Powicam Matce, Ojcu,

Satguru-Hambir Baba
i drogiemu Pappu,
ktrzy uczyli mnie ycia,
mioci, wspczucia,
prostoty i pokory.
Ksika ta jest wiadectwem pracy opartej na praktycznym dowiad-
czeniu autora, na tym czego naucza i czego nauczy si sam. Informacje
tutaj zawarte nie mog by jednak w adnym razie traktowane jako
zastpujce konsultacje uprawnionego lekarza.
 DR VASANT LAD

AYURYEDA
NAUKA O SAMOLECZENIIJ
PRZEWODNIK PRAKTYCZNY

Przekad Maria
Grdecka

Dom Wydawniczo-Ksigarski ICB

Katowice 1997
Tytu oryginay: Ayurveda

Projekt okadki:
Andrzej Wjcik

Grafika
Irena Magieda

Korekta
Jolanta Olejniczak

ISBN 83-86757-85-X

Copyright for the Polish translation by Maria Grdecka

Dom Wydawniczo-Ksigarski KOS"

ul. ciegiennego 62a
40-113 Katowice
tel/fax (032) 598-461 w. 3

Druk: TRIADA, Katowice, Gliwicka 224

tel. (032) 154 17 90
 SPIS TRECI
Przedmowa ......................................................................................... 7
ROZDZIA I Historia i filozofia
9
A. Pierwsza wiedza o yciu .................................................................................. 12
B. Ayurveda i ludzka ukryta moc ......................................................................... 12
C. Ayurveda - joga i tantra ................................................................................... 13
D. Ayurveda i mentalno zachodnia .................................................................... 13

ROZDZIA II Pi elementw i czowiek 15

A. Czowiek jako mikrokosmos ........................................................................... 16
B. Zmysy ............................................................................................................. 17

ROZDZIA UJ Ludzki organizm 20

A. Rozumienie tridosza .......................................................................................... 22
B. Uwarunkowanie indywidualnej konstytucji ...................................................... 25
C. Konstytucja vata ............................................................................................... 27
D. Konstytucja pitta .............................................................................................. 28
E. Konstytucja kapha ............................................................................................ 28
F. Konstytucja umysowa ...................................................................................... 29

ROZDZIA IV Proces chorobowy 31

A. Klasyfikacja chorb .......................................................................................... 32
B. Skonno do chorb ........................................................................................ 32
C. Klucz do zdrowia lub choroby - agni ............................................................... 33
D. Stumione uczucia ............................................................................................ 35
E. Trzy malas ....................................................................................................... 36
F. Siedem dhatus .................................................................................................. 39

ROZDZIA V Waciwoci 42
ROZDZIA VI Diagnoza 45
A. Badanie ttna .................................................................................................... 45
B. Diagnoza na podstawie jzyka ......................................................................... 52
C. Diagnoza na podstawie twarzy ......................................................................... 55
D. Diagnoza na podstawie warg ............................................................................ 57
E. Diagnoza na podstawie paznokci ...................................................................... 57
F. Diagnoza na podstawie oka ............................................................................. 59

5
ROZDZIA VII Leczenie 63
A. Wyzwolenie emocjonalne ................................................................................. 63
B. Pancha karma ...................................... _ ......................................................... 66
C. Umierzenia ..................................................................................................... 71

ROZDZIA VIII Dieta 72

A. Godwka ......................................................................................................... 75
B. Witaminy ......................................................................................................... 76

ROZDZIA IX Smak 80
A. Rasa, virya i vipak ........................................................................................... 80

ROZDZIA X Styl ycia i porzdek dnia 82

A. Zalecenia dla twrczego i zdrowego ycia ...................................................... 83

ROZDZIA XI Czas 86
A. Stonce i ksiyc ............................................................................................... 87
B. Astrologia ......................................................................................................... 88
C. Fazy ludzkiego ycia ....................................................................................... 88

ROZDZIA XII Dugowieczno 90

A. Joga .................................................................................................................. 94
B. Oddychanie i medytacja (pranajama) .............................................................. 103
C. Mantram ......................................................................................................... 104
D. Medytacja ....................................................................................................... 104
E. Masa ............................................................................................................. 107

ROZDZIA XIII Lekarstwa 108

A. Apteka w kuchni ............................................................................................ 109
B. Metale ............................................................................................................ 119
C. Leczenie kamieniami szlachetnymi i kolorami ............................................... 122

D. Kolory ........................................................................................................... 126

Wnioski 128
DODATEK A Odtrutki pokarmowe 130
DODATEK B Pierwsza pomoc choremu 132
DODATEK C Przepisy 137
BIBLIOGRAFIA 139
 Przedmowa
Inspiracj do napisania tej ksiki byo gbokie przekonanie autora, e
Ayurved bd stosowa w prosty, praktyczny sposb rwnie i miesz-
kacy krajw zachodnich. Dotychczas bowiem Ayurved traktowano na
Zachodzie jako nauk ezoteryczn, tzn. tylko dla wtajemniczonych. W
rzeczywistoci za jest to prosta, praktyczna nauka, ktrej zasady maj
uniwersalne zastosowanie w codziennym yciu kadego czowieka.
Ayurveda odnosi si do kadej czci i do kadej strony ludzkiego
ycia, proponujc rady, sprawdzone i udoskonalone w cigu wielu stu-
leci, rady dla tych wszystkich, ktrzy szukaj harmonii, pokoju i dugo-
wiecznoci.
Wiedza przekazana w tej ksice bdzie miaa dla czytelnika trwa
warto. Nauka Ayurvedy opiera si bowiem nie na stale zmieniajcych
si opiniach, ale na wiecznej mdroci riszich, ktrzy otrzymali j jako
nauk wyraajc doskona peni Kosmicznej wiadomoci za pored-
nictwem dozna religijnych i medytacji. Ayurveda jest nauk ponad-
czasow, i mam nadziej, e przekazane tutaj uwagi i wskazwki bd
suyy czytelnikowi przez cae ycie.
Ayurveda zajmuje si omioma podstawowymi gaziami medycy-
ny: pediatri, ginekologi, poonictwem, okulistyk, geriatri, otolaryn-
gologi internistyk i chirurgi. Kada z tych specjalnoci odnosi si
do teorii piciu elementw (eter, powietrze, ogie, woda, ziemia); do
pojcia tridosza, czyli trzech cielesnych humorw" (pynw), do sied-
miu dhatus, czyli tkanek ciaa, trzech malas (mocz, ka, pot) i trjcy
ycia: ciaa, umysu i wiadomoci duchowej. Te pojcia s w peni
wyjanione w pocztkowej czci tekstu.
Ksika zajmuje si przedstawieniem podstawowych pogldw Ayu-
rvedy, wcznie z technik badania chorych, diagnozowania i leczenia

7
 AyuRVEdA

oraz dugowiecznoci, uywaniem lekw zioowych i innymi codzien-

nymi, praktycznymi sposobami podtrzymywania zdrowia.
Ucze od razu przyswaja sobie podstawowe pogldy Ayurvedy, bo-
gactwo wiedzy staroytnej, jakie jeszcze pozostao do wykorzystania
poprzez pisma mdrcw Ayurvedy, takich jak chirurg Suszruta, ktry
ponad 2 tysice lat temu napisa klasyczny tekst o chirurgii (Suszruta
Samhita), i poprzez nauki wspczesnych lekarzy ayurvedycznych. Pis-
ma Suszruty zaskakujco antycypuj wiele z medycyny wspczesnej.
Wrd innych spraw Suszruta zajmowa si szczegowo sekcj zwok
i zabiegami chirurgii plastycznej, ktre po wiekach stay si podstaw
nowoczesnej chirurgii plastycznej. Udoskonali technik skadania za-
manych koci za pomoc gwodzi. Zlokalizowa na ciele yciowe pun-
kty, marmas, majce zwizek z organami wewntrznymi. Zewntrzne
urazy tych punktw mog by bardzo niebezpieczne lub nawet mier-
telne. Wrd swoich licznych innych osigni, Suszruta wymyli spec-
jalny sposb leczenia puszczaniem krwi w celu uzdrowienia wrodzo-
nych zaburze krwi. Z tego krtkiego przegldu wida jasno, e od
staroytnych mistrzw Ayurvedy wiele moemy si nauczy.
Mdro Ayurvedy zostaa zapisana w sanskrycie, staroytnym j-
zyku Indii. Dlatego autor uywa czasem terminw sanskryckich, dla
wytumaczenia pewnych ayurvedycznych poj medycznych, wtedy gdy
nie mona znale odpowiednikw w jzyku angielskim. Ale przy ka-
dym pojawieniu si takiego sowa w tym tekcie, zostaje ono jasno i
prosto wyjanione.

8
 ROZDZIA I

Historia i filozofia

Ayurveda obejmuje nie tylko nauk, ale rwnie religi i filozofi.

Sowa religia uywamy w znaczeniu wiary i wskaza dotyczcych po-
stpowania zmierzajcego do takiego stanu, w ktrym otwiera si mo-
no poznania wszystkich aspektw ycia. W Ayurvedzie caa podr
przez ycie traktowana jest jako wito. Sowo filozofia oznacza mi-
o prawdy, a w Ayurvedzie prawd jest Byt, Czysta Egzystencja,
rdo wszelkiego ycia. Ayurveda jest nauk o prawdzie, ktra wyraa
si w yciu.
Caa literatura Ayurvedy opiera si na pojciu Samkhya, czyli filo-
zofii tworzenia (rdem terminu Samkhya s dwa sanskryckie sowa:
sat", co znaczy prawda" i khya" - wiedzie"). Czytelnik proszony
jest, aby otworzy swj umys i serce na przyjcie filozofii Samkhya,
poniewa posiada ona bardzo cisy zwizek z Ayurved.
Staroytni riszi, istoty wiadome lub prorocy, odkryli prawd przy
pomocy praktyk i wskaza religijnych. Poprzez intensywn medytacj
manifestowali prawd w swoim codziennym yciu. Ayurveda jest nauk
codziennego ycia, ten system wiedzy rozwin si z praktycznej, filo-
zoficznej i religijnej iluminacji (owiecenia) riszich. To owiecenie byo
zakorzenione w ich rozumieniu tworzenia.
Riszi dostrzegali, w bliskim stosunku midzy czowiekiem i wszech-
wiatem, jak kosmiczna energia przejawia si we wszystkich istotach
yjcych i nieyjcych. Twierdzili te, e rdem wszelkiej egzystencji
jest Kosmiczna wiadomo, ktra przejawia si jako energia mska i
eska - Sziva i Szakti.
Riszi Kapila, ktry uwiadomi sobie Samkhya filozofi tworzenia,
odkry dwadziecia cztery zasady, czyli elementy wszechwiata (Prakruti,
9
 AyuRvEdA

Mahac, Ahamkar, Pi zmysw, Umys itd.), spord ktrych Prakruti,

czyli zdolno tworzenia, jest najbardziej podstawowa.
Purusza jest energi msk, a Prakruti esk. Purusza jest bezkszta-
tna, bezbarwna, nie do okrelenia i nie bierze aktywnego udziau w prze-
jawianiu si wszechwiata. Jest to wiadomo bierna, pozbawiona wy-
boru.
Prakruti ma ksztat, kolor i waciwoci. Jej wiadomo dysponuje
moliwoci wyboru. Jest to Boska Wola. Jedyny, ktry pragnie sta
si wieloma. Wszechwiat jest dzieckiem zrodzonym z ona Prakruti,
Boskiej Matki.
Prakruti stwarza wszystkie ksztaty we wszechwiecie, podczas gdy
Purusza jest wiadkiem tego stwarzania. Jest ona odwieczn fizyczn
energi, zawierajc trzy waciwoci, czyli gunas, znajdujce si w ca-
ej naturze, cay rozwijajcy si kosmos.
Trzy gunas to: satva (esencja), radas (ruch) i tamas (inercja). S
one podstaw dla wszelkiego istnienia. Znajduj si w rwnowadze w
Prakruti. Gdy rwnowaga ta zostanie zakcona, zachodzi wzajemne
oddziaywanie na siebie wszystkich gunas, co wywouje ewolucj
wszechwiata.
Pierwszym przejawem Prakruti jest Kosmiczny Intelekt. Z Mahad
uksztatowane jest Ego (Ahamkar). Ego przejawia si w piciu zmysach
(tanmatras) i w piciu narzdach motorycznych, i w ten sposb z po-
moc satvy tworz wszechwiat organiczny. To samo Ego przejawia
si dalej w piciu podstawowych elementach (bhutas), eby z pomoc
tamas utworzy wszechwiat nieorganiczny.
Radas jest czynn witaln si yciow w ciele, ktra popycha za-
rwno organiczny, jak i nieorganiczny wszechwiat kolejno do sarva i
tamas. Tak wic satva i tamas s nieaktywnymi, potencjalnymi ener-
giami, ktre potrzebuj aktywnej, kinetycznej siy radas. Satva jest si
twrcz potencjaln (Brahma), radas jest si kinetyczn ochronn (Vi-
sznu), a tamas jest potencjaln si destruktywn (Mahesza). Tworzenie
(Brahma), Ochrona (Visznu) i Destrukcja (Mahesza) s trzema przeja-
wami pierwszego kosmicznego bezdwicznego dwiku, aum, ktry
stale dziaa w kosmosie. Ilustracja obok przedstawia t manifestacj
wszechwiata.

10
 HisioRiA i filozofk
Wykres 1
Samkhya, filozofia stworzenia
Purusha jest nieprzejawiona, bezksztatna, poza wszelkimi waciwociami, poza
przyczyn i skutkiem, poza przestrzeni i czasem. Jest czystym istnieniem.
Prakruti jest twrcz si dziaania, rdem formy, przejawem waciwoci i na-
tur.
Mahad jest kosmiczn inteligencj, czyli Buddhi.
Ahamkar to jest ego, jest znaczeniem stwierdzenia ja jestem".
Satva jest aspektem staoci i czystoci, przebudzeniem, istot i wiatem.
Radas jest dynamicznym ruchem.
Tamas jest nieruchome. Jest energi potencjaln, bezwadnoci, to ciemno,
ignorancja i materia.

Pi Pi Umys Dwik Dotyk Wzrok Smak Wch

wadz organw organ jest to jest to jest to jest to jest to

zmylonych notorycznych zarwno guna Beru guna guna guna guna Ziemi
organy usta dziaania (Akasza) Powietrza Ognia Wody (Prtlwi)
poznawania rce jak (Vayu) (Tejas) (Jala)
uszy stopy i
skra organy poznawania
oczy rozrodcze
jzyk organy
nos wydalnicze

ORGANICZNE NIEORGANICZNE

11
 Ayuwrveda

A. PIERWSZA WIEDZA O YCIU

Ayurveda jest holistycznym systemem medycyny, waciwym dla In-

dii, i szeroko tam praktykowanym. Sowo Ayurveda" to termin sans-
krycki oznaczajcy wiedz ycia". Ayur" znaczy ycie" lub ycie
codzienne", a veda" jest wiedz". Ayurveda jest pierwszym zapisem
w Vedach, najstarszej w wiecie zachowanej literaturze. Ten system
leczniczy jest stosowany w codziennym yciu Indii od ponad 5
tysicy lat.

B. AYURYEDA I LUDZKA UKRYTA MOC

Ayurveda uczy, e czowiek jest mikrokosmosem, e zawiera w sobie

cay wszechwiat. Jest dzieckiem si kosmicznych pochodzcych z ze-
wntrznego otoczenia, makrokosmosu. Jego indywidualna egzystencja
wie si nierozerwalnie z ca manifestacj kosmiczn. Ayurvedyczne
pogldy na zdrowie i chorob w ujciu holistycznym bior pod uwag
wewntrzny zwizek zachodzcy midzy indywidualnoci a duchem
kosmicznym, indywidualnoci a Kosmiczn wiadomoci, energi i
materi.
Zgodnie z nauk Ayurvedy, kada istota ludzka ma cechy biologicz-
ne i duchowe instynkty: religijny, posiadania, rozrodczy oraz instynkt
w kierunku wolnoci. Podstaw spenienia tych instynktw jest zrw-
nowaony, dobry stan zdrowia. Ayurveda pomaga zdrowym zachowa,
a chorym odzyska zdrowie. Jest to medyczno-metafizyczna yciowa
wiedza o uzdrawianiu, matka wszelkiej sztuki leczenia. Praktyka Ayur-
vedy przeznaczona jest do pobudzania ludzkiego szczcia, zdrowia i
twrczego wzrostu.
Studiowanie nauk Ayurvedy pozwala kademu na praktyczne przy-
swajanie sobie wiedzy o samoleczeniu. Przez waciw rwnowag
wszystkich energii ciaa mona bardzo wyranie ograniczy procesy de-
generacji i chorb. Podstawow zasad nauki Ayurvedy jest zdolno
kadej jednostki do samoleczenia.

12
Historia i filozofia

C. AYURVEDA - JOGA I TANTRA

Ayurveda, joga i tantra s to trzy staroytne umiejtnoci yciowe,

praktykowane w Indiach od wiekw. Wspominaj o nich wite ksigi
Wed i Upaniszady. Joga jest nauk zjednoczenia z Boskoci, z
Prard. Tantra jest najbardziej bezporedni metod kontrolowania tej
energii, ktra tworzy ostateczn jedno z Prawd. A Ayurveda jest
nauk ycia.
Celem kadej z tych praktyk jest pomoc czowiekowi w osigniciu
dugowiecznoci, odmodzenia i samorealizacji. Przedmiotem praktyk
jogi i tantry jest wyzwolenie, jakkolwiek tylko niektrzy wiczcy
jog mog osign ten ostateczny cel. Jednak Ayurveda moe by
stosowana z powodzeniem przez kadego, aby osiga zdrowie i du-
gowieczno.
W duchowej ewolucji czowieka Ayurveda jest podstaw, podwali-
n, joga - ciaem, a tantra - gow. Aby wykonywa praktyki jogi i tan-
try, trzeba najpierw zrozumie Ayurved. Tak wic Ayurveda, joga i
tantra tworz razem, wzajemnie od siebie uzalenione, czony trjcy
ycia. adna z tych praktyk nie istnieje sama. Zdrowie ciaa, umysu i
wiadomoci zaley od znajomoci i praktykowania ich wszystkich w
codziennym yciu.

D. AYURYEDA I MENTALNO ZACHODNIA

Zachodnia medycyna i zachodni sposb mylenia maj tendencj do

uoglniania i klasyfikowania indywidualnoci. Na przykad, zgodnie z
zachodnim pojciem normalnoci, to co jest wsplne u wikszoci
ludzi, ustanawia norm. Ayurveda za utrzymuje, e normalno musi
rozwija si indywidualnie, poniewa kady ludzki organizm przejawia
swj wasny, szczeglny i ywioowy temperament i sposb funk-
cjonowania.
Na Wschodzie kluczem do zrozumienia jest akceptacja, obserwacja
i dowiadczenie, na Zachodzie s nim: badanie, analiza i logiczna de-
dukcja. Zachodnia mentalno generalnie ufa obiektywnoci, podczas
gdy Wschd przykada wiksz wag do subiektywnoci. Wschodnia
nauka uczy wychodzenia poza rozam midzy subiektywnoci i obiek-
15
 AyURVEdA

tywnoci. Ta rnica w podejciu moe wyjani, dlaczego niektrzy

ludzie Zachodu maj trudnoci w zrozumieniu metodologii Ayurvedy.
Wiele ustale z tego wprowadzajcego do Ayurvedy tekstu moe
wywoa pytania: Jak?" i Dlaczego?". Autor przypomina czytelniko-
wi, e na takie pytania, jakkolwiek nieuniknione, nie zawsze mona
uzyska odpowied. Nawet we wspczesnej zachodniej medycynie nie-
ktre pojcia s udowodnione tylko roboczo", bez penego zrozumienia
uzasadnie kryjcych si za tymi zjawiskami. Np. chocia antybiotyki
s uywane do niszczenia bakterii wytwarzajcych w organizmie tok-
syny, nie ma dostatecznych wyjanie, jak i dlaczego te toksyny wy-
twarzaj si z bakterii. Ponadto Ayurveda jest nauk naprawd holis-
tyczn, tzn. caociow, w ktrej suma wielu elementw skada si na
prawd. Pytanie o szczegy, zanim osignie si zdecydowany pogld
na ca nauk, bdzie dowodzeniem jaowym i niezadowalajcym. Dla-
tego uprzejmie prosz Czytelnika, aby warunkowo przyj te ustalenia,
ktre pocztkowo mog si wyda niedostatecznie wytumaczone, do-
pki nie opanuje wiedzy o Ayurvedzie w caoci.

14
 ROZDZIA II
Pi elementw i czowiek
Ayurveda rozwina si w poredniczcych umysach poszukiwaczy prawdy
- riszich. Od tysicy lat nauki ich byy przekazywane ustnie uczniom przez
nauczycieli, a potem zapisywane w melodyjnej poezji sanskryckiej.
Jakkolwiek z czasem wiele tych tekstw zagino, to ta mdro, pochodzca
ze wiadomoci Kosmicznej bya odbierana intuicyjnie w sercach riszich.
Dostrzegli oni, e wiadomo jest energi przejawiajc si w piciu
podstawowych zasadach, czyli elementach. S to: eter (przestrze),
powietrze, ogie, woda, ziemia. Pojcie piciu elementw stanowi sedno
nauki Ayurvedy.
Riszi sdzili, e na pocztku wiat istnia w nieprzejawionym stanie
wiadomoci. Z tego stanu zjednoczonej wiadomoci przejawiy si subtelne
wibracje kosmiczne bezdwicznego dwiku aum. Z tych wibracji pojawi
si najpierw element eteru. Nastpnie element eteru zaczaj si porusza i jego
subtelne ruchy stworzyy powietrze, ktre jest eterem w dziaaniu. Ruch
eteru wytworzy tarcie, a ono z kolei wywoao ciepo. Czsteczki energii
ciepa powizay si dla uformowania silnego wiata, a z tego wiata
przejawi si element ognia.
W ten sposb eter przejawi si w postaci powietrza i by to ten sam eter,
ktry potem przejawi si jako ogie. Pod wpywem ciepa ognia pewne
elementy eteryczne roztopiy si i skropliy, przejawiajc element wody, a
nastpnie stay, aby uksztatowa molekuy ziemi. W ten sposb eter
przejawi si w postaci czterech elementw: powietrza, ognia, wody i ziemi.
Z ziemi zostay utworzone wszystkie ywe organizmy, wcznie z
krlestwem rolin, takich jak zioa i zboa, i krlestwem zwierzt, wcznie z
czowiekiem. Ziemia zawiera rwnie substancje nieorganiczne, ktre
skadaj si na krlestwo mineraw. Tak wic z ona piciu elementw
zrodzia si caa materia.
15
 AyuwEck
Te pi podstawowych elementw zawiera wszelkie postacie materii.
Klasycznym przykadem tego jest woda: jej sta postaci jest ld i on
przejawia zasad ziemi. Utajone ciepo (ogie) w lodzie stapia go,
przejawiajc zasad wody. I wreszcie przeksztaca si w par, wyraajc
zasad powietrza. Para zanika w eterze lub przestrzeni. Tak wic pi
podstawowych elementw: eter, powietrze, ogie, woda i ziemia jest
obecnych w jednej substancji. Wszystkie one powstay w energii wywodzcej
si z Kosmicznej wiadomoci. Wszystkie znajduj si we wszelkiej materii
w caym wszechwiecie. Tak wic energia i materia s tym samym.

A. CZOWIEK JAKO MIKllOKOSMOS

Czowiek jest z natury mikrokosmosem i dlatego pi podstawowych

elementw obecnych we wszelkiej materii istnieje rwnie w kadej
indywidualnoci. W ludzkim ciele jest wiele pustych przestrzeni, bdcych
manifestacjami elementu eteru. Te przestrzenie s np. w ustach, w nosie,
przewodzie pokarmowym, przewodzie oddechowym, brzuchu, klatce
piersiowej, naczyniach krwiononych, limfatycznych, w tkankach i
komrkach.
Przestrzeli w ruchu nazywa si powietrzem i jest drugim elementem
kosmicznym, elementem ruchu. Wewntrz ciaa ludzkiego powietrze
przejawia si w wikszych poruszeniach muskuw, uderzeniach serca, w
skurczu i rozkurczu puc i w ruchu (robaczkowym) cianek odka i jelit.
Pod mikroskopem wida, e nawet pojedyncza komrka porusza si.
Odpowiedzi na pobudzenie jest ruch dorodkowy i odrodkowy impulsw
nerwowych, ktre s ruchami zmysowymi i motorycznymi. Wszystkie ruchy
centralnego systemu nerwowego s sterowane cielesnym powietrzem.
Trzecim elementem jest ogie. rdem ognia i wiata w ukadzie
sonecznym jest soce. W ludzkim ciele rdem ognia jest metabolizm.
Ogie dziaa w systemie trawiennym, w szarych komrkach mzgu i
przejawia si jako inteligencja. Ogie aktywizuje rwnie siatkwk oka,
ktra odbiera wiato. Tak wic temperatura ciaa, trawienie, procesy
mylowe i widzenie s funkcjami cielesnego ognia. Cay proces przemiany
materii oraz systemy enzymatyczne kontrolowane s przez ten wanie
element.

16
PI EIEMENTW i czowiek
Woda jest czwartym wanym elementem w ciele. Przejawia si w
wydzielaniu sokw trawiennych oraz gruczow linowych, w bonach
luzowych, w plazmie i cytoplazmie. Woda jest absolutnie niezbdna do
funkcjonowania tkanek, organw i rozmaitych ukadw w organizmie.
Na przykad odwodnienie spowodowane biegunk i wymiotami musi
by leczone natychmiast, aby ocali ycie pacjenta. Poniewa :en
element jest tak niezbdny, woda cielesna nazywana jest wod ycia.
Ziemia jest pitym i ostatnim elementem kosmosu, ktry jest obecny
rwnie i w mikrokosmosie. ycie moliwe jest na tej planecie, po-
niewa ziemia podtrzymuje wszystkie istoty yjce i nieoywione sub-
stancje na swojej staej powierzchni. W ciele stae struktury, takie jak
koci, chrzstki, paznokcie, minie, cigna, skra i wosy, wywodz
si z ziemi.

B. ZMYSY

Pi elementw przejawia si w funkcjonowaniu piciu zmysw czo-

wieka, tak samo jak w pewnych funkcjach jego fizjologii. Tak wic
Di elementw ma bezporedni zwizek ze zdolnoci do percepcji
zewntrznego otoczenia, w ktrym czowiek yje. Poprzez zmysy maj
one rwnie zwizek z picioma dziaaniami wyraajcymi funkcje or-
ganw zmysowych.
Podstawowe elementy - eter, powietrze, ogie, woda i ziemia maj
zwizek ze syszeniem, dotykiem, widzeniem, smakiem i wchem. Eter
jest tym orodkiem, poprzez ktry dwik jest przekazywany. Tak
wic element eteryczny wie si z funkcj syszenia. Ucho, organ
suchu, wyraa dziaanie poprzez organ mowy, ktry tworzy znaczce
dwiki ludzkie.
Powietrze ma zwizek ze zmysem dotyku, a zmysowym organem
dotyku jest skra. Organem dziaania dla zmysu dotyku jest do. Skra
doni jest szczeglnie wraliwa, i do jest odpowiedzialna za dziaania:
trzymanie, dawanie i przyjmowanie.
Ogie, ktry przejawia si jako wiato, ciepo i barwa, ma zwi-
zek z widzeniem. Oko, organ wzroku, rzdzi dziaaniem chodzenia i
ma zwizek ze stopami. Czowiek niewidomy moe chodzi, ale takie
chodzenie nie ma okrelonego kierunku. Kierunek chodzeniu nadaj
oczy.
17
 AyURVECJA

Tabela 1
Pi elementw, organy zmysowe i ich dziaanie
Organ Organ
Element Zmysy zmysowy Dziaanie dziaania
eter such ucho mowa organy mowy
powietrze dotyk skra chwytanie dto
ogie wzrok oczy chodzenie stopa
woda smak jzyk rozradzanie genitalia
ziemia wch nos wydzielanie odbytnica

18
Pi EIEMENTW i czowiek
Woda ma zwizek z organem smaku. Bez wody jzyk nie moe
odczuwa smalcu. Jzyk ma s'cisy zwizek z dziaaniem organw pcio-
wych (penis i echtaczka). W Ayurvedzie penis i echtaczk traktuje si
jako niszy jzyk, podczas gdy jzyk w ustach jest jzykiem wyszym.
Osoba, ktra panuje nad wyszym jzykiem, swobodnie kontroluje rw-
nie jzyk niszy.
Element ziemi ma zwizek ze zmysem powonienia. Nos, organ
zmysowy wchu, ma funkcjonalny zwizek z dziaaniem odbytnicy,
z wydalaniem. Ten zwizek wyraa si u osoby, ktra ma zaparcie lub
nieczyst okrnic. Ma ona wtedy niewiey oddech, a jej zmys po-
wonienia jest przytpiony.
Ayurveda traktuje ludzkie ciao i jego dowiadczenia zmysowe jako
manifestacj energii kosmicznej, wyraonej w piciu podstawowych
elementach. Staroytni riszi uwaali, e elementy wypyny z czystej
wiadomoci Kosmicznej. Celem Ayurvedy jest umoliwienie kademu
doprowadzenia swojego ciaa do stanu doskonaej harmonii z t wia-
domoci.

19
 Ludzki organizm

Diagram 1

Miejsca vata, pitta, kapha

':}: yciowa prana

ROZDZIA m
Ludzki organizm

Eter, powietrze, ogie, woda i ziemia, pi podstawowych elementw,

przejawia si w ludzkim ciele jako trzy podstawowe zasady, czyli tem-
peramenty (humory), znane jako tridosza. Z elementw eteru i powie-
trza przejawia si cielesna zasada powietrza zwana vata (w terminologii
sanskryckiej zasada ta nazywa si vata dosza). Elementy ognia i wody Prana odywcza
przejawiaj si w ciele razem jako zasada ognia zwana pitta. Elementy
ziemi i wody przejawiaj si poprzez biologiczne, psychologiczne i fiz-
jologiczne funkcje ciaa, umysu i wiadomoci. Dziaaj jako podsta-
wowe skadniki i bariery ochronne ciaa przy normalnej kondycji fizjo-
logicznej, a w razie zachwiania rwnowagi bior udzia w procesach Kapha
chorobowych. woda i ziemia II
Tridosza s odpowiedzialne za powstawanie naturalnych skonnoci
i indywidualnych gustw w jedzeniu: ich zapach, temperatur itd. (zo-
bacz rozdzia 8, gdzie jest opis mechanizmu tych gustw). Rzdz one
tworzeniem si, podtrzymywaniem i niszczeniem tkanek ciaa oraz usu-
Pitta
waniem z ciaa produktw rozpadu. S rwnie odpowiedzialne za zja-
ogie i woda
wiska psychologiczne, wcznie z takimi uczuciami jak lk, gniew i -
dza, a take za ludzkie uczucia najwyszego rzdu, takie jak rozumienie,
wspczucie i mio. Tak wic tridosza s fundamentem psychosoma-
tycznej egzystencji czowieka.
Vata
Podstawowa konstytucja kadej jednostki jest wyznaczona ju przy v
powietrze i eter
poczciu. W chwili zapodnienia pojedyncza jednostka mska, sperma-
toza, czy si z pojedynczym elementem eskim, jajem. W momencie
tego zjednoczenia konstytucja jednostki zostaje wyznaczona przez prze-
miany i kombinacje cielesnego powietrza, ognia i wody, ktre przeja-
wiaj si w ciaach rodzicw.

s
 AyuiWEdA Ludzki organizm

Jest siedem podstawowych typw konstytucji organizmw: Wykres 2

1. vata, Dziaanie Tridosza
2. pitta,
3. kapha,
Vata
(powietrze i przestrze)
Pitta Kapha
4. vata-pitta, (ogie i woda) (woda i ziemia)
5. pitta-kapha, ruch cielesne ciepo stao
6. vata-kapha, oddech
temperatura energia
7. vata-pitta-kapha. naturalne popdy
trawienie smarowanie
Wrd tych siedmiu podstawowych typw istniej niezliczone, ledwo przelwarzanie tkanek
postrzeganie natuszczanie
uchwytne odmiany, ktre zale od procentu elementw vata-pitta -kapha w funkcje motoryczne
rozumienie przebaczanie
kadym organizmie. lunkcje czuciowe
gd chciwo
W sanskrycie konstytucja ta nazywa si prakruti", co oznacza na-tura", wydzielanie
pragnienie przywizanie
twrczo" lub pierwsza istota". Pierwszym sposobem wyraenia tych wydalanie
inteligencja gromadzenie
piciu podstawowych elementw w ciele jest jego konstytucja. strach
gniew posiadanie
P o d s t a w o w a k o n s t y t u c j a i n d y w i d u a l n a pozos t a j e nie pustka
nienawi trzymanie
z m i e n i o n a p r z e z cae y c i e , p o n i e wa jest w y z n a c z o n a niepokj
zazdro
g e n e t y c z n i e . K o m b i n a c ja e l e m e n t w o b e c n y c h p r z y
urodzeniu pozos t a j e staa. Jednak kombinacja
elementw, ktra rzdzi cigymi zmianami
f i z j o p a t o l o - g i c z n y m i w ciele, u l e g a z m i a n i e w
o d p o w i e d z i na z m i a n y w r o d o w i s k u .
W cigu ycia zachodzi nieprzerwane wzajemne oddziaywanie midzy
rodowiskiem wewntrznym i zewntrznym. rodowisko zewntrzne
obejmuje siy kosmiczne (makrokosmos), podczas gdy siy wewntrzne
(mikrokosmos) s rzdzone przez zasady vata-pitta-kapha. Podstawowa
zasada leczenia w Ayurvedzie utrzymuje, e kady moe sam tworzy
rwnowag w siach wewntrznych dziaajcych w nim, przez zmian diety i
nawykw ycia codziennego, aby przeciwdziaa zmianom w rodowisku
zewntrznym.

