kin lp mt nguyn vng kin nh nhm gii thot khi vng lun hi sinh t, ta cn phi

trit kim sot nhng nhn duyn v cn nhc cc l do ca mun thot ly ny. iu u
tin phi tha nhn l thn tm chng ta c sp t trc chu kh. T Diu [1], bi
gio l u tin ca c Pht cp trc tip n vn ny. Cc chn l ny l Kh ,
chn l ca kh; Tp , chn l v nguyn nhn ca Kh; Dit , chn l ca s dit kh v
o , chn l v con ng dit kh.

S quyt nh ch by cc chn l k trn theo cch sp th t nh vy ca c Pht c mt

ngha trng i i vi s tu hnh ca chng ta. c Pht dy chn l ca kh trc tin
nhm nhn mnh tnh quan trng ca s hiu bit v ci m ta thng cho l an lc k tht li l
kh au.

Khi no nhn thc c rng mnh ang chm trong bin kh th bn s dy khi ln mun
c gii thot khi ci kh y. V chnh vi l do , m bn cm nhn rng, trc tin cn
phi tiu dit ngay nguyn nhn gy ra au kh. Khi tm hiu v cn nguyn ca kh, bn s
khm ph thy c phin no v nghip bo. Do , bn c kh nng nhn thc c rng vng
tun hon lun hi v cc kh au ca n c cu to nn bi chnh cc hnh nghip ca bn;
m nghip th c sai s thc y bi phin no; phin no th do t gc r su dy l nim tin
sai lm vo s bn vng, hoc vo s tn ti c hu, hoc vo bn ng. Nu em phn tch li t
duy ca chng ta v bn ng; ta s khm ph rng ta c khuynh hng ngh v n nh mt hin
hu c tht c lp ngoi c thn ln tm. n khi ta c gng nh v n th n lin trnh xa ta.
c Pht tng khai th rng: khng c ci ng nh vy hin hu; rng nim tin ca ta v mt
ci ng c lp l ci r u ngun cho mi kh au.

trong nhiu tn ngng tn gio khc nhau, mt nhm ngi khng chp nhn c i sng sau
khi cht v mt nhm ngi khc th chp nhn. C th chia lm hai mt nhm trong s nhng
ngi chp nhn c i sng sau khi cht; mt nhm xc quyt rng phin no cng cc t vt
ca tm thc c th c tiu tr v thanh tnh ha trong khi nhm kia tin tng l khng th
c. Nhm sau ny ch trng rng cho n khi no tm thc ra khi phin no c. Do vy,
loi tr phin no cng c ngha rng chnh tm thc cng b tiu dit. Trong nhm ngi ngh
rng tm thc cui cng ri cng s c tch ly khi cc cu nhim v cc loi phin no -
l nhm ngi tin c Nit Bn nhn nh Nit Bn l chn hon ton dit kh, l mt quc l
an lc cao thm n tn cnh gii trc tuyt. Nhm ngi khc th nhn nh Nit Bn l mt
trng thi tm linh sau khi x ly phin no v chng nhp c cnh gii chn nh[2]. Nit
bn hin din ngay chnh trong nn tng ca tm linh v chnh l nhn quan ca tn Pht
gio.

Kh :

thu hiu nht , Kh ; con ngi cn phi t duy v ci kh. Ta thng t xem mnh
l mt bu vt thng hng trong v tr v thng t i i cn qu gi hn c i vi c
Pht. Tuy nhin, loi chp trc ny, chng h a n bn b cu cnh an lc. Bi v t v th
n nay, ta ln ln trong vng lun hi sinh t vi v lng v bin ly kip. T thu u thi
n nay, ta tri qua bit bao thng trm, chao o v hoang mang. Cuc i ta li b vy
quanh bi nhiu vn nn, nhiu kh au, lm ly phin v v vn tht bi. Cui cng ri cuc
i s c kt thc bng ci cht v ta cng khng bit chc l n s a ta i v u na. Ta
hy thm nh mt cch chn xc rng v chng c mt con ng no c th gip ta thot
khi s hin hu bt nh ny. Nu cuc i in truyn nh c khi pht theo mt th thc
c lp vi mi nhn duyn, v c kt thc bng mt th thc khng cn c bt c s tip ni
lin l no th qu l v phng vt thot. V nu qu ng nh vy, th ta cng nn sng
theo ch thuyt khoi lc. Tuy nhin, ai cng u bit rng kh au l mt s th m ta tht s
chng mun mong tm v rng gii thot l iu rt ng truy cu nu nh c th t c s
gii thot ton trit ngay t trong kh au.

