SKRIPTA ZA ZAVRNI IZ OPE HISTORIJE SAVREMENOG DOBA II

PROCES DEKOLONIZACIJE NAKON 2. SVJETSKOG RATA

Jedno od znaajnih poslijeratnih meunarodnih odnosa je nastanak velike skupine novih

zemalja - nekadanjih kolonija. Borei se za slobodu i samostalnost, pojedini su se
kolonijalni narodi sluili politikim sredstvima, a neki oruanom borbom. U toj politikoj i
oruanoj borbi pozivali su se na Povelju UN-a, u kojoj je istaknuto potovanje naela
ravnopravnosti i samoodreenja naroda. Potrebu poputanja prva je shvatila Velika Britanija i
1947. dala neovisnost Indiji, a iste godine i Cejlonu, te 1948. Burmi. Neovisnost je jo za rata
izvojevao Egipat (1943.). Francuska je bila mnogo tvrdokornija u svojoj kolonijalnoj politici.
U Indokini nije priznala neovisnost Sjevernom Vijetnamu i vodila je protiv njega gerilski rat.
Kako nije imala uspjeha u ratu, bila je prisiljena priznati nezavisnost Kambodi, Laosu i
Sjevernom Vijetnamu. Rat je vodila i s Alirom, koji je neovisnost stekao tek 1962. Veliki
poticaj protukolonijalnoj borbi dali su zakljuci Bandunke konferencije (1955.) kojima se 26
afriko-azijskih drava izjasnilo za potpuno ukidanje kolonijalizma i ranog ugnjetavanja. U
tom je smislu 1960. i Glavna skuptina UN-a donijela deklaraciju o davanju neovisnosti
kolonijalnim zemljama i narodima, a 1963. deklaraciju o uklanjanju svih oblika rasne
diskriminacije. Proces dekolonizacije zavren je 1990. kada je neovisnost stekla posljednja
kolonija Namibija i ukinut apartheid u Junoafrikoj Republici. No, hladni rat izmeu istoka i
zapada svrstao je mnoge zemlje u suprotstavljene blokove, produbljivao meu njima
nepovjerenje i minimalizirao njihovu gospodarsku suradnju. Dekoloniziranim zemljama, kao
samostalnim dravama, nije odgovaralo svrstavanje ni u istoni, ni u zapadni blok, te su se
deklarirale kao nesvrstane i osnovale Pokret nesvrstanih. Kao vana lanica pokreta bila je i
SFRJ. Prva osnivaka konferencija odrana je 1961. u Beogradu. Tada je pokret imao 25
lanica. II. je konferencija odrana u Kairu, III. u Lusaki. U vrijeme odravanja V.
konferencije pokret je imao 86 lanica. Nesvrstane zemlje zalagale su se za miroljubivu
koegzistenciju i ravnopravnu gospodarsku i politiku suradnju. Taj pokret djeluje i danas, ali
se sve oitije gasi, jer su se bitno promijenile okolnosti u kojem je nastao i djelovao.

UJEDINJENI NARODI

Ideja osnivanja UN provlaila se jo od prvih sastanaka saveznikih elnika, a konanu

formulaciju dobila je na sastanku u Jalti, kada je zakljueno da se sazove osnivaka skuptina
organizacije. Ta skuptina odrane je od 25. aprila do 26. jula 1945., a u njoj su sudjelovali
predstavnici 50 (46) drava. Njezini sudionici donijeli su povelju UN-a, koji su zatim
ratificirala najvia tijela njihovih drava. Povelja je stupila na snagu 24. oktobra 1945. Tom
poveljom utvrene su glavne zadae UN-a: ouvanje mira i sigurnosti, zatita ljudskih prava,
poticanje drutvenog napretka, odravanje dobrosusjedskih odnosa i briga za gospodarski i
drutveni napredak. U naelima Povelje posebno je istaknuto da e Organizacija potovati
jednakost svih drava i da se nee mijeati u njihova unutranja pitanja. Isto tako istaknuta je
obveza svih drava da svoje sporove rjeavaju mirnim putem te da suzdravaju svake uporabe
sile protiv bilo koje drave. Glavna tijela UN-a su: Generalna skuptina koju ine delegati
svih drava lanica. Najvie upravno tijelo UN-a je Tajnitvo, kojem je na elu glavni tajnik
koji ima samo savjetodavnu funkciju pred Vijeem sigurnosti, te objavljuje i registrira

1
meunarodne ugovore. Sjedite UN-a je u New Yorku, a u Genevi se nalazi europski ured
UN-a. Od 2000. UN ima preko 200 lanova.

KANJAVANJE RATNIH ZLOINACA

Ve na sastanku predstavnika SSSR-a, VB i SAD-a u oktobru 1943. u Moskvi bilo je

zakljueno da se nakon rata izvedu pred sud svi ratni zloinci. U skladu s tim stavom,
predstavnici VB, FRA, SSSR-a i SAD-a na svom su sastanku u Londonu 1945. odluili da se
osnuje Meunarodni vojni sud i donijeli njegov statut. Sud je bio sastavljen od po jednog suca
i njegovog zamjenika iz svake saveznike zemlje, a radio je u Nrbergu od novembra 1945.
do oktobra 1946. Sudio je ne samo istaknutim nacistikim pojedincima, ve i nacistikim
organizacijama. Okrivljeni su bili odgovorni za zlostavljanja, deportacije, ubijanja civila,
talaca i ratnih zarobljenika, za pljaku privatne imovine i za pustoenje i razaranje sela.
Najpoznatiji osuenici na smrt vjeanjem bili su Gring, Ribbentrop, Keitel, Jodl. Osueni na
smrt su objeeni, osim Gringa, koji se uoi pogubljenja sam ubio. Njihova tijela su spaljena,
a pepeo baen u neku od njemakih rijeka. Krivima su proglaene i NSS, Gestapo, SS, a sve
osobe koje su pripadale tim organizacijama mogle su biti optuene za ratne zloine i izvedene
pred vojne ili redovite sudove. Nrberki sudski proces bio je prvi proces u povijesti
sudovanja u kojem je ratna agresija proglaena ratnim zloinom, a njezini pokretai i
poinitelji optueni za taj zloin izvedeni pred meunarodni sud i osueni. Slian proces
vodio se i za Daleki Istok i to u Tokiju od maja 1946. do novembra 1948. sudilo se 28-irci
japanskih ratnih zloinaca. Zbog pokretanja pitanja zastarijevanja ratnih zloina utvreno je
stanovite da ratni zloin nikada ne zastarijeva.

NATO

Po ponovnom izboru Hari Trumana za predsjednika SAD-a u novembru 1948. ubrzan je rad
na stvaranju saveza. I pored protesta sovjetske strane, atlanski pakt su 4.4.1949. potpisale u
Vaingtonu Belgija, Danska, Francuska, Holandija, Island, Italija, Kanada, Luksemburg,
Norveka, Portugal i Velika Britanija.Ubrzo se pakt pretvara u meunarodnu organizaciju
NATO (Sjevernoatlanski pakt) sa stalnim savjetom, specijalizovanim komitetima i
jedinstvenom komandom, povjerenu najprije generalu Ajzenhaueru ( decembra 1950.).
panija je, u sutini, pridruena paktu bilateralnim pansko-amerikim sporazumima poev od
1952. Grka i Turska pristupaju paktu 1952. a Savezna Republika Njemaka 1955. Tako je
stvoren snaan vojni blok na ijem elu su bile SAD.

DEKOLONIZACIJA I STVARANJE NEZAVISNIH DRAVA U AFRICI

Afrika je sve do kraja II. svjetskog rata bila gotovo u potpunosti podjeljena izmeu Britanije,
Francuske i jo nekih europskih kolonizatora. Jedine nezavisne drave bile su Etiopija i
Liberija. Meutim, ve poslije 1945. kolonijalne sile, iscrpljene velikim ratom, nisu mogle da
odgovore na sve glasnije independistike zahtjeve Afrikanaca.Osloboenje, ipak, nije svuda
teklo glatko i efikasno. 1946., formirana je drava Libija, koja je stavljena pod starateljstvo
UN-a. Nezavisnost joj je proglaena 1951, a zagarantovana 1952. U poetku je bila kraljevina,
ali je 1969. dravnim udarom pretvorena u republiku, na elu sa Moamerom el Gadafijem.
Muslimanski oficiri u Egiptu zbacili su kralja Faruka I., koji je bio podreen britanskoj kruni,

2
i proklamovali republiku (1952.), a 1954. premijer je postao Gamal Abdul Naser. On je
1956. postao predsjednik i praktino zaveo diktaturu, a ak se vojno sukobio sa Britanijom,
Francuskom i Izraelom zbog totalne nacionalizacije Sueckog kanala. Sudanu je priznata
nezavisnost 1. januara 1956., a iste godine i Tunis postaje nezavisna a za prvog predsjednika
imenovan je lider antifrancuskog pokreta, Habib Burgiba. Ubjedljivo najteu sudbinu na
sjeveru Afrike imao je Alir. Njegovi nacionalisti ratovali su sa Francuzima 8 godina (sa
izvjesnim prekidima) a mir je potpisan 1962. etvrta republika je bila toliko uzdrmana
velikim ratom za ouvanje Alira, da je prijetio graanski rat u Francuskoj, jer su se neki
oficiri pobunili protiv vlade. 1958. na elo zemlje doao je general arl de Gol, koji je dobio
vrlo iroka ovlaenja novim ustavom, ime je promenjen sistem podejle vlasti. Tad je
stvorena Peta republika. Alir je ipak postao nezavisna drava (1962.), ali su posljedice bile
katastrofalne. Gana (nekadanja Zlatna Obala) je postala nezavisna 1957., Gvineja 1958.
godine. Dekolonizacija afrikih zemalja dostigla je vrhunac 1960. kada je ak 16 suverenih
drava priznato i potom primljeno u UN.

POKRET NESVRSTANIH I PRVA I DRUGA KONFERENCIJA POKRETA

U posljeratnom periodu, a naroito 60-ih god. novooslobodjene zemlje prihvataju politiku

nesvrstanosti (u cilju ocuvanja svoje nezavisnosti) i to dovodi do porasta njihove uloge u
medjunarodnoj politici. Termin nesvrstani prvi je upotrebio indijski premijer Nehru u svom
govoru odranom 1954. na ri Lanki. Ovaj termin oznaava skup zemalja i oslobodilakih
pokreta i njihovu politiku nevezivanja za blokove. Medju glavnim inicijatorima i osnivaima
ove politike i ovog pokreta bili su Jugoslavija i J. B. Tito. Pored njih znaajnu ulogu u
razvoju i jaanju politike nesvrstanosti imale su: Indija, Indonezija, Burma, Egipat koje su
dale inicijativu za okupljanje nesvrstanih zemalja. Za nastanak Pokreta nesvrstanih znaajna
je konferencija u Bandungu (18. - 24. april 1955). Tada su predstavnici 29 zemalja razmatrali
pitanja medjusobne saradnje, obezbjedjenja mira u svijetu, likvidacije kolonijalizma,
neokolonijalizma i rasne segregacije i izjasnile se za politiku miroljubive koegzistencije.
Znaajan je susret na Brionima Tita, Nehrua i Nasera jula 1956. , kao i susret u Njujorku
septembra 1960. kome su prisustvovali: Tito, Nehru, Naser, Sukarna (predsednik Indonezije) i
Nkrumaha (predsednik Gane). Pocetkom 1961. u Kairu, na Titovu inicijativu, odrzan je
pripremni sastanak prve konferencije nesvrstanih zemalja, odrzane u Beogradu, od 1. do 6.
sept. 1961. Na njoj je uestvovalo 25 zemalja punopravnih lanova (po 11 iz Azije i Afrike i
Jugoslavija, Kuba i Kipar) i 3 drave kao posmatrai. Zemlje lanice nesvrstanog pokreta
isticale su da ne ele da uestvuju u ideolokoj konfrontaciji Hladnog rata. Prva konferencija
je odrana u uslovima velike napetosti u medjunarodnim odnosima do ega je doslo poslije
obaranja americkog pijunskog aviona iznad SSSR-a 1. 5. 1960. to je dovelo da prekida
konferencije na vrhu u Parizu izmedju SSSR-a, SAD-a, Engleske i Francuske, a zatim i do
prekida trogodinjeg moratorijuma o nuklearnim eksperimentima. Na konferenciji u Beogradu
donijete su Deklaracija i Apel za mir vodeim dravnicima velikih sila, koji su pozvani da
nastave sa pregovorima i u istom smislu poslato je posebno pismo Hruovu i Kenediju.
Druga konferencija odrana je u Kairu (5-10. 10. 1964. ) uz uee 47 lanica i 10 drava
posmatrca. Na njoj su razvijeni i dopunjeni oni pravci delovanja koji su usvojeni u
Beogradu. Izmedju II i III konferencije dolazi do krize uzrokovane medjunarodnim
zbivanjima i regionalnim sukobima (Indija, Egipat) i ratom u Vijetnamu.
3
STVARANJE NEZAVISNE INDONEZIJE

Za vrijeme japanske okupacije u Indoneziji se razvija pokret otpora. Voe pokreta otpora su
Ahmed Sukarno, osniva i voa Nacionalne stranke koji e kasnije postati prvim
predsjednikom nezavisne Indonezije. Pored njega tu su jo i Mohamed hata, Sutan arir i
Amir arifudin. Oni su stvorili nacionalnu frontu i odluili da se bore za osloboenje zemlje.
Sukarno i Hata su organizirali novu organizaciju pod imenom Putera. U dva navrata u
novembru 1943.godine i u augustu 1945.godine Sukarno i Hata su podnosili zahtijev za
priznavanje nezavisnosti, ali su japanci obeavali da e to biti u dogledno vrijeme.
Kapitulacijom Japana borba naroda Indonezije ulazi u novu fazu. Indonezijci su iskoristili
kapitulaciju i proglasili nezavisnost 17.8.1945.Na elo Republike Indonezije je doao Sukarno
a njegov zamijenik je bio Hata. Meutim Nizozemci nisu priznavali njihovu nezavisnost
tvrdei da je ova drava produkt Japana te poduzimaju vojnu intervenciju. Nizozemci su imali
podrku britanaca. Nizozemci odbijaju da pregovaraju sa Sukarnom i Hatom tvrdei da su oni
suraivali sa Japancima i tek kada je na elo vlade doao Sutan arir otpoeli su
pregovori.Svjetsko javno miljenje bilo je protiv postupaka nizozemske vlade i ona je
napokon pristala na ustupke Indoneziji. Tako je 15.novembra 1946. parafiran privremeni
sporazum s Indonezijom, koji je 27.marta 1947. potpisan u Bataviji. Time je de fakto
nizozemska vlada priznala vladu Indonezije ali sa jurisdikcijom samo na otocima Javi,
Moduri i Sumatri dok su ostali teritoriji okupirani od nizozemskih i britanskih trupa. Prema
sporazumu Indonezija i Nizozemska su stvorile uniju pod nizozemskom krunom.Ipak na
podruju Indonezije je i dalje ostalo dosta Nizozemskih vojnika koje e izvesti i napad na
novu republiku i zauzeti vei dio njenog teritorije. Uskoro je ovaj nizozemski akt izneen i
pred Vijee sigurnosti a prema sporazumu od 17. Januara 1948. Nizozemsci i Indonezijci su
trebali da prekinu neprijateljstva, meutim sporazum nije proveden.U pogledu pregovaranja
sa Nizozemskom nije bio jedinstven stav u Indoneziji, opozicija je smatrala da se
Nizozemskoj ine veliki ustupci te je pokuala izvriti dravni udar to su iskoristili Nizozemci
i iste godine otkazali i sporazum te su nastavlili napadati republiku. Izvrili su napad na
Dakartu i zauzeli grad i zarobili cijelu vladu na elu sa predsjednikom Republike Sukarnom i
potpredsjednikom Hatom.Na inicijativu Indije 20.januara 1949.godine u Nju Delhiju je poela
konferencija zemalja Azije, Afrike i junog pacifika. Konferencija je zahtijevala ponovno
uspostavljanje Republike Indonezije. Nizozemska je dugo otezala da provede rezoluciju
Vijea sigurnosti, ali je na kraju ipak morala da popusti na slobodu Sukarna i druge
indonezijske politiare, koji su u Dakartu stigli 06. Augusta 1949.godine. Na konferenciji
okruglog stola u hagu postignut je sporazum o prenoenju suvereniteta na Indoneziju.

