Depresyona giden yol:

ONAYLANMA HTYACI, UTAN VE SULULUK

Onaylanma ihtiyac:

Depresyonda olduunuz zaman, deimez bir ekilde deersiz olduunuza

inanrsnz. Bu konuda yalnz deilsiniz. nl kuramc Dr. Aaron T. Beck tarafndan
yaplan bir aratrma aa karmtr ki, depresif hastalarn %80'inden fazlas
kendilerinden holanmamaktadrlar. Bundan da fazlas, Dr. Beck'in bulgularna
gre, depresif hastalar deerli bulduklar alanlarda kendilerini yetersiz olarak
grmektedirler; zeka, baar, poplerlik, dikkat ekebilme, salk, g..gibi.

Eer u anda depresyondaysanz ya da hayatnzn bir dneminde depresyona

girdiyseniz, hakknzda kt ya da olumsuz dnmenize yol aan dnce
kalplarn fark etmekte zorlanabilirsiniz. Gerekte, kendinizi deersiz ya da
yeteneksiz grmeye eilimlisinizdir. Bunun dnda ya da karsndaki neriler size
aptalca ya da drst deilmi gibi grnr.

Maalesef, depresyondayken kendiniz hakkndaki olumsuz dncelerinizde yalnz

olmayabilirsiniz. Pek ok vakada siz sizin kusurlu olduunuz ve iyi olmadnz
ynndeki yanl inanlarnzda o kadar tutarl ve srarc bir tavr gsterirsiniz ki,
bu durum arkadalarnzn, ailenizin ve hatta terapistinizin bu grleri kabul
etmesine neden olursunuz. Klasik psikanalitik teorinin kurucusu olan Freud'un
"yas ve Melankoli" kitabnda bu gre ait rnekler vardr; bir hasta deersiz
olduunu, baarsz olduunu vb. sylyorsa, mutlaka ki doru sylyordur.
Sonu olarak, terapistin hastann bu grlerine katlmamas imkansz gibi
grlmektedir. Freud inanr ki, terapist hastann yeteneksiz, bencil, zavall, drst
olmayan vb. biri olduunu kabul etmelidir. Bu nitelikler, Freud'a gre insann
temel niteliklerini oluturur ve hastalk sreci bu gerei daha grnr yapar.
Aslnda hasta bu gibi dnceleri geniletmek iin, umutsuzluun ve kendinden
nefret etmenin pek ok duygusal reaksiyonun yaar. nce lm olmay tercih
edebileceinizi sylerken daha sonra uyumu ya da fel olmu gibi hissetmeye
balarsnz ve normal yaam akna katlmaktan ekinirsiniz.

Bu sert dnce tarznzn olumsuz duygusal ve davransal sonular nedeniyle,

yapmanz gereken birinci ey; deersiz olduunuzu kendinize syleyip durmay
durdurmaktr. Bununla birlikte, siz bu cmlelerin gerek d ve yanl olduunu
kabul edene kadar bunu yapmanz pek mmkn olmayabilir.
Aslna baklrsa, depresyonda olduumuz zamanki kiisel endie ve atmalarn
pek ounun temelinde sayg duyulma, deer verilme, takdir edilme, tannma,,
istenme ve onaylanma arzular yatar. Mkemmeliyetilik, hayal krkl, fke,
utan gibi dier alanlar aklamaya altmzda da eer n planda deilse,
mutlaka arka planda "bakalar tarafndan onaylanma ihtiyac vardr.

