibir ijaret te var. Hulsa Soflerin bir ou on ikinci
imm "Mehdi kim,, ve Muntazar olarak kabul etmilerdir.
[ Muhammed ibni Abdr rasul ibni Abds seyyidil Alev hakknda malmat iin ba-
knz! Osmanl mllifleri.. Cilt: 2 . Sa .: 26 27 ] .
: ;
kinci devre melmleri

64
Buna mukabil Hulefayi raidin hakknda ayrca bir methiye

var..
yok..
Yalnz yukardaki Tercii bendin mkerrer olan beytinde
ki cihann gnei Mustafa

Hemdemidir ar yar ba safa.
sz var. Bir Dvazde imamnda da

Ebu bekr mer, Osmandr ey can
eriat taht zre oldular han.
beytile hulefyi selseyi zikrediyor. Dier bir Dvazde imamda da
BirinEbu bekir bil, ikincisi merdir;

nc yar Osman, drdnc Mrtezadr.
beyti mevcuttur. Fakat koca divandaki bu beyit, Ali ve eimmeye

gsterilen ihls ve mahabbetten o kadar hl ki insana
hemen hemen
sylemi gibi geliyor. Mesel yukarda bir bey-
bunlar da bulunsun diye
tini zikrettiimiz Dvazde imam da imam ca'fcri Sdk hakknda:
lm amelde l, maksudi her mevl
Ya'm mam Ca'fer kim sadk safadr.
diyerek a hakknda kullanlan "mevl,, szn kullanyor. Ayn man-

zumede mehd hakknda da:
Altnda esbi nusret, nnce peyki frsat
Mehdyi bil hakikat, ek etme pivadr.
beytini gryoruz.
Hulsa Srbn Ahmet, Alinin vasiyyr rasul, olduunu ve on k
tasdik etmektedir. Fakat hulefyi selseye teber-
imm kemli ihls ile
Halfesi Husameddn
ras yok, onlar da rasulullaha mahrem biliyor.
" olum mevlna Husml mker-
ankarav ye gnderdii bir mektupta
.ki bu tarik hakka
rem kbeline badesslm bil'izzi vel'ikram malm ola
kapu dptr; nitekim ar raslullah V
yari gzin, hazreti e ^
mahrem dt gibi..,, diyor. Mamafih mrdmndan bazsna gnde-
olan mahabbet,
rdii bir mektupta "velhasl sizin ile bizim aramzda
ol mahabbettir ki hazreti rasulullh ^^^
ile eshb gzn arasnda
idi. Ol mahabbetullahtr. Buna ek ketren mutlak kfirdir, yalancnn

mahabbetin husulnden
yz kara olsun iki cihanda; hem karadr. Bu
yl birlik ettiler. Bu
sonra Hteml enbiy ile ser emei evliy nice
hadisten fehmolsun
: : ; ; !
diyerek peygamberin mahabbetinin hassatan Alye idiyetini de syli-

yor.
Essen Srbn Ahmet gibi btn mkevvent zuhuru ilh bilen ve
bu vahdet ne'esine bihakkin ship olan bir kimse deil hulefaya, hi
kimseye teberra edemez. u
hlde irimiz, tam bir i deil; fakat
immet hususunda a akdesini benimsemi, ilie meyyl byk bir
sofdir.
Kendi hakkndaki efkr:

Kendisini zamannda irada memur biliyor ve her ey'in hakikati
kendisinde olduunu syleyip lemi, batma davet ediyor. Bir terkibi-
bendinde bu akdesini
Alemi gaypten nian menem ; Cmle ecsam iinde can menem .

Mazhar kudretem, vut benim. Mahzenem, maden ile kn menem .
Gl ile gl benem, glbyem ; menem .
Blbl nle v fegon
Bi zeban sylenen sz bilrem ; Ntkam, nutk menem .
ile zeban
Zindei cavidan ruhi beka, emei bi zindegn menem .
Mrgi ankaya khi kaf oldum L mekn gencine mekn menm .
Dri deryayi bi giran menem

Denizem, katrede nihan menem
Oldum dem, sft ztyem Zt pkem veli sfatyem.
Nurimphem benem, vuda gelp r unsurla e cihtyem.
Ruhi bi reng gevher oldum ;
Nuri dim benem, sebtyem..
Dimddehr, mri bi payan Zindeyem, sanmanuz memtyem.
idi ekberdrr gnm, her gn Kadre eritim betyem..
Zhd tt kalmad eyhim Zkirem, zikr ile saltyem.
Akli kl, nefsi kil ari mecd Bende ; gel gr ki kintyem..
Dri deryayi bi giran menem ;
Denizem ; katrede nihan menem !
bentlerile ve kemali itmi'nan ve iman ile bildiriyor.
Srbn Ahmet halk iri

Srbn Ahmet, divan edebiyatnda stat bir ir olmakla beraber
ayn zamanda hece veznini de ok gzel, ok samim bir tarzda kullan-
m ve bu vezinle sofiye akaidinin en ince nikatn erh ve ifade etmi
bir halk iridir. Mesel; u nefesinde ne kadar metnet ve selset
vardr
Melmiler 5
; ; ;

66
Hak yoluna giden glsn ;

Yolumuz vuslet yoludur.
Hak keremi vardr bunda, Bu yol hidayet yoludur.
Bu yolu hot buldu bulan Bulmayandr mahrum kalan

Srat mstakim olan Bu yol hidayet yoludur.
Bu yoldur Hzr geldii, Gelben beyan kld

Hzr b hayvan bulduu Bu yol hidyet yoludur.
Bu yoldur Ahmede gelen, Cmle yoldan muhtar olan ,
Gereklerden bak kalan Bu yol, ol devlet yoludur.
Budur Kaygusuz dedii, Alemin kaydn yedii,

Muhammed miras koduu Bu yol, ol rahmet yoludur..
lmi ledn denilen maarifi ilhiyenin satr kitabet ve talim taallm-

den yksek olduunu ve kalpten kalbe bir mevhibe ve bir inkiaftan
ibaret bulunduunu da u
ilhisile anlatmaktadr:
Hak kerem edicek kula Her demde bir ilm okunur.
Vasf beyandan ileru Kula bir ilim okunur.
Ne harf vardr, ne yaz var, Ne okunur elfaz var
Ne bir anlanur sz var ;

Kula bir ilim okunur.
Ne Hzr var, ne hazr var, Hemen ortada kadir var.

Ne okunur, ne okur var, Kula bir ilim okunur.
Gerekten belli sznde Mana okunur znde

Gerek evliya yznde Kula bir ilim okunur.
Hak kula edicek yar Her dem gsterir didari
Ahmet ierden ieri Kula bir. ilim okunur..
Sofiyeye gre Allahm tasarruft inn kmilden zahir olur. Bu

felsefeyi de Srbn Ahmedin u ilhisinde grmekteyiz:
Evliyaya eri bakma ;

Kevn mekn elindedir
Mlke hkm veren oldur ki cihan elindedir..
Sen an yle sanursun, Sencileyin bir demdir ;
Evliyann srr vardr, Gizli, iyan elindedir.
Hak an bunda gnderdi Kullarn irat iin

Kime diler iman verir, Kahr ihsan elindedir.
Hak, ztile, sftile Tecelli eyledi ana ;
Varl Hak varldr, Emri sbhan elindedir.
Kaygusuz Abdal bu srr Okudum, anladm, bildim:
Btn lemlerin hkm Kmil inn elindedir..
Srbn Ahmet, hece veznile yazd manzumelerinin hepsini 4+4

ikinci dsvre mlnleri 67
takti'li olmak zere 8 yazmtr. Yalnz bir tanesi 7 bir

heceli
tanesi de 6+5 takti'li ve 11 hecelidir. Divannda kaydettikleri-
mizle beraber mill vezinle yazlm 18 manzumesi var. Bu manzu-
meler tasannu'dan ri, gayet samim ve metindir.
;
Srbn Ahmedin mektuplar:

Srbn Ahmedin nesri de tekellft mniyneden zde, cmleleri
ksa, kelimeleri hlis trke, manas vzh ve samimdir. Mstakim
zdenin Melmiyei attriyesinde iki mektubunun sureti var. Halifesi
Ankaral Husmeddine yazd mektuptan naklettiimiz satrlar fikri- u
mizi teyit eder Ben, :salusluk bilmezem aka riy katmazam. Aka
;
riy katan kfirdir. Azizim, yle buyurmutur : lokmas gursamza

den yaradlm yabanda kalmaya; gnl yaradan ululuuna erie deyu
buyurdular. Biz dahi deriz. de bu mahabbetiniz zerinde hak-
Sizlerin
knz oktur. Amma
sabkta nice oyun dptr. Allahm inyeti ve
Habibullahn efaati ve nbvveti ve evliyann yce himmeti niceler
erip mbarek yznzden kerem yurdunu mjde verdiler.
Mevln; yle bilesiz; erenler mabeyninde size molla Hudavendgr
hli verilptr denildi. Bilirmisi ki oul bu hl sizlerde hsl ola; siz dahi
zevk ve evk hsl edsiz. Feyzi rabban, nuri Muhammedi hsl ola. Yce
himmeti evliy iznimiz budur ki tenhnzda okluk oturmayasz ve kaba
derviler ile sohbet edesiz. Zira tarik byledir ki birbirniz yznden ma-
rifet syleyu syleyu hl hsl olur. Zira hakikatta sizlere ata dtk; siz-
ler dahi hakikatta oul dtnz; ^ ata daima yerine oul kal-

diin istemezmi? Erde buhul yok, buhulde er yok. Meer Allah, onar-
mam ola... Vay ana kim Allahi azman onarmrya!
Hulsa Srbn Ahmet, gerek zamanndaki nfzu ve ismli Ma'u-
knin katlinden sonra melmlii yle nazik bir devirde btn a'aasiyle
idame ettirmesi ve gerek divan ve halk edebiyatndaki deta stat dene-
bilecek mevkii noktai nazarandan hi te ihml edilecek bir ahsiyet
deildir.
rbn Ahmedin mehur dervileri
Vizeli Aleddin efendi.

Evvelce debba iken terki san'atla dahili
tarikat olan eyh Gazanfer efendinin mrididir. 970 te vefat etmitir.
Kabri vizededir.
68 kinci devre Melmileri
Gazanfar efendi.
Atye gre Gazanfer efedi cezbedr bir eyhti.
Melmiyei attriyede mmilii mukayyettir. Ahvl ve gftr ayi' olup
Vizeden Istanbula getirilmi ve hli tefti edilip eyhlislm Ebs-
sut Efendiden de istifsr edilmiti. Atnin akayik zeylinde Ebus-
sut Efendinin cevab aynen muharrerdir. Hulsatan " zekt, hall
ve haram hakknda snat edilen szler sabit olursa cidden katli
lzmdr. Fakat sabit olmadka tevakkuf icab eder. Ayni zamanda
hakknda si zanda bulunan eyhlerden ve hsn zanda bulunan ulema-
dan sorulmas da mnasiptir. Maarifi, eriata mutabk ve meayihi isl-
miye slkne muvafksa hakknda riayet bile icab eder. Fakat er'a
mugayirse zendaka ve ilhd sabit olur. Essen tarikat ve hakikat,
eriatin zbdesidir. Mamafi olan eyh silsilei tarikatna mensuptur
deniliyor. Eer bu doru ise hayr yoktur. Fakat her ne de olsa bu
kl kal ile katline hkmedilemez. Yalnz mademki buraya kadar getir-
tilmi, kendisine irat davasndan fari olmas ve nefsini slaha megul
olup reberlikle tehvin maieti lzumu tenbih ve ihtar edilmelidir,, [1]
diyor.
Gazanfer efendi 974 te Vizede vefat edip eyhinin yanna defnedil-
mitir. Bl efendi ve Sal Emir namile mehur olan ve o zamann
Acem seyyitlerine tebaan salarm uzatan Seyyit Osman Haim, Ga
zanfer efendiye mntesiptir.
Haim Seyyit Osman

stanbuldan Vizeye gidip evvel Aleddin Efendiye intisap etmi ve
Aleddinin vefatndan sonra Gazanfer Efendiden tekmili slk eyliyerek
stanbula avdet ve Kasm Raaya bir zviye yapp irada mbaeret
etmiti.
Kendisi"Lemezt Huv tf> ^
de ve oradan naklen Mstakim
zade merhumun risalesinde mastur olduu zere [2] intisabn byle
anlatrm:
Bir gece ru yada hazreti Aliyi grdm. Altnda dldl ve elinde
zlfekar vard. Bana "olum; eer sohbetimizi istersen Vizeye gel bizi
orada bulursun,, dedi. Vizeye giderken yolda Gazenfer Efendiye rast
geldim. Bana selm verib dedi ki; "Ali benim; bu at ta dldl bedeli-
dir.,, Benim aklmdan "ya zlfekar nered ? diye geince hemen tebihini
[1] akayk zeyli. Sa : 87
[2] Lemezat Hlv.. Melmiyei attriye. Sa : 48-51
gsterip "ite bu da zlfekar!,, dedi. Tebih gzme zlfekar suertinde

grnd. Bhu oldum...
Bu hikyeye nazaran intisab dorudan doruya Gezanfer Efendi-
dendir.Bu zat ta cezbedr olup vahdet srrn zmr etmediinden
olan eyh ve Hamza Bey tarikindedir diye aleyhine dedi kodu bala-
m ve ancak Halveti meyihinden Nureddin zadeye (981) mlzemet
tarikini ihtiyarederek ban
kurtarabilmitir [1]. 1003 tarihinde vefat et-
mi ve Kasm Paadaki zviyesine defnedilmitir.
Yerine olu brahim Efendi (1099), ondan sonra da tornnu Gazan-
feri san (1112) gemitir. Son eyh bulunan M. Sreyya Bey, ayn
zamanda bekt tarikine de mntesiptir. Mstakim zade merhum, Osman
Efendiden mntesip olanlar arasnda Pamak Ali dede ve Hamd Efen-
di isminde iki zat daha kaydediyorsa da tercemei hlleri mastur deildir.
Sar Abdullah; Seyyit Osman Efendi ve Bl efendiye ocukluumda
mlki olmutum. Emir Efendi "vasatlkame, sabhulvecih, melihulkiyafe
bir azizi zlkerme ve Bl Efendi blkad ve kendmgn bir pri
rehnmun idiler,, diyor. [2]
Hasim Osman E. "Haim,, mahlasile iir de sylemitir. eyh
Sreyya B. 1329 da divanesini neretmise de divanede mevcut iir-
ler maalesef tamamile Him Osmaa ait deildir. skdarl Celvet
Him Babann iirleri kart
gibi her naslsa Srbn Ahmedin iirleri-
de makta'larndaki "kaygusuz, Ahmet,, mahlaslar Himiye inklp ederek
bu defterceize girmitir. Mesel, Melmiyei attriyede, Sergzette ve
ok eski cnklerde, Pertev Paa ktphanesindeki slifl arz mecmuada
Srbn Ahmedin olarak grlen ve mumaileyhin divannda da bulunan;
Merd isen meydan akta cn hem cnn gr ?

;Ak isen ak iinde ara bul; sultan gr!..
matla'l gazelin son heyti
"Kaygusuz,, Sjii_,St n buyordu ol rasul;
Fakr ile fahr edben gel; kfr ko, mn gr!
eklinden
Him, y9_,2!l
ekline girerek divaneye ithl edilmitir. Keza Srbn Ahmedin

Evliyya eri' bakma; Kevn mekn elindedir.
matla'l ilhsi de ayni kibete uramtr. Srbn Ahmedin olarak by-
[1] Nureddin zade iin baknz. At. Sa: 212-214. Osmanl mellifleri; Cilt: 1. Sa: 171
[2] Cevhertl bidye fi drretinnihye. varak: 134
;
70 knci devre Melmleri
le tesbit ettiim bir ka mehur nefes daha var. Binaenaleyh, mezkr

divaneye itimat edilemez. Hfz Hamam zade hsan ve Hasan
Tevfik,
l B.E lerin Trk Edebiyat nmunelerinde de [1] Srbn Ahmede ait
olan mehur.
Kak yoluna giden gelsn Yolumuz vuslet yoludur.
lhisi bekt kaygusuzun [2] olarak kaydedilmitir.
Him Osmannn eski bir cnkte grdm bir i'rini yazyorum:

Cmle evliya serveri Prim Gazanfer sultandr.
lerinde din serveri Prim Gazanfer sultandr.
Arullah seyran klan Meydannda cevln uran,

Hakka cann kurban klan, Prim Gazanfer sultandr.
ler, yediler nnde Ba can vermi yolunda.

Muhammed methi dilinde Prim Gazanfer sultandr.
Him der ey tliban Gece gndz eylen fegan !
Derdinize derman olan Pirim Gazanfer sultandr..
Trk Edebiyat numuneleri. Cilt. i Sa 165

[1] :
Kaygusuz Abdal; Abdallardan ve Abdal Musnn dervilerindendir. Kahirede

[2]
metfundur. Budalanme ul'VJ; isminde mensur mekalt ve byke bir dvan vardr.
Divann Topkapda merhum Abdullah Babann tekkesinde grmtm. Hac Bekta
ktphanesinde de varm. Budalnamesi ta basmasile matbudur.
: : ; ; !
ANKARLI HUSAMEDDN
Melmlere nazaran Ahmedi Srbnn irat mevkiine Halfesi Hu-

sameddni Ankarav gemitir. Bu da cezbedr bir zat olmakla aley-
hine birok dedi kodular olmutu. Maskat re'si bulunan Ankara ky-
lerinden da bir cami yaptrm ve hatta l'l zadeye naza-
Kutlu han
ran cami yaplrken btn eraf ameleye yardm etmilerdi [1]. Bu camide
cuma namazlarndan sonra zikir ve sohbet edilirdi. Husmeddinin m-
ritleri ;
gittike oalmakla nihayet, Istanbuldan gelen bir emir mucibince
ahvli tefti edilmek zere Ankara kalesine hapsedilmi ve 964 senesinde
mahbesinde vefat etmitir. Kutlu handa yaptrd camiin yanna defne-
dilmitir.
Mstakim zade risalesine bu zatin bir manzumesile bir mektubunu
dercetnitir. Manzume
Ey talepkri hudavdndi kerim zl at
Sdikul kavlii ulvvl himmet abdi rz
beytile balyor. 12 beyittir. Fakat clibi dikkat bir ey deildir. Hele

Ahmedi Srbnla hi kyas edilemez. Mektup Ahmedi Srbnn mek-
tubu gibi mnakkah, vecz
ve hlis trke cmlelerle yazlmtr. Bu
cihetle ayan ite bir ka cmlesi
dikkattir,
Hmili varaka sizlere vusvl buldukta gnl yzn yere koyup her
birinize bhat ve bikys dualar olunduktan sonra cmlenizden mercu-

dur ki biri birinize l nazar edp her birinizdeki zuhru keremi hakkn
bilesiz. Kendi nefsinizden bilmiyesiz. Bu tariki hakka r' ettiimizde
dahi ana mensup olan her ne var ise hak bakdmz yere teslim eyledik.
Beyt:
Nice balar, nice canlar yola kurbau iin geldi
Kabul olur ise haktan bulara kutlu bayramdr..
Anlar dahi ltfu bizim cmlemiz, yzmz karasile

keremlerinden
gtr varlmz alup yok eylediler. Ve bu yokluk bir cihetten varlk
ftb ile ann evki ve mahabbeti ilm ma'rifeti hsl oldu . . . . .
[1] Sergzet, sa : 33
;
BOSNALI EYH HAMZA BL
Daha Husmeddni Ankaravnin zamannda bile cezbesi glip bir

zatt. Sergzet ve Melmiyei attriye de zikredildiine gre tez-
llinefs iin kpekler ve tavuklarn yemesi iin sokaklardaki yalaklara
dklen artk yemekleri yer ve ahbbna Riyazattan vaz getim; her
gn tavuk orbas iiyorum diyerek sureti tefhur gsterir ve zhr-
nevei melmet eylerdi. Bu gibi ahvalinden ni eyhi Husameddin
tarafndan Hamza tesmiye edilmi ve bu hl senin ehdetine sebep ;
olur denmiti. Husameddinin vefatndan sonra maskat re'si olan Bos-

naya gidip irda kyam etmiti meyhnelere giderek msteit grdk-
;
lerini ey oul bevli eytan olan hamrin ne ne'esi olacak ? tib ol

;
bana gel; sana bdei hubbi rahman vereyim; n eyle ki kymete

kadar sekrn olasn diye kendisine cezbeylermi [1]. Az zaman zar-
fnda mridn tekessr etmi ve l'l zadenin tahkikine nazaran bir ka
bine bali olmutu. Hulsa; Melmlere gre bu gibi halt istidrca
hamledilmi, zeyli akayka nazaran [2] er'i erife nmlyim ahvli
zuhur etmi ve anlalan Hamza Bl de smaili ma'uk gibi srr nihn
olan vahdeti btn vuzhile izhr eylemiti. Nihayet Bosna lem ve
meyihinin m bir adamdr, irada kadir deildir diye vuku'bulan
'
ikyetlerini Bosna kads stanbula yazm; bunun zerine eyh Hamza

da merkeze getirilmiti. Ebssuut E. stanbul eyhlerinin bazlarndan
Hamza Blnin halini istifsarla binnetice stadm Fzl Rm bni Ke-
ml merhum fetvasile katlolunan Ismailin katli zendaka ve ilhda bina
olunmutu; eyh Hamza dahi ol tarikta zndk ise katli me'rudur diye
fetv verdi ve Hamza, Deve olu emesi nnde katlolundu.
Hamza Blnin katlinde hazr bulunan blataclardan bir mrd de
eyhinin dtn grnce kendi hanerile kendi buazn keserek
intihar etmitir (969) [1].
Ktip elebi'nin; Takvimttevarihte (969) senesi vukuatnda
îP <-i-i> u^V'ij dediine nazaran Hamza Bl ile beraber bir ka
mridi de katledilmitir. Sleymaniyenin arkrsnda bulunan Deve olu
yokuundan aa inilirken Deve olu emesine mlsk mescidin hazi-
[1] Sergzet. Sa : 37
[2] Ata: Sa : 70
resinde Hamza Blye it bir mezar var. Mezar tanda V >;

kelimesi
varsa da avlu duvarndaki niyaz peneresinin stndeki kitbe mes'eleyi
hallediyor. Ta'lk yaz ile yazlm olan bu kitabeyi aynen naklediyoruz:
^.jC
f <5)J.>I **iJi- SUJ.? j.h>-
l3 Sjej ,>_JlfU>. XjU-j \'^J.
jUM. J-> J-'"!j> s; 03 j 12 * i t^*

11
Anlalyor ki buras Hmza Balnin mehedidir. -^V" kelimesi kitabeyi
yazdranlarn eseri cehli olsa gerek...

ehdetinden sonra Mritelerinden bazlar cellatlara bahi vererek
na'ini alp Mevlevhne kapsndan Silivri kapya giden yolun sa tara-
fnda caddeye nzr bir mahalle defnetmilerdir.
Merkadinin yalnz ba tarafnda perian destarl ince, uzun, drt
ke kk bir ta vardr. Tan drt tarafnda diren mdr girift ve
harekeli sls yaz ile u yazlar var
sUJljbj! Uab' Jl? J2- IjA&S O"3*11 Jj^-SJI J.;!! J5i'U5
Merkadn etrafna kaim alt ta stn ve demir parmaklkla muhkem

bir ebeke yaplmtr; Bu suretle mezar, bir trbe hline ifra edilmitir:
Trbenin yola nzr olan ayak tarafnda stte beyz bir tata u beyti
okumaktayz:
TA \
Bu Mehmet ali P. Sultan Aziz devri riclinden ve dile Sultann

zevci kapudan dery Mehmet Ali P. dr. Mumaileyh mevlev muhiplerinden
olup o vakitlar; Yenikapu Mevlerhanes post nini olan Osman Salhat-
tin dede. E. nin (Vefat 1304) ihls bendelerinden imi. Dede .E. ekse-
riya akam stleri derghtan kp Hamza Blnin Merkadme gelir ve
burada bir mddet otururmu. Yine byle bir ziyret esasnda Mehmet
Ali P. Salhattin dedeye burada mlki olmakla dede E. Merkadin
trbe hline ifran paaya emretmi; Bu emir neticesinde de imdiki
trbe meydana gelmitir. Beyit te Osman Salhattin dedenidir. [1]
[1] Yenikap mevlevhnesi sabk post nini ve Salhattin dedenin torunu Darlfnun
Mehmet Abdlbak B. E. den naklen. Salhattlin dedenin bu trbeyi yap-
mualllimlerinden
trtmas ayan nazardr. ok muhtemeldir ki Seyyid Muhammed nur ile muasr olan dede
Hamza Balnin melmler zerinde nfuzu fevkalde oldu gibi

hdisei katli de lehdr ve aleyhdr olmak hemen btn Osmanl zere
hey'eti itimaiyesini iki frkaya ayrmt. L'l zade merhumun ifdtma
nazaran avam nas bile bilir bilmez bu dedi koduya itirk ediyor ve
mahalle kahvelerine kadar her yerde, her tekkede Hamza Bl ve Hamza-
vler mevzuu bahs oluyordu.
eyh Hamzadan sonra (Melm) lfz (Hamzav) suretine inkilp et-
mitir. Bu lakap, Melmlere yalnz ehal tarafndan verilmiyordu. Mel-
mler de Hamzay kendilerine pr ittihz etmiler ve Hamzavlii maaliftihar
kabul etmilerdir.
olna eyh brahim E. nin tarihi vefat ( Levha hlinde sandukasna
dayaldr)
J*:*
JU j< JW ju / tSjij-
Beytile balad gibi bilhssa drsi muhtefnin cniini olan ve 1037 de

vefat eden Hac Kaby nin mezar tanda da
Beytini okumaktayz.
Melmler, Hamza Blnin htrasn unutmadklar gibi halk ta yllarca
Hamza ve Hamzavlerle megl lmtr.
983 senesinde ismi mehul kalan birisi
Gizl gencin I'li llsiyem;
hrei akm, ciean klsiyem..
Knt kenzin remzinin Mevlsiyem,

Zt bahtn allemel esmsiyem.
Mescidi akn imam olmuam,

Deyri akn hem elppsiyem!
Ben ne dersem Hak an iler heman,
yle benzer; ben ann aasiyem!
Beyitlerini hvi bir iir yazm; Bu iir yu' buluyr. istanbul gnlerce al-
kanyor; irin aleyhdarlarmn banda Smbl eyhi koca Mustafa p. l
E. de Melm olarak ecdadnn isrine iktifa etmitir. Zten Hars zade ile de mnsebeti
var. ( ) Dedenin ceddi gibi Hamzav olmas da muhtemeldir.
Tibyna mraacaat !
Osman Salhattin dedeye it ve Idrisi mnhtefnin mehur athiyesine Nak dervile-

rinden Ali erm isminde bir zat tarafndan yazlan erhi hvi bir kitap, Hlet E. ktp-
hnesindedir. Hlsa Dede E. nin Melmlerle mnasebeti muhakkaktr..
Yusuf Sinan E. [1] bulunduu cihetle bire ir, iin sarpa sardn
anlyarak Cami etvr er'a tamamile mutabk olan Zeyd bir slike
cevap olarak ben, irdemi neye sarfedersem Allah an hlk eder; Ben
ann Abdi hsym me'alinde:
Ben ne dersem Hak an iler heman;

yle benzer, ben ann aasiyem.
diye akdei ehli snnet velcemaattaki irdei cz'iyyeyi sylese, yahut

timin malma tabi, bulunduuna telmh etse, yahut insani kmili vasfey-
leyp (uii. jij^j jcU i' e c.>j; yetlerile ve ( ju.s jyf)
hadis kdssine iret etse, halsa mecl olurmu?
oiû : Û olur.
Melinde bir fetv alarak, yahut Sinan .E. nin dedii gibi uydura-
rak [2] bir mektupla eyh efendiye gndermitir. Fakat eyh E. skin
olmak yle dursun bu cr'ete, hele mektupta Allah ve Peygamberi
zikirden sonra < 4^j>- cmleleri yazlmamasna bsbtn
y 3 *j*
kprerek [3] kaleme sarlp irin te'viltm red zmnnda lnetler, bed
dularla memlu yazmtir. ismi
(Tadllt te'vil j i jfcij t uj ) atl risalesini
mehul kalan bu ir de her hlde Hamzavlerdendir. Fakat acab kim?

983 te Melmlerin riyasetinde Hasan kabdz bulunuyordu.
Fakat bu zat Rursada otoruyor. Halbuki Sinan .E. irin Istanbulda
olduunu syliyor. Ayn zamanda Hasan kabzdz, temkin shibi bir
de yok. Mezkr tarihte stanbulda yaayan Hamzav irle-
zat; iirleri
rinden; Gazanfer E. ye mntesip Emir Osmn him var. Bu ztn

aleyhinde tercemei hlinde yazdmz vehile bir ok dedi kodular ol-
mu ve Him, nihayet zhiren Nureddin zdeye intisap suretile ban
kurtara bilmitir.
Bu nzmn kilinin de Emr Osman Him olmas ok muhtemel-
dir.
Hamzavler aleyhine yazlm risalelerden bir tanesini de Sleyma-
[1] eyh Ya'kubi keremyan zde Yusuf Sinan .E. : Yanyada tevellt ve badehu Is-
tanbula harict etmi; bir mddet sonra Medineye azimetle 989 da orada vefat etmitir.
Asr:
Osmanl M'ellifleri;' Cilt 1. S: 200.
Ol ndn adml vicdann kendu elile yz gibi kareleyp gnderdii sureti fet-
[2]
vsdr ki bil kusur naklolundu. eyhlislma iftira edp kast birle bu makule kizbe ictir
etmitir. J/dl JjUT Sa 6 . :
[3] Ve kaili fsidl makalin irsl ettii mektubunda Vacibi zlcell zikrettike tazim
iclle dl olan elfz yazmakta ihmli ve Habbullah ~3*J& "^'i** dimeyp salavatta ihlli,
ahvli kitab snnette mshele ve msamahasna hittir. Keza. Sa : 15

. :
mlhak Hlet E. merhumun kitablan arasnda

niye ktphanesine (764)
numarada mukayyet mecmuada bulduk.
"Mehmet Amk ^ isminde meyihten bir zat "Veled,, isminde

bir sipah zadenin kendisine intisap etmiken bilhara kendi tabirince
"Tifei melhide ve frkai zendakadan baz kimesneler ile msahabet
eylemein ki Hamzav demekle mehurdurlar; <J m^- 1 *'
. sureti Hakta
mm tlipleri idll edip akidelerin fesda verirler; tariki Hakka inkr
eylemi,, olmasindan mnfailen Siph zadeye hitaben ve her bendi
diye balamas dolayisile (Gazal J ^) nin 1
mehur rislesini tanzire ze-
nerek bir risle yazm
Bu risaleye nazaran eyh Hamza, sliklerine amel ve mchede l-
zm deildir dermi ve r'yay inkr edermi. Veled,"eyhim, bana on
sekiz bin lemi koltuu altnda seyran ettirdi,, diyormu. Bundan maada
sahibi risle, eyh Hamzadan baz havarik rivayet edildiini de syliyor.
Fakat bunlar istidraca hamlediyor.
Veled &j>-> " yetini delil getirerek vahdeti vcut iddia eder-
mi. Mehmet Amk E. vahdeti vcudu da ehli snnet mezhebine muh-
lif olduunu syliyerek reddediyor. "-Û* didei insf ile nazar eyle ki
;
ak, ne makamda myesserdir. Yoksa Hamzavlerin ancak h serdi

b dertlerile ak olmaz,, diyor.
Muharreminde yazlm. Hamzann ehdeti ile tarihi

Risle; 1023
tahrirarasnda 53 sene var; buna nazaran Veled, bizzt Hamzaya deil
Hamzavlerden birine ve ihtiml o vakit makam iratta bulunan drsi
muhtefye ve yahut tdrsi muhtefnin halfelerinden bir ahsa belki de
ismi Hamza olan birine intisap etmiti.
Biri 983, biri Hamzavler aleyhine yazlan bu iki risle, bize

1023 te
Hamzavlerin; Hamza Blinin, ehdetinden sonra da ihtifaya tenezzl
etmediklerini gstermektedir Hamzavler toplu bir hlde bilhassa
.
,
Bosna taraflarnda bulunuyorlard. Bosna Kads Bl E. (vefat 990)

bunlar teftie memur olup on iki Hamzav eyhi hakknda fetvayi ida-
mn infaz ettirmekle beraber cemiyetlerini perian edemediini 1044 de
vefat eden Atnin El'an o semtlerde akdesi fsit, boyu uzun, akl ksa
mlhit eksik deildir. demesinden anlyoruz. [1]
Hamza Blnin "Demir hanismindeki olundan mtevellit "brahim,,

atl bir hafidinin mer dede
hulefsndan Seyyid Ca'ferden mstahlef
Muhammedi Rumye mntesip olduunn ve "Muhrikatl kulp fievki
[1] <sj~ . <JV ijW Sa. 283
guyub yî^j^j v^ ^ isimli bir eseri bulunduunu "Ktip

liallmil s!1
elebi,,(Kefzzunn da haber veriyor. [1]

brahim ibni Demir ibni Ha uza, seyyahm ve nihayet Msrda vefat
etmi. Seyhatmn sebebi Hamzavlerin kibetine oramaktan ihtiraz
olsa gerek.
Hlsa; Hamzavler dier tarikat erbab gibi Vahdeti Vcudu kor-
kaka kabl etmemiler; Vahdeti btn vuzuhile kabul ve hatta iln eden
Vahdet fedaleri olmulardr. Maamafih Hamza B. den sonraki Sdt
Melmiye, bu gibi taknlklardan uzak kalmlar ve bilhassa Hasan Ka-
bdz, drsi Muhtef, Lmekn Hseyin E. olan eyh brahim E.
rihi mesnevi Sar Abdullah E. gibi zhir ve btn mamur kimselerin
te'lifkr ahsiyetlerile imhdan kurtulmular ve tariklerini gnden gne
ner tevsi, eylemilerdir.
900 sL.~ i^Sj^la Jj>" (5y_JISjj- Ci. 6^ / > p* -^

1 :o J; ;llfiUJ ijl^ wj)2jl^j# [1]
Kefzzunn. Cilt: 1, Sa : 392

Osmanl mellifleri, Ibrahimin tarihi vefatn 1026 olarak gstermektedir. brahimin
Hamzamn torunu olmos itibarile bu tarih, daha doru olsa geretir. Fakat Tahir B. bu
tarihi nereden aldn bildirmiyor.
Osmanl mellifleri. Cilt : 1. Sa 17-18
:
BURSALI HASNI KABDZ
Buz at ta eyh Husameddni Ankaravnin mntesiplerindendir. Hamza

Blden sonra Hamzavlerin Riyaseti bu zata intikl etmitir. Terzi bu-
lunmakla (Kabdz) lakabile itihr etmitir. Bu zatn manzmeleri yoktur.
Ahvli de tamamile mazbut ve mukayyet deildir. Hlet E. deki 800
numaral mucmuada iki mektubu var; bunlara ve rihi fuss Abdullah E.
ve Hseyni Lmekn gibi zhri ve btn mamur ulemdan iki zt
yetitirdiine ve bu ikisinin de Bursal Terziye bat eylediklerine baklrsa
eyhin, kmil ve mkmmel, fakat Hamza Bl gibi cokun olmayp
temkin shibi bir zt olduu anlalr. At akayk zeylinde ve ktip
elebi fezlikesinde mumaileyhin "hem krfermy krgh san'at, hem
mtesaddi ird erbab tarikat,, olduunu yazp kakknda "mhrdr
mektm mridi sm, m'takabi erbab tariki bayram idi,, diyorlar. [1]:
1010 senesi nihyetlerinde vefat etmitir. Mektuplarndan birinin evhirini
yazyoruz:
( Cannz kendunuzun bilmen: hakkndr, hakkn varlndan-
dr; belki varlndan deil, kendudur. Vcudunuza nazar idess. Kendu
vcudunuzdan gnlnz ayrmayasz. Muhkem beksn istedinz
kimesne kendu gnlnzdedir. Kesrette ve vahdette kendu vcuduna
bakup hi mnfek olmayasz.; kep karndalar bylece idesz!
Byle olup gnle bakma ele getrdkten sonra biri birinz yanma
geldikte muhkem zevknz olur, Erenler fethedivire; varlunuz kaldrup

yokluunuz myesser idivire; Haktan gayr varla la'net edp hak varl-
in kendu vcudumuzda isbat idesz; lem, Nh tfnnr; vcudun
Nhun gemisidir. O gemide bulunmyan tfana gark olur; biri birinize
mahabbet edp muhkem gnlmze bakasz; ayrlmayasuz kesrette ve
vahdette
iir
Vcdun ehrine sal kendzn; Giceden ren eyle gndzn,<
Gnl nce oluptur yine bak, Ne ayinedir mn yine bak.
[1] Fezlikei Ktip elebi: Cilt 1. Sa: 178

At zeyli. Sa: 469.
.
San ok trl diller retir ol, Heman tt gibi ren zeban ol!
Bu cism cndr ol canana sret Kim ondan renr can ilm Hikmet..
Senun bilin kendu canndr. Kendu cannla bilii gr! Ondan

rak dtnz. Canunuz sizin deildr. Ol belki bizimdr; Hak size talim
etti vaktin kendu cannz ile ider! Taradan itmez. brete nazar idecek
oldur; ma'na bilecek oldur. Dahi biri birinzn cani kendu canimzdr.
Kendu cannz nice seversenz biri birinz yle sevin.
Hikmet nedir; Gyet sevdn nesneye canm dirsz? Bu sz gelici
deildir; Gerek canndr. Bk vesselm aleddevrn. .
jj-l
EYH HASANIN DERVLER

Fuss rihi Bosnal Abdullah
Bosnaldr. Mukaddemt ulmu Bosnada tahsil ve stanbula gelip

tahsilini tekmil eyledikten sonra Bursaya giderek Hasan kabdza inti-
sap eylemitir. 1046 tarihinde Msr tarikile Eday haccetmi ve melm-
lii Arabstanda nere muvaffak olmtutur.
Hicazdan sonra ama
gelip bir mddet Muhiddni arabnin trbesi
civnnda ihtiyri inziv eylemi, nihyet Konyaya gelerek 1054 te vefat
etmitir.
Vasiyeti mucibince Sadreddni konev kabri civarna defnedilmi ve
mezar tama '^j^\ss)^sy^j^ hu^.^ a, yazlmtr[l]. Bosnal
Abdullahn Halveti meyihinden ve emseddini Sivas hulefsndan eyh

Abdlmecitten (1049) de ahzi feyzeylediini [2] ve ma'nen eyh Muhiddni
arab tarafndan terbiye edildiini Sar Abdullah, Cevheresinde kaydey-
lemektedir [3].
Tecelliyt arisn nuss fi manasst hikemil fuss ^ }^\ ^y?"

câifSS- U. j (Fusus ehri), tercemei terht auî/ , arab fusus
[1] Konyada Sadreddinin trbesindeki mezarln talar asker inaatta kullanlm

ve Bosnal Abdullahn mezar ta da maalesef bu suretle kaybolmutur. Mezarnn yeri bile
belli deildir.
[2] Abdlmecit iin mracaat. Osmanl mellifleri. Cilt. 1. Sa : 120. eyhnin akayk
zeylinde mufassal tercemei hli vardr.
[3] Varak: 184.

)
erhi ve daha bir ok kitap ve risleleri vardr. Osmanl melliflerinde

Thir B. merhum, srn isimlerile yazmtr ki 60 tanedir [1].
Lmekn Hseyn E.
Bursal eyh Hasandan ahz tarikat edenlerin biri de ( Lmekn
mahlasile mehur olan eyh Hseyin dir.
Hseyni lmekn, Petelidir. Ayvansary Vefeyt nda Horpe-
teli olarak mukayyet ise de bu kavil, haperi ht kabilindendir. Davut
p. camii civarnda Sultan ah mescidinde irat ile Dervii ehli fen hne-
berb ve hevyi tecerrtte hem sr merdi kmil, Arifi ehli dil [2]
Bir zatt. Hrmeti ammeyi kazanmt.
Evliy elebide bu ziyret edip sohbetile merref olduunu
eyhi
mftehirane sylemektedir 1035 tarihinde vefat edip mezkr camiin
[3].
avlusuna defedilmitir. Merkadinin ba ve ayak ularnda mustatl byk

ve kaln yazsrz iki ta vardr: Dervilerinden (Husm) vefatna tarihi u
sylemitir:
Derd dirigu matem ol kutbu gavsi lem
Oldu ismi a'zam gzden nihan sad gam..
Ankay lmkn koyup bu iyani
Ta kafa gitti can oldu harme mahrem..
Tutsun aza v matem hejde hezar lem;
Cinn peri v dem ger kh det ger yem..
Kani o sureti Hak, uak

hakka efak?
Ol srr zat mutlak aslna oldu munzam..
Mahi Rebi evvel bist yekinde Hak cel,

Etti traba mnzel yevmi ehatta fefhem!
Asn bd tebih soldurdu, soldu n bih

Ah ey Husm tarih fU 4*" -lie-
1035
Dervilerinden (Hd) de u tarihi sylemitir:
Rihletinin Hdi miskin dedi tarihini :
î4> caj *>y\ life-:/
1035
[1] Bosnal Abdullah. Osmanl mellifleri, Cilt. 1. Sa: 43 46.

[2] Fezlekei tarih : Ktip elebi .. Cilt. 2. Sa 70.
:
[3] Evliy elebi seyahatnamesi. Cilt. 1. Sa 380.

:
ikinci devre Melmieri
81
Ktip elebi, fezlekesinde [1], mstakim zade risalesinde [2] 1034

senesi evhirinde vefat ettiini yazyorlar. Osmanl
mellifleri de tarihi
vefatn 1034 gsteriyor [3]. Fakat yukardaki iki tarih lmekn Hseyin
E. nin mektuplarn, iki risalesinin, mrettep divann ve nsani
kmil ini
hav olan ve bunlardan baka birok Melm ricalinin mektup
ve iirle-
rini ihtiva edn 1044 tarihinde ( Hasan ibni
Mehmet) isminde biri tara-
fndan ok gzel bir ta'lik ile yazlm mecmuadadr. Bunlardan maada
muharrir, mecmuann
kenarna ayrca Hsyni lmekninin 1035 senesi
bir
Rabul evvelinin 21 inci gecesi veft ettiini
de kaydetmitir.
lmekn, 1034 senesi evhirinde deil; 1035 senesinin 3 nc
hlde u
aynda ve
binaenaleyh nisbeten evilinde vefat etmitir.
*
* *
Lmekn Hseyin E. ne Srbn Ahmet gibi ince ve san'atkr

bir
ir ne de olan eyh brahim efendi gibi cokun bir sofdir.
Byle olmakla beraber ilm fazl ve bilhassa eriata
tamamile m-
temessik bulunmas ve selmeti fikr muhkemesi dolyisile
zamannn
znfz bir eyhi olmu; hatta 1003 te
idm edilen nc Mehmedin
zamannda iki kere Sadret mevkiini igal eden, ran serdar Ferhat Paa
bile mridi olmutu.
Mezkr mecmuada Paaya gnderdii bir mektup sureti var.
L-
mekn, mektubunda diyor ki: ( mdi cnm kendu vakfnzda :
hakkn menzilin ve mertebesin bilmek budur ki hakk sevp istemedi

ef'li ve akvli ve sft ve zt terk eylemektir.
mdi fikreylen, Hazreti
hakkn kuluyuz ve severiz dersiz. Hakkn sevmed
ef'linizden ve
sftnzdan ve ztnzdan Hak akna ve Allah mahabbetine
neyi terk
ettinz ve neden vazgeldinz ? ol terk edp
vazgeldiinz mkdan Allah
ktnda menziletiniz ve mertebeniz bilesiz. Amma buyurursanz ef alimiz-
den ve sftmzdan ve ztmzdan hakkn sevmed nedir
? hak d^j v*-
kendu akvlinden gayri kavli ve kendu ef'linden gayri fi'li
ve kendu
sftmdan gayri sft ve kendu ztndan gayri zt sevmez.
Hazreti Habbullah buyururlar
yurur kl JA- ..^_! Ai
V e dahi
J^
Vjj Uj \ <*
^
Bu ecelden
hadsi kutsde bu-
^^'juo
T S |i|
mdi cnm Hakkn yoluna ve akna kenduliin ile

;
terk ettin ise
^
fi'li
fi'lin Hak fi'li olup ve kenduliin ile sft terk ettin ise
[1] Cilt : 2. Sa : 71.

[2]Sa:57.
[3] Cilt: 1. Sa: 191.
Melmiler 6
!
kinci devre Melmiler i

82
hsl olup Hak sftile sfatlanrsun ; ve dahi Hak mahabbetine ve akna

varlnz terk ederseniz bu makam,deryy vahdettir ki kimse nian
ol
vermeyp akllar yolda kalup (Cebril f ^j buyurdu: ..-=JWf &\*M>)

Bu mektup Lmeknnin selmeti muhkeme ve kuvvei ikniyesine bir
delli tamdr. Mpted bir slike mertibi tevhid ne gzel ve zhiri i
er'a ne kadar mutabk bir surette telkin diyor.

Lmeknnin, Melmiyei attriyede [1] ve Halet Efendideki mec-
muada Deveran ve sima' muterizlerinden Belgrath Mnir E. ye [2]
yazd mektup sureti var. Bu mektup ta eyhin mlyimne telkin ve
iknma bir nmunedir. Lmekn, mektubunda melen tankmzda
sima' yoksa da sima' ve deveran eden tarikat erbabn da
ulema men'
tmiyorlar. Hatta bundan mtelezziz oluyorlar.; biz de onlarn snnetine
tebaan men' etmiyoruz. Mritlerin tevct ve vecitlerinin izdiyadna
bis olan umurda msmaha lzmdr. Bu husus peygamberin Habee
kavminin raksn men' etmedii ve Ayenin seyrettii, keza baz sah-
beye neat verecek sz syleyince onlarn kalkp sima' eyledikleri hlde
men' etmedii de mtevtiren sabittir. Essen bizim men'imizle detlerini
terketmiyecekleri ikr olduu gibi kendi nefsimizi islha oramamz
da evldr. Filvaki sofilerin hepsi vecit tarikile sima' etmiyor ama dierleri
de erbab vecde mabehet hasebile sima' ediyorlar. s4 v^cc* ^
hadsi de bu bapta bir senet olabilir diyor.
Lmeknnin Ehlisnnet mezhebine tamamile mtemessik bulundu-

unu u gazelinden anlyabiliriz.
Her kim ister cn dilden bize doru yr ola;

Triki dny v ukb talibi didr ola !
Bekleye kalbini ; Haktan gayriyi fikretmeye ;
er'i Ahmetle mzeyyen varn sr ola !
Hem Hanif mezheb hem Snn v dindar ola :
Hem muhibbi l sahbi Ahmedi muhtar olr
Kim tutarsa Lmekn m pend nushun can ile
Rh Hakta lcerem ol server slr ola ! ..
te Hseyni Lmekn, bu gibi esbaptan dolay mmenin mahab-

betini celbetmi ve kendisine ulem, uar, hatta vzerdan bir ok
mritler edinmitir.
[1] Sa 58 - 61
; . - -
[2] Belgratl Mnir E. 1029 da Belgratta vefat etmitir. Osmanl mellifleri ; cilt : 2,
Sa: 26.
kinci devre"MeImIeri
83
Hseyin E. nin dvannda da muhammesler, mseddesler, terkipler,

gazeller, hatta ruba, kt'ave beyitler var. Fakat iir noktai nazarndan
Srbn Ahmetten ok snktr. Baz vezin dklkleri, zarur imle-
ler, tekerrrler de yok deil..
Byle olmakla beraber samimdir, derundir. Bu gazelinde mel-

mete slukn ve Hasan Kabdza batn syliyor.
ok meyih sohbetin grdm, szn g eyledim;

hem mahabbet camn n
Ellerinden eyledim.
Kalbi n adm bulardan ok teselliler bulup

Marifet zevkile geri cn serko eyledim..
Cevheri manyi '

^
i Ijj srrn bu cna meng eyledim.
ki lem sevgsn kalbimden ihra eyleyp

Mridi kmilden ayruun ferms eyledim...
Mridim, prim Hasan Habaduzi kutbi zaman,

Derdi akile bu cn mest bh eyledim..
Her ne kim ird, Hak etti, hakikat hak ile

Cn kulana ben an drri meng eyledim.
"Lmekn,, yanduran ak oduna oldur bu gn,

Ol sebeptendir ki deryalar gibi c eylem.,
Lmekn'nin bu de ok samim ve derun, ayn zamanda ok

ilhisi
mehur ve maruftur. Hangi tarikatta olursa olsun hemen hemen btn
erbab tarikat bunu bilir. Tekkelerde zikir esnsnda makam mahsusile
okunurdu.
Pk eyle gnl emesini ta durulunca;
Dik tut gzn gnlne; gln gz olunca!
Efkr ko, dil destisin ol emeye tutdur;

Ol b saf bah ile bu desti dolunca..
n hak seni derbm deri hnesi etti;

Dur kapuda; gayri koma ta n bulunca!
imdi koma kim sonra karmas g olur

eytan erisi hnei kalbe hoyulunca.
Ver k evin sahibine; k aradan sen;

B ek gelr s evine sen savulunca..
ektim bu cihan ire hezar mihnet zahmet

Ol pri huda, mridi kmili bulanca!
Ey "Lyi meknm,, seni ben ok aradm, ok,

Cnmda mukim olducan ta duyulunca!..
Vahdeti vcut felsefesini syliyen u

gzel rubaisle herkese kendi
mertebesine gre sz sylemenin gln anlatan beytini de kaydedip
mlahazatmza nihyet vereceiz.

Ruba
B levhi vcd zre ne kim peydadr Ren nazar et; sureti nak aradr.
Emvc paypey yine b deryadr..
Deryay bu emvaca muhalif sanma!
Btyt
'Kltan tidir, hem kldan ince Sz anlatmak kam halka dilince!
Lmeknnin dier sn:

Lmekn Hseyin efendinin divnndan baka mesnevi tarznda
yazd "inn kmil,, isimli manzum bir eseri de vardr ki 537 beyit olup
u fasllardan mrekkeptir:
Alye
Tevhit
it be
ve Na't, Ebu
beyitlik bir medih, [1]
Bekir, mer
J-^
ve Osmana it
J*au ^
er beyitlik,
serlavhal paralar,,
Eser, u beyitlerle balyor;
Zeh sni'ki hki dem eyler; Kefi ddi siyah lem eyler.
Ann zatndan ald d lem; Anin diledir bnyd lem..
Ann cdundan ald mest her mest; Hem andandr felek bl, zemin pest..
Bunlardan mda (W' hadsini terh ve tavzih eden ns-

fndan fazlas arapa iki sahifelik bir risalesi, "vahdetname is-
minde vahdeti vcudu erh beyan eyliyen yedi sahifelik dier bir risalesi
vardr.
Risaleleribende vard, Zikrettiimiz mecmuada da aynen mevcuttur.
Ayvansary "vefeyt,, nda drt risalesi olduu muhareer ise de dier
iki risalesine imdiye kadar tesadf edemedim.
htiml inn kmil ve
dvnile beraber zikredilmitir.
Lmekn' nin "hece,, veznile yazlm hi bir manzumesine tesadf
etmedik. Melm irleri arasnda bu hususta "bir istisna tekil ediyor.
sn gayri matbu'dur.
[1] GrlyorLmekn de Aliye, dier Halifelerden ziyde merbut, her Melmde

ki
bu rbta mevcuttur. deta btn melmler (mufaddla 4>U* ) dandr.

: ! ;
HUSAM
Lmekn' nin, zamannda kendisine iyi bir muhit yaptn, ulem,

uar ve ok mridi bulunduunu sylemitik. te
hatta vzerdan bir
Hseyin. E. nin mridi olan irlerden biri (Husam) dir. Husamnin
Hlet. E. ktphanesindeki mecmuada bir ka i'ri var. Hatta gazellerin-
den biri Olan eyh brahm. E. ve San Abdullah tarafndan tahmis
dilmitir. Husam eyhinin vefatna da yukarda yazdmz tarihi sy-
lemitir. Fakat bu irin kim olduu hakknda mecmuada bir kayt yok.
Rmiz tezkiresinde (Hsameddni Uak c/J\f\~ ) sllesinden olan
ve kasm paadaki Uak tekkesi eyhi bulunan bir Husam Ahmet. E.
var; fakat bu zat, 1168 de vefat ettiine nazaran lmekn ile arasnda
tam 133 sene var. Binaenaleyh her halde bizim Husam bu deildir[l].
Rza tezkiresinde de Husam mahlasl bir Dervi Hasan var. Bu ir,
Edirneli bir glen Dervii imi. Takkecilikle geinirmi. [2]. Badat
fethine u tarihi sylemi
Lafzan ve ma'nen trihi fethe Grdm ki yran hayli acizde

Dedim Husm pes bi tavakkuf c j-X- Jj5 .U ^jJ jUi >
Mezkr mecmuann 1044 te yazlmas ve irin 1048 de berhayat

bulunmas, Hseyni Lmekn ile musr olmas gibi karinelerle mecmua-
daki Husmnin bu, Dervi Hasan olduuna hkmedebiliriz. Gleniliine
Glen iken bilhara Melm olmutur. Glenlerin
gelince ihtiml evvelce
o zamanlar melmler gibi mlhit addedilmesinin de ihtimli bu tevcihte
dahli vardr ve Rza, Melm yerine Glen demitir.
Guft, tezkiresinde Husam hakknda diyor ki:
Am dervi Abdii std Eylemi semti hatta reki md.
Bu suretle Husm'nin hattatlm da renmekteyiz. Gft, bu ir

hemehrisinin evi ve seyyahlarla kalenderlerin dima bu eve mlzemet-
leri ve bilvesle irin merebi hakknda unlar yazmaktadr:
Hnei dilke safa tev Gam perestn rma drl

Barekllh hnei meymn ki serapyi tarh hep mevzun !
[1] Yazma nsha. Millet. K. Sa : 71

[2]TezkereiJRza,'_lkdam_tab',j9a': 31
; ; !! ! !
Olmu ol hnei hired memen B nevyn leme mesken!

Anda olmu harfi dire res Hnkah vera' kniti heves!
Etmede merdmn zhd meni Gft gyi namz zhdi hori !
Eyler anda kalendern cihan Nm kursi hilli rzeyi nan

Zikr tebihi eylemi hli Nmei ekl rbi abdl
Guft'nin bu tavsifi de Husam'nin Melmeti hakkndaki yukarda

serdettiimiz ihtimali kuvvetlendirmektedir.
Husm'nin ibrahim ve Abbullah E. 1er tarafndan tahms edileu

gazeli udur:
Gleni cennet dilersen klhan dnyyi ko;
Yri gl vech ister isen glene bakmayi ko!
Sen, san gel, sendedir yrin, yabanda rama!
Bakma ar, yukar, esfel alyi ko!
Suretirahman gr mir't kalbinde bu gn;
Mnkirin bakma szne va'dei ferdy ko
Hak tel kim muhti klli eydir ztile
Zbde sensin, ari rahman sendedir; eyy ko!
ek elin iki cihandan cnn eyle fed,
Tlibi didr isen dnyy ko, ukby ko!
Evliyaullaha uygl; bakma ehli zhire
Bir alay ehli garaz pr hle n bny ko
Ey "Husm,, onsekiz bin lemin esrarna
nki mazhar dt gnln; ge bu huy hy ko!
VA'D:
Bu da lmekn Dervilerinden Mezkr mecmuada gazel,
bir irdir.
muhammes ve mseddesleri var. Fakat kim olduu hakknda bir kayt

yok. eyh'nin akayk zeylinde [1] ve Osmanl melliflerinde [2] Bursal
bir Va'd var ki 1059 da vefat etmitir.
Thir bey merhum, Va'dnin dvannn Yldz Ktphanesine bulun-
duunu da ilve ediyor. Filhakika Yldz Ktphanesinde 140 numarada
Va'dye it bir dvane var. Fakat mecmuadaki e'r, bu dvanda bulun-
mad gibi ir de tasavvuf ne'esi de grnmiyor. Hatta Dvanenin
iptidasndaki naitte bile mutasavvf ne szler yok.
[1] ( Ebussuud s.,11 s} ) f etvsnm son babnda brahmi Glen ve mritleri ve

"Manev,, hakkndaki fetvalara baknz! Fetvy Ebussuud: Millet K. (ulmi er'iye. 80, M
Sahife t 267)
[1] Sleymaniye; Beir aa. K. M 479
[2] Cilt:2. Sa: 479
: : !; :
eyh 1094 te vefat eden dier bir skdarl Va'd bildiriyor. a-

kayk zeylinde bu Va'dye it olan
Da dil mihri ruhunla kr olsun da gr
Zinet glzr fasl nevbahr olsun da gr !
ve
Geh e, gehi cm ziy gstere sunma;
Sof ek elin gz gre atelere sunma!
matla'l gazalleri Darlfnn Ktphanesindeki mezkr dvanda bul-

duk. u hlde Thir beyin 1094 te len Va'dyi 1059 da vefat eden
Va'd zannettii tahakkuk etmitir. Binaenaleyh lmekn'nin dervii
olan Va'dyi 1059 da vefat eden Bursal Va'd olarak kabul etmemiz
lzm geliyor. Bu ikinci va'dnin dvan bulunursa mes'ele daha iyi
tavazzuh eder. Mecmuadaki bir mseddesini yazyoruz
Mahremi hulki Muhammed srr ah kul kef; Sdkul vdl emindir mazhar ahd vefa;
Varisi ilmi lednn mecma srr haf ;
Hafkayne himmeti llar bedrdde;
Hazreti sultan Hseyni lmekn bsaf;

Hkipyi bende va'd bnini Mustaf!
lmeden evvel lp bulmu hayti cvidn; Cmle cevlnghdr arh berin sman;
Ab gilden resm sret pertevin klm iyan; Zt pki lemi gaybi hviyyette nihan;

Hkipyi bende Va'd bnini Mustaf !
Evliy seremesidir imdi ol ah gzn; Rekeder kadr blendne ann huldi bern;
Himmetiyle stvar olmudrr dni mbn ; Hac Bayrm zamann yni eyhl rifn;
Hkipyi bende Va'd bnini Mustaf!
AHMED RM
Bunun da kim olduunu aradm. Fakat hi bir tezkirede bulama-
dm. Yalnz Osmanl Melliflerinde 1041 de vefat eden Halvet eyhle-
rinden Akhisarl bir Ahmedi Rum var. [1] Bilmem o mudur? Bervehi
t bir muhammesini yazyorum
Yetitim bir grhi nciye ehli manler; Maarif kiverinde pdih kmrnler;
Kanat arsasnda her biri ship kranler; Fen darnda olmular mekn lmeknler;
Bek billha ermiler svadan klli fnler

"
[1] Cilt: 1. Sa: 26

gezdim nce yllar hayret ire kend halimde; Fen bezmine gel deyu hitap erdi hayalimde;
Varben anda grdm bunlar hni visalimde; Libs fokri fahr birle mestur olmu lemde;
Deildir bunlarn halne vkf bu cihanler!
Safda her biri zevku mahabbet ire irette; Bulup yarn bugn bunda oturmu bezmi vuslatte;
Yrrler sureta geri grrsn dar gurbette; Klup uzlet kam halkten gezerler kyi vahdette;
Bulardr tiri ba behit Ar yanler!
Nedir bilmi bular hr noliser melce me'v; Bu lemde karar etmez bularn gnl hi asla;
inayet eylemi ltfu keremle zt bhemt! Erimiler bugn vasl hudya bmen bm;
Gz ayrmaz makamna yarn ehli cinanler
Karmlar bilinmezler bu lem ire halk ile; Vel arif grr bilr cemali nuru evk ile
Sen ey zahit eremezsin bulara tac delk ile; Buluptur Ahmedi Rm bular ibu hulk ile
Kerem kn, ecaat ehlidir sahip beynler!
Bu muhammes, eyh Glibin mevlevleri medih zmnnda yazd

mehur
Bu eb pertev salup ngh hi subhghler
Ald nuri emim ren ; oldu hep siyhler
beyitlebalayan mseddesine ne kadar benzer. Glip dedenin Ahmedi

Rumnin bu muhammesini okuyup onun tesiri altnda kalm olmas bait
deildir Zannndayz.
HD?
Lmekn dervileri arasnda en kudretli ir budur. Fakat maalesef
tezkirelerde o zamanlarda yaam
Hd isminde bir irin mufassalca
tercemei hline tesadf edemediim gibi mecmuada da kim olduuna
dir bir kayt yoktur. Rmiz, 1140 ta vefat eden Bursal bir Hadyi bil-
diriyorsa da bunun bizim Hd olmad muhakkaktr. Lmeknnin
vefatna tarih syliyen bir zt, mumailehten sonra 105 sene daha
yaayamaz. [1]
eyh' nin akayk zeylinde ve Riyz (1054) tezkiresinde [2] Edirneli
ve Hd mahlasl dier bir ir var. Fakat bu da 1018 de vefat etmi;
binaenaleyh lmekniye tarih syleyemiyecei tabi bulunduundan bu
da bizim aradmz ir deildir.
[1] Rmiz tezkiresi. Sa. 236

[2] Riyz tezkiresi. Millet. K. Yazma nsha. Varak : 143
s
Hlsa, Lmeknlerden Hd, tamamile mehulmz kalmtr. Lisa-

nndaki metanet, hayalindeki vus'at, vezin ve kafiyeye hakimiyetteki
kudret, dercettiimiz gazelinden anlalabilir:
T ref'i nikab eyledi ol ryi dilr,
Glgeti vcut etmee azm eyledi ey..
Ruhsn pr envn cihanbnm ol mh

Mir't musaffada grp kld tem..
Gren, grnen, gsteren ol olduu in

Gayretle heman gayriyi mahveyledi cn I
Bildim ikilik smaz imi vahdet evinde;

Ben dhi heman varlm eyledim ifn..
Ey pri hud, fazl hd ltf kerem kl;
Hd" kuluna bir nazar et; ref ola gavga!
:
OLAN EYH BRAHM E.
brahim Efendi Halveti ve Melm:

Lmekn Hseyin E. nin dervileri arasnda en mhim ve nfiz
ahsiyet, olan eyh ibrahim Efendidir.
ibrahim Efendi Egridereli Tccardan zengin bir ztn oludur. Sinni-
temyize vsl olunca Istanbula gelip Seyyid Nizamettin [1] hlefasndan'
ve Halvet meyihinden Hakik zade eyh osman Efendiye (vefat 1038)
intisap etmi [2] ve mehur (Dili dn) kasidesinde
Tariki Halvetiyye berzah bir turfa vadidir;

O vdiden dahi tahkik edeyim sana icml:
Hakik zade eyh Osman ile ok halvet ettim ben,
Yed yl bir mezar ire ekerdim zikr ile esm!
diye syledii vehile marnileyhten yedi sene slk grm ve bil-

hara Hakik zade tarafndan Aksaraydaki tekkeye Halfe nasbolunmu-
tur. Zamannda tekkesinin "gavs tekkesi,, namile mehur olduunu
Mstakim zade yazyor. [3]
Osmanl Mellifleri, ibrahim Efendinin Aziz Mahmut Hda (1038) [4]
ve Halvet meyihinden Sivasl Abdl ahat Nur (1061) [5] ve Hseyni
Lmekn'den de ahzi feyzettiini kavdediyor. Mstakim zade merhum,
eyhi dorudan doruya Lmekn mntesiplerinden gsrermektedir.
Filhakika,brahim Efendi, bu meyihin hepsine hizmet etmitir. Fakat
mlaki olduu meyihten bilhassa Hseyni Lmekn ve dedesi, Srban
Ahmet dervilerinden Tap tap ah Ali, kendisine messir olmutur.
[1] Seyyit Nizamettin ve olu Seyyit Seyfullah hakknda mracaat. Osmanl mellifleri.
Cilt: 1. Sa: 81-82
[2] Osmanh mellifleri. Cilt: 1. Sa : 58-59. Mstakim zade, Hakik bey ile (1050)
Hakik zade eyh Osman bir birine kartrmtr. Hakk B. Hseyni Lmekn dervile-
rindendr. Mstakim zadenin ifadesine nazaran eyhinin yannda metfundur.
Risalei Melmiyei attriye. Sa: 63-65
[3] Ayni eser. Sa :65
[4] Osmanl mellifleri. Cil : 1 . Sa : 26:27 Aziz Mahmut Hday iin mracaat. Ay-
ni eser. Sa : 185-188 akayk zeyli : At. Sa! 760
[5] Abdl'ahat Nur iin mracaat. Osmanl mellifleri. Cilt : 1. Sa : 121. eyh'nin
akayk zeylinde mufassal tercemei hli vardr.
ikinci devreMelmleri 91
Gayb ^-A
Halfesi (Sun'ullah ) nin (Sohbetnme si, ibrahim
E. nin hayatn, irfan ve telakkyatn anlamak iin ok mhim ve esasl

bir me'hazdr. Orada ibrahim E. nin "silsilei sriyyemiz, Halvetiyede osman
hakik zadeye ve silsilei ma'neviyemiz, ceddim ah Aliye mntehidir.,,
sz mevcuttur. Essen (Dili dn) snda halvetiyeye slkn deta bir
istitrat kabilinden anlatmadan silsilei tarikatn suretle bildiriyor: u
Fyzt ilh bana ceddim h Alidendir,
O dhi Srbn Ahmetten almtr yedi tl.
O dhi srr Olan eyhten almtr bi iznillh

Ki pr Alnin oludur o bmisl o bhemt.
Babas pr Aliyyi Aksarayden aluptur el,
Cihna kble oldu ol misli ka'bei uly..
O dhi Ibni Yaminden eriti zt rahmna

ebi vuslette vahdet etti cSj~*l ^jJljU:....
O dhi srr Sikknden almtr hakiktta;

O dhi Hac Bayramdan aluptur srr menna..
Gayb de (batnme de Hac bayramdan sonra (anlar meri

*- s ^c.)
sikkne, anlar Ibni Ymne, anlar Pr Aliyyi Aksaryye, anlar Ismili

ehide, anlar Srbn Ahmede, anlar ) diye bu hususu teyit
ediyor. u
halde ibrahim Efendinin silsilei tarikat udur:
brahim Efendi Tap, tap ah Ali Ahmedi Srbn smaili ma'-

uk Pir Aliyyi Aksyry Ayal Binymin sikkn mer dede
Hac Bayrm Vel.
Mamafi dili dnda tasrih edildii vehile Tap, tap ah Ali [1],
Ahmedi Srbna mlki olmakla beraber [2] Ahmedi Srbn halfelerin-
fl] Vehi tesmjye bu idi ki gh, gh derunundan zikri kalbsi Allah. Allah sadsile
"tap, tap,, ederdi. Cmle yannda olan ehs istima' ederdi.
"Sohbetnme,,
[2] Vakttan bir vaktta Srbn Ahmet kitab eyler;
Dedem sem'i kabl ile kelmm eder sga:
Hakikat mark, emsi hviyyet prim Isml
Ki Olan eyh demekle nm olmutur cihan r.
Ben ol Ismilem meydna kurban olmaa geldim;

Bu suret hil'atn hal' eylerem, cismim olur ifn..
Yine bir dahi geldikte okurlar ismim Ibrhm
Cihanda yne Ogln eyhliile oluram iml..
"Dili Dn,,
; ;; ; :; ; ! ! !! ;
den Aleddn Efendinin halfesi Gazanfer Efendiye de hizmet ettii

Vizeli
(sohbetnme) deki Gazanfer sultan, Ceddim pridir. Validime, ben
senden brz edip [3] mecmaul bahreyn >_>*Ji de yedi yol kavutuu ^
mahalde ismim semiyyi halilullah olup hl kef iyan eylediim esrardan
nice esrr ilhiye ve hakayk rabbaniye izhr eylesem gerektir buyur-
duklar diyrmz halk ire tevtre kariptir,, szlerinden anlalyor.
Lmekniye olan intisabna gelince:

brhm. E. tasavvufnme ve Vahdetnme isimli kitabn lmekn
Hseyin. E. nin manev emrile yazmtr. Lmeknyi (merdi ma'na
t- v) lakabile telkip ve tevkir ederek diyor ki
Slkmde grrn merdi mana, Eder can sem'ine bu srr ilka:

Ki ya'ni bu kitab tertib idn, An kimse dememi ola asl..
Dah i tertibi cmle o 1 kitabn On iki vehile olsun mheyya.
Kitb yazmaa bd Hseyndir ; Nihayet merdi ma'nlik mlakkap..
Yine ayni kitabn ikinci babnda (Hakikat) i anlatrken bir mnasebetle
Bu ma'naya muvafk merdi lem, Sul eyler bana ol nuri zam :
Hakikatta hakikat nicedir bil Bu zikr olan kamusu nicedir bil

Cevbnda dedim : ey merdi ma'na ;
Vcudu pk cism can ma'na
diye Lmeknyi zikretmektedir. 9 ncu bapta da (Seyr slk) anla-

trken
Slkmde Rasulullah grdm Aya tozuna yzm srdm.
Dedim: ey seyyidi evld dem; Nebiler serveri, sultn htem
Slk seyr ahvlin beyan et Hakikat srrn cna iyan et !
Buyurdu seyyidi evld dem. Beyan etsn sana ol merdi lem.

Dururmu anda grdm merdi ma'na, Vcudi pki olmu dolu ma'na
Rasul n ana ya Hseyn buyurdu Slkin hlini Ibrhime di
diye mridini tavsif ve tevkir ediyor.

Dvnnda da Lmekn hakknda
Ey sren meydn aka bdpy himmeti
ehsvri arsai irada it ma'niyyeti
Cndi liden olur ol aha iden biati
Serveri mlki hidyet Lmekn hazreti !
Bentlerile balyan ve yedi bentten mrekkep olan mstakil bir met-

hiyesi var.
[3] Brz hakknda Gaybnin tercemei hlinde tafsilat vardr..

Vahdetnmeyi 1020 tarihinde yazdn kendisi bildirdiine ve soh-

btnmede 1000 trihinde doduu mukayyet bulunduuna nazaran
Hseyni lmeknye pek gen iken intisap etmi ve ihtiml lmeknnin
veftna kadar sohbetlerine mlzm ve mdavim olmutur.
brhim. E. ve Hamzav erenleri:

brhm E. srasiyle btn Hamzav sdtm tevkir etmi ve hatta Ham-
zavlerce gavsiyyeti kabul edilen zevt o da kabul ve methetmitir.
Mesel;
(Idrsi muhtef) den sonra makamna geen (Hac Key van Kab) yi[ 1]
o da (Gavs -V) Ve (vhidi zamam bilmektedir..^)

Dvnndaki
(kasdei tiyye) de diyor ki:
asrn vahidindendir;
Tecelller cihan cna
Cihan halkna andan erir srr fyzyyt..
Cihan bir lhza asrn vahidisiz payidar olmaz;

Haberdar ol ki asrn vahididir hatm hatmiyyt..
Gne nuru gibi zahirdir asrm vahidi hl;

Grenler grdler kim ol gnetir ayn aybiyyt..
Yz emsi hviyyettir, sz yt hikmettir;

Lednndir kelm, sylemez ahbar sem'iyyt..
Gzel kavl gzel fi'l gzel hulk yurulmutur;

Kabay suretidir, yokdrr nutkunda athiyyt..
Hac Kabnin veft olduuna gre brhm. E. (kasdei

1037
tiyye) sini bu trihten evvel yazmtr. Bu trihten sonra yazld
anlalan kasdei Mimiyyede Hac Bayramdan itibaren Melm mmessil-
lerini yazarak Idrsi muhteriden sonra keyvan, ya'ni Kabyi zikredip

Keyvan gidcek ok kii da'vay benlik eyledi;
smi mudllim hkmeder bunlarda fettan olmuam.;
Ztmla ytm ile, srr kemaltm ile
brahimin srrnda ben sirr nmyan olmuam..
diyor. Bu szlere nazaran brahim. E. Hac Kaden sonra kendinin

gavs olduunu iddia eder gibi grniyor. Fakat byle deildir. Ka-
bden sonra ilerinde Sar Addullah. E. de dhil olduu hlde umum
Melmiler tarafndan ( shibi zaman ) ve ( Gavs ) olara kabul
edilen st Beir Aay (ehadeti 1073) brahim. E. de kemli ihls

ile kabul etmitir. Bir mesnevsinde bu akde ve imnn Melm akt-
bn keyvana kadar birer birer sayp nihayet
[1] Tercemei hli aada gelecektir.
; ;
04 kinci devre Melmlen
Burc Kcyvada tul' ettikte ol emsi kadm ;
Grmediler niceler ol nuru' oldular racm..
Vechi pkinde nmayn oldu srr kn fekn,

Cn pkinde nihan olmutu zt mstean.
B v n Ya v R da perde tuttu nuri zt
Vehi brahim rnd hallolundu mkilt!
diye izhr etmektedir. Son beyitte Beir Aa tarafndan irada mezun

ve memur olduuna da iaret vardr. (Dili dn) da da Idrsi zikret-
tikten sonra
Bulardan sonra Hachk ile dillerde yd oldum !
Oturdum burci Keyvanda, makamm eyledim Cevz.

Vad va'd ile halka Ber oldum, nezr oldum,
Berim, halka bildirdim ; nezrim V ^ 6^ . .
szlerile bu akideyi teyit ve tekit etmektedir. St Beir 1073 Aann

senesinde ehit olduuna ve brahim. E. nin 1065 te vefat eylediine
nazaran (Gavsiyyet) iddia etmedii; bilkis btn ihvan tarafndan
(Gavs) olarak kabul edilen kimseleri onun da kabul ettii tahakkuk
ve tavazzuh eder. Ayn zamanda yukardaki naklettiimiz paralar,
bize brahim. E. nin Hseyni lmeknden baka (Hac Kab ) ve ( Beir
Aa) ya da mlki olduunu bildirir. Hatta dili dn da
Bin on betedrr drs ile brahimin cem'i
Mnfklar bu szn srrna ermediler kat'a.
beytile 1015 trihinde, 15 yanda

ile de grtn iken Idrsi muhtef
ifde ediyor. Idrsi muhtef
grtkten sonra Lmeknye intisab
ile
Lmeknnin (Kabdz) dan sonra Idrsi Muhtefden de irada mezun ve

memur olduunu anlatmaktadr. ( Sohbetnme )de de tdrse.E., resmi
lemden gemiyen mahabbet lezzetin istimam eyliyemez deyu buyurdu-
lar cmlesile drsin bir sz nakledilmektedir.
brahim .E.nin arihi fusus Abdullah ve arihi mesnev San Abdul-
lah .E. lerle de hususiyeti olduunu yine sohbetnmesinden anlamakta-
yz[ l]. Hlsa brahim .E. (Ne Halvetleriz, ne Celvet! ne Kadiriyiz, ne
[1] Diyaribekirde Rumye eyhi, Veziri azam kara Muatafa p. meclisinde rihi fusus
Abdi .E. ye mukrin oldukta Abd .E. nin rsmi zahireye itiyatlar mutat olmaman k-
yamda bulunmamakla eyhi mezkr, eyhi ekferin kitaplarn tercemeye mukayyet olan
kfir ve mlhit sizmisiniz? diye ta'n sitemlerini bize nakleyledikte ya size bir gazap
rz olmadm? deyu sul eylediimizde << cemi mezhirde zuhur, hakkm idn ilimden
sonra kime gazap olunur? buyurdular. Sohbetnme
rihi mesne Abdullah .E. Tal'at .E. yeHuda, ne itikattadr? deyu sul eyledikte

Hazreti Pr ( ibrahim .E. ) cevabm biz verelim; cemi mezhirde olan mutakadt muh-
telife vardr, itikad huudr buyurdular.. Sohbtnme
Mevlev! belki erbb mahabbetten olan vahtetyiz.) [2] diyen tam bir
Hamzev Melm dir.
Olan eyh, yahut Olanlar eyhi:

ibrahim ye ehli tarikin ou (Olan eyh) demeyip (Olan) ve
.E.
daha ziyade (Olanlar eyhi) derler. Fakat bu lafzn (Olan eyh) oldu-
unu (eyh) nin akayik zeylinden anlyoruz [1]. Bundan maada eyh,
(Dili dn) snda
Vakttan bir vaktta Srbn Ahmet htb eyler

Dedem sem'i kabul ilekelmn eder sga:
Hakikat mark emsi hviyyet prim smail

Ki Olan eyh dimekle nm olmutur cihan r;
Ben ol smailem, meydna kurban olmaa geldim,

Bu suret hil'atm hal'eylerem, cismim olur ifn.
Yine bir dhi geldikte okurlar ismim brahim,

Cihanda yine Olan eyhliile oluram iml..
dedii gibi (Sohbetnme) de de sinnimiz alt ve sekiz iken ceddimiz,

Pri Hazretlerinin ilhiytndan hifzettirirdi. Hatta, bir gn
Varm ol Hakka verdim gayri vnm kalmad
msran hifzederken; "dediciim, bu dahi prin ilhisimidir? dedim. Ceddim

dahi, Bel oulcuum dedikte, acaba kendinin vr varm idi ki Hakka
verdil deyu sylediimde ceddim merhum dahi, bu olanck eyhtir, deyu
okar Olan -eyh tesmiyesine bis ve bd budur szlerile mes'e-
idi.
leyi tavzih etmektedir.
eyhte (tensuh ) fikri:
(Dili dn )da Srbn Ahmedin " Ismaili ma'uk,, den naklettii bir
sz nazmedereken
' Yine bir dahi geldikte okurlar ismim brahim
"[1] Zaviyei mezkrede seecde nini hilfet olup icryi yni tarikata z edip yev-
men feyevmen syti istihri lemgr ve Olan eyhi dimekle zeban zedi sar kebri ol-
mular idi.
Tekkesi mahalli zihm ve mecmai esnm enam olman ulem ve vzer hzr olup
fukara ve zuaf duhule mecl bulmazlar idi. akayk zey li: eyh
; ;
gibi bir msra', hele kasdei tiyesindeki

Nice yz kerre yz bin yl avlimden gzer kldn;
Feleklerde, meleklerde geirdin nice tesbht..
Tabyi' lemin grdn, letfet mlkne erdin,

Ki her zerren bir lemde ederdi zikri temcidat..
Her uzvun nce yz bin zerre, her zerren bir lemde

Gezerdi mfredt ire mrekkeb olmadan zerrt..
Ansr mlkne dt yolun terkibe geldin n ;
Bu terkb ire hsl oldu sna ilm idrkt..
hayvan leminde hsl ettin hissi hayvn

Hicab oldu mrekkeb ; lemi gayb oldu mefhumt..
cne sureti inn ihsan eyledi Hlik

Tfl oldun, yiit oldun, kocaldn erdi tevit.
Uyanup kendine gelmek, znde kendini bulmak

Myesser olmad, hr yerindir mlki hayvnt..
Ne hayvan iptidas galib ise vehm fikrinde
O hayvan suretinde harolursun rzi mahzurt..
gibi beynt, kasdei riyyesindeki
Bu dem donunu giymeden evvel kang dondaydn ?

Bu donun hakkn, hkmn vermezsen seyahattir,
Bu dem suretin cnn brnnce neler ektin

Yine devre dersen menzilin esfelde zulmettir.
szleri eyhin (tensuh) u kail olduu hakknda bir zan tevlit edebile-
cek mahiyettedir. Bu efkr, eyhin hemen hemen her kasdesinde vardr.

Fakat eyh, bu szlerle (tensuh) u kail olmyor.
Umum (Sofiyye), (Ahadiyyeti mutlaka, Zti baht, Ella taayyn
, iii <uu< cjjî ) ve ir isimlerle yd edilen Allann, zuhurunda,
t
ya'ni hilkatta bir kavis tahayyl ederler ki buna (Kavsi nzl) denir.
Bu kavsin meratibi:
Ahadiyyet -^-**- 1
,
Vhidiyyet c**>*i ( taayyni evvel, J- 1 hakikati
muhammediyye V** cJ^),
Eflki tis'a , ansr erbaa uijt û,
mevld nsan ve nsani kmil dir. Ya'ni; zt, ekmeli zuhuru [olan
insana kadar btn bu (sft) mertibinde mtecelli olur. insani kmil
mertebesine gelebilirde ( Suud j- ) kavsini de ikml edebilirse matlup
elde edilmi demektir, bu da ancak slk ile hsl olur. Slkte (tevhid
v-/ ve fen t5 ) makamlarn tevhidi ef'l Jum tevhidi sft

tevhidi zt ve sonraki ( bek ) makamlarn kat' ya'ni zevkan
v-j' ,
ve hden bu makamlarda tahakkuk etmek suretile halk ve hak mertebe-

lerini cmi' olanlar ( Diretl vcud j-^fc) denilen bu direyi ikml
etmilerdir. [1]
Binaenaleyh artk brahim Efendi gibi
Benim Allahlm, abdiyyetim le olur kaim
(Dili Dn)
Byle zevtn hakikatlar badelvefat dier bir kmilde brz
diyebilirler.
eder. Eer sulkini ikml etmedise vefatnda; tabiri tasavvufeile bu ne'ei-
unsuriyeden melekt lemine intikalinde, bulunduu mekmn melekt
suretile harolur. Bu suretle hemen btn sofiye, Muhiddinden sonra
Berzah ve hiret lemini (cesedi misl J^* >--) olarak kabul etmilerdir.[l]
te brahim Efendi de bunu anlatyor. Ve anlattn da (sohbetn-
me) de tensuhu reddetmekle beyn eyliyor. Sohbetnmede bu mes'ele
hakknda diyor ki:
"Dn, kendi hakkatna gh tahsil eyleyip berzihten bir berzahta

alka Komayp
kevn ile kevnolmak mertebesine nil olup mazhari har-
da brz edip dn gider, dan gelir K^J^'^' ^P'^di j'V.V
ma'nas kati zhirdir. Pes lisn vahdet, ne'ei uhrya ve dnyadan badel-
mfaraka her hangi mazharda bulunursa (hiret) tabir ederler.
Nitekim bir kimesne ryada bir esp veya bir har grse anda hull
ve tensuh bulunurmu? 01 mer' olanlar, kendisinin sfat galibesine m-
nsip suretlerdir. Rnin ayndr.,,
Bu hususta sdt sofiyyenin hepsi sz sylemiler ve hatta Niyz-
nin Devrei ariyanesine kar skdarl Him baba da manzum bir
(Devrei feriyye) yamtr,
[1] Tafsilt iin ( msr )nin ( devrei ariyye <Ji^ tjl* ) sine mracaat.
Msri Niyz: malatyaldr. Tahsil Msra kadar gitmi,
Kadir olmu,
iin Diyribekire,
nihayet Elmalda Halveti Sinn mmiye intisap etmi ve mumaileyhten irada mezun olmu-
tur. eyhinin vefatndan sonra Bursa, Edirne ve stanbula gelmi, tekrar Edirneye gidip
Sultan Selim camisinde cifre it baz eyler sylemesi zerine ( Rados ) a nefyedilmi,
menfadan avdetinde Bursada ayni hl yine tekerrr eetmekle Limiye srlmt. Limniden
avdetinde Edirnede Sultan Selim camiinde (memuruz) diyerek icrt hkmete mdhale
etmekle tekrar Limniye nefyedilmi ve 1105 te menfasnda vefat etmitir. ok koyu ve
cokun bir sofidir.
Mufassal tercemei hli iin eyhnin akayk zeyline mracaat..
Msri Niyz. Osmanl mellifleri.Sa:172 175
Cilt. 1.
[1] Bu akde Muhiddinde de vardr. Fthtn 63 nc babnda bu hususa it kfi
izahat mevcuttur.
Mracaat. "Cilt. 1; Sf : 396401,,

Melmiler 7
Fakat bu mes'eleyi en iyi tavzih eden (Seyyid Muhammedn nrl
arabiyyl melm j-M^hp ^ 1

*) dir.
Mumaileyhin tercemei hlinde bu bahsi tekrar tetkik edeceiz.
Ibrhm Efendide ilie temyl:

Olan eyhin kasdei mmiyyyesinde ayni nazar iki beyit var:
Kur'an ettim itihad, er'ile ettim ok fesd;

er'in nn ard eyliyen mezhepte No'man olmuam!
Geldikte Harnrreid oldum mam Yusuf ile
Hak suretinde ok zaman bls Mervn olmuam!
Bu iki beyitten, vzhan anlalyor ki eyh, (No'man ibni Sbit

&>S Ct. U) ve (Ebu Yusuf ^-*.y}) a muarzdr. Fakat bu muarzla sebep
nedir? Acaba bana melm urefsmdan bir ztn anlatt gibi (Ebu
Hanfe delli er' addetmesi
) nin (kyas 1A ) yznden altnc 5
imam, (Ca'fer ibni Muhammed * >) ile arasnda vukua gelen mua- Cr.
razam sebep olmutur?[l]

Hlsa sebep vzh deilse de bu beyitler, brahim Efendide bir a
temayln iynen gstermektedir. Essen hemen btn melmlerde
bu temayl mevcuttur. Srbn Ahmette de bunu iddetle grmtk.
Sar Abdullah Efendi de hemen her kitabnda on iki zikretmekte mm
ve tercemei hllerini yazmaktadr.
brahim Efendi sohbetnmede mezkr "ilhi hakik candr. Ve
Muhammedi hakik yine candr. Aliyyi hakk, cemi mezhirde olan ve
mabihil ittihat olandr.,, szile Allah, Muhammed, Ali vahdetini terennm
etmi ve "rif kinat, bize haktan her ne gelirse ynemiz Ali Mazha-
rnda dahi mevcuttur.,, szile de Alnin aynen a itikad gibi
at,y A" JNj j j'e' iV* J u > cr^j* fi -u'^'tc-lj j

! &>- Crk
(/-j'.'Vl jlU jlj O'.f

1 ^* fp- 1
Cr. ->-* JtS . cJ- ; J^- JB J y; f Jit\^.i : JB f JB
. o-Ul'i
. <j
mmehati ktbi a olan ktbi erbaadan (kf Jf) Ebu Ca'fer Muhammedibni
Ya'kubi Kleyni ^ Cr. ^ j*^*) tebriz tab' : Sa : 31
crH^'j sU'-S t 't t"
JiIjl : c- dtljk 1 '

J8 e
ls
i,i!l<SI.ue J~i.ll j) J.
; O ^'(V1
1
. "i
l
uc a' ,
f:
-'
,
Cr.^f
fy
(>. j*- ul )
S A..JL&
f'
<aii. âu-JB ^^-i 1

: l/B^ Jjl B JB :JB .^"-^' ^ ^^M .JJl
Kf aym bap: Sahife : 31 33

99
mir't Muhammedi ve nefsi Peygamberi olduunu izhr ve bu temayl

ikr eylemitir. [1]
Yalnz u
bilinmelidirki "melm - Hamzavler,, ehli tevell olmakla ,
beraber hi bir vakit teberrda ifrata varmamlardr. Aliyi vas kabul

etmiler, fakat hulefy selseye de hrmetkr bulunmulardr.
tam i deildirler. Nitekim tam Snn de deildirler.
hlde u
Halbuki Bektler, Tevell ile beraber Teberry da kabul ederek
Snnlikten tamamile ayrlmlar ; fakat te'vli kabul ettiklerinden " i
mam deil, " i
olmulardr.Btn
Melmlerde ise arzettiimiz gibi Teberr yoktur. Essen Teberr,
Vahdet telakkisile telif edilemez. Melmler keif ve ilhm erbab oldukla- '
rndan itihada tenezzl ve mtehidi taklitten vrestedirler. Hakik ma'na-
sile Ali ve Ehli Beyti peygamberlerin srrna vris ve ship bilip
ir esha-
ba tafdil eden (ai mufaddile 4^- ^frkasnn hayrlhalefi oimulardr[2].
ibrahim .E. nin Hurflere nazar:

ibrahim .E. kasdei mmyyede
Yonns dilinde ma'niler telf tasnif eyledim;
Adm Nesim eyledim, hem Fazl yezdn olmuam..
[1] Ben necran kabilesi Hiristiyan olup islm kabul etmedikleri gibi Peygambere
vergi vermee de raz olmamlard. Bunun zerine jl^fj sresindeki yI V e ahvlini slm
akdesine gre bildiren
lerine teblih edildi.
.iUk-l <5>i<jl
^ sCSU'cJliib
Mteakip yet Eer snm ahvline it sahih ilmi mcip olan bu yet-
yetinden itibaren 18 yet kendi-
lerden sonra yine seninle s hususunda muaraza ederlerse sen de onlara; gelin biz oullar-
mz, siz de oullarnz; biz kadnlarmz, siz de kadnlarnz; biz nefislerimizi, yani kendi-
mizi, siz de nefislerinizi davet edelim; bir araya gelelim; sonra mbhele edelim,
Allahm
Inetini yalanc hangi tife ise o taifeye isteyelim!" melindeki
o'.> u-i'ij (.cu , b'uj ^ji^. .asuu o
f"
r
ijiur j.s a.i > .iuu ^
yeti ki buna "Mbhele,, yeti derler
nzil oldu. Peygamber mbheleye Ali, Fatma, Hasan
ve Hseyni gtrmtr. Neticede Hiristiyanlar Mbheleye cesaret edemeyip vergiye rz
bu yetteki
oldular. iler, Ul dan mrat, Hasan ve Hseyin; \ _S dan murat, Ftma; U_i'l
dan mrat, Alidir derler. Sf tefsiri diyor ki
tafsilt iin mezkr tefsire ve ir mracaat, tefsiri Sf. Sa: 82

tefsirlerine
[2] (Mufaddile Hazreti ir sahabeye, tafdl edenlerdir. Bunlar dier

Aliyi
ashb da hayr ile yd ederler. Bizzt Sahabe ve Tabin iinde bir oklar Aliyi, irle-
rine tafdl ederlerdi.
SjjUj.-U fSeyyd Sleymanl Belh Cilt: 2. Sa: 418-419) da bu hususta kfi ma-
lmat vardr.
Ahmed ibni Hanbel J-l>- j- J.H de Ehli beyt ile hi bir kimsenin mukayese edilemi-
yeceini syemekle bu frkaya mtemyil bulunmutur. Ayni kitap. Cilt: 1 Sa 253 :
: , ;
beytini yazarak Fazlullah hurfy de zikrediyor. Yine ayn kasdede

"Ebu Hanfe,, ve " Ebu Yusuf u zemmeden ve
Hayyam dilinde syliyen, dni tensuh eyliyen,
Taptkta Yonusta denen ma'ni irfan olmuam.
beytile Hayyama eden eyh, Fazl hurfye kar "Fazl yezdan,,

tariz
lakabn vererek deta hrmetkr bulunuyor.

brahim. E. gribi bir sof, hi phe yok ki hurflerin nihyetsiz
hesap ve tevillerine kaplmaz. Buna imkn yoktur. Byle olduu hlde
Rza Tevfik. B. onu karilerine mfrit bir hurf olarak takdim ediyor, bu
kanaatini da eyhin hece ile yazlm drt ilhsi ile teyit eyliyor .[1]
lhileri biz de yazyoruz
Alimim dersin ama lemden bihabersin ;
Bu anden, bu nefesten, bu demden bihabersin !
Sz gelince ama sen eylemisin kl gibi ;
Kalbine haktan olan hemdemden bihabersin..
Bu esrar duymaa gerekler nazarnda

Ariflerin dedii niamdan bihabersin !
Drt kitab okusan nesne bilmi olmazsn;

Benim canm mdem ki demden bihabersin
;
!
brahimin gnlnn ma'nasn anlamazsan

Erden haktan bilinen keremden bihabersin !
Hakkm feyzi leme dpdzdr anlar isen ;
Bu grnen mevcudat bir yzdr anlar isen ;
Enbiyann geldii, drt kitabn indii

Her lisann dedii bir szdr anlar isen ..
Hak vehini grmee gzg [2] dm deme,

Bu yinede lem bir tozdur anlar sen.
Arife bir sz iyan : bozulup bozudulan,

Dost ile bk kalan bir gzdr anlar isen..
brahimin yznden dem kimdir bilmee

Bu muamma bir ze rumuzdur anlar isen !
&
Drt kitabn erhetti heman demdir, demdir
btn heman demdir demdir
Evvel, hr, zhir, !
Sr iinde nihan olan, cmle eyde iyan olan,

Her nesnede nian olan heman demdir, demdir.
[1] Etde sur religion mysterieuse en L'an 00 "Rza tevfik,, (Textes Houroufs:
Gibb)
[2] Gzg : Ayna
; !; ;
Gnllerde hzr olan, her ilere kadir plan,

yinlere zhir olan heman demdir, demdir
Kamu eyann yt hakikat ; zt, sft

Cenab Hakkn mir'at heman demdir, demdir !
erh felekte devreden, her grnende seyreden

ibrahim ; bu zikri eden heman demdir !
Drdnc ilhide
Bu ilmin beyann bir kmil insandan sor ;
Canm ; can haberini can iinde candan sor !
beytile balayan ilhidir ki brahim E. nin mill vezinle yazd ilhilerden

bir kan intihap ederken biz de bilhassa bu gzel ilhiyi yazdk. Gerek
bu ilhide, gerek Rza Tevfik B. in yazd u ilhde Hurfilik
nerede ?
Ne 28 harf, ne 32 harf, ne hututu mmiyye, ne hututu ebiyeye, ne
istiva,ne Fazl hlsa, Huruflii ispat demeyelim, ok pheli bir surette
;
irae edecek hi bir kelime ve fikir yok., bilkis ilimden hakik mrdn
nefsine lim olmak bulunduu, szle bir ey elde edilemiyecei, demin
ulviyeti yani btn sofilerin Huruflerin garip tevillerinden sarf nazar
edilirse onlar da bu zmreden addedilebilirler - kabul ettikleri akdeler,
btn vuzuhile grnyor. Fakat bunlar, kailinin Hurfliini deil, sof-

liini ispat ve izah eder.
Eer Rza Tevfik B. hangi iirde sz ve yz kelimelerini grrse
irinin Hurfliini iddia etmee niyet etmise
Sz hlbdi kadri beni deme candr,
Sz rabtai vastai demiyandr.
diye szn kadri hakknda mutasavvifane bir manzumesi bulunan Yeni-

ehirli Avn'yi ve
Ruhlarn hrzinde zhir olal Siv d hat

Ademe talim olan esm bilindi b nokat
Istivyi vehi demden ubur iden bilr
Kim ne yzden t oluptur mmeti Ahmet vasat.
deyen Yusufu Snek'i (953) [1] Hrflikte de ok mstamel *M l 8
de kullunarak
terkibini
[1] Sima'hanei edep. S: 252 254

: !
102 kinci devre Memleri
Ukdei serritei rz nihndir szm ;
Silki tesbhi dri seb'al mesndir szm ..
raatlaile balayan na'tin iri mbdii Nef'yi, hatta
Drt kitabn manas tamamdr bir Elifte ;
Be dedirsen sen bana be deyicek azarm
Bir Elif tahsil eden mnezzehtir lemden

Endie iklimine niin durup gezerim ?
deyen Yunusu niin Hurf airleri arasnda gstermiyor ? nk bunlar

Rza Tevfik B. in fikir ve telakkisine nazaran brhim E. den daha ziyade
Hurfdirler !
Bunlarn Hurf olmadklar muhakkak olmakla beraber biz biraz

daha ileriye gidip deyeceiz ki
Yznde Bist het harfi lhm,
Acep nakeylemitir pdhm.
beytile balayan gazelin iri Seyyid Nizameddin zade Seyfullah ve
Siv d harften niandr dilerin ;
Drt kitaba tercemandr dilerin. [1]
deyen Sim Mehmet E. ve son syledii gazelde
Siv d harfi vehi demde

Okuyup srrn habr oldum.
beyti bulunan Bahariye Mevlevhnesi eyhi merhum eyh Hseyin -
Fahreddin (329. H.) dede E. bile Hurf deidirler, bu szler, bu da

bulunsun kailinden sylenmi szldrdir. Bu zevatn eserleri, mesel
Seyfullahn dvn, hele risaleleri, Yusufu snekin Cezirei mevleviyesi
meydanda.. Hi birinde Hurflik kokusu yoktur. Hseyin Fahr dedenin
de iirleri mevcuttur. Hepsi kane ve sofiyanedir. Kendisini tanyanlar-
da merebini pek l bilirler. Efendi merhumda Hurflik tahayyl,
ok vh bir hayldir. Bu zevt; Nesm, Ref, Ar, Muht gibi Hurf
irlerile karlatracak olursak maruzatmz teeyyt eder.
Bunlar, byle olunca, dvnnda, Dili Dnasnda, Vahdetnmesinde
kafiyen Hurflik mutekadt bulunmyan brahim E. nasl olur da Hurf
olur? btn sr iinde Hurf szne biraz benziyen u iki beyti
buldum
Yzn asa bu nazmm kkln iki blk etse
Muanber byi mymdan erise cna ruh efz ;
[1] Esrar tezkiresine mracaat..

!
ki ka ortas akkul kamerdir aikr olsa
ki yannda zlfnden yazlm ma'nii z.if! [1] .
Fakat, bunlar da Hurfiyne deil, irnedir. nk eer Hurfce

sylenseydi ir, sa ikiye bler blmez istivadan ve bu suretle yedi
hattn sekiz olarak ansra darbedilince 28 hattn 32 olduundan ; ilah...
bahse balard. Hangi Hurf iri vardr ki sa ikiye blsn de istiv-
dan bahsetmesin?
Rza Tevfik B. "Peym sabah,, gazetesinin ilvei edebiyesinde yine
bu mnasebetle "Ben, bu gibi eserleri tetebbu' ettiim zaman irin ismi-
ne, eseri yazann ahsiyeti cismaniyesine o kadar ehemmiyet vermem,
asl fikre, felsefeye bakarm" diyor. [2]
Bu beyntn birinci kk
hakikaten doru., nk brahim E. yi,
kanun Sleyman devri ricalinden addettii gibi [3] Srbn Ahmedi de,
Bekt Kaygusuz abdal zannederek "Budalanmeyi ve
Ycelerden yce grdm Erbapsn sen koca Tanr
beytile balayan ve athiyat vadisinde bulunan manzumeyi Srbn Ahmede

isnat ediyor. [4] Fakat ikinci kk
yanl.. nk fikre ve felsefeye
bakd, lkin nfuz edemedii; Srbn Ahmedi, brahim E. yi ve Gay-
byi Hurf addetmesile sabit..
Hlsa; brahim E. kafiyen Hurf deildir. Fakat ulemayi rsum
ve ekseri ehli turuk gibi Fazl hurfye dman olmayp onu da vahdet
erenleri arasnda grmektedir. Hatta Gayb, "Sohpetnme,, de Hakikati
dem, indettahkik neden ibaret idn tahkikinde Fazl yezdnn bu
beyti ranalarn okurlard:
. pil f J> |O
diyerek eyhin Fazl Hurfden istidllde bile bulunduunu haber veriyor.

Hamzav eyhlerinden birinin mritlerine "Cavidn,, okuttuu iin tarize
uradn da yine Sohpetnmeden renmekteyiz. Rza Tevfik B. iyi ki
bunu ve Olanlar eyhi dedii Olan eyh brahim E. nin kasdei
mmiyedeki beytini grmemi., grseydi Hurfliini ihtiml yeminle temi-
ne kalkard. Hamzav
Melmlerde de dier tarikatlerde olduu gibi
Hurflie mtemyil kimseler vardr. Fakat brahim E. Hurf deildir
[1] Dili Dn
[2] Peyam sabah ; jlavei edebiye. N. 35. 8 Mays 1330.
[3] Peyam sabah; ilvei edebiye. N. 29. 31 Mays. 1330

[4] Peyam sabah. lvei edebiye. N. 35. 8. Ma. 1330
: : :
ve Hurflik, Bektalikte olduu gibi Melmliin esas akidelerinden

olmamtr.
brahim E. de iir
brahim E. yi Srbn Ahmetle kat'iyen mukayese edemeyiz. Srbn
Ahmedin lisanmdaki selset, yazlarndaki metanet, efknndaki bedi zevk
brahim E. de yoktur.
brahim E. de umum manasile iir yok deildir. Fakat, o san'attan
ziyade fikir ve felsefesine tabi' dir. Yazlarnda umumiyetle edeb san'at-
lara ehemmiyet vermez. Alel'ekser kafiye ile bile mukayyet deildir.
Mesel; "dedi,, ile yu; olacaktr" la "gelecektir,, i; "sur,,
"buyurdu,,
ile "fer',, yi kafiye yapmaktan ekinmez. Vezne de ok defa hkim
olamayan brahim E. de bunlar "Vahdetnme,, sinde itiraf ederek diyor ki
Celleddine bir n bir suhanver Sul idp dedi ey cna rehber!

Ne srdr evliyullah nazmda, Riyet kafiye etmez nazmda;
Heman ma'naya olurlar mukayyet Olurlar ma'ni hlle meyyet!..

Celleddn buyurdu ol mahalde: Meyih syled l mahalde
Cemli yri gzlerler hakikat; O yz g-ricek anlar olur mest..
Annn kafiye ile mukayyet Deildirler, olupturlar meyyet.

