makale

Kresel Tanklarn Dizayn ve malatnn

Bilgisayar Yardmyla ncelenmesi
Veysel TRKEL
Dr., GDA UGETAM, mraniye, stanbul, e-mail: vturkel@hotmail.com

Ahmet OUR
Prof. Dr., Sakarya niversitesi, Mhendislik Fakltesi, Sakarya

Selehaddin ANIK
Prof. Dr., stanbul Teknik niversitesi, Makine Fakltesi, stanbul

ZET
lkemizde sanayi geliimine paralel olarak kresel tank kullanm yaygnlamakta ve tank retimi gn getike artmaktadr. Byk hacimlerde,
basn altnda sv yakt depolanmas gereksinimi hemen akla kresel tanklar getirmektedir. Kresel tanklar, yaygn olarak 1000 - 10.000 m'lk
hacim aralnda retilebilmektedir. Kresel tanklar, zellikle petro-kimya, gbre retimi ve likit gaz retimi alanlarnda tesislerin vazgeilmez
unsurlardr. Kresel tank dizayn ve imalatnn standartlara gre hazrlanlmas, kaynak ve kaynak prosedrlerinin ilgili standarda uygun
olarak yaplmas gerekir. Gnmzde ASME VIII, AD Merkblatter bata olmak zere, Avrupa, ABD ve Rusya gibi endstrisi gelimi lkelerde 19
deiik tasarm standard uygulanmaktadr. 2002'de yrrle giren EN 13445 standard da basnl tank dizayn ve imalatnda yaygnlaarak
kullanlmaya balanmtr.
Bu almada, hazrlanan bilgisayar program ile basnl kap alannda en yaygn olarak kullanlan 3 standart (AD Merkblatter, ASME VIII Div.I,
EN13445-3 ) geni perspektif iinde verilmitir. Dizayn mhendisinin ve tank reticisinin 10-15 gnde yapabilecei hesaplamalar, bu bilgisayar
program sayesinde ksa srede yukarda bahsedilen standartlarla mukayeseli ekilde hazrlanabilecek biime getirilmitir. Kresel tankn
gvde, nozul, flan, ayak ve kaynak dizayn verileri programlanabilir hale getirilmitir. Delphi-8 bilgisayar dilinde hazrlanan bu programn
raporlamalar ise Crystal Report ile alnabilmektedir. rnek veri girileri ile EN 13445-3, ASME VIII Div.I ve AD Merkblatter standartlar
arasnda mukayeseler yaplarak maliyetleri hesaplanabilmektedir.
Anahtar Kelimeler: Kresel tank, bilgisayar program, dizayn, maliyet analizi, standart mukayesesi

Computer Aided Investigation of Spherical

Vessel Design and Manufacturing
ABSTRACT
Spherical Pressure Vessels are the main elements, hearts of chemical plants and refineries. Today Turkish heavy machinery industry manufactures
spherical storage tanks for needs of petro-chemical complexes and other branches of industry. Gases and liquids under pressure can be better
stored in such vessels, as the sphere is the most rational geometrical form for taking up internal pressure. Because there are a lot of different
standards to design spherical vessel, it is comes out a lot of difficulties about manufacturing and assembling of spherical pressure vessels. In this
study, it is aimed to develop software, which can be consulted in wide range to engineers. For this purpose, it is used the following standards: a)
AD Merkblatter b) EN 13445-3 c) ASME VIII Div.I. A software computer program is developed in Delphi to find design data according to their
standards.
The design of spherical tank puts forward long and back breaking calculations which follow one another. Usually thsese calculations take a lot of
time. To produce a suitable and economic design, the calculations most of the time have to be repeated continuously to enable the designer to
correspond the results given out. Computerization of the above mentioned calculations will be a great aid to the designer in many ways. In this
study, it is intended to investigate any programming possibilities of spherical tanks regarding designing and manufacturing. As a result of the
investigation, a software utility for designing body, nozzle, flange and legs of a tank, and cost analysis as well has been delivered. In addition, by
means of logging in datas as samples, comparisons have been included amongst EN 13445, ASME and AD Merkblatter standarts as well.
Keywords: Spherical vessels, computer program, design, cost analysis, comparison of standarts

* letiim yazar
Geli/Received : 22.02.2008
Kabul/Accepted : 13.04.2008

Mhendis ve Makina Cilt : 49 Say: 579 3

makale

GR KRESEL TANKLAR

B yk hacimlerde, basn altnda rn depolanmas

problemi, kre formlu tanklar gndeme
getirmektedir. Kre formu, homojen gerilme
dalm salad iin zellikle byk hacimler sz konusu
nce cidarl basnl tanklar dzlem gerilme analizinin nemli
bir uygulama alann tekil eder.