STVARANJE NEZAVISNOG TUNISA

Tunis je prvi psotigao pobjedu i prvi se od tri naroda Magreba uspio osloboditi kolonijalne
vlasti. ovjek koji je predvodio pokret za sticanje nezavisnosti je Habib Burgiba. Stranka
Destur je objavljivala svoj list Glas Tuniana u kojem je Burgiba stekao prva politika
iskustva. 1932. Burgiba je osnovao list Tunika akcija, a godinu dana kasnije grupa mladih
okupljeni oko ovog lista se ujedinila sa Desturom i od stranke napravila instrument
nacionalistike borbe.Burgibin cilje je bio da od Destura i od Neodestura stvori jednu
masovnu stranku koja e biti opa oslobodilaka organizacija svih Arapa u Tunisu. Pariz je

4
poslao u Tunis Pejrutona koji nije znao nita drugo nego da uhapsi Burgibu i protjera ga u
Brodj Lebef, nakon toga Pejruton je opozvan a poslan je Gijon.Tunis se bunio i tokom
1938.godine ali i ta pobuna je uguena. Burgiba je ponovno uhapeni i osuen na zatvorsku
kaznu u Francuskoj. U januaru 1943. oslobodili su ga nacifaisti, te je Musolini pokuao da ga
upotrijebi za svoje ciljeve. Burgiba je to iskoristio i vratio se u Tunis gdje je pozvao narod da
da bezrezervnu podrku Saveznicima.Habib je uvidio da jo nije vrijeme za akciju i otiao je
iz domovine propagirati tuniku stvar u inozemstvu a posebno u SAD. Nakon etri godine
1949. se vratio u Tunis. Opet je u svoje ruke uzeo Neodestur i u aprilu 1950.godine nalazi se u
Parizu gdje se zauzima za Tunis. Idue godine je sudjelovao u formranju vlade to je bio prvi
pokuaj da se problem Tunisa rijei ustupkom koji se sastojao u djelominoj unutarnjoj
nezavisnosti zemlje. Ta inicijativa je brzo propala: na ilegalnom kongresu Neodestura je
konstatirano da obeanja o autonomiji nisu ispunjena i poslan je apel najprije Ujedinjenim
narodima.Burgiba je uhapen i protjeran u Ramadu, a zatim na otok La Galetu gdje je ostao
dvije godine. u meuvremenu su pripadnici Neodestura poeli oruanu borbu. Kada je
Mandens Frans doao na vlast plan o francusko-tunikoj kosuvjerenosti je odbaen. Tunisu
je ponuena potpuna unutranja autonomija i naredio je da se Burgiba oslobodi.Burgiba se
vratio u Tunis 1. Jula 1955.godine, a dva dana poslije potpisan je ugovor koji je Francuskoj
davao pravokontrole nad odbranom i vanjskom politikom. Formirana je prva tunika vlada sa
Taharom Ben Amarom kao predsjednikom. Burgiba nije htio prihvatiti vlast sa kolonizatorom,
znao je da je potpuna nezavisnost neizbijena i znao je da se to sada moe postii politikom i
diplomatskom akcijom.Kao to je Burgiba i predviao 20.marta 1956.godine u Parizu je
potpisan dodatak ugovoru kojim se Tunisu priznaje potpuna nezavisnost. A prvi slobodni
izbori su odrani 25.marta iste godine. godinu dana kasnije smijenjen je sultan a proglaena je
republika sa Habib Burgibom kao njenim prvim predsjednikom.

STVARANJE NEZAVISNOG MAROKA

Nakon poraza marokanskih ustanikih snaga koje je predvodio Abd El Krim i nestanka
ustanike drave stvorene na dijelovima osloboenog teritorija, panjolskog i francuskog
maroka, oko planine Rifa, na prijestolje Maroka doao je 1927.godine sultan Sidi Mehmed
Ben Jusuf. Oslobodilaki pokret opet oivljava ali sad pod rukovodstvom Marokanskog
akcionog komiteta koji 1937.godine prerasta u Nacionalnu stranku.Kada je nacionalna stranka
zabranjena, osnovan je 1943. Istiklal, stranka koja postaje glavnim nosiocem marokanskih
nacionalnih inspiracija. Ta stranka predaje 1944.g francuskom rezidentu proglas kojim trai
nezavisnost Maroka. Krajem 1950.g sultan Sidi Muhamed Ben Jusuf odlazi u Pariz na
pregovore sa francuskom vladom. Sultan je otiao sa prijedlozima reformi koje francuska
vlada odbija. U Maroku 1951.g izbija pobuna. Francuske vlasti hapse sultana 20. Augusta
1953. Sultan je prognan na Madagaskar a na njegovo mjesto doveden je dounik kolonizatora
Mulaj Ben Arafa.Nakon drugog svjetskog rata i dok su panjolci drali internacionalnu zonu
Tanger, pobuna Marokanaca sve se vie irila i dostigla vrhunac na prijelazu iz 1951. u
1952.godinu. promjene u francuskoj vladi dovele su do rjeavanja marokanskog pitanja i 5.
Novembra 1955.godine sultan se vratio na prijestolje.Prijesjednik francuske Mandes Frans
je odmah sutradan priznao marokansku nezavisnost, a sultan pozvao izvanstranakog
politiara Sija Bekaja da formira prvu nezavisnu vladu nezavisnu vladu Maroka. Godinu dana
kasnije francuska vlada je pod predsjedovanjem Gi Mola potpisala formalni akt o
5
marokanskoj nezavisnosti. panjolska je zadrala enklave Kuetu i Melilu, iako je priznala
jedinstvo marokanskog teritorija i nezavisnost Maroka.

STVARANJE NEZAVISNOG LIBANA

Godine 1943. Liban proglasio neovisnost, ime je ukinut mandat koji je nad tom dravom
imala Francuska od 1920. godine. Arapske zemlje, Velika Britanija i SAD odmah su priznali
neovisnost Libana, a francuske trupe sporazumno napustile zemlju 1946. godine.

SJEDINJENE AMERIKE DRAVE

FORMIRANJE ULOGA I ZNAAJ GRUPE 77

GRUPA 77 je organizacija zemalja u razvoju u okviru Ujedinjenih nacija. Osnovana je 15.
juna 1964. godine. Danas je ini 130 zemalja. Cilj im je prvenstveno da manje razvijene
zemlje ne ostanu u senci razvijenih, a naroito po pitanju ekonomije i uticaja u organima
Ujedinjenih nacija. Sainajvaju je uglavnom zemlje june zemljine hemisfere.
MARALOV PLAN
Trumanova doktrina je imala u prvom redu politiki i vojni karakter a ubrzo e dobiti i svoj
ekonomski instrument Maralov plan. Na svom govoru na Harvardu Dord Maral je iznio
odluku vlade o pomoi koju bi Sjedinjene Drave pruile Evropi za ekonosmku obnovu.
Prijedlog je formalno upuen svim evropskim dravama i one su trebale da se izjasne da li i
na koliku pomo reflektiraju ali i da se obaveu na usku saradnju sa Sjedinjenim Dravama u
svojoj privrednoj obnovi i u drugim privrednim aktivnostima.Program pomoi Europi o
kojem je govorio Maral imao je dvostruki sadraj. S jedne strane, on je izraz stvarne potrebe
za proirenjem meunarodnih ekonomskih odnosa i potrebe za ublaavanjevelikih
neravnomjernosti u razvoju svjetske privrede. S druge strane taj program je imao tendenciju
da konzervira postojeu socijalno-politiku situaciju i postojee ureenje u pojedinim
zemljama Evrope a da istovremeni izvozom robe i kapitala ostvaruju dalji prodor amerikog
kapiatla u svjetsku privredu.Maralov plan je bio podvrgnut i ozbiljnim sumnjama i
upozorenjima sovjetskih i drugih politiara iz Istone Evrope ali i sa Zapada. Osnovna
zamjerka odnosila se na eventualnu univerzalnost tog programa ekonomske pomoi tj. da li e
se on primijeniti na sve zemlje evrope.Maralov program je, barem teoretski, obuhvaao sve
evropske zemlje, ukljuujui i Sovjetski savez. Molotov je odmah bio protiv ovog programa.
On je bio protiv vezivanja ekonomika istonih zemalja za ekonomiju SAD i drugih
kapitalistikih zemalja.Maralov plan je prihvaen u amerikom Senatu i postao je zakonskim
projektom pod oznakom S-2202. Imao je i jedno poglavlje koje je predvialo mogunost
obustavljanja pomoi koje je doputalo mogunost vladi SAD da uskrati pomo nekoj od
drava. Prihvaajui klauzulu o ogranienju pomoi Maralov plan je izgubio svoju
univerzalnu karakteristiku i postao je instrument sukoba sa Sovjetskim Savezom.U Parizu je
16 zapadnoevropskih zemalja zajedno sa SAD i Kanadom prihvatilo Program evropske
obnove pa je u aprilu 1948.g na temelju tog Programa osnovana Organizacija za evropsku
saradnju. Ukupna amerika pomo u sklopu tog programa iznosila je oko 13 milijardi dolara.
TRUMANOVA DOKTRINA

6
Ruzvelta je naslijedio dotadanji potprijedsjednih Truman koji kada je doao na elo drave
nije bio za to dovoljno pripremljen. Ve njegovi prvi susreti sa sovjetskim rukovodiocima
pokazali su tvrdou njegove linosti i njegovu neelastinost u pregovorima. Truman je svojom
politikom iao u korak sa dosta rasprostranjenom nesnoljivou slubene i poslovne Amerike
prema Sovjetskom savezu.U vrijeme dok je Truman razvijao svoju teoriju o nemogunosti
mirne koegzistencije izmeu dva svjetska giganta, trea sila Velika Britanija je tokom 1946 i
1947.godine morala mijenjati obim meunarodne angairanosti, a tamo gdje su se Britanci
povlaili nastupali su Amerikanci. Tako je bilo i sa Grkom. Truman je prihvatio da preuzme
u nasljee teku situaciju u Grkoj, od vlade je zatraio i dobio finansijsku pomo za
intervenciju. Poruka koja je tom prilikom uputio u kongres je vrlo paljivo pripremljena a
proitao ju je sam predsjednik 12.marta 1947.godine. glavni stav te poruke poznat je kao
Trumanova doktrina.U Grku i Tursku su ubrzo poslane vojne misije a zatim vojna i
finansijska pomo. Tako su amerikanci osigurali dvije znaajne take u Sredozemlju.
Amerikanci su pored toga nastojali svim silama da i u zemljama Zapadne evrope, naroito i
Italiji i Francuskoj osiguraju svoj uticaj.Trumanova doktrina je dakle nastala povodom
amerike intervencije u Grkoj i Turskoj ali je imala i ire znaenje. Ona je bila realizacija
jednog dijela plana o containmentu koji je trebalo provesti prema Sovjetskom savezu i
njenim saveznicama uz obavezno zastraivanje Zapada komunistikom ekspanzijom.
AJZENHAUEROVA DOKTRINA
Eisenhowerova doktrina bila je politika doktrina predstavljena u SAD-u za vrijeme
predsjednika Eisenhowera amerikom kongresu5. januara 1957. Predsjednik je objavio da e
SAD ekonomski potpomagati zemlje Bliskog istoka koje su eljele postati nezavisne kao i
vojno podravati drave u regiji koje su bile pod prijetnjom napada "drava koje su
kontrolirane od internacionalnog komunizma". Doktrinu treba promatrati u svijetlu Sueske
krize koja se desila jesen prije kada su Ujedinjeno Kraljevstvo i Francuska izgubile utjecaj u
regiji.Eisenhower se plaio da bi Sovjetski Savez mogao pokuati poveati svoj utjecaj na
Bliskom istoku. Naroito je bila zabrinjujua injenica da je predsjednik Egipta Nasser
pokuao poboljati odnose sa Sovjetskim Savezom kako bi dobio ekonomsku pomo za
gradnju Asuanske brane.Doktrina nije meutim uspjela sprijeiti da Nasser dobije vei utjecaj
na Bliskom istoku. Da Sovjetski Savez nije dobio neki vei utjecaj nad Egiptom ovisilo je
prvenstveno o tom da je Nasser obeao "pozitivnu neutralnnost" i nije se elio vezati za neki
pakt tijekomHladnog rata. Politiki gledano doktrina je bila amerika podrka kraljevinama
koje su podravale Zapad: Jordanu, Iraku i Saudijskoj Arabiji, koje su bile na nianu
Nasserovog panarabizma i radikalizma. Iz vojnog kuta gledanja dolazi do primjene doktrine u
srpnju 1958. kada su se amerike vojne snage umijeale u Libanonsku krizu kada ih je za to
zamolio libanonski predsjednik Camille Chamoun.
IZBORI 1960. U SAD-u

Potkraj drugog predsjednikog mandata D. Ajzenhauera Republikanska stranka je istakla za

presjednikog kandidata Riarda Niksona. Na konvenciji Demokratske stranke svoju
kandidaturu je postavio Lindon Bejns Donson, meutim ve na svom prvom glasanju
konvencija je za svog predsjednikog kandidata odredila Dona Kenedija (JFK), a radi
kompromisnog rjeenja Lindon B. Donson je izabran za potpredsjednika.Tako e se Niksonu
suprostaviti na izborima Kenedi. U poznatom televizijskom dvoboju ovih kandidata Kenedi se
obraunao sa Nixonovim konzervativnim pogledima na nain rjeavanja pitanja unutranje i
ekonomske politike i sa neodrivim stavovima prema goruim meunarodnim
problemima.Kenedi je istakao da je republikanska vanjska politika zatajila u est najvanijih

7
zona na svijetu (Kuba, Gana, Japan, Vijetnam, Laos i Indija), upozorivi na neefikasnost
globalne politike SAD u svijetu, a naroito azijske politike SAD, uvidjevi da Tajvan ne bi
smio da bude smatran elementom u amerikom prestrojavanju na Pacifiku.Nikson je tvrdio da
bi SAD morale: staviti Kubu u karantenu, a Kenedi je tvrdi da Nikson svojim stavom
ignorira zamrenost i kompleksnost odnosa s latinskoamerikim svijetom. Iz ovog
Kenedijevog stava poslije e proizai Savez za progres. Kenedy je 08. Novembra
1960.godine izabran za predsjednika dok je razlika izmeu oba predsjednika kandidata bila
minimalna.

UNUTRANJE PRILIKE U SAD-u 1960.-1963.

Situacija i u vanjskoj i u unutranjoj politici koju je Kenedi naslijedio od Ajzenhauerove
administracije bila je obiljeena s jedne strane defanzivnim poloajem SAD poslije
neuspijelog sastanka u Parizu 1960.g, zatim sovjetskim ohlaenjem koje je bilo izazvano
incidentom sa pijunskim avionom i na kraju tekim odnosima sa Narodnom republikom
Kinom, a sa druge strane mnogobrojnim nerjeenim problemima u amerikom drutvu.SAD
su prolazile kroz teku i munu fazu u svom unutranjem ivotu. Broj nezaposlenih preao je
pet miliona, privreda je stagnirala, platna bilanca s inozemstvom je bila u deficitu. Pojaavao
se i zahtijev obespravljenih masa crnog stanovnitva izrazit naroito u dravama Juga za
integracijom u kolama i na radnim mjestima za prestankom segregacije, za upisivanje u
birake liste i sl.Prije polaganja zakletve Kenedi je morao rauna na teko nasljee. On je
skupio oko sebe grupu sposobnih savjetnika i saradnika. To je prvi put u modernom svijetu da
jedan dravnik pokuao oko sebe da okupi jednu grupu uenih ljudi. Tih dana je Kenedi
dovrio precizan popis pitanja kojima e se njegova administracija baviti kao
prioritetima.Kenedi je proklamirao odbacivanje starih shema ekonomskog liberalizma. Tako
je u SAD uspostavljena politika smiljenih ekonomskih poteza, oprezne primjene fiskalnih
mijera, to je vladi omoguilo trajno, brzo i anticikliko manevriranje, razumne intervencije i
tako je stvorena mogunost neprekidne ali kontrolirane ekspanzije.U meunarodnim
ekonomskim donosima stvoren je Kenedijev projekt o velikoj atlanskoj ekonomskoj zajednici,
nakon koje bi dola i politika integracija. Pokazalo se da je za samo dvije godine Kenedijeva
administracija dala rezultate koji su oznaeni novim poletom u amerikoj privredi.Kenedijevo
predsjednikovanje bilo je pozitivno i znaajno i na polju borbe za rasnu integraciju. Godine
1963. Kenedi je podnio Kongresu u konanoj verziji Zakon o graanskim pravima koji je
predviao podjednako pravo pristupa svih graana na javna mjesta i u velike trgovake kue u
svakoj dravi, integraciju u kolama itd.
TOKINKI INCIDENT
Jedna od najveih invazija SAD posle drugog svetskog rata je bio rat u Vijetnamu, a povod je
bio tzv. Tonkinki incident, koji se dogodio pre pedeset godina.Razara ratne mornarice SAD
Medoks, koji je bio u patroli u Tonkinkom zalivu kod vijetnamske granice na
obavetajnom zadatku, je 02. avgusta 1964. godine priao obali severnog Vijetnama, SAD su
tvrdile da su tri severnovijetnamska torpedna amca napala na njega. Onda su u Stejt
department stigle informacije o drugom napadu, koji se, navodno, dogodio 04. avgusta.
Kasnije je utvreno da takvog napada na ratnu mornaricu SAD nije ni bilo. Dogaaj je mogao
biti isceniran, kako bi Kongres odobrio rezoluciju o uvoenju armije u Vijetnam.
VRUA LINIJA
Vrua linija izmeu Washingtona i Moskve bila je uspostavljena 1963. nakon zavretka
Karipske krize, kad je Amerikancima bilo potrebno punih 12 sati kako bi deifrirali poruke