Ne anki kafiye bilmeye anlar; Bilrler cmlei ilmi o canlar..
Dahi bir kastlar ol rifne Mrad ederler ola mmiyan;

Ki zira szlerine aalpleri m Oiuptur bil hakikat ire ruhum!
Anlalyor brahim. E. de mevln gibi si'ri efkrn neir iin bir

ki
vasta olarak kullanyor [1].
brahim. E. nin nazmlarnn ehemmiyeti, i'riyeti noktai nazarndan
deil; tasavvufun btn esstn, akaidini, en mulk nazariyelerini
ner telkin etmesindedir.
Bilhssa, kasidelerinde vahdeti vcudu, insan kmil nazariyesini,
devri, hlsabtn mu'takadt sfiyyeyi o kadar gzel izah eder ki en az
mstait bir kimsenin bileanlamamas adml ihtimldir. Mesel; kasdei
Tiyesinde insann kadrini anlatrken der ki
Cihann btn fil oiuptur, zahiri kabil ;
Bularn ittihadndan doar ecar esmr t !..
3J \ fj -"Tl"
jy- c-l-te [1]
Mevln Celleddini Rum

; ;
yer gk ittihad etti

Biri esfel, biri l,
Yer gkten eriti cmle mahluka gdiyyt..
Gda eklinde mer' oldu dem sureti evvel

Gdadan hsl oldu cmle eklt tekilt...
Bu ekliyyt iinde ahseni takim olup dem;

Tufeyli oldu dem suretinden gayri takvmt..
Egeri sureti dem, bu lemde zuhur etti.
Hakikat lem etti deme ta'zim tekrimt;
Cihan bir ecer farzeylesek tohmidrr dem,

Tohum srdrr, ol bir tohumdan oldu ect. [1]
Ne czdr ol ki oldu klden efzun evvel hr;

Gnlden sureti lem eder insana tekbrt!
O cz bil srr demdir, cihna feyzerer andan

Hakikat klle ol czden irir feyzi klliyyt..
Egeri sureti dem sana az grnr amma

Velkin ma'nii demde lemdir hayliyyt..
Cihann zhiri ekber grnr, btn asgar;

Ki dem suret asgar; ii kenzi uriyyt..
Kasdei riyesinde de her mevcudun nt ztiyeden ibaret oldu-

unu ve tecelliy ilhiyenin her . sureti ahze msteit bir heyulya ben-
zediini u
beyitlerle anlatyor:
Hakin ilminde mevcud idi ulviyyt sflivyt;
ilimden ayne gelr r unsur, bahr ber bir bir..
Vcud mutlakm e'ni nundan tecellidir

Ki bir e'ni nian b niana yz tutar bir bir..
Cihnm mstakil kendu vcudile vcudu yok;

Mmasildir serba ma sanurlar teneler bir bir'..
Cihan ma'dm, Hak mevcud.. halk mefkud hak mehud;

Kd em brn katre katre halk zre yaar bir bir..
Dizilmi neyde surahlar, saf olmu muntazr nefha;

Nefes verdike neyzen zhir olur nameler bir bir..
Ganiyyi mutlak idi, gayb idi neyzende n name;

Grnd ney vcudunda ald perdeler bir bir..
[1] brahim E. nin halifesi Gayb, bu (ecer ve tohum) misalini (Kefl gt

snda tevsi ederek ok gzel kullanmtr.
.
106 kinci devre Melmiler!
Nefes neyden grnd; kr etti makamt;

Nev, Uak, Acem, Nigriz, Murabba' oldular bir bir
Makamat neyzenin ney mazharmdan ilmi ayn oldu;

Mislen bir nefeste oldu zinde mrdeler bir bir..
mimiyesinde de vcud mutlakn tecelliytna sereyan ve

Kasdei
ihatasn hakikaten czip ve vecdver bir surette ifade eder:
Surette v ma'nada ben, esfelde v a'lda ben;

Dnyda v ukbada ben, gamkm adan olmuam..
Mlhit denen, zndk denen, kzip denen, sadk denen;

Taklit denen, tahkik denen, dillerde destan olmuam..
Czde v klde zhirem, kudret benimdir kadirem;

Afv eylerem me imleri, fazl ile gufran olmuam..
Gn gibi zahir olmuam, her enge nzr olmuam;

Her dilde hzr olmuam, nuri eraan olmuam..
Zerrt lem her ne var, ztmla olur kr;

Her mlk her ehr diyar, sultan hakan olmuam..
Is deminden bu deme seyreyledim demden deme;

Oldum papas, oldum kei uzlette rhbn olmuam..
Ghi mrekkep, mfredt, geh ma'den gh nebt,

Gh meyyit gh hayat, geh nr nran olmuam!
Szlerindeki ihata ve mul kuvvetlidir. smaili ma'uklerin, Hamza

Bllerin katleildii, drsi muhterilerin ukubete
Husmeddin ve urad /
devirlerde ayn bulunan ve bu derecede ak szler syliyen

silsileden
brahim E. nin hrmeti ammeye mazhar olmas hakikaten calibi nazardr.
Bu hl de eyhin kudreti nfuzunu ve siyasetini; zavhire gftrile olmasa
bile ef'l ve etvrile tamamile riayetkr bulunduunu bildirir. eyhin en
ak szlerinde bile tevil imkn mevcuttur. Mesel: yukarda bir ka
beytini yazdmz kasideye
Hak der ki; kenzi mahfiyem, lemde pinhan olmuam;

Ztm mnezzehtir veli ismimle inn olmuam..
beytile balar. Binaenaleyh artk istedii gibi syleyebilir. nki; kail,
Haktr. Kendisi yalnz nkildir. eyh, mritlerine de "Vahdete mteallik

sz sylemek lzm geldikte (al tarikin nakil jajijij^) syleyin; nakil,
kfrolmaz mes'elesine binaen.. Ta ki selmet olasz!,, [1] diye tenbih
[1] Sohbetnme.
ediyordu. " Cem'i mahz semtini tutann tevhidine ingne tevhidi der-
ler [1] szlerile de zavhire riyet lzumunu tefhim eylerdi.
Divan:
Divanndaki kasideler unlardr:
Nemudrndrr ey ibni dem klli mehdt;

Tufeylindir yaradlmta cz'iyt klliyyt."
Beytile balyan kasdei tiye;
Kdem bahrnin emvc gelr bir bir, gider bir bir;
Bu erhin gerdile devreder m seher bir bir;
Matla'l kasdei riye;
D lem zhir btn hakikat bir iarettir:

Dili demde dm dm alnan tabii bearettir..
Beytile iptidar eden keza kasdei riye, mehur kasdei mmiyesi ve

Dili dn kasidesi;
ntmda zt ztn pinhan eder bir bir;
Cemlin ddei a'yan ile seyran eder bir bir..
Matla'l dier bir kasidesi:
Bidyette tasavvuf; sf bicn olmaa derler;

Nihyette gnl tahtnda sultan clmaa derler..
Beytile balyan ve tasavvuf hakkndaki muhtelif ahvl ve telkkiyat

cem'eyliyen 26 beyitlik (j^r } v i,t serlevhal kymettar bir
kasde Melm silsilesini cami'
[2]; bir mesnevisi, dier bir kasde ve
Hseyni Lmekn hakknda
Sad hezrn sipas hamd sen

Hak lisanile hakka subhu mes !
Mat'la methiyesi, 14 beyitlik bir mesnevi...

Gazeliyat ve ilhiyat pek azdr. Lmeknyi metheden bir murab-
ba, dier bir muhammesle 11 gazeli var. Buna mukabil hece veznile
yazlm 16 ilhisi mevcuttur. brahim E. halka halk dilile hitap etme-
nin faydasn btn sofi irler gibi anlam ve hatta bunu da bittecrbe
[1] Sohbetnme.
[2] Bu kasde M. Ali Ayn B. in "Tasavvuf tarihi,, nde mnderitir. Sa : 185 187
mhede etmi olduundan yalnz kasidelerini (aruz) ile yazmtr.

Gazel ismini verdiimiz manzumeler de essen birer kasde paralardr.
Dvan edebiytnn (Gazel) vasf bunlara kafiyen uymaz. 13 beyitlik
bir gazelinin bir parasn yazmakla iktifa edeceiz:
Diliinn dn hizmetinde psbn oldum ,
Gnl smrgi ankasna kalpte iyn oldum.
Gnl ynesin pk eyledim gayrin haylinden,

Hak zhir oldu ben nihn oldum.
Tecelli eyledi, ;
Bu bende ben diyen varlk hakmm zhir btn ;
Gidcek benliim benden gne gibi iyn oldum..
Ne iittim, ne grdmse annla grdm, iittim ;
Bu grmek, bu iitmekle cihan cismine cn oldum.
Gz oldum cmle gzlerde, z oldum cmle zlerde ;
Sz oldum cmle szlerde, dile nutku beyn oldum.
Bu cismn cihanda cismimin ismidir "ibrahim,,

Dehir ynesinde, ni dimde zamn oldum..
Sohbetnmede "Bizim kelmmz fehme eyi ekber, ya Mevln

kulaile istima' lzmdr,, [1] deyen eyh, mecz aka tenezzl etmemi,
hatta hakikati bile mecaz perdesile rtmemitir.
O, hakikaten yalnz kendi efkrn ner telkine vecitli bir alm
sof ve kendisinin manen bu ie memur olduuna bihakkin iman etmi
bir (Vel) dir.
Cokun szleri zamanmza kadar unutulmam ve bilhassa" Dili dn-

da varidt ilhiyeden hezar fusus ve ftht ve sad reeht ve nefeht
vardr[2] diye methettii ( Dili dn) kasidesi, zamanmza kadar bilhas-
sa Melmlerde mrit ve rehberler tarafndan msteit tliplere okutul-
mu, mukaddes bir evrat mecmuas gibi elden ele takbil ve takdislerle
dolamtr. [3]
[1] Sohbetnme
[2] Sohbetnme
[3] skdar ktphanesinde, Sleymaniye Millet ve Darltnun ktphanelerinde
bulunan divan nshalar ntamamdr. Bende bulunan eski yazma bir nsha ile dier iki
yazma nshay tevhit ve bu suretle dierlerine nisbetle olduka tamam bir nsha elde
ettim. Fakat bunun da noksan olduu muhakkaktr. Baldaki kasde ve gazel saylar
bendeki bu nshaya gredir,
; :
brahim E. de mill veziri

Hece veznini kullanrken Yonusun tesiri altnda kalmtr. Esasen .
(Sohbetnme) de zmnen bunu itiraf ederek diyor ki;

"Lisn kadm zere mana icra eylemi (Er Yonus) hazretleridir-
kim bu siyakta bizim sulimize ki
Dervi dilinde syleyen Kim idgn bilirmm ?

Ya kulanda dinleyen Kim idn bilurmsn ?
anlarn
Bu bilimde syleyen Kendsdr vallahi.

Kulamda dinleyen Kendsdr vallahi
Grdm iki dem der Biri ben biri sen ;
Hakikatta sen ben yok, Kendsdr vallahi..
kelm muvfk dmtr.,, [1]

brahim E. de Yonus gibi vezne ve ahenge hakim ola-
lisana, mill
rak yazd o kk manzumelerdeen mhim bahislerini
tasavvufun
kemali muvaffakiyetle sylemi, en ince nkteleri erhetmi en mphem ;
nazariyeleri izah eylemitir. Bu manzumelerde Yonustan bir cihette ayr-

lyor; O da mill vezin dahilinde olduka mebzul terkip kullanmasdr.
Fakat bu da pek tabi idi. nk o vaktin cereyan dnlnce yine
Melmlerin Ankara, Bursa, stanbul, Edirne gibi Dvan edebiyatnn
tamamile tehakkmnde bulunan mhim merkezlerde mill vezinle ve ol-
duka halis bir trke ile btn halka hitap etmeleri ve bu hitaplarn
byk bir ktleyeki ilerinde ulemdan, meyihten, vzerdan da pek
mhim ahsiyetler bulunuyurdu
hrmetle dinletmeleri pek mhim bir
itir.
Anadolunun, Rumelinin Dvan edebiyat girmiyen ssz kylerinde, su

balarnda, henz airet halini tamamile terkedemiyen trkmen boylar
arasnda ldn
Garam yahut dn tasavvuf [2] halk edebiyatn
;

terennm etmek ok kolay ve tabi idi. Fakat dvan edebiyatnn tehak-
km altndaki merkezlerde halis trkeyi ve mill vezni, hatta dvan
edebiyatnn yaad
saraylardan, dairelerden yetien bir ktleye hr-
metkrne dinletmek byk bir muvaffakiyettir. te bu muvaffakiyeti
bihakkin elde eden ve dvan edebiyatile arpan, onun san'at kaytlarile
mukayyet, ssl ve acemne edsna kar ruhtan doan halis ve berrak
trkeyi trk veznile yaatan ancak Melm Hamzav erenleridir. Bunun
[1] Sohbetnme.. Bu ilh matbu Yonus divanlarnda yoktur..
[2] Din tasavvuf ve mezhebi halk iirleri, bilhassa Bekta ve kzlba nefesleridir.
;! ;.; ;
iindir ki melm irlerini mill edebiyatmzn tekml safhalarnda

ihml etmemek muktazidir kanaatndayz.
Idrahim E. nin mill vezinle yazlm bir ka ilhisini kaydediyoruz:,
Yaban yerde ne gezersin; gel deme er bu deme ;
Hayvan gibi ne yelersin; gel deme er bu deme !
Nshai vahdet demdir; nefhai kudret demnir

Ademden gayri ademdir; gel deme, er bu deme!
ynei hak demdir, grnen yzde bu demdir.

Her nefes ismi a' zamdr; gel deme, er bu deme !
Ademdir rahmeti rahman, demdir gevheri her kn

Alem cisimdir, dem can; gel deme, er bu deme ;
demdir hakka giden yol; hakk istersen dem ol!
deme cmle eya kul; gel deme, er bu deme!
"brahim,, sen deme gel, kamu mkilin olur hal

-demi ma'tdan [J el al; gel deme er bu deme !
SI
Cmle rengler dne dne geldi deme boyand;

Her yzde seyran ..eyleyip geldi bu deme dayand.
Bu demde hak varln, srh mstakimi bul

Mi'ra klan bu nefesten hakkn gayriden usand.
Ehlihakka bu sz iyan, her rengin asl cevherdir

Cevher dem rengin giyp evvelki redgten utand
Cmle eyde seyran eden, cevhere zn kn eden ;
Her zerrede hakk gren gmansz hakka inand ..
Bir gerek er "brahim" e hep bildn unutturup

Yokluk denizine daldrnca suya biraz kand.
eyhim kerem kl bana, meknndan haber ver

Ne knn gevherisin, z knndan haber ver !
lemi kbrmsn, demi ma' nmsn ? [1]

Kaf da, Ankamsm? ninndan haber ver!
Yzn rahmeti rahman, szn Ia'li Bedahan;

Bihakk vehi insan vicdnmdan haber ver!
[1] demi ma' na: Hseyni Lmekn

. ,
ikinci devre Melmleri
Her zaman bir gerein hkmne mahkm olmu ;
. imdi zaman senindir; zamanndan haber ver!
"brahim,, var kreyle, sen Haliki yezdna;

Talibi ak olana yezdnndan haber ver!
Bu ilmin beyann bir kmil nsandan sor;
Cnm can haberini can iinde candan sor ;
Yrn ne olacan bu gn bilmek istersen

Uykuya vardnda grdn seyrandan sor !
Yrin zlf iinde ne balar oynadn

Erenler meydannda top ile evkndan sor !
Geen hut geti gitti, gelecei neylersin ?

Her nefesin ne'esin bu demden, bu anden sor
"Ibrahimin gnlnn geyikliin [1] bilmee

Can ile tlip isen gel ar rahmandan sor!
Cana dostun tecellisi geh iyan, geh nihan olur;
Tecellisinde bu cismin akl can bi nian olur...
Arifin gah dolundu, geh gnlde bulunduu

Gnl inkr ile dolon mnkirlere gman olur.
nkr gnlnden gider, budur haktan doru haber

Karanlar dervsna varlndan ryan olur..
Ne hlettir ki "ibrahim,, bu varlkta ciz kamu;

Feylesoflar, Clnoslar bu hikmette hayran olnr..
brahim E. 1065 senesinde vefet etmi ve istanbul Aksaraymda Cer-

rahpaa caddesinde (Olanlar tekkesi) namile maruf tekkenin trbesine
defnedilmitir.
Kendisinden eyh olanlarla tekkeyi imar edenler de mezkr
sonra
trbede metfundur. (eyh) 1065 senesi Rebilevvelinde vefat etti di-
yorsa da (Gayb) Sohbetnmenin nihyetinde hazreti brahim E.
iij-Ai j i ^
cenaplarnn zuhuri lileri 1000 senesi hicriyesinde
olup 1065 senesinin mah Rebiulahrnn 22 inci aramba gn vakti
[1] Geyiklik: genilik.

112 ikinci devre melmleri
subuhta ftb hakikatlan burci cisimlerinden gurubeyledi,, [1] diyerek

tam tarih ve vakti vefatn bildirmektedir. (eyh) brahim E. nin vefatna
ahbabndan Tal'at Hseyin E. nin [2]
msran tarih olarak sylediini yaziyor. Mezkr msran tamiyeli ol-

mas, yahut (^jii) in elifsiz yazlmas lzmdr. Sandukasna dayal lav-
hada u
tarih muharrerdir:
Jj tS-^sl ^j-) i^r*

JU- JaI JW jji
j_ jjjs-> JtJy
o^fj j5W jl^j jt.jl" j> tj-^-

JlyJijl-s j.jlc j-^ jl -v-l
v _,..$Sk
1065
Bu tarihte senei vefat ifde eden msra'daki noktal harfler hesap-

lanr ve (y) tamiyesi mucibince 2 tarhedilirse (1064) oluyor, tarih, bir
vakitderghn meihatnda bulunan mlga meclisi meyih reisi esbak
ve sbk Urfa meb'usu Saffet B. tarafndan edilen reca zerine Rsu-
mat mdrlnden mtekait ve (Sefnei evliya) sahibi Hseyin vassaf
B. merhum tarafndan sylenmitir. Sefnei evliya da msra'
Suretinde muharrerdir ki (cilt: 2 sa: 290) bu suretle vefat senesini

tamiye ile tam ifde eder. Esasen hac H. Vassaf bey de (Sefne) de
1065 de vefat ettiini tasrifi eyliyor. u
halde lavhann yazlmasnda
bir yanllk olmu demektir. [3]
[1] Sohbetnmenin eski bir nshas Konya Mze ktphaneindedir. Mezkr nshada
da kaydettiimiz satrlar ayndr.
[2] Tal'at Hseyin E. 1075 te vefat etmitir. Tafslt iin eyhnin akayk zeyline
mracaat.
[3] Osmanl melliflerinde vefat tarihi yanl olarak 1066 dr " Cilt . 1. Sf : 26
: !

113
*
sr
Dvan.
Dilidn kasidesi,
Tasavvufnme ve Vahdetnme (Mefln Mefln faln) veznile ve
:
baz yerleri mstesna olarak tamamile mesnev tarznda yazlm ta'lm

bir eserdir.
Yazld bin yi-irmi trihinde; Dzld satnda, trihinde.
beytinden anlald vehile 1020 de ve henz 20 yanda iken L-

mekn Hseyin Efendinin emrile yazmtr.
Bahislerini ayr baplarda

zikrederek 12 bap zerine
0,^5
yazlmtr.
.c^ ji^ ((Sj u,
Tertibinin
^ jjjiu,^ j^
de Hseyni Lmekn
tarafndan emredildii eserde mezkrdur. Mukaddemede Sultan Ahmet
camiinden, vezir Mehmet P. dan bahs ve bunlar sen eder.
Bunlardan baka Thir B. merhum (Osmanl mellifleri) nbe (Mfib
muhtasar ;") isimli bir eserinden de bahs ve
deyti mezkr u
eserben naklediyor: [1]
Zt pkin i>-\ lytji Ey sftin, vas m Juo).&t

r
Cmle lem, nuri ztnla dolu Cmle lemden sftmdr ulu

Ademi ztna mir'at eyledin ; Nurunu demde yt eyledin..
Divan ve btn sr gayr matbudur.
[1] Cilt. 1. Sf: 27

Melmiler 8
branim E. nin halfesi Snn'ullah Gayb
Ktahyaldr. ulumdan sonra stanbula- gelip sohbetnmede

Tahsili
tasrih ettti vehile 1059 da brahim efendiye intisap
etmi ve eyhinin
vefatna kadar stanbulda kalmtir. 1065 senesinde Ktahyaya gidip bi-
na eyledii zaviyede irada balam ve Ruhlhakikasn 1072 de yazd-

na nazaran bu seneden sonra vefat tmitir. Ktahyada Musallada bir
trbede metfundur. Ahfd ilel'n Ktahyada mevcut olup ahali arasnda

Kzlbalkla mttehemdirler.
Ruhl hakika iptidasnda kendisini zikrederken "Bu hakiri kesrt
nn
taksir Sun'ullah ibni Ahmed ibni Beir...,, [1] dediine ve
Batnmede
ceddi lsnn kalburcu eyhi pir Ahmet Efendi olduunu ve pederi mfti
eyh Ahmet efendinin de son zamanlarda melmete slik olup gaybye

dahi bu yola azimeti vasiyet eyledii musarrah bulunduuna nazaran
eben an ceddin dervi ve eyh zade olduu gibi melmet ne'esini de
babasndan tevars eylemitir. [2]
1059 dan 1065 senesine kadar brahim Efendinin sohbetlerinde bu-
lunmu ve kendi tabirince eyhinin "bahri ahadiyy etten vahidiyyete ihra
buyurduklar kelm drerbr ve gftr latfet iar ve hikmet nisrlarn
bikemlihi hifz zapta can dil verip J es } ^
msdaknca kuvvei
hfzaya itimat olunmayup V^- > h* ; ^
fahvasnca P
kitabetle de kayd
ve rapta tekaza hatra karar eden kelimt kutsiye ve ibrt

dp
tayyibelerinden bil ziyade vel noksan tahreti asliyesi zre,, yazmtr.
100 ksur sahife kadar olan bu kitap gayet kiymettar bir eserdir.
Melmlerin akde ve telakkilerini, brahim Efendinin ahvl ve gftrn bu
kitaptan tamamile anlayabiliriz. Bundan maada (Hasan Kabdz, Husa-
meddin, drsi mhtef ve rihi mesnevi Abdullah Efendiye it te baz
[1] Kalburcu Beir E. nin Deveran hakknda bir risalesi vardr. "Darlfnun. Hlis
E. Ktphanesi No 5148.
[2] Ve vlidi mcidimiz mfti eyh Ahmed Efendi dahi ceddi kalburcu eyhi gibi 20
sene mikdar erbab taklidin damna giriftar olup takati beerden hari riyzt kkayi
irtikbindan sonra hilfete mcaz ve silsilenamelerine mukayyet olmken kibet, kendilere
rahat bah edecek mertebe marifet hsl olmayup bilhare hr mrlerinde tariki vahdet
semtine azmet ve himmet buyurmular ve bu fakirlerine dahi ol tarika himmet ve vasiyyet
buyurmlardir.
"batnme,,
. :
ikinci devre Melmieri

115
malmat krpntlar mevcuttur. Keki melm dervilerinden bir ka ta-

nesi daha byle sohbetnmeler yazsayd ! .
Dvan mretteptir. Dvnndan mstakil olarak 99 beyitlik bir de

kefl gt isimli kasdesi vardr ki melmler arasnda Dili dn,, ((
kadar mehurve muteberdir.

Gayb, eyhini bihakkin temsil etmi bir ahsiyettir, o da eyhi gibi
aruz ve hece vezinlerile yaz yazmtr. Aruza pek hakim deildir. m-
pek bol.. Fakat kafiyeye eyhinden ziyade ehemmiyet vermitir.
leleri
Nazm ancak efkr ve akaidini neir ve telkin iin yazyor. Bedi ve

garam hisleri grnmemektedir.
Aruzla yazd u iki gazelini dercediyoruz
Hak budur kim vacibi bizzat oluptur mmkint;

Sureti mmkinde izhr etti kendin ayni zt..
Mmkintm her biri yne oldu kendye,

Ruyi kesretten cemlin gsterir der ciht! e
Kesreti bu mmkintn ayni vahdettir eh;
Bahri ztn ayndr fehmeyle emvc sfat!...
Ak br bis oldu ztnn envcna;

Devri dim ta tecelli zre ola kint ...
Her tecellisi ann zevki cedd ide at
Gstere her ande bir e'n dima ol muhdest...
Yok tecellisine gayet, emri zira devridir;

Srr devri zevkedersen kefola hep mkilt..
Nce bir mrde gezersin cehlilelemde sen;

Kesbi ruh et nutki "Gayb,, den iup bi hayt;
Muktedmz ak haktr, ak edindik imm;

Ann iim oldu her yerde salatmz mdm!
Ak haktr ilmi nfi'le bize slih amel;

Ak haktr zikrimizle uglmz her suph am...
Hep ibdtn hakikat cn ak hakdrr;

Ak hak olmaycak olmaz birisi hi tamam...
Ak inkr eyliyenler hakkk inkr eyledi!

Enbiy v evliy aktan alrlar feyzi tam..
Zhir btn kamu ak ile kaimdir cihan;

Sureti aktr bu lem Gaybiy " bil vesselm!
Kefl gt:
99 beyittir.
Bir vcuttur cmle eya, ayni eydr Hud;

Hep hviyyettir grnen, yok huddan maada..
matlaiyle balar. Evvel ve hrn itibr olduunu, hdistm tecelliyt il-
hiyeden ibaret bulunduunu anlatp hilkat, ya'ni hviyyetin zuhurunu u

suretle izh eyler:
Can lemden tekaza dt zt akna

Ekmeli surette kendu hsnn seyrede ta..
Lcerem dt sefer bu iktiz ola tamam;

Kenzi mahf fetholup mekuf ola srr am.
Alemi a'la ki artr, n menzil eyledi ;
Bulmad anda mrdm eyliye zevku safa.
Geti artan kt krsye ede menzil deyn

Anda da bulmad kendin nice olsun dilka?
Unsuriyyata bu gez geldi yzn tuftu ol;
Anda dhi yzn gstermedi ol dilrb !
Kodu -an dhi geti, menzilin ett nebt,

Bulmad kendini t kim ola ol cna gd!
Bulmad an'arda zn, geldi hayvan mlkne,

Bunda bulsayd zn pes cnn eylerdi fed
kibet bunca menzil geti kendin bulmad ;
Geldi inna grnd ol cemli canfez.
Ne'ei demdir ancak nefhaya kabil vcut,

Ruhi haktr ruhi dem dimedimi; ?
Bundan sonra demin Cem'iyyeti esmiyye v^ -^r sini, maz- 1

"
hariyeti kbrsn, berzahiyetini uzun uzadya erheder ve nihyet meyva

ve ecer temsiline gelir:
Bir ecer farzedelim batan baa bu lemi,

Fehmedelim t mrdmz mrd zre dil,
Geri bu temsilimiz eb'ad grnr eb'ade

Can ile dilden kabul eyler velkin akrb..
Bu draht lemin oldu mslen re'si ar

Tahtdr krs v sk oldular yedi sem.
: ; ;:; ;; ; ; ;
Nr bd b hk oldu mislen ahlan

Hem mevldi selse berk gl, meyva eh..
Diye dt nebata kendi ztn grmee;

Btnndan koptu nr kuvveti nev nem.
Geldi hke, anda dhi grmedi kendzn
Gitti ska t ki ola derdine andan dev..
kibet bunlar da fevt etti geldi meyveye

Grd kehduyi tamamen ztna ett sen..
Bildi, buldu, grd ki kendusini kenduda tm

Ilm ayna, ayn hakka erdi LiiiVlf -
n kemle ere meyve hatm olur ann ii ;
Meyvei hr tekazasna der itih..
Byledir hli mrekkep, kibet fn olur

M'nide amma fens oliser ayni beka..
Sureti misliyyesinden cilve eyler ol yine

Devri dim bu tecelli zre olur runem..
Tensuhu kail olmadn da u beyitlerle iyanen ve vazihan bil-

diriyor :
Sanma n kim tecellisinde tekrar eyliê, .
Nev benev her ne'eden eyler tecelli dim.,
Zt vhitir tecelli eyliyen her ne'ede

Zti m birdir egeri bi nihyettir in..
Her innm rengine gre olur ol munsabijf

Kabnn rengini tutar fil hakika levni m..
Mfredt olur mrekkep, hem mrekkep mfredat

Bu tahavvlde grnr gh beka v geh fen ;
Daha ilerde
Ham olan puht olmadan yere derse ngihn,

Puht olunca nice bin yl seyrede ol ham daha..
Puhtenin i btndr dse yere ol dahi

Yine kendu mislinin aynna drr kaza..
bu lemde olmayanlarn tekrar devre deceklerini sy-

Beyitlerile
liyor.Fakat bu devir, tensuh deildir. Misl suretlerde, ya'ni berzah
leminde olur. Eer unsuriyat leminde olsayd tecelliytnda ayniyet ve
tekerrr olurdu.
Sanma n kim tecellisinde tekrar eyliye

Nev benev her ne'eden eyler tecelli dim;.
Gayb, bunu reddediyor. Seyyid Muhammed nur da Ftiha

Beytile,
tefsirinde tenash reddederkeu "Bu mezhepe tebdili mertip ve taay-
ynt lzm gelr,, demektedir. [1]
Hlsa Sofiye, bu lemde aslna vsl okuyanlarn vefatndan sonra
berzah leminde dnyadaki amellerinin suverile mukayyet olacaklarn,
hakikata yusl myesser oluncaya kadar misl olmak artile suverden
suvere devredeceklerini anlatrlarken bu nkat iyice tedkik etmiyenler
bu szleri dim Tensuha hamletmilerdir.
Mesel Rz Tevfik B. "Hseyin Gayb baba,, adn verdii [2]
Gaybden u
Bu suretler kamu bir bir bozulur,
Gir ma'ni denizinde dzlr.
Ne suret huyu kesbettinse bunda

Tamam olunca devri hep gezilr..
Gele de olasn nki insan 1
Bu szden gayrisi senden zlr.
Bu gez bir sz olursun lmesi yok;

Ebed mlknde insanlk yazlur..
Gelr gder heman insan olursun

Nihayet her libas senden szlr.
Senin her bir libasn bir mevitir ;
Kdem bahrinde bylece bozulur..
Bu zevke eriince kii " Gayb ,

Vcudundan deri gibi zlr..
Tensuhu kail olduuna bir delil olarak almtr. [3]

gazeli
Bendeki Gayb dvnnda bu nazm yoktur. Maamafih Gaybnin oldu-
unu kabul ederek tahlil edelim:
Gayb, bu unsur suretlerin bozulmasndan ya'ni lmden sonra
[1] j SUj
Seyyid M. N. Arab
[2] Hseyin, Gaybnin olunun addr. Bu zt ^ l ve Alinin lit.J'UsJ. ini erh-
etmitir. ^ al>* erhi -u>Uyc>Vte aynen dercedilmitr. Gaybnin ismi "Sun'ullah,, tr.
Baba lakab da Rz Tevfik B. in tevcihidir !..
[3] Textes Houroufs ( Gibb )
"Etde sur une religion mysterieuse foude en L'an 800 de L' hegire.. Sf : 249.,,
ma'na denizinde, madd olmyan ve ma'nev bulunan lemde, Berzahta

tekrr dzleceini syliyor. Bu Tenash deildir. Muhiddin de ayni eyi-
szlerile ifde eder. [2] csjy.ijyJHjj>
Yine Gayb, insann bunda, ya'ni dnyda kesbettii huya gre

devrini tamamlayncaya, aslna eriinceye kadar bu suretlerde gezecei-
ni syliyor. Fakat bu suverin ma'nev olup bu leme, tabiri mahsususile
unsuriyyt lemine it olmadn
Ne suret huyu kesbettise bunda
msramdan sarahaten anlyoruz. Muhiddin de <^x, jojj'j 6Ui tT>

[3] t.... Û)i
f >. iV . 01 J Jy* diyerek bunu anlatmktadr.
Nihayet Gayb, insann hakikata ereceini, ebed bir sz olacan

vcudundan, vehm ve mukayyet varlndan tecerrt edeceini anlatyor.
Muhiddin de Ohennemin huldunu mnkirdir. Enbiy ve hednn
misl suretlerle mukayyet olmayacan [4].. .^jii c ^ Jr4r.u'v c ijX^-/U ^j
szlerile syler.
Velhsl Gayb Tensuhu kail deildir. ltibsa dmemeliyiz. [5]
eyhinin Tensuhu alenen inkr ve reddettiini de grmtk.
Rza Tevfik B. Gaybnin bizim de yazdmz

Hak budur kim vacibi bizzat oluptur mmkint
Gazelile Hurf olduunu ve "Kefl gt da da Hurflik akdelerini

tekrr ettiini iddia ediyor. Baldaki gazeli de bir mecmuada bulduunu
syliyerek kefini anlatyor. [6]
Gaybnin dvn pek ndir deildir. Anlalyor ki dvnini grme-
[1] Ftht. Cilt : 1. Bap : 63. Sf : 397

[2] . 400
f3] 401
[4] Ftht. Cilt ; 1. Bap: 63. Sf 400 :
[5] Amma basarlnnda ddei uhut ve kalplerinde nuri hikmet olmayan gafil ve anut-
lar zann gman ile tahayylt btla edp erbab vicdann berezatta olan tahkikatm ade-
mi iz'an ile Tensuh zann vehmedp- devr teselsle g-etrml erdir...

La' l zade Abdlbk >\-,jj j*si i al... i Lu.
[6] "Textes Houroufs,, Gibbe. Sf:234, 249
miler. nk mezkr
gazel dvndadr. Caybnin gerek bu gazelinde,
gerek "Kefl gta snda, gerek yine Rz Tevfik B. in yazd
Ta marifet tacdr Sanma -ayri ta ola ?
beytile balyan ilhisinde Hurflik yoktur.

Esasen Rz Tevfik B. de nihyet Gayb hakknda "Fakat Hurufli-
in harf ve rakam hesbtmdan ve garip garip teviltmdan gemi, asl
felsefesine ermi bir adamdr... "[1] demek mecburiyetinde kalmtr.
Fakat, Gaybnin eritii, Hurflik felsefesi deil, Soflik felsefesidir. Artk
bu bahsi tatvl etmiyelim. Son sz olarak tekrr ediyoruz ki Gayb, Ten-
suhu kail deildir. Berzah lemini Sofiye akdesince anlatyor ve nihyet
hakikata vsl olanlarn bu lemden mfrakatlarnda
Yine kendi mislinin aynma drr kaz
diyerek srlarnn der bir mazharda bruz edeceini syliyor.

Bruz da Tensuh deildir, kmilin tahakkuk ettii hakayktan birile
zuhurdur. Binaenaleyh rif bir kimse sofiyeye nazaran, veftndan sonra
kendisi itlak leminde olduu hlde bu unsuriyt leminde oaln
dier bir riften briz ve o rif, brnn ayniyetile zhir olur.[2]
Hlsa Tensh ve Huruf olmyan Gayb, kekl gta snda so-
fiye akaidini ve btn tevhit ve hut mertibini izah ve erhetmektedir.
*
* *
Gayb de mill vezin:
Gayb de asl ahsiyetini mill vezinle yazd ilhilerinde gstermi-

tir.Yalnz Gayb, mill vezinle yazd iirlerinde mmkn olduu kadar
arapa ve acemce kelimeler kullanmam, hele terkiplere hemen hi ya-
namamtr. Muhtelif tasavvuf telakkilerini o selis lisan ve przsz
ahengle o kadar gzel izah eder ki... Mesel ilhide vahdet, insan ve u
sz telakkilerini anlatmaktadr. Bir tek terkip yoktur. Yabanc olarak
ancak mel, trac; bir de stlah olduundan kullanlmas zarur bu-
lunan "Rbubiyet,, kelimeleri var..
[1] Peym sabah. lvei edebiye. M 36. 15. Mays. 1330..

L iLL; \ji Jl J^_,| jilj^l J.
. jj fjUlUe u-Ul jjjf JII jtil-l, JjjJUj [2]
... L ^ Jls ,5.1i- JU-tj. JUr SjIjI UJjS. V*^'

Seyyid Muhammed Nur : sU.\ jjîlj ati Jl tJ'
s>
!

121
Tac marifet tacdr Sanma gayri tac ola!

Taklid ile tok olan Hakkatta a ola
De dp aldanma Dte aldmp kalma;

Haktan gayri ne vardr Jabire muhta ola!
Sana lem grnen Hakikatta Allah tr.

Allah birdir vallahi; Sanma ki bir ka ola!
Bir aatr bu lem Mevvas olmu adem;

Meyvadr makud olan, Sanma ki aa ola!
Bu dem meyvasmn ekirdei szndr.

Szsz bu dem, lem Bir ande tarac ola!
Bu szlerin meli Kii kendin bilmektir;

Kendi kendin bilene Hakikat mira ola!
Hak denilen zndr; zndeki szndr;

"Gayb,, zn bilene Rbbiyet tac ola!
Bu ilhsinde de demin kutsiyetini izah ediyor:
Ak zn bilmee Ademe gel, deme

Hakk iyan grmee Ademe gel, deme!
Hakka giden doru yol, Senden sana gider jl.

Sa'yet seni sende bul, Ademe gel, deme!
Ademdir srr kur'an. Ademdir ari rahman,
Ademdir zt suphan; Ademe gel, deme!
Anda bulundu cennet Anda grnd hazret,

Adem oldu hiret; Ademe gel, deme!
Ol b niana nian, "Gayb,, demdir heman..
Ademdir ayni man; Ademe gel, deme!
Gayb, bu manzumede de gnl izah ediyor:

Haktan bize haber verdi erenler: Gnlde iste var hakk dediler.
Hakkn cemlini iyan grenler Gnlde iste var hakk dediler..
Gnl imi nki hakkn dura; Anda yanar imi ztn era.
Ede akn hem hakkn yara, Gnlde iste var hakk dediler.
Maksut olan bu lemde insandr ; insan dedikleri gnlde candr.

Can deildir hakikati canandr, Gnlde iste var hakk dediler.
Bir noktadr yerden gke bu lem; Sfattr ol, ztdr cn dem.

Nefahtden geldi bize gelen dem, Gnlde iste var hakk dediler.
:
Gnl eli, hakkn gizli elidir; Andan haber bilen gerek velidir.
"Gayb,, hakkn yolu gnl yoludur; Gnlde iste var hakk dediler.
Gayb hakkndaki szlerinize u gzel ilhiyi de derecetmeden hi-
tam veremedik.
Gnl gitti elimden, Ele giresi deil!
Hallak ile bir oldu; Artk lesi deil!
Ol bir ile bir olan, Cmle leme dolan;

Byle sultanlk bulan kulluk klas deil!
Erimeyen vahdete, Vahdetteki lezzete;

Girerse de cennete Lezzet bulas deil!
Can eline girmeyen, Hak varn bulmayan;

Bu surette glmeyen Sonra glesi deil!
ikiliin silmeyen, Hakk canda bulmayan,

"Gayb,, kendim bilmeyen Rabbm bilesi deil!...
sr
Divan ve kefl gt kasdesi...
uu^ Sohbetnme: 1059 dan 1065 e kadar Olan eyh brahim
E. nin sohbetinde bulunan Gayb muma kelimtn zabtetmek su-
ileyhin
retile bu kitab meydana getirmitir. 1067 de yazlan bu mhim eser
100 sahifeyi mtecvizdir.
uia.- Batnme: Melm mu'takadtn ve brahim Efendinin silsi-
le! tarikatn ihtiv etmesi itibarile ok ehemmiyetli olan bu risale 14
sahife kadardr.
jU.ii Tarikulhak f ittevecchil mutlak
jj> Dokuz, on s
sahifelik bir risaledir. 1071 de yazmtr. Tevecchn vcudi mutlaka

mahabetten ibaret olup bunun da insan kmili sevmekten baka yolu
olmadn izah ve tevecch hususunda tarikat ehlinin re'ylerini beyan-
dan sonra vahdet mlahazas olmadan zikrin bihude ve zikirden mrat
ancak bu tevecch, mahabbet ve fen olduunu bildirmektedir.
ya'ni
Ruhl haki kas Drt sahifelik bir risale ise de melmetin
<.iJ-
mebnsnn sohbet ve mahabbet olup zikir, riyzat mchede; deveran

gibi rsum ve kuyuttan ri bulunduunu gstermesi itibarile mhim bir
risaledir. 1072 de yazlmtr.
Divan ve btn sr gayri matbudur.
DRS MUHTF
Hasam Kabdz dan sonra melmlerin riyasetine "drsi Muhtef,,,
namile mehur olan Hac
Bey gemitir. Trhalaldr. Amcas, Sley-
Ali
man devri Sadr azarllarndan Rstem Paann terzisi imi. 995 de lkas
seferine giderken Ankara kylerinden Kutlu hana urayp Hsameddni
Ankarav ile gmmler. Hsameddin, Ali Beyi yannda alikoyup terbiye
eylemi ve terziliine telmihn kendisine (dris) ismini vermitir.
drsi Muhtef stanbula geldikten sonra irada balamt. Ayn za-
manda Filibe, Sofya ve Belgrada gidip gelerek ticaret ve bu suretle
kesbi servet eylerdi. Bilahara kendisi Sultan Selim civarnda bir konak
alp uzleti ihtiyar eylemiti. Kendi namna hizmetkrlar ticaret ederlerdi.
Ktip elebinin Fezlekei tarihte tavsifine gre [1] cezbei azme ile me-
hur olduu gibi asrn bir ok ricl ve kibr, meayih ve ulemann ou
kendisine intisap etmilerdi. Bu hl baz meayihin hasedini celbettii
gibiduyulan athiyyat da kil kle bd olup ahali, hakknda trl ey-
lersylemee, vizler de krslerde aleyhine atup tutmaa balamlard.
Yalnz btn kin ve gazap drsi Muhtefye tevecch ediyor fakat kimse ;
drsi Muhtefyi bilemiyordu. Atnin tavsifi vehile
Syliyenler kendisin bilmez, bilenler sylemez;

Cylar kim erdi'er deryaya hm oldular !
fahvasinca bendeleri de drsin kim olduunu ketmederlerdi. [2]

haccetmi olduundan mahallesinde
drsi Muhtef mkerreren edayi
"Hac Ali Bey,, namile maruf, zhd salh mberhen ve hrmete maz-
harbir ztti. Hatta mahallesi komularndan eyh mer Ef. bir gn Hac
Ali Beye "drsi Muhtef isminde bir ztin lemi idll etmekte olduunu
ve hkmet tarafndan derdestine emir ve ferman verildii hlde bir
trl elde edilemediini,, yana yakla anlatm. Hac Ali Bey de "mezkr
ahsn dalleti hakknda bir ilmi e'r husule geldimi? yahut ahs mez-
kr, dalletini huzurunuzda itiraf ettimi?,, diye sorup "hayr,, cevabn
alnca "niin bir mslmann aleyhinde bu kadar iddet gsteriyorsunuz;
beni nasl bilirsiniz? drsi Muhtef benim ismim Ali, lkabm dristir.
;
deyince mer Efendi istifar ve Hac Ali Beyden istihll le ikrar ben-
[1] Cilt; 2 Sa; 373374

[2] Sa; 602-603
desi olmutur. [1] Sadr azam Halil Paa da drsi Muhtef' ye mntesip
imi. Hatta Sivasl eyhi drisin ikyeti zerine Bursaya nefyettirmiti.
San Abdullah Efendi Cevheretl bidayede Fzl Iznik Ali Efendi ile
eyhlislm Mustfa Efendinin de Hac Ali Beyin mridi olduklarn sy-

liyor.[2] drsi Muhtef' nin mezuniyetile o zaman mteaddit kalbe bakc-
lar varm; Mstait talipleri birer birer ekip irat ederlermi. Melmlik
bu zamanda fevkalde intiar etmiti. 46 sene irat ile megul olmu,
bu 46 senenin on drt senesinde Hamzaviye - Melmiyenin riysetinde
bulunmu olduu hlde kendisine mntesip olmyanlardan hi bir kimse
drsi Muhtefnin Ali bey olduunu anlayamamt. 1024 senesi rebilev-
velinin nihayetinde vefat etmitir [3]. Kabri, Kasm Paada tersane arka-
sndan kulaksza kan yokuun ihtidalarnda sa tarafta mstakil sofa
zerindedir. Mstakim zade merhum, Iprsi muhtefi' nin yannda, talarnda
^
>. le M- >. J^H 1 - 8 yazl olunun met-
' 1 ' Cr.
funbulunduunu yazyorsa da bunlardan ylnz ismailin sengi mezar

kalmtr. Kendi mezar, resimde grld vehile gayet salam yapl-
dndan dn yaplm gibidir. O civarda"evliyaolarak maruftur. [4] At
zamannda Sahn mderrislerinden bulunan eyh Sinan zade Mustafa E.
atye "ben, dris efendinin vefatnda kassam ktibi idim. Muhallefatm
tesbite memur olmutum. Evinin ii bir mahalle kadar vasi olup ierde
,
hadden ziyde adam vard. Cariye ve hizmetileri bir mahalle halkndan
[1] Melmiyei attriye ; Sa ;

70 71 Bu vak'a Fezlekei tarihte de mukayyettir. Cilt;
2. Sa: 374.
]2] Varak: 134.
[3] idrsi Muhtef'ye muarz olduu, nihyet
Hediyyetl ihvanda emseddni Svas'nn
emseddnin duas icabet bularak idrsi Muhtef' nin bir sabah, deinde katledilmi olarak
bulunduu kaydi var. Bu yanl malmat, Evliya elebi'de de mevcuttur. Ona gre de
Idris, " eriattan ta kopard deyu mahnukan ehit olmutur. (Cilt: 1, s 425) Fakat :
bunlar temamile yanhtir. Idris 1024 te ecelile vtfat etmitir. Millet ktphanesindeki
Hediyyetl ihvan, Ruznameci mehur Fik E nin nshasndan aynen istinsah edilmitir.
Fik . E, bu kitabn kenarlarna Hamzavlere it ihtiramkr haiyeler ilve etmi, bilhassa
bu katil riyyetini reddetmitir.
( Evliya elebi'de Eyupta Idris kk namile drise it bir kk ve bae bulunduu,
bilhara S. Mrat tarafndan hedmettirilip mesire hline ifra edildii hakknda baz
malmat vardr. Cilt: 1, Sa: 399
[4] Kabrini ararken yanl yola gitmiim. Bir trl bulamayordum. kimsen n bileceine
kanaat getirmediim halde rast geldiim orta yal bir zattan hac Ali bey diye sordum.
Bilmedi Idrisi. Muhtef dedim. " Ha; sen zt ariyorsun deyip mezarnn mevkiini tarif
etti. Bunun zerine muhtelif mahallerde bir ihtiyar kadna, sordum. On- birde ocua
lar da tandlar ve tarif ettiler. Hseyni lmekn de o civarda (tez veren hseyin de de )
namiyle tannyor. Hamza Balnin, Ismaili maukinin mehetlerine, hac Kabayi efendinin
merkadine yakn zamanlara kadar - ve hatta el'an - mum ve kandil yakld da dn-
lrse hamzav - melm erenlerinin nfuz ve maneviyyetlerinin derecei tesiri anlalr.
; , ;
fazla idi. Yalnz altm tane azat kad yazdm. Muhallefatn tahrire
elli,
bir haftadan ziyade uratm. Nihayet baa kamyacam anladm da

cins cins ayrp alettahmin yazmaa baladm.,, demi, at de " elhak
bu mertebe zuhur ile bu gna ihtifa, kerameti azme id cayi hf
deildir,, [1] diyor.
drisi Muhtef' nin bir takm tasvvuf remizleri ihtiva eden athiyesini
buldum, bu sr ynsn
ktm erik dalma Anda yedim zm,
Bostan ss kakyp Der : ne yersin kozumu ?
tarznda, hatta ayn hece adedile yazlm bir eydir. Aynen dercediyoruz t
bu deme erince
Nice yavru .;uurdum, Nice iyneden!
Drt dourdum anam Hamil oldum babadan

Babam dokuz ayakl, Anlama efsneden!
( cy
w)n faupvfl ety cl pm7i YCt
*i>x I m Ik yzl bir ocuk;
Kara libas giydirdim; Gsterdim kneden !
Kaf dan arkama Yklendim etme aceb;

Bahri muhiti itim; Kanmadm amma neden?
Altm arin minare ktm ann stne;
aruben cihan Doldurdum efsneden;
Vz tnapl bir adr Diktirdim siper in ;
Ana tuttum yzm Dodum cl krhneden !
riravn ile goruup raz nasihat ettim

Dedi szn tutmazam Dnmezem Hmneden.
Yedi bal bir ylan Grdm ki hkim olmu

Sureti hayvan deil Bilmezem amma neden ?
Ak sakall bir avret Dt benim peime,
Zinet etmi kendine L'li drdneden..
Yetmi iki dilice Ddk aldm ardan

aldm, ar sadasn Geti smneden!
Bir top attm marktan Geldi dt magrba.

Bu, bir rengin rumuzdur Anlama efsneden !
Bir mektebe uradm Ku dilini okurlar

Sivri sinek halife Hocas pervneden!
Alimi semay Olta edip sarkttm;

Bin bykl bir balk kardm deryneden !
[1] Sa: 603 .

Grdm "Nuhun gemisin, Girdim anm iine;
Buldum anda necat, . Korkmadm tufneden!
Senin "Idris,, hakikat Bu rumuzat szlerin

Anlad insan olan; Bilmedi hayvaneden !
Osmanl bu athiyenin matlan yazp bir ok me-

mellifleri sahibi
:ayih tarafndan erhedildiini de kaydediyor [1]. Fakat hangi eyler
jerhetmiler ve bu erhler nerededir? Bunlar yazmyor. Yalnz Hac
Hseyin Vassaf. B. merhum Sefinesi evliya,, snda Nakibend eyh-
lerinden L'al erm. E. nin erhettiini kaydediyor. Bu erh, Sleyma-
niye ktphanesinde Nfiz Paa kitaplar arasnda 419 nmarada mu-
kayyettir. Yeni Kapu Mevlevhnesi eyhi Osman Salhaddin
Bu kitap,
dede ve rihin ismi de Vassaf B. in kaydettii gibi
E. (1304) ye aittir
La'l erm deil, "Ali ermdir. Bu erh pek muhtasardr. Bundan

baka mlga skdar Mevlevhnesi eyhi, skdar ktphanesi mdiri
Ahmet Remz B. E. nin yazd erhi de Vassaf B. merhum Sefinesinde
aynen yazmtr. ( Cilt. 2; sa: 309) Bunlardan baka bir erhe tesadf
edemedim [1].
[1] Benim anladma nazaran.

bu deme erince * gez dodum aneden demekle Ahadiyetten ErVh, Ervahtan
Ecsm lemine nzuln ve slkn itmam edip bir ok kimseleri de irat ettiini anla-
tyor, Yahut dokuz ayakl baba ve drt ana, Elki tis'a ile Ansra remzolduundan me-
hur " Devir nazariyesini izah ve Mevlde nzuln ma ediyor. On taya, maruf zahir
Havassi hams ile btn Havassi hams olsa gerek.. Bu suretle bir yz Hak, dier yz
Halk lemine nzr olan insan, terbiye ediliyor.
Kaf da
" Cem'iyyeti esmiyye vl^-l denilen emneti kbrdr ki rif ve
mbelligi inn kmildir. Bahri muhit te hakikat deryasdr. Altm arn menareyi anl-
yamadm. Hurfler ( 28 -J- 32 =60) olduundan ^ i bu suretle deme tatbik ve Isnn
amdaki altm arn ttndeki ak' menareye nzuln de bylece te'vil ederler. htiml,
Idrsi muhtef de buna iaret ediyor. Yz tnapl adr da byle.. Hurfler, 28 harfi bast-
ederek 72 ye ibla ederler ki 72 esm ve 28 msemmnm mecmuu 100 olur. insann da
el ve ayann mafsallar 28 dir. On parmak ve on trnak ile 48 eder. El ve ayak yelerile
50 eder. Ayni vehile br taraf da 50 ve mecmuu 100 olur ki Msann yz tmapl hay-
mesi buna remzdir. Bu hususta " Gavidan nme ve Cavidan erhi Drri yetim de Ak-
nme de ve sair Hurf kitaplarnda tafsilt vardr. ( Arnmenin di^j U* i^- it"
Vj** -51 (j-Î . ji* j.*s fis j* U.^ .p. ve it*j bahislerine ve Aknme nin
5 inci ve bilhassa 6 n
baplarna baknz.. Sa: 29, 31 32. ] Essen Idrsi muhtef' nin
kitabmza dercettiimiz gazelinde de Hurf akidelerine pek vzh bir surette tesdf
etmekteyiz.
Fr'avn, hakikatta bu'd ve gayriyetin mmessili olup ma'dum bulunan Mertebei
vehim = eytan, Nefs; yedi bal ylan da nefis mertibi olsa gerek.. Ak sakall avret
Dnydr. Peygambere de Mi'ra gecesi kadn eklinde temessl etmiti. Yetmi iki dilli
.
drsi muhtef' nin bu i'ri, emsli arasnda hakikaten mull ve

gzeldir.
drsi muhtef' nin bu athiyesinden baka bir de u gazeli mevcuttur:
Iktideden salti dime etmez kt .

Kblesi demdir ann dembedem evler sct.
Kefolup vehine vehi ma' nevinin srlar

Yedi hat wl:..J l
^ oldu ana Haktan ht.
Grnr vehi misli beyti mamur zahiren

Mevzii Beytl mukaddes, hari ervah cnt.
Alemi mutlak, mukayyet menzilini tayyeder,

Menzili Ruhl kudstr lemi srr sut
Cm kesrette arb vahdeti ien mdm

Mest medhs Huddr anlamaz bd nebt.
B vuzdur ol fakih kim msivdan el yumaz,

Hakk mevhumdur peresti ettii andan i st?!
Uyma ann kavline zerku riyadr szleri,
i hanns ile vesvs, taras nefsi kuyt..
Virdidir J y ' Jls ; zikri j ' jU

Dahleder erbab hlta o hl ile hast..
Secde eyler sureti rahmana drisher nefes..
Kblei tahkike erdi eriip fazl vedt...

*
Gerek bu gazelde, gerek athiyede Yedi hat, v^-01 f

1
sureti
rahman, yz tnapl adr,, gibi Hurf telakkileri vzh bir surette g-
rnmektedir, Hele son msrandaki "Fazl vedt,, terkibindeki

gazelin
iltibas kabiliyeti cidden dikkata ayandr. Fakat bunlarla drisin Hurf-
ddk, yetmi iki millete tefhim olunan srdr. arktan garba top atmas ile de zuhur
ve butnu anlatyor. Urad mektep, rfan mektebi; halife sivri sinek, Rehber; hoca
pervane de ak ile mevhum vcudunu ifn edip Hak ile bk olan ehli tevhittir. Alimi
sema, Hviyyeti n.utlakamm nst suVer ile zuhuru, bin bykl balk ta lyetenh taayy-
nat ve unu olacak.. Nuhun gemisi t Vc ' J J*. V/j ' Z/'
zevkan ve hden anlamaktr.
^ ^ J**
Esasen bu
*
hadsi mucibince ehli beyte temessk, tevhidi

gibi eyler, smiih anlayna gre te'vil edilebilecei iin yazlyor galiba.. Ben de bu ka-
dar anlaya bildim!..
Maruf ve mehur sofilerin ou byle athiyt yazmtr. Mevlnnm
matla'l gazeli de bu kabildendir ki emseddni Svs tarafndan erhedilmitir. [ lk

Mutasavvflar. Sa: 333] Son Melmlerden de byle eyler yazan vardr.
ligini iddia edemeyiz. Olan eyh brahim. E. yi anlatrken de bu hususa
temas etmitik. Maamafi, Hurufliin bal bana yaayamayp tarikatlara

ve bilhassa Bektlik, Mevlevlik ve Melmlie hull ettii ve Olan
eyh ibrahim E. gibi Melm byklerinin Fazl Hurfye ve Hurflie kar
hrmetkr bir lisan kullanmalar nazan dikkata alnrsa mes'ele tezahr
eder. La'l zade merhum da, Beir aann hemehrileri arasnda bir ok
Hurflerin de bulundunu ve bunlarn ay ziyaretleri kil kah bd
olduunu kaydediyor [1]. Fakat bu bir ka szle Melmlerin tamamile
Hurf olduklarn iddia, pek fhi bir hatdr. Yalnz tekrar edelim ki
Hurflik, dier tarikatlara olduu gibi Melmlie de hull etmi ve
bunun neticesinde Melmiler, Huruflik akidelerini ess bir akde olarak
kabul etmemekle beraber demi mufritne bir surette takds eden bu
meslee nm mtemyil bir vaz'iyette kalmlardr.
DRS MUHTEFDEN EEYZAL ANLAR

Bezci zadeMehmet Muhiddin E.
Konyaldr. Evvel Halvet iken bilhara stanbula
gelip drsi muh-
tefye intisapetmi ve tekrar memleketine azimet eylemiti. Birinci Ah-
met zamannda ikinci defa olarak stanbula gelip o zamanlar Darssede
aas olan Mehmet aann Ftikte arambada yaptrdh zviyenin
eyhi o'mutu. drsi muhtef tarafndan kalbe bakclk, ya'ni mritlik
hizmetine tayin edilmiti. 1020 de vefat etmi ve skdarda ahbabndan
birinin baesine defnedilmitir [2] .
[1] Sergzt; S 54
[2] Ayvansary Vefeyt'mda Bezci zadenin defnedildii mahallin, Hdy eyhle-
rinden ekr E. nin tekkesi olduunu ve bn tekkeye ilk defnedilen ztn Bezci zade bu-
lunduunu yazp; Muhy'nin i* e bir de erhi vardr; diyor.
Melmiler, yukarda yazdmz gibi bir baeye defnedilip oraya bir zaviye yapldn
syliyorlar. Bilhar Bolulu Ahmedi Bayrm dervilerinden Himmet E. gelip bu dergha
eyh olmutur. Himmet E. Bayrmiyeden Himmetiye kolunun messisidir. Vefat 1095
tedir. Tahminen 50 sene evvel Tophne muhsebecisi Hsn E. bu dergh tecdit ve
i'mar eylemitir. Himmet E. nin mrettep divan vardr. Yazma divannn " j harfinden
sonrasn son eyh olan Himmet zadelerden Dr. Abdullah Nsh B. naslsa kaybetmitir.
Himmet E. mleerri' bir zattr. iirleri mutavasstnedir. Melmlerdeki cokunluk ve
aklk, bunda grntniyor, Hece ile yazd ilhiler gzeldir.
Bd sabaya sorsunlar; , Canan elleri kandedir?
Bilenler haber versnler; Canan elleri kandedir?
ve btn takkelerde makam mahsusile okunan
Vakti seherde Alur perde;

Dtm yerde Derman sendendir!
ilhirleri mehurdur. Bir de slkten dhis gayri matbu' mensur risalesi vardr.
: ;; : ; ; !

129
"Muhy,, mahallesile sylenmi gzel iirleri vardr. Mstakim zade

aruzla yazd u na'ti risalesine dercetmitir
*
Arzet cemlin greyim ey mah taban Mustaf ;
Ref'et nikab ryini . emsi drahan Mustaf!

Hakkn sen oldun mazhan, sensin kamunun rehberi ;
Seni seven olur vel gevherlere kn Mustaf.
Eren sana erdi Haka, ak zencirin boyna taka;

T Hak cemline baka ey nuri sbhan Mustaf
Seninle oldu ftab, gnderdi Hak sana kitap ;
klara fetholdu bap ey derde derman Mustaf !
Metheylemek seni muhl, meddahn oldu zlcell ;
"Muhy,, kuluna kl vsl ey hakka mihman Mustaf!

@
Biz de eski, fakat tarihi belli olmyan bir cnkte [1] bulduumuz u
gzel na'tini yazyoruz
Canmda benim ak Hud olal peyd;

Mahvoldu derunimde ne kim var ise sevd ;
Sayyad mrdm edeliden beni sayd

Oldu bu gnl evk ile blbl gibi eyd !
Su gibi revan oldu diler

kim bula yar
Derdine devalar kla Allah kla yar ;
Terketti btn ak ile namus ile ari

Oldu bu gnl evk ile blbl gibi eyd . !
Dil zevrakn zevk ile deryalara sald

Gayvs oluben ak ile ak bahrine dald
Bu drr cevahir tznn knn buldu ;
Oldu bu gnl evk ile blbl gibi eyd !
Canan elinin canlarnn can Muhammed ; ,
han Muhammed
Sultan elinin hanlarnn ;
Ben dertlye klsn deyu derman Muhammed

Oldu bu gnl evk i!e blbl gibi eyd !
Dim okuyup can dilim na't Muhammed ;
Gayette safa verdi bana evki Muhammed ;
Kalbimde tarakki edeli ak Muhammed

Oldu bu gnl evk ile blbl gibi eyd!
Muhy'nin divaa da mezkr derghta imi. Fakat Dr. eyh Nsh B. ademi malmat
beyan etti. Ceddinin el yazs divanm kaybedecek kadar alakasz bulunan Nsh B. ihtiml
bu kymetli divan da kaybetmitir. Yahut ta apadaki tekkede yanmtr.
[1] Bu cnk, Molla Mrat, ktphanesi hafz ktb Hazm B. e ittir.
Melmiler 9
; ; ;
Derd ehli bilr ak hakik ne safadr ;
Her trl vefadr

bel, cevr cef, ayni ;
Fehmetti heman derdine Hak dr ifadr,

Oldu bu gnl ak ile blbl gibi eyd !
"Muhyiddin,, uyar meclisi tevkifte ho vz;

Blbl gibi glende edp nameye gz;
n ak ilhde sana kef olcak rz
Oldu bu gnl ak ile blbl gibi eyd !
"MuKy,, bilhassa Hece vezninde muvaffak olmu bir irdir. u

ilhsi, hemen btn tarikat ehlince bilinir; Mukabelelerde daima sy-
lenirdi :
Zhit, bizi ta'neyleme ;

Hak ismin okur dilimiz..
Sakn efsne syleme ;
Hazrete varr yolumuz..
Saylmayz parmak ile ;

Tkenmeyiz krmak ile ;
Taramzdan sormak ile Kimse bilmez ahvlimiz,.
Erenler yolun gderiz ;

ekilp Hakka gideriz ;
Gazyi ekber ederiz, mam Al [1] dir ulumuz !
Erenlerin oktur yolu ;

Cmlesine dedik bel
Gren bizi sanur deli ;
Usludan yedir delimiz !
Tevhid eden deli olmaz; Allah deyen mahrum kalmaz ;
Her seher alur solmaz ;

Bahara erer glmz !
"Mnhy,, sana olan himmet k isen cana minnet
Elif, Allah; Mim, Muhammed; Kisvemizdedir Dlimiz !

[1]
Maalesef bu kymetli airin divannn yegne nshas, arzettiimiz
gibi kaybolduundan elimizde bir ka manzumesinden baka eseri
kalmamtr..
TIFL AHMET ELEB

Tab' metin, lisan selis, stat bir ir olan Tfl,Trabzonda do-
mutur [1]. Babas Abdlaziz E. isminde bir zattr. Henz ocuk denecek
[1] mam Aliyyrrm: drsi muhtef ; Hac Ali B. dir ki mm Al lakabile de
anlrd.
[1] eyh ve Mstakim zade (Tezkiretl
Hatttn), stanbullu olduunu syliyorsa da
dier menba'lar ve bilhassa Saf, TrabzonTu olduunu kaydediyorlar.
bir yata iken tabiat i'riyesini izhar ettiinden Tfl tahalls etmitir [2].
Btn tezkireler, Tflnin airliini methetmekte mttehittir. Rz, bu iri
"Tze g lukla tavsif [1] ediyor.
Tfl, ayn zamanda airliine mrdif olarak "ehnme hanlk,, ve
"Meddahlk,, la da mehurdur.
Saf, Tfl hakknda "Ol arn uaryi zevil ihtirmndan, alelhusus
ehnme hanlkta ve sergzet naklinde b nazri rzgr ve meddh
rinkr ve meclisi belgatta pehlevn rzgrdr,, [2] dedii gibi
"Slimde mstakllen Tfl'den bahsetmedii hlde 1120 de vefat eden
"Krm Mehmedin tercemesini yazarken "Tfl merhum kadar sergzet
syler bir ehli tab'u ma'rifet perver idi,, diyor [3]. Gft'de tezkiresinde
Tfl'nin irliile berabar meddahln ve ehnme hanln zikretmek-
tedir [4]. eyh, Tfl'nn "B nazr ehnme,, okuduunu ve "Baz ser-
gzeti olmak zere muhteri' ve bedh hikyt muhayyele nakl ettiini
ve bu suretle Drdnc Mradn nedim ve manzuru olduunu syler.
Evliy eleb, Tfl'nin ehnme hanln kayt ve boyunun uzunluundan
dolayi kendisine "Leylek Tfi,, dendiini ilve ediyor [5].
Tfl, ayn zamanda sls, nesih, ta'lik ve Acem krmas ta'likte
mhir bir hattattr. Pdih ve rieli devlete bir ok kitap yazmtr [6].
eyh ve Saf; irlik, hatttahk ve bilhassa meddahlkta hret bulan

"Tfl'nin gmrk ve evkaftan ald vazifelerle mreffeh bir hlde mr
.srdn bildiriyorlar.
Tfl, 1070 tarihinde vefat etmitir. stat irlerimizden Nil, vefatna
Tfl kulunu eyliye ukbada Huda
Maksure nini huld magfri ebed
Trihi vefatn demi mderi dehr :
kapuda Hamza
tarihini sylemitir. Silivri Bl'nin civarnda defnedildiini
ve tanda akrbasndan Nazm Mehmet E. nin[7] syledii u
tarihin
[1] Trabzon irleri "gayri matbu,, : Hamam zade hsan B. E.
[2] Sa: 63
[3] Sa: 239-240
[4] Sa 568
:
[5] Trkiyat mecmuas. iR: 1. "Meddahlar: Prof. Dr. Kprl 2ade M- Fuat B. E.
;Sa : 32-33 Trabzon irleri Hamm zade hsan
: B. E.
[6] Cilt: 1; Sa: 671

[7] Tuhfetl Hatttn. Gt: 1; Sa: 60-61.
[8] Nazm Mehmet. E. Halvet eyhlerinden Abbl Ahat Nur hulefsmdandr. 1065 te
Yavaa Mehmet aa zaviyesine eyh olup 1112 de vefat etmitir. Halvet? eyhlerinin ter-
.cemei hllerini bildiren Jijt jU ve ' jMfl*.* ismindeki eserleri mehurdur. "alim tezki-
resine mracaat! Sa : 672 675.,,
!
132 kinci devre Melnlleri
mahkk olduunu mstakim zade, Risalei Melmiyesinde bildiriyor::
t$ ituW risl sii-i y

y c^-* i>Vj -^-5
jji
f
_,i \sm Jat l>
- 1070
Saf, Tflnin te gstermektedir. "Hammerde Tflnin

vefatn 1074
vefat tarihini 1074 olarak kabul ve "Rieu katalogunda bunu teyit edi-
yorsa da[l] yukardaki Nii'nin rubsile Nazm iv ehmet E. nin nazmn-
daki tarih msra'lan 1080 senesini gsterdiinden ve ayrca Mstakim

zade de bunu risalesinds tasrih eylediinden her hlde 1070 te ld
muhakkaktr.
* *
Sleyman Faik E. mecmuasnda Tfl'nin Melmlii mukayyet oldua

Mstakim zade de Risalei Melmiyei attriyede drsi muhtef'ye
gibi [2]
mntesip bulunduunu tavzih ve San Abdullah E. nin gece gndz hem:
sohbeti olduunu tasrih eylemekte ve "Beynel ihvan tab' erifleri me-
rebi fenaya mil olduu malm,, bulunduu kaydn da ilve etmektedir[3],.
Tfl, divannda
Datm turrei mkinini ini cebin zre;
Yine bir lekeri fitne denmi mlki in ire
matla ile beyitiik bir kasde ile Sar Abdullahn kadrini

balayan 10
tebcil ettii gibisknme ile de Melmliini sarahatla bildirerek
bir
silsilesini kaydediyor. Mstakim zade, bu sknmeyi rislesine almtr,.
Sknme yle balyor;
Ey skii turfekr berhiz; Berhz ey sitze engizt

Ey mugbee, cam eyle gerdan; Gster yine mu'cizt ihsan!
[1] "Encyclopedie de L' islam,, Tfl maddesine baknz! J
[2]Meddahan: Sultn Mrd rbi' han zaman devletinde musahibi ehriyar olan Tfl.
..
E. Tarikat Baymiyeden rfi-mhir olup "Meddahlar makalesinde Tfl'ye it ehemmi-

yetli malmat vardr. Trkiyat mecmuas; Cilt: 1; Sa: 31 - 34. Kprl zade M. Fuat B.E.,
'
[3] Sa: 74 -
!
kinci devre Me'mleri 133
Olsun yine nahli tra sn; Yansn bu diraht sthn!

Szi dili eylesn ziyde Envr tecelliyt bde !
Daha aada demin kemltna ait beyitleri okumaktazz:
demdir olan cemle mir't, Ademdir olan mufzi yt!

dem, mihri cihan candr, Mir't zemin smandr
demdir o zt pki kevneyn, Sultn serri kabe kavseyn..
Sonra Peygamberi medih ve srasiyle Hac Bayram vel'ye kadar

ve Hac Bayramdan kendi zamanna kadar Melm silsilesini yazyor.
Mstakim zade, dris hakknda
Mstagrak nri zt drs; Firdevsi tecelliyt idrs.
Dediini yazyorsa da bu beyit, tf E. ktphanesindeki nshada [1]
Mstagrak nri zt Hce Firdevsir tecelliyt Hce.
eklindedir ve budur. nki; bu beyit. Ankaral Husmed-

dorusu da
dne it beyitten sonradr. Husmeddinden sonra Melmlere gre Gav-
siyyet Bosnal Hce Hamza'ya gemitir. Tfl, bu beyitte Hce Hamza
Bl'yi zikrettikten sonra dris hakknda
Kendi mahf, kemli peyd; Can, k ryi rhi yekt...
T vasi ola intihyi rhi; Mahfi gerek k

ilh!..
imdi o ehinehi velyet, Ahbabna eylemekte himmet..

Gh ki eder nhfte divan Ol devlete evliydr erkn.
Ol mihri kerem ki lutfu oktur, Bahyiinin hisb yoktur.
Ey Tfhi bmedr d ol; Ey bdil bi'r d ol!
Ol mazhar kmili tecelli; Bir gn seni de eder teselli..
deyip Melmete 1050 de vefat edip Lmekn

sonra Hseyn E. nin
yanna defnedilen Hakk B. den intisb ettiini de
std fakhdan Hakk Hassm suhanveran Hakk;

Hhigeri ak olup hevesle Dil em'ini yakt bir nefesle.
Evsafn edp medr kurbet Ship kerem eyledi mahabbet..
Oldu hneriyle pk thir, Kalbinde hakikat oldu zhir.
beyitleri ile bildiriyor. Hakik B. Tfl'nin dedii gibi "Hassm suhanve-
II] 2085.
!
fan,, deilse de tabiat i'riyesi vardr. Mstakim zade, Risalesinde bir

agzelini almtr [1].
bu sknmeyi her hlde drsi muhtefnin hayatnda,
Tfl, ya'ni 1024
senesinden evvel yazmtr. i'rini yle bitiriyor:
Ey Tfhi dil bedesti gayret; mmdini kl karini himmet!

Derdi dili zara eyle tedbir, Ol dest kay dergehi pr!
Ey mark ftb tevhd; Ey mazhar srr srr cvd;
Ey emii her zuhuri evvel, Deryay muhti nri kmmel!
Birden bire nri evliya hem Ztnda grnd t bedem!
Tfl kapunu penh edindi; Ddrn secdegh edindi;
B bendei b vcudu kul et; N lyk isem de sen kabl et!
Bk ki cihanda var hevestir; Senden bana bir nigh betir.

Ben mcrime eyle destgr N bli tut bu abdi pri!
mrettep divan vardr [2]. Bir divannn da "British Muse-

Tfl'nini
um da bulunduunu "Encyclopedie de L' islm,, dan reniyoruz.
"Nedim,, de Tfl'yi okumu, sevmi ve gazelini tahmis etmitir: u
Meh pertev^ alur tbii vechi hasenimden ;
Cem'iyyeti rendi ncum encmenimden!
Erbab fsn sahare ciz olurlar

emi siyehi cduyi Hrt fenimden !
Baktka benim yinei ryime tt

Meki suhan eyler lebi ekker ikenimden!
Hbn cihan nzn lemde ekermi

Bir kerre alan busemi sbi zakaninden?
fl] Firkatmdan lemi tuttu egamn gel yeti;

f
Tende canm kalmad, revmm gel yeti!

rhi
Vaktidir can veresin canszlara hemn Mesh
re kl ey nutku hayyi eyidnm gel yeti!
Dmem bahri gamn" ka'rine gavvs olmuam
Drri vasim isterem ey bahri knm gel yeti
ekti girdb gamn ald vcdum zevrakn;
Kl meded ey dost desti Lmeknm gel yeti;
Zulmeti zulmi felekten bu Hakik bendeni;
Kurtar ey mihri cihan ship zamanm gel yeti!
Melmiyei attriye. Sa : 64
[2] Tfl'nin divannn muhtelif nshalar hakknda Harnm zade ihsan B. E. nin Trab-
zon irleri fide malmat vardr.
: ! ! !
"Tfl bu gazel ol gzelin mntahabdr

Mecmuai e'r selsi suhanimden!.. [1]
eyh, akayk zeylinde bir ka gazelile beraber: u gazelini de

almtr:
Dil, kenduyi ol husrevi hbna drd;
Bir gevheri pkzeyi ummana drd
Rahi emelim ald inn dili elden,
Ahr srerek vdii hicrana drd!
Ey k vre yeti kyi nigre;

Agyr o mehpreyi mestne drd!
Vasfeyler iken h zenahdnn " Tfl ,
Ruhsrna bir matla hne drd!
Tfl hakkndaki mtaletmza Rza'nn Tezkiresine intihap ettii u

gzel gazelini de yazarak nihayet veriyoruz
Vereli bgda revnak gli l stne gl,

ehlevendim taknur krmz l stne gl,
Hsdr var ise sultn bahrn glen;

Jle nakdini alur sl besl stne gl
Dmen efan yeti ey blbli rde yetii;

kti glende seri h nihi stne gl!
Dglar sinede; dil nlede.. gy kodular

Kafesi blbli rde mekl stne gl !
i'ri stddaki glleri seyret " Tfl

Dkt evrkm bir b zll stne gl
EYHL SLM MUSTAFA EFEKD (EBLMEYMN)

953 te tevellt etmi, iki kere meihat makamn igal eylemitir,
ikinci defasnda 1011 de eyhlislm olup 1013 te azledilmi ve o sene
vefat etmitir. Kabri fatih camii haremindedir.[2]
II] Nedim divum. (Halil Nihat B. F. nin nerettirdii) Sa: 129 130. " Lugatede
Tfl maddesinde ir hakknda muhtasar malmat vardr. Sa: 303 304.
121 lniyye salnamesi 1334. Sa: 431-432 ..
Mstakim zade merhum 1015 tarihinde vefat ettiini yazyor,.

. :
kinci devre Meimleri

136
ZNKL FAZIL AL EFEND :
Sevh edebl ahfadndandr. Stlcede

Ahmde bu zat kl kuatrmtr. lim ve
erhi, kazave kadere it risalesi ve
ir
ihtiyar ikamet etmiti
fzl bir zat olup
fisan vardr. 1018 de
^ Sultan
>
vefat
ye
etmitir[2]
SADRI AZAM HALL PAA

Ahmet, birinci Osman, drdnc Mrat za-
Mustafa, ikinci
Birinci
manlarinda sadarette bulunmutur.
Son vezaretinde Abazaya^ ve Irana
olup Erzurumda malup olmakla
gazab padgahye upam ve
serdar ^kudar
istanbula gizlice mensup olduu Aziz Mahmut Hudamn
gelip
tavassuhyle affedlmtr 1040 tarihinde
daki derghna s.np eyhin
vefat edip Hd tekkesinde
yaptrd trbeye defnedlmtr.
etmi bulunduunu Abdullah
Bu ztn da drsi muhtefye intisap
Sergzetinde haber veriyor.
E den hikyeten La'i zade merhum,
HAC HSEYN AAs

rihi Mesnevi Sar Abdullah E. nin
babaldr. San Abdullahn
olmutur. 1040 da vefat edip Idns
Melmlie duhulne bu zt, vasta
nuhtefnin merkad civarna defnedilmitir.
olduu " Osmanl mellifleri nde

Ali E. nin Halvetiyeye de
mntesip
[2] zmkh
mukayyettir. Cilt : 1; Sa: 116 - 117 .
SARI ABDULLAH
Magrp ehzadeler^
itirak 1037 de Resl

etti.
^^J^J n^tndan sonra 1047
^
azam Halil Paa ile beraber
de Resrrikb olup
Resl
Badat
kttaphk
md
HaM
^ ^^^^
^
azledildi.
memunyetm ihraz
n
n S an Abdullah
eden
E.
kinci defa
ekildi
1065 tarihinde siys hayattan baDag Hac
babal Hseyn
Mahmut Huda! E. ye,
Halil P vastasile Aziz
intisap etmitir.
vastasile de Melmlie
aa daj^ Abdullah^ E.
La'l zadenin
Sergzetinde
Huseyn
bjb^nto
aa bir un
o
^
den naklettiine
emede
f^-^^^
nazar etmiler; Abdullah
gore
t. Dinu% f
J
m^dsLa
iki t efendiye
kendine gelince
altm gren
ok zevt Melmet
s?*
nevesile yetitirmitir.
^ jr
fakat ka,bindeki
85-86
[1] Melmiyei attriye. Sa :
[2] Sa: 86-87

. ^
138
Maltepeye
etmitir. Kabri, Topkadudan
Q Abdullah 1071 de veft
* ^^SSM.'U W- Ba 5 taunda tf ya, e
JJCS JI^C lj.j~>-
ayak tanda keza ta'lik ile
^^^^
v
lanndan La l zade
sofada La, zadelerden
dlbak (1165) [3] Melm

Hnden Mirefte'li Abdullah
^^
Seyyid Muhammed
eyh Mehmet
ncalmden ve..eysjd^Muh
Hulus* E. (1302)
Nurun hahfelermden Haa
Maksud
E.
^^
^
nm dama
l ,
^
me dfundur.
r
"T.
Abduia
tsut ti! berat, Melmiyei attriyede

nasb
aynen muha,
hile bas, kol

terkettiklerine,
ve ayaksrz bir g
Hakka tamanule
ovde
^^J^^ getiklerin e
(Hamzavler e) ait
ilettir.
olan bu
BW
ta lan son
geeniyeceim :
y j-^ >,<? ile- ^>
ydediyorsa da
vefat etigini k
- c
San Abdullah. lU/ Recebinde
Ahdullahln 1071
[2] "Sefnetr resa,, Sef.netur es& Sa:
_ 2 2
budur.
kitabede 23 Safer
ya.hdrr ve tabi dorusu
Ayvansaray. Sa 14S
[3[ Vefeyt
:
:
kinci devre Melamler
Abdullah E. ni velatma 5u
mnasebetle e Nisan [1]
rerdir W sylemitir:
Bu
.
zel tarihi
iei bezmi bahristm alemden
Yazk ser
rindi ecel nagah,
bir zerrin kadeh
lTkaldrd
efendi km
Ki va ni babm vahdet Abdullah
Dimi tabW cWu byi ma'rifet dlhah..
subhghi ngh
Ber olup sabay
tebir eyhye Allah!
Mni rhunu pr feyzi
olsun;
Makam! bg cennette *JM,f hemrah..
ruhuna iman ola
Varmca kurbi Hakka
"Nisr,, fevti iin
bgbn dil dedi tarih:
1701
Nil de
Nailiy trihin:
Vakti rihlette dedim
4Ul* tfJ- .TJJ
4jl
^
'-^
tarihini sylemiti
Sarl Abdullah E.
sindeki k.ymettar
nin
f
mecmuada
l a tl
u ^^T^^^
^
kas des,
naMrmdan
balyor:
arab hakknda plup yle
yine enf. rahman.,
Nefes urdu Hviyyetten
kenara bahri subhan!
Maarif cevherin att
kim ana yok had h gj*
Zeh dereyi mutlak
,
haddu payam.
hak kim dilin yok
Zeh bahr hvel
mugrib eyhi ekber kim

Velayet hatemi ankay,
masnknm ldrr hurd.
rahsan,..
Hakikat
tr Fuss ire
kelim ezvkm. cem'a
Getrm
ayan.
Ki ayni cem'i
Ahmetten olann ald
^^
bakmzll
S j Dokuzuncu asnn ikinci msfmda
(C,t: 2 sa: 43?)
; !
14 O kinci devre Melmleri
Pes evvel Adem tya cemi esmay bilmekte

Vel oul gibi sen vris olgl ey at can;
Pes andan sonra ger s'in olursan ilmine masdar

Kalup meyte gibi bek edersin nefsin (i*) ruhan.
Eer deryay tenzihin olursan Nhi sebbh

Edemez ehli tebihin zarar bil sana tfn...
Ferdiyyet makamnda vcudun edesin ifn,

Doa ruhi Muhammedden sna bir srr pinhn
gibi....
Dier kasidesi 48 beyittir. Matla budur:

Beyti ma'mur ister isen sen dili dny gr;
Mescidi Aks dilersen dergehi Mevly gr!
nc kasdesi de:
Evliyadan ey gnl almak dilersen reng b
Yoklile leru gel varlndan ol ber!
beytile balyor. 31 beyittir.
Husmye yazd tahmisten ilk ve son bendini de yazyoruz:
Triki dny" olup ey dil kamu sevday ko ;
Gel arb ak net bu kuru gavgy ko :
4 j- !i } Cl J ^.J fni ol, ifnay ko ;
Giileni cennet dilersen klhana bakmay ko ;
Yr gl vech ister isen glene bakam ko
Gel sen Abdullah, geldin bu fen bzarna ;
Yoklua sat kendn, bakma cihan glzrma

Tut mcell kalbini mazhar ola envrna ;
Ey Husm on sekiz bin lemin esrarna

nki mazhar dt gnln ge bu huy hy ko ;
Sar Abdullah E. nin
Hudya hamdi b gaye ki lutfu b nihayettir ;
Salt olsun rasuline kim ol hatmi rislettir.
matla ile balayan ve 105 beyit olan Jii-nau* kasdesi Melmiler ara-
snda pek mehurdur.
Sar Abdullah E. drsi muhtefnin vefatndan sonra Hac Kab'ye

:
kinci devre jMeimleri :

14:1
bat etmitir. Kabnin vefatnda Sadnazam Halil P. ile seferde idi.
Bu seferde Paa ile beraber Padiahn gazabna uramlard.
Gizlice stanbula gelen Halil P. Aziz Mahmut Hd tekkesine iltica

etmi ve Aziz Mahmut. H. nin efat ile afvedilmi, Sar Abdullah E. yi
de Koca Mustafa P. eyhi afvettirmiti. Bundan sonra Sar Abdullah
E. Beir aaya da bat etmitir. Mstakim zade, risalesinde La-'l eyh
Mehmet E. nin el yazsndan naklen Mehmet E. de bizzat Abdullah
E. den dinlemi
bu bat yle anlatyor:
Padiahn gazabndan korkup gizlice kyden kye stanbula geliyordum. Bir kyde
msfir kaldm akam, yatacam sralarda mbeyn kapusuna bir uak gelerek hanmn,
benimle grmek istediini ifade etti. Bizzarur rz oldum fakat ev sahibesinin bir f- ;
hie olmas, yahut tannm olmaklm ihtimali ile b huzur idim. O srada hanm mbeyn
kapusuna gelip kapu aralnda durarak bana

Abdullah E ; Ben yabanc deilim. Sizi bir ka kere Efendimizin huzurunda gr-
dm. Bir ey soracam. Efendimiz intikal buyurduklar vakit kendilerindeki emneti
kime teslim ettiler ? dedi. Ben, Kb E. nin vefatn henz bilmiyordum. Dedim ki
Vefatlarndan bile haberim yok. Yerlerine kimin kaim olduunu nereden bileceim!:
kimiz de Allahtan hidyet temenni edip alatk.
stanbula gelip afvedildikten sonra Sahibi zaman aramaa baladm. Bir gn mte-
essirne Hac Kab E. yi ziyarete gitmitim. Kabir yannda Beir aa' yi bir ka kii ile
otururlarken buldum. Yzne baknca nazarndan cezbelendim ve Gavs olduklarm kalben,
tasdik ettim. Derhl gidip elini ptm. Yanndaki zt
Abdullah E ;
pek ge geldin ! . _
dedi. Ben de
Hamdolsun ;
hacere, ecere secde ederek gelmedim. Hakikatlarma mteveccih ve:
kabullerine mterakkip idim.
dedim, Yine o zt
Fakat bu kadar gecikmek sana yakmazd,
deyince Beir aa
Sen sus ;
bu, zevk iidir [1]..
deyip beni kabul ettiler.

&
Bu menkabe Melmierin ahvlini hak olmakla ehemmiyete ayandr.
* *
Mhim eserleri t
Sar Abdullah efendi hakikaten lim ve rif bir zt olup irfan haya-
tmza ok byk hizmetlerde bulunmutur. Asarnn mhim ve me-
hurlarn yazyoruz :
iZ^-' * f. ;
(mesnevi erhi) : trke ve be cilttir. Natamamdr..
1287 de stanbulda tab'edilmitir.
[1] Melmiyei attriye. Sa : 102 105

i!iju^
: :
trke ve gayri matbu'dur.
jUiau- :
(kasde) : trkedir. La'l zade Abdlbaki efendinin ser-
gzetinin nihyetine ilve edilmitir. La'l zade, bu kasideye bir de
zeyl yazmtr.
Uij uj.j >\jis\c\/ .
trkedir.
Be bab bir htemeden mrekkeptir. Ahvli slk, Eimmei isn
aeri, hulefyi raidini, Nakiyye, Halvetiyye, Mevleviyye ve ir tarikat-
larn silsilelerini, sofiyye riclinin teracimi ahvlini ve nihyet Hac Bay-
ram ve Emir Sikknden de dhil olmak zere
i'tibaren drsi Muhtef
gelip geen melm kutuplarnn tercemei hallerini havi bir eserdir.
1288 de Matbaai mirede tab'edilmitir.
U-Vivsu î Li-viiV eyhi ekberin menakibini ve ftuht mekki-
:
yede melmet hakkndaki akvalini cami' arabiylibare, gayri matbu' bir

kitaptr.
û^-itt Enbiy, hulefyi ridn, ahvli kiymet ve hari hvi trk-
sIjU.ie.-.) namiyle yazm
e bir kitaptr, (^-i'o-^ Osman zade Tib ;
tarafndan telhis edilerek nc Ahmede takdim edilmitir. 1283 te

Cerdei havdis matbaasnda tab'edilmitir.
*W3'j3 *iaJ zt ilh, rh, hakikati insniye, kader, ervh ve
:
sireden, hulefyi ridn ve Eimmenin tercemei hllerinden, Nakibend

ve Halvet silsilesinden ve nihyet Aktab Melmiyyeden muhtasaran bah-
,seden trke, gayri matbu' bir kitaptr. Badat fethi mnasebetiyle
Drdnc Murat namna yazlmtr.
^-jM'iA ^-j ismi meyzuuna dldir. (Nur Osmaniye ktphane-
sinde).
Uf'jy- :
Mrseltn Cevr'ye iml ettirmi, bu suretle bu eser
meydana gelmitir [1].
Sefinetr res. Sa : 23
; !
SARI ABDULLAH E. DEN FEYZALANLAR
NET AHMET DEDE

Fehm, Nazm ve bilhassa Nili kadm gibi cidden stad ve mukte-
dir airlerimizin stad bulunan Net Ahmet dede, Edirnelidir.
Mahlas
evvelce Semend iken Safaye gre kendisine Net mahlasn,
takdim
Mevle-
ettii kasideyi fevkal'de tahsin eden asrn eyhul'islam, sefinei
viyeye gre Mevlana'ya yazd bir kasideyi beenen eyhi zade Aa
Mehmet dede vermitir [1]
Tezkirelerimiz, Neatnin stadln takdirde mttefiktir. Safye na-
zaran Asrn uarasmdan e'n pk ve gftar tabnk bir airi
.sihrferin"
[2],Rzya gre " filhakika uarayi zevil'itibardan olup peyrevi Nef'

olman e'ar hu selis ve gftar kulbi rifana enistir. [3] Asm da
"Zeyli zbdetl e'ar,, da Net hakknda "Net E. hakka ki
staddr,,
diyor.
Gft, tezkiresinde ^'V serlevhasiyle Net
hakknda u szleri syliyor:
Rumun ol sz ki ho bstclir ;
Eseri lehcei Net'dir.
Etmede tab' ma'rifet inevi Myei itiharn Edrinev..

Etmedi dedi raviyn benam Tab' semti kazaja rabeti tam.
Bulmad bir zamanda ruhsat rh Zihnine dg meyli devlet cah.
Akbet ol mridi ho rabet Etti Mollyi rmdan bat..
Urdu meydan erha b perva Lekedi pti payi istina!

imdi meguli nkte dndir ;
Tab' gencinei meandir..
Noktai i'rin etmede her dem Da pirayi hodilani Acem !
Levhi rada nazm hatrsaz ah beyti kasdei i' caz !
Mektebi nazma ol edibi diêr Akl evvel ana sitarei der
Her sz geri nkteyi cami' O da Gft gibi siyeh tali' !
Bundan sonra Rum'da i'rin ve uarann itibarszlndan bahis 33

beyit var ki serapa ikyeti mutazammndr. Nihayet
[1] Sefine, evvelce mahlassz iir yazdn ve "henz mahlasa layk deilim, diyerek
tevazu gsterdiini syliyor. Gilt : 2 ; Sa :96 97

[2] Sa: 405
[3] Sa: 100
:
144 ikinci devre Melmileri
Olsa meguli ivei inad i'ri eyler bu vehile irad.
deyip Netnin
Cilvei yare aceb ol kad kametmi kopar ;
Ne bu b fiten yoksa kyametmi kopar ?
matla'l gazelini yazarak mddesn hakkile ispat ediyor.

Nedim de Netnin hrmetkndr. Netnin u gazelini thamis
etmitir
Gittin amma' ki kodun hasret ile can bile;

stemem sensiz olan sohbeti yaran bile!
Bga sensiz varamam emime ate grnr

Giil handan deil servi hraman bile !
Sineden derd ile bir ah edeyim kim duysun

Aksine devri felek, mihri dirahan bile !
Devri meclis bana girdab beladr sensiz

Meyi rahan deil, saan gerdan bile!
Hn firkatle "Neat,, i hazinin v hayf,

Dameni lfeti koldu, giribam bile ! [1]
Esrar dedeye nazaran .Net, "stad stadm rm dur. Sefine

Mevleviye, ismini btn tezkirelere muhalif olarak "Net Sleyman,,
diye kayt ve baz haltm zikrediyor [2].
"Sima'hanei edep,, sahibi Enver B, Neatyi medh sena ve bilhassa

Nazm gibi bir irin
"Nazm,, s nola garra olursam hsni tab'mla;
Beendirdim Net gibi bir stada e'arm !
diye tefahur ettiini kaydediyor [3].
Faik Reat B. mefhum" da "Eslf,, ta tagazzlde Net ile Vecdyi
[1] Nedim divan. "Halil Nihat B. E. nin tab' ettirdii nsha,, Sa 111 :
Neat hakknda Mezkr divann lugatesinde baz malmat vardr. Sa : 346

[2] Cilt: 2. Sa: 96 99
[3] Sima' hanei edep. Net; Sa : 226 229
!!
kinci devre Melmleri 1 45
(1072) en stad irlerden addederek yzden ziyade ire hocahk eden

Netnin bihakkin ir olduunu te'kit ve Nazmin
Mridi ma'ni Net'i Nizam lehe kim
Olmada sdr zebani nmesinden varidt
iri Is nefes kim feyzi nutku gsterir
Dehre ihyayi meande demadem mu'cizt
kt'asile szlerini te'yit etmektedir [1].
Nest, Mevlevlikte Gelibolu Mevlevhnesi eyhi zade Mehmet Aa

dede (1063) nin derviidir. eyhinin vefatndan sonra Konyaya gitmitir.
Kubbei hadr hakknda syledii
Js^ji zeh knbedi k bnyad ;
Eylemi ssi essnda tekellf stad!
matla'l kasidesi cidden gzeldir. Rd (Edirneli; 1105) nin
msranm gsterdii 1081 senesinde Edirne Mevlevhnesine eyh olmu

ve 1085 tarihinde vefat ederek mezkr derghn trbesine defnedilmitir.
Veftna Nazm
o&TU- o^li^-v- ^-M __sj
Fash
jU-l ls4I Hg^f J'^j
Nb de
msra'larn tarih drmlerdir.
Net, dervilikten evvel Sar Abdullah E. Reslkttb iken Kese-

darh hizmetinde bulunmutur. Bu suretle Melmet nevesini rihi
Mesneviden almtr. Mstakim zade, Netyi Sar Abdullah mensuplar
arasnda zikretmektedir.

[1] Sa : 162 - 166
Melmiler 10
: : !
Netnin V3 ve isimli manzum iki kk eseri ve dvan
vardr [1]. Hilyei enbiys 1312 senesinde lem matbaasnda eyh Vasf
merhumun kk bir mukaddimesile tab'edilmitir.
Netnin iki gazelile iki rubsini yazyoruz ki bunlar; karihasnn
vs'atna, lisana tasarrufuna, haylinin inceliine, hlsa hakikaten std
bir ir bulunduuna delildir
Meclise skii glehre ki cm ver olur;

Rhi Cem' den dili rindna peym ver olur!
Etse lzra gzer bd sab kyundan

emenin raks knan hki kym ver olur!
Gamze, trin hedefi cna ki prtb eyler,

Nz, dmen bemiyan na sihm ver olur!
Selbedp akl geen nm nian kaydndan

Defteri akta Mecnun gibi nm ver olur!
Km dnyy "Met,, gibi nz gren

Devleti akta her vehile km ver olur !
evkiz ki demi blbli eydda nihnz;

Hnuz ki dili goncei ra'nda nihnz!
Biz cismi nizr zre dkp dnei eki

n ritei can gevheri ma'nda nihnz!
Olsak nola bnm nian hrei lem?

muammada nihnz
Biz dil gibi bir turfa
Mahrem yine her hlimize bd sabdr ;
Dim ikeni zlii dilrda nihnz !
[1] Netnin kendi el yazs divn, Millet ktphnesi mzesinde 519 numaradadr.
Bu divanda 3 na't, 1 mi'raciye 1 mersiye, 1 kubbei hadray tavsif yollu Mevlnya
medhiye 12 tane de kasde vardr, Kasideler zevta aittir u :
S. Mehmet, S. brahim, S.j Mrat, kaimmakam P., Nianc Abd P., Reis am zde,
smeti E. 3 kasde Girit ftihi Ahmet P. ya, 2 kaside de Mship Mustafa P. ya it..
Divannda u harfler eksiktir
.vi ( _ (
J' c jj j s j i
97 gazeli, 9 rubsi vardr. 66 sahfe olan bu divan 19. S. boyunda, 12. S. eninde
ve mcellettir.
ikinci devre Meimleri
147
Hem gl gibi rengnii ma'ni ile zhir,

Hem ne'e gibi haleti sahbda nihnz !
Geh hme gibi ekve trz gam akz,

Geh nl gibi hmei ekvada nihnz!
Ettik o kadarref'i taayyn ki " Net

;
Aynei prtb mcellda nihnz !
Ak ehli odur ki bakmayp dnyya

Efzun ola evki lemi ma'nya!
Sevdayi vatanla durmayup bir yerde
n katrei ebr azmede deryya!
Nezzarei hsnnde ki medhuz biz,

Hayretle serefkende v bhuz biz!
Olsak ne kadar ak ile sat pre gl
n gnce, dehen beste v hmuz biz!
:
CEVR
Cevr de Mevlev olmakla beraber "rihi Mesnevi,, ye intisab eden-

lerdendir. Safye gre "Maarifi cz'iye ve klliyede mhir bir ir,, [1]
olduu gibi Rizaya gre de Perverii gftei zeban tze olup emtiai
e'r dilpezri b endzedir. Bir iri sihirsazdr ki elinde kasab kilki
nadire perdaz, nzei meydan belagat olup kasabssbak i'cazdr,, [2].

evrinin Esrar tezkiresinden ve dier tezkirelerden, gayet gzel ta'lik
yazan seriulkalem bir hattat olduunu renmekte olduumuz gibi ey-
hden de yalnz iir ve hatta deil, ekseri ulm fnunda mhir bir ir
olduunu anlyoruz [3]. Esasen bu vukufu ilmsi iirlerinden anlalmak-
tadr.
Faik Reat merhum, evrinin hakknda "Marn ileyh ulvvi his,
B.
lutfi tabiiyet, selseti beyan cihetlerile Nilyi andrr.,, [4] demekle tama-
mile hakikate terceman olmutur.

Cevr, kitap yazmakla geinirdi. 6 mesnevi yazmtr [5]. nc
Selim, eyh Galibe evrinin yazd bir Mesnev hediye etmekle, eyhin
Bana Sultan Selra kmver km cihan verdi ;
Btn dnya deer bir genci has rygn verdi!
balyan teekkr mutazammn

matlaile kasdesi de Cevr hattnn ok
makbl olduunu ispat eder.
Mstakim zade vefatna ait bir vak'a kaydediyor
Cevr, rahatszln Sar Abdullaha haber veriyor. Vefatndan
sonra mahallesi halk, kendisi ile ademi lfetlerinden hakknda si
zan eshabndan olmakla cenazesine gelmiyorlar. Ev halk, iztirapta
iken Sar Abdullah yirmi, otuz ihvnile gelip cenazesini bizzat

;
[l] Sa 86
:
[2] Sa: 23
[3] Merhumu merkum, ilm maarif ile malm, ekseri fnunda mahir, ho nvislikte ve
hsn kitabette akran nadir idi.
akayk zeyli: eyh.

[4] Eslf. Sa: 80
[5] Esrar tezkiresi bir ok Mesnev yazdn kayt ; Sima' hanei edep, yazd Mesne-
lverin adedini 6 olarak tahdit ediyor. Sa: 31 32
: :
gasil ve namazn dahi kendisi klp "Eri kapu hricine defnediyor;

kabrinin yerini dzletiyorlar. Bilhara ba ve ayak taraflarna birer
servi dikiliyor. Mstakim zade merhum, "kabri mestur olduundan
ancak ihvann malumudur,, diyor [1]. Bu vak'a, hele kabrin dzlenip
belirsiz bir hle getirilmesi, halkn Cevrye aleyhtar, binenaleyh evrinin
de akayidi sofiyeyi ketim hususunda mbltsz olduu kanaatini uyand-
ran kuvvetli bir delildir. Vefat 1065 tedir.
ve
Msra'lar vefatna tarih olarak sylenmitir.

Asr
Mesneviden 40 beyit intihab edip her beyti be beyitle
erhetmifir. 1057 tarihinde yazmtr, kitabn ismi, tahrir tarihidir;
matbudur.
ji^tê Yusufi sinek (953) sine erhtir. 1057 de yaz-
lmtr. Keza kitabn ismi yazld seneyi gstermektedir. Matbu'dur.
Cr.fjb^ Matbudur. if msranm gsterdii 1040
senesinde yazlmtr.
JU ju Kr; -. Matbu'dur.
u*.: Aslen yazc zade Salhaddinin olup evrinin slh ettii man-
zum bir kitaptr. Tabu ve cevv hdiselerden bir sene zarfnda vukua
gelecek ahvli istihraca alan bu kitap ta matbu'dur.
Mrettep divan: Gayri matbudur [2]
Divannda 19 beyitten mrekkep Sar Abdullah E. nin tavsifini mu-

tazammn bir kt'a vardr. lk beyitleri unlardr
Ey ki endei irfn kemlinde hired

Eylemez rhi Meshi suhan mahremi rz !
[1] Melmiyei attriye. Sa: 106

[2] Cevrnin cnk tarznda eski yazma bir divan Millet ktphanesinde 103 numara-
dadr. Ayn ktphanede 104 numaradaki divan, yeni istinsah edilmitir. Eski yazma 19.
S. tul ve 9,7. S. arznda olup 75 sahifedir. Muhteviyat:
1 na't, Mevlnya 1 medhiye, Pdihlara ve asrn ricaline it 20 kasde, 5 Terkibi
bend, 6 kt'a, 199 gazel, kitaplarna ve Abdullah E. nin Mesnev erhile lîÎ-i sna
tarih.. Divannda noksan olan harfler unlardr:
t f I ^ i ( t (
ki I I i I r )
! !

