MEUNARODNI ODNOSI-

Meunarodni odnosi, odnosno meunarodni ivot je sastavni dio ivota svakog drutva.
Nauka o meunarodnim odnosima je, prije svega, deskriptivnog karaktera. Ona donekle
pripada vrsti savremene historije naroda i kao takva, ona obuhvata sve oblasti, kao to su
ekonomija, trgovina, razmjena proizvodnje, dobara, novca, kao i oblasti politike i kulture.
Q. Wright navodi 8 disciplina koji imaju znaaj za nauku o meunarodnim odnosima:
meunarodno pravo, meunarodni ekonomski odnosi, diplomatska historija, vojna
historija, meunarodna politika, meunarodne organizacije, kolonijalna vladavina i
voenje spoljnih poslova. Mnogi autori dodaju: Ratnu vjetinu, diplomaciju, politiku
geografiju, demografiju i dr. Meunarodni odnosi jesu politiki odnosi, ali su i
ekonomski, komunikacijski, vojni, kulturni i svi ostali odnosi.
Zadatak znanosti o meunarodnim odnosima je jedino utvrivanje injenice da stanovita
aktivnost izaziva stanovite posljedice, a izbor odgovarajuih mjera i procjena njihova
eFEkta ostavlja se politiarima koji bi trebali samostalno odluivati. U savremenim
teorijama meunarodnih odnosa smatra se da predmet nauke o meunarodnim odnosima
primarno obuvata prirodu i elemente moi drava i drugih aktera u meunarodnim
odnosima, a posebice ravnoteu snaga, kolektivnu bezbjednost, voenje i sistem
odluivanja o spoljnjoj politici, te inioce koji djeluju na osnovna kretanja u
meunarodnim odnosima. S razvojem bihejviorizma i funkcionalizma, predmet
prouavanja je ponaanje drava u meunarodnim odnosima ili postojanje i
funkcionisanje sistema u ovim odnosima.
Bez obzira na razliite teorije, bitni ciljevi su ouvanje, opstanak i jaanje moi drave.
Ekonomska mo je samo jedan od elemenata onoga to ini ukupnu silu, a uz nju se po
pravilu vee vojna, politika, ideoloka mo, a zadnjih decenija i ono to se zove kulturna
hegemonija i akulturalizacija. Jednostavno, globalizam poiman na nain
neoimperijalizam i svekolike amerikanizacije svijeta.

Osnovni faktori meunarodne politke su sljdei:

a) Unutranji ili domai faktori su:
1. politiki sistem i dravni oblik,
2. ekonomski sitem i ekonomski potencijal,
3. vojna mo,
4. kulturna i komunikacijska premo,
5. supremacija u procesu globalizacije,
6. socijalni sistem i njemu primjereni elementi nadgradnje.
b) Vanjski faktori su:
1. meunarodni sistem ili oficijelno uspostavljen sistem relevantnih meunarodnih
faktora,
2. vojna mo u kontekstu raspodjele snaga i diktata koji vri jedna strana (SAD i
NATO), nasuprot teorijama o bipolarnosti i ravnotei snaga,
3. meunarodna saradnja i sve izraenija konfliktnost,
4. stanje i potencijal meunarodne ekonomije (deset najrazvijenijih zemalja svijeta)
labavih isntitucija prava i moral (nevladine organizacije, humanitarne
organizaicje, transnacionalne vjerske i politike organizaicje itd.)
H. Morgenthau kae da meunarodne odnose kao praktinu teoriju sainjavaju upravo
najprea politika pitanja vremena. Takva praktina teorija prema njemu poivala je na tri
temeljne pretpostavke:
1. Drave-nacije, odnosno oni koji donose politike odluke u tim dravama, predstavljaju
najvanije katere za razumijevanje meunarodnih odnosa;
2. Postoji otra razlika izmeu domae politike i meunarodne politike;
3. Meunarodni odnosi predstavljaju borbu za mo imir. Razumijevanje kako se i na koji
nain takva borba odvija te sugeriranje modusa za reguliranje tog procesa predstavlja
smisao ove discipline sva istraivanja koja u najmanju ruku nisu indirektno vezana za
tu svrhu su trivijalnog karaktera.
Bitan zadatak meunarodnih odnosa jeste da se u turbulentnoj dinamici svjetskih
kretanja, koja su po prirodi brza, esto iznenaujua, kritiki osmisle sve osnovne
kategorije, zakonitosti i tendencije, koje teorijski i pragmatski politiki usmjeravaju
ukupni drutveni razvoj, jasno definiraju osnovne inioce uz koje se taj razvoj ostvaruje
(subjekti meunarodnih odnosa).

TEORIJE I PRISTUPI IZUAVANJU MEUNARODNIH ODNOSA

Antiki mislioci Platon i Aristotel u svojim raspravama o ratu i miru unose etike i
vrijednosne kriterijume, prvenstveno kriterijum pravednosti i pravde. Pri tome, pored
prirode ovjeka, odnosno vladajue grupe, oni posebno ukazuju na injenicu da na
spoljne odnose drava u velikoj mjeri utie priroda politikog sistema i socijalna
struktura.
Machiavelli je u svom dijelu Vladalac zastupao miljenje da je za uspjeno
funkcioniranje drave potrebno da vladar ne bude dobar, odnosno da ima potrebne
osobine lisice i lava koje su neophodne za jaku dravu i vladarevo odravanje na vlasti.
H. Mackinder i T. Mahan nastojali da stvore teorijske pretpostavke koje se odnose na
utjecaj geografskih faktora na nacionalnu i meunarodnu politiku, ime utemeljuju
faktiki novu disciplinu politiku geografiju, koja se sve do danas odrava kao
znaajan pristup svjetskoj politici. Tu se geopolitika odreuje kao odnos izmeu
geografije i politike i njihovih posljedica po nacionalne interese i relativnu mo drava.
Liberalni pogled na svijet poetak klasinog liberalizma vezuje se za A. Toucquevilla,
koji u svom poznatom dijelu Demokracija u Americi istie da demokratske nacije su
prirodno naklonjene miru to proizilazi iz njihovih interesa i sklonosti. Tocquevill to
povezuje sa pojavom novih graanskih sloboda i nove graanske svijesti.
Kegley i Witcopf istiu da je u sutini liberalizma naglasak na utjecaju ideja na ponaanje,
jednakost, dostojanstvo i slobodu pojedinca, kao i potreba zatite ljudi od pretjerane
dravne regulative. U tom smislu, liberalizam posmatra pojedinca kao skup moralnih
vrijednosti i vrlina, postavkom da ljudska bia treba posmatrati kao cilj umjesto kao
sredstvo. Time liberalizam naglaava moralni princip prije nego tenju za vlau i
institucije prije nego sposobnosti kao sile koje oblikuju odnose izmeu drava, a politiku
na meunarodno nivou ne definira kao borbu za mo i presti, nego prije kao borbu za
saglasnost.
Zagovornike liberalizma su mnogi oznaavali kao idealiste, odnosno ljude inspirirane
liberalnom teorijskom tradicijom koji msatraju da tenja za idealima, kao to je svjetski
mir, moe promijeniti svijet.
Za razvoj liberalizma, posebno u SAD, naroito je zasluan Woodrow Wilson (ameriki
predsjednik koji je pored ostalog bio i jedan od glavnih osnivaa Lige naroda). Wilson se
u osnovi zalagao za to da graanska i politika prava u svim zemljama meunarodne
zajednice budu u to veoj mjeri izjednaena, to je i osnova za bri razvoj univerzalnih
pravnih normi, ali i za liberalizaciju ekonomskih sistema drava u meunarodnoj
zajednici i za ubrazanje ekonomskog povezivanja.
to se tie samog programa liberalne reforme, postojalo je nekoliko pravaca: prvi su se
zalagali za stvaranje meunarodnih institucija koje bi zamijenile anarhian i za rat
podsticajan sistem ravnotee sile, koji se karakterizira koalicijama nezavisnih drava
formiranih radi voenja rata ili zatite slabijeg koalicionog partnera od rata. U tom smislu
liberlani rformisti su nastojali da stvore novi sistem utemeljen na kolektivnoj
bezbjednosti. Taj pristup je problem rata rjeavao tako to je agresiju bilo koje drave
proglaavao za agresiju protiv svih, koji bi zajedniki djelovali da bi sprijeili agresora.
Kolektivna bezbjednost oznaava bezbjednosni reim uspostavljen dogovorom velikih
sila kojim su postavljena pravila za odravanje mira, voena principom da e akt agresije
naii na kolektivni odgovor ostalih. Drugi pravac u prvi plan istie upotrebu pravnih
postupaka kao to su posredovanje i arbitraa, da bi se rijeili sporovi i izbjegli oruani
sukobi.
Neki liberalni reformisti su se posebno zalagali za princip samoopredjeljenja kojim se
narodima daje za pravo da se putem demokratskog izjanjavanja opredijele za samostalnu
dravu, prije svega s ciljem da se politika geografija ili demografska karta svijeta
ponovno iscrta tako da granice odgovoraju etnikom grupisanju.

Realizam i realistiki pogled na svijet Na batini gorkog razoarenja koje su kritiari

nauili iz perioda izmeu dva svjetska rata i velike svjetske kataklizme, javljaju se nove
teorije, uglavnom definirane kao realizam ili realpolitika, koja se nerijetko oznaava i kao
posebna filozofija, koja je radikalno suprotstavljena idealizmu i liberalnom utopizmu.
Glavni zagovornici ovog novog pogleda na svijet bili su: E. H. Carr (1939), Geore F.
Kennan (1951, 1954), Hans J. Morgenthau (1948), Reinhold Niebuhr (1947), Kenneth W.
Thompson (1969), itd.
Ova teorija je zasnovana na pretpostavci da je svjetska politika u sutini nepromjenjiva
borba meu dravama od kojih svaka gleda primarno sopstveni interes, za premo i
poloaj u uslovima meunarodne smuenosti i anarhije, pri emu svaka od pojedinih
(konkurentskih) drava tei za ostvarivanjem sopstvenih nacionalnih interesa.
Realpolitika se poima i odreuje kao teorijski pogled, gdje je gotovo glavna aksioma
tvrdnja da drave treba da se pripremaju za rat kako bi odrale mir. Logika realpolitike
temeljila se na tome da je vojna bezbjednost sutina svjetske politike. - Diplomacija
meudravno pragovaranje ili pregovaranje relevantnih subjekata meunarodnog prava.
H. Morgenthau kae da meunarodne odnose kao praktinu teoriju sainjavaju upravo
najprea politika pitanja vremena. Takva praktina teorija je prema Morgenthauu
poivala na tri temeljne postavke:
Drave nacije, odnosno oni koji donose politike odluke u tim dravama,
predstavljaju najvanije aktere za raumijevanje meunarodnih odnosa
 Postoji otra razlika izmeu domae politike i meunarodne politike
Meunarodni odnosi predstavljaju borbu za mo i mir.razumijevanje kako se i na
koji nain takva borba odvija, te sugeriranje modusa za reguliranje tog procesa
predstavlja smisao ove discipline sva istraivanja koja u najmanju ruku nisu indirektno
vezana za tu svrhu su trivijalnog karaktera.

Bihejvioristika teorija o meunarodnim odnosima Bihejviorizam jeste pristup

prouavanju meunarodnih odnosa koji naglaava primjenu naunih metoda i koji
insistira da se puna panja posveti politikom znaaju naunog istraivanja.
Bihejviorizam se zalae za principe i postupke istraivanja meunarodnih pojava kako bi
se dolo do uoptavanja ili stavova o meunarodnim pravilnostima, koje izmeu njih
vae bez obzira na mjesto i vrijeme. Prema bihejvioristima, nauka je primarna aktivnost
generaliziranja. Oni potenciraju koritenje komparativnih meunarodnih analiza, umjesto
prouavanja pojedinanih sluajeva odreenih zemalja u odreenom vremenu.
Naglaavaju potrebu za egzaktnim empirijskim podacima o karakteristikama zemalja i
kako se one ponaaju jedna prema drugoj. Osnovna parola bihejviorista je: Neka govore
podaci, a ne kabinetski teoretiari! i Traite dokaze, ali im ne vjerujte.

Funkcionalizam, neoliberalizam i teorija meuzavisnosti Prve razraenije ideje

neoliberalizma vezane su za funkcionalistie ideje: D. Mitranya, Haasa, D. Eastona, T.
Parsonsa itd. Doprinos ove teroije razvoju teorije meunarodnih odnosa, je uoavanje
nastajanja sistema meunarodnih odnosa unutar kojih nastaju svojevrsne pravilnosti, po
kojima se odnosi u ovakvim sistemima odvijaju. Funkcionalisti su uspjeno ukazali na
znaaj ovih sistema za meunarodne odnose, njihov utjecaj na politiku subjekta, kao i
uzajamno djelovanje aktera i sistema.
Osnovna slabost funkcionalzima u meunarodnim odnosima je upravo u tome to u svom
sistemu nije u stanju da izvoji ono to jeste proces od znaaja za meunarodne odnose od
svih ostalih pojava, tako da se zagluuje injenicama, te je prinuen na arbitrarnost.
Ova arbitrarnost je utoliko vea zato to zanemaruje historijske i drutvene osobenosti
ovih procesa i ne prodire u sutinu meunarodnih odnosa kao specifinu vrstu drutvenih
odnosa.

Marksistiki pristup meunarodnim odnosima Kako je to i primjereno marksistikoj

doktrini, glavno je polazite da meunarodni odnosi nastaju s pojavom klasnih drutava,
odnosno da unutranja politika odreuje vanjsku politiku, a drutveno-ekonomski sistem
je bitan faktor u profiliranju te politike. Utjecaj drutveno-ekonomskog sistema na
vanjsku politiku ispoljava se kao projekcija drutvenih interesa, odnosno primarno
klasnih interesa u meunarodnim odnosima. V. I. Lenjin je u svom djelu Drava i
revolucija tvrdio da e nakon raspodjele trita nuno doi do rata izmeu kapitalistikih
zemalja. Marksisitiki pogled preuveliava ulogu drutvenih klasa, a zanemaruje utjecaj
drutvene osnove, odnosno ukupne drutvene nadgradnje. Moderna drava se danas ne
moe objasniti klasnim borbama, ve prije svega ekonomskim, nacionalnim, vojnim,
kulturnim, politikim i ideolokim i komunikacijskim iniocima.

MEUNARODNI ODNOSI U SVJETLU VERSAJSKOG MIRA I

NOVOG EVROPSKOG PORETKA
Poslije ujedinjenja 1871. godine Njemaka ve poetkom 20. stoljea postaje snana
industrijska, ekonomska i vojna sila. Veoma brzi uspon Njemake radikalno pomjera i
ravnoteu sile i to tako da sve vea snaga Njemake i globalne aspiracije Njemake i
njenih saveznika mijenjaju ukupnu geopolitiku situaciju. Teorija ravnotee seila se
zasnivala na hipotezi da e se mir i stabilnost odrati u situaciji kada je vojna sila
rasporeena tako da nijedna sila ili blok ne mogu dominirati drugima.
Godine 1882. zakljuen je trojni savez Njemake, Austro-Ugarske i Italije, a obnovljen je
1902. godine. Isto tako, 1904. godine stvoren je Entente Cordiale (Srdani sporazum)
izmeu Velike Britanije i Francuske (kasnije poznat kao Antanta). Poetkom 20. vijeka
naglo je ojaala i Rusija, koja je kontinuirano irila svoje granice i bila teritorijalno
daleko najvea drava na svijetu, imje je objektivno postala velika prijetnja Njemakoj i
njegim naglo poraslim apetitima.
Atentatom na nadvojvodu i austrougarsko prestolonasljednika Ferdinanda, koji je izvren
u Sarajevu 28. juna 1914. godine, poeo je Prvi svjetski rat. Ovaj dogaaj je bio dobar
povod, ali ne i uzrok, za austrougarski napad na Srbiju, odnosno za realizaciju ratnih
planova Trojnog saveza koji su mnogo prije skrojeni. Francuska, Velika Britanija i Rusija
su se udruile protiv zemalja Trojnog saveza, a u aprilu 1917. silama Antante se
pridruuju i SAD ime je po prvi put u historiji jedan rat poprimio svjetske razmjere.
Prvi svjetski rat radikalno je promijenio geopolitku kartu Evrope. Njegovim zavretkom
(decembra 1918.) propala su etiri carstva: Njemako, Austrougarsko, Rusko i
Osmansko. Na razvalinama tih carstava formirane su nezavisne drave: Poljska,
ehoslovaka i Kraljevina SHS, Maarska i Austrija. Pored toga stvorene su i nove
drave: Finska, Estonija, Letonija i Litvanija.
Poslijeratni meunarodni poredak poinje da se kreira poetkom 1919. godine, kada su se
predstavnici sila pobjednica sastali u Parizu da bi ugovorili mirovni sporazum, poznatiji
kao Versajski sporazum (28. juna 1919. godine). Ranih dvadesetih godina izgledalo je
kao da se meunaroni sistem stabilizovao i na istoku i na zapadu a da sa preostalim
tekoama moe da izae Drutvo naroda (Liga naroda), koje se redovno sastajalo u
enevi uprkos iznenaujuem dezertiranju SAD (za formiranje Lige naroda najvie se
zalagao ameirki predsjednik Vilson, ali ono nikada nije ratificirano u amerikom
Kongresu, jer su demokrate izgubili izbore 1919. godine)..