8
Nikite Hruova Johnu Kennedyu te se koristila kao izvanredna veza lidera velikih drava
tokom vrhunca hladnog rata. Ona u poetku nije bila ni izravn ni telefonska. Poruke koje su
elnici drava razmjenjivali bile su tekstualne. One su se slale preko telegrafa, a telefonska
veza bila je uspostavljena tek poetkom 70-ih tokom vladavine Leonida Brenjeva. Prvo
probno pismo bilo je poslano 30. 8. 1963. koje su Amerikanci su poslali u Moskvu ona je
imala sva slova engleske abecede. Linija je punom snagom poela raditi tokom prvih dana
arapsko-izraelskog rata. Tad je bilo predano oko 20 poruka. Kako se prisjea Bohn, ameriki
ministar obrane Robert McNamara probudio je u sedam ujutro Johnsona s vijeu da je na
vruoj liniji dola poruka od sovjetskog premijera Kosigina. Ovaj je traio da se vri pritisak
na Izrael kako bi se zaustavio rat na Bliskom istoku. Amerikanci su se odmah bacili na
sastavljanje odgovora i ak su poslali sovjetskoj strani jedan prethodni upit.Predsjednici SAD-
a i SSSR-a razmjenjivali su poruke i 1971. po pitanju zaotravanja indijsko-pakistanske
situacije i 1979., kad su Amerikanci prosvjedovali protiv uvoenja sovjetskih vojski u
Afganistan. Crveni telefon se koristio i u mirnodopskim prilikama. Recimo, Johnson je na
liniji predavao Sovjetskom Savezu informacije o lansiranjima amerikih svemirskih brodova
Apollon. Godine 1985. vruoj liniji dodan je jo faks. Upravo je putem njega Ronald
Reagan dobio opirnu poruku koju je Gorbaov rukom napisao.
ANZUS PAKT ILI PACIFIKI SPORAZUM
ANZUS-pakt (kratica od Australia, New Zealand, USA), poznat i kao Pacifiki sporazum,
ugovor sklopljen u San Franciscu 1. IX. 1952. izmeu Australije, Novog Zelanda i SAD-a
radi uzajamne pomoi u sluaju agresije i mirnog rjeavanja sporova. SAD je tim
sporazumom, uz bilateralne sporazume s Filipinama i Japanom, osigurao stabilnost i
kolektivnu sigurnost na tihooceanskom podruju. Godine 1954. proiren u SEATO-pakt.
Vojne snage predviene ovim paktom sudjelovale su u Vijetnamskom ratu pod oznakama
ANZAC (AustraliaNew Zealand Army Corps). Novi Zeland je iskljuen 1986, jer nije
dopustio pristajanje amerikih nuklearnih brodova u svojim lukama.
PAKTOVI
BAGDADSKI PAKT (1955.)
Da bi se obezbijedile pozicije zapadnih zemalja, prije svega Velike Britanije, na Srednjem
istoku, obrazovan je bagdadski pakt. Irak i Turska su 24.februara 1955.g potpisale pakt u
Bagdadu kojim je predvieno obrazovanje zajednike odbrambene organizacije. Njoj su
izmeu aprila i novembra pristupili Velika Britanija, Pakistan i Iran.Pakt su podrale
Sjedinjene Amerike drave, koje su ule u njegov stalni vojni komitet. Arapske zemlje,
lanice Arapske lige, otro su reagovale na stvaranje pakta. Meutim, Bagdadski pakt
uzdrman je marta 1959.g povlaenjem Iraka poslije revolucije u Bagdadu. Pakt je 1959.g
prerastao u novu organizaciju CENTO pakt.

RATOVI U SVIJETU
KOREJSKI RAT ( 1950. 1953.)

9
Koreja prvi put je izgubila suverenitet tek 1910. kada je okupirao Japan. Oni su se zadrali na
korejskom tlu sve do kraja II. svjetskog rata. 1945, u cilju konanog razoruavanja Japanaca,
amerike i sovjetske trupe ule su u Koreju. Amerikanci su zauzeli juni deo zemlje, a vojnici
SSSR-a njen sjeverni dio. Ovakav razvoj dogaaja u mnogome je odredio nesrenu sudbinu
Koreje u XX vijeku. Naime, na nekada kompaktnom prostoru tada nastaju dvije posebne
drave, Severna Koreja i Juna Koreja, koje je odvajala uvena 38. Paralela. Pregovori
izmeu SAD-a i SSSR-a o demobilizaciji i ponovnom ujedinjenju voeni su 1946., ali su bili
neuspjeni i ostavili su Koreju razjedinjenom. Korejski rat poeo je 25. juna 1950. kada su
trupe socijalistike Koreje prele 38. paralelu. Armije suprotstavljenih strana bile su otprilike
jednako brojne, ali su jedinice Severne Koreje bile znatno spremnije za rat. SAD su reagovale
gotovo istog trenutka. Ameriki Kongres podrao je predsednika Harija Trumana u nastojanju
da intervenie slanjem svojih trupa u pomo Junoj Koreji. SAD nisu zvanino objavile rat,
jer su imale podrku UN-a, i svoju misiju su vrile pod njihovim okriljem. Savjet bezbjednosti
UN (bez prisustva delegata SSSR-a) zatraio je pomo svih raspoloenih lanica. Najvie
vojnika, ne raunajui SAD, poslala je Velika Britanija. Ali, njihov prvi ulazak nije donio
neku promjenu. Tek kad su vojne snage UN-a pod komandom generala Daglasa Mekartura
uspjele da izvre pomorski desant na grad Inon (septembar 1950.), situacija se drastino
promjenila.Sjevernokorejski vojnici su dotad odlino napredovali i okupirali su skoro 90%
poluostrva, ukljuujui Seul. Mekartur je konstantno napredovao ka sjeveru i vratio agresore
na 38. paralelu, sredinom oktobra 1950. tavie, da bi pobjeda bila potpuna odlueno je da se
pree i na teritoriju Sjeverne Koreje. Kad su snage UN-a prodrle do rijeke Jalu blizu kineske
granice, usljedio je novi preokret.Narodna Republika Kina poslala je u Koreju ogroman broj
dobrovoljaca da pomogne svom komunistikom susjedu u opasn. Udruene socijalistike
snage su za tri nedelje potisle Mekartura nazad na 38. paralelu. Kad su se redovi SAD-a i UN-
a konsolidovali, ratna situacija izrodila je svojevrsnu ravnoteu. Nijedna strana nije mogla
dalje, linija fronta bila je uvrena i stabilizovana.Pod pritiskom svjetskog javnog mnjenja i
nemogunosti bilo kakvog napredovanja, zaraene strane otpoinju mirovne pregovore. To se
desilo jula 1951. u Kesongu. Zatim su oni nastavljeni u Panmundonu i najzad zavreni tek
27. juna 1953. potpisivanjem ugovora o primirju, ime je Korejski rat i zavren.
ALIRSKI RAT ZA NEZAVISNOST
Alirski rat za nezavisnost oznaava borbu Aliraca za nezavisnost od francuske vlasti. Rat je
trajao od 1. novembra. 1954. do 19. marta. 1962. Dekolonijalistiki rat karakterizirali su
gerilsko ratovanje, obostrani teror i nasilje nad civilima. Na rat su utjecali rastui arapski
nacionalizam, Hladni rat u pozadini, irenje komunizma, raspad kolonijalizma i pokuaji
kolonijalnih silada ouvaju svoje pozicije.Francuska je zapoela invaziju na Alir jo 1830.
godine. Zemlju su osvajali korak po korak, sve dok im se Abdul Kadir nije sprostavio. Otpor
Aliraca u zapadnom Aliru poeo je 1832. i pod njegovim vodstvom bio je vrlo uspjean.
Francuzima je bilo potrebno ak 17 godina da slome otpor Kadirove vojske. 1848. Aliru je
ukinut status kolonije i usvojen je kao integralni dio Francuske. Nakon II. svjetskog rata dolo
je do tekih nemira i masakra nad Alircima, koji su nakon 9 godina prerasli u rat za
nezavisnost. Odnos Francuske prema Aliru nije bio isti kao prema drugim kolonijama u
svijetu. Politiko rukovodstvo i francuski nacionalisti su Alir doivljavali kao integralni dio
Francuske i zbog toga su osamostaljenju Alira pruali veliki otpor. Sukob se irio, budui da
je Alir dobivao podrku Tunisa i tada de facto nezavisnog Maroka. Francuske trupe su se
vremenom pojaale na 500.000 vojnika. Veliki doprinos francuskoj regularnoj vojsci dala je i
poznata Legija stranaca. Nakon pojaanja Fancuzi su uspjeli doi do djelominih uspjeha.
Tako su 1957. predvoeni generalom Massuom porazili FLN. Iako je Francuska bila mnogo
jaa nije bilo mogue da osvoji i uspostavi vlast nad itavim Alirom. Organizirane su mnoge
demonstracije, ali Francuzi su sve ustanke guili silom.Jedan od kljunih dogaaja rata je

10
irenje informacija o francuskim ratnim zloinima meu samim francuskim narodom koji je
ubrzo reagirao i traio prekid rata odnosno prihvaanje alirske nezavisnosti. Dana 8. januara
1961. na organizovanom referendumu 78% stanovnika Francuske izjasnilo se za prekid i
povlaenje francuskih vojnika iz Alira. Meutim, to nije bio kraj rata, budui da takvu
odluku nisu podravali francuski useljenici u Aliru i jedan dio vojske.Neuspjeno voenje
rata u Aliru dovelo je do dravnog udara kojim se 1. jula. 1958. na vlast vratio general de
Gaulle. Drugi referendum za samostalnost Alira organiziran je juna 1962. i tada je za
nezavisnost glasalo 91% stanovnitva Francuske.Francuski useljenici osnovali su tajnu
organizaciju OAS, koja je vrila mnoge teroristike napade na Alirce, koji su na teror
odgovarali protuterorom. 17. oktobra 1961. FNL je organizirala protest u Parizu na kojem je
uestvovalo 30.000 Aliraca. Nakon dugih pregovora francuski predsednik de Gaulle je 18.
marta 1962. potpisao Evianski sporazum kojim je Alircima dozvoljeno samoodreenje. Kad
su to uli Francuzi u Aliru, krenulo je masovno iseljavanje u Francusku, iako su im sva prava
bila zagarantirana. 1. jula 1962. Alirci su na referendumu odlili za nezavisnost Alira. Oko
99% odluilo se za potpunu samostalnost i stvaranje Narodne Demokratske Republike Alir.
3. jula nezavisnost je priznala i Francuska.
GRAANSKI RAT U NIGERIJI ILI RAT U BIAFRI
Rat u Biafri ili Nigerijski graanski rat je bio oruani sukob koji se od 1967. do 1970. godine
vodio u jugoistonom dijelu Nigerije izmeu snaga nigerijske vlade na jednoj, te
separatistikih pobunjenika organiziranih u samoproglaenu Republiku Biafru na drugoj
strani. Kao uzroci sukoba se preteno navode etnike i religijske napetosti izmeu preteno
muslimanskog stanovnitva iz naroda Hausa na sjeveru, te preteno kranskog i animistikog
stanovnitva iz naroda Igbo na jugu drave, a koje su eskalirale u prvim godinama nakon
sticanja nezavisnosti od Ujedinjenog Kraljevstva. Koristei pogroNe pripadnika naroda Igbo
na sjeveru kao izgovor, elnici jugoistonih provincija su 30. maja 1967. godine proglasili
secesiju od ostatka Nigerije, a nakon ega je 6. jula 1967. nigerijska vlada zapoela
"policijsku akciju" sa ciljem stavljanja Biafre pod nadzor centralne vlasti. Iako je Biafra
logistiki, brojano i na druge naine bila inferiorna centralnoj vlasti, uspjela je nekoliko
godina pruati estoki otpor i sprijeavati ofenzive nigerijske vojske. To je nigerijske vlasti
natjeralo da otpor Biafre pokuaju slomiti ekonomskom blokadom, a to je tokom sljedeih
godina dovelo do masovne gladi u Biafri. Na kraju je otpor Biafre uspjeno slomljen 1970.
godine. Rauna se da je tokom njega stradalo izmeu jedan i dva miliona ljudi, to ga ini
jednim od najkrvavijih oruanih sukoba u 20. vijeku.
Jom Kipur rat
Sadat na sastanku sa sirijskim predsjednikom Sadamom i jordanskim kraljem Huseinom
odluio je da iznenada napadne Izrael. Egipatske su snage krenule u rat 6 listopada 1973.
probivi izraelsku obranu na dan velikoga izraelskog blagdana pomirenja Jom Kipura.Postoje
dva miljenja o izraelskoj politici uoi egipatskog napada. Po jednom, izraelska je vlada imala
podatke o namjeri egipatskog napada no smatrali su da nee napasti. Po drugom miljenju,
vlada u Tel Avivu (Golda Meir) namjerno je htjela provesti mobilizaciju jer ju je tadanji
ameriki dravni tajnik Kissinger upozorio da to ne ini kako ne bi dala povoda da bude
optuena kao zemlja koja je poela rat. U tijeku dva tjedna ratovanja, Izrael je opet vodio.
Arapske zemlje, okirane, poveale su cijenu nafte za 70% i najavljujui daljnja poskupljenja
ako Izrael ne povue svoje snage i ako ne prizna prava Palestinaca. U enevi je potkraj 1973.
zapoela konferencija o Bliskom Istoku. Razgraniene su vojne snage Izraela i arapskih
zemalja, a u meuprostor su poslane mirovne snage UN-a. U Izraelu na vlast dolazi desnica
(Begin) koja je odmah najavila potrebu zadravanja osvojene strane desne obale Jordana te

11
zapoela gradnju idovskih naselja. Da bi ublaio domae i strane kritike, Begin je pozvao
egipatskog predsjednika Sadata u posjet Jeruzalemu.

KRIZE
KUBANSKA KRIZA
Kubanska kriza, najvea konfrontacija izmeu SAD i SSSR-a, koja se dogodila 1962. godine
povodom sovjetskih raketa koje su bile smjetene na Kubi, kada su Amerikanci to otkrili.
Rakete su mogle da pogaaju mete irom SAD, i bile su podeljene na one kratkog i srednjeg
dometa. Ovo otkrie vodilo je izuzetnoj napetosti, to je navelo SAD da izvri pomorsku
blokadu Kube i da trai od SSSR-a da skloni nuklearno oruje sa ostrva. Kriza je bila i
kulminacija rastuih tenzija izmeu SAD-a i Kube nakon Kubanske revolucije 1959. godine i
svrgavanja diktatora Fulgensija Batiste, nakon kog je na vlast doao voa revolucije Fidel
Kastro. Kastro nije hteo nikakvu zavisnost od SAD. Bojei se da bi Kastro mogao da uvede
komunistiki reim na Kubi, SAD je udarila ekonomske sankcije i 1960. prekinula trgovinske
odnose sa Kubom. Kastro je svemu tome odoljeo i u inat jo vie se zbliio sa komunistikim
liderima u SSSR-u. Za to vrijeme. U tenji da svrgnu Kastra, Ameri su obuavali kubanske
izgnanike koji su iveli u Americi, da bi oni 1961. izvrili invaziju na Zaliv svinja na Kubi. U
preziru prema Amerima i meanju u njihove ivote, Kubanci se okreu Kastru koji proglaava
Kubu komunistikom zemljom. 1960. dok rastu tenzije izmeu Kube i SAD-a, Nikita
Hruov poinje planiranje tajnog snabdevanja Kube nuklearnim orujem (tj. Raketama) koje
bi imale domet u veem dijelu SAD. Do 1962. sukobi su toliko narasli pa Kenedi upozorava
sovjete na mogunost poetka nuklearnog rata. Kenedi nije imao jasnu ideju ta da preduzme,
jer je znao da bi intervencija na SSSR automatski znaila poetak svjetskog nuklearnog rata
koji bi kotao milione ivota, a opet, znao je da postoji opasnost ako ostane pasivan i dozvoli
nagomilavanje nuklearnog oruja na Kubi. SAD je bila i pod pritiskom u odbrani zapadnog
Berlina, na koji se prethodno obavezala, jer je Hruov poeo da preti zauzimanjem Zapadnog
Berlina. Nakon to je donesena odluka o vazdunom napadu na Kubu 1. oktobra, ambasador
SAD u SSSR-u Livelin Tompson predloio je Kenediju da prije napada najavi blokadu, to su
podrali i ostali saveznici -jedni zbog ultimatuma, drugi zbog mogunosti otvaranja
pregovorima. Kenedi javno trai od Hruova da povue nuklearke sa Kube, jer namjerava da
uvede kontrolu brodova oko Kube, kako bi se utvrivalo da li prenose nuklearno oruje ili ne.
Ukoliko se ovaj zahtjdev ne ispotuje, Amerika izjavljuje da je spremna za rat. Nekoliko dana
nakon uvoenja kontrolne blokade, sovjetski brodovi su o Kube dolazili drugim putevima, a
Hruov i Kenedi nastavili su diplomatske razgovore. 26. oktobra Hruov je poslao ifrovanu
poruku Kenediju u kojoj je naizgled nudio povlaenje nuklearki sa Kube ako SAD
zagarantuje da nee izvriti invaziju na ostrvo. Sukobi se ublaavaju 28. oktobra. Hruov
takoe poziva inspektore UN da verifikuju proces. Naredni problem je nastao kad je Kastro
odbio da dozvoli nadzor nad razmontiranjem raketa, ali je na kraju postignut dogovor: bombe
e biti uklonjene najvie za 30 dana. Kubanska kriza bila je veoma opasna epizoda u
meunarodnim odnosima jer je dovela svijet do mogunosti izbijanja nuklearnog rata. Dovela
je do privremene napetosti izmeu SSSR-a i Kube, jer je Kastro mislio da je bio nepravedno
iskljuen iz pregovora o sudbini nuklearnog oruja, za koje je mislio da e obeshrabriti SAD u
namjeri da izvri invaziju na Kubu. Kubanska kriza takoe je pokazala taku topljenja
hladnog rata, kada su obje strane mudro odluile da se povuku. Hruov prihvata stanje u
Zapadnom Berlinu gde se predvieni konflikt nije odigrao. Ublaavanje hladnog rata oznailo
je i potpisivanje akta Limited Nuclear Test Ban Treaty 1963. godine od strane Britanije, SAD i