Thn nghip, ng nghip v nghip tri buc chng ta trong vng lun hi sinh t v
kh au. Nh chng ta vn bit, d trong mt st na (chp nhong) mnh cng c th tch tp
c c tam nghip v chnh ci st na (chp nhong) y x y ta xung cnh gii thp hn.
S tri buc pht khi t mt tm thc cha c iu phc do chnh v v minh v v s lm
tng v t ng ca ta gy ra. Khi nim t nhin v mt loi bn ng c lp tch ring ra s
thi thc ta m chm theo loi c nghip m kt qu a n l au thng kh ly. Thi
duy ng ny lm ch chng ta t lu m chng ta th c mi mi vng theo mnh lnh ca ng
ch sai s. Th nn, ta cn tri nhn c rng mnh s chng thu hoch c li ch li no khi
eo ui theo li ch bo y c. V ngy no cn m gi thi nh vy, ngy vn cha th
c c c hi tm c nim an lc hnh phc ch thc.

Trong tnh hung nguy cp nh vy, chng ta hy thm xt th xem v chng mnh c th khc
phc c cc phin no ny. Kinh nghim ln u tin c sinh ra qu l mt kinh nghim au
n cho c m cng con. Va c sinh ra, phin no c mt bn nng t nhin bm cht ly
thn xc v tm t ta, ri cn tr tm thc khin ta khng sao trc tip hng n Pht php
tu hnh c. Chnh thn th ta l ni tr nn cc nhn t dy pht phin no. V d nh: khi
b bnh hon, thn th suy nhc th ta sn tc; n khi c khe mnh th ta lin sanh tm i
chp. S sng tt nhin c tip ni t ci cht v cht li c ni tip bi mt cuc chuyn
sanh khc. Nu iu ny vn cn cha , th s chuyn sinh chnh n c xem nh l mt nn
tng c bn cho nhiu kh au ch nn khc na. Bi v chnh s chuyn sinh ny cung ng
hon cnh cho nhiu phin no khc tip theo ri li thm ln na khi duyn cho c nghip
v a dn n cc c bo.

Thn ngi m ta gn gi nh mt bo vt n t cc vt th nh nhp. Thn xc chng ta

c cu to t mt tng hp tinh dch ca song thn l tinh cha trng m. Chng ta s trnh n
nu thy qun o b dnh mu v tinh dch hoc nu c git no b ri ri xung t. Song le, ta
vn tip tc sng bi chnh t thn mnh; tm cch dng qun o tt p che y thn mnh,
dng hng thm che y mi hi ca mnh. Cha m, ng b, t tin chng ta cng c sinh
ra t cc dch cht tng t. Truy nguyn ngun gc, ta s nhn thy rng thn xc l sn phm
sau cng ca mi cht lng bt tnh k trn. Tin thm mt bc na, ta c th thy c thn
xc nh mt chic my sn xut ra phn v nc tiu. Qu tht ng thng khi nhn thy nhng
con trng, mt u n nut bn t v mt u kia dng bi tit. Khng c g ng nng
niu trn qu mt thn th bt tnh nh th c.

Thm vo , con ngi li cn c kh nng e da mi s sng cn ca qu a cu. Nhng

ngi nh Stalin, Hitler, Mao Trch ng v tm cha c iu phc nn khng nhng h ch
tch tp v s nghip c m cn gy nh hng n bit bao sinh linh, to nn v s u su,
thng kh v bi thng dy v.

K n l ci kh bi s suy lo-lo kh[3]. Tui gi theo nm thng chng cht dn dn; nn ta

khng ti no c th kham nhn ni. Khi tui gi bng x, ta s mt i s linh hot ca thi son
tr v cng chng tiu ha ni nhng thc phm m trc kia ta mt thi ham thch. Tn ca
nhng ai v nhng vt g m trc kia ta nh rt r rng, th nay v tui gi ta khng ti no
nh ni. Dn dn, rng rng, tc ri, mt nha, tai lng. Cui cng ri ta s phi n hi tn t v
mi ngi bt u mun t b trn chy d ch thong thy bng dng ca ta. Khi n thi k
phi trng nh vo s gip ca tha nhn th mi ngi s trnh n gp bn.

K tip l bnh kh[4]. Thn th bnh hon, tm th gia tng xao xuyn bt an nn bn s b bnh
tt dy v ngy m bt tn. Bnh tt cng gy tr ngi lm bn khng th n nhng mn g m
mnh a thch, lm nhng vic g m mnh mun lm. V bn buc lng phi ung nhng th
thuc c nhng mi v m bn gh tm

K n l t kh[5]. Bn s b li tt c ti sn qu gi ca mnh, xa la chnh nhng ngi thn

thng v ngay c xc thn gn b eo ui bn sut i, bn cng s phi xa la n. au kh
ca t vong qu tnh qu r rng i vi chng ta nn khng cn thit gii thch nhiu hn
na.