150
Cevheriztn Hah iizre beyn eylemee

Natka zemzemei acz ile eyler gz..
Der idi gevherei cevheri ynei can
Akln idrkine gstersen eer ryi cevaz.
Cmei dniine Iyihai kuds zeyl,

Dmeni ftnatna snihai rz traz..

son beyti
Mesnev rihi Abdullah E. ye it dier bir kt'as var ki
bu kt'asnda da Abdullah E. ye
erhin itmam tarihini havidir. Cevr,
huls ve iradetini u
beyitlerle izhar ediyor:
Olanlar ltfi hakla mazhan feyzi ol stadn

Baklsa her biri mecmai esrar kudrettir.
O feyzin mazharmdan biri Abdullah Efendidir;
Ki isti'dd ile stad eshb tarikattr

O
Muhammed nru kim olmutur nnla d lem pr;
Frzn oldu kalbimde benim
Beytile balyan na'ti ok mehurdur. Cevrnin iki gazelini yaz-

yoruz:
m % *"
dili bin derd ile izhr ederiz
'
Biz ki hli ;
Gamzeni muztarib emini bmr ederiz !
Syledirse bize efsnei dilden gamzen;

emi mestnei pr hbn bdar ederiz !
emi mestinIe~olan zevkimizi bildirsek

Zhd sgar bekefi kei hammr ederiz !
Eylesek kemikei turrai prtbm yd

Akl teblerzei sevdya giriftar ederiz
Nevei mestii cm lebini nakletsek
Ak hem merebi uk heveskr ederiz !
gubr hat la'lin hayran

Bizi eylerse
Cur'adn kadehi mahzeni esrr ederiz !
bezmi cnun
Dili "Cevr,, gibi etsek hevesi ;
Bademiz hikmet skmizi hyr ederiz
vei hsnm, mahabbettir giriftrm benim ;
Fitnei akm, hevestir vlehi krm benimi

. ! ;
Nz serm estim, serrim hbgh gemzedir ;
emi bbki tegafldr nigehdrm benim !
Ol behiti hikmetim srr lebi hnb ile
bi ryi kevseri ma'nidir enhrm benim !
emei derdim, mahabbet tenedir bir katreme ;
u'lerzi szi dildir emi hunbrm benim
Nahveti aklm ki vermem zerrece aka vcut

Hem yine bin akl meftun eyler atvrm benim ;
Himmeti fakr fenaym kim demi tecrd ile

Nm km b vcut etmektir srm benim !
^Cevr" i isi beynm nktei Canbah ile
Rhi ma'nya gdadr zevki gftrm benim !
Mustafa Resm E:
Sar Abdullahn oludur. Tahsili ulmdan sonra cebeciler ktibi
olmu, 1060 da memuren bulunduu Morada vefat etmitir. Mrettep
divan vardr. [1]
Hseyin dede:
Hseyin dede [2] namiyle mehur ve koca Mustafa Paa tekke-
Ik
sinde hcre niin imi. Muammerinden olan dede, Koca Mustafa Paa
eyhi Nurettin efendiyi, pederinin hayatnda iken nevei melmetle ter-
biye edermi. Hatta bir kere, eyh efendi olunu arayp, dedenin hcre-
sinde oldunu anlaynca "Artk bu tekeeden usl esm gitti, ak ve

mahabbet dadand,, demi.
Beir aann zamanna kadar yaam ve aaya bat eylemi oldu-
unu mstakim zade merhum, Abdlbk efendinin hatt destiyle yazl-
m bir mecmuada grdn syleyip dedenin beir aann himmet
"zt,, tecellisine mazhar otduuna dir L'li zadenin yazd-
ve nazariyle
bir menkabeyi naklediyor [3].
La'l eyh Mehmet:

stanbulludur, llmiyye tarikine mensup olup Mekke ve stanbul kad-
lklarnda bulunmu; bilhara azil ve Kbnsa nefyedilmi, 1119 da men-
li] Tezkerei sfa.
[2] Ik, alevilere denir. "k tabirini evvel Hac Bektai Vel vaz' etmi; hakikatmdan
hbr olmayanlar zulmette ve znden agh olanlar nri hakla aydnlkta olmak mnasebe-
tiyle...,, brahim E. (sohdetnme)
[3] Melmiyei attriye. Sa : 118-119

fsnda vefat eylemitir. arihi Mesnevi San Abdullahn kerme zade-

sidir. rihi Mesneviden maada Mekkede eyh Mehmet Miyni Ma'sum
halifesi Ahmedi Yekdest, Nakibend eyhi mrad' a da intisab etmi-
tir. La'li zade merhum, Beir aa ve Seyyid Him ve Seyyid Ali
efendilere de mlki olduunu Sergzetinde bildiriyor. [1].
[1] Sa: 56-57

LA'L ZADE ABDLBAK
La'l eyh Mehmet efendinin olu ve rihi Mesnevinin hafidinin
mahdumudur. 1266 da vefat eden Nakibend eyh Mrada intisap et-

miti. Sadn'azam ehit Ali paaya muallim olmu, Mora hezimetinde
paann ehadetinden sonra Limniye nefyedilmise de Mrat E. o sra-
larda Bursada bulunmakla, Abdlbk E nin menfsmn Bursaya tebdilini
rica etmi ve taraf hkmetten ricas is'af edilmitir. Mrat E. Abdl-
bk E. Bursaya gelmeden Istanbula avdet etmi, bir ka sene sonra da
La'l zde affedilmitir. Bilhara stanbul kads, bir mddet sonra Ana-
dolu kazaskeri olmu; nihayet Eyyupta bir ev alp ziyretine gelen ihvn
ile sohbet ederek asde bir hayat geirmee balamtr. 1165 de vefat
ederek Eyyupta Yahya E. tekkesinin karsnda yaptrd mektep ve

kalenderhanenin bahesine defnedilmitir.
Kendisinin kendi vefatna evvelce tarihi u
syledii mehurdur.
Kabrinin nndeki pencerenin stne hakkedilmitir:
<J-"_}
f>. <J-JJ J-^J 0CJ J^
Jc-J ^ l-?.*
Bu kt'adaki Jr\jkj < drdnc msra 1153 senesini gs-

terkibile
termektedir. Millet ktphnesinde Pertev Paa kitaplar arasnda 636

numarada mukayyet ve La'l zadenin srn muhtevi bir mecmua vardr.
Bu mecmuay Mstakim zade merhum yazm. Mec-
1189-1190 tarihinde
muada baldaki tarih Abdlbk efendinin Eyyuba nakline it olarak
gsterilip "kabri zre pencere balsna resmolundu; tarihi rihlet deildir,,
kayd da ilve ediliyor ki dorusu da budur. Ayn mecmuann stnde
Mstakim zadenin u hatrasn okuyoruz:
Garibdendir ki evval on dokuzunda sebt gn salt zuhurdan
sonra cemaatla Eyyupta cenazesi namazn ed ve kyam ve tekbrt
esnasnda bu fakirin kalbine snih olan msra tarihi rihletleri olmutur ki
budur:
; ;
154 Ikineidevre Melmleri
1159
La'l zade merhum Seyyid Ali Efendiye mlak olmu ve kkken

babas tarafndan Seyyid Him Efendiye de gtrlmtr. "Dokuz
aylk st emer bir ocuktum; fakat suret ve emili tamamiyle aklmda
kald. Bu ancak Seyyid Him Efendinin bir kerametidir.,, diyor [1].
Esasen Abdlbk Efendiyi kablelmilt tevsim eden de Ssyyid Him
Efendidir [2] Mstakim zade risalesinde yedi, sekiz yanda iken baba-
.
siyle beraber bir bayram gn ziyaretine gidip duasn aldklarn yaz-

yorsa da bilhara da Efendiye devam ettii cenazesinde bulunmas ve
esnayi namazda bilbedhe tarih sylemesiyle sabittir. Yukarda syledi
imiz mecmuaya Efendinin sergzetini, Zlfetttemkin tercemesini,
Meslekluak erhini, Mebde' maad, Risletl nsiye ve Risletl m-
radiyesini yazmtr. Btn bunlar, La'l zadenin, Mstakim zade Saded-
din Efendiye fevkalade messir bir ahsiyet olduunu ve ihtiml de
mridi bulunduunu gsteren kuvvetli delillerdir.
*
* *
zade "yetim,, mahlasiyle iir de sylerdi. iirleri mtavasstne

La'l
fakat lisan selistir. Meslkl Uak
ehrinden bir na'tini yazyoruz :
Vcudun mebdei bahri hviyyet ya rasulallah ;
Zuhurun sureti mir't vahdet ya rasulallah !
Cemlin surei rahman frkani hakikattir,

Kemlinle mkemmeldir rislet ya rasulallah !
Sen ol hurdi enversin ki zerrti avalim hep
Senin nurunla buldu hsni suret ya rasulallah!
Edp mi'rc cismn s y~-\ 3" oldun ;
Bilindi srr m evhda hikmet ya rasulallah !
Lisnndr kalem, nni dehna levhi nutk zre

Muharrer oldu kur'an yet yet ya rasulallah !
Dedin j*b jjt fakr, ztn mtemmimdir

;
Duyuldu nolduun, ettin iret ya rasulallah !
Yetm" e rh aknda hidyet eyle sultnm

(1
Dahi ruzi cezda kl efat ya rasulallah !
[1] Melmiyyei attariye Sa: 110

[2] Ayn nsha. Sa. 109
Aar :
c-iJO ok mhim bir eserdir. Ceddi rihi Mesnevi San Abdullah

;
E. den sonra kendi zamanna kadar gelen melm ricalini ve ahvali ta-
rikati ancak bu eserden anlaya biliyoruz. Matbu'dur.
juii iu. Sju-$ jii Sar Abdullah E. nin ,i-
:
kasdesine zeyldir.<- il
47 beyttir. Bu kasidede melm silsilesini de yazar. Sergzetin nih-

yetinde tab' edilmitir.
jiAJiau- S-v5 n/ Byke bir eserdir, gayri mat'budur.
:
sU.jju. Nakiye ne'esini cami bir kitaptr. <j>~iic--*u iu j } #> v*V

^ j\j0\ ((J > o^Jw- /'s ij/J f* o^'jjj- . . . gibi mebhisi havidir.
Bunlardan maada Gazalinin kimyyi seadetini, Abdlkermi Ceylnin

UVt î*j ismili kitaplarn, Hace ya'kubi erhnin 3u j sini
* ju auj yi terceme etmitir. Bunlardan baka daha bir ka kk rislesi
vardr.
. '
HACI BAYRAM KABAY
Melrnlere nazaran drsi Muhtef'den sonra "Gavsiyyet,,, Hac ka-

b'ye gemitir. Mumaileyh, an asln grc olup top kapda takkeci
camiinin bnisi Melm brahim avuun azatl kle-
riclinden arakiyeci
lerindendi. smi Keyvan iken Melmiler tarafndan Hac Bayram ismi
verildii gibi [1] Sandal bedestannda elbisecilik ile megul olduundan
Kaby,, lakabile de hret bulmutu
La'l zade, kaby' E. nin merebinin takv ve azmet zere bulun-

duu cihetle halk ile ihtilattan mtenip olduunu ve tliplerin iradna
Bayrmiyeden Bezci zadeyi tayin eylediini bildiriyor [2].
Bu Bezci zade, drsi Muhtefnin halfesi Muhiddin (Muhy) deildir.

nki Muhy 1020 de vefat etmitir. Ruznameci Sleyman Fik E.
(1254) "Hediyyetl ihvna yazd haiyede bu zatn Bayrmiyeden ve
yine Bezci zadelerden eyh Muhiddin Emin E. olduunu tasrih etmek-
tedir [1].
Kaby E. 1037 tarihinde vefat edip Takkeci camiinin kar tarafn-

da, caddeye yakn bir mahalle defnedilmitir. Ba tanda Sls yaz
ile aynen
yA?' J ^ vj-^J v^f

Ifb C**-j <~>-jj J^_j\> .A-V
\r v
[1] Sergzet . Sa: 50

[2] 49
[1] Millet ktphanesindeki 1290 tarihnde yazlan "Hediyyetl ihvan", Bu hiyeli
nshadan aynen istinsah edilmitir.
Sleyman Fik E. iin mracaat! Sicilli Osman. Cilt: 3 ; Sa: 98
kinci devre Melimleri 157
ayak tanda keza Slsle
yazldr. Merkadin etrafndaki parmakln n tarafna mlask bir tata-

da Ta'lik ile yazlm u
beyti okumaktayz:
u'
tarih olmas eden e*-.,
iktiza cmlesi senei vefat ifde etmi-
yor, bilhara kaby E. nin merkadinin arka tarafnda ayni kaby E. nin
merkadi gibi bir merkat buldum. Bu merkadin ba tanda
yazl . . 968 sesinde vefat etmi. Esasen

Bu zat ^ cmlesi
hlde u
anlalyorki kaby E. nin
de tamamile bu seneyi gsteriyor.
tana, Yalnz ilk msran hazif ve yerine gayri mevzun <' ^ cW
cmlesini ilve ederek aynen bu kitabeyi yazdrmlardr.
BEIR AA
Kaby E.den sonra Melm
Hamzv riyseti, Beir aaya inti-
kal etmitir. Beir aa, sarayda bostanclar oca hademesindenmi. Gen
yanda kendisine bir eyh aramaa balam, nihayet drsi Muhtef'nin
rehberlerinden olan bir berberi bulmu ve bu suretle drsi Muhtef ile
Hac Kaba'ye mlki olmutur.
drsi Muhtef'nin vefatndan sonra tekat olup Hac Kaby 'nin evine
yakn bir ev almt. Her sabah Hac Kab'yi
evinden alp Bedestana
gtrr, akam stleri Bedestan kapusunda bekleyip yine evlerine bera-
ber giderler; bu suretle pirinin sohbet ve himmetinden istifza eylerdi.
Hac Kaby; bir gn Bedstana giderken yolda Kara olan; tifeyi sana
sipri edelim demi; dnte evine girerken tekrar Tyifeyi sana
emnet ettik; evinde bana tevecch eyle! szlerini sylemi.. Bir mddet
sonra Beir aa, btn mahlukatn kendisine secde ettiini gryor; ken-
disine gelince eyhinin evinden alamak sesleri duyup intikal ettiini ve
Gavsiyyetin kendisine getiini anlyor [1].
Beir aann Silivri'ye yakn bir yerde bir iflii varm. Yazn oraya
gider, kn
stanbul'da oturur; iftliinden getirdii ineklerin sdn sat-
trrm. St Beir aa telkihine sebep budur. Kendisi fevkalde n-
fiz olduu gibi Konie'li bulunduundan yenieri ocann erkn da hem-
ehrileri idi.
Mstakim zade'nin risalesindeki bir hikyeden anlaldna re

zvvr o kadar fazla idi ki huzuruna ancak nbtle girile biliyordu [2].
Bundan maada skenderiye'den gelen bir ok Bekt ve Hurf
arnavutlar da hemerisi olmak mnasebetile konanda msafir oluyor-
lard [3]. Bu gibi halt, hakknda
sui zann bd olduu gibi bilhassa
tarikat eyhlerinin hasedini de celbediyordu. mm lii de eyh efen-
dilere veslei taarruz olup hakkndaki dedi kodu byye byye devlet
ricline kadar aksetti.
Nihyet Drdnc Mehmed'in Edirne'ye ve Sadr azam Kprl zade
[1] Melmiyei attriye. Sa: 129

[2] Melmiyei atriye. Sa : 131
[3] Sergzet. Sa: 54
Fzl Ahmet Paann

Avusturya seferine hareketleri esnasnda halk ted-
hi ve iskt iin eyhlislm Sun' zadenin fetvasile Fener bae'de 90
yan mtecviz bulunduu hlde Fener dhilinde ihnak edilmi ve cesedi
denize atlmtr. Kendisile beraber 40 mridi de boulmutur (1073).
Hamzavler, bu krk kiinin Beir aann katlinin ertesi gn Bb
fetv ya gidip Beir aann itikadnda bulunduklarm; binaen aleyh
kendilerinin de prleri gibi dam edilmelerini, dm edilmedikleri takdirde
pirlerinin zulmen ehit edildiinin sbit olacan ifde etmelerile, bun-
larn koyverilmesi, hakikaten Aann katlinin gayri meru' bulunduunu
kadul etmek olacandan, Aa gibi Fenerde bodurulduklarn mtevtir
bir rivyet hlinde sylerler ve ilel an Fenere kmazlar. ayet giderlerse
ancak methalden ziyret ve Beir aann ruhaniyetine tevecch edip d-
nerler. Bu akde, dier tarikat erbabnda da vardr. Anlalyor ki Beir
aa btn tarikat ehline nafiz olmutur.
zade merhum, Sergzet'inde Sadefi arifleri bahre ilka olundu,
La'l
Sonra bulunmamakla kabri pr nrlar deryy rahmet olmutur[l] diyor.

Mstakim zade, ismili Ma'uk'ye c \,j , Hamza Bl'ye -
,
j>> tarihlerini syledii gibi, Beir aann katline de ' ter-

kibini tarih drmtr [2].
Beir aann katli, Hamzevleri fevkalde incittii gibi 90 ge- yan
in bir ihtiyarn, ertesi gn de krk kiinin dm ahaliye fena bir te'sir
yapmt. Sadr azam, kabahati Sun' zadeye ykleyip mumaileyhi azil ve
yerine Minkar zade Yahya E. yi eyhlislm tayin ettirerek kendisini
tebriyeye almt [3].
Maamafih bu vak'a, Hamzavleri iyice sarsm ve Beir aa'dan
sonra ihtifya mecbur olmulardr.
* *
Beir Aa, zamannda Melmlii fevkalde ilerletmi ve Abdlbak

E. nin Sergzet'te yazdna nazaran iktiza etmedike kimseye rehber-
lik hizmetini ihale etmez ve tliplerin kalbine bizzat bakarm. L'l zade
bu husust beyan ettikten sonra Zaman eriflerinde bir mstait, mah-
rum kalmamtr kaydini de ilve eyliyor [4]
L'l ve Mstakim zadeler, risalelerinde Beir aann bir mektubunu
[1] Sa: 55
Bu tarihler, Mstakim zadenin yazsi'e muharrer La'li zade'nin srm hav mec-
[2]
muada Sergzet'in kenarlarna haiye olarak kaydedilmitir. Millet. K. Pertev P. Mecmua.

636
[3] Sergzet. Sa : 55 56
[4] Sa: 50-51
:
dercediyorlar [1]. Bu mektup, Beir aann denildii kadar mm olma-

yp, bil'akis irada muktedir ve zamann icbtn mdrik bir zat oldu-
unu ispat ettii cihetle biz de aynen dercediyoruz
.JU_j *>U- -u-l ([2] (jiLillÂ
Vsln nri lika, kn srr Enbiy v Evliy ve tlibn vasl

Hud!
Nedir hliniz ? Her biriniz tenhnzda kendi vcudunuzdan istifr
idp mahabbetullaha sa'y gi eyleyp nri zt pki l yezl ile m-
tecell olurmsz?
Ef'l akvlden er'i erf zre hareket eylemenizi isterim. Zinhr,
zinhar; hilf er'i erf kendi za'mnz ile sz sylemeyesiz ! eriat,

eriat, yine eriat!..
Kavilde ve fiilde zhirinizi eriat ile rste ve btnnz nri mahab-
bet ile prste ve nrn olmak gereksiz
eyleyp rhn Bir birinize !
mlk olduunuzda tenezzl ve mahabbetinizden sonra ahkm eriat

ve db tarikat muktezasnca ma'nya dellet eden kelimt tekellm
eyleyp malya'n sz sylemeyesiz Yzbin sz bir pula demez. Ke-

!
lm, ma'n yolu bilinmek ve bulunmak indr. Cna nect, ma'n

iledir; sz ile nect bulunmaz..
Yolunuzu candan izleyp ma'nya vusl in Cenb Rabbl lemn
huzurunda tevecchi tm ile mteveccih olup bhsl kelimattan feragat
eyleyesiz! ma'rifet zannedp sattuunuz kelimttan zarar terettp eyle-
dn bilmezmisiz?
Haramdan devre mteallik kelimt min ba'din lis-
perhz eyleyp
nnza getrmiyesiz Her kim mtenebbih olmaz ise ve hilf er'i erif
!
hareket eder ise bizden deildir. Lisn kesilmek gerek !..

Ve tenezzl dil ile idp secde misli yer ve diz pmiyesiz; rzm
yoktur. Musfahay ehli er' kabl eder. Tenezzl, gnlden olur. Birlik
indr; tfê^* ^ r^ 1 ---
t yUIjoU-
Beir
[1] Sergzet. Sa: 51 53.

Melmiyei attariye. Sa: 130131
[2] Matbu' Sergzet'te mektup >UJIy diye balyor.
: :
BURSALI SEYYD HAM

La'lve M-takim zadelerin tahkikine nazaran Beir aa'nm maka-
mna Bursal Seyyid Him E. gemitir.
Bu zt, Kitman a ziydesile riyetkr olup kimse ile tarikata dir
sohbet etmedii gibi ihvnn cem'iyet ve sohbetine de msaade etme-
mitir. La'l zade, pederinden naklen Seyyid Him E. nin fevkalde
ibrm ve srardan sonra yalnz Gedy Ali E. ye [1] Seyyid Ali E. nin
kalbine bakmaa
mezuniyet vermi olduunu syliyor ve bu ihtifnn
neticesinde tariki Melmette kllet zuhurunu ve hatta bir ok ihvnn
Him E. nin Kutbiyetinde yakin tahsilinden mahrum kaldklarn haber
veriyor.
1088 senesi Ramazannn Kadir gecesinde vefat etmitir.
La'l zade, babas La'l Mehmet E. den Haim E. nin veft hakkn-
da yle bir menkabe naklediyor
1088 senesi Ramazannn kadir gecesi, La'l Mehmet E. Him E. de msfirmi. iftar-
dan ve teravihten sonra bir mddet sohbet ediyorlar. Sabaha kar Haim E. hareme
gidiyor. Biraz sonra Haim E. nin zevcesi harem kapusuna gelip
Aman Mehmet E yeti ; efendi vefat ediyor.
diyor. La'l Mehmet E. hareme geiyor ve Haim E. yi haleti nezi'de buluyor. ^ okuya-
ca srada Haim E. .ut deyip teslimi rh ediyor.
Mehmet E. ok mteessir olup
La'l :

Efendim makamnz kime terkettiniz ve bizi kime braktnz ? diye alamaa
;
balyor. O srada "Seyyid Ali'ye varn diye bir ses duyuyor. Ertesi gn cenaze
!
merasiminde La'l Mehmet E. Seyyid Ali E. ye dikkat ve mahabbetle baknca Ali E. Meh-
met E. nin kefini anlyarak durduu yeri deitirmek suretile Mehmet E. nin nazarndan
kayor ve bu suretle hlin ifa edilmemesini istediini anlatyor [2].
Him E. Edirne kapusu haricinde Emir Buhr cmii karsnda

caddeye nzr bir mahalle defnedilmitir. Ba tanda Ta'lik yaz ile.
>_jJjl ij\Jc j\ .J
ll __JJ
[1] Gedy Ali E, mderrisin ve uardandr. 1094 te vefat etmitir.

Millet ; Pertev P. K. Mecmua : 636
[2] Serzet. 1175 senesinde yazlm nsha. Millet. K. M 1052
Melmiler 11
lSaj ^Jjl Jol <
"Uj^l k- ju>. oj^l jl^/>
\ A A
beyitleri mahkktur. Son beytin her iki msra da ayr ayr, tam olarak
vefat senesini ifde eder [1].
[1] Bu tarihin akaykin JjjHjo ini yazan eyh'nin babas ve Emir Buhr tekkesi
eyhi olup 1102 de vefat eden Smke zade Feyzi E. nin olduunu Mstakim zadenin mec-
muasnn kenarndaki &X\ r<ui j-ji ulj jSZ*~* '<Xf > haiyesinden anlyoruz.
EYULSLAM PAMAKI ZADE SEYYD AL E.
SeyyidHim E. nin yegne mridi olduundan Melmlere nazaran

Him den sonra "Gaysiyyete bu zt gemitir. Ali E. Him E. den
E.
ziyade Kitmna riyetkr olmu, hatta eskiden grt ve sdk k
ihvnile bile tevhide it bir ey konumamaa balamtr. La'l zade
"Peder merhum ile grr drt be pr k vard. Encm
neye vara-
caktr ? Mstait tlpler grrz. Efendimiz cmlesini zhiren reddederler.
Fakirlermahrum kalyorlar; diye teessf ederlerdi,, diyor [1].
Melmlerin "Seyyid Ali sultan,, dedikleri Pamak zade Ali E. hi
kimseyi irda mezun etmemitir. Kendisini bu derece gizlemesi det
insana phe veriyor. Acaba yllarca medreselerde ulmu zahireyi tahsil
eden, saray ve ekbir konaklarnda mr sren ve nihyet kendisini
ulmu zhire ikna' ve itma' edemediinden Melmlie giren bu Hoca E.
hakikaten Melmlie inanmm idi ve Him E. acaba Srban Ahmetler,
drsi Mhtefler gibi bu eyhlislm teshir edebilmimi idi?..
nc Ahmet devrinde 1124 senesi Muharreminin drdnc gn
vefat eden Seyyid Ali E. vasiyeti mcibince Edirne Kapusu mezarlnda
ehit Beir aann dmd Osman aann yanna defnedilmekle zihinlere
tebdr pek tabi olan bu pheyi kknden izle etmitir.
Melm eyhlislm, hayatnda hem mevkiini synet iin, hem de
artk Melmlerin kan dkmelerini tecviz etmediinden ihvnn himye
iin "Takyye ^"ye fevkalde riyet ettii halde vefatnda bu kitmana
lzum grmemi ve pirinin dmd Osman aann yanma defnini vasiyet
eyliyerek ihls akidesini izhr eylemitir.
Medfeni, Edirne kapusu mezarlnda Emir Buhr cmiine giden
yolun sa tarafnda, biraz ierde ta parmaklklarla evrilmi, st ak
bir trbe hlindedir. Osman aann solunda medfundur. Aann sengi
mezrnda
[1] Sergzet. Yazma nsha.. "Buraian Mutbu' Serzet'te yoktur..

(3 4 kinci devre Melmleri
kitabesi mahkktur. La'l zde, Hac Osman aay "Meczubi ilh,, diye
tavsif ediyorsa da zannederiz ki bu cezbe, smili Ma'k ve Hamza
Bl'nin cezbesi gibi olacak.. Yalnz cezbe kelimesinin ma'nasndaki ilti-
bs, aay kayn pederinin kibetinden kurtaraca iin det bil'iltizm
kullanlm bir kelime.. Baka suretle olsayd, koca bir eyhlislm, bu

zata bu derecede merbut olamazd.
Seyyid Ali E. nin ba tanda ir Rahm tarafndan yazlan u
gzel tarih mahkktur: [1]
ji^ju ^ iix; tSJti- ij- j. -uu j >_>-
ojul <_> jll jf\ j'iJ j^!jl Ui^l jl>- j\-
jlU'^l jf .
L ! j^li jil>- ^j^j?.*J^ Jj^'>Sj4*\f J^^3^}
jii'i (i-jij t^ji cjiLi- j-i >->>*>_ <
r
r"jjyoj ^jji ^j^-.
\ N V i ^"Ull
Trbe dahilinde Osman ve Ali E. den baka Ali E. nin iki

aadan
zevcesi ve olu ile Pamak zdelerden Seyyid Mehmet ve seyyid Ah-
met isminde iki zt medfundur. eyh merhum, Efendi iin "Mecmaul
bahreyni eriat ve hakikat ve mevredn nehreyni ilm ma'rifet,, dedii
gibi mrid olduunu da syliyor.
eyh Mrd Nakibend'ye
La'l zed de Osman aann yanna defnini vasiyet ve vasiyeti mu-
cibince hareket, halkn dedi kodusunu mucip olup her kesin syledii
lflarla isti'dadn izhr eylediini haber veriyor.
[1] Bu tarihin ir Rahm'ye aidiyetini Mstakim zadenin mecmuasndaki hiyesinden

anlyoruz..
SADRIAZAM EHT AL PAA
La'l zade, den sonra Sadnazam ehit Ali Paann

Seyyid Ali E.
"Aavs,, olduunu Paa
da Seyvit Ali E. gibi kitmna riyette
syliyor.
mbalagakr imi ve La'l zadenin kavlince "Tlibn butn zere terbiye,,
edermi. Anadolu'dan ocukken stanbul'a gelerek saraya intisab eden
kinci Mustafa zamannda srasile Rikbdr, ukadar ve Vezir olan Paa
nc Ahmet zamannda Kapudan ibrahim Paa'nn yerine Sadnazam
olmutur.
Osman zade Tip, Nb, Nedm, Sm gibi stad irlerimizi himaye
etmek hayatmza da hizmet eden Paa [1] Mora'da 1128
suretiyle irfan
senesi a'ban aynn 17 inci aramba gn "Varadin,, muharebesinde
mnhezim olan orduyu teci maksadiyle klcn ekip dmana hcum
eylemi ve abna isabet eden bir kurun ile ehit olmutur. Belgrat
kalesi dhilinde Sleymaniye Camii haziresine kanl esvabiyle defnedil-
mitir.
Mverrih Rait E. tarihinde Paay tenkid ederken "bu kadar tak-

libi evrak ktbi tasavvuf ederken yine her cemalin bir celli ve her
evkin bir melli olduunu idrk itmeyp szleriyle balayp gururu-
nu ve dima avkb dnerek henz Mora'da iken senei tiyede Kr-
fez zerine sefer edilmesi iin levzm ve mhimmat tedarkne bala-
dn syliyor [2].
htiml o vaktlar harbe girmemiz, yanl bir dnce neticesiydi.

Fakat zikredilen evsf, nekayis midir? Tarih bir intikad, salhiyetimiz
[1] Osman zade Tip iin mracaat: "Osman zade Tip. Ali Ganip Bf. Trkiyat
mecmuas; Sa: 103-129. Taib'in ehit Ali P. ya yazd kasde ve mazhar olduu
Cilt: 2;
iltifat, bu makalede masturdur. Sa: 106-107

Nabi'nin ehit Ali P. ya iki kasidesi, bir de atiyyesine mukabil "Kasidei duaiyye,,
si, vezaretine bir, yaptrd kasra 4 tarihi vardr.
Sami'nin Pa hakknda be kasidesiyle iki tarihi, Nedim'in de keza Ali P. y medhi
mutazammm gzel kasidesi mevcuttur.
[2] Rait Tarihi; Cilt: 4; Sa: 266-267
166 kinci devre Melm'leri
haricinde ise de askerin, ordu; arlklarn yama ederek kat ve bu fi-

rarda kumandanlarn mterek bulunduu o deveirlerde Paann hare-
keti, neticesiz olsa bile, byk bir fedakrlk ve mertlik eseridir. Bu da,
her halde yeisten ziyade kalp kuvvetinden ve nefse itimattan ileri gelir.
Fakat ne fayda ki tefessh eden itimi bnye, Ali P. gibi ehitlerin

kanlarnn dklmesiyle salh kesbedecek dereceyi oktan gemiti.
Bunun delili de Raid'in salifl'arz mtaleatdr.
La'l zade merhum Ali Paaya UJ'^MV^V^ lakabn veriyor.
*
* *
zade Seyyit Abdlbk, Sadr zam ehit Ali Paa'nm muallimi

La'l
idi ve Paa'nm
tasavvufa merak ve Melmlie intisabinda her halde
mhim bir mil olmutur. Paann ehadetinden sonra baz Melm'ler
kutbiyyetin, ihvan arasnda, Paann yegne hemdem ve hemsohbeti
olan Abdlbk E. ye intikal ettiine zahip olmular. Maamafih Abdl-
bk Ef. "Bu abdi hakir hizmeti eriflerinde bulunmakla, baz ndanlar,
bu fakire mteveccih olup itikad btla giriftr olmakla bu fakirin
kalbinde mertebe sekalet ve cehalet zuhur eyledi ki i &\'>yj ilel'an
bir *>"
kedreti eserinden hals olamadim.,, diye bu zan ve zibn izle ve

" j f^-&h hl shib vakti bilmem. Tevecchm hakikatlarnadr[l]
sziyle kutbu bilmediini anlatyor. Ondan sonra kutub olan kimsenin

kendi mazhariyetinde phesi olmyacam, efrt mertebesine vasl olan-
larn onu tasdik edeceklerini ve kutbun ehdetiyle, yahut bir
tecelli ile de anlalacan uzun uzadya izh edip kutub ve shib za-
man hangi diyarda ise, o diyarda halk arasnda vifak ve mahabbet ve
hsni hulk olaca gibi padiahlarnda da adlet bulunaca, stanbul
ve Rm diyarnda ise fisku fcur ve zulm cehalet ve ademi mahabbet
zahir olmakla kutbun bu diyarda olmad zannn izhar ediyor ve
nihayet Cenab hakka shib vaktin kendisine bildirilmesine it bir bu-
uk sahife kadar gayet suzili bir dua ile szlerine hitam veriyor [2].
[1] Matbu' Serguzet'te bu son ksmlar yoktur. Yazma nshalarn hepsinde mevcuttur.
[2] Bu son ksm matbu' Serguzet'te vardr. Sa: 62.
III
BAYRAM MELMLNN TARHES

kinci devre Melmliinin son mmessillerine geldik. Bu bahsi bi-
tirmeden evvel Bayrm Melmliinin zuhur ve intianndaki avmili

kaydederek bu mesleki umum bir surette son devirlerine kadar telhis
etmek isteriz.
Anadoluda Ssfiliin inkif

Anadolu Selklerinin irfana olan itiyaklar, hatta Bizansllarla
shriyet kesbedecek kadar sk temaslar sebebiyle ulemy rsmun hi
bir vakit ho grmedii resme, msikiye, bed hayata kar msaadekr
davranmalar ve ayn zamanda Konya ve Sivas surlarnn zerine eh-
name'den beyitler hakkettirecek derecede Acem harsna temaylleri
Anadolu'yu det serbest bir mantka hline getirmiti. Mool istils da
Anadolu'ya bir ok sofilerin hicretini mucip olmutu. Btn bu avmil
neticesinde Anadolu'da Tasavvuf, yerlemee ve mhim merkezlerde
hnkah'larteesss etmee balamt.
Anadolu'ya gelen sofiler arasnda Evhadeddini Kirman (609) Mu-
hiddini Aarb (937), Necmeddin Dye (654), Mevlna Celaleddini Rm
(672) Fahreddini rak (688)... gibi byk ve mhim ahsiyetlerle bera-
ber rann Melhide-Btniyye gruhuna da tesadf etmekteyiz. Esasen bu
devirlerde Anadolu ile temasta bulunan Suriye'de Batnlik yerlemiti.
slm akaidine kar eski ran ruhunun, Iran dininin bir aksl'ameli olan
Batnliin telkinat, chil halk arasnda cayi kabul bulabildii gibi he-
nz eski Trk hayatnn sazl, kengli bir temadisi olan ar hayat
terketmemi bulunan Trkmen'ler de islmiyetin mukayyet dsturlarna
ittiba'dan ziyade serbest Batn akidelerine mtemayil bulunuyorlard.
Bb isyannda Trkmenlerin cansiparane harpleri ve bil'hara
Burak babalar ve Mevln'nm nfuziyle oynayacak derecede kuvvet
kesbedip saraya kadar dhul edebilen Bzago'lar, ite bu ikinci ksmdan
dr. Bbliin bir temadisi olan Bektlik ve tamamiyle Btn - Alev
olduklar tercemanlar [1] ve yinlerinin Bektilerle hemen hemen ayni
[1] Bekta ve Ahilerde mrettep, msecca' yahut manzum dualara terceman derler,
.
olmasiyle ve Ftvvetname'lerdeki Ali bendeliiyle sabit bulunan Ahlik,

Btnlerin dn vahdetini kfil iki byk tarikatt
Anadolu'ya Sofliin en ziyade ran, Trkistan ve bilhassa Horasan'-

dan geldii muhakkaktr. Hatta Horasan diyrndan gelen erenlerin h-
tras, halk arasnda "Horasan erleri, szn daima tekrar edilen
erenleri,,
kuds bir terkip haline getirdii gibi hemen her vel de "Horasandan
gelmitir.,, kaydiyle tescil edilmitir. Horasann mteksif Melmetler
bulunduunu ve Ehli Melmetin beinci ve altnc asrlarda Batn-
lkesi
lemi bir ktle olduunu da nazardan dr tutmamak icap eder.
Hulsa; artk Mevlnay sinesine alan Anadolu'da Salhaddni zerkbi
Konev, Sadreddni Konev, elebi Husameddin, Sultan Veled gibi bir
ok meyih yetitirmee balam, nisbeten Acem harsini benimsiyen bu
Sofilere mukabil det Ahmet yesev'nin bir muakkibi olan, fakat onun
gibi takva ve azmet yolunda gitmeyip vahdeti vcudun geni telkki-

lerini sf trke bir lisanla ve mill vezinle terennm eden; nfzu,
Mevln derecesinde yksek grlen Yonus Emre [1] gibi bir sf hlk
iri ve Yonusun te'siri altnda yetien birok Bekta Kzlba irleri
tremitir. Yonusun tam bir mukallit ve mmessili olarak 874 te len
Abdullah Erefi Rumi'yi ve nihayet Msri Niyzi'yi gsterebiliriz.
Bunlar muayyen bir i yaplaca vakit okunur. Tra terceman, era tereeman, yz
ykama terce. an... gibi.
Bektlerde Nesm'nin u iki tuyuu era terceman olarak okunur :
em'i tevfki hidayettir yzn Sureti Haktan kinayettir yzn.

Bbidyet, bnihyettir yzn Hem nihyet, hem bidayettir yzn.
Sureti Haktan iarettir yzn Ehli tevhide bearettir yzn.

Hacc ihram ziyarettir yzn Cmle eyadan ibarettir yzn

Bir de nmne olarak mensur, era terceman yazyoruz :
"er ren, fahri dervan, demi lan, pri pran, ah Horsan fUlJ?' c Jl*v
[1] Halk rivayetlerine nazaran Yonus, Mevlna'ya Mesnevi'yi sen mi yazdn? diye
sormu. Evet cevbn alnca Uzun yazmsn. Ben olsam ksaca
Ete, kemie brndm;

Yonus diye grdm!
derdim demi. Yine halk rivyetlerine gre gya Mevln, Yonusu kasdederek Mertibi
maneviyede nereye vardmsa bu Trkmen hocas nme kt. demitir. Bu rivayetler, doru
olmamakla berber, halk nzarmda Yonusun Mevln ile hem'iyar, hatta Mevlnya fik g-
rldn isbat etmektedir.
Hlsa, Anadolu, altnc ve yedinci asrlarda tamamile bir Tasavvuf

muhiti halinegelmitir. Yedinci asr, Seluklerin izmihll devresidir. Bu
asrda Anadolu, bir fetret devresi geirmekte idi. Seluklerin hakimiyeti
Mool hcumiyle yklmt. mre arasndaki veraset kavgalar da bu u-
rie munzam olmutu. Daim mcadeleler, syii, binnetice refah mah-
vetmitir.Yer yer kurulan hukmetiklerin arasnda[daim bir cidl vard.
Nihayet Osmanl hkmeti, Anadolu'nun siyas vahdetini temin edecek
derecede bir nfuz kazanmt. Fakat bu vahdet, tamamiyle tahakkuk
etmeden Tmur istils ve bu istily ehzadeler kagas tkip etti [1].
Bayramiliin zuhuru:
te bu fetret mtekpt ki Hac Bayrm Vel, Bayrm

silsilesini
tarikatn tesis ediyordu. Anadolu'ya ran ve Hrizmden, Maveran nehir-

den, hatt Bizans'tan gelenDn - Felsef ve Mezhebi fikirler, ulemay
erata kadar nfuz etmi ve artk olduka serbest dnceli limlere
medresenin darkanatlar kfi gelmemee blamt. Bundan maada
Anadolu'nun Abbslerin orta ve bilhassa son devrelerinde Orta
vaz'iyeti,
Asyanm vaz'iyetine ok mabihti. Mcadelelerden bkan, refahszlktan
ezilen halkn btn hdisat, Allhn takdir ve tecellisi olarak kabl, hayr
ve erri, zulm ve adli nisb ve i'tibr addeden, hatta er ve zulmn
vehimden doduu, binaenaleyh ademiyyl'asl bulunduu telkkisinde
bulunan tasvvufa meyledecei tab bir keyfiyetti. Herkes, madd hayatta
bulamad saadeti, cezbe ve huzur leminde aryordu.

Sofilerin Halk zerindeki nfuzlarndan istifde iin hkmdarlar da
Sofilere mtemyil bulunuyorlar ve hatta samim olarak onlarn manevi-
yetlerinden himmet bekliyorlard.
Osmanl Hkmeti daha ilk kuruluunda medresenin yan banda
bir tekke tesis etmi ve Dursun fakihle beraber bir eyhin - Edebl -
nfuzuna tbi olmutu. Bayrm tarikatnn pek az bir zamanda intiar
etmi olduunu grmekteyiz. Bunda arzettiimiz gibi muhitin tesiriyle
beraber Hac Bayramn olduka maruf bir lim olmas ve medreseden
tekke muhitine gemi bulunmas da messirdir.
Esasen Hac Bayramn merkezi fa'liyeti olan Ankara da yllarca
[1] Bu ksma Kprl zade Fuat Bf. nin An^doluda slmiyet,

ait tafsilt iin Prof.
Trkiye Tarhi Dnsi smindeki eserleriyle yine mumaileyhin Trk Edebiyatnda ilk

Mutasarrflar kitabnn Yonus Emreye kadar Anadoluda Trk Edebiyat bahsine ve

bilhassa bu bahsin Tasavvuf cereyan ksmna mracaat.
Ahlere merkez vazifesini grm bir ehirdi. Hac Bayram, ilm fazliyle
Ak emseddin gibi limleri kendisine cezbediyor, ayn zamanda Yonus
gibi mill vezinle ve sf trke ilhiler syliyerek halk da teshir
eyliyordu.
Bayrm Melmiinin zuhuru ve tarihesi
Hac Bayrm Veli'nin veftn mteakip ( 873 ) zuhur eden Bayrm

Melmlii, mer Dedenin, Ak emseddin gibi zahir ilimlerde rsih bir
eyhe ademi inkyad ve halefi Ayal Binyatnin'in Ktahya kalesinde
mahbusiyeti gibi baz ahvl dolaysiyle hemen nazar dikkati celbetmi
ve herkes bu yeni tarikatla lakadar olmaa balamt.
Melmler, dier tarikatlar mntesipleri gibi vahdeti vcudu ihti-
razla kabul etmiyorlard. Hele mam Rabbn ve Alddevle gibi "vah-
deti hud,, olarak te'vile tenezzl etmiyerek bu felsefede Muhiddini
Arabi'ye ittiba' ve bunu iln ve izhar ediyorlard. Dier tarikatlarda
uzun mddet esma ve riyzata devamdan sonra ihtirazla alan bu sr
Melm slknn iptidasiydi. Bunun iin erbab irfan ve hatta tarikat
eyhleri bile bu mesleke slik olmaa balamt.
Melmliin Pir Aliyyi Aksary devrinde Orta Anadolu, stanbul ve
Edirne havalisine yaylm ve smaili Ma'uk'nin zamannda asker aras-
na da girerek bilhassa Rumelide tamamiyle intiar etmi olduunu
.
gryoruz.
Esasen Edirne, Deli orman, Siroz havlisindeki halk, vahdeti vcut
akidesini ve sofilik telakkilerini Bedreddini Smv (823) den beri bili-
yorlard. Bedreddinin uyandrd bu fikir, oralarda tamamiyle snme-
mitir [1].
ehzadelerin cidalleri ve bunun neticesinde idar mvazenesizlik, bu
diyar ehalisini Bedreddinin mutedil itirk fikrine ve mfrit vahdet telak-
kisine bendetmiti. Binaenaleyh melmlii pek abuk benimsediler ve
Rumeli, mteksif bir Melm diyr oldu.
La'l zade, Melmliin Siph askerleri arasnda intiarn haber
veriyor. Bunun sebebini de biz yle buluyoruz:
O devirlerde askerin kuts bir merbutiyeti olmas mbrem bir zaru-
ret olarak grlyordu. Hatta nc Selim bile Nizam ceddi tess
ederken bu askeri Mevlevlik nfuzuna idhli dnm ve Bektlere
[1] Simavne kads olu Bedreddin : M. erefettin B f. baknz: Sa : 68-74

kinci devre Memleri 171
kar Mevlevleri iltizam etmiti. Bu da bize bu fikrin muahhar devirlere

kadar yaadn gsterir.
Yenieriler, kendilerini Bektilige merbut addediyorlar. Siphlerle
aralarnda daha o zamanlarda bile bir rekabet balamt, ite bu reka-
Melmlie evketti.
bettir ki Siphleri
Melmliin az zamanda inkiaf ve intiar ve bilhassa asker aras-
na da girmesi, ulema ve tarikat mntesiplerini, hatta evliyay umru bu
yeni meslekin iddetle aleyhine dndrm ve nihayet Aksarayl Pr Ali
Bahaddinin olu Olan eyh, on iki mridile Istanbulda idam edilmiti.
Fakat elebi eyhin ve bendelerinin idam, esasl umdesi"Vahdeti vcut,,
olan Melmliin intiarn men' edecei yerde bil'akis tedid etmi ve
akl ersin ermesin her kesin alkasn celbeylemitir.
Ismaili Ma'uknin idamna kadar yryen Melm aleyhdarl ihtiml,
Melmilii sndrebilirdi. Fakat halefi, Srbn Ahmed'in o kadar telifkr
bir ruhu ve o kadar kuvvetli bir ma'neviyet ve nfuzu vard ki Ibni
Keml fetvasiyle idam edilen ve bu suretle ilhd gerek Mteerria ve
gerek Sofiye nazarnda sabit olan bir zatin halfesi bulunduu halde
eyhinden tevars ettii irad vazifesini meharet ve kudretle ifa etmi ve
her trl ^ ihtimale kar Istanbula gelmiyerek Melmleri memleketi olan
Hayrebolu'dan idare eylemiti. Aleddin vastasiye Gazanfer Ef.
Vizeli
gibi nfuzlu bir zat Emir Osman Him'yi ve Bayrmlerin
yetitirip
"Himiye,, kolunu
ki bu kol, son zamanlara kadar mevcuttu mey-
dana karan Ahmedi Srbn, bu gne kadar unutulmayan ve eskime-
yen, Melmiler arasnda vecit ve evk ile okunan saf trke iirleriyle
halk arasnda da Melm hkimiyetini gnden gne kuvvetlendirerek
yerine Ankaral Hsmeddini brakp vefat etti.
Hsmeddin zamannda Melmlik Rumeli'ye tamamiyie yaylm
ve Hamza Bl vastasiye bilhassa Bosna' havalisi hemen hemen ikinci
bir merkez olmu, tarikat; nfuzunu Belgrat serhatlerine kadar tevsi'
eylemiti. Bu sralarda Hamza B. vak'as meydana gelmiti. Bu artk
"Hamzav,, namn alan Melmlerin aleyhine ulem ve mutasavvflarn
birinciden daha mthi ikinci bir hareketleridir.
HamzaBl'nin ehadetinden sonra o vaktki Melm mmessili Ha-
san kabdz'un aynen Srbn Ahmet gibi Istanbula gelmiyerek tarikat
ahvalini Bursadan mrkaba ve ihvnn oradan idare ettiini; bu suret-
le de hem kendini hem de ihvann siyanet eylediini gryoruz.
Hasan Kabdz, Melmlie arihi Fuss Abdullah ef. ve lmekn
Hseyin ef. gibi iki zt kazandrarak birincisi vastasiye tarikati Arabis-
tan'a kadar neretmi, ikincisi Vastasiye de ir, hatta vezirlerden m-
rekkep bir ihls kitlesi meydana getirmiti.
.
Kabdz'dan sonra Melmiliin riyasetine geen drisi Muhtef

zamannda Melmlik en parlak devresini idrk ediyor. Iznkl Fazl Ali
Bey, rihi mesnevi Sar Abdullah E. ir Tfl gibi lim ve fzl
zevattan maada asrn eyhl'islm ve sadrazam bile mm Ali'nin (Hac
Ali Bey, drsi Muhtef ) mridi olmu, bir ok meyh te Melemilie
intisap eylemiti. Dier taraftan olan eyh brhim ef. btn erbabi
turuk ve meyihe kar bil perva Melmliini izhar ediyor ve Gayb
gibi bir zt yetitiriyordu. Sar Abdullah ef. nin Mesnev rihlii,
Neat dede ve Cevr gibi Mevlevleri de Melmet silkine idhal eylemiti.
Melmlik, artk son zirvei kemlinde idi. Bundan sonra her kesin

idrsi Muhief ayarnda bir ahs arayaca, fakat bunun pek g buluna-
bileci bedih idi. Maamafih Hac Ali Beyin hretiyle Hac Keyvan
Kabay (Bayram) ve Beir aalarn zamanlar da olduka aaal gemi;
fakat bu iki zatn zamannda Melmlik, daha ziyade avam arasnda
intiar eylemiti
Erbab eriat ve tarikat tarafndan Hamzavlie son darbe, Beir
aa ve krk bendesinin idamile urulmutur. Bu vak'adan sonra Mel-
mlii birden bire sukut etmi gryoruz. Bundan da anlalyor ki d-
rsi Muhtef' den sonra Melm mmessilleri ancak onun nam ve hre-
tiyle i grebilmiterdir. Fakat bu an sukutun sebebi nedir? Acaba
Beir aann halefi Seyyid Him ef. Srbn Ahmet ve terzi Hasan
gibi memleketine
Bursa
ekilip ihvanm oradan idare edemezmiydi?
htiml, zaman, buna, msait deildi ve ihtifaya bir lzumu kat' vard.
Maamafi gerek Beir aann damad Osman aa ve gerek Him ef. her
halde bir ka adam yetitirmilerdi.
Burada zahiren kk, fakat manen pek byk ve mhim bir nok-
taya iret edeceim.
Her erbab, kendi eyhini kutup yapar. Melm tabirince
tarikat
"Berzahiyye,, de kutup o kadar boldur ki bir asrda yaam
nice kutuplar
vardr. Her mridin eyhi Gavstir ve tekke mezarlklar Gavs ve kutup
talariyle doludur.
Buna mukabil Beir aann ehdetine kadar Melmlerde kuvvetli
bir fikir ittihad grmekteyiz. Melmlerin her devirde bir kutuplar var.
Herkes ona merbut.. brahim ef, Lmekn Hseyin ef, Hatta arihi
Fuss Abdullah ef, arihi Mesnev gibi ok mhim ve lim adamlar bile
zamanlarndaki Melm mmessilini
velev mmi olsun
halisne
tasdik ederler. Vehm hayle ve yahut gurura kaplarak Gavsiyyet iddia-
snda bulunmyorlar. Yetitirdikleri ihvanlar da bu pyeyi onlara vermi-
yor. rada mezuniyet, ancak Melm mmessili tarafndan veriliyor. Buna
saydmz zevatn sr ve mezar talar ahittir.
!
Hlbuki Beir aadan sonra bu umum ve sbit kaideye muhalif bir

ey gze arpyor:
Beir aann damad Haci Osman aann mezar tanda:
ibaresini okumaktayz. Halbuki o asrada L'l zade merhum ve ir

Rahm, kutbiyetin [1] Seyyit Him efendide olduunu syliyorlar.
Bu, zannederim ki Melmlerde, umum olmasa bile hafif bir fikir
teetttne almettir. Essen L'l zade pederinden naklen bir ok ihva-
nn Him ef. nin "kutbiye inde yakin tahsilinden mahrum,, kaldklarn
syliyor [2] . Her hlde bu teettte Him ef. nin fevkalhat ihtifs
sebep olmntur.
Him ef. den sonra Melm mmessillii, birbirini ta'kben bir
eyhlislmla bir sadrzama intikal ediyor. Bunlar da tabiatile hem
asrn icabatndan, hem de mevkilerinin ehemmiyetinden dolayi kendilerini
ketme mecbur olmular ve tarikat umuriye itial edememilerdir. Nihayet
btn bu avmilin tesirile L'l zade, ehit Ali paadan sonra bir kutup
gsteremiyor. Yalnz baz Melmlerin kendisini bu pyeye irtika ettir-
diklerini anlatmas, bazlarnn da bakalarn kutup tandklarna bir
delildir.Fakat tarikat yine devam etmektedir.
L'l zade Abdlbk ef. kutbiyeti kabul etmemekle beraber Mel-
mliin devamnda mhim bir mil olmutur. 1153 tarihinde me'muriyet
hayatndan ekilip Eyyuba naklinden sonra, vefatna, Ya'ni 1159 tari-
hine kadar L'l zadenin evi, ihvan tarikin kuds bir mataf olmu,
asrnn bir ok ulem ve meayihi, Efendiyi daima ziyaret etmilerdir.
Bundan maada Abdlbk ef. bu inziv hayatnda bir ok eserler yaz-
m, bilhassa "Sergzeti ile [3] Melmliin tarih ve mahiyetini tesbt
ve ahlfa yadigr etmitir.
L'l zade'den baka, Seyyit Him ef. nin bendelerinden Habe
zade Abdrrahm ef. (ir Rahm) de Melmliin devamn temin eden
mhim bir ahsiyettir.
Rahm, Halep vlisi Mustafa Pasa' nin olu olmakla Habe zade namile
maruftur. Silhtar brhim Paann divan kitbetinde bulunmu, sadrazam
ehit Al Paaym zamnnda Mliye tezkirecilii, Cizye muhasiplii gibi
mhim hizmetleri if etmitir. Nevehirli Damt brhim Paann sadare-
tinde ba tezkireci olup vefatna kadar bu hizmette kalmt [4].
[1] "Meslekl irakl ^VIIU,, kasidesi.
[2] Sergzet yazma nsha.

:
[3] Abdlbk Ef. Sergzeti 1154 te yazmtr.
[4] Habe zade Rahm hakknda mracaat
Saf tezkiresi; Sa 150; Rmiz tezkiresi; Sa 112-113.

: : Sicilli osman; cilt:3;Sa: 98
; :
Sleyman Faik ef., mecmuasnda asrmdaki bir ok zevat muhtelif

vesilelerle zemmettii hlde Rahim hakknda ok sityikr bir lisan
kullanyor.
Rahm'nin Bayram meyihinden olduunu tasrih eden Faik ef.
mumaileyhin ahlkn gsteren satrlar da ilve ediyor u

yevmin Bablide olan odasna geldii
"Mervdir ki tezkireci iken klli
nde iki rik'at hcet namaz klp akbinde ol gn kalemiyle katl salp
buyrlds yazlmamasn niyz dua eder imi. Vaki iki defada yirmi
seneye karip mddet tezkireciliinde zuhr eden katl salp buyrldlarn
kk tezkire bulunan yazp kenduye tahrri teklif olunmam, ya'ni o
misill buyrld zuhurnda Habe zade, ya gelmemi ya evliyay umur-
dan birinin yannda, yahut yazu ve namaz ve abdest gibi meguliyette
bulunmu olarak dus karini kabul olmu WK^. [1]
eyhlislm Seyyit Ali ef. nin zamannda, Sar Abdullah

Rahm,
ef. "MeslekTuak,, kasidesini 86 beyitle tanzr edereke silsilei biat
nin
ve inbetini Peygamberden Hac Bayram Veli'ye kadar sl ettikten
sonra aynen L'l zade gibi u
suretle teselsl ettiriyor:
meri Sikkn Binymni Aya

Pr Aliyyi Aksary Isma-
li Ma'k Srbn Ahmet Husameddni Ankarav Hamza B-
l drsi Muhtef (mm Aliyyirrm) Hac Kabay Beir aa
Him Ef.
Rahm "Meslekl irak,, ismini verdii bu kasdeye
Serpyi cihan pr feyzi nri rabbi izzettir ;
Ki irak eyliyen lemlere huridi vahdettir.
matlaiyle balayp silsilei Melmiyeyi bervehi bl kayt ve Him E.

den sonra
Sedetle hirmn oldu kurbi hazrete anlar
Bu tc sahibine verdiler nkim emnettti .
Dil ;
ankay kafi cem i cem' gaybi gaybolsan
Talebkr nian olma kim ayni ibdettir..
Hakikatta odur zilli ilh, na aklermez ;
Nice idrkolur ol kim sitare pui ismettir.

V. S.
Beyitleriyle sahip vakti medhediyor. Fakat ismini zikretmiyor. Bun-
[1] Sleyman Faik Ef mecmuas Darlfnun, K. Halis

. ;
ef. N : 2660. Sleyman Faik
ef. iin baknz. Sicilli osman Cilt 3 Sa 98; : . :
'
Anadolu'da Trk Airetleri 1 75
dan anlalyor ki kasde, L'l zade merhumun meslekTuak zeylinden

evvel ve Seyyit Ali hayatnda yazlmtr.
E. nin
Rahm, Melm olmakla beraber Koca Mustafa P. eyhi Nureddin
Ef. ye de muhip imi. Esasen bu Nureddin Ef. nevei melmeti Ik
Hseyin Dede'den ahzetmi ve hatta ihvanm da bu yolda yetitismi
muhlis bir Hamzav bendesi, fakat zhiren Snbl eyhi idi [1].
Rahm Ef. 1140 tarihinde vefat etmitir. Seyyit Vehb, vefatna
u msran
4j\ i; et. tarih drmtr [2].
Mstakim zade merhum, Melmiyei attriyesinde Rahm'den fey-
zalan bir ka zat haber veriyor [2]. Bunlardan biri reislkttp Dilver
aa zade mer Ef. dieri de ihvan arasnda Emir Halil lkabiyle Aa
ydedilen Seyyit Halil Aadr.
Dilver Aa
zde mer Vahd Ef. Terifatlk, Mliye tezkirecilii,
Piyade mukabelecilii, Sipah ktiplii, Bamuhasebecilik gibi mhim hiz-
metlerde bulunmutu. Nihayet 1172 evvlinde Sadr zam P. nn Rad
kalem arkada olmakla mumaileyh tarafndan hukuka riayeten Reisl-
kttp nasbedildi. Memuriyetinin
vefat etti. krknc gn
Sinni 70 i
mtecaviz olan bu ztn "ir ve
kelma kadir,, olduunu Sicilli
idarei
Osman'den reniyoruz. Hadikatlvzerya da bir zeyil yazmtr. [3]
Halil Aa'ya gelince bu zat "Serdengeti,, aalndan mtekait olup
Yenikapu mevlevhanesine yakn bulunan evinde otururdu. Evine bir
ok ihvan ve meyih gelirdi. Hatta haftada muayyen bir gn kara
Mustafa P. eyhi Mureddin Ef. (Vefat: 1160) [4] ihvanile gelir, Habe
zde Rahm ve Yeni kap mevlevhnesi eyhi Peev Ahmet Dede
[5]
Ef. de (Vefat: 1137) gelerek toplanrlar, sohbet ederlermi. Kesreti mr-
dniyle ve ilm fazlyle mehur olduu gibi ayni zamanda stat bir ir
bulunan Peev (rif) Ahmet dedenin bile bu meclise devm, Halil
Aann ehemmiyetimi anlatr [6].
Ktip ve tarihi tahriri ma'lm olmyan ve bilhara "Mehmet Emi-
[1] Melmiiyei attariye; Sa: 1.18
[2] Ayvansaray Vefeyt'mda Rahm'nin vefatna gUU)U-j terkibinin tarih drl-

d mezkrdur. Sa: 158.
[3] Sa: 139141
Sicilli Osman; Cilt: 3; Sa: 591-592
[4] <lb <_Js5 Cr.^jy Jl J^-y
1160
"Neyl
[5] Peev Ahmet Dede iin baknz: Fatin tezkirsi; Sa! 255-256. Sima'hanei edep ve
Zya Bf. merhumun Yenikap mevlevhanesinde de Peev Ahmet Dede hakknda
malmat vardr.
[6] Melmiyei attariye; Sa: 140
! : ;!
176 Anadolu'da Trk Airetleri
nl Fuhuliyyn Nakibendiyyl
isminde bir zta yine mehul
Hlid,,
bir tarihte intikal eden, sonra Bayn
smail Ef. isminde bir Melm ta-
rafndan 1335 rumde Mahallebici zade Bursal Yalk Sabri B. e
geen ve el'an mumaileyhte bulunan bir mecmuada "Tarki Melmiyyei
Bayramiyyeden Hce Halil Ef. nin nutki lileri,, serlevhas altnda 4
manzume vardr.
Bu manzumelerin Emir Halil Aaya ait bulunduunu zannediyorum.
Hce kelimesinde ikli mucip bir ey yoktur. nk Hamzavler mr-
itlerinin ouna bu lkab vermilerdir. Mesel Hamza Bl'ye "Hace
Hamza,, drsi Muhtef'ye "Hace Aliyyrrm,, de denir. hlde Halil u
aa'ya da "Hace Halil,, lkabn vermilerdir. Essen Hamzavlerden
baka bir Halil Ef. nin mevcut olmamas da bu zann yakn derecesine
sl eder [1] Haiil Aann bu drt manzumesinin drd de aruz veznile
yazlmtr. Biri Mesnev tarznda olup 56 beyittir.
Hce Halil aann iki i'rini yazyorum
Her nefeste zikri hak tevfiki rahmandr bize ;
yeti LA.f' \f> emri kur'andr bize
Her ibdet kim bulunur zikri tesbhi hud

Zikri haktr cmlesi hep hkmi kur'andr bize ;
Zikri Mevlyi celili kadri hasretmek neden ?

Her nefeste zikri kalb rhi erkndr bize.
Zikri inkr eyler ise mnkiri eytni kr ;
Ins cinden buluna bak hangi eytandr bize !
n Habbullah buyurdu zikr efdaldir deyu ;
Her kelm ol Habbin ayni burhandr bize
Enbiylar serverinin kavl fi'line bu gn

ktid v ittiba' hem din imandr bize..
[1] Bu mecmuann muhteviyat istanbul ehremaneti Mektupusu Osman Bf. tarafn-

dan bildirildi. Bilhara istediim risaleleri mezkr mecmuadan istinsah edip gndermek
lutfunda da bulundular. Kendilerine bilhassa teekkr ederim.
Mecmuada [Azzi Nesef'nin J>.<s2 ve >j>-} J^j risaleleriyle hakik Osman Ef. nin
"radname,, si, emsettin Ef. isminde bir zatn tasavvuf stlahlarna ait kk bir risale-
siyle Sar Abdullah Ef. nin Tuhfetl' uak risalesi, Olan eyh Ibrhim Ef. nin mekalat,
lmekn Hseyin Ef. nin evvelce bulamadmz drdnc rislesi, hakknda mellifi
mehul bir rislecik ile jl isimli keza mellifi mehul, fakat ivesine nazaran
Azer olduu kuvvetle muhtemel bir zta ait drt sahifelik bir risale, Vizeli Alaeddin E.
nin 16 beyitlik bir manzumesi, Sarban Ahmet ve Olan eyh ibrahim Ef. nin bir
ok iirleri, Hce Halil Ef. nin metinde arzettiimiz drt manzumesi] vardr.
ikinci devre Melmlerinin nihayetindeki ilavemizde bizi alkadar eden bahislerini
yazacaz.
;; !; ; ; ;

177
Nuri j^JlgOL sultannn klar

Sine suzan, dde giryan cmle ihvandr bize.
Bure Ahmt matlandan dodu envr ht

l *>-)
f cihetsiz zevki vicdandr bize.
ismi ztn devresinden ski bk heman

Sunduunca hamri ak hli sekranr bize !
Cum'ai uka can attka klar mdm ;
Hem melik, hem' halyk cmle hayrandr bize !
Mektebi irfana gel, al zevki irfandan sebak

Vehi dildr kraat dersi irfandr bize !
Enfs fka bak hep nri vahdet mncel;

Srei Nurdan mnevver ilm ikandr bize..
Aikanndr cemli k'besin etmek tavf

Hacci ekber; bil bu hacdr, can kurbandr bize!
Nuri vahdet dodu, kesret zulmeti etti firr ;
J*- t .u
fi sat hezarandr bize !
Cem'i cemde cem'ile cem'ul ceme ettik uru ;
li f j>_ y i r'yet kef iz'andr bize !
Tahdsi ni'met, bir (Birr) inam Hak bitmez Halil;

n Melmetle nihan ol isri prandr bize !..

Hud hakk brakmam hi bu rh
Gnl buldu bu rah ire o mh ;
Bizi methet diler zemmet kemhi,

Melmyem, Bayrmyem, Melm !
Atar hoca mdam sengi melm

Selm vermez kesip bizden kelm ;
Gerekse gerek verme selm

ver,
Rasulullah ekip bunca melmet

Cemi' eshap ekip bunca melmet,
Kamu uak eke gelmi melmet
Malmyem, Bayrmyem, Melm
Senin akn kime dse ilh

Denr mecnun ve ya zndk melh I
Seni sevmek imi crm gnhi,

Melmyem, Bayrmyem, Melm I
Atarlarsa bunun ibi nice ta,

Bilr k
gelen tasa tutar ba ;
Habbullah snnetidir bu karda ;
#
* *
Melmiler 12
Halil aa
1134 tarihinde vefat etmitir.
Rahm den feyzalanlardan biri de mumaileyhin havass eshbndan
olduundan " Habe zade lakabiyle anlan " Zaim Ali aa " dr. Bu
ztn evi de ihvan ve meyihin bir ziyretgh idi. Hatta Yeni kapu
Mevlevhnesi eyhi. " Seyyit Ebu Bekir dede
Ef." de (Vefati: 1189)
defeatla Ali aann ziyaretine gittiini Mstakim zade'ye sylemitir [1].

Mstakim yade merhumun bize bu sohbetleri ve mdavim bulu-
nanlar kat'iyetle haber verdiine nazaran her hlde kendisi de mda-
vimlerdendi.
Zaim Ali aa 1178 tarihinde vefat etmitir.
Melam
Hamzavlerin " Rehber dedikleri irada me'mur zevtn
ancak mrid
" " ya'ni "Gavs tarafndan me'zun olmas merut bulun-
duundan Rahm' nin de her hlde Kalbe bakc
" bulunduu, binen-
aleyh Hamzavlerin 1128 dejehit olan Ali P. dan sonra yine bir zt
"Gavs,, tandklar muhakkaktr.
Rahm' den ahzi teyzeden ve ehem miyetlerine binen isimleri ma-
lm bulunan ve asrlarnn en mehur eyhlerini bile ayaklarna getire-
cek ve onlara melmet nevesini verebilecek derecede nfiz olan "Dilver
aa zde mer ef. Emir Halil ve Zaim Ali aalar n da bu mesleki
devam ettirdikleri phesizdir.
Seyyit Abdlkadr Belh'nin mahdumu Seyyit Muhtar bey efendinin
malmata
ltfettikleri ve gsterdikleri "ecere,, ye nazaran ehit Ali P.
dan sonra Hamzav Melm silsilesi udur:
eyh Abbas ef. Hfz Ali ef.
brahim Bbyi Vel Seyyit
Bekrr Reat ef. Seyyit Abdlkdr Belh...
Seyyit Muhtar bey efendiden, bu zevtn tercemei hllerini reca
etmitim. brahim Bbyi vel ve Seyyit Bekrr Reat ef. hakknda, ce-
vb mektuplarnda kf ma'lmt vermek lutfunda bulundular. Fakat
Abbas ve Hfz Ali Ef. 1er hakknda " Dier zevtn da tercemei hlleri
var idi. Muhtasar olsa da kifyet ederdi. Fakat ne yapaym ki Sima' hne
mhrlendii zaman ktphnedeki mahfuztm miy nnda mahfuz kald.,,
diyorlar. Yalnz bu zevtn tarihi vefatlar "ecere de mukayyettir.
eyh Abbas Ef. 1220 trihinde vefat etmitir. Hafz Ali Ef. de
1247 trihinde stanbul'da vefat etmitir. Hasek Nis hastahnesinin
karsnda tramvay caddesine giden iki yolun telk noktasndaki evin
bagesinde medfundur.
[1] Melmiyei attriye; Sa: 140

SeyyitEbu Bekir dede iin baknz!
Yeni kapu Mevlevhnesi: M. Ziy Bf. Sa: 142-143
:
ibrahim Bbyi Vel:

Bu zt, Fatih'te Atpazan civarnda Krk emedeki "Petemalclar,,
hannda otururdu. Esasen bu han, drsi Muhtef'nin zamanndanberi
Hamzavlerin deta bir tekilt merkezi idi. Hatta, Sar Abdullah ta Me-
lmete bu handa intisap etmiti.
brahim baba, hemen hemen hrriyete kadar memleketimizde snk
bir tarzda devam eden esnaf tekilt mucibince Petemalclar esnafnn
mrit ve khyas idi.
Petemalclar hannda krk petemalc ustas bulunur ve aralarndaki
an'aneye fart riyetle bu adedin krk tecvz etmemesine riyet eder-
lerdi. te bu krk Hamzav riclini temsil eden rehberlerdi. le-
kisi,
rinden birisi vefat edince Eri kapu civnndaki vaz Ef. camiine yakn
bir yerde kin, dier Petemalc hanndan msteit bir zat aralarna
alarak 40 adedini bu suretle doldururlard.
vaz Ef. hanndaki petemalclarn mrebbsi de Hac Hseyin dede
isminde ihtiyar bir zatt.
Seyyit Muhtar B. E. mektubunda Hseyin dede'ye mlk ve iltift
ve nevaziine mazhar olduunu anlatp Dede'nin az syliyen, hafif hafif
glen uzun boylu, zaif bir zt bulunduunu, sr stnde kin ve Halce
nzr bir hnede ikamet ettiini, 90 yan
mtecaviz olduu hlde 1305
tarihinde vefat edip Seyyit Abdlkadr Ef. tarafndan eyh Mrat tek-
kesine getirilerek hazreye defnedildiini syliyor ve "Kitbei seni
mezrn bizzt babam yazarak hkkettirmiti,, diyor.
brahim bbyi Vel, 1264 senesinde stanbul'da vefat edip Ramazan
Ef. trbesi civarna defnedilmitir.
brahim baba' dan sonra Hamzavlik riysetine " Seyyit Bekrr
Reat Ef. gemitir.
Sevyit Bekir Reat Ef.

Aslen Mora'ldr. Oradan Istruma'ya gelmi ve Hseyin P. nn hu-
sus ktipliinde bulunmutur. Muhtar Bf. "Hangi Hseyin P. olduunu
bilmiyorum,, diyorlar. Bu Hseyin P. her halde Mora muhacirlerinden
Abdlkerim Efendinin olu olup Trhala mutasarrflnda; Yanya, Girit,
Selnik valiliklerinde bulunan, bilhra 1285 te Zaptiye miri olan Hse-

yin P. olacak [1].
Bekir skp, Manastr, kodra, Selnik vilyetlerinde baz

Reat Ef.
memuriyetlerde bulunduktan sonra stanbul'a hicret etmi ve mehur htisap

aas Hseyin B. in [1] khyas olmutur. Hsyin B. in 1387 de vefatndan
[1] Hsyin Hsn P. ,
Seyyit Muhammet Nur'un da muhlislerindendir, Sicilli Osmn
bilhassa Dervilere muhip olduunu kaydediyor..
Sicilli Osmn; Cilt; 2; Sa : 177.
sonra Boyackapsndaki konanda inzivay ihtiyar eden Bekir

Fatih'te
Reat 1292 Rabilevvelinde
Ef. vefat etmi ve Edirnekaps'nda eyhlislm
Pamak zade Seyyit Ali Ef. ye yakn bir mahalle (ir Baki'nin meza-
rnn karsina) defendilmitir. Sengi mezarnn kitabesi udur [2]:
[1] htisap aas Hseyin Hasip B. ,

Valide^SuItan kethdas Tahir P. nn oludur.
Ticaret nezareti, Posta nezareti ve mteaddit defalar htisap nezaretinde bulunan ve 1274 te
ehremini unvanile yine htisaba memur olan Hseyin B. Abdlaziz'in validesine kethda ,
olmu ve daha bir ok hizmetlerde bulunarak 1287 svvalinde vafat etmitir. Eyyupta med-
fundur.
Sicili Osman ; Cilt :2 Sa 228 229.
; :
[2] S. Muhtar Bf. Hamzav mezar talar hakknda bizim malmatmz teyiden u iza-
hat verdiler:
Evvelce Hamzav talar; kolsuz, ayaksz, basz bir ekli mahsusta (Sar Abdullah Ef.nin
fotorafta grlen mezar ta eklinde) olduu gibi dan sonra fen ya almet ve
^^1 iyyi yahut _>VUfi( (fiilAI y ya iaret olunmak zere veyahut
* W0flr iaretleri konurmu. [Hakkaten drsi Muhtef'nin merkadi civarndaki
Hamzav talarnn bir ounda bu iaretler bulunduu gibi son Melmlerden Tarsus
tekkesi eyhi Abdl kerim Ef. nin mezar tanda da bu iaret mevcuttur.] Ustvan ta,
yalnz Aktab'a mahsus addedilirmi. Bilhara bazan yine Hamzav talarnn ekli muha-
faza edilmekle beraber bu iaretler konmamaa balanm ve Hamzavilie delil olarak kita-
belerin < JUJ ilse.- <i\ yahut jlj J- > kelimelerile balayp hulasaten Cemii
mu'minn ve mu'minata ve... kuluna rahmet eyliye maalinde bir yazy ihtiva etmesi takarrr
etmi ve el'an devam etmekte bulunmutur.

Mstakim zade Sleyman Sadettin Ef. nin [ Zeyrek, Souk kuyu medresesi haziresinde
medfundur] kitabesi de JUj U&^. M * ile balar. (Mracaat: Tuhfetlhatttin Sa 15) ; :
Mumaileyhin Hamzavler'e iddeti merbutiyeti dnlrse Hamzavlii bu suretle de teeyyt

ve tahakkuk etmi olur.

Seyyit Abdlkadiri Belh:
Asl ismi "Gulmi Kadir,, olan Abdlkadir Ef. 1255 te Belh'in Kun-
duz ehri mlhakatndan "Hnkah,, ta domutur. Babas .A'c?.^. sahibi
Seyyit Sleyman Ef. dir. Cetleri Burhaneddin Kl ve Hasan'la ah ah
Hseyn'in Belh'te hkmdarlk ettikleri mervidir.
bnl'emin Mahmut Kemal Bf. "Son Asr Trk airleri,, ismindeki

eserinin birinci cildinde [1] mumaileyhi, slalei sddkiyyeden olmak zere
gsteriyorsa da Abdlkadir Ef. ^^Mt ismindeki kitabnda:
<,^v* yn_j obu 4*1 ;i (jjye neren kendi ile efradn birer birer
tadat ettii gibi bir mesnevi ile de eceresini tesbit eyliyerek Sdat
Hseyniye 'den olduunu bildiriyor [2].
Bu mesneviye nazaran eceresi udur:
Seyyit Sleyman Seyyit brahim Hce Keln Sey-

Abdlkadir
yit Baba Seyyit brahim Seyyit Muhammet Ma' Seyyit Tursun ruf
Bk Seyyit Gulmeddin Seyyit Nsrddin Seyyit Cemleddin
Seyyit Burhaneddin Kl Seyyit Kemaleddin ah hasan ah H-
seyin Seyyit Muhammet Seyyit Ahmet Seyyit Abdullah Seyyit
Abdullahi Mufaddil Seyyit Ubeydullah Seyyit Tlip Seyyit Ahme-
di A'rec Seyyit Ahmet Seyyit Muselmberka' mm Muhammedt-
[1] Sa; 26-27
[2] Bu mensur mekaleden unlar reniyoruz; Seyyit Abdlkadir Ef. nin pederi
Seyyit Sleyman Ef, 1264 a'banmn altnc perembe gn, validesi Bibi Sade 1311 sene-
dinde stanbul'da vefat etmilerdir. eyh Mrat tekkesinde medfundurlar.
Dier ile efradnn isimlerini, tarih ve mahalli viladetleriyle medfenlerini u suretle
bildiriyor:
Erkek kardeleri:
Muhammet Bahaeddin Bblhak
Seyyit Burhaneddin Kl
Seyyit Ahmet Sait; 1283 istanbul ;
Eyyupta medf undur.
Seyyit Muhammet Ali; 1388; eyh Mrat Tekkesinde medfundur.
Kz kardeleri:
Bibi Scide; 1262; Urfa.
Ayhan Bibi; 1383; istanbul, Topkap'da medfundur.

Ftma; 1306; istanbul; eyh Mrat tekkesinde medfundur.
Seyyit Burhaneddin Khy'm validesi Bibi Seyyide 1384 te Istanbulda vefat edip mez-
kr tekke haziresine defnedilmitir.
tak mm mm Mselkzm mm C'ferssdk

Aliyyrrza
mm Muhammedlbkr mm Ali Zeynl'bidin mm Huseyn
mm Aliyyibni EbuTlib Muhammed (Mustafa).
@
Farirs ve Arabyi Belh'te tahsil eden Seyyit Abdlkadr Ef, ahval

ve syiin tezebzbnden mteessiren yz mtecviz mrdiyle 1272
de vatanndan hicret eden babasyle beraber ran'a, bdehu Irak tarikile
Anadolya geip 1276 da Konya'ya gelmitir. Konya'da eyhi Ekber'in
baz asarn istinsah ile megul olmu 1180 de yine pederile beraber
Bursa'ya ve sonra Abdlaziz'in babasn daveti zerine stanbula gelmi-
lerdir.stanbul'da icar bedeli Padiah tarafndan verilmek zere Slkl'-
de bir konaa msafir edilmiler, bir mddet sonra skdar'a geip bir
ka sene de orada oturan, iar dr. 1284 te Eyyup niancsndaki eyh
mrat tekkesi, Feyzullah Ef. nin veftiyle inhill etmi ve meihat Seyyit
Sleyman Ef. ye tevcih edilmitir. Sleyman efendinin 1294 te vefat
zerine mezkr tekkeye eyh tayin edilmi olan Seyyit Abdlkadr Ef
1441 recebinin 21 inci perembe gecesi vefat etmi ve tekkenin hazire-
sine defnedilmiti.

Babasndan Nakibend icazeti alan Seyyit Abdlkadr Ef stanbul'da
Seyyti Bekir Reat
den de "Hamzaviye,, ye
ef. intisap eylemitir. Sureti
intisab hakknda konyal Muallim Arif Ef. den u menkabeyi iittim:
Seyyit Abdlkadr Ef. r'yasnda Bekir Reat Ef. yi
Konyada iken
grm. Bekir Reat Ef. Abdlkadr
Ef. ye "Ma'nen kendisini terbiyeye
memur olduunu, zaman fevtetmeden stanbul'a gelmesisni,, sylemi.
Bu r'ya, bir ka gece alettevli tekerrr etmekle nihayet, babasna sy-
lemi. Hatta Konyadan hicretlreine de bu r'ya sebep olmu. Bursa'ya
geldikleri vakit Bekir Reat Ef. tekrar grnmekle beraber Abdlaziz de
Sleyman Ef. yi stanbul'a davet etmi. Bu suretle stanbul'a gelen Ab-
dlkadr Ef. babasiyle beraber evini bilmedikleri Bekir Ef. yi bulmak iin
yola dmler.
Abdlkadr Ef. "Ben, efendimi bulurum,, deyip kalb mahabbetini
rehber ittihaz ederek Fatihe doru yrmee balam babas ; da ken-
disine refakat etmi. Nihayet Bekir Ef. nin konann kapusnna gelince
ma'nev bir cezbe ile Abdlkadr Ef. kapuya tevecch etmekle beraber
kapu da hemen alm ve Bekir Ef. baba, olu kadim iki in gibi
.
karlayp r'yayi tahkik ve o gn Seyyit Adblkadr Ef. nin kalbine

bakp kendisini vahdet neesile sermest eylemi.. Abdlkadr Ef. vefatna
kadar Hamzaviye ricaliyle sohbet etmkle beraber rehberlik hizmetiyle
bir ok kimseleri de Hamzavlie idhal etmitir.
Asr:
Frisdir, Mesnev tarznda yazlan bu eser
Beyitleriyle balar. Muhtasar bir eserdir,

Abdlkadr Ef. nn ihvanndan Selnik valisi Mehmet Nazm
Seyyit
P. tarafndan ayn vezinde nazmen terceme edilmi ve 1331 senesinde
ems matbaasnda tab'ettirilmitir, P. nn tercemesi beyitle balyor: u
Ey vcudi pki can ire nihan
Zat bhemts canlarda iyan
Esrar tevhitle bir ciltte bulunan bu kitap 296 sahifedir. Mesnev tar-
znda ve Frs lisaniyle yazlmitir. Tasavvufa it ve mteaddit bablar
havi olup yle balar:
j_LiT j _f jU- Jn A/<<f
nihayetinde
beytinde musarrah olduu vehile 5453 beyittir.

kitapta
beytile baliyan 5 beytlik istitrada n?zaran 1321 recebinde yazmaa

balayp Ramazan bayramndan sonra bir sene taahhura orami, nihayet
yine bir bayramda balayp
viJ^ J-* j' Ol' fk'xij lj'3*3' ^J-2 J ^~lt. -^r- <T'
beyitlerinin medds mucibince 1322 Zilkadesinde bitmitir.
Frisidir. 501 sahifedir. Baplara tesdf etmeyen sahifelerde On

beer bevit vardr. yle balar:
c*~* '
Îfr ^ k -"' 0l$>- Juj Jj- jl ft-
cl lr <>** o1 ' J-Aj'j^ I

0^ jl *j~j>l
jjiiU^ Jji â' J tjl

tj-^'^
j'-1-^ <(U-_j jljJ-
Mahdumlan Seyyit Mnhtar Rf. deki nsha
j_4ill (jjilsilj^
ketebesine nazaran beinci nshasdr. Bu nshann istinsahn 1322

zilka'desinin 21 inde bitirmitir.
644 sahifedir. Bablara tesdf etmeyen sahifelerde on dokuzar beyit

vardr. Bu kitap ta Frisdir. yle balar:
I
JJo Zjff \x~ y }\ jU I
^1 Jr_j"\
Acjl j Lil hLs-

^ c-* jjj jl- Ji
jLi^CJjA ^jJ o\f-^>J C-J Cl- CjjJ
<JJ* JJ l,- ir-' lS-^ ' JL. i_yf CJJ

:
Nihayetindeki
beyitlerine' nazaran 1319 zilka'desinin ikinci gn balayp 1320 a'bannn

27 incign bitirmitir.
Muhtar Bf. deki asl ve mellifin hatt destiyle muharrer nsha
1324 zilka'desinde tebyiz edilmitir.
"Ssn asr Trk irleri,, nde bunlardn baka (^-j ..,3 U^_>
'-^b û*n isimli Fris eserleri bulunduu mezkr ise de bun-
lardan yalnz ji^j evvelce grmtm. brleri mahdumlarnda
yoktur.
Abdlkadir Ef.nin bu eserlerden baka Trke, Farsa ve aatay-

ca e'rm hav Dvan Belh" isminde bir de mrettep ve muazzam
dvn vardr. iirde Belh ve Kadiri Belh tahalls eden Abdlkadir
Ef. nin e'an, iir noktai nazarndan deil, tasavvuf noktai nazarndan
ok kymetlidir. Tasavvufun dekayik ve esrarn vuzuh ile anlatan son
asrn en byk sf iri hi phesiz ki bu zattr. Dvandan bir Fris,
iki Trke manzumeyi kaydediyoruz
Avlim cmlesidir zilli esm Ki zhir oldu esmdan msemm.

Sftndan zuhura geldi ekvan,^ Bulardan oldu zhir srr esm..
Msemmsma mazhar oldu Adem; Bu dem oldu cami'cmle esm..
Bu mazhar oldu vechi zta mir't; Bu mir'attan ki zt oldu hveyd.
Ki dem mazhan zt huddr; Ki kadrini ann Hak kld i'l..
;;;; ;
Mertip deme buldu nihayet; Nihayetten bidayet oldu peyd!

Bidyetle nihayet ortasnda Tamam halku lemdir serp..
Bidayette nihayet oldu mahf

Bu mahfde bidayet oldu ahf!
Niyazi'ye Nazire s
Arifi billah olanlar aka eyler iktid ;
Mukteds ak olanlar oldu hakka intih..
Arifi hak olsa dem ak ann yaridir ;
Ak eer hemrh olursa olur ana rehnem..
Ak haktan gayrisi uka olmad kabul ;
Ak haktan gayrisi uaka oldu msiv..

Ak vehi yrdan gayrisidir dilde keder
Hnei dilden spr er olsa dilde msiv..
Vehi gayri yre kim klar etmez iltifat
iltifat eylerse her kim bulamaz zerre saf..
Yrden b behre olmular bilin dvnedir

Her kim ol dvne oldu akl ana etmez vefa..
evri aka sabredenler rifi dn olur
Arifi dn olana cevreder rhi Hd !..
Ak ,bir nri ererdir, msivyi harkeder

Msiv her ne olursa harkedp eyler heb !
Kadiri Belh Hudnm akdan olma cd

Ak hak olsa dilinde sana haktandr at..
Hamzavliin bu eceredeki zevattan baka daha birok rif ve k-

de biliyoruz. Mesel 1151 tarihinde vefat edip Topka-
mil mntesiplerini
pu kabristannda Maltepe'ye giden yolun sol tarafnda Sar Abdullah Ef.
nin mezarna yakn bir mahalle defnedilen ir Nahf'nin mezar ta
Hamzav ta olduu gibi essen Nahf, Mevleviler arasnda da Mel-
metle mehurdur [1].
1111 de vefat eden ve Galata Mevlevhanesi hazresinde "Esrar dede,,
[1] Nahf iin mracaat! Slim tezkiresi: Sa ; 655 660. Fatin tezkiresi; Sa: 400.
ile medfun bulunan Fash Ahmet dede de Melm ric] inden

yan yana
addedilmkte olduu gibi tann ekli de yine Melm Hamzav talan
eklindesir [1].
eyh Galib'in
ftdei rhi ser blend Ya'ni pederim Reid Efendi

Dil zviyesinde mnzevdir Serbz muhibbi Mevlevdir.
balyan ifdesinden anlald vehile Hsn ak'taki Mi'r-

beyitleriyle
ciyeninyazlmasna ve edebiyatmzn hakikaten bir ah eseri olan "Hs-
n ak,, n itmamna vesile olan babas Mustafa Reit Ef. de Melm-Ham-
zav kibnndandr.
Galata Mevlevhnesinde rih Rusuh trbesinin arka kapusunun
nnde medfun olan Reit Ef. nin mezar ta, dolama destarl bir sikkeyi
haiz olup kitbesi aynen udur:
Galib'in babas,
Yenikapu Mevlevhanesi eyhi Seyyit Ebu Bekir
dede'nin olu Seyyit Ali Nutk dede (1189) ye mntesiptir. Seyyit
Ebu Bekir Ef. nin Habe zade Zaim Ali aa'ya ihls ve irdetini evvelce
yazmtk. Seyyit Ali Nutk dede ve biraderi Nsr Abdlbk (1236)
dedelerin de Melmet nevesini pederlerinden tevrs ettikleri kabul edi-
lirse Ebu Bekir Ef. nin torunu Osman Salahaddin (1304) dede'nin Hamza
Bl'ye merbutiyeti, kabrini trbe hline ifraa delleti, tdrsi Muhte-
f'nin mehur athiyesine it erhz'n yegne nshasnn kitaplar arasnda
bulunmas gibi Hamzaviye'ye meyil ve mahabbetini gsteren husust,
kolayca izah edilebilir.
[*] Fash iin Slim tezkiresinde olduka mufassal izht ve bilhassa mcreii hakknda
malmat mevcuttur. Sa: 530541. Yenikapu Mevlevhanesi sahibi Ziy B. de Fah'i Melm
ricalinden addetmektedir. Yeni kapu mevlevhanesi 145 inci sahifenin haiyesine baknz!
;
Dier taraftan messislii Emir Osmn Haim'ye atfedilen Bayrmi-

ye'nin Himiye kolundan gelen ve bilhassa kasm paadaki Him
tekkesinde postnin olan eyhlerin de tlipleri zhiren Bayrm, fakat b-
tnan Hamzav nevesiyle terbiye ve teslik ettiini Sleyman Faik Ef. nin
"Hediyyetl ihvn" a yazd hiyeden anlamaktayz.
Hlsa; Hamzavlik, Beir aa'nn ehdetinden sonra tamamiyle
gizli bir hlde devam etmitir. Hatta 1239 da vefat eden erke'li eyh
Mustafa Ef. ye Melmliin mahiyeti kinci Mahmut tarafndan sorulmu

olacak ki eyh, cevb mektubunda meratibi tevhidi yazdktan sonra
"Sofiyyeden Melmiyyun hazarat avm ns indinde ve mahcubn k-
tnda hasbezzhir eriata muhlif akvl ve ef'l ve etvar ile grnr ise
dahi lkin tahkik ve tedkik olunsa kafan ve katbeten serimu eriat
Ahmediyeye muhlefetleri yoktur. Ancak tabay erfelerinde sirru ihf
mahabbeti merkz olman mahcubn indinde zhiren eriata muhlif,
hakikatta muvafk akvl ve ef'l ve etvr ile nefislerin mestur ve mahf
klurlar. Ztnda bu frkai mestrn kmillerdir; mkemmiller deildirler.
ekk pheye ilka ederler. Mridiyet, ekk
Zra tlibi tasfiye olanlar
pheye ilka etmek deildir. deyip mektubun
. son taraflarnda
. .
eriat ahkmna riyayet etmiyenlerden " Tasavvuf dr ve ma'rifeti hak

anlardan mehcr,, olduunu syliyerek ulem ile meyihin arasndaki
nizan niz lafz olduunu, hakikatta ittihd ma'nev bulunduunu, be-
yan ediyor [1].
erkeli eyh, bu mektubunda "Melmiye hakknda aynen Nefahat
ve kefl mahub shplerinin ifdelerini tekrar ediyor. Fakat acaba
hakiki kanaati bylemidir; Yoksa mektubun Padiaha gnderilmesi mi
eyhi bu suretle ifdei mekale mecdur etmitir? Burasn bilmeyiz, yalnz
eyh, Melmleri hrmetkr bir lisanla anlatp zmnen iltizam ediyor.
Bu son arzettiimiz vesikalar da Hamzavliin son zamanlarda bile
olduka mnteir bulunduunu mdellel bir surette ispat eder.
Seyyit Muhammet Nur'un 13 nc asrn ikinci nsfnda Melmlii
Hamzavlikten farkl bir surette, fakat ayni neve ile nere balad
zaman, bilhassa Rumelideki Hamzavlerin bir ou bu zat kutup olarak
kabul etmilerdi. te bu suretle kuvvet kazanan Seyyit Muhammet Nur,
pek az bir samanda " Nuriye Melmlii,, deyebileceimiz nc devre
Melmliini neredebilmitir.
Fakat bilhassa stanbul'da bulunan Hamzavlerin bir ksm da ileride
greceimiz vehile " slk " u rklikten karan ve Vahdet nevesini
[1] Bu mektup bir risale tarznda yazlm olup bir buuk sahife kadardr. Hamza
Bi'nin tercemei hlinde zikri gepen Halveti Ya'kub Ef. zade Yusuf Ef. nin ^1 A**iT ve
Jjtdl J.JU risleleriyle bir aradaôlarak tab'edlmitir.
tahakkuka pek o kadar ehemmiyet vermiyerek ilm bir hle getiren

son Melmlii kabul etmemiler ve son Melmleri " kavvl ve sz
ok, z yok bir zmre hlinde grerek [1] Hamzavlie sdk kal-
mlar, tamamiyle gizli bir hlde mesleklerini idme etmilerdir
Bu suretle " Melm
Hamzav " meslei ilk Melmlerin irfann
ve telakkilerini hiz olarak Hac Bayramdan zamanmza kadar devam
etmitir.
[1] Bu gr, hakikaten dorudur. Son Melmlerin ekserisi, chil olduklar hlde
Fusus'u ve ir tasavvuf kitaplarn det ezberlemi adamlardr- Bu ezber cmle ve st-
muaraza ve mcdele ederler. Her biri ar feri olan ve zan-
lahlarla nlerine gelenle
larnca ihy ve imteye kadir bulunan biree lhtr. Syledikleri iirlerin nmunelerini de
nc ksmda greceiz.
:
IV
MELAMLK
Melmilik ve dier tarikatlarla mnasebeti
Bayrm Melmlii, Bayram iye tarikatndan ayrlmtr. Fakat Mel-

met, ehli turuk nazarnda ayrca bir tarikat olmayp bir ne'e ve hldir
ki her tarikte bu hle mlik kimseler yetimitir. Mesel; Mevlevlikten
Sultani dvn Sim Mehmet Ef. (935) mkemmel bir Melmet mmessili
olduu gibi yine bu sebeptendir ki Mevlevi meayihinden Yeniehir'li
Hac Hasan Nazif dede Ef. [1] Melmlikle mehurdur.
[1] Hac Hasan Nazif dede Ef: Mora' yeniehir'li muhaddis Hac Halil Ef. nin olu-
dur. 1208de domu ve tahsilini ikmlden sonra 61 yana kadar Yeniehir'de Horasn
Aziz Ef. medresesinde mderrislikte bulunmutur. Medresenin yanma bir Mevlevihane
yapm ve 1269 ta Hemdem Sait eleb tarafndan hilfete nil olarak mezkr tekkeye
eyholmu 1270 te Beikta Mevlevhnesine eyh tayin edilmi ve 1278 de vefat etmitir.
Maka'da bulunan Mevlevihane, oraya Asker depo yaplmak zere ergn saraynn
mahalline; saray yaplrken oradan da Bahriye'ye nakledilmi; dedenin bekayyi izm da
bir yerden bir yere gezmi, durmutur. Son Mevlevi meayihi arasnda Melmet ve Alevi-
yetle mehurdur. Slke it matbu' bir eseri ve gayri matbu' dvan vardr. iirleri gayet
metindir. Hakikaten Melmet nevesi, e'armda zhirdir. Mesel bir gazelindeki
Zevki kudm ny safyi sima'ile

Tri niyaz ara atan Mevlevleriz.
Deryay zt mevci sftiyle bir grp
Mecray kesreti kapatan Mevlevleriz.
beyitleri bu ne'eyi bildiridii gibi Alevlii de
Zhid hakkin ol hn ki cdi ekmeli;
Ahmedi Muhtara vah'yetti kitb mnzeli.
matlaiyle balayan ve bentleri
J~dl Jjl -II.* VI <!IV
> V! jiV VI or'V
beyti olan mehur mseddesinde vzhan grlr. Bu i'rinde
Milletim ehli hakikat; halikm, rabbim Hud;

Mezhebim rhi mahabbet, art mnm fed!
Kblem ebryi Muhammed'dir, imamm Mrtez;
Dni islm aikradr, ne lzm ihtifa?
Maamafih mer dede'nin Bayramiye tarikatndan Bayram melmli-

ini tesis eylediini biliyoruz. Yalnz biz de bu meslee (Melm - Ham-
zav) maruf tabiriyle demek doru olamaz zanndayz.
tarikat
Malmdur ki tarikatlarn bir tarz tesliki, evrat ve ezkr mahsusas
olur. Hatta Mevlevlik gibi sliklerini esm ile teslik etmediinden dolay
Melmlie en yakn bulunan bir tarikatta bile yine smi cell ve yni
sima', mukabele mevcuttur Esasen bu mevcudiyettir ki Mevlevlii bir
[1].
tarikat hline getirmitir. Bektalerde de esm yoksa da Salavatnme,

Ndi Ali, Glbank ve tercemanlar gibi evrd mahsusa; derecat muhte-
life ve bu derecatn
Muhiplik, dervilik, mcerretlik, babalk ve halife-
lik ayr ayr yinleri vardr. Bunlardan maada tarikatlarda eyhlik ve
halifelik merasimi mahsusa ile tefviz ve icazetname ile teyit edilir; Hn-
kh ve zaviyeleri, mukabelelerde bulunan muhiplerden maada bu mes-
seselerde hizmet eden ve adeta triki dnyalar gibi ekseriyetle mcerret
bulunan
Mevlevlik, bektaslik
dervileri vardr ki bu derviler, tari-
katta kdem sahibi kimselerdir. Mesel Mevlevlerde dervilie ikrar
verip binbir gn ileyi ikml eden, dier tarikatlarda Esmy tekmil
edip dervilik biati veren canlardr.
j~:i Vl Jl <]IV
diyecek derecede vecitli bir Ali bendesidir.
1329 da vefat eden olu Hseyin Fahreddin dede Ff. de pederininin merebine
slik, fakat pederinden daha temkinli bir zt idi. Bir gazelindeki
Yr, kendin grmee yine cd eylemi
Sureti cd lemden bu ma'ndr garaz
beytiyle dier bir gazelindeki
demde
3*)fi~ harfi vehi
Okuyup srrna habr oldum.
Fahredersem becdr ey Fahr;
Pirimin sayesinde pr oldum..
beyti ve
i 3i- j ^jij j <_T j.i >-Jfj
^'V> Jcj J^j ^1

Rubsi merebine delildir.
Hseyin Fahreddin dede Ef, nin tercemei hli; ilm, edeb hayat, musikideki stt-
h hakknda "Nevsli Osman,, de mufassal malmat vardr.
"Sene 1327. Sos 271 - 283,,
[1] Mevlevlikteki yn, bizzat Mevln tarafndan deil, olu Sultan Veled ve toronu
Ulu Arif elebi trafmdan vaz'edilmitir.
;
Melm Hamzav'lere
d
zahiren
gribi yalnz
dier
Olan eyh,
bir tarikattan
gelince; bunlarn hnkh ve zaviyeleri olma-
Emir
mstahlef
Osman Haim, Nureddinzade

gibi
ricali de bulunanlar mstesna
tekke nazirelerinde ve trbelerde medfun olmayp umum kabristanlarda
defnedilmilerdir. Mukabele, Esm ve riyazat, yn ve resmi kabul de
yoktur. Kisvei mahsusalannn bulunmadn da evvelce sylemitik.
Hakik Bey, "radnme,, sinde bu hususta yle diyor:
"Mrit, ol mrit deildir ki ilmi zahir ile elfaz dzenmi ola ve
sretini tac hrka ile ve misvk taylasan ile rste edp zerku riy ve
cbbe v rid ile prste etmi ola!
Annn daknuptur taylasn
Ki disnler fiilnibni flni
Fitillenrse taramaz sakaln
Ki disnler unutmu kend hlin!
Ve bu makule kimse makam irada kadem basmad. Belki bunlar

dairei iraddan brudur. Pes byle olunca bunlara ird haramdr. Zira
suretperest ve mukallitlerdir. Ehli ma'n ve ehli tahkikin srrndan bi-
haberlerdir.,, Hakik B. bu szlerden sonra byle kr'sve ile mukayyet
olan eyhlerin J^'J-* jHj^- fahvasmca bir sr yalanc bulunduklarn,
ve >* !
y u-ii v 1 ^ 1
hadsi mubicince bunlarn ok aa bir derekede ol-
duklarn anlatp "imdi' sret ilmi zhir ile rste ve hrkav ta ile
prste olan eyhi ehli kisveye aldanma! ilh tahsil etmee bir Ak
mridi kmil ve batn ilmiyle amil ola; bulmak gerek diyor.
Melmet'ler de kisveye riayetkr deillerdi. Birinci bahiste bu hu-
susa ait kf malmat vermitik. Hamzavler de bu isre harfiyen iktifa
etmilerdir.
Melmlie duhl:
Bu meselee girmek iin mukannen bir zaman ve mekn olmad
gibi muayyen dap ve rsm da yoktur. Mesel Sar Abdullah Ef. Me-
lmlie Petemalclar hannda dahil olmutur. Ayardan hl bir mahalde
be Melm erinin huzurunda "Kalbe bakc,, tabir edilen ve umum
Nelm mmessili (Gavs) tarafndan irada mezun bulunan bir zat, talibin
kalbine nazar eder ki tarikata dhl bundan ibarettir.
La'li zade Sergzet'in .u s -uv^ s Vj~s. au ,
faslnda (Talibi sdk Akullah olanlarn kalbine baklb tariki reada

irad ve kabulden sonra tahliyei derun ile me'mur olor ki ana "gnl
bekleme,, tabir ederler...) [1] diyor. Yine Sergzet'te Sar Abdullah
[1] Sa:56.
193
Ef. nin intisab bahsinden anlaldna gre "Kalbe bakc Rehber,,

tarikata slkedecek kimseyi huzuruna oturtup ne istediini soruyor.
da " Hakk isterim cevabn verince " Hakk isteyen Haktan baka
eyi gnlnden karr. Sen de kalbinden her eyi kar! diyor. Ve bu
tenbih ve nazarla talip tevecch taallm etmi ve tarikata kabul edil-
mi oluyor [1].
Melm
Hamzavler, tarikata slk edecek kimseyi uzun mddet
itiyak iinde beklettikten sonra aldklar ve bu intizar mddeti iinde
talibi feyzolan k bir pir taraftan kubul edilmesi iin hakkaten yanp
yakld cihetle bu feyzi nazar, Abdullah Ef. gibi bir oklarn bh
edebilirdi. Essen talip, kabul edilinceye kadar grt kimselerden
"feyzi nazar,, hakknda lzm gelen telkinat tamamile alm bulunurdu.
Binaenaleyh bu telkinlerin neticesiz kalmyaca da phesizdi Hakk
Bey de " radnme sinde tarikata duhl dabn u suretle anlatyor:
Ve
" kimse bir talibi tarikata getirp irad eylerse
ehli trikttan bir
01 kimesne ol talibe rehber olmu olur. Pes ol rehbere farz vacip ve

emri mhimdir ki talibi, hak zere terbiye edp evvel dnya ve ahiret
ve mafihadan cemi mradn ve arzularn munkat' edp lezzat nefsaniyye
ve hissiyeden gere! ta kim Cenab Hakka yz tutmaa isti'dadbirle bin
can dil ile ve hezr itiyak ile kalbini mridden yana dndre. Cann
ve ban itikad pak sdkile mride teslim edp kendisini aradan kar-
dktan sonra bu ikrar zere rehber olan kimesne gerektir ki talibe tevec-
chi Hak etmesini taallm ettire; ta kim nuri feyzi ilh tlibin gnlne
pertev salup tecell ide [2].
Hlsa Hamzavlerin balca bir ayin ve resmi kabulleri, tvbe ve

zikir telkinleri yoktur. Gayb Peygamberin Eshaba
"Biatnme,, sinde
Hudeybiye biatnda zikir telkin etmediini, belki sahabeyi hakkat biata
davet eylediini, hakkat biatin da kemali mahabbetten ibaret bnlundu-
unu syleyip salikin maln, tenini ve cann mride
feda etmesi lzu-
munu anlatyor [3]. Ve "mdi hangi dervi eyhini bu suretle severse
biatl olur ve biati ^J.- dr, eer sureta eyhin elini eline almadysa da..
diyerek bu hususu, yat ve ahdis ile isbata alyor. Bundan da anla-
lyor ki Hamzav'ler, dier tarikatlarda esas bir umde olan el tutmaa
bile aldr etmiyorlar! Onlarca mridin mride mahabbeti ve mridin
[1] Sa:44,
[2] zade Sergzetinde bu bahsi hemen aynen yazyor.
La'l 129. a :
[3]' Benim azizim; kemali mertebe aku mahabbet, kibar yannda mayei vahdet olan
ayni biat idgn tahkik anladmsa phe edinme kim zti pkin sana inayet ve hidaiyeti
yar olup zemane suretperestlerinin dam ve tuzana giriftar olmadan kurtuldun.
Gaybi; Biatname.
Melmiler 13
1.94. ikinci devre Melmleri
mride ve onu kalben kabul, tarikata intisabn hakikatidir;

feyzi nazar,
maadas rsm ve kuyuttan ibaret olup rsm ve kuyudu ref tariki
tevhdin esas bulunduundan bihude ve klfettir hatta belki de sliki ;
matluba vuslden alkoyan eylerdir. Bunun iindir ki Hamzavler, dier

tarikat erbabn "Mukallidin, Berzahiye ve ehli sret,, szleriyle tavsif
ediliyorlar [1]. Olan eyh brahim Ef. de Sohbetnme'de mezkr oldu-
u zere Melmet ehlini rmi tarikattan zde ehli vahdet olarak
vasfeyliyor [2].
Melmilikte usuli tesiik ve zikir

Melmlikte zikir ve evrat yoktur. La'li zade merhum, bunu Serg-
zetinde balda zikrettiimiz faslda "mahsus evrat ve ezkr yoktur.
Mrit, Mridin istidadna bakar, bihasebil istidat terbiye eder,, diye
tasrih ettii gibi ayn faslda kef kermt ve kesreti ibdet
yine
istemezler. Feriz ve snen edsiyle iktifa ve sureti avmi m'mininde
suretnm ve tenhlarnda cezbei ilh iktizas her ne ise ana gre iba-
dt tat, sa'y itihat ederler. Zaman ve evkata mahsus, ve muayyen
nevfil ve evratlar yoktur,, diyor. Gayb'de "Ruhul hakika < t
^cJ snda l
->
"imdi benim azizim, agh ol ki tarikimizin mebns mahabbet ve resm

ayinimizin muktezs sohbet, netice ve gayeti ma'rifettir. ptidi hlde
mahabbette fen ve esnyi hlde sohbete mlzemette vef ve intihyi
hlde ma'rifette bek...*... lzumunu bildirerek melm sukn gayet
gzel ve veciz bir tarzda anlatyor ve "sair tariklerde olan ryzyt
akka ve mchedt bedeniyye ve kesreti evrad ezkr ve deverna srar
zere ess ve resmi yinimizin mebns deildir. Zira cemii
itibar, tarikimizin
a'mlin kemli, eshabncennete ve cennet iinde rif'ate nil eylemektir.

Amma aku mahabbetin meli, erbbn ma'rifete ve nuri ma'rifetle r'yete
ve vahdete vsl eylemektir.,, diyerek melmetin gayesini izh ve bu
suretle Batnmedeki "annn bu taife bizim tarikimizin iptids, ir
tarikin intihsdr buyururlar,, szn teyit ve tekit eyliyor. Mridi, brahim
E. de "esm ve riyzt ve mchedei bedeniye ve ir 'mli zhire
ile hakka vuslet, bir mri zafe binip khi kafa azimet eyleyip ankay
[1] Bu babta umde ve asli usl ve esas kl oldur ki bu tariki muhakkikini, tariki
mukallididne kyas eylemiyesin. , Gayb; Batname.
Annn Berzahiyyenin her kese nisbet hareket ve deveran eylemeleri rifi billh
ktnda ayn noksandr. Gayb; Ayni eser.
[2] Ne Halvetleriz, ne Celvet.. Ne Kadryz, ne Mevlev.. Belki erbab mahabbetten

olan Vahdetyz; Vahdeti ki cemii turukta yn slp celbi mahabbettendir.
"Olan eyh ibrahim Ef.

Gayb ; Sohbetname.
!
bulmaa benzer; amma mahabbet ve fen ile hudaya tlibiyet, peri

ankaya rkip oiup kafa tevecche benzer.,, '-^-'U^j. 1
,, [1] szleriyle bu
akideyi izhar eyler.
Mride mahabbet ve ihvan ile sohbetten ibaret olan Me-
Slkleri,
lm Hamzavle e nazaran zikir, kalbin ve cemii a'znn zikridir ki bu
-
da [2] yine Vahdetten gafil olmamak, sylerken, yrrken kffei ef'lin

haktan sdr olduun ve kendi de dahil olduu hlde btn mevcudatn
kakkn vcudundan ibaret bulunduun rif olmaktr. Bu suretle slik,
Hakta fan olur ve binnetice zevkeder ki slk bundan ibarettir
Bayrm Melmleri, bu hle, yani gafletten itinap ve huzur hline
"Gnl bekleme,, diyorlar, muahhar Melmiler, "zikri dim f b f*
ta'bir ediyorlar. Maamafih, Melmiler, bazen Cehr zikir de yapar-
larm. Olan eyhin an'aneten kbetini tcil eden sureti zikri, tercemei
hlinde yazmtk. La'li zade Sergzette "zikri cehr ndir olur. Zira
ecnebi huzurunda zikri cehr etmezler,, diyerek bazan zikri cehr de
yapldn syliyor.
Hlsaten doru sylemek iktiz ederse Melmiler hikmeti kadme-

nin heyulas gibi her sureti ahzeden, fakat, hi bir suretle mukayyet
olmayan kimselerdir. Maamafih unutmamalyz ki bunlarn vasf mte-
myizleri kaytszlktr.
Efflemerde kerameti
Keramet, tarikatlarn hi birinde makbul deildir.