Baz insanlar depresyona daha yatkn olabilirler nk, onlar onaylanmaya ar

derecede ihtiya duyarlar ve bu kimi zaman "onaylanma bamll" olarak
adlandrlr. Kii onaylanmann her zaman iyi ve gerekli olduuna inanrken,
onaylanmama bir felakettir. Baz insanlar srekli bakalarn etkileme ihtiyac
duyar ve zel grnmek isterken, dier taraftan eletiriyle yklan bireyler vardr.
Eer onaylanmazlarsa, terk edildiklerini ve sevilmediklerini dnrler. Aslndan
onayn kayb, kimi zaman bizleri olduka kt etkileyebilir nk bakalarnn
hakkmzda sylediklerini btnyle doru kabul ederiz. Eer onlar bizim ie
yaramaz, aptal ya da sevilmez olduumuzu sylerlerse, biz bunlar sanki
doruymu gibi hissederiz - yarglar ar u ve bizim olumlu yanlarmz reddedici
nitelikte olsa bile - ya da ar genelleme yaparak, bir kii hakkmzda kt
dnyorsa dierlerinin de yle dneceini varsayarz.

Baz insanlar iin onaya duyulan ar ihtiya, iddetli utan ve yetersizlik

duygularn rtmek, kapatmak ihtiyacndan kaynaklanr. Eer bakalar beni
onaylyorsa, ben o kadar da kt olamam gibi bir inan vardr.

Aslnda onaylanma ihtiyac insan doasnn byk bir ksmnda olan bir
duygudur. Bizim yaptmz davranlarn pek ou onay kazanma abasyla
ilikilidir. Bir snav geme, bir yarmada derece kazanmaya alma gibi
davranlarn hemen hemen hepsi, bakalarnn onayn kazanmak ve kendimizi
deerli hissetmek iin yaplr. Konumumuzun ykselmesi iin, bizleri yeterli ve
yeterli grmelerini isteriz. Bir gruba ait olmak, bir ilikiyi srdrmek, insanlar
tarafndan reddedilmekten kanmak ihtiyalarmz arasndadr.

Bu da demektir ki, tm insanlarda temelde bir onaylanmama korkusu vardr;

zellikle bu deerlendirme bizim deer verdiimiz ve bir ekilde kendimizi baml
hissettiimiz birinden geliyorsa... eer kiiye deer vermiyorsak onaylamamas
daha az sorun olur, ta ki, o kiinin zerimizdeki gc artana, mesela patronumuz
olana kadar.

Maalesef, bizim onaylanma ihtiyacmz, biz onu ar derecelere ulatrdmzda

bir tuzaa dnebilir. Bu hale geli ise, deerlendirmelerin sadece reddedilme
korkusu gibi durumlarla snrl kalmamas, bizim kendimize ynelik her trl
deerlendirmemizi belirleyen bir konuma gelmesiyle balar. Bakalarnn onayn
ya da onaylamamasn bizim btnlmze ynelik yarglamalar olarak
alglayabiliriz. Onaylanmam olma duygusuyla ba etmek, temelde sevgi
duygusuyla bym biri iin daha kolay alabilir bir durum iken, sevgi
konusunda yetersizlik yaam biri iin daha zordur ve onaylanmama ile ba
edebilme ve ar derecede olan onaylanma ihtiyacn azaltmak iin
renebileceiniz pek ok yol vardr.

Genel olarak, bakalarnn sizin hakknzdaki yarglarna fazlasyla inan

gstermemenizin doru olacan fark etmek faydal olacaktr. Bu belirli
eletirilerin hibir zaman geerli olmayaca anlamna gelmez fakat "aptal",
"gsz" gibi yaplan genel etiketlemelerin hakknzda olduunuzdan daha
fazlasn syledii de bir gerektir.

Bu aamada hatal olarak ileyen zihinsel sre vardr;

Ya hep ya hi dncesi

Ar genelleme

Kendini eletirme - kendine saldrma

Onay kazanma sizin kendinizi daha iyi hissetmenize yardmc olan bir duygu
olmakla beraber bunu kazanma yollarnz kimi zaman ok eitli problemlere
neden olabilir. rnein, siz, bakalar sizi nasl grmek istiyorsa yle olmaya
alyor olabilirisiniz, kendi ihtiyalarnz dile getiremeyebilirsiniz, fkenizi
saklarsnz, daha uyumlu hale gelirsiniz ve bu yzden etrafnzdakilerin sizi takdir
etmesini beklersiniz. Oysa bu hal giderek umutsuz bir hal alr ve siz srekli onay
kazanmak iin abalayan bir durumda kalrsnz.