Sau cng l on tng hi kh[6], v d nh phi gp g nhng k th ght. Ngay trong hin i
c rt nhiu loi kinh nghim v s bt toi . Nhn dn Ty Tng chng ti mt i t do;
l ci kh on tng hi y. Ngay c nhn dn ca mt i siu cng nh Hip Chng Quc
Hoa K vn b th phin toi vy. i khi h b nung chu h hng v sinh trng
trong mt mi trng vt cht sung mn nh vy. Do v s kim ta bi nhng ua tranh qu
nn h sng trong ni php phng u lo hn ngi khc. Tranh ua n mt mc no
th tt p; nhng nu tranh ua qu mc kim ch nh tng xy ra ti M quc th s a n
k ganh ght v bt mn cc . Ti nhng quc gia pht trin nhiu v vt cht, i khi
ngi ta cn ling b thc phm vo lng i dng. Nhng bn kia b ca a cu l nhng
quc gia Phi Chu vi hng triu triu ngi i kht. Qu tht kh khn c th tm c bt
c ngi no kh d hon ton va lng mn .

K n l i bit ly kh[7]. V d: nhn dn Ty Tng chng ti b mt nc li cn chu cnh

tang tc chia ly vi nhng ngi thn thng yu qu. Cu bt toi cng l mt loi au kh.
Chng hn nh cy cy b tht ma hoc khi s mt thng v b tht bi v.v

Mt kha cnh khc v kh au l phi mc kch ci kh ca s bt nh[8]. Tri qua nhiu ln

chuyn sanh ti th hoc i khi ch trong mt kip ca vng lun hi ny, mi s vt u thay
i. Cha m, thn bng quyn thuc ca ta tr thnh th nghch v k th ch li tr thnh bng
hu, hoc cha m ra s chuyn sinh tr li lm con ci ca chnh chng ta. Khng c g c nh
chc chn c.

Ngi Tsong Kha Pa dy rng: ta hy n lc ngn nga mi hnh thc nghing ng thin v v
mt tnh cm i vi tha nhn, do da vo s k th hoc s sp hng rng y l th, y l
bn, y l thn bng quyn thuc. Hy t duy v bt nh ca c i ta ngay trong vng tun
hon ny v hy tm cch pht khi mt vi nim chn ght gm tm[9] i vi lun hi[10].
Cn c mt ni kh nhc khc, l kh v khng bit tha mn[11]. Nu tht s chim nghim
n tng s thc phm m mnh tng n ung c cuc i ny, th ta s cm thy chn ngn
v kinh ngc rng n nh th mc ch l c g? y l trng hp ca hin i ny, vy
cn bao nhiu i kip qu kh nu ta th chim nghim, ta s ng sao v nhng kip y? Chng
hn, tt c s sa ca m m ta ung t thu u thi n nay? Qu l vt qu xa tm tr
tng tng ca ta! Bn hy qun chiu n mi trng hung phn vinh cng nh au kh trong
vng tun hon lun chuyn lin tc ny v hy ngh xem phi chng cha c kinh nghim no
m bn cha tng tri qua. t c mt hnh thc tha mn tm linh, ta c cng hng th;
song mi hoan lc v hnh phc ca s lun hi u in nh mt cm gic khng bao gi tha
mn, n ch nh bt tn d ta c tm cu th my hng th chng. Ta phi t duy rng khng
bit tha mn, chnh t n l mt ni kh au to ln. Ta tng nm tri v lng v bin kinh
nghim v thng trm trong lun hi. T duy n s v c ca cc kinh nghim nh vy, bn hy
xc nh r rng nu bn khng bt u nh ch nhng tun hon c tnh ny ngay tc khc th
mi tip tc dn bc u khng c ngha chi c. V vy, ta hy bt u pht trin mt ni
nim chn ght su xa i vi ton th qu trnh nhng kinh nghim c c ngay chnh trong
vng lun hi ny.

C mt ni kh v phi tip tc v tip tc x b thn xc. Cho n nay ta tri qua bit bao ly
kip v khoc vo bit bao hnh hi, nhng ta vn mi hoi cng lm cho kip sng v xc
thn c m nhiu ngha. Ta khng thnh t c iu g c khi ch n thun khoc
vo mnh v s m k cc thn xc hnh hi.

Ta li tri qua bit bao ln th thai ti din v ti din mi. c Pht dy rng: nu ta nht
cui, dng m s cc b m ca chng ta, mi vin tng trng cho mt ngi m th s
im s ny s khng cng tn. Khi ngh n tt c nhng phn vinh trong lun hi u kt thc
mt cch bt hnh v trc trc, nh php ng ni: S co chung ca hi t l tan tc; ca
nh cao danh vng l suy thoi; ca gp g l phn ly; ca s sng l nghn thu vnh bit.
Tm li, mi kinh nghim, mi h lc, mi hnh phc trong lun hi u tn cng trong kh su
bt hnh, cho d b ngoi dng nh sung thnh v v i th my i na th cng th thi.

