DIPLOMSKI RAD

Meunarodni ekonomski odnosi u svjetskoj privredi

Mentor: Student:

REZIME
Meunarodni odnosi su najira oblast u kojoj djeluju razni subjekti (drave, meunarodne organizacije,
preduzea, transnacionalni politiki i vjerski pokreti i sl.), u kojem se manifestuju njihovi razliiti,
sukobljeni ili paralelni, interesi i veze koje se izmeu tih subjekata uspostavljaju. Privredna aktivnost i
veze koje se uspostavljaju zbog trgovine, gdje se novac koristi kao sredstvo razmjene, su najbolji naini
da e ti interesi sagledaju i otkriju, a veze izmeu subjekata objasne. Zbog toga su meunarodni
ekonomski odnosi znaajan dio ukupnih meunarodnih odnosa.

Odavno je otkirvena povezanost izmeu ekonomske aktivnosti, pogotovo meunarodne trgovine,

meunarodne politike. Svaki subjekat u meunarodnim odnosima ima svoju strategiju kojom nastoji da
ostvari svoje interese, i ta se strategija naziva spoljna trgovina.

SUMMARY

2
International relations are the widest area in which they operate by various parties (states, international
organizations, enterprises, transnational political and religious movements, etc.), In which they
manifest their various, conflicting or parallel, interests and connections between these entities are
established. Economic activity and the links that are established for trade, where the money is used as a
medium of exchange, are the best ways that these interests will observe and discover a connection
between the subjects explain. Therefore, the international economic relations an important part of the
overall international relations.

It has long been found by the connection between economic activity, especially international trade,
international politics. Each entity in international relations has a strategy that seeks to achieve its own
interests, and this is a strategy called foreign trade.

SADRAJ

UVOD...............................................................................................................................4

3
1. MEUNARODNI ODNOSI.......................................................................................5
1.1 Obim i struktura.......................................................................................................5
1.2. Specijalizacija i komparativna prednost...............................................................11
2. VLADA I TRGOVINA..............................................................................................12
2.1 Smetnje trgovini i subvencije................................................................................12
2.2 Trokovi drutvu....................................................................................................13
3. MULTILITERALNI TRGOVINSKI SPORAZUMI.............................................14
3.1 Uzajamni Trgovinski sporazum.............................................................................15
3.2 Opti sporazum o carinama i trgovini....................................................................15
3.3 Svijetska trgovinska organizacija..........................................................................16
3.4 Evropska unija.......................................................................................................17
3.5 Sjevernoameriki sporazum o slobodnoj trgovini.................................................18
4. GLOBALNA KONKURENCIJA.............................................................................19
4.1 Trgovina BiH i Hrvatske prije proirenja EU........................................................21
Zakljuak........................................................................................................................23
Literatura.......................................................................................................................24

4
UVOD

Kamperi u divljini, kao da misle da su "ostavili svijet iza sebe," ali, oni nose svijet na svojim
ramenima. Vei dio njihove opreme je uvezena, iz vajcarske-noevi, kabanice iz June Koreje, kamere
iz Japana, aluminijumski lonci iz Engleske, vree za spavanje iz Kine, i kompasi iz Finske. tavie, oni
se mogu voziti u japanskoj Toyoti ili njemakom BMV-u, piti kafu iz Brazila ili jesti banane iz
Hondurasa.

Meunarodna trgovina i globalna ekonomija utiu svakodnevno na sve nas, da li kampujemu u prirodi,
vozimo svoje automobile, sluamo muziku, ili smo na poslu. Mi ne moemo da "ostavimo svijet iza
sebe" jer smo upleteni u globalnu mreu ekonomskih odnosa-prometu roba i usluga, multinacionalnih
korporacija, drugih poduhvata izmeu firmi u svijetu i veza svijetskih finansijskih trita. Internet je
toliko kompleksan da je teko odrediti ta jeste ili nije ameriki proizvod. Npr. finska kompanija
posjeduje Vilson Sportsku opremu, vajcarska kompanija posjeduje Gerber djeiju hranu a korporacija
June Afrike posjeduje Miler Breving, Krajsler PT Cruiser je sklopljen u Meksiku. Mnogi "US"
proizvodi kao to su Boing avioni sadre brojne komponente iz inostranstva, i obratno, mnogi "strani"
proizvodi kao to su Erbas avioni sadre brojne djelove amerike proizvodnje.

Sjedinjene Amerike Drave su privredno najjaa zemlja u svijetu. Procjene 2005. godine govore da
bruto drutveni proizvod po glavi stanovnika u SAD iznosi 41.800 amerikih dolara. Privreda se odvija
po kapitalistikom sistemu, ali postoje i socijalni programi, kao to su Mediker, Medikejd i Soal
sekjuriti. Ovi programi nisu jednako sveobuhvatni u poreenju sa slinim programima u veini drugih
privredno razvijenih drava. Valuta Sjedinjenih Amerikih Drava je ameriki dolar koji takoe slui
kao valuta u nekim drugim zemljama svijeta, poput Ekvadora. Dionike berze Sjedinjenih Amerikih
Drava su vani pokazitelji stanja svijetske privrede.

Najvei trgovinski partner Sjedinjenih Drava je Kanada. Ostali meunarodni partneri su Meksiko,
Evropska unija, Japan, Indija i Juna Koreja. Trgovina sa Kinom je takoe vrlo znaajna. Sjedinjene
Drave su tree najpopularnije odredite svijetskih turista, odmah nakon Francuske i panije.

1. MEUNARODNI ODNOSI

5
Nekoliko ekonomskih tokova vezu ameriku privredu i ekonomije drugih zemalja. Kako je
identifikovano u slici 1, ovi tokovi su:

Tokovi proizvoda i usluga ili jednostavno trgovinski tokovi Sjedinjenih Drava, izvoz roba i usluga
drugim dravama i uvoz robe i usluga od njih.
Tokovi kapitala i radne snage, ili jednostavno tokova resursa. Amerike firme otvore proizvodni
objekt u stranoj zemlji, kao i strane firme to otvore proizvodne pogone u Sjedinjenim Dravama.
Radna snaga takoe fluktuira meu dravama. Svake godine veliki broj stranaca emigrira u Sjedinjene
Drave a neki Amerikanci presele u druge zemlje.
Tokovi informacija i tehnologije. Sjedinjene Drave razmenjuju informacije sa drugim dravama o
amerikim proizvodima, cjenama, kamatnim stopama, kao i mogunostima za ulaganja isto tako
primaju takve informacije iz inostranstva. Firme u drugim zemljama koriste tehnologiju stvorenu u
Sjedinjenim Dravama, a ameriki biznis ukljuuje tehnologije razvijene u inostranstvu.
Finansijski tokovi. Novac se prenosi izmeu Sjedinjenih Drava i drugih zemalja za razne svrhe, na
primer, plaanje uvoza, kupovinu inostranih sredstava, plaanje kamate na dug, kao i pruanje strane
pomoi.