12
SSSR-a. Po dogovoru, nuklearne probe su dozvoljene samo ispod zemlje, ali ne podvodne i
vazdune.
SUECKA KRIZA
Suetska kriza dogodila se 1956. i predstavlja dobar historijski primjer uloge medjunarodnog
prava i organizacija, iako je do nje dolo tokom Hladnog rata. Suetski kanal su izgradili
Britanci i Francuzi u XIX vijeku, a postao je znaajan za britanske trgovinske puteve do
Indije. U julu 1956. , predsednik Egipta Gamal Abdel Naser je nacionalizovao suetski kanal.
Premijer Britanije je ovaj potez okarakterisao kao pretnju VB i smatrao je Nasera za novog
Hitlera. Britanija je strahovala da bi Naserovo pozivanje na arapski nacionalizam oslabio
britanski polozaj na Srednjem istoku, a zabrinjavala ju je i injenica da je Naser prihvatio
pomo u naoruanju od Sovjeta to se, naravno, deavalo na vrhuncu hladnog rata. U
avgustu i poetkom septembra 1956 SAD i VB su predloile udruivanje korisnika Sueckog
kanala, iznosei stav da Egipat moe da nacionalizuje kanal, ali da kontrolu vre oni koji su
ga koristili za prolazak brodova. Izrael koji je trpjeo napade prekogranine gerile koju je
Naser podsticao, bio je spreman da napadne Egipat. Britanija i Francuska bi tada intervenisale
sa izgovorom postojanja pretnje Sueckom kanalu. Izrael je uao u oblast Sinaj u Egiptu,
tvrdei da je djelovao u samoodbrani. Pozvao se na lan 51 Povelje UN koja dozvoljava
samoodbranu kao legitimnu upotrebu sile. Savjet Bezbjednosti je razmatrao krizu, odbacio
izgovor i pozvao na prekid vatre. Britanija i Francuska su iskoristile pravo veta da bi spreile
prekid vatre. eljeli su da se intervencija nastavi sve dok se ne otarase Nasera. Generalni
sekretar je napravio plan o ubacivanju snaga UN za ouvanje mira na tu teritoriju, i na taj
nain Britanci i Francuzi vie ne bi imali izgovor za intervenciju. SAD nisu podrale svoje
evropske saveznike, strahujui da bi njihova intervencija izazvala arapske nacionaliste i
poveala uticaj SSSR-a na Srednjem Istoku. Kao dodatni pritisak na Britaniju, SAD su odbile
da dozvole MMF-uda odobri zajam Britaniji ija je funta sterlinga bila pod pritiskom.
Brirtanija i Francuska su se povukle i sloile sa prekidom vatre. ( Sovjeti su u to vreme bili
zauzeti intervencijom u Maarskoj koja je pokuavala da se izbori za slobodu ).Britanci i
Francuzi su morali da prihvate prekid vatre dijelom zbog amerikog pritiska, a djelom zato to
su bili uhvaeni na sopstvenom pravnom izgovoru. Korienje i zloupotreba meunarodnog
prava i organizacija igrale su kljunu ulogu u politici Suecke krize.
VELIKA BRITANIJA

VELIKA BRITANIJA U VRIJEME EDVARDA HITA

Premijer 1970.-1974., Konzervativna partija. UNUTRANJA POLITIKA: Reorganizira
lokalnu upravu u VB smanjenjem administrativnih uposlenika, pokuava uvesti posredno
oporezivanje to dovodi do porasta nezaposlenosti i trajkova rudara. Kao protumjeru
pokuano je sa kontrolom cijena na tritu.VANJSKA POLITIKA: VB ulazi u EEZ 1973.
Neuspjeli pregovori sa IRA-om oko podijele vlasti u Sjevernoj Irskoj.
VELIKA BRITANIJA OD 1951. 1961.
Izbori odrani 1951. doveli su ponovo na vlast konzervativce: eril (1951. 1955.), Antoni
Idn (!955.-1957.), Harold Mekmilan (1957. 1963.) itd. Poslije smrti kralja ora VI 1952.g
na prijestolje dolazi kraljica Elizabeta II.Nova veina ublaila je mjere nacionalizacije koje su
preduzeli laburisti ( denacionalizacija industrije elika 1953.g i drumskog saobraaja 1956.g),
ali joj nije polo za rukom da da zamaha britanskoj privredi. Ouvanje vrijednosti funte

13
poseban je i stalno prisutan razlog zabrinutosti vladajue stranke. Dekolonizacija ne ide bez
potresa, kako na Srednjem istoku, uticaja, tako i u Maleziji (1957), Kipru (1959), Keniji
(1963) itd. Ne slaganja u bitnim pitanjima izmeu novih lanova Komonvelta i June Afrike
primoravaju konzervativce da slabe veze kojje ujedinjuju drave britanske zajednice.
Junoafrika Unija postaje republika i naputa Komonvelt 1961.gSlabljenje imperije upuuje
britansku vanjsku politiku na tri mogunosti: traenje blieg saveznitva sa Sad, jaanje veze
sa kontinentalnom Evropom, ili oslanjanje na nove lanove Komonvelta i na taj nain
pokuati da se priblie Sovjetski savez i SAD u elji da se ublae suprotnosti izmeu
blokova.Konzervativci nisu izabrali nijednu od ove tri mogunosti, ve pokuavaju da
primjene sve u isto vrijeme. Saradnja sa Francuskom u 1956.g zavrila se sa porazom na
Suecu. Putovanje Harolda Mekmilana u Moskvu 1959. u elji da pripremi teren za
sporazumjevanje izmeu SAD i Sovjetskog Saveza bio je uzaludan pokuaj zbog iskrsle afere
sa amerikim pijunskim avionom U-2 i neuspijeha konferencije u Parizu poetkom 1960.

FRANCUSKA

Francuska u vrijeme De Gola (Peta Republika u Francuskoj)

Rat u Aliru je trajao ve etri godine a u Parizu su se vlade etvrte Republike smjenjivale
jedna za drugom. Inflacija je bila sve vea te se ve poetkom 1958.g poelo govoriti da
postoji mogunost povratka De Gola na vlast.De Gola su 26. Maja 1958.g pozvali u Elizejsku
palau i ponudili mu poloaj premijera Francuske. Vraajui se na politiku scenu De Gol je
izjavio da je poeo normalan proces preuzimanja zemlje ime je oznaio da e za narednih
jedanaest godina uzeti kormilo Francuske u svoje ruke. Dolazei na vlast on se usredotouje
na dva cilja: izmjenu francuskog ustava i okonanje rata u Aliru.Na referendumu od 26.
Septembra 1958.g veina biraa se izjasnila za projekat novog ustava koji je predloio De
Gol, ustava kojim je utemeljena Peta Republika. Na temelju tog ustava De Gol je 28. Januara
1959.g izabran za prvog predsjednika Pete Republike.Najvaniji zadatak De Gola bilo je
rjeavanje pitanja Alira. U martu 1962.g potpisani su evijanski sporazumi izmeu francuske
vlade i privremene alirske vlade, a u julu iste godine proglaena nezavisnost Alira.
Prestanak rata u Aliru otvorio je i puteve privrednog oporavka i preobraaja Francuske.
Privredna politika De Gola ubrzo je stabilizirala francuski franak i normalizirala privredne
tokove.De gol nije bio zadovoljan mjestom koje je njegova zemlja zauzimala u svijetu. On je
bio za stvaranje jedinstvene organizacije za razradu globalne strategije zapadnih drava. On je
obnovio svoju tezu o ujedinjenju Evrope u organizaciju koja e postati trea velika sila na
Zemlji. U realizaciji svog plana on nailazi na oslonac Adenauera sa kojim potpisuje i
separatni francusko-njemaki ugovor.
DOGAAJI U FRANCUSKOJ 1968.
U maju1968. godine, Francuskoj je dolo do serije graanskih nemira koji su se manifestirali
kao demonstracije i opi trajkovi, odnosno okupacija tvornica i univerzitet. Na svom
vrhuncu, prosvjedi su praktiki blokirali cjelokupno napredno kapitalistiko gospodarstvo
Francuske. Prosvjedi su u jednom trenutku dosegli takvu fazu da su se politiki lideri bojali
graanskog rata ili revolucije, a nacionalna vlada je u jednom trenutku prestala funkcionirati
nakon to je predsjednik de Gaulle tajno napustio zemlju na nekoliko sati. Cijeli dogaaj
zapoeo je valom studentskih prosvjeda protiv kapitalizma, konzumerizma i tradicionalnih
instirucija, vrijednosti i poretka. Prosvjedi su se ubrzo proirili na tvornice tako da je u

14
jednom trenutku 11,000,000 ljudi (tada vie od 22% ukupne populacije Francuske) bilo u
trajku koji je kontinuirao trajao dva tjedna. Pokret je bio izrazito decentraliziran i spontan,
to je esto dovodilo do kontradiktornih situacija i oblika organiziranja. Bio je to najvei ikad
pokuani trajk u historiji Francuske te prvi "divlji" opi trajk u toj zemlji.Studentski i
radniki prosvjedi diljem zemlje su doekani s velikim otporom od strane uprava sveuilita,
ali i policije. Pokuaj de Gaulleove vlade da prosvjede ugui silom samo je izazvao suprotni
uinak, to je dovelo do ulinih borbi studenata i policije u Latinskoj etvrti, nakon kojih je
uslijedilo irenje trajkova i prosvjeda na cijelu zemlju. De Gaulle je kratko napustio zemlju i
otiao u francusku vojnu bazu u Njemakoj, a nakon povratka je raspustio Narodnu skuptinu
i sazvao nove izbore u lipnju. Nasilje je isparilo gotovo jednako brzo kako je i nastalo.
Radnici su se vratili svojim poslovima, a kada su izbori konano odrani, golisti su samo
uvrstili svoj poloaj u francuskoj politici.

SOVJETSKI SAVEZ

KADA SOVJETSKI SAVEZ LANSIRA SVOJ PRVI SATELIT

4. oktobra 1957. SSSR je uspjeno lansirao Sputnjik 1., prvi vjetaki satelit koji je stigao do
orbite i tako je svemirska trka poela (ovo je nainilo SSSR prvom svemirskom silom ). Zbog
njegovih vojnih i ekonomskih implikacija, Sputnjik je izazvao strah i estoke politike debate
u SAD. U isto vrijeme, lansiranje Sputnjika u Sovjetskom Savezu je vieno kao vaan
pokazatelj naune i inenjerske sposobnosti nacije.Lansiranje Sputnjika u Sovjetskom Savezu
i kasniji program istraivanja svemira je naiao na veliko interesovanje javnosti. Za zemlju
koja se skoro oporavila od rata je bilo vano i ohrabrujue da vidi dokaz napretka tehnike u
novom dobu.Prije lansiranja Sputnjika, prosjean Amerikanac je vjerovao da SAD imaju
superiornost u svim poljima tehnologije. Von Braunov kolega u Sovjetskom Savezu, Sergej
Koroljev, glavni inenjer koji je dizajnirao raketu R-7 koja je poslala Sputnjik u orbitu, e
kasnije projektovati raketu N-1, dizajniranu da poalje kosmonaute na Mjesec. Kao odgovor
na Sputnjik, SAD su pokrenule ogromne napore da povrate tehnoloku nadmo, ukljuujui i
prepravku kolskih nastavnih planova u nadi da e dobiti jo mladih naunika poput Von
Brauna i Koroljeva . Ova reakcija je danas poznata kao Sputnjikova kriza.Amerika javnost, u
poetku obeshrabrena i uplaena zbog Sputnjika, postala je vezana za amerike projekte koji
su slijedili. Nakon skoro etiri mjeseca od lansiranja Sputnjika 1, SAD su lansirale svoj prvi
satelit Explorer 1. U meuvremenu su se dogodili brojni neuspjesi u Cape Canaveralu,
prilikom eksperimentisanja sa prvim raketama. Prvi sateliti su lansirani za potrebe nauke. I
Sputnjik 1 i Eksplorer 1 su lansirani kao dio uea Sovjetskog Saveza i SAD u
Meunarodnoj geofizikoj godini. Sputnjik je pomogao u odreivanju gustine gornjeg sloja
atmosfere, a let Eksplorera 1 je doveo do otkria Van Allenovog radijacijskog pojasa.

15
STVARANJE DRAVE IZRAEL I PALESTINSKO PITANJE
1947. britanska vlada objavljuje da namjerava odustati od mandata i prepustiti pitanje
palestine Ujedinjenim narodima. Posebna komisija usvaja rezoluciju 181. od 29. novembra
1947. i predlae slijedei plan podjele:
britanski mandat Palestina dijeli se na dvije drave, arapsku i idovsku, povezane
ekonomskom unijom te podruje Jeruzalema pod meunarodnim nadzorom
idovska drava bi obuhvaala 55% zemlje (ukljuujui pustinju Negev).

arapska drava bi obuhvaala 45% zemlje

Jeruzalemsko podruje imalo bi 105 000 neidova i 100 000 idova

Dok su idovi u Palestini prihvatili Plan, palestinski Arapi su ga potpuno odbacili, jer su
smatrali da cijeli teritorij pripada njima. Da bi shvatili ispravnost njihovog pogleda ne
smijemo zaboraviti da su idovi inili veinu samo na podruju grada Jaffe dok su u svih
drugih 15 teritorijalnih podruja arapi bili veina po popisu stanovnitva iz 1945 godine.Kada
je 14. novembra 1948. zavrio britanski mandat, istoga dana je proglaena drava Izrael.
Arapske su zemlje ve sutradan u ime zatite svoje arapske brae koja se nala izloena
krvavom etnikom ienju (etniko ienje je zapoelo 1947 godine) od strane idova
napale Izrael. Izbio rat izmeu Izraela i sljedeih arapskih zemalja: Libanona, Sirije, Egipta,
Transjordanije, Saudijske Arabije i Jemena. Unato tekoj situaciji te nekim poetnim
neuspjesima, izraelska vojska pokazala se nadmonom te je u sedmomjesenom ratu porazila
arapske vojske i preuzela nadzor nad 78% ostatka mandatne Palestine. Judeja i Samarija, su
dole pod transjordanijsku kontrolu, koji ove teritorije i anektiraju dobijajui ime Zapadna
obala, dok sama Transjordanija, nakon prelaska rijeke, svoje ime mijenja u Jordan (aneksiju
su priznale Britanija i Pakistan); pojas Gaze zauzima i anektira Egipat. S podruja pod
izraelskim nadzorom izbjeglo je ili protjerano izmeu 520 000 ljudi (prema izraelskim
procjenama), 900 000 ljudi (prema arapskim procjenama) i oko 720 000 po podacima UN-a.
Istovremeno, iz arapskih je zemalja protjerano izmeu 800 000 i milijun idova; njih oko 600
000 nalazi utoite u Izraelu.
DOGAAJI U EHOSLOVAKOJ 1968. I ALBANIJA POSLIJE TIH DOGAAJA
Prako proljee bilo je razdoblje politike liberalizacije u ehoslovakoj koje je poelo 5.
januara 1968., a trajalo do 21. augusta iste godine kada je Sovjetski Savez sa svojim
saveznicima iz Varavskog pakta (osim Rumunije) okupirao zemlju.U zemlju ih je ulo
ukupno 6.300 tenkova. Dobar dio njih zauzeo je glavni grad tadanje ehoslovake, kako bi u
red doveo vladu Aleksandra Dubeka i zauvijek uguio reformu socijalizma poznatu pod
imenom Socijalizam s ljudskim licem. Poginulo je 108 ljudi, 500 je tee ranjeno. U noi je
kompletan Politbiro Komunistike partije ehoslovake uhapen, a Aleksandar Dubek
tenkom je prebaen u Moskvu. Mjesecima prije invazije, ehoslovaka komunistika partija,
na elu sa Alexanderom Dubekom, poela je provoditi program reformi s ciljem da eliminie
najrepresivnije elemente reima i stvori socijalizam sa ljudskim licem. Reforme su postale
poznate kao Prako proljee. Do ljeta 1968. godine, ukinuta je cenzura, procvjetala je
otvorena diskusija u novinama i asopisima. Neki su ak doveli u pitanje sam opstanak
komunistikog reima. Slobodno voena debata uinila je nervoznim ehoslovake
komunistike susjede, a prije svega sovjetski Politbiro. Do avgusta, Moskva je izgubila
strpljenje. Kada su uli u glavni grad ehoslovake, sovjetski vojnici brzo su zaposjeli
sjedite radija i preuzeli studije. Ono to nisu znali je da su mnogi uposlenici radija uspjeli da