Loi kh th hai c gi l Hoi kh[12] v mi sung sng hnh phc ca th gian u chung
cuc ri cng bin thnh au kh, nh th gi l Hoi kh. Hoi kh b ng nhn nh l mt
kinh nghim ca vui sng. V d nh: nu bn ang ln cn st hoc ang b nng bc, v nu
c nc lnh di xi ln thn, bn s cm nhn c mt vi cm gic d chu thoi mi. V
chng ta xem y l mt loi hnh phc. Hoc gi, sau mt cuc tn b di dng, bn li c c
c hi ngi ngh, giy pht ngh chn y qu tht dng nh tuyt vi hnh phc. Nhng y
khng phi l mt kinh nghim chn tht hnh phc; nhng g bn ang tht s cm nhn ch l
s ngng trit dn d ca ni kh trc kia m thi. Nu c ngi ngh l nim tha thch chn
chnh th c tip tc ngi mi chc chn phi to c nhng cm th vui thch ging nh vy.
Song le, bn li cm thy mi mt v mun ng dy tr li nu c tip tc ngi lu thm na.

Loi kh th ba l Hnh kh[13], c ngha rng thn tm ca chng ta b khng ch bi qu

nhiu iu kin gn nh c th kham chu ni mi au kh trong bt c thi khc no. C ba loi
kh ny c th c miu t nh sau. Nu bn b phng thng, khi bi thuc dn ln s gy cho
bn mt vi cm gic c cha tr v thoi mi d chu. y ging nh trng hp ca Hoi
kh, bi v tuy c nht thi thoi mi nhng s vui sng d chu chng th ko di c.
Nu c ngi v ng phi hoc b nc si di nhm vt thng th bn s tht s cm nhn
c s au but ti t. l ci kh r rng hin nhin, l Kh Kh. Ci c th gy cho hai ci
ban u. Nu chng ta chng h b phng, th chng ta cng s chng c nhng kinh nghim tip
ni sau . Vt au phng ng gp iu kin cho ci kh khc in tuyn nh l s s hu thn
mnh v tm thc ca chng ta c khuynh hng t nh cho chng ta ci kh k tip ri. V
c tnh ca thn xc t n ng gp iu kin nhn duyn b phng rt. V n c t
nh trc sn sng nhn chu cc loi kh au ch nn. y chnh l Hnh Kh.

Ta nn tri hiu mt cch r rng v cc loi kh au nh s kh au ca cc loi sc sanh, ca

cc loi qu i v ca cc chng sanh a ngc; tt c u c th xy ra ngay chnh trong loi
ngi. Sau khi Trung cng bt u chim ng, nhiu ngi cht v i Ty Tng. C lc
nhn dn Ty Tng gn nh phi n l cy, cn trng v giun d. Nhng trng hp nh vy rt
tng t nh cc loi qu i. Ti Phi Chu cng xy ra nhng kh au nh vy, th hin c
hng triu ngi ang cht v i. nhng quc gia c chin tranh, con ngi phi chu lm
than kh s nh ci a ngc, v cc nh hng d bit chnh tr. Khi Stalin ln nm quyn, ng
p dng phng thc chuyn ch bo ngc v v nhn o cai tr Cng Ha Lin Bang
S Vit. Theo ti liu, di ch thng tr ca Stalin c n 14 triu nm trm ngn ngi b
mng trc th chin th hai. Rt nhiu ngi trong s h, nhng nng dn Nga S cht v
i, v v b tra tn hnh h. Nhng ng vin Cng sn th li c tha hng mt i sng
sung mn v thc n cao lng m v. H phi c cnh binh bo v khi n tra v lo s b cc
nng dn ni lon v cp git thc phm.

Ngay c ch thin cng phi kh. H c th thy bit trc khi cht nn h rt kh s v tinh
thn. Kinh dy rng cc trng hoa ca h s tn a; o qun v c th ca h cng bt u nng
mi hi thi. H lm suy cn ton trit tim nng ca thin nghip sau khi tn hng ht mi
dc lc ci tri. V th, h s ri thng xung cnh gii thp hn khi cht. Ngi Tsong Kha Pa
dy: do v suy nghim n ton th cc ni kh au ca s lun hi ni chung, v cc kh au
ring bit trong tng cnh gii m ta hy pht khi tm cm chn ght su xa v mi kinh
nghim cn hn cuc trong vng lun hi, v hy pht khi mt cch dng mnh tm xut ly
thot tc. ri, ta s tht s bt u chnh thc iu nghin th xem nhng nguyn nhn no
a dn n bit bao bt hnh ch nh vy. V th, cu hi ca Nh -chn l th hai, s
tht v ngun gc ca kh au s ni tip theo sau.