olduunda kresel tanklar, dier eitli formlardaki

tanklardan daha ucuza mal olur. Gnmzde zellikle petro-
kimya, gbre retimi ve likit gaz retimi alanlarnda kresel
tanklar tesislerin vazgeilmez unsurlardr. Kresel tanklar,
kullanm amac ve ihtiyaca gre 1000 ile 10.000 mlk
hacimlerde retilebilmektedir. Bu tanklarn aplar da 12,41
m.den 21,20 m.ye kadar deimektedir. Bu konudaki
gelimeler, zellikle malzeme ekillendirme ve kaynak
teknolojisinin geliimine bal olmutur. Btn basnl kap
kaynaklar, nozullar, fittingsler ve basn almayan
kompanentlerin (tankn dna) birletirilmesini ierir. Bu
ekil 1. Kresel Tank Kesit Grn
uygulamalar standartlara uygun olarak yaplmaldr.

Basnl tanklarn tasarmnda deiik tasarm kurallar
uygulanmakta, bu da basnl tanklarn gerek imalat gerekse
montaj aamasnda zorluklar dourmaktadr. Bu kurallar
arasndaki temel fark, kullanlan malzeme iin ngrlen
tasarm gerilmelerinden domaktadr. Tasarm bir lkede
yaplp, bir baka lkede imal edilen ve dier bir lkede de
montaj yaplan bir basnl kabn, hangi tasarm kurallarna
gre kabul edilecei konusunda sorunlar kmaktadr. Bu
sorunlarn ortadan kalkmas, ancak bir tek tasarm standardnn
seilmesi ile mmkndr. alma kapsamnda, bu
standartlardan en yaygn olarak kullanlan tanesi
olabildiince geni perspektif iinde verilmeye allm, bir
dizayn mhendisinin ve tank imalatsnn bavurabilecei bir
alma hazrlanmas amalanmtr. Bu almada; basnc, iletme basnc, dizayn scakl ve iletme scaklnn
AD Merkblatter (Basnl Tanklar in Teknik Kurallar)
ASME VIII (Basnl Kaplarn Yapm in Kurallar)
EN 13445 vs. (Alevsiz Basnl Kaplar) standartlar temel
alnmtr.
Bu almada, programlama dili olarak DELPHI-8
kullanlmtr. Bu programlama dili, tasarm hz, zengin grsel
zellik, veri tabanna hzl ulam, istatistiksel fonksiyonlarda
eitlilik, sadece kendi kaynaklaryla bamsz olarak
alabilme zellikleriyle kullanm kolaylna sahiptir.
Yaplan almalar raporlamak iin ise Cristal Reports
program kullanlmtr. Cristal Reports, zengin raporlama
zelliiyle, her trl programdan veri alma ve veri gnderme
zelliinden dolay DELPHI ile uyumlu bir ekilde almakta
ve esnek yaps, tasarm zenginliiyle kullanm kolayl
salamaktadr.
ap r, cidar kalnl t ve iinde tanan akkann basnc P
olan bir basnl tankta, analizi sadeletirmek iin kab ikiye
keserek, statik dengede olan basnl kabn, (Newton'un birinci
kanunu) simetri nedeniyle cidar elemannn tm yzeyine tesir
eden gerilmelerin eit olduunu grrz. Dier bir ifadeyle,
kabn cidarlarndaki gerilimlerin toplam kesit alana etkiyen i
basnca bal kuvvetlerin bilekesini dengeler. Bu durum
aadaki formlle izah edilebilir. [7,8,9]
p.r
.t.2 .r p. .r 2 ise
2.t
Genel Tasarm Koullar
Bir basnl tank tasarm yaplaca zaman aadaki tasarm
ltlerinin ncelikle; dizayn metodu, dizayn artlar, dizayn
belirlenmesi gerekir.
Malzeme seiminde birinci planda maliyet unsurlar dnlr
ayrca hammadde temini, malzemenin retimi, ilenebilirlii,
kaynak kabiliyeti de gz nne alnr. Malzeme seimi
esnasnda; Malzeme zellikleri, Korozyon faktr, letme
scakl ve basnc, ekme mukavemeti, Akma gerilmesi,
Emniyet katsays, Anma katsays, Hidrojen etkisi, Krlma
analizi, Ticari inceleme faktrlerinin gz nne alnmas
gerekir.
Nozul Oryantasyonu
Birok tip deliklerin imalat detaylar belirlenerek, takviye
gereksinimlerinin dizaynda standartlardan hesaplanarak
karlan llere uygun olarak imalatnn yaplmas
salanmaldr. [1, 10]
Nozul oryantasyonunda ana kural giri ve k nozullarn bir