3.) LIGA NARODA

Osnivai Lige su bile drave koje su uestvovale u ratu protiv Njemake, a tako isto i
novostvorene (Hedas, Poljska, ehoslovaka). Drugu grupu sainjavale su zemlje koje
su pozvane da odmah uu u Ligu naroda: Argentina, Venecuela, Danska, panija,
Kolumbija, Holandija, Norveka, Paragvaj, Persija, Salvador, ile, vicarska i vedska.
U novembru 1920. godine sve su one i ule u Ligu naroda. Treu grupu su inile sve
ostale drave svijeta za ije primanje u lanstvo Lige je traeno dvije treine glasova
Skuptine Lige naroda i jednoglasna odluka Savjeta.
Pakt Lige naroda potpisan je 26.lipnja 1919.god. Njen temeljni cilj je bio
osiguranje meunarodnog mira i sigurnosti i unapreenje suradnje izmeu drava.
Imala je svoje organe meu kojim je najznaajnija bila Generalna Skuptina i
Vijee.
 ORGANI LIGE NARODA - Liga je imala tri glavna organa: Sekretarijat (koju je
predvodio Generalni sekretar sa sjeditem u (enevi), Savjet i Skuptinu, i vei
broj komisija i agencija. Ovlaenje za bilo kakvu akciju je zahtjevalo anonimno
glasanje od strane Savjeta i veinu glasova u Skuptini.
Savjet Lige naroda je imao nadlenost za bavljenje svim problemima koji utiu nasvjetski
mir. Savjet je poeo sa radom uz etiri stalne lanice (Ujedinjeno Kraljevstvo, Francuska,
Italija, Japan) i etiri izabrane lanice na svake tri godine od strane Skuptine. Prve etiri
izabrane lanice su bile Belgija, Brazil, Grka i panija. Sjedinjene Drave su trebale da
budu peta stalna lanica, ali poto je SAD Kongres glasao 19. marta, 1920 protiv
ratifikacije Versajskog sporazuma, tako da je peti stalni lan savjeta postala Republika
Kina. Sastav i broj lanova Savjeta je vremenom rastao, tako to se broj izabranih lanica
prvo poveao na est 22. septembra 1922. godine, a kasnije na devet 8. septembra 1926.
Vajmarska republika je pristupila Ligi i postala esti stalni lan Savjeta 8. septembra
1926, ime je Savjet brojao ukupno petnaest lanova. Sa odlaskom Njemake i Japana iz
Lige, njihova mjesta su zauzele nove nestalne lanice.
Savjet se sastajao prosjeno pet puta godinje, i na vanrednim zasjedanjima kada je to
bilo potrebno. Sve u svemu, 107 javnih zasjedanja je odrano izmeu 1920. i 1939.
godine.
Svaka lanica je imala predstavnike i jedan glas u Skuptini Lige naroda. Pojedinane
zemlje lanice nisu uvijek imale predstavnike u enevi. Skuptina je odravala zasjedanja
jednom godinje u septembru.
Liga naroda priznavala je da se svaki akt tie cijele Lige i da je ona duna preduzeti
sve mjere da se ouva mir. Meutim, obaveze Lige naroda u pogledu obuzdavanja
agresora bile su tako neodreeno skicirane da su se u Skuptini svodile na nulu. Tako isto
je bila neodreena i formulisana odredba o razoruanju.
Liga naroda, osnovana s ciljem da bude glavni meunarodni subjekt ouvanja
svjetskog mira, pokazala se potpuno neuinkovitom i ona se poetkom Drugog
svjetskog rata (septembar 1939. godine) sama od sebe raspala.

Razlozi propasti:
1 - Nije uspjela osigurati me. mir i sigurnost.
2 - Nikad nije postala univerzalna meunarodna organizacija.
3 - Drave nisu bile spremne u potpunosti pravno zabraniti rat, niti su preuzele
vrstu obvezu efikasne i zajednike intervencije protiv agresora.
4 - Vodee drave su vodile politiku poputanja spram njemakoj, japanskoj i
talijanskoj agresiji.
Njemakoj je trebalo manje od 20 godina da ponovno postane najjaa sila Evrope i da
otpone novu osvajaku igru, ovog puta inspirirana ideologijom ekstremnog
nacionalizma i faizma. Drugi svjetski rat je unekoliko bio repriza Prvog. U osnovi to je
bila borba za mo, za novu preraspodjelu ne samo kolonija, ve i za utvrivanje novih
granica i interesnih sfera u Evropi i svijetu.
Brzi uspjeh Njemake u jaanju ekonomske, vojne i politike moi, mnogi analitiari
vide u rjeenjima Versajskog mirovnog sporazuma i politikoj praksi koja je uslijedila
izmeu dva svjetska rata. Za Nijemce Versajski ugovor je bio, prije svega, kazneni. Ono
to je Njemaku naroito boljelo i ponizilo jeste da je Versaj sprijeio ponovni ulazak
Njemake u meunarodni sistem, jer Njemakoj nije dozvoljeno lanstvo u Ligi naroda
sve do 1926. Od 1919. pa nadalje, Njemaka je bila faktiki okupirana, poniena i
izopena iz glavnih tokova meunarodne politike i odluivanja.
Mnogi razloge za nereagiranje svjetskih sila spram njemakom ubrzanom naoruavanju
vide u tome to se Velika Britanija, prije svega, pouzdala u anglo-ameriku saradnju s
ciljem odravanja onakvog svjetskog poretka kakav je instaliran Versajem, poretka u kom
su SAD izabrale politiku izolacionizma. (Politika izolacionizma je povlaenje iz
aktivnog uea dotine drave sa ostalim uesnicima u svjetskim poslovima i primarna
orjentacija drave na bavljenje unutranjim poslovima.)
Pristanak na ponovno njemako naoruavanje i druge militaristike manevre doveo je do
politke poputanja ili pacifiranja potencijalnih agresora putem ustupaka.
Hitler je 1. septembra 1939. godine napao Poljsku, a Velika Britanija i Francuska su,
potujui svoje ugovorne obaveze, samo dva dana poslije njemakog napada na Poljsku
objavile rat Njemakoj i tako je poeo Drugi svjetski rat. KONSTRUKTIVIZAM
Konstruktivizam polazi od jednostavne postavke da anarhija nije fiksna, da meunarodna
politika nije mjesto gdje je svaka drava zasebna. Prema konstruktivizmu drava nije =
narod, niti je ona jedini, kljuni faktor. Sukobi i rivalstva nisu predodreeni i mogue je
saraivati. Postoji NVO sektor, pojedinci, mediji, koji utjeu na meunarodnu politiku i
oblikuju je.
LIGA NARODA
Osnivai Lige naroga su bile drave koje su uestvovale u ratu protiv Njemake, a tako
isto i novostvorene. Pakt Lige naroda je potpisan 26. juna 1919. Njen temeljni cilj je bio
osiguranje meunarodnog mira i sigurnosti i unapreenje suradnje izmeu drava. Imala
je svoje organe meu kojima je najznaajnija bila generalna skuptina i vijee.
Liga je imala 3 glavna organa: sekreterijat (kojim je predvodio Generalni sekretar sa
sjeditem u enevi), savjet i skuptina.
To je prva NVO, iji je cilj bio sprijeiti nastanak ratova, ali on nije ostvaren, pa se
poetkom 2.svjetskog rata, 1939. u septembru, sama od sebe raspada. Razlozi propasti
Lige naroda su:
Nije uspjela osigurati meunarodni mir i sigurnost
Nikad nije postala univerzalna meunarodna organizacija
Drave nisu bile spremne u potpunosti zabraniti pravno rat
Vodee drave su vodile politiku poputanja spram njemakoj, japanskoj i
italijanskoj agresiji
Ovlaenje za bilo kakvu akciju je zahtijevalo anonimno glasanje Savjeta i veinu
glasova u skuptini.
Savjet Lige naroda je imao nadlenost za bavljenje svim problemima koji utjeu na
svjetski mir. Poeo je sa radom uz 4 stalne lanice UK, Francuska, Italija i Japan i 4
izabrane na svake 3 godine od strane skuptine. Prve 4 izabrane lanice su bile Belgija,
Brazil, Grka i panija. SAD su trebale biti peta stalna lanica, ali poto je SAD Kongres
glasao 19.marta 1920. protiv ratifikacije Versajskog sporazuma, nisu postale, pa je peti
lan postala Republika Kina.
Sastav i broj lanova savjeta je s vremenom rastao, sastajao se prosjeno 5x godinje i na
vanrednim zasjedanjima. Svaka lanica je imala predstavnike i jedan glas u skuptini koja
je odravala zasjedanja jednom godinje u septembru.
- Izolacionizam politika izolacionizma je povlaenje iz aktivnog uea dotine drave
sa ostalim uesnicima u svjetskim poslovima i primarna orijentacija drave na bavljenje
unutranjim poslovima.
UN
UN je meunarodna organizacija za odravanje mira i sigurnosti u svijetu, razvijanje
dobrosusjedskih odnosa, ekonomske saradnje, irenje tolerancije i promicanje potivanja
ljudskih prava i osnovnih sloboda ovjeka. Ciljevi UN-a zapisani su u osnivakoj povelji
UN-a, koja je potpisana 26.juna 1945. u San Francisku, a stupila je na snagu 24. oktobra
1945. nakon prihvatanja od strane 51 drave.
2006. UN je imala 192 lanice. Svaka suverena drava, koja prihvata dokumente i
principe UN-a moe postati lanica, ali velike sile su doputale da interesi realpolitike
diktiraju koje e drave biti primljene u lanstvo. Sjedite UN-a je u amerikom gradu
New York-u. Glavni organi UN-a su:
Generalna skuptina (sve drave lanice) daje preporuke, a bavi se sigurnosnim,
socijal. i ekonom. problemima
Vijee sigurnosti odluuje o tome ta je prijetnja za mir
Ekonomski i socijalni savjet koordinira u oblasti ekonomske i socijalne politike
Meunarodni sud 1945., nadlean za sporove meu dravama UN-a pod
uslovom da drave prihvate nadlenost; 15 sudija, 2007. BiH SiCG presuda;
Tajnitvo Generalni sekretar na 5 godina, bira ga Generalna skuptina i Vijee
sigurnosti
Starateljski savjet vri administraciju mandata
Juni Suda je posljednji prisupio UN-u.
Stalne lanice: Kina, Francuska, Velika Britanija, Rusija, SAD
Nestalne lanice 2008 2010: Burkina Faso, Kostarika, Hrvatska, Libija, Vijetnam
Nestalne lanice 2009 2011: Austrija, Japan, Meksiko, Turska, Uganda
Stalne i nestalne lanice zajedno ine vijee sigurnosti.
l. 1 Povelje UN-a definiraju se glavni ciljevi:
Odravanje meunarodnog mira i sigurnosti
Razvijanje prijateljskih odnosa izmeu naroda na osnovu uvaavanja principa
jednakih prava i samoopredijeljenja naroda
Postizanje meunarodne saradnje u rjeavanju meunarodnih problema
ekonomskog, socijalnog, kulturnog ili humanitarnog karaktera
Funkcionisanje u ulozi centra za usaglaavanje djelovanja svih naroda na
postizanju ovih zajednikih ciljeva.
U Povelji UN-a, u l.51. precizno je odreeno da svaka suverena i meunarodno priznata
drava, u sluaju agresije na nju ima pravo ne samo da se brani, ve se i UN obavezuje da
pomogne da zatiti tu zemlju od posljedica agresije.
Od svog utemljenja 1945. UN su teile da spoje 2 glavna cilja:
Ouvanje mira i
Poboljanje ivota na planeti
Ideologija UN-a je izraena kroz 6 osnovnih principa kljunih za meunarodne odnose u
21. vijeku:
Sloboda
Jednakost
Sloidarnost
 Tolerancija
Potovanje prirode
Zajedniku odgovornost
BiH 22.5.1992./ 6.4. BiH / 7.4. SAD BiH/
NATO 1949.
Cilj je ukljuiti SAD u odbrambeni mehanizam NATO saveza. Postoji 28 lanica.
l. 5 Napad na bilo koju lanicu NATO saveza, znai napad na sve lanice. NATO se
pozvao na ovaj lan 11. septembra.
90-tih godina je NATO savez postao aktivan u Jugoslaviji.
Poljska, eka, Maarska su 1993.posljednje ule u NATO
VARAVSKI PAKT
Cilj je uspostaviti protuteu NATO savzu. Doktrina Leona Breujea, Sinajeva doktrina.
Maarska, Poljska, Rumunija, ehoslovaka, Sovjetski Savez potpisnice ovog pakta.