Ricali sofiye, kef kermeti mel'abei sibyan,
tabiri mahsusiyle
"hayzi ricl,, addederler. Byle olmakla btn erbab turuk
beraber
eyhlerinin kerametlerini nakli kfi grmiyerek kitaplarn da bunlarla
doldurmulardr. Kermetten en ziyade muhteriz meslek Melmet
mesleidir. Bazlarnn dedikleri gibi bu ihtiraz, kermetin izharndan
dolayi nefse bir ucp gelmesi ihtimlinden deil ; bilakis kef
kermetin, Melmiliin gayesiyle tebay nnden ileri gelir. Melmetin
gayesi irfan erbb keiften olmak deildir, La'li zade
ve vusuldr;
melmiyyunun hudada hubbi ilhden nasipleri
ahvalini anlatrken"takdiri
her ne ise ann zuhuruna mterakkp olurlar. Kef keramet ve kesreti
ibdat istemezler,, [3] diyerek bu noktay tavzih eylemiti. Filvaki dier
[1] Sohbetnme.
[2] Buna
zikri mahabbet ve zikri ma' rifet derler. Batnme.
Her nefeeste hzr bulunup nefesinden agh isen cmle zikroluor ; her ne dersen de
Eer nefsinden bhaber isen zkir deilsin, gerek Hay de, gerek Hu de !.. Sohbetnme
[3] Sergzet Sa: 69
196 Ikine devre Melmies-i
tarikatpirlerine ve meayihine isnat edilen be vakti ka'bede

klmak,
suda yrmek, kayalar ezmek, yuurmak, havada umak, tayy zaman,
tayy mekan insilh ve ire gibi her eyhte ayn tarzda vku bulan ke-
ramet, Melm ricaline at ediliyor. Elimizdeki Melm kitaplar bunlar-
dan bahsetmiyor. Bilakis onlarn feyzinden, nazarlariyle talipleri gayet-
tiklerinden, irfan farndan bahis.
Bu surette Melmiler, kermt suriyeye
kat'iyen ehemmiyet vermeyip kermt ilmiyeye rabet
gsteriyorlar.
Hatta brahim E. nin sohbetnmede "Hasan Kabdz sohbetlerine
m-
izmlardan bir arife sul etmiler ki kef kerameti suriyeye
mteallik
azizf mezburedan ne grdnz ve ne iittiniz? cevabnda
buyurmular
ki ol evfak akli hastan akl Hasn hilaf bir nesne
grmedim ve iitme-
dim,, ve yine her ent ki acaip ve -garaip seyri
mrat eylesek kendi-
mize nazar ederiz dedii mezkrdur. Yine sohbetnmede brahim
E. nin
"kermet, dnnm hak ile matefaakfak olmasdr, Faraza ann
yznden
bir kudret ve harika ve kefi sur misili hlt
zuhur eylese de kendinin
alkas yoktur,, szle: ini okumaktayz. Yine ayn kitapta
ibrahim E.
havada umak, suda yzmek gibi eylerin hayvanata ait olup hayvanatn
endi mazhariyetlerinde kermat sahibi olduklarn syledii gibi cenii
mahlukatm kutba batn da "yani andan dirlik bulup an arzu
ve ma-
habbet ede: ler ki filhakika bat ol mahabbetten ibarettir.,,
diyerek
tevil ediyor.
Filvaki sar Aptullah E. drsi muhtefaini bir nazariyle baylyor.

Kalbinde lemean eden bir nur gryor, Kab E. nin kutbiyetini
bir
tecelli ile anlyor, keza Him E. nin intikallerinden sonra La'li
Mehmet
E. nin kulana Seyyit Aliye varn!,, sesi geliyor, Beir aa, kab E.
nin intikallerinde btn mahlukatm kendisine secde ettiini gryor ve
denize attrd paralar oturduu minderin ke yast altndan
karyor [1].
fi] Melmi
erleriae atfedilen kermet ve bunlarm mastur olduu
kitabar unlardr:
^
1
Emir sikkBnin ve Pir Ali E. nin kerametleri "semerailfuat,
sergzet ve
Melmiyei attariye' de masturdur.,,
2
Abdullah E. nin nuri kalbsi. "sergzet ve Melmiyei
attariyede,,
3
Him E. nin vefatndan sonra La'li eyh Mehmet E. nin kulama gelen
ses
"sergzet ve Melmiyei attariyededir
4 Bunlardan maada Ik Hseyin dedeye zt tecellisini
(Melmiyyei attaryye
sa: 118) Abdlbk E. den, Beir aann intisap
ve kab E. den sonra kutbiyete nailiye-
tini de Beir aadan rivayeten yalnz Mstakim
zade yazyor.
Beir aanm denize atlan paralan itasan da; (birisi mumaileyhe
intisap iin mracaat
ediyor. Aa evindeki sekiz kese akay Sarayburnuadan denize atmasn
emrediyor. Adam-
caz, can yanarak bu emri infaz ile aann huzuruna gidiyor. Beir aa
"attn ama kal-
binden dnya mahabbetini karmadn,, deyip keseleri sular
akarak yastn altndan birer
jgy
Fakat btn bunlar - ilk ve son kermet
mstesna -dier pirlerin ke-
rametlerine nisbeten birer tecellden ibrettir.
Yalnz Beir aa'nn son
kermetyle ilkMelm kermeti dier tarikatlarda merv olan
keramet-
lere benzer. Fakat urefy Melmiye ilk kermeti de
"ak ve
mahabbet
ateinde kisvesini, ya'ni nm niann, sur
varln mahvetti ve bu suretle
yalnz hakikati kald. Rsumu kuyuttan feragat
eyledi,, tarznda tevil ederler
Bnnetce unu arzedelim ki kalen dim kef
kermete aleyhdar
bulunan Melmlerin kitaplarnda da fazla
bir kermete tesdf ede-
miyoruz k bu da onlarn bir vasf frkdr.
Melmlikte ilie temayl s

Ehli beyte mahabbet dolyisile ilik her tarikata ur,
gayri ur
girmitir. Hatta Sofiyeden bir ksm, dorudan doruya
a mezhebine
ntma eylemitir. Mesel Attr, bu cmledendir Yalnz alelumm
[1]. ta-
rikatlar -
Irandaki tarikatlardan maada (Ni'met, Hksr gibi) - zhiren
ehli snnet akidesine sliktir. Fakat bu da kabili inkr deildir ki ran
ve Trkistan'da zuhur eden tarikat messisleri, muhitlerinin
tesiriyle
kurduklar yola dim "Hubbi Ali ve Ehli beyti
bir rkni ess olarak
vazetmilerdir. Harizm' diynndan yetien ve bir
sml olundan [2]-
ems Tebrz - feyzalan Mevlnnn tesis ettii
Mevlevlik ve dorudan
doruya
Btn, esaslar zerine kurulan ve slike
ilk telkinde
mezhebinin " Ca'fer,, [3] olduunu bildiren Bektlik
gibi...
Baz tarikatlarda ise bu Ehli beyte
mahabbet ne'esi, muhitlerinden
ziyade pirlerinin Alev, Seyyit bulunmasndan
l delil gsterebiliriz. Maamafih her
ileri gelmitir Buna "Rif
tarikatta Ehli beyte mahabbet
su-
retinde bir iik temyl varsa da hi biri
tamamile deildir. Yal-
nz bundan Bektleri mstesn tutmalyz.
Byle olmakla beraber bu szmzle tarikatlarda
tamamiyle lie
mtemessik kimseler yoktur demiyoruz. Yalnz
ras unutulmamal ki u
birerkararak o zta veriyor. Sa 132-133 yalm Z Mstakim zade vasl,
rtbei tahkiktir,
kaydle yazmaktadr.
Metinde sylediimiz gibi bu kerametlerden
_ Emir Sikkn'ye atfedileniyle Beir aaya
isnat edilen son kerametten bakas "feyzi nazar ve tecelli,, ye it olup tamamiyle
hrika
denem.vecek eylerdir Hlsa, ne de olsa be
asra karip bir mddette bu kadar
zevta
atfedilen bu bir ka keramet yine azdr.
Baka tarikatlarda yalnz tarikat pirine atfedilen
harikalar bile, hem de hepsi hakikaten akl
fikri yakacak derecede azametli
olduu hlde
bu kerametlerin yeknundan fadazlr.
[1] ilk Mutasavvflar. 172 nci sahifeye mracaat.
[2] bu kayt Fuat B. in Trk Edebiyat tarihinde grlmtr
J ^ ^' ;-^ -mm

3 6 6 2 Caferi mezhebinden deildirler. Onlar,
R -
+ hlis
Batn, olduklar halde bu Ca'ferlii bir Btmlik stresi olarak kabul
etmilerdir
198 ikinci devre Melmieri
vahdeti vcudu hakkiyle kavrayan bir slik, teberrda bulunamayaca-

ndan tam bir " mm,, olamaz. Ancak " Mufaddla dan
olabilir. Halbuki essen hemen btn kendini bilen tarikat erbab Mu-
faddla'dandr.
Melmlere gelince; bu hususta fazla srr etmiyeceiz. Ahmedi
arbn ve Olan eyh brahim Ef. yi anlatrken bu bahse it epeyce
malmt vermitik.
Btn Melm silsilelerine nazaran "Srr Hviyyet,, Muhammed'den
dorudan doruya Ali'ye gemitir. Hakik Bey, " radnme " sinde
Kutbun, her zamanda ancak bir kii olduunu, " Lt ve brahim,,, "Ms
ve Hrn,, "Yahya ye Is " gibi bir zamda bulunan Peygamberlerin de
,
ancak bir tanesinin srra ship bulunduunu, onun iin Lt'un brahime
Hrn'un Ms'ya, Yahy'nn s'ya mn ettiklerini anlatp diyor ki
"imdi cmlesine tecelli eyliyen ol ship nbvvetin ve ship srrn nu-
Hak anndr. Cmlenin mracaat ve ihtiyac ana-
rudur. Zira Kutbiyeti
dr ve cmlenin mkili annla hallolunur ve ana muhalefet, Hazreti
Rasle muhalefettir ve cmle Enbiy ve Evliyaya muhalefet eylemektir.
Zira anda olan nri zt ilh, hazreti Raslde ve cmle Enbiy ve Ev-
liya' da olan nurdur ki zt Haktan mtecellidir ve ol nri zt aka
nbvvet ve velayet mertebesini kat'edip cmle Enbiy ve Evliy, v-
cudi vhit olmulardr. Ol sebepten Rasl ^ > <M mm Ali' hakknda
* s* c& s n der ve bu ittihd ma'neviylerinden haber verip aibei
phe komamlardr.,,
La' l zade Abdllbak bu hususta daha vazh malmat veriyor.
Vasilik ve Halifeliin Kutbiyet gibi, Peygamberden sonra Ali' ye it
olduu hlde her naslsa Ebu Bekir, mer ve Osman'n da o makamda
bulunmalarndan bahsederken bu nn Halfe olmalarnn vrisi Mu-
hammedi ve Gavs olduklarna delil olmadn, maamafih bunlara "ga-
sp nazariyle de baklmamasm izah sadedinde diyor ki:
"Yevmi Sakife'den ekseri zikr rivyet olunup mrecceht olmakla
icma' vukuiyle cmle Eshp Ebu Bekire
bat edip "Halfei Rasulullah,,
tesmiye eylediler. Kezlik Hazreti Aliyyi Vasiyyi Neb hakknda dahi
haf ve cel ireti hilfet, kesret zeredir; cmleye malm.. Bu mes'elede
nri velyet ve mahabbet ile mnevver ve cezbei ilhiyye ve mevhibei
tarikatile mutahhar olan kulbi rifn ve derrkei kn in ihsan ve
i'tbuyurulan srru hikmet oldur ki Hilfet iki nevidir. Bir nev'i Hilfeti
nbvvet ve eriattr ki ana Hilfeti zhire tlak olunur.,, [1]
Abdlbk Ef. bundan sonra Ebu Bekir, mer, Osman'n ve ir
[1] Mebde Med sU-j ju, Varak: 101-102

:

199
Halfelerin hilfetini bu ksma idhl edip ikinci ksm Hilfet hakknda

u szleri syliyor:
Ve hilfetin ikinci nev'i Hilfeti velyettir; Hilfeti
btna dahi tlak
olunur. Bu havass m'minin indr. Nasbu tayini taraf Haktan
hilfet,
dr. Ulemi zhir, bu hilfeti ispat sadedinde olmayp belki ekseri lzumu
yoktur deyu inkr ederler. Kimi dahi ahkm eriattan mmeye lzm
deildir derler. lmi tarikattr; ispat ehli tarikat vazifesidir derler; ne ikrar
ve ne inkr ederler. Lkin ehli kef tahkiku yakin ve cmle zmrei ari-
fin ve slikn, belki cmle cmhuri ukal ve ulemi muhakkikin indinde
aklen ve naklen ve huden hilfeti btmanm vcudu lzumu hilfeti z-
hireden ziyde ebyen ve elzem ve azhardr. / hadsi erif ^
ve hilfete dlle olan irt latife, hilfetle ma'rifete dellet eylediini
ulmi hakikat ve db tarikat Hazreti Ali <*&&>j dan mnteir olduu
meyyit ve hilfeti zli; enin drdnc rtbe zuhuru bu ma'ny mek-
kittir.,, [1]
Grlyor ki Ali, Peygamberden sonra Nbvveti Muhammediyenin
vilyetinin shibi ve Hakikati Muhammediye'nin mazhardr. br Hali-
felerin hilfeti, ancak zahir bir riyasetten baka bir ey deildir.
Melm Hamzavler. ayni zamanda " ~* ^ i de tasdik ederler.
Srbn Ahmed'in iirlerinden bahsederken On iki imma gsterdii ihls
ve mahabbeti sylemitik. Sar Abdullah Ef. nin hemen btn eserlerinde
On iki immn isim ve tercemei hllerinin bulunmas d bunu ayrca te-
yit eder. Gayb'de rislelerinde Ali'nin ismine dim r y - cmlesini !l
^
terdf eylemektedir. [1].
Hlsa; "Melm Hamzav,, 1er, tam ma'nasiyle "Mufaddla

dan olup "ai l ^ ya hayrlhaleftirler.
Melmlikte dnyya nazar

Melmiler; dnyay Mevlna'nn
! Jsli l-U-jl ?L'j
beytinin meddsna tevfikan Hak'tan gaflet olarak telakki etmekte bu-

ji] Mebde med ; Varak: ni 102.
[1] Muamafih Ehli beytten birinin ismine j-V-JUJc kelimesinin terdifi, yalnz Hamza-
vlere it deildir. Bu, her tarikatta vardr.
Gayb, her risalesinde Ali'ye f M-)U.A dedii gibi hassatan "Batnme,, sinde silsilesini
zikrettikten sonra Li-V UjVlj Uj -^j Jii\f/ ÂJt ijuij jUalI W. f
jUij SjUHj jj-I
cmlesini yazyor.
lunduklarndan bu meslekte dier tarikatlarda olduu gibi ile, riyazat

ve ir vesil ile dnyay terketmek yoktur.
La'l zade bu tarikata slk eden her ahsn" v-fc3 (
mucihince
meaili dnyeviyeden bir kr me'rua megul,, [1] olmas lzumunun
"sergzette kayt ve sonra Menziline geldikte vizri kesreti kalbinden
ref iin dergh hakka tevecch ve niyaz tevact "eylemesini de tenbih
ediyor. Esasen Dnyy "Zuhuri ilh ve ayn hvviyet,, bilen Melmlerin
dnyy terketmelerine ihtiml verilemez. La'l zade ayn kitapta "Pes imdi
V - -iji fahvasnca kesbi hall makamatm evls olduu mukarrerdir,,
[2] dedikten sonra "Tevekkl JG" esbaba mberet ve o esbab mak-
suda vusul iin msebbibe rapt kalp olarak tefsir ve ve Sdklar, "k
esbaba mberet ettikleri r^'^V deildir; belki msebbibe ubudiyeti
mahza indr[3] ve "pes imdi mmkn olduka livehillh bir gne
kesbile takayyd gerektir,, [4] szleriyle bu fikri tekrar
tekrar tekit
etmektedir.
Yine ayn eserin ayn bbmda (Serzet : Kisbi maa beyanndadr)
nihayetlere doru tenbellik edip bir ile megul olmyanlan zem ve
<(
...aM o*' Juy hadsi kutssi "Evliyadan her biri bir hizmet ve ile
megul olup o i onlara perde olur. O ile kendilerini setrederler. Basi-
ret sahiplerinden bakalar onlar bilemez,, [5] suretinde tefsir ediliyor.
L'lzade, bu bapta, tariki hakka slk edenlerin ya tevekkl, yahut
tevekklle beraber kisip suretlerinde bulunduklarn, fakat
srf tevekkln
ehli fendan gayrisine caiz olmadn
syliyor. Bundan anlalyor ki
Ehli. fen, cezbe Essen bu gibi kimseler bir ile oraamaz
sahipleridir.
Fakat kisbi hallm, makamatn en yksei olduunu ve esbaba m-
ki...
baeretin mahz ubudiyet bulunduunu, Hlsa i>u,J bir ile tekayyt

lzumunu syliyen La'l zade merhum, ehli fenann tevekkli srtnda
srar
etmiyor. Belki de bunu bir noksan telakki ediyor. nki slkta
"Mahv
fen eseri keml deildir. "Sahv s*> a erien, bu suretle
kesrette
vahdeti ve vahdette kesreti grebilen kimselerdir ki "Kmmeln

addebiiirler. Hlsa; Melmet, sa'y ameli tavsiye ve takdis eder; dier
tarikatlarda olduu gibi terki bir vesilei vuslat telakki etmez
[6].
Melmler, en kklerinden en byklerine varncaya kadar
hayat-
larnda bu fikirlerini tatbik ve izhar etmi kimselerdir. Mesel;
aktb
[1] Sa: 120
[2] Sa: 122
[3] Sa 122
:
[4j Sa; 123

[5] Sa: 123
[6] Sa: 122
: ;
Melmiyeden Ankaral Husameddin, ziraatla megul olan ve cami yap-

tracak derecede servete malik bulunan bir zatt, Bursal Hasan Kab-
bz, isminden de anlald vehile terzilikle mtagildi. drsi muhtef
Filibe, Sofya ve Belgrada kadar gidip gelerek ve bilhara adamlarn
gndererek ticaret eden, bu suretle asrnn zenginlerinden madut bulunan
bir tacirdi. Kaba Ef. Bedestandaki dkknnda elbise satard. Beir
aa da mteaddit iftliklere mlik bir zatt. Hatta Melmlerin iinde
Sadr azamlk, eyhlislmlk; mhim Hkmet man-
Reisl kttabhk gibi
splarnda bulunan kimseler bile vardr. Bunlar, halis Melm bendesi
olduklar hlde terki dnyya rabet etmemilerdir. Bendeleri zerinde
fevkalde nfiz bulunduu ve bir iaretiyle deil mallarm, canlarn bile
terke hazr, binlerce zevtn maneviyetlerine hakim bulunduklar hlde
hi bir Melm gavsi, kendisine bir zaviye kurup nzuratla geinmee
tenezzl etmemi
olan eyh brahim E. Nureddin zade... gibi tekke
eyhleri mstesndr. nki bunlar esasen Melmetlerini, tarikat kisvesiyle
gizliyen kimselerdi;Binaenaleyh, bir ile megul olmamalar hususunda
mazurdurlar
bilkis arzettiimiz gibi her biri bir ile maetini temin
ederek bendelerine nmunei imtisl olmulardr.
Artk pek tabidir ki byle bir meslekte dier tarikatlardaki Selman
etmek [1], Hakkullah istemek gibi eyler bulunamaz.
Melm Hamzavlikte tekilt ve eriata miitabaat

Btn tarikat erbabnda mevcut oln "Gavs,, akdesi, Melm Ham-
zav'lerde ok kuvvetlidir. Hamzav rehberlerinin "Gavs ve kutup,, adde-
dilen Hamzaviye mmessilinden mezun olmalar arttir. Aksi takdirde
iratta bulunmazlar.nk irat esasen Cavs'in hakkdr. Gavs, Varisi
Muhammed'dir. Hakk Bey "radnme,, de bu hususu anlatrken yle
diyor:
"Hak jur,. Wu=. cemi enbiy ve evliyaya ol nuri hakikati Muhamme-
diyye ile bir kuvvei kudsiyye vermitir ki gayri kimseye vermemitir ve
cemi ulmi evveln hirn ol nur ile bunlara mnkeif olur. Yerlerde
ve gklerde ve yer ile gk mbeyninde olan cemi eynn ilmine ve
hakkatma olunur ile lim olurlar. Ve
on sekiz bin lem zerine
ol nr ile
feyzresan olmaa ve cemi mahktn mkillerin halletmee ve Hazreti

Hakka ulatrmaa ship kudret ve ship dvet olurlar. Halk Hakka
dvet eylemek ve tlipleri irad etmek onlarn hakkdr. Anlardan gayriye
irad haramdr. Meer anlarn emri ve icazetiyle ola. Erenler ve cmle
[1] Selman etmek, tarikatlarda tezlli nefsetmek iin kekl bedest olarak ve bazan
ilhiler syliyerek dilenmee derler.
202 ikinci devre melamileri
veller ol mazhari Nuri Hakikati Muhammediyye olan sahip feyz ve sahip

iradn iradiyle perveri bulup kimseyi irad eylemek lzm gelse onun
emri ve iczetiyle ederler. Cmlesi ona muti' ve mnkd olmulardr.
Zr cem mntehiler ann ktmda mpteddir. Cemi mrdan ve slikn
ol hazret ktnda mahvi vcdi mutlak ve mstehlektir. Ve bu yolda
ehli slk olan ihvnn kemli budur ki fena ihtiyar edp eer yznden
nice bin kermt liye ve vlayt ma'neviye zhir olsa dah yznde nice
bin ilib muhip tarki Hakka gelp feyze erip cezbeye vsl olsa hi
bir nesnede kenduye asla vcut vermeyp derghta cmlesinden kendi
ol
nefsini hakr bile ,y y
erip muktezy beeriyetten
jj menziline
hals bulmaa liykat hasl ede. Zira nazar feyz hikmet ve feyzi bastu
kuvvet kudret olan, mridi kmildir.,, [1]
Bu usl tarikatn intiarna mmkn mertebe mni olmu saylabilirse
de hakkatta meslein intizamm ve ihvnn rabtasn tammiyle temin
etmi olduundan ok uzun mddet ve hatta zamanmza kadar
mn bdi olmutur.
Ahmet Srbann on ikinci imam Mehd'nin hayatta bulundunu kail
olduunu grmtk. Sar Abdullah Ef.de de bu akide pek vzh deilse
de mbhem bir surette grnyor. Son Hamzevlerden Seyyit Abdul-
kadir Ef. de babas Seyyit Sleyman Ef. ye iktifa ederek iirlerinde
bu akdeyi briz bir srette izhr ediyor [2].
Bu akidenin Gavs akdesiyle telifi bir az gtr. Fakat Mehd'yi
hayatta addedenler/ her hlde Gavs'i imm Nibi olarak kabl ederek
bu iki nazariyeyi telif imknn bulurlar.
Hamzavlerde cr olan bu sk merkeziyet usulnn tab netcesi
olarak ok kuvvetli tekilta hit olmaktayz.
Hakk "rd nme,, sinden ve La'l zdenin"Sergzet inden
B. in
anladmza gre er' crm ve kabhatlarm cezalarm bile aralarnda
veriyorlar ve hkmete katiyen mracaat etmiyorlard. Hakk B. bu hu-
susta diyor ki: "Tarikat ehlinden bir kimesnenin er'i eriften ve tarikat
mniften tara muhlif dahli ve ameli sdr olursa ol kiiyi red ve ame-
lin kabul etmiyeler ve eer ol kii kend crmne ve artk ol gnh
etmemesine rcu edp tevbe ve istifr ederse ve evvelki menzilin ve
[1] Bu mebahis "Sergzet,,

te aynen vardr. Sa 128 - 129 : .
[2] Abdlkadir Ef.nin Mehd'yi kim ve muntazar bildii ve hayatta olarak

Seyyit
kabl ettii muhakkaktr. Merhum Fazlullah Rahmnin jljlf taki Abdlkadir Ef.nin
Jel mahlsiyle mnderi. fris iirlerine ve Dvazde imm'larma baknz! Cilt: 2; Sa: 39-47
jl'^-li de 70 nci baptan 96 nc babn nihayetine kadar olan ksm, Hasanl Aske-
r'nin olu 12 inci imm Mehdi'nin kaim ve muntazar olduunu bildiren Hads ve Haberlere
hasredilmitir.
meknn isteyp yolun talebederse ol zamanda Ehli Hakka lzm olur ki

ihtiyarlar ana yol gstere ve tarka ekerler. Her ne emrederlerse itat
edp kabl ederse ve Allhn emrine ve Rasln kavline ve evliymn
tarikatna
Ehli Hakka malmdur
ana gre ne ise cezasn eklre-
ler. Andan sonra kabl edp evvelki gibi mahabbet zere olalar. Ve
eer ol kii ind edp Hakk kabl etmese yine reddedeler. Madem ki
kendu crmne kendu muterir olup kend yolun talep edp ett ie
pei man olmaynca kimesnenin efaatiyle yol vermiyeler.,, [1]
Hakk B. bu bahsin bir az aasnda sz arasnda Hamzev'likte
mcrimlere verilen cezlardan bir kam da suretle anlatyor:u
"Gelp gir yolun talep ederse ol zarjanda kidei tarikat zere
lzm gelen cezasn bildireler ve yol gstereler. Ana gre her ne ise
emre itat edp rz olursa 4u ft, a\ , ô'y fi~\ y hkmn yerine
getrp Hakk icr ederler yani eer had urmak lzm ise had uralar.
Ve eer hizmete koup karakollua komak lzm ise koyalar ve eer
kazan kaynadup terceman akasn almak lzm ise alalar [2]. Muhasse-
li kelm her kiinin crmne gre her ne cez lzm ise mridi kmile
ve ehli tarika malmdur. Mrit emriyle ona gre cezasn ektireler ve
tarika koyalar.,,
La'l zde de "Ah, dirig ki zamanmz butn iktiz atmein eihle-
t hzihi terbiyeti zhire bilklliye metrukedir.,,

>j.!U^- ^. îîiA^ f
jKUj A.i v .u hazretleri vaktma elince dab
tarikat deil, ahkm eriat gara bile cemiyeti fukarda icra olunup
Kuzat ve Hukkma mracaat olunmaz imi. Hududi er'iyye haddi
kazif ve haddi rp gibiler bilcmle mecma fukarda emri Ship zaman
ile olup...,, [3] szleriyle bunu teyit ediyor.
Bu bize Hamzvlerin aralarndaki tesnt ve vahdeti, ve ancak
merkez idre yznden husle gelen tekilattaki kuvveti gstermek
itibariyle ehemmiyete ok ayandr. Mstakim zde merhum, Sar Ab-
bullah E. ye de genliinde byle bir mecliste zin haddinin ikame edil-
diini rivyet etmektedir.
[1] Sergzet Sa: 112

[2] Bu mebhis "Sergzet,, in i-H<j c# J.M cJ"J ubT faslnda aynen vardr.
Sa: 109-115
[3] Kara kollua koymak ,
hapsetmektir. Petamalclar hannn zemin katndaki bir
odas uzun mddet Hamzavlere Hapishane vazifesini grmtr. Bu hapishanede Hamza-
v mcrimleri tekrar yola gelebilmek iin mddeti mahbusiyetlerini istekleriyle geirirlerdi.
Terceman akas her hangi bir crm mukabilinde verilen paradr. Kazan kaynatmak-
ta kurban kesmektir. Terceman tabiri Bekta ve Kzlbalarda da varda. Hatta Bekta
ve Kzlba itiraf znp yininde (grlmek, hizmet grmek, ba okutmak) okunan duda
"Canm kurban, tenim terceman,, cmleleri vardr.
Terceman Bektlerde ayn zamanda mrettep ve bzen manzum dualara da denir.
Bu yoldan dmek ve reddedilmek, Bektlerin dknlne ben-

ziyorsa da Haddi zin, Haddi kazif, Haddi rbi hamr ve Hamzavlerin
vahdeti vcudun mfrit taraftarlar bulunduklar hlde evamiri er'iyeye
tamamiyle riayetkr bulunmalar, bu mabehetteki si zann ref'etmek-
tedir.
Esasen Hamzavler,mufrit vahdeti olduklar hlde Btmyeye meylet-
memiler ve tevhidi ^t^. grmlerdir. Hatta ibrahim E. Sohbetn-
mede "Cem'i mahz semtini tutann tevhidine ing-ne tevhidi derler,,
sziyle evmire riyet lzumunu ifde ediyor.
Sarban Ahmet, Husmeddini Ankarav, Hasam Kabdz ve Beir
aa gfibi zevatn ihvanlarna yolladklar mektuplarda eriata mugayir
hi bir ey yoktur. Bilakis, hepsi eriat iltizam etmi ve hatta Beir aa
"eriat, eriat, yine eriat!...,, diye bu rkni esasiyi tekit eylemitir.
Bunlar "Takryye ye hamledemeyiz. Eer Hamzavler, takiyye
ehliolsalard vahdeti vcudu da ia etmezlardi. Namazn ve ir a'mlih
her hlde btn hakikatla- bulunduuna da kaillerdi, fakat zavhire
dokunulmamak artiyle !...
Sofiye indinde maruf bir hikye vardr:

Mansur i^ >' diye lemi
velveleye sald sralarda geceleri beyz rik'at nfile namaz klarm.
dedii hlde kime namaz kld
sorulunca "Ya, zatma inkiyat
etmeyeyim mi? demi. ete Melm
Hamzavler de her hlde bunun
gibi a'ml ve ahkm, sftm z ta inkiyad olarak kabul etmiler ve tabiri
safiyanesiye "Edebi Muhammedi,, ye tecvz etmemilerdir. Onlarn
ukubete oramlar, Vahdet srrn ifalarndan ileri geliyordu. Esasen,
daha serbest yryerek evmiri er'iyeye riayet etmediklerini iddi etsek
bile bu iddiay tevsik edecek bir vesika bulamayz. Halbuki,
riyetkr
olduklarna ait bu kadar delil ve vesik var Hakik B. in iradnmesi,
;
Sar Abdullah Ef. nin, La,l ve Mstakim zadenin eserleri, Hamzav

aktbnn mektuplar gibi...
Binaenaleyh melm
hamzavlerin eriata mnkat bulunduklarn
kabul, bizim iin bir zarurettir.
Btn bu mesrdattan tam amile anlalyorki Hamzavlik Melmlik

her tarikat kuyudundan zde, yalnz mride mahabbet ve kalb
trl,
rbta ile tefekkr ve sohbet zerine messes bir irfan ve det dier
tarikatlara kar bir aksl'amel yoludur. Bayrm Melmleri,
verdiimiz
zhattan da anlald vehile ilk Melametlerin meslek ve mereblerine
kinci devre Melirmle 205
tamamiyle tevars; Binaenaleyh Muhiddin'in " Fthat,, taki tarif ve tav-

siflerine istihkak kesbetmilerdir [1].
Dier tarikatlarda da uzun mddet riyzat ve mchede netcesinde

slike yava yava vahdet srr alr ve bu neveye sahip olan, bu srr
zevkeden kimse, Tabatiyle her eyi ho grmee, her kese ho bak-
maa balar ve gayenin bu oldunnu anladktan sonra artk rsm ve
kuyt ile mukayyet olmamaa ve det bu rsma istihfafla bakmaa
balar. Halbuki tarikatlarn intihs olan bu hl, Melmler'in Gayb'nin
dedii gibi
iptids idi. Ounun iindir ki bu meslee, dier tarikat-
lardan da bir ok uref, hatt Bezci zde, Nureddin zde, Smkes Feyzi
Ef. Lal Mehmet Ef. gibi bir ok maruf eyhler bile dhil olmulard.
Melmlerle en ziyde uyuan, kaynaan Mevlevlerdir. Bunun sebebi de

vazhtr. Mevlevlerde esm yoktur. Zikir, yalnz bir miktar smi cellden
ibrettir. Haftadan haftaya yaplan Sima' ise zhir bir tevact resmin-
den [2] baka bir ey
Gerek muhiplerin, Gerek dervilerin
deildir.
slk sohbetledir. Her ahs eyh
ve halfe olmas merut bulun-
mayan keml shibi bir Mevlevi dedesine rapt kalbeder ve onun
sohbetiyle neevi vahdet tahsiline alr [3]. Mevlevlik bu cihetle Mel-
^_yU
JA <<L*i 4l Lx}U.I
^'3i-A ' ol-iL j_J_j.> ->ij
pr
. i\ [\]
;^"VIjIj4! ofj i>Vl jUl Ui'Lj JjV!
J Ûsllj*
^ J^j îl^'Vlj 4U1Iau a*Uu
Cilt: 2, Sa: 21
[1] Tevact, vecit tahsili iin yaplan halattr. Mukabele ve Sima' da tevct resimli-
dendir.
Mevlevi dedelerinden olup stanbulda ayrl medresede bir ok talip ve sa-

4 l ^ on
liklere Faris, ylrabi (Fusus, Ftuhat, Mesnevi, Zevra ve Havra )okutan Mesnevi
han Esat dede; kesreti mridana malikti. Hac Hseyin Vessaf B. E. , Fusus arihi Istan-
nbul pssta lerimdr muavini Avn B. E. gibi birok zevat yetitirmitir. 329 senesinde
mesnevhan bulunduu Kasmpaa mevlevihanesinde vefat ve derghn haziresine defnedil-
mitir. Tasavvufta rsuh sahibi olan dedenin divan ve birok gayri matbu' asar vardr.
Hac Hseyin Vessf B.E. merhumun Sefnei evliy smda mufassalca tercemi hli vardr.
mlie en yakn bir tarikat olduundan Neat, Cevr,

hatta Nahif gibi
Mevlev irleri, Peev Ahmet ve Seyyit Ebu
Bekir dedeler gibi zi nfuz
mevlev eyhleri melmlie intisap etmilerdir.
avam balyan esma, yn ve zikir gibi eyler
Melmlikte
bulunma-
dndan ve yalnz felsefe ve irfan bulunduundan bu
meslei stanbul,
Edirne, Bursa gibi merkezlerde tevess etmi
grmekteyiz. Merkez-
lerde ulem ve urefa, bu meslee girince, kr
krne bunlarn mukallidi
bulunan avam da intisap etmi, fakat Melmlik
daima dediimiz gibi
merkezlere mnhasr kalarak hibir vakit kasaba ve
kylere kadar intiar
edememitin Halbuki dier tarikatlar dairei intisaplarna
daha ziyade
avam almlar ve mesel Naklik, hassatan ark vilyetlerinde
kylere
kadar yaylmtr. nk bu tarika mntesip
bulunan bir kyl amali
dmyeden maada baz nevfil ve zikirle mtaildir; esasen
baka birey
beklemez ve onu tarika balyan da bu zikirdir.
Nakilikle Melmilik arasnda yaptmz bu mukayeseyi Bektalerle
Kzlbalar arasnda da yapabiliriz. kisi de btn olan bu iki tarikattan
birincisinde biraz irfan olduundan merkezlerde
tevess' etmi Kzl
balksa daha ziyade Trkmen ve krt airetleri arasnda

intiar edip
babadan ola ve ileye intikal ederek bir tarikattan ziyade bir zmre
haline gelmitir [1].
Hlsa Trk diyarnda ve Trk ruhundan doan
Melm Hamza-
vlik;Trk irfan lemine birok lim ve fzl zevat
yetitiren, mill Trk
edebiyatna ruh ve samim birok irler ihd eden
btn' tarikatlar
cami' bir meslekten ibarettir.
[1] Bektailik te Rumelide, hassatan ArnavvuHar

arasmda zmrev bir mezhep halin-
dedir.
r naV U 1Ukta 6kta
^, = ? ^lu b y y<* muhakkak Bektailie intisap eder ve bu suretle
.
Bektaler, .
ilerine hariten nadiren girilen bir

zmredir.
; ;
LAVE
Kitabmzn tab'ndan evvel ve tan srasnda elimize gemiyen bz

vesikalardan ilveten bahsetmek zaruretindeyiz :
I. Bundan evvelki mebhasta arzettiimiz Mehmet Emnl Fuhl'ye

ait mecmuada Hac Bayram Vel'nin olan ve kitabmzn 36 - 37 inci sa-
hfesinde mnderi bulunan ilhnin tamamn bulduk. Aynen yazyoruz :
Noldu bu gn lm, noldu bu gnlm ?

Derd gamile doldu bu gnlm.
Yand bu gnlm, yand bu gnlm ;
Derdine derman buldu bu gnlm ;

Yan ey gnl yan, yan ey gnl yan ;
Yanmadan oldu derdine derman ;
Pervane gibi, pervane gibi

em'ine akn yand bu gnlm !
@
Geri kiyand, geree yand,
Rengine akn cmle boyand.
Kendude buldu, kendude buldu,
Maksudunu ho buldu bu gnlm.
Sevd zam, sevd zam ;
Belki oluptur Ar muazzam,

Meskeni cnan, meskeni cnan.
Olsa acep mi imdi bu gnlm ?
Seyri billahtr, seyri billahtr

&\ d tr, &! S trW ;
Ayinesinde, yinesinde
Gerdi sivy buldu bu gnlm
!
Fahrini zikrin, fahrini zikrin.

Mahv fenda buldu bu gnlm.
Bayrm imdi, Bayrm imdi

Bayram edersin yr ile imdi
Hamd senada, hamd senada.
Bayram edptr yr ile gnlm.
Mecmuada Hac Bayram'a ait u gazel de vardr:
Benim maksudum lemde deildir lkin ill Hu ;
Bu benim derdime derman deildir lkin ill Hu !
Deildir hrv glman, ne Cennet, kk ne rdvan,

Bu benim gnlme sultan deildir lkin ill Hu
Ann naki haylinden cihan bir zerre olmutur ;
Nazar etsen o zerreden grnmez lkin ill Hu !
A Bayrm ; eer idrk edersen sen bu lemde,

Bu srrm srrna kimse erimez lkin ill H!
H. Mecmuada Srban Ahmed'in ihvanndan Vze'li Aleddin Ef.

u ire tesdf ediyoruz :
Bil Eliften maksat oldur olasn Allah ile

B Teberrkler klsm Bi J>\^ ile.
T Tilvet eyle didi vahdeti zt bulasn

Sa Sebat ol dinin zre avni Js\jjc ile
Cm Der cismin ile Hakka ibdet ede gr;
H Dedi ruhan haccet sen de <u!J~i9 ile
H Halleden key sakn mlki vcdun ban;
Dal Dedi devlet erie sana ile
Zl Zillettir, mezellet eyle dim nefsini

R Rivyettir bilrsn ilmi -felÛ ile
Z Zemann sakla gr, gafletle b:'r dem gemesn.
Sn Srdr kim eresin emni JS\Â ile.
in Der ekten sakn kim seni mabun etmesn

Sd Dedi t' saydedesin ol J>s\ ^lf> ile
Zat Ziya bulur onun hsn cemaline eren
T Tahret masivdan eyle^-ttl^k ile
Z Zulmdr kim bilrsn nefsine zulmeyleme
Ayn inayettir bulasn n .At^k! ile
Gayn Ganmetiir sana n bu mr sermyesi
F Firaktr sonu bunun ola -ti^j ile.
Kaf Kurbi Kabe kavseyndir bilen bildi an
Kf Kifayet eyler ana olsa ljic ile
Lm (okunamamtr) ;dptr ztm bilmeklie
:
Mm Der ki mlki zatsm gark Jis\3j< ile.

Nn Der kim neyleyesin mahvi mutlak olasm.
Vv Der kim aslolasm sen de &' ile
H Hidyettir bilrsn deme baa konmad

Lmelif Der kim gelin peyrev olun Allah ile
Ey gnl vahdet kohusun almak istersen eer

Yi Derkim yar olagr yari .&\_las ile
Ak urde yrm syleten dosttur beni
Szm hatmeylemiim bil ki *i\p~ ile.
III. Ayvansary ((
Vefeyat" nda Hseyni Lmekni'nin drt risalesi
olduunu kaydetmektedir. Biz divnndan, nn kmii ve Vahdetn
me'siyle 4-*' Jt ^-. * hadsini erheden ve yarsndan ziyadesi arapa
olan sahfelik kk bir rislesinden baka eserini bulamadmzdan
mumileyhin tercemei hlinde Ayvansary'nin divnm da ayrca risle-
lerle berber sayd ihtimlini serdetmitik.
Bu mecmuada (
JU'.^ jms ^ ayu.) serlevhasiyle sahfelik
mstakil bir rislesi daha var. Binenaleyh, Vefeyut shibinin dedii gibi
Lmekni'nin divnndan maada drt tne de rislesi vardr. Belki
daha baka risaleleri de mevcuttur; fakat imdilik ancak bu drt risaleyi
bulabildik.
Mecmuadaki bu risle de ( <l- <i g-j V <f) hadsini erh (fasl ve va-
sl) dan, (Mlk ve Melekt) lemlerinden bahseder. Risleden u zleri
yazyoruz
"Asln fer'i cezbinin manas hkmdr. Fer'in asla mncezip ol-
mas *yi*3 iktizsdr. Ya'ni cemli hakknin kendu cemline cem'an ve

tafslen meylidir. Nitekim Hace Abdullahil Ensr buyurur.
Ol j\J\ "U. Al"

J
Sahip cemlin yineye mahabbeti kendu cemalin mahede ettii

indr. Cezb incizap vahdeti hakkiyenin butunu zuhurundan ve Haz-
reti Hakkn eya in kayyumluundan ve kesretin ba'zna vusulnden
kinayettir. Hakkatta ni ztiyenin zuhuru mahabbet iktiza eden
srrdr.
Bizi meftun -eder cezbin Seni meczubeder gzgn
Sen olmusun ana tlip Vel sensin ana matlup
mdi her kande ki bir yine kodular; ol ynedeki cemli grc

bir gz dahi koydlar; t ki asl fer'i cezbedp ana mncezip ola!
Melmiler 14
:
Fasl, kesretten ibrettir. Bu takdirce Vasl, kesretin vahdette bt-

ndr. Fasl, vahdette kesretin zuhurudur. Zaman, hkema
ktnda Feleki
atlas hareketi mikdarna derler. Amma ehli tahkik ktnda ni dimden
ibarettir Istlahlarnda ana zamn muzaf derler. Nitekim r^ 1
^
buyururlar: c^ Zamnn asl ve btn dahi derler Ezel
a~$
ve ebet, ol ni dimde mnderi oldugyn. Zr yaratlm, bir aa

mislindedir. Hazreti <&Vi*- ol acn
yemiidir. Ag, hut hakkatta ye-
miin tohmundandr ki ekirdeidir ve ekirdek yine yemitendir. Ol
Hazreti Hilfetle merref olan shibzzaman ve shiblvakt ve shibl-
hl ki sf ile mtehakkk olup hakayk eyaya muttali olan Kutbi
zaman hkmi zamandan ve mzi ve mstakbel tasarrufundan
Hazretleri
hari olup ni dimde oldugyn zamanda tayy nerile, meknda kab-
z bastile tasarruf eder. Hakkatta vcudi vhidin btnna, ki vahdettir'
Vasl derler ve zhirine, ki kesrettir, Fasl tibar ederler. ey'i vhidini
btn ile zahiri arasnda tahalll ve mruri zaman tasavvur olunmaz.
Ayni mevcudun zhiri ile batnn zaman fasletmez. Her ey'in zhirine
lemi mlk ve batnna lemi melekt derler. Zira Melekt, ol nesnedir
ki ey, ann ile kaimdir vVV ^
IV. Mecmuada "^'v^ ^ f.*W

05,u * se ievhasyle Olan
eyh'in drt sahifelik bir risalesi var. O da yine ayn hadsi erhetmek-
tedir.
" ->^"'
sahifelik ^.j> n serlevhal bir risale ile <*\i s

isimli drt sahifelik dier bir risale de bu mecmuann muhteviyatndan

isede bu iki risalenin mellifleri mehuldr. Son risalede ilkbahara "yaz,,,
yaza yay,, dendiine ve baz cmlelerin tertip ekline nazaran mellifin
zer olduunu zannediyorum.
kyamet ve harin, yevml'cemi ve fasln hakkatta

Risale,
demden ibaret
zemini
olduunu bildirip "n". < ^^ fasllarn
havidir. Bu fasllarda on iki burcu, yedi seyyreyi, drt melei insana
tatbik ediyor. u satrlar naklediyorum
dem drt vech zerine gelr, geer. Evvelimci olanlktr ki
ay bahara mabihtir. kinci yiitlik, ay yaza mabihtir. nc
krgllktr ki . ay gze mabihtir. Drdnc pirik ki ay m- ka
abihtir lemde eriat gibidir, k
yaz tarikat gibidir;
yay hakikat gibidir; gz ma'rifet gibidir. dem dahi bu vech zerine

gelr geer. Ana rahmi eriat, cihana gelmek tarikat, cihanda durmak
hakikat, cihandan gemek mrifet gibidir. Her dem ki anadan doar,
kuvve atadandr; evvel eline gelr, suya maildir. kinci olanck ki olur,
!
kuvvet ayana gelr; hake maildir. nc cevan olur; kuvvet beline

g-elr, atee maildir. Drdnc pir olur; kuvvet diline gelr; yele
maildir,,
V. Mecmuadaki en mhim risale, Hakik B. in "radnme,, sidir.

Mecmuann ilk sahifesindeki fihristinde Ju^ .j. /t^j ^^c l
viÛji
kayd var. Her halde bu fihristi yazan, Hakik B. le Hakik zade Osman
Ef. yi birbirine kartrm nk mellif, risalenin sonunda ken-
olacak.
disini "Szmz burada tamam olup bu Rislei radnme, trhi hicreti
Rasulden Bin dokuzuncu ylnda telif edp okuyup dinliyen canlara
rehber olup ilmi nfi' ve ameli slih myesser ola
Mercudur ki bu Hakiki biareyi dahi duyi hayrdan unutmayalar !
szleriyle takdim ediyor. u hlde risale, Hakik zadenin deil, bizzat

Hakik'nindir.
Hakik B; Tfl Ahmet eleb'nin de rehberidir. Kitabmzn 133 nc
sahifesinde Tfl'nin, silsilesini bildiren "saknme,, de bu zat
std fakihdan Hakik ;

Hassan suhanveran Hakik
Hhigeri akolup hevesie, Dil em'ini yakt bir nefesle
Evsfn edp medn kurbet Sahip kerem eyledi mahabbet..
Oldu hneriyle pk thir, Kalbinde hakikat oldu zahir.
szleriyle meth tevkir ettiini Tfl, bu zatn "Hassan

kaydetmitik.
suhanveran,, ya'ni ir olduunu Mstakim zade'de "Mel-
kayit ve teyit,
miyei ttariye,, sinde bunu tekrar edip 134 nc ahifenin hiyesine
dercettiimiz gazeliyle tekit etmektedir.
Mstakim zade'ye nazaran Hakik' B; Lmekn'den feyzalanlardan-
dr. 1050 de vefat edip Lmekn Hseyin Ef. nin yanna defnedilmitir.
Hakik zade eyh Osman'a gelince ; bu zat, Halvetiyeden olup
Olan eyh brahim Ef. nin Halvet eyhidir. 1037 tarihinde vefat etmitir.
Bu iki zatn baba oul olduunu kabul edersek ki bu ihtiml ok kuv-
vetlidir olu, babasndan 13 sene evvel vefat etmi demektir. Risale,
1009 da yazlm olduundan Hakik' B. bu risaleyi vefatndan 41 sene
evvel, binaenaleyh mmkn mertebe gen iken yazm oluyor.
"radnme,, , 39 sahifelik bir risaledir. Bap ve fasllara ayrlmamtr.
"Hakikati Muhammediye, Hakikati insaniye, ismi ceml ve celle mazhar
olmak suretile kinatn zahir iki muhalif vehzere devri, chil ve kmil
mrit, Melmetin db, tlibin gnlden dmesi, tekrar yola gelmesi
iin verilen cezalar, kutup, irdm kutbun hakk olduu ve rehberlerin
kutuptan mstefit olduklar,, mmkn olduu kadar tafsilen ve selis, sde
bir lisanla yazlmtr.
; ;
imdilik Melmlik Hamzaviliin mutakadtn ve billhassa tekil-

tn bildiren en eski ve asl kitap budur.
Mstakim zade', Hakik'yi Lmekn mridi gsterdii hlde Hakik
bu risalede "Ve sultan eyliy, kaimmekam Mustafa, srr Hud, nakdi
Aliyyl mrtez buyururlar ki: Hakikatte bu lemin devri iki erh ze-
rindedir. Bir erh, devreder ve bir erh, soluna devreder. Sana
sana
devreden, erhi marktr ve soluna devreden erhi marptr. Ol sebeple
burci mark, mahalli nri tecellidir ve burci marp mahall makam-
zulmt kl vaki' olup burci mark ismi cemle ve burci marp, ismi
celle mazhar dmtr ve cemi ey ki var, bu iki burcun mazhandm
Pes mark burcuna den anlardr ki Hakikati Mnhammediyeye mazhar
den mridi kmile erip ve ana irdet getrp emrine teslm olup
feyzi hakka vasl olmu ola! Ol feyzi Hakla cemi msivallahtan tasfiye
klup ve tezkiyei nefsedp diye drsi Muhtef'nin lemde
hidayet ve dallete denlerin ahvalini ve Hakkn ceml ve cell zere
tecellisini tafsl eden uzunca bir mekalesini yazmaktadr. Ayni szleri:
Sar Abdullah Ef. "Semertlfud,, mda ayni bahsi anlatrken drsi Muh-
tef'nin olarak kaydetmektedir. La'l zade'de "Sergzet,, inde yine bu,
mekaleyi ceddi Sar Abdullah Ef. nin Semertl fuadndan naklediyor [1].
u hlde Hkik B. drsi Muhtef'nin bendelerinden ve Tfl'nin rehberi
olduu cihetle mumaileyh tarafndan "kalbe bakclk - irat,, hizmetine
mazhar olanlardandr.
[1] Semertl fut ; Sa : 16 17. Sergzet; Sa : 71 73.

Olan eyh brahim Ef. de bu iki erh mes'elesini bir menevsinde u suretle anlatra
Alem demde zhir zt bhemtdrr ;
Bu ikisinde dahi ztiyle mstesndrr !
ki bur zre iki erh devrederler suphu m ;
Bu iki bure devrinin hkmndedir lem tamm!.

Biri mark hurucudur, birisi marp burcudur
Birisi nuri hidyet, biri zulmet burcudur !
erhi mark devreder dim yemininden yana ;
erhi marp devreder dim yesrmdan yana.

Kim ki mark burcunun erhinde devreyler tamm
Mark emsi hakikat ol kiidir ey hmm..
Kim ki mark burcunun erhinde sergerdandriir ;
Devreder zri felekte vlih hayrandrr..
Bil ki mark denilen bilgil dili dndrr ;
Sureti kaf ol kiinin ma'nisi ankadrr.

Yalnz burada ayan nazar bir nokta var:

Kitap 1009 da yazld hlde drsi Muhtef, kitapta " Sultan ev-
liy, kaimmakam Mustaf, srr Hud, nakdi Aliyyl mrtez" ya'ni drisi
Muhtefi' kutup ve gavs olarak gsterilmekte... Halbuki Hamza Bal'den
sonra Gavsiyetin Hasan Kabdz'a
ve mumaileyhin 1010 tarihinde
intikali
vefat ettii dnlrse Hakik'nin bu tevcihi, teemml mucip bir key-

fiyettir. Acaba Hamza Bl'den sonra ekseri Hamzavler, drsi muhtef'-
yi mi Gavs tanmlardr? ~
La'l zade "Sergzet,, te "Hasam Kabadz,, u hi zikretmiyor ve
gavsiyetin Hamza Bl'den dorudan doruya drsi Muhtef'ye getiini
syliyor. Fakat dris'in "46 sene kmil merkezi dairei irat,, [1] olduunu
kaydeden La'l zade'nin kavlini kabul edersek Hamza B. in ehdetinden
itibaren drsi Muhtef'nin vefatna kadar 55 senelik bir fasla vardr.
Bunun 46 senesini tayyedersek meydana 9 senelik bir fsla kyor.
9 sene Hamzavlii kim idare etti?
Seyyit Abdlkadir Ef.nin eceresinde de [2] drsi Muhtef'ile Hamza
B. arasnda Terzi Hasann ismi yok.. Acaba Hamzavlik, Hamza B.in
ehdetinden sonra 9 senelik bir fetret devrimi geirdi; Yoksa dris 46
deil 55 senemi Hamzaviye riyasetinde bulundu; yahut ta Hasan kab-
dz'un vefat 1010 tarihinden evvel midir?
At' ve Ktip elebi', Hasan Kabduz'u "Mhrdr srr mektum
mridi sm, mutakad erbb tariki Bayrm,, olarak vesfediyorlar.
Olan eyh brahim Ef. de kasdei mmiyede
Hem Hamzadr zannettiler zatm, sfatm mazhar;

Kimi Kabduza: kyas ettii kaftan olmuam !
Sand niceler kim beni idriste zhir olmuam;

Bu zevkte dris suretin ya'ni ki gran olmuam!
beyitlerile ecereyi itmam ediyor. Bu noktai nazardan Hasan Kabduz'un

vefat tarihini 978 e irca iktiza eder. Kaydedilen vefat tarihlerine itimadn
ciz olmadn kitabmzn mteaddit mahallerinde grdk. Pr Ali'nin
934 senesinin sonlarnda vefat ettii mttefikan bildirildii hlde 935
Rabiul evvelinde vefat ettii merkadindeki kitabeden anlald. Ahmet
Srbn 940 ta, 935 eden Pr Ali ile grtrmekte btn ki-
te vefat
taplar, hatta "Osmanl mellifleri bile ittifak ediyorlar. Lmekn Hseyin
Ef.nin 1034 senesi evhnnda vefat ettii bildirildii hlde, vefat tarihleri
1035 i ifade ettii gibi bir tanesi 1035 senesinin Rabul evvelinin 21 inci
[1] Sergzet, Sa: 41.

[2] Mahtumlar S. Muhtar B. Ef. bu ecerenin suretini vermek lutfunda bulundular.
Pazar gn vefat ettiini bile tasrihan kaydediyor.Hlsa bu hususta

musr uarnn syledikleri tarihlerle mezar talarna mracaat daha
dorudur. Fakat biz, maalesef, Hasan Kabadz hakknda sylenmi bir
vefat tarihi bulamadmz medfun olan mumaileyhin meza-
gibi Bursa'da
rn da mracaat ettiim zevat bulamadlar. Hakik B. "radnme,, nin
sonlarnda Amma zikrolanan ehli nrla ehli nrun hikyesi ehli tarikat
kavlince tafsil zere Silsilenme atl bir rislemizde beyan olunmutur.
An ele getrp yazan ve okuyan tliplere silsilei tarikat ve ahvali hakikat
malm ola! diyerek dier bir risalesi olduunu syliyor. Bu risle bul-
nursa bu nokta tavazzuh edecektir.
"radnme,, Semertl fud ve bilhassa Sergzet'e pek mhim bir

;
me'haz vazifesini grmtr. Gariptir ki La'l zade "radnme,, den satr

satr, cmlelerini deitirmeden sahifeler dolusu yaz ald hlde Hakik
B. den ve risalesinden bahsetmemitir.
"Sergzet,, te ^/ in^-j. ^-m- a> 3 j> v> . j>- faslnda mr-
idin evsf ve mritsiz slk da'vasmn butln hususunda "radnme,,

den aynen alnm cmleler vardr. ^...vuj ^
jt ca> v ^ faslnda yoldan
1
dmek bahsi aynen ve hatta tafslen "radnme,, de mevcuttur.

radn yalnz Gavs'e ait olup rehberlerin bu hususta kendilerine varlk
vermemeleri lzmunu hak olan " Ve bu yolda ehli slk olan ihvnn
kemali budur ki; fen ihtiyar edp eer yznden nice bin kermt liye
ve vilyt ma'neviye zahir olsa, dahi yznden nice bin tlip ve muhip
dahi tariki hakka gelp ve feyze erip cezbeye Vasl olsa hi bir nes-
nede kenduye asla vcut vermeyp ol derghta cmlesinden kendi nef-
sini hakir bile; jj y y menziline erip muktezyi beeriyetten halas
bulmaa liyakat hsl ede satrlar aynen Segzette
vardr [1]. Mridin, ya'ni Gavs'in kuvvet ve kudreti hakknda sylenen
"Dahi bilmek gerektir ki mridin hudret eli ve srr her yerde hzrdr.
Eer cihnn drt kesinde satrlar da keza aynen
ve harfiyyen Sergzete alnmtr [2].

Hakik B. "radnme,, yi, isim terih edilmediine nazaran kendisinin
olduu anlalan baz beyit ve kt'alarla tevih ettii gibi Nesm ve
Srbn Ahmet'ten de baz beyitlerle istihat eder. Hlsa bu mhim eserin
bulunmas kitabmzn son bahsini tamamiyle tenvr etmitir. Eer " Silsi-
lenme,, de bulunursa Melm
Hamzav silsilesindeki pheli nokta
[1] Sa: 128 129
[1] Sa: 131
!
tavazzuh edecek ve bu suretle Melmet hakkndaki malmatmzda hi
bir noksan kalmyacaktr deyebiliriz.
VI. Yine bu mecmuada Srbn Ahmed'in mteaddit iirleri iinde
yle bir iir de var:
Olduk fen ender fen; Sanman bizi var ehliyz!

Mehudumuz Haktr bizim; Biz ehli ddr ehliyz..
Hak varldr vrmz; Anmladr bznmz;
Oldur bizim ezkrmz; imdi biz ol kr ehliyz
Haktr bize veren sebak; Can gzn a, sen de bale!
Gnden iyan ddr hak; Mahzeni esrr ehliyz!
Pir Ali sultan pirimiz; Muhammed Ali srrmz;

Nuri Huddr nurumuz; Esrar envr ehliyz!
" Kayg-usuz [1] der hi cihan; Ba kaba, teni ryan
Bizimdir yeti kur'an Biz vasl ddr ehliyz!
htiml bu ilhideki "Pir Ali sultan pirimiz" msran grenler, Sr-

ban Ahmed'in Aksarayl Pr Ali Ef. ye mntesip olduu hakkndaki
menkabeyi hatrlarlar. Fakat Srbn Ahmed'in Pr Ali Bahaettine mlki
olmadn ispat etmitik. Olan eyh brahim Ef. " Dili Dn snda;
Gayb, " Batnme,, sinde, Rahm "Meslekl irak,, nda Melm silsile-
sini yazarlarken Srbn Ahmed'i dorudan doruya ismli Ma'k'ye
mntesip olarak gsteriyorlar. Seyyit Abdlkadr Ef. nin eceresi de

bunu meyyittir. verdiimiz malmat tekrar etmi-
Bu hususta evvelce
yeceiz. Ahmet Srbn, babas saken stanbul'a gelip, oradan
Pir Ali,
Edirneye giden ve bir mddet o civarda oturan smli Ma'k' nin
mrit ve ikrar bendesidir. Fakat malmdur ki Melmlerde Mrit ve pr
"
Gavs,, tr. Gasvtan irada mezun olanlar " Rehber,, dir. Binaenaleyh
henz Pr Ali' hayatta iken Melmete intisap eden Srbn Ahmed'in
ve ir Melmlerin pr ve mridi "Pr Ali',, dir; Rehberi smili Ma'-
k'dir. u hlde Sarban Ahmed'in
Pr Ali sultan primiz Muhammed, Ali srrmz ;
Nri Hudadr nrumuz; Esrar envr ehliyz !
demesi tam yerindedir ve bundan baka bir ey ifde etmez. smli

Ma'k, ancak babasnn vefatndan sonra "Pr ve Mrit,, olmutur.
Ondan sonra da Melmlere nazaran Gavsiyet, Srban Ahmed'e ge-
mitir.
[1] stanbul Ttn inhisar mfettilerinden Fahr B. Ef.de bulunan ve Srbn Ahmet
neslinden Sabr Ef. ye ait mecmuadan istinsah edilmi olan mecmuada bu i'rin makta mda
" Ahmed mahlas vardr.
! ;
VII. Gayb'nin olduu rivayet edilen bir risle daha bulduk.

Ktahya'da bu risle fevkalde mehurmu. Hemen her evde bulunur-
mu [1].
Bu risle
Hud, rabbim benim hakka Muhammed'dir resulullah
msraiyle baladndan "Hud rabbim kitab,, diye anlyor ve yine bu

sebepten Ktahya'da Gayb'ye "Hud rabbim sultan,, diyorlar. Trbesi
de keza "Hud rabbim sultan trbesi,, diye mehurdur.
Gayb'nin bu risleyi yazmas hakknda yle bir menkabe mevcuttur:
"Gayb'ye Ktahya hocalar " diyorlar ve halk ta Rafz ve Kzl-
ba olduunu syliyerek hayatnda dima aleyhinde bulunuyorlar. Nih-
yet Gayb'de bu isnad reddetmek iin bu risaleyi yazyor ve son beytini
yazd zaman vefat ediyor. Halk, Gayb'yi l bir hlde, risaleyi de bir
tarafta bulunca Gayb'nin kadrini anlayp aleyhinde bulunduklarna
peiman ve ndim oluyorlar.,,
Maamafih el'an Gayb'nin sllesi mevcut olup bu slle, evvelce de
arzettiimiz vehile Ktahya'da lik ve Kzlbalkla mttehemdir.
Risle, 46 beyittir. yle balyor:
Huda rabbim- benim hakka Muhammed'dir Rasuiullah

Hem islm dnidir dnim, kitabm dr kelmullah..
Amelde Bu Hanfe mezhebim, hem itikad mdr ;
Oluptur Ehli snnet veleemaat mezhebim vallah..
Dahi zrriyyetim Adem, Muhammed' milletim dnem ;
ibdet etmee kblem olur her yerde Beytullah
Rislede Allah'n Sfat ztiye ve sbutiyesi, Melike ve 4 Mukarrep

melek, 114 kitap ve bunlarn indii Peyamberler, kabir, kabirde mn-
kereynin suali, slmn artlar, namazn artlar, namazn rknleri, gusl,
abdest ve teyemmm anlatyor. Nihayet, mellif
Muhammed Mustafa'nn ettii teblii ahkm

Kabul ettim ve tasdik eyledim Ament billh..
Dilimdeki olan ikrar kalbimde olan tasdik

Senin hfzn, amnmda emnet ola ya Allah !
beyitlerile szlerine nihyet veriyor.
[1] Bu rislenin eski bir nshasn bulup gndermek ve mahalli rivayetleri bildirmek
lutfunda bulunan Balikesir M Beden terbiyesi muallimi arkadam Ktahya'l
Muallim.
Cell Stk B. Ef. ye teekkr ederim.
Bu iir "Marifetname,, sahibibrahim Hakk'nn olup mezkr kitapta

mnderitir [1] ve aslen 116 beyitti. u
halde bu menkabe Ktahya'da
ok muahhar bir zamanda vcut bulmutur [2]. Maamafih melamlikteki
ilik temayllerini bir halk rivayeti eklinde ayrca teyit etmekte oldu-
undan hi te kiymetsiz deildir.
11] Sa. 263 - 266.

[2] ibrahim Hakk, 1186 da vefat etmitir.
Osmanl mellifleri'ne baknz : Cilt 1, Sa. 33 - 36.

BBLYOGRAFYA
1. Abdlziz (Kara e-
lebizade) Sleymannme. Bulak tab'. 1284. H. [Trke].
2. Sergzet. Matbu'; 1175 senesinde yazlan nsha. Mil-
let. K. M 1052, 1053. [Trke]
Hediyyetlmtak f erhi meslekil uak
<[jlilliU _s* <3 jUAl"iJ ; La'lizade'nin divanesini
Abdlbkk (L'- havi eski yazma mecmua. Millet. K. Tasavvuf. M 1023

[Trke]
lzade)
Mebde mead. u. Mstakim zade'nin el yazs
mecmua; Millet. Pertev P. K. M 636. 1161 de yani
Abdlbk'nin vefatndan iki sene sonra ;
Dervi Mehme-
dibni Mlki ; tarafndan yazlan mecmua. Sleymniye^
Halet Ef. K. M 231. [Trke]
Knzl'rifin ve esrarttevhid.
ju^_>:Jt Kendi elyazsyle 22 Zilhicce 1322 de yazlan ve
mahdumlar S. Muhtar Bf. de bulunan nsha [Manzum,
Acemce]
6. Abdlkdiri Glen
1332 de
esrar jlî
yazlan
^
beinci nsha
Kendi el
mahdumlar
yazsyla 21 Zilka'de
S. Muhtar
Belh ( Gulm ;
Bf. de. [Manzum, Acemce]

Kadir)
Yenbulhkem r
-l
t
-l-. Kendi el yazsyla 26 Zilka'de
1324 te yazlan nsha; mahdumlar S. Muhtar Bf. de.
[Manzum, acemce]
Divni Belh $ y> Mahdumlar S. Muhtar Bf. deki
nsha.
9. Abdlmecit (Feriteh
Olu) * Aknme vJic stanbul ;
Ta basmas ; Tab trihi
belli deildir [Trke]
10. Semertlfud Matbaai mire ; 1288 [Trke]
11. Cevheretlbidye drretinnihye *>.J1 ~Ss^

fi
j> Mehmet Hasip tarafndan yazlan

1178 de Seyyit
nsha; Millet K. M
858. Drdnc Murada Badat fethi
Abdullah (Sar) mnasebetiyle takdim edilmi olan bu kitabn mukaddeme-
sinde pdiha tebriki mutazammn bir sitayiten sonra
^*l_>J-b i taklden ,/>_>* ve js serlevhalariyle
u bahisleri yazmtr : Ruh, hilkat, hakikati insniye^
kader, irde ve meiyyet, dem ve Havva, frkai nciye
ve firak dlle, mahabbet ve cezbe, r yr, veysl-

karan, Eimnei isn aar, Eimmei erbaa, Nakibend
ve Halveti silsileler , lmi zhir ve btn, Melmiyyei Bay-
Abdullah (sar) rmiyye silsilesi. [Trke]
12. TelhSnnesyh UJI aJJt 1283 aban, Cerdei

havdis matbaas. [Trke]
13. Elyevkt velcevhir fi beyani kidil'ekbir.
Abdlvehhd
,yv j ^^l H Msr tab> ;
i 277 - H - >!
[Arapa]
14 a'rn (mm) Kitablcevhiri veddrer jjMj >t_,i-\ j&f Msr
tab'; 1276. H. [Arapa]
15. Ali Canip Trkiyat mecmuas ikinci cilt. ; Resi irn Os-
man zade Ahmet Tip Sa 103 - 129. :
Ali Enver Sma'hne edep v Û*^ a\ lem matbaas ; 1309.

H. [Trke]
17. Ali etmi (Seyyit,
Nak) erhi athiyyat Yenikap mevlevhnesi eyhlerinden.
Osman Salhaddin Dede'nin kitaplarndan olan bu yazma
ve kk eser, Sleymaniyyeye mlhak Nfiz P. ktph-
nesnde, 419 numarada mukayyettir. [Trke]
18. Aliyyll ( Mr,

Seyyit) Alllme lh Jj\ l
k-\Ji^ Konya Mze Ktphane-
sinde 983/143 numarada mukayyet mecmua. [Acemce]
19. Ali Urf Terceme ve erhi mebde mead s u jiu. CyJSj ^-r
Seyyit Muhammet Nur'un arapa aU. jU t * ismindeki risa-
lesinin, hulefsmdan Ali Urf Ef. tarafndan Trkeye

terceme ve erhi. Bendeki yazma nsha.
20. Ahd (Bdd) Glen Uar îJs" 24 evvl 1014 te yazlm
olan nsha; Millet. K. M 774 [Trke]
21. Ahmet Rif'at Mir'atl mekasid fi def'ilmefsid x-uv j uaV

1293. H. Vezir han brahim Ef. matbaasnda ta basma-
siyle tab'ediimitir [Trke]
22. Amk Mehmet Hamzavler aleyhine yazlm bir risle. 1013 te

Mustafa tarafndan fena bir yaz ile yazlan
Abdullahibni
23. Ahmet Remzi (s- bu mecmuada {Sli\*t ve ir risaleler de vardr. Hlet Ef.
kdar ktphanesi M 764 [Trke]
mdr, mlga s-
kdar mevlevh-
nesi eyhi)
Mifthlktp ve esmi mellifin fihristi stan-
bul 1928-1346 [Trke]
24. Asm Mehmet (Ka-
d asker) Zeyli Zbde 1121 de Mehmet Emin Mansur zade tara-
fndan yazlan nsha. Darlfnun ; Rza P. ,l\'s 778

-
220 ikinci devre Melmieri
25. ik elebi Mer uar Millet K. Mzesinde 772 numarada

mzehhep musavver ve nsha.
26. At (Nev'zade) Hadikulhakayik fi tekmileti akayk îtUû.
JAl j (akayiki no'maniye zeyli) 2 Cilt; Matbaai

mire. 1286.
27. CeVT brahim Dvan ya2I i l tarihi ve ktibi malm olmyan cnk
tarznda eski bir nsha. Millet. K. J\2103 [Trke]
28. Dervi Mahmut
(HelvaCI Zade) Lemeztl Hulv Gayri matbu'dur. 1256 a'banmm
29. Ebssuut (maded-

Millet. K. M
15 inde Abdrrahim Hfzi kadir tarafndan yazlan nsha.
100 [Trke]
dIl) -- Fetvyi EbSSUUd Gayri matbu'. Millet. K. JV280.

Bu yazma nsha, nilayetindeki sahifelerde kitap sahibinin
aknbsma, evldna it veldet, vefat, zifaf tarihlerinin
10 uncu asrn evhirini ve 11 inci asr iptidalarn gs-
termesine nazaran 10 uncu asr hicrde, binaenaleyh m-
ellifin zamanna ok yakn bir vaktta yazlmtr [Trke]
30. Esrar Mehmet de-
de Esrar tezkiresi Sleymaniye, Hlet Ef. K. 109 M
Sinop'lu Dervi Hseyin hattiyle 1211 senesinde yazlm
tr,>> [Trke]
31. Evliya elebi (Der-
vi Mehmedibni
Zli1 ) ~ Evliy eiebi seyahatnamesi 8 cilt kdam matba- ;
as 1317. 9 uncu cildi gayri matbu' olup Sleymaniyeye

;
mlhak Beir aa ktphanesindedir. [Trke]

32. Faik ( Ruzname-
C) Mecmua. Darlfnun K. Hlis Ef. JV22260 [Trke]
33. Fak Reat Eslf stanbul; lem matbaas.
1311. [Trke]
3^. FZ (Kazade) ~ Zbdetle'r 1033 jUitfl te Mustafa bin Mercan
tarafndan yazlan nsha. Darlfnun Rza P. K. JVS301
Fazlu Hafit Ihn fi

;
35.
(FaZl yezdail)
Cavdannme Katibi ve yaz tarihi belli olmyan
bendeki yazma [Acemcedir]
36. FatTl (Davut) Htemetl e'r jUÛli 1269 senesine kadar gelen
uarmn muhtasar tercemei hllerini havidir. stihkm
alaylar Litografya destghmda 1271 senesinde tab'edil-
mitir. [Trke]
37 Trkya tarihi stanbul ; Kanaat ktphanesi neriya-
tndan. 1923. [Trke]
38.
Fuat (Kprl- Trk edebiyatnda ilk mutasavvflar Matbaai
zade; M.) mire. 1911. [Trke]
39. Trkiye tarihi dnS Mlkiye mektebi matbaasnda

ta basmasyle matbu' 1926-1927 [Trke]
ikinci devre Melmieri 221
Trk edebiyat tarihi 1928.Devlet matbaas. [Trke]

Fuat (Kprl-
zade; M.)
Trkiyat mecmuas Birinci cilt; Matbaai mire; 1925
Trkiyat mecmuas ikinci cilt; Devlet matbaas ; 1928.
Divan Gayri matbu'dur. Yazma bir nshas bendedir;

dier natamam nsha da Millet ktphanesinde mevcuttur.
[Trke]
Keflglt .lUI^-f kasidesi Gayri matbu' 99 beyitlik
bir kasidedir. Bir nshas bendedir.
Batnme Batm tarikatlardaki mersim ve bilhassa,
v.Ui-.
zikir telkini mukayyet olmadn ve hakikati batm
ile
mride mahabbetten ibaret bulunduunu anlatan ve Me-

lm
Hamzav silsilesini gsteren 14 sahife gayri matbu'
bir eserdir. Yazma bir nshas bendedir.
Sshbetnme -uULss* Olan eyh brahim Ef. nin 1059

Gaybi (Sun'ul- dan vefatna kadar, ya'ni 1065 tarihine kadar sohbetinde
lah) bulunan halifesi Gayb tarafndan zaptedilen tasavvuf

szlerini cami' 100 ksur sahifelik bir kitaptr. Gayri mat-
bu' olan bu mhim eserin yazma bir nshas bendedir.
113 sahifelik eski bir yazma da Konya; Mze ktphne-
sinde 931 numaradadr.
Tarikul Hak fittevecchilmutlak jmu^ i jA-ijiA
Tevecch ve mrakabadan bhis 10 sahifelik bir risaledir..
Gayri matbu' olan bu kitabn yazma bir nshas bendedir.

Ruhl hakika jJ-i Melmetin mebnsmn sohbet.
ve mahabbetten ibaret olduunu hak 3 sahifelik muhtasar,
fakat ok mhim olan bu gayri matbu' risalenin bir ns-
has bendedir.
Gft Ali (Edirne-
li) Terift Uara !_,,! ICU^-if baz uarnm tercemei.
hllerini mzah tarznda ve manzum olarak kaydetmitir.
Gayri matbu'dur. Darlfnun; Rza P. K. JS's 2351.
Vefeyt Seyyit Ahmedi Tebrz hattiyle 1334 senesinde
Hafz Hseyin \
yazlm nsha. Drlfnun ; Hlis Ef. K. Jt'27001. [Trke]
(Ayvansaray) Hadkatlcevm' v î-t l i&j*. 2 cilt ; Matbaai mire ;
1281. H. [Trke]
Hakik Bey radnme -a'û ji Ktibi ve yazl tarihi malm olm-
yan ; stndeki o ^sl jjaill ^jJ ^jJ\ li-
*j ne ^jiVh tsa.ui.iJi J_,sni!l ,ûtkaydndan

anlaldna gre yine mehul bir tarihte Mehmet Emin
isminde bir Hlid derviine, ondan sonra da yine stn-
deki kayda nazaran Bursa'l Baygn smail Ef. ye ve onun
vasiy etiyle 1 Mart 1335 te Bursa'l Mahallebici zade ya-
lk Sabr Ef. ye intikal eden ve el'an mumuileyhte bulu-
nan Mecmua,, [Trke.. Bu mecmuann mnderect ve
tahminen yazld tarih hakknda kitapta kfi derecede
malmat vermitik.,,

222 kinci devre Meimleri
53. Hasan ibni Meh-

met Mecmua. 1044 te, ya'ni Hseyni Lmekn'nin vefa-
tndan 8 sene sonra ok gzel bir ta'lik ile yazlan bu
mkemmel ve mzehhep mecmuann metninde eyhi ekber
in isjijU^Î ^Vl < JUVlJU- v/ risaleleri; Necmeddni
,ihabedd
kbr'nmoj~cJ_j^l si, Abdullah belyn'nin J..!
ni shreverd'nin Ruzbihn bakl'nin jl risa-
lesi, Attar'n **l<j~d, sile divan, Marib'nin U'^l^ fU

risalesi, Marib divan, Lmekn'nin divan, j>-j; *4f-(X
J.\S" oLJ' MJt ve -uU;j>.> risalesi, jjljjils' ve U var-
'
dr. Kenarlarnda Ebu Medyeni Marib, Yonus, Nesm,

Handn, Ma'uk, rif, Hd, Kemli Hueend,
Ismal ,
Rh, brahim Erefolu, hid, r, Va'd, Hus-

Ef,
m, Srbn Ahmet, Firk, Veys, Sar Abdullah ve ir
bir ok irlerin mntahap iir ve ilhleri; Srbn Ahmet,
Hasan kabdz, Lmekn ibi Melm- Hamzav ricli-
ninbaz mektuplar vardr. Sleymaniye; Hlet Ef. </\2800.
l. Hasan elebi (bni Tezkirei ar 994 te telif edilmitir. 996 da Dervi

Hayal zade) Mehmedini Mrat tarafndan yazlan nsha. Darlfnun;
Yildz M
206. [Trke]
55. Haini baba (sk-

darl) Divan. Matbu'dur [Trke]
56. Hfz Terfik, Hama-

mzade hsan, Ha-
san li Trk edebiyat numuneleri Devlet matbaas; 1927.
[trke]
57. Hseyin (L- J Divan. 53 nc numaradaki mecmua. [Trke]
58. mekn) \ Mekalt. 52 inci numaradaki mecmua. [Trke]

59. Divan. Bendeki yazma iki nsha.. 1266 da Ali Riza
tarafndan yazlan natamam nsha; Millet. K. .M 6.
bir.
brahim (Olan
eyh)
DV<
dn
6. [Trke]
l'bjs kasdesi. Bendeki yazma; Millet. K.
61. Vahdetnme Bedndeki yazma divanda; Mil-

let. K. M 6. [Trke]
62. brahim (Peev) Tarihi Peev 2 Cilt; 1283. Matbaai mire. [Trk]
63. brahim Hakk
(Erzirum'lu) Ma' rifetnme " istanbul ; Ahmet Kmil matbaasl330
[Trke]
64. lmiye slnmesi Matbaai mire. 1334. [Trke]
65. bnU Emin Mah-
mut Keml Son asir Trk airleri Birinci cz; Trk tarih enc-
meni klliyatndan, istanbul; Orhaniye matbaas. 1930.
[Trke]
>66.//lSaw(HamamZade) Tirabzon irleri Gayri matbu'. Mellifin ktphane-
sinde. [Trke]
67. smail Hakk (Bur-

sal) Silsilenmei Celvet 3..UJL. Celvet silsilesinden
ve bu silsiledekimeyihin tercemei hllerinden bhis
gayri matbu' bir kitaptr. Eski yazma bir nshas Millet
ktkhanesinde 1040 numaradadr.
68. Fezlekei tarih ki cilt. Ceridei havadis matbaas
1287. [Trke]
69. Kefzzunun an esamilktbi velfnun ^ iyiaif
Ktip elebi ijlillj ^.l-IÛl ki cilt; istanbul Alem matbaas 1310.
(Hac Halife) [Arapa]

70. Takvimuttevrih ., _^ a" Millet ktphanesi.
.M 128, 129,yazma nshalar. Bu eser.,
130 ;
ibrahim
Mteferrika matbaasnda tab'edilmitir. i [Tke]
71. Ltifi Tezkre Latf kdam matbaas 1314. [Trke]
72. Mecd akayk no'mniye tercemesi 2 Cilt; Matbaai
mire, 1269. [Trke]
73. Tasavvuf trihi istanbul, Vatan matbaas 1341. [Trke]

Mehmet Ali Ayn
74. HaCl Bayrmi Vel Evkaf matbaas 1343. [Trke]
75. Mehmet At Hammer tarihi tercemesi 8 Cilt; Evkaf matbaas
1335 [Trke]
76. Mehmet Sreyya SC Osmn 5 cilt; Matbaai mire, 1311. [Trke]
77. Mehmet Sreyya

(Seyyit, eyh, Ba-
ba) Hm divaiiesi Matbaai bahriye; 1339 - Rum
[Trke]
78. Mesnevi erif 1268; Istanb ul, Matbaai mire Cevr ;
tarafndan ok Mesnevi nshalarnn mukabelesiyle

bir
yazlan ve 1026 da tahriri hitam bulan yazma nsha. S-
Mevln Cel- leymaniye. Halet Ef. K. [Acemce]
leddin
79. Divan kebir E ski bir yazma. Halet Ef. K. J\5 687.
[Acemce]
80. Kllyyt Lekhno, 1302. [Arapa ve Acemce]
81. Mftahlcnan abUjJui, i'lerin dua ve ziyrt mec-
muas; 1317, Bombay. [Arapa, Acemce]
82. Risletn biddevretil ariyyeti fil'ahkmilferiyye
fKV j uij.JISjjjJL'iiUj Drt bap, bir hateme zerine
1068 de yazlm olan tahminen yirmi iki sahfelik bir
kitaptr. Mnderect hlasaten udur:
(1) Btn mevcdata it olan devir; burlar, tasarruflar
Msri Niyazi ve tasarruf mddetleri.
(2) nsana ait olan devir, kyamet ve hair..
(3) Kyameti kbranm mukaddemtiyle erat satn enfse

tatbiki.
~
224 ikinci devre Melirmle
(4) Kyameti sur, ya'ni mevt; kyameti vust, ya'ni sli-

kin mevti ird ile mridine teslimi nefis ve llk, k-
yameti kbe/, ya'ni er'in anlatt kyametin tevil ve en-
Msr Niyazi
fse tatbik..
1284 te Ahmet Mtak Baba evldndan ve ketebeden
Seyyit Mehmet Hk tarafndan yazlan nsha. [Arapa,
bendedir]
83. Dvan. 1254 -Bulak; 1235- Iatnnbul [Trke]
84. Muhammedibni Ab-
drraslil Berzenc
(Seyyit) El'a fi eratSSa Ul^lj acUVI1076 da Me-
dine' de yazlmtr. Erat sata ait ayri matbu' bir
eserdir. skdar, Selim aa k., kait,/>: 522 [Arapa]
85. Mutammed ibni
Mrteza (Molla
Feyz) - Kitbssf fi tefsiri kelmullahil vaf ju v \:.r
&\}\J$s\{6 1286, ran. [Arapa]
86. Muhammedibni
Yakup (Kleyn) Usl kf jfj^l mmeht ktbi a'dan.. Tebrz.
1311 [Arapa]
87. Risle f tefsril Fatiha tdmjjfjs^ Ftha'nm
tefsrine it 3-4 sahfelik bir risaledir. Gayri matbu'
dur. Bir nshas bendedir. [Trke]
Mutammed Nur Kitbrret fil Mebdei vel Med ba j u }\ v i^ 5
(Elarab) U.I. Meratibi ilhiye, Mebde', Med ve Brzdan bhis
bir mukaddeme, 2 fasl, 1 htime zerine yazlm muhta-
sar, mft bir risaledir. Gayri matbu'dur. Yazma bir ns-
has bendedir. [Arapa]
89. FthtlMekkyye <, GUyS stanbul Evkaf Mzesin-
de 37 ciltten ibaret Muhiddn'in kendi el yazsiyle muhar-
rer nsha..Bu nshann yalnz 9 uncu cildi konya'da iken
kaybolup, yerine yeni bir yaz ile yazlm dier bir cilt
konmutur. Her cildin ilk sahifelerinde wUXJ .js.}
,LU ^ljiljc tc Jsc-l CS ,y_J\jj^> ji-jUl aIj>-1 ji *
kaydna nazaran Sadreddin'in V' VI &\^j^>s ej x*c-
vakfdr. Hemen her nshann evvelinde 'il;UU c*4='l
Muhiddni S>Vl> U^- JT tie li îj jjill Jsi: \f\is JjVl i-JI
Arabi CfJ\ J-Vl "'^ ^ J '
jû-
fc-Jlj Jl^_,i(i y^ <1>j; jl t V U iJSij jJIj ^cj au -l^.,

* j.jJlosLcjA (.yjlj 4ij-Ij Ej^jil yazl olduuna
nazaran Halep'te eyhin hatt muharrer dier bir
destiyle
nsha ile mukabele edilmitir. Matbu' nsha Msr 1293.. ; ;
[Arapa]
90. FUSUS HkenipC-t . stanbul; 25 Zilkade; 1287.
[Arapa]
91. Muallim Naci Mehmet Muzaffer mecmuas. istanbul ; irketi

mrettibiye matbaas ; 1306. [Trke]
92. Mustafa (erke
eyhi) ikinci Mahmuda mektup, j^lrii
\}} ile bir arada olarak 1300 de Tbbiye matbaasnda

tab' edilmitir. [Trke]
93. Mrtez ( Dervi;

Bekta) Drr yetm ^ J3 [Cvidn ^jU. tercemesi] 1048 tari-
hinde Halil Vahdeti Dede babann meihat zamannda
Dervi Mrtez tarafndan yazlan bu eser, Cvidannamei
tam ve yegne tercemesidir. Kitabn sonunda
kebir'in
ja -l-j-J S'- '-"'=1 J 1

f^" ^
Sat hezar hamd sen ile salt olsun ana
kim Ol
C C ismidir 15 na m !
kt'asn okumaktayz. yazs nshas, Mlkiye

Mellifin el
kaymakamlndan mtekait Divrik'li Mehmet Neb Ef. de
idi. Mumaileyhin vefatndan sonra elde etmee alrken
Sahallarda bir Alman tarafndan 80 liraya alndn duy-
dum. Konya mzesi ktphanesine Konya Posta ve Tel-
graf ba mdiriyeti makinisti Hseyin B. tarafmdaj hediye
edilen nsha LeJ fJi iiUl^j r \ jij gjj ju_J jjjj-ljijl
di jr^ Jl,l>! SL- tarafndan 25 Ramazan 1270 tari-

hinde istinsah edilmitir. Bu kitap 299 bap, 602 sahifedir.
0,21 tul ve 0,13 arznda olup 1039 numarada mukayyettir
[Trke]
94. NM (YuSUf) Divan. stanbul ;
eyh Yahya Ef. matbaas ; 1292.
[Trke]
95. Nzm Ps (Mehmet,

Selanik valisi) Esrrttevhd tercemesi. ems matbaas. 1331.
[Trke ; Manzum.]
96. Nazmi Mehmet (e-

yh) Hedyyetl hvn aljj-yttj Halveti silsilesinden ve
Halvet eyhlerinden bhis olan bu eser gayri matbu'dur.
Ruznameci Sleyman Fik Ef. tarafndan kenarna mhim
haiyeler ilve edilen nshadan aynen Haiyeleriyle
Seyyit Mehmet kr bin smail tarafndan istinsah edilen
nsha. Millet ktphanesinde 1128 numaradadr. [Trke]
97. Nedm (Ahmet) Divan Halil Nihat B. Ef. nin nerettii nsha. kbal
ktphanesi neriyatndan. stanbul ; kdam matbaas 1341.
[Trke]
98. Neft (air) Divan. stanbul; Ceridei havdis matbaas 1269. [Trke]
99. Nesim (Seyyit Im-
deddn) Divan. stanbul ; 1260. [Trke]
Melmiler 15
;
100. Net (Ahmet de-

de) Divan. Kendi el yazmas. Millet. K. Mze ;
M 519.
[Trke]
101. NeVSl mill 1327 senesine ait [Trke]
102. Rahim t ( Habe-

zade Abdrrahim.
ir) Meslekl rak Jl _^4 kasidesi. Mstakim zade'nin
el yazs mecmua; Millet; Pertev P. K. -M 636. [Trke]
103. Ramz Hseyin
(Namzade) Tezkre Uar. Darlfnun ktphanesinde 1346. H. de
Zihn isminde bir zat tarafndan mellifin el yazmasndan
istinsah edilen nsha. M 91. [Trke]
104. Rait Mehmet (M-
verrih) Rt tarihi. 5 cilt. Matbaai mire. 1282. Bu kitap
brahim mteferrika' matbaasnda da 1153 te tab'edilmi-
tir. [Trke]
105. Resm Ahmedibni
brahim Sefnetmes Uj^Kî- stanbul ; Takvimhnei mire
matbaas H. 1269. [Trke]
106. RlZa (Seyyt) Tezkre Uar 1000 den 1050 tarihine kadar gelen
irlerin tercemei hllerini havidir. stanbul ; kdam mat-

baas 1316. [Trke]
107. Rza Tevfik " Peym sabah gazetesinin ilvei edebiyeleri.
M 29. 31 Mart 1330 M 35. ; 8 Mays 1330 ; M 36.
15 Mays 1330. [Trke]
108. RyaZ Mekmet RyzUar Ij.IjH.j Dvan ktiplerinden birinin
olup bilhara 1093 te Seyyit Rahmetullah isminde birine
intikal eden ve bu tezkirenin 1018 de telif edildiine

nazaran mellifin hayatnda yazlm olmas ok muhtemel
bulunan eski bir yazma.. Millet. K. Tarih ; M765. [Trke]
109. Sadk Vicdani (E-

bu Rdvan) Tomn turuk aliyye Melmlik. Evkaf matbaas :
1338 - 1340. [Trke]
110. Saf Nuhbetl sr min fevidil e'r jUsyuVa'/lNV*

1050 den 1082 tarihine kadar gelen uarmn tercemei
hllerini havidir. Millet; Tarih; J\771. Darlfnun; Yldz;
M. yeni yazma bir nsha. [Trke]
111. Sakip dede Sefne mevleviye. 3 cilt. Msr, Vehbiye matbaas.

1288. [Trke]
112. Salim (Mirzazade

Kadaskef)
Tezkre Uar. 1066 dan 1135 tarihine kadar gelen
airlerin tercemei hllerini havidir. kdam matbaas ; 1314.
[Trke]
113. Sami (air) Divan. Bulak. 1253.

ikinci devre melamleri
227
114. Srbn Ahmet Divan. eyhlislm Ahmet Muhtar B. in mahdumu Ali

Haydar B.tarafmdan kurun kalemle istinsah edilip bilhara
ayrca tebyiz edilen yazma nsha, skdar Him P.K.Ms-
vedde. M82. Mrekkeple yazma. JV275/ Bu divanda 3
Terkibi bent, 4 Tercii bent, 8 Mesnev, 3 Mseddes, 3
Muhammes, 1 Murabba, 199 Gazel vardr. Tercii bentlerin
biri Na't, biri Dvazde mamdr. Mseddes ve Mesnevi-
lerinde birer tanesi Dvazde mamdr. Mevcut gazellerden
d^rd yine 12 mm'a it medhiye, biri Na'ttr. Mesnevi-
lerin bir tanesi mstekillen Ali'ye aittir. Hece vezniyle
sylenmi 18 ilhisi vardr. Divannda a
e 1
. '
C '
5. ' *-* *
. JS A.
o j ,/ j harfleri yoktur. [Trke]
115. Seyfullah ( Sey-
yit) - Divan. Ahmet Kmil matbaas; 1329.
116. Sleymani Belh
(Seyyit) - Yenbul mevedde jiij-it Ali ve Ehli beyte it
ehdsi cami' ve ai mmiyye sn aeriyye
fcîe^l akidesini Ehli snnet kisvesi altnda ve Snn
hadis kitaplarndan alman ehds ile izhr eden byk
bir kitaptr. 2 Cilt ; stanbul ; Ahter matbaas 1301
[Arapa]
117. Tuhfetl hatttn ^tLj-li*! Trk tarih encmeni kl-
liyatndan. Devlet
matbaas 1928. [Trke]
Mecmua Mstakim zade'nin el yazsiyle muharrer olan
bu mecmuada La'l zade Abdlbk'nin Mebde mead,
Sergzet, Rislei nsiyye tercemesi, Hace Abdullah Ahrr
hulefasmdan Kd Muhammedibni Burhan'n makamtmdan
mulahhas ve mtercem bir rislesi, Abdlkermi Ceyl'nin
Hakikatlyakm ve zlfetttemkin ^jCJIilj j
tercemesi, eyh Mrad'n
(Arapa) yine
rislei silsilesiyle
Abdlbk tarafndan bu risalenin tercemesi, Mevln
Ef.
Aleddin'in eyh Abdlkebri Yemen ile mlakatn hk
Reeht'tan alnm kk bir risle, Rislei eyh Mrad'n
Sleyman Sa- erhi, Sergzet'ten bir para ve Abdlbk Ef. nin baz
deddin (Ms- e' an vardr.
118. takimzade) Kenarnda Habe zade Rahm'nin Meslekl irak Jil ^VD*
kasidesi veOlan eyh, Srbn Ahmet, Hamza Bl, Beir
aa gibi ehemmiyetli Melm riclinin ehdet ve vefatna
tarih msra' ve terkipleri yazldr. Millet. K. Pertev P.
M 636.
119. Rislei Melmiyyei attriyyei jiti L.u yUj Me-
lmiyye riclinin muhtasaran tercemei hllerini hv olan
bu kitap, La'l zade Abdlbk'nin Sergzetinin tarihi
tahririnden sonraki Melm riclini bildirmesi dolayisiyle
ok mhimdir.. 1335 tarihinde Ahmedi Tebrz tarafndan
istinsah edilen bir nshas Millet ktphanesinde 1051
numaradadr. [Trke]
;
120. emseddin Sam Kamusl a'lm. 6 Cilt. 1306 - 1316 stanbul ;

Mihran
matbaas. [Trke]
121. eyh Mehmet ZeylZZeyl J.-aiJj.i (akayk zeyli) Darssede aas

Beir aa vakf. 1285 te C*Mt cS-> J-*^ ft' ! 1
tarafndan yazlan ok gzel ve mzehhep nsha. Sley-

maniye ; Hlet Ef. K. M 479. [Trke]
122. HaCl Bayrmi Vel stanbul ; Mahmut B. matbaas.

1331. [Trke]
Tahir (Bursal)
Osmanl mellifleri. 4 Cilt. stanbul ; Matbaai mire.
123.
1333. 1343. [Trke]
124. Tfl (Ahmet e-

lebi) Divan. Gayri matbu'. Atf Ef. K. ^22085 ;
Millet. K.
M308. [Trke]
125. Vlyetnme. 1263 te yazlm bir nsha. Millet. K.
JVS604. [Trke]
126. Va'd (ir) Divan. Darlfnun; Yldz. K. .M 140. Yazma nsha.

[Trke]
127. Ytikup ( Hd
TekkeS eyh) HedyyetSslkn ^CIUI \i* . Hdy tekkesi eyh-
lerinden ihbeddin Ef. nin arapa CgClUl i* i ile bir
arada olarak Bahriye matbaasnda 1329 senesinde tab'edil-

mitir. [Trke]
128. Yusuf Sinanfeyh

Kermiynzade) Tadlltte'vl jufcnjjLi 1300. H. de Sinan Ef. nin
.
^-.U \jj j îil <u ve erkeli Hac Mustafa Ef. nin kinci
Mahmud'a cevab mektubiyle bir arada olarak Tbbiye
matbaasnda tab'edilmitir. [Trke]
129. Yemim (Agrboz'-
U) Fazletnme . Manzum ;. Matbu'. [Trke]
130. YOTUS Emre Divan. Yazma bir nsha ; Millet. K. M616. stanbul
1341. Ta basmas. [Trke]
131. Ziya (Mehmet; h;
tilci) Yeni kapu mevlevhnesi. istanbul; 1329. [Trke]
312. ZVer Rados tarihi. Rados matbaas. 1312 [Trke]
133. Mteaddit ecere-

ler Ktphanelerde ve ellerde
Ecnebi me'hazlar:
134. E. J. W. Gibb Cextes Hourofs Memorial. Leyden 1909 ;
- 1327.
1929.
135. W. BartOld Orta Asya Trk Trkeye mtercem.

tarihi Darl-
neriyatndan.
fnun Trkiyat Enstits stanbul ; 1927.
136. Encyclopedie de L'islam.