4 Mhendis ve Makina Cilt : 49 Say: 579

 makale

birinden olabildiince uzak yapmaktr. Seviye kontrol cihaz Yetersiz nfuziyet

yardmyla genellikle eksen seviyesinde tutulur. Seviye
gstergesi ve kontrol cihaz k nozullaryla ayn tarafta,
alma srasnda kolaylkla izlenebilecek bir konumda ve bir
arada olmaldr [6].
Hazrlanacak kresel tankn alt ve st takkelerinde bulunmas
gereken asgari gereler aada sralanmtr. [11]
Yanma entii aralkl veya devaml oluk (kaynak kenarnda
yerlemi ve kaynak metali tarafndan doldurulmadan
kalm)
Kaynak muayene metodu veya metotlarnn seimi, balantnn
gerektirdii kaynak kalitesine, kaynak pozisyonuna birletiren
malzeme ve beklenen hata trlerine dayanr.

st takkede; Basn testi, dizayn basncndan daha yksek basnta yaplr.

Menhol, Bu yksek basn gvenlik snrn salar. Test esnasnda tank
Emniyet valf, ekipmanlarnn gerilim seviyesi ilem esnasndakinden daha
Seviye gstergesi, yksektir. Baarl basn testi, kabn iletme iin kabul
Likit giri nozulu,
edilebilir olduunu gsterir. Kresel tanklarda hidrostatik test
Gaz eki nozulu,
Optik seviye lm gstergesi, uygulanr. Standartlar arasnda farkllk vardr. Genel olarak .
Manometre, PT = 1,5 P (oran) uygulanr.
Termometredir.
KRESEL TANK GVDE VE NOZUL
Alt takkede; DZAYNI
Likit k nozulu,
Dreyn nozulu, Gvde Dizayn
Manometre, Basnl tanklarn dizayn, dizayn basnc ve dizayn scaklnn
Termometredir. spesifikasyonu ile balar. Basnl tanklar, iletme ortamndaki
en yksek basnca ve scakla gre dizayn edilmelidir.
Muayene ve Test
Kaynak muayenesi, kabn malzemesine zarar vermeden kabul malat tolerans (C1): Basnl tankn imalat srasnda (pres,
edilmeyecek hatalar bulma ilemidir. Hatalarn varl kaynak bkme vs.) cidar kalnl, uygulanan imalat yntemine bal
mukavemetini, dizaynda hesap edilen mukavemet deerinin olarak ezilme nedeniyle azalabilir. Bu azalmay dengelemek
altna drr ve hasar riskini artrr.
iin bir C1 ilavesi konulmutur [3].
Tahribatsz muayene yntemlerinden en yaygn kullanlanlar;
Korozyon pay (C2): Basnl tankta servi sresince korozyon
Gzle muayene, nedeniyle oluabilecek kalnlk azalmalarn dengelemek iin
Sv Penetrant, konulan bir ilavedir. Ferritik eliklerde C2=1mm alnr. Eer
basnl tankta korozif bir malzeme depolanacak ise ya da
Manyetik parack,
iletme sresince i yzeyin kontrol mmkn olmuyorsa, C2
Girdap Akmlar,
iin daha yksek bir deer alnmas konusunda imalat ve
Radyografik muayene, kullanc anlaabilirler [3].
Ultrasonik muayenedir.
ASME standardnda korozyon pay, nceden tahmin edilen
Kaynaklar incelendiinde en fazla grlen hatalar; iletme artlarnda tank malzemesi iin beklenen korozyon
Ksmi eksen kaklndan dolay zayf kaynak ekli, hzna gre belirlenir [6].
Ana metalin ITAB blgesinde veya kaynakta atlaklar,
Kaynak yzeyinde ukurlar (ine delii), Nozul Dizayn
Standartlara gre nozul isimlendirmeleri ve takviye metotlar,
Cruf kalnts ve gzenekler,
farkllk gstermektedir. Bir nozul dizaynnda, tankta bir deliin
Kaynak dikileri arasnda veya kalnlk ve ana metal
almas ve nozulun kaynak edilmi, nozul cidar kalnlnn
arasnda yetersiz ergime hesaplanmas ilemleri vardr.
Tablo 1. Standartlara Gre Gvde Cidar Kalnlk Forml