1.1 Obim i struktura

Tabela 1 ukazuje na znaaj svijetske trgovine za Sjedinjene Drave i inostrane zemlje. Mnoge zemlje,
sa ogranienim resursima i ogranienim domaim tritem, ne mogu efikasno proizvoditi raznu robu
koju njihovih graani ele. Dakle, oni moraju da uvezu robu iz drugih zemalja. To, zauzvrat, znai da
moraju da izvezu ili prodaju u inostranstvu, neke od svojih proizvoda. Za takve zemlje, izvoz moe da
se kree od 25 do 50 odsto ili vie u odnosu na bruto domaeg proizvoda (BDP) - trina vrednost svih
dobara i usluga proizvedenih u jednoj ekonomiji. Druge zemlje, Sjedinjene Drave, na primer, imaju
bogate i raznovrsne osnovne resurse i veliko unutranje trite. Iako je ukupan obim trgovine ogroman
u Sjedinjenim Dravama, to predstavlja manji procjenat BDP-a nego to je to u velikom broju drugih
drava.

6
SLIKA 1. Meunarodne veze. Amerika ekonomija je isprepletena sa drugim nacionalnim ekonomijama kroz tokove roba i
usluga (trgovinske tokove), tokove kapitala i radne snage, tokove informacija i tehnologija, kao i finansijskih tokova

TABELA 1 Izvoz robe i usluga, u procentima BDP-a, u nekim zemljama, 2005.god.

Zemlja Izvoz robe i usluga, u procentima

BDP-a
Belgija 87
Holandija 71
Juzna Koreja 44
Nemaka 40
Kanada 38
Novi Zeland 28
Italija 27
Francuska 26
Velika Britanija 26
panija 25
Japan 13
Sjedinjena Amerike drave 11

Izvor: Grupa autora iz MMF-a, International Financial Statistics, 2006.1

Za SAD i za cijeli svijet obim meunarodne trgovine je u porastu u odnosu na njihove BDP. Na slici
5,2 se vidi znaajan uporedni rast uvoza i izvoza u nekoliko proteklih decenija.

1
McConnell, Campbell R. Macroeconomics : principles, problems, and policies / Campbell R.
McConnell, Stanley L. Brue. 17th ed. Str.85
7
Source: Bureau of Economic Analysis. Data are compiled by the authors from the national income accounts and

Grafikon pokazuje brz rast amerikog izvoza i uvoza robe i usluga u procentima BDP-a. Izvoz SAD je
bio 11 a uvoz 16 odsto BDP-a, u 2005.god.2

SAD sada ima smanjeni procjenat ukupne svijetske trgovine. 1950.god. ona se kretala oko jedne treine
ukupnog svijetskog izvoza, danas je to oko jedne osmine. Svijetska trgovina je brzo poveana i za
druge nacije vie nego to je za Sjedinjene Drave. Meutim, u smislu apsolutne koliine uvoza i
izvoza, Sjedinjene Drave su i dalje vodea nacija u svijetu trgovine.

Zavisnost - SAD gotovo u potpunosti zavisi od drugih zemalja to se tie banana, kakaoa, kafe, zaina,
aja, sirove svile, nikla, kalaja, prirodne gume, i dijamanata. Uvezene robe konkuriu amerikoj na
mnogim domaim tritima: japanske kamere i automobili, francuska i italijanska vina, i vajcarske i
austrijske skije su neki od primera. ak i "velika ameriki razbibriga" bejzbol zavisi od uvoznih
rukavica i loptica.
Naravno, svijetska trgovina je dvosmerna ulica. Mnoge amerike industrije se oslanjaju na strana
trita. Skoro svi segmenti poljoprivrede SAD se oslanjaju na prodaju u inostranstvu, na primer, izvoz
pirina, penice, pamuka, duvana i variraju od jedne etvrtine do vie od polovine ukupne proizvodnje
ovih useva. US Computer, hemijska industrija, poluprovodnici, avioni, automobil, maine alatke, i
rudarska industrija(ugalj),

Trgovinski obrasci:

2
McConnell, Campbell R. Macroeconomics : principles, problems, and policies / Campbell R.
McConnell, Stanley L. Brue. 17th ed. Str 86.
8
 Sledee injenice e vam dati pregled amerike meunarodne trgovine:

trgovinski deficit nastaje kada je uvoz vei od izvoza. Sjedinjene Drave imaju trgovinski deficit u
robi. Godine 2005, ameriki uvoz robe premaio je ameriki izvoz za 782 milijardi dolara.
trgovinski suficit nastaje kada je izvoz vei od uvoza. Sjedinjene Drave imaju trgovinski suficit u
oblasti usluga (kao to su usluge prevoza i finansijske usluge). Godine 2005, ameriki izvoz usluga
premailo je ameriki uvoz usluga za 58 milijardi dolara.
SAD uvozi priblino iste kategorije robe koja se izvozi, posebno, automobile, kompjutere,
poluprovodnike, i telekomunikacionu opremu (vidi tabelu 2).
Kao to pokazuje tabela 5,3, priblino polovina amerikog izvoza i uvoza je sa drugim industrijski
razvijenim zemljama. Ostatak je sa zemljama u razvoju, ukljuujui i lanice Organizacije zemalja
izvoznica nafte (OPEK).
Kanada je Sjedinjenim Amerikim Dravama kvantitativno najvaniji trgovinski partner. U 2005, 24
% amerikog izvoza je bio u Kanadu, koji je zauzvrat obezbedio 17 odsto amerikog uvoza robe (vidi
tabelu 3).
SAD imaju znaajan trgovinski deficit sa Kinom i Japanom. U 2005., uvoz robe iz Kine premauje
izvoz u Kinu za $ 202 milijardi dolara, dok uvoz roba iz Japana premauje izvoz u Japan za 85 milijardi
dolara (vidi tabelu 3).
zavisnost SAD-a o nafti se ogleda u trgovini sa lanicama OPEC-a. Godine 2005, Sjedinjene Drave
uvoze $ 125 milijardi dolara robe (uglavnom nafte) iz zemalja lanica OPEK-a, dok je izvoz $ 31
milijardi dolara robe u te zemalje (videti tabelu 3).
U smislu obima, najznaajniji ameriki izvoz usluga ostvaruju ameriki avio prevoznici.
TABELA 2 SAD Izvoz i uvoz robe po podrujima, 2005 *
Exports to Value, Percentage of Imports from Value Percentage of
Billions of Dollars Total Billions of Dollars Total
Industrial countries $483 54 Industrial countries $ 770 46
Canada $212 24 Canada $297 77
Japan 53 6 Japan 738 8
European Union 183 20 Western Europe 308 78
Australia 15 2 Australia 7 7
Other 20 2 Other 26 2
Developing countries 410 46 Developing countries 904 54
Mexico 120 13 Mexico 777 70
China 42 5 China 244 75
OPEC countries 31 4 OPEC countries 725 7
Other 217 24 Other 364 22
Total $893 700 Total $7674 700

* Podaci su na meunarodnim transakcijama (platni bilans), osnovni

iskljuujui vojne poiljke.
Izvor: Survey of Current Business, April 2006..