16
pobjegnu i da sa sobom ponesu opremu u privatne stanove irom grada, gdje su napravili
improvizirana studija i nastavili sa emitovanjem. Dubek i itavo vodstvo ehoslovake
komunistike partije je odvedeno u Moskvu, gdje su ubrzo prihvatili Sovjetske zahtjeve i
potpisali tzv. Moskovske protokole, koji su legitimizirali Sovjetsku okupaciju i ponitili sve
reforme Prakog proljea. U narednih nekoliko mjeseci, od miliona eha i Slovaka se trailo
da potpiu izjave kojim se pozdravlja bratska pomo Moskve. Dubeka je 1969. godine
zamijenio Gustav Husak. Dubek je na kraju izbaen iz partije i bio je zaposlen u umarskoj
firmi. Period poznat kao normalizacija poeo je i trajao do Barunaste revolucije 1989.
godine, kojom je svrgnut komunistiki reim.
OBRAZOVANJE DVIJE NJEMAKE I BLOKADA BERLINA
Konferencija ministara vanjskih poslova, odrana u Londonu novembra decembra 1947.g,
nije dala nikakve rezultate. Februara 1948.g, zapadne sile obrazuju njemaku dravu od svojih
okupacionih zona, a juna iste godine stvaraju njenu monetu. Sovjetski savez stvara monetu za
svoju zonu i prekida svaku saradnju sa okupacionim snagama i zapadnim silama, a juna
pristupa blokadi zapadnih sektora Njemake i Berlina.Do maja 1949.g amerika avijacija je
obezbjeivala snadbjevanje i vezu Berlina sa Zapadom i omoguila saveznikim garnizonima
da se tamo odre. Kraj blokade Berlina i konferencija ministara vanjskih poslova odrana u
Londonu maja juna 1949.g, nije dovela do sporazuma niti omoguila da se izbjegne
obrazovanje dviju njemakih drava: Savezne Republike Njemake na zapadu (septembar) i
Njemake Demokratske Republike na istoku (oktobar).
VALERI DESTEN
Valeri iskar dEsten (1926 ) je roen 2. februara 1926. godine u Koblencu, tada okupiranoj
Njemakoj. Kao lider grupe Nezavisnih republikanaca zauzeo je centralnu politiku ulogu od
1962. do 1968. godine, kada je degolistima bila potrebna njegova podrka za formiranje
vlade. Od 1961. do 1966. godine i od 1969. do 1974. obavljao je funkciju minstra
finansija.Nakon iznenadne smrti francuskog predsjednika ora Pompidua 1974. godine,
postao je kandidat desnice za predsjednika Francuske, djelimino zahvaljujui i injenici da se
degolisti nisu dogovorili o jakom kandidatu. Pobjedio je na izborima kandidata ljevice
Fransoa Miterana, uz podrku aka iraka. Obeao je promjenu u kontinuitetu, stavljajui do
znanja njegovu namjeru da sprovede raznovrsne reforme koje e modernizovati francusko
drutvo. Zapoeo je ostvarivanje velikih projekata, poput moderne i brze eljeznice (TGV),
oslanjanje na nuklearne izvore energije. Usljed energetske krize koja je pogodila svijet 1973.
godine, njegova popularnost poinje da opada. Suoavao se sa ojaalom opozicijom olienom
u Fransoa Miteranu i aku iraku. Pozicija mu je donekle bila popravljena 1978. godine
osnivanjem Unije za demokratsku Francusku, ali loi odnosi sa degoslistima voenim od
strane iraka su to poremetili. Svi ti faktori, uz izuzetno loe odnose sa javnou, uticali su da
izgubi izbore 1981. godine. Za vrijeme svog mandata, bio je promoter je ideje Ujedinjenih
drava Evrope i dio svoje karijere je posvetio jaanju Evropske unije.
VARAVSKI PAKT (1955)
Ve ideoloki vezane Informbiroom (1947), a ekonomski Savjetom za uzajamnu ekonomsku
pomo (1949), evropske socijalistike drave: Njemaka Demokratska Republika, Poljska,
ehoslovaka, Maarska, Rumunija, Bugarska i Albanija, potpisale su na inicijativu SSSR,
14. Maja 1955.g Varavski pakt.Neposredni povod obrazovanja Varavskog pakta bilo je
potpisivanje Parikih sporazuma 1954.g kojima je omogueno Saveznoj Republici Njemakoj
da se naoruava i ukljui u NATO.Varavski pakt je stavio vojne snage istonoevropskih
zemalja pod jedinstvenu komandu iji je prvi komadant bio maral Konjev. Rukovodee tijelo

17
Varavskog pakta je Politiki konsultativni komitet, iji su lanovi predsjednici vlada, ministri
odbrane i prvi sekretar partija zemalja lanica.
KOLOMBO PLAN
U proljee 1949. godine, indijski veleposlanik u Kini, Kavalam Madhava Panikkar, predloio
je multilateralni fond britanskom i australskom ambasadoru, kako bi pomogli dravama
jugoistone Azije u borbi protiv komunistiki pokreta u svojim zemljama. Sjedinjene Drave
dale su daleko najvei doprinos pomoi u organizaciji. Formalno, organizacija je roe na
konferenciji ministara vanjskih poslova, koja je odrana u Colombo, ri Lanka, u januaru
1950. Na tom sastanku, osnovan je plan unutar kojeg bi mogao biti unaprijeen meunarodni
napori za suradnju i podizanje standarda ljudi u regiji. Izvorno zamiljen da traje u razdoblju
od est godina, Colombo Plan je bio nekoliko puta produen sve do 1980. godine, kada je
produen na neodreeno vrijeme. U poetku to je bio nazvan "Colombo Plan suradnje za
ekonomski razvoj u junoj i jugoistonoj Aziji." On je izrastao iz skupine sedam
Commonwealth nacija - Australije, Britanije, Kanade, Ceylon, Indije, Novog Zelanda i
Pakistana. Godine 1977, njegov naziv je promijenjen u "Colombo Plan suradnje za ekonomski
i socijalni razvoj u Aziji i na Pacifiku.
DEKOLONIZACIJA U AZIJI
Poslije II svjetskog rata veliki broj zemalja stie nezavisnost za vrlo kratko vreme. To su
uglavnom drave Azije i Afrike, koje su posljednje ostale u sklopu nekadanjih kolonijalnih
carstava, posebno britanskog i francuskog. Proces njihovog oslobaanja (koji je ujedno i
poslednji) zove se etvrti talas dekolonizacije. Tokom rata Japan je proirio svoju imperiju na
velike prostore istone i jugoistone Azije, protjerujui pritom evropske kolonijaliste. Tada se
esto oslanjao na lokalne nacionalistike pokrete, koji su pomogli da se Evropljani konano
istjeraju. Kada je Japan kapitulirao, kolonijalne sile su restaurirale svoju vrhovnu vlast na
gotovo svim teritorijama. Meutim, tada su azijski pokreti za nezavisnost ve bili suvie jaki
da bi se situacija vratila na stanje prije rata, kako na istoku, tako i na jugu kontinenta. Prva
drava koja je uspela da stekne suverenitet bio je Liban, koji je proglasio nezavisnost od
Francuske jo u toku rata (1944). Sirija je organizovala svoju vojsku i nije dozvolila
Francuzima da se u nju vrate, pa je proklamovala nezavisnost 1946. godine. Iste godine
Britanci naputaju Jordan, priznajui ga kao suvjerenu zemlju, mada. Republika Filipini
proglaena je bez veih problema sa SAD-om, jula 1946. Mnogo veu uzbunu u javnosti
izazvalo je naputanje Indije. Naime, britanska vlada radnike partije objavila je 1947. da je
doao dan da se zavri vijekovna dominacija na potkontinentu. Ali, zbog vjerskih razlika,
nova drava nije mogla da ostane jedinstvena. Muslimani su inili veinu na zapadu i na
istoku Indije, a hinduisti u centralnom dijelu. Nijedna strana nije pristajala na dogovor, ak ni
poslije neumornog apelovanja Mohandasa (Mahatme) Gandija, duhovnog lidera pokreta za
osloboenje, koji se zduno zalagao za pomirenje i zajedniki ivot obe konfesije. Zbog
nereda i nasilja na vjerskoj osnovi, morale su da budu stvorene dvije drave. Glavni dio
poluostrva uzela je hinduistika Indija, istoni i zapadni krajevi su postali muslimanski
Pakistan, a provincije Bengal i Pendab su podeljene. Ostalo je i nekoliko nerjeenih pitanja,
posebno oko statusa Kamira, koje je dovelo do rata u vie navrata. Dana 15. avgusta 1947.
godine, Indija je dobila nezavisnost, a prvi premijer nove federalne republike postao je
Davaharlal Nehru. Jedan dan ranije (14. avgusta 1947. ) ozvaniena je i suvjerenost

18
Pakistana. Kasnije, od 1969. pa nadalje, razlike i fizika udaljenost izmeu dva dela zemlje
doveli su do graanskog rata. Mnogo ljudi je ubijeno (posebno istonjaka), i nije bilo
mogue ouvati integritet na celoj teritoriji. ak je i Indija intervenisala u cilju spasavnja
civila od vojske iz zapadnog Pakistana. Krajem 1971, istoni Pakistan je proglasio
otcepljenje, a nezavisnost mu je ubrzo ratifikovana. Ta drava se danas zove
Banglade.Britanija je 1948. godine priznala i nezavisnost Burme (Mijanmara). Na osnovu
odluke UN-a, Izrael je postao suvjerena drava maja 1948. godine, na elu sa premijerom
Davidom ben Gurionom. Arapska liga (Irak, Jordan, Egipat, Sirija i Liban) napala je okruenu
jevrejsku dravu nedugo zatim, ali se Izrael odbranio. Mir je potpisan 1949. Ostrvo Cejlon
(ri Lanka) ulazi u drutvo suverenih zemalja 1948, otkada, sem to je lan Komonvelta,
nema politikih veza sa kraljevstvom. Indoneani, na elu sa predsednikom Sukarnom,
proglasili su republiku jo 1945. godine, ali je Holanani nisu priznali. tavie, oni su je 1947.
godine napali i povratili kontrolu nad veim delom ostrva Java. Meutim, pod ogromnim
meunarodnim pritiskom, Holandija se na konferenciji u Hagu obavezuje da odustane od
svoje bive kolonije. Nezavisnost je proklamovana krajem 1949. godine. Sjeverna i Juna
Koreja postale su nezavisne drave 1948. godine. Poslije Indokineskog rata u kojem su
francuske trupe poraene, odrana je konferencija u enevi (1954). Na njoj su Kamboda i
Laos dobili nezavisnost, mada je Laosu bila zagarantovana suvjerenost i 1953. Malajska
federacija, koja je ukljuivala dananju Maleziju, Singapur, Bruneje i dio ostrva Borneo
(Saravak), postala je samostalna u odnosu na Britaniju 1957. godine. Ekonomske razlike
odvojile su Singapurane, koji su 1965. dobili suvjerenu dravu, a Bruneji su nezavistan
sultanat od 1984. Januara 1968. godine, Britanci su objavili da e se u roku od 3 godine
potpuno povui iz svih azijskih kolonija istono od Sueca. To se i dogodilo, pa su 1971.
godine nezavisnost stekli Bahrein, Katar, Oman i Ujedinjeni Arapski Emirati. Sjeverni i Juni
Vijetnam se ujedinjuju 1976. godine. Od tog vremena pa nadalje, kolonijalizam u Aziji u
klasinom obliku vie ne postoji. Jedine promjene koje su se desile bile su naputanje Hong
Konga (britanske kolonije) 1997. godine i provincije Makao (portugalske kolonije) 1999.
godine. Obje teritorije su vraene NR Kini.

W. BRANT (OSTPOLITIK)

Vlada novog njemakog kancelara Brandta zapoela je izgradnju nove njemake politike
strategije otvaranja. Brandt je bio svjestan da ne moe doi do novih odnosa SR Njemake s
DR Njemakom i Poljskom ako se najprije ne krene u stvaranje veza sa SSSR-om.Njemaki
je kancelar krenuo u posjet Moskvi 1970. Potpisan je Sporazum o meusobnim odnosima
dviju zemalja. Otklonjena je mogunost uporabe sile a istaknuta je i nepovredivost granica na
Odri i Nisi kao i granice izmeu DR i SR Njemake. Takvim je potezom Brandt smirio
sovjetski politiki vrh.SR Njemaka odrekla se bilo kakvih pretenzija prema Poljskoj
(teritorijalnih). Poljska je dobila priznanje svoje cjelovitosti, otklonjena je gotovo stalna
njemaka prijetnja. Najtei problem u Ostpolitik bio je otvaranje prema DR Njemakoj. Na
niim razinama zapoeti su pregovori o mogunosti uspostavljanja odnosa. Rjeenje je
pronaeno u Osnovnom ugovoru o normalizaciji uzajamnih odnosa. Njemu je prethodio
ugovor etiri velikih sila o statusu Zapadnog Berlina, gdje su zapadne sile uspjele dobiti pravo
nesmetane komunikacije izmeu SR Njemake i Zapadnog Berlina.1974. obje Njemake

19
primljene su u UN, a SR Njemaka uspostavila je normalne diplomatske odnose sa svim
istonoeuropskim zemljama. Sovjetska politika takoer je prihvatila Ostpolitik.

Konferencija o europskoj sigurnosti i suradnji

Dug proces pregovaranja zapoeo je u srpnju 1973. u Helsinkiju. U njemu su sudjelovale sve
europske zemlje (osim Albanije), te Kanada i SAD. Trebalo je pripremiti Povelju novih
europskih odnosa i otvoriti put za njihovu normalizaciju i to posebno izmeu Istoka i Zapada.
Trebalo je postaviti glavne politike, socijalne, ekonomske i vojne parametre koji bi svi
zajedno bili ugraeni kao temelj. Na Konferenciji efova drava, 1. kolovoza 1975. sveano je
potpisan Zavrni akt Konferencije u kojemu su zacrtana naela europskih odnosa. Glavno
dostignue KESS-a bilo je priznavanje europskoga statusa quo. Posebno je bilo znaenje tzv.
tree koare. Ona je trebala rjeavati pitanja ljudskih i humanitarnih prava ime su bile
pogoene mnogobrojne zemlje, a posebice one s Istoka.Glavni cilj amerike politike bio je da
se upravo pitanje ljudskih i humanitarnih prava iskoristi kao pritisak na Istok. Zapadna je
strana vrila stalan pritisak upravo na inim bolnim tokama gdje se totalitarni reimi s Istoka
nisu htjeli otvoriti i gdje su smatrali da bi svaki pomak bio opasan za odravanje njihove
stabilnost.Niz analitiara na Zapadu tvrdilo je da je to poraz zapadne diplomacije, da je u
Helsinkiju definirana crta blokovske podjele i da je Istona Europa po drugi put predana u
ruke SSSR-a.KESS je pridonio da se legalnim putem unose promjene i postao je meunarodni
akter. Pozivajui se na odredbe Zavrnog akta, mnogobrojni pokreti koji su nastojali u
istonoeuropskim zemljama, dobili su snano moralno oruje u svojoj borbi protiv postojeih
reima.

Sastanak u Camp Davidu 1978.

Egipatski predsjednik Sadat prihvatio je izraelski poziv. Amerika diplomacija pojavila se kao
glavni posrednik u pregovorima. Predsjednik Carter 1978. pozvao je Begina i Sadata da u
roku od tri mjeseca potpiu mirovni ugovor.U oujku 1979. potpisan je ugovor kojim se obje
strane odriu uporabe sile a Egipat je postao prav arapska zemlja koja je priznala Izrael.
Omoguena je slobodna plovidba Sueskim kanalom te kupovina egipatske nafte po svjetskim
cijenama. To nije prihvatila ni jedna od ostalih arapskih zemalja. PLO je takoer odbio
sporazum. Koristei se borbom protiv terorizma kao povodom, izraelske su snage ule u
Libanon, a godine 1981. iz preventivnih razloga, bombardiran je kompleks nuklearnih
postrojenja blizu Bagdada.Veliki ustanak Palestinaca na okupiranim podrujima ponovno je
1987. skrenuo pozornost na Bliski Istok, gdje je PLO poeo preuzimati vodeu politiku
ulogu. Tek se 1988. sastalo u Aliru Palestinsko nacionalno Vijee. Time je posredno bilo
priznato i postojanje izraelske drave, ime je bio otvoren put sloenom procesu mirovnih
pregovora izmeu Izraela i PLO-a. Sastanak u Madridu 1991. oznaio je poetak izraelsko-
palestinskih pregovora, a 1993. postignut je prvi sporazum o davanju ograniene autonomije
palestinskim Arapima na zapadnoj obali Jordana.

enevska konferencija 1955.