A. ROZUMIENIE TRIDOSZA

Zgodnie z Ayurved, pierwszym wymogiem samoleczenia i leczenia innych

jest jasne zrozumienie trzech dosza. Pojcie vata-pitta-kapha jest w
Ayurvedzie czym wyjtkowym i ono podtrzymuje potencja rewo- Pitta i Kapha cz si z tustocia
lucjonizujcy lecznicze systemy Zachodu. Jednak pojcie trzech zasad Pitta i Vata cz si z jasnoci
Vata i Kapha cz si z zimnem

22 25
 AyuiwEdA 11 id/ki o IM j A N i/iw

i sanskryckie sowa vata-pitta-kapha s bardzo trudne do przeoenia na
terminologi Zachodu.
Vata jest zasad ruchu. To, co si porusza, nazywa si vata. Dlatego vat
mona tumaczy jako cielesn zasad powietrzn. Jednak element powietrza
w zewntrznej atmosferze to nie jest to samo, co powietrze w ciele. Powietrze
cielesne, czyli vat, mona okreli jako subteln energi rzdzc ruchem zasada powietrza rozpala cielesny ogie, ale woda jest konieczna do
biologicznym. Ta biologiczna zasada ruchu powoduje wszystkie subtelne
zmiany w procesie przemiany materii. Va-ta uformowana jest z dwch
elementw: eteru i powietrza.
Vata rzdzi oddychaniem, mruganiem powiek, ruchami w miniach i
tkankach, biciem serca, wszelkim rozpraniem i kurczeniem si, ruchami
cytoplazmy i bonami komrkowymi oraz ruchem pojedynczych impulsw w
komrkach nerwowych. Vata rzdzi rwnie takimi wraeniami i uczuciami
jak: wieo, nerwowo, lk, niepokj, bl, drenie i skurcze. Siedzib vaty organw oraz tkanek. Nadmiar pitty zakca metabolizm, nadmiar kaphy
s: jelito grube, jama brzuszna, koci, skra, uszy i uda. Jeeli ciao wytwarza
nadmiar vaty, kumuluje si ona w tych wanie miejscach.
Pitt tumaczy si jako ogie, chocia termin ten nie znaczy dosownie
ogie". Pomie wiecy lub ogie na kominku mona widzie, a cielesna jest to czas najwikszego fizycznego wzrostu. W okresie dorosoci na
energia cieplna, pitta-dosza, ktra przejawia si jako metabolizm, nie jest
widzialna w taki sam sposb. Pitta rzdzi trawieniem, wchanianiem,
przyswajaniem, odywianiem, metabolizmem, temperatur ciaa, kolorytem
skry, blaskiem oczu, a take inteligencj i orientacj. Psychologicznie - z
pitty powstaje gniew, nienawi i zazdro. Siedzibami pitty s: jelito cienkie,
odek, gruczoy potowe, krew, tuszcz, oczy i skra. Pitta jest uformowana
z dwch elementw: ognia i wody.
Tumaczeniem dla kapha jest biologiczna woda i t cielesn zasad
formuj dwa elementy: ziemia i woda. Kapha spaja elementy w ciele,
dostarczajc materiau dla jego fizycznej struktury. Ta dosza podtrzymuje
odporno ciaa. Gwnym skadnikiem kaphy jest woda - fizjologicznie
odpowiedzialna za biologiczn si i naturaln odporno tkanek ciaa. Kapha
smaruje zczenia, dostarcza wilgotnoci skrze, pomaga goi rany, wypenia
wolne przestrzenie w ciele, daje biologiczn si, wigor i stabilno,
podtrzymuje zdolno zapamitywania, daje energi sercu i pucom,
podtrzymuje odporno na choroby. Kapha znajduje si w klatce piersiowej,
w gardle, w gowie, zatokach, w nosie, w ustach, w odku, w stawach, w
cytoplazmie, w plazmie i pynnych
24
wydzielinach ciaa takich jak luz. W sensie psychologicznym kapha jest
odpowiedzialna za uczucia przywizania, dzy i dugotrwaej zazdroci.
Wyraa si rwnie w tendencjach do spokoju, przebaczania i mioci.
Gwnym siedliskiem kaphy jest klatka piersiowa.
Rwnowaga midzy tridosza jest niezbdna dla zdrowia. Na przykad
kontrolowania ognia, w przeciwnym razie cielesny ogie spali tkanki. Vata
porusza kaph i pitt, poniewa kapha i pitta s nieruchome. Tridosza rzdzi
razem ca aktywnoci metaboliczn: anabolizm (kap-ha), katabolizm (vata)
i metabolizm (pitta). Gdy vata nie jest w rwnowadze, procesy metabolizmu
zostaj zakcone na skutek nadmiernego katabolizmu, co jest przyczyn
zaamania lub degeneracji procesw zachodzcych w ciele. Gdy anabolizm
przewaa nad katabolizmem, nastpuje wzmoenie tempa wzrostu i naprawy
podnosi poziom ana-bolizmu, a nadmiar vaty powoduje wycieczenie
(katabolizm).
W okresie dziecistwa dominuj anabolizm i elementy kaphy, poniewa
jwyraniejsze s elementy pitta i metabolizm, poniewa w tym stadium ycia
ciao jest ju dojrzae i utrwalone. W wieku starszym najbardziej jawne s
vata i katabolizm, poniewa ciao zaczyna si degenerowa.
II. UWARUNKOWANIE
INDYWIDUALNEJ KONSTYTUCJI
Zamieszczona na nastpnej stronie tablica pomoe czytelnikowi w okreleniu
swojej wasnej konstytucji. S w niej dodane szczegowe opisy trzech typw
konstytucji. Jest bardzo wane, aby pamita, e te trzy opisy wyraaj czyste
aspekty kadego konstytucjonalnego elementu, cliocia adna indywidualna
konstytucja nie skada si wycznie ze wszystkich tych elementw. Kada
osoba jest raczej kombinacj wszystkich trzech elementw, z tendencj do
dominacji jednego z nich lub wicej.*
* Te charakterystyczne typy musz by nastpnie dostosowane zalenie od tendencji
rasowych i preferencji kulturalnych, poniewa rne rasy i kultury maj naturalne skon-
noci do specyficznych cech ciaa i stylu ycia, np. Afrykanie maj ciemn skr, a In-
dianie jadaj gorce pokarmy.
25
 AyuiweclA I H(|/ki ORC|AIMi2M

Tabela 2 Dlatego naley przestrzec Czytelnika, aby nie wyciga przesadnych

wnioskw dotyczcych siebie samego, opartych na tych podstawowych
Konstytucja czowieka (Prakruti) opisach. Uwarunkowania poszczeglnych typw ludzi, przy uyciu tej tabeli,
Cechy konstytucji Vata Pitta Kapha powinny suy jedynie do oglnego uwiadomienia sobie rnych obszarw
struktura ciaa szczupa umiarkowana mocno zbudowany ycia, takich jak dieta, w celu zachcenia do stosowania 1.1 kiego sposobu
waga ciaa niska umiarkowana nadwaga odywiania, ktry zapewni dobry stan zdrowia.
skra sucha szorstka mikka tusta gruba tusta
zimna brzowa ciepa jasna zimna blada
czarna czerwona tawa biaa
wosy czarne tuste te gste tuste ciemne C. KONSTYTUCJA VATA
suche krcone mikkie rude lub jasne falujce
wczenie siwiejce
zby wystajce krzywe redniej wielkoci mocne biae Ludzie o konstytucji vata s na og fizycznie niedorozwinici. Ich klatka
due tawe piersiowa jest paska, a ich yy, minie i cigna s widoczne. Ich cera jest
chude dzisa mikkie dzisa brzowa, skra zimna, szorstka, sucha i popkana. Zazwyczaj wystpuje na
oczy mae matowe suche bystre przenikliwe due adne niebieskie
brzowe czarne zielone szare te gste rzsy
niej kilka znamion, ktre maj tendencj do ciemnienia.
apetyt saby zmienny dobry nadmierny powolny ale stay Ludzie vata s oglnie biorc albo za wysocy, albo za niscy, szczupej
nieumiarkowany budowy, w ktrej uwydatniaj si wystajce zakoczenia koci i stawy, z
smak sodkie kwane sodkie gorzkie cierpkie gorzkie
powodu sabego rozwinicia mini. Wosy maj krcone i rzadkie, rzsy
sone pikantne pikantne
pragnienie zmienne nadmierne sabe cienkie, a oczy bez wyrazu - mog by zapadnite, mae, suche, ruchliwe, a
wydalanie (stolce) suche twarde mikkie tuste grube tuste spojwka jest sucha i mtna. Paznokcie szorstkie i amliwe. Nos bywa
zatwardzenie lune cikie powolne
aktywno fizyczna bardzo aktywny umiarkowanie ospay
zakrzywiony i zadarty.
umys nieustannie aktywny agresywnie spokojny powolny Od strony fizjologicznej vata ma apetyt i trawienie zmienne. Ludzie vata
temperament lkliwy niepewny inteligentny
agresywny chciwy przepadaj za sodyczami, potrawami kwanymi i sonymi, a take lubi
uczuciowy nieobliczalny popdliwy zazdrosny przywizany spokojny gorce napoje. Moczu wydzielaj niewiele, a ich ka jest suchy, twardy i
wiara zmienna fanatyczna spokojna
pami do wieych spraw bystra powolna ale trwaa mao obfity. Poc si mniej ni pozostae typy konstytucjonalne. pi
dobra do dawnych niespokojnie i krcej ni inni. Ich stopy i donie s czsto zimne.
marzenia senne przeraajce ogniste przemoc woda rzeka morze S to ludzie twrczy, aktywni i czujni. Mwi szybko i chodz szybko,
fruwanie skakanie wojna gniew jezioro pywanie
bieganie romantyczne
ale mcz si atwo. Od strony psychologicznej charakteryzuje ich krtka
sen niedostateczny krtki ale gboki dugi ciki pami, ale i zdolno do atwego zrozumienia. Potrafi zrozumie co
przerywany natychmiast i wkrtce o tym zapominaj. Maj ma si woli, tendencj do
mowa szybka ostra przerywana powolna, monotonna
status ubogi szybko umiarkowany bogaty oszczdny
umysowej niestabilnoci, s mao tolerancyjni, nieufni i raczej niemiali. S
finansowy wydaje pienidze wydaje na luksusy wydaje na jedzenie nerwowi i lkliwi, niezbyt rozsdni i nkani przez wiele niepokojw.
na gupstwa Kady typ konstytucjonalny przejawia rwnie pewien wzorzec re-
puls saby nitkowaty umiarkowany szeroki powolny
agowania na zewntrzne rodowisko. Ludzie vata maj zdolno do szyb-
uderza jak ruch wa skacze jak aba jak abd
kiego zarabiania pienidzy i atwego ich wydawania. Pozostaj wic
przewanie ubodzy.
U w a g a : Zaznacz w kkach literki (V - vata, P - pitta, K - kapha) stosownie do opisu
najlepiej pasujcego do Ciebie.
Stwierdzenie waciwoci odmiennych od czyjej indywidualnej doszy moe wskazywa na 27
rozstrj w doszy.

26
 AyuiwEdA
I). KONSTYTUCJA PITTA
S to ludzie redniego wzrostu, szczupli, mog mie wty kociec. Ich klatka
piersiowa nie jest tak paska jak u osb typu vata, a ich yy i cigna s
rednio widoczne. Maj duo znamion (pieprzykw) lub piegw,
niebieskawych lub brzowawoczerwonych. Koci nie s tak widoczne jak u
ludzi vata. Minie maj rozwinite umiarkowanie.
Cera ludzi pitta moe by tawa, czerwonawa, miedziana lub jasna.
Skr maj delikatn, ciep i mniej pomarszczon ni skra ludzi vata.
Wosy cienkie, jedwabiste, rude lub brzowe, majce skonno do
przedwczesnego siwienia i do wypadania. Oczy mog by szare, zielone lub
miedzianobrzowe, bystre. Gaki oczne rednio wypuke. Spojwka wilgotna,
koloru miedzi. Paznokcie mikkie. Ksztat nosa ostry, a jego koniuszek ma
skonno do czerwienienia.
Od strony fizjologicznej ludzie ci maj silny metabolizm, dobre trawienie
i, co za tym idzie, dobry apetyt. Osoba pitta zazwyczaj duo je i duo pije.
Ma naturalny ogromny pocig do sodyczy, jak rwnie do pokarmw
gorzkich, lubi te zimne napoje. Spi rednio dugo, ale w sposb
nieprzerwany. Wytwarza du ilo moczu, jej ka jest tawy, pynny,
mikki i obfity. Ma tendencj do nadmiernego pocenia si. Temperatura ciaa
moe si lekko podnosi, a wtedy ma ciepe donie i stopy. Ludzie pitta nie
znosz przebywania na socu, gorca i cikiej pracy.
Od strony psychologicznej ludzie pitta maj due zdolnoci umysowe, s
bardzo inteligentni i bystrzy i potrafi by dobrymi mwcami. Maj
uczuciowe skonnoci do nienawici, gniewu i zazdroci.
S ludmi ambitnymi, ktrzy lubi by przywdcami. Doceniaj ma-
terialne powodzenie, dobrobyt i d do umiarkowanej zamonoci. Lubi
pokazywa swoje bogactwo i luksusowy dobytek.
E. KONSTYTUCJA KAPHA
Ludzie konstytucji kapha maj dobrze rozwinite ciaa i du skonno do
nadwagi. Ich klatka piersiowa jest rozronita i szeroka. yy i cigna nie s
widoczne ze wzgldu na grub skr i dobrze rozwinite minie. Koci
rwnie nie s widoczne.
28
I ml/ki OIMjANiZM
Cer maj jasn, skr mikk, tust, lnic. Moe to by rwnie skra
zimna i blada. Wosy maj gste, ciemne, mikkie i falujce. Oczy skupione,
czarne lub niebieskie. Biakwk oka przewanie bardzo bia, ni /y due i
adne, bez skonnoci do czerwienienia spojwek.
Od strony fizjologicznej ludzie kapha maj dobry apetyt, funkcje trawiene
stosunkowo powolne i dlatego spoywaj mniej pokarmw. Przepadaj za
potrawami ostrymi, gorzkimi i pikantnymi. Stolce maj lune, mog by
jasne, a ich wydalanie powolne. Poc si umiarkowanie, u ich sen jest gboki
i przeduony. W ich wytrzymaoci ujawnia si dua sia witalna, ludzie
kapha s przewanie zdrowi, szczliwi i usposobieni pojednawczo.
< )d strony psychologicznej s raczej tolerancyjni, spokojni, kochajcy i
przebaczajcy, chocia przejawiaj rwnie skonoci zachanno-ci, dzy,
zawici. Ich pojmowanie jest powolne, ale dokadne, gdy raz co zrozumiej,
zachowuj t wiedz na duej.
Ludzie kapha chc si bogaci. Zarabiaj pienidze i zatrzymuj je, nie
wydajc.
F. KONSTYTUCJA UMYSOWA
Trzy waciwoci, czyli gunas na planie mentalnym i astralnym odpo-
wiadajc trzem humorom" ksztatujcym konstytucj fizyczn. W systemie
medycyny ayurvedycznej te trzy waciwoci decyduj o podstawowych
rnicach w ludzkich temperamentach i o indywidualnych odmiennociach w
psychicznych i moralnych dyspozycjach. S to: satva, radas i tamas.
Satva wyraa istot, rozumienie, czysto, klarowno, wspczucie i
mio. Radas zakada ruch, agresywno i ekstra wersj. Umys radasowy
dziaa na poziomie zmysowym (snsualnym). Tamas przejawia si w
ignorancji, bezwadnoci, ociaoci i otpieniu.
Ludzie temperamentu satwicznego maj zdrowe ciaa, a ich zachowania i
wiadomo s bardzo czyste. Wierz w istnienie Boga i s religijni, a czsto
bywaj bardzo witobliwi.
Jednostki o temperamencie radasowym interesuj si powodzeniem,
wadz, prestiem i pozycj. Lubi bogactwo i s przewanie
eksirawertyczni. Mog wierzy w Boga, ale podlegaj nagym zmianom w
swojej wierze. Bardzo interesuj si polityk.
29
 AyuiwEdA
Ludzie tamasowi s leniwi, egoistyczni i skonni do szkodzenia innym.
Przewanie nie licz si z innymi i nie s religijni. Kada ich dziaalno
zmierza do uzyskania korzyci dla siebie.
Osoba o temperamencie satwicznym osiga samorealizacj bez wi-
kszego wysiku, podczas gdy typy radasowe i tamasowe musz si bardzo
stara, aby osign ten stan.
Te trzy subtelne energie mentalne s odpowiedzialne za wzory zachowa,
ktre mog ulec zmianie i udoskonali si dziki praktyce duchowej
dyscypliny takiej jak joga. Lekarz ayurvedyczny (vaidya) moe pomc w tym
zachowaniu zmierzajcym do modyfikacji: zna on sposoby funkcjonowania
tych waciwoci - satva, radas i tamas - i potrafi okreli, ktra z nich
przewaa w danej osobie, obserwujcej zachowanie i diet. Stosujc te
praktyczne wskazania, moe pomc i prowadzi pacjenta ku bardziej
zrwnowaonemu sposobowi ycia w zakresie fizycznym i umysowym.
JO
ROZDZIA IV
Proces chorobowy
Zdrowie oznacza porzdek, a choroba nieporzdek. Wewntrz ciaa za-chodzi
nieustanne i wzajemne oddziaywanie midzy porzdkiem i nieporzdkiem.
Mdry czowiek stara si by w peni wiadomy obecnoci nieporzdku w
swoim ciele i wtedy z powrotem zaczyna wprowadzanie do niego porzdku.
Rozumie on, e porzdek jest nieodczny od nieporzdku i wobec tego
powrt do zdrowia jest moliwy.
Wewntrzne rodowisko ciaa reaguje nieustannie na rodowisko ze-
wntrzne. Nieporzdek zachodzi wtedy, gdy oba te rodowiska nie s w
rwnowadze. Aby zmieni rodowisko wewntrzne w celu doprowadzenia go
do rwnowagi ze rodowiskiem zewntrznym, trzeba rozumie, jak dochodzi
do procesu chorobowego w istocie psychosomatycznej. Ayurveda daje takie
wyjanienia choroby, ktre umoliwiaj przywrcenie porzdku i zdrowia, a
przezwycienie nieporzdku i choroby.
W Ayurvedzie pojcie zdrowia jest podstawow spraw dla zrozumienia,
czym jest choroba. Stan zdrowia istnieje wtedy, gdy ogie trawienny (agni)
jest w stanie rwnowagi, cielesne humory (vata, pitta, kupna) s rwnie w
rwnowadze, trzy produkty odpadowe (mocz, ka i pot) s wytwarzane na
normalnym poziomie i pozostaj w rwnowadze, zmysy funkcjonuj
normalnie, a ciao, umys i wiadomo pracuj harmonijnie. Gdy rwnowaga
ktrego z tych systemw zostaje zak-cona, zaczyna si proces chorobowy.
Poniewa rwnowaga wymienionych wyej elementw i funkcji jest
odpowiedzialna za naturaln odporno i wytrzymao, osoby bdcej w
dobrym zdrowiu nie mog do-tkn nawet choroby zakane. Tak wic kady
przypadek braku rwnowagi ciaa i umysu jest przyczyn fizycznego i
psychicznego blu i nieszczcia.
51
 AyuiwEdA
A. KLASYFIKACJA CHORB
Wedug Ayurvedy choroby mona klasyfikowa zalenie od ich pochodzenia
na: psychiczne, duchowe i fizyczne. Mona je rwnie klasyfikowa zalenie
od umiejscowienia si przejaww choroby: serca, puc, wtroby itd. Proces
chorobowy moe zacz si w odku lub w jelitach, a przejawi si w sercu
lub w pucach. Tak wic objawy choroby mog wystpowa w innym
miejscu ni miejsce ich pochodzenia. Mona je rwnie klasyfikowa
zalenie od czynnikw powodujcych chorob oraz cielesnych dosza vata-
pitta-kapha.
B. SKONNO DO CHORB
Skonno do chorb okrela indywidualna konstytucja. Na przykad ludzie o
konstytucji kapha maj okrelone skonnoci do chorb kapha. Mog mie
powtarzajce si ataki bronchitu, zapalenia migdakw, zapalenia zatok i
przekrwienia puc. Podobnie ludzie pitta s podatni na choroby woreczka
ciowego, zaburzenia ci i wtroby, nadkwa-no, wrzd odka, nieyt jest podobny do pitty i mona go traktowa jako integraln cz systemu
odka i stany zapalne. Typy pitta cierpi rwnie na schorzenia skry, takie
jak pokrzywka, rumie (wysypka). Ludzie vata s podatni na wzdcia, ble w
krzyu, artretyzm, ischias, parali i newralgi. Choroby vaty maj swoje
rdo w jelicie grubym, choroby pitty w jelicie cienkim, a kaphy w odku.
Brak rwnowagi humorw w tych miejscach wywouje pewne objawy i
symptomy.
Brak rwnowagi, powodujcy chorob, moe wywodzi si ze wia-
domoci w postaci pewnych negatywnych przekona i moe si wtedy
przejawia w umyle, gdzie bywa zlokalizowane rdo choroby w pod-
wiadomoci, w formie gniewu, strachu lub przywizania. Uczucia te,
poprzez umys, przejawiaj si w ciele. Stumiony lk powoduje rozstrj
vaty, gniew nadmiar pitty, a zawi, chciwo i przywizanie wzmoenie
kaphy. Te zjawiska nierwnowagi w zakresie tridosza osabiaj naturaln
odporno ciaa (immunologiczny system - agni), i wskutek tego ciao staje
si podatne na choroby.
Czasem nierwnowaga, powodujca proces chorobowy, moe wystpi
najpierw w ciele, a potem dopiero przejawi si w umyle i wiadomoci.
52
1'nocES choRobowy
Jedzenie, nawyki yciowe i rodowisko, majce waciwoci podobne do
tych, jakie wystpuj w dosza (humorach), s antagonistyczne w stosunku do
tkanek ciaa. Przyczyniaj si one do tworzenia nierwnowagi, ktra najpierw
przejawia si na poziomie fizycznym, a potem oddziauje na umys poprzez
zaburzenia wdosza. Na przykad zaburzenie vaty powoduje lk, depresj i
nerwowo. Nadmiar pitty w ciele wywouje gniew, nienawi i zazdro.
Wzmoona kapha kreuje postawy zachannoci, dzy i przywizania. Tak
wic zachodzi poredni zwizek midzy diet, nawykami i rodowiskiem a
uczuciowymi niepokojami.
Uszkodzenie cielesnych humorw vata-pitta-kapha powoduje wy-
twarzanie toksyn (arna), ktre kr w caym ciele. Podczas tego krenia
kumuluj si one w sabszych miejscach ciaa. Jeeli tym sabym miejscem s
na przykad poczenia stawowe, choroba przejawia si wanie tam. Co
przyczynia si do wytwarzania toksyn i osabienia Ciaa?
C. KLUCZ DO ZDBOWIA LUB CBOllOBY - AGNI
Agni jest to biologiczny ogie, ktry rzdzi metabolizmem. W swojej funkcji
pitta w ciele, dziaajcego jako czynnik katalityczny w procesach trawienia i
przemiany materii. Pitta zawiera energi ciepln, pomagajc w trawieniu.
Energia ta to agni. Pitta i agni s w swej istocie tym samym, z t subteln
rnic, e pitta jest pojemnikiem, a agni jego zawartoci.
Pitta przejawia si w odku jako gastryczny ogie, agni. Agni ma natur
kwasow, a jej dziaanie powoduje rozkad pokarmu i stymuluje trawienie.
Agni ma rwnie nieuchwytny zwizek z ruchem vaty, poniewa cielesne
powietrze roznieca cielesny ogie. W kadej tkance i w kadej komrce agni
jest obecna i potrzebna do podtrzymywania odywiania tkanek i chronienia
mechanizmw samoobronnych. Agni niszczy mikroorganizmy,
chorobotwrcze bakterie i toksyny, znajdujce si w odku i w cienkim oraz
grubym jelicie. W ten sposb chroni mikroflor w tych narzdach.
Dugowieczno zaley od agni. Od agni zaley rwnie inteligencja,
zdolno rozumienia, postrzegania i pojmowania. Kolor skry te
J5
 AyuiwedA PROCES choRobowy
utrzymywany jest przez agni i system enzymatyczny oraz metabolizm,
cakowicie rne od agni. Dopki agni dziaa prawidowo, tak dugo procesy . STUMIONE UCZUCIA
rozkadu pokarmu, przyswajania go i asymilowania w ciele dziaaj bez
przeszkd. Toksyny wytwarzaj si rwnie pod wpywem czynnikw emocjonalnych.
Gdy agni zostaje osabiona z powodu nierwnowagi tridosza, ma to Na przykad stumiony gniew zmienia cakowicie flor woreczka ciowego,
drastycznie ujemny wpyw na procesy metabolizmu. Odporno organizmu i przewodu ciowego i jelita cienkiego, a wzmaga pitt, powodujc stany
jego system immunologiczny zostaj uszkodzone. Skadniki pokarmowe nie zapalne bon luzowych odka i jelita cienkiego. W podobny sposb lk i
s wtedy trawione i przyswajane. Gromadz si w jelicie grubym, niepokj zmieniaj flor jelita grubego. W wyniku tego brzuch wypenia si
przemieniajc si w rnoskadnikow, cuchnc, lepk substancj. Ta gazami, ktre zbieraj si w jelicie grubym, powodujc bl. Ten bl jest
substancja, ktra nazywa si arna, przywiera do jelit i innych kanaw, takich czsto mylnie przypisywany chorobie serca lub wtroby. Ze wzgldu na
jak naczynia krwionone i naczynia wosowate. W kocu przechodzi wiele chorobowe nastpstwa tumienia, zaleca si, eby ani uczucia, ani adne
chemicznych przemian, wytwarzajcych toksyny, ktre zostaj wchonite do cielesne objawy, takie jak kaszel, kichanie, gazy, nie byy tumione.
krwi i wchodz do caego systemu krenia. Wreszcie kumuluj si w Stumione uczucia tworz nierwnowag vaty, co z kolei atakuje agni,
sabszych czciach ciaa, gdzie powoduj zawenie, zatkanie, zastj i reakcj samoobronn ciaa. Gdy poziom agni jest niski, moe doj do
osabienie tych organw i ograniczaj dziaanie mechanizmw nienormalnej reakcji odpornociowej. Taka reakcja moe wywoa alergie na
odpornociowych poszczeglnych tkanek. Ostatecznie przejawia si to stanem pewne substancje, takie jak pyek, kurz i zapach kwiatw.*
chorobowym, atakujcym narzdy ciaa i jest rozpoznawane jako artretyzm, Alergie s cile zwizane z reakcjami odpornociowymi organizmu osb,
cukrzyca, choroby serca itd. ktre urodziy si z nienormaln reakcj odpornociow i dlatego na nie
Korzeniem wszystkich chorb jest arna, jakkolwiek istnieje wiele cierpi. Na przykad osoba urodzona z konstytucj pitta bdzie w sposb
przyczyn powodujcych rozwj amy. Na przykad gdy kiedykolwiek naturalny uczulona na gorce i ostro przyprawione jedzenie, ktre wzmaga
niewaciwy pokarm pozostaje nie strawiony, ma to bezporedni wpyw na pitt. W ten sam sposb stumione uczucia, charakterystyczne dla osb pitta,
agni w postaci toksyn, czyli ama, wytworzonych ze le strawionego pokarmu. takie jak nienawi i gniew, te mog podnosi nadwraliwo na te
Jeeli jzyk jest oboony biaym nalotem, jest to objaw wskazujcy na to, e pokarmy, ktre wzmagaj pitt.
ama znajduje si w jelicie grubym, jelicie cienkim lub odku, zalenie od Ludzie o konstytucji kapha s bardzo wraliwi na pokarmy, ktre
tego, ktra cz jzyka jest oboona (patrz na diagram o diagnozie wzmagaj kaph. U takich osb pokarm kafageniczny, jak produkty mleczne,
jzykowej w rozdziale 6). powoduje zaburzenia w postaci kaszlu, zazibienia, zaparcia i zadyszki.
Ama rozwija si wtedy, gdy funkcja agni zostaje zahamowana. Jednak Osoby, ktre tumi uczucia charakterystyczne dla kaphy, takie jak
nadmierna aktywno agni jest rwnie szkodliwa. Gdy agni staje si przywizanie i dza, bd miay reakcje alergiczne na pokarmy kapha.
nadmiernie aktywna, proces trawienia wypala si, a normalne biologiczne Ayurveda zaleca w takich przypadkach, aby obserwowa te emocje z
skadniki pokarmowe zostaj zniszczone, co prowadzi do wycieczenia i dystansu, bezstronnie, a nastpnie pozwoli im zanikn. Gdy za uczucia
wychudzenia. Ten stan obnia rwnie odporno organizmu. zostan stumione, powoduje to zaburzenia w umyle i w kocu w
funkcjonowaniu organizmu.
* Poniewa przyczyn alergii bywaj stumione emocje, nie mona ich wtedy wyle-
czy radykalnie rodkami farmakologicznymi.
J4 J5
 AyURVE<JA
E. TRZY MALAS
Zaburzenia rwnowagi w innych systemach ciaa, takich jak system
wydalniczy, rwnie mog powodowa choroby. Ciao wytwarza trzy
produkty odpadowe, czyli malas: ka, ktry jest stay, i mocz oraz pot,
ktre s pynne. Ich wytwarzanie i wydalanie jest absolutnie niezbdne
dla zdrowia. Mocz i ka formuj si w czasie procesu trawiennego w je-
licie grubym, gdzie ma miejsce przyswajanie i asymilacja oraz rozdzia
substancji koniecznych i niepotrzebnych. Ka zostaje przemieszczony
do kiszki stolcowej i wydalony mocz zostaje przemieszczony do nerek
w celu przefiltrowania, a nastpnie zebrany w pcherzu i wydalony, a
pot jest wydalany przez pory skry.
Jakkolwiek uwaa si je za produkty odpadowe organizmu, s do
pewnego stopnia niezbdne do fizjologicznego funkcjonowania narz-
dw. Na przykad ka dostarcza skadnikw odywczych poprzez tkanki
jelita, poniewa wiele tych skadnikw pozostaje w kale ju po zako-
czeniu procesu trawienia. A dopiero potem, jak ju zostan wchonite,
reszta kau jest wydalana.
Ka daje take si jelitu grubemu i podtrzymuje jego napicie.
Jeeli kto nie ma kau, jego jelita kurcz si. Ten, kto cierpi na za-
parcie, yje duej ni kto, kto ma biegunk. Jeeli biegunka trwa
przez 15 dni, nastpuje mier. Natomiast kto ma uporczywe zaparcie,
ten yje, chocia powoduje to zaburzenia w jego organizmie. Zaparcie
wywouje ze samopoczucie, wzdcie i ble brzucha, bl gowy i nie-
wiey oddech.
System moczowy usuwa z organizmu wod, sl i odpady azotowe.
Mocz formuje si w jelicie grubym. Ten produkt odpadowy pozwala
utrzyma prawidow koncentracj elektrolitw wodnych w pynach
organicznych. Funkcjonowanie tego mala zaley od poboru wody, diety,
temperatury rodowiska, stanu umysowego i kondycji fizycznej czo-
wieka.
Kolor moczu zaley od diety. Jeeli pacjent ma gorczk, ktra jest
nieporzdkiem pitty, jego mocz staje si ciemnoty lub brzowawy.
taczka, ktra jest take nieporzdkiem pitty, wywouje ciemnoty
kolor moczu. Barwnik ciowy moe nada moczowi kolor
zielonkawy. Nadmiar pitty moe powodowa wysok kwasowo
56
1'nocis choRobowy
Wykres 3
Badanie moczu
Pyny cielesne, takie jak krew (trakta) i limfa (trasa), su do wyprowadzania odpadkw
z tkanek, ktre je wytwarzaj. Ukad moczowy usuwa wod (kleda), sl i odpady azotowe
(dhatu malas). Ukad moczowy wspdziaa rwnie w utrzymaniu normalnej koncentracji
elektrolitw wodnych w pynach ustrojowych. Pomaga w regulowaniu iloci tych pynw,
wspdziaa w kontrolowaniu wytwarznia czerwonych ciaek krwi i regulowaniu cinienia krwi.
W lun sposb mocz wspiera zachowanie rwnowagi trzech humorw vata-pitta-kapha i wody.
Kliniczne badanie moczu: W czystym naczyniu zebra poranny mocz ze rodkowego
Strumienia. Sprawdzi kolor, jeeli jest ciemnobrzowy, to wskazuje na zaburzenia vaty, jeeli
ciemnoty, to wskazuje na zaburzenia pitty. Rwnie w przypadku zaparcia lub zbyt maej
iloci wypijanej wody, mocz jest ciemnoty. Mocz mtny wskazuje na zaburzenia kapha.
Kolor czerwony moczu wskazuje na zaburzenia krwi.
Vata Pitta Kapha
Prba za pomoc kropli oleju
Do probwki z moczem wpuci kroplomierzem kropl oleju sezamowego. Jeeli kropla
natychmiast si rozproszy, to znaczy, e choroba jest atwa do wyleczenia. Jeeli zatrzyma
si w rodku probwki z moczem, to wskazuje na chorob trudn do wyleczenia. A gdy pjdzie
na samo dno, to znaczy, e choroba jest bardzo cika do wyleczenia.
Jeeli kropla rozleje si na powierzchni ruchem falowym, to wskazuje na zaburzenia vaty.
Jeeli rozleje si w rnych kolorach podobnych do tczy, to wskazuje na zaburzenia pitty.
Jooli rozpadnie si na drobne kropelki na powierzchni moczu, to wskazuje na zaburzenia
kaphy.
Normalny mocz ma charakterystyczny zapach. Jeeli jednak mocz jest cuchncy, to wska-
zuje na obecno toksyn w organizmie. Zapach kwany powoduje wraenia piekce, wskazuje
na nadmiar pitty. Zapach sodki wskazuje na moliwo cukrzycy. W tym wypadku, podczas
oddawania moczu odczuwa si na skrze gsi skrk". Piasek w moczu sygnalizuje praw-
dopodobiestwo kamieni w przewodzie moczowym.
57
 AyuiwEdA
moczu. Substancje, ktre pobudzaj wydzielanie moczu, takie jak herbata,
kawa, alkohol, rwnie wzmagaj pitt.
Jeeli organizm zatrzymuje wod, wydzielanie moczu jest niedostateczne,
a woda gromadzi si w tkankach. Ten stan z kolei oddziauje na krew i
podnosi jej cinienie. A wic, zrwnowaone wydzielanie moczu jest bardzo
wane dla utrzymania cinienia krwi i jej objtoci.
Teksty ayurvedyczne gosz, e ludzki mocz jest naturalnym rodkiem
przeczyszczajcym, odtruwa system z jadw i pomaga zarwno we
wchanianiu w jelicie grubym, jak i w usuwaniu kau. Jeeli kto wypija
filiank moczu (ze rodka strumienia) kadego ranka, to pomaga tym w
oczyszczeniu i odtruwaniu jelita grubego.
Pocenie si jest produktem ubocznym tkanki tuszczowej. Wydzielanie
potu jest konieczne do regulowania temperatury ciaa. Pot utrzymuje skr w
stanie elastycznym, utrzymuje flor w porach skry, a take czyni j mikk i
napit.
Nadmierne pocenie si jest ju nieporzdkiem, mogcym spowodowa
infekcj grzybiczn i ogranicza naturaln odporno skry. Za
niedostateczne pocenie si rwnie ogranicza odporno skry i powoduje, e
staje si ona szorstka i uszczca; co wywouje upie.
Istnieje szczeglny zwizek midzy skr i nerkami, poniewa wy-
dzielanie wodnych odpadw naley do funkcji tych dwch organw. Tak
wic pocenie si ma poredni zwizek z formowaniem si moczu. Tak samo
jak mocz, pocenie si jest zwizane z pitt. Ludzie w lecie poc si obficie,
ale ich wydzielanie moczu jest wtedy ograniczone, poniewa produkty
odpadowe s wydalane przez pocenie. W zimie wielu ludzi poci si mniej, a
wydala wicej moczu.
Nadmierne wydzielanie moczu moe spowodowa zbyt mae wydzielanie
potu, a nadmierne pocenie si moe by przyczyn ograniczenia iloci
wydalanego moczu. Dlatego konieczne jest, aby wydalanie moczu i potu
pozostawao w rwnowadze. Diabetycy, cierpicy na uszczyc, zapalenie
skry i puchlin wodn, s przykadem tych chorb, ktre s spowodowane
brakiem rwnowagi w wydzielaniu moczu i potu z organizmu.
Nadmierne pocenie si obnia temperatur ciaa i powoduje odwod-
nienie. Podobnie zbyt obfite wydalanie moczu powoduje odwodnienie, a
take sprawia, e rce i stopy s chodne.
58
I IKK l S oHoiiobowy
F. SIEDEM DHATUS
Ciao ludzkie skada si z siedmiu podstawowych i niezbdnych tkanek,
nazwaanych dhatus. Sanskryckie sowo dhatu" znaczy element ko-
centrujcy". Te siedem tkanek jest odpowiedzialnych za ca struktur ciau.
Dhatus podtrzymuj funkcje rnych organw, systemw i wanych czci
ciaa. Odgrywaj rwnie bardzo wan rol w rozwoju i odywianiu ciaa.
Dhatus s rwnie czci biologicznego mechanizmu ochronnego. Z
pomoc agni s one odpowiedzialne za dziaanie systemu odpornociowego.
Gdy jedno dhatu zostaje uszkodzone, ma to wpyw na inne, kolejne dhatu,
poniewa kade dhatu otrzymuje poywienie od poprzedniego dhatu. Oto
siedem dhatus:
1. Rasa (plazma) zawiera skadniki odywcze ze strawionego jedzenia i
odywia wszystkie tkanki, organy i systemy.
2. Rakta (krew) rzdzi utlenianiem wszystkich tkanek i ywotnych
Organw i podtrzymuje ycie.
3. Mamsa (minie) okrywa delikatnie ywotne organy, wykonuj, ruch
staww i podtrzymuje fizyczn si ciaa.
4. Meda (tuszcz) utrzymuje elastyczno i nawilanie (lubrication and
oiliness) wszystkich tkanek.
5. Asthi (koci) dostarczaj podpor utrzymujc struktur ciaa.
6. Majja (szpik i nerwy) wypenia puste przestrzenie koci i przenosi
Impulsy sensoryczne i motoryczne.
7. Shukra i artav (tkanki rozrodcze) mieci w sobie zawarto wszystkich
tkanek i odpowiada za rozmnaanie.
Siedem dhatus pojmowane jest jako naturalny, biologiczny porzdek
kolejnego przejawiania si. Pokarm po strawieniu, nazywany odywcz
plazm - ahara rasa, zawiera skadniki odywcze dla wszystkich dhatus. Ta
odywcza plazma zostaje przetworzona i doywiona ciepem kadego
poszczeglnego dhatu, zwanym dhatu agni.
Kasa zostaje przetworzona w rakta, ktra dalej przejawia si w ma-msa,
meda itd. Ta transformacja wynika z trzech podstawowych dziaa:
nawodnienia (skadniki pokarmowe zostaj przeniesione do sidmiu dbatus
przez naczynia krwionone), selektywnoci (kade dhatu wydobywa
J9
 Wykres 4 Ayuin/EcU I'IKK is choRobowy
Krenie skadnikw odywczych potrzebne dla siebie skadniki pokarmowe, aby mc speni swoje fiz-
i przetwarzanie kolejnych dhatu jologiczne funkcje), bezporedniego przetworzenia (gdy substancje od-
ywcze przechodz przez kade dhatu, wytwarzany jest pokarm do for-
mowania kadego nastpnego dhatu). Te trzy procesy nawadnianie,
selektywno i transformacja - dziaaj jednoczenie w formacji sied-
miu dhatu. Te dhatus s odywiane i przetwarzane w celu podtrzymania
normalnych fizjologicznych funkcji rnych tkanek, narzdw i syste-
mw.
Gdy w rwnowadze vata-pitta-kapha zapanuje nieporzdek, wszys-
tkie dhatus s tym bezporednio dotknite. W kadym procesie chorobo-
wym zostaj bezporednio wywoane zaburzenia w dosza (vata, pitta,
kapha) i wadliwe dziaanie dhatus. W celu podtrzymania zdrowia dha-
tus, naley dba o utrzymanie w rwnowadze vaty, pitty i kaphy przez
zastosowanie odpowiedniej diety, wicze fizycznych i programu od-
madzajcego.