Finansijski odnosi

Meunarodna trgovina zahteva sloene finansijske veze meu narodima. Kako zemlja kao to su
Sjedinjene Drave dobijaju vie robe nego to je daju drugim zemljama? Kako Sjedinjene Drave
9
finansiraju trgovinski deficit, kao to je njihov deficit robe i usluga od $ 724 milijardi u 2005? Odgovor
je bio zaduivanje kod stranih zemalja ili prodaje nepokretnosti (na primer, fabrika, nekretnina).
Sjedinjene Drave su najvei dunik stranih svijetski fondova. tavie, nacije sa kojima Sjedinjene
Drave imaju veliki trgovinski deficit, kao to su Japan, esto "recikliraju svoj viak dolara"
kupovinom amerikih nepokretnosti.

Brz porast trgovine - Nekoliko faktora utiu na brz rast meunarodne trgovine od Drugog svijetskog
rata na ovamo.

Saobraajna Tehnologija

Visoki trokovi transporta su prepreka za bilo koju vrstu trgovine, naroito meu trgovcima koji su
udaljeni jedan od drugog. Meutim, poboljanja u saobraaju podstiu razvoj svijetske trgovine. Avioni
sada prevoze terete male teine ali velike vrednosti kao to su dijamanti i poluprovodnici, brzo iz jedne
zemlje u drugu. Sada se rutinski prevozi nafta u velikim tankerima, znaajno smanjujui trokove
transporta po barelu. ito se prevozi na moderan i efikasan nain u silosima na brodovima. Prirodni gas
protie kroz cevovod velikog prenika od zemlje izvoza u zemlje uvoznice-na primer, od Rusije do
Nemake i iz Kanade u Sjedinjene Drave.

Komunikaciona tehnologija

Dramatina poboljanja u tehnologiji komunikacija povoljno utie na razvoj svijetske trgovine.

Kompjuteri, internet, telefoni i faks (faksimil) sada direktno povezuju trgovace irom svijeta, to
omoguava izvoznicima pristup prekomorskim tritima. Distributer u Njujork moe dobiti
veleprodajnu cenu na 1000 pletenih korpi na Tajlandu istom brzinom kao i kotaciju na 1000 laptop
raunara u Teksasu. Novac se kree oko svijeta u treptaju oka. Devizni kurs, cjene akcija, kamatne
stope blicnu na raunarskom ekranu gotovo istovremeno u Los Anelesu, Londonu i Lisabonu.

Opti pad Tarifa

Tarife su akciza (obaveze) na uvozne proizvode. Imale su svoje uspone i padove tokom godina, ali od
1940 su generalno pale. Pogled na slici 5,5, pokazuje tarife SAD-a kao procjenat uvoza (koje su
obavezne) sada su oko 5 odsto, to je pad od 37 odsto u odnosu na 1940. Mnogi narodi i dalje
odravaju barijeru za slobodnu trgovinu, ali, u proseku, cjene su znatno pale, ime se poveava
meunarodna trgovina.

Uesnici u meunarodnoj trgovini

10
Svi narodi svijeta uestvuju u izvesnoj meri u meunarodnoj trgovini.

Od ukupnog obima u svijetskoj trgovini na vrhu su Nemaka, SAD, Kina i Japan. U 2004 te etiri
zemlje su zajedno ostvarile izvoz od $ 2,9 triliona. Zajedno sa Nemakom, ostalie zapadnoevropskie
zemlje, kao to su Francuska, Britanija i Italija su najvei izvoznici i uvoznici. Sjedinjene Drave,
Japan i zemlje zapadne Evrope takoe ine srce finansijskog sistema u svijetu i obezbeuju sedite za
veinu velikih svijetskih multinacionalnih korporacija-firmi koje imaju znaajne proizvodne i
distributivne aktivnosti u drugim zemljama. Primeri takvih firmi su Unilever (Holandija), Nestle
(vajcarska), Coca-Cola (SAD), Bajer Hemikalije (Nemaka), i Mitsubishi (Japan).

Novi uesnici

Novi uesnici od velikog znaaja su stigli na scenu svijetske trgovine. Kina, sa svojim poveanim
oslanjanjem na trini sistem i njegove reintegracije u Hong Kongu, je glavni trgovac. Od kad je Kina
zapoela reforme 1978.god., njen godinji rast proizvodnje je u proseku 9 procjenata (u poreenju sa
oko 3 odsto u SAD). U ovom izuzetnom porastu, Kina ukupnu proizvodnju skoro udvostruuje svakih
8 godina! Ekonomski rast je pratio porast izvoza i uvoza. U 1990 Kineski izvoz je oko 60 milijardi
dolara. U 2005 je skoro 762 milijardi dolara, oko jedne petine izvoza Kine je u Sjedinjene Drave.
Takoe, Kina znaajno privlai strane investicije ($ 60 milijardi u 2005, a vie od 1 triliona dolara u
1990). U stvari, Kina je postala broj jedan destinacija za strana ulaganja u svijetu.

Ostale azijske privrede su takoe aktivni trgovci. Konkretno, Singapur, Juna Koreja i Tajvan su veliki
izvoznici i uvoznici. Iako su ove tri ekonomije iskusile ekonomske tekoe u 1990-ih, njihov
kombinovani izvoz vei je od Francuskog, Velike Britanije, odnosno Italije. Druge privrede jugoistone
Azije, posebno Malezija i Indonezija, takoe su proirile svoju meunarodnu trgovinu.