EN 13445 AD Merk. ASME VI

Da. p Pd .R
P.Di s
Gvde Cidar Kalnl e K tr
4 f .z P 40 .v p 2 S m E1 0.8 Pd
S

Mhendis ve Makina Cilt : 49 Say: 579 5

makale

ASME standart tankta bir delik aldnda, tank cidarndaki
gerilmenin kabul edilebilir limitlerde olduunu salamak iin
sadeletirilmi kurallar kullanlr.
Tasarmn ana ilkesi, boru balant az iin gvdede alan
delikten karlan metal miktar kadar metal ile nozul balant
aznn evresinin pekitirilmesidir. Bu basit kuralda;
karlan malzemenin tamam deil, i basnca dayanmak
iin gerekli miktar takviye olarak kullanlmaldr. Bunun
iin kalnlk gvde cidar kalnlndan azdr.
EN ve AD standartlarnda ise;
Tankn cidarn, delinmemi bir tank iin gerekli olan
dzeyin stnde kalnlatrmak,
Takviye plakas kullanmak,
Takviye halkas kullanmak,
Nozulun cidar kalnln, basn gerilimi iin gerekli
dzeyin zerinde olacak ekilde artrmak,
Yukarda saylan metotlarn kombinasyonlarn kullanarak
blgedeki zayflama tolere edilebilir [2,3].

alnr

A1 A2 A3 A4 A5

Hesaplamalara gre bulunanlardan daha kaln levha ve

boru balant az borusu kullanlr. Tank cidarnn
kalnlndaki fazlalk (A1) ve boru balant az borusu
kalnlndaki fazlalk (A2) takviye grevi grr. Bunlar
gibi boru balant az borusunun gvde iine uzants (A3)
ve kaynak metal alan (A4) de takviye olarak gz nne
alnabilir.
Takviye belirli snrlar iinde olmaldr.
Takviye levhasnn izin verilen gerilme deeri, tank gvde
levhasnn gerilme deerinden az ise, takviye alan, gerilme
deerleri oranna gre artrlmaldr.
Takviye iin gerekli olan her dzlemde (boru balant az
ekseninden geen ve tank yzeyine dik) salanmaldr.
ekil 2. Takviye Plakasnn Katks
Yukardaki dzenlemeler yaplmaldr [1,6].