Siedem dhatus: 1) RASA (plazma) podtrzymuje wystpowanie menstruacji w ma-

cicy i laktacji w gruczoach mlecznych, 2) RAKTA (krew i czerwone krwinki) pod-
trzymuje cigna i naczynia krwionone, 3) MAMSA (tkanka miniowa) - pod-
trzymuje minie gadkie i skr, 4) MEDA (tkanka tuszczowa) - podtrzymuje
tuszcz podskrny i wydzielanie potu, 5) ASTHI (tkanka kostna) - podtrzymuje zby,
paznokcie i wosy, 6) MAJJA (szpik kostny, tkanka nerwowa) - podtrzymuje wy-
dzielanie ez, 7) SHUKRA (nasienie, tkanka rozrodcza) - podtrzymuje dziaanie
organw rozrodczych.

40 41
 \VlA<<:iwoci
Tabela 3

Waciwoci tridosza

ROZDZIA V
Waciwoci
VATA PITTA KAPHA

Ayurveda zawiera w sobie subteln medyczn nauk waciwoci i jakoci.

Te waciwoci nazywaj si rwnie gunas. Wielki ayurvedyczny lekarz,
Charak, odkry, e wszystkie substancje organiczne i nieorganiczne, tak
samo jak myli i dziaania, posiadaj okrelone waciwoci. Te waciwoci
zawieraj potencjaln energi, podczas gdy dziaania wyraaj energi
kinetyczn. Waciwoci i dziaania s ze sob cile powizane, poniewa
potencjalna energia waciwoci staje si w kocu dziaaniem, czyli energi
kinetyczn. Wedug Ayurvedy istnieje dwadziecia podstawowych VATA PITTA KAPHA
waciwoci. Tablica obok ukazuje te dwadziecia waciwoci i ich suchy oleisty ciki
dziaanie. lekki przenikliwy powolny
Po dokadnej obserwacji wszechwiata i czowieka, Charak wyrni zimny gorcy zimny
dwadziecia podstawowych waciwoci w dziesiciu przeciwstawnych szorstki lekki oleisty
parach (np. gorco zimno, powoli szybko, tpy - ostry, wilgotny - delikatny ruchliwy liski
suchy). Te przeciwstawne siy funkcjonuj razem. Wszechwiat jako cao ruchliwy pynny gsty
jest manifestacj dwch najbardziej podstawowych przeciwiestw, energii gsty gorzko pachncy mikki
mskiej i eskiej. Mona wic pojmowa wszechwiat w kategoriach rozpraszajcy statyczny
wzajemnego oddziaywania przeciwstawnych si, ktre manifestuj si jako
podstawowe waciwoci.
Vata, pitta i kapha - kada z nich ma swoje odrbne waciwoci, a
substancje majce waciwoci podobne maj tendencj do wzmagania
odpowiadajcych im cielesnych humorw, zgodnie z zasad, e podobne
powiksza podobne. Na przykad okres lata ma waciwoci podobne do Elementy tridosza
waciwoci pitty, czyli gorce, suche, jasne, przenikajce i ruchome.
Zrozumiae wic, e w lecie pitta ulega wzmoeniu w ciele. Vata jest jasna, VATA PITTA KAPHA
subtelna, sucha, ruchoma, szorstka i zimna. A wic w porze roku, ktra powietrze + eter ogie + woda ziemia + woda
rwnie wykazuje podobne waciwoci, vata ma

42 45
 AyuiwEdA
tendencj do wzmoenia si w ludzkiej konstytucji. Wreszcie kapha
wewntrzna, ktra jest mokra, zimna, cika, grzska i pochmurna, ma
tendencj do wzmagania si w zimie, kiedy te cechy dominuj w ze-
wntrznym rodowisku.
Jeeli kto stale pobiera substancje przeciwstawne do tych, ktre ma w
swoim ciele, to te waciwoci przeciwstawne stan si wreszcie do-
minujcymi, co moe w rezultacie spowodowa rozstrj. Na przykad osoba
vata ma w sposb naturalny nadmiar waciwoci lekkich. Jeeli jednak osoba
ROZDZIA VI
ta bdzie jada ciki, powodujcy kaph pokarm, ktry hamuje lekkie
waciwoci ciaa, to po pewnym czasie cielesne cechy tej osoby zmieni si z
Diagnoza
vaty (lekkie) na kaph (cikie). W ten sposb waciwoci ciaa mog ulec
zmianie mimo wrodzonych, naturalnych skonnoci konstytucjonalnych.
Na Zachodzie termin diagnoza odnosi si do stwierdzenia choroby na
Aby zrozumie i doceni ayurvedyczne pojcie waciwoci, trzeba si
podstawie jej objaww. Natomiast w Ayurvedzie pojcie diagnozy zakada
nad tym gboko zastanowi. Zbadanie waciwoci jest dowiadczeniem
natychmiastowe rejestrowanie wzajemnego oddziaywania midzy
bardzo delikatnym i wymaga staej uwagi. Jeeli np. kto jada gorcy, ostry
porzdkiem (zdrowie) a nieporzdkiem (choroba) panujcym w organizmie.
pieprz, to jaka bdzie jego reakcja? Z powodu ostrego, przenikliwego
Proces chorobowy jest reakcj midzy cielesnymi humorami u tkankami.
dziaania tego pokarmu dowiadcza on natychmiast takich wrae jak gorco,
Objawy choroby zawsze maj zwizek z zakceniem rwnowagi w tridosza.
pocenie si i pieczenie w ustach, a jego mocz nastpnego dnia moe
Jeeli raz zrozumiemy natur nierwnowagi, potra-fimy przywrci
powodowa pieczenie, podobnie jak ka.
rwnowag waciwym leczeniem.
Pojcia rzdzce farmakologi, terapi i przygotowywaniem pokarmw
Ayurveda podaje bardzo dokadne metody rozpoznawania procesw
opieraj si w Ayurvedzie na zasadzie akcji i reakcji dwudziestu waciwoci.
chorobowych, zanim wystpi jakiekolwiek wyrane symptomy. Dziki
Dziki zrozumieniu tych waciwoci moe by utrzymana rwnowaga w
wykrywaniu wczesnych objaww nierwnowagi i chorobowych reakcji
zakresie tridosza.
Organizmu mona z gry przewidzie rodzaj przyszej reakcji. Codzienne
obserwacje pulsu, jzyka, twarzy, oczu, paznokci i warg dostarczaj
nieznacznych, ale uchwytnych wskazwek. Dziki temu studiujcy Ayurved
moe dowiedzie si, jakie patologiczne procesy wystpuj w organizmie,
ktre narzdy s osabione i gdzie kumuluj si dosza i toksyny. Tak wic
regularnym kontrolowaniem wskanikw ciaa mona wczenie wykry
patologiczne objawy i podj rodki zapobiegawcze. Ayurveda uczy, e
pacjent jest yw ksik i e dla poznawania swego fizycznego stanu trzeba
j czyta codziennie.

A. BADANIE TTNA

Jak pokazuje (zamieszczony na nastpnych stronach) diagram, ttno jest

wyczuwane przy pomocy trzech palcw: wskazujcego, rodkowego i
serdecznego. Aby przeprowadzi dokadne badanie ttna, lekarz staje
44 45
 AyuiwEdA I >i/MjNOZA

Diagram 2 identyfikacja pulsu

Diagnoza na podstawie pulsu (nadi)

Badanie pulsu. Trzymaj rk lekko ugit i lekko zegnij nadgarstek.

Na wierzchu przy palce tak, aby wyczuwa uderzenia ttna.
Rozlunij palce, aby wyczuwa pojedyncze uderzenia ttna.

1. Pooenie palca wskazujcego oznacza puls vata. Gdy puls ten domi-
nuje, palec wskazujcy wyczuwa uderzenia silniej. Wyczuwa rwnie ude-
rzenia pulsu jak poruszenie wa -szybkie, lizgajce si, czste, sabe,
chodne, nieregularne. Od 80 do 100 uderze na minut.

2. Pooenie palca rodkowego oznacza puls pitta. Gdy ten puls dominuje,
palec rodkowy wyczuwa najsilniej. Jest aktywny, jak ruchy aby, ska-
czcy, podniecony, wydatny, gorcy, umiarkowany, regularny. Od 70 do
no uderze na minut.

3. Pooenie palca serdecznego oznacza puls kapha. Gdy ten puls do-
minuje, ten palec wyczuwa najsilniej. Puls ten jest powolny, przypomina
pynicie abdzia, silny, spokojny, agodny, szeroki, regularny, ciepy. Od
60 do 70 uderze na minut.

46 47
 AyuRVE<k Diagnoza
przed pacjentem i bada puls na jego obu nadgarstkach. Wskaniki ttna Diagram 3
zmieniaj si od lewej do prawej strony, dlatego najlepiej jest bada ttno po Punkty mierzenia pulsu
obu stronach ciaa. Ttna nie naley bada po duym wysiku, masau, po
jedzeniu, po kpieli lub stosunku pciowym. Na puls ma rwnie wpyw
przebywanie blisko rda ciepa (np. przy piecu) lub wykonywanie
mczcych wicze. Ttno mona mierzy rwnie na innych miejscach ciaa
(patrz diagram 3).
W celu zbadania wasnego ttna trzeba chwyci swoj, lekko zgit, rk
przy nadgarstku. Pooy trzy palce na nadgarstku tu poniej koci
promieniowej, aby wyczu uderzenia pulsu. Nastpnie lekko wzmocni
nacisk palcw, aby zorientowa si w zmiennych ruchach pulsu.
Pozycja palca wskazujcego okrela miejsce vata dosza. Gdy w kon-
stytucji dominuje vata, palec wskazujcy bdzie wyczuwa puls silniej.
Bdzie to ttno nieregularne i cienkie, uderzajce falami, podobne do ruchw
wa. Dlatego te ten rodzaj ttna nosi nazw wowego" pulsu i wskazuje
na wzmoenie vaty w organizmie.
Miejsce, na ktrym spoczywa palec rodkowy, okrela miejsce pitta
dosza. Gdy w konstytucji dominuje pitta, puls bdzie silniejszy pod palcem
rodkowym. Bdzie on wyczuwany jako aktywny i niespokojny, bdzie si
porusza jak skaczca aba. Std jego nazwa abi" puls.
Gdy dominuje kapha, najbardziej wyczuwalne s uderzenia pulsu palcem
serdecznym. Puls jest wyczuwalny silnie, a jego ruchy przypominaj
pyncego abdzia. Nazywa si on pulsem abdzim".
Dziki badaniu powierzchniowego i gbokiego pulsowania mona
okreli nie tylko konstytucj ciaa, ale rwnie stan jego narzdw.
Uderzenia pulsu koresponduj nie tylko z biciem serca, ale rwnie ujawniaj
wane miejsca szczytowe, zwizane z granicznymi prdami energii w ciele.
Prdy te kr wraz z krwi, przechodzc przez podstawowe narzdy, takie
jak wtroba, nerki, serce i mzg. Przy badaniu powierzchniowego i
gbokiego pulsowania wraliwy badajcy potrafi okreli stan tych organw.
Kady palec spoczywa w miejscu szczytowym elementu zwizanego z dosza
PULS MONA BADA:
tego miejsca (patrz rysunek rki). Na przykad palec wskazujcy, ktry
1. Przy ttnicy skroniowej tu ponad skroni.
wyczuwa vat, wykrywa cielesne powietrze. Palec rodkowy, ktry dotyka
2. Przy ttnicy szyjnej z boku szyi nad obojczykiem.
miejsca pitta, wykrywa ogie, a palec serdeczny, ktry wyczuwa kaph,
3. Przy ttnicy ramieniowej n wewntrznej stronie ramienia ponad okciem.
wod.
4. Przy ttnicy promieniowej przy nadgarstku.
Palec wskazujcy spoczywa na prawym nadgarstku pacjenta, aby
5. Przy ttnicy w pachwinie.
powierzchniowym dotykiem wyczu dziaanie jelita grubego. Gdy zastosuje
6. Przy ttnicy obok cigna Achillesa.
si nacisk silniejszy i gbszy, mona wyczu rwnie dziaanie
7. Na ttnicy grzbietowej stopy.
48 49
 AyUKVEdA Diagnoza

Diagram 4 Diagram 5

Meridiany i pi elementw podstawowych Puls i organy

OGIE WODA

ZIEMIA

Przy dotkniciu powierzchnio- Przy dotkniciu powierzchnio-

wym: 1. jelito grube, 2. pche- wym: 1. jelito cienkie, 2. odek,
rzyk ciowy, 3. osierdzie. Przy 3. pcherz. Przy gbszym
gbszym dotkniciu: 1. puca, 2 dotkniciu: 1. serce, 2. ledzio-
wtroba, 3. vata-pitta-kapha. na, 3. nerki.

Ttna nie naley mierzy w Szybko ttna w zalenoci od

nastpujcych sytuacjach: wieku: 1. dziecko w onie matki -
l. po masau, 2. po jedzeniu i 160, 2. dziecko po urodzeniu -
piciu alkoholu, 3. po opalaniu 140, 3. od urodzenia do jednego
si, 4. po siedzeniu blisko ognia, roku -130, 4. od jednego do
5. po cikiej pracy fizycznej, 6. dwch lat - 100, 5. od trzech do
po kopulacji, 7. w stanie godu, siedmiu lat - 95, 6. od omiu do
MOZG 8. w czasie kpieli. czternastu lat -80, 7. doroli
przecitnie - 72, 8. osoby starsze
- 65, 9. chorzy - 120, 10. w
czasie umierania -160.
POWIETRZE
1
PUCA ^r ^;^ NERKI
JELITA
 AyuiwEdA I )i/u;NO/A

puc. Gdy wyczuwa si wyrany puls przy powierzchniowym badaniu Diagram 6

prawej strony nadgarstka palcem wskazujcym, to znaczy, e w grubym
jelicie jest wzmoona vata. Jeeli gboki puls jest silny, wyrany, to Diagnoza na podstawie jzyka (jihva)
wskazuje na przekrwienie puc. rodkowy palec spoczywajcy na pra-
wym nadgarstku moe wykry stan woreczka ciowego dotkniciem Objanienia: Odbarwienie i (lub) wraliwo poszczeglnych
powierzchniowym, a gbszym naciskiem stan wtroby. Palec serdeczny miejsc na jzyku wskazuj na zaburzenia w organie odpowiada-
wyczuwa osierdzie (zewntrzna powoka serca) przy badaniu powierz- jcym temu miejscu czy obszarowi. Biay nalot na jzyku
chniowym, a gbokie dotknicie pozwala wyczu harmonijne relacje wskazuje na rozstrj kaphy i nagromadzenie luzu. Jzyk
vata-pitta-kapha. czerwony lub -to zielony wskazuje na rozstrj pitty, a
Palec wskazujcy, spoczywajcy powierzchniowo na lewym nadgar- zabarwienie ciemnobrzowe (sygnalizuje rozstrj vaty. Jzyk
stku pacjenta, wykrywa dziaanie jelita cienkiego, podczas gdy dziaanie suchy znamionuje ubytek w dhatu rasa (osocze), podczas gdy
serca mona wyczu przy gbszym nacisku. Powierzchniowym nacis- jzyk blady wskazuje na ubytek w dhatu rakta (czerwone
kiem palca rodkowego bada si dziaanie odka, a gbszy nacisk krwinki).
ujawnia stan ledziony. Palec serdeczny przy dotkniciu powierzchnio-
wym ujawnia stan pcherza, przy gbszym nacisku rejestruje funkcjo- > krgosup

nowanie nerek. Opanowanie tej techniki badania ttna wymaga staej,

codziennej praktyki.
W rnych porach dnia mona wyczuwa zmiany w uderzeniach
pulsu. Mona rwnie zauway zmiany ttna po oddaniu moczu, gdy
jest si godnym lub gdy doznaje si szoku. Obserwujc takie zmiany,
mona nauczy si, jak naley odczytywa puls.

B. DIAGNOZA NA PODSTAWIE JZYKA

Jzyk jest organem smaku i mowy. Smak moemy wyczuwa tylko

jzykiem wilgotnym, jzyk suchy nie czuje smaku. Jest on rwnie nie-
zbdnym organem mowy, sucym do wymawiania sw, myli, poj,
idei i uczu. Badanie tego wanego organu ujawnia caoksztat tego
wszystkiego, co si dzieje w ciele.
Spjrz na swj jzyk w lustrze. Obserwuj jego wielko, ksztat,
obwd, powierzchni, brzegi i kolor. Jeeli jest blady, oznacza to ane-
mi, czyli niedostatek krwi w ciele. Jeeli jest tawy, to wskazuje na
nadmiar ci w woreczku ciowym lub zaburzenia wtroby. Jeeli
jest niebieski (z wyjtkiem sytuacji, gdy kto zjad akurat jagody) to
oznacza jakie uszkodzenie serca.
Jak wida na diagramie (s. 53, 54 i 55), rne czci jzyka maj
zwizek z rnymi czciami ciaa. Jeeli na pewnych miejscach jzyka Jest to odbicie lustrzane jzyka, naley patrze na nie jak na was-
52 ny jzyk w lustrze.
55
 Ayum/EdA I >l/U.NOM

wraliwe jelito grube zaburzenia nerek sabe serce bl w dolnej czci krzya ... w czci rodkowej ... w czci szyjnej
(przeamana linia rodkowa) (przeamana linia rodkowa) (przeamana linia rodkowa)

MA odbarwienia, zapadnicia lub wzniesienia, to znaczy, e te wanie

narzdy s chore. Na przykad jeeli na brzegu jzyka s widoczne
Odciski zbw, wskazuje to na sabe wchanianie jelitowe.
Oboony jzyk wskazuje na toksyny w odku, w cienkim lub
grubym jelicie. Jeeli tylko tylna cz jzyka jest oboona, to znaczy,
ta toksyny s w jelicie grubym, jeeli rodkowa, to toksyny s w od-
sabe puca (depresja) bronchit (piana) zapalenie puc (brzowe)
ku i jelicie cienkim.
Na jzyku znajduj te odzwierciedlenie uczucia - w postaci linii
biegncej przez jego rodek, a odpowiadajcej linii krgosupa. Jeli ta
linia jest zakrzywiona, moe to wiadczy o skrzywieniu krgosupa.

C. DIAGNOZA NA PODSTAWIE TWARZY

Twarz jest zwierciadem umysu. Linie i zmarszczki na twarzy ujaw-

nieprzyswajanie ywnoci toksyny w okrnicy toksyny w jelicie dugim niaj wiele. Jeeli w organizmie jest jaki nieporzdek lub choroba,
(lady zbw) (biae) (biae z czerwonym obwodem)
Ujawnia si to na twarzy. Obserwuj starannie rne czci wasnej twa-
rzy w lustrze. Poziome zmarszczki na czole wskazuj na gboko za-
korzenione zmartwienia i troski. Pionowa linia midzy brwiami po pra-
wej si ronie wskazuje, e uczucia twoje zostay stumione w wtrobie.
Jeeli ta linia jest po lewej stronie, to wskazuje, e uczucia zatrzymane
s\ w ledzionie.
Gdy dolne powieki s podpuchnite, to wskazuje na osabienie ne-
rek. Odbarwienie twarzy o ksztacie motyla na nosie i policzkach tu
poniej regionu nerek (por. diagram 7) oznacza, e organizm nie przy-
chroniczne rozstrojenie gboko zakorzenione stan emocjonalny swaja elaza lub kwasu foliowego, a trawienny metabolizm nie dziaa
vaty w okrnicy obawy lub lki wzdu linii krgosupa prawidowo z powodu niskiego poziomu agni.
(spkania) (drenia) (linia w rodku)
55
54
 |l|;ti,N<>/A
AyuRVE<l/\
Diagram 7 Na og osoba o konstytucji vata nie moe uty, uzyska wikszej wagi
dlatego jej policzki stan si paskie i zapadnite. Osoba, u ktrej jest|
Diagnoza na podstawie twarzy zwolniony metabolizm (o konstytucji kapha) zatrzymuje (w tkan-kach) wod
i tuszcz, i jej policzki s pulchne.
Na konstytucj wskazuje te ksztat nosa. Nos ostry moe wskazy-wa na
pitt, nos zakoczony tpo na kaph, a nos zakrzywiony na vat

. DIAGNOZA NA PODSTAWIE WARG

Podobnie jak na innych czciach ciaa (np. jzyk, paznokcie, twarz, oczy jak
samo na wargach mona znale odbicie zdrowia lub choroby rnych
narzdw.
Naley obserwowa rozmiar, ksztat, powierzchni, kolor i kontury
warg.. Jeeli s one suche i szorstkie, to wskazuje na odwodnienie i roz-strj
vata. Nerwowo i lk rwnie powoduj sucho i drenie warg. W
przypadku anemii wargi s biae. W wyniku naogowego palenia wargi staj
si brzowe. Powtarzajce si przypadki stanw zapalnych na brzegach warg
wskazuj na opryszczk (liszaj) i chroniczny rozstrj pitta. Jeeli na wargach
wystpuj liczne jasnobrzowe plamki, to wska-zuje na osabione trawienie
lub obecno robakw w odbytnicy. W przy-padku taczki wargi staj si
te. W zaburzeniach pracy serca, spo-wodowanych brakiem tlenu, wargi
staj si niebieskosine. Odbarwienia rnych miejsc na wargach wskazuj na
zaburzenia w odpowiadajcych im narzdach (patrz diagram 8).