1.2. Specijalizacija i komparativna prednost

S obzirom na prisustvo otvorene ekonomije-koja ukljuuje meunarodni sektor Sjedinjene Amerike

Drave proizvode vie odreene robe (izvoz), a manje druge robe (uvoz) nego to bi inae. Tako se
SAD pomeraju vie izvozu radne snage i drugih industrijskih resursa negu ka uvozu. Na primer,
Sjedinjene Drave koriste vie resursa za proizvodnju komercijalnih aviona i proizvodnju ita a manje
za automobile i odeu. Zato se postavlja pitanje: "Da li smene resursa poput ovih imaju ekonomski
smisao? Da li oni poveavaju ukupnu ameriku proizvodnju, a time i ameriki ivotni standard?"

Odgovor je potvrdan. Specijalizacija i meunarodna trgovina poveavaju produktivnost nacionalnih

resursa i dozvoljava veu ukupnu proizvodnju nego to bi inae bilo mogue. Ova ideja nije nova,
Adam Smit je to rekao jo 1776:

11
To je maksima svakog mudrog domaina, nikada ne pokuavaj da kod kue napravi ono to e
kotati vie nego da kupi. Kroja ne pokuava da napravi svoje cipele, on ih kupuje od obuara.
Obuar ne pokuava da napravi svoju odeu, zato angauje krojaa.

2. VLADA I TRGOVINA

I ako drava ima korist od specijalizacije i meunarodne razmene, vlade ipak ponekad pokuavaju da
ogranie slobodan protok uvoza ili podsticanje izvoza. Koje vrste barijera svijetske trgovine vlade
mogu graditi, i zato bi one to radile?

2.1 Smetnje trgovini i subvencije

Postoje etiri sredstva pomou kojih vlada najee ometa slobodnu trgovinu:3

3
Bjeli P., Ekonomika munarodnih odnosa., Beograd., 2003., str.58
12
 Zatitne cjene su akcizni porezi ili carina odreena na uvezenu robu. Zatitne tarife su
dizajnirane da tite domae proizvoae od strane konkurencije. One ometaju slobodnu trgovinu tako
to izazivaju rast cjena uvezene robe, ime se menja tranja prema domaim proizvodima, npr. akcize
na uvozne patike, domae patike ine atraktivnijim za potroae.
Uvozne kvote su ogranienja na koliine i vrednost pojedinih stavki koje mogu biti uvezene.
Kada je kvota "ispunjena", dalji uvoz proizvoda koji je na kvoti je onemoguen. Uvozne kvote su
efikasnije od tarifa u usporavanju meunarodne trgovine. Sa tarifama, proizvod moe i dalje da se
uvozi u velikim koliinama, sa kvotama za uvoz, meutim, sav uvoz je zabranjen kada je kvota
popunjena.
Nontariff barijere (i, implicitno, nonquota barijere) su optereujue za licenciranje zahteva,
nerazumne standarde koji se odnose na kvalitet proizvoda, ili jednostavno birokratija u carinskim
procedurama. Neke vlade nalau da uvoznici strane robe dobiju licence a onda ograniavaju broj
izdatih licenci. Iako mnoge zemlje paljivo ispituju uveene poljoprivredne proizvode da bi spreili
irenje potencijalno tetnih insekata, neke zemlje koriste duge naine da sprijee uvoz.
Izvozne subvencije sastoje se od plaanja Vlade domaim proizvoaima za izvoz robe.
Smanjenjem trokova proizvodnje, subvencije proizvoaima omoguavaju da naplauju nie cjene i
na taj nain da prodaju vie izvozne robe na svijetskom tritu. Dva primera: neke evropske vlade daju
velike subvencije Erbas industriji, tj. evropskim firmama koje proizvode komercijalne avione, da bi
pomogli Erbas-u u takmienju protiv amerike firme Boing. Sjedinjene Drave i druge zemlje
subvencioniu domau poljoprivredu da poveaju domae zalihe hrane. Takve subvencije su sputene
trine cjene hrane i imaju vetaki smanjene izvozne cjene poljoprivrednih proizvoda.

Zato Vlada intervenie u trgovini? Nerazumevanje koristi od trgovine

To je opte prihvaeni mit da je najvea korist od meunarodne trgovine vea domaa zaposlenost u
izvoznom sektoru. Ovo shvatanje sugerie da je izvoz "dobar", jer on poveava zaposlenost domaih
radnika, dok je uvoz "lo" jer ljude kod kue liava radnih mesta. Zapravo, prava korist od
meunarodne trgovine je opti porast proizvodnje dobijene kroz specijalizaciju i razmenu. Narodi
mogu potpuno da koriste svoje resurse, ukljuujui i rad, sa ili bez meunarodne trgovine.
Meunarodna trgovina je, meutim, omoguila drutvu da koristi svoje resurse na naine koji
poveavaju ukupnu proizvodnju i samim tim njihovo ukupno blagostanje.

Narodu ne treba meunarodna trgovina da radi na svojim mogunostima proizvodnje. Zatvorene

(nontrading) nacionalne ekonomije mogu da imaju punu zaposlenost, i bez meunarodne trgovine.

13
Meutim, kroz svijetsku trgovinu ekonomija moe da dostigne taku potronje koja je izvan
mogunosti domae proizvodnje. Dobit od trgovine je dodatni uinak dobijen iz inostranstva- dobijen
uvoz za manje trokove od cjene ako su proizvedene u zemlji.

2.2 Trokovi drutvu

Tarifa i kvota koriste domaem proizvoaua zatienih proizvoda, ali zato tete domaim potroaima,
koji moraju da plate vie od svijetske cjene za zatiena dobra. Oni takoe tete domaim firmama koje
koriste zatiena dobra kao ulaze u svojim proizvodnim procesima. Na primer, carine na uvozni elik bi
poveale cenu elinih nosaa, tako da tete firmi koje izgrauju velike zgrade. Takoe, tarifa i kvota
smanjuje takmienje u zatienim industrijama. Sa manjkom konkurentskih stranih proizvoaa,
domae firme mogu biti spore da se dizajniraju i implementiraju metode smanjenja trokova
proizvodnje i uvoenje novih ili poboljanih proizvoda.

3. MULTILITERALNI TRGOVINSKI SPORAZUMI I SLOBODNE

TRGOVINSKE ZONE

Kada jedna vlada uvodi prepreke za uvoz, zemlje izvoznica moe uzvratiti sa trgovinskim barijerama.
U takvom trgovinskom ratu, eskalacija tarifa moe uguiti svijetsku trgovinu i smanjiti svaije
ekonomsko blagostanje. Smoot-Havlei tarifni akt (Smoot-Hawley Tariff Act) iz 1930.god. je klasian
primer. Iako je taj in trebalo da smanji uvoz i podstie ameriku proizvodnju, uvoenje visokih tarifa
izazvalo je negativan uticaj pa su druge zemlje uzvratile sa podjednako visokim tarifama. Meunarodna
trgovina je pala, smanjenjila se proizvodnja i prihod svih drava.
Ekonomski istoriari se uglavnom slau da Smoot-Havlei tarifni zakon bio doprinos uzroku Velike
depresije. Svesne te injenice, drave su radile sa niim tarifama irom svijeta. Njihova potraga za
slobodnom trgovinom je potpomognuta monim domaim interesnim grupama: izvoznici roba i usluga,
uvoznici stranih komponenti koje se koriste u "domaem" proizvodu, kao i domai prodavci uvoznih
proizvoda koji snano podravaju nie tarife.