Bunun yerine da yapmanz gereken kendi hayatnzn olumlu taraflarn

hesaplamak olacaktr. Neler yapamadnzdan ok neler yapabildiinize
odaklann. Kendinize srekli onay aramann zararl taraflarn ve kendini
eletirmeden onaylanmam olmay nasl kabul edebileceinizi renmenin
avantajlarn hatrlatn. Onay iyi hissettirir ancak kendinize gveninizi buna
dayandramazsnz. Kendinize bir arkadanza davrandnz gibi davrann ve
bakasnn hizmetisi gibi olmak zorunda olmadnz hatrlayn.

Elbette ki, onaylanma, bir ie girmenize olanak saladnda ya da bir ilikiyi

srdrmenizde nemlidir. Ancak onay alamadnzda kendinize sert eletiri ve
yarglamalar yapmaya balamanz ciddi problemler ortaya karacaktr.
Ayrca bakalarnn onayn kazanmak iin ar aba gsterip gstermediiniz
zerine de dnmeniz gerekir. Eer byleyse, bu durum kendi kimliinize dair
algnzn bozulmas ya da kaybolmasyla sonulanabilir, bakalarnn onayna ar
derecede baml olmann bir byk zarar da, gerekten istediiniz eyleri
aslnda yapamyor olmanzdr.

Utan ve sululuk:

Utan kompleks bir fenomendir, pek ok a ve birleeni ierir. En nemli

birleenleri ise yle tanmlanabilir;

sel olumsuz benlik dnceleri: bunlar yetersizlik, deersizlik dncelerini ve

duygularn ierir kii kendini beceriksiz, kt ve baarsz bir olarak niteleyebilir.

Sosyal ya da assal odakl dnceler: bunlar bakalarnn bizi yetersiz ya da

deersiz olarak grdklerini varsayan inanlar ierir.

Duygusal birleen: anksiyete, fke, kendinden irenme gibi eitli eler utancm
duygusal birleeni olarak kabul edilir.

Davransal birleen: saklanma, maruz kalmaktan kanma uzaklama gibi

eylemler.

Bedensel ya da fizyolojik birleen: utan duygusu streslidir ve bizim sinir

sistemimizi aktive eder. Utan bizim duygu durum belirleyicilerimiz zerinde etki
eder ve olumlu pozitif duygu durumun srdrlmesine yardmc olmaz.

Burada bir noktaya dikkat edilmesi gerekir, insanlar kendileri hakknda olumsuz
dncelere sahip olabilirler, deersiz, yetersiz ve kt olduklar gibi... bu utan
hissetmenin bir ksmdr. Bununla birlikte, bizler bakalarnn eletirilerine ve
kk drmelerine zaman zaman maruz kalabilir ve bu bakalar tarafndan
utandrlmadr. Psikolog Kaufman gre, utancn bizde acya sebep olabilecek en az
boyutu olduunu belirtir. Bunlar bedenden, yeterlilik ve becerilerden utan
duyma ve ilikilerde utan duyma olarak belirlenebilir. Bu listeye zellikle
depresyonda belirgin bir zellik olan hissettiklerinden utanma eklenebilir.

Bedenden utanma: baz kiiler utan yznden doktora gidemezler. Hemoroid,

barsak hastalklar, riner problemler, bulimiya gibi problemlerden dolay
doktora gidemezler. Utan, belki de pek ok duygudan daha fazla, bizim drst
/ak davranmamz, yardm aramamz engelleyen duygudur. Ayrca grnt
bozukluu bulunana zellikle insanlar onlara glyorlarsa daha fazla utan
yaamaktadrlar.
Cinsel istismar yaayan bireylerde akut bir ekilde bedenden utanma duygusu
grlebilmektedir. Bedenlerinin kirli ve zarar grm olduu duygusu
yaayabilirler. U vakalarda, bu kiiler bedenlerinden nefret etmeye
balayabilirler. stismar zerine konumak ise bu durumun pekitirilmesine neden
olabilir.