E. DIAGNOZA NA PODSTAWIE PAZNOKCI

Wedug Ayurvedy paznokcie s produktami ubocznymi koci. Przyjrzyj si

swoim paznokciom, obserwuj ich wielko, ksztat, powierzchni i kontur.
Zwr te uwag, czy s one elastyczne, mikkie i delikatne, kruche czyli
atwo si amice. Jeeli paznokcie s suche, zakrzywione, szorstkie i atwo
si ami, to znaczy, e w ciele dominuje vata. Jeeli za s mikkie, rowe,
1 delikatne, atwo zginajce i lekko lnice, wtedy dominuje pitta. Gdy
paznokcie s grube, mocne, gadkie i bardzo bysz-czce, wtedy dominuje
1. zmartwienia kapha.
2. linia wtroby (tumiony gniew)
3. linia ledziony
4. nerka
5. trawienie
56 57
 AyuwEcm
Diagram 8
Diagnoza na podstawie warg (ostha)
Objanienie: Wargi vata s cienkie i suche. Wargi pitta czerwone,
a kapha grube i wilgotne. Wargi suche i spkane wskazuj na
odwodnienie i rozstrj vaty. Blade wargi s oznak anemii. Br-
zowe kropki to sygna chronicznej niestrawnoci; mog te ozna-
cza obecno robakw w okrflicy. Pcherzyki lub wrzodzianki zuj na sab wtrob lub taczk. Niebieskosine wiadcz o sabym
na wargach wskazuj na rozstrj pitty. Drenie warg jest oznak
istnienia lkw i obaw.
Jest to lustrzane odbicie ust, naley patrze na nie jak na wasne
usta w lustrze.
58
I )i/X(JNOZA
Podune linie na paznokciach wskazuj na ze przyswajanie w prze-
wodzie pokarmowym. Poprzeczne rowki na paznokciach ujawniaj nie-
waciwe odywianie lub zadawnion chorob.
Czasem paznokcie staj si wypuke i bulwiaste, co nazywa si ma-
czugowatoci, a to wskazuje na sabe puca i serce. Gdy paznokcie
maj ksztat yeczki, s tak wklse, e utrzyma si w nich kropla
wody, to oznacza brak elaza w organizmie. Biae plamki na paznok-
ciach wskazuj na brak cynku i wapnia.
Paznokcie blade znamionuj anemi, a zbytnia czerwono wska-
zuje na nadmiar czerwonych ciaek we krwi. Paznokcie te wska-
sercu.
Kady palec i kciuk odpowiadaj jednemu narzdowi ciaa. Pazno-
kie kciuka odpowiada mzgowi i czaszce, a palec wskazujcy pucom.
Palec rodkowy ma zwizek z jelitem cienkim, a palec serdeczny z ner-
kami. May palec odnosi si do serca.
Biaa plamka na palcu serdecznym wskazuje na odkadanie si wap-
nia w nerkach. Jeeli plamka jest na palcu rodkowym, to oznacza, e
w jelitach jest nie przyswojony wap. Jeeli plamka jest na wskazuj-
cym palcu, to znaczy, e wap odkada si w pucach.
F. DIAGNOZA NA PODSTAWIE OKA
Oczy mae, czsto przymruone, wskazuj zazwyczaj na dominacj vaty
w ciele. Nadmierne mruganie wskazuje na gboko ukryt nerwowo
i niepokj lub lk. Opadajca grna powieka wskazuje na poczucie za-
groenia, lku lub braku zaufania - na zakcenia vaty.
Oczy due, pikne, atrakcyjne, wskazuj na konstytucj kapha.
Oczy pitta s byszczce, wraliwe na wiato, ze skonnoci do
czerwienienia biaka i tendencj do krtkowzrocznoci. Wedug Ayur-
vedy, oczy czerpi swoj energi z podstawowego elementu ognia.
Ta energia ognista powoduje wraliwo oczu na wiato. Dlatego lu-
dzie o konstytucji pitta, majcy obfito ognia w ciele, czsto maj oczy
nadwraliwe na wiato.
Jeeli oczy s wypuke, wiadczy to o zaburzeniach gruczou tar-
czycy. Jeeli spojwka jest blada, wskazuje to na anemi, a jeeli ta,
to znaczy, e wtroba jest saba.
59
 AyuiwEdA I>IA<JNOZA
Diagram 9 Diagram 10
Diagnoza na podstawie paznokci
Diagnoza na podstawie oczu

Vata Kapha
kruche, amliwe grube, mocne

Pitta
rowe, mikkie, delikatne
Objanienie: Kolor paznokci moe by oznak okrelonych zaburze. Paznokcie
blade s oznak anemii. Paznokcie te wskazuj na sab wtrob, a niebieskie
na sabe puca i serce. Jeeli pksiyc (pokrgy u podstawy paznokcia) jest Vata Pitta Kapha
niebieski, oznacza to niedomaganie wtroby. Pksiyc czerwony jest sygnaem
niewydolnoci serca.
Oczy vata s mae i nerwowe z opadajcymi powiekami oraz suchymi i
rzadkimi rzsami. Biakwka jest mtna, podczas gdy tczwka jest
ciemna, zielono-brzowa lub czarna. Oczy pitta s redniej wielkoci,
ostre, byszczce, wraliwe na wiato. Rzsy rzadkie i tuste, a
tczwka czerwona lub tawa. Oczy kapha s due, pikne i
nerwowo niedoywienie wilgotne,
ze z dugimi, gstymi rzsami. Biakwka oka jest bardzo biaa,
przyswajanie
Rozstrj vata Rozstrj agni Rozstrj vata a tczwka blada, niebieska lub czarna.
(ogryziony paznokie) (schodkowa powierzchnia) (podune prgi)

sabe serce puca chroniczny kaszel chroniczna gorczka

mao prany (maczugowate rozstrj kapha (dzib lub dugotrwaa
znieksztacenie paznokcia) papuzi) choroba
(bruzda poprzeczna)
 Zapalenie
spojwek
rozstrj pitta

Artretyzm
Brak wapnia, (maa tczwka)
nadmiar soli i cukru
uszkodzenie staww
stwardnienie naczy
krwiononych
(biay krg dookoa tczwki)
chroniczna infekcja puc rozstrj niedobr wapnia
kapha (guzowate zakoczenie lub cynku
paznokcia) (biae plamki)
60 61
 AyURVE(JA
Naley rwnie bada kolor, wielko i ksztat tczwki. Maa t-
czwka wskazuje na sabe stawy. Jeeli dokoa tczwki jest biay
krg, to wiadczy o nadmiernym spoywaniu cukru i soli. A w rednim
wieku moe to by rwnie sygna jakiego cielesnego urazu. Jeeli
ten biay krg jest bardzo wyrany (szczeglnie u osb w rednim
wieku), to wskazuje na stany zwyrodnieniowe staww. Stawy bd
wtedy trzeszcze i trzaska, pojawi si ble i artrelyzm. Brzowo-
czarne plamki na tczwce wskazuj na nie wchonite elazo w je-
litach.
Oprcz technik diagnostycznych wymienionych na poprzednich
stronach, Ayurveda stosuje rwnie rodki badania klinicznego, miano-
wicie: palpacj, opukiwanie, osuchiwanie i wywiad. Ponadto s badania
serca, wtroby, ledziony, nerek, moczu, stolca, plwociny, potu, mowy
i fizjonomii.
62
HOZDZIA& WM
Leczenie
Wszelkie ayurvedyczne leczenie zmierza do ustalenia rwnowagi mi-
dzy cielesnymi humorami vata-pitta-kapha. Jak mwilimy w czwartym
rozdziale, choroba jest wynikiem ich nierwnowagi.
Zgodnie z pouczeniami Ayurvedy, rozpoczcie kadej formy le-
czenie (stosowanie lekw, akupunktura, krgarstwo, masa, alopatia
czy inne), bez wczeniejszego usunicia z ustroju toksyn odpowie-
dzialnych za chorob, bdzie tylko wpychaniem toksyn gbiej do
tkanek. Objawowa poprawa w stanie chorego moe by wynikiem
leczenia powierzchownego, jednak na podstawow przyczyn choroby
nie ma wpywu i dlatego problem ujawni si znowu w tej samej lub
innej postaci.
Istniej dwa rodzaje ayurvedycznego leczenia: usuwanie toksyn i
neutralizowanie toksyn. Oba mog by stosowane zarwno na poziomie
fizycznym, jak i emocjonalnym.
A. WYZWOLENIE EMOCJONALNE
Zajmijmy si najpierw czynnikami emocjonalnymi, czyli psychologicz-
nymi. Gniew, strach, niepokj, nerwowo, zazdro, zachanno i -
dza s powszechnymi ludzkimi emocjami. Jednak wikszo ludzi uczy
si w dziecistwie, aby nie ujawnia tych negatywnych uczu. W wy-
niku tego ju w modych latach zaczyna si tumi wyraanie natural-
nych uczu. Nauka Ayurvedy zaleca konieczno wyzwolenia tych emo-
cji, ktre, jeeli pozostaj stumione, powoduj nierwnowag, wydzie-
lanie chorobotwrczych toksyn.
65
 AyuRVEdA I u /UNIE
Wykres 5 Wykres 6

Eliminacja przez grne drogi trawienne (vaman) Kuracja przeczyszczajca (virechan)

Eliminacja przez dolne drogi trawienne

Vaman jest oczyszczeniem kaphy, eliminowaniem luzu i zogw.

Przygotowanie do wymiotw: Trzy dni wczeniej naley wypi dwa lub trzy
razy w cigu dnia filiank oleju, a stolec stanie si tusty albo poczuje si nud-
noci. Naley rwnie stosowa diet dla kaphy, aby wzmocni element kaphy
w organizmie. Vaman naley wykona rano (czas kapha). Wczenie rano naley
zje ry z jogurtem z du iloci soli, co jeszcze bardziej wzmocni kaph w od-
ku. Cieple okady na piersi i plecy spowoduj e kapha ulegnie stopieniu. Potem Virochan jest oczyszczeniem pitty i usuniciem toksyn z krwi. Mona j zastosowa
chory powinien usi na wysokim krzele i spokojnie popija mikstur lukrecji w trzy dni po kuracji vaman. Jeeli kuracja vaman jest nie wskazana, wtedy mona
z miodem lub napar z kczy tataraku. Po wypiciu wywaru powinny wystpi nud- od razu zastosowa virechan. Przygotowanie do tego zabiegu polega na robieniu
noci. Wtedy chory powinien pociera jzyk, dla wywoania wymiotw, tak dugo okadw i smarowaniu olejem brzucha i odbytnicy. Virechan oczyszcza gruczoy
a w wymiotach pojawi si . Skuteczno tego zabiegu zaley od: 1) liczby potowe, jelito cienkie, okrnic, nerki, odek, wtrob i ledzion.
wymiotw (minimum 4 razy), 2) iloci wymiotw (rednio litr).
Po skoczeniu naley odpoczywa, poci i nie tumi naturalnych odruchw, Wskazania: choroby skry, utrzymujce si podwyszenie temperatury, he-
tzn. oddawania moczu, kau, gazw, kichania i kaszlu.
Wskazania: zabieg ten zalecany jest w przypadkach kaszlu, zazibienia, obja- moroidy, zaburzenia trawienne, robaki, skaza moczanowa, taczka. Moliwe
ww astmy, grypy, nudnoci, utraty apetytu, anemii, krwawienia, zatrucia, chorb przeciwwskazania: nie zaleca si stosowania dzieciom, osobom starszym, w
skry, cukrzycy, obrzkw limfatycznych, chronicznej niestrawnoci, epilepsji, cho- przypadku osabienia, ostrego stanu gorczkowego, niskiego poziomu agni, nie-
roby zatok, powtarzajcego si zapalenia migdakw. strawnoci, krwawienia z grnych drg oddechowych, kawerny w pucach, biegunki
Przeciwwskazania: nie zaleca si dzieciom, starcom, w wypadku osabienia, obcego ciaa w odku, wycieczenia, wrzodowego zapalenia okrnicy, wy-
godu, choroby serca, kawern w pucach, krwawienia z grnych drg oddechowych, padnicia odbytnicy.
menstruacji, ciy, w wychudzeniu, otyoci, stanie przygnbienia.
Emetyki: lukrecja, tatarak, sl, kardamon, nasienie kulczyby (strychnas nux vc-
mica). rodki do stosowania zabiegu: senes, suszone liwki, otrby, siemi lniane, ko-
rze mniszka lekarskiego, mleko krowie, sl, olej rycynowy, rodzynki, sok z mango.
64 65
 AyURVEdA
Ayurvedyczne techniki postpowania z negatywnymi odczuciami to
obserwacja i wyzwolenie. Na przykad gdy pojawia si gniew, naley
by tego cakowicie wiadomym: przyglda si temu uczuciu, jak ono
si rozwija od pocztku do koca. Z tej obserwacji mona dowiedzie
si o naturze gniewu, a nastpnie kaza mu odej, rozadowa go. Ze
wszystkimi negatywnymi emocjami mona postpowa w ten sam spo-
sb. Ayurveda naucza, e mona wyzwoli si od wszystkich negatyw-
nych uczu przez uwiadomienie ich sobie.
Strach jest skojarzony z vat, gniew z pitt, dza, zawi i zachan-
no z kaph. Gdy stumi si strach, zakcona zostanie praca nerek,
gdy stumi si gniew - praca wtroby, a gdy dz i zachanno - serce
i ledziona.
B. PANCBA KARMA
Zabieg fizycznego eliminowania stosuje si przy licznych schorze-
niach, takich jak nadmiar luzu w klatce piersiowej, w jelitach,
kapha w odku lub nagromadzenie gazw w jelicie grubym. Dla
takiego leczenia Ayurveda zaleca pancha karma. S to procesy oczy-
szczajce ciao, umys i uczucia. Pancha" znaczy pi, a karma"
znaczy dziaanie lub proces. Te pi podstawowych procesw to: wy-
mioty, rodki przeczyszczajce lub rozwalniajce, lecznicza (z uy-
ciem lekarstw) lewatywa, zabiegi lecznicze w obrbie nosa i oczysz-
czanie krwi.
1. LECZNICZE WYMIOTY (YAMAN)
W przypadku przekrwienia puc, powodujcego powtarzajce si ataki
bronchitu, kaszlu, zazibienia lub astmy, ayurvedyczne leczenie polega
na terapeutycznych wymiotach w celu wyeliminowania nadmiaru kap-
hy, wytwarzajcej luz. Najpierw wypija si trzy lub cztery szklanki
naparu z korzeni lukrecji lub kcza tataraku, a nastpnie naley pocie-
ra jzyk, aby pobudzi odruchy wymiotne albo te: rano, przed umy-
ciem zbw, mona wypi dwie szklanki sonej wody, ktra wzmaga
kaph. Nastpnie naley pociera jzyk dla wywoania wymiotw. Gdy
tylko luz zostanie usunity, pacjent natychmiast poczuje ulg. Zastj,
zadyszka, brak tchu znikn, a zatoki stan si czyste.
66
I M /iiMie
Lecznicze wymioty s rwnie wskazane przy chorobach skry,
chronicznej astmie, cukrzycy, chronicznym przezibieniu, zatorach lim-
faktycznych, chronicznej niestrawnoci, obrzkach, epilepsji (midzy ata-
kami), chronicznych dolegliwociach zatok i powtarzajcych si atakach
zapalenia migdakw.
2. STOSOWANIE RODKW PRZECZYSZCZAJCYCH
(YIRECKAN)
Gdy wydziela si i gromadzi nadmiar ci w woreczku ciowym, w
wtrobie lub w jelitach, moe to wywoa wysypk alergiczn, za-
palenie skry lub trdzik, chroniczn gorczk, wymioty ci lub -
taczk. Ayurvedyczne leczenie w takich przypadkach polega na stoso-
waniu rodkw przeczyszczajcych (virechan). Do tego celu moe su-
y wiele zi rosncych w Stanach Zjednoczonych. Na przykad napar
z lici senesu dziaa agodnie przeczyszczajce Jednak u ludzi o kon-
stytucji vata taki napar moe spowodowa kolk, poniewa jego dzia-
anie wzmaga ruch perystaltyczny w jelicie grubym.
Skutecznym rodkiem przeczyszczajcym dla konstytucji vata i pitta
jest szklanka gorcego mleka z dodatkiem dwch yeczek masa (patrz
Dodatek C, przepisy). Ten rodek przeczyszczajcy przyjmowany wie-
czorem pomaga w wydaleniu nadmiaru ci z organizmu, spowodo-
wanego przez pitt. Taki zabieg przeczyszczajcy moe zupenie zlik-
widowa problem nadmiaru pitty.
Gdy przyjmuje si rodki przeczyszczajce, wane jest kontrolowa-
nie diety. Pacjent nie powinien jada pokarmw wzmagajcych domi-
nujcy u niego humor lub powodujcych nierwnowag trzech humo-
rw (wicej szczegw na temat diety w rozdziale 8).
rodkw przeczyszczajcych nie powinny uywa osoby o niskim
poziomie agni ani w stanie ostrej gorczki, biegunki, cikiego zaparcia
lub) krwawienia z odbytnicy albo grulicy. Ani wtedy gdy w odku
jest jakie obce ciao, ani po lewatywie, ani w stanie wycieczenia,
osabienia lub wypadnicia odbytnicy.
3. LEWATYWA (BA8TI)
Ayurvedyczne leczenie lewatyw (basti) polega na wprowadzeniu do
odbytu takich lekw jak olej sezamowy, olej tatarakowy lub zioowe
wywary. Taka lewatywa jest doskonaym rodkiem leczniczym w przy-
67
 AyuiwEcU
Wykres 7
Kuracja enem - lewatyw (basti)
Eliminacja przez dolne drogi trawienne
Vata jest gwnym czynnikiem przejawiania si choroby. Jest ona odpowiedzialna
za zatrzymanie lub eliminowanie kau, moczu, ci i innych wydzielin.
Vata zlokalizowana jest w okrnicy, ale bywa umiejscowiona rwnie i w ko-
ciach. Std zabiegi zwizane z odbytem odnosz si do Asthi Dhatu. Bona lu-
zowa okrnicy ma zwizek z wewntrzn powok koci (okostna), ktra je od-
ywia. Dlatego kady zabieg leczniczy dotyczcy odbytu wnika w gbsze warstwy
tkanek, takich jak koci i koryguje zamieszania vaty.
Rodzaje enemy: 1) enema olejowa -1/2 do 1 filianki ciepego oleju (przy chro-
nicznym zaparciu), 2) enema z naparu zioowego - 1/2 filianki wywaru z ywo-
kostu (zob. wywar z lukrecji wymieniony w rozdz. z przepisami pod hasem lukre-
cjowe ghee), 3) enema pokarmowa - 1 filianka ciepego mleka.
Wskazania: zaparcie, wzdcia, skaza moczanowa, reumatyzm, ischias, artre-
tyzm, rozstrj nerwowy, bl gowy, wycieczenie, zaniki mini.
Przeciwwskazania: 1) enemy olejowej nie stosowa przy cukrzycy, otyoci,
niestrawnoci, niskim poziomie agni, powikszeniu ledziony, przy skonnoci do
omdlenia, 2) enemy z wywaru zioowego nie stosowa przy osabieniu, czkawce,
hemoroidach, zapaleniu odbytnicy, biegunce, ciy, cukrzycy, 3) enemy pokarmo-
wej nie stosowa przy cukrzycy, otyoci, obrzku gruczow limfatycznych.
68
*
I II /INJE
padku nieporzdku vaty. Przynosi ulg w przypadku zaparcia, obrzku,
chronicznej gorczki, zwykego przezibienia, zaburze seksualnych,
kamieni nerkowych, blu serca, wymiotw, blu plecw i szyi oraz
nadkwanoci. Wiele zaburze vata leczy si lewatyw, nale do nich
ischias, artretyzm, reumatyzm i skaza moczanowa. Vata jest bardzo ak-
tywn zasad chorobotwrcz, zwizanych z ni jest co najmniej osiem-
dziesit rnych dolegliwoci, a basti jest doskonaym rodkiem lecz-
niczym na 80% z nich.
Leczniczej lewatywy nie naley stosowa, jeeli pacjent cierpi na
biegunk lub krwawienie z odbytu. Lewatywa z oleju nie powinna by
Musowana przez osoby majce chroniczn niestrawno, kaszel, dusz-
noci, biegunk, cukrzyc lub siln anemi, a take osobom starszym I
dzieciom poniej siedmiu lat. Lewatywy z wywarw zioowych nie
naley stosowa w przypadku ostrej gorczki, biegunki, zazibienia, pa-
raliu, blu serca, silnego blu brzucha lub wycieczenia. Zarwno ole-
jowa, jak i zioowa lewatywa powinna by zatrzymana przez co naj-
mniej 30 minut, chocia lepiej zatrzyma j duej, o ile to moliwe.
4. OCZYSZCZANIE NOSA (NASYA)
Nadmiar cielesnych humorw zgromadzonych w gardle, nosie, zatokach
luli gowie usuwa si przez moliwie najbliszy otwr. Nos jest bram
do mzgu i do wiadomoci - prana, czyli yciowa energia, wchodzi
do ciaa wraz z oddechem wdychanym przez nos. Prana podtrzymuje
funkcje czuciowe i motoryczne. Lecznicze oczyszczenie nosa pomaga
w naprawianiu nieporzdku prany, oddziaujc na wysze funkcje mz-
gowe, czuciowe i motoryczne.
Oczyszczenie nosa jest wskazane przy suchoci nosa, zatkaniu za-
tok, chrypce, migrenowym blu gowy, konwulsjach i niektrych doleg-
liwociach oczu i uszu. Zabiegw nosa nie naley stosowa po kpieli,
jedzeniu, stosunkach pciowych, po piciu alkoholu ani w czasie ciy i
menstruacji.
Oddychanie mona poprawi rwnie przez masa nosa. W tym celu
naley may palec zanurzy w male (ghee), a nastpnie wsun go do
nosa. Masowa powoli wewntrzne cianki nosa, sigajc tak gboko,
jako to jest moliwe. Zabieg ten pomoe odblokowa uczucia. Wewnt-
rzne tkanki nosa s delikatne, dlatego przedtem naley obci krtko
paznokie maego palca, aby nie skaleczy bony luzowej. Poniewa
69
 AVURVECIA LECZENIE
wikszo ludzi ma skrzywion przegrod nosow, z jednej slrony nosa go dnia wieczorem rozpocz kuracj naparem z korzeni opianu. Napar
masa len bdzie atwiejszy ni z drugiej. Palca nie naley wpycha przyrzdza si z jednej yeczki sproszkowanego korzenia opianu zalanej
si, masa powinien by wykonywany ruchem powolnym w kierunku szklank wrzcej wody. Wypijanie tego naparu kadego dnia przyczyni
ruchu wskazwek zegara na pocztku, a potem w kierunku odwrotnym. si do oczyszczenia krwi. Inne czyszczce krew zioa to: szafran, sprosz-
W ten sposb zostaj uwolnione uczucia zablokowane w drogach od- kowane drzewo sandaowe oraz sproszkowany korze kurkumy i tataraku.
dechowych. Mona stosowa ten zabieg kadego dnia rano i wieczorem. Na choroby krwi skuteczne s take: sok z owocw granatu, sok pomara-
Gdy uczucia zostan wyzwolone, poprawi si sposb oddychania, co czowy oraz szparagi. Mona je stosowa po upuszczeniu krwi.
ma rwnie wpyw na popraw wzroku.

5. PUSZCZANIE KIWI (RAUTA MOKSZA) C. UMIERZANIE

Toksyny wchaniane do krwi z przewodu pokarmowego kr potem Dla eliminowania najpowaniejszych toksyn stosuje si rodki umie-
po caym ciele. Mog ujawni si pod skr lub w stawach, powodujc rzania (szamana). Umierzanie powoduje neutralizowanie toksyn przez
choroby. W takich przypadkach potrzebne jest eliminowanie toksyn i rozniecanie agni i stymulowanie trawienia przez godwk. Toksyny
oczyszczanie krwi. mona neutralizowa rwnie przy uyciu gorcych, ostrych zi, takich
Puszczanie krwi (rakta moksza) zalecane jest przy powtarzajcych jak imbir i czarny pieprz. Doznawanie godu i pragnienia, wiczenia
si atakach chorb skrnych, takich jak pokrzywka, rumie, egzema, gimnastyczne, kpiele soneczne i siedzenie na wieym powietrzu, to
trdzik, wierzb, lcukoderma, chroniczne swdzenie. Jest ono rwnie skuteczne rodki neutralizowania toksyn.
skuteczne w przypadkach powikszenia wtroby i ledziony, i przy ska-
zie moczanowej.
Pitta przejawia si w produktach odpadowych krwi, a wic toksyny
kr we krwi przy wielu zakceniach pilly, takich jak rumie i trdzik.
Dlatego przy wielu schorzeniach pitta upust maej iloci krwi z y
zmniejsza napicie spowodowane obecnoci toksyn we krwi.*
Upuszczenie krwi stymuluje rwnie antytoksyczne substancje w
krwiobiegu, co wzmacnia mechanizm immunologiczny w systemie
krwiononym. W ten sposb toksyny zostaj zneutralizowane, umoli-
wiajc skuteczn kuracj wielu chorb krwi i koci.
Puszczanie krwi nie jest zalecane (s przeciwwskazania) w przypad-
kach anemii, obrzku i osabienia. Nie zaleca si go rwnie dzieciom
i osobom starszym.
Niektre substancje, takie jak nadmiar cukru, soli, jogurtu i potraw
kwanych, maj we krwi dziaanie toksyczne. Dlatego w pewnych cho-
robach krwi naley tych pokarmw unika, aby utrzyma czysto krwi.
Najlepszym rodkiem na oczyszczenie krwi jest napar z korzeni opia-
nu. Przy chorobach przenoszonych przez krew, takich jak alergia, rumie
lub trdzik, pacjent powinien wzi rodek przeczyszczajcy, a nastpne-
* Zabieg ten powinien by wykonywany tylko przez lekarza.
70
71