14
 Grafikon 5,5 pokazuje da su Sjedinjene Drave bile visoko-tarifna nacija dugim djelom svoje istorije,
dok su tarife generalno opale tokom proteklih pola veka u SAD-u.

FIGURE 5.5 U.S. tariff rates, 1860-2005. Historically, U.S. tariff rates have fluctuated. But beginning with the Reciprocal Trade Agreements Act of 1934, th

Source: U.S. Department of Commerce data.

3.1 Uzajamni Trgovinski sporazum

Uzajamnim Trgovinskim sporazumom iz 1934 je poela trend tarifa. Usmeren na smanjenje carina,
ovaj in je imao dve glavne osobine:4

Za pregovaranje je ovlaen predsednik SAD a da pregovara sa stranim dravama o

sporazumu koji e smanjiti postojee SAD tarife i do 50 odsto. Ova smanjenja su uslovljena akcijom
drugih drava da smanje tarife na ameriki izvoz.
Generalizovano smanjenje odreenih tarifnih smanjenja dogovoreno izmeu
Sjedinjenih Drava i drugih drava su generalizovane kroz najpovlaenije dravne-klauzule, koje
esto prate takve sporazume.

Ove odredbe predviaju da bi svaki pregovori sa bilo kojom drugom dravom naknadno rezultiralo
smanjenjem tarifa SAD, a primenjuje se podjednako na sve zemlje koje su potpisale prvobitni

4
Bjeli P., Ekonomika munarodnih odnosa., Beograd., 2003., str.88
15
sporazum. Dakle, ako Sjedinjene Drave ugovare smanjenje carina na rune satove iz, recimo,
Francuske, nie tarife SAD na uvoz francuskih satova se primenjuju i na uvoz drugih drava koje imaju
statusa najpovlaenije nacije, recimo, Japan i vajcarska. Na ovaj nain, smanjenje broja amerikih
tarifa e se automatski primeniti na mnoge drave.

3.2 Opti sporazum o carinama i trgovini

Zakon o slobodnoj trgovini uslovljavao je samo bilateralne (izmeu dve drave) pregovore. Njegov
pristup je proiren 1947 kada je 23 zemalje, ukljuujui Sjedinjene Drave, potpisalo Opti sporazum o
carinama i trgovini (GATT). GATT se zasniva na tri principa:5

(1) jednak, nediskriminatorski trgovinski tretman za sve zemlje lanice,

(2) smanjenje tarifa multilateralnim pregovorima, i
(3) eliminisanje uvozne kvote. U sutini, GATT-a obezbedio forum za pregovore smanjenja
trgovinskih barijera na multilateralnom osnovu meu dravama.

Od Drugog svijetskog rata, zemlje lanice su zavrile osam "rundi" pregovora GATT da smanje
trgovinske barijere. Osma runda pregovora poela je u Urugvaju 1986. Nakon 7 godina sloenih
diskusija, 1993.god izmeu 128 zemalja lanica postignut je novi sporazum. Sporazum Urugvajske
runde je stupio na snagu 1. januara 1995.god, a njegove odredbe su u fazama tokom 2005.

Prema ovom sporazumu, carine na hiljade proizvoda su eliminisane ili smanjene, sa ukupnim padom
tarifa za 33 odsto. Sporazum je takoe liberalizovao, pravilima Vlade, koje su u prolosti sputavale
globalno kao to su usluge reklamiranja, pravne usluge, turistike usluge i finansijske usluge. Kvote na
uvoz tekstila i odee su bile postepeno zamenjene tarifama. Ostale odredbe su redukovale:

- subvencije na poljoprivredne proizvode koje se plaaju farmerima i

- zatitu prava intelektualne svojine (patenti, igovi, autorska prava) protiv piraterije.

3.3 Svijetska trgovinska organizacija

Sporazum Urugvajske runde je uspostavio Svijetsku trgovinsku organizaciju (WTO) kao naslednika
GATT-je. Odluka o osnivanju STO postala je pravosnana nakon to je sporazum o prihvatanju i
pristupanju STO od 30.decembra 1994.god., potpisalo 76 zemalja uesnica Ministarske konferencije,
to predstavlja vie od potrebne dvotrecinske veine glasova neophodne da Sporazum o osnivanju STO
stupi na snagu. STO je otpoela sa radom 1. januara 1995.god. Sedite STO je u enevi. 6 Nekih 149

5
Bjeli P., Ekonomika munarodnih odnosa., Beograd., 2003., str.57
6
urica Acin: Meunarodni ekonomski odnosi, Pigmalion, Novi Sad 2007. str.259
16
nacija pripadaju STO, sa Kinom kao jednom od najnovijih lanica. STO nadgleda trgovinski sporazum
koji je postignut izmeu lanica i pravila o trgovinskim sporovima meu njima. Ona takoe prua
forume za dalje runde trgovinskih pregovora. Deveta i poslednja runda pregovora-Doha runda-bila je u
Dohi, Katar, krajem 2001. Pregovori su za cilj imali dalje smanjenje tarifa i kvota, kao i poljoprivredne
subvencije koje koe trgovinu.7

GATT i STO su pozitivne snage u trendu liberalizovanja svijetske trgovine. Trgovinska pravila koja su
dogovorile lanice obezbeuju jak i neophodan bedem protiv protekcionizma za posebne interesne
grupe u razliitim dravama.

3.4 Evropska unija

Zemlje su takoe traile smanje tarifa kroz stvaranje regionalne zone slobodne trgovine poznate i kao
trgovinski blok. Najdramatiniji primer je Evropska unija (EU), ranije poznata kao Evropska
ekonomska zajednica. Osnovana 1958, kao Zajedniko trite, 2003.god. EU ini 15 evropskih
zemalja: Francuska, Nemaka, Velika Britanija, Italija, Belgija, Holandija, Luksemburg, Danska, Irska,
Grka, panija, Portugal, Austrija, Finska i vedska. Godine 2004, EU proirila se sa 10 dodatnih
Evropskih zemalja: Poljska, Maarska, eka Republika, Slovaka, Litvanija, Letonija, Estonija,
Slovenija, Malta i Kipar.