Tp

Phin no l nguyn nhn ch yu ca s chuyn sanh trong lun hi. Khng c phin no,
nghip s ging nh ht ging b thiu hy v s khng nng lc gy nn mt s sanh
chuyn tng tc. Truy tm cc phng thuc gii tr phin no qu tht ht sc quan trng;
v iu ny cn ty thuc vo bn, l bn tri nhn c phin no mt cch chn xc
cha? Do , chng ta cn phi c thng sut r rng v cc c tnh thng thng v cc c
tnh c bit ca phin no. Nh ngi t Lai Lt Ma i th nht ni, hy iu phc nhng
k th trong t thn ni ti, y chnh l phin no. K ch ngoi ti c th c xem nh rt
hung c nhng li c th tr thnh bng hu ca ta trong i v lai. Ngay trong hin kip, h
cung ng cho ta c hi tu hnh nhn nhc v t bi, bi v trn c bn, tt c chng ta u
ging nhau; chng ta u ham vui trnh kh. Nhng k th phin no ni ti chng c mt cht
u im no c, n ch ph v hy dit thi. Chng ta v vy cn phi nhn nh r rng k
th, nhn xem cch n vn tc ra sao? Bt c trng thi tm l no dit ph s an tnh ca tm
hn, v mang n ly phin cho tm linh, gy nn su no bun au dy v tm thc u c
gi l phin no.

Chng ta hy nhn nh mt vi phin no ch yu. u tin l s tham chp, chnh l nim

kht vng mnh lit i vi ngi, hoc i vi vt p, hoc i vi nhng kinh nghim vui
sng.Tham dc ging nh em tm bn buc vo i tng ngoi vt, rt kh tr kh. Mt loi
phin no khc, l s sn hn. Khi con ngi gin d; ngay tc khc chng ta c th trng
thy h b mt bnh tnh, mt mi ngu, bin nhn ngay c cp mt h cng lun. i
tng ca s cm phn, d l no nhit sinh ng hay v tri v gic u l nhng g xem nh
khng ng say m v nn t khc. Phn n l trng thi ni tm cha c iu phc, rt th
bo v khng bnh ha. Mt loi phin no khc-s kiu mn- l trng thi tm linh m con
ngi t khoe khoang cao ngo vi a v, giai cp, hc thc ca chnh mnh do da vo thi
xem t ng nh trung tm im; cho d l mnh c thnh tu c iu g hay khng, mnh vn
cm thy dng dng t c. K no mang tnh cao ngo cht ngt s rt t ph v t ra rt ta
y. K n l v minh, tc l s nhn nh lm lc v T Diu v lut nghip bo v.vV
minh c trnh by trong ring phn tho lun ny, l mun cp n mt yu t tm l
hon ton lm lc, m m v bn cht ca Tam Bo v php tc ca nghip. Cn phin no ca
s hoi nghi l nhng t tng chp chn lng l khng bit chc c T Diu hoc lut tc
ca nghip bo hay khng.

Mt loi phin no khc na, l nhng loi t kin, l s ng nhn vi vng v bn cht ca
thc ti. Loi u tin trong nhng loi t kin ny l trng thi tm l chuyn ch vo t ng v
lm tng rng bn ng tn ti chn tht, hoc c mt thc cht-tng tng cho rng ngay
chnh trong thn xc v tm thc tm b v thng ca chng ta c mt loi bn ng trng cu,
t do c lp. Nhng loi t kin khc l nhng loi t kin ch trng khng c i sng sau
ci cht, khng c tc nghip v cng chng c Tam Bo. Da trn kin gii sai lm v t ng,
c nhng phin no khc tri dy. V d: nu tri nh nhem ti v nu c cun dy thng th c
th bn s ng nhn si dy l con rn. ri tng nhn lm si dy l con rn s xc tc v
s a dn n loi phn ng trong tm thc nh s hi; v s a dn n loi hnh ng,
chng hn nh chy ra khi nh hoc tm cch git rntt c u da cn bn trn mt ng
nhn thun ty n gin. Cng th y, ta lm lc tin tng rng c thn v tm ca ta u s hu
mt hnh thi bn ng no . V kt qu l th phin no s ni tip theo sau nh dc cu v
sn hn. Bi v thi xem t ng nh trung tm im v quan nim sai lm v bn ng ca t
thn ny m ta k th phn bit mnh v ngi. ri cn c theo phng cch tha nhn i x
vi ta; ta s xem mt i ngi u i thn cn, v chp luyn vi h; cn mt vi ngi khc th
xa cch v lit k h nh k th nghch. Th l chng ta phn n sn hn v v trn vn t ch
tm vo t thn nn ta tr nn kiu cng t c v t quan trng ha mnh. Sau , nu s chp
cht ca quan nim sai lm v bn ng qu mnh lit th ta s bt u t nghi vn rng l v
chng gio php dy v v ng ca ch Pht c ng c tin cy? V th, ta khi s hoi
nghi v lut tc nghip bo, v T Thnh , v Tam Bo. Nhng t kin trn y s a dn
n hoi nghi. Phm tt c u khi pht t mt nim tin sai lc v mt bn ng tht c ca t
thn.
Khi phin no pht khi trong bn, n s quy nhiu s tnh lng bnh ha ca tm thc bn,v
n cng ng thi m khut s phn on ca bn v tha nhn. N s li mt t vt rt su
m, khng nhng hi mnh, m cn hi c ngi khc na. V d nh: nu v qu gi n d m
sinh ra u th bn s gy ra phin toi cho hng xm. S phn n s lm tiu hao cng c v
lm cho bn mt ht ti sn v bn b. Khi ngi no b km kp bi nh hng ca s thnh n,
th k tht s nh mt phm cch ca mt con ngi. Nhn loi chng ta c trang b bng
mt khi c ht sc phc tp, v chng ta c nng lc phn xt ng sai cng nh c nng lc
o lng tnh hung phi tri ca vn . So vi cc loi hu ch khc, ta c mt phm vt thin
ph c o; tuy nhin ta li nh mt ci kh nng y khi ta ang b nng di sc nh
hng mnh lit ca phin no. Cho d ta c th quyt ch lm mt iu no , nhng ta
nh mt nng lc phn on. iu phc tm thc l cng tc trng yu nht trong cuc i ca
mt con ngi.