INIOCI U MEUNARODNIM ODNOSIMA

Svjetsko trite Osnovna definicija svakog trita jeste da je to odnos ponude i tranje u
datom drutvu dravi, a svjetsko trite bi se ponajprije moglo definirati kao rezultanta
ponude i tranje u svjetskim (meunarodnim) relacijama. Preko svjetskog trita se
najbolje izraava meunarodna podjela rada, koja je bitna osnova ekonomske
meuzavisnosti. Svjetsko trite nije samo izraz ekonomske meuzavisnosti drava, ve
se kroz njega na specifian nain prelamaju mnoga druga kretanja u meunarodnim
odnosima uope.
Na svjetskom tritu ne vae samo zakoni ponude i tranje. Metodi carinske zatite,
embarga, bojkota, monopola, regionalizma, uvoznih kvota i taksi, posebnih standarda,
prelevmana, stand by kredita, pa sve do intervencija drava, u velikoj mjeri modificiraju
pa i anuliraju ekonomske zakone. To sve potvruje tezu da na svjetskom tritu djeluje i
niz drugih inilaca, posebno politikih, vojnih, ideolokih itd.
Karakteristike svjetskog trita:
- perfect competition (savrena konkurencija, jeste stanje na tritu u kojem
se podrazumijeva da postoji veliki broj kupaca i prodavaca, tako da niko
svojim pojedinanim odlukama ne moe uticati na cijene koje se formiraju
na tritu.
- balance of payments (platni bilans, bilans plaanja), jeste sofisticirani
oblik eksploatacije, posebno nerazvijenih zemalja. Taj balance u osnovi je
sistematizirana prezentacija svih privrednih transakcija sa inozemstvom.
- interest aqualizing tax (porez na izjednaavanje kamata), naroito
primjeren amerikom tritu, porez od 15% na kamatu primljenu od
stranih pozajmljivaa.
- lender of last resort (zajmodavac u velikoj nudi), pri emu je funkcija
centralne banke kljuna, jer ona drugim bankama pozajmljuje novac d bi
mogle premostiti trenutnu nelikvidnost.
- invisible hand theorem (teorem nevidljive ruke), pojam ili metafora koja
podrazumijeva da javni interes djeluje nevidljivo, i da je on funkcionalan
primarno putem zadovoljavanja privatnih interesa.
 - hedge fund, fond koji maksimalno reducira rizik, u smislu mogunosti
pada vrijednosti akcija, hartija od vrijednsti, dividendi koje posjeduje,
posjedovanje drugih za koje se prognozira da e im vrijednost pasti.
- go-go fund, odnosno investicijski fond, iji je cilj ostvarivanje
kratkoronog profita i to na nain este promjene investicija, odnosno
vrijednosnih papira u portfelju.
- swap (aranman, ugovor), reciprocitetni kreditni aranman izmeu
centralnih banaka koji im omoguuje posuivanje odreene valute kada
im je potrebna.
- forwards market (terminsko trite), kao trite terminskih ugovora, gdje
postoji vrst sporazum izmeu kupca i prodavca, s jedne, i berze
terminskih poslova s druge strane, prema kojim se kupac ili prodavac
obavezuju da e isporuiti, odnosno prihvatiti isporuku predmeta ugvora
pod uslovima isporuke koje propisuje berza na kojoj se ugovor zasniva.
- capital controls (kontrola kretanja kapitala), gdje se propisi pojedinih
drava koji odreruju da kapital koji je uao u jednu zemlju ne moe izai
iz nje u nekom fiksnom periodu.
- margin call (poziv za uplatu mare), primjenjuje se u oblasti finasijskog
investiranja, uz zahtjev klijentu da doznai novac ili vrijednosne papire na
svoj raun otvoren kod oficijelnih brokera.
- Financial market (finansijsko trite), u savremenim kretanjima na
svjetskom tritu mjesto vie ne mora biti fiziki locirano, a i kupci i
prodavci u momentu sklapanja ugovora ne moraju posjedovati ni robu ni
predmet trgovanja, ni sredstva plaanja. Danas se finansijska trita dijele
na trita novca (krediti, primarno i sekundarno tripte), trite deviza i
trite kapitala (dugorona sredstva i dugoroni vrijednosni papiri)
- Free Rider (problem slobodnog jahaa), nain prikrivanja preferencija
prema javnim dobrima.
- Junk Bond (visoko rizina obveznica), obveznice koje su rangirane ispod
stupnja preporuljivog za ulaganjae od agencija za ocjenu kreditne
sposobnosti. Te obveznice mogu u kratkom roku donijeti veliki profit, ali i
velike gubitke.
Da bi se ostvario profit, extra profit, odnosno dobit i extra dobit, prije svega je potrebno
imati trite na kojemu e se prodavati robe, plasirati kapital, tehnologije, informacije i
komunikacije. Zato za svaku zemlju, odnosno za svakog investitora prije svega je
potrebno imati veliko trite. Svjetski kapital, kapital uope, ima gvozdenu logiku, koja
se zasniva na nekoliko etabliranih pravila: prvo, svaki kapital (bez obzira na pomenuto
porijeklo), prije svega, trai veliko trite. Veliko u teritorijalnom i demografskom smislu.
Drugi uslov da bi kapital uao u dotinu zemlju jeste politika stabilnost te zemlje. Trei
uslov je pravna stabilnost i garancija dotine drave za sudbinu uloenog kapitala. Na
etvrtom mjestu doe jeftina radna snaga i jeftine sirovine. I konano, na petom mjestu,
dolazi geopolitiki poloaj pojedine drave, odnosno mogunost transfera kapitala u ine
zemlje.
Svako trite, pa naroito svjetsko trite karakterizira sljedee:
1. kretanje roba;
2. kretanje kapitala;
 3. kretanje radne snage;
4. kretanje tehnologija;
5. kretanje informacija.

Geografski faktor u meunarodnim odnosima Geografski faktor u meunarodnim

odnosima je vrlo znaajan u promiljanju samih meunarodnih odnosa, kao i drutveno-
politikih sistema koji se javljaju i koji povijesno egzistiraju na odreenim geografskim
podrujima.
Poev jo od Ibn Halduna, Tomasea Campanelle, T. Mora, Montesquiea, pa do
savremenih teoretiara, svi oni insistiraju na razlikovanju vie geografskih elemenata u
kojima se ogledaju znaajne uloge u djelovanju tzv. prirodnih uslova koji utjeu na ivot
ovjeka i cjelokupnog drutva. Stare teorije glavni znaaj pripisuju klimi ili reljefu tla,
kao i smaim kvalitetima tla. Tano je da je jedan od najznaajnijih utjecaja na
spoljnopolitiko ponaanje drava - njihov poloaj i prostor. Granice izmeu drava, kao
linije razdvajanja meu dravama se uglavnom dijele na prirodne, ali se dijele i na tzv.
etnike, u smislu da je jedan etnos-narod-nacija uokviren u granicama iste drave.
Problem je u tome to je na cijeloj planeti teko nai primjer takvog idealnog
razgranienja: gdje se poklapaju prirodne sa etnikim granicama. S obziro da je ovo
nacionalno-etniko pitanje jako zamreno i da na svim kontinentima postoji izuzetna
nacionalno-etnika arolikost, ovo pitanje graninog uokvirivanja etnosa je veoma
problematino i ono po pravilu dovodi do velikih sukoba izmeu pojeidnih drava i
problema u ukupnim meunarodnim odnosima.

Vojna mo kao faktor meunarodnih odnosa Po definicji, vojna mo ograniava

potencijalni izbor politikih odluka, jer ona u biti predstavlja posredni faktor u donoenju
odluka, prije svega voa i sve bulumente koja se stara o nacionalnoj bezbjednosti.
Kada se promilja o teoriji sile uglavnom se od sedamdeseetih godina prolog stoljea
misli na suavanje razlika u vojnim sposobnostima izmeu suprotstavljenih velikih sila
za koje se pretpostavlja da poveavaju mogunost izbijanja meusobnog rata. Amerika
politka, prije svega, preferira teorija sfere utjecaja, a to je SAD zajedno sa svojim
evropski saveznicima odreene regione svijeta vide pod utjecajem i kontrolom sopstvene
sile.

Nacija kao faktor meunarodnih odnosa Nacija je drutveno-historijska kategorija

koja se javlja tek na odreenom stepenu razvoja drutva (s pojavom modernog
kapitalizma). Nju odreuje zajedniki teritorij, zajedniki jezik, zajednika kultura i
tradicija, u mnogim sluajevima zajednika vjera i vjerska tradicija, a mnogi tomu dodaju
i odreene psiholoke karakteristike. Bez obzira na sve to, buenje nacionalne svijesti i
sam nastanak nacija vezan je za odreen stepen razvoja ljudskog drutva, koji se u osnovi
vee a nastankom i pojmom savremen drave. S nastankom nacije javlja se i
nacionalna drava koja, bez bozira na sve teorijske kontroverze, u osnovi predstavlja
oblik dravnog organiziranja nacije, tako da se esto, naroito na anglo-saskonskom
jezikom podruju, pojam nacije i drave poistovjeuje.
Meunarodni odnosi su u osnovi odnosi izmeu drava ili globalnih drutava. U tom
kontekstu narod ili nacija su izuzetno znaajni faktori ili subjekti meunarodnih odnosa.
U pojmovnom smislu razlika izmeu naroda (etnosa) i nacije je u tome to je ovo potonja
vezana za savremeni produkcioni odnos i za savremeno trite i za neto iri pojam onoga
to se naziva civilizacija, opa kultura, jezik i tradicija.
to se tie analize meunarodnih odnosa, veoma je bitna ta veza izmeu nacije i drave, s
obzirom da je drava bitniji faktor ili subjekt meunarodnih odnosa. To je i stoga to se
sutinski interesi odreenih nacija po pravilu identificiraju sa interesima pojedinih
drava. Poseban problem te identifikacije jeste u dravama koje su po ustavnom ureenju
federacije ili konfederacije. U tim situacijama esto dolazi do raskola izmeu tzv.
dravnih i nacionalnih interesa.

SPOLJNA POLITIKA I SPOLJNO-POLITIKO ODLUIVANJE

Svaka politika se dijeli na unutranju i spoljnu politiku, a svaka od tih politika, naravno,
zavisi od politikih sistema dotine drave i njenog ustavnog ureenja. Svaki subjekt
meunarodnih odnosa ima svoj centar odluivanja, koji kreira spoljno politike poteze i
akcije. Svaka drava ima razliite sisteme i razliita ustavna ureenja. Smatra se da su od
naroitog znaaja samo one spoljno-politike odluke koje su uzor ili povod za spoljno-
politiku akciju. To znai da su te spoljno-politike odluke sukladne ustavnom odreenju
i politikom sistemu date drave da se efikasno provode.
Predsjedniki sistemi (ameriki, francuski, ruski itd) daju primat predsjedniku drave,
klasini parlamentarni sistemi (Velika Britanija, Indija itd.) daju primat premijeru ili
predsjedniku vlade, tzv. dogmatski sistemi (Kina, Kuba itd.) daju primat predsjedniku
vladajue partije, dok se u istinskim demokratskim sistemima spoljno-politiko
odluivanje zasniva na uzajamnoj konsultaciji i uvaavanju svih relevantnih faktora koji
su ustavom odreeni (Njemaka, skandinavske zemlje itd.). Kada se govori i spoljno-
politikim odlukama i njihovim izvriocima, pretpostavka je da u ui krug odluilaca
ulaze, prije svega, predsjednici, premijeri, efovi drava, te istaknuti lanovi vlade (po
pravilu ministri inostranih poslova) itd.

Demografski faktor u meunarodnim odnosima Teritorijalno ogromne zemlje (Kina,

Indija, Brazil, Indonezija, itd.) postaju velike sile i to ne samo u demografsko-
populacijskom smislu, ve sve vie i u ekonomskoj, pa i vojnoj moi. Stoga moemo rei
kako je demografski faktor veoma znaajan za ukupne odnose u svijetu. Kada se govori o
demografskom faktoru u meunarodnim odnosima, danas se jednostavno ne moe
zanemariti injenica broja stanovnika jedne zemlje, veliine njenog trita, posebno s
aspekta to su mnoge od tih zemalja ve postale izuzetno bitan ekonomski pa i vojni
faktor.
Demografska nauka se u osnovi temelji na pojmovnim kategorijama kao to su natalitet,
fertilitet, mortalitet. Gotovo da se moe aksiomatino postaviti tvrdnja da nerazvijeni i
siromani doivljavaju demografsku eksploziju i apsolutnu prenapuenost sopstvenih
teritorija, a da bogati i razvijeni imaju problema s biolokom supstancom, odnosno da
boluju od tzv bijele kuge ili poasti, jer im je struktura stanovnitva, gledano po
starosnoj dobi, apsolutno nepovoljna.

DRAVA KAO SUBJEKT MEUNARODNIH ODNOSA

Drava je neosporno glavni subjekt meunarodnih odnosa, a po mnogim autorima ona je
i jedini subjekt meunarodnih odnosa. injenica je da se bez drave meunarodni odnosi,
pa ni ostali subjekti, ne mogu odrediti. Mnogi teoretiari smatraju da su meunarodni
odnosi u biti upravo odnosi izmeu drava.
Bitne karakterisitke svake drave (za razliku od ostalih subjekata meunarodnih
odnosa) jesu: teritorija, stanovnitvo i glavni centar odluivanja u datoj dravi
(vlada, skuptina, sabor, kongres, parlament i slino). Postojanjem ova tri
elementa ispunjeni su elementarni uslovi za postojanje drave. Pored pomenutih
obiljeja, bez kojih ne moe postojati drava, veina modernih drava ima i nek
druge zajednike karakteristike za meunarodne odnose. Te karakteristike su
vezane, prije svega, za jedinstven ekonomski prostor, odnosno privredne cjeline,
za specifine ekonomske, vojne i politike saveze. Takoer, drave, a posebno tzv.
nacionalne drave, imaju specifina kulturna obiljeja (nacionalna kultura), ili
ono to se u teoriji politikih sistema naziva drutveno-historijska klima i
tradicija.

Dravna teritorija Dravna teritoija je dio prostora (kopna, vode, zranog prostora)
koji naseljava i koristi odreeno stanovnitvo i koje se nalazi pod vlau vlade te drave.
Bitne funkcije neke teritorije koje odreuju i mjerila za opisivanje i komparaciju dravnih
teritorija su:
a) Veliina teritorije koja se kvantitativno izraava veliinom njene povrine
(u kilometrima kvadratnim). Drave s malom (neznatnom) povrinom (tzv.
patuljaste drave) esto imaju sporan status i ne smatraju se uvijek
subjektima meunarodnih odnosa i meunarodnog prava (San marino,
Monako, Lihtentajn itd.), iako ima izuzetaka, kao npr. Malta koja je
lanica Evropske unije, te Vatikan koji je zahvaljui da je na njenom elu
papa veoma znaajan subjekt meunarodnih odnosa.
b) Kvalitet pod kavlitetom odreene teritorije, odnosno povrine jedne
drave, primarno se misli na ekonomsku vrijednost zemljita, podzemlja,
voda i pdomorja, na rudna i umska bogatstva, na kvalitet poljoprivrednog
zemljita, n energetske resurse (nafta, plin, ugalj itd.)
c) Geografski poloaj obiljeje teritorije koje je jedinstveno za svaku
dravu, tie se njenog poloaja na planeti Zemlji. U vezi s tim drava se
opisuje poloajem koji zauzima, a koji sa sobom nosi razliite posljedice,
a i odreuje njene susjede, tj. Vrste utjecaja koje drava trpi (ekonomske,
saobraajne, politike, vojne, kulturne itd.). Od poloaja drave (njenog
geopolitikog poloaja) zavisi njeno uee na svjetskom tritu, a esto i
njena izloenost oruanim napadima.

Stanovnitvo drave Stanovnitvom drave smatraju se ljudi koji na njenoj teritoriji

trajno prebivaju (ne i oni koji se u datom trenutku zateknu na toj teritoriji). Za
meunarodne odnose su znaajna bitna obiljeja stanovnitva u pojedinim dravama, zato
to ljudi ine subjektivni element drave, a u krajnjoj konzekvenci su i glavni nosioci
meunarodnih odnosa.
Broj stanovnika je osnovno kvanitativno mjerilo za mo drave, iako ni on kao ni
veliina teritorije nisu primarni na utjecaj koji dotina drava ima u meunarodnim
odnosima. Pored broja stanovnika, kada se govori o stanovnitvu jedne drave, esto su
mnogo vanije tzv. kvalitativne osobine stanovnitva. Tu se primarno misli na prosjenu
starost stanovnitva, natalitet i mortalitet, posebno na mortalitet dojenadi, zatim na
odnos izmeu polova, na stepen urbanizacije, te naroito na obuhvaenost i kvalitet
zdravstva, te pismenost i stepen obrazovanja. U klasinim teorijama meunarodnih
odnosa znatna panja se posveivala nacionalnom sastavu stanovnitva. U vezi s tim,
drave su se uglavnom svrstavale u tri grupe:
- nacionalno homogene drave ili nacionalne drave u doslovnom
smislu rijei. To bi bile drave ije stanovnitvo u potpunosti ili ogromnoj
veini pripada jednoj naciji.
- drave ije se stanovnitvo sastoji iz vie nasija ili njihovih dijelova. I to
su uglavnom u ustrojstvu politikog sistema federalne drave, te pojedine
ustavne monarhije. Sluajevi gdje je stanovnitvo nacionalno homogeno,
ali se ipak ne radi o pravim nacionalnim dravama.
- drave iji je nacionalni karakter prilino teko odrediti. Radi se o
novnonastalim dravama (naroito one koje su nastale kao rezultat
antikolonijalnih revolucija), ije stanovnitvo jo nije u dovoljnoj mjeri
razvilo nacionalnu svijest i gdje je jo uvijek zadrana ak i plemenska
identifikacija (naroito su upeatljivi primjeri mnogih novonastalih drava
u Africi).
U podgrupu bi spadale i tzv. imigracione drave, ije stanovnitvo preteno
predstavljaju doseljenici iz drugih drava ili njihovi potomci. Glavno obiljeje ovih
drava je u tome to se imigranti nisu primarno drali u tzv. nacionalnim grupama, ili
grupama prema svom porijeklu, ve su se pretapali pred utjecajem, prije svega zajednike
religije i kulture.