Yeterlilik ve becerilerden utan duyma: bu tip utan fiziksel ya da zihinsel olarak

gsterilen performansla ilikilendirilir. Burada ana nokta, bir eyler yapmaya
girime ve bunlarda baarsz olmadr. Bu bizim kendimizi kt olarak
deerlendirmemizi kolaylatrr. Bir kural olarak, sadece utanla ba etmek, eer
baarszlmz yznden kendimize saldrmazsak daha kolaydr.

likilerde utan: utan ilikilerde yaanan problemlerden bir tanesidir nk kii

atma ve eletirilere kt ekilde cevap verecektir. Utanca meyilli bireyler daha
kolay fkelenebilir bir yapya sahiptir. Eletiriden uzak durmak ve ilikilerini
kontrol etmek ister gibidirler. Bu yapdaki insanlar, bakalarn onlar fark etmeye
baladklarnda zayf ya da yetersiz olarak etiketleyecekleri korkusunu yaarlar.

Toplum iinde yaygn olan bir zellik ise, utancn ilikilerde balla ait duygularn
dile getirilmesi ile balantldr. Bu sadece erkekler iin geerli bir kural da
deildir. Yine de bu tr davranlar genelde "yumuak (soft)" ve erkeksi olmayan
eklinde alglanmaktadr. Bu durum ise onlarn arkadalarna, ailelerine ve
sevgililerine nasl davranmas gerektiini bilememesine neden olmaktadr.
rnein, ocuklar sklkla fiziksel yaknlk isterler ve onlar yaknlk elde etmek iin
urarken babalar tarafndan uzaklatrlmalar olduka incitici bir durum
olabilmektedir.

Hissettiklerinden Utanma: Bazen sonularndan korktuumuz iin duygularmz

saklama eilimi gsteririz. Bu duygular endie, depresyon, fke gibi duygulardr.
nk bunlar baz eylerin yanl gittiinin gstergesi olarak alglanrlar. Ayn
zamanda utan, bizim zayf veya hatal yanlarmzn ortaya knda hissettiimiz
bir duygudur. Bu nedenle insanlar olumsuz yanlarnn ortaya kmasn
istemedikleri gibi utan duygularn da saklamaya alrlar. Derin utan duygular
kolay unutulan deneyimler deildir. Bizim iimizdeki yerlerini her an ortaya
kmaya hazr bir ekilde srdrrler.

Utancn kkenleri:
Utan hissetmemiz iin yeterli kapasitemiz olduundan bahsedilebilir. "Sonradan
zlp dlanmaktansa falanca ii yapmam" gibi deerlendirmeler yapabiliyoruz.

ocuklukta bizi bytenlerin nasl davrand da nemlidir, en azndan bunun

temel sonucundan bahsedilebilir;

yeterli ve iyi bilinmek iin ar aba

daima uyumlu olma

direkt saldrlar ve kmseme

(Baz insanlar alk ve beeni toplayamadklar zaman utan hissederler.)