Diu

Nh ngi Tsong Kha Pa dy: tt c cc cnh gii lun hi m ta c th chuyn sanh n, t

im tn ti cc cao xung n cnh gii thp nht ca a ngc u mang tnh cht kh au.
Nhng kh au ny khng phi do v c, v cng khng c to ra bi mt ng Thng
ton nng no c. Chng l sn phm ca nhng phin no v hnh nghip ca chnh chng
ta do trng thi tm linh cha c iu phc thc y m to thnh. Nguyn nhn ci r ca
mi kh au l v minh, v do v minh nn c mt kin gii sai lm v bn cht ca vn
php, v xem bn thn t ng nh l mt thc th tn ti c lp. S v minh ny khin chng
ta phng i tnh trng ca vn php, v gy to nn s phn bit gia ta v tha nhn. Nhng
iu y s mang n cc kinh nghim ca s ham mun, ca s sn hnv kt qu a n l
loi hnh vi tiu cc. Chng cng sn sinh ra tt c nhng kh au ngoi mun cho chng
ta. Nu khng mun kh th ta th nhn nh xem, s dit kh c kh thi chng? Nu v minh
khin ta vng chp bn ng l mt thc sai lm th vn c th trnh c bng cch sa i s
sai lm y. C th t c iu ny bng cch khi pht ngay chnh trong ni tm chng ta mt
loi tr hu c th thu trit c sc i lp trc tip ca tm thc, l mt loi tu gic c th
thu trit c rng khng h c mt bn ng ni ti tht s hin hu; v hai l mt trng thi
tm thc trc nhn c s vng mt ca mt loi bn ng nh vy-th s chp ch t vo bn ng
theo nh s l gii lc u rt chc chn v vng mnh. Tuy nhin, v l mt cch thun l.
Cn c mt hnh thi ni tm khc na, l s thu trit v ng, dng nh rt yu t vo gia
k u tin nhng n li rt thun l. Sm mun g th tu gic c kh nng l gii c v ng
cng chim th thng phong. vo giai k tin khi, chn l c th khng c r rng cho
lm nhng khi ta tin gn n chn l hn, th chn l cng dn d tr thnh t chng. Nhng g
sai quy giai on tin khi ta h rt linh hot v vng chc; nhng kt cuc khi ta thm xt
cng k lng bao nhiu th n tr nn mng manh cn ct hn cui cng a dn n tan r.

Phin no khc vi tm thc, n khng phi l mt phn ca bn tnh ch yu ca ni tm. V d

nh: c ngi tnh nt rt nng ny nhng cng c lc tm bnh kh ha. Mt ngi c tnh tnh
rt nng ny cha hn l s trng k sn gin. V th, khi nhng trng thi tm thc phin no
nh sn hn v dc vng tri dy trong ta, chng rt d di v mnh m. Nhng, nu ta thc
c th khng bao gi c trng hp l cc trng thi tm thc ny tip tc hin din. Mt s
tht khc na l, ta khng th c hai trng thi tm l i lp ng lc i vi mt vt th; ging
nh i vi ngi no ta khng th va c lng hn th su xa, va c lng bi mn nng nn
c.

C rt nhiu trng hung khc nhau ngay chnh trong tm t chng ta; c nhng trng hung v
cng vi t nh nhim, c mt s tiu cu v mt s tch cc. Chnh ngay trong chnh tri lng
cc m ta pht hin rt r rng l cng nng cao v gia tng s quen thuc i vi bn ny th
s chp cht vo mt bn kia cng tr nn yu t i. Do vy, nhng nhim v phin no ngay
chnh trong tm chng ta u c th tr kh c. Kinh nghim ca chng ta chng minh rng
c mt s ngi tht s rt nng tnh v d b khch ng lc tr tui, nhng tr nn rt n
ha v sau. iu ny chng t khi tm tnh chng ta quen thuc vi tnh thng v lng bi mn
rng ln bt tn, th sc mnh ca s phn n s dn dn gim thiu.