Dravna vlast (vlada) Po pravilu vlada se izabira i organizira u skladu s nacionalnim

zakonodavstvom, a vanjski poslovi svake drave se po pravilu vode preko specijalnog
nadletva za vanjske (spoljne) poslove. Pod pojmom vlada se ne podrazumijeva samo
ono znaenje koje ona ima u ustavnom pravu, odnosno samo onaj organ koji se tako po
ustavu naziva. Zakoer, to nije samo ue izvrno ili izvrno-politiko tijelo, ve ukupnost
svih organa koji su ovlaeni da donose odluke u ime cijele drave i koje se kao takve
prihvataju u inostranstvu. To znai da pod vladom ne podrazumijevamo samo one organe
koji formalno donose obavezne odluke u odnosu na datu dravu i inostranstvo, ve i na
one odluke i institucije koje esto ustavom nisu ni odreene, a koje de facto imaju veliki
utjecaj. Nasuprot tome, neke institucije i pored toga to su zakonom promovirane, teko
ili nikako postaju dio politike stvarnosti. Razlog je u tome to se politiki program i
poredak ne mogu stvarati nezavisno od realnih drutvenih, ekonomskih i politikih
odnosa.
Demokratske politike forme mogu da dobiju pun sadraj jedino ako je poloaj vodeih
drutvenih snaga takav da one imaju potreban stupanj samostalnosti prema organima
javne vlasti u jednoj dravi. Tu isto tako, veliku ulogu igra i stupanj prosvjeenosti i opa
politika kultura biraa. Ukoliko je jedno drutvo vie birokratizirano utoliko je u
njemu jai faktiki monopol aparata javne vlasti. S druge strane, ukoliko ne postoje
smaostalne drutvene snage, koje su u stanju da kontrliraju taj aparat utoliko je manje
izgleda da demokreatkse institucije uspjeno djeluju u praksi. To vai za svaki poredak.
Ustrojstvo i meusobni odnos politikih institucija svodi se na tri osnovna pitanja:
a) ko bira vladajue rukovodee politike organe - moe dati odgovor na pitanje da
li se radi o autokratskom ili dmeokratskom politikom sistemu.
b) kako su oni organizirani i kakav im je meusobni odnos - Odnos izmeu
zakonodavnih, izvrnih i sudskih organa vlasti. U tom pogledu postoje tri sistema:
jedinstva vlasti, podjele vlasti i saradnje izmeu organa nosilaca vlasti. Sistem
jedinstva vlasti pretpostavlja da je vlast u svim svojim funkcionalnim oblicima, u
krajnjoj liniji koncentrirana u jednom organu i da iz njega proizlazi, po pravilu, u
predstavnikom parlamentu, saboru. Sistem podjele vlasti postoji tamo gdje je
striktna podjela, sa dovojenim nadlenostima svake od tri vlasti, tj. Zakonodavne,
izvrne i sudske, i gdje po pravilu jedna drugu ograniava i kontrolira. Sistem
meuzavisnosti i saradnje najpotpunije je razraen u parlametarnim sistemima
britanskog tipa. Tamo parlament bira vladu i ona je pred njim odgovorna, ali ima i
odreeni stupanj samostalnosti.
Ako je osnovni kriterij oblik vladavine, onda bi on vodio klasificiranju na
monarhije i republike, a oblik dravnog ureenja na unitarne i federalnoureene
drave. Oblik dravne vlasti predstavlja najee primjenjivani kriterij za
klasificiranje politikih sistema. Njegovom primjenom dolazi se do podjele
sistema na predsjednike, parlamentarne i skuptinske. U sva tri sistema sudska je
vlast odvojena od prve dvije, a nain biranja, odnosno imenovanja sudaca ne utie
bitno na njihovu nezavisnost.
c) da li su oni , i ako jesu, ime ogranieni Jedna nain ograniavanja te vlasti
jeste pisani ustav, koji propisuje nain na koji se politika vlast vri, zatim
proklamira graanska i politika prava pojedinaca. Ustavi su imali i danas imaju
veliki demokratski znaaj u razvoju pojedinih politikih sistema, naroito u
pogledu zatite pojedinaca od samovolje drave. Mnogo direktniji oblik kontrole
vlasti se ostvaruje neposrednim ueem graana u vrenju vlasti kroz razne
forme neposredne demokracije. Jedan ogranieni oblik takve direktne kontrole
javne vlasti jeste referendum, naroito ako je ustavom ili zakonom unaprijed
propisano kad treba da se raspie. Neuporedivo ire mogunosti u opoj kontroli
vlasti prua sistem neposredne demokracije, lokalne samouprave i sl., gdje jedan
irok krug pitanja rjeavaju graani neposredno.

MEUNARODNE ORGANIZACIJE KAO SUBJEKTI

SAVREMENIH MEUNARODNIH ODNOSA

Meunarodna organizacija promatra se kao zajednica vie drava osnovana

meunarodnim ugovorm, zajednica koja ima vlastite organe, a slui postizanju
zajednikih odreenih ciljeva. Mnogi autori smatraju da pored drave, meunarodne
organizacije spadaju u drugu grupu osnovnih meunarodno-pravnih lica. U tom smislu
meunarodne organizacije su subjekti meunarodnog prava koje su nastale voljom aktera,
odnosno drava, kao udruenja ili asocijacije sa posebnim pravnim subjektivitetom i
statusom koji omoguuje pravnu nezavisnost i autonomiju pri vrenju poslova vezanih za
taj autonomni i nezavisni status u odnosu na druge pravne subjekte. Meunarodne
organizacije imaju svoj osnovni dokument, organe, po pravilu zajedniko tijelo i imaju
osnovne elemente subjektiviteta, gdje spadaju pravna sposobnost predstavljanja kod
drugih meunarodno-pravnih lica, te sposobnost voenja pravnih postupaka u odnosu na
meunarodne i unutranje pravne postupke. Oni takoer posjeduju meunarodno pravo i
obavezu, te ugovornu sposobnost za sklapanje meunarodnih ugovora, sposobnost
posjedovanja svojine i sposobnost posjedovanja inilaca autonomnog obavljanja poslova.
Tu spadaju i diplomatske privilegije i imuniteti najviih slubenika meunarodne
organizacije, kao i privilegije i imuniteti same organizacije.
Porast broja meunarodnih organizacija uzrokuju sljedei faktori:
- drave vie nisu samodovoljne, i nuno trae mogunost udruenog
djelovanja;
- razvoj vojnih i tehnikih sredstava uinio je postojanje bilo kakvih utvrda
nemoguima;
- stvaranje socijalistikih drava nakon Drugog svjetskog rata i
hladnoratovska polarizacija vojnih, politikih, ideolokih i ekonomskih
snaga tadanjeg svijeta ubrzali su i ojaali trendove parcijalnog,
blokovskog povezivanja;
- u danmanjoj fazi mirnijih meunarodnih odnosa prirodno je da jaa elja
najveega broja drava da djeluju aktivno u raznim meunarodnim
organizacijama koje su se pokazale kao korisni instrumenti usklaenog
djelovanja i rjeavanja meunarodnih problema.
Meunarodne organizacije obino se dijele na:
a) meunarodne vladine organizacije, u kojima drave djeluju na osnovi
meunarodnog ugovora (statuta) i
b) meunarodne nevladine organizacije, koje tvore iroki krug razliitih skupina,
grupa i pojedinaca iz razliitih drava.
Meunarodne vladine organizacije imaju u svom lanstvu drave koje djeluju u njima
preko svojih slubenih predstavnika. Te organizacije uspostavljaju normalne
meunarodne odnose u meusobnoj komunikaciji, a meunarodna organizacija se ne
pojavljuje kao neko naddravno ili supranacionalno sredite koje bi moglo donositi
odluke mimo volje drava uljanjenih u organizaciju. Meunarodne vladine organizacije
dijele se na: univerzalne (UN i njihove specijalizirane agencije) i regionalne
(Sjevernoatlantski savez, Organizacija afrikog jedinstva itd.)
Meunarodni odnosi, kao dinamini procesi koji se zbivaju u meunarodnoj sredini,
toliko su narasli i nabujali da zbog svoje kompleksnosti uz aktivnost drave zahtjevaju
formiranje novih institucija koje e moi:
- unapreivati saradnju (ekonomsku, politiku, kulturnu, drutvenu),
- pomoi u rjeavanju meunarodnih konflikata,
- osigurati ili bar pomoi u osiguranju vlastite dobrane i nacionalne
sigurnosti.
Charles W. Keagley i Eugene R. Wittkopf smatraju da danas postoje dvije glavne vrste
nedravnih inilaca meunarodnih odnosa, i to: meuvladine organizacije (MVO), iji su
lanovi drave i nevladine organizacije (NVO), iji su lanovi pojedinci i grupe. MVO
su institucije koje su stvorile i u kojima uestvuju vlade drava, a koje im daju ovlasti da
donose kolektivne odluke u vezi s posebnim globalnim problemima. NVO su
transnacionalne organizacije privatnih graana koje u odnosu na UN imaju konsultativan
status. One ukljuuju profesionalna udruenja, fondacije, multinacionalne korporacije,
odnosno meunarodno aktivne grupe, koje su udruene u radu na zajednikim interesima.
MVO stvaraju drave u cilju rjeavanja zajednikih problema i to im daje mo da ostvare
ciljeve koje su im drave dodijelile. Zato su MVO mnogo vanije od NVO, jer su njihovi
lanovi drave i kao takve su produkt meudravnog sistema na globalnom nivou koje su
proizvele odluke drava.
Termin NVO se moe primjeniti na sve neprofitne organizacije koje su nezavisne od
vlade. Takoer je uobiajeno da se o njima misli kao o intersocijalnim organizacijama
koje doprinose pregovorima o globalnoj kontroli skoro svih pitanja javne politike. NVO
povezuju globalno drutvo formiranjem mrea koje zastupaju politike promjene. Zbog
toga mnoge NVO formalno djeluju uzajamno sa NVO.

TRANSNACIONALNI SUBJEKTI MEUNARODNIH ODNOSA

Transnacioalni subjekti meunarodnih odnosa karakteriziraju se, prije svega, u tome to

su u njima okupljeni ljudi iz razliitih drava, bez posredovanja svojih drava. Osim
vladinih i nevladinih organizacija tu su i transnacionalni politiki pokreti.
Meunarodni politiki pokreti okupljaju ljude razliitih nacionalnosti i dravljanstava,
koji ne tee samo jednom djelominom ili privremenom cilju, ve usvajaju iru politiku
ideologiju, uenje ili program i zalau se za njihovo usvajanje i ostvarivanje u cijelom
svijetu. Takvi pokreti su esto vani inioci, ali ne i subjekti meunarodnih odnosa. Za
njih je naroito karakteristino to to tee radikalnim promjenama u meunarodnoj
politici i to vjeruju u prednost odreene ideologije i odreenih drutvenih politikih
sistema. Organizacija meunarodnih politikih pokreta esto nije jasna i oni esto djeluju
i bez pisanih progama, statuta i bez razraene organizacije i utvrenih organizacionih
oblika. S druge strane, pripadnici tih pokreta po pravilu su mnogo privreniji pokretu
nego to su to lanovi meunarodnih nevladinih organizacija i slino. Danas se kao
najvaniji meunarodni politiki pokreti uglavnom pominju meunarodne politike
internacionale, koje su faktiki asocijacije nacionalnih stranaka, koje polaze od iste
ideologije (socijalistike, liberalistike, konzervativne, komunistike itd.) i imaju iste
politike programe. Danas u tijelima meunarodnih javnih organizacija koje su
sastavljene od lanova predstavnikih tijela u dravama-lanicama, kao to je to sluaj sa
Savjetodavnom skuptinom savjeta Evrope i Parlamentarnom skuptinom Evropske
unije, pripadnici srodnih nacionalnih stranaka se udruuju, bez obzira da li su lanovi
polititkih internacionala ili ne.

TRANSNACIONALNE PRIVREDNE ORGANIZACIJE

Krajem 19. i poetkom 20. stoljea javljaju se velike privredna preduzea, kao to su
karteli, trustovi, monopoli ioligopoli, koja jako djeluju na prostoru odreene drave i
dobrim dijelom su pod njenom kontrolom, imaju razgranate meunarodne akcije i esto
djeluju nezavisno od vlada, rukovodei se primarno posebnim interesima svojih
suvlasnika i upravljaa, odnosno finansijskog kapitala. Takva preduzea su odigrala
veliku ulogu u kolonijalnim osvajanjima. Po pravilu to je zemlja razvijenija, to je
sklonija da igra aktivnu ulogu u svjetskoj politikoj ekonomiji. Bogate drave imaju
interese da se prostiru daleko van njihovih granica i po pravilu imaju i mogunost da ih
realiziraju i zatite. Zapravo drave koje imaju veliku ekonomsku mo i koje su veoma
ukljuene u meunarodnu produkciju i trgovinu istovremenosu veoma snane i u vojnoj
sili, samom injenicom to je vojna mo direktno u funkciji ekonomskih potencijala.
Drutveni bruto-proizvod (DBP) se esto koristi u kombinaciji sa ostalim faktorima da bi
se identificirale veliine velike sile, to je vaan element za predvianje globalnog
interesa i angairanosti pojedinih zemalja. Nivoi produktivnosti i prosperiteta, takoer,
utiu na spoljnu politiku siromanih drava pri dnu hijerarhije. One ponizno udovoljavaju
eljama bogatih od kojih zavise ili se ponekad prkosno bune ne dozvoljavajui da drugi
upravljaju njihovim meunarodnim ponaanjem.
Meunarodni karteli predstavljaju sporazum izmeu nekoliko krupnih preduzea o
raspodjeli svjetskog trita, utvrivanju cijena i ukupne proizvodnje, ime se podstie
njihov monopolistiki, tj. oligopolistiki poloaj.
Vienacionalnim preduzeima je svima zajedniko to to imaju u vidu sistem privrednih
jedinica, koje su rasporeene u vie drava i podreene jednom centru. Sredite
preduzea je u jednoj dravi, a jedinice van te drave mogu biti ili dijelovi (brane)
samog tog preduzea, nad kojima ono ima potpunu vlast, ili njegova filijale (drutva-
keri) gdje se nadzor vri posredovanjem odgovarajueg za kontrolu dovoljnog dijela
akcija. Prema najirem gleditu, da bi se radilo o multinacionalnoj kompaniji, dovoljno je
da postoji ogranak kompanije u jednoj stranoj dravi, ali se ipak smatra da treba da bude
u vie drava.
Dananje velike multinacionalne kompanije odravaju gotovo ravnopravne odnose s
pojedinim vladama preko svojih specijalnih nadletava za vanjske poslove. Djelujui
na razliitim tritima i u raznim uvjetima rada, kredita i radnih odnosa, korporacije
mogu jeftino proizvoditi i prodavati. U pozitivne strane takva udruena djelovanja
krupnog kapitala obino se ubraja dinamian razvoj svjetske privrede, uvoenje bre
modernizacije, izravnjavanje tehnolokog razvoja pojedine zemlje, prevladavanje uskih
granica nacionalnog trita i izvoza, ubrzavanje znanstvenoistraivakog rada.

TRANSNACIONALNE VJERSKE ORGANIZACIJE

Religija je u razliitim oblicima utjecala i na nacionalne ideologije, nacionalnu

emancipaciju i homogenizaciju, te posebno na ukupnu tradiciju i kulturu. Pored
lokalnih i nacionalnih, postoje i meunarodne religije, tzv. monoteistike religije
koje pripovijedaju vjerovanje u samo jednog boga, ili tzv. objavljene religije, temeljene
na Boijoj objavi (judaizam, kranstvo, islam). Te meunarodne religije, odnosno
vjerska uenja imale su i imaju sljedbenike u velikom broju zemalja i one su se,
posmatrano historijski, i u irem smislu rijei ispoljavale kao vaniji subjekti
meunarodnih odnosa.
Bitno njihovo obiljeje jeste proporcionalno veliki broj sljedbenika (iskazan u milionima
ljudi), koji oduvijek tee da se grupiu, pa i institucionalno organiziraju u odreenim
dijelovima svijeta.