6 Mhendis ve Makina Cilt : 49 Say: 579


KRESEL TANKLARDA KAYNAK LEM
Kaynakl balant yaplmas iin eitli yntemler vardr.
Seenekler arasnda kaynak tr ve yntemine karar verilirken;
- Kaynak ortam,
- Zorunlu artlar,
- Kaynak ekonomisi,
noktalar gz nne alnmaldr.
Kaynak Plan
Kaynak plan, kaynak tekniine ait btn bilgileri ierir ve
iletme mhendisi iin bir i talimat zelii tar. letmeye ait
planlama ve hesaplamalarda daima gz nnde bulundurulan
nemli bir dokmandr. Byle bir plan zellikle ie nezaret
eden montaj mhendisi ve kontrol yapan kurulu iin byk
bir kolaylk salandndan, kaynak tekniine ait btn
bilgileri tam olarak iermelidir. Bu planda; Montaj resmi,
Para resmi, Ana boyutlar, Arlk, artnameler bulunmaldr.
paras malzemesi, Kaynak yntemleri, Kaynak metali,
Yardmc kaynak malzemeleri, ile ilgili bilgiler de
bulunmaldr. Kaynak ileminin n hazrlna ait; Kaynak
azlarnn hazrlanmas, Balama dzenleri, Kaynaklarn
eitim ve dzeyi, gvenlii, n tavlama, Pasolar aras
scaklk, Kaynak sras plan, Kaynak sonras uygulanacak sl
ilem, Kalite kontrol bilgileri bulunmaldr [12].
Kaynak Dikiinin Kalitesi
Bir kaynak dikiinin kalitesine tesir eden faktrleri; Esas
metal, Kaynak yntemi, letme zorlamalar, Ortamn
tesirleri (scaklk, iklim, korozyon vb.), Geometrik faktrler
(cidar kalnl, farkl kalnlklar, yzey durumu, diki
fazlal, toleranslar vb.) Kaynaktan sonraki ilemler, (sl
ilem, dikilerin ilenmesi, souk sertletirme ve ekil
verme), Dikilerin tahribatsz muayenesi, (radyografik,
ultrasonik, manyetik parack vb.), Bakm ve tamir,
(kaynaktan sonra yaplacak bakm ve onarmlar vb.) eklinde
sralayabiliriz [12].
Kaynak Yntemi ve Elektrot Seimi
lk olarak kaynak ortam ve kaynak ekonomisi, kaynan amac
ve ulalmak istenen hedefler gz nne alnmaldr. Genellikle
kaynak yerine ulalabilirlik belirleyici bir faktrdr. Dier
faktrler: Adam giri delii, Kaynak ekonomisi, Beklenen
birletirme kabiliyeti, Sac malzemesi kaynak kabiliyeti vb. dir.
Kaynak metalinin mekanik zeliklerini gsteren mukavemet
deerleri esas metalinkilerle eit veya biraz daha byk olmal
ve bileimi ile fiziksel zellikleri de esas metalinkinin ayn
veya ona ok yakn olmaldr. Bilinen bir esas metal ve
tanmlanm bir kaynak ilemi iin elektrot seiminde; esas
metalin mukavemet zellikleri, esas metalin kimyasal bileimi,
makale
kaynak pozisyonu, kaynak akm, kaynak az dizayn,
kaynaklanan parann kalnl ve biimi, iletme koullar,
alma koullar gz nnde bulundurulmaldr [13].
Bu tanklarn imalinde zellikle bazik karakterli elektrotlar
kullanlmaktadr. Bu elektrotlar bilhassa;
Bileimi bilinmeyen karbonlu ve hafif alaml eliklerin
her trl kaynak birletirmelerinde,
Yksek karbonlu, fosforlu ve azotlu eliklerin kaynanda,
atlama hassasiyeti bakmndan, kaln kesitlerin (50
mm.den yukar) gvenilir kaynak ilerinde,
Tamamen rijit konstrksiyonlarda,
Yksek karbonlu eliklerin, dk karbonlu eliklere
birletirilmesinde,
0oC 'nin altndaki scaklklarda alacak
konstrksiyonlarda,
Dinamik zorlamalara maruz konstrksiyonlarda,
Yksek kaliteli kaynak konstrksiyonlarda,
Yaygn olarak kullanlmaktadr [14].
Elektrot apnn Saptanmas
Uygun elektrot apnn saptanmasnda; Kaynak pozisyonu,
birletirme tr ve kaynak az geometrisi, kaynak metalinin
zelliklerini etkilemeden elektrodun yklenebilecei en yksek
akm iddeti, esas metalin ktlesi ve kaynak sonras ilk
zelliklerini koruma hususundaki davran, paraya kaynak
ncesi veya sonras sl ilem uygulanabilirlii, kaynakl
balantnn kalitesi konusunda zel koullar, ekonomi,
hususlarn gz nne alnmas gereklidir.
Kaynak az geometrisi de elektrot apnn saptanmasn etkiler,
ancak ince apl elektrotlar ile V ve X azlarnda kk pasoya
eriebilir; dolgu pasolar ise daha kaln apl elektrot ile ekilir.
Elektrot ap kalnlatka kaynak hz artrlmaldr; zira
kaynaa uygulanan s girdisi artmaktadr. te yandan iin
yapm sresini ksaltabilmek iin de birim zamanda ylan
kaynak metali miktarn arttrmak gerekir ki bu da en ok
elektrot apnn bytlmesi ile salanabilir [14].
Elektrik Ark Kaynanda Kaynak Az Biimleri
Kaynak azlarnn genel biimleri eitli standartlar ile
saptanmtr. Kaynak azlarnn hazrlanmasnda, para
malzemenin kalnl ile birletirme trne gre, giyotin
makas ile kesme, tala kaldrarak ileme, oksijenle kesme,
karbon ark veya zel oluk elektrodu ile oluk ama
yntemlerinden birisi kullanlabilir. Ayn birletirme tr iin
ok eitli kaynak az biimleri hazrlamak mmkndr.
Kresel tanklarda kaynak azlar genellikle oksijenle kesme
yntemi ile hazrlanr [29, 34].
Mhendis ve Makina Cilt : 49 Say: 579 7
makale