III
NC DEVRE
MELMLER
:
jMj^hs *f ju-
Eu. ELHAC SEYYD MUHAMMED NURL
ARABYYL MELM
" MADD VE MA'NEV HAYATI
nc devre Melmlerinin pr ve Mridi bulunan ve son asrlarda

tasavvuf erbabnn ekseriyeti tarafndan Kutup ve Gavs olarak kabul
edilen "Seyyit Muhammed Nur,, un tercemei hli, madd ve manev
hayat tamamiyle mazbuttur. Bu hususta evvel kendisine mteekkiriz.
nki i; J jyJi^-. isminde ve bir risale eklinde kendi tercemei
hlini tesbit etmitir. Olu erif Ef. de babasnn tercemei hlini ayrca
bir risale eklinde yazm ve Seyyid'in muhtelif safaht haytini gster-
mi olduu gibi Harr zade Kemleddin'de ij\_,uij_m- ;>- j jjuu.tjw jU"
de bu hususta kf derecede iclei kalem eylemitir.
Seyyit Muhammed Nur 1228 hicrde Msr'a tabi, "Mahalletl kbr"
kasabasnda domutur [1]. Babas Kuds' hricinde bir zviyesi bulunan
ve zrriyetinin kesretiyle maruf olon "Bedrl vel,, nin olu Kuds'l
Seyyit brahim'dir. Seyyit ibrahim'in Msr'a niin ve ne suretle gittii
malm deildir.
Muhammed Nur'un siydet eceresini ve Bursal Thir B. in
"Menkib,, i u suretle kaydetmektedir
Muhammedn Nurl Msriyyl Mahallviyyl Bedriyyl H-
Seyyit
seyn
Seyyid brahiml Kuds Seyyid Bedrl vel Seyyid
Muhammed
Seyyid Yusuf Seyyid Bedr
Seyyid Ya'kub
Seyyid Mutahhar
Seyyid Slim Seyyid Muhammed Seyyid
Zeyd
Seyyid Ali
Seyyid Hasanl arzl ekber Seyyid Zeyd
tmm Zeynl bidn Al mm Huseyn
mm Aliyyibni Ebu Tlib.
[1] Olu erif E. risalesinde ve Harr zde Tibyamnda 1222 tarihinde doduunu
svyorsa da kendisinin j^lgl* da Sene 1245 te Melekeye gittim; sinnim on yedi idi
dediine nazaran bizim kaydettiimiz tarih dorudur. Tahir B. de JU? p-l _>J- A.-. ju-i
Jl^-lj <^y c^r_} ismindeki gayri matbu eserinde, her hlde j^\â a istina-
den 1228 de doduunu kabul ediyor.
: ;
232 nc devre Melmleri
Drt yanda babasndan yetim kalan Muhammed Nur, sene da-

ysnn himyesinde kalmtr. Seyyidin dedesi, annesi, babas, days
hatta bu ailenin grt kimseler bile sofidir [2]. Bu suretle Muham-
med Nur', tasavvuf ne'esini, daha kkken ailesindan tevars etmitir.
Muhammed Nur', yedi yanda iken Cmil ezher'de eyh Hasanl
Kuveysn ismindeki zattan tahsile balamtr. 1255 tarihinden 1244 tari-
hine kadar eyh Hasana hizmet ve mumaileyhten tahsili ilm marifet
eden seyyit, yine eyhinin emrile yanyal eyh Ahmet efendi ile beraber
yanya'ya gitmitir [2]. Seyyidin bu yanya seferi her halde bir maksad
mahsustan ziyade tarikatlarda baz sliklere verilen seyahat gibi slk
mukteziytndandr.
Muhammed Nur', yanya'ba 9 ay oturmu [3], bu mddet zarfnda
Nakibend eyhi Yusuf efendiye bat ve Nakibend tarikatna intisap
eylemitir. Bu suretle ma'nen tefeyyze alan seyyit, ayni zamanda tah-
silini de ihml etmiyerek eyh Yusuf'un dmd Tal'at efendiden tahsile
devam etmitir.
Dokuz ay sonra eyh Yusuf'un emrile mekke'ye gitmi ve edayi
haccedip bir sene mekke'de mcvir kalmtr. erif Efendi evvel is-
kenderiye'ye gittiini ve sonra haccettiini syliyor ve yle bir menkabe
naklediyor
Bir akam
pederime bir evham hasl olup Ali Efendi Ue Tal'at Efen-
dinin ilmi mtebahhir birer zati likadir olduklarn tefekkrle
zhirde
eyh Yusuf Efendinin ilmi zahiri olmad iin eyh Ali Efendi ve Tal'at
Efendinin byle, mm adama irtibatlarndan nai hayretini mucip olmu;
o akam ma'nada sabah namazn ed iin tekkedeki camii erife gitmi;
kapnn mukabilinde oturmu. Yannda da ihvndan birisi oturmu. Ya-
nnda oturan demi ki Yusuf Efendi geliyor. Pederim de arkasna bakp
;
grm ki Yusuf Efendi bir koluna Ali Efendi, bir koluna Tal'at Efendi
girp; cemli de ay bedir olmu geliyor; Camie girmi; postuna oturmu;
sabah namazn eddan sonra yni Nakiyeyi icr edp pederim cami-
den kup Yusuf Efendinin iltiftna mazhar olmaa muntazr olmu.
[1] Kenzi mahf de bunu daha ocukken ebeveyninden ve onlarn za-
izah ederek
manndaki - tabi ulemdan vahdeti vcudu duyup, bu akideyi,
grp konntuklar -
btn lem bu i'tikattan rcu' etse ve hatta kendisini katil ve ihrak binnr ile tehdit et-
seler dnmiyecek derecede benimsediini ve sonra Allah ltfedip mn istidlali, uhud ve
zevkye eritiini anlrtyor.
cJljl J''j *y>r)^ jUji il \j&&>3 ^J-^
iS s>)^ cAJ'Si^r* Jk- i
[ l
. . .uiu f jUiij j>-v > jsuV > f'cbi o-u^- s ^je- g-->^> ^y
\jj>j* f^'j^r (^jJ*^1 -M^ ia.
.
^y 1
[2] eyh Ahmet, Bilhara stanbul'a avdet ve burada vefat etmitir. Kabri Snbl
Efendi tekkesinde trbenin karsndadr. Mezar tandan 1256 da vefat ettiini anliyoruz.
[3] erif Efendinin Harir zde sekiz ay oturduunu yazyor.

rislesi.
nc devre Melmleri
233
Yusuf Ff. yine bir koluna Ali Efendi, bir koluna Tal'at Efendi girp
hcrei llerine pederim giderken
mukabiline gelp, pederime
hitaben; Burhan olmadan iman olmazm? buyurmular. Pederim
de
hayasndan hi bir cevap vermemi. Akebinde ma'nadan uyanm. Sabah
namaz ezan kulana girmi. Der'akap yataktan kalkup, abdest alup,
camie gidp ma'nada oturduu yerde oturmu. hvmndan biri de yann-
da oturmu. Biraz sonra Yusuf Efendi geliyor denmi. Hakikaten Yusuf
Efendinin bir kolunda Ali Efendi, dier kolunda Tal'at Efendi hcerei
llerine gtrrlerken mukabiline geldii vakit; burhan olmadan iman
olmazm? hitabna kar sktlamukabele buyurmular. Yusuf Efendi
Ali Efendiye hitaben ; mektubu yaz yarn Msr'a gidecekler deyu pede-
;
rim iin emretmiler...,,
Fakat biz seyyid'in tercemei halinde kendi eserini (<ly) \h>i j^^-o
esas ittihaz ediyoruz. Seyyit mezkr eserde (Mekke'ye gittim. Sene
1240 ve sinnim 17 idi.) diyor. Harir zade merhum da tibyan'da
yanya'ya gittikten sonra j^'û* .a:c zsu s wa ^-j umuajji ^k ^..iin^ v *=j.
'"^^ r>^ ->jWj 'A^j diyerek seyyid'in ifadesini tekrar ve teyit edi-
<P' ,
yor. u halde yanya'dan hareket eden Muhammed Nur, dorudan do-

ruya mekke'ye gitmitir. erif Efendinin ifadesine nazaran eyh Yusuf
Efendi, seyyid'in hayatnda messir mm, fakat znfz bir ahsiyettir.
Lkin seyyid'in kendisi Menbaunnurunda bu eyhten hi bahsetmiyor.
Yalnz stad eyh Hasanl Kuveysn, ve bilhassa melm dervi Mehme-
di mekk den hrmetle bahsetmektedir. Bundan anlyabiliriz ki eyh Yusuf
Efendi, Muhammed Nur'un zerinde pek te nfiz olmamtr. Esasen bil-
hara melmeti benimsiyen seyyid'in Nak tarikat gibi zevhire tamamile
riyetkr olan ve vahdette Mceddidi sn imm Rabbani'nin
meslekine slk ederek ok ihtiyatkr bulunan bir tarikata sadakatinin
imkn yoktur.
Seyyit, bo durmam, eyh jû^,! den Halvetiyyei
mekke'de de
a'baniyye, veysiyye ve Ekberiyye tariktlarna intisap etmi ve eyh
a den de hads okumutur, jûu*. kendisinden ahzi tarikat etmek
isteyen Muhammed Nura, Msra avdet etmesini ve ihtiml "szm tu-
tarn?,, diye bir imtihan olarak yolda fi mezhebi mucibince le ile
ikindi, akamla yats namazlarn cemeylemesini emretmitir [1]. Muhammed
Nur, kendi ta'birince * ^yjy ^y deyip bu emri if ve msra rc'at ey-
[1] afiler seferde salateyni vakti ahrde cem'an klarlar. mmiyye mezhebinde ise
cem', her vakit cizdir. Maamafih mezhibi erbaa mctehidninden bir ou da - bir ksm
zrle, bir ksm bil zr - cem'a cevaz vermilerdir. Sahihi Buhr muhtasar Tecrdi
sarh tercemesi : Ahmet Naim B. Ef. Sa: 399-401 Metin ve haiyelere mracaat !
:
lemi ve t ^js ^.jîi^ M\ v y3 a - kelimtiyle tebcil ettii eyhi -
Hasana mlk olmutur [1]. Burada sz kendisine brakacaz :
"Etmek ve hiyar turusu ile kuluk ederlerdi. Ellerini ba'dettakbt

hatan geldin'dedi. Ve imm Huseyn ziyaretin emreylediler. Fakir
Cmil ezherin sokak tarafndan olan kapdan makam lye girp hari-
kulde olmak zere imm Huseyn makamlarnda bir kimesne grnmez
oldu; Bhusus duh vakti kalabalk vakittir. Baktm ki bir zt makam
l mahallinde jj ^ .>/ fakire ilhm oldu ki bu Habbullah'tr. Korktum
.
ve huzuruna gittim. Dizini ptm. Bana dua eyledi ve arkam meshetti,

ba'dehu git dedi. Cami tarafndan olan kapdan camie nazar eyledim;:
makam kebir hl; asla insan yok; geri dndm. Mihrapta hazreti ris-
letibulmadm. Yine sokak tafndan olan kapdan serian ktm. Makama
dndm. Ns, dolu; kezalik cami'ns ile dolu; adet zere...,,
Cmil ezhere gidince eyh Hasan kendisine ilmi vehbnin inkiaf
ettiini syleyip ruma azimetini emrediyor. Muhammed Nur'emre imtis-
len iskenderiye'den bir gemiye binip evvel Antalya'ya kyor. Ana-
dolu'nun baz mahallerini gezerek oradan da hareketle Gelibolu'ya,.
Gelibolu'dan Selnie ve Selnik'ten Serez'e geliyor. Serez'de ay
kadar kk medresede mderrislik yapp (Seyyit Muhammed isminde
birisinden iczetnme almt) oradan Demir hisar, Doyran, Istruma,
Male tarikiyle Koana'ya gelmitir. Koanallar kendisini skp valisi
Hfzi paa'mn yaptrd medreseye mderris tayin etmilerdir (1249).
Mderris olduu senenin Ramazannda koana camiinde kasdei imli-
ye'yi trke erhederek okutmutur.
Vl Hfz paa [2] henz yirmi bir yanda olan bu fzl hocay grmek
isteyerek skbe dayet etmi ve skp ulemasile grtrm. Neticede
Paa, seyyidin meftunu olup evlat ve taalukatn, talim" etmesi
.
iin, ken-
koanaya izam etmitir. Fakat ocuklarn anneleri
disine terfikan tekrar
evlatlarndan ayrlmaa raz olamamakla paa, seyyide bsbtn skp'te
oturmasn reca etmise de Seyyit raz olmadndan, nihayet alt ay
Koana' da, alt ay skp'te oturmasna karar verilmitir.
[1] (-1 ^JJI^-,- J..- i J^-JUjc jt- jz c Jjlfiiîj-.1 nin tercemei hllerini bilemedi-
J..1
imizden Msr Nakibl eraf tfjMJU;? ye mracaat etmitik. J^-JU-c ve jjlî yi
bilmiyorlar, lj^y> hakknda u malmat veriyorlar :
jk:U( tSj-aj-Vlji-H^t yf ^.jljU j. 31 V*

. .. Jui~C &} j yJ\* Ûil. Jssj
.1 '
[2] Recep paa zde Hfz paa

Seyyit Muhammed Nur'un ilk mntesiplerinden olan Hfz paa, kapc balk ve
skup nazrl hizmetlerinde bulunmu ve 1242 de mrimran olmutur. 48 ten sonra istan-
bul'da ikameti tensip edilerek vilyetten azledilmi ve 1277 de vefat etmitir. Eyyupta
metfundur. Sicilli osman Cilt 2. Sa. 234 235. :
nc devre Melmleri 235>
Seyyit, bu zamana kadar ttn imiyormu. Hfz paa ttne al-

masna sebep olmu. Bunu kendisi anlatrken diyor ki "Hfz paa ttn-
imeme sebep oldu. 53 tarihinde keenne ma'nada Medinei Mnevvere 'ye
vardm. Mahmudiye medresesinde abdest alup hareme girerken imam
mer ^îj Bbsselm atebesi sa tarafnda otururdu. Abdest almadn,-
Giru abdest al; dedi. Fakir dahi giru abdest alup sular azamdan akarken
Bbsselmdan girmee ru'eyledim. Yine abdestin yok, giru abdest ;
al; dedi. Abdest aldm dedim ise de gazab ile bizi yere yikup arkama
iki kere eliyle urdu. Benden kay geldi. Bbsselm nndeki meydan
ttn zifiriyle bire bire doludu. Abdest al diye tekrar emreyledi.... ;
Seyyit bundan sonra hareme girmi; mihrapta sanda Ebubekir ve

mer; solunda osman ve Al olduu hlde Rasulullah oturur grm.
Rasulullah; "arn; otursun,, demi. Ebubekir de eliyle gel diye iaret
etmi. Seyyit "teeddben hazreti hn - Al - alt tarafna oturdum. Ebu-
bekir ^cjiîj neye bu tarafa gelmedin deyince cevap vermee haya
eyledim. Hazreti ah bu mecliste taraf yoktur diye cevap verp Rasu-
lullah tebessm ettiler. Ve hazreti h ile hafiyyen mkleme ettik,,,
diyor, Muhammed
Nur, bu r'yadan sonra ttnden vazgemitir.
Yine ayni senede dier bir r'yada Rasulullah'tan hrka geydiini
anlatyor [1]. 1245 senesinde grd dier bir r'yada Rasulullah',.
kendisine satr yaz yazp verdiini ve Ebubekir'in "tevhdi ef'L
tevhdi sft, tevhdi zt,, diye okuyup makamt feny telkin eylediini
bildiriyor. Ve "59 a kadar bu makamt selseye mdvemet edip zevk
eyledim,, diyor.
1255 te skb'e giderek orada tavattun eden ve Nakibend eyhi

kazanl Abdlhlik Ef. ye intisap eyliyen, seyyit Muhammed Nur' 59 tari-
hinde hacca niyet ediyor. erif Ef. "pederimin niyetini iiden ehibbadan
Kalkandelen, Koana, Itip'ten drt yz yetmi hac niyet etmi ve
hizmetinde talebesinden Koana kasabasndan Gradas'l hac Emin'i bile
gtrm, ve skp' ulemasndan hac Neb Efendi de refakatlarnda
bulunmu,, diyor ki bu da bize 1240 tan 59 tarihine kadar o civarlarda
tamamiyle itihr ettiini ve bir ok mrit ve muhibbe mlik olduunu
anlatmaktadr. ,
Essen Anadolu' "diyr rm diye anlrken ve eyh Hasan kuvey-

sn, rma azmeti emreylemiken Seyyit Muhammed Nur'un
kendisine
Antalyadan sonra doruca Selnik^ skp havalisine gelip yerlemesi
[1] Harirzde merhum tibynmda i tarikinde -Si\Jj-.j lyuaMj Li.Jl5s .I rlj

J (_
6*"' JUj MfS\ sJl^'Jf'j* 'Ul&Ii jJluld fa*) ^.-^tik-^*

*lJj-J Cff.S diyor. cilt: 1
yn nazardr. Buralar daha Ahmet Srbn' ve Hamza Bl'den beri

melmliin mteksif bir merkezi idi. Mesel; 1011 de vefat eden tip'li
eyh Abdlkerim'in "slasnda ikamet eyleyp tarikati melmet iatna
az,, ettiini ve Bosna havalisinde melmlerin kesretini zeyli akayikten
renmekteyiz.
Bu tarihlerde Hamzavliin devam etmekte olduuna da evvelce
arzetmitik. Bunlarn Anadolu'dan ziyade Rumeli'de bulunduklar mu-
hakkaktr. Evvelce toplu bir halde bulunduklar yerler de seyyid'in
tavattun etiii mahallerdir. u
hlde Muhammed Nur'un f a'liyetine
buralar merkez ittihaz etmesi ve on sene zarfnda kendisiyi eberaber 470
kiiyi hacca srkleyecek kadar tannmas, emri mneviden ziyade bir
fikri mahsusun tatbikinden doan mspat bir neticeyi ire eder. Bu ayni
zamanda mumileyhi Rum'a yollayan eyh Hasesnl Kuveysn'nin de

Melmetini ispat derecesinde teyit eden bir keyfiyettir. nki Muhammed
Nur' bu on sene zarfnda kendisine intisap eden kimseleri de nak usu-
lince ve esm tarikiyle deil mertibi selsei tevhit ve Melmet neve-
;
siyle teslik etmitir [1] Bu da kendisinin bn yolu eyh Hasandan ald-

n ire eder.
.
a'bn'n 14 dnde mekke'ye dhil olan seyyit', bu

ziyarette de hl maneviyyta tene olup kendisini mkemmel gremiyor
ki erif Ef. seyyid'in Neb Efendiye "bize bu ilmi zhir kifyet etmez.
,
Mekkei mkerreme ve beyti erif, mridi kmilden hl deildir. Kendi-

mize bir mridi kmil arayp bulmamza fursattr dediini ve nihayet
meczup melm mekkeli dervi Muhammed'e mlki olduunu sliyor.
Seyyit', bizzt bu mlkatn anlatrken u
szleri sylemektedir: "tavf
kudm eyledim ve haremi erifte otururken bir zt, meczup suretinde
yanma gelp yanyana oturdu ve gmleinde, stnden kehle gezp
gmleime binecek dereceye gelp vine dner. Bana dedi ki bizim keh-
Gayriye gitmez [2]
leler terbiyelidir. sminiz nedir diye sual ettim.
.
smim Mehmet Dervi, ehli mekkeden ve beytkd (?) evldndandr.

45 tarihinde hacca geldiin vakit senin ile oturdum ve hatta mavi krk
zerinde idi. Lkin hadseti sinnin vard dedi. ;
erif Efendiye nazaran Dervi Mehmet vastasiyle kazanl Abdlklik

Eski Melmlerden naklen..
[1]
[2] Muhammed Nur', bu mlakat kendisinden dinliyenlerin ifadelerine nazaran
anlatrken Dervi Mehmed'in aynen "Bizim yozlar baka yazda yazlamaz,, dediini sy-
lermi. Eer bu doru ise, Devi Mehmed'in Mekke'li olmad muhakkaktr. Yoz, i
Anadolu'da diisinden ayr gdlen kolara denir. Yaz, Yazlamak ta ayr, otlamak mana-
larnda mstameldir. ok muhtemeldir ki Dervi Mehmet', trk olduu hlde kendisini,
mcavir bulunduu Mekke'ye mensup olarak takdim etmi, yahut ta makam kible ve
cem'de bulunduuna remzen "Ehli Mekke'denim,, demitir. Esasen Araplarda "Dervi,,
tabiri de yoktur.
:
nc devre Melmleri 237
Efendinin halfesi Trabzon'lu eyh Mustafa Efendiye intisap eylemitir.

Dervi Mehmed'in emriyle bir erban karm ve bu itikf esnasnda
kendisine makamat beka, ya'ni
^ , \ ve iti .*- in hazreti Rasu-
lullah'n ruhniyeti tarafndan uyank olduu hlde telkin edildiini
Menbaunnur da zikretmektedir. Edyi hatan sonra Trabzon'lu Mus-

tafa Ef. den Nakibend iczetnmesi alm; irat ve teslke mezun ol-
mutur. Medine'yi de y ziyaretten sonra msr' tarikile Rumeli'ye avdet
ederken YenBu'da bir kurban kesip fukarya piirmi, kendisi
etli pilv
sim olup akam vakti koyunun ba ile iftar gn ken-
etmitir. Ertesi
disine " Hatm makam olan "Ahadiyyetl cem' irii [1] maka-
mnn yle hikye ediyor
telkin edildiini
"Gn uykusu uyurken ma'nada Babsselmdan dhil oldum. Rasu-
lullah .ji^- sureti nuriyyesi - sureti unsuriyesi deil - gne nurun-
y s
dan daha sf ebeke dhilinden ellerini aup yr, dedi; Fakir yr-
dkte ebeke iine alup kendisine skt ve ahadiyetl cem' makamn
telkin eyledi,,.
skb'e avdetinde Hfz paann yerine Servili Selim paann [2]
vli olduunu grm. Selim paa da Hfz paa gibi seyyidin mridi
olup mumaileyhten zikri dim ahzetmi; hatta seyyide bir medrese yap-
trmak istemise de seyyit' Sinan voyvoda' camiinin ta'mirini emreyle-
mi ve emri yerine getirilmitir. Selim paa bilhara hssa miri olup
istanbulagelmi ve seyyidi de 1266 da istanbul'a davet etmitir. Bu
davete icabet eden Muhammed Nur', istanbul'da alt ay kadar oturmu ve
bu mddet zarfnda istanbul' ulem ve meyihiyle temasta bulnnmutur.
Tekrar skb'e giden seyyit', merkezi vilyetin skp'ten pizren'e
nakli zerine mahalli mezkra gitmi ve bu suretle dim avamdan
ziyade ezmla temasta bulunmay tercih ettiini izhr eylemitir. Anla-
lyor ki sevyit', halk ruhunu pek gzel biliyor ve halkn dim byk-
lere uyacaklarn idrk ediyordu. Bu, ayn zamanda, benimsedii mesle-

in intiar ve taammm cidden arzu ettiine bir delildir. erif Efendi,
rislesinde seyyidin 1267 senesi rabiulhrnn 15 inci cuma gecesi tevhi-
di nere memur olduu ve ertesi gn kendisine alay imam Hamit ve
tabur imam Ali efendilerle tabur ktibinin ve yzbann, daha ertesi
gn de kodra ulems ndan a'ban Efendinin bat ettiini bildiriyor.
[1] Bu makamat, seyyidin tarz teslkinde izah edilecektir.

[2] Servili Selim paa : Akk muhafzl, sayda ve mara valiliklerinde bulunmutur.
1261 de skp vilyetine tayin 1264 de azledilmi ve muhtelif tarihlerde kastamoni, konya
vilyetlerinde, Anadolu mirliinde, Batum kumandanlnda, hssa mirliinde hizmet
edip, 1289 da vefat etmitir. skdarda metfundur. Cesur, mutekit, mstakim bir zat
imi. Sicilli osmani; cilt 3 sa. 64

1269 da rusya muharebesi balam ve Seyyit' tekrar Oskb'e avdet

etmitir. Yine bu sene kendisine bat eden mir erkes smail paa-
nm [l] davetiyle Manastr'a gitmi ve ay ikameti esnasnda ekseriyeti
memurinden olan bir zmreye Bedreddin'in Varidat objij okutmu- n
tur ki takriri zaptedilerek obji^ c-r j isminde ntamm bir
erh olmutur. 1285 tarihinde skp' ve civarnda baz mtassplar bir

arzuhal yapp neri ilhd ettiini merkeze bildirmiler, Sultan
seyyid'in
Aziz de tahkikini eyhulislm'a irde etmise de zaptiye miri Hsn
Paa [2] Manastr vliliind beulunduu sralarda siyyid'le grm
bulunduundan bu iddiann aslu esas olmadm sylemi ve Muhammed
Nur'u telgrafla stanbul'a davet etmitir. Muhammed Nur', olu erif Ef.
ile beraber stanbul'a gelmi ve paann konanda -msafir olarak alt
ay kalmtr. Bu mddet zarfnda stanbul ulem ve meayihiyle msa-
habelerde bulunmutur. Muhammed Nur'un stanbul'a seyahatnda ken-
disine olunu da terfiki, mumaileyhe fart mahabbetiyle beraber, tann-
masn ve bu suretle istedii gibi bir halef brakmasn da temin gaye-
lerine ma'tuf olsa gerektir.
skb'e avdetinden sonra 1286 da Bosna' valiliinden mazulen
stanbul'a gelen Topal Osman paa miri Hsn
ile [3] yine zaptiye
paa, seyyidi tekrar stanbul'a davet etmiler, erif Ef.seyyid de yine
ile beraber stanbul'a "gelip be ay Hsn paaya msafir olmutur. Bu
nc stanbul seyahatmdan sonra yine skb'e azimet eden Muhammed
Nur' 1287 de Manastr'da Ruznameci Hsn beyin olunun hitan cemi-
[1] erke smail paa :nezip mirlivalnda bulunmu; badehu ferik olup Rumeli
ordusu erkni harp reisi olmu; atalca ve tuna muharebelerinde izhar ecaat eylediin-
den 1270 te vezrete terfi' edilmitir. Rumeli ve anadolu ordular mirliklerinde bulunan
smail paa 1276 da zuhur eden Karada isyan zerine stanbul'a celbedilmi; bir ka gn
sonra vefat etmitir (1277). Sicilli Osmani; Cilt 1 sa 322-323
;
[2] Hseyin Hsn P. Mora' muhacirlerinden Abdlkerim Ef. nin oludur. Trhala'
mutasarrflnda ve muhtelelif tarihlerde Yanya, Girit, Selanik, Cezayiri bahri sefit, Bursa
bulunmu, 1288 de vezreti ref edilerek taht muhakemeye alnp Kbrs'a nefyo-
valiliklerinde
lunmusa da 89 da afiv ve itlak edilip srasyle Konya, Bursa ve Yanya valiliklerinde hizmet
ve son memuriyeti olan Yanya valiliinde iken 1294 te vefat etmitir. Zaptiye mrlnde
bulunduu tarih 1285 lim ve i're meftun, dervilere muhip, sarfiyat ziyade, memu-
tir.
riyetinde edit, huss hayatnda cmert imi. Hamzav kutbu addedilen Bekir Reat Ef. nin
da Paann ktibi hususliinde bulunduunu yazmtk.
Sicilli Osman ; Cilt : 2 Sa : 177 ..
[3] Topal Osman P. zmir kyllerinden Hac erif aa'nn oludur, izmit' kayma-
kamlnda, Karasi, Biga, Kbrs mutasarrflklarnda, Belgrat' muhafzlnda, Bosna' ve
Tuna' vilyetlerinde bulunmutur. 1286 da Bosna' vilyetinden azledilip stanbul'da ikamete
memur edilmi ve 1291 de. vefat etmitir. dre usulne agh, siyset umurunda behredr
bir zat imi.. Sieilli Osmn ; Cilt: 1; Sa : 449.
yetine giderken tikve'te bir ka gn msafir kalmtr. Bu kk seya-

hat ok mhim bir netice vermi; seyyid Muhammed
Nur', Tikve'te
kendisine "kutbiyyet,, makamnn tebir ve izhr etmitir.
verildiini
(Cemaziyelhr 27; sal; saat 10 alaturka) [J 1288 de tekrar oluyla
istanbul'a - eyhlislm Molla Beyin davetiyle [2] - gelen Seyyid'e Mi-
refte'li Hoca Abdullah .Huls Ef, Evkaf mfettii Hac Tevfik E, Msr
mollas Kmil Ef, ehremini Pazar meydan Rif tekkesi eyhi Ahmet
Sf Ef, Mevlevihane kapusu Tarsus Rif tekkesi eyhi Abdlkerim Ef,
Harr zade Hoca Kemleddin Ef, gibi zevt intisap etmiler ve Alay
emini Halil Ef. nin evinde mumaileyhten "Seyyidi erf',, in "Vahdeti
vcut,, risalesini okumulardr [3].
Muhammed bu defa stanbul'da Harir zade'nin Boyackyn-

Nur';
deki yalsnda msafir olmutur. Bu stanbul' seyatnda bilhassa Seyyit
Abdlkadir Ef. yi de ziyaret etmi ve eyh Mrat tekkesinde mteaddit
geceler msafir olmutur. Esasen bundan evvelki stanbul' seyahatnda da
Abdlkadir Ef. yi ziyaret etmiti.
Bu ziyaretlerden maksad, her hlde Hamzavlii temsil etmekte
bulunan Seyyit Abdlkadir Ef. yi kendisine bat ettirmek, bu suretle
umum Melmiler tarafndan Gavsliinin kabuln ve Melm vahdetini
temin etmekti. Hatta muhakkak yine bu maksatla darsi Muhtef'yi de
ziyaret etmi ve "drs'in ruhaniyetiyle grtn,, sylemitir. Fakat.
Abdlkadir Ef; Muhammed Nur'u alelde ayan hrmet bir msafir gibi
kabul etmi ve Hamzavlik an'anesine tamamiyle sdk kalarak Melme-
tin esaslarn olduka tahrf eden bu yeni pre bat etmemi, bu suretle
Hamzavliin istikll ve devamn temine muvaffak olmutur.

Hlsa, kendisine bir ok zevt bat ettiren ve dim galip olan
Muhammed Nur', yalnz Hamzavlik an'anesine ve Hamzav mmessiline
kar malup olmutu.
stanbul'dan skb'e dnen seyyit, mridi bulunan eyhlislmn dave-
tiylebeinci defa olarak tekrar stanbul'a gelip be ay msafir kalmtr.
1291 de Istruma melmleri
hemen hemen ehrin btn sekenesi
[1] Seyyit, Tikve'te kutbiyete tayin edildii vakit msafir olduu evde ikamet ettii
odann duvarna bu tayin tarihim yazm. Mezkr yaz, bir perde ile setredilmi olup hl
Melmiler tarafndan ziyaret edilmektedir. Bunu, ziyaret edenlerden duyduk..
[2] eyulislm Molla Bey (Mir Ahmet Muhtar Ef.) 1222 de domutur.
: Selanik
mollalnda, stanbul kadlnda, Anadolu kazaskerliinde bulunmu ve 1288 de eyhlis-
lm olmutur. 95 te ikinci defa olarak eyhlislm olan Molla Bey o sene tekrar
meihattan infisl ederek 1300 de vefat etmitir. nadiye'de Him Baba'nn civarna
defnedilmitir.
lmiye slnamesi
[3] erif Ef. nin risalesi.
melm olmutu seyyidi

davet etmilerdir. Muhammed Nur', bu davete
icabetetmi ve erif Efendi, Istruma'nn havasndan ve halkndan ho-
land iin babasna orada kalmalarn teklif etmi, seyyid de senenin
alt aynda skp'te alt aynda Istruma'da ikamete raz olmutur.
1297 senesinde kendisinde erbab tasavvufa insilh denilen hl vaki'

olmu.. (jî'c--) da bu vak'ay suretle anlatyor u :
"Sene 97; Istruma'da odamda sultnPkn ibnlfriz oîiom

divan nazmn alup bakarken kendimden gip oldum. Mzdelife ve Me'-
arlharm yannda iken cemmi gafr asker taburu gibi er er, tabur
kadar makdemlerinde zat, sa taraftaki mekke'de odada bize telkin
eden Rasulullah' mdr derken cemlin at ve yanna vardm. Dedi ki
Enbiy ihvammzdr. Anlar bildiini bildirme; deyu emir buyurdular.
Biz Arafat canibine ve anlar Mzdelife canibine aktlar. Anlardan birisi
bize sylemedi; Ancak, Davut' fM-M-uu bana bakup gld,, [1].
Ayn senede 110 kadar ihvaniyle hacca gitmi, avdetinde kosva'

vilyetinde arnavut zuhur etmekle ihvann bu ihtille karmaktan
ihtilli
men'ederek kurduu meslei, her hangi bir suretle olursa olsun ibedar
etmekten tevakki eylemitir. 1302 tarihinde tekrar 130 melm ihvaniyle
hacca gitmilerdi ki bu seferinde dam d ve halfesi Abdrrahm Efendi
ile torunu hac keml Ef. de beraber bulunmular ve avdette, vapur
Svey kanaln geerken vapurda vefat etmitir. (1303)
Muhammed Nur', Menbaunnur'unda iki r'ya daha naklediyor: Birin-
de abdest senedini Rasulullah'tan bizzt ahzettiini ve Rasuln bir su ile
ba m defa meshettiini bilahra Haleb hiyesinde 'iMJijuo
;
byle bir hads grdn syliyor. Dier r'yada da kendisinin hazreti

Al olduunu ve Peygamberin "ehli beytimdensin" dediini, zevect
peygamberinin uhrev makamtn grdn naklediyor. Seyyit, ihya
ettii melmlin tamamiyle intiarm ve bir ok znfz ezmla ulem
ve meayih tarafndan sadakatla kabul edildiini grdkten ve bir ok
talebeye hocalk ettii gibi bir ok da halfe yetitirdikten sonra 1305
senesi Cemaziyelhrnn 29 uncu pazartesi gecesi saat 2 raddelerinde
[1] Seyyit, bu suretle Dvudiyylmereb olduunu bildiriyor. Erbab tasavvufa gre

her veliyyi kmil, bir nebinin merebindedir. eyhi ekber naklfuss ve fususunda davud'u
hikmeti vcudiye fassnda beyan ettiine nazaran Muhammed Nur', mazharl vcut oldu-
unu ve direi ihtasmdan hi bir eyin hari olmadm ifade etmitir. nki, vcut,
mutlaktr ve her ey vcudun n ve taayyntndan ibarettir.
Bu insilh vak'sn erif Efendi de risalesinde naklediyor ve esnyi insilhta fakir
ile hac valde seyyidin 65 yandan sonra bkir olarak aldii zevcesi bulunduk ve
be dakika kakar imtidat etmitir diyor.
nc devre Memleri 24 1
Istruma'da vefat edip peygamber gibi odasnda vefat ettii mahalle

defnedilmitir. [1]
SEYYT MUHAMMED NUR' UN NAKBEND SLSLES
Seyyit Muhammed Nur

Trabzon'lu Mustafa Ef. Kazan'Ii Ab-
dlhlik Ef.
Mehmet Niyaz kulu Molla dris Molla Muhammed
abd Hud kulu
Ahmedi Mekk
Habbullah Buhr Ma'sumi
Serhend
mm Rabbn Ahmedi Frk Hce Muhammet Bak
billah
Hcegi Semerkand
Hce Dervi Muhammed Hce
Muhammed zhidi Bedah
Hce Nsirddin Ubeydullah ahrr
Semerkand
Hce Ya'kubi erh
Hce Aleddni Attr Hce
Muhammed Baheddni Nakibend Ebu Bekr -- Muhammed.
HALVET - A'BAN - SLSLES
Seyyit Muhammed brahmemark jj^^

Nurl Arab
Abdlltfi Haleb
Doanl Msriyyl Edirnev liyyl
Mustafa
atval j>vy* (Karab vel) Muslihuddn
smali orum me-
rl Fud
Kastamonu'lu Muhiddin eyh a'bn vel
Hasan Bsr Aliyyibni Ebu Tlib Muhammed.
EKBERYYE SLSLES
Seyyit ibrahmemark Jj^t û* Muhammed

Muhammed Nur
Ebnnceb .w, ^ Aliyyt tavf Abdulah arkav j>\^
Mahmudi krd /3 Muhammed emsddin o-^V-^
i f-
Mustafel Bekr a^ Muhammedl Bdeyr
tfj brahmibnil tfJ ,juiu#
Huseynl Krdiyyl Medeniyyl Melm u j M a^j. . tf J, [2]
[1] Seyyid'in bir ok rislelerini havi kalkandelen'li Melm Hakk Elendi tarafndan
yazlan ve sandukatlmaarif ismi verilen yazma nshadaki kayt.
[2] Bu zt, ihtiml Fusus rihi Bosna'l Abdullah Ef ye bat . ettikleri bildirilen Arap
eyhlerinden biridir.
Melmler
16
Safiyyddn Ahmedil Meden î-

Ebl mevhib Ahmedibni
Abdl Kudds ^\y\\j>\ Aliyyenav ^li ^ Abd-
vehhab a'rn J^ Zekeriyyel Ensar ûil/; Eblfeth
Osmanl Merg j-\ }.\^ c:^/. smlzzbeyd j-pî Hasan
eyhul ekber Muhammedibni Aliyyibni Muhammed Muhiddni Arab
VÂ^-^ <>.
A? jj^c-:- Aliyyibni Ebu Tlib ^s)^
Muhammed jJ- ..
VEYSYYE SLSLES
Seyyit Muhammed Nur brahmemrk jj^ r *\s\ Muhammed

Ebnnceba .uîjuf Aliyyit tavf Abdullahi arkav
eJjjt iuue Mahmudi krd Muhammed emsddnl Hanef
|^ >.ji tr^ Mustafel Bekr ^j^k.,, Abdl Ganiyyn Nablus

l
l
^jbu û-a Thirl Meden Jjjvis brhmibnil Huseynl Krdiyyl

Medeniyyl Melm ^yujM ^fv^M Safiyyddn Ahmedibni cr.

Muhammedl Meden JjJ.u# o- j*- -jj^- Nurddin Aliyyibni Abdl
Kudds u-iîi'A-c
& Cf^'f Abdl Vehhb a'rn Jt^j v Uj! .ue Ebu
cr.

Yahya Zekeriyyel Ensr ÛMl/j ^. Muhammedl Vst j^-yujf -
Ahmedzzhid îjSUr-' Hasan ebster ^juî Yusuf A'cem

^
^j-j Mahmudi sfhn ^V- Abdssamedi ebster j^-jijuc
^juî
Necbddin Aliyyi rz ^jiî o^*? ihbddni Shre- ^
verd tsijjjr* u-jjv Ebnnecbi
Shreverd ^jj^ Vasiyyd-
dnl Kad û o-.^^j Muhammedl
Bekr û/ Muhammedi
Dinever ^jy^f
Mimd Dnever tf }}^ >\ie Cneydi Badd ju;>-
Ebu Ca'ferl Haddd
^sijuij Ebu merl Istahr tfj iL.y,*jit
akki Belh ^.a Ebu shak brahmibni Edhem & ^j) j*-
j<k 1
ji'
Musebni Yezdi veysl Karen Jym^t Aliyyibni

r j-h-^. o.
Ebu Tlib ^\by\ct.& Muhammed ..
Bu silsileleri, Tarikat pirleriyle Peygamber' arasndaki esmiyi hazfederek aynen Thir

B. in "Menkibi eyh
Seyyit Hace Muhammed Nurl Arab ve beyn Melmet ve ahvli
Melmiyye,, isimli kitabndan aldk, (Sa: 8 14).
Ekberiyye tarikat, Muhiddini Arab'ye mensup bir tarikattr ki Trkiye'de pek
intiar edememi, yalnz Arabistan'a gidenlere mnhasr kalmtr. Uveysiyye tarikat da
veysl Karen'ye mensuptur. Bundan maada mritsiz ve kendi kendine mertibi tevhidi .
kat'edenlere de "veys,, denir.

: :
SEYYD'N ZERNDE MESSR OLAN SOFLER
Muhiddini arab ve seyyid Muhammednnnr

Son asrlarn en nfiz sofisi olan Muhamned Nur'da da btn sofi-
lerde olduu gfibi Muhiddin'in tesiri pek briz bir surette grnmektedir.
Kendisinden evvel gelen sofilerden vahdeti vcutta vecd sahibi ve
melmet ne'esini hiz olanlarn hepsine kar tazimkr olan Muhamned
Nur', en ziyade muhiddn'i tevkir etmektedir. Hemen her eserinde Mu-
hiddin'den istihat eder ve bu byk vahdet kutbunu hrmetle yadeyler.
Kendi isminin nihyetine getirdii "El'arab,, lakab da bu tesiri
ire ediyor. Seyyit, Muhiddinin "salt feyziye,, sini .-^^'.SjUn^ t^jMU
amiyle arapa erhetmi ve bu erhe
lJe
\ Y AV
Tarihini syliyerek ark ve garpta misli olmyan ve kendisine gelin-

ceye kadar Arap ye Acemden hi kimsenin ukdelerini zemedii bu
salat erhetmee muvaffak olduunu mftehirne beyan eylemitir.
Seyyit', trke (risalei gavsiyye) erhine balarken Muhiddni
szleriyle ^_jU a u ;u '^.j jU SiUi.' Juji ^"tit ^j^^/Jicr.' ctA 3u ts*

tebcil etmektedir.
Muhammed Nur'; Muhyiddin'in . ^-aijs.i unu e ânjs* CJ- u^-^
isimli risalesiyle ve ^.uu-i^ ^mtoijit j*. cmlesiyle balyan

Salati mutalsamm Arapa SjUi^ .\> u> ismiyle erhettii

gibi yine Muhyiddn'in "Evrad sbiye,, sine ve jy; & V> @ ^^ c.^
iu.rv> Vj )
beytiyle baliyan kasidesine trke erh yazm ve fthattaki
ihtiyar ve fusustaki man Fir'avn bahislerini trke kk bir risle ile
tavzih eylemitir [1], Muhammed Nur', her hususta Mhyiddin'in telkki-

lerini benimsemi ve neretmitir. Varidt erhinde bile Mhyiddin'in
szleriyle teyidi mdde etmektedir [2]. Btn bu mukaddemattan anla-
labilir ki Muhammed Nur', eyhi Ekberi ok okumu, ok sevmi ve
tamamiyle onun tesiri altnda kalmtr.
Seyyide dier sofilerin tesiri s
Seyyit Muhammd
Mur'da Muhyiddin'den maada seyyid erifi Cr-
can'nin de Bu da seyyidi erifin mehur "vahdeti vcut,,
tesiri vardr.
rislesine j\ jJy
<t nvaniyle Arapa bir erh yazmas ve drdnc
istanbul seyahatinde ilerinde mirefteli Hoca Abdullah Ef. ve Harir
zde Kemleddin'in de bulunduu bir cemaata mezkr risleyi takrir
"
eylemesiyle sabittir [3].
Muhammed Nur'u Simavne'li Bedreddin'e de hrmetkr gr-
Seyyit
mekteyiz. Mridi brklce Mustafa' ve Torlak Keml'in isyanlar netice-
sinde 823 tarihinde Serez'de dam edilen Bedreddni simav, "vridt., nd
aka izahettii lemin kdemi, yani hudusi zt ile hdis, fakat cins,
nevi' ve ahs kadm bulunduu [4], irdei ilhiyenin isti'dada
itibariyle
tbi' olarak zuhuredecei [5] hiretin melekt leminden" ibaret bulunup
zarf ve mazruf gibi dnya ile bir; ezel ve ebed; fakat itibar oluuu,
3 "^"j
[1] 6y> K 1
[2] : ^vjilii-j V^ 1
- hi^l 33 ^ V* <J,J Jlj!.
IV rfjlIilS'U. Vjla
mezkr eserin muhtelif yerlerinde eyhi Ekberin kelimt, gemektedir. Bendeki yazma
nsha Sa. 55.
[3] El'envrl Muhammediyye'nin yazma bir nshas millet ktphanesinin Arapa ki-
taplar ksmnda 1124 numaradadr.
(4) ... Ji-ji t Jli <t->-j jti ./> (j-i?. fj)i fUt
(5) .. fUll .lJi-Vtw-. ^ <Xi..J valjl tfi
.ta j\j -
; !
zhirin fn dnya, btnn bk hiret bulunduu [1] hari cismnnin ,
ademi imkn [2] cennetin, cehennemin, melekt bulunduu, s'nn

,
lm [3] gibi mfrit fikirlerinden dolayi sofiyye tarafndan da mat'un

ve merdud olmutu. Hatta fusus rihi Sofya'l Bl Ef. (690) Bedreddin'
sofilerinin tenkili iin Sleyman kanun'ye takdim ettii mektupta Bedred-
din' hakknda: &x^ } VJuu cr.^j* tabirini kullanyor. H-
da Aziz Mahmut Ef. (1038) de birinci Ahmede bu hususta bir arza

vermi ve bedreedin hakknda ayn tabirt kullanmtr [4] Buna mukabil .
eyh Msri Niyz' (1105) ise divannda

Muhiddin Bedreddin, ettiler ihyyi din ;
Derya Niyz, Fusus, enhardr Vridt
makta'l ve vridt redifli alt beyitlik birmanzume ile vridt fevkalde

methetmektedir [5] . Seyyit Muhammet Nur'da vridt erhinde Bedreddin'i
t . . ^.jJ'jj. 6Usi!i Cjjaait olu- tebcilatiyle sultanl muhakkikin olarak iln ediyor
ve bu erhe ayrca u tarihi yazyor:
[1] jUO't jC ) b >?rs

x
W s 1 * c jUij J L' ^V&vji l_>txd 5>lli LoJlj
Vridt .. V !U!L
[2]
Vridt
...till a.j tf> If^r? Vj U J,.)I U! ^
[3] ...j_s c-. i **-3J fHJI vlc lS
~c-
Vridt
[4] Simavne kads olu Bedreddin: M. erfeddin ; Sal 71-44.
[5] Msri Niyz'de Hamzav'ler gibi ok koyu bir sof ve cokun bir vahdetidir.
Divannda
Erimiz erdir ; Primiz pirdir ; Karamz nurdur, yerimiz Tur'dur.
isteyen yr, izlesn pri ; Pirden ayrlan Hak'tan ayrdr !
"Msr,, nin dinde izzeti zinde ; Cmle millette Hamzav hordur.
ilhisi clibi dikkattir. La'I zade Abdlbak, bu sz Hamzav

aleyhdarlma hamlederek
"Emri gariptir ki ehli tarik geinen ndnlar; Hamzavlerdir, drdnc esmada
kalmlardr
ve nks olmalariyle ilhda dmlerdir deyu gne gne ifk iftirya cr'et ederler. Msr
Ef. cmle milletten Hamzav hordur deyu ilhi syler...,, diyor (Sergzet Sa 159) ; : .
Fakat biz, La'l zade'nin bu fikrine itirk edemiyeceiz. Niyz', gerek divannda,
gerek risalelerinde mfrit bir vahdeti vcut taraftardr. Byle bir zt, nasl olur da ayni
akidenin sliklerine fena bir nazarla bakar ? Ba husus Msri Niyz, Olan eyh ibrahim
Ef. ye de hrmetkrdr. Olan eyh'in
Vakf esrar olup umman olan anlar bizi

Anlamaz hayvan olan insan olan anlar bizi
: : ! ;
^j "UliUj OjAS jlC
ol^-JloU**- ^ J_>~'k ^.S^ jl
uU" j.ic jjjjil jju jlkUlJI c^-j

objl J*^" L
-^jtfj JLss <
1275
Seyyid'in efkrn tamamiyle ire ettii iin ok mhim olan bu

erhten ayrca bahsedeceiz. Muhammed Nur', Msri Niyz'yi de okut-
mu ve marnileyhin baz ilhilerini erhetmitir. Takrirleri zaptedilerek
muhtasar bir niyz erhi vcuda gelmitir. Melmlerin hepsi Niyz'yi
severler. Ve
Oldum smail gibi teslimi Hak etti hemin
Bin iki yz; dahi yetmi bete bir kurban bana
matla'l gazelini tahmis ettii gibi (Divan ; stanbul ; 1326 . Sa : 78) yine ayni gazele
Zt Hak'ta mahremi irfan olan anlar bizi
lmi srda bahri bpyn olan anlar bizi
maltaiyle bahyan bir de nazre yazmtr (ayni nsha ; Sa : 74) .
Hlsa bu beyitten mrat zhir horluk deildi. Muhammet Nur', Niyz dvannn
erhinde bu beyti yle tevil ediyor
"Hamzavlerden mrat, Melmiyei Baymiyeden Hamza namnda bir zattr ki
mridi
ehli tevhid idi. Fusus rihi Bosna'l Abdullah' ve Mesnev rihi Sar Abdullah Ef. 1er de
stanbu' ve Rumeli'de haylce mritleri vard. Lkin stanbul ulems,
bunlardan idi.
gayet mteassp olduundan bunlar hor grrlerdir. Msr Ef. ^ j-aS o zaman ana gre
sylemitir.,,
Melmlerden bir zt ta bu beyitteki horluun, ubudiyet ve zillet makam olduunu
syledi. Bu beyti S. Muhtar B. Ef. ye de sordum. Mektuplarnda meseleyi suretle u
tavzih ediyorlar
"Zannmca btn lemi tarikat bir behiti irfna tebih buyurmular ve bu cennet
iindeki hr da Hamzavlerdir demilerdir. Yoksa Niyz' dahi o zevk ile zevkyb olurken,
btn e arnda o ne'e mtecelli iken nasl olurda Hamzavler aleyhinde bulunnr?,,
Bu tevcih, bana da pek uygun geldi. Kuvvetle muhtemeldir ki Niyz Hamzav
demiken bu kelimedeki iltibas, Hamzav aleyhdarlarma Hordur suretinde
hrdur
okutmu ve neticede Abdlbak'nin ikyetini mucip olmutur. Her hlde Niyz'nin Ham-
zavlerle mnasebeti menf olmaktan ziyade msbettir.
beytini hv gazeliyle seyyidin tarihi itiharn 1275 olarak tebir eyledi-
ine kanidirler.
Muhammed Nur' evrd sbuiyyesinde de mahabbet hususunda iclei
**"
kalem ederken niyznin
Ey gnl gel gayriden ge aka eyle iktida ;
Zmrei ehli hakikat ak

mukteda eyler !
Cmle mevudat malmata ak akdemdrr ;
Zira akn evveline bulmadlar ibtid !
Hem dahi cmle fen buldukta ak bak kalr ;
Bu sebepten dediler kim aka yoktur intiha !
beyitlerini nakletmektedir [1] . Hlasa Seyyit, Niyz'ye de muhiptir.

Muhammed Nur', Hac Bayrm vel'nin mehur
alabm bir ar yaratm iki cihan aresinde ;
Bakicak didar grnr ol arn kenresinde
beytiyle bahyan ilhisini de trke erhetmi ve Jj ^ ^ ûio^ ^ 3
>jj j- d) ft/i ^r U^J\ 3 fUJU ,*J|JB

yk trk sofsine hrmetini izhr eylemitir. Seyyit', bunlardan baka
oi-' (* diye balayip bu b-
eyh Rasln Dmk'nin [1] risalesini trke, bni Mei'in [2] saltn
Arapa erhetmitir.
Muhammed Nur', zamanndaki byk sof Ahmedibni drs'in [1]
.UjjVVj-.sJ [1]
[1] eyh Risln Dmk (eyh Arslan); vecit sahibi bir sof olup Halep civarndaki
Trkmenlerdendir. am'da tavattun etmitir. Def ve kaval aldrarak sima' ve raksettiin-
den zamannda ta'nu tenie uramtr. mm Sbk' ile muasrdr eyhin hangi tarihte
vefat ettiini a'rn, Dairetl marif ve ir kitaplar yazmyorlar. Yalnz Mnv' tabakat-
nda 700 den evvel vefat ettiini kaydediyor. eyh Arslan' iin baknz ! "Trkye tarihi
dnsi :Kprl zade Dr. Fuat. Sa 26

Prof. : .
[2] eyh Ebu Muhammed Abdsselm ibni Mel Hasan - yiii >. fM-JI-uc
659 senesinde vefat eden eyh Ebl Hasan zel JiU!l^_il>.l

:
nin jeyhi olup
Maribdir. Tercemei hli, eyh Zfir Ef. nin J_,k!\ *> Zî&U^y^SzS' sinde
muharrerdir, (Sal 57-60). bni Me'e it a'rn'nin Tabakatmda da baz malmat vardr.
[1] Ahmedibni drs; Magrp'taki drs seyyitlerinden olup Fas'a tabi' Arayi eh-
rinde domutur. Silsilei tarikat brz sahibi mehur "Abdl Azzi Debba',, a (1231)
mntehidir. 1213 tarihinde Msr'a gelmi, gidip 30 sene kadar kalm,
Msr'dan Mekke'ye
defeatla Medine' ve Tif'e gidip 1244 te Yemen' kt' asna gemitir. Yemenin
nihayet
Saby' karyesinde 9 sene ikamet ve 1253 te rihlet eylemitir. Ahmedibni drs', evvel
zeliyyeden iken bilhara "Muhammediyye,, tarikatn tesis etmitir. Bu tarik, esmya
mdavemetten ziyade sohbet, ihvana ve bil'umnm ihsanlara hizmet esas zerine messes
olup evrad, Ahmedibni drs'in salevtn kraattan ibarettir. Seyyit Muhammeds sns,
(1274) mumaileyhten ahz tarikat ettii gibi S. Abdlhamid'in Yldz'da yaptrd zel
Salevtndan < <~y}\ ji^M^c Vr ^" w J-

&
diye balyan ikinci ^
Salevtna da trke bir erh yazmtr. Bu suretle zamanndaki tasavvuf
cereyann takip etmekte olduunu ve bu byk sofye hrmetini bildiriyor.
Esasen son asrlarda arap diyarnda seyyit Ahmed ibni dris trk ;
diyarinda da kendisinden baka byk ve hreti mnteir sf yoktu. Her

iki sf de tannm tarikatlara istinaden kendilerini tantyorlar ve yeni
bir tarikat kuruyorlard. Ahmedibni dris, zeliyyeden "muhammediye,,
tarikatn kuruyor; Seyyit Muhammet Nur' da trk itima ve edeb
hayatnda asrlarca nfiz olan melmlii ihya eyliyordu. ok muhtemel-
dir ki bu iki kutup, bir diyarda olsayd kendilerinde olmasa bile ihvan-
lar arasnda bir rekabet meydana gelirdi. Nasl ki Halvetler ve bayra-
miyyei emsiyye mntesipleri, kendilerinden ayrlan melmlere (Hamza-
vler) kar daima murz ve rakip vaziyetinde kalmlar ve memet
aleyhdarlarnn ilk safnda bulunmulard.
Fakat diyar ayrl ve nev'amma mesleklerindeki birlik buna meydan
vermedi. Seyyit Ahmedibni dris'in eserleri bulunmadndan Seyyit Mu-
hammed Nur'dan bahsedip etmediini Bahsetmesine de pek
bilmiyoruz.
ihtiml yoktur. nki Ahmedibni dris, 9 senedenberi oturduu yemende
1253 tarihinde vefat ettii vakit, seyyit skpte 25 yalarnda bir hoca
idi. Grtklurine de ihtiml verilemez. nki Ahmedibni dris, 1213 de
msra geldii vakit henz seyyit, dnyaya gelmemiti. 1245 de seyyit,

Mekke'ye gittii vakit Ahmed, bir sene evvel yemen'e gitmi bulunuyordu.
Yalnz seyyit Muhammed Nur' her hlde bir sene kadar msr'da (1213-14)
ve 30 sene mekke'de (1214-1244) [1] oturan Ahmedibni dris'in hretini
duymu ve meclubu olmutu. ayan nazar bir nokta daha var: 1259 da
470 kiiyle hacca giden seyyit, meczup dervi Ahmedi mekkye mlki
olduu vakit evvelce arzettiimiz gibi tarikatn sormu .(Muhammedi)
cevabn almt. Harir zde merhum seyyitten naklen bu mlkat anlatrken
vardr. Yemen ulem ve sdtndan
tekkesi eyhi Zfir Ef. nin de bu tarikattan hilfeti
ekserisi Ahmedibni Idrs'e mrit olmutur. Sns ihvm, el'an bu tarikatta olduu gibi
Yemen'deki Idrsler de bunlardan ve mehur imam Idrs Ali'de Ahmedibni dris'in nes-
lindendir. Salevt 22 knunu evvel 1314 tarihinde stanbul'da Mahmut Bey matbaasnda
mezkr tarikattan Hac smail Hakk Ef. tarafndan nefis bir surette tab'ettirilmitir. Bu
selevatlar, tamamiyle "Vahdeti vcut,, felsefesini mu'lin, mustalah, Fakat gayet ak olup
mritlere det vahdeti vcudu telkin eden birer derstir.
Ahmedibni idris'in kelimtn cami' ve "Ibrz,, e taklit yollu yazlm olan ^jiJUSJt
^-JAdl^lj. jji J . 1315. H. de Bulak matbaasnda teb'edilmitir; sonundaki tercemci
hlde Fas muzafatndan Meysr karyesinde tevellt ve 1214 te Mekke'ye gidip 14 sene
ikamet ettii mezkrdur.
[1] y^&JU2!l.e nazaran 1214 te mekke'ye giden seyyitAhmet, mezkr beldede 14
sene oturmutur. u halde 1278 de yemene gitmitir ki bu sene seyyit Muhammed Nur'
domutur.
.i^ J* .ms>>i.
[1]. 4-9 diyor
Seyyidin Menbaunnurundan da bu mla-
kat aynen nakletmitik. Seyyit Ahmedibni Idris'in nerettii tarikatn da
(Muhammedi) tarikat olduunu biliyoruz. Acaba dervi Muhammedin
(Muham m edyim) demesi, Muhammedi tarikatna mensubiyyetini ifade
etmezmi Ve acaba bu zt, Ahmedibni Idris'in halfe ve dervilerinden
;
midir ?
Eer dervi Mehmet, muhammedyim demekle kuyud tarikat ve
db rsmdan fari bulundunu ifde etmemise ve hakikaten Ahme-
dibni dris'in tarikatna mensup ise
bence bu ikinci ihtiml daha kuv-
vetli seyyidin, Ahmedibni dris'in ve tarki teslikinin tesiri altnda
kalmasna sebep, bu mlakattr deyebiliriz. Maamafih bu nokta maalesef
lykiyle tenevvr ve tavazzuh etmemitir.
Yalnz uras muhakkaktr ki Ahmedibni dris'in tarikat da kisve
ve zikir gibi mersimden r, sohbet ve hizmet esastna mpteni bulun-
duundan Melmet nevesini hizdir ve seyyit Muhammed Nur', Ahme-
dibni drisi, salevatn erhe balarken (mridi kmil, mukarrip ilallah,
halfei btn, esseyyit Muhammedibni dris ) szleriyle tebcil ederek
kendisinden evvel gavs tandn izhr ve zam bir derecede bu byk
Marib sf'nin tesiri altnda kaldn aikr eylemitir.
ayan dikkattir ki Muhyiddni Arab, eyh Ars-

Muhammed Nur';
lan, Bedrddni smay, Msri Niyz, seyyit Ahmedibni dris gibi daima
mfrit vahdeti vcut nirlerinin eserlerini erhetmi ve onlara mtemyil
bulunmutur. Anlalyor ki ibtidayi slkndenberi bu zeki zt ulmi
zhire ve naklerin mutavasst vahdeti vcut nazariyelerinin kuyut ve
uruta tabi' irfan; tatmin edememi, nihayet her trl kayttan vreste
ve bir ne'e ve irfndan ibaret bulunan Melmeti benimsiyerek nfz ve
kudretiyle pek az bir zamanda dairei ml ve vs'atna bir ok meayih
ve ulemy da almak artiyle neretmitir.
[1] Tibyam vesailihakayik ;

*j/.U>> : Cilt, 3, Sa: 214.
; :
III
SEYYD'N TASAVVUF! FKRLER
VRDT ERN.
hiret, Melek ve Med:
Seyyit Muhammed Nur'un efkrn anlamak itibariyle Vridt erhi
cîi uuduuj')
(c\jjij!i ok mhim bir eserdir. Seyyit' bu eserde "Sulta-
nlmuhakkkn,, lakabiyle tebcl ettii Bedreddn'in efkrn baz rihler
gibi ta' dile deil, tavziha almtr [1]. Bedreddn'in hiretin lemi emir
ve melekttan ibaret olduuna
dir jtî-t^ jlfcJ ^t szn
Seyyit' ve fenya mbeddel olmaa mahkn bulunan
"hireti zevl
mrekkebt ecsm unsuriyye leminden zannederler. Halbuki, bu # >,jjU. t .s l
yetine muhaliftir[2] szleriyle erhedip s^nft j*v c.ju.ij_.îj

j^fc ct A t&
kavlini de u
szlerle tavzih eylemektedir
"Ya'ni, bu kevn fest lemi gibi ecst ve ecsm leminden deildir.
Umuri hiret ruhi izfden ibret olan emir lemidir, nasl ki Allah ta;
sana ruhtan sorarlarsa ruh, benim Rabbimin ermindendir, de buyurdu. ;
Gayp ve melekt lafz da alemi melektun atf tefsiridir. Ebu Tlibi
[1] Seyyid'in vridt erhi, hulefsmdan Ali Urf' Ef. tarafndan trkeye terceme
edildii gibi 1278 de Manastrl bidnbey isminde muhibbanndan birisi tarafndan da
nazmen terceme edilmitir. Bu manzum tercemede vezin varsa da lisana tasarruf ve
kafiyeye riayet edilmemitir; anlalyor ki nzm, byle eylerden bhabermi.. Bu terceme
mesnev tarzndadr. Bir ka beytini yazyoruz !
Varidata baka bir erhi tamam Yazd n verdi Latif ana nam;
An tedrs etti hem de serbeser Koymad diller iinde vehme yer!
Nce bir erhi gzde kim an Grmemi ehli hakayik mislini,
Kim an trkiyyeye tebdil ile Mesnev ebyt ile ol terceme

Olmasnda eyledim ok itihat Hepten klar ederler istifd !!
Mekk lu-îj der ki Ruh, bedelden mufarekattan sonra rabbini arif ise
:
ona vsl olur ve ona evvelce uruc ettii gibi yine uruc ederek suverden
bir suretle mukayyet olmaz. Belki diledii gibi her mevtinin ekliyle
grnr. Hazreti Ali efendimiz perde kalksa bile yine benim
yaknim artmaz; buyurmutur. Eer sad ise dnyada bulunduu suretle
mukayyet olur.. Fakat bu suret, latiftir. Ve letfetiyle lliyyne uruc eder.
Amma bu uruc, her kesin ameli ve takvasna gredir. lliyyn, feleki

kamerden Krsye kadar olup sr sekiz cennet bunlardr. Ariflerin meliki
muktedir indindeki mak'ad sdkta uruc ettikleri sekiz cennet; Vilyet,,
Sddikiyyet, Kurbet, Hullet, Mahabbet, Hitam, Ubudet ve Ubudiyyet
makamlardr. Sr olan sekiz cennetin kur'anda zikredilmi isimlei vardr.
Eer ak ise ahlak redesinin suretiyle mukayyet olur. Huyu gazap
ise kpek, haset ise maymun, S... suret-
tama' ise hnzir, kibir ise fil V.
leriyle takayyt eder ve her tabakann kur'anda ismi vardr. Fakat bu,
unsur suretlerin nkilb ve melekt suretlerin bakasndan sonradr.
Allah da; biz, brahim'e semavat arzn melektunu bylece gsterdik,
diyor. Avam, umuri hireti cisim lemindendir zannedip yle ki r- ;
m kemikleri evvelce ina ettii gibi yine ihya eder; yeti ile cismin
fensndan sonra idesini istidl ve ihticac ettiler. Semavat ve arz halk
eden, onlarn mislini halkedemezmi ? yetile ve bu hususta ir yt ve
ehds ile delil ayndr; misli
getirerek ide edilen cisim, evvelki cismin
deildir, deyip azmi acizden kalacan,
lyetecezz, bir cz'n bk
vdde habbenin bitmesi gibi krk gn mi hayat yamurundan sonra
cismin o ez'den tenebbt edeceini sylerler. Bunlarn hepsi za'm
fasittir. Dorusu gazlnin "kimyyi sedet,, te zikir ve ibni Sn'nm,
Celli devn'nin szlerini tahkik eyledii gibidir ki Gelenbev de bunu
ihtiyr etmitir. Btn ehlullah umuri hiretin lemi emir ve gaybi mele-
kttan olup nefsi ntkann, cJ )^ r olmayp ruhtan ibret bulunduunda
>-
mttefiktir. nki cisim tebeddl ve tagayyr eder. Halbuki Zeydin zt

tagayyr etmez ve merkebin deimesiyle rkibin deimesi lzm gelmez
Mesel Zeyd, yirmi sene zarfnda tamamiyle deiir ve ondan bki hi
bir ey kalmaz. Fakat, zt, byklnde, kklnde bakdir. u
halde Mead, ruha ittir, cesede deil... ve Ebu Tlidi Mekk'nin syledii
gibi teekkli ruhan ile olur . . .
[1]
zj)\S> c-^ c ^'.fc-o ^& JiTjuv L j)\j jji^vi fw
"ojy^. J "O t
<^rs* cJ^^ \
rj^\ O*-^ uu u mi'ra gecesi peygambere; mmetine benden

f ;
selm syle; de ki: Cennet dmdz bir yerdir; orada dikilmi

onlara
aa yoktur; aalan MWi 3 &J~\3 iijU-- dir. Bu tebihi ok zikret-
sinler; dedi. Bundan da anlalr ki umuri hiret; sur cennetlerin ehline
zikrettiimiz gibi hr ve kusr sureti hasenesinde teekkl eden a'mli
haseneder ve cehennem ehline sreti seyyiede ylanlar, akrepler eklinde
teekkl eden a'mli seyyieden ibrettir. phe yok ki lemi berzah ve
lemi hirette men, suretlerle zahir olur,, [1] diyerek bu szleri teyit
ediyor.
Cin bahsinde de Bedreddn'in "cin de byledir,, szn "ya'ni hr
ve kusr gibidir. Haylen tekevvnleri tahakkuk ederse de hissen mev-
cut deildirler.,, diye erhedip daha aada "onlar hissi zahir ile mah-
sus olmayp kuvvei hayaliye ile mahsustur. nki onu ancak kuvyei
hayaliye shibi grr, dier
haziran grmez,, diye tekit ediyor [2].
Bedrddn'in "Melek ve Rahman, eni hakka tehyi eden ve blis ve
eytan, msivyi hakka gtren eydir,, ve "seni tezkiye eden kuvvetlerin
melike ve lezzt cismniye ve ehevta sevkeden kuvvetlerin eytn-
dir szlerini de aynen kabul ve "sen, ey gfil Melike ve eytn ile
dolusun,,
eyliyor.
ikazn o^j^ <a.j ^ jiy j> 3 ^ g>\ â^j kavliyle erh-
Bir az daha ilerde melikenin kuvvetlerden ibret olup temessl

edince melek tesmiye edileceini erhederken "kuvyi enfsiyyei Mu-
jlj . L
Vridt erhi (Bendeki yazma) Sa : 4 - 5
J* j* ^ ^-j
:
-}A y
V ^ ^ r
MJk.ic _*\j_\
r
Jlsj [1]
ilj lVl JlVj m m\ o^-- k jI
^ \rJ"^ o^} jl
^ Jsj
J <&I <lJ-I jVVl J s^Vl jr \ jl IJw> j* ^ ^Js\ ^ \jj,st&
jf\
yCilLl HxJ\ JUVlj o'VjTi If J} 1\ ^ oU-l >V :J.| ijy*
JU.I r
l _s
J~yh ols sU-l j* jLJI JaV aJI sj>-> J
Ijy
Vridt erhi ; Sa : 5
V JLJ-lj. <i^, J jy*j$\j JJr
l\
J. ^1 -(^1- dliT) [2]
\J-I SyiL jl' ( JlJ-1 -s _ji
J ) jjj-f-^c j Ulj A'l Ulj j* jlj ...î-ij
-'
Sa: 16
: :
hammediyye de nelikedir. nki, fk, enfs iin bir tafsildir. Cibril,

Muhammedin aklnn fkta sureti; srfl, kalbinin; Mkl, himmetinin;
Azrl, vehminin; bk melike, haylinin; eytanlar beeriyetinin; dnyev
ve uhrev cinler, musavviriyyetinin suretleridir. Bunun iin amli hasene-
nin ervh, melike suretinde tecesst eder. Haberde varittir ki Peygam-
bere salevat getirilir ve Allah tebih edilirse salevat ve tebihin mikda-
nnca melek halkedilir ve bunlar, salevat getirip ve tebih edip sevbn
o ahsa verirler. Yine bunu iindir ki ed'iye ve evrdn havass vardr.
Ervh, suveri misliyede tezhr edince melike ve evrdn huddm
ismini alr,, diyor [1]. Meleki, tamamiyle kuvvet ve melektu, mecmuai
kuv olarak kabul eden muhammed Nur', tabidir ki Bedreddin'in "ya-
murun her katresi bir melekle iner, o melee daha hizmet nbeti
bir
gelmez. hadsinin sureti de kabul
te'vilini edecekti. Nitekim aynen
kabulden sonra & a. s>a
jlc-ij (an ^) s>sn 5j_,- j % sî^-jj
Sakili jy* j \^ rSj diyerek bu fikri daha ziyde tavzih eylemektedir.
rde ve ihtiyar
Bedreddin' essen lemin kdemini ve hakkn zuhura meyli zatsi

olduunu sylemek suretiyle Allann Mteerria itikadmca fili muhtr
olmasn takyit, ya'ni diledii eyi diledii zamanda icat edemiyeceini,
irdenin istidad mezahire tbi' bulunduunu kabul etmi oluyordu.
Ayrca irdeyi, " Mtekellimn, cenab Hak kadiri muhtardr diyerek
ihtiyara djutj j.a manasn verdiler. Halbuki, bu szleriyle, Allahm
kfirin kfrn, zlimin zulmn irde ve ihtiyar etmi olduunu ifde
ettiler ve ve kfrn meiyyet ve ihtiyriyle zuhurunu kabul
zulm
eylediler,, diyor. Seyyit bunu u
suretle erhetmektedir
" Bu itikat, Allaha cebir ve zulm isndn mutazammn bulunduun-
dan fsittir. Bu sureti izh; kfr ve sairenin Allah'n meiyyet ve ihti-

yariyle olduunu ve iktizyi ztden ibret olan isti'dattan gafleti
muciptir. Halbuki isti'dat, muktezyi zt olup ilim, ona irde, ilme, ;
kudret te irdeye tbi'dir. Vcudu tlip olan isti'dattir. Hakkn iradesi,
jijrji- ^ VI jâi" JlfVl jV jlfVl J M* wi VI î!ls [1]
Ji" u_J-l JL^VI

: : ;
isti'dada olan ilmine mutabktr ki binnetice o eyi kudretiyle izhr eyler.

tikad sahih budur ki kfr ve ire, abdin isti'ddna tabi' olan
:
meiyyetle zhir olur [1] .
Seyyit, bu mes'eleyi ayrca ihtiyr ve kidemi leme it bir trke

risalesinde de " elhsl ef'l, meiyyet ile olup meiyyet dahi mukteziyt
meratibi suverdendir ki esbab dhile ve esbab hricenin husulnde
hsl olur. mdi esbab hrice tr
Biri hazreti ilmiyyede sbt ve vcudu ve biri m'lmun mmkin
olmas ve biri tekvini kabulidir.
Ve esbab dhile dahi tr
Biri vcudi Br tel ve biri irdesi ve biri kn kavli erifidir.
Neticei icat, u alt sebeple hsl olur. mn kibelilfil, min
kibelilkabildir ki urut selsei kyasa mutabktr ve srr teslis bupur
C>ty:JI ^StUSlj f .. [2]
..ÎjjVl (>l->.^_5 "<kS s\* \ Jti b, ijy* j lil U'-Ijj'j

Sa: 18
il j! *>l ^-il! jjoll jli jjIs JLs y j _jJsddl J'i Uj ) [1]
.j.-.is iii^v u*j (ojLi.ij ^ J *j\ J ^y ji j^. fiyi >s >f
ojLi-lj <5ll
^y, JÛ o>Cj jiSCj\ jl
( J
<JV .0)1 ^yij J^"' "^-^
.Sjî)l_5 ^J! <lr SjIjVIj *yr^b JlkUs ÎjMl <;L"
Vridt. erhi : Sa. 40
Muhyiddini arab' gerek fusus ve gerek fthtta bunu kabul etmitir. Mesel diyor ki:
<ic j>L jÂja Vj ^ U

c.L.jU.1 VI
^ VI I. Jl> iljl
.
J <lc ^ ^ VI Uj^-_5>_^s ^/l^VL
Ftht Cilt ; 4 Sa : 18
Bu tarz Allah'n suveri malmat ala mahiye aleyhi
izah, ya'ni bilip ancak o suretle
takdir ederek halketmesi Bedreddin'in tarz izahn ayndr.
tjL-l ) \/-*U JI^Yl^* O^-Jlj ^rl_,LI oL. y <-i.il

j ) [2]
J^" V oi^j .. Jyj îji j JU? j U!l : ti* 4i- M <_>L-~yij
VI jlf_Vl \>J
: :
Sual: Esbap itima' ettikte meiyyet zarureten mnbais olur dedi-

niz ki suduri ef'l dahi zarur olur ve ihtiyra mnf olup mezhebi
hukem zre tevcih olunur.
Cevap htiyr : ile mrad meiyyeti mezkre deildir ki mstelzimi
vcup ola... Belki indettahkik ihtiyr ile mrad, itimi esbb ile meiy-
yeti mezkrenin husl indinde masdarn suduri ef'ale ilmidir. Ma'siyet
sebebiyle emri ilhye muhlefet olundukta emr bilvstaya muhalefettir.
Emri tekvnye muhalefet deildir. Pes emri meiyyet haysiyetinden hi
bir ehat, iledii fiilde hakka muhalefet etmemitir. Muhalefet emr bilv-
staya olur. ^slj,, diye izh ediyor.
Grlyor ki seyyit Muhammed Nur', irde ve ihtiyr hususunda da

Bedreddini smv'nin fikrini tamamiyle kabul ve hatta esbab izh ederek
onu itmm ediyor. Essen bu itikat her mevcudu mezhiri vcd ve her
fi'li, fi'li ilh bilen vahdeti vcudun zarur bir neticesidir.
Hayat s*
Bedreddn'in cmhura muhlif fikirlerinden biri de hayat s fikridir.

Ona nazaran, s, ruhiyle hay ; cesedi unsursiyle meyyittir. Fakat
Ruhullah olduundan ruhaniyeti galiptir ve glip olan cihetine nazaran
lmedi deniyor. Cesedi unsursiyle lmemesi muhldir. Hatta bunu bir
kefiyle de teyit ediyor. Seyyit, dunu da aynen kabul ve u szlerle
erhetmektedir
(s f
y_j aj*. ruhiyle haydr) nki ruha lm tr olamaz, (cesedi
unsursiyle meyyittir) zira ervh, ulviyyt lemine uruc edince unsur
ecsmdan telttuf eder; nki ervhn ulviyyet lemine letfet mnasiptir.
Zikri tekaddm ettii ve anladn vehile ecst, ervhn mezahiridir ve
ruhlar, sfl aleme mnasip olarak tecesst etmilerdir.
Grmezmisin ki hr zamanda s, evvelce olduu gibi yine tecesst
Vrtdt erhi ; sa : 26
edip yere iner ve olu olur [1]. Mevti, kur'anda; ya s; ben, seni l-
dren ve kendime eden
ref'eyliyen ve kfirlerin kfriyyatmdan tathir
ztm... Ayetiyle varittir ki ansr ve tabiattan insilhtan ibrettir. bu,
Hatta urcundan bu zamana kadar 1850 sene getii hlde yemee ve
imde ihtiyac olmamas da bunu meyyittir. *jt
aj ,_,.j-Uj .Û , yeti r4
cesedile diri olduunu isbat etmez. Lkin talttuf edip ruhan urc ettiini
ifade eyler. (Ruhullah
olup ruhaniyyeti galip bulunduundan ve ruha
mevt olamayacandan galibe hkmedilerek lmedi denirse de bu
tr
cesedi unsusiyie lmedi demek deildir. nk bu hl emri muhldir.)
Ve cesedi unsursiyle lmedi demek cesedinin lmne dellet eden yete
muhaliftir.,, [2]
Seyyit, bundan sonra Bedreddin'in mevti s hkkndaki kefinin

sarihi kur'ana mutabk olduunu syliyerek bilmnsebe hari csmnnin
ademi imknn da isbat ediyor ve ehlullahm hari cismanyi inkr etme-
diklerini, belki ervah rifnin bir suretle mukayyet olmayp melikede
olduu gibi her suretle teekkl edebileceini ve mttakilerin ruhlarnn
lliyynde latif suretlerle; ekiyann ruhlarnn Siccnde huylarna mnasip
latif suretlerle teekkl edeceklerini ve ehlullahm ancak
unsur cesetlerin
harini inkr ettiklerini beyan edip "unsuriyyta baka yoktur. hiret ise
bk ve l yezldir. Ervah tecesst eder ama ansr leminden deil,,
[1]
diyerek cmhurun kail- olduu hari cismanyi inkr ediyor.
[11 Seyyit, Is'nm tekrar tecesst edip nzul eyliyecei mes'elesini mbhem geiyor.
Acaba mrad nst lemine geerken tekrar tecessdm ? Bu kadar serbest dnceli
ve ak fikirli olan Muhammed Nur', bu derece bait bir ihtimle zannediyorum ki inanamaz.
Yoksa Is'nm ayniyyetini hiz yeni bir mevludun zuhurunumu syliyor? evvelce olduu
gibi yine tecesst eder kavli, bu son ihtimle kuvvet vermektedir.
oV ( ^-Jl ) OjJ.ll.ic *^>V c IjjVI jV ( ^jjjr ) [2]

j.5j Alkili .y-Ull jV ^ cMs ^Jl o>-^ l
r
eUy.
5JlUc
Jl
^ jl
l
^yVl JiJl
4.h jT^sliJ
Û! "v ^ 1
V.
^Vjl U^ U;Jl>T
-^^Vll
Jl
J
xJL
J Jjj
Ui\ * Aj\ *'l ^Jallj Û\^ jÛVly byÔiÔ* Jl eUljj
ui J&j a <X* Uj. U_j JU? a!_j5 UIj cj^j JS'l w5- j jU'j
^.
c Jli VkA?
. <0!I
CJJ ^. ) =~_,y ciklr
J;
oJ^- o^* J* JjjMi
^
j>. oy JjlljV ( JU ^ Ij ^JI .JJi os.}. *>'\ I Jl ^jjilji O^Vj
. oj.^>- cy J* 3IJI \ M _)U* ^j^Jl
Vridt erhi. Sa. 32
:
nc devre Melmleri
257
Alemin kdemi ve Kiymet
Seyyit Muhammed Nur', "lem, mutlak olan cins, nevi' ve ahsiyle

kadmdir. Hudusu, zt olup zamn deildir,, szlerini yle
erhediyor.
"Zira hakayik mec'l deildir. Hdis ve mtegayyir olan ancak
vcudi Hakkn tecelli tarikiyle izhr ettii bu ahvldir. (Hudusu, ztdir)
Hakkn ona takaddm ztis olduundan; nki hakayik, Hakkn hazreti
cebertiyyesidir. (Zaman deildir) riza; zaman hi bir vakit mevcut
olmad[l].
Ayrca
evvelce bahsettiimiz ihtiyr ve irdeden bhis kk trke
de * u
risalesinde
sbtiyesiyle dim ve bkdir.
3 &
f A ^\ ^
szn "zira cenab hak sft
_

Pes dim ve bk isimleri dahi mazha-

rnda lbt minel'ezel ilel ebed ahkmn icr etmelidir. Amma lem ki
eyayi mmkine ve a'yni sbitedir; ilimde suveri esmadr ve harite
taayyni eydr. Ayn zt olduu itibariyle bu surette leme dim
ve
kadm i'tibar zlliyyeti sbutiyle Hakkn devm ve bakas saltanatna
mstenittir. Zira cenab hak ezel ve ebed, dim ve bkdir.
Pes vcudun
zilli dahi bu vcut ile dim
ve bkdir. zil olamadan, zil dahi zil
olmaz. Pes cenab Hak ise lemyezel ve layezldir.
^t-j suretinde
tavzih eyliyor.
Bedreddn' zuhur ve tecelli ilh olmasi itibariyle lemin zti ilh

ilekadm ve bk olmas hususunda pek ileri giderek (baz kimseler,
zaman nebi fM-Juj* da Deccl ve kendilerine mefhum olan kyamete,
Dbbetl'arz ve emsline mtevakki' olurlar ve bunlarn kendi
zamanla-
rnda vukuunu beklerlerdi. Bu, kitaplarda mehur ve mebsuttur. Sonra,
mteahhirn de kendi zamanlarnda vukuunu beklediler. Hatta bu
bapta kitaplar bile Bazlar bu almetlerin hicr 800
tasnif ettiler.
senesinde olacan bazlar da zuhur edecek eylerin Mehd'nin
tevkit;
zamannda zhir olacan kail olup Mehd'nin de 700 le 800
arasnda zuhur ederek Htemlvilye olacan beyan ettiler.
Halbuki hicretin sekizinci asrm bitirdik. Hal avmn tahayyl
ettii
olmad. Binlerce sene bile gese yine onlarn za'mettikleri eyler
ve
Wrr f f
jWi oV ( JUjV )
Varidat erhi. Sa. 28
Melmler 17
258 nc devre Melmileri
zannettikleri har ecst vuku' bulmayacaktr,, [1] ve kyameti

diyor
"bil ki ekbir nezdinde kyamet saltanat sftn inkrazndan ve ztn

zuhurundan ibarettir.
stersen sen, len kimsenin kymeti kopmutur de ;

hair de zikri
getii gibi idei misileir diye anlatyor [2].
Seyyid'in bu husustaki Fakat seyyit,

fikrini renmeyi ok isterdik.
ancak
1269 da manastr'da ay kadar ikameti esnasnda varidt
nsfna; aksam yaknin nihyetine ve Bedreddn'in mhedtma kadar
takriredebilmitir. Zaptedilen bu takrirler, 1275 te kendisinin nazar
tetkikinden geerek tercemei hlinde bahsettiimiz tarihi yazp cem'et-
mitir. yazmam; bu kadarn kfi grmtr.

Nihyetini
Mis Niyz
Acaba seyyit'de, kyameti ve Ert saati Bedreddin ve i
gibi mi gryor; yoksa Muhiddin gibi kabul ve ayn zamanda enfse
tatbik ile te'vilmi ediyordu? [3].
Vj jjlj j rr^.J
'
a '-.
r r*
cr~ rr
u3
^
J**'.J
f
sUVj L~~
jc r
l_yJl tU" U > Ijlls br %i f
*JI -* ^1 0^3 * S
... ly^ju j ^L.v >t*

ly^j u ^
^_ v_j y~ _b
!
Jis di j! oUJl "ckL- oUI J 6 Vlx* UjJI l UI 121

f
"Devre ariyye sinde Ert sat tevil ve enfse tatbik eder ve der ki
[3] Niyz,
LJVl J jl-'U Jji jV VflJI sV- 11 * UVI J >-Vl r^ cAi-Jl
L'jjl- -J-^ <.'V <>-'-Jl oU* ^fj jic **;A c JUJI j>_>
j^l j/-. jUIJ* ;jU f MJI Oc ^-ic Jjyj jf V _,*k^ JM 1

J^. d W >v s s
... ^cVI r J<)l Jjh^ u A ^ A * Ll

Maamafih; Niyz, divannda Mehdinin vcudunu da mukr olup hatta onun kaim"
olduunu bile syler. (62 inci sahifenin hiyesine mracaat !)
Bu byk sofnin kyamet hakkndaki efkrna gelince ;

ona nazaran kyamet tr :
Kyameti sugra, lm ;
kymeti vust, insann ihtiyr lm, yani mride iradesini
teslim etmesi; kyameti kbr da mehur kymettir. Bunu yle anlatyor: ^jSZj\-uJ!\j
v j' i/j v-Vj ^"M ^'-^y. J"
t ... a>-I j VI j_j>- J

Daha aada Muhiddn'in szlerini de _> J^' ^'^J ji-~l!ljy
J jj-^J
J '3UI l_J ^-j Vjks^j U-Jli . Ia* VI ;>"S/I Jl ^Vl Jii_j UJi
Muhammed erhinde Ert sat, kyamet

Nur' "akaidi Nesefiyye,,
ve ahvali kyameti olduu Fakat bu kitaba itimat gibi kabul ediyor.
edemeyiz. hi phemiz yok ki seyyid'in Akaidi asli-
nki bu kitap,
yesini ihtiva etmiyor. Ulemann pek ou Akaidi Nesefiyeyi erhetmi-
lerdir. Seyyit'de zamannn hakikaten byk bir limi olduu iin bu
iisre iktifa ve ayni zamanda ulemay rsuma kar ilim ve faziletini isbat
maksadiyle stiruma' camiinde kindi namazlarn mteakip akaidi erhet-

mi; takriri zaptedilerek elimizdeki risle meydana gelmitir Bu risleyi,
Bedreddin'in ihyal'ulm ve kimyyi sadet hakknda syledii g-ibi
eriatla hakikat arasnda bir berzah addedebiliriz [1].
Muhammed Nur' bu rislede hari cismanyi de mteerria'nm kabul

ettii g-ibi izh eder. Halbuki Vridt erhindeki fikri gayet ak oldu-
u gibi ftiha tefsirinde [2], jUj IaJ.1
J *iz.)\ da [3] ve hemen
bu bahse temas eden her eserinde "beden misl,, yi kabul ve hari
cismanyi de reddeder.
zy- Jly diSij x>.\)\

r
C J Jg3\ \}j jj ji-l ^ LiVl \}j
diye tevil ederek Bedreddn gibi mteerria'nm kymetini inkr ediyor. l-i _îY Jjij
"Devrei ariyye,, nin Hatimesinde de ; bunlar okuduktan ve anladktan sonra y'ne hakika-
tin zilli olan eriata mtabaat tavsiye edip kendi szlerini kabul etmiyenlerin bu akideyi
de renmek suretiyle istifadeleri olacan
f^"''
^ \c } ^ ^ ^' J
szleriyle anlatyor. ... f Jo- <U" jyr ^ JS'jls <^ italicl J)C V j
Tafsilt iin Devrei ariyye'ye baknz !
. .iJlj JJU;!I
^^ jyj U^blj sjUJ LjTj |._jUU-I [11
Vridt
yevmi kyamet maliki Allah tel hazretleridir. Yevmi kyamet i Jr-jl (_}> !L [21
demek yevmi hair ve neirdir; evveli mevttir. Haberde vrit olduu vephzre Jt2i OU
<:L5 cJi mevti ihtiyar, fen fillahtr. Tifei aliyyenin hairleri ve neirleri dnyda olur.
Mevti iztrrleri dri fenadan dr bakaya irtihalledir ve bu tife mekn ile mukayyet
olmadklar gibi bir kevn ile dahi mukayyet olmazlar. Kmilinden olmayanlarn mevtleri
ancak ztrr olur ve anlar iki tiledir. Biri m'mini taki ve biri kfiri akidir. M'mini
taknin ba'delmevt ruhu illiyyn mukayyet olur ve
ile kfiri akinin ruhu siccn ile mukayyet
olur ve m'mini taki teeelli cemlde olur ki
Jlil _j
jLJl JV ^ _jl ci-l J*V If^-J* ju.a Ju-f" jl
^1
jUVI <f J3_j . s^Ll c-e y> Jl 4 _jl J_jYI j^c ^*
Muhiddin'de "fususta bunu kabul ediyor.

Muhammet Nur, Vridt erhinde Bedreddnin hari ecst hususunda,
deta istitrat kabilinden "Maamafih bir zaman gelip insan nev'inden hi
kimsenin kalmamas; sonra yine babasiz, ananz bir insann topraktan v-
cuda gelerek mezkr ahstan tensl tarikiyle bir cinsin hsl olmass
mmkindir,, szlerini erhederken eyhi ekber, fususuta, Allah, lemi,
bir ceset gibi yaratp demi ona ruh yapt. nsni kmil hirete intikal
edince kymet kopar ve imret, hirete intikal eder. Peygamber de bu
hususta; yer yznde Allah, Aallah deyen bir kimse olduka kymet
kopmaz; dedi. Ya'ni kavlen ve uhden Allah deyen... Baz rihler,.
Sultanl arifnin mradn anlamadlar. Felsife ve tabiiyyunun za'mla-
rna mutabk bir surete hamlettiler, ilh! Bizi yakin ile rzklandr; ey-
tanlarn errinden sakla.. [1]. . . .
Naklfusus ehrinde de Muhiddin'in "Allah, insann nefsinde nefsi

ntkay ayn maksut yapt gibi demi de lemin maksudu kld. Bunun
iindir ki dny, demin zevliyle harap olur ve eceliyle imaret, hirete-
9
intikal eder.,, szlerini yle erhediyor:
"Grmezmisin ki dny, dnyda insann bakasiyle bkdir. Kint
onun iin tekevvn ve msahhart ona msahhar olur. Adem, hirete
intikal edince sem temevv eder; dalar yrr: arz paralanr; yldz-
lar dalr; gne kararr; imaret, dnyda olduu gibi hirete intikal
eder,, [2].
J'
<uJii-l
J JJu V _j <d;c j \-t J>S Jli <jJî)l <jj j^**-^
(
jlT J^s ) jULIj Uilj ^)\ V LT ... jU J
Buradaki "cesedi tabi ve unsur tabiri tabiat ve unsuriyytm latif suretleri mana-
smdadr. Dier bir tabirle letafet ve kesafetten kinyedir. Bu hususta evvelce Vridt:
erhinden kf derecede delil getirmitik Halfesi Ali Urf Ef. de "Mebede' med,,
tercemesinde bu hususu tavzih ediyor.
Terceme ve erhi kitbrred fil Mebde'i vel med.. "Bendeki yazma; Sa 25 : - 26,,..
c-I^Jl LJlo>i.>-_j j_, ).

3 i J~ VI Jl J-&I LiVl JeJI lils îf -o- jj
icUl ^lljia s>"Vl Jl SjUloUI_j
Jr V Js- fyV ^ j -Ut ilj- o^jVIJc-
jijUl jlkl -1^ ^cL ^jliJI jk.9
(
.. L
^ ^r"" J ^y *IJ_ji jV* u^S^^ ~^>-j:
ijiLl^; y U>l j OJl bjjl ^1 .o^LDlj <i-5UI Jlyl ^ ^JL L~

..^JljJl l VI Vj J^Vj.
Vridt erhi; Sa. 25.
L'Jl^y1 li^l j j'LiVl^Jlj^ iLUl ^fcÛlj.. nâA] J-|jil4*>-j ) [V]
Bu mesrudattan anlalyor ki Seyyit, muhyiddin gibi kymeti kb-

ry kabul etmektedir; Bu akide, lemi, uunt ztiyyeden ibret ve
binaenaleyh Hak ile bk addetmee mnaf deildir. nki seyyide
nazaran lem, mahvolmiyor; belki imret hirete intikal ediyor, ta'biri
harla, Nast ve ehdet lemi, kesfetini kaybederek Emir ve Melekt
oluyor.
u hlde Bedreddn'inbu husustaki ifadatn seyyitte gremiyoruz.
Onun bu bahsi erhederken bir hayli bocaladktan ve kaba-
iindir ki
hati rihlere ykledikten sonra Allaha snarak bir bua ile mes'eleyi
mbhem brakp geiyor. Seyyit, her hlde, Ert sati da aynen ka-
imi, fakat enfse de tatbik edecekti. Niyz erhinde Mehd'nin zuhu-
rundan bahsetmesi de buna delildir.
Seyyit Muhammed Nur'da vahdeti vcut :
Tasavvufun ess olan Vahdeti vcut, tabiri tasavvufsiyle; gerek

mahss, ve meht olan Ayn ve ehdet cî } &
leminden, gerek s-
riyle mahss, fakat gayri meht olan Emir ve Gayb ^\ leminden
olsun her mevcudu Vcudi mutlak olan Allah'n bir e'n ve taayyn,
ibir tecellisi bilmekten ibarettir. Sofiyye'ye nazaran kint, zt ilhinin
sft ve esmsna, ya'ni A'yn sbite'ye, istidatlarna gre tecellisi, da-
ha dorusu Zt'n mtehlif sfatlarla zuhurudur. u
hlde hilkat, zuhur-
dur ve Hakk'n zuhurundaki iddet, butununu baddir. Ondan baka
mevcut yoktur. Mmkint, Zt baht'n A'yn sbite'ye, ya'ni suveri il-
miyyesine tecellii, Suveri ilmiyye, ya'ni A'yn sbite de Zt'n zuhu-
rudur. Hakiaatta her Vcudi mutlakn tecellisiyle mevcuttur,
mevcut,
yoksa kendi vcutlar dnlrse mahz ademdir. Muhiddn'in
itibriyle
c s^ji^jj cû ûy dedii gibi bu zuhur ve tecelli, Hakka it ve rci'
bulunduundan A'yn, hakikatta varlk ryihasn koklamamtr.

Grlyor ki Sofiyye' vcudi vcibi ispat, vcudi mmkini ise adet
nefyediyorlar. Onlara gre mmkin, vcibin tecellisidir. Zt itibriyle
her eyden mutlak ve mnezzeh olan Hak, sft itibriyle her eyle
!
262' nc devre Melmleri
mukayyettir. Fakat bu takyit, manay miynesiyle takyit deildir. Zt'ra

mtekabil esm ve sf tiyle zuhura ve bu suretle ((
mezhiri mmkine,,,
ile mukayyet gibi grnmesinden ibarettir.
lk Sofilerde vahdeti vcut mphemdir. Fakat her halde bunlarn da ,
vahdeti kail olduklar muhakkaktr. Yalnz Muhyiddini Arab' bu felsefeyi:

btn vzuhivle izhr ve etmi; ondan .sonra Sadrddn, Mevlna,.
iln
Seyyidi erif, Celleddni devan gibi vecitli sofilerde eyhi ekber'e
tamamiyle mtabaat etmilerdir.
Fakat mutasavviflerden Aladdevle, mm Rabbani, Muhammedi

Ma'sum gibi daha ziyde zhit ve muhteriz bir ksm, vahdeti vcudu
te'vil ve Muhiddnin akvalini tevhin ederek ikinci bir vahdet mezhebine
slik olmulardr. Bunlara nazaran "vahdeti vcut,, "vahdeti ht,, tan ,
ibrettir ve slik slkunda yle bir derecei fenya vasl olur ki orada
mmkintn ve vcudu da fn olur. Haktan baka bir
hatta kendinin
ey gremez. Halbuki bu mertebe, slkta vusuli icap eden bir makam,
ise de mertebei keml deildir. Hakikatta mevcut gibi vcut ta kesret
zeredir. Bu makamdan rcu edilince (Sahv ) lemine eriilir ve le-
min, Hakkn vcudiyle mevcut, fakat Haktan ayr bulunduu anlalr.

Sadeddni, Teftzn' Makasdnda, vahdeti vcut mezhebini reddedip
mevcudtn vcudunu kail, binaenaleyh bu ikinci meslee sliktir^
da
Gelenbev merhum da Cell hiyesinde Gazalnin "Miktl envar,, da
vahdeti vcudu kail olduunu tavzih ederken bu ikinci mezhebe de
temas ve sahibi makasdn muhtar bulunduunu beyan eylemitir [1] .
Alddevlei semnan (vefat 77 yanda 736) de vahdeti uhdu ka-

bul ediyor. eyh Kemleddin Abdrrezzk k
Alddevle'nm [2]'
"Muhiddni arab'nin Hakk vcudi mutlak

dediini bilmesi yanltr,,
duyarak mumaileyhe bir mektup gnderiyor. Mektubunda vahdeti ucudu
yt ve ehds ile isbat ediyor. Rknddin Alddevle', o mektubun
altna bir cevap yazarak kn'ye iade ediyor. Cevabna ..... f -dijs.
*
. w- 1^1 Jl \~i J o' j i^yiji 47bjs-^ jCllj *yry v-*-l^l>

erhi Makast (metin) Sa. 73 erhi makasdn vcut bahsine de mracaat
[2] Kemleddin Abdrrezzki kn , Nureddin Abdssamet isminde bir eyhin m-

rididir. Ulm zahire ve batmay cami'di. stlht sofiyye, erhi fususl
Te'vilt kn;
hikem, erhi menzils irin gibi bir ok mhim srl vardr ..
. . .
yetiyle balyp vahdeti vcudun vahdeti uhuttan ibaret bulunduunu

anlatyor [1]
mm Rabbn Ahmedi Frk' [2] de vahdette bu ikinci meslein
sliklerindendir. Muhiddini arab'nin vahdeti vcudu makamat urucun
nihyeti bilip hatmi vilyeti bu makama hasrna
itiraz ederek "istlyi
hubbi mahbup vastasiyle nazar k

muhipten mahbubun gayri kalkar
ve mahbuptan gayri hi nesne grnmez. Amma ne an ki nefsl'emr
mahbubnn gayri olmaya." Zir bu hkm, muhlifi hiss akl ereftir,,
diyor [3].
Vahdeti vcudun uhd, na tavassuti ahvlde yz
"bu ahvl
gstermitir. makamdan gzer eylemilerdir. Nitekim, bu
Badehu ol
fakir kendi ahvlinden mukaddem tahrir eylemitim,, [4] szleriyle u-

hutta tecelli eden bir vahdetten ibret bulunduunu bildiriyor.
Yine bir mektubunda [5] Byezt ve Mansur'nn bu tecelli ninde

ve ji- dediklerini, fakat bu szleri "jiin haktr, ben deilim de- ;
mektir. n kendini grmedi, isb.at gayr dahi eylemedi; ne an ki kendini

gre ve ana Hak deye... ol hat kfrdr.,, Diyerek te'vil ediyor. Hatta
16 nc mektupta vahdeti kail olanlar e ayrp bir ksmnn mtekellimin,
dier ksmnn lemi, hakkn zilli bilen rifn olduunu syliyor vc nc
ksmdakilerin lem iin "harite asla tahakkuku yoktur, um.
dediklerini, fakat bunlar, kmil olmakla beraber szlerinin rehnemyi
dallet olup bilhara "fendan dolayi byle grrler; sonra zillet ve
ubudiyet makamna erince,, diye bu akideden vazgetiklerini tasrih
eylemektedir [6]
Dier mektubunda, vahdeti vcudu Muhiddn'in izhar ettiini,,
bir
ondan evvelki meyihin szlerinin vahdeti uhda hamlolunabileceini
syliyor [7]. Baka bir mektubunda da "bu arsada eyh dir ki
ghi annla ceng, ghi sulh vaki olur, shani ma'rifet ve irfana bnyd
nihd olan oldur...,, diye Muhiddn'in vahdeti vcudu izhr edenlerin
reisi olduunu itiraf ve baldaki kanaati tekrar ediyor [8].
[1] iki mektup mevcuttur

Nefehatta Kemleddni kan'nin tercemei hlinde her
Hace Ahmedi Frk ibnieyh Abdl ehadsserhend
[2] > jji Mr-\ y- : II
^
liJiyll-uVlJ^ Nak, Kdir, Cet' dir, Nakiyye indinde (mceddidi elfi sn) lakabiyle
tekrim edilen bu zat 1034 te mahmumen vefat etmitir.
[3] Mstakim zde'nin mektubt imm Rabban tercemesi. ,
31 inci mektup; cilt : 1 ; Sa. 46 - 48

[4] Mstakim zde'nin 31 inci mektubu; Sa: 48 ( Cilt : 1 )
[5] 43 nc mektup tercemesi; Cilt 1 Sa. 55 : ; .
[6] Ayni kitap. Cilt; 1. Sa: 107 108.

[7] Cilt 1. Sa. 209.
[8] Cilt 3. Sa. 74 - 78.
j
264 nc êvre Melmleri
imm olu Mehmet Ma'smi Serhend (1098) de ayni

Rabbn'nin
itikattadr. Mektubatnn bir ounda bu akdeyi izhar eder. Mesel
108 inci mektubunda vahdeti vcudu vahdeti ht olarak te'vil ve te-
celli zt, ndan bir e'nin tecellisi diye kabul edip bu bapta
Ald-
devlenin bir rubsiyle de istihat eder [1].
Seyyit Muhammed Nurl arabi'ye gelince:

Mumileyh; vahdet hususunda Muhyiddn Mevlna', Bedreddn ve :
ire gfibi vahdeti vcudun mfrit bir m'min ve mbelligidir. Kafiyen

imm Rebban' ve peyrevleri gibi vahdeti hda tenezzl etmez. Bu
onun her eserinin umde ve essdr. Filvaki, vahdeti vcutta Muhiddn
mezhebinde bulunan dier soflerden ayr bir fikri yoksa da diyebiliriz ki
bu mes'eleyi dier meyihten daha ak ve daha ihtirazsz olarak iln
etmektedir. mm
Rabbani' gibi o da vahdeti vcudu ayryor. Vri-
dt erhinde velhsl ns, vahdeti vcutta mezhep zerindedir; birin-
ci mehep, mezhebi avamdr ki onlara gre bu vcut, hakkn vcudunun
gayridir. kincisi, havas mezhebidir ki -onlar da bu vcudu, hakkn v-
cudunun zilli addederler. nc mezhebi asfiydr ki bu mezhepte
vcutayn vcudu haktr; zilli deildir. Bu bil'asle Seyyidil Mrselin'in
makamdr. O sebebten glgesi arza dmedi. Ondan bakalar bu
makamda onun kademi zredir,, diyor [2].
Muhiddn'in salati sbiyyesinin erhinde c-aiu^ . ywiw ji*.-
iiij- ii^jU j.sa-j^.^v >v erhederken "lh ve Al-
Jjif c^s szlerini
lh, lgati arapta mstagrik demektir. Trke kaplamaa derler. Bu
mevcudat zti luhiyetten baka kaplayc bir ilh yoktur. Seni kimse
tevhit edemez. nki sen, ezeli sbkta ve ebedi lhikta sen oldunn
gibi bu suverle de zhir olan sensin. Senden gayri zhir ve mevcut
yoktur. Tahkik zere senden gayri esni kimse tevhit edemez. Zira sen
yani zti ehadiyyet, zaten ehad'sm. Hasl seni senden gayri bir kimse
tevhit edemez. Nitekim ehli tahkik buyormulardr ki: Hakk tevhit ede-
mez, illa ehli irk. nki tevhit eden kimesne bir gayr isbat edp
gayri grmeden neyi tevhit edecek? Bundan mnfehim olur ki ben hak-
k tevhit ederim; etmem; diyecek olursa irketmitir; isneyniyyet olduu
[1] Mektubat Mehmet Masum tercemesi: Mstakim zade. Cilt. 2; Sa. 76-77.
10* jl '
r
l^JI A ^ JjVl . . A* J ^-LUji J-U-lj [2]
<lc -Ollj^ u^jVlj* 4b

^ jtfUUj <!UVl jL-J.U.^ f
U. 4bV ji-l^j ^
. .fUllIAj t.j.5
ojf-i ^
varidt erhi
ncdevre Memle u
265
iin,, diyor [1]. Yine ayni bahiste bilmnsebe "luhiyet mertebesi, ge-
rek mertibi Hakkiyei btnai mutlaka ve gerek mertibi halkiyyei
mu- '
mukayyedeye mildir ve cemii mertibi mstagriktir,, szlerini okumak-

tayz [2].
">^_ji VUiv cmlesini de "vcut seninledir, secde sanadr
demek; sen, sana secde edersin demektir,,
[3] szleriyle erhetmektedir;
varidt erhinde de 'y >^
szn "zira onun vcudundan baka
vcut yoktur. Ancak odur ki zuhur edip suveri hakayikle suretlendi ve
bu suretle Hak taalnn vcudiyle hakayiki ilmiyenin suretleri olan ehas
-zhir oldu. Bu zuhurda hull ve ittiha yaktor. nki hull ve ittihat
iki mevcut arasnda olur. Scak su souk suyun ittihad; yan
ile
ste; suyun nebatata hulli gibi,, diye erhediyor [4]. Seyyid'in bu
szlerinde calibi dikkat bir nokta vardr. Mevcudat hakla o kadar bir
addediyor ki scak su ile souk su, ikisi de su iken bunlarn tekil
edecei vahdeti bile bu vahdete tebihten ihtirz eyliyor.
Aliyyibni Ebu Tlib'in ^jm^ ciij urv jj jii^j matlaiyle
balyan irini erhederken de szleri syliyor: u
"jiiuj
yani, cemii mahlkat vcutta zuhrlarnda deillerdir, Jj
benzemekte. Eya vcutta zuhrlarnda deildirler, arvij ya'ni ancak
kara mabihtirler. Vcudi mstakilleri yoktur. Hak da byledir. Eyann
vctlar vcudi haktr. Mstakil vcutlar yoktur. a\s halbuki sen ya
Allah; Hak taalya hitaptr; W, ya'ni halkn vcutlar ve zuhrat iin

jl> tfArtu n bi' su mesbesindesin..
.

;i.^!u^ 3
r
cj yjij & 4i.
E muj ya n i hakikatta ve nefsl'emirde
'
kar, suyun gayri deildir. Ancak su burada hava ile, kar suretinde
grnr. Su nam gizli olur ve kar nam zhir olur. Nefsl'emirde ey'i
vhiitir. Halk, Hakkn Her surette cilveger
zuhrudur. olur. Ol cilveleri
halk namna oldu. Halbuki zatndan gayri yoktur,, [5].
Muhammed Nurun her rislesinde fikri esas vahdettir ve bu hususta
delil aramaa hi hacet yoktur. Hulsa Seyyit, tarz teslikinde daha
mufassalca anlatlaca vehile vahdeti vcudu tarikinin umdesi olarak
.kabul ve vahdette fnyi tmm, mertebei keml kabul eylemitir. Bu son
[1] Viridi yevml ehat. ^Vlfjoj.j
[2] Keza.
[3] Virdi yevml isneyn Cji'V
.jU-lj^j jll^lVI o^^jAii-lj^jj^j ^ U'lj jj^jVl j >rJ V4)'l

[4]
Vridt erhi ...ol'UlJ AUj JPl

[5] erhi kelm Emiril m'minn risalesi.
:
makam, "bu makamda ne kesret, ne vahdet ve ne li hitap sabit olur.

Bu makmn lisan -foM'sV- dr,, diye tarif ediyor [1].
Seyyide gre Muhammedi' ve Hakikati Muhammediyye
Muhiddin' ve ir sfiyye ricali gibi Seyyit Muhammed Nur' da

peygamberi Taayyni evvel ve makam vhidiyyet olarak kabl ediyor.
Bu takdirde Muhammed', Allah'n zuhuru; Allah', Muhammed'in butunu
ve ir ey ve mevcudt ta Hakikati Muhammediyyenin tafsilen tazhu-
rndan ibrettir. Vhidi zaman olan ahs Gays, hutup ayniyyeti
muhammediyyeye mazhardr. Binenaleyh muhammedin kabri hakikisi,
onun vcududur.
Muhiddn'in Salat feyziyyesini erhederken "hazreti neb
Seyyit',
.u n taayyntn evveli olmasna gelince
.i>
i Hak', vcudi mutlak :
olduundan ezelen ve ebeden taayynden mnezzeh ve mukaddesstir.