Katolika crkva Najvre organizirana meunarodna crkva jeste katolika crkva. Ona
poiva na razvijenom sistemu pravila i ima strogu hijerarhiju, na ijem se elu nalazi
papa u svojstvu Vrhovnog sveenika svjetske crkve. Pored pape u Vatikanu djeluje i
skup kardinala, koji obezbjeuje jedinstvo Katolike crkve i utvruje nain ponaanja i
djelovanja svekoliko katolikog klera.
Duga i bogata tradicija Katolike crkve stavila je pod njenu kontrolu niz organizacija i
institucija, meu kojima je znaajan broj meunarodnih nevladinih organizacija.

Pravoslavna crkva Kranska crkva je 1054. godine podijeljena na zapadnu

(Katoliku) i istonu (Pravoslavnu). Kasnije su se od katolika ponovno odvojili
protestanti. Pravoslavna crkva je skup hrianskih pomjesnih ili upravno samostalinh
crkava. Za razliku of Katolie crkve koja je univerzalnog karaktera, s jedinstvenom
hijerarhijom i centrom odluivanja i sl., Pravoslavna crkva je, prije svega, organizirana na
autokefalnom, odnosno nacionalnom principu. Na meunarodnom planu, nominalno na
elu Pravoslavne srkve i danas je Vaseljanski sabor sa sjeditem u Istanbulu, a
Carigradska patrijarija i njen patrijarh su samo primus inter pares meu drugim
crkvama i patrijarijama. Vaseljanski sabor je znaajan to je on vrhovna vjerska instanca,
koja daje autokefalnost pojedinim pravoslavnim crkvama.

Islam Islam u izvornom prevodu sa arapskog znai predanost jednom Bogu. To je

monoteistika religija koja je nastala na Arapskom poluotoku u VII vijeku nae ere.
Danas je druga najrasprostranjenija religija na svijetu sa neto vie od 1.3 milijarde
sljedbenika. Sve od 1924. godine ulogu vrhovnih poglavara svih muslimaa imali su
halife, koji su se smatrali nasljednicima Muhammeda, kao vrhovnog vjerskog autoriteta i
voe, ali i svjetovnog vladara. Poslije turske revolucije, sa sultanataom je ukinut i halifat,
iako je bilo pokuaja nekih arapskih vladara da preuzmu ulogu halife.

Judaizam Judaizam je najstarija od tri svjetske religije. Judaizam je i IZVOR i

kranstva i islama. Nakon dugih godina progonstva idovu su shvatili da e prestati
trpjeti samo ako ponovno budu mogli ivjeti u svojoj vlastitoj zemlji. Iz tih shvaanja,
ideologije i elja rodio se cionizam ijom zaslugom je i uspostavljena drava Izrael.
Godine 1942. cionistiki pokret usvaja tzv. Baltimorski program, koji poziva na
uspostavu idovkse drave u britanskom mandatu Palestini. Drava Izrael uspostavljena
je 14. maja 1948. odlukom Generalne skuptine UN. Judaizam kao religija i kao
pripadnost jednom narodu je nedjeljivo. To je jedinstven identitet ako idov eli biti i
ostati idov, to razlikuje idovstvo od ostalih religija. DO OVDE

UJEDINJENE NACIJE KAO BITAN SUBJEKT MEUNARODNIH

ODNOSA

Ujedinjene nacije (UN) su najpoznatija svjetska organizacija. Ono to ih izdvaja od

veine drugih MVO jeste njihovo skoro univerzalno lanstvo, ukljuujui danas 192
nezavisne drave iz cijelog svijeta. U lanu 1. Povelje UN definiraju se glavni ciljevi ove
organizacije:
- odravanje meunarodnog mira i bezbjednosti;
- razvijanje prijateljskih odnosa izmeu naroda na osnovu uvaavanja
principa jednakih prava i samoopredjeljenja naroda;
- postizanje meunarodne saradnje u rjeavanju meunarodnih problema
ekonomskog, socijalnog, kulturnog ili humanitarnog karaktera i
 unapreivanje i podsticanje potovanja ljudskih prava i osnovnih sloboda
za sve;
- funkcionisanje u ulozi centra za usaglaavanje djelovanja svih naroda na
postizanju ovih zajednikih ciljeva.
U lanu 51. Povelje precizno je odreeno da svaka suverana i meunarodno priznata
drava, u sluaju agresije na nju, ima ne samo prava da se brani, ve su i UN obavezne da
pomognu i zatite tu zemlju od posljedica same agresije. Od svog utemeljenja 1945.
godine UN su teile da spoje dva glavna cilja: ouvanje mira i poboljanje ivota na
Planeti. Ideologija UN izraena je kroz njenih est osnovnih principa kljunih za
meunarodne odnose u 21. vijeku: sloboda, jednakost, solidarnost, tolerancija, potovanje
prirode i osjeaj za zajedniku odgovornost.
Savjet bezbjednosti je jedan od 6 osnovnih organa uspostavljenih Poveljom UN; ostali su
Genralna skuptia, Ekonomski i socijalni savjet, Starateljski savjet, Sekretarijat i
Meunarodni sud pravde. U Generalnoj skuptini, jedinom organu u kome su zastupljeni
svi lanovi, odluuje se po veinskom principu, pri emu ni jedna drava nema pravo
veta. Za razliku od savjeta bezbjednosti, koji na osnovu Povelje UN ima ovlatenje da
pokree akcije ukljuujui i upotrebu sile, Genralna skuptina jedino moe da daje
preporuke. Generalna skuptina se bavi bezbjednosnim, kao i socijalnim i ekonomski
problemima. Ako neka od ovih razliitih jedinica u velikoj porodici UN zauzima
centralno mjesto u cjelokupnoj strukturi ove organizacije, onda je to Generalna skuptina.
Budet UN sastoji se od tri odvojena elementa: osnovnog budeta, budeta za odravanje
mira i budeta za dobrovoljne programe. Drave doprinose dobrovoljnim programima i
nekim od mirovnih akcija po svom nahoenju. Doprinosi osnovnom budetu i ostalim
mirovnim akcijama se razrezuju. Osnovni problem u UN je u tome to oni sa veinom
glasova (manje razvijene zemlje) nemaju novac, a najnaprednije zemlje nemaju glasove.

SPOLJNOPOLITIKA SREDSTVA

Izbor sredstava u okviru spoljnopolitikog odluivanja je u osnovi opredjeljivanje za

djelatnost koja postojeu situaciju treba da promijeni ili ouva u cilju realizacije
izabranog spoljnopolitikog cilja. Spoljnopolitiki cilj se uglavnom sastoji u postizanju i
obezbjeenju odreene vrijednosti. Shodno tome, sredstvo je primarno politika
djelatnost i akcija, i kada se ono upotrijebi to je posljedica ve donesene politike odluke.
Veina spoljnopolitikih odluka donosi se kao posljedica meuzavisnosti drava i ostalih
subjekata meunarodnih odnosa. Jedan subjekt, po pravilu, ne moe da postigne svoj
spoljnopolitiki cilj bez saradnje ili bar pristanka nekog drugog subjekta meunarodnih
odnosa ili vie njih. Razumljivo je da niz unutranjopolitikih odluka ima i
spoljnopolitike posljedice ili se preduzimaju djelimino, imajui u vidu i
spoljnopolitike ciljeve, ali su sasvim rijetke spoljnopolitike odluke koje kao sredstvo
predviaju iskljuivo unutranju akciju, te prema tome, ni najmanje ne dotiu druge
subjekte.
Sutinu sredstava ini nain na koji se utie na ponaanje ostalih subjekata, a njegov
oblik predstavljaju radnje koje se u tu svrhu preduzimaju. Sredstva u fomralnom smislu,
koja su ustvari kombinacija sredstava u sutinskom i materijalnom smislu, nazivaju se
postupcima (tehnikama) u spoljnjoj politici. Danas se moe rei da su glavna sutinska
sredstva u spoljnjoj politici: ubjeivanje, obeanje, prijetnja, nagrada, kazna i prinuda.
a) Ubjeivanje je sredstvo kojim jedan subjekt nastoji da drugoga iskljuivo uvjeri
da treba da se ponaa kako to prvom subjektu odgovara, uz iskljuivo koritenje
razloga (argumenata). Karakteristino je za one subjekte koji nemaju izrazite
materijalne moi, ali raspolau velikom moralnom snagom, kao to su npr.
Univerzalne meunarodne organizacije koje se zalau za opeprihvaene ciljeve.
b) Obeanje je stavljanje u izgled koristi drugom subjektu ako se bude ponaao na
eljeni nain. U ovom sluaju se preutno priznaje da ne postoji obaveza druge
strane, te se za to obeava odgovarajua protuuslaga. Razmjena obeanja je
svakodnevna pojava u meunarodnim odnosima i poveznaa je s isto pominjanim
naelom uzajamne koristi. Ono to je za ubjeivanje bliskost u sonovnim
pogledima, to ej za obeanje povjerenje koje se gradi i rui sopstvenom praksom u
pogledu izvrenja meunarodnih obaveza. Kada je povjerenje smanjeno moraju se
pruiti izvjesna jemstva da e obeanje biti izvreno, bilo tako to oba
razmijenjena obeanja istovremeno poinju da se izvravaju, to se daje neka
vrsta zaloge ili to obeanje garantira neki trei subjekt, u koga primalac obeanja
ima vie povjerenja.
c) Prijetnja je stavljanje u izgled tete za drugog subjekta ako se ne povinuje
zahtjevu prijetioca. Prijetnjom se druga strana moe navoditi na injenje ili
neinjenje, pasivnost. Prva vrsta prijetnje moe se nazvati primoravanjem, dok se
za drugu koristi izraz odvraanje. Klasian, visoko formalizovan i pravno priznat
oblik prijetnje bio je ultimatum, gdje se prijetilo primjenom oruane sile (ratom),
ukoliko se druga strana ne ponaa na eljeni nain. Smatra se da prijetnja da bi
bila uspjena s gledita prijetioca, treba da ispunjava izvjesne uslove. Ona treba
da bude stvarna, tj. Da postupci kojima se prijeti zaista mogu da tete drugoj
strani. Drugi uslov koji prijetnja treba da ispuni sasotiji se u njenoj ostvarljivosti.
Prijetilac treba da uini ono to najavljuje, inae e prijetnja biti prazna.
Neizvrene prijetnje u prolosti, naroito ako je vlada bila upadljiva u
blefiranju, umanjuju utisak novih prijetnji.
d) Nagrada se sastoji u postupcia povoljnim po drugog subjekta, preduzetim s
namjerom da se oda priznanje njegovom prolom ponaanju i tako podri da
nastavi s njim. Prava nagrada nije isto to i izvrenje obeanja, jer na nju
nagraiva nije ni u kom smislu obavezan. Nagrada ima i dejstvo preutnog
obeanja buduih nagrada, te nagraiva oekuje da e odluioci nagraenog
subjekta prilikom donoenja buduih odluka da uzimaju u obzir interese
nagraivaa u oekivanju njegove zahvalnosti. Nagrada po pravilu ne sadri
pritisak i ne podrazumijeva upotrebu sile. Otuda se smatra sredstvom koje ne
djeluje nepovoljno na meunarodne odnose.
e) Kazna je nanoenje tete subjektu koji se nije ponaao po volji kaznitelja. Pobude
za kanjavanje mogubiti traenje zadovoljavanja ili osveta, ali se kao njen
racionalni cilj moe oznaiti samo nastojanje da se neeljeno ponaanje izmijeni.
Danas, restributivnim sankcijama za povredu optih interesa raspolau
meunarodne organizacije. Skoro sve one mogu da iskljue svoju lanicu ili da
suspenduju neka njena lanska prava, ako se ogrijei o odredbe statuta.
f) Prinuda je sredstvo koje se bitno razlikuje od svih do sada opisanih po tome to
iskljuuje opredjeljivanje subjekta na koga je primijenjeno: on se ne navodi na
eljeno ponaanje, nego ga na to primorava ili eljene postupke umjesto njega
 preduzima prinuditelj. U stvarnosti prinuda je kombinacija neposrednog fizikog
pritiska s tekim prijetnjama, sraunatim da to da subjekte potpuno onesposobe za
otpor. Poltika sile je stalni, ili po miljenju mnogih teoretiara, nuni pratilac
meunarodnih odnosa. Nekada se ide dotle da se koritenje prinude smatra za
bitnu razliku izmeu meunarodnih politikih odnosa i takvih unutar drave.
Prema takvom shvatanju, u meunarodnim odnosima se prinuda koristi slobodno
izmeu subjekata, dok je unutar drave zabranjena i onemoguena postojanjem
vrhovnog autoriteta, koga, pak, u meunarodnoj zajednici nema. Sa gledita
prinuivaa prinuda je uspjela ako poslije izvjesnog vremena suprotna strana, u
sutini nepromijenjena, pristane na zahtjeve koje u poetku nije prihvatala.

SAVREMENI TERORIZAM (OD ANARHIZMA DO TERORIZMA)

Drugi oblik postupaka vezanih za prinudu spada u grupu pojedinanih akata nasilja.
Podjela se vri prema tome jesu li napadnuti ljudi, materijalni objekti i mogu se
razlikovati: terorizam, sabotaa i diverzije. Sam pojam terorizma dolazi od latinskog
korijena (teror, strah), a on u modernu politiku terminologiju ulazi preko Francuske
revolucije, tanije preko jakobinizma. Po genezi imena, iz obiljeja terora do danas se
iskazuju neke konstante. Prvo, teror je svagdje orue manjine koja smatra da je ugroen
neki opi interes i u tom sopstvenom strhu za ouvanje opih interesa, manjina eli da
izazove strah i jezu stvarnog ili imaginarnog neprijatelja. I drugo, terorizam po pravilu ne
moe da razlui prave krivce od onih koji su nevini.
Nedopustiva je identifikacija terorizma s anarhizmom. Ta identifikacija se ponajee
ideoloki motivira, jer oni koji je vre stoje na stanovitu da je terorizam sredstvo kojim
se uglavnom slui ljevica.
Prema V. Dimitrijevievoj analizi Katihizis dijeli cijelo ovo pokvareno drutvo na
est kategorija:
1. oni koji su smjesta osueni na smrt
2. pravi sadisti i tlaitelji,
3. stoka na visokom poloaju, koja dobro ivi u postojeem drutvu,
4. politiki ambiciozni ljudi naprednih pogleda, s kojima treba prividno saraivati i
upotrijebiti ih za izazivanje nereda,
5. verbalni doktrinari i revolucionari,
6. ene.
Pjotr Kropotkin odobrava terorizam kao pobunu manjine, koja treba da pokae svu
trule drutva, njegovu zrelost za revolucionarnu promjenu. On smatra da je terorizam
dobar nain da se privue opa panja, da se na drastian, pa i spektakularan nain
dokae da je poredak slabiji nego to izgleda ili da se teroristikim aktom izazove surova
reakcija reima, koja e u revolucionarnoj situaciji dovesti do novu pobunjenikih
inova.
Terorizam kao strategija teko da moe da izazove sutinske politike promjene. Nikada u
povijesti terorizam, sam po sebi, nije bio politiki uspjean, niti je dovodio do
revolucionarnih promjena.
Vijee sigurnosti UN-a na sastanku na ministarskom nivou jednoglasno je 13. septembra
usvojilo novu rezoluciju kojom se od svih drava lanica svjetske organizacije trai
aktivno uee u borbi protiv meunarodnog terorizma i onih koji ga podravaju. U toj
rezoluciji je s pravom naglaeno da je terorizam jedna od najozbiljnijih prijetnji
meunarodnom miru i sigurnosti u ovoms toljeu, a od svih 189 drava lanica UN-a
trai se da hitno primjene i trajno provode dosadanje odluke Vijea sigurnosti i da
pojaaju napore da se iskorijeni teroririzam u svijetu.