ROZDZIA VIII
Dieta
Ayurveda naucza, e kady czowiek moe wyleczy si sam. Ta wiedza
ycia ofiarowuje kademu swobod odzyskania zdrowia za pomoc zro-
zumienia swego ciaa i jego potrzeb.
Wedug Ayurvedy, spraw podstawow dla zachowania zdrowia jest
przestrzeganie zdrowej diety i odpowiedni tryb ycia. Wane rwnie s takie
tradycyjne praktyki jak joga i wiczenia oddechowe oraz zrozumienie dla
duchowych praktyk, mogcych tworzy harmoni i szczcie.
Diet naley dobiera stosownie do indywidualnej konstytucji. Jeeli
rozumie si zwizek zachodzcy midzy konstytucj a waciwociami
rnych pokarmw, wtedy mona wybra odpowiedni dla siebie diet.
Naley bra pod uwag smak pokarmw (sodkie, kwane, sone, gorzkie,
ostre i pikantne, a ponadto czy s one lekkie, czy cikie, wytwarzajce ciepo
czy zimno, soczyste czy suche, pynne czy stae. Przy wyborze diety naley
rwnie bra pod uwag por roku.
W tabeli (str. 77) jest lista pokarmw zdrowych lub szkodliwych dla
kadej konstytucji. Strzaki do gry obok kadej kategorii pokarmw
wskazuj, e te substancje powoduj wzmoenie odpowiedniego czynnika.
Strzaki skierowane w d wskazuj pokarmy, ktre zmniejszaj humor, a taki
pokarm jest dobry dla osb majcych odpowiedni konstytucj. Na przykad
suszone owoce, jabka, melony, ziemniaki, pomidory, lody, woowina, groch i
zielona saata wzmagaj vat. Nie powinny wic by spoywane w nadmiarze
przez osoby o konstytucji vata. I odwrotnie, dla osb o konstytucji vata
podane s sodkie owoce, awokado, kokosy, brzowy ry, czerwona
kapusta, banany, winogrona, winie i pomaracze.
72
DIETA
Wzrost pitta dosza powodowany jest jadaniem ostro przyprawionych
potraw, orzechw, masa, kwanych owocw, bananw, papaja, pomidorw i
czosnku. Pokarmy, ktre ograniczaj pitt to: mango, pomaracze, gruszki,
liwki, kieki, zielona saata, nasiona sonecznikowe, szparagi i grzyby.
Wzrost kapha dosza powoduj: banany, melony, orzechy kokosowe,
daktyle, papaja i produkty mleczne. Jednak suszone owoce, granaty,
urawina, ry basmati, kieki i kurczta s korzystne dla ludzi o konstytucji
kapha.
W czasie lata, gdy temperatura jest wysoka, ludzie maj skonno do
nadmiernego pocenia si. W tej porze roku dominuje pitta. Wtedy nie jest
wskazane jadanie potraw gorcych, ostrych i cierpkich, poniewa one
powoduj wzmoenie pitty. Jesieni, gdy wiatr jest ostry i suchy, w
atmosferze jest wicej vaty. W tym okresie powinno si unika suszonych
owocw, pokarmw wysokobiakowych i innych, ktre wzmagaj vat. Zima
jest por kapha, przynosi zimno i nieg. W tym okresie powinno si unika
zimnych napojw, lodw, sera i jogurtu. Te pokarmy wzmagaj kaph.
Przy rozwaaniu diety, wanymi czynnikami s jako i wieo
pokarmw. S rwnie pewne pokarmy, ktrych nie powinno si jada razem,
takie jak ryba i mleko, miso i mleko, jogurt i woowina, kwane owoce i
mleko. Ponadto wikszo melonw powinno si jada osobno. W poczeniu
z innymi pokarmami tworz one zatory i mog uniemoliwi przyswajanie w
jelitach. Takie nastpstwa powoduj nierwnowag tridosza. Gdy niezgodne
pokarmy spoywane s razem, wytwarzaj si toksyny.
Spoywanie pokarmw powinno by regulowane stanem agni, tra-
wiennym ogniem cielesnym. Nie jedz, dopki nie poczujesz si godny, i nie
pij, dopki nie jeste spragniony. Nie jedz, gdy jeste spragniony, i nie pij,
jeeli jeste godny. Gdy czujesz si godny, to znaczy, e twj trawienny
ogie zosta rozniecony. A gdy wtedy pijesz, to pyn roznieca enzymy
trawienne i agni zostanie pomniejszone.
To wanie jedzenie ywi ciao, umys i wiadomo. Bardzo wane jest
wic, jak si je. Jedzc powinno si siedzie prosto i unika odwracania
uwagi, takiego jak telewizja, rozmowa czy czytanie. Skoncentruj swj umys i
bd w peni wiadomy smaku spoywanego pokarmu. Przeuwaj z mioci i
wspczuciem, a wtedy bdziesz wyranie odczuwa smak.
75
 Ayum/EdA
Smak nie pochodzi z pokarmu, on wynika z dowiadczenia tego,
kto go spoywa. Jeeli agni jest osabione, wtedy nie odczuwa si
smaku w sposb waciwy. Smak pokarmu zaley od agni. Przyprawy
pomagaj roznieca agni, podobnie jak oczyszcza ciao i wzbogaca
smak pokarmu. Kady ks powinien by przeuwany co najmniej 32
razy, zanim zostanie poknity. Umoliwia to wykonanie pracy enzy-
mom trawiennym w ustach, a ponadto daje czas odkowi na przy-
gotowanie si na przybycie przeutego pokarmu. Wane jest wic, aby
je nie spieszc si.
Wane jest rwnie, ile pokarmu zjada si naraz. Jedna trzecia
odka powinna by wypeniona jedzeniem, jedna trzecia wod, a jedna
trzecia powietrzem. Ilo jedzenia spoytego podczas jednego posiku
powinna mie objto dwch garci. Jeeli zjada si wicej, odek
rozciga si i domaga dodatkowej porcji jedzenia. odek osoby
jadajcej nadmiernie duo rozciga si jak balon. Przejadanie si
powoduje rwnie wytwarzanie dodatkowych toksyn w przewodzie
pokarmowym. Jedzenie staje si wtedy trucizn, ktr organizm musi z
wysikiem eliminowa. Powinno si jada i pi w sposb zdy-
scyplinowany i regularny, poniewa jedzenie jest medytacj. Jadanie w
taki sposb bdzie odywia twoje ciao, umys i wiadomo, i ci. Poprawi si u nich klarowno i zdolno rozumienia.
rwnie przeduy ycie.
Wan rol w utrzymaniu rwnowagi w ciele odgrywa woda. Moe
by przyjmowana w postaci sokw owocowych. Jakkolwiek sok owo-
cowy nie powinien by przyjmowany podczas posikw, to woda jest
potrzebna przy jedzeniu. Jedzc powinno si popija mae yki wody.
Woda przyjmowana razem z posikiem staje si nektarem, ktry wspo-
maga trawienie. Jeeli jednak pewna ilo wody zostanie wypita po
ukoczeniu posiku, wtedy soki trawienne zostan rozcieczone, a tra-
wienie utrudnione. Na ilo wody, ktrej potrzebuje ciao, duy wpyw
ma klimat.
W razie niestrawnoci naley zastosowa post, pijc tylko ciep
wod. Takie postpowanie przyczynia si do oczyszczenia i wzmoenia
agni. Natomiast zimna woda ochadza agni, dlatego lodowato zimna
woda jest trucizn dla systemu, a gorca woda nektarem. Picie duych
iloci wody ma wpyw na trawienie. Nadmiar wody moe spowodowa
zatrzymanie jej w tkankach i przyrost wagi.
74
DiETA
A. GODWKA
Zanim rozpocznie si godwk, trzeba zastanowi si nad indywidual-
n konstytucj poszczcego. Na Zachodzie ludzie czasem poszcz dzie-
si, pitnacie, dwadziecia i wicej dni, nie biorc pod uwag swojej
konstytucji. Ten brak zrozumienia wymogw konstytucjonalnych moe
mie szkodliwe nastpstwa. Osoba o konstytucji vata nie powinna po-
ci duej ni trzy dni. Niejedzenie wzmaga lekko w ciele, a vata
(cielesne powietrze) jest rwnie lekka. Tak wic element vata zostaje
osabiony wtedy, gdy post trwa zbyt dugo i powoduje strach, niepokj,
nerwowo i osabienie.
Te same ograniczenia co do dugoci postu dotycz osb o kon-
stytucji pitta. Post duszy ni cztery dni wzmaga pitt, powikszajc
element ognia w ciele. Wzmoona pitta powoduje psychofizyczne reak-
cje gniewu, nienawici i zawroty gowy.
Jednak ludzie kapha mog przestrzega postu przez duszy czas.
Bd wtedy odczuwa przyjemne wraenie wzrastajcej lekkoci, wi-
kszej jasnoci widzenia i pojmowania oraz otwierajcej si wiadomo-
Jeeli podejmuje si post na sokach owocowych, to warto pamita,
e dla konstytucji vata dobry jest sok z winogron, dla pitta sok z gra-
natw, a dla kapha sok z jabek. Kadego dnia postu naley wypija
okoo ptora litra rozcieczonego soku z wod.
W czasie postu system trawienny odpoczywa. Wane jest, aby w
tym czasie nie przecia agni, trawiennego ognia. Podczas postu
ogie trawienny roznieca si, a poniewa nie ma pokarmu do strawienia,
agni powoli wypala zalegajce toksyny w jelitach.
Ayurveda naucza, e w czasie postu mona uywa pewnych zi,
takich jak imbir, czarny pieprz, pieprz turecki i curry, ktre maj war-
to lecznicz ze wzgldu na swoje palce, ostre waciwoci i poma-
gaj neutralizowa toksyny w systemie. Jeeli s przyjmowane w po-
staci naparw, pomagaj roznieca agni, ktra wypala toksyny.
W czasie postu powinno si obserwowa swoj fizyczn si i wy-
trzymao. Jeeli staj si one wyranie gorsze, naley przerwa post.
Post zalecany jest przy gorczce, zazibieniu, zaparciu lub blach
artretycznych. Wskazany jest rwnie wtedy, gdy w jelicie grubym s
toksyny lub ama.
75
 Ayum/EdA
Di ETA
Dla normalnego, zdrowego czowieka post na ciepej wodzie (1-2 1 Tabela 4
dziennie) jest wskazany co najmniej raz na tydzie. Umoliwia to od-
poczynek systemu trawiennego.
Wskazwki dotyczce pokarmw odpowiednich
dla podstawowych typw konstytucjonalnych
B. WITAMINY
Uwaga: Wskazwki te maj charakter oglny. Szczegowe przy-
stosowanie do indywidualnych wymogw musi uwzgldnia jesz-
Na Zachodzie przyjmowanie witamin traktowane jest jako rodek dajcy cze inne czynniki, np. alergiczne reakcje na pewne pokarmy, si
lub podtrzymujcy zdrowie. Lekarze przepisuj swoim pacjentom przy- agni, por roku, poziom dosza itp. Pokarmy wymienione pod so-
jmowanie witamin kadego dnia, szczeglnie ogromnych iloci wita- wem nie" powoduj wzmoenie dosza, a pod sowem tak" po-
miny C, majcej chroni przed przezibieniem. Jeeli jednak nie bierze woduj zrwnowaenie dosza.
si pod uwag indywidualnej konstytucji, takie due dawki witamin
mog spowodowa nierwnowag w dosza. Ludzki organizm ma zdo-
lno wytwarzania witamin, ktrych potrzebuje, a zaleno od witamin
z zewntrz, bez zwaania na indywidualn konstytucj i kondycj agni,
moe spowodowa nadmiar witamin w organizmie, czyli hiperwita-
minoz.
Wielu ludzi, ktrzy jako uzupenienie swojej diety regularnie bior
witaminy i mineralne substancje, zaczyna chorowa z powodu tego sa-
mego deficytu, ktremu chc zapobiec, poniewa nie s w stanie trawi
prawidowo, asymilowa i wchania jednoczenie tych syntetycznych
i naturalnych witamin.

76
77
 AyURVEdA DiETA
Vata Pltta Kapha

ROLINY STRCZKOWE:

adne strczkowe z wyjt- wszystkie oprcz soczewicy wszystkie oprcz soi,

kiem fasoli mung, tofu i so- czarnej soczewicy i fasoli kidney i fasoli mung
czewicy (biata i czerwona)

ORZECHY 1 NASIONA:

mona je wszystkie adnych oprcz kokosowych adnych orzechw i adnych

w maej iloci orzechw oraz nasion sone- nasion oprcz soneczniko-
cznikowych i pestek dyni wych i z dyni

SODYCZE:

wszystkie oprcz biaego wszystkie oprcz melasy i adnych oprcz nie prze-
cukru
miodu tworzonego miodu

PRZYPRAWY:

wszystkie przyprawy adnych przypraw oprcz wszystkie oprcz soli

kolendry, canamonu,
kardamonu, koperku,
kurkumy i odrobiny
czarnego pieprzu

78 79
 SlMAk

Kiedy jaka substancja spoczywa na jzyku, pierwsze wraenie tego

smaku nazywa si rasa. Gdy substancja ta zostaje poknita i przechodzi do
odka, to wraenie gorca lub zimna, ktre jest odczuwane natychmiast lub
pniej, nazywa si virya. Doznanie virya, czyli dziaanie, wywouje
nastpnie waciwoci ogrzewajce lub Chodzce tych substancji. Pokarm
ROZDZIA IX
ma rwnie pewien wpyw na organizm ju po strawieniu, nazywa si on
Smak vipak. Na przykad najbardziej nawet skrobiowy pokarm, po przeuciu i
strawieniu, staje si sodki, tak e jego smak po strawieniu, czyli vipak, jest
sodki.
Ayurvedyczna farmakologia opiera si na rasa, virya i vipak wszystkich
Podstawowym elementem dla zmysowego dowiadczenia smaku jest woda.
substancji. W codziennej obserwacji mona zauway, e istnieje wiele
Aby odczu smak substancji, jzyk musi by wilgotny. Sprbuj osuszy swj
innych substancji, ktre maj w ciele specyficzne, nie wyjanione dziaanie.
jzyk, a nastpnie pooy na nim troch cukru lub pieprzu. Nie bdziesz
Dla potwierdzenia tego dziaania ayurvedyczny lekarz, Cha-rak, uywa
mg poczu jego smaku. Dla percepcji smaku konieczny jest jzyk wilgotny.
terminu prabhav, ktry dosownie oznacza specyficzne dziaanie bez wzgldu
Istnieje sze rodzajw smaku: sodki, kwany, sony, ostry, gorzki i
na rasa, virya i vipak, czyli wyjtek od reguy. Pojcia rasa, virya i vipak
cierpki. Te sze podstawowych smakw pochodzi od piciu elementw.
odnosz si nie tylko do pokarmw i zi, lecz take do wszystkiego,
Smak sodki zawiera elementy ziemi i wody, kwany - ziemi i ognia, sony -
wcznie z perami, kamieniami, mineraami, metalami, kolorami, a nawet
wody i ognia. Smak ostry zawiera ogie i powietrze, gorzki - powietrze i eter,
umysem i uczuciami. Poniej jest tabela, ktra podaje oglne reguy dla
a cierpki - powietrze i ziemi.
okrelania rasa, virya i vipak. Rwnie przykad prabhav, czyli wyjtku, jest
Ludzie o konstytucji vata powinni unika nadmiaru substancji gorzkich,
wymieniony dla kadego smaku.
ostrych i cierpkich, ktre wzmacniaj powietrze i maj skonno do
Tak wic, oglnie rzecz biorc, sodkie i sone smaki maj sodkie vipak.
wywoywania gazw. Substancje o smaku sodkim, kwanym i sonym s
Kwany smak ma kwane vipak, a smaki ostry, gorzki i cierpki maj ostre
dobre dla osb o konstytucji vata.
vipak. Rasa i vipak maj wic bezporednie odniesienie do smakw i
Ludzie o konstytucji pitta powinni unika substancji kwanych, sonych i
subwencji, podczas gdy virya odnosi si do ich gorcych i zimnych efektw.
ostrych, ktre wzmagaj cielesny ogie. Natomiast smaki sodki, gorzki i
Te trzy pojcia (rasa, virya, vipak) wpywaj bezporednio na tri-dosza, a
cierpki s dla nich bardzo korzystne.
take na odywianie i przetwarzanie tkanek cielesnych, czyli dhatus.
Osoby kapha powinny unika pokarmw o smaku sodkim, kwanym i
Waciwoci te mona zrozumie tylko za porednictwem indywidualnego
sonym, poniewa one wzmagaj cielesn wod. Powinny wybiera pokarm
dowiadczenia.
ostry, gorzki i cierpki.
Tabela 5
Rasa Virya Vipak Prabhav
A. HASA, VIRYA I VI1AK sodkie zimne sodkie mid - gorce (virya)
kwane gorce kwane cytryna zimne (virya)
Ayurvedyczna farmakologia opiera si na pojciach rasa, virya i vipak. Te sone gorce sodkie tamari - zimne (virya)
pojcia odnosz si do subtelnych zjawisk, majcych zwizek ze smakiem i ostre gorce ostre cebula - zimne (virya)
gorcym lub zimnym oddziaywaniem pokarmw. Organiczne i gorzkie zimne ostre kurkuma - gorce (virya)
nieorganiczne substancje, przechodzce przez usta, odek oraz cienkie i cierpkie zimne ostre granaty - sodkie (vipak)
grube jelito, wywouj wraenia rnych smakw i temperatury.
80 81

ROZDZIA X
Styl ycia i porzdek dnia
Wedug Ayunedy, codzienne zajcia odgrywaj dla zdrowia bardzo wan
rol. Naturalne ycie codzienne jest yciem dostosowanym do in-
dywidualnej konstytucji. Najlepiej jest mie dzienny regulamin, regulujcy
wszystkie dziaania, takie jak pora wstawania rano i czas rozpoczynania
oczyszczania ciaa i medytacji.
Powinno si wstawa wczenie rano, najlepiej przed wschodem soca,
dokona wyprnienia, umy zby i wypuka usta. Nastpnie obejrze
jzyk, oczy, nos, gardo i oczyci je. Przy ogldaniu jzyka mona dostrzec
na nim patologiczne zmiany, co moe wskazywa na to, co si dzieje w
odpowiednim organie ciaa. Po tym zbadaniu wypi szklank cieplej wody,
co pozwala oczyci nerki i jelito grube. Do oczyszczenia jzyka mona
uy srebrnej skrobaczki. Ten zabieg suy do masau jzyka, jak rwnie
zewntrznych organw, bdcych odpowiednikami rnych miejsc na
jzyku.
Nastpnie naley natrze ciao oliw (olejem) i wzi kpiel. Po-
czujemy si wtedy wieo i rano. Po kpieli naoy wygodne ubranie,
odpowiednie do wicze i medytacji. W dziennym rozkadzie zaj wane
s rwnie wiczenia oddechowe. Po wiczeniach odpoczywa, wygodnie
lec na plecach z wycignitymi rkami i nogami, i oddycha doln
czci brzucha.
niadanie mona zjada po wiczeniach i medytacji, a lunch przed
poudniem, i o ile to moliwe, obiad przed zachodem soca. Najlepiej
pooy si do ka przed dziesit wieczorem.
Przestrzeganie lego rozkadu zaj powoduje przepyw energii we-
wntrz ciaa i w zewntrznym rodowisku. Aby uzyska maksimum
korzyci z tych codziennych praktyk, trzeba koniecznie by przez cay czas
wiadomym przepywu energii.
82
Sryl yciA i poiUAdEk disiiA
Do rozkadu mona doda jeszcze inne praktyki, zalenie od indy-
widualnej konstytucji. Na przykad dla ludzi o konstytucji vata polecany jest
masa olejem wieczorem.
Zalecane s pewne zwyczaje zwizane ze snem. Poniewa lewa strona u
kadego czowieka zawiera energi esk, czyli ksiycow, a prawa strona
energi msk, czyli soneczn, pozycja ciaa w czasie snu i oddychanie w tej
pozycji ma duy wpyw na konstytucj i na rwnowag energii w ciele.
Jeeli kto pi zawsze na lewym boku, to wywiera nacisk na energi
ksiycow i wzmaga energi soneczn. Wzmoenie energii sonecznej
moe wytwarza w ciele pitta. Dlatego osoba o konstytucji pitta powinna
sypia na prawym boku. Spanie na lewym boku zaleca si osobom o
konstytucji vata i kapha.
A. ZALECENIA DLA TWRCZEGO I ZDROWEGO YCIA 1.
PORZDEK DNIA
Budzi si przed wschodem soca.
Po przebudzeniu odda stolec i mocz.
Kpa si codziennie dla uzyskania wraenia wieoci.
Dwanacie oddechw pranajamy rano lub wieczorem daje wieo umysu
i ciaa.
Nie je niadania pniej ni o smej rano.
My rce przed i po jedzeniu.
My zby szczotk po posikach.
Po posikach pj na krtki, pitnastominutowy spacer.
Je w milczeniu, koncentrujc si na zjadanym pokarmie.
Je powoli.
Masowa dzisa kadego dnia palcem umoczonym w oleju sezamowym.
Godwka raz w tygodniu dla zredukowania toksyn w organizmie.
Zasypia przed dziesit wieczorem.
85
 AyuRvedA Sryl yciA i poRZAdek diMiA
Leenie na plecach przez 15 minut (sawasana) uspokaja umys i od-
2. DIETA I TRAWIENIE pra ciao.
Osusza wosy natychmiast po umyciu, aby zapobiec chorobom zatok.
1 yeczka utartego, wieego imbiru ze szczypt soli poprawi apetyt. Silne wydmuchiwanie nosa moe uszkodzi uszy, oczy i nos.
Picie lassi (malanka) ze szczypt imbiru lub sproszkowanego kminku Cige pieczenie nosa i odbytu moe by oznak obecnoci robakw
poprawia trawienie. w ciele.
yeczka ghee z ryem poprawia trawienie. Dugie paznokcie s niehigieniczne.
Szklanka surowego ciepego mleka z imbirem, wypijana przed spa- Wyamywanie staww moe by szkodliwe dla ciaa (powoduje roz-
niem, odywia ciao i uspokaja umys. strj vata).
Przejadanie si jest niezdrowe. Po stosunku pciowym gorce mleko z surowym nerkodrzewem i cuk-
Picie wody tu przed jedzeniem lub zaraz po jedzeniu le wpywa na rem pobudza si i podtrzymuje energi seksualn.
trawienie. Powtarzajca si masturbacja moe uszkodzi ciao (rozstrj vata).
Duga godwka jest niezdrowa. Seks w czasie menstruacji jest szkodliwy, powoduje rozstrj vata.
Wypijanie nadmiaru wody moe spowodowa otyo. Seks oralny i analny jest niehigieniczny, powoduje rozstrj vata.
Picie nadmiaru zimnych napojw obnia odporno i powoduje nad- Seks bezporednio po jedzeniu jest szkodliwy.
miar luzu. Unikaj wysiku fizycznego, takiego jak joga i bieganie podczas men-
Woda przetrzymywana w miedzianym naczyniu lub z miedziakami
struacji.
w rodku dobra jest na wtrob i ledzion.
Drzemka po lunchu wzmaga kaph i podnosi wag ciaa.
4. HIGIENA PSYCHICZNA
3. HIGIENA FIZYCZNA
Strach i nerwowo rozpraszaj energi i wzmagaj vat.
Zachanno, dza i przywizanie wzmagaj kaph.
W miar moliwoci patrze rano na promienie wschodzcego soca
Zmartwienie osabia serce.
przez pi minut dziennie, aby poprawi wzrok.
Nienawi i gniew wytwarzaj w ciele toksyny i wzmagaj pitt.
Wzrok poprawia rwnie patrzenie rano i wieczorem przez 10 minut
Nadmiar rozmw rozprasza energi i wzmaga vat.
na spokojnie palcy si pomie.
Nie powstrzymywa naturalnych impulsw ciaa, takich jak oddawa-
nie stolca, moczu, kaszlu, kichania, ziewania, czkawki i gazw.
W czasie gorczki nic nie je, pi tylko herbatk (napar z imbiru).
Nacieranie podeszew stp olejem sezamowym przed snem przynosi
spokojny sen.
Gboki sen i spokojny umys daje smarowanie gowy olejem.
Masa olejem pobudza krenie krwi i usuwa nadmiar vaty.
Nie spa na brzuchu.
Czytanie w ku jest szkodliwe dla wzroku.
Niewiey oddech moe wynika z zaparcia, zego trawienia, niedba-
oci o higien jamy ustnej i obecnoci toksyn w okrnicy.
Niemiy zapach ciaa wskazuje na obecno toksyn w ustroju.
84 85

ROZDZIA XI
Czas
Czas, podobnie jak materi, mona mierzy. Substancja czasu porusza si.
Istniej pomiary do odmierzania tego ruchu: sekundy, minuty, godziny, dni,
tygodnie, miesice i lata. Istnieje rwnie podzia czasu w obrbie dnia:
ranek, poudnie, popoudnie, wieczr, pnoc i wit. I podzia roku na pory
roku.
Podobnie jak czas, cielesne humory s w nieustannym ruchu. Midzy
ruchem tridosza a ruchem, czyli przemijaniem, czasu istnieje okrelony
zwizek. Wzrastanie lub opadanie tych trzech humorw w ciele jest zwizane
z okresami czasu. Ranek, od wschodu soca do godziny dziesitej, jest
czasem kapha. Z powodu zdominowania przez kaph czowiek czuje si w
tym czasie energiczny, wiey, a take troch ciki. W poowie ranka kapha
powoli przechodzi w pitt. Od dziesitej rano do drugiej po poudniu jest
czas, gdy wydziela si pitta i wzrasta gd. Czowiek czuje si lekki, godny i
gorcy. Popoudnie, od drugiej a do zachodu soca, jest czasem vata, gdy
czowiek czuje si aktywny, lekki i prny. Wczesnym wieczorem, od okoo
godziny szstej do dziesitej, znw jest czas kapha, okres chodnego
powietrza, inercji i osabionej energii. Nastpnie, od dziesitej wieczorem do
drugiej po pnocy, s szczytowe godziny pitta, w ktrych zostaje strawiony
pokarm. Wczenie rano, przed wschodem soca, znw jest czas vata, a
poniewa vata tworzy ruch, ludzie budz si i wydalaj resztki pokarmowe
(mocz i ka).
niadanie powinno si zjada wczenie rano, mniej wicej midzy
godzin sidm a sm rano. Ludzie pitta i vata powinni jada niadanie,
natomiast ludzie kapha nie powinni jada niada, poniewa jedzenie w
czasie kapha powoduje wzmoenie kaphy w ich ciele. Najlepsz
86
CZAS
por do zjedzenia lunchu jest pocztek czasu pitta, midzy dziesit a
jedenast rano.
Lepiej jest jada w dzie, kiedy wieci soce, poniewa soce jest
przyjacielem czowieka. Jadanie pno w nocy zmienia zupenie chemizm
ciaa, sen jest niespokojny, marzenia senne te, tak e po obudzeniu czowiek
nie czuje si wypoczty. Jeeli obiad zjada si o szstej po poudniu, to do
dziewitej wieczorem odek jest ju pusty, a sen w nocy gboki i spokojny.
Jeeli pory posikw s zmienione tak, aby pozostaway w zgodnym rytmie z
tridosza, to znaczce zmiany wystpi rwnie w codziennym trybie ycia.
Nie tylko pory dnia, ale rwnie pory roku maj zwizek z ruchami
tridosza. We wrzeniu, padzierniku, listopadzie licie opadaj, wieje wiatr i
temperatura spada. W tym okresie roku dominuje vata. Zima trwa od grudnia
do lutego. Jest to czas niegu, chmur i niskiej temperatury. Taka pogoda
powoduje wzmoenie kaphy, i w tym okresie panuje przezibienie, kaszel,
zaparcie, bronchit i zapalenie garda.
Wiosna, okres od marca do maja, jest przerw midzy zim a latem. We
wczesnym okresie wiosny wzmaga si kapha, a w pniejszej czci wiosny -
pitta. Wczesn wiosn nagromadzona zimowa kapha skrapla si i powoli
wysycha. Gorco pnej wiosny wzmaga gorco pitty w ciele, pobudzajc
takie zaburzenia pitta jak letnia biegunka, zapalenie oczu, oparzenia
soneczne, pokrzywka, rumie i zapalenie skry.
Dlatego mona wykaza, e zmiany w czasie dnia i pory roku wywouj
zmiany w cielesnych humorach vata, pitta i kapha. Uwiadomienie sobie tych
zmian pomaga utrzyma zwizek z przepywem energii w rodowisku
zewntrznym i wewntrznym.
A. SOCE I KSIYC
Pojcie czasu obejmuje nie tylko pomiary zegara i kalendarza, ale rwnie
fazy ksiyca i przepyw energii sonecznej. Wszystkie te zmiany maj
zwizek z cielesnymi humorami. Soce ma zwizek z ludzk wiadomoci,
a ksiyc z umysem, ktry powoduje przemiany w zakresie zdolnoci
uczuciowych i umysowych. Ksiyc jest bogini wody, ktra rzdzi kaph.
Waciwoci ksiyca to: chodne, biae, powolne i gste, spoiste. S one
rwnie waciwociami kaphy. W czasie
87
 AyuiwEcU C/AS

peni ksiyca w ciele wzmoona jest kapha, a w zewntrznym ro-
dowisku element wody. W tym czasie wzbiera woda w oceanie, jest
przypyw, powodujcy nadmiar wody we wszystkich formach ycia.
W czasie peni ksiyca ludzie cierpicy na astm i epilepsj zwizane
z kapha maj wicej atakw, a kobiety w czasie menstruacji maj
wiksze ble.
W czasie nowiu ksiyca wzmaga si energia soneczna. Poniewa
energia soca ma zwizek z pitt, ludzie cierpicy np. na epilepsj
zwizan z pitt maj w tym czasie wicej atakw.
bienie i wydzielanie luzu. Jedynym pokarmem dziecka jest mleko ma-
tki lub mleko krowie, ktre moe wzmaga kaph. Ten okres czasu
kapha trwa od urodzenia do szesnastu lat.
Doroso obejmuje lata od szesnastu do pidziesiciu lat. Okres
ten jest czasem pitta, gdy jednostka jest aktywna i pena ywotnoci.
W tym czasie powszechne s schorzenia pitt.
Staro jest czasem vata. Do schorze starszego wieku zalicza si
drenie, wycieczenie, zadyszk, artretyzm, utrat pamici i zmarszczki.

B. ASTUOLOGIA

Czas obejmuje rwnie ruchy planet. Planety maj cise odniesienia

do narzdw ciaa. Ze wszystkich poj czasu czas astrologiczny ma
najwiksze znaczenie dla ludzkiego systemu nerwowego ze wzgldu
na potny wpyw planet na umys, ciao i wiadomo.
Kada planeta ma zwizek z okrelon tkank ciaa. Mars, czerwona
planeta, ma zwizek z krwi i wtrob. Wtroba jest siedliskiem ci,
ktr charakteryzuje ogie - pitta, i Mars wpywa na funkcjonowanie
wtroby i zaburzenia powstajce w tym zarzdzie. Planeta ta moe po-
wodowa take inne choroby pitty, takie jak wzrost toksyn we krwi, a
take pokrzywk i trdzik. Wrzd odka i ropne zapalenia wyrostka
robaczkowego nasilaj si pod wpywem Marsa.
Saturn jest take siln planet. Jego energia powoduje np. osabienie
mini i wycieczenie. Wenus jest odpowiedzialna za zaburzenia na-
sienia, gruczo krokowy, jdra i jajniki, podczas gdy Merkury rzdzi
rozsdkiem i jego zaburzeniami.

. FAZY LUDZKIEGO YCIA

Czas rzdzi nie tylko ruchami planet, ale rwnie cyklami ludzkiego
ycia. Ruch czasu w indywidualnym yciu czy si z cyklem vata-pit-
ta-kapha. Ayurveda naucza, e s trzy wane okresy ycia ludzkiego:
dziecistwo, doroso i staro.
Dziecistwo jest czasem kapha i dlatego dzieci mog czciej za-
pada na choroby kapha, takie jak przekrwienie puc, kaszel, przezi-
88 89