Toplumun ounluuna uyma ihtiyac duyuyoruz. Erkekler duygularn

gstermeyip gl grnmeye, kadnlar scak, ana, ekici ama cinsellie merakl
ve hrsl olmayan bir tablo izmek zorunda hissediyorlar kendilerini. Bir gruba ait
olma merakmz var ayn zamanda. Birok kii iin, sadece kabul edilmeyip,
beenilmemek deil, direkt szl ve fiziksel saldrlara maruz kalmak da byk
utan kaynadr. Biroklar insanolunun bu zelliini kullanr. Depresyona
yakalandmzda, negatif dnmeye ve davranmaya daha meyilli oluruz.
ocuklar, genler ve ilk yetikinliini yaayanlar negatif dnmeye ve eletiriyi
bireysel almaya daha meyillidir. Kendilerinin hemen sosyal ortama kaptrrlar ve
ksr dng oluur. Onlar kapandka daha ok dlanrlar. Eletiriyi bireysel
almamay ve kendimizi etiketlememeyi renmemiz gerekir.Utanla baa
kmann bir yolu utanca yol aan eyi uzaklatrmaktr. Ancak bu yntem uzun
vadede problem olabilir. Bir baka yol ise, iyi ve yeterli olduumuzu ispat etmek
iin devaml bir ura iinde olmaktr.

Tm bunlarn dnda, duygularmz, olanlar, eksiklerimizi srekli saklamak, bask

altnda tutmak da bir yoldur. Glmenin ardna da snlabiliyor. sknty akayla
dsallatrmak ve kendimizi ok ciddiye almamak iyi ama glmenin ardna
snmak "hollow" oluyor. Ayrca gizlemek uzun vadede asosyallie sebep olabilir.
Utanc rtmek iin kar taraf utandrmak suu azaltmak iin kar taraf
sulamak ise sadece bir ksr dngye sebep olur. Bu noktada kullanlan en
nemli savunma mekanizmas yanstmadr. Birinci tr, dncelerinin
bakalarnn da sahip olduunu sanma eklindedir. Siz kendinizi beceriksiz
gryorsanz, bakalarnn da hakknzda byle dndne inanrsnz. kinci
trnde ise, kendinizdeki eksik taraf kabul etmeyip kar tarafta olduunu iddia
etmek. Genelde bunu kendilerinden aa konumda olanlara yaparlar. Irk ve
cinsel ayrmc akalarla mesela...
Bu noktada aalama ve utan arasnda bir ayrm da yapmak gerekir.
Aalamay reddederiz, utanta ise, sulandmz noktay kabul ederiz.
Aalamay alma istei izler. Kimisi iin bu ayptr bu nedenle de bastrlr.
Bylesi iin birinci adm, sinirlendiini kabul etmesidir. Bazlar fazlasyla
almay aklna koyar. Bylesi de aalama ile baa kmay renmelidir. Hatta
profesyonel yardm almas ok olumlu sonular yaratabilir. alma duygusu
yenilmesi gereken bir olgudur nk insan yalnzla iter. Hatal olan tarafn
cezasn ekmediini bilmek de insanda yenilmilik hissi yapar. Bu uyku
bozukluu ve depresyona varabilir. Genelde, bu konuya taklp kalmaktan
kurtulmamz gerektiini bilir ama yapmayz. Bu nedenle profesyonel yardma
ihtiya duyulur. Sululuk duygusunu bastrmayz, utanla arasndaki fark budur.
Onun yerine bu duyguyu tamir etmeye urarz. Ama suumuzdan dolay ar bir
sululuk duyup da kendimizi kt ilan etmememiz gerekir. nsanlar zme
gcmz ve nedenlerini samimiyetle kabullendike, hatalarmz dzeltmek de
daha kolay olacaktr.

Utancn Tedavisi:

A) Bireysel Bilin:

kendimize fazla odaklanp, kontrol altna almaya almak yanltr. nsiyatif ele
almamz ve yaadmz ann tadna varmamz engeller. Bizi sulayan isese
kulak aldrmadan her insann hata yapabileceini ve nemli olann hata ile
yzlemek olduunu bilmeniz gerekir. Bu nedenle utanc yok saymak yerine onun
nedenlerine inmek gerekir ve onunla yzlemek en dorusudur. evrenizdekilere
neler dndnz anlatn. Ya hep ya hi demeyin. Tamamn anlamasalar da
yardmlar olabilir.

Sululuk duyarz nk kar taraf umursarz , tabii samimiysek umursarz.