Nh chng ta thy v hiu rng tt c mi kinh nghim trong lun hi u vn c bn cht

kh au, do vy chng ta nn pht nguyn mt cch chn thnh cu c gii thot. Do
nguyn lc thc y, chng ta phi tin vo con ng tam hc: Gii, nh, Hu[14]. Trong tam
hc, thuc gii c th tiu tr c phin no l tr hu hiu bit v v ng. Hng n mc ch
, u tin phi cn ly tm linh n nh, chuyn ch lm nn tng; m tm linh chuyn ch c
c do nh da vo s tr gii thanh tnh. V th, chng ta cng cn phi tr gii thanh tnh.
giai on s khi, u tin hng u cn phi lm, l vic tr gii, v tr gii l vic v cng
cn thit cp bch.

Ngi Tsong Kha Pa dy rng, chnh nim[15] l nn tng cho ton th gio php ca Pht.
tr gii thanh tnh, nng lc chnh tri (hiu bit chn chnh) v nim tr (an tr trong chnh
nim) l iu cn phi c. i vi nam chng v n chng ti gia, s tr gii thanh tnh tit
ch trnh phm vo thp c nghip l nn tng ca s tu hnh nhm hng n con ng gic
ng gii thot. Nu chng ta khng suy xt nhng iu cn thit, thc tin, nh tr gii m ch
tm kim cc phng thc tu hnh phc tp th s tu hnh ca chng ta ch n thun gi di ch
khng tht s nghim cn chn chnh. Tu tp tam hc, chng ta nn truy cu mt s thnh tu
gii thot, khng nhng cho chnh mnh m cn ng thi cho khp mun loi.

Kinh sch dy, thn ngi l hnh thc tt nht tu hnh Pht php v n lc chm dt lun
hi. Ngay vi thn ngi, cuc i ca nhng c s ti gia cng thng b vng bn vo loi
vn nn, loi phin toi. V vy cc sinh hot th tc m h b vng bn vo thng khng
gip ch g hiu cho s tu tp hnh tr ca h. Cn cuc i ca ch v tng ni th thng c
xem nh gip cho s tu hnh c v cng d dng chm dt lun hi. Ngi Tsong Kha Pa
dy rng: Nu bn l mt tng s hay mt n tu ri th ch nguyn dn thn vo i sng xut
gia s c kin nh hn khi t duy n cc khuyt im v cc bt tin ca i sng ti gia,
cng cc u im v s thun li ca i sng xut gia. Li t duy nh vy, s lu vo tn cng
tm khm ca bn nhng du n su m ca thin nghip ri mt ngy no s bin thnh
nhng c duyn a dn bn hng n cuc sng ct la thn cho d hin nay bn vn cha dt
khot la chn con ng xut gia ny. Trong cuc sng th tc, nu qu giu c sung mn th
i bn s ngp trn bi nhiu vn nn v u lo bo ton sn nghip; nu ngho kh th cuc
i bn s ch ton l bi chi nhm tm k sinh nhai. C nhiu ca ci vt cht v vn khng
tri tc (bit ); y khng phi l th thc sng ca mt tng nhn hay mt ni s. Tng v ni
khng nn dnh lu n cc thng v bun bn tr phi b sa vo vng n nn. Lm thng mi
v dn thn qu nhiu vo cng cuc quyn gp ti chnh khi bn c y lng thc d
phng ri cn phi tht s x b. Nu bn khng c li sng tu hnh vi lng khim cung v tm
tnh bit th qu tht chng c chi sai khc gia ngi ti gia v ngi xut gia, ngoi tr
ch l mt dng v b ngoi vi s khc bit ca o qun.

C mt v tng nhn n t Cam an T (Gandenmonastery), ngi l mt v thin s tu hnh rt

nghim tc. Ngi lp nguyn l khng bao gi sng di mt mi nh, v ngi tu hnh nh
th t rt nhiu nm qua. Ngi ni vi ti rng c mt ngy n khi ngi ang tnh ta th mt con
rn b ngang mt ngi v nhn chm ch vo ngi. V thin s nhn tr li con rn v bt
u ni mt t php ng vi n. Ti cm thy kh thch th v dng nh l v thin s ang
truyn php cho rn. Ngi ni vi ti, rn nhn ng mt hi lu ri t t b i mt cch m .