EU trgovinski blok

EU je ukinula carine i uvozne kvote na skoro sve proizvode kojima se trguje izmeu drava lanica i
uspostavljen je zajedniki sistem tarifa koji se primenjuje na sve uveene robe iz zemalja van EU.
Takoe je liberalizovan protok kapitala i radne snage u okviru EU i stvorena je zajednika politika i po
drugim ekonomskim pitanjima od zajednikog interesa, kao to su poljoprivreda, transport, i poslovne
prakse.8

7
Babi, M. (1998): Makroekonomija, Zagreb: Mate., str.81
8
Bjeli P., Ekonomika munarodnih odnosa., Beograd., 2003., str.108
17
EU je sada jak trgovinski blok: to je grupa zemalja sa zajednikim identitetom, ekonomskim
interesima, i poslovnom praksom. Stvaranjem EU je za Evropu postignuto ono to su SAD ostvarile
zakonskim zabranama na tarife od strane pojedinih drava: poveanje regionalne specijalizacije, veu
produktivnost, vea proizvodnja i bri ekonomski rast. Slobodnim protokom robe i usluga su stvorena
velika trita za industriju EU. Rezultat ekonomije proizvodnje velikih razmera je da su ove industrije
postigle mnogo nie cjene nego to su mogle postii na svom malom, jednonacionalnom tritu. Efekti
uspeha EU na drave koje nisu lanice, kao to su Sjedinjene Drave, su meoviti. Miran prosperitet
EU ini sve svoje lanove bolje kupce za ameriki izvoz. Ali su amerike i firme drugih zemalja koje
nisu lanice EU suoene sa carinama i drugim barijerama koje im oteavaju da se takmie protiv firme
u okviru trgovinskog bloka EU. Na primer, automobil proizveden u Nemakoj prodaje se u paniji ili
Francuskoj bez carina, dok za automobile iz SAD-a i Japana to nije sluaj. Na taj nain SAD i japanska
preduzea imaju ozbiljan nedostatak.

Dajui preferencije zemljama u okviru svojih slobodnih zon, trgovinski blokovi kao to je EU, imaju
tendenciju da smanje trgovinu njihovih lanova zemalja koje nisu lanice EU. Dakle, svijet gubi neke
prednosti potpuno otvorenog globalnog trgovinskog sistema. Eliminisanje ovih nedostataka je bio jedan
od motiva za liberalizaciju globalne trgovine preko Svijetske trgovinske organizacije. Ta liberalizacija
vai jednako za sve nacije koje pripadaju Svijetskoj trgovinskoj organizaciji.

Evro - Jedno od najznaajnijih dostignua u EU bilo je osnivanje tzv. Eurozone u ranim 2000-im.
2006.god.12 lanica EU koristi evro kao zajedniku valutu. Velika Britanija, Danska i vedska se nisu
opredelili za zajedniku valutu, bar za sada, ali, jesu Francuska, Nemaka, Italija i druge drave u evro
zoni.

Ekonomisti oekuju da e evro tokom vremena da podigne ivotni standard lanova Euro zone. Usled
prestanka razmene valute, evro e poboljati slobodan protok robe, usluga i resursa izmeu lanova
evro zone. On e takoe omoguiti korisnicima i preduzeima da porede cjene izvoza i uvoza, i to e
poveati konkurenciju, smanjiti cjene, i trokove.

3.5 Sjevernoameriki sporazum o slobodnoj trgovini

Godine 1993. Kanada, Meksiko i Sjedinjene Dravame formirale su veliki trgovinski blok,
Severnoameriki sporazum o slobodnoj trgovini (North American Free Trade Agreement (NAFTA)).
NAFTA ima otprilike isto kombinaciju izvoza kao EU, ali obuhvata mnogo veu geografsku oblast.
NAFTA je znatno smanjila carine i druge trgovinske barijera izmeu Kanade, Meksika i Sjedinjenih
Drava. Kritiari NAFTA se plae da e to izazvati ogroman gubitak radnih mesta u SAD zbog
preseljenja firmi u Meksiko radi iskoritenja jeftinije radne snage i blaih propisa o zagaenju i zatiti
na radu. Takoe, postojala je zabrinutost da e Japan i Juna Koreja graditi fabrike u Meksiku i
prodavati robu bescarinski u SAD, dodatno kodei amerikim firmama i radnicima.

18
U retrospektivi, kritiari su bili previe pesimistini. Od nastanka NAFTA-e 1993.god., zaposlenost u
Sjedinjenim Dravama porasla je za 21 miliona radnika, a stopa nezaposlenosti pala je sa 6,9 na 5,1
odsto. Poveana trgovina izmeu Kanade, Meksika i Sjedinjenih Amerikih Drava ima za rezultat
poboljan ivotni standard u sve tri zemlje.

4. GLOBALNA KONKURENCIJA

Globalizacija-integracija industrije, trgovine, komunikacija,

putovanja i kulture meu narodima u svijetu-je jedan
od glavnih trendova naeg vremena.

Postoji burna debata na meunarodnom planu, o tome

da li je globalizacija pozitivna ili negativna. Oni koji
podravaju globalizaciju se fokusiraju na poboljanje
opteg ivotnog standarda koje ona donosi. Oni koji se
protive, izraavaju zabrinutost o njenom uticaju na
ivotnu sredinu, sindikate radnika i siromanih.

Jedna stvar je sigurna o globalizaciji i relevantna za

nae sadanje diskusije: Ona je donela estoku
konkurenciju kako unutar Sjedinjenih Amerikih Drava tako i irom svijeta. U Sjedinjenim Dravama,
otvorila su se mnoga trita za uvoznu robu, ukljuujui automobile, elik, drvo, automobilske gume,
odeu, sportske opremu, elektroniku i igrake. Ipak, stotine amerikih firmi su prosperirale na
globalnom tritu. Takve firme kao to su Boing, Mekdonalds, Intel, Coca-Cola, Microsoft, Monsanto,
Procter & Gamble, i Caterpillar nastavili zadrale su visok udio na tritu u zemlji i dramatino
proirili inostranu prodaju. Naravno, nisu sve firme bile uspene. Neki nisu bili u stanju da se takmie,
jer je njihova meunarodna konkurencija proizvodila kvalitetnije proizvode, imala manje trokove
proizvodnje, itd.9

9
Bjeli P., Ekonomika munarodnih odnosa., Beograd., 2003., str.141
19
Da li je poveanje konkurencije koje prati globalnu ekonomiju dobra stvar? Iako su neki domai
proizvoai oteeni i njihovi radnici moraju da nau zaposlenje na drugom mestu, inostrana
konkurencija ima koristi od potroaa i drutva u celini. Uvoz e razbiti mo monopola postojeih
firmi, ime se sniavaju cjene proizvoda i pruaju potroaima veu raznovrsnost robe. Inostrana
konkurencija tera domae proizvoae da budu efikasniji i da poboljaju kvalitet proizvoda, a to se ve
desilo u nekoliko amerikih industrija, ukljuujui metalsku i auto industriju. Veina amerikih firmi
moe i sasvim uspeno se takmii na globalnom tritu.