Uygun Kaynak Az Tasarm blmlerde, yaplan dizaynn kimliini oluturacak ve kaydn

Kaynak azlar hazrlanrken en az dolgu maddesi gerektirecek salayacak dizayn bilgileri bulunmaktadr. Bu bilgiler
tarzda tasarlanmal, kaln paralar kaynanda tek tarafl V sayesinde kayt, raporlama ve kayda ulam kolayl
kayna yerine X kayna kullanlmaldr. Azaltlan dolgu salanmtr.
meydana gelecek distorsiyon miktarn azaltr. X kaynanda
pasolarn her iki tarafta deitirilerek yaplmas gerekir. Sabitler: Sabitler blmnde, kre gvdesi, flan ve ayak
dizaynnda seilen malzemelerle ilgili zellikler ve standart
Sreksizlik, kaynakla birletirilen i paras malzemesinde verileri bulunmaktadr.
veya birletirme blgesinde mekanik, metalurjik veya fiziksel Gvde ve Nozul Dizayn: Dizayn iin gerekli bilgilerin girilip,
zelliklerin homojenliini bozan sebepler olarak tanmlanr. malzeme seiminin, gvde ve nozul dizaynnn yapld
Kaynakl birletirmelerde oluan bir sreksizlik her zaman bir sayfadr.
kaynak hatas olarak kabul edilmez. Kaynaktaki bir sreksizlik Ayak Dizayn: Tanmlama bilgilerinin girildii ve ayak
kaynakl birletirmenin kullanm amac uygunluuna engel dizaynnn yapld sayfadr.
tekil ederse, kaynak hatas olarak tanmlanr .
Flan Dizayn: Dizayn yaplm olan nozullara uygun flan
Kaynak hatalar, EN 25817 Avrupa Normunda seviye B, C, D zelliklerinin seildii sayfadr.
olmak zere e ayrlmtr. API 1104, ASME XI, ve AWS Maliyet Hesab: Kresel Tankn kre ve nozul maliyetinin
D1.1 gibi Amerikan standartlarnda, hata kabul seviyeleri bu hesapland sayfadr.
standartlarn iinde tanmlanmtr [37, 5].
Gvde Dizayn
PROGRAMIN TEMELLER Gvde dizaynnda, yaplmak istenen dizaynla ilgili tankn
hacmi, basnc, scakl, malzemesi, levha lleri, gvenlik
Program ileyi olarak be ana blmden oluur. Bu blmler katsays (S), imalat tolerans (C1), korozyon pay (C2),
kre tasarmnn temel gerekleridir. DELPHI 8 programlama birletirme faktr ile depolanan rnn zgl arlk deerleri
dili ile hazrlanm olan bu program, sabitler, dizayn, flan, girilerek hesaplamalar yaplr. Gvde dizayn sayfas ekil 3'de
ayak ve maliyet hesab blmlerinden olumaktadr. Btn verilmitir.

ekil 3. Kresel Tank Dizayn Sayfas Genel Grnm

8 Mhendis ve Makina Cilt : 49 Say: 579

 makale

Yaplan hesaplama sonular ayn sayfada gzkr ve bu
sonular dizayn numaras ad altnda kayt yaplabilmektedir.
Kayttan sonra yeni bir dizayn yaplmak istendiinde yeni
butonuna baslr. Sil butonuna basldnda kaytlar tarih
srasna gre eskiden balayarak silinir. Raporlama iin rapor
butonuna baslr ve yaplan dizayn sonular btn
ayrntlaryla rapor sayfas olarak ekrana gelir.
Tekli Nozul dizayn
Tekli nozul dizayn, nozul ile ilgili olarak; nozul no, nozul tipi,
nozul i uzants, nozul d uzants, nozul d ap, nozul cidar
kalnl, imalat tolerans (C1), korozyon pay (C2), malzeme
seimi yaplarak, nozul hesab yaplr. Nozul tipi seiminde set-
in, set-on figrleri oluturulmutur. Hesaplamada takviye sac
gerekli ise buna gre gerekli verilerin girilip alt hesaplamalar
yaplarak ilem tamamlanr. Takviye genilii, paralel etkin
uzunluu anca veya takviye kalnl ile takviye genilii
arasnda snrlamalar aldnda uyar gelmekte ve takviye
boyutlandrmasnda ynlendirme yaplmaktadr. Bylece en
uygun ve etkin takviye dizayn salanmaktadr.
oklu Nozul Dizayn
oklu nozul dizayn tekli nozul dizayn gibi, nozul no, nozul
tipi, nozul i uzants, nozul d uzants, nozul d ap, nozul
cidar kalnl, imalat tolerans (C1), korozyon pay (C2),
takviye kalnl, takviye genilii verileri kullanlr.
Kullanlan bu bilgiler her iki nozul iinde ayr ayr girilir.
Ayrca oklu nozul dizaynnda, nozullar aras mesafe
belirtilmelidir.
Flan Boyutlandrma ve Seim
Flan sayfasnda 300 class kaynak boyunlu flan ap nozul
edilen hesaplamalar ile optimum deerleri seerek en ekonomik
dizayn yapma olana elde edilmektedir.
SONULAR VE DEERLENDRME
Sonular
alma kapsamnda incelenen ASME VIII Div I, AD
Merkblatter ve EN 13445 standartlar izin verilen dizayn
gerilimi, kaynak verim katsays, imalat tolerans ve korozyon
pay vb. konularda farkllklar iermektedir. Hazrlanan
bilgisayar programnda kre gvde dizayn iin; basn, hacim
ve malzeme mukavemet deerlerine gre uygulama
yapldnda AD Merkblatter ve EN 13445 standartlarnn yakn
deerler ald, ASME VIII Div I'de ise bu iki standarda gre
daha yksek deerler kt grlmtr.
Bu alan nozul deliinin takviyesi; ASME VIII Div I' e gre
tank hacminden bamsz sadeletirilmi kuralla; nozul iin
gvdede alan delikten karlan metal miktar kadar metal ile
nozul balant aznn evresinin takviyesidir. AD Merkblatter
ve EN 13445 standartlarnda ise takviye kre hacmini de,
kuvvet tayan alan ve basn tayan alan hesabnda dikkate
alnarak takviye hesab yaplr.
Basnca Gre Cidar Kalnl Deiimi
ekil 4de grld gibi kresel tankn cidar kalnl; ASME
Sec.VIII-Div.1 Standardna gre dizayn yapldnda en fazla
deeri alrken, EN 13445-3 ve AD-Merkblat standartlarna gre
dizayn yapldnda dk ve birbirine yakn deerlerin kt
grlmektedir.
120
AD ASME EN