Ve mutlak olarak ona taayyn yoktur. Hatta o, tlaktan da mnezzeh
olup Bu taayyni Muhammedi Allah'n kavli sbitiyle,.
aslan bilinemez.
vudi Hak isbat eitii ilmullahtr ki ondan evvel asla
olan vcudunda
taayyn yoktur ve o, her eyi muhittir. Her ey hlik olup ancak onun
vehi, ya'ni taayyn bulunmayan zt, hlik deildir ve her ey fnidir ;.
ancak rabbinin vehi, ya'ni zuhurundan da mukaddes ve mtel olan

zt bkdir. Sonra hakkn ezel tecellisi zhir oldu ve taayyni evvelde
mnderi bulunan taayynt, taayyni evvelin zuhurundan sonra tezhur
eyledi,, [2] diyor. Muhiddn'in ^M- m erhederken de bir mahalde
Muhammedi u suretle tavsif eyliyor: "zti ilhiyi dnyada ve hirette
grmek imknszdr. Ancak hicab izzetle, ya'ni rububiyyetle grlebilir..
Rububiyyetin etemmi mazhar efendimiz Muhammed'dir ki o, kemli sft
ile zhir olan zattan ibarettir [3].
[1] Mridl uak risalesi.
j!l JL? Vl.il VI dSU^y j Ja-ÎJU"
Salt Feyziyye erhi i ^jll JU
\t>s$u (r"i
j v^'y ..j-A'sjJ' V| s >-Tj L'j ujicy^y ji ^.v [31
:
nc devre Melmleri 267'
Ahmedibni drs'in salavatndan bir tanesinin erhinde de ki bu

risle Seyyid'in en muciz ve en selis eseridir u
szleri okumaktayz
"Malm ola ki azameti ztiyyei ilhiyye, hazarttr, ve hazart be-
tir: hazretzzt ve hazretssft ve hazretl esm ve hazretlef'l ve
hazretl ahkmdr [1]. Cmlesi, zti Muhammedi ile zhir oldu. Hazretl
esm, hakikati insniyye; hazretssft, hakikati Muhammediyye, hazre-
tl esm, hakikati insniyye; hazretlef'ali vel'ahkm, hakikati demiyye-
dir. Bu hakayiki zti Muhammed' vc efendimiz hazretleri cmi-
dir. Zir evveli ma halakallah ve hateml enbiydr [2].
flljU-L Jjl jj ^j-jj -aijli-U Jjl.*tljj Jj tSjj "USljUL Jjl ji _j <Lk
bunlarin hakikatlar birdir. olunduu, zat zhir ve gayri

Nur tesmiye
muzhir olduundan; ruh tesmiyesi, menbai hayt olduundan; kalem tes-
miyesi, ilmullahata mcmel olan tafsl ettiinden; akl tesmiyesi, hakikati
mdrike bulunduundan; ar tesmitesi, muhit idndendir.,,
Yalnz uras nazardan dur tutulmamaldr ki, sfiyyn bu hazart
mertip noktai nazarndan tefrik ve ta'yin ederler. Yoksa evvel Allah
vard, sonra sfat zuhur etti; sonra ervh, nihayet ebh ve insan v-
cuda geldi demek deildir.
Aliahn, ya'ni ltaayyn ve hviyyet lemindeki zat bahtn vlimi
sireye, ta'biri harla zuhuruna takaddm
lemin kidemi bahsinde sy-
lendii vehile zamn olmayp ztidir. Allak I/Vj*^ < j fa sw
ir -ouL hadsi mucebince evvelce de, imdi de ehadiyyetinde btn
esm ve sfat hlik, vahidiyyetinde mstecmi', mertibinde msta-
riktir. Seyyit'te bu dakikayi ci^jSij- Muhiddn'in ^ fa . _,.^
\r
. .
^ l/ y
AjbU } ij- J\
il' erhinde anlatmaktadr. Hatta bu te-
lkkiden dolayidirki sfiyynun ekseriyyeti lemin hdisi kadm olduu-
na kail olmulardr.
Bu bahse nihayet verirken Seyyid'in Muhammed'i nasl tandn
[1] Mutasavvifnin ekserisi hazarat hamseyi; lht (ehadiyyet) Cebert (

vhidiyyet,
muhammediye), Melckt (Ervh ve sft), nst (Alemi ehdet),
taayni evvel; hakikati
Misl olarak ayrmlardr ki bu be lemi, kevni cmii insan muhittir. ( ismail hakk'nn
Lbbllp ve srrussr ma mracaat!) Seyyid'in taksiminde Zt; lht; Sfat, Ceberta;

mukabildir.
[2] Hatem, Sofiyyeye gre ma'nyi lugavsinde mstamel deildir. Peygamber btn
enbiynn mazhariyyet ve ne'elerini cmi ve hiz bulunduundan hteml enbiydr. Ma-
amafih kendisinden sonra nbvveti teriiyye ile neb de gelmez. Hateml evliy da vilyet
mertibini cmi' olan kimse dir ki bu da aynen nebdir. Fakat teeddben neb denmez.
Esasen nbvveti de nbvveti ta'rfiyyedir. Hateml evliy her zaman bulunan gavs tir.
:
gayet gzel gsteren, kendi tertip ettii ve bir ok rislesinin sonuna

dercettii ve daima okuduu u
ksa salavat yazyoruz: l>'v i i- ri
Mertibi hakkiyye ve halkiyye
Seyyid'in Allah' " Mertibi hakkiyye ve halkiyyeyi mustagrik,, cm-

lesiyle tarif ettiini grmtk. Muhammed Nur' mteaddit eserlerinde
bu mertibi birer birer saymaktadr. Mesel; Ahmedibni Idrs'in salava-
tnda ' j ^1 y juc }\> U , cmlesinin erhinde bu mertibi
bervehi ti tadt ediyor.
Ya'ni Rasl jt, -ue. mi^-. kemli ilh diresi olan mertibi hak-
kiyye ve halkyyenin asl ve mazhardr. Mertibi halkiyye yirmi sekiz-
dir:
Akl
evvel, Nefsi kl, Tabiat, Heyl, Cismi kl, ekil, Ar, Krs,
Feleki atlas, Feleki kevkip, Feleki keyvan, Felekl burc,
Feleki Beh-
ram, Feleki yuh, Feleki Zhre, Feleki ktip, Feleki kamer, Feleki esr,
krei hava, Krei m', Krei trap, Ma'den, Nebat, Hayvan, Melek,
Cin, nsan, nsni kmil..
Mertibi hakkiyye dahi yirmi sekizdir:
'Jljj ijjr- '^(^(^ 'Îs i jry i

^ '
Jy^ e jy 4 ^ ^ <
Mertibi hakkiyye, Gayb ve mertibi halkiyye, ehdet'tir. Nokta,

hurfun asl ve maddesi olduu gibi Nuri Muhammedi Jj -uL: ij^,
de mertibi hakkiyye ve halkiyye'nin menba va maddesidir,,.
Muhammed Nur', mertibi halkiyye'den her birini mertibi hakkiye-
den birinin zuhuru, tabri aharla mertibi halkiyyenin hakikatlarnn mer-
tibi hakkiyyeden ibret bulunduunu " Salat sbiyye erhinde izah
etmektedir [1].
Bu mertibi . *juijtyy de mukabillerinde bulunan esmnn suretleri
[1] Rhi Muhammedi hakikati jj.ju ^,1 ve Nefsi Muhammed hakikati iel ^1 ve
Tabat hakikati ^ ve Heyl hakikati ^\
nc devre Melmleri 269'
olarak bildirip "Marib',, nin it'^^ sndaki ,^ ;;>. u da aynen

almtr [1].
Bu direnin en
bulunduu "gaybi
d ce-ruJ lemi,
kinci
ya'ni esm ve ef'iin mstehlek
hviyyet,, tir. dire"Taayyni evvel,, ya'ni
ilmi zt ve "Hakikati Muhammediyye,, dir. nc dire "Taayyni sn.
y'n Sft ve Melekt lemidir.
Grlyorki H. Muhammed, Gayb hviyetle Esm ve Sft lemi
arasnda Ddnc dire, nst lemidir ki artk burada
bir Berzahtr.
dire iki kavse ayrlmtr. Bir tarafta mertibi halkiyyenin hakayiki olan
hak mertibi; dier tarafta mertibi hakkiyyenin zuhuru olan halk mer-
tibi vardr. direnin bir taraf bahri vcp; dier taraf bahri imkn-
dr. Fatihann allaha ve abde ait yt bu iki nsf direye yazlmtr.
Ortadaki hat da cs-y vs mucebince berzahiyyete bir delildir [1]. Seyyit
Fatiha tefsirinde de bu meratipten bahseder.
[1] Marib'nin (808 yahut 9) U* fU- s Hlet Ef. ktphanesinde 800 numaral
mecmuada ve Ayasofya ktphanesinde 2087 numaral mecmuadadr.
Msri Niyazi'nin Devrei ariyye sinde de buna benzer bir dire vardr.
"Marib' (Muhammedibni rin) iin Mecmaul fusaha'ya baknz Cilt 2 ! : ; Sa : 30;

Haznetl asfy'da da malmat vardr. Cilt 2 Sa 303 : ; :
Muhammed Nur'un .uiijl ;yi ye nereden aldn kaytetmeden resmettii

Uf i>^>- U daki "Diretl vcd,,
f ..
Hey'et ve hikmeti kadime ve Seyyit Muhammed Nur:
hakkiyye ve halkiyyeyi anlatrken de tavazzuh etmitir ki

Mertibi
seyyit, ansr erbaay olduu gibi kabul etmi-
eski hey'et nazariyelerini
tir. Bu hususta ayrca JMij amc^r jUj iMîyb -H-o isminde trkebir
Tslesi vardr.
Bu rislede Felekz zt tabir ettii hviyyeti mutlaka, feleki sn ve
slis dedii taayni evvel (tecelli sft) ve taayyni sn (tacelli esm)
lemlerinden sonra Akli kl, Nefsi kl, Tabiat ve Heyul ile ekil
lemlerini izh ediyor. Heyul,ekli kl ve Gismi kl, Seyyide nazaran
umumiyetle ma'nevdir. Mesel; Heyul hakknda "malm ola ki Heyul,
eseri klli ma'nevdir ki kendisinde suver zhir olmaa kabiliyeti vardr.
Teknede hamur varken trl trl suret giymee kabildir. Ondan yap-
lan ekmek somunlar ndevver ve mrabba', arz ve tavl, trl trl
suretlerde olabilir. Lkin misl olan hamur hissidir; V* ma'nevdir,, dedi-
i gibi ekli kl ve Cismi klln de "ma'nev,, olduklarn tasrih eyle-
mektedir.
Bunlardan sonra "Cismi klln cz'iyyatlanndan cz'i tabidir ve
ekli krevdir,, dedii feleki ar, sekiz sr cennetin mahalli olan kr-
syi ve sonra da srasiyle feleki menzil, feleki zuhal, feleki mter
yi bunlarn hakikatlarn, ya'ni bu suretlerle zhir olan ismi ve bu isim-
den husule gelen tasarrufu anlatyor. Mesel; zuhal, isminin mazhar
olup lemdeki madd ve ruh rzklar ve bekayi cisman bu felein ruh-
niyeti tevecchiyle olurmu... Mteri, f> isminin mazhar, Merrih, ^
isminin mazhar olduundan birincisinin tevecchiyle ulm ve tedbirt,
ikincisinin tasarrufiyle de muharebeler, zelzele ve ire husule gelirmi,
-ve hatta t^h^- peygamberlerle muharebeye memur mlkn tlii de
behram imi. )f isminin mazhar olan cr*i her mevcudun ma'nev ve ,
hiss zuhuruna, ->.>-** isminin mazhar olan zhre, ecsamn husulne ve

suveri haseneye meyle muvekkilmi.. Feleki ktip dedii Utrit, mevcu-
datn mahdut ve mahsur olmasna; kamer, mevlidi selsenin vcda
gelmesine mutasarrf imi.. Seyyit, Bunlardan sonra feleki nr, feleki
hava, feleki ma' ve felek trab ve bunlarn tasarrufatn, ruhaniyetlerini,
izah eyliyor.
[1] eV*j!lci^ da da diretl vcuda ait u szleri okumaktayz:

x;u'V'.JO .ii-i-.rijU *.ai> ,_jv u? umi l*'- 5 's*^ sÎjji î
^.><lijU
Hlsa vazihan anlalyor ki seyyit, Batlamyos'un eflkini, ne vesini.

kadim yunan feylesoflarndan alan ansr ve tabyii; tamamiyle kavra-
m ve bunlar vahdeti vcuda tatbik ederek izah eylemi Iskoltik
ulma vkf bir limdir. Fakat, mild 19 uncu asrn nsf ahirinde yaa-
d hlde asrn yeni telakkilerine, yeni nazariyelerine bignedir.
Seyyit Muhammedi Nur'da devir ve tenash:
Mertipten ve diretl vcuttan anlalaca vehile Muhammed Nur' r

btn sofilerle beraber devri kaildir. juAijtyy , de bu direyi resmetme-
den evvel meratibi, badehu devri izah ederken diyor ki:
"nsann maddesi, Zattan Esm ve Sfta, lim; ya'ni a'yani sbite

mertebesine nzl eder. Oradan Akla, Nefse, Tabiat, Heyl ve Cismi
klle, ve sonra da srasiyle dier mertibe nzil olup nihayet Nebat ve
Hayvan mertebesine kadar gelir. Allh tal buyururki: (Allah, onun
mstekar ve mstevdan bilir), ya'ni insann maddesi mertibi ruhniye-
de mstekar olup mertibi cismniyeye tevdi' edilmitir. nsann esfeli
sfiline, ya'ni mevlidi selseye kadar ruhan ve cisman seyri budur.
nsandan daha esfel yoktur. nki insan biz, ahsen takvimde yarattk. ;
Sonra esfeli sfilne reddettik. (yet) eer insan ehadiyysseyyr olup nebat
ve hayvanda elemiyerek seyrederse allahtan vuslat hususunda da'vet,
ve irada mhta olmaz. Bu, mevhibei ilhiyyedir... Eer gayri me'kl
nebat haline gelir, yahut ta me'kl olurda ebeveyninden gayri, hayvnti
me'kle yer ve bu hayvan da ebeveyni yemezse yahut ta ocuk halk ;
edilmez ve halk edildii takdirde nefhi ruhtan evvel derse, bunlarn

umumunda tekrar ma'dene avdet eder. Hlsa ;
mertipte eletii de-
recede isti'dad artar... [1].
JJir ol Jl -Jl JlI ^ ii cj jJ| ^J-i J j_^ j ^y j| j| jij jj

_^x_J.I oUVl sjI . Ijcj^.j U jl ij JU" iljl
..
oLJl .
Jl
ol Jl J\cJr J jVjjil
[
oUVl>- 04 <-v4l ->"UU J ^y-^-b V^Jj 51
v' 1
i J
1
J~*-yj l-J.Vl Ui. -u) { oUVl j Ji-.I V il V*ti\ jJI^. jJiUl J-.I Jl Jjfr
.jJ-Llj C;Ul.J; ,ij jjj! ^J^l lil jr* .JJiU Ji-I ,I)'J
f*f
lj ^Vl e*l_>U

> Iaj IJI j ^Lijl Vj >ci Jl ^Jl ^jÎ Jfc'

.
^
nc devre Melmleri
273
Seyyit bundan sonra "ona ruh nefhedilip nri insan tamam

olur.
Artk bir daha mevlide avdet yoktur. Tensuhiyye tensuh, tefsuh
ve tersuhu kail olmalariyle dallete dtler ve hireti inkr ile kfir

oldular,, [1] diyerek tensuhu reddetmektedir.
Vridt erhinde devri aynen izh edip
Bu seyrinde elemiyen, "
ta'vikata uramyan
daveti kabul eder. ok ta'vikata uryan davette
riyzt ve ire gibi mchedelere muhta olur. Taviki
ziyadeletike
da'vette de iddete ihtiya oalr; hatta nihyet seyf ile d'vete
lzum
grlr. te inzli ktp ve irsali rsln ve mridin iradnn
hikmeti
budur. Daveti bu vcuhtan bir veh iie kabul etmiyenin, meratipte
elemesi ok bulunduundan isti'dad vahdete baittir ve halinde ma'zur-
dur. Binaenaleyh ona Allahtan re'fet olarak katil ve bnyanmm tahribi
yerine hara vaz'edilir,, [2] diyor.
Hlsa Seyyit'te ir sofiler gibi, devri kabul etmektedir. u hlde
insan, makam ehadiyetten itibaren u makamat gemitir:
Hakikati Muhammediyye, Alemi Sft, Eflk, Anasr, Mevlt [3]
<.\y \
yl fj <|jf
LI cX\yX\^ ^y\î 4TI j\ < JjT, j U J ^ d [, JyS
JJ Jai- jl JJ| J\ |J A ^ JU. t U| | Jfl ^ L ^ ,
j
.. o^-U-;_J jy ,bj| [f3 j^Ll J| ^ ^\j A jj ^jjli"
... s>"VI j-ljUlj ^-liJlj ^ll-'lj

c b!L ^y.
Tenash,
insann lmden sonra yine insan olarak dnyaya gelmesi
Temsuh, ;
meshedilip hayvan olmas Tefsuh, insan suretinden nebata dmesi

;
Tersuh, ma'dene ;
tenezzldr. nsan suretinden hayvan, nebat, yahut ma'dene reddedilmesi,

insan suretinde
iken yapt amellere gredir.
...*'U Jc ail^ lj J:aJlJjk, ^Lkic

[3] Sofiyyn'un hemen hepsi Devre mteallik manzumeler yazmtr ki bunlara (Dev-
riye) denir. Mevln mesnevide;
ibji jL'jj, îL-jj

% ^1 Jjl jJT
f-ijy- 1
^;*
1
f-S^jj pA ^l'j jjilfjl
Melmiler 18
Buraya kadar olan seyre "Devir,, denir ki bunda btn Sfiyyn

mttefiktir. lmden sonra tekrar devre dmek ve kemle eriinceye
kadar rc'at ettii mertibte muazzep olmak "Tenash,, tur ki Sfiyyn,
bunu kabul etmiyorlar. Seyyit te tensuhu reddediyor. Bu hususa olan
eyh brahim Ef. ve halifesi gayb'nin tercemei hllerinde biraz temas
etmitik.
Muhammed Nur, lmden sonra kmmelnin "bir kevn ile mukayyet,,
okuyacaklarn, ruhunun illiyyn ile

m' mini taknin olup mukayyet
tecelli cemlde; kfiri akinin kesbeyledii sfat suretinde siccnde
hapsedileceim' syliyerek "tensuh, temsuh, tefsuh ve tersuh deyu
devri dime kail olanlarn mezhebleri btldr,, deyib bunlar izah ve "bu
kavli kail olanlar devriyye mezhepleridir. Anlar Yahudi, Mason ve
taayynt
Protestan ve gayrileridir ve bu mezhepe tebdili mertip ve
lzm gelir,, [1] szleriyle akidesini olduu gidi izhr ediyor.
f j
A.\ s ijaj =u v ur da bu hususta daha ziyde izahat vardr. Km-
meln, Etkiy ve ekiynm lmden sonraki hltn aynen yukardak
gibi anlatp sonra diyor ki:
jj Jl f
jT^>* ^
<4^jVI iU î-i. y j^j >~r f-^ f
beyitlerile bunu gsterdii gibi Dvn kebirde
matla'h gazelinde bu nazariyeyi anlatr. Dvannda bu hususa temas

eden dier gazeller
de olduu gibi meyihi mevleviyye arasnda Mevlna'nn olup

olmad ,
pheli bulunan,
fakat gerek lisan, gerek mazmundaki ci itibarile Mevlna'nn olduu muhakkak olan
mstezadnda da bu nazariye irane bir surette ifde edilmitir.

Bekta Kaygusuz Abdal'n "Budalnme,, sinde "Devr tasrih edilmi; Bekta K-
zlba irlerin de hemen hepsi gayet gzel, hece vezniyle Devriyeler yazmlardr.
Tensuh akidesine felsef bir telakki hlinde Fisagor ve Eflton'da ve nihyet daha
vzh olarak Nevefltnlerde tesadf ediyoruz. Kabalistler de bu nazariyeyi ahlk bir suret-
te almlardr. Fakat Sofiyyn'un Devir nazariyesinin ess Allah'n meyli ztsiyle zuhuru
olduu gibi vahdeti vcutta hull ve ittihat ta bulunmadndan tensuhtan tamamiyle ay-
rdr. Bilhassa, Sofilerin bir ou, lmden sonra tensuhu redd ve bedeni mislyi kabul
ederek bu iltibasa mahal brakmamtr. Buna mukabil Tenash, Btn (Kzlba - Bekt,
Hurf...) tarikatlarda cyi kabul bulmutur.
[1] Ftiha tefsiri.

:
nc devre melamleri 275
"Nsihiyye, Tensuhiyye, Tersuhiyye ve Tefsuhiyyenin ruh beden-

den infisl edince dier bir insan bedenine ittisl eder bunlar Nsi-
hiyyedir ,
yahut hayvana bunlar
Temsuhiyyedir yahut nebat ve ,
ya ma'dene geer
bunlar Tersubiyyedir ve orada ebediyyen kalr
yahut ta yine ma'dene, ma'denden nebata ve hayvna, nihayet insana
intikal eder ve bylece ilelebed devreder bunlar Tefsuhiyyedir
dedikleri iki vehile btldr:
Birinci vecih udur ki: onlar ervah, binefsha kaim olamaz: muhakkak
mabihil kvam olan bir bedene muhtatr derler. Eer ervahn binnefs
kyamlar yoksa, bedenden naklederken mn'adim olmalar iktiza eder.
2 : Kyamlar binnefs ise vcdi Hakla kaim olmamalar icap eder [1]
Bu izahtan da anlalyor ki Seyyit, ervah da - tecelliyat ve uni
zttan olmakla kaim biliyor ve tensuhu ehemmiyetle reddediyor.
- zt ile
Bundan sonra bdelmevt terekkp edecek cesedin surette kablel mevt

olan cesedin misli, mertebede ayn olduunu syliyor. Esasen, Muhammed
Nur' un med, cisman olarak kabul etmediini ve lemi hireti emri
melekt telkki eylediini Vridt erhinde etraflca izh etmitik. u
hlde mead cismnyi kabul etmeyince tensuhu da kabul etmiyecei
bedhdir.
Seyyit Muhammed Nur'da ilik
Seyyit Muhammed Nur'u da Bayrm melmleri gibi Ali'ye kar

dier sahabelerden ziyade hrmetkar grmekteyiz. Ali'nin
<~kT VI JliVlJ jjj-l Uj
msraiyle balyan i'rini trke kk bir lisle ile erhettii gibi

:
ji*a ujLf'
-
u ^ji szn de dier trke bir risle ile erheylemi ve
hatta bunu Pirzerin'de okuttuu iin "Noktac hoca,, namiyie hret-
lenmitir.
Bunlardan baka
^ f
U jsus H,
isimli trke bir risalesinde de.
Ali'nin hakkndaki baz ayt ve ehadsi erhederek Ali'yi Peygamberden

sonra manev hilfetin sahibi ya'ni "Verseti Muhammediyyeye mazhar
gstermektedir. Ahmedibni drs'in salavtn erhederken Ali Muham-
med'in ksma ayrldn; birinci ksmn <*-'> ' kelimesiyle tebcil
ettii Hasan ve Huseyn'e mensup evldi suriyye, ikinci ksmn ma'rife-
ederek Peygamber'e nispeti olan evldi ma'neviyye,
tullah tarikini ihtiyar
nc ksmn hazreti Hasan veya hazreti Huseyne f> -i W>
da "Hem t |
sr mensup ve hem de hazreti Rasulullah'a marifeten vsl olanlardr.

Kutup, bu ksmdan olur.,, szleri ile kendisi gibi hem neseben, hem de
ma'nen seyyit olanlar tekrim ediyor.
Menbaunnr -vJ, crJ da kendisine fen
' makamlarnn EbuBekir' tara-
fndan telkin edildiini syledii hlde r'ysm naklederken Pey- bir
gamberin huzuruna girince kendi tabirince "Hazreti ah,, m ya'ni Ali'

r in yanma oturduunu ve hatta EbuBekir'in "Neye bu tarafa oturmadn?,,
suline kar Ali'nin "Bu mecliste taraf yoktur,, dediini ve "Hazreti
ah srren mkleme ettiini anlatarak Ali'yi tafdl eylediini anlat-
ile
yor.Yine "Menbannr,; unda bir r'yada kendisinin Ali' olduunu ve

Peygamber'in " Ehli beytimdensin,, diye hitap ettiini syiyor.
Seyyit Muhammed Nur'un btn bunlardan baka Ali Allahlere de
ok meyyl olduunu ve onlarn akideleri gibi Ali'nin hayatta bulundu-
unu kabul ettiini hayretle grmekteyiz. Seyyit, "Rislei Sadiyye,, sinde

med ahvlini anlatrken Vridt erhinde olduu gibi ns ksma
ayryor. Birinci ksm "Kmneln.. dir. kinci ksm m'mini taki, encu
ksm da kfiri aki olanlardr.
Seyyid'e nazaran birinci ksm da iki zmreye ayrlyor. Birinci zmre,

vefat ediyor sonra hi bir kevn ile mukayyet olmyor.
ve vefatndan
kinci zmre vefat etmeden Nst leminden urc ediyor. Bunlarn bir
ksm, yine kendi sret ve hey'etinde tekrar dnyaya geliyor. s gibi ki
son zamanlarda nzl edecektir. kinci ksm ise bir mddet sonra dier
bir surette yine dnyaya geliyor. Seyyit, bu ikinci ksma lys' misl
gsteriyor. drs' uruc ettikten bir mddet sonra Ba'lebek' ehrine lys'
olarak ba'sediliyor.Peygamber' de u-u^'y demi; bu hususta Mu-
hiddn'in ftuhtndan da istihat ediyor.
Seyyit', Ali'yi de bu ksma idhl ederek diyor ki
"Ali' rM-)w.j* da byledir; vefat etmedi. Tfan'dan sonra Nh' r >uu le n :

nc devre Melmleri 27?
gemisinden J.riuî iki levh mahfuz kald ve Aliyyibni Ebu Tlib' bun-
larn stnde semya uruc eyledi. Zaman hrda dier bir ahs suretinde
nzl etse gerektir .
acaba bu szlerle Mehd'nin "Ali' den baka kimse olmad-

nm Seyyit,
kaildir; bu uruc keyfiyeti Nstiyyetten tecerrt ile mi olabiliyor?
Btn buralar mphem.. Essen Seyyit, bu hususu fazla amam..
Bu bir tek rislesinde bu kadarck yazm.. Fakat bu akide, ia'nn
Rc'at akidesine de tamamiyle muvafktr. a, malmdur ki
<(
asJL sj^ jji j^jijju iu^tj oyu hadsine istinden Peygamber ve

Eimme'nin ayni zamanda onlarn dmanlarnn dnyya tekrar rcu'
edip aralarnda ksas icra edileceine; badehu takrar vefat edeceklerine
itikat ederler [1].
Essen Seyyid'in de kitaplarn okuduunu ve tetkik ettiini zan-

nediyorum. Mesel "Niyaz,, erhinde s'nn urucunu anlatrken son gece
Havariyyn'a "inizden hanginiz benim iin fedayi can eder? dedi.
Birisi buna razi oldu. Onu tutup s diye astlar. s aslmad ve katlo-
lunmad. Ona benzetilen ve s suretine giren zat, kendisini s'ya fed
diyor. Halbuki bu, cmhrun fikrine tamamiyle muhaliftir. Hristiyan-
etti,,
lar,bu adamn s'ya hiynet ettiini ve binnetce s'nn salbinden

sonra ndim olup intihar ettiini syledikleri gibi Ehli shnnet akidesinde
de bu adam s'y ele vermek istiyorken kendisi Allah' tarafndan s,
ekline konulup aslarak cezasn bulmu, sa' da diri olarak gke uruc
etmitir. Halbuki Seyyid'in bu ifadesine nazaran Yahd, bir hain
deil,
fedakr bir ehit olmu oluyor. Bu sz neye istinden sylediini
aratrdm. Nihyet tefsirlerinden jun v ioi n n li mrn
sresinde
'*
^
Cr.^j uîjû* V- r Cr.^d'
; *= J 'r>: ^
W
*>*'
l
^ &~>A -tJ&
yetlerinin tefsirinde mm
i
Muhammedl Bkr'dan
rivyet edilen bir hadis grdm :
"s', Allah'n kendisini

ref edecei geceyi eshbma haber verdi.
Onlar da akams'nn yannda itima' ettiler. 12 kii idiler.
vakti
Onlar bir eve ithl etti ve sonra evin emesinden, bandaki sular
(elile) silkerek kt (Gusletmi) ve dedi ki: Allah, beni
imdi kendisine ref-
edeceini ve Yahdlerin kfrnden tathr eyliyeceini bana vahyetti.
Hanginiz benim eklime girmee ve yerime katl salbedilmee rz
gs-
terirse melei a'lda benimle benim derecemde bulunur.
Onlardan bir
gen Y Rhallah; Ben! dedi. s' hakikaten o sensin, diye onu tasdik
,
[1]
^
ibla j hr) -..ic SLo Sa : 92. * >l a} ve Jja*
nvanlarile maruf olan
Ebu Ca'fer Muhammedibni Aliyyibnil Huseynibni Msebni Bbiveyhil Kumm jj? _,U>- y\
<s* a V.V > ks'" CZ~^s ^ nin " ktbi erbaai a " dan uiill.jjBsy
Cf. >.
. in bandaki
tercemei hlinde bir de ayrca *> ^^f s olduu masturdur.
edip yine; fakat sizden birisi de beni sabah olmadan on iki kere inkr
edip kfir olacaktr dedi. Yine biri, Y Nebiyyallah; o benmiyim? dedi.
Is, eer bunu nefsinde hissediyorsan o sen olursun deyip umumuna;
Benden sonra frkaya ayrlacaksiniz. ki frka, Allaha mfteri olacak-
lardr ki bunlar cehennemdedirler. em'n'a tabi' olan nc frka Allah'a
sdk olup cennettedir ls'y, Havriyyn'da ona
dedi. Sonra Allah,
baktklar, bu kesinden ref etti. (mm)
hli grdkleri hlde evin bir
sonra dedi ki: Hakikaten Yahudiler o gece s'y aramaa geldiler.

Is'nn beni sizden birisi sabah olmadan on iki kere inkr edecek dedii
adamla sa' suretine ilka edilen genci tuttular. Bunu katil ve salbettiler.
s'nn sabahtan evvel on iki kere kfredeceksin dedii adam da kfir
oldu.
Anlalyor ki Muhammed Nur, ya Sf tefsirini grm, yahut ta bu
hadsi dier bir mahalde okumutur. Bu da bizim, Seyvid'in kitapla-
riyle mtavaggil olduu hakkndaki fikrimizi ispat eder.
Seyyit', esasen Mehdinin kaim olduuna da m'mindir. Mesel
Niyz' erhinde
Jy: *\x>-\ r4
erhederken "yaknda grrsn nri

beyitlerini ; erati Muhammediyye
kavumaa yaklam. nki Hazreti Raslullah buyurmutur: Slihler
zaman bir gn, fsklar zaman yarm gndr. Yrvmi ilhnin bir gn
ji, Clj ^1 - O-s^J Jl *'l Jl j-y il ol JL& U.I

Cs ^ l
->
JUs liy>
f
o;ls Jll il j- jj b l/l ^ JUs J ^ \j> f^ J^
yv l'l
^ 4 JUs 3_.i-5"s ^'1 o 1
JJ j. ,X^> o 1
Ul ^1
oy jx
C-I J il
J=-j
r
<3 u
SiU
^ y-i
r4
!
Ji5
.i>"
*
f ^
jSj jUl J
<iL~i/
il
j ^j,
^.J^
^"
J>
ju &\
^l?
J* JA*>
^ .
^
syi";^
.Jl j CL ^Jl
jul l
l
J?'<j>-^
Jl
f

V
1
1
' o_j>-.
^
^
^ ^ ^
0- 4 r' ori
J "^
*
*"*' 1
1
-"'
^*
f
l JJ 4 Jl jjll >-0 J^ \^ jil c5-^l ^L ] l Ij-^'j
Sa: 82 jiy JT JijJ 1

e
^ Ju J'
'
:
bin senedir. Yarm gn beyz senedir. Bu hadsi erf hicret zama-

nnda idi. Slihler zaman phesiz asr sadette idi. imdiye kadar
Hicreti nebeviyyenin 1299 senesi geti. Demek kyamete daha 201 sene
kald. H. s'da ref'olunduu vakit 2000 senede yine nzl ederim buyur-
mutur. Hicretinebeviyyeye kadar 500 sene idi. Hicretten sonra da
1500 sene tamam 2000 sene olur. 1400 den sonra artk almt zuhr
;
grnr. Mesel Mehd c^- 11

^
elyevm zahirdir. Ya'ni dnydadr. Mehd,
mm Hasanl Asker'nin olu, mm Muhammedl Mehd'dir. Hulefyi
Abbsiyye geldii vakit iptid hilfete Ebu Ca'fer geti. Nesli Rasulden
olanlar kendusine mzhim olmamak iin katledilmee baland. Mesel
mm Aliyyr Rz' Horasan cihetine firar etti. Sonra mm Hasanl As-
ker' Mekkede gizlendi. mm Mehd'de ol vakit srroldu. Elyevm srdr.
Ekseri evkat Mednei mnevvere'de geirir. Cedleri yannda olur ve
lkin kimse tanyamaz. mamlardan yalnz drd Medine'de kalp vefat
etmilerdir (Hasan, Zeynl Abidn, Muhammedl Bkr, Ca'fers Sdk)
kubbei Abbas'ta medfundular. kisi Badat'ta (Msel kzm, Muhammedt
Tak), mm Hseyn' Kerbei'da, kisi Samr'da (Aliyyn Nak, Hasanl
Asker), biri Horasan'dadr. (Aliyyr Rz'). te 1400 den sonra ol vak-
tin ehlulla Mednei mnevvere'de cem' olup artk mm Mehd'nin zu-
hurunu niyz edeceklerdir. mm Mehd, Medine'den zhir olup.. diyor.

Bu szlere nazaran Seyyid'in tarihe vukufu pek az.. Mesel Abba-
;
slerin ilk halifesinin Ebu Ca'fer olmas, mn Rz'nn Horasan'a firr,
Hasanl Asker'nin Mekke'de gizlenmesi; uydurmadr. Niyaz erhinin

dier bir nshasnda da 12 lmm'n drdnn Mekke'de, altsnn Saf
ile Merve arasnda Medfn olduu yazl.. Maamafih, Nivaz' erhi, Sey-
yid'in takrirlerinin zaptiyle meydana geldiinden not tutanlarn yanl
tutmalar ihtimli de vardr. Yalnz bize lzm olan cihet uras ki Seyyit
12 imm tasdik ediyor. Hatta bunlarn medf enlerini sylerken Aliyyibni
Ebu Tlib'in medfeninizikretmiyor. Bu suretle "Risalei Sadiyye,, deki
etmi oluyor. Bundan baka Mehd'nin ekseriy Medine'de
fikrini teyit
bulunduunu, fakat kimsenin tanyamadn syliyerek zmnen kendisinin

grdn de anlatyor. Fakat zannederim ki Muhammed Nr' ia'nn
vj.r .2> \S)\j->\ hadsini biliyor da bu r'yeti aka anlatmyor.
Yine Niyazi'nin
Ben dourdum atasz sa'y hem ;
ttisalim var ana, ayrlmazam

;
Sanmaym Mehd' benim, Mehd odur,

Ad Yahya'dr anm yamlmazam !
beyitlerini de yle anlatyor

!
28b nc devre Melmleri
demekten maksadn tas-

"Niyz' Ef. nin Hazreti s'ya ittisalim var
rih ve takyit olduum anlalmasn, Mehd' odur. ya'ni mm
ile Mehd'
Hasanl Asker'nin olu Muhammed Mehd'dir diyor. nki dersi sabkta
da dedik. mm Mehd', Ftma evldndan ve mm Hasanl Asker'nin
oludur. On iki mm, mteselsilen mm Mehd'ye mnteki olur. . . .
Ayni gazelin
Vasfdr esmyi hsn cmleten,
Bu sz ispatta ciz kalmazam.
Srrile bana iimden sylenr :
Misriy ; ben domazam, ben lmezem !
beyitlerinde de "Esmyi hsn, mm Muhammedl Mehd'nin vasfdr.

nki hafei Rasldr. Halfe, mstahlefin ayn olur. Mstahlefte olan
kemlt, halfeden zhir olur dedii gibi dier bir gazelin
Nedir kur'nm esrar, nedir esrarn envar,

Nedir Mehd'nin etvr haber ver srr esradan !
beytinde de Mehd'din etvarn zuhruna it alamt olarak u suretle

tevil ediyor:
"mmHasanl Asker'nin olu mm Muhammedl Mehd, kyamete
yakn Mednei mnevvere'den zhir olur ve zuhrunun almeti vardr.
Biri Basra'y Firat nehri btn btn harap eder. kinci ehli tevhit
tekessr eder; Mehd'nin zuhrunda ehli tevhit ann askeri olur. ncs
mnecciminin kavline muhlif olarak ay, 14 nc ve 15 inci gecelerde
mtetban tutulur; ya'ni husuf vaki' olur. Kendine it dahi almeti
vardr: Biri orta boylu, ikincisi seyrek dilidir. ncs sa yananda
byk bir siyah beni vardr
Hlsa Seyyit Muhammed Nur', iiyyelin bir iar olan 'on birinci
imam Hasanl Asker'nin olu Mehd'nin kaim'liiyle Gaybetini ve
zuhrunu aynen kabul ediyor.
Seyyid'i, Yezit' ve Maaviye'ye de ok aleyhdar grmekteziz. Niyz'nin
Yezdi bednam idi, ilimde haham idi !
t idi, Bel'am idi, tara dilisalnd
beytini erhederken Peygamber'in bir gece r'yasmda "Bni meyye,, nin

minberine karak tebevvl ettiklerini gryor. Ertesi gn Jut .ojt iHUit.
iT/jj ^.lusîj jta ausVi il^ji o. l3Juu.Ûj j-ul yeti nzil oluyor ki buradaki
isî\ jTM\, den mrat "Beni meyye,, oluyur [1]. Seyyit', bunlar anlattktan
[1] Bu yet tefsirlerinde de aynen byle tevil ve tevcih edilmektedir. Yalnz .

:
sonra "Bunu meyyit bir ka hadsi erif vardr. Ezcmle Mnv'de

fjo
-.jiafc ^
s-jUi 1, im Bir de Mednei mnevvere'de mescidi erif yap-
lrken
hadsini anlatp
diye <^ j* zh^ -r-*
^laus- .13.^1 s?.^. ,> L _ }
Maaviye'nin mel'un ve bglerin

^ W olduunu
reisi syliyor.
Seyyit, Msri Niyaz'nin mm
Hasan' ve Hseyn'in nbvvetleri ha-
kkndaki rislesini de tasvip ve buuu Mbvveti ta'rfiye ile Neb olduk-
lar suretinde tevil ediyor ve hatta bu hususta yle bir vak'a da nak-
lediyor "Msr Ef. skdar'da skin iken bir risle telif etti. Bu risa-
:
lesinde mm Hasan ve mm Hseyn >uu t n nbvvetlerini kail r

u-
oldu. Kstendil'li Mehmet aa (?) stanbul'da bir tarika dehlet eder.

Tekkeden o risaleyi ahr. Ksendil'de eyh Mus-
Kstendil'e gtrr.
tafa Ef. risaleyi grr. Benim Msr Ef. ye hsn zannm vard
Der ki;
Bundan sonra yoktur. Ona da emniyetim kalmad. Mehmet aa niin ;
diye sorar. te mm Hasan ve mm Hseyn'in nbvvetlerini kail

olduundan halbuki Ndvvet, Fahri kintla hatmold der. Sonra
; ;
Mehmet aa der; Ben bunu tekkeden aldm. Bu hususta tekke eyhine

ukka yollar. Nihayet mnazaa ederler. Risaleyi leffen skb'e tarafmza
gndermiler. Cevab verdik. Risle dorudur ve erata muafktr
dedik. Sonra eyh Mustafa Ef. ile de grtk. Vk Hazreti Rasl,
htemdir, ama rislel: nebilerinin . eriat nebilerinin htemi
htemidir.
deildir, Nbvveti teriyye bkdir. Ona * tabir olunur dedim. ;
Sonra kand.
Bir de fakiri Hs Paa, stanbul'a davet etti. Gittik. Bir gn Ms-
tear Fikr Ef. - Fikr Paa imdi ;
Vezir olduya! - bir elinde bir risle
geldi. Bu risaleyi Paa gnderdi; bir kere nazar edesin; dedi. Akam
Paa, bunun iin seninle sohbet edecek. Sonra baktm; Msr Ef. nin
o rislesi! Sonra Paa ile akam konutuk...,,
Seyyid'in bahsimizi tenvir edecek bir telakkisini daha yazacam

Kendisinden ^ ^ j.i ^ jc
jj c/l> hdisinin tevilini tahriren
% 3y*
soruyorlar. Seyyit, ince uzun, det muska yazmak iin kesilmi bir k-
dn stne bizzat kendisi tdeki szleri yazyor. Bu kt, el'an Sey-
yid'in hulef asndan kaymakam Ahmet B. mmerhumun kerimesindedir.
Seyyid'in veftndan sonra bandan karlan arakiye ile stnden karlan
rivayetlerinde Beni meyye'nin minbere kmas varsa da tebevvlleri yok.. "Sf tefsirine
mracaat ! Srei Esr. Sa : 262-263,,. Yine a rivayetine gre bu r'yadan mteessir olan
Peygamber 'i tatyp iin bu yetle beraber Ul>l l'l sresi de nzil olmutur Tefsri
Sf. Sa: 486.

Eimmeden gelen hadislere nazaran Kadir gecesi Ramazan aynn 19, 21, 23 nc
gecelerinden biri, baz hadslere gre 23 nc gecesi, bazlarna gre de her gecedir.
<ii!U_ri*;V l>' Cilt: 2 ; Sa : 55-57. Kadir in Jl^jj^l ye de baknz! Sa 120-126. :
:
282 nc devre Melmileri
entari de mumaileyhada bulunmaktadr. Bu mukaddes emanetleri hav

boada hfzedilen bu kdn, muhteviyat dolayisile fotorafn aldr-
maa muvaffak olamadm.
"Malm ola ki ismi Vel sureti hazeti Ali ^>. } <i\ f/ hazretleridir. Vel
demek mutasarrf ve rabb demektir. mdi Rasuluilah o> -iij^ ^ ismi
rabb mhedesi ekmeli mezhirde ve cemli tamda olduundan b
emred suretinde rabbini grd ve ol b
emred Al suretinde idi.
Zira ismi Vel zuhura gelse Al' ruhaniyetiyle zuhur eder. Bundan
I-*?- l?' 'j-* yv^ ^4 c^-f varit oldu ve Endiya r

%J\^ hakknda
Allah tal buyurdu: Lkin Hazreti Al' sureti unsuri-
yesinde Rarbb tal ittihad oldu, yahut hulul oldu, yahut intib oldu
demek deildir. Belki Hazreti Al sureti Rabbtal mazhardir, tamimdir.
Eer sul olunursa ki Fahri lem dahi ismi Rabb tal mazhar tanmdr;
zira Vb jy & ^c, \:\ 0.2li. buyurdu. Niin Rabbini kendi suretinde m-
hede etmedi Al' suretinde mahede eyledi ?
;
Cevap bu ki; Fahri lem Rabb tal mazhar tamimdir. Lkin ismi
Rabbi kendi suretinde mahede eylemeyten Al' suretinde mahede
eylemek ekmeldir. Zira mir'tta mahede eylemek ziyade evzahtr. Bu
srr azim eer tafsil olunur ise sefki dimya bis olur.,,
Seyyit, Ali' ve Ehli beyte bu kadar muhip ve ilie bu kadar

meyyl olduu hlde dier mezheplere ve Snn imamlarna hi ehem-
miyet vermemektedir. Yine Niyz' erhinde
Benim lmim ktnda mtehitler ciz oldular;

Veli ilmi ilhnin deli divnesiyem ben!
beytini erhederken "Ehli tevhidin ilminden mtehitler cizdirler..
îî) vi denilmi. nki ehli tevhidin ilmi, ilmi ilh ve ilmi zevkidir.
Mtehidin ilmi ise ilmi nakl ve ilmi akldir. Hatta kendileri de demi-
lerdir ki j^hj.^ >iL 4 i.j ,uiij.^_ ya'ni mam
a'zam der
Bizim mezhebimiz savaptr; hataya da ihtimali var. Sair mezhepler hata-
dr; savaba da ihtimali vardr. te mm fi' ve mm Mlik' ve
mam Hanbel', velhsl her birisi byledir. Yekdierini tahtie ederler.
Hi birinin mezhebi mansus deildir. Ya'ni hi biri hakknda nas yoktur.
Ann iin her kes muhayyerdir. Diledii mezhebe tbi' olur.,,
Hak mezhebi mezhepleri, deryay zt merepleri;

Hsl kamu matlaplar; kadriredir her an kamu!
:
nc devre Melmleri 283--
Yoktur bularda ihtilf, gnden iyandr b hilf;

Her ileri hakka muzaf, ruheylemi Yezdan kamu!
Beyitlerinda de "Onlarda ihtilf yoktur. nki ehli hakikatta ihtilf olmaz,

Biri burada olsa, biri de Yemende olsa birbiriyle mlakat ettikleri gibi
anlarlar. Ama a'ml mezhepleri beyninde ihtilf oktur. mm a'zam
bir trl der, mm Mlik bir trl der. Velhasl birbirlerinin hilfna
belki var; hep birbirine muhalif.,,
krk mezhep ve daha ziyde
Maamafih iyyete bu kadar meyyl olan Seyyit', Btn'lerden ho-
lanmyor. Niyz'nin
Bu gn Ya'kubi kalbe Yusufu candan haber geldi;
Kamsi pr nesm ile o canandan haber geldi.
Beytini ehederken Yusuf kssasn naklettikten sonra enfse tatbik edib

diyor ki: "Kur'an, enfs ve fk cami'dir. Fakat bir tife var. Onlara
Tifei Btniyye tabir olunur. Yalnz kur'an enfse hasreder. Mesel,
salt fkyi tanimayz deyip salt, enfse hasrederler. Savm keza..
de yle enfse hasredip fka tatbiki inkr ederler, Tifei

Ferizi sireyi
zandka gibi ki bunlar kfirdir. Hlsa kur'an enfse hasretmek kfr-
dr.
Seyyit, esasen Fatiha tefsiriyle yine Niyz' erhinde Bektalere de
bu sebepten kzyor.
Vridt erhinde Nasrnlerle Gult ay da Hakk' takyit ettikle-
rindenho grmiyor [1].

Hlsa Seyyit Muhammed Nr', her eyi Hakkn tecellisi gren,
muhammed ve 12 mm
" Cem'iyyeti esmiyye
ye mazhar bilen "ai
Mufaddla i-" dan bir Sofidir.
Seyyit'te Hurf lik
Hurfliin, Bektlie asl bir umde olarak dhil olduunu ve Bek-

taliin muhtelif akidelerinden bir tanesini tekil ettiini bildiimiz gibi
Sa : 63
bu mezhebin ayni zamanda bir ok byk sofilere de nfz ettiini ve

bunlardan bir ksmnn inanarak, bir ksmnn da kalabala uyarak Hu-
rf akidelerine temaslarda bulunduklarn biliyoruz. Hurflii iirlerinde
terennm eden sof irlerden biri de Msri Niyz'dir.
Esmyi iihiyyede bhat hnerim var ;
Her demde semvt hurfa seferim var !
Alemlere ebcet hocas olmak olur r,

Edn grnen ebcede l nazarm var !
Beyitleriyle balyan gazeli ve
iki kan aresinde ekti hatt istev

Alleml esmay ta'lim etti ol hattan Hud
malta'l gazeli mmkn mertebe Hurflie temas eder. Bilhassa
A gzn dildra bak ; ref oldu vehinden nikp,

Zulmeti srd kard ar yerden ftp..
gazelindeki
otuz iki harfi bildik drt kitbml asdr,

Safhai vehinde yazlm kamu birtiyap.
Her ne okursan n otuz ikiden hli deil,
Yznn metnini erheder okunan faslu bap.
beyitlerinde bilhassa sarahat vardr [1].
Seyyit, bunlardan birincisile ikincisini erhetmitir. Birinci gazeldeki

Esmyi iihiyyede bhat hnerim var,
Her demde semvt hurfa seferim var.
beytinde diyor ki "sim ksmdr. Biri ehli sarfu nahvu man indinde
olan isimdir. Ta'rifi let kitaplarnda masturdur. BiriAhmet, Mehmet,
Hasan ve Hseyin gibi isimlerden ibrettir. Biri dahi ehli hakikat indin-
dedir ki bu isim taayyn demektir. Ya'ni innn grnen
cihetten
vcuduna taayyn derler. te burada esmyi ilhiyyeden mrat, taayy-
nattr. Hurf dahi ksmdr. Biri hurfi resmiyedir.... xl ^ v gibi.. 1
, Biri hurfi sriyedir ki bu grnen kinat ve cevhirdir. Biri hurfi ha-
[1] Maamafih bu szlerine bakp Niyz'yi Hurf addetmek tamamiyle yanltr.

Olan eyh ibrahim Ef. ve Gayb'de bilmnsebe sylediklerimizi burada yine tekrar etmi-
yeceiz. Yalnz u kadar syliyelim ki Niyz'yi
; Nesm', Muht', Ar, ve ir Hurf
;
. irleriyle karlatrrsak hakikat meydana kar. Niyazi'nin eserlerinde hurfliin kokusu

bile yoktur. Yalnz dvnnda birka gazelinin birka beytinde bu akideye de temas
-etmitir, o kadar...
nc devre Melmileri 285-
kikiyedir ki mertibi ilhiyedir. Nri Muhammedi, Nefsi kl, Tabat*.

Heyl, Ar
Dala terkibin otuz iki harf ola tamam,

Noktai srrm kamunun cevheirne kn ola !
beytinde de "Otuz iki harften mrat, mertibi halkiyyedir ki yirmi sekiz-

dir. Nri Muhammedi, Nefsi kl, Tabiat Mertibi hakkiyye de drttr ki
Rahmniyyet, Rahmiyyet, Mlikiyyet.
srei ftihada mezkrdur, llhiyyet,
Yirmi sekiz, drt daha 32 olur. te bu 32 mertebe tamam olunca terkip
dalr. nsan, her cevhere kn olur diyor.
ki kan aresinde ekti hatt istev,

Alleml esmy ta'lim etti ol hattan Hud !
beytini erhederken " Hatt istev'dan mrat Nefsi ntka, ya'ni Hakikati
;
insniyye'dir diyor. Biraz aada da "Hurfler indinde Seddeyn iki

kaa derler. ki ka ortasna iskender' denilr szlerini ilve ediyor.
Seyyit Muhammed Nr'un, Hurflerin akidelerine temas eden szlerine
nazaran Hurf kitaplarn okuduu zannedilebilir. Fakat hi bir eserinde
bu akideleri sylememitir. Binaenaleyh Hurflerle hi bir mnsebeti
yoktur.
Seyyid'in kerametleri t
Muhammed Nur'un her hususta kermt kevniyyeden ziyade ker-

mt ahkmdan ziyde tasarruf kuba ehemmiyet:
ilmiyyeye ve tasarruf i i
verdii anlalmaktadr. ->yJI da kendisinin naklettikleri "Mahede,,

sahasndan harice kmamaktadr. Hatta kendisinin "nsileh ey~ diye ! '
naklettii bile ancak bir mhededir [1].

Veftndn sonra da kendisine harikulde kermt isnat edilmemitir.
Bursa'l Thir B. menakb v 5t * nda 1293 te stiruma, Itip, Koana, ve
skp havalisinin istilya uramyacan, 1871 de Almanyann Fransaya
galib geleceini bildirmesi, trene yetiemiyen bir ztn, ruhniyetinden
istimdat neticesi, kendisini trenin iinde bulmas, Hac Ahmet Baba'nn,
Yemen' llerinde yolunu kaybetmiken kulana sesinin gelerek
[1] Insilh, ruhun bedenden ayrlmasdr ki ruh, bu hlde cesedini grr ; ba'zan dier
bir mazhardan da zhir olabilir.
:
oradan geen bir arap tarafndan kurtarlmas gibi bir ka kermet

kaydetmekredir [1].
Melmlerce maruf ve mehurdur ki Seyyit, bir gn bir mahalle
giderken yanndaki mridi "Efendim; eviiyuilha ba'zan tayy mekn
olurmu deyince "te biz de yryoruz ya! diye mukabele etmi ve
bu suretle kermta kar fikrini bildirmitir.
Varidat erhinde de "Kermt ilmiye, kermt kevniyeye mmasil
bulunmayan kermt hakikiyedir. Kermt kevniye, ancak zahitlerden
zhir ve ,zhd, terkedilince meslp olur. Halbuki kermt ilmiyenin
zevli yoktur,, diyor [2].
Seyyid'in lisan s
Seyyit Muhammed Nur'un yalnz iki kk manzumesi var. Bunlardan

biri su erhine yazd , dieri ou.<:!'û a yazd
be beyitlik
arapa birer tarihten ibrettir. Baka manzumesi yoktur.
Bu manzumelerde vezin ve kafiye kat'iyyen bulunmad gibi fikri
nazmen ifde edebilmek sikasiyle kaideler bile bozulmu ve ma'na ok
rekik bir hle gelmitir.
Buna muhabil, ntka ve takriri gayet kuvvetli olduu mtevtiren
sylenen Muhammed Nur'un mensur risalelerinde lisn ve ifdesi selis

ve muntazamdr. En mulak fikirleri vuzuhla anlatr. erhlerinde de bu
kudret grnmektedir. Trkeyi, bilhassa Rumeli ivesini tamamiye
benimsemi ve yazlarnda kat'iyyen araplm belli etmemitir.
Seyyit Muhammed Nr we Trklk
Muhammed Nr', neslen arap olduu hlde trk harsini tamamiye

kabul etmi ve benimsemi, Rumeli'li bir trk hline gelmitir. Rislele-
[1] Menkibi eyh Seyyit hee Muhammad Nrl arab <>-\ y- ju~
-Sa : 61 - 65,
Sa: 60. 'Su W JljjV "v^-lU -î; ^ j Û;Jlj-

;
nc devre Memleri 287
rinden ve zaptedilen takrirlerinden gzel trke bildii ve bu lisan iste-
dii edecek derecede benimsedii anlalmakta olduu gibi

gibi tasarruf
sohbet meclislerinde bulunanlar da bunu teyit etmektedirler.
Seyyit, 55 eserinden yalnz 17 sini arapa olarak yazmtr. Her hlde
bu 17 kitab da kendisinden evvelki ve zamanndaki limlerin isrine
iktifen arapa yazmtr. Evrd sbiyye aij } \ ve Rislei Gavsyye
-V yi-j ve Rislei eyh Rislni Dmk' -" ^--> '^-J erhleri, erhi
nutki mm Al' i* c
u >>' , Fazili mm Al' i c
r
Ul J51 -^ eyhi ehber'in
,
kasidesinin erhi, Ahmedibni drs'in saltnm erhi gibi mhim kitaplar

Rislei Ismliyye -o^ vuj , Rislei Slihiyye --U y-j gibi tarz teslik
ve tarikini ire eden asl risleleri hep trkedir. Hatta Vridt erhini
arapa takrir etmi ve takrirleri zaptedierek natamam bir erh maydana
gelmiken ve > ^> k-î {
ile ^>
arapa yazmken Vridt ^cu i
erhile s u > v u.r Ali Urf' Ef. ye ^cu W i de Harr zadeye terceme
ettirmitir.
Btn bunlar, Seyyid'in tamamiyle trkletigini, trk diyarnda asr-
larca trkler tarafndan temsil edilen ve esstm trk ruhundan alan bir
meslein hakik bir mceddidi olduunu ispat ve teyit ediyor.
Muhammed Nur', bu tiirkiemeyi yalnz sriyle deil, ef liyle de

gstermi ve trklerle izdiva ettii gibi kzn da Pirzerin'li bir trke
Abdrrahim Ef.
vermitir. Oullariyle torununa gelince bunlar ;
grenler, tamamiyle Rumeli'li birer trk olduklarn sylerler.

Binnetice unu syliyebiliriz ki Muhammed Nur'da araplktan yalnz
isminin sonundaki r ^.n kelimesi kalmt. Fakat bu da ancak ve ancak
Muhiddn'e bir hrmet ve rbtay ire eder.
Aar; [Arapaiar]
1. Meclizzehra alessatil kbra ^c s^^c ^jiju "eyhi ek-

ber'in \^j> s>u sinin erhi,,
2. Elykutl hamra alessaltis sugr &/*\ jUji^ \Jf\zj^\ "Muhid-
din'in ik- sy- erhi,,
r
3. Merecn nuss lierhi Nakil fuss ^^\^ j>y*&zs "Mu-
hiddin'in j>y*&\j$ una erh,,
:
4. El'envrl Muhammediyye "Seyyit erifi Crcn'nirt

>y>. s rislesine erh. 1279 da skp'te yazmtr. Bir nshas Millet
ktphanesindedir. Arapalar; No 1124,,
5. Elletift tahkikat f erhil varidt objiji
CJ.i j U&e-j
6. Risletl mukaddime limtliil fussil hikem ^ci-^^^m âu~4W
"Muhiddn'in fussl hikemini telhis,,
7. Risleti beynttark ve beynns sliki vel meslki vesslk

ijUij jjI-Uj au\ 6Uj jj>ii iU 3'-^ "Bu risalenin bir nshasnda ismi Risletl
ahadiyyetil vctiyye v^rai-j dir. Slk ahvlinden bhis kk
bir risledir,,
8. Risletn f keyfiyyeti mnil Fir'avn iyâû u.rj auj "Fuss'-
taki Fir'avn'n mn bahsini tavzih eder.,,
9. Risletn f kermtil evliya UjVt cXAf j auj "Tasarruf, kere-
ni t kevniyye ve ilmiyyeden bhistir,,
10. erhi hakayikil eya' .Lsy j,u=-

c .i "Bu risleyi
grmedim,,
11. Kenzl mahf an ehlil hicb v ui-ji z ^jLf "Slk merti-
binden bhis kk bir risledir,,
12.
Brhans slikin "kez slk mertibini bildirir,,
13. Mehidt tevhit ''Slikin slknde fenyi ef'l,.
s
fenyi sft, fenyi zat'ta, Bekayi ef'l, bekayi sft, bekazi zat'ta
;
Ms; Cem', Hazrell cem' ve cem'ul cem'de Muammed' mereplerine

mazhar olacam bildiren bir sahifelik muciz, fakat gayet vzih ve mfit
bir risledir,,
14. Seyrt tevhd /.^- "Makamt ve meratibi slkten bhistir,,
15. Kitbr red filmebedei vel med "Mukaddime-

sinde mertibi, fasl evvelinde mebdei, fasl snsinde med, hatemesinde
Bruz'u anlatan ehemmiyetli bir kitaptr,,.
16. Rislei reddiye al irdetil cz'iyye Vj*- "'^ i c 1
" Mevzuu,
isminden anlalr kk bir risledir,,.
17. Mridl uak JUu.v "Tevhdi ef'l, sft ve zt anlatan bir

risledir,,.
Trke sr
1. erhi evrd sbiyye v^-- 1 ''jj 1

zs" "eyhi ekber'in Salt sb-
iyye'sinin erhi; byke bir kitaptr,,.
nc devre Melmleri
289
2. Eddetsseniyye fi erhi risletilgavsiyye vV'^'-j c-r1 \ sjji

"eyhi ekber'in Gavsiyye Hlesinin ehidir; byke bir kitaptr,,.
3. erhi kelm r man
u fK c "Ali'nin A
* J j jii u, kasidesinin l
erhi,,.
4. Rislei noktatlbeyan u?uvuj Ali'nin i>U-iujif'*a-^j\ kelmnn
erhi,,.
5. erhi eyh Rsln Dmk
rislei (hsarrrahman).
6. erhi kasidet eyhul'ekber jî^-aiiju-j-jJS "î &\ yjjîi kasi-
desinin erhi,,.
7. erhi gazeli Hac Bayram Â:^d-C^ "alabm bir ar yaratm
iki cihan aresinde,,
8. Niyzi erhi "Msri Niyazi'nin baz gazellerinin erhi. Takrirle-
rinden zaptedilmitir,,.
Risletn
9. Ftiha
fi tefsril "Kk bir -w'Uiîrj
risaledir,,.
10. Kitbiddeviri vel eflk beyani tasarrvfti sahibilmlki vel

fi
emlk d^mi-û ofc^ Uj j^ta- "Metinde zikredilmitir,,.

11. DelilT uak JUjjjj Slk mertibinden bahseden kk bir
risledi,,.
12. Diretlvcud beyani mekamil Mahmud îf u

fi i ^^ * i-
"Keza slkten bahseden kk bir risledir,,.
13.
Eddrrnnefs al salti bni dris c'->:'^. i^c uû ^ M "Ahmedibni [
'
dris'in Salt'n erheden selis ve vzh bir risaledir,,.

Rislei tevhidlbehiyye i^V/ "Tevhidi
14. ef'al.sfat ve zattan
bhis bir sahfelik bir risledir,,.
15. Risle beyani slki erat ve tarikat ve hakikat

fi i-J
cAi^jc&Jejcîsi "Mertip ve makamattan bhis bir risledir,,.
16. Rislei salki hakikat c^^!><Uj "Beka mekamlarndan bhis
kk bir risledir,,.
17. Rislei sadet ve ekavet Bu risleyi g:medim
18. Delillhayrat iiîijsva erhi. Bir nshas stanbul ehremneti
Mektupusu Osman Bf. dedir. Byk bir kitaptr. Seyyit bunu 1306 da
Selnik'te yazmtr.,,
mta
19.
tatbik
erhi ezani
eden kk
Muhammedi
bir risledir.,,
^ ,y;t
C A "Ezan, meratip ve mek-
20. Srr ezan Muhammedi alessalevtil hams î-s^-,)^ is^,

"Birincinin ayn bir rislesidir.,,
21. Manzarlkfr /xji>. ...\^ \ Jti yu hadsinin erhi.,,
22. Ecvibetlzimeti fi es'ileti eytaniyyetilmezkreti fi Muham-
mediyye s^y'M.Ûuii-^j -jju^ a Kk bir risledir.,,
Melmiler 19
23. Hdil'uak ju.!\û "Mekamattan bhistir.,,
24. Tuhfetil Muhammediyye juin'

25. erhi a'yani mmkinat au c ^ otfi-
Bunlar, bende
26. Srrnnebeilhak jild v I
yo ktur.' Bir yerde
27. Fazaili mm Ali^ u ju P de bu amad m.
28. Tefsri srei Yusuf ^> tj^.
29. Tefsri srei feth j=s sj^-
30. Menbaunnur r'yetir Rasl

fi ->>J'
t- "Kendi
tercemei
haline ait kk bir risledir.,,
31. Rislei ilmi hl ju^ vt-j "Sfat sbtiyyeyi tevhid vehile
bildiren bir risledir.,,
32.. erhi akaidin Nesefiyye jju' CJJ. "Matbu'dur.,,

33. Risletl smliyye vel atiyyetddrriyyeti f tarkin Nakiy-
yeti vel Melmiyye w j Uiij^ j *>iiwj.ji, lu-vrti-j "Mridi kmili,
rbta ve tevecch, telkini zikri, yakin mertibini, Vilyet, Sddikiyyet,

Kurbet, Ubdiyyet ve Ubdet, makamlarm bildiren 12 bap zerine
yazlm bir kitaptr.,,
34. Rislets Salihiyye --uSUj "Seyyid'in en mhim olan bu
eseri hulefsmdan Slih Ef. ye ithfen yazlm olup slike makamt
telkin tarf tn hvidir. Mritlere yarar.,,
35. htiyr ve kdem fJt s rislesi. Bedreddn'm ihtiyr ve

lemin kdemi fikirlerini teyit ve tavzih eder.,,
36. Ettemi al salti bni Mei cr} M-

jui. " Abdsse-
lmibni Meiln saltn erh.. Aynen smil Hakk'nn erhidir. Yalnz

baz yerlerde tafsilat havidir. smil Hahk'nn erhini takrir ve baz
yerlerini tafsil etmitir.,,
37. - Rislei Sadiye <^ yuj "Mead ahvlinden bhistir. Seyyit,
Ali'nin hayatta oldnunu bu rislede anlatyor. 8 - 10 sahfelik bir
risledir.,,
38. Beyni tecellil Hak alel mertip ^ "Devir mer-

tibinden bhis kk bir risledir.,,
Seyyid'in bunlardan baka zaptedilmi birok takrirleri ve iki mek-

tup sureti vardr.
IV
SEYYD'N TARZI TESLK
SeyyitMuhammed Nur', sliklerini zikir ve esm tarikiyle teslik

etmezdi. Mridin telkini mertipteki tarifatn mbeyyin "Rislei slihiy-
ye sinde
ki bu risle tarz teslkini gstermek itibariyle ok ehemmi-
yetlidir
salike ey lzm olduunu, bunlarn birinin mchede, die-
rinin zikri dim, ncsnn de esrar hilkate agh olup ikilik hicapla-
larn ref'etmek olduunu syleyip zikir hususunda yle diyor:
"Esrar tarikat olan zikri dimi tahsile aln zira gaflet, zikri dim ;
e ref'olur. Bu zikri dimin tahsili, ehli zikir olan kimesnenin talim ve

telkinine mhtatr. nki, cenabhak kur'anda buyurur : /'ijo. ijiUi
ij.ui^r' Bu yetten anlalyor ki meayihi izmn memuriyeti gerek celi
ve gerek haf, ancak keyfiyeti zikri talim ve beyandr. Yoksa zikri il-
hiyi adet ile kaydetmee hi bir vehile hak ve salahiyetleri yoktur. u
kadar ki bazan mbtedilerin hallerine terahhmen ve istidatlarna nazaran
yaplur,,
Vridt erhinde de ehli tarikin tevhidi, zikre mdvemet neticesinde
tahsil edilen bir hldir; makam deildir. Bu, Leyl'ya
Mecnun'un kar
hline benzer. Melik, Leyl'y ona arzeyledi ve Leyl ya kays, ben ;
Leylym, bana bak ; dedi de Mecnun benden baka Leyl olur mu ?

;
deyp daa kat. Bu mcerret hlden ibarettir. Ehli zikir de bylece

kendilerine zikir galip olunca; zikir, zkir, mezkr, ittihad eder. Halbuki
butevhdi makam okumaktayz.
deildir,, [1] Szlerini
Seyyid'in tariknda
rabta da yoktur. Filvaki rislei smailiyyede
ikinci bapta uzun uzadya rbtadan ve sureti icrsndan bahsederse de
bu eser, "risletl ismailiyye ve atiyyetd drriye fi tarikin nakiyyeti
velmalmiyye,, ismiyle tevsim edilmesinden de anlald vehile nak
. fliaV ( JU- 4>'!i yM ^ <-jIj.1I /y> o jLa^_$ o *s~ I ^jl ^;.^la!l J*l ^^.y [1]
s jTjj j* di.Ci .. j JU I ( jj-i J jj jJ j y : Jis
Sa: 59 .... li* Ûli v-yl j^Mj f\& 3 Jull a/i f&
ve melm nevelerini cami' olarak yazlm bulunduundan rabtay da

mevzuu dahiline almtr. Essen Seyyit te yedinci bapta muhasebe,
mrakabe ve intikalt anlatp bitirdikten sonra "sdt nakiyye slk-
lerinin nihyeti budur,, diyor ve mertibi yakini vilvet, siddkiyyet ve
;
kurbeti; ibadet, ubudiyyet ve ubudeti sekizinci baptan kitabn nihayeti

bulunan 12 nci babn sonuna kadar olan ksmnda anlatyor ki buralar
melmete mahsus makamat tevhit ve bakay ntktr.
Halbukisalat sbuiyye erhinde havtrn ref'ine imkn olmadn

kalbi sepde eden ve havtrn Haktan geldiini bilen kimseye bunlarn
zarar vermiyceeini anlatrken "baz tarik ehli, havtr ref'i iin rbta
yaparlar ve eyhlerini iki kalar arasna alrlar; gya ki htra gelmesn
deyu... halbuki daha byk kusur ederler; nki uhutlarnda eyh
mukayyet olur. Zikir halinde de Allah derler; rbta ile lhiyyeti eyhe
hasretmi olurlar. Bu ise kfrdr. Ve hazreti mer zaman hilfetinde
asakiri islmn techiztn namaz dahilinde dahi fikrederdi. Bundan malm
oldu ki kmile efkr ve havtr, hatta ibadetlerinde de ibdeti dierdir;
zira zevki hazrettir [1] diyor. Seyyid'e nazaran rbta, mride mahabbeti
kmile ve mritte fenyi tm; zikirde, zikri dim, ya'ni Hak'tan ademi
gafletten ibarettir. Grmtk ki bayrm melmleri ve eski melmetler de
aynen bu fikirde idiler. Melm halifelerinin bizzat arap Hocadan, ya'ni
Muhammed Nur'dan telakkun edip yetitirdikleri salik ve halifelere telkin
eyledikleri* zikri dim udur:
Slik, her ne ile megul olursa olsun kendisine hangi makam telkin
edilmise kalben o hakikata tevecchle ismi celli telffuz ve tekellm
etmeksizin dima fikrinden geirir. Bu suretle, bakt, grd, syledii
konutuu, yrd, oturduu yerlere, kimselere o isimle- nazar eder,
Mesel; tevhidi ef'alde bylece konuan, yryen, otum, kalkan
ise
kffei ef'li yapann Allah ve btn ef 'lin de ef'lullah olduunu dima
hatrlar ve tevhidi ef'lin zikri olan *>W J*W zikrini kalben ve hden
zkir olur.
Tabiatiyle kuvvetli bir "telkin binefsihi,, olan bu tahattur git gide
kendisinin tevhidi ef'lde zevk ve tahakkuk sahibi olmasn bad olduu
gibi ayni zamanda Haktan gafleti ref'eder. Kuadal brahim Efendi de [2]
fX
.uirl ijj [1]
[2] Kuada'l brahim Efendi

Halvetiyyei a'baniyye meayihinden Melm merep bir
zttr. Hacca giderken "Rab,, da 1264 te vefat etmitir. Mektbat ve e'r vardr. Mahur
Hamm Bosna'l Hac Tevfik' ve meri Halvetinin eyhidir. hvan, vefatm umumiyetle
1264 olarak kaydettikleri hlde Sicilli osman'nin Osmanl melliflerinin
ve ondan naklen
1262 gstermesi yanltr. pnl'Emin Mahmut Keml Beyefendi'nin de Bb l'de vesik
: :
mektuplarndan birinde " el ite gnl oynata gerek,, diyerek bu zikri

dimi tavsiye ediyor.
zamanlarda bir klfet gibi grnr. Fakat
Zikri dim, ilk bunda
zikri dimiden gafil olmamay tasmim etmenin lzumu yoktur. Yalnz
mmkn olduka hatrlamak kfidir. Bu, yava yava bir rsuh haline
gelir ve slik kendisinden ve muamelatta bulunduu halktan gafil olma-
maya, her eyin Hak'tan ibaret bulunduunu zevketmee balar.
Bu gn de melmlerin zikri dimi bu, anlattiimiz tarzdadr.
Makamai tevhid ve ittihad (mertibi fen ve beka)
Melm slk, alt makam zeredir, Bunlarn makamat tevhid,

makamat ittihad tabiri harla makamat fen; dier maka-
;
mat bekadr. Makamat tevhit ve fen unlardr: Tevhdi ef'al, Tevhidi

sft Tevhdi zt..
Melmlikte tekke, yini duhl ve ir kuyut ve mersim bulunmad-

ndan bu meslee girecek sliki mrit; tenha bir mahalde, mesel bir
camide veya evinde kendisinin muvacehesinde diz dize oturtarak evvel
zikri dimle beraber tevhidi ef'ali telkin, yani anlayaca tarzda tarif
eder. Ondan sonra slikin vazifesi Hak'tan gafil olmamak ve ihvanile
sohbetlerde bulunmak suretile bu makam zevketmekten ibrettir. Bayr-
m melmileri, bu hle "gnl bekleme,, derlerdi. Mrit salikin, maka-
mn zevkettiini anladka srasiyle dier makamat da birer birer
telkin eder.
Seyyid'in Risalesinden bir ou bu makamattan bhistir. Fakat "Ri-
salei Slihiyye si bilhassa mritlerin telkinlerine esas olmak zere ya-
zlm bulunduundan bu makamlarn tariftn mezkr risleden aynen
yazyoruz
1 Tevhidi ef'l: "Suveri berzahiyyeden sdr olan ef'l, hakkn
olduu zevkan, ya'ni ilmi kuva ile hut olunacaktr. Suveri berzahiyye
demek kablel bat grnen suyeri ekvandr ki ol suveri berzahiyyeden
mesel bulut, bir suret; gk bir suret, dalar bir suret, hayvanlar bir
suret, insanlar dir suret... te bu suretlere Suveri berzahiyye derler. Bu
suretlerden zhir olan ilerin cmlesi alelitlak hakkndr ve tevhidi ef'lin
tetkik ederken o zaman Hicaz vlsi bulunan ztn Bb l'ye vekayii mhimme miynlnda
Kuadal'nm vefatn da 1264 senesinde ihbarna it evrk grd Vassf Beyefendi
merhumun "Sefinei evliy,, snda masturdur. (Cilt : 3. Sa : 73 - 74).
edebi odur ki ef'lin cmlesini, ya'ni bize nisbetle eyisini ve fenasn

Hakka nisbet ede... nki, ef'lin eyilii ve fenal bize nisbetledir.
Yoksa Hakka nisbet olundukta cmlesi hayrdr ve isimlerden mnezzeh-

tir. Ann iin Ehlullah, ef'li,hakka isbat eder. Yine Allah zina etti
demez. Zira zina ismini icad eden nisbettir. Eer fi'lin kula nisbeti ol-
mam olsa ol fi'lin eyilii ve fenal tayin olunamaz. Ve ef'l slikinin
esnyi zikirde rbtas j>t\y\ V dr ve kur'anda delili ûrUj ^m. dur.

Bir daha jjj f ve bir daha delil oi^t
delii JXJ\ } j-uiijo ^ dr[l].

Tevhidi sft: "Hayat, ilim, irde, kudret, sem', basar kelm;.
2.
Hakkndr. Yani diri olan Allahtr ve bilen Allahtr ve kadir olan Allah-
tr ve iiten Allahtr ve gren ve syleyen Allahtr. Bu surette slik,
zevkan bilecek ki bu sft ile mevsuf olan Zatullahtr. Ve bu sftla s-
like yine olup ol ayinede hazreti mevsufu mahede edecektir ve bu sftn
kur'anda delilleri; evvel hayat Hakka mahsus olduuna delil ^^^y-Sy^
yeti kerimesidir. Yani, hayat ancak Hakka mahsustur; eyda grnen
hayat hakkn hayatdr. Zira eriatta eyann hayat ilhiyye ile kaim ol-
duunda cmle ehli kelm ittifak etmilerdir ve ilim Hakkn olduuna

delil; ^.ju' js ve i_,j.rv r'j . iij
r
yti kerimesidir. Ve kuvvet Hakkn
olduu î^s u sj.iwj <&j$**- Sp.!^.!^^! ijili CfT isyi'i ve irdet Hak-
kn olduu sj;i r L. jtij ^ jiH 4jj
Vii sem i' ve basar
;
Hakkn olduu
GJijj
yti kerimeleriyle sbittir. Ve rabtas j^.*
dr,,
3. Tevhidi zat : "vcut Hakkndr, gayrinin vcud yoktur. Zira
^jv ali
V ve r1 /^ 1
- J ^J ^ b<& demek e y a madum de-
mektir. Ma'dumun ise vcud yoktur. Ancak vcut Haktr. Bu makamn
rbtas iy >y~y. tr. Ve bu makam eshabma ehlullah ve ehli fen
tesmiye ederler.,, [2]
[1] Sofiyyn bu makama, mezlakai

ekdam derler. nk sliki ibhaya sevkedebilir..
Fakat mridin szn dinlemek art esas bulunduundan kmil mritler, sliklerini her
eyi hak gstermekle beraber (edebi mehammediye) tecavzden meni' ve tecelliyat hassai
muhammediyyeye mazhar etmee muvaffak olurlar. Hakkiyle tevhidi ef'ali zevkeden slik
her eyi ho grr ve bir e/'e itiraz etmez. Lkin fevahie de meyledemez. Halbuki bunu
ilmen bilenler, (istek haktr) diyerek ibah oluverirler. Yalnz u muhakkak ki ekseriyyet
bu ikinci ksmdadr.
[2] Ehli fen tesmiyesinde sebep ef'li, ef'li ilhiyye sfat, sft ilhiyye zevat,, ; ;
zt ilhde ifna ettiklerindendir. Bundan sonraki makamlar, baka makamlardr. nki

bu makamlarda - slik evvelce Hakta fn olduu ibi - Hakla baki olur. Bu maiyyet te
artk maiyyeti mekniyye ve zamaniyye deil, maiyyeti ztiyyeden ibarettir. Zikri dim
makamat fenadadr. Baka makamlarnda zkir, mezkr olur mezkr ile birleir (hull ve ;
ittihatsz..) Mridl uak, Hdil uak, Slki hakikat, Mehidt tevbih, Tev-
Seyyid'in
hidl behiyye, Diretl ycut risleleriyle dier srnm makamattan bhis ksmlarnda
;
da bu hususata ait kf, muhtasar, mfit malmat vardr (mracaat !).

4. Makam cem' g f
Bu makamda
u. : slik Hakka kuv olur
kuvsmda Hak zhir olur ve kendisi btn olur. u yeti kerime-
siyle .ja-ji iij Uu JjS. Jsw hadsi erifi bunu ifde eder. Bu makamda
eya Hakta btn olur. yle ki eya denilen suveri ekvandr; suveri
ekvan ise gzlerini kapadn vakitte eyann suretleri insann zihninde
btn olduu gibi makam cemi'de dahi eya, ilmi ilhde btn olur zt ;
ile zhir grnr. Bu makam sliki, eyaya nazar eyledikte suveri ilhiy-
yeye nazar eyler ve her ne ahkm zhir olursa cmlesini Hakka isnad
eder ve bu ahkma ahkm ilhiyye tesmiye ederler, ^.nj^. jU <.s^ }
yeti kerimesi, bunu ifde ve beyan eyler. Ya'ni Allah ve melekleri;
ya'ni sft ilhiyyenin cmlesi zt Hakta btn olduu cihetle ahkmn
cmlesini icra eden Haktr. Ann iin cenab Allah, mirata hazreti
Peygambere buyurdu: &j 6^ ve "y^t ii^,, bunu ifde m
eder. Bu makamda slik, kesreti eyadan mahcuptur. Bu kesret nedir?
diye sul olunsa cevap vermekten acizdir ve bu makamda sliki ok
durdurmazlar. Zira Hakikatta makam deildir. Belki bir hli istiraktan
ibarettir. Mecnun'un Leyl benim, gayri Leyl yoktur dedii gibi., ve
Makam cemi' de eyann btna rcuunun bir dier misli, mesel; dz
bir ovada bir direk olsa, sabah gnei, o diree vurdukta bir glge
kar. te o glge mahluktur. O glgeyi gnein tulu izhr eyledi Bir
mddet sonra gne yukar ktkta ve zevl vakfnda ol glgenin eseri
kalmayup direkte btn olur. Slikte dahi, ht ve zevk sebebiyle Hak'
kemliyle zhir oldukta eya, zt Hakta btn olur, glgenin btn oldu-
u gibi; glgenin vcudi haricsi olmayp ancak gze bir karalt
grnp belki vcudi zillisi olduu gibi halkn dahi vcudi hakiksi
olmayup ve yalnz lemde bir ey olup harite asla vcud yoktur. Yalnz
glgenin inkr kabil olmadndn halk dahi inkr kabil olamaz. Belki
halk denilen, Hakkn ismi zhirinin hkmdr. Ve mutlaka tecelliyt
hariciyyeden ibaret olup vcudi haricsi yoktur. Ann iin ehlullah buyur-
dular : îuij c^su uw a'yani sbite vcut kokusu duymadlar. Nerede
kald ki vcutlar olsun ! Bu makama kurbi fariz derler.,,
5. Hazretl cem' Jr.M^ : "Hazretl cem' demek, Hak btn; halk
zhir demektir. Hak' btn, halk zhir ne demektir? Ya'ni ol halk ki
ztn ilminde btn olmutu ve ilmi ilhde mahfuz olmutu o ilimde ;
olan esmy, Hak, kendi vcudiyle izhr edp ve kendi hkmn esmaya
verp esm izhr eyledi. Ve zt kendi hkmn esmya nisbet eyledi-
inden esm zhir; zt, btn oldu. Bu halde gren, iiten, syliyen
Haktr; lkin abdin kuvsiyle.. Bu makamda Hak, kulun kuvas olup
kulun hayat hakla, kudreti Hakla, sem'i Hakla, basar Hakladr. Nitekim
hadsi kudsde "j. j, <ss_j ^ ~~>. i'^jj uj j.j oû a cû ;
\>\
:
i s*'.* j. ben kuluma mahabbet eylediim vakitte o kulumun

JA?,, ya'ni ;
sem'i ve basan, yedi ve lisan ve ricli olurum. Benimle iitir, benimle

grr, benimle tutar, benimle syler, benimle yrr. Bu makama ehlullah
"kurbi nevfil,, tesmiye ederler. Bu makamn kemline nil kimesneler
herkesin bildiini ve iitir ve
bilir gfrr. Ya'ni kermt ilmiyye ve ke-
mlt sftiyye kendisinden sdr olur...,,
6. Cem'l cem' ^g-: "Slik bu makamda ûuij îij /vij jjyiy

yeti kerimesini bir nazarda mhede edecektir. yle ki abidden zhir
ancak ve sft ve
ef'l vcudi Hak olduundan abid evvel oldu ve ef'li
ilhiyyenin zuhru abdin azayi mtevakkf olduundan

semniyyesine
abid, hr oldu ve abdin suretinde zhir olan vcut, Hakkn olduundan
abid, btn oldu ve yine Hak, abid suretiyle zhir oldukta mahlukat
tesmiye olunduundan abid zhir oldu.; te bu makamda slik, suveri
ekvandan bir surete nazar eyledikte bu drt nispeti bir surette mhede
edecek ve kendisinde dahi bu drt nisbeti mahede eyliyecektir. Hatta
bu ht galebe eyledikte bir kimse kendisine sul edecek olsa ki
"jUuij îjij j.yiy yeti kerimesinin ma'nas nedir? Ol dahi ceva-
bnda der ki: evvel benim, hir benim, zhir benim, btn benim...
Yahut karsnda olan surete sensin evvel, sensin hr, sensin btn,
sensin zhir, deyu cevap verir ve bu cevabnda sadktr ki onun h-
dunda Hak, bu suveri kendi vcudiyle izhr eylemitir.,,
Muhammed Nur' bu alt makamdan sonra yedinci bir makam daha
olduunu, fakat bu son makamn, dier makamlar gibi peyderpey mrit
telkiniyle zevkeriilemiyeceini "Mehidt tevhit, Hdil uak, Mridl
uak... "gibi makamattan bhis rislelerinin umumunda syliyon Hatta
trke "Mridl uak,, ta diyor ki "bu makam, Ahadiyyetl cem',
irbjjiji makamdr. Ve bu makamda jj &\ j, c~v ii c--j Us vrit oldu ve
lisan in y\ jjtjU tr. Badehu iman, tahkiki olup Hakkalyakine dhil olur.
Hakkalyakin bir makamdr, ana j-jUij ,#3 r
u> ve r
t:i'
f
u* ve aU'y f
u* derler.
Bu makamda ne kesret ve ne vahdet ve ne de ti hitap sbit olur. Bu
makamn lisan Jjy -Ai^bV. tr.
Rislei slihiyyede de < , ^\ au i makam olan bu makam

hakknda u szleri okumaktayz
"Ve yine ma'Im olsun ki bu makamdan sonra bir makam daha
vardr ki o makam takrir etmee ne bende kuvvet vardr ve neyde
takrir edecek olsam sende kuvvei fehim vardr. nki o makam^.! j^ 1 '
aS- (.a. olduundan ancak gavsi a'zam olan ztn mlk olup teberrken
bize dahi ta'lim ederler. Lkin, biz telkin edemeyiz. Zira kur'anda
... ajiju deyu gelmitir. Yetimi hakik hazreti Rasli ekremdir ve ann
:
mli ahadiyyettir. Biz andan nehyolunduk ki takarrp edemiyelim. Eer

Rasulullah kendisi bizzt telkin ederse zevk alnr ve ill zevk alnamaz.,,
"Diretl vcut fi beyani makamil Mahmud da makamat mcmelen
ta'rif ettikten sonra yle bir dire yapyor
bu direnin bir nsf fen ve tevhd, dier nsf Baka ve ittihat makam-
lar, olup ahadiyyetl cem' makam merkezi diredir.
Grlyor ki Seyyit Muhammed Nur'un vaz'ettii tarz teslik, doru-
dan doruya iptidadan intihaya kadar "vahdeti vcut,, ess zerine
mbtenidir. Bayram melmlerinin slklerinde telkini meratip yoktu.
Sohbet ve gnl bekleme ilesrr vahdetin ma'nen tahakkukuna intizar
ederlerdi. Seyyit Muhammed Nur' ise, melam slkn daha madd ve
;
ilm bir tarza ifra etmitir. Nihayet bu usl, yle bir hle gelmitir ki
melmler, mritlerinden bu mertibi peyderpey ders alr gibi alrlar ve
sohbetlerinde, hutlannda bunu zevketmee alrlar. Binnetice melm-
lerde, dier tasavvuf ehlinde ve bilhassa eski melmlerdeki irklik,
tamamiyle kaybolmu ve vahdet, bir "inkiaf,, bir "tecelli ve tahakkuk,,
hlinden bir "ilim,, hline gelmitir. Halbuki, bu ilim, kitaplardan da
pek al renilebilir. Muhammed Nur', "erhi kelm ilm Al,, risle-
Z9B nc devre Melmleri
sinde "gerek tevhdi ef'l ve gerek tevhdi sft ve gerek tevhidi zt ile;
halk, zb v Sii ve fn badehu zti Hakk mahede ve hak nazar ve
;
slk ile halk fn ve Hak baki olduunu mhede eyleyp cmle Hak
zhir olur. Ve lkin sluki tevhd olmakszn halka Hak demek kfrdr,
ju &\ iyitaifei Bektiyyeye eden melhide gibi bil
kendilerini nisbet
slki tevhd, halka Hak demek ve nazarlarnda halkn vcutlar varken
ana Hak tlak eylemek mcerret kfrdr...,, diyerek slkn, ya'ni mr-
idin telkininden sonra slikin tevecch ve ihvanla sohbet neticesinde
makamt zevketmenin tevhitte art ess olduunu syliyorsa da, mr-
it, kendi anlayna gre slike makamat istedii vakit telkin edebilece-
inden bu telkin mes'elesi; demin sylediimiz gibi melmlii ma'nev
ve irkilikten adeta tecrit etmi ve melmet ilm ve usul bir tarikat
haline gelmitir.
V
MELMLN NTAR SAHALARI
"Nuriyye melmlii,, diyebileceimiz son melmlerin, Anadolu'dan

ziyade Rumeli' ve stanbul'a yaylm
olduklarn gryoruz.
Essen Rumeli'de zuhr ve intiar eden bu meslek; Selnk, skp,
Manastr ve hatta Bosna havalisini tamamile istils altna almtr. Bunun
sebebini evvelce de sylemitik. Bu havali, bayrm melmlerinden beri
melmetin en ziyade yayld saha idi. Ayni zamanda, son zamanlarda
arnavutlukta Bektliin ve daha evvelce Rifaliin intiar da halk
vahdet telkkilerine mmkin merteoe in bir hale getirmiti. Seyyit
Muhammed Nur', bu havaliyi fa'aliyetine merkez etmekle isabeti fikrini
isbat eylemiti.
ok eski zamanlardanberi syisizlie de bir merkez olan bu muhit,,
bilhassa son zamanlarda Srplarn, Yunanllarn, Karadallarn, hatta
Arnavutlarn isyanlariyle daim bir kemeke iinde idi. Halkn tasavvufa
meylinde, bu itima halin de dahli vardr.
Muhammed Nur, her halde tek tk melm bendelerine, melm
merep dervilere kendisini tanttktan ve nfuzunu zhir ilmi ve mder-
ederek erkn hkmete de kolayca hull ettikten sonra
rislii ile tezyit
acele etmeksizin yava yava tarikini kurmaa balamt. Evvel nak
dervilii ve eyhlii ile grnen, fakat kendisine mracaat edenleri me-
lmet slk zere teslik ve terbiye eyliyen Muhummed Nur, istanbul'a da
mteaddit seyahatlar icrasiyle merkezin meayih ve ulemasiyle temas
etmi ve hatta eyhlislm Molla Beyi Bekta olduu hlde kendisine
dehalet ve bata mecbur eylemiti. Mirefteli Abdullah' ve harr zade
Keml gibi bir ok fzl ve zinfz kimseleri tarikine alan Muhammed
Nur', istanbul'da da nfuzunu temin etmi ve bir ok halife yetitirmiti.
Bu suretle melmlik, mteksif merkezi arnavutluk mstesna,

nki orada yerleen Bektalie galebe mkildi
Selnik, Manastr,
skp ve havalisi olmak zere cenuben Trhala, imalen Bosna havalisine
kadar yaylm ve ark Rumeli'de de Edirne vilyeti dahilinde bir ok
mride malik olmutu. Garb Rumeli'den sonra en ziyade stanbul'da ve
:
nc devre Melmleri
300
merkezi Tire olmak zere zmir', Bursa' ve
Anadolu'da da Eskiehir',
Ankara'da intiar etmitir.
Balkan harbinden sonraki muhaceretin de bu intiarda
mhim bir
mil olduu muhakkaktr. Son melmliin de kzlbalm aksine olarak
intiarn
daha ziyde merkezlerde ve mmkn mertebe ehli ilim arasnda
gryoruz. Bu hususta da aynen Bayrm melmlerindeki
mlhazatmz
serdedeceimizden tekrarndan sarf nazar ettik.
*
MELM TEKKELER
Eski melmlerle, bayrm melmlerinin tekkeleri

grm- olmadn
zikir, kisve, merasim ve yin olmamas
tk. Seyyit' bir ok hususta
gibi bunlara ittiba' eyledii hlde baz hususta da ayr bir
itihat
gstermitir. Telkini mertip bayrm melmlerinde

sahibi olduunu
olmad hlde Seyyit' tarafndan ihtira' edilmitir. Tekke yaplmas da
ma'rufiyle birer tekke
byledir. Filvaki son melm tekkeleri, ta'biri
olmaktan ziyade itima' mahallidir. nki melmilikte, dier

tarikatlardak
mridin ailesiyle beraber
"dervi,, snf yoktur. Binaenaleyh bu tekkeler;
bir
oturduu ev, ihvann istedikleri zaman toplanp sohbet ettikleri
cuma
mecma'dan ibarettir. Yalnz dier tarikatlara kar, cuma gnleri,
namazndan sonra; bazan cuma geceleri yalnz ismi cellle zikredilir. {
Muhammed Nur', bu tekkeleri, her hlde ihvann yalnz oralarda

bir ey konuma-
sohbet etmeleri ve harite ayar iinde kakikata it
unlardr:
malar iin atrmtr. Rumeli istilasndan evvelki melm tekkeleri
struma
ki tane tekke vard. Bir tanesi daha eski olup Seyyit

Muhammed
mahalle ^defnedilip oraya
Nur', burada otururdu. Vefatnda, vefat ettii
yaplmtr. Seyyid'in hulefasridan
bir de muntazam ve mkellef trbe
ettikten sonra
hac Faik Bey eyh olmu, 1319 da Selnik'te vefat '
Muhammed Nur'un son zamanlarnda kz olarak ald "Hac valde,, [1]
Hac Valde el'an sadr. skdarda ikamet etmektedir.

[1]
::
nc devre Melmleri
tarafmdan idare edilmi ve bu suretle kadnlara mahsus bir tekke hali*
ne gelmitir. Bu tekke, istilda yanmsa'da Trbe yanmam ve bil-

hara ta'mir ve tecdit edilmitir. El'an Melmlerin ziyaretghdr. Mev-
kuf at ve trbedan mevcuttur.
kinci tekke, yine nefsi kasabada olup evvel olu erif Efendi ta-
rafndan idare edilmi, erif Efendinin hicr 1323 te vefat zerine Hule-
fadan Hac Ab Efendi eyh olmu ve bunun zamannda istil vuku'bu-
larak bu tekke kapanmtr.
Selanik
Ali rf Efendi Muhammed Nur'a intisabndan sonra yallardak
evini bir tekke haline getirmiti. Buras istilya kadar ihvann bir iti-
magh imi..
Doyran kazas:
Nenfsi kasabada doyranl eyh Hamd hoca Ef. tarafndan idare
edilen bir dergh el'an mevcuttur. Doyran'a tabi dedeli karyesinde is-
tildan evvel bir melm tekkesi vard.
Kopruh :
Burada da bir tekke almtr. Hal mevcutmu. Vaziyetini ve

eyhinin kim olduunu renemedim.
Tikve
Nefsi kasaba olan Gavadar'da bir tekke mevcuttur. Bu tekkeye
evvel strumal Hac Sleyman beyin biradari Hac kadri Bey eyh
olup Balkan harbinde tekkeyi yangn ve yamadan kurtarmaa muvaffak
olmutur; Harpten sonra vefat etmitir. Tekke hl mevcut ise de kimin
tarafndan idare edildiini ve eyhini renemedim.
tip :
Hulefadan tarafndan yaptrlmtr. Bu tekkede

itipli Slih Rifat. Ef.
kendisi eyh idi. 1326 da vefatndan sonra istil vuku'bulup tekke yand.
: ::
nc3 devre Melmleri

302
Pizren:
Recep
Hulefadan Recep Ef. badehu Seyfettin Ef. eyholmulardr.
isltl seneni vefat etmitir. Son
Ef. tahminen 1316 da, Seyfettin Ef. de
eyh olan mer Ltf Ef. nin 1927 de vefatndan sonra kimin eyh ol-
duunu renemedim.
Avret hisara tabi snefe karyesi:
Muhammed Nur'un emriyle burada da bir tekke yaplmtr. Buraya

evvel hulefadan Hac brahim Efendi eyh olmu, 313-14 tarihlerinde
vefat zerine Doyran'l Mustafa Ef. eyh olup 322 de vefat etmi, blhara
istilda bu tekke yanmtr.
skp
Buradaki tekkeye evvel Muhammed Nur'un damad ve

halifetlhu-
ondan sonra Abdrrahim Ef.nin olu

lefs Abdrrahim Fed Efendi,
gedikten sonra -1328-
hac Keml Ef. eyh olmutur. Keml Ef. stanbul'a
olu Hakk Ef. eyh olmutur. El'an mumaileyh tarafndan idare
edilmektedir.
Manastr
Rifa tekkesi iken .eyh Ali Rza Ef.nin Muhammed Nur'a intisab
ve Sf Ef. den ahzetmesi zerine melm tekkesi olmutur. Rza

hilfet
Ef. 331de vefat etmitir. Tekke el'an mevcuttur.

Fakat eyhini reaemedim.
stanbul
saray meydanndaki rifa tekkesi; eyh ahmet

Sf Ef.
ehremini,
haftaya Rif mukabelesi
Muhammed Nur'a bat ettikten sonra haftadan
Ef. kendisine
yaplmakla beraber bir melm tekkesi haline gelmi ve Sf
intisap edenlerin hemen hepsini melmet nevesiyle teslik eylemitir..
Sf Ef. takriben 310 tarihlerinde yefat
eylemi ve tekke de 333 te fatih
yangnnda yanmtr.
nc devre Melirmle 303
Mevlevihane kapsnda tarsus Rifa tekkesi:
Bu tekkenin eyhi Abdlkerim Ef. de Muhammed Nur'un hulefasm-

dandr. Buras da tamamiyle bir melm tekkesi olmutu. Kerim Ef. nin
Bursa'ya nefyinden sonra tekke deta kapanm ve nihayet son icraatta
bilfiil seddedilmitir.
VI
SEYYT MUHAMMED NUR'UN HALFELER
Abdiirrahim Fed:
Pizren'lidir. Seyyid'in halifetl hulefas ve damad idi. skp'te bir

medresede mderris ve skp melm tekkesinde eyh iken 1303 te
seyyit'le beraber hatan evdet ederken vapur Svey kanalini getii
sralarda vefat etmi ve cenazesi vapurdan karlp "Ayni mus,, nam
mahalle defnedilmitir. Vefatna muhiplerinden Hakk tarihi sylemitir: u
Bu cihnm devrini hi bilmediler eyhu b,

Kimse fehmetmez acap seyreyleyptr bu dolap !
Pirimiz kutbi cihn azmeyledi n Mekke'ye

Bileince yr idi mridimiz l cenap..
Avdet zre der sefne azmi firdevs eyledi,

Vasln arzu edenler cierin etti kebb.
Cmle ihvan feyzalurdu bahri ilminden anm,

Canlar yakt firak, emimizden kan silp !
Hayderiydi, almad evld kabrinden nian,

Bahr idi bahrile bahroldu Fed'ydi lakab.
Edelim *>ifJ-\ erdi n hkmi kader,

Hkimi mutlak olur, hem cmleye hsni meb.
Hsni hatmine delildir tarihi Hakk iyan,

yjl&'t (fJ^/l *>-5j ^.- ~>. jj!
1303
:
Abdrrahim Ef ; lim bir zt imi. Bir defa ulumi resmiyyeden de

iczet vermitir. 302 de Muhammed Nr'un mahdumu hac keml Ef.' ye
muazzam bir snnet dn yaplm ve bu dne, stanbul'dan bile
ihvan davet edilmiti. Melmiler, sahralara yaylp mesel bir ksm bir
tarafta sohbet, dier bir kitle baka bir tarafta zikrile megul iken bir
ksmda baka bir tarafta davul, zurna ile icrayi aheng ederlermi. Bu hl,
baz mutaasplar tarafndan stanbul'a "melmler davul zurna ile zikre-
diyorlar,, tarznda bildirilmi ve istifsar iin Muhammed Nr, stanbul'a
davet edilmiti.
Muhammed Nr' istanbul'a Abdrrrahim Ef. yi gndermi ve Abdr-
rahim Ef. meclisi meyih reisinin melm slkn sormas zerine "edn
slkmz halktan hakka suut; l slkmz haktan halka nzuldr,,
deyip icap eden izahat vermi ve tekrar skb'e avdat eylemitir.
stanbul'da Tarsus tekkesinde msafir olmutu.
sr
Tefsiri suretl kevser: Abdrrahim

yegne arapa eseridir.
Ef. nin
Bu rislede sfiynun vahdet o kadar vuzuhla anlatyor ki
telakkisini
Muhammed Nr' bile "makam ahadiyyetl cem'den vrid olmutur.
zhr ci deildir. Bulduunuz yerde yakn; yahut ta saklayn;,, demi-
tir. Abdrrahim efendi keke bu risladen baka risle yazmasaydi; hele
nazma hi zenmeseydi... lim ve ihtas, tasavvuftaki rushu tamamiyle

bu tefsirde grnyor. Sonundan bir ksmn yazyoruz, "ya Muhammed'
Rabbine salat edp ayn olduun gibi enfs fk bdnn, belki
bdni vcdunu kurban et; taki sen hakikatta benim aynm olduun ve
benim gayrim olmadn gibi benim ztmdan baka bir eseri mevhum
da kalmasn.
Bdn, nasl araplarn hiyari emvali ise, btn ekvan da senin hiyari
emvalindir. Onu tasadduk eyle ve benim vcdumla cemii zerrtta envai
tecelliyat ve eltaf kemlt ile bulun Kim, sana buzeder,
ve kadrini bilmezse ki o benim kadrim, ya'ni bu srede tafsl ve iret
eylediim senin kadrinden ibarettir, ebter dir. Ya'ni, bu mrikin vcud-
nn neticesi, hatta vcud yoktur. Belki hayali mahzdr ve gayri mev-
cuttur. Hali, gayri mevcut vehim ve irk olduu gibi mevcut olmasnn
da imkn yoktur, te bu, ebterdir. Sen nasl ebter olursun ki - ya
Muhammed' - ireti ahadiyyei ztiyyei kur'aniyyede tafsl olunduu gibi
Melmiler 20
:
nc devre Melmleri
2Qg
hayylkayyumsun. Nasl ki
sen,benim hayat ve kayyumiyyetimle
szmzle de bunu ta'bir ettik,, [1].
Abdrrahim Ef. rislenin sonanda "U. tJ ****&<k*'^

<,^VV U ' diyor.
Rislei vehbiyye s
Fakat kafiyedn acayip bir eydir.

muarra
Bu risale manzumdur.
Misl olmak zere birka beytini yazyoruz
Lisan da gayet bozuktur.
Huda'ya hamd krolsun yaratt kudretinden

ol,
eya mevcudat ann emrin edp makbul

Kamu v
kim vardr
Biklli lemi a'l, dahi esfelde
secde kluplardr
An tebih edp cmle dahi !
inde nshai insan ki ztna olup mir' t,

Kluptur cmleye serdar ana olmu delil
bizzat.
Salt ile selm olsun o Fahrl

enbiyya kim
Buyurmutur hadsinde bilen nefsin olur hem nam !!
Bilrmisin nedir mrit ? o bir mazhar klldir.
Annla bitti hep iler o mazhar Hak olmutur !
anlatyor.
Bu rislede mertibi tevhid ve ittihad
Kasdei nuniyye s
ayn tarz ve ayn vadidedir. Bu eserle gya

Bin beyit kadar olup
"Muhammediyye,, yi tanzire almtr !
\ er.
:
erhi afiye : bu da manzum.

Kasdei tiye :
Mertibl vcut :
HediyyetUl Hac
"Mertibi fen ve bekay anlatan ve bunlan menasiki hacca tatbik

eden kk mensur bir risledir. Sonunda seyyid'in bni frz divn
okurken mzdelifede ervah enbiyaya mlaki olup hata o mahalli
Abdrrahim Ef. ye ire eyledii de yazlmtr,,.
Rislei iradei cz'iyye,
erhi srr jJ- ^
Rislei ruhi kzl al esrn ncbz! muammay srr ezel Acjj>.s rj MUj
j. ^L** <J>Ju*
Abdrrahim Ef. bu acayip isimli rislede Seyyid'in hulefsndan tip'li

Slih Rifat Ef. nin 10 beyitlik vezinsiz, kafiyesiz, hatta manasz bir gaze-
lini nazmen erhetmi. Mukaddemede diyor ki
r
ki IL ^SCVI ;4, J jfUl -V-Jl VÛ Jli (oli- J_^-s
ac >_jls W</-* J V-^T-JJ tjj>'' *\ Cj\ ^ JkS j A^k- ol j>-

uC- oa^-j {^j isi l,^L;u J l
r"L_JL el? ^j/^lj 5. U5CJI _j jlsJI J UjÎj j.ju
UL IjIJkij U^. l
rX5"j, U-^J v ^- 1
Jl ^ jlj
Bunlar okurken bil ihtyr Ziy P. merhumun
Getmesin yle sz kulaklar,

Aldesi olmasun dudaklar !
beytini hatrlyorum.
Risleden anlalyor ki Abdrrahim Ef. adam akll meczup bir zt
olduu gibi Slih Rifat Ef. ye de pek meclp imi.. Essen Melmiler de
bunu sylemektedirler. Bu acyip risaleden bir ksmn yazyorum:
Beyti evvel
Dersimizdir ruhi mahbup dersi ak okuruz

lmimize yok nihyet suret ile mesturuz!
Ij (.Ul;
$ 6^ *-jJ* ja Je iti sb
v \_,-
: !
nc devre Melmleri
308
Rif'atasaldn cemlin nurunu yaktn beni,

Dersi ak
mahvedp nur eyledin, aldn beni!
Cmle uak per auben utular pervneve,
Girdin akn aynna gayr kalmad aldm beni
Srr in hem sendedir hem cmle aynmdr hemin
Srr kaftan [1] bir haber ver sanma hem aldn beni!
Hamdlillah ki cemli Rif'at oldu can bana,

Gam deil mahcub olanlar dimeyeler can bana!
kn ile hemser ola;
matlubu odur yar
Ber mrad oldum bugn hem Rif'at oldu can bana!
Madeni cmle avlim olmuam hem gelmiem

Sanma ey zhit beni sen oldun nihyet bana!?
Abdrrahim Ef nin bu .
risalelerden maada manzumeleri de vardr.
ve i'riyeti bertaraf, fikirleri
Bunlarda "Fed,, mahlasn kullanr. Lisan
tanesini yazyorum.
hakknda bize bir malmat verebileceinden iki
Cezbesi bunlarda da grnmektedir
Dalarken bahri vahdette

kardn trl gevherler.
Bulur ol trl dilberler!
Beni bu gn bulan slik
Muhakkak nri Hakkm ben O iklimi hakikatta;
Tecelli eyledi bedrim,

Grnd ruyi dildarlar.
Verildi Ftiha resmim;

Okundu Besmele ismim
Grnd her benim cismim, Bulan bu yz izzetler!
Grenler buldular tlak;

Grnd dil bana mutlak,
Muhakkak yzdr hem Hak, Bunu buland Kanberler!
Adm ehri melmette Duyulmu ankay mugrb,

Okundu hutbede W) Bu srdr Hakka enberler!
hem Gremezler bu gn vehim;

Niceler cehdederler
Dediler dahi ekferler!
Anmn zhidan bana
Dahi ol hli ruhsrm;
Kfrdr srrmm zlf
Budur srr peyemberler!
Bu gn tutmu hep fk
(? .A\Js hem Bu n srr bana geldi,
Budur rh hakikat bil; Sakn olma o serserler!
Sakn sanma ki insandr!

Bu gn benden duyan Hak'tr,
Kuruldu vehe minberler!?
Fed' ehri itlakta
nc devre Melmleri
309
Kimdir ol kim ola sevmiye ceml ?