Karakteristike terorizma (V. Dimitrijevi):

1. nasilje, teroristiko nasilje ne instrumentalno, odnosno nije samo sebi svrha. To
nasilje po pravilu sadri prijetnju buduim nasiljem.
2. izazivanje straha kod protivnika, djelovanje na volju i psiholoko raspoloenje
ljudi (da se izazove psihika reakcija intenzivnog straha) jeste primarni cilj terora
i terorizma kao politikih sredstava.
3. utjecaj na iru okolinu, uvijek pored neposredne rtve postji i iri cilj
zastraivanja, krajnji mu je cilj da veina stanovnitva prestane da podrava
poredak koji on napada.
4. nenormalnost terorizma, polazi se od toga da se teroristikim moe nazvati samo
onaj vid politikog nasilja koji odstupa od opeprihvaenih pravila i koji je na
odreen nain nezakonit, nedozvoljen i neuobiajen.
Dimitrijevi podvlai da bi se moralna osuda terorizma mogla svesti na staru tvrdnju
kako uzvieni cilj ne opravdava neasno i nisko sredstvo. Ali, kao to moralni sud o
terorizmu zavisi od poznavanja onog, a protiv koga se terorist bori, tako i procjena
politike cjelishodnosti mora da poe od toga za ta se terorist bori. Uspjenost borbe
protiv meunarodnog terorizma nee primarno zavisit od iskazane volje lanica UN da se
odluno bore protiv te savremen poasti. Ona e zasigurno biti u direktnoj korelaciji s
uspjenosti prevazilaenja navedenih uzorka i pojava, uspostavom globalnog mira i
demokracije, te posebno s ublaavanjem kardinalnih razlika u stepenu razvijenosti i s
ubrzanijim ekonomskim napretkom zemalja ije je stanovnitvo na granici bioloke
egzistencije.

MEUNARODNI ODNOSI I GLOBALIZACIJA

Globalizacija je danas glavna svjetska tendencija. Kapital, trgovina, savremena

tehnologija i informacije rekordnom brzinom se ire itavim svijetom, stvarajui
sloenost i haos karakteristian za globalizaciju. Globalizacija je drugo ime za skup
pojava koje su meusobno povezane i koje takom zajedniki djelujui, preobraavaju
svjetsku politiku. Isto tako, ovaj termin se koristi da bi oznaio jedan proces, jedn
apolitika, jedno predvianje i rezultat djelovanje nevidljivih meunarodnih snaga koje
izazivaju masovne promjene u itavom svijetu. Mnogi smatraju da globalizacija
predstavlja trajnu tendenciju koja vodi ka globalnoj pojavi.
Prema Meunarodnom monetarnom fondu globalizacija je sve tjenja meunarodna
integracija trita i robe i usluga i kapitala. Meuzavisnost stvara i odreene
strukturalne, ideoloke i politike probleme. S jedne strane, globalizacija povezuje i
ujedinjuje svijet i stvara dosad nevieni nivo bogatstva. S druge strane, globalizacija
dovodi do toga da nacionalne granice i dravne vlade gube na znaaju i stvara znatno
vee nejednakosti jer dovodi do pojave nekolicine dobitnika i velikog broja gubitnika.
Globalizacija vodi ka istovremenom integriranju i dezintegriranju drava, ka ratu moi
nekih drava i opadanju autoriteta mnogih drugih drava.
Glavni uzrojk ove globalne transformacije jeste sve vea brzina i opseg komunikacija,
zbog toga to nove tehnologije mijenjaju ovjekove percepcije zajednice time to
drastino umanjuju znaaj geografske bliskosti (Methews, 1997). Po Kegliju i Witkopfu,
globalno selo je popularna predstava kojom se opisuje rast svijesti o tome da svi ljudi
dijele zajedniku sudbinu; ona prositie iz makroperspektive po kojoj je svijet jedna
integrisana i meuzavisna cjelina.
Mobilni telefoni i kompjuteri su vani simboli globalizacije. Sajberspejs je metafora koja
se koristi za opisivanje globalne elektronske mree ljudi, ideja i interakcija na internetu;
ta mrea je potpuno neoptereena granicama kakve postoje u geopolitikom svijetu.
Internet je sredstvo za povezivanje i transfer kapitala preko granica pomou elektronske
trgovine. Iako je cijeli svijet umreen, nivo te umreenosti i brzina komunikacije se
razlikuje; samo jedan od pet korisnika interneta ivi na Globalnom jugu. Prema tome
geografija je i dalje vana. Iako je internet omoguio svjetsku hipermobilnost ideja i
informacija, tzv. Trka u naoruanju dovela je do toga da na Globalnom sjeveru bude
koncentrisana intelektualna svojina i da se ona upravo odatle kontrolie.
Doivljavajui informaciono doba i globalizaciju kao oslobaajue inioce, zagovaraoci
podsticanja globalizacije kao politike vide u njoj onaj izjednaavajui i uravnoteujui
inilac koji e omoguiti malom binzisu da se uspjeno nadmee na globalnom tritu.
Kritiari, s druge strane, tvrde da je rastua elektronska mrea stvorila nove globale
okolnosti poznate kao virtuelnost. Klod Moazi ovo definira kao sposobnost stvaranja
fiktivnog svijeta pomou kompjutera. U takvom svijetu ovjek moe prikriti svoj stvarni
identitet to opet prijeti da olaka djelovanje meunarodnog organizacionog kriminila i
teroristikih grupa. Virtuelnost je predstava koja se stvara pomou kompjuterske
tehnologije za prikazivanje objekata i pojava lana slika realnih stvari, ljudi i iskustava.
Kritiari, takoer, upozoravaju da ak i uprkos tome to upotreba interneta i lektronska
trgovina dobijaju na obimu, komunikacijska revolucija samo proiruje jaz izmeu bogatih
i siromanih, to dovodi do globalizacije siromatva i razaranja lokalne kulture.
Digitalni jaz je podjela izmeu Globalnog sjevera, bogatog internet tehnologijom, i
Globalnog juga; podjela je izvrena na temelju procentualnog udjela korinsika i
provajdera, odnosno vlasnika internet stranica. Informatika i komunikaciona
tehnologija (ICT) su tehnoloka sredstva pomou kojih se prenose informacije i
komunikacije, kao to je svjetska Internet mrea.

Mediji: trita ili monopol? Tip utjecaja koji mediji imaju na meunarodne odnose
vrlo je specifian i ogranien tip utjecaja. Mediji mnogo vie utjeu na to o emu ljudi
razmiljaju nego na to ta oni zapravo misle. Na taj nain, mediji prvenstveno imaju
ulogu da utvrde dnevni red javne debate o javnim pitanjima, a ne da formiraju javno
mnijenje. U procesu odreivanja, postavljanja dnevnog reda mediji jasno oblikuju
meunarodnu politiku.
Novi svjetski informativni i komuniakcijski poredak (NWICO) je kontroverzni poziv
koji je manje razvijeni Globalni jug uputio 1980. godine u borbi protiv onoga to je
oznaio kao kulturni imperijalizam; Globalni jug je pozvao na zaobilaenje i
odbacivanje vijesti i informacija koje emituju transnacionalne zapadne novinske agencije.

ULOGA SILE U MEUNARODNIM ODNOSIMA

Nakon Drugog svjetskog rata na scenu je stigao bipolarni svijet. Meunarodni poredak se
sada kretao iz jednog sistema u drugi. Jedan globalni sistem se zavrio, ali nove
karakteristike transformiranog novog sistema nisu jo postale jasne. inilo se da se
jednino SSSR i SAD mogu ubrojati u velike sile, a od njih je amerika supersila bila
daleko nadmonija. Birtanija je, uprkos erilu, malaksavala. Mnogi su smatrali da je
bila velika srea za ovjeanstvo toje samo nekoliko godina poslije SAD-a i SSSR
proizveo atomsku bombu. Naime, poslije ili naporedo s ravnoteom snaga dolo je do
ravnotee straha. Drugi svjetski rat utro je put za transformaciju svjetske politike.
Saradnja saveznika poslije rata u cilju stvaranja nove meunarodne organizacije kojom bi
se upravljalo poslijeratnim meunarodnim poretkom dovela je do stvaranja Ujedninjenih
nacija (UN).
Velika trojka - Vinston eril, Frenklin Ruzvelt i Josif Visarionovi Staljin sastala se
na Konferenciji u Jalti, februara 1945. godine da bi stvorili novi svjetski poredak. Ali,
neodreeni kompromisi do kojih su doli zaklonili su razlike koje su kljuale ispod
povrine. Izmeu ostalog sastali su se da rijee poslijeratna teritorijalna pitanja i postupak
glasanja u UN u cilju kolektivnog upravljanja svjetskim poretkom. Amerikanci i Rusi su
u svojim rukama drali sudbinu polovine ovjeanstva. U poreenju sa njima, sve druge
drave bile su patuljci. U onome to je na kraju postao hladni rat, Vaington i Moskva su
koristili novostvorene UN ne za odravanje mira, nego za meusobno nadmetanje.

RAVNOTEA SNAGA

Ravnotea snaga jeste tip ili sistem meudravnih odnosa koji se predlae radi zatite
nekih univerzalnih i zajednikih vrijednosti. Ravnotea snaga podrazumijeva da se na
osnovi karakteristika ponaanja drava u odreenom razdoblju moe dati opis tog
razdoblja meunarodnih odnosa.
Vie stoljea ravnotea snaga (moi) se smatrala najboljim nainom za ouvanje
stabilnosti u meunarodnoj zajednici i za zatitu bezbjednosti njenih lanica. Politika
ravnotee snaga vodi se i danas, a mnogi su uvjerenja da se samo ovom sistemu moe
zahvaliti za neizbijanje treeg svjetskog rata.
Ravnotea snaga se primarno vee za pojam moi, jer polazi od toga da se mo jedne
drave ili grupe drava ne moe obuzdati niim drugim do moi druge drave ili grupe
drava. Glavne pretpostavke ravnotee snaga prema R. Vukadinoviu su:
- postojanje veeg broja samostalnih drava koje meusobno stupaju u
razliite odnose,
- nepostojanje nekog velikog centra koji bi imao mo iznad sile pojedinih
drava,
- drave raspolau svojom silom koju e upotrijebiti kao krajnje sredstvo za
ostvarivanje svojih interesa, to automatski znai da su snanije drave u
boljem poloaju jer jake otuju, a slabe tuku,
- sila se jedino moe neutralizirati silom, tj. nee biti upotrijebljena ako na
drugoj strani postoji druga, otprilike jednaka takva sila. Ako takve sile
nema, drava e samostalno odluiti o upotrebi sile ovisno o svojim
potrebama.
Dok jedni smatraju da je ravnotea snaga sistem koji najbolje obezbjeuje mir kao
univerzalnu vrijednost, drugi pak taj sistem vide u funkciji zatite zajednikih vrijednosti,
odnosno nacionalne bezbjednosti lanica meunarodne zajednice. Najjednostavnije
reeno, ravnotea snaga u svojoj biti je ideja da e mir prositei kada je vojna mo
rasporeena tako da nijedna drava nije dovoljno jaka da dominira drugim.
Jedan od uslova da se doe do ravnotee snaga je da jedna velika sila koja nje
neposrednougorena usponom nek druge sile, ili koalicije igra ulogu balansera, tako to
e ublaiti snagu novog izazivaa. Balanser je u sistemu ravotee snaga jedna utjecajna,
globalna ili regionalna velika sila koja daje svoju podrku na odluan nain nekoj
odbrambenoj koaliciji.
Prema Kegliju i Vitkofu pored toga to je potreban jedan balanser sve drave moraju da
potuju sljedea bitna pravila:
1) da poveavaju svoje potencijale, ali da radije pregovaraju nego da se bore;
2) radije se boriti nego ne uspijeti poveati potencijale;
3) bolje da prestanu da se bore nego da eliminiraju jednog bitnog aktera;
4) da se suprotstave svakoj koaliciji ili pojedinanom akteru koji je sklon da
preuzme poloaj prevlasti unutar sistema;
5) da obuzdaju aktere koji prihvataju nadnacionalne organizacione principe;
6) da dopuste poraenom ili obuzdanim nacionalnim akterima da ponovo uu u
sistem kao prihvatljivi partneri u toj ulozi.
Prema ovim pravilima, nadmetanje je ispravno jer vodi ka ujednaavanju potencijala
izmeu vanijih takmaca. Ravnotea snaga kao pristup bavi se ratom na nain koji
obezbjeuje opstanak tog problema. Rat je nain da se odmjeri relativna snaga drave, a
istovremno i sredstvo za promjenu raspodjele globalne moi kako bi se ouvale bitne
osobine sistema rvnotee snaga.
Poslije Prvog, a konano s Drugim svjetskim ratom raspao se sistem ravnotee snaga.
Geopolitika karta svijeta je radikalno izmijenjena, a na svjetsku pozornicu dolaze dvije
nove, sada supersile: SAD i SSSR. Namjesto klasinog rata ubrzo je nastupio tzv.
Hladni rat. Hladni rat je trajao preko 40 godina, ali ovoga puta to nije bio rat izmeu
dvije ili vie velikih sila, ve rat izmeu dva vojno, ekonomski, politiki i ideoloki otro
konfrontirana bloka: Istonog (socijalistiko-komunistikog) i Zapadnog
(kapitalistikog). Mnogi smatraju da je taj krhki mir omoguen, prije svega, ravnoteom
straha koju je stvorilo atomsko oruje koje je naglo sputalo ratobornost i osvajake
ambicije velikih sila. To se u nauci u meunarodnim odnosima zove pax atomica. Pax
atomica je, zapravo, miljenje i uvjerenje da je upravno nuklearno naoruanje ouvalo
svjetski mir.

Kolektivna bezbjednost

Velika kataklizma i stradanje miliona ljudi u Prvom svjetskom ratu, mnoge teoretiare su
navele na to da mehanizam ravnotee snaga smatraju uzrokom rata, umjesto
instrumentom za njegovo spreavanje. Predsjednik SAD-a Vilson bio je miljenja da
treba zamijeniti saveze i protiv saveza unutar ravnotee snaga, s principom kolektivne
bezbjednosti, odnosno sistemom poretka u kome e agresija bilo koje drave biti suoena
s kolektivnim odgovorom.
Poev jo od vremena neposredno poslije Versajske konferencije (Pariz, 1919.), koncept
kolektivne bezbjednosti podrazumijeva globalni ili rgionalni bezbejednosni (sigurnosni)
reim dogovoren izmeu velikih sila. To je reim koji postavlja pravila radi ouvanja
mira, rukovoen principom da e se jednom inu agresije od strane bilo koje drave,
automatski suprotstaviti kombiniran vojni odgovor od strane ostalih. U tom cilju, pored
ostalog, u Versaju je odlueno da se formira Liga naroda. Liga naroda je po zamisli
njenih opsnivaa trebala da otjelovotvori upravo ova uvjerenja o kolektivnoj
bezbjednosti. Osnovna ideja je bila da se rat ne prihvati kao legitimni instrument
nacionalne politike i da se insistira na kolektivnoj bezbjednosti, koja bi pronalazila
puteve da sprijei rat i to prijetnjom kolektivne akcije. Taj koncept meunarodnih odnosa
se zasniva na sljedeem:
1) da se izvri odmazda na svaku agresiju ili pokuaj da se uspostavi hegemonija, ne
samo onih lanova koji su prijetili odreenim dravama;
2) da ukljui uee svih drava lanica ne samo dovoljan broj kako bi se
zaustavio agresor;
3) da se stvori meunarodna organizacija koaj e prepoznavati prijetnje i organizirati
vojni odgovor njih - ne samo da se dopusti pojedinim dravama da same odluuju
da li da preduzmu mjere samopomoi.
Na ope razoarenje onih koji su se za nju zalagali, kolektivnu bezbjednost nisu odobrile
upravo one sile koje su se poslije Prvog svjetskog rata najvie zalagale za nju, kao to su
SAD. Liga naroda se raspala i iznevjerila je velika oekivanja koja su nastala
saveznikom euforijom pobjedom u Prvom svjetskom ratu. Nepodijeljeno je miljenje da
se Liga naroda raspala, prije svega, iz razloga to pravo na rat nije ukinuto. Naprotiv,
to je pravo ostalo i dalje kao glavno sredstvo za ostvarivanje pravde. Drave su bile
obavezne samo da primjenjuju ekonomske i diplomatske sankcije prema agresoru, ali je
veoma bila diskutabilna procjena u tome ta je agresija i ko ima pravo da upotrijebi
oruau silu prema drugoj dravi. Drugi razlog bi bio to to ona nije zadobila univerzalni
karakter, jer se pobijeenim dravama (prije svega Njemakoj) nije dopustilo da uu u
Ligu naroda, kao ni SSSR-u iz primarno ideolokih razloga. Trei razlog nemoi Lige
naroda ogleda se u paradoksalnoj injenici da Pariki akt o njenom formiranju (iji je
tvorac upravo bio ameriki predsjednik W. Wilson), nikada nije ratificiran u ameirkom
Kongresu.
S Drugim svjetskim ratom raspala se i Liga naroda. Poslije pobjede saveznika nad
faizmom u Drugom svjetskom ratu 1945. godine formirane su UN, koje su druga i danas
postojea organizacija kolektivne bezbjednosti, organizacija koja je nastala na
ruevinama i iskustvima Lige naroda, odnosno poukama samog Drugog svjetskog rata.
lanice UN se bezuslovno odriu prijetnje silom i upotrebe sile protiv teritorijalne
cjelovitosti i politike nezavisnosti svake drave. Ako neka drava prekri ovu obavezu i
zaprijeti miru, povrijedi mir ili izvri akt agresije, Savjet bezbjednosti moe naloiti
lanicama da primjene prema njemu sankcije, koje ne sadre upotrebu sile (prekid
ekonomskih, saobraajnih i diplomatskih veza). Isto tako, savjet bezbjednosti moe
odluiti da se protiv agresora upotrijebi sila (lan 42.). Tu silu prema Povelji, treba da
primjene oruane snage lanica UN, koje e biti stavljene na raspolaganje UN na osnovu
posebnih sporazuma. Po Povelji UN-a, drave zadravaju pravo da primjenjuju silu radi
odbrane sopstvene bezbjednosti i da jedna drugoj pomau u tome (individualna i
kolektivna samoodbrana). lanica UN koja se ogrijei o obavezu neprimjenjivanja sile
moe biti suspendovana ili iskljuena iz organizacije.