Sovjetski je Savez nastojao enevu iskoristiti kao dio napora koji su sovjetsku vanjsku
politiku afirmirali u svijetu. Nakon Staljinove izolacije SSSR-a i dotadanje sovjetske vanjske

20
politike to je bila prva prilika da se SSSR pojavi kao velika sila koju priznaju i zapadne
drave. 1955. Sovjetski savez stvara svoj blok varavski blok. Sovjetsko-kineski odnosi bili
su dobri. Sjedinjene Amerike Drave vjerovale su da je novo sovjetsko vodstvo u vrlo
tekom poloaju, a to se tie naoruanja, da e Sovjeti morati prihvatiti rjeenja u vezi s
razoruanjem onako kako ih postavi Zapad.Pokuaji SAD-a da raspravlja o Istonoj Europi
odbio je Sovjetski Savez uz tvrdnju da je rije o suverenim dravama o kojima se nema to
raspravljati. Kada su Sovjeti pokrenuli pitanje Tajvana i Kine, Amerikanci su reagirali slino.
Sovjeti su predlagali ugovor koji je trebao biti sastavni dio sovjetskih inicijativa za stvaranje
sustava europske kolektivne sigurnosti. Njime se predvialo da u prvoj fazi izrade mehanizam
za zajedniko mirno rjeavanje sporova i uzajamnih konzultacija o svima vanim pitanjima
obaju blokova. Zapadne su drave u svojem odgovoru istaknule da bi najprije trebalo ujediniti
Njemaku, pa je na tome itava rasprava stala.SAD su predloile svoj plan o razoruanju, plan
otvoreno nebo, kojim bi se provodila stalna inspekcija iz zraka. No, plan otvorenog neba
nije prihvatio Sovjetski Savez, koji je u tome vidio opasnost od postizanja jednostranih
prednosti zapadnih drava. Kada se danas ocjenjuje enevska konferencija 1955. moe se
ustvrditi da je ona bila tek fusnota u odnosima izmeu Sovjetskog saveza i SAD-a i da su
rezultati bili mali. No enevska konferencija bila je poetak nove faze u odnosima izmeu tih
dviju velikih sila. 23 srpnja zavrila je enevska konferencija.

Doktrina meuovisnosti

Britanski premijer Macmillana i Eisenhower izradili su svojevrstan novi program zajednike

akcije. U Deklaraciji o zajednikim ciljevima isticalo se da kapitalistike drave imaju
kolosalne materijalne i moralne resurse, te da su drave istodobno meuovisne. Sve je to
trebalo pomoi da se u Zapadnoj Europi suzbiju tendencije slabljenja saveza i da se stvore
mogunosti za ostvarivanje nove politike meuovisnosti pod amerikim vodstvom.
Naputanje nekadanje vrsto prihvaene doktrine masovne odmazde koja je bila ugraena
u vojnu strukturu djelovanja NATO-a za sluaj eventualnog sukoba. Uzimajui u obzir snaan
raketno-nuklearni arsenal SSSR-a, SAD su smatrale da je bolje napustiti prijanju vojnu
doktrinu.Nova doktrina, elastian reakcija, prilino je ograniavala uporabu nuklearnog
oruja, a time i mogunost izbijanja globalnih sukoba. Naputanje masovne odmazde bio je
znak postizanja odreene nuklearne ravnotee izmeu SSSR-a i SAD-a. No, to je postavilo
pitanje zapadnoeuropskih zemalja o njihovoj sudbini u eventualnom sukobu. SAD je izjavio
da je njihov zadatak pojaati svoje konvencionalno naoruanje i napustiti ideju o stvaranju
vlastitih nuklearnih snaga, jer bi irenjem nuklearnog oruja u Europi mogli izbiti neeljeni
sukobi.Unutar NATO-a nova amerika koncepcija ocjenjena je kao pokuaj naputanja
saveznika te kako SAD eli od Europe napraviti svoj poligon i dopustiti da Zapadna Europa
nestane u eventualnom sukobu ne upotrebljavajui svoje nuklearno oruje.Kritika nove
amerike nuklearne politike imala je dublje politike i gospodarske razloge. Zemlje Zapadne
Europe (osim SR Njemake) dole su do zakljuka da im ne prijeti opasnost od socijalistikih
zemalja pa je vrijeme da se suzbije ameriki monopol u Zapadnoj Europi. Takoer da vlastita
samostalna obrana moe osigurati najbolju i najdjelotvorniju zatitu. Sve je to pokazalo nov
smjer akcije unutar NATO-a i nov poloaj Amerike.

21
Maarski dogaaji 1956.

U listopadu 1956. zbili su se u socijalistikom bloku dogaaji koji su ozbiljno poremetili

svaku mogunost razvijanja novih odnosa. Zbog nemira velikih razmjera u Maarskoj i
zbivanja u Poljskoj, nastali su mnogobrojni politiki problemi. Odnosi izmeu socijalistikih
drava nali su se u revolucionarnom stadiju. To je potvrdilo donoenje sovjetske Deklaracije
o osnovama razvoja i daljnjeg jaanja prijateljstva i suradnje izmeu SSSR-a i drugih
socijalistikih drava. U dokumentu su istaknuta naela suradnje socijalistikih drava:
potpuna ravnopravnost, potovanje teritorijalnog integriteta, neovisnost i suverenost,
nemijeanje u unutranje stvari. Prijedlozi SSSR-a bili su: spremnost da preispita gospodarske
odnose sa socijalistikim dravama, odluka da povue svoje savjetnike iz istonoeuropskih
zemalja.Nakon donoenja Deklaracije o prijateljstvu i suradnji izmeu Sovjetskog Saveza i
drugih socijalistikih drava njihovi meusobni odnosi poeli su se razvijati na novim
naelima. Inzistiranje gospodarske suradnje u okviru SEV-a i bre integriranje nacionalnih
gospodarstava trebalo je biti glavni cilj kojim se nastojalo ojaati sovjetske pozicije u odnosu
prema sve jaoj zapadnoeuropskoj integraciji i prema kineskoj politici.

Kulturna revolucija u Kini

Kineski ministar obrane Lin Piao pokrenuo je akciju pod parolom itava zemlja mora uiti
od vojske. To je otvorilo put za veliki rascjep koji je imao svoje posljedice u sovjetsko-
kineskim odnosima.1964. NR Kina je uspjeno zavrila svoj nuklearni pokus a otvorile su se
kineske pretenzije na dio dalekoistonih teritorija, koje je Moskva dobila u 19. stoljeu. Iste
godine, na unutranjem kineskom planu zapoela je velika kampanja ruenja partijskog i
dravnog aparata. Omladinski pokret pod okriljem Lin Piaoa i vojske lansirao je tzv. kulturnu
revoluciju. U tom pokretu smijenjeno je vie od 30 milijuna ljudi, a milijun je poginuo.
Protagonisti kulturne revolucije gotovo su sasvim izolirali zemlju i udaljili je od svjetskih
zbivanja. Sve zbog odravanja autohtonosti kineske revolucije i kineskih stajalita o borbi za
socijalizam. Poraz kineske vojske 1969. na rijeci Ussuri i na Sintangu od sovjetskih snaga
poeli su utjecati na slabljenje ugleda vojske. 1971. Lin Piao suprotstavio se Maovoj namjeri
otvaranja Kine spram Amerike i malo poslije on je stradao u avionskoj nesrei. Nakon toga
pokrenuta je parola partija upravlja pukom. Zapoinje nova kineska diplomacija u kojoj se
ele uspostaviti odnosi prije kulturne revolucije.1975. odran je sastanak kineskog parlamenta
u kojem u En Lai, gotovo novi voa, iznosi program kineskog djelovanja: borba za svjetski
socijalizam i mogunost izbijanja rata, modernizacija zemlje. Nakon Maove smrti 1976.
tehnokratska struja preuzela je sve vodee pozicije. 1978. kineska je politika uspjela dovesti
do potpisivanja kinesko-japanskog ugovora, a 1979. uspostavljeni su normalni odnosi izmeu
NR Kine i SAD-a.SSSR u nastojanju da otea kinesko probijanje prema vrhu, preko
Vijetnama, je pridonijela jaanju konflikta Vijetnama i Kine. U doba kinesko-vijetnamskog
rata 1979. sovjetske vojne snage znatno su ojaane na kinesko-sovjetskoj granici. Kina je
povukla svoje vojne snage iz Vijetnama.

Poljski nemiri i sindikat Solidarnost

U Poljskoj 1970. radnici se bune protiv viih cijena ivotnih potreptina. Vojska je otvorila
vatru i to je bio poetak burnih politikih promjena. Poljska je poveala proizvodnju,

22
moderniziran je dio industrije. No, krediti su doli na naplatu, posljedice naftne krize,
nemogunost poveanja izvoza na zapadno trite vodili su poveanju ivotnih trokova u
Poljskoj.1976. opet radniki nemiri zbog poveanja cijena. Skupina intelektualaca osnovala je
Komitet za zatitu radnika. U ljeto 1980. radniki trajkovi paralizirali su poljsku obalu. Voa
radnika bio je Wales koji je u rujnu 1980. osnovao nezavisni sindikat Solidarnost.Politiki
utjecaj novih sindikata bio je vei, pa je general Wojciech, koji je bio na elu Politbiroa, 1981.
uveo ratno stanje. Stotine je voa Solidarnosti bilo uhieno, a sindikat je zabranjen. Poljska
kriza bila je izrazito opasna. Sovjetsko je vodstvo nastojalo izbjei intervenciju svojim
snagama. 1988. opet su zapoeli veliki radniki trajkovi, predvoeni Solidarnou.
Pregovorima se dogovorilo za ekonomsku reformu. Izbori 1989. doveli su Solidarnost na
vodee mjesto.

Rat u Vijetnamu (1955-1975)

Japanci su okupirali Vijetnam ve 1940. godine, mada su naili na otpor domaeg

stanovnitva na ijem je elu bio komunista Ho i Min. Krajem avgusta 1945. godine,
ustanici zbacuju japansku vlast i proglaavaju Demokratsku republiku Vijetnam sa Ho i
Minom kao predsjednikom. Ali, Francuzi nisu htjeli da se odreknu svoje nekadanje kolonije,
pa su u septembru povratili Sajgon i itav juni dio zemlje. Iako je formalno priznala DR
Vijetnam (1946) Francuska je krenula da je osvaja. Otpoeo je dug i krvav Indokineski rat
(1946-1954) u kome su azijske trupe odnijele pobjedu. Poslje te bitke, na konferenciji u
enevi (april-jul 1954), drava je podeljena na Sjeverni i Juni Vijetnam, sa granicom na 17.
paraleli. Bilo je planirano da se za dvije godine odre izbori koji bi odluili o eventualnom
ujedinjenju. Meutim, ti izbori se nikad nisu desili, uglavnom zato to je vlada Junog
Vijetnama pretpostavljala da e narod izglasati Ho i Mina i spajanje sa sjeverom. Sjeverni
Vijetnam je izgraivao socijalistiki sistem, a junjaci su ostali vjerni kapitalizmu.
Francuski uticaj je vremenom slabio, ali su SAD postajale sve prisutnije na jugu Vijetnama.
One su aktivno pomagale lideru Junog Vijetnama Ngo Din Dijemu jer su se plaile tzv.
domino efekta, tj. mogunosti da se i ostale azijske zemlje zaraze komunizmom. Ve 1957.
godine poinju oruane borbe na jugu, gde dolazi do ustanka Vijetnamaca koji su propagirali
zajednitvo. Sjeverni Vijetnam odmah je poslao pomo u ljudstvu i materijalu. Vlada Junog
Vijetnama pokuava da ugui pobunu. U periodu od 1958. godine do 1961. godine, rat se
razbuktava i Dijemova opozicija ojaana partizanima iz DR Vijetnama postie znaajne
pobjede.Decembra 1960. godine stvoren je Front nacionalnog osloboenja (FNO), koji
postaje kljuni faktor u pokretu za ujedinjenje. SAD su bile nezadovoljne politikom Ngo Din
Dijema koji je sve vie gubio ugled. Amerikanci vie nisu htjeli da ekaju dok se FNO dalje
iri. Zato predsjednik Don Kenedi (1962) alje nove vojne strunjake da pomognu kolegama
u obuci junovijetnamske vojske.U meuvremenu, grupa junjakih oficira organizuje pu i
zbacuje Din Dijema, koristei preutnu saglasnost Amerikanaca. Sve do tada, SAD nisu u
punoj mjeri uestvovale u ratu, jer nije bilo njihovih redovnih borbenih trupa na licu mesta.

23
Meutim, poslje atentata na Kenedija (novembar 1963), novi predsjednik postao je Lindon
Donson koji je imao odlunije planove za Vijetnam. On nareuje seriju napada na lokacije
koje su bile od izuzetnog znaaja za snabdjevanje FNO-a iz Sjevernog Vijetnama. Kad je
ameriki brod Medoks uao u Tonkinki zaliv, krei time teritorijalnu granicu DR
Vijetnama, njeni vojnici su otvorili vatru. To se desilo 4. avgusta 1964. godine. Istog trenutka
Donson nareuje bombardovanje Sjevernog Vijetnama. Sjevernjaci su onda poslali svoju
armiju na jug, u pomo FNO-u. Rat je sada obuhvatio cijelu dravu. Kongres SAD-a odobrio
je upotrebu vojnih sredstava bez ogranienja (1965). U maju iste godine na tlo Vijetnama
iskrcavaju se prvi marinci. Sve do 1968, rat se rasplamsavao uz promjenljivu sreu. Ali,
februara te godine, prokomunistike snage preduzimaju veliku Tet ofanzivu i napadaju 36
najveih gradova juga, primoravajui sajgonske i amerike trupe na povlaenje. Vijetkong je
obuhvatao sve veu i veu teritoriju. Maja 1968. godine u Parizu poinju pregovori o primirju
izmeu predstavnika SAD-a i DR Vijetnama, ali dogovor nije postignut. Javnost je ozbiljno
pritisla predsjednika Donsona zbog ogromnih gubitaka, i ljudskih, i ekonomskih. On se ne
kandiduje za produetak mandata i predsjednik postaje Riard Nikson (1969). Niksonov plan
bio je da polako povlai svoje snage iz Azije, i ostavlja Vijetnamce da se sami bore sa
sjevernim susjedima. On je to i krenuo da ini. Meutim, 1970. godine Nikson nareuje da
trupe uu u Kambodu, navodno radi onemoguavanja snabdjevanja Vijetkongovaca.
Naredne godine, rat se proirio i na Laos, koga su zauzeli Amerikanci. Ispostavilo se da su
upadi u Kambodu i Laos bili velika greka, jer su tamonji komunisti time dobili jo veu
podrku. Poto su pregovori bili na mrtvoj taki, krajem marta 1972. godine, Vijetkongovci i
njihovi saveznici preduzimaju Uskrnju ofanzivu. Amerikanci odgovaraju strahovitim
bombardovanjem Hanoja i Hajfonga u Sjevernom Vijetnamu. Obe strane eljele su primirje,
ali su sjevernjaci ipak bili zadovoljniji trenutnim stanjem. SAD uporno trae rjeenje
sukoba, i konano, 27. januara 1973. godine potpisan je Pariski sporazum o prekidu vatre.
Ovim sporazumom su se Amerikanci morali povui za 60 dana, ali i snage DR Vijetnam bile
su obavezne da napuste jug nekada jedinstvene drave. Granica je vraena na 17. paralelu, a
Laosu i Kambodi garantovana je neutralnost i suvjerenost. Predvieni su demokratski izbori
pod meunarodnim nadzorom o eventualnom ujedinjenju. Privremena revolucionarna vlada
Junog Vijetnama (koja je stvorena jo 1969. godine od strane FNO-a kao organ vlasti na
slobodnoj teritoriji) dobila je status legalne vlade. Nedugo poslje potpisivanja sporazuma,
neprijateljstva su obnovljena. Ipak, Amerikanaca tamo vie nije bilo, zadnji vojnik je povuen
u martu 1973. Ekonomija juga bila je u kolapsu, ljudi su, ak, umirali od gladi i dezertiralo je
skoro 200. 000 vojnika. Pomo koju je Nikson obeao, novi predsjednik, Derald Ford, nije
poslao. Svi su znali da e sjever izvriti optu invaziju. To se i dogodilo 1975. godine. Juni
Vijetnam se ubrzo predao nadiruim trupama Severnog Vijetnama, i zemlja je ponovo
ujedinjena. Godine 1976. proglaena je jedinstvena Socijalistika republika Vijetnam. Glavni
grad Sajgon preimenovan je u Ho i Min, u ast revolucionara koji je preminuo 1969. SAD su
normalizovale odnose sa SR Vijetnamom tek 1995. godine.