Prema jednoj studiji pod pokrovitelstvom Fondacije brae Rokfeler, globalizacija je samo novi naziv
za integraciju svijeta i pojaanu meuzavisnost izmeu drava u svijetu intenzivnih i dramatinih
promena. Jedno je jasno, globalizacija nosi sa sobom potpuno novu kvalitativnu dimenziju. Ono to je
novo, u ovoj svojevrsnoj integraciji svijeta (globalizaciji), jeste naglo ubrzanje ovog procesa uslovleno
izuzetnim tehnolokim napretkom i nezapamenom ekonomskom meuzavisnou drava i ludi.
Upravo je dinamika promena i pojaana integracija svijeta dovela do mnogih zloupotreba globalizacije,
nerazumevanja i pogrenih upotreba i tumaenja kako samog termina, tako i kompletnog procesa. Ovo
posebno treba istai, jer nain i smer napretka globalizacije govori da je proces u pojedinim
segmentima savremenog drutva divergirao i otrgao se od plemenitih cileva planetarnog napretka i
smanjenja ludskih patnji i bede .
Prema Peujliu: "Priroda globalizacije izaziva duboki raskol u pogledima i objekat je strasne
idealizacije, ili pak demonizacije i osporavanja, to je plod i injenica da globalizacija, poput stare
boginje ive, ima vie potpuno protivrenih likova - povezujui svijet, ona ga istovremeno
hijerarhizuje stvarajui sve duble podele."
Stoga je potrebno konstatovati da "novi svjetski poredak" i globalizacija kao njegova ideoloka
platforma ne predstavlaju koncept savrenog svijeta. Brojne su anse koje se u njemu ukazuju, ali
suvie optimistian pogled mogao bi da da iskrivlenu sliku koja bi onemoguila motivaciju i napore da
se stalno unapredjuje kvalitet ivota ludi u sadanjem i buduem svijetu. U isto vreme, treba istai da
suvie negativan, apokaliptian pogled moe da izazove sline posledice ako ne i gore. Globalizacija
onakva kakva je do sada razvijena davae rezultate u zavisnosti od smisla koju joj sami ludi daju
svojim naporima i tenjama. To posebno vai ako se prihvati ranija tvrdnja da je globalizacija samo
novi naziv za stari proces integracije svijeta, samo sada naglo ubrzan.

ta sa amerikim firmama koje se ne mogu uspeno takmiiti na otvorenom tritu? Nesrena realnost
je da oni moraju da prodaju objekte za proizvodnju, smanje svoje operacije, i pokuaju da razviju nove
proizvode. Ako ostanu neprofitabilni uprkos njihovim naporima, oni e morati da prestanu sa radom.
Konstantni ekonomski gubitci znae da se ogranieni resursi ne koriste efikasno. Prebacivanje tih
resursa na alternativne, profitabilne korisnike e poveati ukupnu ameriku proizvodnju. To e biti
daleko manji izdatak za Sjedinjene Drave da obezbede obuku i, ukoliko je neophodno, prue pomo
otputenim radnicima nego da pokuaju da zatite te poslove od strane konkurencije.

20
U okviru politiko-ekonomske literature globalizacija je prije svega povezana sa procesom
intenziviranja ekonomske integracije svijeta. Tako na primer, Hirst i Thompsan tvrde da mi moemo
tek poeti da odreujemo po pitanju globalizacije ako imamo neki relativno jasan i taan model kakva
bi globalna ekonomija trebala da bude". Ova pretpostavka da se globalizacija moe shvatiti
prvenstveno kao ekonomski proces i da se moe odrediti u odnosu na neku idealizovanu globalnu
ekonomiju" je u suprotnosti sa konceptom veine ire socijalne naune literature. Tu se globalizacija
shvata kao multidimenzionalna pre nego jedinstvena, njen se proces jasno uoava kroz kulturne,
politike, ekoloke, vojne i socijalne oblasti - ona nema nameru da doe do nekog odreenog zakluka
utoliko to ne pokazuje istorijsku odreenost niti fiksni ishod. Ispod povrine ovih razliitih koncepcija
su znaajne metodoloke rasprave i neslaganja oko toga kako se kompleksni istorijski i socijalni
fenomeni, kao to je globalizacija, najbole izuavaju.

Nedostatak slaganja govori o potrebi da se obrati panja kada se automatski daje prednost ekonomskom
u bilo kakvoj sistematskoj analizi globalizacije, i jo vanije u izvlaenju uoptenih zakluaka o
globalizaciji kao socijalnom procesu samo na osnovu analize ekonomske sfere. Kombinovanje
globalizacije sa ekonomskom globalizacijom je drugim reima, kategorka greka. Meutim, malo
diskusija o globalizaciji moe da ignorie njenu ekonomsku dimenziju. Konceptualno globalizacija je
esto izostavlena u pojmovima o liberalizaciji, internacionalizaciji, univerzalizaciji, vesternizaciji ili
modernizaciji. Meutim, ni jedan od ovih termina ne sadri njene osobene atribute ili kvalitete.