HLADNI RAT
Porijeklo tree hegemonistike borbe za dominaciju je diskutabilno, jer historijski dokazi
omoguuju razliita tumaenja. Istie se nekoliko postuliranih uzroka. Prvi zagovaraju
realisti: hladni rat je rezultat tranzicije sile koji je izbacio SAD i Sovjetski savez na vrh
meunarodne hijerarhije, zbog ega je svaka od njih prirodno postala sumnjiava prema
drugoj, a njihov rivalitet neizbjean. Okolnosti su svakoj supersili davale razloga da se
boji i bori protiv potencijalnog globalnog vostva one druge i podsticala je svaku od
protivnikih supersila da ostvari i uspostavi dominantan utjecaj u svojoj sopstvenoj sferi
utjecaja ili odreenom podruju svijeta.
Hladni rat je trajao 42 godine (od 1949. do 1991. godine) kao dugo suparnitvo izmeu
SAD i Sovjetskog Saveza, kao i njihovih konkurentskih koalicija, sa ciljem da ogranii
ekspanziju protivnika i osvoji prevlast u svijetu.
Po drugom tumaenju, hladni rat je jednostavno bio produetak uzajamnog prezira
supersila za proklamirane stavove druge strane o politici i ekonomiji. Amerika
netrpeljivost prema Sovjetskom savezu podstaknuta je boljevikom revolucijom 1917.
godine, koja je na vlast dovela komuniste koji uspostavljaju revolucionarne diktature.
Strah SAD od marksizma podsticao je pojavu antikomunizma kao suprotstavljene
ideoogije. Slino tome, sovjetsku politiku je podsticalo vjerovanje da kapitalizam ne
moe da koegzistira sa komunizmom. Cilj sovjetske politike je stoga bio da ubrza tempo
historijskog procesa u kome e komunizam na kraju odnijeti prevagu.
Priroda hladnog rata mijenjala se tokom njegovog trajanja.

GLAVNE TEORIJE SILE

Realistina teorija Tvorac ove teorije i najistaknutiji predstavnik je Hans Morgenthau.

Smatrajui kako su politiki realizam, sam apolitika, pa i drutvo u globalu, upravljani
objektivnim zakonitostima koje prozilaze iz ljudske naravi, realisti u prvi plan stavljaju
po njihovu miljenu dva najvanije elementa u meunarodnim odnosima: nacionalni
interes drave i silu kao sredstvo ostvarenja tog interesa, to se usko vee i za ravnoteu
snaga. Meunarodni odnosi promatraju se u kontekstu prevladavanja konfliktnih i
traenja komparativnih interesa, a u tom cilju sila se smatra najuinkovitijim sredstvom
za zadovoljavanje bitnih interesa drave. U vezi s tim, kljuni elementi meunarodnih
odnosa temelje se na kategorijama interesa, moi i sile, koji u pozitivnoj interakciji
predstavljaju nacionalnu mo. Kao jedini ograniavajui faktor nacionalne moi, realisti
priznaju nacionalnu mo druge zemlje koja u odgovarajuoj korelaciji odnosa i snaga ini
ravnoteu sile. Realisti su najveu panju obratili na dva instrumenta diplomaciju i
strategiju, ija kombinacija ustvari i predstavlja vanjsku politiku neke zemlje i
pokazatelj nacionalne moi. U ovom sluaju termin strategija koristi se kao sinonim za
politiku s pozicija sile u meunarodnim odnosima, dakle kao antagonizam vanjske
politike. Diplomacija se razmatra kao skup vanjskopolitikih metoda ostvarivanja
nacionalnog interesa mirnim putem, dajui joj znaenje temeljnog oblika mirnog naina
borbe za mo u meunarodnim odnosima. S druge strane strategija kao sredstvo
voenja politike s pozicije sile smatra se konkretnom potporom naporima diplomacije i
najvanijim iniocem nacionalne moi.
Teorija rata i mira Najistaknutiji predstavnik je Raymond Aron. Ova teorija se ne
razlikuje u veoj mjeri od realistine teorije. I u ovom sluaju meunarodni odnosi se
shvaaju meuovisnim djelovanje stratega i diplomata u kategorijalnom odnosu rat-
mir, te kalkulaciji sile i diplomatskih sredstava, a isto tako polazite se trai u Hobbsovoj
teoriji Prirodnog stanja. Po njima rat i mir se predstavljaju prirodnim stanjima moguih
odnosa u meudravnim relacijama, jer meunarodne odnose ponajprije smatraju
politikom, a politika je primarno izraz sile i nacionalne moi. Ova teorija, osim ravnotee
sila u meunarodnim odnosima koju podrava kao nunost stabilnosti meunarodnih
odnosa, verificira i nunost postizanja ravnotee intenziteta sile, jer tumai da je
prekomjerna upotreba sile u meunarodnim odnosima jednako opasna za mir kao i
pomanjkanje sile.

Teorija faktora i polova Slina je prethodnim, a formulirao ju je Quincy Wright,

postavivi cjelokupne meunarodne odnose izmeu dva suprotstavljena pola mir i rat.
Te polove odreuju etiri temeljna faktora koji opredjeljuju ljudski ivot, a nalaze se u
neprekidnoj korelaciji gospodarsko-tehnoloki, pravni, socio-politiki i bioloko-
kulturoloki, meu kojima su vaniji materijalni (gospodarski, geostrateki, vojni,
demografski i sl.).

Teorija meunarodnog ekvilibrija bavi se problemom ravnotee meunarodnih

odnosa, iji klju su razvijene meunarodne institucije. Institucionalni ekvilibrij odreuju
razliiti elementi, ali sutinu predstavlja formiranje multinacionalnih institucija preko
kojih bi se uspstavila kontrola meunarodne ravnotee i time ograniila mogunost
nametanja rata kao oblika ponaanja drava u meunarodnim odnosima. Ova teorija
ustvari zagovara i potvruje blokovsku politiku kao poeljan nain uspostave ravnotee
sila i time kontrole nad stanjem rata i mira.

Marksistika klasna teorija ima radikalno drugaiji pristup od prethodnih, a

uglavnom su ga prihvatile socijalistike zemlje. Ova teorija stanje rata i mira u
meunarodnim odnosima, pa i cjelokupne meunarodne odnose, postavlja na razinu
antagonizama meu drutvenim klasama, odnosno suprotnosti izmeu proletarijata i
buroazije.

Savremene teorije teorija sile predstavlja izmijenjenu i prilagoenu realistinu teoriju i

u najmanjoj mjeri odstupa od njezinih naela. I ona polazi od teze da je sila temeljni
sadraj meunarodnih odnosa, a rat je primjena sile. Po toj teoriji postoji nacionalna i
internacionalna sila, ije najvanije sastavnice su vrstoa, nacionalna snaga i odlunost u
ostvarivanju cilja. Konflikti meu dravama rjeavaju se naelno silom, tj. ratom ili
drugim oblicima angairanja vojne sile.
U suvremenim meunarodnim odnosima u kojima se meunarodna zajednica izgrauje
kao specifini jedinstveni organizam, diplomacija sve vie dobiva veoma znaajnu ulogu,
dok politika s pozicija sile polako postaje neprimjereni i sve manje efikasan oblik
ponaanja nekog meunarodnog subjekta.

HLADNI RAT, TREI SVIJET I POLITIKA NESVRSTAVANJA

Veina svjetskih analitiara se slae da je u poetku hladni rat io usredsreen, prije
svega, na evropske probleme i na prepravljanje evropskih granica. Druga polovina 20.
stoljea je dakle, karakterizirana hladnim ratom, izraenom vojnom blokovskom
podjelom svijeta, bjesomunom trkom u naoruavanju, prijetnjama svjetskom miru, te
estokim ideolokim konfrontacijama. U takvoj klimi i svjetskim odnosima se javlja i
svjetski Pokret nesvrstavanja.

Pokret nesvrstavanja Zaeci Pokreta nesvrstavanja seu u 1955. godinu, kada su se u

Bandunu sastali predstavnici 29 azijskih i afrikih zemalja. Glavni cilj te konferencije bio
je izrada programa i strategije za borbu protiv kolonijalizma. Na inicijativu predsjednika
Socijalistie Jugoslavije Jospia Broza Tita, 1961. godine u Beogradu su se sastale voe
25 zemalja, uglavnom bivih kolonija. Historijski znaaj te Beogradske konferencije
ogleda se u tome to je na njoj formiran trajni politiki savez, odnosno Pokret
nesvrstanih.
Kao neimari svjetskog Pokreta nesvrstavanja smatraju se, prije svega, Devaharlal Nehru,
Josip Broz Tito, Gamal Abdel Naser, Kvame Nkrumah i Ahmed Sukarno, odnosno
predsjednici Indije, Jugoslavije, Egipta, Gane i Indonezije.
Novoosloboene drave (od kojih su nek bile i socijalistike Jugoslavija, Kuba itd.) su
prije svega nastojale da izbjegnu opasnosti da padnu u zagrljaj hladnoratovske logike.
Sutina Platforme nesvrstanih zemalja, zapravo, ukljuuje napore za nove demokratkse
meunarodne odnose i svestranu saradnju meu svim zemljama i narodima.
Upravo u vrijeme zaetaka politike nesvrstavanja naporedo se razvija i ideja
koegzistencije, kasnije uglavnom nazvana aktivna i miroljubiva koegzistencija
Koegzistencija se moe okarakterizirati kao:
- takav tip meunarodne saradnje karakteristine za dravu s razliitim, pa
ak i suprotnim drutveno-politikim i ekonomskim ureenjem;
- aktivnu saradnu drava na raznim podrujima meusobnih veza, posebno
takvu kojoj je svrha odravanje meunarodnogmira i sigurnnosti, to je
osobito vano u doba postojanja razornoga nuklearnog oruja;
- meunarodna saradnja u skladu s naelima Povelje UN;
- oblik meunarodne saradnje koji ne moe biti shvaen kao sredstvo koje
treba konzervirati postojee oblike drutvenog ureenja, niti pak kao
sredstvo kojemu je svrha da zaustavi daljnje procese drutvenog razvoja,
osobito procese kojima se eli ostvariti samostalnost naroda.
U deklaraciji o naelima meunarodnog prava o prijateljskim odnosima i suradnji drava,
prihvaenoj na zasjedanju Ope skuptine UN-a godine 1970. prihvaena su sljedea
naela koegzistencije:
1. zabrana od prijetnje ili upotrebe sile protiv teritorijalnog integriteta ili politike
neovisnosti bilo koje drave ili na bilo koji nain suprotan ciljevima UN.
2. mirno rjeavanje meunarodnih sprova;
3. zabrana intervencije, mijeanja u unutranje poslove drugih drava;
4. suverena jednakost drave;
5. ravnopravnost i samoodreenje naroda;
6. savjesno ispunjavanje meunarodnih obaveza prihvaenih u skladu s Poveljom UN-a;
7. obaveza suradnje drava u skladu s poveljom.
U prilog Pokreta nesvrstanih i ideja o koegzistenciji pojavila se teorija detanta.
Metaforiki reeno, ideja detanta je oznaavala zahtjev za otopljavanjem hladnoratovske
klime i odnosa uspostavljenim blokovskom podjelom svijeta i trkom u naoruanju.
Detant je bio, prije svega, proizvod racionalnog politikog promiljanja da i pored svih
veoma izraenih suprotnosti u savremenom svijetu, izlaz nije u novom treem
svjetskom ratu.
Kraj hladnog rata, koji se uglavnom omeava padom Berlinskog zida, ujedinjavanjem
Njemake, raspadom SSSR-a i rasputanjem Varavskog pakta, ujedno je bio i poetak
kraja utjecaja svjetskog Pokreta nesvrstavanja.

MEUNARODNI ODNOSI I DIPLOMACIJA

Diplomacija je, prije svega, oblik dravne djelatnosti usmjeren na odnose sa drugim
zemljama i subjektima meunarodnih odnosa. U osnovi radi se o ciljevima politike
odreenih drava, a ti ciljevi se ogledaju primarno u spoljnoj politici drava. U vezi s tim,
najjednostavnije reeno, diplomacija je instrument kojim se ostvaruje ta politika. Time se
osnovna funkcija diplomacije ispoljava kao dravna djelatnost na podruju spoljne
politike.
Sam pojam diplomacija/diplomatija dolazi od grke rijei diploma to znai presavijeni
list, odnosno dvostruko presavijeni pergament. U francuskom jeziku rije la diplomatie
pojavljuje se prvi put 726. godine, a oznaava, prije svega, nauku ili umijee o
meunarodnim ugovorima.
Sutinski cilj diplomacije je afirmacija interesa i poloaja vlastite drave, spreavanje rata
i sl. Dva temeljna pravila meunarodnog prava u odnosu na diplomatske predstavnike,
koja je naveo Hugo Grotijus, su: uspostava instituta akreditacije stranog ambasadora i
njegova zatita (privilegij, imunitet slobodan od slube, poreza i davanja.). Prvi svjetski
Pravilnik o diplomatskim odnosima usvaja se tek 1895. godine, iako su jo na Ahenskom
kongresu (1818.) usvojena odreena diplomatska pravila i instituti.
U modernom dobu pojaao se zahtjev za tzv. javnom diplomacijom, prije svega u cilju
onemoguavanja zakulisnih sporazuma ili odluka koje bi bile skrivene od javnosti. S
druge strane, kako je s pravom upozorio u En Laj (premijer NR Kine) cjelokupna
diplomacija je nastavak rata drugim sredstvima. Na tom fonu nastaju i nove
diplomatske doktrine, kao to je esto pominjana Buova doktrina koja je zasnovana na
doktrini zastraivanja i diplomaciji prinude.
Moderna diplomacija danas je usmjerena na ono to se zove ekonomska diplomacija,
kojom se oznaavaju diplomatkse aktivnosti usmjerene prema unapreenju i zatiti
ekonomskih interesa odreene zemlje. To se odnosi na pitanje unapreenje izvoza,
privlaenje stranih investicija, borbu za nova trita, uklanjanje barijera u bilateralnoj
trgovini, utvrivanje pravila trgovine i investiranja na globalnoj razini, razmjenu i
plasman moderne tehnologije, unapreenje naunoistraivakog rada, razmjenu
informacija, te unapreenje kulturne i sportske saradnje. Time moderna diplomacija sve
vie zadobiva pragmatiki karakter, a oslobaa se imida elitne, tajne slube i klasinog
diplomatskog protokola.