ROZDZIA XII
Dugowieczno
Od momentu fizycznych narodzin do czasu fizycznej mierci cae ciao jest
zaangaowane w nieustajc walk przeciwko procesowi starzenia si. Na
poziomie komrkowym zachodzi nieustanny rozpad tkanek ciaa i narzdw,
co powoduje degeneracj, dlatego rwnie odmodzenie musi mie miejsce na
poziomie komrkowym.
Tridosza odgrywaj bardzo wan rol w podtrzymywaniu zdrowia
komrek i dugowiecznoci. Kada dosza ma swj doniosy udzia w
podtrzymywaniu funkcjonowania kadej z miliardw komrek, z ktrych
skada si ludzkie ciao. Kapha podtrzymuje dugowieczno na poziomie
komrkowym. Pitta rzdzi trawieniem i odywianiem. Vata, ktra ma cisy
zwizek z praniczn energi yciow, rzdzi wszystkimi funkcjami
yciowymi.
Na gbszym poziomie, aby broni si przed starzeniem, konieczne jest
zachowanie rwnowagi trzech subtelnych esencji wewntrz ciaa: prana, ojas
i tejas. Funkcjonowanie prany, ojas i tejas koresponduje na subtelniejszym
poziomie kreacji z funkcjonowaniem vaty, pitty i kaphy. Waciwa dieta,
wiczenia fizyczne i styl ycia mog wytworzy rwnowag midzy tymi
trzema subtelnymi esencjami, zapewniajc w ten sposb dugie ycie.
Prana jest yciow energi, ktra przeprowadza procesy oddychania,
utleniania i krenia. Rzdzi rwnie wszystkimi funkcjami czuciowymi i
motorycznymi. yciowa sia praniczn roznieca centralny ogie cielesny
(agni). Przez prane wyraa si samoistnie naturalna inteligencja ciaa. Na
przykad jeeli dziecko ma niedobr elaza i wapnia, to naturalna inteligencja
ciaa, rzdzona przez prane, nakieruje je do jedzenia bota (gliny), ktre jest
rdem tych substancji mineralnych.
90
DtuqowiEczNO
Siedzib prany jest gowa i prana rzdzi ca wysz dziaalnoci
mzgow. Wszystkie funkcje umysu, takie jak pami, mylenie i uczucia, s
pod kontrol prany. Fizjologiczne funkcjonowanie serca jest rwnie
rzdzone przez prane, a z serca prana wchodzi do krwi i w ten sposb
kontroluje utlenianie we wszystkich dhatus i podstawowych organach ciaa.
Prana rzdzi biologicznymi funkcjami dwch innych subtelnych esencji,
ojas i tejas. W czasie ciy ppek podu jest gwn bram, przez ktr prana
wchodzi do macicy i do ciaa podu. Prana reguluje rwnie krenie ojas w
zarodku. Tak wic u wszystkich ludzi, nawet u tych jeszcze nie urodzonych,
zaburzenia prany mog powodowa nierwnowag ojas i tejas i vice versa.
Ojas jest esencj siedmiu dhatus, czyli cielesnych tkanek. Jest to witalna
energia, ktra rzdzi rwnowag hormonaln. Najistotniejszym elementem
jest szukralartav, bdcy esencj wszyskich dhatus. Jest on zlokalizowany w
sercu. Ojas jest energi witaln, ktra kontroluje yciowe funkcje przy
pomocy prany, zawiera wszystkie pi podstawowych elementw i wszystkie
witalne substancje tkanek ciaa. Jest odpowiedzialna za samoodporno
systemu i za umysow inteligencj.
Poniewa ojas jest zwizana z kaph, wzmoenie kaphy przemieszcza
ojas i vice versa przemieszczona ojas powoduje zwizane z kaph
zaburzenia cukrzycowe, rozmikczenie koci i staww oraz drtwienie
koczyn. Zmniejszona ojas spowoduj zwizane z vat reakcje - lk, oglne
osabienie, niezdolno zmysw do odbierania wrae, utrat wiadomoci i
mier. Rwnowaga ojas jest niezbdna do zachowania biologicznej siy i
odpornoci.
Ghee pomaga do wzmoenia ojas. W ciele dziecka mleko matki pobudza
ojas, dlatego jest tak wane, aby dziecko otrzymywao mleko matki w celu
rozwinicia siy biologicznej.
Przez osiem miesicy ciy ojas wdruje do podu z ciaa matki. Dlatego
jeeli do porodu dochodzi przedwczenie, przed przemieszczeniem ojas,
dziecku trudno bdzie przey. Ten przykad wskazuje na donioso ojas w
podtrzymywaniu funkcji yciowych. Tak jak ojas jest konieczna na pocztku
ycia, tak samo jest konieczna dla dugowiecznoci.
Na poziomie psychologicznym ojas odpowiada za wspczucie, mio,
pokj i twrczo. Przez pranajam, dyscyplin duchow i techniki tantryczne
mona przetworzy ojas na si duchow. Ta potna
91
 AyuwEcta
duchowa energia tworzy aur, czyli aureol dookoa najwyszego cza-
kramu. Osoba z silnym ojas jest pocigajca, ma byszczce oczy i
naturalny, uspokajajcy umiech. Taka osoba jest pena duchowej
energii i siy. Duchowe praktyki i celibat wzmagaj te cechy. Ci, ktrzy
ulegaj nadmiernie popdowi seksualnemu i masturbacji, trwoni j
energi ojas w momencie orgazmu. Rezultatem tego jest sabo ojas,
ktra bezporednio oddziauje na system odpornociowy. Taka osoba
staje si podatna na choroby psychosomatyczne (Dodatek C: napj z
migdaw).
Tejas jest esencj bardzo subtelnego ognia, ktry rzdzi przemian .
materii poprzez system enzymatyczny. Agni, centralny ogie w ciele,
pobudza trawienie, przyswajanie i asymilacj pokarmu. Dalsze prze-
twarzanie skadnikw pokarmowych na delikatne tkanki pozostaje pod
kierunkiem subtelnego poziomu energii agni tejas. Tejas jest niezbdna
do podtrzymania i przetworzenia kadego dhatu. Kade dhatu ma swj
wasny tejas, czyli dhatu-agni. Esencja ta odpowiada a fizjologiczne
funkcjonowanie delikatnych tkanek.
Gdy tejas ulega wzmoeniu, spala ojas, ograniczajc odporno i
stymulujc nadmiern aktywno praniczn. Wzmoona prana wytwarza
zwyrodniajce zaburzenia w dhatu. Niedostatek tejas przejawia si w
nadmiernym wytwarzaniu niezdrowych tkanek, co powoduje wzrost
nowotworw i zatrzymanie przepywu energii pranicznej.
Niewaciwa dieta, ze nawyki yciowe i naduywanie lekw po-
woduj nierwnowag tejas. Tejas wzmagaj bezporednio substancje'
gorce, ostre i przenikajce. Tak samo jak zasadnicz spraw dla zdrowia
jest zapewnienie rwnowagi midzy tridosza, dhatu i trzema malas, czyli
cielesnymi odpadami, tak samo wane dla dugowiecznoci jest, eby
prana, ojas i tejas pozostaway w rwnowadze. Dla wytworzenia takiej
rwnowagi najskuteczniejszy jest proces odmodzenia, zalecany przez
Ayurved.
Odmodzenie musi dokonywa si na poziomach: fizycznym, men-1
talnym i duchowym. Przed rozpoczciem programu fizycznego odmo-
dzenia ciao musi zosta oczyszczone. Tak samo jak brudne ubranie nie
przyjmie prawidowego koloru, wtedy gdy jest farbowane, tak te ciao
nie odniesie korzyci z odmodzenia, dopki nie zostanie przedtem
oczyszczone od wewntrz. Odmadzajce zioa, przyjmowane doustnie,
przechodz przez odek, jelito cienkie i jelito grube, zanim wejd do
krwiobiegu. Wszystkie te fizjologiczne cieki musz wic zosta oczy-
92
I)uqowiECZNO
szczane, aby zioa mogy dotrze do gbszych tkanek ciaa, gdzie roz-
poczyna si proces odmodzenia.
Takiego cielesnego oczyszczenia dokonuje si przez zastosowanie
piciu pancha karma: wymioty, rodki przeczyszczajce, lecznicze le-
watywy, oczyszczanie nosa zioami i oczyszczenie krwi (po szczeg-
owe opisy tych metod leczniczych signij do rozdziau 7). Wymioty
oczyszczaj odek, ktry jest siedzib kaphy. rodki przeczyszczajce
oczyszczaj jelito cienkie, siedlisko pitty. Lewatywy lecznicze oczysz-
czaj jelito grube, siedlisko vaty, a zabiegi nosa zioami rozjaniaj
umys i wiadomo. Dla oczyszczenia krwi trzeba wykona zabieg pu-
szczenia krwi, ktra doprowadza do tego, e plazma krwi moe prze-
nosi odmadzajce skadniki odywcze zi do gboko pooonych
tkanek.
Mentalne odmodzenie wywouje uspokojenie umysu. Spokojny,
kontemplacyjny umys pomaga rwnie w utrzymaniu dugowiecznoci.
Dlatego naley uczy si by wiadkiem" (obserwatorem) wszelkiej
umysowej dziaalnoci, wasnych myli i uczu, zachowujc dystans
wobec tych przey. Aby wywoa w umyle spokj, jednym z ayur-
vedycznych zalece jest odosobnienie, unikanie spraw wiatowych i to-
warzystwa. Jednak takie podejcie jest dla wikszoci ludzi niemoliwe
do zastosowania. Dlatego wic Ayurveda zaleca drug metod mental-
nego odmodzenia, wedug ktrej czowiek uczy si by w wiecie, ale
nie nalee do wiata. Zachowujc tak postaw, obserwuje on swoje
wizi uczuciowe, aby okreli, ktre z nich s przyczyn stresu. ycie
bez pragnie i stresw jest szczliwsze, zdrowsze i spokojniejsze. Ta-
kie ycie kreuje naturaln dugowieczno.
Celibat i duchowa dyscyplina rwnie s uyteczne dla odmodze-
nia, podobnie jak praktyki jogi. Dyscypliny te prowadz do duchowego
zrozumienia, a zdrowy, zmieniony sposb ycia pobudza proces odmo-
dzenia.
Wspczesna medycyna rozwina technologi suc do podtrzy-
mywania ycia, cielesnych funkcji, nawet potem, gdy ustaje kontakt
ciaa z uczuciami i duchowoci czowieka. Ayurveda, jakkolwiek pod-
trzymuje przeduanie ycia, jak dugo jest to moliwe, to uczy te, e
mog istnie indywidualne ograniczenia karmiczne. Ayurveda szanuje
zarwno ycie, jak i mier oraz ich intymne powizania i wewntrzne
zwizki, a nauka o yciu zaleca rwnie takie drogi, na ktrych
czowiek moe spotka si ze mierci spokojnie. Wedug Ayur-
95
 AyuiwedA DluqowiECZNO
vedy mier jest przyjacielem czowieka. Jakkolwiek ciao umiera, to Wykres 8
nie istnieje mier indywidualnej wiadomoci, bo dusza jest wieczna.
Dla osignicia wolnoci wymagana jest dyscyplina. Podstaw dy- Podstawy jogi zalecane przy dolegliwociach vata, pitta i kapha
scypliny ayurvedycznej jest staranna dieta i zrwnowaony sposb Wszystkie asany naley wykonywa, oddychajc spokojnie i gboko.
ycia. Dyscyplin ciaa, umysu i ducha osiga si dziki dnociom
takich tradycyjnych praktyk, ktre jak joga, pranajama i tantra, przy- Asany przy dolegliwociach vata
nosz czowiekowi duchow i fizyczn wolno. 1. Rodzaj astmy charakterystyczny dla vata - skony do tylu (matsjasana), pug (halasana),
pozycja embrionu (garwasana), relaks peny (sawasana).
2. Ble piecw (w krzyu) - pozycja embrionu (garwasana), pug (halasana), wyginanie krgo-
supa (ardha - czakrasana), skon do tyu (matsjasana).
A. JOGA 3. Zaparcie -skony do tyu (matsjasana), skon w lotosie (joga - mudra), pozycja embrionu
(garwasana), wieca (sarwangasana), relaks peny (sawasana). W czasie wykonywania
tych pozycji brzuch naley mie wcignity.
Wedug Ayurvedy, praktyka jogi, ktra jest duchow nauk ycia, jest 4. Depresja -skon w lotosie (joga -mudra), pug (halasana), relaks peny (sawasana), pozy-
bardzo wanym, naturalnym, ochronnym sposobem zapewnienia cja drzewa (wrkszasana), lotos (padmasana).
dobrego zdrowia. Ayurveda i joga s naukami siostrzanymi. W Indiach 5. Ischias (rwa kulszowa) -pozycja embrionu (garwasana), skony do tyu (matsjasana), pug
(halasana), skon w lotosie (joga - mudra), wyginanie krgosupa (ardha - czakrsana).
naley do tradycji, aby przed podjciem praktyk jogi studiowa 6. Osabienie seksualne - skony do tyu (matsjasana), ptug (halasana), wieca (sarwanga-
Ayurved, poniewa Ayurveda jest nauk dotyczc ciaa, a tylko sana), lotos uniesiony (utthita padmasana).
7. ylaki -stanie na gowie (sirsasana), skony do tyu (matsjasana), relaks peny (sawasana).
wtedy, gdy ciao staje si do tego zdolne, czowiek jest uwaany za 8. Zmarszczki - skon w lotosie (joga - mudra), skony do tyu (matsjasana), stanie na gowie
gotowego do studiowania duchowej nauki jogi. (sirsasana), pug (halasana).
Praktyki jogi, opisane przez ojca jogi, Patandalego, s bardzo po- 9. Ble artretyczne i reumatyczne - wyginanie krgosupa (ardha - czakrasana), luk (dhanu-
rasana), pug (halasana), stanie na gowie (sirsasana), skony do tyu (matsjasana).
yteczne dla utrzymania dobrego zdrowia, szczcia i dugowiecznoci. 10. Bl gowy -pug (halasana), skon w lotosie Goga - mudra), stanie na gowie (sirsasana).
Patandali opisa osiem cieek jogi i praktyk jogicznych. S nimi: na- 11. Bezsenno - relaks peny (sawasana), kobra (bhudangasana), skony do tyu (matsja-
turalna regulacja systemu nerwowego, dyscyplina, oczyszczenie, posta- sana).
12. Zaburzenia menstruacyjne -pug (halasana), kobra (bhudangasana), wyginanie krgo-
wy, koncentracja, kontemplacja, obudzenie si wiadomoci, stan dos- supa (ardha - czakrasana), skon w lotosie Goga - mudra).
konaej rwnowagi.
Joga przywodzi czowieka do naturalnego stanu spokoju (wycisze- Asany przy dolegliwociach pitta
nie), ktry jest rwnowag. Tak wic wiczenia jogi maj warto za- 1. Wrzd odka -skon w lotosie Goga -mudra), szetali (wciganie powietrza ustami przez
rwno prewencyjn, jak i lecznicz. Praktyki jogi pomagaj wprowadzi zwinity jzyk).
2. Nadczynno tarczycy - wieca (sarwangasana), klczenie przy gowie (karnapidasana).
naturalny porzdek i rwnowag do systemu neurohormonw i proce- 3. Ze wchanianie - pozycja embrionu (garwasana), ryba (uttanasana), wierszcz (salabha-
sw przemiany materii, i w ten sposb poprawiaj endokrynalny meta- sana).
bolizm, a zatem dostarczaj wzmocnienia przeciwko stresom. Praktyki 4. Nadcinienie - wieca (sarwangasana), kobra (bhudangasana), wierszcz (salabhasana).
(odmiana z uniesionymi jednoczenie rkami i nogami), spokojne oddychanie.
jogi stosowane do leczenia stresu i chorb zwizanych ze stresem (ta- 5. Gniew lub nienawi-wierszcz (odmiana z uniesionymi rkami i nogami), wieca (sarwan-
kich jak nadcinienie, cukrzyca, astma i otyo) s bardzo skuteczne. gasana), skon w lotosie Goga - mudra), relaks peny (sawasana).
Joga jest nauk o zjednoczeniu z Najwyszym Istnieniem, a Ayur- 6. Migrena - szetali (wciganie powietrza ustami przez zwinity jzyk), wieca (sarwangasa-
na), ryba (uttanasana).
veda jest nauk o yciu codziennym. Gdy jogini przyjmuj pewne po- 7. Zapalenie okrnicy (colitis) - ryba (uttanasana), klczenie przy gowie (karnapidasana),
stawy i przestrzegaj pewnej dyscypliny, otwieraj i wprawiaj w ruch okrt (ardha - nawasana), uk (dhanurasana).
8. Dolegliwoci wtroby - ryba (uttanasana), wieca (sarwangasana), klczenie przy gowie
energie, ktre zostay skumulowane i zatrzymane w orodkach energe- (karnapidasana), skon w lotosie Goga - mudra).
tycznych. Gdy energie te pozostaj tam bezwadne, w zastoju, s 9. Hemoroidy - ryba (uttanasana), wieca (sarwangasana), luk (dhanurasana).
przyczyn rnych schorze. Jogowie mog te przez pewien czas 10. Zapalenie jzyka - szetali (wciganie powietrza ustami przez zwinity jzyk).

94 95
 AyURVEdA l)uqowiECZNO
Asany przy dolegliwociach kapha
1. Bronhit - stanie na gowie (sirsasana), pug (halasana), pw (ardha - kurmasana), skon
do tyu (matsjasana), wyginanie krgosupa (ardha - czakrasana), ryba (uttanasana).
2. Rozedma - wyginanie krgosupa (adraha - czakrasana), wieca (sarwangasana).
3. Przekrwienie zatok - ryba (uttanasana), okrt (ardha - nawasana), pug (halasana), uk
(dhanurasana), bhasrika (wdychanie ciepego powietrza).
4. Bl gowy na tle zatok - postawa Iwa (simhasana), skon do kolan Ganusirasana), ryba
(uttanasana).
5. Cukrzyca - okrt (ardha - nawasana), ryba (uttanasana), wyginanie krgosupa (ardha
- czakrasana), skon do tyu (matsjasana), pw (ardha - kurmasana).
6. Chroniczne zaburzenia trawienia - ryba (uttanasana), wierszcz (salabhasana), kobra (bhu-
dzangasana).
7. Bl garda -postawa Iwa (simhasana), wieca (sarwangasana), wierszcz (salabhasana),
ryba (uttanasana).
8. Astma -wyginanie krgosupa (ardha -czakrasana), uk (dhanurasana), okrt (ardha -na-
wasana), wieca (sarwangasana), pozycja drzewa (wrkszasana), ryby (uttanasana), kobra
(bhudangasana).
Pozycje Jogi

pw, wykonanie

96 97
 AyURVEdA DuqowiEczNO

pozycja embrionu z gow na d pozycja embrionu z gow do gry

korkocig
 wyginanie krgosupa wieca
stanie na gowie stanie na gowie - uatwione

pug, wykonanie nieprawidowe pug, wykonanie uatwione

98 99
 AyuiwEcta DuqowiEczi\io

wierszcz kobra joga mudra - pierwsza faza joga mudra - skon

wierszcz, odmiana z uniesionymi lotos

rkami i nogami

relaks peny szetali

ryba ryba, fragment
IOO 101
 AyURVECJA
postawa Iwa
pozycja drzewa
mie pewne dolegliwoci fizyczne i psychiczne, bo na skutek procesu
jogistycznego oczyszczenia umysu, ciaa i wiadomoci, wyzwalaj
si toksyny powodujce choroby. Stosujc jednak ayurvedyczn dia-
gnoz i sposb leczenia, mog oni skutecznie upora si z tymi do-
legliwociami.
Ayurveda wskazuje, jakie rodzaje jogi s odpowiednie dla poszcze-
glnych osb, stosownie do ich konstytucji, (zamieszczone diagramy
wskazuj, ktre postawy s dobre dla kadego typu konstytucjonalnego,
jak rwnie w przypadku okrelonych dolegliwoci). Na przykad osoba
o konstytucji pitta nie powinna wykonywa asany stania na gowie du-
ej ni przez jedn minut. Jeeli bdzie staa duej, rezultatem bdzie czenie przyspiesza metabolizm tuszczu. Powinno by wykonywane
umysowy zamt. Podobnie osoba o konstytucji vata nie powinna wy-
konywa asany sarwangasana (stanie na ramionach, tzw. wieca) przez
duszy czas, poniewa stanie na ramionach wywiera zbyt mocny nacisk
na sidmy, szyjny krg krgosupa. Ten krg jest wraliwy, a jego de-
likatna struktura kostna vata moe spowodowa przemieszczenie w kr-
gosupie. Stumiony gniew moe spowodowa przesunicie si krgu
szyjnego na praw stron, a stumiony lk - na lew stron. Osoba o
konstytucji kapha nie powinna wykonywa asany matsjasana (ukryty
lotos, czyli ryba) przez duszy czas, poniewa wywiera ona bezpore-
dni ucisk na gruczoy nadnercza.
102
Duqoa/'iECZNO
B. ODDYCHANIE I MEDYTACJA (PRANAJAMA)
wiczenia oddechowe, zwane pranajama, s jogistyczn technik le-
cznicz, ktra moe spowodowa nadzwyczajn rwnowag w wia-
domoci. Przy wykonywaniu pranajamy dowiadcza si Czystego Is-
tnienia i uczy si prawdziwego znaczenia pokoju i mioci. Pranajama
daje wiele korzyci zdrowotnych, a ponadto ma wpyw na uzdolnienia
twrcze. Moe wnie w ycie rado i bogosawiestwo. Podobnie
jak w jodze, s rne typy pranajamy. Ayurveda wskazuje, ktre
wiczenia s odpowiednie dla rnych typw konstytucjonalnych.
Osoba o konstytucji pitta powinna wykonywa oddychanie lewym
nozdrzem. W celu wykonania tego wiczenia naley wdycha przez
lewe nozdrze, a wydycha przez prawe, uywajc kciuka i palca
rodkowego do zaciskania i otwierania drugiego nozdrza. wiczenie to
przynosi ciau ochodzenie przez wzmoenie energii eskiej.
Osoba o konstytucji kapha powinna wdycha przez prawe nozdrze,
a wydycha przez lewe. To wiczenie ma w ciele skutek ogrzewajcy
przez stymulowanie energii mskiej.
Osoba o konstytucji vata powinna wykonywa oddychanie prze-
mienne, raz wdycha prawym nozdrzem, a drugi raz lewym. Poniewa
vata jest si aktywn, oddychanie przemienne przynosi rwnowag.
Osoby otye powinny wykonywa jogiczne wiczenie oddechowe
nazwane oddech ognia". Wykonuje si je siedzc w wygodnej pozycji,
biorc gboki oddech i wydychajc szybko i silnie przez nos. Wdy-
chanie bdzie nastpowao odruchowo po kadym wydechu. To wi-
przez jedn pen minut, po ktrej nastpuje minuta odpoczynku,
nastpnie znw kolejna minuta oddychania, w sumie naley wiczy
przez pi minut. Takie wiczenie jest rwnowanikiem biegu na dy-
stansie dwch mil. Gdy osoba z nadwag wykonuje wiczenie odde-
chowe, zaczyna si poci i odczuwa pragnienie, a wtedy moe za-
pragn napi si czego zimnego. Jednak w takim przypadku naley
unika picia chodzonych napojw, poniewa to wzmaga tworzenie si
tuszczu w ciele.
Pranajama czyci puca, serce i inne organy, a take oczyszcza
nadi, ktre s pranicznymi strumieniami energii w ciele. Jeeli pra-
105
 AyuwEdA l)uqowiECZNO
najamy nie wykonuje si starannie i systematycznie, przyczynia si to
Diagram 11
do zaburze w tych organach. Pranajama moe wyleczy z chorb tylko
wtedy, gdy jest wykonywana prawidowo, wykonywana niewaciwie -
Medytacja So-Hum 10
powoduje choroby. Czytelnik nie powinien zaczyna pranajamy bez
So (On) - wiadomo Kosmiczna 5
wskazwek kogo, kto ma dowiadczenie w tym jogicznym systemie
Hum (Ja) - wiadomo indywidualna
leczenia.

C. MANTllAM

Mantram (forma liczby pojedynczej) jest sanskryckim terminem okre-

lajcym sowo lub grup sw, ktre nios pewne fonetyczne wibracje
i energi. piewanie tych witych sw w przepisany sposb wyzwala
t energi.
Intonowanie mantramu powinno by najpierw gone, dostatecznie
gone, aby mona byo sucha tego dwiku. Wibracja mantramu prze-
nika coraz gbiej do serca, a wreszcie mona zamilkn, wsppracujc
wewntrznie z ponaddwikowym brzmieniem. Ta praktyka przynosi
ogromn energi uzdrawiajc. Energia mantramu pomaga w osiganiu
rwnowagi ciaa, umysu i wiadomoci. Tak samo jak pokarm dla ciaa
powinien by wybierany stosownie do konstytucji, podobnie te jest z
mantramem, ktrego cel, skuteczne dziaanie, ma ywi ludzk dusz

D. MEDYTACJA

Medytacja wnosi do ludzkiego ycia poszerzon wiadomo, harmoni

i naturalny porzdek. Budzi inteligencj potrzebn do uczynienia ycia
szczliwym, spokojnym i twrczym. Obudzenie si twrczej inteli-
gencji jest bogosawiestwem medytacji. Oto pewna prosta metoda
medytacji:
Wybierz woln chwil, oileto moliwe, wczenie rano, i usid
spokojnie. Niech twoje oczy ogldaj otaczajce ci rodowisko, a uszy
niech odbieraj jego dwiki. Rozlunij minie. Po pewnym czasie
spdzonym na obserwowaniu tego zewntrznego wiata, zamknij oczy
i sprowad swoj wiadomo z zewntrz do wewntrz.
Zacznij spostrzega ruch swoich myli, pragnie i uczu. Z krawdzi
wiadomoci obserwuj ruchy strumienia swoich myli. Nie prbuj ich
104
 AyuiwEdA Dugowi ECZNO
zatrzyma ani zmieni, ani te ocenia tych przey. Dziki wewntrznej
obserwacji zostaniesz oczyszczony z roztargnienia - przybdziesz na E. MASA
rozpoczcie gbokiego przeobraenia. W miar jak poszerzy si nie
napotykajca przeszkd wiadomo, zaczniesz cieszy si pogbionym Masa jest metod lecznicz, ktra wie si z ruchem energii w ciele. Dla
odpreniem i otwierajcym si w tobie bogactwem energii - takie s utrzymania dobrego stanu zdrowia i stworzenia rwnowagi midzy trzema
bogosawiestwa praktyki medytacyjnej. humorami: vata, pitta i kapha, Ayurveda zaleca masae rozmaitymi olejami.
Inna forma medytacji przynosi rwnie wielkie bogosawiestwo. Usid Sam masa i rodzaj oleju zaley od indywidualnej konstytucji kadej osoby.
spokojnie i obserwuj swj oddech. Oddech jest ruchem Prany, a Prana jest W celu wzmoenia kondycji vata, Ayurveda proponuje masa olejem
si yciow i yciow energi, ktra ma dwie biegunowoci: wdech i sezamowym dla uspokojenia i zrwnowaenia ciaa. Gaskanie w
wydech. Wdech jest zimny, a wydech ciepy. Razem tworz one naturalny przeciwnym kierunku ni woski na ciele uatwia przenikanie oleju do
biorytm. mieszkw wosowych. Technika ta jest wskazana dla ludzi vata, ktrzy maj
Przez oddychanie uwiadomisz sobie wibracje kosmicznego dwiku. na og such skr. Masa osobie o konstytucji pitta naley wykonywa
Ten kosmiczny dwik, ktrym jest bezdwiczny dwik aum, ma dwie olejem sonecznikowym lub sandaowym, poniewa maj one waciwoci
manifestacje: msk i esk. Msk manifestacj jest hum, a esk so. W chodzce. Dla osb o konstytucji kapha odpowiedni jest olej kukurydziany
czasie wdechu poczujesz wibracje kosmicznego dwiku so, a w czasie lub z kcza tataraku albo masa bez oleju.
wydechu czujesz hum. Do poszczeglnych chorb stosuje si okrelone techniki. Na przykad na
W medytacji so-hum" nastpuje zjednoczenie indywidualnej wia- zastj krwi i sabe krenie masa w kierunku serca. Na skurcz mini,
domoci ze wiadomoci Kosmiczn. Przysuchuj si dwikowi so -hum, napicie i ble, masa wzdu wkien mini. Na schorzenia kapha masa
hum-so poprzez oddech. Te wibracje s dwikow energi, ktra jest jednym naley robi rano, w czasie kapha, wieczorem na schorzenia vata, a po
z yciow energi oddechu. Twj oddech stanie si spokojniejszy, poudniu na schorzenia pitta. Gboki masa jest bardzo korzystny dla ludzi
spowolniony i znajdziesz si poza wszelk myl, poza czasem i poza kapha, a dla vata i pitta tylko masa agodny, lekki.
przestrzeni, poza przyczyn i skutkiem. Znikn ograniczenia, twoja
wiadomo sama si oprni i w tej pustce rozszerzy si.
Zjednoczenie indywidualnej wiadomoci ze wiadomoci Kosmiczn
przynosi samadhi, stan najwyszej rwnowagi. W tym stanie pokj i rado
zastpi bogosawiestwo. Twoje ycie zmieni si, a powszednie dni stan
si nowym, wieym dowiadczeniem. Samo ycie stanie si medytacj,
poniewa medytacja nie jest oderwana od ycia, ale jest czci ycia. ycie
jest medytacj, a medytacja jest yciem. Twrcza inteligencja zacznie dziaa
w twoim ciele, umyle i wiadomoci. Wszystkie problemy zostan
rozwizane w tej nowej, rozszerzonej wiadomoci.
Medytacja jest potrzebna, aby wnie harmoni do powszechnego ycia.
Jednak trzeba pamita, e te wyej opisane rezultaty medytacji mog by
tylko owocem konsekwentnej i regularnej praktyki.