Mektebi irfana varmayan a'ma
Ne bilr kim kimdir mecl?
Nshai demi eyledi mir't;
Tecelli eyledi nice zuhrt.
Ol sofo eytan secde etmedi,
Tardoldu ebed kurba yetmedi,
Camii CAjj-te nice der idi?
Bdei ak ile hem harab idi.
Ol srri abb rife sor da bil;

Mescudi melik hem ol etmi bil!
ibu gencin tlsmn bulmak muhl;
Ey Fed ak ile sen buldun ceml!
ABDRRAHM E. HALEFELER
AbdUlehat Ef.
skp'ldr. Kurr hfzlanndandr. san yoktur. skp'te tah-

minen 1332 h. de vefat etmitir.
Hac Hafz Abdrrauf Ef.
cazetnameli hocadr. Bir mddet da bulunmutur. Be-

istanbul'da
yazit camiinde va'zeder, va'zdan sonra cemaata zikrettirirmi. 1340 ta
skp'te vefat etmitir.
Yonus Ef.
Pritine'li olup
cezbedr bir zat imi. Muhammed Nr' Pritine'de
bir dnedavet edilmi. ehre girerken Yonus Ef, bir minareye ka-
rak "Ey mslmanlar; Muhammet Rasulullah geliyor; -istikbl edin!,,
diye
barmaa balam. Bunu duyan hucalar Mftye mracaatla ikyet
etmiler. Nihayet yine hulefdan Hac Maksud Ef. Mftye gidip "H.
:
nc devreMelmleri
2|q
demek istediini beyan ve mm ve

Peygamberin vrisi ulmu geliyor,,
ederk meseleyi
cezbeli bir zat oldunndan kusruna bakamamasn reca
etmitir.
kapatm. Piritinede tahminen 1330 da vefat
ismail Ef.
Rumeli'nin bir ok yerinde Tel-

Koana kylerinden Maya da'ldr.
graf mdrlklerinde bulunan
bu zt takriben 1328 de vefat etmitir.
Nerede vefat ettiini renemedim.
AL URF EFEND
domu ve ticaret iin Msr a gide-

Gricenin "Polyan,, karyesinde
bilhara Selnie gelerek orada tavattun
rek uzun mddet oturmu,
hakikatan lim ve fzl bir zattr Seyyt
Muham
etmi olan Ali Urf Ef. yanlardaki
sonra Selanik te
med Nu-'a intisap ve ahzi hilfet ettikten
1305 te vefat ederek selank mev-
evinibir tekke haline ifra eylemiti.
levhnesi civarna defnedilmitir.
Asr:
hikemiAtiye, terceme maksadul
Serh divn Niyazi Msr, tercemei
gazeli ftade, es'ile ve ecvibe
muta-
aksa! tercemei insani kmil, erhi
varidt erhinin tercemes,
ktaburreat
savvifne, Muhammed Nurcun
filmebdei velmead tercemesi [1].
nin manzumeleri de vardr.

Bunlar vezin ve kafiye noktai
Urf Ef
Bir gazelim
nazarndan Abdrrahim Ef. nin manzumelerinden hallicedir;
yazyoruz
Sliki tevhit olanda gaflet olmaz bir vakit
Allah ill H diyende gaflet olmaz bir vakit.
Cmleyi Hak gzlemek ahkm zikrullahtr,

bir vakit.
Zikrile ill grende gaflet olmaz
tercemesi millet k-
[Tlûnar^^m^ê ve gayri matbudur. erhi vridat
tercemesi, darlfnun kutupbanesmde
tphane inde tasavvuf,, 983 numarada, kikemi t
bulunmakta*,
SSTZ^l. Dikeri melm ihvaninda ve mteferrik bir halde
: :
nc devre melmleri 311
Geles de herdem havatr, cehlile varid deil,

Geldiin kanden bilende gaflet olmaz, bir vakit.
Bir kere bdr olan can dim yakzndr,

Gayriyi mahveyleyende gaflet olmaz bir vakit.
Zevki Urf'dir bu, kasdm tecrbeyse bil ki sen

Varidi mevrut grende aflet olmaz bir vakit,

Babamda ben babaiken babam dourdu anam,
Anamda meme emerken anam dourdu babam!
Beytiyle balyan ve abdrrahim Ef. nin bendegnndan ve Kosva

vilyeti muhasebe memurlarndan smail Hakk Ef. tarafndan erhedilen
bir de athiyesi vardr.
Urf Ef. nin nesirlerinde lisan selis, ifdesi vzh ve muntazamdr.
Mritlerinden yeniehirli Vehb Ef. ye yazd mektuptan bir ka cmle-
sini naklediyoruz
"Her ne drl sft irade olunsa, mevsuf hazretlerini beyan ve vas-
fettiinden, sft, mevsufun ayndr. Amma mevsuf, sftn ayn olamaz.
Zira mevsuf, mahsur olmad gibi sft kaim ve zhir olmak iin de
mevsufa mhtactr. Mesel, ilim, sfttan bir sfattr. Ancak mevsuf, ya'ni
lim olmadan ilim bilinmez ve zhir olmaz. lim, ilme rif ve muhit
olduundan, ilim, limin ayndr. Amma lim, ilmin ayn deildir. Zira
lim, ilmi ve her sfat camidir. lim, limi cami' ve muhit olmad gibi,
ilim, zhir ve kaim olmak iin de lime mhtactr. Hulasai kelam; fiil,
fil ile zahir ve kaim olduundan filin ayndr. Fil, fi'lin muzhiri ve
mutasarrfdr. Sft dahi byledir. Abdin ef'le mdahalesi bahsine
gelince : dersiniz Js>w iy
i. jdj y tr. dersini daha grmediniz.
Bu bahis, o mertebenin dersidir. Cebir, hull ve ittihat, ikilikte olur.
*s\y\ iy^yV zevkine nil olan haktan maada mevcut grmez. Var ve mevcut
gayr olmaynca, cebir, hull, ittihat kimden kime olabilir?
Tevhid, iskat izf ttr. zft, Hak taal hazretlerinden maada veh-
molunandr. nsan, hayvan, kurt, ku, hacer, ecer ve ir mahsust ve
ma'kult, mevhumttr. Bunlarn kffesi mahvolup rji^
srrna mazhar olan Hak'tan gayri grmez
& j

^ r> m
Hulsa Urf Ef. nin btn sn ilim ve temkinine brhandr.
tipli Salih Rifat Ef
tiplidir. Seyyit Muhammed Nur' a intisabndan sonra memleketinde

nc devre melmleri
312
yaptrd tekkede irad ile megul iken 1326 tarihinde vefat ve tekkenin
haziresine defnedilmitir. .
vardr. iirleri Abdur-

Istlahat sofiyyeye dir bir rislesi ve divan
manzumelerine benzer. Divan darlfnun ktphanesinde
rahim Ef. nm
Harirzdenin bir mecmuasnda mevcuttur (M 263).
bahriyesinden iki beyit
yice bir murabbamdan para ile bir
yazyoruz :
Seyyidim Nuri Muhummed eyledi azmi hicaz
Nice evld ve hem iyl ile revnak traz.

Ola meymun mbarek ehli Hakka sli hl
Rehberi rah hakikat eyledi azmi hicaz.
Hem rikbnda yrr eshab erkn edep,

Ol habbin em'ine cem' oldu bu pervane hep;
Sayesi Drl amandr eyhimiz Nurl arab ;
Rehberi rh hakikat eyledi azmi Hicaz.
Pevyi Haknmya her kim eyler ittiba',

Halk iinde' yoksa kadri Hak'ta eyler irtifa'..
Cmle eshab ile etti Rif'at de itima'
Rehberi rhi hakikat eyledi azmi Hicaz!
Sevdiim mahbub cemlin ka arzeyledi,
Nevbahar erdi yine azmi glistan eyledi.

Feyzini brn nsn gibi sr eyleyip
Cmei hadry melbus hoa seyran eyledi!!
Rif'at Ef. nin Abdrrahim Ef. ile de hususiyeti vardr. Abdrrahim

Ef. nin tercemei halinde yazdmz vehile >ja & vsu, bu zatn bir gaze-
lini erhiin yazlmtr.
skiip'l filintah zade hoca Mahmut Ef.
Tasavvuf ye fkhta rsuhu olan hoca Mahmut Efendi 1310 da hicaz-

da vefat eylemitir. Muhammed Nur'un hulefasmdan olan bu zatn
lim
ulemas da
ve fzl bir zat olduunu, yalnz Melmiler deil, sskp
tasdik ediyorlar.
;
nc devre melmleri
313
erhi kit'a
Rislei ruh, Ali mm gibi eserleri bulunduunu Thir
Bey merhum, menakibinde yazyor.
Faik Mehmet Bey:
struma'hdr. Seyyit Muhammed Nur'a bat ve nili hilfet olan

Faik bey, Muhammed Nur'un vefatndan sonra derghna eyholmu ve
1319 da msfireten bulunduu selnik'te vefat eylemitir. Muhyiddin'in
Rislei gasviyye'sini
ij-y.ii jj \j} . ,
erhetmi olduu gibi "jlju'u^
oUju Cj
ecvibei mutasavvifne gibi tasavvuf eserleri ve iirleri de
^
js .
^
vardr.
Thir bey merhum, bir na'tinden u iki beyti almtr.

T ezelden Fiki bpare ktr sana.
Kl efaat, lutfedp al kemteri senden yana !
Zt pkin ehli akn sevgili cnnsm

Ruz maherde cemli pkini gster bana!
Bu beyitlere nazaran Faik B. vezin ve kafiyeye agh imi..
Hac Sleyman Bey:

,
struma'hdr. Seyyit, ekseriyetle eraf beldeden olan bu ztn
konanda otururmu. Rislelerinden bir ounu, bu konakta yazdn
sonlarnda tasrjh ederek kaydetmektedir. Asarn bulamadk. Seyyit'ten
sonra tahminen 307 senesinde vefat etmitir.
Hac Abdiilkadir Bey:
strumca'h olup Hac Sleyman Beyin biraderidir. Seyyit' bu zata

"ibli zaman,, dermi. Tikve'te merkezi kazada yaplan tekkeye Seyyit
tarafndan hilfet verilerek gnderilmi ve Abdlkadir Bey Balkad harbinde
tekkeyi yama ve ihraktan kurtarmaa muvaffak olmutur. Harpten sonra
95 yaslarnda vefat ve tekkenin haziresine defnedilmitir.
Abdlkadir Beyin e'ar da vardr. Fakat melm hulefasmdan ekseri-
sinin manzumeleri gibidir.
Gzn a bak ki gresin Ne remzi var bu ekvnn?

Gnetir kim. ata tin Kamu ekvan alur feyzin!!
nc devre melmleri
314
balyan manzumesini bizzat kendisi erhetmitir. Beyin bir de

beyitleriyle
isimli rislesi vardr. Bu risale sual ve cevapl bir
"Musahabei maarif,,
Muhtasar, fakat tasavvuf ve melmet hususunda mfittir.
risaledir.
Atdeki yazlar, mezkr risaleden naklediyoruz:

"
Sul : Alemi ma'nada bir pre varup sual ettim ki Hakka varmak
isterim; yol gster.
Cevap: Yol senin nefsindendir
Sul: Suret iin acaba bir vcut varm?
ilmin taallukundandr. emri Kn,
Cevap: Hayr, yoktur, kiyam ise
taallukudur, cevabiyle cemii mevcudat, emri Kn'den, ya'ni ilmi

ilmin
ilhinin taallukundan olduunu anladm.
kudretim nedir?
Sul: Benim hayatm, ilmim ve iradem ve
Cevap :
ki sft ilhiyyenin ayndr,,
Buyurdu [1].
Hac Abdlkadir B; H. Ali'nin
matla'h mehur i'rini de erhetmitir.
Hac Kani B.
lerin biraderi Mehmet oludur.

B. in
Hac Sleyman' ve Abdlkadir B.
Abdlkadir B. den hilfet
Her iki amcasndan da slk grm ve
almtr. 1341 de stanbul'da vefat etmitir. Asr yoktur.
Ali Riza Vasfi Ef.
tekkesi eyhidir. Meratibi tevhidi sey-

Manastrl ve Manastr rifa
mertibi ittihad eyh Ahmet Sfi Ef. den

almtr. Hilfeti de
yitten,
Sf Ef. dendir. Kesreti mridaniyle
mehurdur. 331 de vefat ederek
tekkesinde defnedilmitir. Risalelerini bulamadk.
Eskiehir mevlevhanesi eyhi Hac Hasan dede Ef.
Uzun mddet stanbul'da oturmu ve Seyyid'le stan-

Eskiehirlidir.
bul seyahatlarndan birinde grerek melmet
almtr.
[J Bu risale, Darlfnun ktphanesinde 16620 numaral mecmuadadr.

Erbab hl ve temkinden bir zat imi. Mevlevlerin hi biri melmliini

bilmiyor. Dede Ef. ayn zamanda tarikat kadiriyyeden de mstahlef
imi. 1824 tarihinde 85 yalarnda vefat etmi ve mevlevhnedeki tr-
beye defnedilmitir.
Tire mevlevhanes eyhi Hayrullah dede Ef.
Kadiriyye ve mevleviyyeden mstahleftir. Tire'de tevellt etmitir.

Dersten mcaz olup mderrislikte bulunmutur. Meayihi mevleviyyenin
ekserisi gibi bu zat ta Mesnevi okumu ve okutmaa mezun olmutur.
1333 de mevlevhane yandktan soura zmir'de Karantinede oturmu, tek-
ke, muhibbamn dardimiyle tekrar yaplnca yine Tire'ye gelmitir. Mel-
milii ve melmet hilfetini, mevlev tarikinde de eyhi olan Eskiehirli
Hac Hasan dede Ef. den ahzetmitir. Mtevazi ve rind merep bir
zat imi... Mevleviler Hayrullah dedenin de melmliini bilmiyarlar.
Yalnz mlga skdar mevlevihanesi eyhi ve skdar ktphanesi
mdiri Remzi Ef. dedenin mhrn grm. Bu mhrde "Tire mevlev-
hnesi eyhi Hayrulla baba,, yazl imi. Hatta mevleviyyede baba
ta'biri olmad halde bu ta'biri ihtiyr etmesinin sebebini sorunca
"o civarda bana yle diyorlar,, demi,,. Maamafih bununla melmliini
istidll edemeyiz. "Baba,, ta'biri melamlerde de yoktur. Bu mhrn
hakkine sebep yine her halde, Dede Ef nin syledii marufiyyeti olsa
.
gerek. Yahut ta Dede'nin Bekta babal da vardr.

Biz, Hayrullah Dede'nin melm halifesi olduunu ve melmeti eski-
ehir mevlev eyhi Hac Hasan dede'den ahzettiini, kendisine mntesip
bulunanlarn hemen hepsini melm yaptn, kendisinden evvel vefat
eden Ali Ef. ve efik Ef. isminde iki zt Melmlikte istihlf ettiini
bizzt ihvanndan rendik. Hicr 1347 de vefat eden Hayrullah dede'nin
demi'te el'an bir melm halifesi vardr,,.
Mirefte'li Hoca Abdullah Hulus Ef.
Mirefte'lidir. stanbul'da ikmali tahsil ettikten sonra fatih civarnda

kad emesi medresesine mderris olarak elli seneden fazla bir mddet
tedris ile megul olmutur. Muhammed Nr'a 1288 de stanbul'da bat
eylemi ve bilhara da hilfete nil olmutur.
Gayet gzel ta'lik yazd cihetle ta basmas matbaalarnda hattat-
lk ta ederdi. Melm hulefas iinde hakikaten temkin ve irfan sahibi,.
316 nc devre melmleri
tarih ve ulu mi sirede bihakkin mtetebbi' ve lim, iir ve inada mhir,

zevahire riayetkr, edebi Muhammedyi hakkiyle gzeten bir zt imi...
Camnin "Mir'atl akaid,, ini trke erhedip tabettirmi ve "Ta'rft

Seyyid,, i kendisi itmm ederek tab'na muvaffak olmutur. Bunlardan
baka Osmanllarn Abdlmecid'in zaman-
iptidayi saltanatndan itibaren
na gelinciye kadar gelip geen Saltinin, Sadrazam, eyhlislm, kapu-
dan deryalarn tarihi veldet ve vefatlarn, clus, tayin ve infisallerini
birer cetvelde irae eden "esmerl hadaik,, isminde bir eseri de vardr ki
kendi el yazsyle ta basmas olarak 1267 de tabettirmitir [1].
Bu eserin ba tarafndaki methiyyeden naklettiimiz u beyit, Ef.
nin kudreti iriyyesine ve lisannn selsetine delildir:
Nzambahyi lem hazreti Abdlmecit hanm

Zaman adli revnak verdi evrengi Sleymane.
Sipihrryi evket, pdihi neyyiran tal'at;

Frgi nutku znetszdr glzr devrane.
Odur ship krn, lhimem Mehdi isi dem ;
Adlette nazri gelmemitir mlki imkne.
merhum, "Osmanl mellifleri,, nde "manzum ve mtbu

Tahir B.
"Mantkuttayr,, tercemei de muhibbanndan Fed mahlasl bir ir na-
mna muharrerse de asl terceme essen bu zatndr,, diyor.
1302 tarihinde vefat eden Abdullah Huls Ef. vasiyyeti mucibince
Sar Abdullah Ef. nin ayak ucuna defnedilmitir. Mezar ta Hamzav
talar gibi olup ba tanda girift sls ile
Ayak tanda:
[1] Millet. K. Tarih ; M 40.

. -
yazldr.
eyh Ahmet Sfi Ff.
Istanbul'lmdur. Babas Mfti hamammdaki Rif tekkesinde metfun

mehur viz "Kara sarkl eyh,, tir [1]. stanbul'da ehremininde Saray
meydanndaki Rif tekkesi eyhi 1288 de
atanbul'da Seyyit
idi.
Muhammed Nr'a mlki olup bat etmi, bilhara da Halfe olmutur.

Asr yoktur. Takriben 1310 da vefat etmitir. Tekkesinde medfundur.
eyh Keml Ef.
eyhi namiyle maruf olup, Balat'ta mahkeme altnda Snbl

Balat
tekkesi eyhi idi. Babas, Snbl Ef. tekkesi eyhi Rzeddin Ef. den
mstahlef Mehmet akir Ef. dir.
Keml Ef. 1257 de domu, Rzeddin Ef. ye intisap ederek hilafet
almtr. 1288de stanbul'da Muhammed Nur'a bat etmi, 1292 de hacca
gidip yedi sene Emnt mbreke hazinesi ba kitabeti hizmetini if et-
mi, 1300 de stanbul'a gelmi ve 1332 de vefat etmitir. Melm sl-
kn Harr zade'den tekmil etmi ve yine mumaileyhten a'bn tarikine
de intisab eylemiti. Asn yoktur.
Vehb Ef
Manastr'ldr. Seyyit'ten hilfet alan bu ztn lim ve fzl bir zt

olduunu Melmler rivyet etmektedirler. Bana epeyce adam tobla-
mas pheye drmekle Trablusgarb'a nefyedilmi-
istipdat hkmetini
tir. Menfasnda
5 sene kadar kalup afvedilmi ve stanbul'a gelmitir.
Hicr 1323 te stanbul Beyolu Kamerhatun camii imam iken vefat edip
Kasmpaada drsi Muhtef'nin sa tarafna defnedilmitir.
fl] Bu isimle maruf olan mumaileyhin asl adm renemedik.

eyh Abdilkerim Ruh Ef . t
stanbul'ludur. Genliinde enderona girmi, bir mddet sonra kp

ttnclk, badhu arzuhalcilik etmitir. Tasavvufa merak ettii
cihetle
grm, nihayet Saf Ef. den tarikati Rifaiyyeye

bir ok meayihle
slk edip hilfet almtr. 1288 de Saf Ef. ile beraber Boyac
kynde
harir zade'nin yalsnda seyyit Muhammed nr'a mlki olmu ve
melmete slk eylemitir.
rumeliye avdet ettikten sonra Abdlkerim Ef. muhtelif
Seyyit'
tarihlerde iki kere gidip kendisiyle grerek nihayet melm hilfeti
almtr. ehreminindeki Rifa tekkesiyle melevhne kapusundaki Tarsus

Rif tekkesi, eyh f Ef. nin uhdesinde olmakla Abdlkerim Ef.
Muhammet nur'un emriyle Tarsus tekkesini f Ef. den alp meclisi
meyih tarafndan kendisine tefviz ettirerek haftadan haftaya zhiren bir

Rif mukabelesi yapmak artiyle melmilii nere balamtr.
Abdlkerim, bana bir ok mrit toplam ve bunlar melmetle
sermest olarak rast geldikleri kimselere vahdete it laflar slemee
balamlar ve bendelerinin er'an mubatszlklar grlmtr. Essen
kerim de zavhire pek riayet etmezmi. Kendisini bilenler, ekseri
Ef.
evkafnn kahvede tavla oynamakla getiini soyliyorlar. Nihyet, bu

ahvl nkhetini mucip "olmu ve bursa'ya nefyedilmitir.
Bursa'da be sene kalan Abdlkerim Ef. son zamanlarnda bir az
ateh getirmi ve mvazenesizlik gstermi, 1323 te mahalli mezkrda
zta
65 yalarnda iken vefat etmitir. Bursa'da Ya'kup Ef. isminde bir
hilfet vermi olduunu ihvmndan duydum.
sr: Seyyd'in Niyz erhini itmam ve tezyil etmitir, ji-i&vi
isminde Melm slkne it kk bir risalesi vardr.

Abdlkerim Ef. iir de sylemi. Lisn selis, efkr muntazam olup
dier Melm halfeleri gibi vezin ve kafiyeye bigne deildir. Mahlas
Ruh'dir.
Melm, taht kenzin matla ma'ny insandr ;
Melm, huhbi ztn mazhar mahbubi yezdandr.
Melm, tifn kudsiyna kbledir cn,

Melm, ehli vicdna muall Ar Rahmandr.
beyitleriyie balyan uzun bir manzumesiyle

Canlara canan olan Seyyit Muhammed Nur'dur ;
Dertlere derman olan Seyyit Muhammed Nur'dur.
matla'l medhiyesi, ihvn arasnda mehurdur. Bir na'ti ile bir gazelini
yazyoruz.
! ! !!
nc devre melmleri
Ey vcud etvarma cevln Habbi kibriy,

Vey vcud esrarna seyran Habbi kibry
Vcid mevcd seni mir't edindi phesiz,

Sreti Hak, srati Rahman Habbi kibriy !
ann tebcil iic geldi Qj.lt J^'y

ite bnrhan ;
ahidim Kur'an Habbi kibriy !
Vasf Kur'an, hulku Kur'an, shibi

Srr yezdan, zhirin frkan Habbi kibriy !
Vehi pkin nri emsi zt Hak meclsdr,

Cmle lem hsnne hayran Habbi kibriy !
Tahri Hd v Ysm, Hyi Hakkn mimisin,

Nn Sd Kaf oîlj Habbi kibriy [1]
Hubbi ztn mazhar, kenzi vcudun matla,

Mebdei kl aslna burhan Habbi kibriy !
Hsl Hak, ztm mahbub edp ba'seyledi,

On sekiz bin leme sultan Habbi kibriy !
jil^lj J. li'tjj-- nutku kandr bize

Grnen, senden gren Sbhan Habbi kibriy !
Hizmeti na'ti erifin ile Rh' fahreder,

Mahz lutf undan diler ihsan Habbi kibriy.
Tahtigh dilde icls eyledi sultam ak'

Krs sadra kuruldu bir azim eyvn ak..
Reeder envr ak mbtel uakma

Mestedip ftadegn oldular hayran ak.
Nevhai Nh'a sebep oldiysa ger akn yeli,
Garkeder uakm batan baa tufan ak !
Grmedinmi Mustafa'yi, rehnmas ak idi ;
Leylei esr'da cilve eyledi Sbhn ak
Bi .ui^ i ak erhedrsen Rhiy,

Noktai Srr Ali'den faolur. Kur 'an ak
[1] o-l <f*"

J*~i\* jiiJlj o J.AliT_,a!lj 3 srelerindeki hurfi mukattatm Peygam-
feer'in isimleri olduunu anlatyor.
: :
ABDLKERM EFENDNN HALFELER
Kantarc Aziz Baba:

Kantarclkla temini maiet eden bu mm zatn birok kerametleri
sylenmektedir. 344 senesinde 52 yanda olduu hlde fc'eten vefat
etmitir. Silivri kapusu mezarlnda medfundur.
Terliki Slih
Abdlkerim Ef. nin dervilerindendir. ehzade banda dkn vard,

ilmi olmamakla beraber bir ok tasavvuf kitaplar okumu, hafzas kuvvetli
olduundan bunlar adeta ezberlemi bulunduu sohbetleri de harfiyyen
;
hafzasna alm olduundan bana bir ok kimseleri toplamt. Natkas

hafzasndan kuvvetli olan Slih Ef., yanina gelenleri bendetmek iin
"tekik,, usuln kullanrd. Mesel; u-uû^ it^ u' yetini zzolarak
okursak "allah, lim kullarndan korkar,, ma'nasna gelir. Bu ne dimektir?
Melekler yet mucebince isyan edemezler. Allah', eytan da meleklerle
zikr ediyor; u-^t y ij^-i diyor. Melek ise ne iin isyan etti? Kuldan
teklif skt olmaz, is^^k ^.j^b yetine ne demeli? hlde teklif u
yine teklif ile skittir v. s. gibi.
Slih Ef. bilmiyerek benimsedii bu eski btn usl sayesinde bir
ok kimseleri hatta ok gariptir Mahmut Esat Efendi merhumu
bile kendisine bendetmitir.
Bu zat siyasete de karmtr. ttihad terakki frkasna girdii ve
hatta meb'uslua namzet iln edildii hlde bir mddet sonra muhalefete
balam, nihyet Sinob'a nefyedilmitir. Avdetinden sonra 1341 de vefat *
edip merdiven kyne defnedilmitir. Tahsili olmadndan sr yoktur.

Kardei Rit Ef. el'an sadr ve Gztepede terlikilik etmektedir.
ir Ahmet Hamd B. (Nzimi hikem)
Terliki Slih Ef. nin mntesiplerinden olau Hamd B. Istanbul'ludur.

Babas Gueba hastanesi ba doktoru Ahmet B. dir. Trk, Arap ve Acem
!
nc devre melmleri
321
edebiyatlarna vakf olduunu Thir B. merhum,
yazmaktadr [1]. stipdat
devrinde Nc taradarlanndan olmakla
mumaileyh tarafndan "Nzml
hikem,, lakabiyle tavsif edilmitir. Bir
mddet Sansurlukta bulunmu bir
aralk ta Aksarayda' tesis ettii Medresei
edebiye,, mektebinin m'dir
ve ders nazrln if etmitir. Son memuriyeti
Meclisi kebri maarif
araldr. Bu memuriyetten tekat olan Hamd B.
1335 te vefat ederek
skdar'da Selm tekkesi haziresine defnedilmitir.
Hamd B. kakikaten kav tabiat bir iri muktedirdir. Ekseri e'ar
Muallim mecmuasnda intiar etmitir.
Muallim Nc'nin Nazml hikem tavsifine dir u kt'ay inat etmitir:
Hamd' ; middi hikmet ile kilki mahirim
Znetliyor sahifi i'cz dembedem.
Etmektedir zaman seni bir iri hakm,
Invnin olsa hikmeti var Nzmul hikem !
Olu Ali' beyin tevelld mnasebetiyle de

sylemitir :
nevzada hitaben u i'ri
Feyzi ruhniyyeti Seyyid Muhammed Nr ile
...
Dodu burci mes'adetten mihri tbnm Ali..
Eyledi nri yakin sa mnevver
g-nlum,
Oldu ddriyle ruen cemi im'mm Ali..
Sende ben grmekteyim sn feyzi kudreti,

okmudur dersem sana mir at yezdnm Ali
?
Bende ol bir rifi billha mnendi
peder ;
Anla sultanlk nedir lemde, sultnm

Ali
Yadigr mrsn Hamd' gibi bir
irin
Murisiandr deilmi sence unvnm Ali ?
Hamd'nin bir gazeliyle bir rubsini de kaydediyo
Sanmayn takdre kar arz tedbr eylerim

;
Arifim, ben inkiydi hkmi takdr

eylerim.
Destyri kemaltiyle feyzi akdesin

K'betullahi dili vrn ta'mr eylerim !
Ben Melm sretim, meczubi evki vahdetim,

Zhdi huk erbbn evzmla dilgr eylerim.
[1] Osmanl mellifleri. Cilt: 2. Sa : 157? 159.
Melmiler 21
nc devre melmleri
322
Eylesem darb asyi cezbe vdi dile

Ayni i'caz Kelmullah tefcr eylerim.
Mushafi ryin klp her lahza derpii nazar

Beyyinti hsni yri hsni tefsir eylerim.
Bir hitabullah natkdr vcudu demin,

Hak bilip ol nshai kbryi tevkir eylerim.
Mihri pertevbrf akm, istesem Hamd' bu gn

Lem'ai feyzimle ar aktar tenvr eylerim !
RUB
Ben rindi melmetzedei mehurum ;
Zhhdile hembezm olamam, mazurum !
Rif'atta ne var erha mbahat etsem ?

Hki kademi Hce Muhammed Nr'um !
Seyyah Manatr'h Hac Alamet Baba s
Bu zat ta Muhammed Nr'un hulefsndandr. Erbb ittikadan olan

Hac Ahmet Baba 1308 tarihinde ya
yze yaklamken Tarsus tekke-
sinde a- ui ^ -o^-i, ^ &
fc'eten vefat etmitir. rak' ve Yemen' kt'alarn
r* y
eti tefsir edilirken bir
yaya olarak dolam
"Ah ekip
olmakla "Seyyah,, lakabiyle hret bulmutur.

Tarsus tekkesinin haziresinde medfundur. Mezar
ta Hamzav
talar eklinde olup kitabesi udur:
y
\ V A
getirilen
Etraf demir parmaklklarla evrilip bir trbe hline
Baba'nn kabrinin yanna Kerim Ef. iin ne bir ta dikilmitir.
nc devre melmleri
323
Elmas Ef.
Doyran'a tabi' Dedeli' karyesindendir. Ulmi resmiyeden iczet

alm, bilhara Seyyit'ten de ahzi hilfet ederek Dedeli' kyndeki tek-
keye eyh olmutur. 1324 tarihinde vefat ederek hayatnda ekseriya
oturduu bir mesire mahalline defnsdilmitir.
Cengr Mustafa Ef.
czetli hocadr. Doyran' tekkesine eyh olmu, 1325 tarihinde vefat

ederek tekkeye defnedilmitir.
ihvan, bu ztn "Vridt,, terceme
ettiini syliyorlar; fakat biz grmedik.
Yakova'h Hfz Sleyman Baba:
Tahminen 318 - 320 tarihlerinde vefat eden bu zat, Zeki, Pirzerin'li

Hac Adem Ef. Hasan Ef. isminde zta hilfet vermitir.
Zeki Ef; Seyfettin Ef. den sonra Pirzerin' tekkesine eyh olup
1928
de vefat eden mer Lutf Ef. ye hilfat vermitir.
Hac dem Ef. de Hakk Ef. isminde bir eyhi ve Doyran' tekkesine
eyh olan Hac Hamd hoca'y istihlf etmitir. ey Hakk Ef. el'an
Uskp' Melm tekkesi eyhidir.
Hasan Ef. nin de Bosna'da Hayrullah Ef. isminde bir halfesi vardr
ve henz hayattadr.
Pirzerin'li Topal Recep Ef. s
Pirzerin'de Rd muallimi olan bu ztn fevkalde nfuzu olup o

civarda Melmlii nerettii syleniyor. Pirzerin'de yaplan tekkenin
ilk eyhidir. 1318 de vefat etmitir.
ey Hseyin Sdk Ef.:
Mora Yeniehir'inde 1264 te domutur. Babas Sa'd tarikatndan

mstahlef ye Yeniehir Dergh atik eyhi Hfz Muhiddin'
Ef. dir.
Tasilini Yeniehir medresesinde iczet almak suretiyle ikml edip
!
Dergh eyhi bulunan byk biraderi ir Mehmet Vehb Ef. den

atik
Sa'd tarikine intisap etmi ve bilhara mezkr tarikattan hilfet te almir.
Sdk Ef. Yeniehir'den Ikodra'ya giderek Rsmat memuriyetinde
bulunmu, sonra tekrar maskat re'sine avdetle Cemaat islmiyye ba
ktibi olmutur. kodra'da 14 sene kalan Sdk Ef. Muhammed Nur'a
mntesip bir ok kimlelerle grm, bu suretle melmete mahabbet
ederek o sralarda Doyran'da bulunan Seyyid Muhmmed Nur'u ziyarete
gidip mumaileyhe intisap etmitir. Mteaddit defalar Seyyid'in sohbetinde
bulunup Melmlikten de hilfet alan Sdk Ef. son zamanlarn zmir'de
Dyni ummiye a'ar memurluunda bulunarak geirmi ve 1337 senesi
Muharrem'inin birinci gn vefat ederek Emir sultan tekkesinde biraderi
ve ilk eyhi Vehb Ef. nin yanma defnedilmitir.
Osman Zevk Ef.
Bu zata Zevk mahlas, bizzt Seyyit tarafndan verilmitir. Tahmi-

nen 1317 senesinde Selnik'te vefat etmitir. Ftiha'y mfessir bir
rislesi varm.
Mehmed B.
stanbul'ludur. Sf Ef. den melmet, Muhammed Nr'un olu erif

Ef.den hilfet almtr. 1343 Ramazan'mn 17 inci gecesi vefat etmi,
Edirnekapusu mezarlna defnedilmitir.
1334 te vefat eden Nurullah B. isminde bir zt ile Osan d Ef.
ye hilfet etmiiir.
Osman adi Ef.
1299 da stanbul'da tevellt etmi, tahsilini Darlfnun'da ikml ede-

rek Riyaziyt ubesinden mezun olmutur.
Fransza, ingilizce, talyanca bilirmi. Mehmet B. e intisap etmi
ve mumaileyhten hilfet almtr.
Bir gn "Her ne yana eilsem her ey o tarafa eilir.,, deyip sa
tarafnan eilmesi zerine karsedaki servi aann da sa tarafa eile-
rek krldn ihvanndan bir zt nakletti
1338 senesinde vefat etmi, Eyyup'ta Sip P. trbesine defnedil-
mitir.
nc devre melmleri
325
Kaymakam Ahmet Bey.
Trablusgarp
muhasebecisi Hfz Hilm B. in oludur.
stanbul'da
domu, Asker rdsinde okuyup sonra Asker Baytar
mektebine irerek
mektebi ikml etmitir.
Bir ok tarikatlara girmi, hatta mehur
.
Mehmet Ali Hilm Dede
baba'ya intisap ederek Bekta de olmutur.
Nihyet Selnik'te iken, taburunun binbas
Mahmut B. vastasile
Seyyid'in hulefsmdan Doyran'I brahim Ef. ile
grm, bilhara Mu-
hammed Nr'a da mlki olarak hilfet almtr. Seyyit bu
zata "Yu-
sufum,, dermi.
_
Ahmet
B. Siysete de karm ve bu hl, sebebi nkbeti olmutur
Itthadu terakki hkmeti tarafndan Sivas'a nefyedilmi,
mtarekede s-
tanbul'a gelmi, yine itilflarla birlemi,
nihyet Hicaz'a oradan da
erif Huseym'le beraber Kbrs'a kam, 1341 de Kbrs'ta vefat etmitir
!
Harir zade Seyyit Mehmet Kemleddin Ef.
Melm halifeleri iinde ve mttaki bir zattir. Bu itibarla

lim, rif
Muhammed Nr'un Hoca Abdullah Hulusi Ef. den sonra en temkinli ve

fzl bir bendesidir.
1267 de stanbul'da domutur. Babas Halep'li eyh Abdurrahman

harir' Ef. dir. Kendisi, neslen mehur Trkmen eyhi ve risle shibi
eyh Arslan'n dervilerinden eyh al'nin bendesi ve Rifa tarikinde
u'bei mahsusa sahibi eyh Brhaneddin eblhasan Aliyyl Harir'ye men-
suptur [1]. Tibyann nihayetinde mufassal tercemei hlini
yazmtr [2].
Buna nazaran be yanda tahsile balayp mukaddemt ulmu tahsilden
sonra hafz kir Ef. nin derslerine devam etmi ve babasndan Rif ve
Halvet tariklerine slk eylemitir. 1284 te babasnn vefat zerine bir
mddet ticaretle itigal ve badehu terketmi ve babasnn eyhi am'h

Mehmet Enis Ef. den Halvet slukn itmam eyliyerek iczet almtr.
Buhr' ile
1286 de Haleb'e "giderek drt ay oturup Abdllatifi
stanbula avdet etmi ve mumaileyhten fkh ve hads
tahsil ettii gibi
okumutur.
kadir iczeti de almtr. eyh Kasm Marib'den
de Buhar
Harir zade, 1288 nihayetlerinde istanbul'a gelen Seyyit Muhammed
etmi ve mumaileyhe bat
Nr'u Boyac kyndeki yalsnda msafir
eyliyerek Melm olmutur. Seyyit'ten bni Frz'm Kasdei tiyye'sini,
Muhiddn'in Rislei ahadiyye ve Fuss'unu okumu ve melm hilfetnmesi
almtir. Bilhara 1290 da Rumeli'ye giderek skp'te

Muhammed Nr'u
ziyaret eylemi ve avdetinde Selnik'te eyh
Ali' isminde bir zattan
Ramazaniyye, eyh Slih Ltf' isminde birisinden de Sinniyye hilfeti

almtr. 91 de Msr'a gitmi, bir ok ulem ve meayih ile grp
stanbul'a avdet eylemitir.
Msr'dan sonra Hrkai erifteki evine ekilip te'lifat ve
geldikten
vefat ederek
irat ile megul olmu; 1299 zilkadesinin ikinci gn
Eyyup'taki Rifa sitanesi haziresine defedilmitir. Sengi
mezarnda u
kitabe vardr:
289. Dr. Prof. Kprl zade Fuat B. Ef. nin "Trkiye
tarihi
[I] Tibyn ; Cilt : 1 ; Sa :
dnsi,, nde eyh Ali* ve tarikat hakknda zahat vardr. Mracaat

-UUI a-Jdl/J -tfUU tli
[2] Tibyn; Cilt: 3; Sa: 303 ten itibaren. .
vefatnda 32 yanda idi.
Mirefte'li Hoca Abdullah Huls Ef. nin, Harir zade'den daha temkinli
bir zat olddunu sylemitik. Bu da Harir zade'nin (Tarikati kemliyye)
isminde yeni bir tarikat kurmaa teebbs eylemesiyle sbittir. Bunda
her hlde genliinin de te'siri vardr.
Tibyan'da "bu kitab mbarek 41 inci kitabmdr,, diyor. Thir B.
srndan 37 sinin isimlerini yazmtr. Bunlardan yalnz j^J^jj^j^^jj^
ile ujftuif s matbudur. Muhammed Nr'un "mridl uak,, ve "brha-
nssalikinini trke erhetmitir. îuiÛj. ^cûi^ ismindeki bu erh
Drlfnun ktphanesinde 16609 numaral mecmuadadr. Bir ksm sr
Yahya Efendi ktphanesindedir. vîûioblj ^.^.^yr s \ hatt destiyle
muharrer olarak Thir Bey merhum tarafndan skdar'da Nasuh'
tekkesine vakfedilmitir. (imdi skdar ktphanesindedir). En ehem-
miyetli eseri cilt arapa ^''îj-iuU Jj^ jUjaU di r y btn tarikatlardan
bunlarn messislerinden, silsilelerinden ve slklanndan bhistir. Fatih
ktphanesine vakfedilmitir. Dier sr mteferrik olarak melmlerdedir.
Harr zde de ekseri srn trke yazmtr. fdesi muntazam,
lisan elistir. Asrnn isimleri osmanl melliflerinde [1] ve Vassaf B.
merhumun gayri matbu UjAui- smda [2] vardr.
[1] Cilt : 1 ; Sa : 155 - 157

[2] Gilt : 3 ; Sa : 85 - 86
BURSALI TAHR BEY
Harir zade'den mstahleftir. Abdlmecit' devri ricalinden Mirliv

skdarl Seyyit Mehmet Thir Paa zade Rif'at Beyin oludur.
Bey, Pilevne hedasndandr
Rif'at
1278 de Bursa'da domutur.
ptida ve rd tahsilini bitirdikten sonra asker ddsine dhl ve
mektepten 1296 da birincilikle ne'et edip Harbiyeye gemi ve 99 da
piyade mlzm sanilii ile kp Manastr' asker rdsine Corafya ve
Hendese; mlkiye ddsine Corafya ve Kavait hocas olmutur.
Bundan sonra Manastr, skp ve Selnik'te ekseriya maarife ait
muhtelif memuriyetlerde bulunmu, iln merutiyette Bursa meb'usu
olmutu. Melm ihvanna istinaden ttihad terakki'den bir grup ayrmaa
teebbs eylemi ise de hayatnda pek te mnvaffak olamyarak
siyset
drt sene sonra mebusluktan ekilmi, 1329 da kaymakamlktan tekat
olmutu. Son zamanlarda Topkap saray ktphanesi mdrlnde,
Tarih encmeni muavin azalnda, Mill tetebbu'lar komisyonu fahr
azalnda bulunmutur.
Harir zade'nin vefatndan bir sene sonra Muhammed Nur'a da m-
lakiolmutur. Bilhassa tarih ve tercimi ahvl ile megul bulunan Tahir
Bey "Osmanl mellifleri,, ni 15 senede yazdn syler; Arap ve Acem
mehrine it te byle bir eser yazmak niyetinde bulunduunu ve bunun
iinalmakta olduunu da ilve eylerdi.
Osmanl mellifleri, yanl ve kusurlarna ramen bu hususta
yazlm iyi bir eserdir. Erbab ittikadan olan ve kimseye boyun emeyen
Thir Bey merhum, engel kynde bir kira evinde otururdu. Son za-
manlarnda kuvvei dimagiyesine halel gelmi, bir mddet skdarda Zey-
nep kmil hastahanesinde, bir mddet te Cerrahpaada tedavi edilmiti.
Nihayet 1343 rebilhrmn 9 uncu ve 1341 terini evvelinin 28 inci gn
Zeynep Kmil hastahanesinde vefat edip ertesi perembe gn Hd
dergh hazresine defnedilmitir.
Vefatna skdar mevlevhanesi eyhi Remz Ef. u tarihi sylemitir:
Bursal Thir Beyin geldi zaman rihleti;
ftirak eyledi eshb ilmi derdnk.

: ; :
nc devre melmleri
329
Namn sr ibka etti bu tarihte
sr (Matbu' olanlar)
Dellt tefsr jûbiijj

Kibn meyih ve ulemdan 12 ztn tercimi ahvli.
Meyihi osmaniyeden 8 ztn tercimi ahvli.
Ulemyi osmaniyeden 6 ztn tercimi ahvli.
Aydn' vilyetine mensup meyih, ulem, uar, mverrihinin ter-
cimi ahvli.
Nazar tslmda fakr, tercemei hl ve faziii eyhi ekber, Trklerin
ulm ve fnna hizmetleri, Ktip elebi, Menkbi harp, Mverrihini os-
maniyeden l ve Ktip eleb'nin fercemei hlleri, Siysete mteallik
sr islmiye, Ahlk kitaplarmz, Mntahabt mesr' ve ebyt Osma-
niye, Hac Bayram vel, Osmanl mellifleri..
Gayri matbu' sr:

Manastr'a mensup meyih ve ulemyi uarnn tercimi ahvli.
Faziii mm Ali' "H. Ali' hakkndaki ehdsi ve tercemelerini havi
bir riledir. Zeylinde Muaviyye' aleyhindeki hadsler de vardr,,
.
Haseneyn' hakknda Bir risle.

Menkibi eyh Seyyid Hce Muhammed Nrl Arab ve beyan
Melmet ve ahvli Melamiyye.
Mecmuai Tahir "Baz iir ve nesirlerini havidir,,.
Tahir B. arada iir de sylerdi. skp Rif eyhi Sadeddin Srr,

Alaehir tahrirat ktibi Enis, Bursa Msr eyhi Mehmet emseddin B.
Jer tarafndan tahmis edilen bir gazelini yazyoruz
Gh rahki nevei tevhide mecldr gnl

Geh safyi zevki vahdetle mcelldr gnl.
Asmn feyzi irfanda demdem seyreder,

tiV d' mazhan mestana Musa'dr gnl..
!
okmudur sylerse basgi c'sUl^-^ ?

Mazhar feyzi Muhammed Nri mevldr gnl..
l.jf a masdar ka'bei Rahman'dr,

Berkuru nri ilh, Ari a'ldr gnl..
Srrnn idrki ancak kef zevka mnhasr ;
Bu sebepten hallolunmaz bir muammadr gnl
Mnkeif olmaz rsum erbabna Tahir bu rz..
Neveyb sahvei nri tecelldr gnl

.
Al Rza Ef.
Akribasndan Haseki eczahanesi Eczac ba Nazarettin B. Ef. nin

verdii malmata gre Sadttan olan Ali Riz babas, Rif 'at Ef
Ef. nin
isminde bir zattr. stanbul'da domutur. ikmlden sonra
Tal tahsilini
"Mlkiye'ye girerek 305 te ne'et etmi, 306 da Manastr vilyeti vali
maiyyetine tayin edilmi 307 de Yanya, vilyetine tabi' skrapar' kazas
kaymakam olmutur. 312 de Yanya'ya tabi' Pirmedi kaymakamlna
terfi'an Rz Ef. 319 Nisannn 24 nc Perembe gn
tayin edilen Ali
tedavi edilmek zere geldii stanbul'da Sultan Selim'deki evinde
vefat etmitir,
Telftr Rz isminde bir mecmuai e'r vardr. Mumaileyh, Arna-
vutluk'ta bulunduu vakit evvel Telftr Rz daki hiyede Bid-
yeten muaeretleriyle melfiyetimden ni haklarnda hsni zann samm
beslediim Tarki Nzenin ricline bat edip Bekta olmusa da Bu
mesleki enverde mridi ekberimden maadasnn ahvalini ef'line mutbk
ve ekseri atvr ve harektn aklu er'a muvfk grmediimden mri-
dimin emrine tevfikan bu mddeiyan bi iz'an ile ihtilf kalbyi kestim
dediine gre Bektalik, bu zt tatmin edememi olacak ki bilhara

Melmete intisab eylemitir. Kendisi de bu hususta Seyyidl evliy bu-
lunan ezm muhakkikini Melmiyyenin min gayri liykatin iltift bende
nevznelerine mazhar derek makamt ehlullah telakkun, teyakkun,
tahakkuk ile kesbi rsuh eylediini yazyor.
Melmlie Bursa'I Thir B. den intisap etmitir. Manastr'l zzet
Basr Ef. isminde birisine, hari cismn ve vahdeti vcut hakknda yaz-
d mektupta Manastr'da rifi hakikat hazreti Thir mevcut iken bun-
dan ziyde sylemek bize dmez dediine nazaran Thir B. e cidden
merbuttur.Telftr Riz hiyesinden anlaldna gre Medine'li Mehmet
Zfer Ef.nin hulefsndan eyh Seyyid Aliyyibni Slim'den zel tariki-
ne de slk etmitir. Maamafih Rz B. i, intisap ettii tarikatlardan en
Muhammed Nur' hakknda yaz-
d
ziyde Melmilik cezbedebilmitir. Seyyit
ve aaya
decettiimiz kaside buna kf bir delil olduu gibi mec-
muai e'rnda Melmlie it daha birok medhiyeler de vardr.
Ali Rz' Ef, iirlerinden anlaldna gre lisn selis, tab' metin bir
irdir. Kendisi, malmatnn ok noksan olduunu syliyor. Eer istedii
!
malmat edebilmi olsayd hi phesiz std bir ir olurdu.

gibi kesbi
Muhammed Nr' hakkndaki kasdesiyle [1] bir gazelini yazyoruz:
Gn gibi tb veren mhi ruhi enverine

Nri ztiyle cil vermi ann peykerine.
eyhm, Seyyidn Hce Muhammed Nr'un

Baldr Hzr nebi kkli zi anberine.
Hsn mnendei bbm behitdir ann,

Dt ak ruhu eshb dilin ekserine.
ahtr, lemi ma'nde o srr a'zam,
Dil verirmi d cihan m meliki efkarine?
Pdjhni zaman sil olurdu andan

Rabet etseydi cihann hele sm zerine !
Zevkbah olsa idi gnlne mlki Nst

krb eyler idi zlfi btn derine
Buldu aniyle eref tahtigehi istidat;
Haremin ahdr ol, kimseyi koymaz yerine!
Vrisi ekberi deyhmi ehi Levlkin,

Tc Gavsiyyeti izzetle urunmu serine.
Kutbl agvstir ol gavs deildir asl;
Konmad rengi siv mskalei cevherine!
Cephesi mark nr, yinei l^

,Gn yz Ftiha tefsr ediyor haverine!
erhidir srr kaza ntkai efsahnn

Mnceli nri Hud bsrai enverine!
yle ski safbahi mendir ki

Tene rhul uref her kadehi kevserine!
yle Cemdi cihni melektdir ki

Kudsiyandesti tese'i uzatr safarine!
yle sultn haemperveri lhut kim

Cebertler olur ser bezemin ma'berine!
yle bir safsikeni lemi kbrdr ki
Cevelanghi fez tenk gelr hanerine!
yle bir perdederi haelei vahdettir ki

Sald tfn bel savleti ak kiverine!
[1] Thir B. bu kasideyi Menakb inin nihayetine yazmtr.

Kalmad mlki vcd ire hicb mni'

Tarayan etti fet vechi ehad nazirine!
Mhasal her neye olsa nieran ol rif

Vechi cnne doar mh gibi manzarine!
Nurdur yle ki tesiridir elhak var ise

Bah hsiyyet eden mr hm elperine!
Mftakir pertevi iclline kursi hurd,

Mnteir aksi ruhu leylele.rin makmerine!
Syei pertevi iclli chni azamt;

Kibriya zver olursa ne acap efserine!
Feyzi hrriyyeti vicdan iledir mhii kayd,

H tenezzlm eder tab 'i cihan ziverine?
9
Halvet kisvete mevkuf deildir feyzi;

Ilm irfan iledir rahnm kemterine!
Hacei rehberi stad hakkatdandr,

Akl kl vlih olur mantki vecd verine.
Tlsm rz ilh idi Fahri lem,

Bu da mifth m'eyyed o cihan meftBrine.
h merdn idi bir genci mutalsam hakka

Bu da mifthi celdir o vilyet erine..
At esrr nbvvt vilyat btn,

Sat tevhdi Hud nrunu can ahterine...
Tercemn haremi hs ilhdir bu,

Mahremi rz derundur d cihan daverine.
Dense yeste buna mazhar i^^.

Can bulur lm eser dse yedi akderine ..
Feyzi enfs Mesh grnr nutkunda,

Rhi meryem' bile k demi canperverine!
ite sr; alp ur mihaki tecrbeye,

Nicesri fyz etmede gr kerine!
Sensin ey htimei kmmeli ehli tahkik

Fer veren nri basretle gnl makberine!
Zirim trbei kalbimde kemltm hep,

Feyzbah olmadasn ins melek ma'erine!
Seni mmkinmi sen kal kalemle h;

Ben senhn olamam kenzi hafi masdarine!
'
334 nc devre mlmlerei
Arz deryzedir ancak kereminden maksad,

Yoksa meddh olamam sen gibi din serverine!
Feyz umup atfetinden dili szm Rz,

Yz srer eyhimizin dergehi devletlerine!
*
*
GAZEL
Syei servi revan dm dili fevvreye,
Servi smn eylemi peyd miyni hreye!
Beyti ma'mrun imd, ya yedi beyz gibi

Sidi smni dilber sye salm reye!
Ravzai cennette am goncei ra'n sanur

Kim bakarsa emi iffetle ruhi mehpreye!
Cstc kldm zemn siman cenneti;

Yrimin yokmu nazri; veh.dili breye;
Tesliyetyb ol "Rz" kim her neye klsan nazar,

Vech dilberden niandr k vreye!
*
* *
Ali Rza B. "Telftr Rznn drdnc babna mensur makalelerini

yazm. Bu mahaleler, bilhassa lisan ve iml kavaidine aittir. Koca
Melmnin burada ayan nazar fikirleri var.
"Bizde Edebiyat varmdr?,, nvanl makalesinde eski ark ve yeni
garp mukallitliini mukayese edip her iki taklidi de lisan ve edebiyatn
istiklline mnfi addederek diyor ki:
"Bir vaktlarda dnimizin dilidir diye Arapaya dp Arab'n sz-

lerini kendimize yine Arapa syliyerek retmek istememimiyiz? Hatta
pek ok trk ulemsnn en ok ve en gzel eserleri Arapa yazlma-
mn? Bir aralk ta cennetliklerin dilidir diye Acemceye dp Ace-
min tatl edal szlerini de lzumlu, lzumsuz yerlerde dilimize kartr-
mammyz? yalnz tek tk kelimelerini sokuturmaktan ibaret kalsa ne
ise... Usli terkiplerini, vei beyanlarn bile dilimize kartrarak Trk
olduumuz halde Acem az
satmaktan kurtulmaz olmu deilmiyiz?,, [1]
Yine bu makalede Arap ve Acem mukallitlii mnsebetiyle iml
usl ve kavidine temas ederek "Harfleaimiz, Araadan alnd iin
Arap yolundan amayz demek pek dorudur. Fakat, biz Arabm yo-
Ll] Sa: 318

lunda gidiyormuyuz? Bir kere burasn dnelim: Arabn 28, Acemin

4 harfinin, bize lzm imi gibi hepsini almz. deyip eski imlnn saka-
metini ispat iin o harfini alarak u mislleri serdediyor:
"Olmak tan jy
lmek ten jy
Arabn birinci ma'nasna jy
Bulmak tan J>.
Blmek ten
Bolluk tan J>
Aarabn sidik ma'nasna olan J< [i]
Bu hususta siyaku sibak de ocuklarn siyaku

ileri srmek isteyenlere
sibak farkedemiyeceklerini syliyor. Nihayet bize.^ ti J. jt &c i &
harflerinin lzumu olmadn syleyip imlnn bilhassa trkedeki sit

harflerin, yan tiS u < ci nin muhtelif seslerinin tesbiti ile dzeleceini,
bunun iin de Frenklerin Aksanlarna ihtiyacmz olmadn, bu hususta
da "Hazreti kur' ann mtemilt masturesine mracaatn, bizi ihtiyatan
vareste klacan anlatp "Met, Hemze, byk hemze, tre, iki tre,
ters tre, ters tenvin...,, gibi iaretlerin kabuln isteyor[2].
Bu uzun makalede Araplar, nasl Acemin "glbn, syledikleri
gibi "cllb,, yapp ta'rb etmilerse bizim de lisanmza aldmz gibi
yazmamz lzumunu izah edip Arap ve Firenk taklidi olmamak ve
dilimizin bnyesine muvafk bulunmak artiyle "Sarf, Nahiv, bed, beyan
yapmak ve Firenklerin klasik usli tedris kaideleri altnda bir lgat
yazmak,, lzm olduunu anlatp "Bunlar dururken Edebiyat ile ora-
mann sras deildir,, hkmn veriyor.
"Dilimizi her kese retmekten ne kar?,, makalesinde de " -^
-i^j. _Jt ii >ijT &\J\
})
kelimelerini *Vy vi'* 'fti' jpt-U. iU- _.)UT
ekillerinde yazmak lzm geldiini izah etmektedir.

"Soldan saa yazlsa ne kar ? makalesinde Rr B. Ltin harflerine
temas ediyor. Fakat bu hususta biraz ihtiyatkrdr. "Firenklerin iba-
dette arka tevecch ettiklerini, bizim cenuba mteveccih olduumuzu
[3], aramzda bu hususta bile fark bulunduunu, bize gre gne ve
aym arktan garba, ya'ni sadan sola gider gibi grndn, onlarn
dn gnlerinin ems ve binaenaleyh arzn deveranna tabi' olduu hlde
bizim din senemizin kamer bulunduunu,, anlatmak suretile izhar ga-
rabet edip neticede "Yazlarmz sadan gitmi, soldan gitmi; oras
[1] Sa. 320 -321

[2] Sa: 324-325
[3] Her tarafta bylemi ?!
:
lzm deil imiz grlsnde byklerimiz nasl mnasip grrlerse yle

!
yazlsn ! [1] diye temayln bildiriyor.

Ali Rz B. in tanzimat ir ve ediplerini de okuduunu ve athta
onlarn milliyet fikirlerine kendi dncelerini de ilve etiiini ispat eden
bu yazlan, o zamana gre fikirlerinin yenilii noktai nazarndan bilhassa
ayan nazardr.
Hac Maksut Ef t
Pritine'lidir. Seyyit Muhammet

erif Ef. ve Abdrrahim
Nr, olu
fida den slk grm ve Muhammed
Nr'dan hilfet ahzetmitir.
Erbab takva ve azimetten olan Maksut Ef. Alt mermer imam iken
1347 zilhiccesinde vefat ve Sar Abdullah Ef. nin yanna defnedilmitir.
Dim tehecct namaz klar ve ekseriya nfile oru tutard. Tahsili de
vard. Erbab temkin ve irfandan bir zatt.
Ebu medyeni Marib'nin
matla'l mehur i'rini ve Mevln'nn
matla'l gazelini erhetmitir.
Birinci rislesinden ilk beytin erhini aynen yazyoruz
Nzm fhim;
( oMiL- J LJ_y CjUW LT' Ji) )
ile kasideye bed'ediyor. Biz hurfi liyt idik; ya'ni mrekkep hokkasnda
hrfi hattiyye btn ve mndemi olduu
sft zatiyye ve esmi gibi biz,
Hakkiyye ve a'yn ilmiyye, kablettaayyn, knhzzt ve gaybl gayb
mertebesinde btn ve mndemi idik. Mrekkep hokkasndan kalemi
sr ile kt zemini zere isti'dden birbirine mmtz a'yni ilmiyye ve
mntehyi mertibi nzl olan sreti insniyye sutrunda taayyn ve zu-
hr eyledik demektir.
[1] Sa : 344.
:
nc devre melmleri
337
Maksut Ef. nin Huls mahlasiyle iirleri de vardr. Bir tanesini derce-
diyoruz
Cehlile sen olma dr; Her ne ki etti zuhur,

Hak ile bak cmle nr. Nuru grnd iyan..
Ald hviyyet nefes; Ayn yan oldu pes;

Kendi olup bunca kes Gayri deil ol heman!
nki "kn oldu beyan, Oldu o dem n n;

Ayni grnd iyan, Gayri deil, ol heman!
Evvel hr odur, Btm zhir odur;

Nisbeti, yok, Hu odur, Arada yok adu san..
Surete baksan eer Oldu "Huls',, eser;
Zhir odur kl nazar; Ztdrr bnian!
Hac Ceml B.
stanbulludur. Sf
Ef. den slk grm, Hac Maksut Ef. den
hil-
fetalmtr. Zonguldak' Bankas veznedar iken 1930 da vefat etmitir.
hvn mahdut olduu gibi halfesi de yoktur.
Seyyid'in dier hulefs:

Muhammed Nr', olu erif Ef. ve torunu Abdrrahim Ef. nin
olu Kemleddin Ef. yi de istihlf etmitir. Fakat bunlarn ikisi de
adeta meczup bir hlde bulunduklarndan eserleri yoktur.
erif Ef. Hicr
1326 da vefat etmitir. Keml Ef. bir mddet skp' tekkesinde
eyhlik
etmi, 328 de olu Hakk Ef. yi istihlf ederek kendisi
istanbul'a gelmi
ve burada irtihl eylemitir.
erif Ef. den sonra Istruma tekkesine eyh olan Hac
Abi Ef
Doyran' tekkesi eyhi Hoca Hamd Ef. snefe tekkesi eyhi
Hacf ibrahim
ve doyranh Mustafa Ef. 1er de seyyid'in halifeleridir.
Fakat bu zevtn
eserleri bulunmad gibi istanbul'da ihvanlar da
yoktur. Haklarnda bir
malmat elde edemedik...
Her halifesi mteaddit zevat istihlf etmitir.
Melmiler 22
: . . ; ;
338 nc devre ^melmleri
Ak Vasf'
Kitabmz bitirirken bir de Melm halk airinden bahsedeceiz.
"k Vasf',, adiyle anlan bu zt, Avrethisar' kazasnn "Maya da'
karyesindendir.
Genliinde seyahata kp Msr'a gitmi, bilhara memleketine
gelerek saziyle klara meydan okumaa balam, nihayet 1297 de
Seyyid'le beraber hacca giden kafileye karp Hicaz'a giderek Hac
olmutur. Hac yolunda Seyyid'e bat etmi ve huzurunda saziyle u
ilhiyi sylemitir:
Kaplad her yan, dodu Nrullah,

Hidyet askeri dedi hvallah..
Can ile mride dndk eyvallah;
Fethetti kulbu slrrr 401^3

Kefetti vcudu .uul-l..
Bilindi esrri ma'na yznden,

Seildi ikrri da'va yznden.
Tecelr eyledi esm yznden ;
Fethetti kulbu srr

Kefetti vcudu <5ui-l .
Erenler sancan dikti meydane,

Derildi bakmayan can cihne..
Ak arabn ien oldu mestne ;
Fethetti kulbu srr -ui^jS
Kefeiti vcudu ..J-1 .
Camii vahdette okundu ezan,

Hak salata da'vet olundu insan..
Kld fedaler cann kurban,
Fethetti kulbu srr s\î i
Kefetti vcudn .
t> Hacclekber deyu olundu i'ln
Ka'bei vaslnda donandk ehram.

1
'
Vasf' mezzindir, Muhammed imam ;
Fethetti kulbu srr uy.jS

Kefetti vcudu .U-..
'
Muhammed Nr'ile beraber Hac'dan avdet ettikten sonra snefe'

nc devre melmleri
339
tekkesinde oturan k
Vasf' e'rn bir dvan halinde cem'etmi ve
tekkeye vakfeylemise de bu dvan, maalesef istilda
tekkede yanm ve
iirlerinin bir ksm Melmlerde kalmtr
[1].
Ak Vasf' hrriyetin lnndan evvel vefat etmitir. Bestelenmi
olup dim sylenen u nefesini de yazyoruz:
Meyhnei ak meykeleriyz,
Hu sagarmn serholaryz.
erhi felein cnbleriyz,
Evldi Rasl bendeleriyz,
eyhul arab'm dervileriyz..
Dil vermiz ol dilrmza,

Blbl hased eyler zarmza...
Erdik ereli glzrmza
Biz Ali Ali' bendeleriyz,
eyhul arab'n dervileriyz..
Ol Hayder' in ekti alemi [2]

Cem'eyledi eshbs selemi...
.
Kaldrd erag-iyle zulemi .
Biz li Raslin bendesiyz;

eyhul arab'm efkendesiyz..
Sultan Melm, ho verdi selm;

detti bizi esrar kelm [3].
imdada yetiti hayrl enm;
Biz Ali Rasl bendeleriyz;
Nrl arab'm dervileriyz...
Pir seyyidimiz Nrl arab

;
irfan yrdr esrr lebi.

Vasf' bulup erkn edebi
Biz li Ali' bendeleriyz,
Nrl arab'n dervileriyz...
Bitti
[1] Vasf'nin 80 kadar i'rini toplamaa muvaffak oldu;

[2] Yahut "Ol Hayder n ekti alemi,,.
[3] Dier bir mecmuada bu msra' tarzdadr: u
"adett bizi ol nesli imam,,
LVE
1 Kitabmzn ta'nn \hitammdan evvel elde ettiimiz u mhim

malmt.da ilveten kaydediyoruz:
Ahmet Srbn'n Selim aa ktphanesinde 75 ve 82 numaralarda,
mukayyet ve ayni nshadan istinsah edilmi divanndan baka Drlf-
nun ktphanesinde 802 numarada mukayyet ve 1180 de "Mustafa,, is-
minde biri tarafindan yazlm bir nshasile yine ayni ktphanede Hlis
Ff. kitaplar arasnda 7169 numarada mukayyet ve 1285 senesinde
yazl-
m
Ahmet
dier bir nshasn bulduk. Bunlardan, birincisinin zerinde
serbn Hazretleri,, ikincisinin
"Divn
Dvn Ahmed Sr-
stde de "
bn Dokakinzade,, yazl... kayt nazar dikkatimizi cel-

Bilhassa ikinci
betti. Millet kthanesinde 16 numarada mukayyet istisnah tarihi
mehul ve ancak "V harfine kadar olan ksm mevcut, natamam bir
nsha daha var ki stne " Divn Ahmed yazlm. Emr EL

merhum, bu nshann iptidasna bir sahife ilve ederek aynen u mal-
mat yazm:
Dokakinzade Mehmet Paa 964 Senesinde ve pederi Ahmet paa 920 senesinde ve-
fat etmilerdir. Sahibi davan Ahmet B. in mahdumu iri mehur Ahmet Fasih B. dir.
Fasih'in dahi terki dnya edip dervilik mesleine slk etmesi ceddine ittibaendir. Sahibi
divan Ahmet B. in validesi Sultan Byezidi sni'nin kerimesi Gevheri Mlk Sultan oldu-
undan valide cihetinden Sultan Byezid Han H. nin hafidi ve Yavuz Sultan Selim H. nin
yeenidir, ve hemireleri de Nesliah Hanm sultandr. Gevheri Mlk Sultan 657 senesin-
de vefat ederek Eyyup'ta ZlP. mektepinde defni haki gufrandr. u
halde ir Fash'in
silsilesi Fash Ahmet B. ibni Mehmet B. ibni sahibi divan Ahmet B. ibni Ahmet P.
ibni Dokakinzade vezir Mehmet Ps. dr. Bu silsilenin byle alduu merhum Fash'in hatt
destile bir mecmuai muteberede dahi manzurumuz
olmutar [1]
Divan sahibi Ahmet B. den ziyade Fash'e olan ksa malmatta ait u
iki tenakuz var. Yukarda 920 de vefat eden
Dokakinzade Ahmet P. y 964
[1] Osmanl mellifleri sahibi de her halde Fmr Efendi, nin bu haiyesini grm,,
yahut Emr Ef. den buna ait malmat alm olacak ki Fash'i yazarken Dokakinzade
anldn syliyor. uar tezkirelerinde Fash'in Dokakinzadeliine dair bir kayt
namiyle
bir ey yaz-
yoktur. Hatta, iri bizzat bilen ve menkabelerini kaydeden Salim bile byle
hattdestile muharrer byke bir mecmua Sleymaniye
ktphanesine
myor. Fasih'in
mlhak Nfiz P. kitaplar arasnda 1514 numaradadr. Bu mecmuada dahi byle bir
kayt yoktur.
nc devre melmleri
341
te vefat eden Mehmet P. nm babas
r asnin
olarak takdim ettii hlde aada
silsilesini yazarken
Sahibi divan Ahmet B. ibni
Ahmet P. ibni Dokakinzade vezir Mehmet P.
diyerek yukariki ifadesini cerh ve babay
ovl, olu baba yapyor.
Emr Ef. bu derme atma malmat "Sicilli
Osmn,, den almtr
Sicilli Osman, Dokakinzade Ahmet B. e "Sultanzade,, nyannn vererek
Dokakinzade Mehmet P. nn olu olduunu, Zaim ve mteferrika
olup 964 te vefat ettiini kaydediyor.
[1] yine nazaran Dokaniza-
sicille
da Mehmet P. Gevheri mlk Sultan'm zevzi olup 964 te vefat etmi-
*
tir [2].
Mehmet P. da Arnavutluk'taki Menobor dokasnm olu

olup Ftih
zamannda kardei Mahmut'la stanbul'a iltica ile mslman
olan ve ma-
beynde terbiye edilerek Sultan Selim zamannda
vezirlik eden ve niha-
yet 920 de Amasya'da katledilen Ahmet
R. nn oludur [3].
emsettin Sm B. kamusl lm'da Dokakin ve
daha dorusu
"Le duc jean,, m fetihten evvel kodra cihetini
zapteden Normandiya bey-
ernden olduunu ve bilhara bunlarn Arnavutlatklarm
ve en mehur-
lar olan Lek yni Aleksandr dokasnm
Arnavutlara baz nizamlar ko-
yup bu nizamlarn hl Malisrler iinde mer'i ve
Lek Dokakin kanunu
diye maruf bulunduu, sonra skender B.
e tabi olduklarn, Arnavutlu-
un fethinden sonra da bu ilenin islm kabl eylediini yazyor[4]
Dokainzade Ahmet P. Vezreti sniye rtbesini
ihraz etmiken
aldran seferinden avdet ederken Bayburt'ta
yahut Tayi eyhi
denilen mahalde Sadr zam Hersekzade
Ahmet P. ile beraber
gazaba ogriyor.' Hatta Yrvuz, Cengiz tresince
her ikisinin adrnn
iplerim kestirerek adrlarn balarna yktryor. Amasya'da da askerin
vezir Pr P. ile Muallimi sultn Halm elebi'nin mallarn
yama et-
mesi zerine muharrik olduu
thmetiyle Dokakinzade, katlettiriliyor
Amasya'da aa pirlerin garb
cenubsinde yol kenarndaki mezarlk
[5]
iin de Mufh ibni keml'in dedesi kemal P.

trbesinde medfundur [6].
[1] Gilt: 1; Sa; 199.
[2] Cilt: 4; Sa; 114.
|3J Cilt: 1; Sa; 195.

[4] Cilt: 3; Sa; 2181.
O t;
]5] Tevrhi li
1; Sa: 285 Cilt; 2;
Osman; Lutfi P.
Sa: 287. Solakzade
Sa: 238. Sahifl ahbr; Sa: 456-457
Sehm Cafer eleb.y! katlettirdikten sonra nadim olup; niin

Dokakin Ahmet P. yl katlettirdi; diyorsa da Cefer
;
Tcttevrih
Sa: 372-373. ..Yalnz Mrttevrih
afvini reca
W
etmedin? diye
elebi'nin katli stanbul'dadr: Halbuki
Dokakinzade, Cafer elebi nin katlinden evvel
Amasya'da katledilmitir
[6] Kitabeler: smail Hakk; Sa: 123.
Thir B. Osmanh melliflerinde (Cilt; Sa; 306) dokakinzade
1.
Osman B. in terce-
:
342 nc devre mlmlerei
Mehmet P. ya gelince bu zat, kanun devrinde Sadr zam olan

ve 926 da idm edilen vezir Ahmet P. mn aknbasndandr. Halep
beyler beyliinde bulunmu ve 961 de Msr valisi olmutu. 963 te
infisl ederek 64 te vefat etmitir.
Kann'nin veziri Ahmet P. nn Arnavut olduunda btn tarihler
ittifak ettikleri gibi Hammer de Dokakinzadelerden bulunduunu tasrih
ediyor [1].
Drlfnun ktphanesindeki her iki divanda divan sahibinin Doka-

kinz ade'lerden bulunduuna dair sarahat vardr. 802 numarada mu-
kayyet divanda irin , mhre hakkedilmek zere yazd yle bir beyit
var;
Bendei mihri mhri drci yakn
d Ahmet ibni Muhammed Dokakin
7169 numaradaki dvanda bu beyit u suretle muharrerdir:
Bendei mihri mhri drci ayakn

d Muhammed bin Ahmedi Dokakin
lk nshadaki beyitte vezin dktr. Binaenaleyh dorusu ikincisidir.
Her hlde bu beyit Dokakinzade Ahmet P. mn olu Mehmet P. ya
sylenmitir zannndaym. air, bundan baka bir ka mhr beyti daha
sylemi. Bunlarn biri Yahya isminde bir zata ait
Yazld htemi mhri Mcevher
Culmi Hak be Yahyebni Sikededr
Acaba bu Yahya kim? "Gencnei raz da

Arnavudun haslar, yeleri
Nesli kadmim Dokakin beyleri
mei hlini yazdktan sonra hsiyede ^biraderi Dokakinzade Ahmet P. mn da urefyi

uardan olduunu ve Amasya'da medfun bulunduunu kaydediyor. Thir B. in Doka-
kinzade vezir Ahmet P. ile divan sahibi Dokakinzade Ahmet B. i birbirine kartrmas
tamamiyle yanltr.
Esrar dede'de Dokakinzade'nin
Ey ri Hak. ki nm erfin.drr l
Kevser arb skisidir himmetin eli
matlaiyle balayan mseddesini Mora'h Dervi Ahmed'e isnad ediyor. Bu zat, drdnc
Mrat Zamannda yaam Badad'a eyholmu, bilhara Tarablusu am'a hicretle Mevlevi
hanede bir hcrede uzleti ihtiyar eylemitir. Katiyen Dokakinzade Ahmet B. Je mnase-
beti yoktur ve mezkr mseddes, Dokakinzade dvannn muhtelif nshalarnda mevcuttur.
Esrar dede, Mora'h Ahmet dede hakknda Sefnei Mevleviye'ye mracaat tavsiye
ediyor. Sefinede (Cilt; 2. Sa: 159-161). Bu mseddes mevcut deildir.
[1] l. Peev; Cilt; 1. Sa: 24. Sahifl ahbr; Cilt; 3; Sa: 520. Sleymannme.
Solakzade; Cilt; l.Sa: 534. Hammer tercemesi; Cilt; 6; Sa: 58-59.

: "
nc devre melmleri
343
beytiyle Dokakinzade'lerden olduunu tasrh eden ir Yahya' ?

Yahya B.in babasnn ismini bilemiyoruz. Fakat bu tahminimiz belki de
m
dorudur ve Devirme'den yetien Yahya'nn babas da Dokakin ailesiyle
beraber mslman olmutur.
Hlsa Sicilli Osman'ye nazaran Dokakinzade Ahmet B.in ecersi
budur
Ahmet B. Mehmet P. (Gevheri mlk Sultan Byezit II)
Dokakinzade Ahmet P.
Menobor dokas.
Latf; Ahmet B. in Dokakin oullarndan olup Sleyman devri ir-

lerinden bulunduunu "Tavr drt ve urf izft kullanr ar siph ve
zemetle mutasarrf
sancak payesinde bendei h iken fakr fena
ve ederek dervi olduunu kayt ve "fakr fenya mteallik
uzleti ihtiyar
e'ar ve tarki hakikata mnasip ve mlyim gftr vardr. Bu iir,
ann e'arndandr,, diyerek iki gazelinden u:
Zeynetmek in cennete insan iledirler

Kullua ana hur ile glman iledirler
Can yusufunu msr vcdunda bilrsen
Ken'an eline adn sultan iledirler
Vaiz bizi korutma cehennemde od olmaz
Yanmaa odun her kii bundan ilrdirler
Her kim bize ta'neyler ise cinsi beerden

Hak saklasun an dilerim havfu haterden
Kim aybmz syleyp eylerse mezemmet
Ya rabb pret azn ann ehd ekerden
Kibr ile bize kin edene bri tel
iman ile efkat vere v srmeye derden
beytlerini alyor [1].

Beyn tezkiresi, irin yalnz ismini ve Dokakinzade olduunu kayt
ve Latf'nin aldi birinci gazelin birinci beytini ilve etmi [2], Knal
zade Hasan elehi ise "Ar zemeti ve hayli svket ve riysti var iken
kei fen ve inzivada ihtiyr kei kanaat etmekle slk,, ettiini ve
"Fakr fenya mteallik e'ar ve tasavvuf ve hakikata mlyim
gftr,,
bulunduunu syleyip Latf gibi mezkr gazelin beytini almtr [3].
[1] Sa : 87.
[2] Darlfnun; Halis Ef. K. No. 1560; Varak: 110.
[3] Drlfnun; Rz P. K. No. 1921.
: ;
Riyz; "Dokakin oullarndandr. Devri Sleymnde mutasarrf

zemet iken fera edip ihtiyr kei uzlet etmiti,, deyip dvanndan
Kyi dildara varr sofyi tesbh ile gr

Benzer iblse ki ol cennete mar ile gider [1]
evk erdnce k ederiz sabr hil'atin

Hurit olursa tme ana, mh nev ilik
Bize geldike vefa cm dner gayra sunar

Dim aksinedir dbvri bu erhi dnun
Uar can kuu bu dm bedenden

Heman ol demde ki dkendi dne
beyitlerini alyor [2].

Kaf zade Fiz'de "Zbdetl e'r,, mda bu irin bilhassa "Evst
Sleymnde fevt,, olduunu tasrih ederek Riyz'nin ald beyitlerden
ikinci ve nc beyitleri almtr [3].
Bu beyitlerin hepsi, Selim aa, Millet ve Darlfnn ktphanelerin-
deki dvan nshalarnda ~vardr. Binaenaleyh hi pheye mahal yoktur
ki bu dvanlar, tezkirelerde tercemesi mezku Dokakin zade Ahmet B. e
ittir. Yine tezkirelerin Ahmet B. in dervilie slknden evvel ar
zemete ve evket riyasete ship olduunu mttefikan beyanlarndan
anlalyor ki bu zat. hakikaten Dokakin zabe Vezir Ahmet P. nn taal-
lukatmdandr ve her hlde Dokakin zade Mehmet P. ile Gevheri mlk
Sultan'nn olu olduu hakknda "Sicilli Osmn,, nin verdii malmat
itimadaayandr. Yalnz "Sicilli Osmn,, nin bu bada olu ayni tarihte
yni hem Mehmet P. y, hem de Sultan zade dedii Dokakin Ahmet

[1] Bu beyit, divand
n sab can eline nkheti yar ile gelr

Ruma san hcei in mki tatr ile gelr
matl'h gazelde olup yledir
Kyi yr dolanr sofivi tebih ile gr

Benzer iblise ki ol cennete mr ile gelr
[2] Darlfnun: Yldz. K. No. 2708.

[3] Darlfnn; Halis Ef. K. No 3409 Varak: 3. Kefzznun Ahmet B. e it ma-
lmat Zbde den almtr. Cilt ; 1 : Sa : 503
nc devre melmleri
245
B 964 te ldrmesi mutlaka yanltr. Baba ile
yi
olun ayni tarihte
lmesi muhl deilse de biraz msteb'addir.
Hele "Zbdetl e'ar m
"evast Sleymnde,, ldn tasrh etmesinden
sonra vefatn 964 te
"kabul etmek bsbtn gtr. nki bu tarih, 926
da clus ve 974 te
vefat eden Sleyman'n ahdi saltanatnn evst deil, evahrdr
"Zbde
nm sarhatma nazaran bu zat, her hlde 950 955 senelerinde - vefat
etmirir.
imdi Ahmedi Sarbn'a:
gelelim
Arzettiimiz gibi Selim aa. K. sindeki dvanla
Drlfnun K sinde-
ki 802 numaral dvan, dorudan doruya Ahmedi
Srbn'a nispet edil-
mitir. 7169 numaral dvanda ise "Dvn
Ahmedi Srbn Dokakin zade
kayd vardr. Her dvan birbirinin ayndr
[1].
Sar Abdullah;
"Semertl fuad mda Ahmedi Srbn'm
tercemei
halinde ve slknde ok manzum ilhiyt
buyurup gk kaygusuz ve
gah Ahmed tahallus etmilerdir. Bu iir onlarn
gftarnbandr,, diyerek
Varm ol dosta verdim hanmanm kalmad

Cmlesinden el yudum pes d cihanm kalmad
matla'l gazelini "Ahmed,, mahlasyie

yazmtr [2]. La'l zade Abdlb-
k de sergzetinde bu gazelle:
Merd isen meydani akta can verp cnn gr

Sadk isen ak iinde iste bul sultan gr
matla'lgazelini almtr. Bu ikinci gazel,

"Kaygusuz,, mahlasn, hiz olup
yalnz Selim aa. K. deki nshada vardr. Mstakim
zade de "kendile-
rinden e'ar hakikat ir ve lednn
gftr sudur eyleyp gh Ahmed
ve Ahmed ve gh Kaygusuz tahallus
buyurmular. Bunlardan baka
bendegan hlsl cinanlarna ahyanen terbiyeyi m'ir
mektbi hakikat esa-
hpler zuhur eyleyp ancak e'r merkumeden
bazs rihi Mesnev Abdul-
[1] Terci, Murabba', Nseddes, Mesnev ve ire her dvn bir birinin
itibariyle
ayndr Ancak gazeller itibariyle Selim aa. K. sindeki nsha noksandr. Bu nshada Ah-
met mahlasile 183 gazel vardr. Halbuki 7196 numarah nshada 247 gazel, 2 natamam
gazel kt a 35 Tuyu, 17 Mfred (6 tanesi mhr iin
2 sylenmi) vardr. 802 numaral
nshada ise 263 gazel, 1 natamam gazel, 1 bt'a,
7 Tuyu; hepsi mhr iin sylenmi; 4
mufred mevcuttur. Binaenaleyh 802 numaral nsha gazeliyat itibariyle
en zengiu nshadr
ve i>elm aa. K. smdekl nshada 79 gazel noksandr.
Tuyu ve ktalarla mfredatta 7169
numaral nsha zengindir.
[2] Bu gazelin Srbn Ahmed'e aidiyetine dair Sohbetnme de de bir kayt vardr
Kitabmzn 95 inei sahifesine mracaat!
.
erhi mesnev'lerinde ve ahar teliflerinde ve gayri nihailerde mas-

lah Ef. nin
mektp dahi sikattan baz muhibbannn mecmualarnda muhar-
tur ve sureti
rer bulunup bu fakiri kesrt taksr destres olduu mkdarn ibu mecellede
azzi marnileyh tercemeleri zeyline terkim etmei mnasip fehmetti-
imden sept tahririne cesret olundu,, deyip muhtelif vezinlerde (27)
gazel ve ilhisini yazmtr. Bu 27 gazelin ikisi "Semertl fuad ve Ser-
"Ahmet,, mahlasiyledir ki
gzet,, teki gazellerdir. Dierlerinin 8 tanesi
bu 8 gazel, gerek Selim aa
nshasnda, gerek Darlfnundaki iki ns-
hada mevcuttur. Bundan baka her nshada mevcut olan ve Mevln-
ya nazire olduu anlalan ve On iki mam' medheden
Mazhar srr Hud h selmn aleyk

Kifi kul innem h selmn aleyk
matla'l ve 18 beyitlik medhiyesini de Mstakim zade "Kayusuz,, mah-

lasilealmtr. 8 gazelin 7 tanesi "N harfinden evvelki harflerle kafiye-
dr bulunduundan Milet . K . sindeki noksan nshada da vardr. Yalnz.
27 gazelin 17 tanesi Hece vezniyle ve "Kaygusuz,, mahlasiyledir. Bunlar,.
Darlfnun ve Millet. K. lerindeki nshalarda yoktur. Yalnz Selim aa
nshasnda mevcuttur.
Sar Abdullah de Mstakim zade nin dedii gibi" Cevahiri bev-
Ef.
hiri Mesnevi,, sinde Ahmedi Srbn, yahut Dokakin zade Ahmed B. in
muhtelif mesnevilerinden, gazellerinden baz beyitlerle [1] iki mahalde
bir mstezadn iki paraya ayrp tamam olarak alm [2], keza 3
gazelini yine tamam olarak, bir gazeli de noksan, fakat makta' beytiyle
derceylemitir [3]
Sar Abdullah, bu gazel ve beyitleri alrken Ahmed Srbn, yahut
Dokakinzade Ahmet B. e it olduklarn tasrh etmemitir. Mevln, Attr,
Sen, Marib, Ak
P. Seyyid Nesm ve ir sf irlerden ald
,
gazel ve beyitlerin bana irlerin isimlerini yazd hlde Srbn Ah-

med ve Hakk B. den [4] ald gazel ve beyitlerde iri tasrih etmiyor.
Anlalyor ki makta' beyitlerindeki Ahmed ve Hakik mahlaslarn kfi
gryor ve belki de bunlar ihvannn mal olduundan tasrhe hcet
grmeden tasarruf ediyor. Yalnz Cevahiri bevhiri mesnev'deki gazel
ve beyitlerin zikrettiimiz muhtelif dvan nshalarnn hepsinde aynen;
mevcudiyeti ve Mstakimzade'nin Srbn Ahmed'in tercemei halindeki
[1] Cilt; 3. Sa 120. 123 - 143. 215.

:
[2] Cilt; 3. Sa 122 - 123. 173.

:
[3] Cilt: 1. Sa: 49. Cilt; 3. Sa 132. : 133. 203.

4] Hakik B. den be gazel almtr. Cilt; 3. Sa : 192. 215. 192. 219. 286.
:
nc devre melmleri
347
"e'r merkumeden bazs rihi Mesnevi Abdullah Ef. njn erhi mesne-
vilerinde,,bulunduu kayd bize kat'iyetle sbat ediyor ki bu gazel ve
iirler, dvan shibi Ahmed B. e ittir ve Ahmed B. le Ahmedi Sr-
bn da ayni adamdr. imdi tekrar edelim
Sar Abdullah ve Mstakim zade'nin Srbn Ahmed'e nisbet ettik-
leri e'rn aynen Dokakin zade'nin dvnnda bulunmas, bu dvanlar-
dan birinin Ahmed, ikisinin Srbn Ahmed'e it gsterilmesi, drdnc-
snnde de "Dvn Ahmedi Srbn Dokakinzde,, kaydnn mevcudiyeti,
bunlardan baka Dokakinzde Aamed B. le Srbn Ahmed'in
isimlerindeki Srbn Ahmed'in 952 de vefat ettii hakknda
ayniyet.
At'den itibaren btn tarih eserlerin ittifakiyle, Ahmed Beyin "evst
Sleymnde,, veft ettiine it "Zbdetl e'r,, daki sarhat, Ahmed
B. in zemet ve evket riyset shibi iken dervilii ve uzleti ihtiyar
etmesi hakknda verdii malmatn akayk, Semerat ve
tezkirelerin '
Segzeti Meimiye ile Melmiyei attriye'de Srbn Ahmed'in "Ser

Srbnn,, iken terki memuriyetle fakr fen tarikini ihtiyar
eylemesi
hakkndaki rivayetin ayn olmas, uar tezkirelerinin Dokakinzde Ah-
med B. den aldklarn iirlerin Ahmedi Srbn'm dvannda aynen bulun-
mas bize Srbn Ahmed'in Dokakinzde Ahmed B. den baa bir zat
olmadn kat'iyet ve sarahatia sbat etmektedir.
Essen irin Melmlii, rind ve hatta hid bz merebi, arada
dir rdarb olduu, hemen btn gazellerinde iznene ve vzhan
grlmektedir [1].
[1] Bu gn meydn ak ire u kim merdi melmettir

Taalluktan hals oldu yeri ann selmettir.
Yar eiinde u kim sengi melm etten kaar

Yokdrr banda devlet kim selmetten kaar
Kim Ki delk ile murakka'dan umar yevki huzur
Dt gam kiverine grmedi bir lahza srr
Ak rdeler lemde hidbz olur

Grd kebki hram saydeder ehbz olur
Cehdedip Ahmet cihandr bir nigra k ol

Kim hakik aka iltir ak ak mecaz
348 nc devreMelmleri
Btn bunlardan baka Dokakinzade Ahmedi Srbn, dvnnda

sml Ma'uk'yi de bir medhiye ile medh tebcil etmitir. Bu i'ri ay-
jen yazyoruz :
Knt kenzin gencine mlik olan sultan dede,

Gevheri drri hakayik silkine umman dede.
Her cihetten nn remzine vakf olup

Ma'nii zt sfat fehmeden insan dede
Tekyeah ask iinde pbirehne rdarb,

Srr hakta sertru vlih hayran dede.
Ruz eb fakr fenadan fahredp abdlve,
Yek cihette d cihm eyliyen seyran dede.
Kend nefsin kurtarup ktsretten zd eyliyen,
Ba vahdet ire her dem gl gibi handan dede.
Hnei gnci fenda genci istina bulup

B beka lemde bir ka gnle mihman dede.
Bendei h velyettir muhibbi hanidan,
Can ile Ali ab'nn yoluna kurban dede.
Tgi evk ile vcudun erha erha k edp

Atei ak ile yanup yaklan biryan dede.
Pr olup ekli beerde rifi rabbanidir

Ana rahminde velyet gsteren Olan dede.
Hullei firdevsi neyler kedp ten cbbesin

Hil'ati dnyi v ukbden kaan ryan dede
Eylemez kef kermet ilmi ihfdan kaar [1]

Mahremi Hak olan eyler srrn pinhan dede.
Tigu trine hasudun, mnkirin karu durup
Yzn dndrmez, eyler sinesin kalkan dede.
Mlki d [2] lemi tahkik imi bil Ahmed

Dri dnyaya demitir klbei ahzan dede.
Grse bir mahbb kalmaz ihtiyr zerrec

Y ilhi kimse Ahmet gibi mecbur olmasun
'
Olmasam ardarbu sf tra
Her kl olurdu emime haner
Bu misalleri istediimiz kadar oaltabiliriz. Bilhassa son beyit, Kalenderlik'le Mel-

mliin tedhln gstermek tibarile ayan nazardr.
[1] Geer "Nsha,,.

[2] h "Nsha,,.
; ; ;
nc devre melmleri
349
Hlis Ef. deki nshay istinsah eden zat, ok doru
bir tahmin ile
bu gazelin kenarna "Bu gazeli erif, galiba smli Ma'uk
hazretlerinin
hakknda buyurulmutur,, kaydn yazm. htiml de bu kayd istinsah
ettii nshadan aynen alm.
Hakikaten, Sleyman devrinde bendei h velyet, muhibbi hnidn
Ehli beyt olan, Ali ab'nn yoluna cann kurban
eden, gene olduu
hlde Keml ve rfan noktai nazarndan bir pri rabbn
addedilen, tigi
evk ile vcudunu erha erha eden, fn dnyaya birka gnle mih-
man, Olan eyh smli Ma'uk'den baka bir "Olan dede,, yoktur.
Kuvvetle muhtemeldir ki Dokakinzade Ahmedi Srbn, bu i'ri Olan
eyh'in ehdetinden sonra yazmtr. Hulsa; iir de yukardaki sa-u
rahati teyit etmekte ve Dokakin zade Ahmed B. in Srbn Ahmed
oldu-
unu isbat eylemektedir. Anlalyor, ki tezkireler, irin nvann asletini
gzeterek, Ahmet B. menkabenmeler ve umumiyetle tasavvuf eserler
ise sofliini nazar tibra alarak Srbn Ahmed
olarak kaydetmiler
ve bu suretle bu ikilik meydana kmtr.
*
Btn bu mlhazattan sonra dikkati celbeden bir cihet var. "Kay-

gusuz,, mahlasiyle sylenen ve ekserisi Hece vezniyle
bulunan yazlm
iirler,yalnz Selim aa. K. sindeki nshada vardr. Acaba "Kaygusuz
mahlasiyle iir syliyen de Srbn Ahmed'midlr?
Tedkikatmz bu cihetten yrtnce u neticeyi bulduk:
stinsah edilmi bir sureti ve kitabmzn 205
elimizde bulunan
216 nc hakknda malmat verdiimiz mecmuada "Kaygusuz,,
sahifelerinde
mahlasiyle 52 iir vardr. Bunlarn ancak 10 tanesi aruzladr. Bu ilhilerin
23 tanesi, yalnz Selim aa. K. sindeki dvanda vardr Bu ilhilerden .
birinde Kaygusuz; Srbn Ahmed'i medhediyor Birka kt'asn ay-

[1].
nen yazyoruz:
BihamdiIIah ki erdi bize devlet,

dodu stmze nuri rahmet;
Anunla zhir oldu Hakka vuslet Zamann kutbu, pri, prim Ahmed.
Hakikat Mehdii sahib zaman ol; Nihan ire iyan olan hemn ol
Nin b nian olan heman ol Zamann kutbu, pri, prim Ahmed.
Gz uyarr d cihn,
uciyle Salar lemlere emn mn ;
Ann yzn gren bulur imn, Zamann kutbu, pri, prim Ahmed.
Bakarsan zahirine evliyadr Dilersen btnn nri hatdr

Sorarsan ztn srr Huddr, Zamann kutbu, pri, prim Ahmed.
[1] Bu ilhi, Selim aak. deki divanda yoktur.

: : ; ; ! ;
; ;
An sevenlere bildirdi Hakk Kim an sevmedi ol oldu aki

lnce kaygusuz var medhin oku, Zamann kutbu, pri, prim Ahmed.
Selim aa K. sindeki dvanla bu mecmuada kaydedilmi olan dier

bir ilahisini de yazyoruz
Ezeli kal beliden Kuluyum Sultan Ahmed'in
Yoluna can kldm fed Kurbanym can Ahmed'in.
Bana feda kld zn, Sr iinde gdm yzn

Benim ile syler szn, Diliyim sultan Ahmed'in
Her dem benim ile olur, Inileyp zari klur

Benim ile alur, verir, Eliyim sultan Ahmed'in
Kaygusuz, bakma varna, Degr dost ddnna

Yandm tecelli narna, Nuruyum sultan Ahmed'in.
Bu ilhiye na't diyemeyiz. Her hlde bu da birinci ilhi gibi Srbn

Ahmed'e sylenmi bir medhiyedir. Esasen ir, mezkr dvanda ve
mecmuada muharrer
Hamdlillah imdi bir lcenbm var benim
Evliyann himmetiyle fethi bbm var benim
matla'l gazelinin son beytinde de
Kaygusuz eder ily sana krm buddr:

Ahmed'in gibi melzm, hem mebm var benim.
diyerek eyhini tebcil ediyor.
Prim, sultanm evliya Mridsin, kutbi lemsin

Derd senindir, derman senin, Mridsin, kutbi lemsin.
diye balayan medhiye ile de mutlaka yine Srbn Ahmed'e hitap ediyor.
Kitabmzn 66 nc sahifesindeki birinci ilhi de bu mecmuada u
suretle mukayyettir
Hak yoluna giden gelsn Yolumuz vusle voludur.

Hak keremi vardr bize Bu yol hidyet yoludur.
Bu yolu hut buldu bulan Bulmayandr mahrum kalan;

Srti mstakim olan imdi bu Ahmed yoludur,
Bu yoldur hzr geldii Gelben beyan kld

Hzr b hayvan bulduu Bu yol Muhammed yoludur.
Bu yuldur Ahmed'e gelen Cmle yoldan muhtar olan,

Gereklerden bk kalan Bu yol ol devlet yoludur.
:
nc devre melmleri
351
Budur kaygusuz ded, Alemin kaydn yed ;
Muhammed mras koyduu Bu yol ol rahmet yoludur
phe yok ki bu iirde de "imdi bu

Hi Ahmed yoludur,, demekle
Srbn Ahmed'i kasdetmektedir.
Esasen yine kitabmzn 215 inci sahf esinde mnderi ilhi de
Pir Ali sultan pirimiz, Muhammed Ali srrmz ;
Nuri Huddr nurumuz, Esrar envr ehliyz. .
diyen kaygusuz eyhi Ahmed B. in eyhi Olan eyhin babas ve kendi

;
pri AliBaheddni Aksar'yi de zikrediyor.

Hulsa btn bu mesrudattan anlalyor ki
; Dokakinzade Ahmedi ;
Srbn, Kaygusuz, mahlasiyle iir sylememitir ve Kayg-usuz Ahmedi

Srbn'n mridlerinden, ihtiml halfelerinden bir zattr. Bilhara bu ztn
iirleri Ahmed B.in iirlerine kartrlmtr. Maalesef imdilik, kudretli
bir mutasavvf halk iri olan "Kaygusuz,, hakknda kat'i ve sarih malma-
tmz yoktur.
II Kitbmzn 50 - 51 inci safesinde smli Ma'uk'ye affolunan

gazel, Eref olu Abdullahi Rum'nin dvannda (Sa :
75) u suretle
muharrerdir
Ey gnl bir derde d kim anda derman gizlidir,

Gel kar bir katreye kim anda umman gizlidir.
Terkedp cn cihan giy feragat cbbesin,
Bu feragat cbbesinde srr suitan gizlidi.
Deme bir hor hakire hor grp hor bakma kim
Gnlnn her kesinde ar Rahman gizlidir.
Muhib ise can dil bulur hayati cvidn,
Derviin her bir sznde bi hayvan gizlidir.
Gr bu Eref olu Rum' bahri akla neyledi ?
Can ba terkedp can cihanda gizlidir.
Hlet K. sindeki 800 numarada mukayyet mecmuada bu gazel,

Ef.
'>"
^
<*fr kaydiyle Olan eyh'e ait gsterilmektedir. Mecmu-
adan naklettiimiz ekli, vezin ve kafiye noktai nazarndan daha mazbut
ve mkemmeldir. Divanda biraz tahrif edilmie benziyor. Bu gazel
X uncu asrdan evvelki bir mecmua ve ya dvanda Eref olu'na ait
olarak grlmedike kat' bir ey sylenemez..
III Yine Halet Ef. deki mecmuadan naklen 53 - 54 nc sahifeye

dercettiimiz
Naklolur eyh Saf'den bu haber

am ehrinde zamaniyle meer
matla'h mesnevi, Hamse sahibi Dokakinzadelerden Tahca'h Yahya B.irt

"Gencnei rz mda dbce ve tevhidden sonraki ilk hikyedir; binaen-
aleyh Ismli Ma'uk'nin deildir.
IV Kitabmzn 123 - 128 inci sahfeierlnde tercemei hli

yazlan
drsi Muhtef'nin mezar tann kitb esini dercetmeyi unutmuuz. Burada
yazyoruz
fJ^ yy* Jjl oUj
( 1 j-U Cj[~>-
j^c ^ (jrU j-v^l'
fj Jt- ôj Ojj jjC et,
V Sa 179 da bahsettiimiz brahim bbyi veli'nin Ramazan Ef.

trbesi haziresindeki merkadinin kitbe sengi mezn da udur:
eb-uil ^1^1
\ V\ i
V
BBLYOGRAFYA
1. Abdullah Hulusi
(Mretel) Esmrl Hadyik. Ta basmas. 1267 [Trke]
2. Abdlbk ( La'lza-
de) SerZet. Matbu'; 1175 senesinde yazlan nsha. Mil-
No
let. K. 1052, 1053 [Trke]
3. Abdlkadr Msahabai maarif. Darlfnun; 16620 [Trke]

4. Abdlkerim Ruh
(Muhammed Nur'un 1
halifelerinden) lahiyat mecmuas. Teriiki Rait Ef. de. [Trke]
5. Surei Kevser tefsiri [Arapa]

e a
6. Rislei vehbiyye [Trke manzum]
c >
7. Hediyyetl hac [Trke]
-3 +;
Ab dr rahim s s
S
(Feda) s
8.
Rislei ruhi kzl al esrar mebzul muammay srr
v -o
ezel [Trke manzum]
9. bidin Muhammed Nur'un Vridat erhi tercemesi

8 Ramazan 1272 de yazlmtr. Darlfnun. K. 562
[Trke, manzum].
10. El'kdn nefs fi nazm cevhirit tedrs

,j4J^\ ^Sy?^ i ^.ll Ahmed
Ahmed ibni Id-
tn havi olan ve briz>.jrl
ibni drs'in kelim-
i takliden yazlan bu kitap 1315
rs H. de Msr, Bulak matbaasnda tab' edilmitir. [Arapa]
11. S?levat 1314 knunuevvel. stanbul; Mahmut B. matba-
[Arapa]
12. Ahmed Naim (Darl-
fnun mderrisle -
rinden) Sahhi Buhr muhtasar Tecridi sarih tercemesi

Evkaf matbaas; 926-928. [Trke]
13. Ahmed Remzi (s-
kdar ktphanesi
mdr)
Mifthlktp ve esmii mellifin fihristi.
stanbul 1928-1346 [Trke]
melmler 23

14. Ali kulu Han (Muh-

brd devle)
Mecmaul fusah U-Oll Tahran; 1295. [Acemce]
15. Varidat erhi tercemesi. Millet. K. 983 [Trke]
Ali Urf
26. )

Terceme ve erhi kitbr red fil mebdei vel
meadiUlj UJ j il Jf C-r > *rj Bende. [Trke]
J>\
17. At (Nev'zade) Hadikulhakayk fi tekmileti akayk jAai-

j,UiJi j (akayiki no'maniye zeyli) 2 cilt; Mat-
baai mire. 1286. [Trke]
18. Bedreddni Sm-

V Vrdat [Arapa]
19. Cami ( Abdrrah-

man) Nefehtl nS b*A Fatih Murat molla. K. No
1302. [Acemce]
20. Men l yahzuruhul fakih <-a vô* 2 cilt. Mat-

baai Ca'feriye; Lekhno; 1302. H. [Arapa]
Ebu Cc fer Mu-

ti am me di bni
Aliyybni Huse-
ynibi Msebni
B b v ey hil
kum' ( eyh
Saduk)
21 - Rsle fil tikdt CbU^ VI i Iran; 1320. H.