EVROPSKA UNIJA I MEUNARODNI ODNOSI

Evropska unija (EU) je specifina nadnacionalna politika, ekonomska, carinska, ali i
odbrambeno-sigurnosna integracija drava Evrope. U ekonomsko-politikom pogledu,
Evropu danas ine najmanje tri razliite grupe zemalja i drutveno-politikih sistme akoji
u njima preovlauju:
- Relativno koherentna zajednica razvijenih i srednje razvijenih zapadnih,
centralno-evropskih i mediteranskih zemalja koje su zajednikim
vrijednostima kao to su demokracija, ljudska prva i graanske slobode
meusobno povezane kroz zajednice institucije Evropske unije.
- Centralno-evropski blok drava koje su nekada inile Habzburku
monarhiju i koje, diskretno, ali po svaku cijenu, pokuavaju da naglase
historijsko-kulturoloku razliku izmeu sebe i istone Evrope kojoj
pripadaju Rusija, Ukrajina, itd.
- Zemlje Zapadnog Balkana, kojeg tvore nekada najnerazvijenija evropska
zemlja Albanija i novoformirane drave na prostoru bive Jugoslavije
BiH, Hrvatska, Makedonija, Srbija i Crna Gora, kao i drave koje su
zadnje primljene u EU: Rumunija i Bugarska.
Proces evropskog integriranje je zapoeo stvaranje Evropske zajednice za ugalj i elik
(1951.), Evropske zajednice za atomsku energiju (1957.) i Evropske ekonomske
zajednice (EEZ, 1958.). Cilj tog saveza je u poetku bio usredsreen na trgovinu i razvoj.
Formiranjem Evropske zajednice ti ciljevi su proireni kao to se i sama Zajenica
brojano proirila. Od prve estorke (Francuska, Njemaka, Italija, Belgija, Luksemburg,
Holandija), do 2008. godine kada su posljenjde primljene Rumunija i Bugarska pa tako
EU broji 27 drava lanica.

Glavne institucije vlasti ukljuuju Savjet ministara, Evropsku komisiju, Evropski

parlament i Sud pravde. Glavno upravno tijelo EU Savjet ministara ine ministri
vlada drava lanica EU, koji uestvuju u donoenju najvanijih odluka. Savjet ministara
predstavlja vlade zemalja lanica EU i on zadrava krajnju vlast na donoenju odluka.
Savjet utvruje smjernice ope politike Evropskoj komisiji koja se sastoji od 20
komesara. Komesare nominiraju vlade lanice EU i mora ih potvrditi Evropski
parlament. Sjedite Evropske komisije je u Briselu i ona je stvorena da izgradi, prije
svega, zajedniku ekonomsku politiku i da nadgleda ukupan rad Evropske administracije.
Bitne funkcije Evropske komisije ogledaju se u tome da ona predlae nove zakone za EU,
nadgleda ugovore EU i izvrava odluke Evropskog savjeta. Komisija predlae
zakonodvstvo, provodi politiku EU i predstavlja ju u meunarodnim politikim,
ekonomskim, odnosno trgovinskim pregovorima. Ona, tajkoer, upravlja budetom EU,
iji se dio formira iz izvora koji nisu eminentno pod kontrolom drava lanica. U tom
smislu, Evropka komisija je izvrni organ koji je administrativno vezan za EU.
Evropski parlament je predstavniko tijelo politikih partija, ali unekoliko i ogledalo
javnog mnijenja Evrope. On postoji od poetka evropskog puta ka centralizaciji i on se
bira na neposrednim izborima graana lanica EU. Ima 630 poslanika koji se najmanje
etiri puta godinje sastaju u Strazburu, koji je drugo vano sjedite EU, kako bi
raspravljali o pitanjima od programskog i stratekog znaaja za EU. Odluke se donose na
istri nain na koji to ine parlamenti, odnosno demokratska nacionalna zakonodavna
tijela. Evropski parlement vlast dijeli sa Savjetom ministara, a poslanici, zajedno sa
Savjetom, donose zakone, odobravaju budet EU, nadgledaju rad Evropske komisije, i
mogu oboriti njene odluke. Obaranje (ili odloni veto) na odluke Evropske komisije,
Parlamentu dahje veliku snagu i primarnu ulogu.
Evropski sud pravde, koji je smjeten u Luksemburgu, takoer dobija na znaaju,
posebno poslije proirenja EU. Od poetka Evropskom sudu je data odgovornost da
rjeava sporove meu vladama EU, kao i meu tim vladama i novim institucijama koje je
EU stvorila. Sud se sastoji od 15 sudija, koji tumae prava EU za nacionalne sudove,
donosi odluke o pravnim pitanjima koja nastaju unutar institucija EU, kao i u sluajevima
koji se odnose na individualne predstavke graana. Njegove odluke su obavezujue, to
Evropski sud razlikuje od veine ostalih meunarodnih sudova.
Za usvajanje uputstava i propisa EU u praksi se koriste dvije procedure donoenja
odluka: savjetovanje i saradnja. Koja e se procedura koristiti zavisi od prirode prijedloga
koji se razmatra, uz napomenu da Evropski parlament ima veu ulogu u procesu saradnje
nego savjetovanja.

Evropska unija je osnovana Ugovorom o evropskoj uniji koji je potpisan u Mastrihtu 10

decembra 1991. godine. Od jedne uglavnom ekonomski integrirane institucije koja
poiva na ekonomskoj i politikoj saradnji, u Mastrihtu su udareni temelji Unije koja,
osim primarno ekonomskih interesa, ima i druge ambicije: jaanje zajednike vanjske i
sigurnosne politike, te saradnju u oblasti unutranje politike i pravosua. Njena tri stuba,
dakle predstavljaju podruja razliitih politika sa razliitim sistemima odluivanja.
Prvi stub (domen Zajednice) ine carinska unija, jedinstveno trite, zajednika
poljoprivredna politika, monetarna unija i politika strukturnih reformi. Drugi stub ine
zajednika vanjska i odbrambena politika, a treim stubom je objedinjena saradnja u sve
aktuelnijoj oblasti pravosua i unutranjih poslova, odnosno saradnja policija i
pravosudnih organa u kaznenim pitanjima. Osnovna razlika izmeu prvog i druga dva
stuba je u tome to se prvi koristi pravno obavezujuim instrumentima i procedurama
utemeljenim evropskim ugovorima, dok su druga dva stuba preteno u nadlenosti
nacionalnih vlada, odnosno spadaju pod proceduru meuvladinog usaglaavanja kroz rad
Evropskog vijea i Vijea ministara. Samim tim, druga dva stuba nisu u nadlenosti
Evropskog suda pravde i ne podlijeu postupku donoenja odluka na nivou Unije.

Evropski ustav Dogovor o izradi Evropskog ustava je postignut na samitu u Briselu

juna 2004. godine. Njegovo usvajanje je pretpostavljalo ratifikaciju u svih 25 drava
lanica od kojih je makar devet drava moralo da odri referendum. Meutim, Evropski
ustav nije stupio na snagu jer referendum nije uspio u dvije drave lanice Francuskoj i
Holandiji. Iako mnogi smatraju da se radi o dokumentu koji treba da bude osnova za
novu federalnu Evropu, radi se ustvri o okumentu iji je cilj da olaka i uini
djelotnornijim funkcioniranje proirene Unije od 25, odnosno dnas 27 drava lanica.
Ustav se sastoji od etiri dijela. Prvi dio predvia naela, funkcije i organe. Drugi dio
sadri Povelju o ljudskim pravima. Trei dio propisuje pravila za donoenje odluka i
primjenu razliitih politika EU, dok etvrti dio sadri pravila o stupanu na snagu,
protokole i deklaracije. Za razliku od svih ovih prethodnih izmjena koje su stvarale dosta
konfuzije o strunoj javnosti, u Evropskom ustavu su jasno propisane nadlenosti EU
koje su podijeljene u tri kategorije:
- materija u kojo EU podrava ili dopunjuje aktivnosti drava lanica
- materija u kojoj drave lanice i EU dijele nadlenost
 - materija u kojoj EU ima iskljuivu nadlenost.
Evropa danas sebe smatra drugom federalnom demokratskom supersilom i dugoronije,
Evrolend e se vjerovatno preliti preko svojih neposrednih granica. injenica je da EU
nije vojna sila, kao npr. SAD i Rusija, i ona to vjerovatno zadugo nee ni biti. EU sve
vie postaje snani pobornik integracije i institucionalnih pristupa ouvanju mira.
Bezbjedonosna strategija EU sve vie poziva na naela neoliberalnog institucionalizma, u
smislu da EU svou budunost, prije svega, vidi u irenju meunarodnih organizacija,
evropskom ujedinjenju, potivanju meunarodnog prava, razoruanju i promovisanju
demokracije. Uz to ide generalno opredjeljenje za slobodno trite i slobodnu trgovinu, te
za uspostavljanje svjetskoga mira. U vezi s tim, (poev od 2002. godine) EU je najvei
zagovornik stvaranja zajednike bezbjednosne politike, s ciljem da stvori sveevropske
ekspedicione snage od najmanje 60 hiljada vojnika.

Bosna i Hercegovina i Evropska unija Bilateralni odnosi izmeu BiH i EU

uspostavljeni su meunarodnim priznavanje RbiH kao nezavisne i suverene drave u
aprilu 1992. godine. To je znaajno doprinijelo da ve u maju 1992. godine BiH postane
punopravna lanica UN. U martu 1993. godine uspostavljeni su puni diplomatski odnosi
BiH i EU. Spoljna politika BiH je po Ustavu, prije svega, u nadlenosti Predsjednitva
BiH, Vijea ministara BiH itd.
Hronologija odnosa EU i BIH:
- Decembar, 1996: Francusko predsjednivo EU predloilo prvu verziju
regionalne politike EU u cilju stabilizacije jugositone Evrope.
- April, 1997: Ministri vanjskih poslova EU odobrili novu strategiju za
Zapadni Balkan, poznatu kao Regionalni pristup. Rije je o listi opih
politikih i ekonomskih preduslova za uspostavljanje i razvoj bilateralnih
odnosa izmeu EU i est zemalja Zapadnog Balkana: Albanije, BiH,
Hrvatske, Crne Gore, Makedonije i Srbije. Svakoj od zemalja regiona
postavljeni su i specifini uslovi, a za BiH glavni takav uslov je
implementacija Dejtonskog/Pariskog mirovnog sporazuma.
- April, 1998: Odlukom vijea ministara EU u Luksemburgu uspostavljena
EU-BiH Konsultativna radna grupa (Consultative Task Force CTF EU-
BiH) radi tehnike i strune pomoi u izgradnji dravnih institucija,
zajednike administracije i zakonskog okvira prilagoenog standardima
EU.
- Mart, 1999: Vijee ministara BiH usvojilo Odluku o pokretanju inicijative
za pristupanje Bosne i Hercegovine u Evropsku uniju.
- Maj, 1999: Uspostavljen novi, do tada najiri, okvir za trajan mir,
demokratizaciju i ekonomski prosperitet regiona Proces stabilizacije i
pridruivanja. Prvi korak na tom putu je potpisivanje Sporazuma o
stabilizaciji i pridruivanju. Makedonija i Hrvatska su potpisale SAA.
- Juni, 1999: Na inicijativu EU, lideri petnaestorice na samitu u Kelnu
osnovali Pakt stabilnosti za jugoistonu Evropu. Vie od 400 osnivaa i
partnera, meu kojima su i SAD, Kanada, Rusija i Japan na samitu Pakta
odranom 29. i 39. jula iste godine u Sarajevu, zaloilo se za jo veu
podrku zemljama regiona na putu jaanja mira, demokracije, ljudskih
prava i ekonomskog prosperiteta.
 - August, 1999: Parlamentarna skuptina BiH usvojila Rezoluciju o
evropskim integracijama
- Mart, 2000: Evropska komisija usvojila novi program pomoi za obnovu,
razvoj i stabilizaciju zemalja Zapadnog Balkana.
- Juni 2000: Na samitu EU u portugalskom gradu Santa Maria de feira
potvreno da su zemlje obuhvaene Procesom stabilizacije i pridruivanja
potencijalni kandidati za lanstvo u EU.
- Novembar, 2000: Zagrebaki samit EU i zapadno-balkanskih zemalja.
Samit je sazvan radi poticanja regionalne saradnje i dobrosusjedskih
odnosa. Potpisivanje Zagrebake deklaracije sve zemlje regioa su se
obavezale na: bezuslovno potovanje meunarodno-priznatih dravnih
granica; rjeavanje svih sporovoa pregovorima; potovanju meunarodnih
obaveza ukljuujui i obaveze prema Meunarodnom sudu za ratne
zloine izvrene na prostoru bive Jugoslavije; trajno rjeavanje
izbjeglioca i prognanika; i na bezrezervno potovanje prava manjina.
- Juni, 2003: Na samitu u Solunu, EU je s najvieg mjesta potvrdila da
integracija Evrope nee biti dovrena bez prijema zemalja regiona
Zapadnog Balkana.
- Novembar, 2003: Evropska komisija je 18. novembra usvojila Studiju
izvodljivosti kojom se procjenjuje spremnost BiH za poetak pregovora o
sporazumu o stabilizaciji i pridruivanju.
- August, 2004: Mandatar za predsjednika Evropske komisije ose Manuel
Baroso izjavio je da e zapadni Balkan zauzimati visoko mjesto na
dnevnom redu EU i da je Komisija spremna da pomogne ovom regionu u
to brem ostvarivanju zajednike ideje o pristupanju Uniji.

1997. EU odluuje da svoj program pomoi primarno usmjeri na davanje konkretnih

trgovniskih ustupaka zemalja regiona i da ih se na taj nain podstakne na veu saradnju i
robnu razmjenu. U tom konstekstu su promovirani i tzv. politiki i ekonomski uslovi za
razvoj bilateralnih odnosa izmeu BiH i EU. U tom cilju, 1998. godine uspostavljena je
EU/BiH Konsultativna radna grupa (CTF), koja obezbjeuje tehniku i strunu pomo u
podruju administracije, regulatornog okvira i politike.
Poev od 2000. godine EU energinije preuzima inicjativu i zemljama Zapadnog Balkana
nudi mogunost stabilizacije radi pridruenja Uniji. Stoga je smiljen novi pred-
pristupni mehanizam, tzv. Mapa puta sa 18 uslova koje je BiH morala ispuniti kako bi
se kvalificirala za testiranje o spremnosti za uee o pregovorima o stabilizaciji i
pridruenju. Tek u decembru 2002. godine ispunjeno je svih 18 uslova iz mape puta. Tako
je BiH ula u Partnerstvo za mir, u Savjet Evrope, apolovinom 2008. godine konano je
potpisan i Sporazum o pridruivanju.
Sve analize, poev od one koju je ponudila Venecijanska komisija, pa do ekspertnih
miljenja Savjeta Evrope i amerikog Kongresa, govore da je politiki sistem utemeljen
na tzv. Dejtonskom ustavu, prije svega, enormno skup, veoma kompliciran i da u sebi ima
ugraene mehanizme blokade, prije svega u donoenju zakona i odluka na nivou drave
BiH, zatim, da je taj sistem po nekim bitnim rjeenjima u osnovi nademokratian, te da u
znaajnoj mjeri odudara od evropskih standarda.
Strateki cilj BiH i dalje ostaje ulazak u Evropsku uniju i NATO. Ulaskom u NATO
sigurno bi se trajno izbjegli ratni sukobi unutar BiH, potpuno izbjegla mogunost agresije
na BiH od strane susjednih, ili nekih drugih zemalja. Isto tako bi se prevazili strahovi i
podozrenja od pojedinih secesionistikih ambicija ili nacionalistikih projekata, koji ele
podjelu ili unitenje BiH kao jedinstvene, suverene i meunarodno priznate drave. S
druge strane, ulaskom u NATO-pakt BiH bi mnogo dobila na unutarnjoj stabilnosti i
bezbjednosti, to bi, pored ostalog, privuklo domae i strane investitore, odnosno
evropski i svjetski kapital. To bi onda bio i dodatni zamajac, odnosno generator za bri
ulazak BiH u Evropsku uniju.