dizayn dikkate alnarak seildiinde, kaynak boyunlu flan,

100
conta ve kr flan llerinin tamam seilen apa gre
hesaplanmaktadr. Seilen flan zellikleri; raporda flan ile 80
Cidar Kalnl (mm)

ilgili llendirmeler seime gre kaynak boyunlu flan, kr 60

flan veya conta figrlerinin zerine yerletirilerek daha somut

40
hale getirilmitir.
20

Ayak Dizayn 0
Ayak dizaynnda, daha nce dizayn edilen tank zellikleri 5 7,5 10 12,5 15 17,5 20 22,5 25
Dizayn Basnc (bar)
girilerek bu tanka uygun ayak dizayn yaplabilmektedir. Ayak
says, ayak ap veya kullanlan malzeme verileri ekil 4. Basnca Gre Cidar Kalnl Deiimi
deitirilerek gvenli dizayn elde edilmektedir. Ayrca
blgelere gre deien deprem katsays, deprem blgesi Bu sonuta; kresel tank imalatnda, EN 13445-3 ve AD-
butonundan kan listeden seilebilmektedir. Merkblatter standartlarna gre dizayn yapldnda, gvde
levha maliyeti ve kaynak maliyeti asndan kayda deer
Maliyet Hesab miktarda ekonomiklik salamaktadr.
Maliyet fonksiyonlarnn ve parametrelerinin yer ald,
hesaplamalarn ve optimizasyonlarn yaplabilecei verilerin Hacme Gre Cidar Kalnlk Deiimi
elde edildii ilemler blmn kapsar. Bu blmde elde Kresel tank dizaynnda tolerans deerleri ve dizayn basnc

Mhendis ve Makina Cilt : 49 Say: 579 9

makale

sabit tutularak hacimsel art ile tank cidar kalnl art EN 13445 ve ASME VIII Div I standartlarna gre; tank bo,
muhakeme edilmi, basnca bal cidar kalnl artnda dolu ve test artlarndaki hacme gre arlk art paralel
olduu gibi byk hacimlere kldnda ASME standardna olmaktadr. EN 13445'e gre ASME VIII Div I'de; tank bo iken
gre cidar kalnl artnn EN ve AD-Merkblat'a oranla % 63'lk, tank dolu iken % 8.6'lk, test artlarnda ise % 4.4'lk
yksek oranda artt grlmtr. (ekil 5) bir art grlmektedir.

AD ASME EN Standartlara Gre Maliyet Analizi

80
Kresel tanklar standartlara gre incelediimizde standartlar
70
asndan; levha boyutlarn, malzeme mekanik zellikleri ve
60
Cidar Kalnl (mm)

50
toleranslar ayn llerde alnarak; kaynak, NDT ve elik levha
40 maliyeti olarak toplam maliyet gz nnde bulundurularak
30 yaplan hesaplamalarda ekil 8de grld gibi EN ve AD-
20 Merkblat'a gre maliyetler birbirine olduka yakn, ASME
10 standardna gre ise hacimsel art oranyla maliyet art oran
0
yksek olmaktadr.
1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000 4500 5000
Hacim (m)

ASME AD EN
ekil 5. Hacme Gre Cidar Kalnl Deiimi
700
Maliyet (milyar TL) 600
Hacme Gre Arlk Deiimi 500
Artan hacim deiimi ile arlk art ekil 6 ve ekil 7de
400
grlmektedir. Arlk art kre maliyetini arttrmann
300
yannda yk artndan dolay kolon dizaynnda da daha byk
200
kesitli tayc kolon kullanmamz zorunlu klmaktadr. 100
0
Bo Dolu Test 1000 2000 3000 4000 5000
6000 Hacim (m)