1968 u svijetu

irom Evrope i svijeta javljali su se protesti studenata i mladih. Vlade zapadnih zemalja te
proteste nisu smatrale ozbiljim izazovom. U Latinskoj Americi i Turskoj studentima je polo
za rukom da svrgnu vladajui reim, no niko nije vjerovao da se to moe dogoditi i u
24
otvorenom drutvu Zapada. Tokom nekoliko godina meu francuskim studentima razvila se
ozbiljna politika aktivnost i radikalizam. Prvi vei sukob dogodio se novembra 1967, kada su
stupili u trajk profesori i studenti sociologije na Univerzitetu Nantera, u blizini Pariza.
Februara 1968, podigli su se i pariski studenti, traei da se ukine zabrana slobodne
komunikacije izmeu mukih i enskih studenstskih domova. Nemiri su rasli i izgledalo je da
su ogranieni samo na univerzitete i tamonje unutranje probleme. Bilo je mirno sve do
odlaska premijera Pompidua u slubenu posjetu Teheranu, kada se situacija izmjenila i
policija je razbila studente kada su pokuali da zauzmu zgrade univerziteta, desetine studenata
je povreeno, ostali su uhapeni. Zbog toga je dolo do jo veih demonstracija i jaeg
pritiska policije. Nenaviknuta na uline borbe tih razmjera, policija je upotrebila nepotrebnu i
neodgovarajuu silu. Prema anketi koja je tada sprovedena, etiri petine stanovnika Pariza
bilo je na strani studentskog pokreta. Dana 13. maja 1968 studenti su zauzeli Sorbonu. Kroz
etiri dana deset miliona radnika je bilo u trajku. Ono to je poelo kao hepening, preraslo je
u najozbiljniji izazov s kojim je vlast ikada bila suoena. Ge Gol se ne povlai sa mesta
predsjednika ve rasputa skuptinu i zakazuje nove izbore. Izbori su donijeli pobjedu partija
reda i poretka , ljevo krilo je izgubilo. Radnici su polako izali iz fabrika, studenti napustili
zauzete fakultete. Dogaaji u Francuskoj dali su podstek studentskim pokretima u mnogim
zemljama, ali vie nigdje nije studentski protest pokrenuo mase ; bez obzira na veliki
publicitet, sve je bilo ogranieno samo na univerzitete. Njemaki studentski pokret,
predvoen socijalistikom SDS partijom, imao je uporite u Zapadnom Berlinu. Dolo je do
studentskih protesta, bilo je i sve vie ulinih borbi. U Berlinu je studenski pokret vie strepio
od gnjevnog stanovnitva nego od policije. S obzirom na poloaj Berlina, veina stanovnika je
smatralo da studenstko ludovanje predstavlja stvarnu opasnost za slobodu grada. Njemaki
studenstki pokret je najvie obojen ideologijom. Prva znaajna akcija italijanskog
studenstskog pokreta bila je aprila-maja 1967, kada su u Rimu organizovane velike
demonstracije, koje su se zavrile otvorenom pobunom. Drugi, vei talas je od novembra
1967 do idueg ljeta i zahvatio je itavu Italiju. Kao i u ostalim evropskim zemljama, protest
je prerastao u revoluciju protiv graanskog drutva. U paniji su studenti predvodili borbu
protiv Frankove dikratute. Studentski pokret se pojavio u veini evropskih zemalja, ak i u
Istonoj Evropi, gde je bio suoen sa sasvim drugaijom politikom situacijom. Juna 1968
izbile su studentske demonstracije u Beogradu i drugim centrima. Studenti su traili
dosljednu raspodjelu prema radu, akciju protiv bogaenja na nesocijalistiki nain, ukidanje
svih privilegija u drutvu, demokratizaciju partije, slobodu izbora i demonstacija i poboljanje
stanja na Univerzitetu. Osnovne pobude pokreta na Zapadu bile su uglavnom poznate : od
zavretka rata broj studenata je utrostruen, negde uetvorostuen, univerziteti su bili
pretrpani, uslovi neprimerni itd.

Kraj Hladnog rata (Detant ili poputanje)

Nakon Drugog svetskog rata dolazi do blokovske podeljenosti i zaotravanja medjunarodnih

odnosa - Hladni rat. Njegov vrhunac bio je Kubanska kriza 1962 (zavrena sporazumom
SSSR-a i SAD-a o povlaenju sovjetskih raketa sa Kube), nakon ega dolazi do ostvarivanja
politike detanata koja oznaava proces poputanja napetosti izmedju 2 supersile i njihovih
saveznika. i smirivanju konflikata koji neposredno ugroavaju svjetski mir. Ova politika
zasniva se na principima miroljubive i aktivne koegzistencije i optoj saglasnosti
25
zainteresovanih drava i naroda. 60-ih najvanija tema bilo je atomsko naoruanje
( Francuska postaje 4. atomska sila 1960. Kina 1964.). U cilju spreavanja atomskog rata
1963. uspostavljena je direktna linija izmedju Vaingtona i Moskve, a iste godine potpisan je i
sporazum o zabrani nuklearnih proba u u atmosferi. Njemu su, pored SSSR-a i SAD-a,
pristupile i druge drave (sem Francuske i Kine). Sljedi ugovor o zabrani irenja nuklearnog
naoruanja 1968. Sporazum o smanjivanju opasnosti od nuklearnog rata 1971. i ugovor o
spreavanju incidenata na otvorenom moru 1972. Znaajni su i ameriko-sovjetski sporazumi
o ograniavanju strategijskog naoruanja SALT 1 i SALT 2. U uslovima poputanja
medjunarodnih odnosa dolazi i do potpisivanja Moskovskog sporazuma izmedju SSSR-a i
SR Nemacke 1970. i konferencije u Helsinkiju 1975. Uprkos mnogobrojnim sporazumima
nije dolazilo do zbliavanja Zapada sa SSSR-om i to iz vie razloga. Sovjetski Savez pod
Brenjevom nastavio je naoruavanje, a sovjetska politika prema Treem svijetu bila je
ofanzivna. Sovjetsko-ameriki odnosi posebno su pogorani za vrijeme amerikog
predsednika Kartera. Termin detant ameriki predsednik Ford odbacio je jo 1976. a Sovjeti
1981. Kriza na domaem planu, sve vei vojni trokovi, neuspjesi spoljne politike i
zahladjivanje odnosa sa evropskim komunistikim partijama utiu na vrh Sovjetskog Saveza
da zaponu pregovore sa Zapadom. Znakovi da je SSSR spreman na pregovore vidljivi su i
prije dolaska Gorbaova na vlast. Mihail Sergejevi Gorbaov je doao na elo KP Sovjetskog
Saveza aprila 1985. Bio je svjestan krize u dravi i neophodnosti reformi. Njegov program
obnove drutva naziva se perestrojka. On je pokazao spremnost da ponovo razmotri
sutinska neela sovjetske spoljne politike. Taj proces je poznat pod imenom novo
miljenje. SSSR: se povlai iz Avganistana, ne interveniu u Istonoj Evropi u vreme krize
1989. prihvataju naelo slobodnog izbora i nenapadanja ( posebno kada su u Pragu,
Varavi,Budimpeti i Istonom Berlinu uspostavljene nekomunistike vlade), nastavlja
napore da normalizuje odnose sa Kinom. Trude se da ostvare bliu saradnju sa SAD-om i da
izgrade zajedniki evropski dom. Sovjetski Savez nije eljeo jednostrano razoruavanje, ali
je ipak smanjio trokove na tom planu jer drava nije vie bila u mogunosti da izdvaja tolike
sume. Do 1990. veina gradjana je smatrala da je miroljubiva koegzistencija neizbjena, da
rat nije razumno politiko sredstvo i da veliina vojnog arsenala ne moe biti jemac
nacionalne bezbjednosti. Dolaskom Gorbaova na vlast izvrene su i promjene ne
unutranjem planu. Pored ekonomskih, dolo je i do politike reforme. God. 1990. ukinut je 6.
lan ustava, po kome je KP zvanicno bila vladajua snaga politikog ivota. Utvrdjena je
vladavina zakona, a umjesto Vrhovnog Sovjeta uveden je Kongres narodnih predstavnika, za
ija je mjesta, posle vie decenija, predloeno vie kandidata. Zapad je bio oduevljen tim
znaajnim promjenama u sovjetskoj spoljnoj i unutranjoj politici. Pregovori izmedju SSSR i
SAD, a naroito izmedju Gorbaova i Regana, se nastavljaju, to dovodi do novih sporazuma
i poputanjima u odnosima supersila. Gorbaov i Regan sastali su se u enevi 1985. a sljedee
godine u Rejkjaviku raspravljajui o povlaenju naoruanja u Evropi, ali ovi pregovori nisu
doveli do rezultata. U tom pogledu znaajan je sporazum o smanjenju raketnog naoruanja iz
1987. Sem toga, sporazumom u enevi iz 1988. dolo je do povlaenja sovjetskih vojnih
snaga iz Avganistana (februara 1989). Smanjenje sovjetskih vojnih snaga i konvencionalnog
naoruanja u Evropi u 1988. i 1989. takodje predstavlja vaan element poputanja. Isto tako
sklapanje primirja u irako-iranskom ratu u 1988. godini. doprinosi optem poputanju i
smirivanju. Kraj hladnog rata oznaen je jednostranim ustupcima Gorbaova, posebno u

26
pogledu razoruanja i raspadom SSSR 1991. godine. Jeljcin, predsednik Rusije nastavlja u
tom pogledu politiku Gorbaova, pa u decembru 1992. dolazi do potpisivanja sporazuma Start
2. o atomskom razoruanju izmedju Rusije i SAD.

Raspad Sovjetskog Saveza

Krajem 1990. i poetkom 1991. Sovjetski Savez se naao u tekoj politikoj i ekonomskoj
krizi. Dolaskom na vlast (1985) Gorbaov zapoinje promjene koje nisu uspjevale da rijee
probleme, ve samo da ih ublae. Ekonomske reforme su bile neophodne. Radikali su smatrali
da samo korjenite promjene mogu da zaustave potpunu propast, dok su konzervativci isticali
da bi one poboljale stanje uskog sloja. Perestrojka, Gorbaovljev program obnove drutva,
dovela je do osnivanja mnotva preduzea i profesionalnih udruenja, prije svega u oblasti
proizvodnje, trgovine i usluga. Stanje u industriji i poljoprivredi nije bilo bitno izmenjeno
(ak je dolo i do pogoranja). Sprovedene su znaajne politike reforme. Godine 1990.
ukinut je lan 6 Ustava SSSR-a po kome je KP zvanino bila vladajua politika snaga u
SSSR-u. Utvrdjena je vladavina zakona, a time izvrene i promjene u zakonodavnom sistemu.
Umesto Vrhovnog sovjeta uveden je Kongres narodnih poslanika. Prvi izbori za ovo tjelo
nisu po demokratskim kriterijumima bili slobodni, ali su mjesto poslanika dobili pojedinci
koji nisu bili po volji KP ( Boris Jeljcin, Andrej Saharov). Na lokalnim izborima 1990.
radikalni reformisti pobedili su u Moskvi, Lenjingradu i Sverdlovsku. Gorbaovovim
reformama protivili su se konzervativci. Protivnici reformi bili su i ruski nacionalisti. I jedni i
drugi smatraju da reforme tee da SSSR pretvore u zapadnjako, liberalno-demokratsko
drutvo, da odbace ruske vrednosti i kulturu i da SSSR dovedu do drutvene, moralne i
politike propasti. Javlja se i grupa Pamjat. Sa druge strane, podrku reformama pruaju
veina intelektualaca i veliki broj ostalih gradjana privuenih duhom slobode. Za privrednu
reformu bile su potrebne i drutvene promjene. Poinje antistaljinistika kampanja, tampaju
se godinama zabranjivane knjige.Nakon 1987. dolazi do budjenja nacionalizma, i ruskog i
ostalih naroda. Prvi nemiri izbijaju u Alma Ati decembra 1986. a zatim sljedi Nagorno-
Karabah kriza izmedju Jermenije i Azerbejdzana, kada je sovjetska vojska morala da
intervenie u Bakuu. Aprila 1989. vojska je otvorila vatru na demonstrante u Gruziji, juna iste
god. dolazi do sukoba Fergani. Dolazi i do masovnog istjerivnja Rusa iz srednje Azije i
Azerbejdzana. Tokom 1989. sve 3 baltike republike su ponitile pripajanje Sovjetskom
Savezu, prema sporazumu Molotov - Ribentrop. Mada je teoretski sovjetski ustav garantovao
svima pravo na otcepljenje, bilo je sasvim nezamislivo da ijedna republika pokua da iskoristi
to pravo.Februara 1991. izbija rat u Osetiji, a Gruzija nastoji da se izdvoji iz SSSR-a.
Litvanija je poslije odranog plebiscita proglasila samostalnost, a za njom su to uinile i
Letonija i Estonija. Na izborima za predsjednika Rusije pobedio je Jeljcin.Bu i Gorbaov 31.
7. 1991. potpisuju ugovor o nuklearnom razoruanju Start. U to vreme jaca opozicija
Gorbaovu. Ukaz Jeljcina od 21. jula o departizaciji na teritoriji Ruske federacije jo vie je
uzdrmao vlast komunista. Pokuaj dravnog udara od 19. avgusta nije uspjeo. U tim
okolnostima Zapad trai povratak Gorbaova koji preuzima vlast i izdaje naredjenje o
hapenju puista. Donijeta je i odluka da se svim otcepljenim republikama prizana
suvjerenost. U tim okolnostima Gorbaov daje ostavku na mesto generalnog sekretara KPSS,
a u novembru je doneta odluka o rasputanju partije. U isto vreme ukinut je i KGB. SSSR je
prestao da postoji 12. decembra 1991. godine. Na njegovom mestu stvorena je Zajednica
27
nezavisnih drava koju, pored Rusije, sainjava jos 10 bivih republika. Krajem decembra
1991. Gorbaov je bio primoran da se povue, a politiku reformu u Ruskoj federaciji
nastavlja da sprovodi predsjednik Jeljcin.

Gorbaovljev dolazak na vlast

-1985. izabran je za glavnog tajnika Politbiroa, lansirao je ideje PERESTROJKE I
GLASNOSTI
PERESTOJKE-zamiljena kao veliki pothvat koji e modernizirati zemlju u svakom
pogledu i koji e inicirati toliki potencijal da e do kraja 2000. biti izgraen u materijalnom
smislu jo jedan Sovjetski savez. Poveanje produktivnosti rada i bolja organizacija
poslovanja
GLASNOST-trebala pomoi da se postupno stvara klima otvorenosti, od kulturnog otvaranja
pa do slobode iznoenja vlastitog miljenja
No, niti jedno niti drugo u sovjetskom savezu nje bilo praeno konkretnim gospodarskim
poticajima. Parirajui amerikom projektu Strategijske obrambene inicijative (SDI), te
NATO-ovu stacioniranju prua u Europi, Gorbaov je pokrenuo veliku akciju koja je trebala
voditi potpunoj likvidaciji nuklearnog oruja.
AFERA WATERGATE

Watergate je naziv za jedan od najteih politiki skandala u amerikoj povijesti. Afera je

dovela do ostavke amerikog predsjednika, republikanca Richarda Nixona, nakon to je
otkrivena njegova umijeanost u pokuaj prikrivanja skandala. U uem smislu, 'afera
Watergate' se odnosi na prislukivanje i provalu u sjedite nacionalnog odbora Demokratske
stranke u hotelsko-stambenom kompleksu 'Watergate' u Washingtonu. U irem smislu,
Watergate je opi pojam za sloenu mreu politikih skandala u SAD-u izmeu 1972. i 1974.
godine.Oni su ukljuivali politiki motivirane provale, mito, iznude, prislukivanje telefona,
urotu, opstrukciju pravde, unitavanje dokaza, porezne prijevare, nezakonitu upotrebu
vladinih agencija kao to su FBI i CIA, ilegalne doprinose za kampanje i upotrebu novca
poreznih obveznika u privatne svrhe. Najvie od svega, Watergate je sinonim za zloupotrebu
moi.Prethodnica afere su mjere koje je Nixon poduzeo izmeu 1969. i 1971. godine,
navodno radi dravne sigurnosti. Kako bi sprijeio curenje informacija, Nixon je bez sudskog
naloga odobrio prislukivanje telefona vladinih dunosnika i novinara, a 1971. je odobrio
sigurnosnu operaciju koja je obuhvaala provale i otvaranje pote. Iste godine Nixon je u tu
svrhu oformio i specijalni istrani odjel, iji su agenti provalili u ordinaciju doktorice Lewis
Fielding, psihijatrice Daniela Ellsberga, ovjeka koji je New York Timesu dao Pentagon

28
Papers - dokumente o tajnim amerikim operacijama u Vijetnamu, i kojeg je tih dana ekalo
suenje za pijunau.Najpoznatiji dio ove prie odigrao se 17. juna 1972. u 2 i 30 ujutro, kad
je policija uhitila petoricu mukaraca u sjeditu nacionalnog odbora demokrata dok su
podeavali elektronsku opremu koju su postavili mjesec dana ranije. Jedan od uhienih bio je
James McCord, koordinator za sigurnost u CRP-u (Committee for the Re-election of the
President - Odbor za reizbor predsjednika).

POLITIKA MIRNE KOEGZISTENCIJE

termin koji je upotrijebio Nikita Hruov kako bi nagovijestio novu svjetsku politiku u
odnosu na Staljinistiku politiku. Ta politika podrazumijeva koegzistenciju dvaju sustav,
socijalistikog i kapitalistikog bez oruanih sukoba. Poetna Hruovljeva politika je bila
analogno postojanje dvaju sustava, s tim da je smatrao da e na kraju prevladati socijalistiki
sustav.