4.1 Trgovina BiH i Hrvatske prije proirenja EU

Za Bosnu i Hercegovinu je posebno vano sagledati znaaj izvoza i uvoza u Evropsku uniju zbog
intenzivnosti razmjene, kao i zbog velike razlike u ekonomskoj moi. Sv nliz sn pkzuu d s
pzici ml zml u svtsk privrdi sn rzliku d pzici vlik zml ili ekonomske
grupacije. l zml n m znni uticti n svjtsk knmsk tkv, d njih izuzetno
mng zvisi. Uprav brnut situci u vlik zmli. vkv stnj stvr uslv z isplvnj
fkt dminci. Z uvnj psnsti isplvnj fkt dmin- ci u spln trgvini takoe
su intrsntni kficinti vnsti uvz I izvz. Na ovo jasno ukazuju i koeficijenti vanosti izvoza
i uvoza Bosne i Hercegovine u Evropsku uniju, prikazani u prethodnoj tabeli, koji pokazuju da je izvoz
Bosne i Hercegovine 580 puta vaniji za BiH nego za Evropsku uniiju

Evropska unija je doivjela sedmo proirenje i sada sa Republikom Hrvatskom, kao novom lanicom,
ima u svom sastavu 28 zemalja. Istim inom zona slobodne trgovine CEFTA 2006 smanjila se za jednu
lanicu. Te promjene u regionalnim ekonomskim integracijama, sa kojima Bosna i Hercegovina ima
21
ureene trgovinske odnose (BiH je lanica CEFTA-e a sa EU ima Sporazum o preferencijalnoj
trgovini) i sa kojima obavlja preko 90% svoje spoljne trgovine, utiu i na promjene u
spoljnotrgovinskim odnosima. Posledice proirenja Evropske unije na ekonomiju Bosne i Hercegovine,
sa aspekta uvoza znatnih dijelom su vezane za carinske efekte.

Carinski efekti vezani za uvoz proizvoda mogu biti pozitivni (vea zatita domaih proizvoaa,
poveanje proizvodnje u BiH, potroaki dobitak usljed skretanja trgovine na povoljnija nabavna trita
i sl.) i negativni (porast cijena nekih dobara, slabija ponuda i sl.). Intenzitet pozitivnih i negativnih
efekata za odreenu zemlju zavisi, prije svega, od elastinosti inostrane ponude i domae tranje za
datim proizvodima. Neminovan ishod proirenja carinskih unija jesu pojave stvaranja trgovine (trade
creation) i skretanja trgovine (trade diversion). Ova pojava moe se oekivati i u sluaju posljednjeg
proirenja Evropske unije. Poto je dosadanja trgovina izmeu BiH i Hrvatske obavljana u zoni
slobodne trgovine, mali su izgledi da e prelaskom Hrvatske u Evropsku uniju doi do pojave stvaranja
trgovine. Meutim, skretanje trgovine Bosne i Hercegovine sa Hrvatske na neku drugu zemlju lanicu
CEFTA-e je vrlo izvjesno za one robe koje su do sada uvoene iz Hrvatske bez carine, a poslije
proirenja EU, na njih se plaa carina. U pitanju je preko 200 proizvoda, prije svega iz grupa proizvoda
biljnog i ivotinjskog porijekla (meso, mlijeko i mlijeni proizvodi, konditorski proizvodi, vino,
cigarete i sl.). Druga pojava vezana za proizvode na koje se pri uvozu iz Evropske unije plaa carina je
uzrokovala seljenje proizvodnje iz Hrvatske u BiH. Trea posljedica uvoenja carine na proizvode iz
Hrvatske, na koje se do sada nije plaala carina, je porast cijena datih proizvoda.

Spoljna trgovina je od izuzetne vanosti za razvoj male, otvorene i relativno nerazvijene ekonomije,
kakva je Bosna i Hercegovina. Meutim, rezultati koji su u spoljnotrgovinskom prometu ostvareni u
prethodnom periodu, krajnje su nepovoljni. Spoljnotrgovinski deficit je kontinuiran i visok, jer je
pokrivenost uvoza izvozom tek oko pedeset procjenata. Bosna i Hercegovina ostvaruje deficit sa svim
glavnim spoljnotrgovinskim partnerima. Posebno zabrinjava negativan saldo trgovine sa susjednim
zemljama na koje je prema gravitacionom modelu, ali i zbog drugih ekonomskih i neekonomskih
razloga, spoljna trgovina Bosne i Hercegovine orijentisana. Proizvodna struktura i izvoza i uvoza je
uglavnom nepovoljna, jer u izvozu dominiraju proizvodi niske faze prerade, dok se u velikom obimu
uvoze mnogi proizvodi za koje postoje preduslovi da se proizvedu ne samo za potrebe domaeg trita,
ve i za izvoz.

Zakljuak

SAD ima najveu i tehnoloki najrazvijeniju privredu u svijetu. U ovoj trino-orijentisanoj ekonomiji,
fizika lica i firme donose veinu odluka, dok federalna i vlade saveznih drava kupuju potrebnu robu i
usluge mahom u privatnom sektoru.Amerike firme posjeduju veu fleksibilnost nego one u zapadnoj
Evropi i Japanu, kada se radi o odlukama o proirenju kapitala, otputanju tehnolokog vika i razvoju
novih proizvoida. U isto vreme, suoavaju se sa veim preprekama da stupe na trita svojih rivala,
nego to strane firme iskuse pri dolasku na ameriko trite.

22
Amerike firme prednjae u tehnolokom napretku, naroito u kompjuterskoj tehnologiji, kao i u
razvoju medicinske, vojne, aero i kosmonautike opreme. Veliki skok cjena nafte u 2005. i 2006. je
zapretio poveanjem inflacije i nezaposlenosti, ali ipak je ekonomija nastavila da raste krajem 2006.
godine. Dugoroni problemi ukljuuju neadekvatno investiranje u ekonomsku infrastrukturu, ubrzani
rast medicinskih i penzionih trokova populacije koja stari, veliki trgovinski i budetski deficiti, kao i
stagniranje porodinog dohodka kod onih sa niim standardom ivljenja. Robni trgovinski deficit
dostigao je rekordnih 750 milijardi dolara u 2006.

Bezcarinski izvoz odnosi se na najvei broj industrijskih i poljoprivrednih proizvoda, sa izuetkom

veine tekstilnih proizvoda, odee i obue, satova, runog putnog pribora, radnih rukavica, kone
odee, elika i proizvoda, stakla i proizvoda i proizvoda elektronike. Pored toga, na otpremnim
dokumentima uz robu treba da stoji oznaka A, koja znai da i roba i zemlja njenog porekla imaju
preferencijalni status.

Literatura
1. McConnell, Campbell R. Macroeconomics : principles, problems, and policies / Campbell R.
McConnell, Stanley L. Brue. 17th ed.
2. urica Acin: Meunarodni ekonomski odnosi, Pigmalion, Novi Sad 2007
3. Bjeli P., Ekonomika meunarodnih odnosa., Beograd., 2003
4. Babi, M. (1998): Makroekonomija, Zagreb: Mate
5. http://sr.wikipedia.org/srel/
%D0%A1%D0%90%D0%94#.D0.9F.D1.80.D0.B8.D0.B2.D1.80.D0.B5.D0.B4.D0.B0
6. http://ino.komora.net/Tr%C5%BEi%C5%A1ta/Amerika/tabid/1861/language/sr-Latn-
CS/Default.aspx
23
24