Tnh cch quan trng ca gii lut c c Pht ch thn nhn mnh v khai th. Khi c
Pht ang nhp Nit Bn, ngi c vn hi: ai s tha k ngi v Ngi dy rng gii lut
s l hng o v l v thy ca ton th gio php Pht gio. Ngi xng tng rng gii lut
chnh l ngi k v ngi.

c th khc phc c s lng ly phin no, vn trng yu l phi bit t kim tm thc
mnh, v phi bit dnh u tin hng u t kim i vi nhng xc cm no mnh m hn.
V d: c ngi rt say m nhng khoi lc cm quan, c ngi rt nng tnh v c ngi rt
v minh v li bing. Bn phi t c t vn c tnh ca mnh v tm cch chin thng nhng tnh
t no si ni l liu nht. Nh cp t trc, bn cn phi tht s n lc chc chn rng
khng c li th nguyn no b vi phm c. Tuy vy, nu khm ph rng mnh vi phm mt
vi iu th nguyn, bn khng nn b qua m hn ht hy tc khc p dng nhng phng thc
cn thit khi phc li thanh lc chng. Khi thanh lc mt iu vi phm no bn phi lun
lun nh ngh v suy gm su xa trnh ng ti phm. Mang nim rng nhng vic ti lm
khng quan h g, bi v cho d vi phm li th cng c th khi phc tr li qu tnh rt nguy
him; iu ny chng khc no c ung thuc c v ngh rng s c cha khi.

Mt khi tri nhn c tnh cch trng yu ca s tr gii v ngh n bit bao an lc yn bnh
nu bn c th tr kh mi phin no; th nh gii thch t trc, bn cn phi trc tin nhn
chn ring r tng loi phin no. Mt khi nhn chn c chng ri, hy suy gm n tnh
cht tn ph, hy hoi ca chng, v sau p dng chnh nim v nng lc chnh tri. i vi
nhng loi phin no cng mnh m v cng l liu bao nhiu th cng phi chng c phn
khng ngay tc khc, ging nh dng ba st p tan nhng vt nhn. Nu bn ch n thun
b mc chng th chng s tht s gy tn hi cho chnh bn v cho c ngi khc na. Phin
no dng nh rt mnh m nhng nu phn tch k cng th phin no khng thc s uy mnh
nh vy. C ln ti vn th mt trong nhng thng s ca ti, phin no c thc s yu t
chng v i khi chng dng nh bc khi rt mnh. Ngi p: phin no yu lm v bn u
cn n v kh nguyn t tiu dit chng u. V ti khi s hiu r ngi.

Tt c nhng g ta cn c chin thng phin no mt cch v vang l ch cn c ch v s

kin tr c gng. nh bi k ch phin no, i l cn phi c thi thch hp. Trng thi
tm linh ca chng ta rt quan trng n ni ngi Thng S n Tch Thin mi khi gp bt
c ai, cu hi u tin Ngi nu ln l Hm nay tm a ngi c lng thin khng? Bn c
th nh bi k ch thng thng mt ln, nhng chng vn c th phi hp tr li v tn cng
tip tc. Nhng mt khi phin no b tiu tr ri th chng khng cn cch no c th ti pht
li.

Bt c s liu ng no m bn t c t vic tu tr Pht php cng u cn c thm nh v

xt on da trn c bn rng l v chng tin tng gn b ca bn i vi lut tc nghip bo
tng trng; v v th phi chng s tr gii ca bn tr nn thanh tnh v nng lc ca nhng
phin no nh v minh, sn hn v tham dc gim ngay chnh trong t thn ca bn? Nu xt
thy do bi tu hnh m bn hon mn sa i tm thc mnh v vt qua c mt vi
biu tng chnh yu ca phin no nh l sn hn, v minh v dc cu th qu tnh l mt
thnh tu to ln. Ngi Tch Thin dy rng: nhng v thng tnh anh hng l nhng v git
c ch th ca h, cha hn l anh hng bi v nhng ngi m h git sm mun g ri
cng s cht v h ch tht ra ang git cht cc thy ma thi. Nhng ngi no ang phn u
chng chi vi phin no m c kh nng tiu dit k ch y mi thc s l mt v anh hng
trong ngha ch thc ca danh xng vy.

Ghi ch:

[1] The four Noble Truths: T Diu hay T Thnh

[2] Cnh gii chn nh: reality

[3] Lo kh: suffering of aging.

[4] Bnh kh: suffering of illness

[5] T kh: suffering of death

[6] On tng hi kh:suffering of meeting with the unwanted

[7] i bit ly kh:suffering of having what we want taken away.

[8] Kh ca s bt nh: suffuring of uncertainty

[9] nim chn ght gm tm: sense of aversion

[10] Lun hi:samsara

[11] Kh v khng bit tha mn: uffering of lack of contentment

[12] Hoi kh: the suffering of change

[13] Hnh kh: the suffering of pervastive conditioning

[14] Con ng tam hc, Gii, nh, Hu: The path of the three trainings: training of morality,
concentration, wisdom.

[15] Chnh nim: mindfulness

Trich: HNG N CON NG GII THOT

Nguyn Tc: THE WAY TO FREEDOM
Tc gi: C AT LAI LAT MA 14
Dch gi: NGUYN THY PHNG