Zaljevski rat

Zaljevski rat je naziv za oruani sukob koji se odigrao poetkom 1991. godine izmeu Iraka i
meunarodne koalicije na elu sa SAD-om, a kojemu je povod bila iraka invazija i
zaposjedanje Kuvajta u augustu 1990. godine.Nakon neuspjelih pokuaja da se irako
povlaenje iz Kuvajta ishodi diplomatskim putem i sankcijama, SAD i njegovi saveznici su
17. januar zapoeli dotada nezapameno zrano bombardiranje vojnih i civilnih ciljeva u
Iraku i okupiranom Kuvajtu. 24. februara je iz Saudijske Arabije pokrenuta i kopnena
ofenziva koja je za etiri dana izbacila iraku vojsku iz Kuvajta, pod savezniku kontrolu
stavila veliki dio irakog teritorija i prisilila Iraane na prihvaanje saveznikih uvjeta
primirja.U samom Iraku je nakon toga izbila pobuna protiv reima Sadama Huseina koja je
vrlo brzo i brutalno uguena. Jedino su Kurdi na sjeveru uspjeli ouvati de facto neovisnost
stvaranjem tzv. sigurnosne zone pod amerikim pokroviteljstvom.Rat je predstavljao veliku
ameriku pobjedu, kojom je, po prvi put nakon vijetnamskog rata, spektakularno
demonstrirana mo jedine preostale svjetske supersile. Koritenjem moderne tehnologije i
zrakoplovstva protiv koje iraka vojska nije imala odgovora, stvorena je percepcija da e u
svim buduim sukobima Amerikanci unitavati neprijatelje kirurkim, ali razornim udarima,
dok sami nee imati znaajnijih gubitaka.Zaljevski se rat ponekad naziva Prvim zaljevskim
ratom, kako bi se razlikovao od amerike invazije na Irak 2003. godine koju neki nazivaju
Drugim zaljevskim ratom. Prije se naziv Zaljevski rat koristio za Irako-iranski rat.

Pol Pota i Kamboda

Kambodanski reim Pol Pota koji je bio jedan od najkrvavijih u cijeloj poslijeratnoj
povijesti. 1963. utemeljio komunistike oruane snage pod imenom Crveni Kmeri. 13. svibnja
1976. godine, Pol Pot imenovan je premijerom Kambode i odmah je zapoeo s radiklanim
reformama. Ubijeni su politiari i birokrati, na udaru su posebno bili intelektualci, za smrtnu
presudu bilo je dovoljno noenje naoala, a gradsko stanovnitvo prisilno je iseljeno iz
gradova te primorano na teak fiziki rad u poljoprivrednim komunama tzv. poljima smrti.
Kao rezultat prisilnog rada u neljudskim uvjetima mnogi su umrli od gladi, bolesti ili nasilne
smrti, a gradovi su ostali bez stanovnitva. Dekretom su ukinuti obrazovanje, vjera, privatno

29
vlasnitvo i obitelj, a uporaba stranih jezika zabranjena. Razlog ovakvim mjerama bilo je
duboko uvjerenje Pol Pota da je komunizam nekomapaktibilan s industrijskom civilizacijom
te je u skladu s tim pokuao deurbanizirati drutvo i eliminirati sve oblike industrije. Rezultat
je bio preko milijun i pol mrtvih (oko 20 % puanstva Kambode). No, to nije vrhunac jer je
uskoro Pol Pot postao paranoian i svuda je viao zavjere. Kao rezultat takve paranoje
ogroman broj nevino osumnjienih muen je i ubijen. Pol Potovi Crveni kmeri su godinu
preuzimanja vlasti proglasili nultom. Pol Pota sruile su vijetnamske snage 1979. godine, ali
on svoju gerilsku borbu nastavlja sve do godine svoje smrti, 1998. u umama. Izmeu 1976. i
1989.

DOLAZAK HRUOVA NA VLAST

Poslje svoje dugogodinje vladavine, Staljin umire marta 1953. godine. Nikita Sergejevi
Hruov postaje generalni sekretar partije i kasnije (1958) prvi ovjek drave. Ve na XX
kongresu partije (1956) Hruov poinje da kritikuje postojei kult linosti i otpoinje proces
destaljinizacije. Nauni i ekonomski napredak Sovjetskog Saveza je nastavljen, ukljuujui
razvoj svemirske tehnologije (Gagarin, 1961. ) i hidrogenskih bombi. Standard ivljenja je
povean, obnovljene su veze sa Titovom Jugoslavijom (koje su prekinute jo 1948. ).
Meutim, Hruov je ispravio samo neke Staljinove greke, dok je i sam inio neke stvari
nalik njemu. Osnovni kurs diktature partije nije naputen, a dolo je i do krvave intervencije u
Maarskoj (1956). Godine 1962. tokom Kubanske krize, isprovocirao je predsjednika
Kenedija i umalo doveo svijet do nuklearnog rata. Osim toga, i Hruov se neslavno
oslobodio svoje opozicije (ve 1960. godine postao je potpuni lider KP i SSSR-a), a nije imao
ni dovoljno snage i volje da nastavi zapoeti proces reformi. Usljed otpora konzervativnih
snaga, ali i zbog linih propusta, smenjen je i penzionisan 1964. godine.

Makartizam

To je izraz koji u najirem smislu oznaava neopravdano optuivanje nekog pojedinca,

organizacije ili drutvene grupe za subverziju i/li ekstremizam. U uem smislu se pod time
podrazumijeva anti - komunistika kampanja koja se u SAD u drugoj polovini 1940-ih i 1950-
ih vodila protiv ljeviara, optuivanih da kao stvarni ili prikriveni
sljedbenici komunistike ideologije nastoje SAD podvrgnuti pod vlast Sovjetskog Saveza.
Ime je dobila po republikanskom senatoru Josephu McCarthyju, koji je poetkom 1950-ih
stekao veliki ugled i popularnost senzacionalnim, ali nikada dokazanim, optubama da
federalna vlada vrvi od sovjetskih agenata. Pod izrazom "makartizam" se, meutim,
podrazumijevaju i dogaaji koji su otpoeli ranije, odnosno eskalacijom Hladnog rata i
poetkom tzv. Druge crvene panike 1947., a koje su svoj krajnji odraz dobile kroz nove,
represivne zakone usmjerene protiv komunistikih i ljeviarskih organizacija, bjesomunoj
propagandnoj kampanji protiv "crvenih subverzivaca", tekrozformalne i
neformalne istke kako u tijelima dravne uprave, tako i u privatnim kompanijama. Do
jenjavanja kampanje, koja se kasnije nazivala i makartistikim progonima, je dolo u drugoj
polovici 1950-ih, kada je u javnosti postepeno poelo prevladavati miljenje kako se
suzbijanje komunistike subverzije izrodilo u nepotrebni lov na vjetice i potencijalno opasno
potkopavanje ljudskih prava i sloboda.

30
Bipolarni model meunarodnih odnosa

Bez obzira istie li se za taj model kao glavna znaajka stanje ni rata ni mira ili pak tenje
velikih sila za hegemonijom, injenica je da se u toj fazi meunarodnih odnosa izgradio takav
stupanj meudravnoga komuniciranja koji je bio ispunjen otvorenim neprijateljstvom,
suparnitvom i borbom izmeu dvaju drutveno-politikih i gospodarskih sustava.Bipolarni
meunarodni odnosi u doba hladnog rata pokuali su zatvoriti meunarodne odnose samo u
blokovske okvire. U takvoj situaciji nije smjelo biti mjesta za neutralne drave. No ubrzo se
pokazalo da praksa modela hladnog rata trajno ne zadovoljava elje drava. Time je vrhunac
hladnog rata oznaio i svoju novu fazu slabljenja intenziteta sukobljavanja, odnosno traenje
mogunosti da se izgrade novi i po kvaliteti znatno drukiji odnosi.Amerika sila ubrzo je
izazvala sovjetske reakcije kojima se nastojala odrati ravnotea snaga. Stvaranje SR
Njemake stvaranje DR Njemake; ameriko naoruavanja SR Njemake naoruavanje
DR Njemake; stvaranje NATO-a (4 travnja 1949) stvaranje Varavskog ugovora 1955. U
svim tim akcijama hladni se rat iscrpljivao, ograniavajui svoje mogunosti akcije u
sadrajnom i u teritorijalnom pogledu.

Kongres KPSS-a

20 Kongres Komunistike partije Sovjetskog saveza iscrpno se bavio problemima svjetskog

razvoja i poloaja SSSR-a u meunarodnim odnosima. Trebalo je pronai novu strategiju
akcije. Kongres je najprije utvrdio postojanje snanog svjetskog socijalistikog sustava, a
zatim i pojas mira (u njemu su bile ukljuene sve nesocijalistike drave).Nova teza je glasila
da postoje mogunosti za miran razvoj u smjeru socijalizma. Proklamiranje politike
koegzistencije u odnosima izmeu socijalistikih i kapitalistikih drava. No, ideoloka borba
se ne namjerava napustiti. Usporedno s postavljanjem temelja nove sovjetske vanjskopolitike
strategije, sovjetska je politika podupirala neblokovski smjer.

Doktrina meuovisnosti

Britanski premijer Macmillana i Eisenhower izradili su svojevrstan novi program zajednike

akcije. U Deklaraciji o zajednikim ciljevima isticalo se da kapitalistike drave imaju
kolosalne materijalne i moralne resurse, te da su drave istodobno meuovisne. Sve je to
trebalo pomoi da se u Zapadnoj Europi suzbiju tendencije slabljenja saveza i da se stvore
mogunosti za ostvarivanje nove politike meuovisnosti pod amerikim vodstvom.
Naputanje nekadanje vrsto prihvaene doktrine masovne odmazde koja je bila ugraena
u vojnu strukturu djelovanja NATO-a za sluaj eventualnog sukoba. Uzimajui u obzir snaan
raketno-nuklearni arsenal SSSR-a, SAD su smatrale da je bolje napustiti prijanju vojnu
doktrinu.Nova doktrina, elastian reakcija, prilino je ograniavala uporabu nuklearnog
oruja, a time i mogunost izbijanja globalnih sukoba. Naputanje masovne odmazde bio je
znak postizanja odreene nuklearne ravnotee izmeu SSSR-a i SAD-a. No, to je postavilo
pitanje zapadnoeuropskih zemalja o njihovoj sudbini u eventualnom sukobu. SAD je izjavio
da je njihov zadatak pojaati svoje konvencionalno naoruanje i napustiti ideju o stvaranju
vlastitih nuklearnih snaga, jer bi irenjem nuklearnog oruja u Europi mogli izbiti neeljeni
sukobi.Unutar NATO-a nova amerika koncepcija ocjenjena je kao pokuaj naputanja
saveznika te kako SAD eli od Europe napraviti svoj poligon i dopustiti da Zapadna Europa

31
nestane u eventualnom sukobu ne upotrebljavajui svoje nuklearno oruje.Kritika nove
amerike nuklearne politike imala je dublje politike i gospodarske razloge. Zemlje Zapadne
Europe (osim SR Njemake) dole su do zakljuka da im ne prijeti opasnost od socijalistikih
zemalja pa je vrijeme da se suzbije ameriki monopol u Zapadnoj Europi. Takoer da vlastita
samostalna obrana moe osigurati najbolju i najdjelotvorniju zatitu. Sve je to pokazalo nov
smjer akcije unutar NATO-a i nov poloaj Amerike.

IZBORI U SAD-u 1948.g

Dugo predsjednikovanje Ruzvelta uinilo je Demokratsku partiju ampionom smjele i

novatorske unutranje ekonomske politike, a u vanjskoj politici zastupnikom principa
angaovanja u svim problemima svijeta kako bi se sauvali mir, demokracija i izvjesna
ekonomska sloboda.Ovu politiku trebalo je poslije Ruzveltove smrti da nastavi Hari Truman.
On nije tako slavan kao njegov predhodnik ali je znao da odabere dobre saradnike. U vanjskoj
politici naroito se angauje na uvrenju pozicija SAD u Evropi i na Pacifiku. Od etri
okupacione zone u Njemakoj jedna je pripala SAD, a u Japanu je uspostavljena amerika
vojna baza.U Evropi Truman zadrava vei dio amerikog oruanih snaga, kao bazu budueg
zapadnog vojnog bloka, stimulie razvoj zapadnonjemake privrede. Politika SAD prema
Evropi je definisana Trumanovom doktrinom koja je ubrzo dopunjena Maralovim
planom..

IZBORI U SAD-u 1952.g

Demokratska partija je toliko uvrena na vlasti da je Republikanskoj stranci potrebno da za

predsjednike izbore 1951.g nae linost iji lini presti moe da trijumfuje nad
demokratskim kandidatom Adlajem Stivensonom: bivi komadant pobjednikih saveznikih
snaga na evropskom ratitu, general Ajzenhauer, osigurati e joj uspijeh.Voenje poslova
vanjske politike u republikanskoj vladi preuzima kao dravni sekretar Don Foster Dales.
Republikanci obeavaju skori povratak amerikih trupa angaovanih u Koreji, a u svoj
program unose obavezu da primoraju komunizam na povlaenje.

FRANCUSKA OD OSLOBOENJA PARIZA DO USPOSTAVE 4. REPUBLIKE

Francuska je iz Drugog svjetskog rata izala znatno oslabljena iako je bila na strani
pobjednika. Vlade generala De Gola, koja je uzela u svoje ruke upravljanje zemljom
neposredno po osloboenju, spremno je doekala prve posljeratne dane. Privredna obnova
zemlje je povjerena Generalnom komesarijatu plana. an Mone, prvi ef ove institucije, uspio
je da ostvari dosta efikasno planiranje u kome je dovoljno mjesta ostavljeno privatnoj
inicijativi, ali su najznaajnije investicije namjenjene bazinoj industriji, a prije svega
energetici. Planiranje je omoguilo Francuskoj privredi da bude ravnopravan partner svojim
rivalima u Evropskoj zajednici.Politike partije koje su uestvovale u pokretu otpora
podravaju De Gola 1944.godine. Ove partije i ef drave nali su zajedniko rjeenje za
sutinu Plana modernizacije i opreme i donijeli jedinstvena naela za nacionalizaciju, mada
ogranienih razmjera. Referendumom odranim 1946.g prestala je da postoji Trea Republika.

ETVRTA REPULIKA U FRANCUSKOJ

32
Ovu Republiku karakteriu ekonomski problemi i velika politika nestabilnost. Genreral De
Gol napustio je poloaj ea drave u januaru 1946.g. Socijalisti daju novog predsjednika vlade
i prvog predsjednika etvrte Republike Vensana Oriola. Na vlasti e se od 1947.
1955.godine smjenjivati radikali, narodni republikanci i nezavisni.Ove vlade nisu u stanju da
sprijee i pored pokuaja Leona Blima 1946.g . Morisa Pea. Antoana Piena i dr. brzo
opadanje franka, iji je potpuni krah spaen zahvaljujui amerikim kreditima. Ova
ekonomska zavisnost donijela je sa sobom i svrstavanje Francuske pod principe vanjske
politike SAD to je izraenjo i njenim ukljuivanjem u sjevernoatlanski pakt
1949.godine.Izbornim zakonom koje je donijelo Kejevo ministarstvo, omogueno je da 1951.
godine bude izabrana veina centra. Ukljuivanje socijalista od marta 1952.godine donijelo je
relativnu stabilnost vlada. Ali veina nije bila jedinstvena po pitanju Evropske odbrambene
zajednice, ni kolonija te je Edgar For primoran da krajem 1955.g raspusti skuptinu.Nova
veina Republikanskog fronta uspijela je da pod vladom Gi Mola do februara 1957.g
izglasa zakon o postepenom davanju autonomije kolonijama u Crnoj Africi, ali je pretrpjela
poraze u agresiji na Egipat i protiv oslobodilakog rata u Aliru. Dravni udar koji je izveo
dio francuske vojske 13 maja 1958.godine primorao je predsjednika Republike Renea Kotija
da pozove generala De Gola kako bi izbjegao graanski rat to predstavlja slom etvrte
Republike.

VELIKA BRITANIJA OD 1945. 1951.

Godine 1945. Birai su vie naklonjeni programu reformi laburista, koje je predvodio
Klement Atli, nego Vinstonu erilu, ovjeku koji ih je dove do pobjede. Od 26 jula
1945.godine labursiti poinju nacionalizaciju rudnika uglja, eliana, vazdunog, eljeznikog
i cestovnog transporta i uvode irok sistem socijalnog i zdravstvenog staranja.U 1946.g
prestao je britanski mandat nad Transjordanijom a 1948.godine nad Palestinom.
Antikolonijalni oslobodilaki pokreti irom britanskog imperija donose nezavisnost Indiji,
Pakistanu (1947), Burmi i Cejlonu (1948). Veina zemalja i dalje ostaje u sklomu
Komonvelta. Britanija 1949.godine pristupa Sjevernoatlanskom paktu, jedan je od osnivaa
Evropskog savjeta.

33