106 107
 I l-kftltSIWA

A. APTEKA W KUCHNI

Kuchnia moe sta si domow klinik. Mona uywa swojej ku-

chni i jej zasobw dla przeprowadzenia zioowych kuracji, ktre wyle-
ROZDZIA XIII cz twoj rodzin i ciebie samego. Oto naturalne, oglnodostpne ro-
dki, ktre mona zastosowa w domu.
Lekarstwa Lucerna. Ma smak cierpki i lekko gorzki. Ma waciwoci anty vata
i anty-kapha oraz przeciwzapalne. Jest bardzo skuteczna przy usuwaniu
toksyn z jelita grubego. Lucerna jest naturalnym rodkiem prze-
Farmakologia Ayurvedy jest rozleg wiedz, zawierajc tysice le- ciwblowym, mona j stosowa przy atakach ischiasu. Mona j rw-
kw, wrd ktrych jest wiele preparatw zioowych. Oprcz kuracji nie zaywa przed spaniem, na artretyzm, reumatyzm, zapalenie okr-
zioowych zalecane s rodki mniej popularne na Zachodzie, takie jak nicy, wrzody i anemi.
wykorzystywanie leczniczych waciwoci szlachetnych kamieni, metali
i kolorw. Klasyczne teksty ayurvedyczne stwierdzaj, e wszystkie L i c i e a l o e s u . Ta znana rolina jest wszdzie dostpna. Jest
substancje wystpujce w naturze maj warto lecznicz wtedy, gdy uniwersalnym rodkiem tonizujcym na wtrob, organ, ktry wspiera
uywa si ich we waciwy sposb. trawienie i neutralizuje toksyny. Ma dziaanie anty-vata, anty-pitta i anty
Celem stosowania tych rodkw nie jest likwidowanie objaww -kapha, tak wic nie wzmaga adnego z humorw, a ponadto pomaga
choroby, jak si to czsto dzieje w medycynie zachodniej, ale raczej w rwnowaeniu w ciele vata, pitta i kapha.
doprowadzenie niezrwnowaonych czynnikw w ciele do ponownej wiea galaretka z licia aloesu pomaga kobietom majcym ble w
harmonii i eliminowanie w ten sposb przyczyn choroby. czasie menstruacji. W tych przypadociach naley bra jedn lub dwie
Celem dziaania rodkw ayurvedycznych jest wykorzenienie samej yeczki galaretki z aloesu ze szczypt czarnego pieprzu (dwie yeczki
choroby, a nie tylko jej symptomw. trzy razy dziennie mona przyjmowa jako rodek oglnie
Ayurveda jest nauk bardzo praktyczn, a rady, ktrych udziela, wzmacniajcy). Aloes ma rwnie waciwoci czyszczce krew i dla-
zalecajc proste rodki lecznicze przy drobniejszych dolegliwociach tego dziaa korzystnie na wtrob, woreczek ciowy i odek. Po-
i posugujc si zwykymi zioami, obecnymi w kadej kuchni, s atwe maga rwnie przy owrzodzeniu i zapaleniu skry, umierza te stany
i skuteczne. Co najmniej osiemdziesit procent wszystkich chorb nie zapalne. Galaretk aloesu mona rwnie stosowa zewntrznie, bez-
wymaga specjalnego leczenia, b wasne mechanizmy ciaa przywracaj porednio na powiek przy zapaleniu spojwek.
system nerwowy do zdrowia, Informacje zawarte w tym rozdziale maj Licie aloesu maj wasnoci chodzce, jednak nie wzmagaj kap-
gwnie wskaza metody podwymywania ciaa w jego naturalnym pro- hy, poniewa ich dziaanie wykrztune uatwia odpluwanie. Przynosi
cesie rwnowaenia wewntrznego i zewntrznego otoczenia i pobudza- wic ulg w przezibieniu, kaszlu, zastoju, a take dziaa agodnie prze-
nia w ten sposb samoleczenia^ czyszczajco.
Oczywicie, jeeli choroba nie ustpuje po zastosowaniu tych me- Licie aloesu mona stosowa take zewntrznie, na oparzenia,
tod, trzeba skorzysta z porad)' lekarza. Z czasem objawy, ktre wy- skaleczenia i rany urazowe. Przykada z kurkum, ktra wspomaga
daway si bahe, mog mie powane nastpstwa. procesy lecznicze. Miejscowe stosowanie aloesu jest rwnie skuteczne
przy opryszczce pochwy. W tym celu naley zmiesza dwie yki
108 109
 AyURVECJA
stoowe galaretki z aloesu z dwiema szczyptami kurkumy. Przykada na
chore miejsca wieczorem przed pooeniem si do ka, przez tydzie.
A s a f e t y d a (gumoywica z korzeni i kczy zapaliczki lekarskiej).
Ta substancja o silnym zapachu, bdca ywicznym wycigiem z drzewa, ma
waciwoci pobudzajce. Umierza te skurcze, dziaa wykrztunie i
przeczyszczajce Szczypta asafetydy gotowana z soczewic poprawia
trawienie, roznieca agni, usuwa toksyny i umierza bl. Usuwa rwnie gazy
zgromadzone w jelicie grubym.
W przypadku blu ucha naley zawin odrobin asafetydy w kawaek
baweny i woy do ucha. Jej zapach umierza bl.
Soda s p o y w c z a . Soda neutralizuje kwas. Szczypta sody
rozpuszczona w ciepej wodzie z sokiem z poowy cytryny zmniejsza
kwasowo, gazy i niestrawno. P filianki sody dosypane do kpieli
poprawia krenie i wygadza skr. Soda agodzi te infekcje skry,
pokrzywk i rumie, podtrzymuje zdrowie i higien skry.
K c z e t a t a r a k u . Jest to ziele gorce i penetrujce, uywane jako
rodek wykrztuny i wymiotny. Ma ono wiele waciwoci medycznych. W
postaci proszku moe by wkadane do nosa jako tabaka dla przeczyszczenia
zablokowanych zatok, usunicia kataru, zatokowego blu gowy. Moe
spowodowa kichanie, ktre przeczyci przewd oddechowy.
Wedug Ayurvedy tatarak ma wasnoci przeciwkonwulsyjne. Uywa si
go w przypadku atakw epileptycznych. Oddziauje na wysze funkcje
mzgowe i tkanki mzgu, pomagajc w rozszerzeniu wiadomoci i jej
klarownoci. Jest on najlepszym antidotum na chorobowe skutki zaywania
marihuany. Marihuana dziaa toksycznie na wtrob i komrki mzgowe,
jednak jeeli pali si marihuan z odrobin sproszkowanego tataraku, to
neutralizuje on cakowicie jej toksyczne skutki uboczne. W istocie, uboczne
skutki wszystkich rodkw psychodelicznych mog by neutralizowane przez
dodanie tataraku.
Dla pobudzenia inteligencji maych dzieci naley ogrza zot ni (drut) i
wprowadzi j do rodka trzciny tataraku wzdu osi (rdzenia). Nastpnie
pociera o ostry kamie i miesza z mlekiem matki. Da dziecku p yeczki
do herbaty. Bdzie to rwnie chroni przed zaburzeniami kapha.
110
LEI<ARSIWA
Tataraku uywa si rwnie dla poprawienia pamici. W tym celu naley
przyjmowa rano i wieczorem po szczypcie sproszkowanego tataraku razem z
wier do p yeczki miodu.
Wypicie dwch do trzech szklanek naparu z tataraku pobudza wymioty.
Jest to rodek leczniczy przy chronicznym kaszlu i astmie. Jest rwnie
skuteczny w przypadku bronchitu i oczyszcza puca.
Leczniczego oleju z tataraku mona uywa przy zabiegach czyszczenia
nosa, a take zewntrznie do masau w celu usunicia chorb vata i kapha.
Masowanie tym olejem powoduje odprenie napicia mini i daje uczucie
wieoci. Licie tataraku poprawiaj krenie i odywiaj tkanki miniowe.
Kardamon. Kardamon jest rodkiem aromatycznym, stymulujcym i
odwieajcym. Roznieca ogie trawienny, odwiea umys i pobudza serce.
Kardamon jest lekko cierpki, sodki i troch ostry. Naley go uywa
tylko w maych ilociach, pryskajc na jarzyny lub do naparw.
Kardamon wzmacnia serce i puca, reguluje przepyw gazw, umierza
bl i zaostrza umys. Uatwia oddychanie i odwiea oddech.
K a s z t a n o w y olej. Ma waciwoci tak agodnie przeczyszczajce,
e mona go bez obawy uywa nawet przy leczeniu maych dzieci, (matka
powinna w tym celu zanurzy may palec w oleju i da dziecku ssa). Przy
chronicznym zaparciu naley zay jedn yk stoow oleju z filiank
naparu z imbiru. Taki napj neutralizuje toksyny, leczy gazy i zaparcie.
Ze wzgldu na swoje naturalne wasnoci przeciwblowe i przeczy-
szczajce jest rwnie rodkiem antyreumatycznym.
Napar z korzenia kasztana leczy wiele chorb vata, takich jak ar-tretyzm,
ischias, chroniczne ble plecw i skurcz mini. Ten napar jest rwnie
skuteczny w usuwaniu zogw, ma te wasnoci przeciwzapalne, leczy skaz
moczanow.
P i e p r z t u r e c k i . Jest to przyprawa cierpka i gorca, ma za-
stosowanie jako przyprawa kuchenna. Roznieca ogie trawienny i poprawia
apetyt. Pobudza krenie krwi i wydzielanie potu. Pomaga w usuwaniu kau z
kiszki stolcowej i niszczy robaki i pasoyty. Dobry jest na przezibienie,
kaszel i zaflegmienie.
111
 AyuRVEdA
Pieprz turecki oczyszcza jelito grube i gruczoy potowe. Wewntrz-
nie mona go uywa, wkadajc do kapsuek, zaywanie dwa lub trzy
razy dziennie po dwie kapsuki pomaga w rozbijaniu zakrzepw. Jest
dobry na choroby vata i kapha, ale nie na pitta. Pokarmy ciko strawne
czyni lejszymi. Poprawia ich smak i atwo przyswajania. Naley go
uywa do misa, soczewicy i sera.
Cynamon. Jest to rolina aromatyczna i pobudzajca, majca
wasnoci antyseptyczne i odwieajce. Smak ma lekko cierpki i pikan-
tny. Jego wpyw na ciao jest gorcy.
Cynamon jest dobrym zielem odtruwajcym. Daje wraenie wieo-
ci i siy, energetyzuje tkanki. Dziaa rwnie jako rodek przeciwb-
lowy. Usuwa dolegliwoci vata i kapha, a przy dolegliwociach pitta
mona uywa go tylko w maych ilociach, bo nadmiar powoduje
uszkodzenie pitta.
Cynamon roznieca agni, pobudza trawienie i ma naturalne dziaanie
oczyszczajce. Stymuluje te wydzielanie potu. Przynosi rwnie ulg
w przezibieniu, zaflegmieniu i kaszlu. Napar zrobiony z cynamonu,
kardamonu, imbiru i czosnku poczonych razem, pomaga na kaszel,
zaflegmienie i na pobudzenie trawienia. Naley go jednak bra w ma-
ych ilociach, jedn szczypt na raz.
G o d z i k k o r z e n n y . Jest to jeszcze inna aromatyczna ro-
lina. Jest gorcy, cierpki, soczysty i ostry. Dlatego wzmaga pitt, a po-
maga kontrolowa vat i kaph.
Godzik moe by jadany w postaci sproszkowanej, z jarzynami i
owocami. Sproszkowany mona rwnie zaparza jako napj. Dodanie
szczypty sproszkowanego godzika do naparu z imbiru umierza vat
i kaph.
Godziki s naturalnym rodkiem pzeciwblowym. Olejek z godzi-
kw uywa si do umierzania blu zbw. W tym celu zanurza si
may kawaek baweny w olejku i przykada na ubytek w bolcym zbie.
Godzik pomaga na kaszel, zaflegmienie, zazibienie, kopoty z zato-
kami. Kilka kropli olejku godzikowego naley doda do gotujcej si
wody i wdycha par (inhalacja). Usuwa to zaczopowanie nosa i puc.
ucie kawaka godzika z twardym cukierkiem agodzi suchy kaszel,
(zaleca si twardy cukierek, aby pitta nie zostaa wzmoona, poniewa
godzik jest gorcy i powoduje wraenie pieczenia na jzyku).
112
LtkARSTWA
K o l e n d r a . S dwie postaci kolendry. Jedna to wiea, zielona
rolina, i ta nazywa si c i 1 a n t r o, druga to suche nasiona, ktre na-
zywamy kolendra. S one aromatyczne i poprawiaj trawienie. Kolendra
ma waciwoci chodzce, moczopdne i mona j zaywa, gdy w cza-
sie oddawania moczu czuje si pieczenie. W tym celu trzeba przygo-
towa napar z nasion i przela gorc wod przez sito, dolewajc do
wody przygotowanej do wlewki. To alkalizuje mocz. Jest rwnie sku-
teczne na gazy, niestrawno, mdoci i wymioty.
wiey sok z kolendry ma wasnoci anty-pitta, uywa si go na
rumie, pokrzywk i zapalenie skry. W postaci papki mona nakada
na skr, aby usun uczucie pieczenia. Pomaga te na oczyszczenie
krwi.
Kminek. Jest aromatyczny, gorzkawy i cierpki. Poprawia smak
potraw i uatwia trawienie. Pobudza te wydzielanie sokw trawien-
nych.
Praony, sproszkowany kminek jest skutecznym lekiem w przypad-
ku biegunki lub dyzenterii. Naley w takich przypadkach zaywa
szczypt proszku kminkowego ze wie malank (patrz przepisy -
Dodatek C). Kminek agodzi ble i skurcze brzucha. Jest bardzo sku-
teczny na dolegliwoci pitta i kapha.
S i e m i l n i a n e . Dziaa rozwalniajco, wykrztunie i odfleg-
miajco. Po wypiciu filianki naparu z siemienia przed spaniem wy-
prnienie rano jest atwe. Razem z kaem usuwa si luz.
Ten prosty domowy rodek pomaga rwnie przy zaparciu, obrzku
i dolegliwociach okolicy brzucha. Dziaa energetyzujco i pomaga przy
astmie i chronicznym kaszlu.
Czosnek. Zawiera aromatyczny olejek, jest gorcy, gorzki i pi-
kantny. Przynosi ulg przy wzmoeniu vaty i pomaga na gazy. Jest
dobry na trawienie i przyswajanie, a take na odmodzenie.
Wielu ludzi uduchowionych twierdzi, e czosnek jest radasowy,
tzn. ogranicza wzrost duchowy i nie powinny go jada osoby dce
do celw duchowych. Czosnek stymuluje energi seksualn i dlatego
nie zaleca si go ludziom pozostajcym w celibacie.
Mimo wymienionych przeciwwskaza czosnek dziaa bardzo skute-
cznie przy zaburzeniach vata. Poniewa daje efekt ogrzewajcy, jest
115
 AyuiwEcta UkARSTWA

poyteczny w okresach deszczowych i w zimie. Umierza rwnie ble zwyke przezibienie, zaflegmienie i choroby zatok. Napar ze sprosz-
staww. Jednak dla ludzi pitta czosnek nie jest dobry, poniewa jest gorcy i kowanego imbiru poczony z gorc wod mona pi z miodem.
pikantny. Utarty wiey imbir z odrobin czosnku mona stosowa jako rodek na
Ma dziaanie antyreumatyczne, moe by te stosowany przy suchym podniesienie niskiego poziomu agni. Ta mikstura roznieca agni na tyle, e
kaszlu lub zaflegmieniu. Jest bardzo skuteczny na ble gowy pochodzce z apetyt wraca. Jako rodek pobudzajcy apetyt dziaa te mieszanina ze
zatok. W przypadku blu ucha naley wpuci trzy lub cztery krople olejku szczypty soli i p yeczki imbiru.
czosnkowego do ucha i przykry bawenianym opatrunkiem. Jeeli zrobi si Imbir jest najlepszym domowym rodkiem na dolegliwoci kapha, takie
to wieczorem, to do rana bl zniknie. jak kaszel, katar, zaflegmienie puc i garda.
Czosnek umierza rwnie bl zbw. Wraliwy zb lub obnaone Dla umierzenia blu gowy naley przygotowa past z p yeczki
dzisa mona masowa olejkiem czosnkowym. sproszkowanego imbiru zmieszanego z wod. Po podgrzaniu przykada na
wiey czosnek moe by uyty do gotowania. Czyni wtedy potrawy czoo. Pasta moe wywoa lekkie wraenie pieczenia na skrze, ale nie
smaczniejszymi i atwiejszymi do przyswojenia. Roznieca te ag-ni. wiey uszkodzi skry, a bl gowy minie.
czosnek jest anty-vata i anty-kapha. Imbiru uywa si rwnie jako przyprawy kuchennej do potraw. Jest to
szczeglnie korzystne przy zimnej pogodzie. Imbir czyni pokarm lejszym i
Ghee ( t o p i o n e maso). Ghee to produkt przyrzdzony z nie solonego atwiejszym do strawienia. Przyczynia si do oczyszczenia jelit i pobudza ich
masa (patrz przepisy - Dodatek C). Doskonale poprawia apetyt, roznieca agni ruchy perystaltyczne.
i podnosi aromat potraw. Pomaga take na trawienie, poniewa stymuluje Imbir mona te stosowa zewntrznie na bolce stawy i minie.
wydzielanie sokw trawiennych. Ponadto podnosi inteligencj, rozumienie, Uatwia krenie krwi i agodzi bl spowodowany zastojem energii.
pami i ojas. Likwiduje zaparcie wtedy, gdy przyjmuje si go razem z Przy blach ciaa poleca si kpiel z imbirem. Utarty imbir zawiesza si
ciepym mlekiem. Gdy jada si ghee razem z leczniczymi zioami, przenosi w maym woreczku pod strumieniem gorcej wody, przywizany do kranu
ich medyczne waciwoci do tkanek ciaa. W poczeniu z lukrecj lub nad wann tak, aby woda przepywaa przez woreczek. Taka kpiel usuwa bl
tatarakiem ma szerokie zastosowanie jako lekarstwo ayurvedyczne. i ma dziaanie odwieajce i odprajce;.
Ghee leczy chroniczn gorczk, anemi i choroby krwi, jest rwnie
skuteczne przy odtruwaniu. Nie podnosi poziomu cholesterolu, jak wiele Gotu kola (Centella asiatica). Rolina zbliona do eszenia. Li tego
innych tuszczw i ma wasnoci anty-vata, anty-pitta i anty-kapha. Tak wic ziela wyglda jak dwie pkule mzgu. Gotu kola dziaa na tkank mzgow.
podtrzymuje rwnowag tridosza. Przyspiesza gojenie si ran, leczy wrzd Wzmacnia pami i inteligencj, pobudza zdolno pojmowania. Przynosi
odka i zapalenie okrnicy. Jest oglnie dobre na oczy, nos i skr. ulg w stresach, dziaa uspokajajco. Pomaga w przepywie energii midzy
pkulami mzgu. Stosuje si j wwczas w postaci herbatki (filiank przed
I m b i r . Bywa uywany w postaci wieej i suszonej. Obie te postaci s snem) jako gwarancj zdrowego snu i rzekiego przebudzenia.
aromatyczne i pikantne. Imbir dziaa stymulujco i wiatropd-nie. wiey W sanskrycie nosi nazw brahmi (Brahma oznacza Kosmiczn
imbir zawiera wicej wody i jest agodniejszy, posta sproszkowana jest wiadomo).
mocniejsza i ma dziaanie penetrujce. Gotu kola jest take uywana przy schorzeniach zatok w postaci
wiey napar z imbiru jest dobry dla osb vata i pitta. Imbir suszony, sproszkowanej (1-4 yeczek gotu kola z miodem rano i wieczorem).
bardziej skoncentrowany i mocny, dobry jest dla osb kapha. Imbir wywouje
pocenie si, roznieca agni, neutralizuje toksyny, uatwia trawienie, Mid. Mid wytwarza w ciele gorco i dlatego ma dziaanie ogra-
przyswajanie i asymilacj pokarmw. Leczy zapalenie garda, niczajce vat i kaph. Smak ma sodki i cierpki. Jest dobry przy leczeniu
wewntrznych i zewntrznych wrzodw. Podobnie jak ghee,

114 115

AyuRvedA
mid przenosi lecznicze waciwoci zi do tkanek ciaa i dlatego jest
uywany jako porednik dla wielu substancji. Mid doskonale czyci krew,
jest te dobry na oczy i na zby. Usuwa zazibienie, kaszel i za-flegmienie.
Uywany do opatrywania zewntrznych skalecze, uatwia procesy gojenia.
Mid rozpuszczony w wodzie energetyzuje ciao i przepukuje nerki.
Uywany w umiarkowanych ilociach, redukuje tuszcz. Miodu nie naley
gotowa, poniewa gotowanie zmienia jego waciwoci i czyni je
nieprzyswajalnymi dla ciaa. Ogrzewany mid moe przywiera do cianek
przewodu pokarmowego i wytwarza toksyny.
L u k r e c j a . Lukrecja jest sodka i lekko cierpka. Jest naturalnym I
rodkiem wykrztunym. Oczyszcza usta, pobudza wydzielanie liny i innych
sokw trawiennych w przewodzie pokarmowym. ucie laseczki lukrecji
oczyszcza usta i czyci zby, powstrzymujc ich psucie si. Ma te dziaanie
bakteriobjcze.
Uywa si jej rwnie w leczeniu kaszlu, przezibienia i zafleg-mienia.
W tym celu pije si j w postaci naparu jako rodek wy-krztuny.
Lukrecja jest te emetykiem. Dwie lub trzy szklanki mocnego naparu z
lukrecji wywouj nudnoci i wymioty, ktre uatwiaj usunicie nadmiaru
luzu zgromadzonego w odku, jak rwnie nadmiaru luzu powodujcego
zaflegmienie puc.
Jest bardzo skutecznym antidotum na wrzody w przewodzie trawiennym i
nieyt odka. W celu wyleczenia tych chorb naley zaparzy jedn
yeczk sproszkowanej lukrecji (lub troch mniej) jedn filiank wody.
Lukrecj mona rwnie zaywa razem z leczniczym olejem lub z ghee.
Tego leku uywa si w przypadku cukrzycy, bronchitu, przezibienia i
powtarzajcych si atakw astmy (patrz Dodatek C).
Jeeli przyjmowa lukrecj z ghee regularnie (p yeczki kadego dnia),
to pomaga w leczeniu wrzodw przewodu pokarmowego.
Lukrecja jest bardzo skutecznym antidotum przy zapaleniu woreczka
ciowego. Wypijanie naparu z lukrecji po posikach poprawia trawienie i
likwiduje zaparcie.
Mona j te stosowa zewntrznie na rany. Zakaone lub nie leczone
rany leczy si nakadaniem lukrecji z ghee.
116
"
I.EI<ARSIWA
G o r c z y c a . Jest bardzo cierpka, gorca, ostra, penetrujca i oleista.
Nasienia gorczycy uywa si jako domowej przyprawy. Roznieca agni i
neutralizuje toksyny. Trzeba jednak uywa jej ostronie, poniewa wzmaga
pitt.
Gorczyca dziaa jako rodek przeciwblowy i zmniejsza bl mini. Jest
wiatropdna i usuwa zaflegmienie.
Papka ze sproszkowanej gorczycy z wod moe by uywana jako okad.
Ale nie naley ka go bezporednio na skr, bo moe to spowodowa
pcherze. Past naley pooy na kawaek materiau i dopiero ten okad
pooy na skr. Usuwa to bl w stawach i klatce piersiowej.
Gorczyc mona stosowa w postaci ciepych okadw dla umierzenia
skurczw mini. Zwiza ziarna gorczycy w maym woreczku i woy do
gorcej wody. Nastpnie zanurza w tej wodzie donie i stopy, co przynosi
ulg w blach staww i mini. Ziarna gorczycy zmieszane z wod powoduj
odprenie mini.
Gorczyca moe by uywana do gotowania i pieczenia. Rozgrza olej
sezamowy w garnku i gdy jest ju gorcy, smay ok. dwie szczypty nasion
gorczycy z cebul, czosnkiem i jarzynami. Jarzyny staj si wtedy lejsze i
atwiejsze do strawienia. Gorczyca jest rodkiem na niestrawno, wzdcie
brzucha i ze samopoczucie, spowodowane zym trawieniem.
G a k a m u s z k a t o o w a . Jest to rolina aromatyczna i pobudzajca.
Uywa si jej do poprawienia smaku naparw i mleka. W poczeniu z
mlekiem suy jako rodek tonizujcy serce i mzg. Uywa si jej rwnie dla
usunicia niemocy pciowej. Gaka muszkatoowa jest skuteczna w leczeniu
braku kontroli nad wydalaniem moczu, oglnym osabieniu, biegunce, gazach
i tpym blu brzucha, jak rwnie przy utracie apetytu oraz dolegliwociach
ledziony i wtroby. Jest rodkiem odprajcym i sprowadza naturalny sen,
pomaga wic na bezsenno. Naley jej jednak uywa rzadko i tylko przez
dorosych, ze wzgldu na jej silne dziaanie. Tylko jedn szczypt na raz.
Jest ona bardzo dobra dla ludzi vata i kapha. Przez osoby pitta moe by
uywana tylko w mniejszych dawkach.
C e b u l a . Jest bardzo dranica, ostra i aromatyczna. Gdy si j zjada,
jej dziaanie jest gorce. Jej zapach zawiera amoniak i dziaa
117
 AyilRVEdA LEI<ARSIWA
dranico na oczy, powodujc zawienie oczu i nosa. Cebula silnie po- Sl pomaga na gazy i wzdcie brzucha. Czyci usta, pobudza wy-
budza zmysy, tak e jeli kto zasabnie lub ma zawrt gowy, pokro- dzielanie w przewodzie trawiennym i poprawia trawienie.
jona na kawaki cebula i podana do wchania, przynosi ulg. Cebula Soli mona uywa przeciwko zewntrznym obrzkom. W tym celu
poprawia trawienie i stymuluje energi seksualn. Jest jedzeniem rada- naley j mocno podgrza, woy do woreczka z materiau i przykada
sowym i nie zaleca si jej tym osobom, ktre przestrzegaj celibatu i na spuchnite miejsce. Sl jest naturalnym rodkiem przeciwblowym
duchowej dyscypliny. i mona jej uywa zewntrznie na miejsce bolce. Wpuszczenie do
Gotowana cebula jest sodka i mniej ostra. Jeeli przyoy j jako nosa kilku kropli skoncentrowanego roztworu soli powoduje oczyszcze-
okad na czyrak, to on wkrtce pknie. Wysok gorczk i spo- nie kaphy i odblokowuje nos.
wodowane tym konwulsje mona umierzy stosowaniem utartej su-
rowej cebuli, zawinitej w kawaek szmatki i przyoonej do czoa lub Kurkuma. Spenia wiele poytecznych funkcji, jest przydatna
na brzuch zarwno jako zioo przyprawowe, jak i lecznicze. Ma smak gorzki, lek-
Cebula przynosi ulg w ostrych atakach epileptycznych, gdy poda ko cierpki, dodaje si j do potraw wysokobialkowych, bo poprawia
j choremu do wchania lub wpuci do oczu w postaci kropli. trawienie i zapobiega tworzeniu si gazw. Dziaa kojco przy scho-
Przyczynia si te do ograniczenia iloci cholesterolu i jest dobrym rzeniach ukadu oddechowego, takich jak kaszel, astma. W dolegliwo-
rodkiem tonizujcym akcj serca: dziaanie cebuli umoliwia spo- ciach artretycznych dziaa jako naturalny antybiotyk.
wolnienie rytmu bicia serca. P filianki wieego soku z cebuli z Nadaje si rwnie do pukania przy zapaleniu garda. W tym celu
dwiema yeczkami miodu przyjmowane do wewntrz, agodzi astm, naley do szklanki gorcej wody wsypa dwie szczypty kurkumy i dwie
kaszel, skurcze, nudnoci i wymioty. Niszczy rwnie robaki jelitowe. szczypty soli. Ma rwnie waciwoci przeciwzapalne, pomaga w le-
Utarta cebula zmieszana z poow yeczki kurkumy i poow yeczki czeniu czyrakw i wrzodw. P yeczki kurkumy ze szczypt soli
proszku curry, gdy naoy j jako past, umierza ble staww. przykada na chore miejsce, a zaczerwienienie szybko ustpi.
Kurkuma jest rwnie skuteczna w leczeniu cukrzycy, stosuje si
P i e p r z (czarny). Jest to przyprawa pikantna, gorca i pobu- j wtedy w postaci gotowych kapsuek.
dzajca, co przyczynia si do rozniecenia agni. Wzmaga wydzielanie
sokw trawiennych i poprawia smak potraw. Pomaga w przypadkach S z c z a w k o l c z a s t y . Zioo znane w Ameryce. Jest rodkiem
zaparcia, suchych hemoroidw, gazw i utraty apetytu. W poczeniu przeczyszczajcym, oczyszczajcym krew i antyzapalnym. agodzi
z miodem zwalcza robaki w jelicie grubym. Naley uywa tylko zmie- bl, jest stosowane w postaci herbaty przy hemoroidach i zmianach
lonych caych ziaren pieprzu. skrnych.
Czarny pieprz pomaga leczy obrzki. Jako lek na pokrzywk sto-
suje si zewntrznie szczypt pieprzu utart z ghee. Chocia czarny
pieprz jest gorcy i pikantny, to zmieszany z ghee umierza dolegliwo- B. METALE*
ci pitta, takie jak zapalenie skry lub pokrzywka.
Oprcz stosowania zi jako lekw, Ayurveda wykorzystuje lecznicze
Sl. Wielu ludzi uywa soli morskiej po prostu po to, aby poprawi wasnoci metali, kamieni, klejnotw (kamieni szlachetnych) i kolorw.
smak jedzenia, chocia sl ma rwnie wasnoci medyczne. Sl za- Nauki ayurvedyczne gosz e wszystko, co istnieje, jest obdarzone
wiera wod i jest produktem ubocznym morza. Wzmaga pitt i kaph, energi Uniwersalnej wiadomoci. Wszystkie formy materii s po
poniewa zawiera wod i ogie. Do gotowania naley uywa jej tylko * Ostrzeenie. Wymienione dalej metale mog mie dziaanie toksyczne, gdy zostan
w maych ilociach. uyte w nadmiarze. Mona ich uywa tylko pod kontrol wykwalifikowanego ayurve-
dycznego lekarza.
118
119
 Ayum/edA
prostu zewntrzn manifestacj energii. Prana, podstawowa sia ycia, pynie
z uniwersalnej energii, ktra jest istot wszelkiej materii. Tak wic metale,
kamienie zwyke i szlachetne s zewntrzn manifestacj pewnych form
energii i zawieraj zapasy energii pranicznej, ktr mona z nich czerpa dla
celw leczniczych. Staroytni riszi indyjscy dziki medytacji odkryli te
lecznicze skutki energetyczne.
Niekorzystnym wpywom na funkcjonowanie ciaa, umysu i wia-
domoci mona si przeciwstawi przez uycie kamieni i metali. Gdy
zostaj przyoone do skry, wywieraj elektromagnetyczny wpyw, ktry
oddziauje na komrki i gbsze warstwy tkanek.
Zdrowie fizyczne zaley od wpyww kosmicznych w rwnym stopniu,
jak stan duchowy i umysowy czowieka. Tak jak domu przed piorunem
chroni miedziany prt, tak samo ciao moe by chronione przed
promieniowaniem elektrycznym i magnetycznym w atmosferze przez
uywanie kamieni i metali. Czyste metale emituj astralne wiato, ktre jest
rdem potnego przeciwdziaania negatywnym wpywom planet.
Wszystkie metale zawieraj olbrzymi energi lecznicz. Cikie
metale, takie jak rt, zoto, srebro, mied, elazo, ow i cyna s uywane
do leczenia. Jednak nawet czyste metale mog zawiera pewne
zanieczyszczenia o wpywie toksycznym na najwaniejsze narzdy ciaa,
takie jak nerki, wtroba, ledziona i serce. Dlatego nauki ayurve-dyczne
zalecaj specjalne metody ich oczyszczania. Metal jest rozgrzewany i
poddawany dziaaniu oleju, krowiego moczu, mleka, ghee, malanki lub
kleiku zboowego (zakwasu chlebowego). Te staroytne metody pozwalaj
dokadniej oczyci ni przerbka chemiczna i sprawiaj, e wpyw metalu
na ludzkie tkanki nie ma adnych ubocznych skutkw toksycznych. Teraz
opiszemy dobroczynne skutki wpywu rnych metali.
M i e d . Przynosi ulg w nadmiarze kaphy i w nadmiarze tuszczu. Ma
pozytywne dziaanie tonizujce na wtrob, ledzion i system lim-fatyczny.
Jest szczeglnie poyteczna dla osb majcych skonno do nadwagi,
ktrych tkanki zatrzymuj wod i tworz zatory limfatyczne. Pomaga te
przy leczeniu anemii.
Aby wyleczy si z otyoci oraz dolegliwoci wtroby i ledziony,
naley obmy miedzian monet w wodzie wapiennej, woy do kwarty
wody i gotowa tak dugo, a zostanie poowa wody. Dwie yeczki
120
LekARSiwA
tej wody miedziowej naley przyjmowa trzy razy dziennie przez jeden
miesic. Pomaga te noszenie na rku miedzianej bransoletki z otwartym
obwodem.
Zoto. Jest skutecznym rodkiem uspokajajcym nerwy. Poprawia pami
i inteligencj, wzmacnia misie sercowy, wzmaga si yciow. Zoto jest
dobre na histeri, epilepsj, ataki serca, sabe puca i ledzion.
Oczyszczone zoto, ponc w ogniu, zmienia si w popi. Energi zota
mona wykorzysta, zaywajc lecznicz zot wod. Aby przygotowa tak
wod, naley woy zot ozdob (bez kamienia) do dwch szklanek wody i
gotowa, a poowa wody wyparuje. W czasie tego gotowania elektroniczna
energia zota wejdzie do wody. Pi dwa lub trzy razy dziennie po yeczce tej
wody. Zota woda pobudza serce, wzmacnia saby puls. Poprawia te pami,
inteligencj, rozumienie i stymuluje budzenie si wiadomoci.
Zoto ma wasnoci gorce i dlatego naley uywa go ostronie wtedy,
gdy ma si konstytucj pitta. Niektre osoby nie toleruj zota i pod jego
wpywem mog dosta rumieni.
e 1 a z o. Ma dobroczynny wpyw na szpik kostny, tkanki kostne,
czerwone ciaka krwi, wtrob i ledzion. Wzmaga wytwarzanie czerwonych
ciaek krwi i dlatego uywa si go do leczenia anemii. Jest ono skutecznie
stosowane jako antidotum na powikszenie wtroby i ledziony. elazo
wzmacnia minie, tkank nerwow i ma wasnoci odmadzajce.
S r e b r o . Jest kolejnym bardzo wanym metalem leczniczym. Ma
waciwoci chodzce, dlatego jest bardzo dobre przy leczeniu nadmiaru
pitty. Srebro pobudza si i wytrzymao. Moe te by uywane przy
leczeniu schorze vata, jednak przy leczeniu ludzi kapha trzeba to robi
bardzo ostronie. Srebro jest przydatne przy wycieczeniu, chronicznej
gorczce, osabieniu po gorczce, zgadze, zapaleniu jelit, nadczynnoci
woreczka ciowego i obfitym krwawieniu podczas miesiczki. Srebrny
popi przynosi ulg w chorobach zapalnych serca i wtroby oraz
dolegliwociach ledziony. Srebrn wod przyrzdza si w ten sam sposb co
zot. Naley pi ciepe mleko podgrzewane w srebrnym naczyniu w celu
wzmocnienia siy i wytrzymaoci.
121
 AyURVECJA LEkARSlWA

dla dostarczenia oglnej ochrony beryl, lapis linuis

C. LECZENIE KAMIENIAMI SZLACHETNYMI I KOLORAMI dla ochrony przed gniewem - pera, opal

Kamienie szlachetne i kolory, podobnie jak metale, zawieraj wibracje
energetyczne, majce waciwoci lecznicze. Energi lecznicz kamieni
mona uaktywni, noszc je jako ozdoby, takie jak piercionki czy na-
szyjniki lub te wkadajc je do wody na noc, a rano wypijajc t wod.
Kamienie mona oczyci przez woenie ich do sonej wody na dwa
dni. Przez swoje negatywne i pozytywne wibracje, kamienie nie tylko
wydzielaj energi, ale te j wcigaj. Aktywizuj orodki energetyczne
w ciele i w ten sposb rozwijaj wraliwo.
Oto lista kamieni korzystnych dla osb, zalenie od ich dnia uro-
dzenia oraz opisy waciwoci tych kamieni i sposobu uycia kilku
dobrze znanych kamieni szlachetnych:
Agat. Kolor dymny. Chroni dzieci przed lkiem i pomaga im roz-
pocz wczeniej chodzenie i utrzyma rwnowag. Stymuluje duchowe
przebudzenie. Pomaga w przezwycianiu zaburze kapha. Zawiera ele-
menty eteru, powietrza i ognia. Powinno si go nosi na szyi na zotym
acuszku.
A m e t y s t . Purpurowy, niebieski lub fioletowy. Zawiera elementy
eteru i wody. Daje czowiekowi godno, mio, wspczucie i na-
dziej. Ametyst pomaga kontrolowa emocje. Jest dobry na nier-
wnowag vaty i pitty. Powinno si go nosi na szyi na zotym
acuszku.