[Arapa]
22. Ferit ( Darlfnun

mderrislerinden) : Vahdeti vcut. Matbaai mire; 1331. [Trke]
23. - Trk edebiyatnda ilk mutasavvflar. Matbaai

mire; 1911. [Trke]
24. - Trkiye tarihi dinsi. Mlkiye mektebi matbaasnda
tu basmasile matbu 1926-1927. [Trke]
Fuat (Kprl
zade; M.)
25. Anadoluda slmiyet. Darlfnun Edebiyat fakltesi
mecmuas. Say 1922-1338. : 4-5. [Trke]
26. Enfluence du Chamanisme Turco Mongol - sur

les ordres Mystiques Musulmans. stanbul 1929. ;
[Fransza]
U nc devre melmleri
27. Glm Muhammed

ibni mfti Rahmul-
lafl Lhr Haznetl asfiya U^CUjji. Lekhno ; 1920. H. [Acemce]
28. Hseyin Vassaf (Ha-
C1 ) Sefne evliya 5 Cilt; bilhassa mteahhrni mea-
yihin tercimi ahvlini ihtiva etmesi dolayisile ok kiymetli
olan bu eserin tab' Trk tasavvuf edebiyat iin ok l-
zmdr. [Trke]
29. smail Hakk (Mu-
hammd Nur'un der-
vilerinden)
Sandukatl maarif. Seyyid Muhammed Nur'un ris-
, lelerini havi mecmua.
30. brahim(Kuadah) Mektubat. Bendeki yazma nsha. [Trke]

31. smail Hakk (Bur-
sal) Lbbl lb ve srrussr jj Millet. K. ulu-
mi M
er'iye ; 874. [Trke]
32. Kaygusuz Abdal Budallme. Ta basmasile matbu'dur. [Trke]

33. Kemaleddin (Harr
zade) Tibyan vesill hakayk f selsilit tark
(jijfcilJ-iU. j U"
Bu kitap hakknda birinci
jJJjai-ljSuj
ksmn Bibliyografyasnda malmat vardr. [Arapa]
34. Marib (Muhamme-

dibni rn) Cmi Channm. Devir ve tevhit mertibini dire-
lerle tavzih eden kk, fakat ok gzel bir risledir.
Muhammed Mur 270 inci sahifedeki daireyi bu risleden
almtr. Ayasofya. K. mecmua 2087. Hlet Ef. K.
; M
mecmua ;
M
800. mezkr ktphane mecmualar arasnda
251 numarada bu risaleye ait ktip ve arihi belli lmyan
bir erhte vard. [Acemce]
35. Mevln Cel-

leddniRm Mesnevi. 1268 ; stanbul: Matbaai mire. ir matbu'
ve yazma nshalar. [Acemce]
36. Kllyyat. Lekhno, 1302. [Arapa ve Acemce]
37. Dvni keDr. Eski bir yazma ; Halet Ef. K. M 687.
[Acemce]
38. Muhammed Abdr-

rauf (mm. Men-
v) El kevakibd drriyye fi tercimis sdetis so-
fiyye v^kUl^-j jjjl.riyl 1274. H. de yazlm
nsha. Drlfnun ; Hlis Ef. M 6495 [Arapa]
;
39. Muhammed bni

Mrtez (Moll
Feyz) Kitabssf fi tefsiri kelmullahil vf. j
ju v tr
jljll^lf.^ 1286, ran. [Arapa]
40. [Trke]
41. [Arapa] "
3
J3
42. [Arapa]
43. [Arapa] > >bo
44. [Arapa]
45. [Trke]
46. [Arapa]
47. [Trke]
48. [Trke]
49. Muhammed Nur -a o
-a
(EFarab-Seyyid) [Arapa] a
50. [Trke]
51. [Arapa]
5? *
52. bo .
[Trke]
53. jjjt j ijjKJmJIj JUc^V SSU>
[Take] -S J=
54. J-U *JUj [Trke]
55. [Trke]
56. [Trke]
57. [Trke] J2
58. Niyazi erhi [Trke]
59. [Trke]
60. htiyar ve kdem risalesi [Trke] CQ <
61. Fthatl Mekkyye. <f. cUy Msr; 1293. [Arapal
62. Muhiddni ara-
b Fussl hikem. j^S-l,^ j->s stanbul ; 25 Zilka'de
1287. [Arapa]
63. Nakl fuSS. j> 3 u&\jjL Fussl hikemin telhisi. [Arap-

a] Bu kitab Mesnevi rihi Ankara'l smail Hakk trk-
eye terceme ve erhetmitir. Bu erh 1328 de istanbul,
Metn matbaasnda tab'edilmitir.
64. Niyazi (Msr) Dvan. 1254. H. Bulak. [Trke]

65. Devrei ariyyei Msryye. Bu kitap hakkmda ikinci
ksmn Bibliyografyasnda malmat vardr. [Arapa]
66. Recep^Vahy Bursal Tahir Bey. 1334. istanbul; Matbaai Orha-

niye. [Trke]
7. RlZa Telftr Riz. Aknbasmdan Haseki hastanesi eczac

bas Nazarettin B. deki mellifin yazd nsha. [Trke]
68. Sadeddin (Teftza-
zn) erhi Makasd. stanbul ; 1305 Muharrem Ef. mat-
baas. [Arapa]
69. Mektubt imm Rabbn tercemesi. 3 Cilt.
1270-1277. istanbul ; Litografya matbaas. [Trke]
Sadeddin (Ms-
takim zade)
fO Mektubt mm Muhammed Ma'sum tercemesi.
3 Cilt. Birinci cilt Rakm hattiyle. stanbul; 1277. Litog-
rafya matbaas. [Trke]
71. Seyyid erif CCr-
C) TaVft OtiyJ Matbaai mire. 1269. H. [Arapa]
72. Sreyya SCll Osmn. 5 Cilt; Matbaai mire 1311. [Trke]
73. erefeddin (Darlf-
nun mderrislerin-
den) Simavne kads olu eyh Bedreddin. Evkaf
matbaas ; 1925. [Trke]
74. erif (M. Nur'un o-
lu) M. Nur'un tercemei haline ait risle. [Trke]
- Bendedir -
75. Menakb eyh Hece Muhammed Nurl arab

ve beyn Melmet ve ahvli Melmiyye.
M. Nur'un muhtasar tercemei haliyle baz eserlerinden
bir ka cmleyi ihtiva eden bu gayri matbu' eserin bir
nshas bendedir. [Trke]
Tahir (Bursal)
76. Osmanl mellifleri. 4 cilt. stanbul ; baa amire.
Matba
1333. 1343. [Trke]
77. Zafer (eyh) JJlJ^lUj-'s-j (..jUJljiyÛj' stanbul ;
Ta basmas. 1302.
- zel evrdm da havidir. - [Trke]
ESM FHRST
ismi haslar alfabe sirasiyledir
A Abdullah Hulus (Mirefteli) 138, 239,
Aabaza Mehmet 136 P 244, 299, 315, 316

Abbas (Melam mmessili) 178 Abdullahil Mufaddil 181
Abbsler 169, 279 Abdlahat (eyh) 309
Abdalhk, Abdallar 14 Abdlahat Nur 90, 131
Abdal Musa 70 Abdllatfi Buhr 326
Abdullah (Seyyit) 181 Abdllatfi Haleb 241
Abdullah (Bosnal, Fusus rihi) 78, Abdlaziz (ir Tfl'nin babas) 130
79, 80, 94, 171, 172, 241, 246 Abdlazzddebba 247
Abdullah (San, Mesnevi rihi) 40, Abdlaziz (karaelebizde) 43
42, 46, 48, 61, 69, 77, 79, 85, 86, Abdlaziz (Sultan) 73, 180, 182,
93, 94, 98, 114, 124, 132, 136, 238

137, 138, 139, 140, 141, 143, 149, Abdlbak (La'l zade) 36, 37, 38,
172, 174, 179, 180, 186, 192, 193, 40, 42, 43, 46, 48, 49, 50, 56, 71,
196, 199, 202, 203, 204, 212, 345, 72, 73, 119, 128, 136, 137, 142,
346, 347 151, 161, 163, 164, 165, 166, 170,
Abdullah baba (Bekt) 70 173, 174, 175, 192, 193, 194, 195,
Abdullah (Seyyit, La'l zade) 138 196, 198, 200, 202, 203, 204, 212,
Abdullahiarkav 241, 242 213, 214, 345
Abdullahil Ensr (eyhlislm) 5, Abdlbak (Darlfnun muallimlerin-
12, 14, 16, 26, 209, 213, 242 den) 73
Abdullah Nsh (Himmetzdelerden) Abdlhaccam 23
128, 129 Abdl ganiyyn Nablus 242
Abdullah ibni menzil 4, 11, 12, 13, Abdlhalik (eyh. kazanl (235, 236,
16, 24 241
Abdullahibni Muhammedil mrtai 6, Abdlkadir (Hac) 313, 314
7, 14, 25 Abdlkadir (Seyyit, Gulm Kadir,
Abdullahibni Muhammedibni Abdr- Belh) 178, 179, 181, 182, 183,
rahmnr rziyy a'rn 8 184, 185, 186, 202, 213, 215, 239
Abdullah Mehdiyyi Bverd 5 Abdlkadir (Geyln) 15, 20
melmler 359
Abdlkerim (H. Hsn P. nn ba- Ahmed A'rac (Seyyid) 181

bas) 179, 238 Ahmed baba 285, 322
Abdlkerim (eyh, tip'li) 236 Ahmedi bican 39
Abdlkerim Ruh (eyh) 180, 239, Ahmedi et 13, 14
303, 318, 322. Ahmed Dede (Peev) 25, 175, 176
Abdlmecid (Sultan) 238 Ahmedi Frk (mm Rabbn)
Abdlmecid (eyh Svas) 79, 124 170, 233, 241, 262, 263, 264
Abdlvehhb a'rn (mm) 12, Ahmed (Gazl) 9
62, 63, 242, 247 Ahmed Hamdi (Nzmulhikem) 320
Abdrrauf (Hac. Hafz) 309 Ahmedi Horasan 37
Abdrrahim (Fed) 240, 287 302, Ahmedi Mekk 241
304, 305, 306, 307, 308, 309, 312, Ahmed P. (Dokakinzade. Yavuz
336 vezirlerinden) 340, 341, 342, 343,
Abdrrahman (eyh. Harr) 324 344
Abdrrazzak Kn 262 Ahmed P. (Dokakinzade.) Kanun
Abdssamedi ebster 242 Sleyman vezirlerinden) 342
Abdssamed (Nureddin) 262 Ahmed P. (Girit ftihi) 146
Abdsselmibni Mel Hasen 247 Ahmed Remzi (skdar ktphanesi
Abdi P. (Nianc) 146 mdr) 162, 315
bidin (Manastrl) 249, 250 Ahmedi Rm 87, 88
Abi (Hac) 301, 337 Ahmed Srbn 45, 55, 56, 57, 58,
dem (Hac) 323 59, 61, 62, 64, 65, 66, 67, 69, 70,
dile (Sultan) 73 71, 81, 83, 90, 91, 95, 98, 103,
Ahmed (Dokakinzade. Sarbn) 340, 104, 163, 171, 172, 174, 198, 199,
341, 342, 343, 344, 346, 347, 349 202, 204, 208, 213, 214, 215, 236,
Ahmed (Mfti. Gayb'nin babas) 340, 345, 346, 347, 348, 349, 350,
114 351
Ahmed (eyh) 232 Ahmedzzhid 242
Ahmed Said (Seyyit) 181 Ahmed Yesev 168
Ahmed (Seyyid) 181 Ahmedibni Abdlkuddus (Eblme-
Ahmed (Seyyid) 181 vhib) 242
Ahmed (Seyyid. Pamak zade) Ahmedibni Hamdan 14
164 Ahmedibni Hanbel (mm) 99, 282
Ahmed (Bolulu. Bayram) 128 Ahmedibni Hudreveyh 5, 6, 7, 11,
Ahmed (Doktor) 320 25
Ahmed (Kaymakam) 281, 325 Ahmedibni drs (eyh. Seyyid)
Ahmed (eyh. Kalburcu zade) 114 247, 248, 249, 267, 268, 276
Ahmed (Sultan. I.) 61, 113, 136, 137 Ahmedibni smil 24
Ahmed (Sultan. III.) 142, 163, 165 Ahmed Sf (eyh) 239, 302, 314,
Ahmed Abdal 13 317, 318, 320, 337
360 melmler
Ahmedibni Yahyelcell 7, 25, 27 Aliyyibni Ebu Tlib (mm) 38, 59,

Ah, Ahlik, Ahler 167, 168, 170 60, 62, 63, 64, 65, 68, 84, 98,
Ak byk 39 99, 168, 182, 190, 191, 197, 198,
Aksaray (Konya) 43, 45, 46 199, 212, 213, 231, 235, 240, 241,
Ak emseddin (emseddin Muham- 242, 250, 265, 275, 276, 277, 279,
medibni Hamza) 39, 40, 41, 42, 281, 282
170 Aliyyibni Osmanibni Ebu Aliyyl
Akk 237 Gaznev 3
Aleksandr Dokakin 341 Aliyyibni Sehlibni Ezheri Isfhn
l (Gelibolu'lu) 13 7, 8
Aleddin (Vize'li) 67, 68, 92, 171, Aliyyi Krd 15, 26
208 Ali Nutki dede (Seyyid) 187
Aleddini Aksaray (eyh) 45, 46 Ali P. (ehid. Sadr zam) 165,
Aleddni Attr (Hce) 241 166, 173, 178
Aleddni Erdebl (Hce) 33, 38 Ali Rz (eyh) 302
Alddevle (Rkddin) 170, 262, Ali Rz (Kaymakam) 331, 334
264 Ali Rza Vasf (eyh) 314
Ali (Fzl Iznk) 124, 136, 172
Ali erm (Nak) 74, 126
Ali (Ged. air) 161
Ali Urf (eyh) 250, 287, 301, 310,
Ali (Hafz. Melm mmessillerinden)
311
178
Ali (Seyyid) 231 Aliyyl atval (Karab vel) 241
Ali (Seyyid. Pamak zade eyhl- Aliyyl Havvs 62
islm) 161, 163, 164, 165, 174,
Aliyyn Nak (ibni Muhammedt
175, 180, 196 - Tak. mm) 279
Ali (eyh) 232, 233 Aliyyr Rza Msel Kzm.
(ibni
Ali (eyh) 326 mm) 62,182. 279
Ali B. (Nazmulhikem Hamdi'nin Aliyy env 242

alu) 321 Aliyyttavf 241, 242
Ali (Tabur imam) 237 Alp tekin 24

Ali (Zeynl'bidinibnilHuseyn. I- Amasya 341
mm) 279
38, 182, 231,
Amribni Mslime (Ebu Hafsl Had- ,
Ali Burhaneddin (Ebl Hasanl Ha- dd) 5, 6, 7, 12, 14, 22, 24, 25
rr) 326 Anadolu 16, 26, 33, 34, 39, 109,
Ali Abo 8, 15, 25 165, 167, 168, 169, 184, 234, 235,
Ali Ayni (M. Darlfnun mderris- 236, 237, 238, 239, 299, 300
lerinden) 35, 38, 63, 107 Ankara 33, 34, 35, 37, 40, 71, 109,
Ali Cnip 165 123, 133, 169, 300
Ali dede (Pamak) 69 Antalya 234, 235
Aliyyibni bindribnil Hasanssayra- Arabistan 79, 171
f 7 Aryi 247
melmler
361
rif (a'yandan) 138 Bl )Gazanfer E. ihvanndan) 68,

Arif (Muallim) 182 69
Arslan (eyh Rasln Dmk) 249, Barak baba 167
326 Basra 280
Ar 102, 284 Ba brahim 45
Askeribnil Huseyn (Ebu trb Nah- Batlamyos 272
eb) 3, 5, 6, 7, 10, 11, 24 Btnlik, Btnler 16, 25, 26, 99,
Am
^
(Zeyli Zbde shibi) 143. 167, 197, 204, 283

Ak Paa (eyh, ir) 346 Batom 237
At (Nev' zade) 41, 42, 43, 44, Bayburt 341
46, 48, 55, 68, 76, 78, 123, 24, Byezdi Bstm 5, 6, 7 14, 20,
125, 213 37, 242, 263
Attr (Feridddin) 3, 5, 11, 12, Byezid (Sultan. II.) 340
179, 346 Bayramiyei emsiye 248
Avn (Yeniehirli) 101 Bedr (Seyyid) 231
Avn (istanbul Posta mdr muavin). Bedrddni Smv 170, 238, 244,
205 245, 249, 250, 252, 253, 254, 255.
Avrethisar 302, 338 256, 257, 258, 259, 260, 261, 264
Aya 42 Bedrl veli (Seyyid) 231
Ayhan bibi (Seyyide) 181 Bepazar 40
Aynlkuzt Hemedn 7 Bektler 26, 42, 49, 60, 69, 99,
Ayni Ms 304 103, 104, 128, 167, 168, 170, 171,
Aye (Binti Ebu Bekir) 82 181, 191, 197, 203, 206, 274, 283,
Ayvansary (Hsezin) 84, 209 298, 299, 300, 325, 331
Azizi Horasn 190 Bekir Read 178, 179, 180, 182,
Aziz baba (Kantarc. eyh) 320 238 4
Aziz Mahmud Hd 39, 90, 136, Belgrat 82, 123, 141, 165, 201, 238
137, 141, 245 Belh 181, 182
Azzi Nesef 176 Ben nicran 99
Ben meyye 280, 281
E Beir (Kalburcu eyh) 114
Ba'lebek 276
Baba (Seyyid) 171
Beir aa (Leben, St) 93, 94,
Bb, Bblik 167 128, 141, 161, 163, 172, 173, 174,
Baba Nehhs 39 188, 196, 201, 204
Baba Yusufu Hakk 39 Beyn (Tezkireci) 343

Badd 7, 25, 85, 137 Bibi Scide 181
Bahaeddin (Suitanl ulem) 9, 25 Bibi Saide 181
Bl (Sofyal) 76, 245 Bibi Seyyide 181
Balikesir 216 Big-a 238
Melmiler
362
Binyamin (bni Ymin) 42, 43, 48, Cbeyribni Mut'im (Sahabeden) 10

91, 170, 174 Cneyd 4, 6, 7, 8, 9, 25, 38, 242..
Bizagu 167
Bizans Bizansllar 167, 169

atalca 238
Bstam 6
et, etler 16, 263
Bolu 43
ubuk suyu 33
Bosna 72, 76, 79, 133, 236 238,
241, 299, 323
D
Buhara 10
Dvud (Peygamber) 240
Burhneddin kl (Aylik hanlardan)
Dvudi T 38
181
Dedeli (Ky) 301, 323
Burhneddin kl 181
Deliorman 170
Bursa 33, 35, 39, 40, 42, 45, 75,
Demir Han (Hamza Bl'nin olu)
78, 109, 124, 161, 171, 172, 182,
76
206, 214, 238, 300, 328
Demir Hisar 234
Dervi Ahmet (Morali) 342
C Dervi Hasan (Husm) 85
Ca'fer (eyh: Seyyid) 76
Dervi Mehmet (Hoca) 241
Ca'fer mm 197
Huz (air) 60
Di'bili
Ca'ferssadk Muhammedl-
( ibni
Dorsun fakih 169
bkr. mm) 37, 38,-62, 64, 68,
Doyran 233, 234, 301, 302, 337
182, 279
Ca'fer elebi 341
E
Cm (Abdrrabman) 4, 16, 19, 26 Ebu Abdullahisseciz 6
Cell (Muallim) 216 Ebu abdullahilbsr 7
Celleddini Devvn 251, 262
Ebu abdullah Muhammedibni Ali-
Celleddin Rm (Mevln) 9, 25,
yyttirmiz 7
34, 58, 60, 67, 104, 108, 143,
Ebu abdrrahmanisslem 7, 8, 12,.
146, 167, 168, 191, 197, 199, 262, 24
13, 14, 22, 23,
264, 273, 274, 346 Ebu Ali Fuzeylibni lyzil Kf 10
Celvet, Celvetiye 39, 194
Ebu Ali Keyyl 13
Ceml (Hac. eyh) 337 Ebu Ali Muhammedibni Abdlveh-
Ceml (Kprlzade) 13 hbssakaf 11, 12, 13, 16, 24
Cemleddini (Seyyid) 181 Ebu Amrl Istahr 242
Cemleddn Tebrz 38 Ebu Amr Muhammedibni brhm-
Cevdet 45 zzcc 7
Cevr 25, 142, 149, 172, 206 Ebu Amribni Ismilibni Nceyd
Cezayiri bahri sefd 238 Ahmedsslem 7
Ceyhun 25 Ebu Aliakkibni Ibrhml Belh.
Cibl (Kuhistan ve Hemedan) 6 11
melmler 363
Ebu Bekr (bni Ebu Kahafe) 10, Ebu Sadlharrz 20

20, 84, 198, 235, 241, 276 Ebu Said Ebhayr 8, 12, 13
Ebu Bekir dede (Seyyid) 25, 178, Ebu Tlibi Mekk 250, 251
187, 206 Ebu Yusuf (mam Muhemmed) 98,
Ebu Bekr Muhammedibni Amrlver- 100
rkuttirmiz 6 Ebn Necibi Shreverd 9, 38, 242
Ebu Bekr Muhammedibni Ahmedib- Ebs Suud 5o, 68, 72, 86 :
ni Hamdnil ferr 12, 13 Ebs Suudibni ibl 20

Ebu Bekribni Mslimibni Abdullahi- Eflk (Ahmed Dede) 9
zzeher 10 Efltun 274
Ebu Bekri Nessc 9 Edebl 136, 169
Ebu Bekri ibl 12, 13 edime 34, 46, 48, 55, 85, 88, 109,
Ebu Hanfe (mm Azam) 98, 100, 143, 170, 206, 215, 299
282, 283 Eri dere 90
Ebu shak brhmibni Yusufibni Ekberiyye 233, 241
Muhammedzzcc 6, 7 Elmas (Seyh) 323
Ebu shak Safiyyddin 37 Elvan rz (eyh. ir) 346
Ebu Ismil Ahmedibni Hamza 12, Emin (Hac) 235
13 Emri Sikkn (mer dede) 37, 39,
Ebu Iyzibni Mansri Kf 10 40, 41, 42, 76, 91, 142, 170, 174,
Ebu Ca'fer (Abdullah. Halfe) 279 191, 196
Ebu Ca'ferl Haddd 242 Emir Sultan 33
Ebu Hamzai Horsn 6, 7 Emr 340, 341
Ebu Kasm Grgn 9 Enver 144
Ebl Fazlibni Hasan 3 Enis 329
Ebl Fazlibni Hasanisserahs 8, 13 Erdebil 38
Ebl Hasan Aliyyil Harr 25 Erzurum 136
Ebl Hasan Crcn 37 Esat Dede (Mesnevhan. ir) 205
Ebl Hasanzel 247 Eskiehir 300, 314
Ebl Hseyn Slimlbrs 10, 24 Esrar Dede (air. Tezkireci) 144,
Eblkasr Bst 13 186, 342
Ebu Muhammed Abdullahibni Mu- Erefi Rm (Abdullah) 19, 21, 168
hammedibni Abdrrahmanrrz 8 Evhadeddni Kirmn 34, 167
Ebu Muhammed Abdullahibni mu- Evliya elebi 80, 124, 131
hammedl Harrzrrz 6, 7
Ebu Muhammed Hadddl Haccm F
Ebu Nasr sirc 8 Fik Mehmet (Hac. eyh) 300, 313
Ebu Osmn Marib 9 Fik Read 144
Ebu Osmn Hyr 5, 6, 7, 8, 9, Fik Sleyman (Ruznameci) 124,
12, 14 |
132, 156, 174, 188
364 Melmiler
Fiz (kaf zde) 344 Gelibolu 34, 234

Fahreddni rk 167 Gevheri Mlk (Sultan) 340, 341,
Fahri 215 343, 344
Fas 247, 248 238
Girit 179,
Fasih (Dede. ir) 25, 186, 340 Gradas (Ky) 235
Ftma (Binti Muhammed) 62, 63, Gynk 40, 41, 42
99, 280 Gulmeddin (Seyyid) 181
Ftma (Ahmedibni Hudreveyh'in Gft (ir. Tezkire shibi) 85, 86,
zevcesi) 6 131, 143
Ftma v (S. Abdlkadir'in kardei) Glen (brhim) 85
181 Grice 310
Fazlullahi Hurf (Fazl yezdan) 100,
101, 103, 128 H
Fazlullahi Rahm 202 Habbi A'cem 38
Fehim (ir) 143 Habbullah Buhar 241
Ferhad P. (ran serdar) 81 Hac Bayrm vel 26, 33, 34, 35,
Fethibni Aliyyil Mavsl 10
36, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 91, 93,
Feyz (Simke zade) 162, 205 133, 142, 169, 170, 189, 207, 208,
Feyzullah (eyh Mrad tekkesi ey- 247
hi) 182 Hac Bekti vel 151
Fikr P 281 Hac Keyvan Kab (Hac Bayram)
Filibe 123, 201
74, 93, 94, 421, 40, 141, 172,
Fir'avn 244
174, 196, 201
Fisag-or 274 Hceg-i Semerkand 241
Fuad (Kprlzade, Dr. Prof.) 131, Hac Hasan (eyh) 314, 323
132, 169, 198 Hac Vlide (M. Nur'un zevcesi)
Fuzeylibni yz 11 240, 300
Hdz (ir) 80, 88, 89
G Hd (Bursal) 88
Glib (eyh. air) 88, 187 Hd (Edirneli) 88
Gazal 8, 9, 76, 251, 262 Hafz Mehmed 10
Gazanfer (eyh) 67, 68, 69, 75, 91, Hksn 197
171 Hakk (eyh) 302
Gazanferi sn (eyh) 69 Hakk (Kalkandelen'li) 941
Gazne 24 Hakik B. 133, 192, 193, 198, 201,
Gayb (Sun'ullah) 45, 55, 91, 92, 202, 203, 204, 211, 212, 21-, 245
103, 105, 111, 114, 115, 118, 119, Halep 25, 326, 342
120, 121, 122, 172, 193, 194, 199, Halil (Emir. a) 175, 176, 178
205, 215, 216, 274 Halil (Hac. Mora Yeniehir'li ) 190
Gelenbev 251, 262 Halil (Alay emini) 239
melmler
Halil P. (Sadr zam) 124, 136, 196, 201, 204, 209, 213, 214
137, 141 Hasan ebster 242
Halim (air) 56 Hassn (bnia Sbit) 211
Halm elebi (Muallimi Sultn) 341 Hasanl Arzl ekber (Seyyid) 231
Halvet, Halvetiye, Halvetlik 34, Hasanl Asker (bni Ali. mm) 61,
79, 90, 91, 128, 141, 194, 233, 62, 63, 202, 279, 280
241 Hasanl Kuveysn (eyh) 232, 233,
Hamdni Kassr (Ebu Slih) 3, 4, 234, 235, 236
5, 6, 7, 9, 10, 11, 12, 14, 15, 20, Hasene binti Ali 49
22, 23, 24 Hnkah (Belh muzftndan) 181
Hamd (eyh) 301, 323, 337 Hrn (Peygamber) 198
Hamd 69 Him (Seyyid. Bursal) 161, 163,
Hamid (Alay imam) 237 172, 173, 174, 196, 203
Hamdeddin (ey Hmidi vel. Ebu Him Baba (skdarl) 19, 21, 69,
Hmid. Somuncu Baba) 33, 34, 37, 97, 239 *
38, 39 Him Osman (Seyyid Osmn H-

Hammer 132 im) 70
69,
Hamza Bl (Bey. Kara Bl. Hce Him P. (Ktphne shibi) 56
Hamza) 45, 69, 72, 73, 74, 76, Himiyye (Bayrm kolu) 171, 188
77, 78, 106, 124, 131, 133, 164, Htemi Asam 6, 11
171, 176, 178, 188, 213, 946, 263 Havriyyun 277
Hartman 13, 14, 22, 26 Hayreddin (eyh) 45
Hrezm 25, 179, 197 Hayrabolu 55, 171
Harriyye 25 Hayrullah (eyh) 41
Hasan 242 Hayrullah Dede (Tire Mevlev eyhi)
Hasan (trak zade) 48, 49 315, 323
Hasan elebi (knal zade). Tezki- Hayym (mer) 100
reci) 343 Hazm B. 129
Hasan (eyh) 46 Helvay Baba (eyh Ya'kub) 46
Hasan (eyh) 242 Hemdem Said elebi 190
Hasan (ah) 181 Herat 25
Hasan l 70 Hicaz 325, 338
Hasan Bsr 38, 241 Hilmi (Hafz) 325
Hasan Esterabd 37 Himmet (eyh) 128
Hasan (bni Ali. mm) 99, 276, 279, Himmetiye 128
281 Hfz Tevfik 70
Hasanibni Muhammed (Mecmua s- Hfz P-234, 235, 237
hibi) 81 Hzr Dede 39
Hasan Kabdz 75, 77, 78, 79, 80, Horasan 8, 14, 24, 25, 26, 168, 279
83, 94, 114, 123, 124, 171, 172, Horpete 80
366 melmler
Hoy 33 72,171
Hulefyi ridn 64, 98, 142 bni Sn 251
Hud kulu 241 Ibni Frz (Hamev) 240
Hudeybiye 193 brahim (eyh) 43
Husmeddni Ankarav 64, 67, 71, , brhim (Peygamber) 198, 251, 252
72, 78, 106, 114, 123, 133, 171, lbrhim (Clen) 86
174, 201, 204 brhim (Hace. Seyyid) 181
Husmeddin elebi 168 brhim (Hac. eyh) 302, 337
Husmeddni Uk 85 brhim (Kuadal) 292
Husam (air) 30, 85, 86, 139, 140 brhim (Ibni Demir Han ibni Ham-
Husm Ahmed 85 za) 76, 77
Hurf, Hurufilik, Hurfler 99, 100, brhim P. (Nevehi.li) 173
101, 102, 103, 119, 120, 128, 283, brhim P, (Sadr zam. Kapudan)
284 165
Huseynibi Aliyyibni Ebu Tlib (1- brhim (Seyyid) 231
mm) 38, 62, 63, 99, 182, 231, brhim (Seyyid) 181
234, 276, 279, 281 brhim (S. Osman Haim'nin olu)
Huseynibni Muhammed (Slem) 12 69
Hseyin (Aa. Sar Abdullah Ef. brhim (Sultan. I.) 138, 146
nin babal) 136, 137, 279 jbrhim (eyh ah ) 38
Hseyin Dede (Ik) 175, 196 brhim Babyi vel (Ef.) 178, 179
Hseyin (ah) 181 brhim ibni Edhem (Ebu shak) 6,
Hseyin Bey (htisap aas) 179, 11, 43, 242
180 brhim Hakk(Erzrum'lu) 217
Hseyin Fahreddin Dede (Bahariye brhim Huseynl Krdiyyl
ibnil
"
Mevlevi eyhi) 102, 191 Medeniyyl Mem 241, 242

Hseyin Hsn P. 179, 238, 281 brhmi Hindistn 37
Hseyin (eyh. Gayb'nin olu) 118 brhimi Zhidi Geyln 38
Hseyin (Lmekn) 77, 78, 80, 81, brhim (Olan eyh) 45, 50. 55,.
82, 83, 84, 85, 86, 87, 88, 90, 92, 74, 77, 81, 86, 90, 91, 92, 93, 94,
93, 94, 107, 110, 113, 124, 133, 95, 97, 98, 100, 101, 102, 103,
171, 172, 209, 211, 212, 213 104, 105, 106, 107, 109, 110, 111,
Hseyin Sdk (eyh) 323 112, 114, 122, 124, 128, 151, 172,
Hseyin (erif) 325 192, 194, 196, 198, 201, 204, 210,
Hseyin Vassaf (Hac) 112, 126, 205 211, 212, 213, 245, 274, 284
Hsn (Muhasebeci) 128 brhml Bsr 37
Hsn (Ruznameci) 238 brhm amnk (eyh) 233,
234, 241, 242
I dris (Peygamber) 276
Ibni Keml (Keml P. zade) 45, dris Ali (mm) 248
melmler 367
drsi Muhtef 74, 77, 93, 94, 106, 137, 138, 139, 141, 165, 166, 170,
114, 123, 124, 125, 127, 128, 130, 171, 176, 179, 181, 182, 188, 206,
132, 134, 136, 137, 140, 142, 163, 215, 232, 237, 238, 239, 244, 248,
172, 174, 176, 179, 180 187, 196, 299, 302, 317, 318, 325, 326
201, 212, 213, 239, 317 stiruma 179, 234, 239, 240, 241,
drsler 248 285, 300, 305, 309, 313, 314, 337
gnaz Goldziher 26, 33, 36, 38 skrapar (Yanya muzafatndan) 331
hsan (Hamamzde) 70, 131, 134 kodra 179, 237, 324
tlyas (Peygamber) 120, 276 tip 235, 285, 301, 311
lkas Mirza 123 zzeddin 39
mmiyye ( ai sn Aeriyye, Ca' zmit 238
feriyye) 61, 63, 99, 198, 233 zmir 238, 300, 324
nce Bedreddin 39
rak 4, 45, 55, 182, 322 K
rn 136, 137, 167, 168, 169, 182, Kabalistler 274
=- 197 Kadri (Hac. eyh) 301
s (Peygamder) 62, 63, 99, 198, Kdir Kdirler 49,50, 263, 315, 326
255, 256, 258, 277, 278, 279, Kadblbn Mavsl 15, 25
280 Kalender ibni Hac Ali (drsi Muh-
shk Hrezm 37 tef'nin olu) 124
skenderiye 232, 234 Kalender, Kalenderlik 14, 15, 16,
smail (Baygn) 176 26, 85
smail (eyh) 310 Kalkandelen 235, 241
sml 197 Karahnler 25
smail P. (erke) 238 Kassriyye 3
smli orum 241 Karaman 45
smail Hakk (Bursal) 21 Kasm Marib 326
smli Ma'k (Olan eyh. elebi Karasi 238
eyh) 43, 44, 45, 46, 47, 48, 49, Kastomonu 237
50, 55, 56, 58, 67, 68, 69, 72, Kaygusuz (Ahmet Srbn'n dervi-
85, 91, 95, 98, 103, 106, 124, lerinden) 348, 349, 350
170, 171, 174, 195, 215, 348, Kaygusuz Abdal 70, 103
v
349, 351 Kayseri 33
smil ibni Hac Ali (drsi Muhtef' Kbil 25
nin olu) 124 Kmil (Molla) 239
smlzzbeyd 242 Kn (Hac. eyh) 314
smeti 146 Ktip elebi 72, 77, 78, 81, 123,
snefe 302, 337, 338 213
stanbul 43, 44, 46, 48, 55, 68, 71 Keml (Hac. Muhammed Nur'un
75, 79, 90, 109, 114, 128, 136 toronu) 240, 302, 337
368 mlmlere
Keml (Hac. M. Nur'un olu) 305 Mahmudi Bsr 37

Keml (Balat eyhi) 317 Mahmudi Gaznev (Sultan) 24
Kemleddin (Harrzade) 74, 231, 232, Mahmudi Isfhn 242
233, 235, 239, 244, 248, 287, Mahmudi Kefev 40, 41
299, 317, 318, 326, 327 Mahmud Keml (bnT Emin) 181
Kemleddin (Seyyid) 181 Mahmudi Kerh 37
Kbrs 238, 325 Mahmudi Krd 241, 242
Kzlca Bedreddin 39 Mahalletl Kber (Msr kylerin-
Kzlbalar, Kzlbalk 26, 203, 260, den) 231
274, 300 Maksud (Hac. eyh) 138, 309, 336,
Koana 234, 235, 285 337
Konya 45, 79, 128, 167, 182, 237, Male 234
238 Malik(mm) 282, 283
Kosva 240 Manastr 179, 238, 299. 302, 314,
Koyunluca Ahmed 33 317, 322, 328, 331
Kprlzade Fuat ( Dr. Porf ) 169, Mansur (Huseynibni Hallc) 204,
301 263
Kstlndil 281 Ma'rufi Kerh 38
Kuds 231 Mara 237
Kunduz 181 Maverennehir 24, 25, 169
Kueyr (Ebulkasm Abdlkerm) 3, Maya da 338
4 Medne 235, 237, 247, 279, 280,
Kutbddini Ebher 38 281
Kutbu han 71, 123 Mehd (Muhammedibinl Hasanl As-
Kbreviyye 9, 14 ker. mm) 43, 60, 61, 62, 63,
Ll}ahya 42, 43, 114, 120, 216, 217 64, 202, 257, 258, 261, 277, 278,
279, 280
L Mehmedi Rm (eyh) 76
Ll ebz
Kalender 15,16,26 Mehmed Dede (Aa zde) 143
343
Latf (Tezkireci) Mehmed (Hfz Abdlbk) 138
Lt (Peygamber) 198 Mehmed Bey (eyh) 324
Mehmed (Kad. La'lzde) 138
M Mehmed (La'l. eyh) 141, 161,
Mahfuz ibni Mahmud 6 196, 205
Marib (Muhammedibni rin) 269, Mehmed (Pamak zade) 164
346 Mehmed (Seyyid) 137
Mahmud (Binba) 325 Mehmed (Sultan. III.) 81
Mahmud (Filintal zade. Hoca. eyh) Mehmed (Sultan. IV.) 146
312 Mehmed Ali (Seyyid) 181
Mahmud (Sultan. II.) 188 Mehmed Aa 281
melmler
360
Mehmed Aa (Dvssade Aas) I Molla Bey (Mr Ahmed Muhtar.
128 evhulislm) 239, 299
Mehmed Ali Hilm Dede Baba 325 Molla Fenr 33
Mehmed Ali P. (Kapudan dery) Molla Grn 41
73 Molla dris 241
Mehmed' Amk 76 Molla Zeyrek 39
Mehmed B. (Dokakinzade) 340 Molla Muhammed Abd 241
Mehmedi Bcan (Yazc zade) 34, 39 Mool 169
Mehmed Dede (Nalnc) 46 Mora 165, 179, 190, 238, 323
Mehmed Emin (Hlid) 175, 176 Muaviye 329
207 Muhammed (Dervi. Melm) 233
Mehmebi Krm (ir, Meddah) 131 236, 237, 248, 249
Mehmed Niyaz kulu 241 Muhammed (Mustata Rasl. Pey-
Mehmed Sim (Sultn Dvn) 25 gember) 11, 17, 20, 38, 64, 98
102, 190
182, 190, 191, 198, 199, 204 209
Mehme P. (Dokakinzade) 340, 341 212, 234, 235, 237, 240, 241, 242
342, 343, 344
266, 267, 269, 283, 296
Mehmed P. (Vezir) 113 Muhammed (Seyyid) 231
Mehmed P. 137 Muhammed (Seyyid) 231
Mehmed emseddin (eyh) 241 Muhammed (Seyyid) 234
242 Muhammed (Seyyid) 181
Mehmed emsedbin (eyh) 329 Muhammed Baheddin Bbl Hak
Mehmed Thir P. (Seyyid) 328 (Sevyid) 181
Mekke 34, 231, 232, 233, 236, 240 Muhammed Baheddin (Nakbend)
247, 248, 297 241
Melke Hatun 34
Muhammed Bk Billah (Hce) 241
Meryem 62 Muhammed (Ebnnceb) 241, 242
Menobor Dokas 341, 343 Muhammed Maruf (Seyyid) 181
Menv (mm) 247
Muhammed Ma'ki Ts 8, 15, 25
Mevleviyye, Mevlevlik. Mevleviler Muhammed Ma'smi Serhend 241
9, 14, 25, 73, 88, 128, 141, 170, 262, 264
171, 172, 186, 187, 190, 191, Muhammed Nur (El'arab) 36 73
194, 197, 205, 206, 314, 315
97, 118, 138, 188, 231, 232,' 233'
Meysur 248
234, 235, 236, 237, 238, 239, 240
Mihali 39
241, 242, 243, 244, 245, 246 247'
Mimd Dnever 38, 242
248, 249. 250, 953, 255, 256, 257
Mrei Nibr 8, 15
258, 259, 260, 261, 262, 264, 265'
Mirefte 239, 244
266, 267, 268, 269, 271, 272, 273
Msr 77,
79, 231, 233, 234, 237
274, 275, 276, 277, 278, 279, 28o'
238, 247, 248, 320, 338, 342
281, 282, 283, 284, 285, 286, 287,'
Melmiler - 24
370 melmler
290, 291, 292, 297, 299, 300, 302, Muslihuddin 241

303, 304, 305, 310, 311, 312, 313, Mustafa (?) 340
317, 318, 322, 324, 326, 328, 332, Mustafa (Bey.) 55
336, 337, 338 Mustafb (Cengr. eyh) 323
Muhammed Zahidi Bedah 241 Mustafa (Doyranl. eyh) 337
Muhammedibni Abdr Rasl (Sey- Mustafa (Halep vlisi) 173
yid. eyh) 63 Mustafa (Sinan zade. eyh) 124
Muhammedibni Cbeyr (Sahbeden) Mustafa (Sultan. I.) 136
10 . Mustafa (Sultan. II.) 165
Muhammedi Dnever 38, 242 Mustafa (eyh. erke) 188
Muhammedibni Fazll Belh 8 Mustafa (eyh. Trabzon'lu) 237,
Muhammedibni dris (fi. mm) 241
282 Mustafa (eyh) 302
Muhammed(Ebu Ca'fer. Kleyn) 98 Mustafa (eyh. Kstendil'li) 281
Muhammedl Beblv (Msr Nakibl Mustafa (eyhlislm) 124, 135
erf) 234 Mustafa Doan (eyh) 241
Muhammedi Bekr 38, 242 Mnstafa P. (Kara) 94
Muhammedl Bdeyr 241 Mustafa P. (Musahip) 146
Muhammed Hamye 8 11 Mustafel Bekr 241, 242
Muhammeds Sns 247 Musul 25
Muhammedt Tak (bni Aliyyr Mutahhar (Seyyid) 231
Rz. mm) 62, 181, 182, 279 Mnir (Belgrat'l) 82
Muhammedl Vst 242 Mrat (Sulnan. II.) 34
Muhammediyye- (Tarikat) 247, 249 Mrat (Sultan. IV.) 124, 131, 132,
Muht (ir) 102, 284 136, 137, 141, 146, 342
Muhy (ir. Bezci zde) 128, 129, Mrat (eyh. Nakbend) 164, 181,
130, 205 ;
182
Muhyiddni Arab (eyhi ekber) 12, M. Sreyya 69
16, 19, 20, 21, 22, 34, 45, 62, 63, ;
n
79, 98, 108, 119, 139, 142, 167, ;
Nb (ir) 165
170, 182, 205, 240, 242, 243, 244, i
Nc (Muallim) 321
249, 254, 258, 260, 261, 262, 263, Nahf (ir) 25, 186, 206
264, 266, 267 Nail (ir. Kadm) 131, 132, 139,
Muhyiddin (Kastomonu'lu) 241 |
143
Muhtar (Seyyid) 178, 179, 180, 184, Nakbend, Nakbendlik 34, 126,
185, 213, 246 141, 182, 206, 232, 233, 235, 236,
Ms (Peygamber) 198 237, 241, 349, 263, 291, 299
Msel Kzm (bni Ca'fers Sdk. Nsr Abdlbk Dede (eyh. Sey-
mm) 62, 182, 279 yid) 187
Msel Mberk' (Seyyyid) 181 Nsrddin (Seyyid) 181
melmler
371
Nsrddin Ubeydullah Ahrr (H- 280, 283

ce) 241 Osman B. (Dokakinzade) 341
Nasr bd 12 Osman (bni Affn. Halfe) 84, 198,
Nazm (air) 143, 144, 145 235
Nzm P. 183 Osman (Hakk zde) 90, 91, 211
Nazm Mehmed (eyh. ir) 131, Osman (Haim. Seyyid. Emir) 68,
132 69, 75, 171, 188, 192
Nazif Hasan Dede (eyh. ir. Ye- Osman (Sultan. II.) 136
niehirli ) 190 Osman B. (stanbul ehremneti
Neb (Hac) 235, 236 Mektupusu) 176
Necmddin Aliyyi rz 242 Osman Aa
(Hac) 163, 164, 172,
Necmddni Kbr 9, 25 173
Necmddin Dye 167 Osman P, (Topal) 238
Nedim (ir) 134, 144, 165 Osman Rm 37
Nef' (ir) 102, 143 Osman Salhaddin Dede (eyh) 73,
Nesliah (H. Sultan) 340 74, 126, 187
Nesm (Seyyid, ir) 52, 102, 168 Osman d (eyh) 324
214, 248, 346. Osmam Zevk (eyh) 324
Net Ahmed Dede (ir. eyh) Osmanl Merag (Ebl Feth) 242
25, 143, 144, 145, 146, 172, 206
Nezip 238
Ni'met, Ni'metiyye 197 mer (eyh) 123
Nisr (ir) 139 mer Abdr '
Rasl ( eyh) 84; 198,
Nbur 3, 4, 5, 6, 7, 9, 12, 25 233, 234
Niyz (Msr. eyh. ir) 62, 97, mer (bnil Hattb. Halfe) 84, 198,
168, 245, 246, 249, 258, 261, 277, 235
278, 279, 280, 281, 282, 283, 284, mer Lutf (eyh) 305
310 merl Fud (eyh) 241
Nizmeddin (Seyyid) 90, 102 mer Vahd (Dilver Aa zade)
Nuh (Peygamber) 127, 276 175, 178
Nureddin (Koca Mustafa P. eyhi)
175 P
Nureddin Aliyyibni Abdl Kuddus Pertev P. (ukadar) 44
242 Pete 80
Nureddin zade (eyh Muslihuddin) Pr Ali Baheddin (Aksary) 43,
69, 75, 192, 201, 205 44, 45, 46, 48, 55, 91, 170, 171,
174, 196, 213, 215, 351
O Pir Ahmed 46, 47
Oniki mm (Eimmei sn aer) 58, Pir Ahmed (kalburcu eyh) 114
59, 60, 61, 64, 98, 141, 199, 279, Piritine 309, 310, 336
372 Melmiler
Pirzerin 237, 287, 302, 304, 323

Polyan (Grice kylerinden) 310 S
Saby 247
R Sa'd (eyh) 324
Sabr (Baygn) 176
Rados 42, 43 Sadeddin (Mstkim zde) 42, 43,
Rag-jp P. (Sadr
zam) 175 45, 46, 47, 49, 56, 67, 68, 69, 71,
Rahm (Habe zade Abdr Rahim. 81, 90, 124, 129, 130, 132,. 133,
ir) 164, 173, 174, 175, 178, 134, 135, 137, 141, 159, 161, 162,
215 175, 178, 180, 196, 203, 204, 211,
Ramazan (eyh. Halvetiyeden Ra- 212, 245, 346, 347
mazniyye kolu messisi) 179 Sadeddni Badd 37
Rmiz (Tezkire shibi) 85, 88 Sadeddin Srr (eyh) 329
Rasln (ey Arslan. Dmk) 25, Sadeddni Teftzn 262
247 Sdk Vicdan 37
Rid (Mverrih) 165, 166 Sadreddni Konev (eyhi kebr) 9,
Recep (eyh. Topal) 302, 323 262
34, 63, 79, 168,
Recep P. 234 Sadreddin Ms 38
Ref (ir) 102 Saf (Tezkireci) 131, 130, 132, 143
Reit (Mustafa. eyh Galib'in babas) Safiyyddn Ahmedl Meden 242
187 Safvet (eyh) 112
Rey 6, 7 Salhaddni Tavl (eyh) 38
Reyhan (eyh) 15, 26 Salhaddin Zerkbi Konev 168
Rif, Rifler, Riflik 25, 197, 239, Slih (Terliki) 320
299, 302, 303/ 314, 317, 318, 326 Slihul Berberi 20
Rif'at 331 Slih Rif'at (eyh) 301, 307, 311,
Riyz (Tezkire shibi) 88, 344 312
Rz (Tezkire shibi) 85, 131, 135, Slim (Tezkireci) 131
143 Slim (Seyyid) 231
Rz Tevfik 100, 101, 102, 103, 118, Sliml Brs 3, 10
119, 120 Smnler 24, 25
Rzeddin (eyh) 317 Sm (ir) 165
Rieu 132 Sar Saltk 42
Rum diyar (Anadolu) 234, 235, 246 Sayd 237
Rumeli 16, 26, 46, 109, 170, 171, Sehli Tster 4
188, 206, 236, 237, 238, 286, 299 Selnik 179, 183, 234, 238, 239, 299,
Rknddin Muhammedi Nahhs 38 300, 310, 326, 328
Rstem P. (Vezir) 123 Selkler 167, 169
Rsh smail Dede (Mesnevi rihi. Selim (Sultan. Yavuz. I.) 340, 341
Ankarav) 187 Selim (Sultan. III.) 170
melmler 373
Selmm Fris (Sahabeden) 20, 60

Selim P. (Servili) 237 a'ban (Hoca) 237
Serdb (Mehd'nin mahalli gaybeti) a'bn 317
61 a'bn vel (eyh) 241
Semendi (Net Ahmed Dede) 143 diyyi Rm 37
Sen (Hakim. ir) 346 afilik 233
Serez 139, 170, 234, 244 ah Ali (Tap tab) 90, 91

Seriyyi Sakat 38 ah c Kirmn 5, 7
Seyfeddin (eyh) 302 akki Belh 11, 242
Seyfullah (eyh. Seyyid) 90, 102
kir Mehmed (eyh) 317
Seyyid erif (Crcn) 16. 19, 91,
kir (Hafz, Hoca) 326
239, 244, 262 am 5, 7, 34, 79, 247
Simavne 244, 245 m zade 146
Sinniyye 326
zeliyye 247, 248
Sinan mm 97
ekr (eyh) 128
Sivas 167, 325 em'un (Havriyyundan) 277
Solfasl (Solfasol, Zlfazl. ky) 33

emseddin Sm 341
Sofya 123, 201, 245 emseddni Sivs 79, 124, 127
emseddni Tebrz 9, 25, 198
Sultan V eled (Baheddin Muhammed) erefeddin (Darlfnun mderrisle-
9, 168, 191
rinden) 63
Suriye 25, 167
erif (M. Mur'un olu) 231, 232,
Sbk (mm) 247
233, 235, 236, 237, 238, 240, 301,
Sfyn Sevr 3
336
Sleyman (Hac. eyh) 301, 313,
erif Aa
(Hac) 238
323
erif Ahmed 36
Sleyman (Kanun. Sultan) 42, 43,
eyh Amu 12, 13, 14
44, 45, 46, 55, 103, 123, 254,
eyh Aliyyi Semerkand 45
342, 343, 344, 345, 348
eyh Ahmed 46
Sleyman (Seyyid. eyh) 181, 182, eyhi Kirmn (ir) 39
202 eyh (Zeyli akayk sahibi) 79, 86,
Sleymn Buhr 37 87, 88, 90, 95, 97, 111, 112, 129,
Sleyman ibni Hac Ali (drsi Muh- 131, 134, 162, 164
tef'nin olu) 124 eyh Sleyman 43
Sleymn Iskendern 37 a, , lik 59, 60, 61, 64, 65,
Sleymn Isfhn 37 98, 99, 197, 198, 216, 217, 277,
Sleymn Trkmn 15, 25 279, 280, 281, 282, 283
Snbl 317 ai Mufaddile 99, 198, 199
Snsler 247 ihbeddni Shreverd 15, 242
Svey 240, 304 ihbeddin Muhammedi Tebrz 38
374 Melmiler
T veysiyye 233, 242

Tib (Osmanzade. ir) 142, 165 veysl Karen 242
Tif 247
Tal'at (eyh) 232, 233 V
Tlib (Seyyid) 181 Va'd (Bursal) 86, 87
Tal'at Hseyin (ir). 94, 112 Va'd (ir) 86, 87
Thir (Bursai) 13, 33, 35, 39, 45, Vasf (k) 338, 339
80, 87, 113, 231, 242, 285, 328, Vasyyddnl Kad 38, 242
329, 331, 341 Varadin 165
Thir P. (Kethda) 180 Vecd (ir) 144
Thirl Meden 242 Vehb (eyh) 317
Tarablus garp 317, 325 Vehb Mehmed (eyh. ir) 324
Tarablus am
342 Veled (Siph zade. Hamzav) 76
Tay eyhi (Amasya yolunda bir Vize 67, 68, 171
mahal) 341
Tekir da 55 Y
Tevfik (Hac) 239 Ya'kub (Kermiyn) 75, 188
Tikve 239, 301, 313, 315 Ya'kub (Seyyid) 231
Timur leng- 169 Ya'kub (eyh) 46
Tire 300 Ya'kubi erh (Hce) 231
Tfl Ahmed elebi (ir) 130, 131, Yahd 277
132, 133, 134, 135, 172, 211, 212 Yalrya (eyh. Beiktal) 41
Trabzon 130 Yahya (Hamse sahibi. Dokakinzade)
Trhala 123, 179, 238 343
Torlak Keml 244 Yahya (Peygamber) 198
Tuna 238 Yakova 323
Tursun Bk (Seyyid) 181 Yanya 179, 232, 233, 238, 331
Trkistan 14, 168, 197 Yusuf (Seyyid) 231
Trkmenler 8, 25 Yusuf (eyh) 232, 233
Yusuf (Peygamber) 283
U Yusufi A'cem 242
Ubeydullah (Seyyid) 191 Yusufibni Huseynr Rz 6, 7
Ulu rif elebi 191 Yusufi Sinek 101, 102
Urfa 181 Yusuf Sinan (Koca Mustafa P.
e
eyhi) 75, 188
U Yemn (Agriboz'lu. Hurf ir) 60
ftade (eyh) 39 Yemen 247, 248, 283, 285, 322
skp 179, 234, 235, 237, 238, 239, Yenbu 237
248, 281, 285, 299, 302, 304, 312, Yeniehir (Mora) 190, 324
328 Yezid (bni Muviye) 280
Melilmier
Yldrm Bayezid (Sultan) 33, 37 Zfer (eyh) 247, 248

Yonus Emre 35, 102, 109, 125, 168, Zl P. 46, 340
170 Zeyd (Seyyid) 231
Zeyd (Seyyid) 231
Z Zeker iyyel Ensr 242
Zaim Ali Aa (Habe zade) 178, Ziya (htifalci) 175
187 Zonguldak 337
UMUM FHRST
lk devre tnelmleri
( Melmetler )
Mukaddime II
Sahife
Melm Kutublar
I Melm pri mer dede (Emi-
Ebu Slih Hamdn ibni Ah- ri Sikkn) . 40

med ibni Ammrlkassr ... 3 Ayal Binyanin 42
Aksarayl Pr Ali ...... . 43
II
elebi eyh smaili Ma'uk
Hmdni Kassrdan baka ve
(Olan eyh) 48
ksmen ondan mukaddem me-
Srbn Ahmet 55
lmetler 5
Srbn Ahmedin mehur der-
III vileri 67
Hamdnun silsilei tarikat ve Him Seyyit Osman 68
kendisinden sonra Melmet Ankaral Husameddin 71
mmessilleri 10 Hamza Bl 72
Bursal Hasan Kabdz .... 78
IV
Fuss rihi Bosnal Abdullah . 79
Sofiyenin Melmet ve Melmi-
Lmekn Hseyn .
'80
ler hakknda iki zt telkkileri 17
Husm 85
V Va'd 86
Melmetlie ve tarihesine
Ahmedi Rm 87
umum bir nazar 22 Hd ............... 88
Olan eyh brahim ..... 90
Bibliyografya(Birinci ksma ait) 27 Gayb (Sun'ullah) ....... 114
dris Muhtef 123
kinci devre melmleri Bezci zade Muhiddin (Muhy) 128
(Bayramler) Tfl Ahmet elebi 130
eyhlislm Mustafa (Eblme-
I ymin) 135
Hac Bayrm Vel 33 znki Fazl Ali 136
Hac Bayrm Velnin silsilei Sadr zam Halil P 136
tarikat 37 Hac Hseyn Aa 136
Melmiler 377
San Abdullah 137 mnev hayat) 231

Net Mhmed Dede 143 Seyyit M. Nur'un Nakbend
Cevr 148 silsilesi 241
Mustafa Resm 151 Halvet - a'ban silsilesi .... 241
Ik Hsey Dede ........ 151 Ekberiyye silsilesi 241
La'l eyh Mehmet ...... 151 veysiyye silsilesi 242
La'l zde Abdlbk 153
II
Hac Kaby (Hac K eyvan.
Bayram)
Seyyidin zerinde messir olan
Beir Aa
156
158

sfler
Muhiddni Arab ve Seyyit M.
Seyyid Him 161
Nur 243
eyhlislmPamakczade Ali 163
Seyyide dier sofilerin tesiri 244
Sadr zam ehit Ali P. . . . 165
.
III
III
Bayrm Melmliinin tarihesi 1 67 Seyyidin tasavvuf! fikirleri
Anadoluda Sofliin inkiaf . 167 (Varidt erhi) Ahiret, melek
Bayrmliin zuhuru 169 ve Med 250
Bayrm Melmliinin zuhuru rde ve ihtiyar ...... 253
ve tarihesi 170 Hayt s 255
Seyyit Bekir Reat 179 lemin kdemi ve Kyamet . . 257
brahim Bbyi Vel 179 Seyyit M. Nur'da Vahdeti
Seyyit Abdlkadn Beih ... 181 vcd 261
IV Seyyid'e gre Muhammed ve
Melmlik hakikati Muhammediyye . . . 266
Melmlik ve dier tarikatlarla Mertibi hakkiyye ve halkiyye 268
mnasobeti Hey'et ve Hikmeti kadme ve
190
Melmlie dhl ....... M. Nur . . . 271
192
Melmlikte usuli teslis ve zikir
M. Nur'da devir ve tensuh . 272
194
Melmlerde keramet
M. Nur'da lik 275
195
M. Nur'da Hurflik 283
Melmlikte ilie temayl . . 197
Melmlikte dnyya nazar
M. Nur'un kermetleri 285
. . 199
M. Nur'un lisn ........ 286
Melm - Hamzavlikte tekilt
ve mtabaat
M. Nur ve Trklk 286
201
M. Nur'un sr 287
lve . 207
Seyyid'in tarz tesliki 291
Bibliyorafya , . . 218
Makamat tevhid ve ittihad . . 293
nc devre melmleri V
1 Melmliin intiar sahalar . . 299
Muhammed Nur (Madd ve Melm tekkeleri 300
378 Melmiler
Ahmet Hamd(Nazmul hikem) 320

VI
Seyyah Hac Ahmet Baba . . 322
Seyyit M. Nur'un Halfeleri Elmas 323
Abdrrahim Fed 304 Cengr Mustafa ........ 323
Abdrrahim'in Halfeleri ... 309 Yakoval Hafz Sleyman Baba 323
Abdl Ahat 309 Pizrenli Topal Recep 323
Hac Hafz Abdrrauf 309 eyh Hseyin Sdk 323
Yonus 309 Osman Zevk 324
smail 310 Mehmet B 324
Ali Urf 310 Osman d .......... 324'
Slih Rif'at 311 Kaymakam Ahmet B 325
Filintal zade Mahmut 312 Harr zade Seyyit Mehmet
Fik Mehmet 313 Kemleddin 326
Hac Sleyman . 313 Bursal Thir B 328
Hac Abdlkadir 313 AliRz 331
Hac Kn 314 Hac Maksut 336
Ali Rz Vasf 314 Hac Ceml B 337
Hac Hasan Dede 314 Seyyid'in dier hulefas . . . 337
Hayrullah Dede 315 k Vasf 338
Mirefteli Abdullah Huls ... 315 lve 340
eyh Ahmed sf 317 Bibliyografya 353
eyh Keml .......... 317 Esmn fihristi 358
Vehb 317
Resimler (20 tanedir. 12 yaprak)
eyh Abdlkerim Rh .... 318
Haritalar (4 tanedir. 4 sahife)
Kantarc Aziz,^Baba 320
Notalar (8 tanedir. 6 sahife)
Terliki Slih 320
YANLILAR
Sahife Satr Yanl Doru

3 HmHnn n m nfn
ir-f
idilIUU.ll
4 7 UCU iioLCII
l
5 19 Kesif Kesif
5 20 Nazisiz
7 6 x x x\_xx v iv v_/ tuutv c- y
7 27 Eb Hamza Ebu XHamza
1 -<X(-XXxjtX
8 11 Sarhas Sprahs
8 27 Hameviys Hamye
o Q
O Sherverd
y ounrever
o
y Hudreviyye Hudreveyh
i1 98
Zo olan olarak
1 fi ounei veren Shreverd
91 o
icabti icbeti
23 7 imnpcnnpn
unucoiuci
94 94 TTO /" iril
vlisi
9S
Zj eyler eyhler
DO 9"? 94
Zo-Zî Sherverd Shreverd
41 14 n*11yc
^ m P> t fi
CI1IC/.LH girmezdi
1 A
1U olunun olumun
48 24 "Bu satrn sonuna [3] iareti
konacak,,
53 17 sursti sureti
06 11 Ahmee Ahmed
57 10 emi emei
57 17 el al
59 20 Kaln isyan Kald misyan

60 10 nazmdan nazmda
63 38 UU.19 (.yj^jifi (SJ14U
68 36 Hlv Hulv
75 30 Keremyan Kermiyn
107 20 ahvl akvl
m
380 Melmler
110 21 rpH
cuycytpn
ten vpr> eri' An
114 1 Ibranim mrahim

114 1 Snn'uIIah Sun'ullah
128 14 ppvy;} lanlar fpv7a lanlar
132
144 12
144 23 crarra olurca o*a rra 1 a n ra m
164 2 Aavs Gavs
167 5 Ssfilin Sofliin
167 25 Burak Barak
168 35 hocas kocas
179 37
IsO 15 n T91 179 nn sahifpvp aittir
181 8
181 24 vilarlptlprivlp vpfatlarivlp
182 16 1441 1341
185 19 Sf Sof
196 4 atfediliyor atfedilmiyor
198 11 zamda zamanda
199 36
201 32 ^ olunur ol nur
204 23 safiyanesiyle sofiynesiyle
205 29 [1] [2]
205 31 [1] [3]
224 Msri Msri
227 6 1 Murabba, 199 gazel 1 Murabba, 2 Mstezd, 199
gazel
228 6 Hlet Ef. Beir Aa
232 3 [2] ]1]
232 37 41) il
233 17
245 19
247 18 [1] [2]
247 18 [2] [3]
247 20 [1] [4]
247 22 [1] [2]
247 25 Mnv Menv
247- 28 [2] [3]
247 32 [1J [4]

Melmiler 381
AO /\lIIlcQ VlCliillCUl
O/IO 1 R lVlUlicliIllIlCU.L)il nn
A m CUU11
V f*r\
/T.111J
zjU Z crni Sprh

nen Devn Dcvvn
251 26
251 36 jr r
266 1 li ti
273 30
248 16 kitabini asdr kitabn asldr
pistli
i
* mi*
.III. Pr Ali'nin ayak ta

-I.V Pr Ali' nintrbesinin dnda kapnn s- .V. Pr Ali'nin trbesimin haric manzaras
tndeki kitabe
eyh smaili Ma'uk'nin merkadi .VII. O&la eyh Ismaili Ma'uk'nin
Istanbul-Rumelihisan mehedi
Kayalar camii stanbul-S. Ahmet
nin mehedi IX. Hamza Bal'nin merkadi
Istanbul-Deveoflu
Istanbul-Silivri kaps
camii avlusu
Srbn Ahmed'in trbesi .XI. drsi Muhtef'nin merkadi
Hayrabolu Istanbul-Kasm P$
.XIV. Gayb'nin merkadi
Ktahya-Musalla
XVI. Hac Kaba'nin mezar
stanbul-Topkap
.XVII. Seyyit Haim'in kabri .XVIII. eyhlislm Pamak zade Seyyit
stanbul-Edirne kaps Ali'nin mezar ( Ortada.. Nihayetteki kk

ta jHac Osman aa'nndr)
stanbul - Edirne kaps
"
t!
yt
Siill
** 3
iffi

lEiil
iliiiBl
**"" i
I imi
'
1
^|||11S1S111
i
lliHlBl
.XIX. La'l zade Abdulbk'nin merkadi

istanbul -Eyp
.XX. Muhammed Nur'un el yazs
Hfz P. ya mektup
,
NEVA. LAI DYEK

No I </</ bu gon l ff) nol /o bu go n /o
3 3==I
gam/n
^m
t/sr <//' Is.
^ y sn iu
'
^ bu ao </> 9
' ' go
2 m yd n 6u gon m
t/' /u yan mi c/d /er
5
n in f/, bu gon h m
5=^
yan mst/d /er n bu l </v 6o n lu tn

35Z3
II
Ayn ilhnin dier bir tarz
Nol
UAK LAH SOPYAB
c/u bu gn t'J
1 bu go n
m
i/ <r lu
>
der
er t/i
o/i ga m//? /s e fen c/m
(/m </g/
</o/ </c/
c/c/ 6u 90
s " ^ m
Noldu bu gnlm Noldu bu gnlm

Derd gamnla Doldu bu gnlm
Metin; Sa 207-208 :
III
HCAZ MAKAMIHDa' NEFES S O F Y A B
Hak de
y I bu '
$ yo f
-sf-<
/</*/
1 r
<7^j ^2 g de n yo I bu yo ' ^
n gor ne Az/ v. / dur

de
3Z:
1
ttad 1
I j
n go r ne Ku l dur
Hakka giden yol bu yoldur Tevhid eden gr ne kuldur

Cmlenin maksudu oldur Byle bir Allahmz var
Metin; Sa: 46
^
IV
B E Y A T MAKAMINDA NEFES AIRD Y~S K
*' * i;
- zr t* ey Je m& s t /jji
AYNNE FES N BAEABRTARZI

fd ety /e me l Ub
/>& k / s m/ tt/ o At//* e// //

J v r
I
1 1
"^ f-
w
Tg-^-g^-^
T
kf c/'
//'
e y v<e/ Izh S/
Zahit bizi ta'neyleme Hak ismin okur dilimiz

Sakn efsne syleme Hazrete varr yolumuz
Metin; Sa : 130
VI
S1H LAH E T S A T
A" / me ye n ci n yt/ su f kt
Grmiyen ean Yusufun ken'n bilmez kandedir

z vcudu msrmn sultam bilmez kandedir
Cehdebip tavr beerden kmayan talib bu gn

Kald nisyan ire ol nisyan bilmez kandedir
Cism cann srrn fehmetmeyen vreler

Geriktr veli canan bilmez kandedir
Imiyen vuslet arabn yar elinden her zaman
Benzer ol mahye kim umman bilmez kandedir
Srr can bilmeyip seyreyliyen serg-eteler

Devreder devran ile deyran bilmez kandedir
Mbtelyi ak olup cnnesini bilmiyen

Derd ile dermandadr derman bilmez kandedir
Can kulagiyle iit Ahmet, Muhammed nutkudur

Kendi nefsin bilmiyen Rahman bilmez kandedir
"Sarban Ahmed,,
^
VII
ARAK LAH E T S A T
Pj /r t y /e ~
go nu / e
,
^ |
re
UUU jJ3 UH
5 y /i e y/
* '
J J 3 ig
liri Llj -
/e /-<2 tn se9 /?/ be

/7 f
. - - a. -8T
m
s^r
'ji
.
y fi
<j
nrn

k .
r ^ m o ,
un nnjiji|i 1T 1
iiM
Son
JJ i -
SEH LAH E T S A T
Pkeyle gnl emesini ta durulunca
Dik dur gzn gnlne gnln gz olunca
Metin; Sa: 83
VIII
H t S Eli MAKAMINDA N E F S S
SENGtNSSMA
g n m o se r ho $ la, r y/z
. m n se r $ Un y/z
ho
- ^ ~
Meyhanei ak meykeleriyz,
Hu sagarmn serholariyz
erhi felein cnbleriyz
Evld Rasl bendeleriyz
eyhul arabn dervileriz.
Metin: Sa: 336
Bu ilhileri, stanbul Konservatuvar Trk musikisi tasnif heye'ti reisi Rauf Yekta Bf notaya
almlardr
istanbul Darlfnunu
Trkiyat Enstits
Kurulduu tarih : 1924
istanbul: Evkaf Matbaas

1931
. : . . . .
Trkiyat Enstits
Trkiyat Enstits, vekiller heyetince tanzim edilerek

yksek tas-
tike iktiraneden 12 Knunuevvel 1340 (1924) tarihli talimatname
ile
kurulmutur. 1926 danberi husus bteye malik olmu
ve hakiki faa-
liyeti ozamandan balamtr. Gayesi Trk tarihinin muhtelif ubeleri
(medeniyet tarihi, Hukuk tarihi, iktisat tarihi, din tarihi,
vesaire), Trk
edebiyat, Trk lisaniyat, Trk etnografyas, Trk
corafyas sahala-
rnda yeni tetkikat ve neriyatta bulunmak, memleket dndaki sair
mmasil messeselerle mnasebata girierek beynelmilel bir ilm mer-
kez vazifesini ifa etmektir Kurulduu zaman 7000 cilt olan enstit
.
Kitaplar bugn 11000 cilde erimitir, gnden gne de

zenginlemekte-
dir . Mecmualar bundan haritir . Enstit mdrl Trkiyeden ve
dardan gelecek her trl ilm mracaatlar ve yardmlar memnuniyetle
kabul eder Enstit Trk edebiyat tarihi" mderrisi
.
Kprlzade
Mehmet Fuat -Bey tarafndan idare edilmektedir. Avrupadaki beynel-
milel hreti haiz msterikler messeseleriyle daim mnasebatta
bulunulmaktadr
Neriyat: '
Trkiyat Enstits aadaki seriler dahilinde neriyat yapmaktadr:

Mecmualar :
1 Trkiyat Mecmuas (iki cilt kmtr.nc hazrlanmaktadr).

2
Trk Hukuk ve iktisat tarihi Mecmuas ( ilk says yaknda
kacaktr) .
Dier silsileler
1 Trk halk hikyelerine ve sazairlerine ait metinler ve

tetkikler . (Alt tanesi kmtr)
2 Tetkikler (iki tane kmtr)
B Tercme eserler (be tane kmtr)
4 Lisan eserler (iki tane kmtr)
5 Anadolu Trklerine ait tarih menbalar (bir cilt kmtr).
. . . ,
6 Anadolu Trklerinin Halk edebiyat (bir cilt kmtr)

7 Vesikalar (iki tane kmtr).
8 Muhtralar (Franszca olarak bir tane kmtr)?"
Trkiyat Mecmuas I
Mdr: Kprlzade Mehmet Fuat

350 sayfa: stanbul : Matbaa-i mire 1925: eski harflerle; fiat 140 kuru.
Birinci cildin mnderecat be ksmdan ibarettir: tetkikler, notlar
ve vesikalar, tenkit ve tahlil, kitabiyat tenkitleri, trkiyat haberleri. Ay-

rca metinden hari olarak tane fotografi vardr .
Tetkikler makaleler unlardr: 1) Kprlzade Mehmet

ksmndaki
Fuat: Meddahlar (1-45). 2)Barthold: Orta Asyada Mool ftuhatna
kadar hristiyanlk (47-100) 3) Mehmet erefeddin: Selukler devrin-
.
de mezhib (101-118). 4) Kprlzade Mehmet Fuat: Ltfi Paa (119-

150). 5) Friedrich Giese Osmanl mparatorluunun teekkl mese-
:
lesi (151-171) 6) Ali Canip: Nedimin hayat ve muasrlarnn telkki-

.
leriyle yaad
devirde edeb mevkii (173-184). 7) Kprlzade Meh-
met Fuat: Ouz etnolojisine dair tarih notlar(185 211). 8) Abdlkadir:
Kitab- Dede Korkud hakknda(21 3-219) 9) Barlhold: Kutadgu-bildiin .
zikrettii Bora Han kimdir? (221-226). 10) Neci bas m Hibbetlhakaikin :
dier bir nshas (227-233) 11) Ludvig Liketi "Krgz,, kavm isminin
. :
menei (235-249) .
Notlar ve vesikalar ksmnda unlar vardr:!) Kprlzade Meh-

met Fuat: Hrezmanlar tarhine ait (251-254). 2) Kprlzade Mehmet
Fuat: aybethakaika dair (255-257). 3) Abdlkadir: Trk kabile isim-
lerine dair (258-25)
'
Tenkit ve tahlil ksmnda (267-289) :Kprlzade Mehmet Fuat

Beyin'llk Mutasavvflar,,) hakknda C. Hu art, Mordtmann veJ. Nemeth'in
tenkit ve tahlilleri
Kitabiyat tenkitleri ksmnda (291-326): C. Huart'n "Les Saints
des Derviches tourneurs, Bedros Keresteciyan'n ''Dictionaire ety-
molog. d. la langue Turque, Rauf Yektann "Trk musiki tsrihi,,
J. Laurent'm "Garb Asyada Bizans ve Seluk Trkleri,,, Sadri Maksu-
di'nin Huey-hu'lar hakkndaki makalesinin Kprlzade Mehmet Fuat Bey^
tarafndan; A. Krause'nin "Cengiz Hannn Von Rastarn tarafndan; Lud-
.
wig'in "Rstem Paann Osmanl tarihinin Mordtman tarafndan; J. We-

ladimirtsov'un "Cengiz llaumn N. Poppe tarafndan tenkitleri vardr.
Trkiyat haberleri ksmnda(327-350). Trkiye, Fransa, ingiltere, Al-
manya, Macaristan, ek-slovakya, Bulgaristan, Belika, Rusya Azer-
baycan ve Trkistandaki trkiyat faaliyeti hakknda kitabiyat malmat
vardr
Trkiyat Mecmuas II
639 sayfa; stanbul : devlet matbaas 1928 ; eski harflerle fiat 250 kuru.
Makaleler : 1) Kprlzade Mehmet Fuat : Anadolu beylikleri tari-

hine ait notlar (1-32). 2) W. Thomsen ark Trkistanm mazisine
:
dair (33-59) . 3) Ahmet Zeki Velidi: Ouzlarn hrstiyanl meselesine

ait (61-67) . 4) W. Barthold Orta Asyada
islmiyetin intiar ettii za-
:
mana ait bir bide (69-74). 5) Abdullah Battal: Shib Giray Hanyarl
(75-101) Canip
. Osmanzade Ahmet T'ib Efendi (103-129)
6) Ali :
7) AbdlkadirTrk Rivayetlerinde Boz Kurt,, (131-137)

:
8) Kiragos: .
Moollar (139-217) 9) Kprlzade Mehmet Fuat Tuyug (219-242).

.
:
10) H. Nihal- Ahmet Naci Anadoluda Trklere ait yer isimleri

(243-259) :
1
1) Caferolu Ahmet Mirza ef' hakknda notlar (267-271) 12) Tes-
:
.
chner: Osmanllarda corafya(271-314). 13)Ahmet Zeki

Velidi: Hrezm-
de yazlm eski trke eserler (315-345) . 14) Mbarek Galip Mentee :
Oullar devrine ait baz kabir talar (347-363) . 15) Hmit Zbevir
Hac Bekta tekkesi (365-382).
Notlar ve vesikalar : 1) W. Barhold: Radloff'un lgatini yeniden ne-
ir meselesi (385-387). 2) Necibasm: Krgz,, kelimesinin itikakna
dair (387-390) 3) Necibasm: Trkede "q nm "t ye ve "t nin "d.,ye
.
inklb ve krk saysnn asl (390-392) 4) Ahmet Zeki Velidi . -

Kert
mi-Krt m? (392-396) 5) Hamit Hamdi "Korkud,, a
. :
ait (396-397^
6) Abdlkadir "Boz Kurt,, hakknda (397)
: . 7) Hasan Fehmi : San'at ta-
rihimize ait baz notlar 398-401). 8) Kilisli Rfat: "Sheyl Nevbahra
dair (401-409) 9) Kprlzade Mehmet Fuat ilk osmanl sikkeleri hak-
. :
knda (410-412) 10) Kprlzade Mehmet Fuat

. "Germiyan Beylii., :
tarihine ait (412-414) 11) Kprlzade Mehmet

Fuat: .
Pinti Hamit(415-
416) . 12) Kprlzade Mehmet Fuat: "Aydn Oullar,, tarihine ait
(417-426) . 13) Kprlzade Mehmet Fuat "Osman Zade T'be dair :
(427-430). 14) Kprlzade Mehmet Fuat "Meddahlar,, makalesine ait .-
(430-434) .
15) Kprlzade Mehmet Fuat "Fzul ye ait baz notlar :
(434-436). 16) Kprlzade Mehmet Fuat Klsik Trk nazmmda"rb :

. .
eklinin eskilii (437-440) . 17) Kprlzade Mehmet Fuat Hrezmahlar :
devrinde bir Trk lisancs (441-444) . 18) Abdlkadir :"Umayilhesi

hakknda (444-446)
Garpta ark eserleri : tenkit ve tahlil(449-462). Kprlzade Mehmet
Fuat Beyin'Trk edebiyat tarihihakknda Profesr Krelitz ve Mordt-
mann'n makaleleriyle] Necibasm" Bey tarafndan neredilen Hibbetl-
hakayik hakkuda Kovalski'nin tenkitlerini ihtiva ediyor F\
Kitabiyat tenkit ve tahlilleri : 1) Ahmt Zeki Velidi:"eyh Muhsin
Fn(Hseyin Kzm Bey) Tarafndan neredilen"Mahdumkulu Divan,,-
mn mehmet Fat:"Dvn- trk-i Sultan
tenkidi(466-471). 2) Kprlzade
Veledin tenkidi(475-481). 3) Kprlzade Mehmet Fuat "Ferhengnme :
tercmesi,, ve "Sheyl Nevbahr,, hakknda (481-479). 4) Kprlzade

Mehmet Fuat: bn Xatb'n"Ferahnmesi hakknda tenkit(479-496) 5) .
Kprlzade Mehmet Fuat: smail Hakk Bey tarafndan neredilen"Kita-

belerhakknda tenkit (497-501) 6) Kprlzade Memet Fuat: Sadettin
.
Nzhet Bey tarafndan neredilen"Karaca Olan hakknda (502-505). 7)

Kprlzade Mehmet Fuat :"Pr Reis.,inPaul Kale tarafndan neredilen
"Bahriyyesi hakknda (506-508). 8) Kprlzade Mehmet Fuat: A.
Godard,, tarafndan nssredilen"Gazne ve Gazne abidelerindeki kitabeler,,
hakknda (509-512). 9) Kprlzade Mehmet Fuat: "Jean Deny"tarafn-
dan neredilen"on sekizinci asr sonunda Cezayir Trk yenierilerinin
hakknda (512-518). 10) Abdlkadir :"A. W. Anoxinin"Altay
trkleri,,,
amanlna ait mevat hakknda (518-522). 11) Caferolu Profesr :
Kozmanm"Hakaslar hakknda (522-525). 12) Caferolu "Samailovi,, :
tarafndan neredilen K muasr Osmanl lisannn muhtasar sarf ve nahvi,,

hakknda (525-526). 13) Caferolu: Oriantalia,. hakknda (526-528).
;
14) Barthold: "M. T. Czaplikca,.nn"Orta Asya TrklerP'hakknda (528- ,
534) [Akdes Nimet bey tarafndan trkeye evrilmitir]. 15)Kont Stephan

Ziy: "Marquart"n"imal kutpu havalisi'hakknda mild onuncu asra^
ait arapa bir tezker" hakknda (535-538) [Ragp Hulsi Bey tarafndan;^
trkeye evrilmitir]
Trkiyat haberleri ksmnda ( 541-689 ) Trkiye, Almanya, sve,
: .
Belika, Macaristan, ngiltere, ura Cumhuriyetleri ttihad, Yugoslavya,

Fransa, ek-slovakya, ve Danimarkadaki Trkiyat faaliyeti hakkndaki
btn malmat muhtevidir.
7
Trk halk hikyelerine ve Sazairlerine

ait meitnler ve tetkikler
1 Gevheri
Kprlzade Mehmet Fuat
99 sayfa; stanbul : Yeni Matbaa 1929; 75 Kuru.
Trkiyat Enistits tarafndan neredilmeye balanan'Trk Sazair-

lerine ait metinler ve tetkikler klliyatnn birincisidir. En mehur Saz-
-airlerimizden olup 17 ni asrda yayan Gevheri'nin san'at hakknda
.malmatla imdiyekadar nerolunmayan 176 para iirini muhtevidir.
*
* *
2 Erzurumlu Emrah
39 sayfa; istanbul; Evkaf Matbaas 1929. 30 Kuru.
Bu klliyatn ikincisidir. 19 uncu arn mehur Sazairlerinden Em-

rahm hayat ve san'at ile 13 para iirini ve ilhilerinden birinin no-^
tas ile Emrahn Niksardaki mezarnn resmini muhtevidir. Sonunda
yine ark Anadoluya mensup dier bir Emrah ile iirleri hakknda
sylenen rivayetler vardr.
*
* *
3 Pir Sultan Abdal

Sadettin Nzhet
75 sayfa stanbul: Evkaf Matbaas 1929; 60 Kuru.
Klliyatn ncsdr. 17 nci asrm Sazairlerinden ve batn baba-

larndan olup idam olunmak suretiyle len Pir Sultan Abdaln hayat,
hreti, batn ahsiyeti, eserleri ve edeb ahsiyetini gsteren ve 105
para nefesiyle nefeslerine ait 6 notay ihtiva eden bir eserdir.
416 nc asr sonuna kadar Trk Sazairleri

70 sayfa; stanbul ; Evkaf Matbaas 1930; 60 Kuru.
Klliyatn drdncsdr. Tarih menei beinci asra kadar kan

ilk sazairlerimizden itibaren 16nc ara kadarki Sazairlerinin tarihini
ve 16nc asrda yayan 4 sazairi ile ele geen iirlerini muhtevidir.
5 Kayk Kul Mustafa ve Gen Osman hikyesi

Kprliizade Mehmet Fuat
80 ayia; istanbul: lvkaf Matbaas 1930: 60 Kuru.
Klliyatn beincisidir. 1.7 nci asr sazairlerimizden Kayk Kul
Mustafann hayatyla, tarih trk ve destanlarndan, san'atndan ba-
histir. Ayrca Kyk Kul Mutalann eseri olan
Gen Osman hikye-
sinin muhtelif Anadolu rivayetlerini de tespit ve mukayese
eden bu
eserin sonuna Kul Mustafann 32 para iiri ilve edilmitir.
*
6 Krolu Destan
Edebiyat asistanlarndan Pertev Naili
istanbul 1931: Evkaf Matbaas:
Bu kitap, darlfnun mezuniyet tezi olmak zere yazlm bir tet-

kikle bunallve edilmi metinlerden teekkl ediyor. Metinler 145 tane
iirle 3 tane mensur mukaddemeden ibarettir Mnderecat unlardr: .
Mukaddeme Balang Trk destanlar ve destan mahiyette halk

. :
hikyeleri-Krolunun bunlar iindeki mevkii ve ehemmiyeti 1) Kr- .
olu rivayetleri -rivayetlerin mevzuu (-Paris (Xodzko) rivayeti; 2-z-

.
bek rivayeti; 3-Istanbul rivayeti; 4-Holoflu rivayeti; 5-Urfa rivayeti;

6-Yalva rivayeti; 7-Elziz rivayetleri; 8-Samailovi rivayetleri; 9-Von
Haksthasen rivayeti; 10-Mara rivayeti) 2-muhtelif rivayetlerin muka-
yesesi (ilve-Krolunun Ermeni rivayeti) 3-Krolu destan muhte- .
lif unsurlarnn tahlili . 4-Krolu rivayetlerinin eskilii ve yenilii

meselesi . II) Muhtelif rivayetlere
Krolu destannn ideolojisi gre
destan kahraman hakknda halk telkkileri III) Krolu destannn .
tesirleriI-Krolu iirleri-yeni ve eski olanlar 2-on altnc asr saz-

: .
airlerinden krolu. 3-Sazairleri Klasik airler ve Krolu 4-halk .

.
edebiyatnda Krolu destannn izleri. Trklerden baka milletlerde

Krolu . Krolu an'anesi 7-Krolu destannn coraf isim-
6 -bugn .
lerde izleri-destatnn intiar sahas. IV) Krolu destannn menei me-

selesi Zeyil: metinler: I) mara metinleri (ilve: bir cnkten
.
alnm
ikipara ile Marata yazlm bir para) . 11) Elziz rivayetleri . III)
Yalva rivayeti IV) Urfa rivayeti
. .
.
Tetkikler
1 Orta Asya Trk tarihi hakknda dersler

W. Barthold
222 sayfa; stanbul Evkaf matbaas 1927; eski harflerle; 120 kuru.
Asya Trk tarihinin en byk mutahassslarndan biri olan

Orta
merhum Profesr Barthold tarafndan Trkiyat Enstitsnn davetiyle
stanbul Darlfnununda verilmi olan 12 dersten ibarettir. Barthold bu
eserinde Trk tarihi hakknda nasl bir usul takip edilmesi icap etti-
ini ksaca anlatm ve Orta Asya Trk tarihi hakknda ilmin en son
neticelerini terki b bir surette ortaya dkmtr. Eserin banda ksa-
ca Bartholdun hayat ve eserleri zikrolunmu, sonuna da 20 sayfalk
bir endeks ve bibliyografi ilve olunmutur. 12 dersin mevzular un-
lardr: Gk-Trkler; 2) Kun, Siyanpi, Juan-juan (Avar) gibi kavim-
I)
lerin rk meselesi; Orhon

abidelerinde zikrolunan kabileler: 3) Uygurlar,
ark Trkistamn tamamen trklemesi; 4) Trkler arasnda islmiyetin
intiar; Hazarlar, Bulgarlar, Karahanllar; 5) slm Trklerin slm l-
,
kelerinde ftuhat; 6) Selukler ve Kpaklar: 7) Karahtaylar ve Trk-
lerin ark ve garp ile meden mnasebetleri; 8) Hrezm ve Sir- derya
havzasnn Trk tarihindeki ehemmiyeti, ingizin zuhuru; 9) Trkistamn
Moollar tarafndan zapt; 10) Altn Orduda Moollarn trklemesi me-
selesi; 11) on drdnd asrn ilk yarsnda Trkistamn sukutu-aatay
Devleti-Aksak Temrn zuhuru; 12) Aksak Temrn devleti-zbek Han-
lar devri ve bu devrin meden hayat

*
2 Mill edebiyat cereyannn ilk mbesirleri

ve Dvn- trk-i bast
. 79+83 sayfa; stanbul: Devlet Matbaas 1928; eski harflerle; 100 Kuru.
Bu kitap mill edebiyatmzn imdiye kadar zannolunduu gibi on

dokuzuncu asrda deil, ok daha eski zamanlarda baladn ispat
eden ve bu cereyann 16 nc asrdaki mmessillerinden "Edirneli Naz-
m nin hayat ve eseri hakknda malmat veren bir eserdir Eserin .
sonuna "Nazminin saf trke ile yazd iirlerden mrekkep "Dvn-

trk-i bast,, ilve olunmu ve btn eser byk trk "Gk Alpm
uaneviyetine ithaf olunmutur.
:
Tercme eserler
1 Bektailik tetkikleri
F. W. Hasluck-tiirkeye eviren : Ragp Hulusi
141 sayfa: stanbul: Devlet Matbaas 1928; eski harflerle: 100
kuru.;.
Trkiyat Enstitsnn kurduu "Anadolunun din tarih

ve etnog-
rafyasna dair tetkikat merkezi,, tarafndan yaplacak
neriyatn ilk
saysn tekil eden bu eser gen yanda len ve "Yunan,Roma,Bizans,
Cenova,Venedik,Trk tarih.corafya, arkeoloji ve halkiyatna ait bir-
ok mhim tetkikler nereden mellifin "Atina ngiliz
mektebi senelik
mecmuasnn 19,20 ve 21 inci ciltlerinde kan muhtelif makaleleri-
ninRagp Hulusi Bey tarafndan yaplm tercmelerinden ibarettir.
Bata Kprlzade Mehmet Fuat Beyin kk bir mukadderaesi olup
metinden hari harita ve iki levhas vardr. Mnderecat unlardr:
Bektalarn coraf tevezz (1-52); iki taraf perestighlar ve bek-
ta propagandas (42-84); bektalk ve snn mslmanlk-Anadoluda
bektalk ve hristiyanlk-Avrupada bektalk ve hristiyanlk-siyas
gizli avamil. Notlar: Haydar, Hoca Ahmet
ve Karaca Ahmet hakknda
(85-87)Anadoludaki Arap mezarlar (88-98); Trk tarih ve halk me-
kabesine ait tetkikler (99-135); Kara Osmanolunun
zuhuru-krklar-Sar
Saltk rivayeti-sultanlarn kl kuanmas; Konya Sultanlar
zamann-
da hristiyanlk ve islmiyet (136-141).
2 Osmanl mparatorluunun kurulusu

H. A. gbhans-trkeye eviren: Ragp Hulusi
281 sayfa: stanbul : Devlet matbaas 1928 (metinden lariy 6 harita); eski harflerle;
100 kuruj.
Bu eser kuruluu meselesi ilim alemince henz malm

,
olmyan
Osmanl mparatorluunun teesss hakknda en son (1915 te)
yazlan
eserdir Eserde umumiyetle yanl bir nokta-i nazar takip edilerek
.
Giese ve Kprlzade Fuat Bey tarafndan tenkit

edilmise de bir ba-
kmdan yine kymetli bir eserdir. Bilhassa Osmanllarn Avrupaya ge-
tikleri zaman Balkan yarmadasnn dahil
vaziyetini tasvir etmek iti- .
baryla tarihin bir cihetini aydnlatmaktadr Eserin . fihristi udur

Birincimephas. - Osman: tarihte yeni bir rk zuhur ediyor (1-38);
ikinci
mephas. - Orhan: yeni bir millet teekkl ediyor ve garp
alemiyle te-
.
11
masa geliyor (39-91) ;
nc mephas. - Murat: Osmanllar Avrupada
bir imparatorluun temellerini kuruyorlar (92-157); drdnc mephas.
- Bayazt: Osmanllar Bizans mparatorluuna tevars ediyorlar (158-
236); lhika a: Osmanllarn menei ve saltanatlar hakkndaki an'anev
yanl telkkiler (237-252) lhika b: on drdnc asr zarfnda Ana-
;
doludaki emaretler (253-376) ;

mstekil hristiyan devletleri ve haric
devletlere tbi arazi (277-280); netice (280-281).
* *
'
3 Ulu Bey ve zaman

W. Barthold-trkege eviren: Tahirolu Ahdes Aimet
165 sayfa; istanbul: Evkaf Matbaas 1930; 150 kuru.
Profesr Barthold gibi kymetlidir tarihi tarafndan 918de yazlan

bu eser adeta bir Temrller Devleti tarihidir. Eski telkki ile yalnz
siyas deil, meden tarih hakknda da malmat vermesi itibaryla biz
Trkler iin ayr bir ehemmiyeti haizdir. Eser yedi baptan mrekkep
olup unlardr: 1) Mool mparatorluu ve aatay Devleti; 2) Ulus
emirleri. Temrn saltanat; 3) Ulu Beyin ocukluu; 4) Hkim sfa^
tyla Ulu Bey, haric vak'alar; 5) Ulu beyin Maverannehirdeki ic- "
raat; 6) Ulu Beyin ilm meguliyeti ve husus hayat; 7) Ulu Beyin_

hayatnn sonu ve Trkistan tarihinde yeni bir devrin balangc. Eserin
sonuna isimler cetvelinden baka Ulu Beyin hayatm! kronolojisini
gsteren bir cetvel de ilve olunmutur
4 Orta Asyada Arap ftuhat

H. A. R. Gihb-trheye eviren: M. Hakk
85 sayfa; stanbul: EvkafjMatbaas 1930; 60 kuru.
Arap ftuhat mnasebetiyle garb Gk Trkler hakknda yazlm

olan en son (1922 de) eserdir. Fihristi udur: I. - methal: Oksus havzas;
eski tarihi (3-6) siyas tefrikalar (6-11); Arap menbalar (11-14); 2. -

ilk aknlar Aa
:
;
Toharistanm fethi (14-16) Sod ve Buharanm ilk

;
istils (16-21)|; Araplarn ekilmesi (21-25) 3. - Kuteybenin ftuhat

;
(25-27) ;
Aa Toharistanm istirdad (27-28) Buharanm fethi (29-31)
;
takviye ve ileri hareket (32-41); Yaksart vilyetlerine seferler (41-49);

4.- Trklerin mukabelesi (49-72); 5.- Maverannehrin istirdad (72-82);
'
Bibliyografi (83-85).
5 Venedik Melihalarna nazaran ark Meselesi
Max Silberschmidt-trkeye eviren : Kprlzade Ahmet Cemal
203 sayfa: stanbul: Evkaf Matbaas 1930; 135 kuru.
Osmanl mparatorluunun zuhuru zamanndaki ark meselesini

tafsileden bu eser bilhassa imdiye kadar terkibi eserler iin
istifade
edilmemi olan Venedik hazine-i evrakna istinat ettii iin Trkiye-
nin siyas tarihi bakmndan f evkalde mhimdir.
Anabolu Trklerine ait tarih metinler
591 sayfa metin; stanbul: Devlet matbaas 1928; 450 Kuru.

Trkiyat Enistits tarafndan nerine balanlan
"Anadolu Trk-
lerine ait tarih menbalar,, klliyatnn
birinci cildi olan bu ok m-
him faris metin stanbul ktphanelerinde
mevcut drt nshay kar-
latrmak suretiyle Kilisli
Rfat Bey tarafndan hazrlanm ve eserle
mellifi hakknda Kprlzade Fuat Bey
tarafndan 17 sayfalk bir
mukaddeme yazlmtr. Ayrca eserin sonuna mufassal bir
fihristle
bir endeks ve nsha farklaryla
yanl-doru cetvelini havi 75 sayfa-
lk bir lahika konulmutur. Bizzat Anadoluda,
Anadolunun 14 nc
arma ait olarak yazlm olan bu eser sayesinde tarihimizin bu
dev-
n olduka aydnlanm oluyur.
Lisan eserler
Mellifi mehul: 94 sayfa; stanbul

Evkaf: Matbaas 1928: 100 Kuru
Yegne nshas stanbulda ehit Ali Paa
ktphanesinde bulu-
nan bu eser 15 inci asr balarnda veya
14 nc asr sonlarnda M-
srda yazlmtr. Eser hakknda
Kprlzade Mehmet Fuat Beyin mu-
kaddemesm muhtevidir. Eser Kpak trkesi
hakknda olup Trk li-
saniyat, bakmndan ok mhimdir. Eserin istinsah ve
Rfat Bey tarafndan yaplmtr.
basm Kilisli
.
2 ^jyv jU iiuiv
metin 155 sayfa ;
lgate ve grameri 186 sayfa; stanbul : Evfkaf Matbaas 1931; 400 Kuru.
14 nc asrn lisaniyat limlerinden Ab Hayynn 1312 mildde

Msrda ycude getirdii bu eser imdiye kadar yalnz bir defa olarak
stanbulda bir tek nshaya istinaden ve gayri ilm bir surette basl-
mt. Ahiren stanbul Darlfnununda lisaniyat mderris muavini
Caferolu Ahmet Bey tarafndan yeni bir nshas bulunan bu eser
mumaileyh tarafndan iki nsha zerine mukayeseli bir surette bas-
trld gibi Trk elifbesine gre lgatesi de hazrlanm ve grameri
de ilve olunmutur Bugn elde bulunmyan birok lisan eserlerden
.
istifade ettii anlalan Ab Hayyann bu eseri Trk Lisaniyat bak-

mndan ok mhimdir.
Anadolu Trklerinin halk edebiyat

-
1 Mniler
270 sayfa; stanbul : Devlet Matbaas 1928; eski harflerle; 120 Kuru.
Trkiyat Enistits tarafndan nerine balanlan "Anadolu Trle
rinin halk edebiyat,, klliyatnn birinci cildidir. Mni tarznn mene
ve tekml hakkndaki mufassal bir mukaddeme lahika olmak zere
Kprlzade Mehmet Fuat Bey tarafndan yazlacaktr. 1760 mniyi
ihtiva eden bu cilt Kilisli Rfat Bey tarafndan hazrlanm olup sonu-
44 sayfalk bir de lgate ilave olunmutur.
Vesikalar
1 '
adoluda Trk Airetleri

Ahmet Refik
236 sayfa; istanbul: Devlet Matbaas 1930; 200 kuru .
Anadoluda ve Kmelide yayan Trk airetlerine dair divan- h-

mayun mhimme defterlerinde bulunan ve hicr 966-1200 yllar arasna
-ait bulunan 244 hkm muhtevidir.. Sonuna bir endeks- ilve olunan
bu eser o devrin etnografisi ve itima hayat hakknda mhim bir

menbadr Bana Ahmet Refik Bey tarafndan on sayfalk bir mukad-
.
deme ilve olunmutur

2 Osmanl devrinde Trkiye madenleri
Ahmet Refik
60 sayfa; stanbul : Devlet Matbaas 1931; 60 kuru.
Trkiyede kan madenlerle bu madenlerin iletilmesine dair di-

van- hmayun mhimme defterlerinde bulunan ve hicr 967-1200 yl-
larna ait olan 73 tane hkm muhtevidir. Banda Ahmet Refik Beyin
11 sayfalk bir mukaddemesi ve sonunda endeksi bulunan bu eser
Trk medeniyeti hakknda imdiye kadar hi istifade edilmiyen vesi-
kalardan mrekkep olup etnograf itibaryla da ehemmiyeti haizdir.
____
Muhtralar
] Infl nence d chananisne Turco-Mogol sur
les ordres mystiques musulmans
Kpriilzade Mehmet Fuat
19 savla: stanbul : Zolliy matbaas 1929: 30 kuru.
stanbul Darlfnunu Trkiyat Enstits muhtralar serisinin

birinci kitab olup Lund dinler tarihi kongresinde okunmutur.
'-
Bu kk muhtra Kprizade Mehmet Fuat Beyin hazrlad Trk

dimyatna ait byk eserden baz ksmlarnn bir hlsas saylabilir.
Baslmakta olan kitaplar
Melmiler
Konya lisesi edebiyat muallimi Abdlbaki beyin edebiyat Faklte-
sinden mezun olurken yapt tezdir imdiye kadar 13 formas basl-
.
mtr 13 formann mnderecal unlardr: I) ilk devre melmileri

.
(bu ksmda, baz melm ai deriyle nelamiin tarihi ve mahiyeti

hakknda malmat vardr) 11) ikinci devre m elam eri -~ Bayramler.
;
1
(bu ksmda da yine airler ve eserleri hakknda malmat verilmitir).
Trk Hukuk ve iktisat Tarihi Mecmuas

Trkiyat Enstits tarafndan memleketimizdeki byk bir boslu-
. .
15
u doldurmak her yl neredilecek olan bu mecmuadan imdiye
iin
kadar 14 forma baslmtr Mecmua
. 20 forma olacaktr. 14 formann
mnderecat unlardr Ahmet-Zeki Validi Moollar devrinde Anado-
: :
lunun iktisad vaziyeti (1-42) Dr. Ciro Truhelka Bosnada arazi mese-
; :
lesinin tarih esaslar (43-60) Dr. Hmit Sadi Paaeli [ark Trakya-
; :
nn corafyasna ve iktisad, tarihine dair notlar] (71-104) Dr. A. Ca- ;
ferolu Tkyu ve Uygurlarda Han Unvanlar (105-119) Abdlkadir:

:
;
"Orun,, ve "l,, meselesi (121-133) Prof. W. Barthold

; ilhanllar :
Devrinde Mal vaziyet (135-159) ; Dr. P. Wittek :

Ankarada bir lhan
kitabesi (161-164) ; Mehmet Fuat Bizans M-
Prof. Dr. Kprlzade :
esseselerinin Osmanl Messeselerine Tesiri Hakknda bz mlhaza-

lar (165-224) Bu makale daha bitmemitir
.
Trkiyat 'Mecmuas III
Trkiyat Enstitsnn birok kitaplarnn birden baslmas dola-

ysyla geiken bu cildin imdiye kadar 8 formas baslmtr: Josef
Strzygowski Trkler ve Orta Asya San'at Meselesi(l-80) W. Thomsen:
:
.
Moolistandaki Trke kitabeler (81-118)

Abdülbaki Gölpınarlı - Melamilik Ve Melamiler

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Abdülbaki Gölpınarlı - Melamilik Ve Melamiler

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

eaei^-i/ ^dl/iec/e^^ec^ z4.

Trkiye'nin dn trihini meydana getirebilmek iin, Trkiye'de inki-

af eden muhtelif tarikatlar hakknda etrafl ve salam monografiler ya-

tarikatn menei, inkiaf, balca ahsiyetleri, yin ve erkn, ubeleri, co-

kikat henz okadar ilerlememi olduu zamanlarda, tasavvuf tarihine ve

rafa brakld; bir taraftan eski metinlerin nerine ve tercemesine, dier

tarihinin muhtelif meselelerine ait monografiler yazlmaa baland.

ve byk Trk sofileri hakkndaki malmat henz ok iptida bir ma-

miyordu; XIII nc asrdan balyarak Anadolu'da da ehemmiyet kaza-

bi mislleri namtenahi uzatmak kabildir. Grlyor ki bu sahada daha

reyanlar arasnda ok dikkata ayan olan ve edebiyat sahasnda da mhim

mahsuller vermi bulunan melmetiye meslei, Ankaral Hac

veren gen melliften ilim lemi daha birok hizmetler bekliyebilir

KPRLZADE MEHMET FUAT

lk devre melmlii Melmetiye unvanile maruftur ve eyh Ebl-

kasm Abdlkerim ibni Hevazenl Kueyr iSJi^yy a. c/J'v

nin Kefl mahcub v^'^f' ismindeki eserinde tasrih edildii vehile

u i ^j ji*mM o- ^2-1 teJ-r Q* > ciu szlerile

Meyihin kudema ve mteverrinndand; fkh ve ilimde yksek

ken "Bu tarikin Ebu Slih Hamdni Kassra mensup bulunduu ve

da malmat verirken kueyr ve kefl mahcubun beyanatn teyit ve

kendisinien yksek ve tazimkr kelimelerle methetmitir. Hamdnun

[1] Tekiretl evliya U^VlS/'i" : Ferideddini Attr jVke^jJljjji .. ReynoldA. NichoIsonun

HAMDNI KASSARDAN BAKA

Hamdni Kassr Melmetin ilk nir ve mmessili addetmek tama-

vefat eden ve eyhlislm Abdullah ensr r 5 *-^ * ye gre 1

kendi vaktnda Nemunei cihan olan bu zat Niabur kyllerindendi.

rfekasmdan ve Abdullah Mehdiyyi Bverd <sV agirtlerin-

dendi. Ebu Osman Hyr <s

yi yetitirmi, bunlardan baka bir ok nfuzlu mride ship olmutur.

[J Rislei Kueyriye. Sa 17 Nefehat. Varak

elbisesini ihtiyar eden Ebu Abdullahsseciz ^?JiA^/i yi, Ebu Mu-

ibni Muhammedl Harrazrrz s^J^A*^ ir. -^-v1 yi (310 dan evvel)

kadar Ebu Osman Hyrye mship ve mlzm olup vefatnda Ebu

esammn musahiplerinden bulunan, Ebu Ha fs ve Gneydin akrann-

[1]Ebu Abdullahsseciz.. Nefehat. Varak 54 Ebu Muhammedi haddad.. Nefehat,

Varak 28 Ebu Muhammedl Harraz.. Kueyr. Sa 31 ; Abdullahilmrtai.. Kueyr. Sa 34.

Nefehat. Varak. 107

Aliyyibni Sehlibni Ezheri Isfhn ^V- s$ 1

malik bir eyhti.

ve yine Ebu Osmanm mritlerinden en son vefat eden, anne cihetinden

[1] Yusuf rz.. Kueyr. Sa: 29.. Nefehat. Varak: 46-47

[3] Ebu Abdullahil Bsr.. Kueyr. Sa: 28. Nefehat. Varak: 53

[4] Aliyyi Isfhn.. Nefehat. Varak: 49

[7] Ebu Muhammed Abdullahi raz.. Kueyr. Sa 37 :

[8] Aliyyibini Bndari sayraf.. Kueyr.

lunan bu eyhlere "Nefehat,, ta da mezkrdur..

lerini de bundan evvelki faslda zikretmitik. Btn bu evahit, Cneydin

Ebu Osmann yukarda Cneyd mnasebetile zikrettiimiz mritlerin-

med Abdullah ibni Muhammed ibni Abdrrahmanrraz j j> ^ Cr.

tfj'J* (353) [2], ve mezhebinden dolyi Belhten srlen "Mu-

hammed ibni Fazll Belh M ^

Abdullahil mrtaiin mridi ve Sultan EbuSaid eblhayr j^y} -s *) &-

hammed Mauk, bir gn stmze basm bulunsayd; niyaznda bulu-

fehat kaydetmektedir [8]

[4] Ebu Nasr sira.. Nefahat. Varak 140 :

[5] eyh Ebu Sait Eblhayr. Nefahat. Varak 149 :

[6] Nefehatta "Ebu Abdurrahmansslem,, ye mracaat Varak 154 ! :

[7] Mirei Niabur. Nefehat. Varak: 130

Bunlardan sonra Melmeti bir tarikat halinde temsil eden "Kbrevi-

Necmeddinin tarikatile babas Sultanl ulema Bahaeddin Veled

eyh Sadreddini konev tf/* e~ (673) yi mrad ederek

[1] Ebu Osman Marib .. Nefehat. Varak : 42

Eflk: Menakibl rifin (^sjUll^t* Sleymaniye ktphanesi. Halet. E. kitaplarndan

u i ^j jimM o- ^2-1 teJ-r Q > ciu szlerile

vefat eden ve eyhlislm Abdullah ensr r 5 -^ ye gre 1

JUj U j>- jfeja <fS_)> jl c"** Ujl t" -ui" \$*Jt.