Samimi deilsek utan kaynakl bir umursama yaarz. Yaadmz duygu
genelde ikisinin karm olmaktadr. Bize ihtiya duyulduunu bilmek doamzda
olan bir durumdur ancak abartlmamas gerekir. ocukken anne-babas yardma
muhta olanlar erikinken bu durumu abartp "kurtarc" olmak isterler. Ama bu
rol oynayamadklarnda depresyona girerler. nk sululuk veya utan
duyarlar. Bu tipler depresyona meyillidir. Bakalarn dnecek enerjimizin
kalmadn fark etmek kendimize verdiimiz deeri azaltr. Anne-ocuk
ilikilerinde bu durum daha gzlemlenebilir bir hal alr. Dierleri iin bir ey
yapamamak intihar dncelerini harekete geirebilir. nk yk olduklarn
dnrler ya da aslnda iyi grnmek iin iyilik yaptn fark edenler de
kendilerini samimiyetsiz ve deersiz bulabilirler. Bazen de hayatn bize ok yk
getirdiini dnrz. Kamak isteriz. Sululuk duygusu yaratr bu da. Kamayp
daha ok yk alrsak daha ok sklp kamak isteriz, ksr dng. Bu durum
gerekleri grmemizi engeller. Tam olarak neyin yk olduunu bulmak burada
temel noktadr.
Gzellikleri hak etmediimizi, sulu olduumuzu dnmek de depresif bir duygu
ya da sahip olduu tm gzelliklere ramen mutlu olamayan ve bunun suluunu
yaayanlar da var. Kt giden bir noktann dier tm olumlu eylerin deerini
gzmzde azaltmas normaldir. Burada ileyen yine "ya hep ya hi" mantdr
ve bundan kurtulmak gerekir. Ya da bir eyden daha fazla istediinizde bunun
agzllk olarak aglayp sululuk duymayn. Dierlerinden daha iyi durumda
olduunuz iin sevindiinizde sululuk hissetmeyin. Buna "kurtulann duyduu
sululuk" denir. Ya da baarm ya da param kskanrlar, yalnz kalrm duygusuyla
kendinizi baltalamayn. "Ar sorumluluk duygusundan kaynaklanan sululuk"
var. nsanlarn hayatlaryla ilgili her eyden siz sorumlu deilsiniz.

Psikotik depresyonda ise kii ok byk felaket durumlarnda bile bir ekilde
stne bir sorumluluk alr. Bunun kayna bilindndaki agresif duygular olabilir.
Ya da birini terk etmi olmaktan kaynaklanan sululuk duygular olabilir. rnein:
anne-babadan ayrl. lm durumunda yaanan sululuk ise yas ile baa kmay
engeller. lene iyi davranmam olma fikri ktdr veya lene ok baklmsa ve
bu durumdan kii sklmsa "ld de rahatladm" dncesi sululuk verebilir.

Varoluu Sululuk: Kendimize hakszlk ettiimiz dncesi, zellikle "sigara

bana zarar verir" gibi dnceler, beden btnle tehdit, varolua saldr gibi
eler, bu duyguyu uyandrr. Bir bakma iyidir nk deiimi tetikler. Ama
sululuktan daha pozitif bir tetikleyici bulmak gerekir.

Kar Tarafa Yklenen Sululuk: stediimizi kazanmak iin kar tarafn kendini
sulu hissetmesini salamak uzun vadede ilikileri zedeler. Sululuk tolere
edilmesi gereken bir duygudur ancak kimileri bunu yapamad iin bu duyguyu
yok saymay tercih ederler. Bazen de sululuumuzu kabul etmemek iin sinirle
ste karz. Bu iletiim salamaz. Sakin bir anda sululuk alanlarnz belirleyin.
Objektif olun. Kendinize yklenmeyin. Kendi kendinizi affetmeyi bilin. Kendinizi
sulu hissetmenize yol aan ve kendi eksiklerini yanstan insanlardan uzak durun