1. KALENDARZ KAMIENI URODZINOWYCH Beryl. ty, zielony lub niebieski. Zawiera ogie i eter. Wzbudza
nadmiar pitty, ale umierza nadmiar vaty i kaphy. Beryl pobudza in-
stycze - granat teligencj, wadz, presti i pozycj spoeczn, a take wynosi warto
luty - ametyst sztuki i muzyki. Powinno si go nosi na szyi na srebrnym acuszku
marzec - krwawnik albo na serdecznym palcu lewej rki, oprawiony w srebrny piercionek.
kwiecie diament
maj - agat K r w a w n i k . Ten kamie kwarcu zawiera mae kropelki koloru
czerwiec - pera czerwonego. Pomaga zatrzyma krwotok i jest najlepszy jako rodek
lipiec - rubin czyszczenia krwi. Krwawnik wspiera duchowe wychowanie dzieci. Jest
sierpie - szafir dobry na zaburzenia wtroby i ledziony, jak rwnie na anemi. Za-
wrzesie - kamie ksiycowy wiera ogie i wod. Powinno si go nosi na szyi na zotym acuszku
padziernik - opal blisko serca.
listopad topaz
grudzie - rubin Diament. Biay, niebieski lub czerwony. Energia tego bardzo
cennego kamienia przenosi subtelne wibracje do serca, mzgu i g-
2. UYCIE KAMIENI SZLACHETNYCH bszych tkanek. Czerwony diament ma energi ognist, ktra stymuluje
pitt. Niebieski diament ma energi chodzc, ktra uspokaja pitt, a
do leczenia - ametyst, krwawnik, pera aby dowiadcza stymuluje kaph. Bezbarwny diament stymuluje vatc i kaph, a uspokaja
subtelnych efektw energii - diament, rubin, lapis lazuli
(lazuryt) pitt. W Ayurvedzie diament jest uywany jako rodek tomzujcy
aby pobudzi postawy twrcze - krwawnik, pera serce. W tej kuracji diament naley wkada na noc do szklanki z wod
aby rozwin zdolnoci psychiczne - lapis linuis i rano t wod wypija.
dla chonnoci umysu - agat, beryl Diament jest najlepszym drogim kamieniem na odmodzenie. Przy-
nosi powodzenie i wznioso duchow. Pomaga tworzy bliskie wizi
122 123
 AyuRvedA
midzyludzkie, dlatego jest tradycyjnie skojarzony z maestwem. Zawiera
eter, powietrze, ogie, wod i ziemi. Powinno si go nosi na serdecznym
palcu prawej rki, oprawiony w zoty piercionek. Naley pamita, e
diament niskiej jakoci bdzie mia negatywny wpyw na ciao.
Granat. Tworzywo krzemieniowe w rozmaitych kolorach, takich jak
czerwony, brzowy, czarny, zielony, ty i biay. Czerwony, ty i brzowy
maj dziaanie rozgrzewajce i s dobroczynne dla zaburze vaty i kaphy.
Biay i zielony s poyteczne dla pitty, poniewa s chodzce. Granat
czerwony ma elementy ognia i ziemi, zielony ma ogie i powietrze, biay ma
wod. Granat moe by noszony na szyi w zotej oprawie dla vaty i kaphy,
natomiast dla pitty lepsza jest oprawa ze srebra.
L a p i s lazuli ( l a z u r y t ) . Niebieski, fioletowy lub zielony. Wzmacnia
oczy i jest uywany do leczenia rnych chorb oczu. Lazuryt jest kamieniem
niebiaskim, witym. Dodaje siy ciau, wzmacnia umys i wiadomo.
Uczula noszcego na wysze wibracje duchowe. Zawiera elementy ognia,
eteru i wody. Jest dobry dla vaty i kaphy. Powinno si go nosi na szyi na
zotym acuszku.
L a p i s 1 i n q u i s. Niebieski. Ma waciwoci podobne do lapis lazuli.
Pomaga w medytacji i przynosi szczcie.
Kamie k s i y c o w y . Szary lub biay. Wchania energi ksiycow,
jak to mona stwierdzi na podstawie jego fizycznego podobiestwa do
ksiyca. Kamie ksiycowy uspokaja umys, a jego chodzca energia
umierza pitt. Zawiera elementy wody, powietrza i eteru. Kamie
ksiycowy ma bliskie odniesienie do ludzkich uczu i oddziauje na cielesn
wod. Jeeli kto cierpi z powodu uczuciowego stresu i bywa przygnbiony w
czasie nowiu i peni ksiyca, powinien nosi srebrny piercionek z
kamieniem ksiycowym na prawym palcu serdecznym. Kamie ksiycowy
umierza zaburzenia vaty i pitty, moe jednak wzmaga kapn.
Opal. Czerwony, tawoczerwony lub pomaraczowoty. Wspiera
wzrost dziecka. Pobudza yczliwo i przyja. Jest klejnotem
124
LEI<ARSIWA
Boga, mioci, wiary, wspczucia, twrczoci i zrozumienia dla innych.
Zawiera wod, ogie i eter. Ten kamie jest dobry dla vaty i kaphy. Powinno
si go nosi na prawym palcu wskazujcym w zotym piercionku lub na szyi
na zotym acuszku.
Pera. Biaa. Ten klejnot jest wytworem organicznym z matki pery
(ostrygi). Pera zawiera wod, powietrze i ziemi. Zawiera wglan wapnia i
dziaa chodzco oraz ma uspokajajce, lecznicze wibracje. Pera ma
waciwoci anty-pitta i czyci krew. W oczyszczonej postaci popiou pera
jest uywana wewntrznie na odek i zapalne choroby jelit. Moe by w tej
postaci uywana do leczenia zapalenia wtroby i kamieni ciowych. Leczy
skutecznie wymioty ci.
Pera ma wasnoci hemostatyczne (hamuje krwawienie) i dlatego jest
uywana do leczenia takich schorze jak krwawienie dzise, wymioty z
krwawieniem, krwawa, plwocina i krwawice hemoroidy.
Pera ma wasnoci wzmacniajce, pobudza energi i ywotno. Energi
elektryczn pery mona wykorzysta, przyrzdzajc perow wod. Cztery
lub pi maych pere naley woy na noc do szklanki z wod. Nastpnego
dnia wypi t wod jako tonik. To pomaga przy pieczeniu podczas oddawania
moczu i przy pieczeniu w oczach. Perowa woda ma dziaanie zasadotwrcze
i pomaga w ostrych stanach zapalnych. Per powinno si nosi na
serdecznym palcu prawej rki w srebrnym piercionku.
C z e r w o n y koral. Ten kamie, ktry pochodzi z morza, wchania
energi z planety Mars. Te zawiera wglan wapnia. Jego dziaanie uspokaja
pitt. Czyci krew i pomaga kontrolowa nienawi, gniew i zazdro, jeeli
nosi go na palcu wskazujcym lub serdecznym prawej rki. Zawiera
elementy wody, ziemi i ognia.
Rubin. Czerwony. Pomaga przy koncentracji i daje potg mentaln.
Rubin wzmacnia serce. Zawiera elementy ognia, powierza i eteru. Pitta jest
wraliwa na ten kamie, natomiast jest on dobry na nadmiar vaty i kaphy.
Powinno si go nosi na lewym palcu serdecznym w zotym lub srebrnym
piercionku.
S z a f i r . Koloni fioletowego lub purpurowego. Ma neutralizujcy
wpyw na vat. Jest uywany do przeciwstawienia si negatywnym
125
 Ayum/EdA Lek/Rsrtt/A
wpywom planety Saturn. Pomaga w takich chorobach jak reumatyzm, wic kolor pomaraczowy powinien by wykorzystywany w poczeniu
ischias, nerwobl, epilepsja, histeria i wszystkie zaburzenia vaty. Za- z celibatem w celu przeksztacenia energii seksualnej w Najwysz
wiera elementy powietrza i eteru. Powinno si go nosi na szyi na zo- wiadomo. Jednak u tych, ktrzy nie pozostaj w celibacie, stosowa-
tym acuszku. nie koloni pomaraczowego powoduje nadmierne stymulowanie seksu-
alne. Pomaraczowy kolor pomaga w umierzaniu wzmoonej vaty i ka-
T o p a z. Somianoty, winnoty, zielonkawy i czerwonawonie- phy. Usuwa zaparcie i utrzymuje poysk skry. Nadmierny kontakt z
bieski. Ten kamie pobudza namitno i umierza lk. Daje si i in- tym kolorem moe powodowa wzmoenie pitty.
teligencj. Zawiera ogie, eter i powietrze. Powinno si go nosi na
prawym palcu wskazujcym w zotym piercionku lub na szyi na zotym ty. Gdy jest si wystawionym na dziaanie koloru tego, ene-
acuszku. rgia wznosi si do najwyszego czakramu (na wierzchoek gowy). Ten
kolor stymuluje zrozumienie i inteligencj. W terminach duchowych
kolor ty jest zwizany z cakowit mierci ego. Naduycie koloru
D. KOLORY tego moe spowodowa nadmierne skumulowanie ci w jelicie
cienkim i wzmc pitt. Kolor ten umierza nadmiar vaty i kaphy.
Ayurvedyczne leczenie wykorzystuje rwnie uzdrawiajce waciwoci
pewnych kolorw. Siedem podstawowych naturalnych kolorw, ktre Z i e l o n y . Ma uspokajajcy wpyw na umys i daje wraenie wie-
s obecne w tczy, ma zwizek z tkankami ciaa i z tridosza. Dlatego oci. Pomaga przenosi energi do czakramu serca. Ziele rwnie
dziaanie wibracji tych siedmiu kolorw moe by wykorzystywane agodzi emocje i wprowadza szczliwo do serca. Uspokaja nadmiar
w ustalaniu rwnowagi trzech humorw. vaty i kaphy, a wzmaga pitt. Nadmiar zieleni stymuluje koncentrowa-
Jeeli naczynie z wod zawinie si w glansowany papier kadego nie si ci, co moe doprowadzi do kamieni ciowych.
z siedmiu kolorw i postawi na socu na cztery godziny, to woda
nasyci si wibracjami tego koloru. T wod mona pi z doskonaym t o z i e l o n y . Ma on waciwoci zarwno tego, jak i zie-
rezultatem dla zdrowia. W leczeniu ayurvedycznym uywa si nast- lonego koloru. Umierza vat i kaph, a wzmaga pitt. Ma uspokajajcy
pujcych kolorw: wpyw na umys.

C z e r w o n y . Ten kolor odnosi si do krwi. Ma wasnoci grze- N i e b i e s k i . Jest to barwa Czystej wiadomoci. Ma uspokaja-
jce, pobudza czerwony kolor czerwonych ciaek krwi i stymuluje ich jcy, chodzcy wpyw na umys i ciao. Leczy odbarwienia skry. Po-
powstawanie. Ponadto wytwarza gorco w ciele i stymuluje krenie maga naprawi zaburzenia w wtrobie i umierza wzmoon pitt. Nad-
krwi. Pomaga w utrzymaniu koloru skry, daje energi tkance nerwowej uycie niebieskiego koloru moe spowodowa wzmoenie vaty i kaphy
oraz wywoa zaparcie.
i szpikowi kostnemu. Czerwie odcia wzmoenie kaphy i vaty. Jed-
nak nadmierne wystawianie si na kontakt z tym kolorem moe spo-
wodowa nadmiern koncentracj pitty w pewnych czciach ciaa, po- P u r p u r a ( f i o l e t ) . Jest to kolor Kosmicznej wiadomoci, kt-
ry przynosi obudzenie si wiadomoci indywidualnej. Wytwarza w ciele
wodujc stan zapalny. Zbyt czste ogldanie koloru czerwonego moe
lekko i otwiera wrota postrzegania. Purpura umierza wzmoon
spowodowa zapalenie spojwek.
pitt i kaph, ale w nadmiarze moe wzmc vat.
Pomaraczowy. Podobnie jak czerwony, ma wasnoci grzejce i
energi uzdrawiajc. Poszukujcym duchowoci pomaga wyrzec si
wiata. Jednak daje rwnie energi i si organom seksualnym. Tak
126 127

Wnioski
Ayurveda nawietla wszechstronnie podstawowe prawa i zasady rzdzce
yciem na Ziemi. Zrozumie Ayurved, to zrozumie siy, ktre daj nam
zdrowie, jak rwnie te, ktre le u korzeni chorb.
Ten krtki zarys jest prb wprowadzenia Czytelnika w t yciow nauk
w sposb zwizy i pouczajcy. Przedstawia tylko uamek caego bogactwa
ayurvedycznej mdroci. Jednak intencj autora, a ma on nadziej, e
osign zamierzony cel, jest zaofiarowa podstawowe wyjanienia
dotyczce ogromnej, ukrytej i gbokiej uzdrawiajcej mocy Ayurvedy, i
dostarczy praktycznej wiedzy, moliwej do zastosowania przez Czytelnika
w jego codziennym yciu.
Zostay tu wprowadzone wszystkie podstawowe pojcia Ayurvedy,
jednak Czytelnik moe uwaa za nie rozwizane jeszcze zagadnienia
dotyczce tej nauki ycia. W istocie, ksika ta postawia zapewne wicej
pyta, ni udzielia na nie odpowiedzi. Jest to nieuniknione wtedy, gdy w
sposb skrcony traktuje si staroytny system mdroci, obejmujcy tak
szeroki horyzont, w ktrym wiadomo ludzka zostaje wczona w
wiadomo Kosmiczn.
Autor ma nadziej, e przekaza pewne podstawowe prawdy tej gbokiej
nauki w sposb atwo zrozumiay. Tylko ty Czytelniku moesz osdzi, czy
jego wysiek osign zamierzony cel.
Poniewa pocztkowe rozdziay tej ksiki zaczy si przede wszystkim
od stworzenia pochodzcego z Kosmicznej wiadomoci i uformowania
piciu elementw, to naturaln rzecz jest zakoczy w tym punkcie, w
ktrym te elementy wracaj do swego rda, aby kontynuowa kosmiczny
cykl egzystencji:
Gdy mier zblia si do elementu ziemi, odczucie staoci i twardoci
ciaa zaczyna topnie. Ciao wydaje si bardzo cikie. Granice ciaa, jego
krawd, s mniej wyrane. Nie ma tak silnego uczucia bycia
128
WiNioski
w ciele. Nie mona porusza koczynami wedug swojej woli. Skurcze jelit
powolniej, wntrznoci nie poruszaj si ju bez pomocy. Narzdy zaczynaj
si zamyka. Gdy ziemski element zaczyna si roztapia w element wodny,
ma si uczucie pynicia, pynnoci, w miar jak stao, ktra zawsze
umacniaa identyfikacj z ciaem, zaczyna roztapia si w uczuciu pynnoci.
Gdy element wodny zaczyna si rozpada w element ognia, uczucie
pynnoci staje si bardziej podobne do ciepej mgy. Pyny cielesne
powolniej, uszy i oczy staj si suche, krenie jest wolniejsze, spada
cinienie krwi. Gdy krenie zaczyna te i ustawa, krew osadza si w
najniszych koczynach. Pojawia si uczucie lekkoci.
Gdy element ognia rozpada si w element powietrza, zanika uczucie
ciepa i chodu, a fizyczne zadowolenie i niedogodno nie maj ju wicej
znaczenia. Temperatura ciaa opada, a osiga poziom, na ktrym ciao
zaczyna stygn i blednc. Ustaje trawienie. Dominujce staje si uczucie
lekkoci i wzrastajcego gorca, uczucie rozpywania si w coraz
subtelniejsz nieograniczono.
Gdy element powietrza rozpywa si w sam wiadomo, panuje uczucie
bezkresnoci. Wydech, stajc si duszy ni wdech, rozwiewa sie w
Przestrzeni i nie ma ju doznania cielesnego ksztatu ani funkcji, lecz tylko
wraenie ogromnej rozprzestrzeniajcej si obojtnoci, rozpadajcej si w
czyste istnienie."*
Tak to ludzki system nerwowy wraca do rda swego bytu. Jednak
zakoczenie tego cyklu, podobnie jak zakoczenie tej ksiki, oznacza
rozpoczcie dla ciebie, Czytelniku, podry. Teraz jest pora, aby zajrze do
ksigi ycia, jak jest twoje ciao, umys i wiadomo. W tej wityni
przebywa prawdziwa wiedza. Stosujc praktycznie wiedz przedstawion
tutaj, przekonasz si autentycznie i prawdziwie o susznoci tego tekstu.
Podr jest wprawdzie duga, ale my zawsze wrcimy do miejsca, z ktrego
j rozpoczlimy.
* Stephen Levine, Who dies", New York 1982, s. 269-270.
129
 CWlRUTki pokARMOU/E
Pokarm Negatywne skutki Odtrutki

czosnek wzmaga pitt utarty orzech kokosowy i cytryna

zielona saata wytwarza gazy oliwa z oliwek z sokiem cytrynowym
cebula wytwarza gazy gotowanie lub sl, cytryna,
jogurt i ziarna gorczycy
ziemniaki wytwarzaj gazy ghee z pieprzem
DODATEK A pomidory wzmagaj kaph limona i kminek

Odtrutki pokarmowe* OWOCE

awokado wzmaga kapha kurkuma, cytryna, czosnek i

Pokarm Negatywne skutki Odtrutki czarny pieprz
banany wzmagaj pitt i kaph kardamon
NABIA suszone owoce mog wzmaga vat moczy w wodzie
mango powoduje biegunk ghee z kardamonem
ser wytwarza zogi i luz pieprz czarny, turecki i chili
melon wstrzymuje wydzielanie moczu tarty orzech kokosowy
wzmaga pitt i kaph
i kau z kolendra
jajka wzmagaj pitt, a gdy jadane pietruszka, cebula, kurkuma
surowe, wzmagaj kaph ORZECHY I NASIONA
lody wytwarzaj luz, powoduj zg godziki lub kardamon
orzechy wytwarzaj gazy i wzmagaj pitt umoczy na noc i gotowa w
kwana mietana wytwarza luz, powoduje zogi kolendra i kardamon
jogurt wytwarza luz i zogi kminek lub imbir oleju sezamowym z chili
maso arachidowe cikie, wzmaga pitt, imbir i praony sproszkowany
RYBY I MISO powoduje bl gowy kminek
nasiona mog wzmaga pitt moczy i przypieka,
ryby wzmagaj pitt orzech kokosowy, limona i cytryna
czerwone miso ciko strawne godziki, pieprz turecki lub chili aby byy lejsze
RNE
ZBOA
alkohol dorane dziaanie stymulujce. u 1/2 yeczki nasion kminku
owies wzmaga kaph i wytwarzanie kurkuma, gorczyca i kminek
skutek hamujcy lub 1-2 nasiona kardamonu
tuszczu
czarna herbata dorane dziaanie stymulujce, imbir
ry wzmaga kaph i wytwarzanie godziki lub pieprz ziarnisty
skutek hamujcy
tuszczu
kofeina dziaa stymulujco, doranie. sproszkowana gaka muszkato-
pszenica wzmaga kaph i wytwarzanie imbir
potem hamujco owa z kardamonem
tuszczu
czekolada stymulant, dziaa rwnie na kardamon z kminkiem
WARZYWA ustrj hamujco
kawa stymulant, hamuje funkcje sproszkowana gaka muszkato-
strczkowe gazy i wzdcia czosnek, godziki, pieprz
ustroju owa z kardamonem
czarny i turecki, imbir, sl
praona kukurydza wytwarza gazy doda ghee
kamienna lub chili
sodycze powoduj przecienie sproszkowany suszony imbir
kapusta wytwarza gazy gotowanie w oleju sonecznikowym
tyto wzmaga pitt i stymuluje vat kcze tataraku i nasiona selera
z kurkum i ziarnami gorczycy

* Powinno si ich uywa podczas jedzenia danej potrawy lub w czasie jej przygo-
towywania.
150
151

DODATEK B
Pierwsza pomoc choremu
T r d z i k . Przyrzdzi past z proszku kurkumy i drzewa sandaowe-
go. Stosowa zewntrznie, po p yeczki, dodajc za kadym razem
tyle wody, aby uzyska konsystencj pasty. Wewntrznie mona stoso-
wa po p filianki soku z aloesu dwa razy dziennie.
A s t m a . Zaleca si herbatk z lukrecji i imbiru, p yeczki zmie-
szanych zi w filiance wody. Innym rodkiem wewntrznym jest 1/4
filianki soku z cebuli z 1 yeczk miodu i 1/8 yeczki pieprzu. Usuwa
to zatory, przynosi ulg w kaszlu i dusznoci.
Ble w k r z y u . Zastosowa past z imbiru, a potem olejek
euikaliptusowy do smarowania bolcego miejsca.
Zy z a p a c h z ust Oczyci jam ustn proszkiem z lukrecji i je
nasiona kopru. Mona rwnie wypija dwa razy dziennie po p
filianki soku z aloesu, a oddech odzyska zapach wieoci.
K r w o t o k z e w n t r z n y . Przykada ld lub past z drzewa
sandaowego. Mona przykada rwnie na miejsce krwawienia kulki
z popiou spalonej baweny.
K r w o t o k w e w n t r z n y . Pi ciepe mleko z dodatkiem p
yeczki sproszkowanego szafranu i kurkumy.
Czyraki. Aby czyrak si zebra, naley stosowa gotowan cebul
w postaci okadu lub past ze sproszkowanego imbiru p na p z
kurkum (po p yeczki kadego).
152
PJERWSZA POMOC CHOREMU
O p a r z e n i e . Zrobi past ze wieego elu soku aloesu ze szczy-
pt proszku z kurkumy. Mona te uy ghee albo oleju kokosowego.
P r z e z i b i e n i e . Zagotowa yeczk proszku imbiru w litrze
wody i wdycha ciep par. W tym samym celu bardzo skuteczne s
licie eukaliptusowe. Zatory w nosie usuwa robienie okadw z olejku
eukaliptusowego na boczne strony nosa. Pomaga rwnie wciganie
do nosa wdychanie szczypty sproszkowanego kcza tataraku.
Z a p a r c i e . Napar z lici senesu (jedna yeczka na filiank
wody) lub yeczka ghee w szklance gorcego mleka wypi przed
snem. Inny sposb, to wypi szklank wody z yk siemienia lnianego,
te przed snem.
K a s z e l . Do szklanki wody wsypa szczypt soli i szczypt kur-
kumy i tym puka gardo. Ssa take cay godzik lub kawaek cukru.
Jeeli podczas kaszlu wydziela si luz, pi herbatk z p yeczki
imbiru, szczypty godzikw i cynamonu. Ten proszek zaparzy w
szklance gotujcej si wody.
B i e g u n k a . Wypi zmieszany w rwnych czciach jogurt z wod
z dodatkiem odrobiny wieego imbiru (ok. 1/8 yeczki) lub czarn
kaw ze wieym sokiem cytrynowym. Innym rodkiem jest kleik zro-
biony z 2 yeczek nasion maku i 1 filianki wody. Zagotowa, doda
szczypt gaki muszkatoowej, zmiesza i zje.
Bl ucha. Wkropli do ucha trzy krople olejku czosnkowego albo
uy mieszaniny z 3 yeczek soku z cebuli i p yeczki miodu -
wkropli do ucha 5 do 10 kropli.
D z w o n i e n i e w uchu. Wkropli do ucha trzy krople olejku
godzikowego (patrz Dodatek C).
W y c z e r p a n i e (udar cieplny). Wypi szklank soku kokosowe-
go lub soku z winogron albo ugotowa trzy daktyle w szklance wody,
zmiesza i wypi.
UJ
 AyuiwedA
Z a p a l e n i e oczu. Przykada olej rycynowy na podeszwy stp
albo wkropli do oka trzy krople czystej wody ranej. Mona te uy
do okadu wieego elu z aloesu.
Gazy (wzdcia). Zmiesza szczypt sody kuchennej w filiance
wody oraz sok z poowy cytryny i wypi.
K r w a w i e n i e d z i s e . Wycisn p cytryny do filianki
wody i pi. Dzisa masowa olejkiem kokosowym.
Bl gowy. P yeczki proszku z imbiru zmiesza z niewielk
iloci wody i podgrza. T past ka na czoo. Moe wystpi lekkie niszczy inteligencj ciaa. Je wtedy lekkie pokarmy, takie jak kasza
pieczenie, ale nie jest ono szkodliwe.
Inny sposb na umierzenie blu gowy, to obserwowanie wasnego
oddechu. Jeeli zauwaysz, e jedno nozdrze z wiksz si przepuszcza
powietrze, przycinij to nozdrze i oddychaj przez drugie, a bl gowy
ustpi.
Kolejny sposb moe by skuteczny w usuwaniu: szczeglnych ro-
dzajw blu gowy. Bl gowy z powodu zatok ma zwizek z kaph i
moe by umierzony stosowaniem pasty z imbiru na czoo i zatoki.
Skroniowe ble gowy wskazuj na nadmiar pitty w odku. Mona je
usun piciem herbatki z nasion kminku i kurkumy, po p yeczki
kadego na filiank gorcej wody. Jednoczenie na skronie nakada
past z drzewa sandaowego. Potyliczny bl gowy wskazuje na obe-
cno toksyn w okrnicy. Naley wzi wtedy yeczk siemienia lnia-
nego w szklance ciepego mleka, jednoczenia nakadajc past imbirow
za uszami.
Hemoroidy. Pi trzy razy dziennie po p filianki soku z aloesu,
a hemoroidy znikn.
C z k w a k a. Wzi dwie czci miodu na jedn cz oleju rycy-
nowego. Wykona te pranajam (patrz rozdzia XII - Oddychanie i
medytacja).
N i e s t r a w n o . Zje jeden zbek zmielonego czosnku ze
szczypt soli i sody kuchennej albo 1/4 filianki soku z cebuli z poow
yeczki miodu i p yeczki czarnego pieprzu.
1?4
PJERWSZA pOMOC CHOREMU
S k u r c z e m e n s t r u a c y j n e . Wzi jedn yk elu z aloesu
z dwiema szczyptami czarnego pieprzu, przyjmowa doustnie trzy razy
dziennie, a skurcze ustpi.
N a c i g n i c i e m i n i (grna cz ciaa). Zrobi enem
(lewatyw) z jednej filianki oleju tatarakowego. Zatrzyma przez 30
minut. Przy oglnym nacigniciu mini zastosowa past imbirow
z kurkum (yeczka imbiru na p yeczki kurkumy) na zaatakowane
miejsce dwa razy dziennie.
P r z e j e d z e n i e . Przejadanie si jest objawem nerwowoci, ktra
jaglana, tapioka lub yto, ktre nie powoduj wzrostu wagi, nawet jeeli
jadane s w nadmiarze. Jeeli jednak ju si zbdzio, naley zje po
jednej yeczce przypieczonych nasion kopru i kolendry z odrobin soli.
Mona te wypi filiank ciepej wody z dodatkiem soku z p cytryny
i szczypty sody kuchennej.
B 1 (zewntrzny). Zastosowa kompres z imbiru. Aby go przy-
gotowa, zmiesza dwie yeczki proszku imbirowego z jedn yeczk
proszku kurkumy i doda tyle wody, aby powstaa pasta. Podgrza t
past i rozprowadzi rwno na kawaku gazy lub bawenianej cie-
reczki. Nastpnie naoy na bolce miejsce, zawiza bandaem i zo-
stawi na ca noc.
T r u j c e u g r y z i e n i a i u d l e n i a . Pi sok ze wieych
lici kolendry siewnej (cilantro) i nakada past z sandaowego drzewa
na ukszone miejsce.
Z a t r u c i e (oglne). Wzi p yeczki ghee lub p yeczki
sproszkowanej lukrecji.
Wysypka. Nakada papk z lici kolendry (cilantro) na chore
miejsce lub pi herbatk z nasion kolendry (jedna yeczka nasion na
filiank wody).
Szok (omdlenie). Wdycha wie, przekrojon cebul lub wdycha
sproszkowany korze tataraku.
155
 AyuiwEtk
P r z e k r w i e n i e z a t o k . Stosowa past z imbiru na bolce miejsce
lub wdycha proszek z korzenia tataraku.
B e z s e n n o . Pi herbatk zrobion z 1/4 yeczki gaki musz-
katoowej na filiank wody. Delikatnie masowa podeszwy stp olejem
sezamowym lub naciera owosion skr gowy olejem. Mona te
wprowadzi do kadego ucha 5 do 10 kropli podgrzanej oliwy. Wypi
filiank gorcego mleka z miodem. Napar z rumianku te doskonale
sprowadza sen (jedna yka rumianku na filiank wody).
N a d m i a r snu. Pi kaw, herbatk z gotu kola lub tataraku przed
snem. Je wieczorem mao i spoywa kolacj wczenie.
Bl g a r d a . Puka gardo gorc wod zmieszan z 1/4 yeczki
proszku z kurkumy i szczypt soli.
Obrzki. Pi wod jczmienn: cztery czci wody gotowanej z jedn
czci jczmienia, przecedzi. Skuteczna jest rwnie herbatka z kolendry.
Na miejsca spuchnite stosowa sproszkowan kurkum zmieszan z sol w
proporcji 2 :1. Pi herbatk z gotu kola (jedna yka na filiank wody).
Bl z b w. Na bolcy zb stosowa krople oleju godzikowego.
156
DODATEK C
N a p j z m i g d a w . Namoczy na noc w wodzie dziesi mig daw.
Rano zdj skrki. Woy do miksera razem z filiank cicp ego mleka.
Doda do tego szczypt kardamonu i szczypt czarnego pieprzu ze wieo
zmielonego caego ziarna oraz yeczk miodu. Mit: sza przez pi minut na
szybkich obrotach i pi. Ten napj pobudza energi i ojas.
M a l a n k a (lassi). Zagotowa kwart mleka. Podczas gotowania
wcisn do niego troch soku z cytryny. Potem doda yk zacieru jogurtu.
Przykry i zostawi na noc w ciepym, ciemnym miejscu. Nastpnego dnia
rano bdzie z tego wiey jogurt. Doda do niego tak sam ilo wody i
zmiesza w mikserze. Mona dosodzi syropem klonowym.
T a t a r a k o w e ghee. Przygotowa najpierw wywar z kczy tataraku,
biorc jedn cz sproszkowanego tataraku na osiem czci wody. Gotowa
tak dugo, a zostanie jedna czwarta wody. Do tego wywaru doda tak sam
ilo ghee (patrz przepis na ghee). Do tej mieszaniny doda rwn ilo wody
i gotowa tak dugo, a woda wyparuje. To, co zostanie, to jest wanie
tatarakowe ghee.
Olej g o d z i k o w y . Gotowa pi caych godzikw w yce oleju
sezamowego i zostawi je w tym oleju. Naley stosowa olej ciepy.
Zagotowa. Zostawi czosnek w oleju i stosowa ciep mieszanin.
157
 AyuiwEcU
Olej c z o s n k o w y . Rozdrobni dwa zbki czosnku i doda yk
oleju.

Ghee. Rozgrza funt nie solonego masa na rednim ogniu. Gdy

maso si roztopi, podgrzewa przez okoo dwanacie minut. Podczas
gotowania na powierzchni unosi si piana (nie usuwa tej piany, po-
niewa zawiera ona lecznicze wasnoci). Zmniejszy ogie. Maso
zmieni kolor na zototy i bdzie pachniao jak praona kukurydza.
Gdy kropla wody puszczona do ghee wyda trzaskajcy dwik, ghee
jest gotowe. Po ostudzeniu przela przez sitko do naczynia. Mona je
przechowywa bez lodwki.
BIBLIOGRAFIA
L u k r e c j o w e ghee. Najpierw przygotowa wywar z lukrecji,
biorc jedn cz sproszkowanej lukrecji i dodajc osiem czci wody.
Gotowa tak dugo, a zostame jedna czwarta wody. Wtedy doda tak
sam ilo ghee (patrz przepis na ghee). Nastpnie doda tak sam 1. Charak Samhita. Varansi, India: Chowkhamba Sanskrit Series, 1977.
ilo wody i gotowa, a woda wyparuje. To, co zostanie, to jest luk-
recjowe ghee. 2. Kudatarakar, Dr. M. N. Vikriti Vijnyana. India: Dhanvantari Prakas-

J o g i c z n a h e r b a t k a . Zmiesza razem nastpujce skadniki: han, 1959.

2 yeczki wieo utartego imbiru, cztery cae ziarna kardamonu, osiem
caych godzikw, ca lask cynamonu i osiem filianek wody. Goto-
wa tak dugo, a zostanie poowa pynu. Doda 30 gramw krowiego
mleka, ostudzi i pi.
3. Madhav Nidan. Varansi. India: Chowkhamba Sanskrit Series, 1963.
4. Pathak, Dr. R. R. Therapeutic Guide to Ayurvedic Medicine. Nagpur,
India: Baidyanath, 1970.

5. Sharma, D. P. and Shastri, S. K. (eds.) Basic Principles ofAyurveda.

Patna, India: Baidyanath Ayurveda Bhavan Ltd., 1978.

6. Sushrut Samhita. Varansi, India: Chowkhamba Sanskrit Series, 1963.

7. Udupa, K. N. and Singh, R. H. Science and Philosophy of Indian

Medicine. Nagpur, India: Baidyanath, 1978.

158 159