5000 ekil 8. Standartlara Gre Hacimsel Oranlarla Maliyet Art

4000
Mukavemet Artyla Maliyet Deiimi
Arlk (tn)

3000
Kre levhasnn mukavemet deer artna gre maliyeti EN
2000
13445 ve ASME VIII Div I standartlarna gre
1000
deerlendirildiinde; mukavemet deeri artyla kre levhas
0 birim fiyat artmasna ramen mukavemet deer art ile kre
1000 2000 3000 4000 5000
Hacim (m)
dizaynnda kre cidar kalnl azald iin kre levha maliyeti
ekil 6. Hacme Gre Arlk Deiimi (EN) azalmaktadr. (ekil 9)

EN ASME
Bo Dolu Test
6000 900
800
5000
700
Maliyet (Milyar TL)

4000 600
Arlk (tn)

500
3000 400
300
2000
200
1000 100
0
0
255 285 315 355 380 420 460
1000 2000 3000 4000 5000
Akma Dayanm (N/mm)
Hacim (m)

ekil 7. Hacme Gre Arlk Deiimi (ASME) ekil 9. Akma Dayanmna Gre Levha Maliyeti Deiimi

10 Mhendis ve Makina Cilt : 49 Say: 579

 makale

Deerlendirme 7. Mileikovskii, I.E., Trustin, S.I., Analysis of Thin Walled

Bu alma ile kresel tanklarn tasarmnn etkin bir biimde Structures, Brookfield, 1994.

programlanabilirlii grlmtr. Kresel tank dizaynnn ana 8.
konular;
- Tank gvdesi,
- Nozullar,
- Flan dizayn,
- Tayc sistem dizayn, 11.
- Maliyet hesabdr.
Hazrlan programda, kresel tank dizaynnn ana konular
programlanarak net sonular elde edilmitir. Kresel tank
tasarmnn programlanmas ile eitli veriler deitirilerek
tekrarlanan hesaplamalar, tasarm etkinliini arttrma olana 14.
salamaktadr. Kresel tanklarn yapmnn programlana-
bilirlii, tasarmna oranla daha dk bulunmutur. Bunun
nedeni yapmn, ok daha byk oranda yapm
gerekletirecek tesis olanaklarna ve bu olanaklara gre ortaya
konacak zm yollarna bal olmasdr.
Murray, W. Introduction to the Theory of Thin Walled
Structures, Oxford, 1986.
9. Beer, F.P., Russel, E. Johnston JR., (Akgn, .R., Yazcolu,
O., Kotil, T.,) Cisimlerin Mukavemeti, ubat, 2003.
10. ASME Career Development Series www.asme.org.
Spherical LPG Tank 5000 m Calculation Of Nozzles On Top
Cap On Bottom Cap and Projects. MTA 2001
12. Ank, S., 1000 soruda Kaynak Teknolojisi El Kitab Cilt I,
stanbul, 1993.
13. Eryrek, B.., elikler in Elektrot Seimi, Kaynak Teknii
Sanayi ve Tic., stanbul, 1997.
Ank, S.,Elektrik Ark Kaynanda Ekonomiklik, AS Kaynak
Teknolojisi, No: 3, stanbul.

Kresel tank gvde, nozul, tayc kolon ve flan dizaynnn

ve maliyet hesabnn (Gvde levhas, kaynak, NDT)
programlanmasnn salayaca en nemli avantajlar; Daha Etkin
- Farkl standart seim olana,
- Dizayn etkinliliinin arttrlmas,
-
-
-
Hesaplamalar iin gerekli srenin ksaltlmas,
Yapmda birok deiik seenein deerlendirilmesi,
Deiik teklif boyutlarnn belirlenebilmesi,
Bir ODA
- Ekonomiliin salanabilmesi,
- Teklif hassasiyetinin arttrlmas vs. eklinde sralanabilir.

Sonu olarak; yukarda anlatlan bilgisayar program, bir iin

mhendisin uzun bir zaman diliminde yapabilecei bir dizayn
maksimum birka saatte yapabilme, standartlar arasnda
karlatrma yaparak, elde edilen sonular arasnda seim
yapma imkan ayrca, tasarm ve imalat aamasnda
doabilecek hatalar engelleme imkan sunmaktadr. yelik
KAYNAKA
1. Rules for Construction of Pressure Vessels, ASME, Sec.VIII,

2.
Div. 1, 1995
Unfired Pressure Vessels, EN 13445, Mays, 2002.
Aidatlarmz
3. AD-Merkblatter, Nowember, 1998.
4. Nondestructive Examination, ASME, Sec. V., July, 1998.
5.

6.
Welding end Brazing QualificationsASME Sec., IX, New
York, July, 1995
Anik, S., Ceyhun, V., Silindirik LPG Tanklarnn 5 Tasarm
DEYELM
Kuralna gre Dizayn 1.Uluslararas Teknik Kongre Trk
Loydu CiltI, stanbul, Mays, 1993

Mhendis ve Makina Cilt : 49 Say: 579 11