Trkiyedeki 81 lin Kamu Tarafndan Sunulan Salk

Hizmetlerine Eriim Durumlar

Access Situation of the 81 Provinces in Turkey to

Health Services Provided by Public

Mehmet GZL
Ar. Gr. Hacettepe niversitesi,
ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi, Salk daresi Blm

Hseyin TATLIDL
Prof. Dr. Hacettepe niversitesi, Fen Fakltesi, statistik Blm

Ekim 2015, Cilt 5, Say 2, Sayfa 145-165

October 2015, Volume 5, Number 2, Page 145-165
P-ISSN: 2146 - 4839
E-ISSN: 2148-483X
2015/2
www.sgd.sgk.gov.tr
e-posta: sgd@sgk.gov.tr

Yazlar yaynlanmak zere kabul edildii takdirde, SGD elektronik ortamda tam metin olarak
yaymlamak da dahil olmak zere, tm yayn haklarna sahip olacaktr. Yaynlanan yazlardaki
grlerin sorumluluu yazarlarna aittir. Yaz ve tablolardan kaynak gsterilerek
alnt yaplabilir.

If the manuscripts are accepted to be published, the SGD has the possession of right
of publicationand the copyright of the manuscripts, included publishing the whole text in the
digital area. Articles published in the journal represent solely the views of the authors.
Some parts of the articles and the tables can be citeded by showing the source.
Cilt : 5 - Say : 2 - Yl : 2015 / Volume : 5 - Number : 2 - Year : 2015

Sahibi / Owner of the Journal

Sosyal Gvenlik Kurumu Adna / On behalh of the Social Security Institution
Cevdet CEYLAN (Kurum Bakan Yardmcs / Deputy President of the Institution)

Sorumlu Yaz leri Mdr / Responsible Publication Manager

Mehtap ALTINOK

Yayn Kurulu / Editorial Board

Cevdet CEYLAN
Harun HASB
Erdoan VED
Mrsel BAK
Ahmet Yaln YALINKAYA

Editrler / Editors
Do. Dr. Erdem CAM
Onur ZTRK
Selda DEMR
Asuman KAAR

Yayn Tr: Uluslararas Sreli Yayn / Type of Publication: Periodical

Yayn Aral: 6 aylk / Frequency of Publication: Twice a Year
Dili: Trke ve ngilizce / Language: Turkish and English
Basm Tarihi: Press Date: 01.10.2015

Sosyal Gvenlik Dergisi (SGD),

TUBTAK ULAKBM - TR
ASOS INDEX - TR
DOAJ - SE
EBSCO HOST - US
INDEX COPERNICUS INTERNATIONAL - PL tarafndan indekslenmektedir.

Journal of Social Security (SGD), has been indexed by

TUBTAK ULAKBM - TR
ASOS INDEX - TR
DOAJ - SE
EBSCO HOST - US
INDEX COPERNICUS INTERNATIONAL - PL

SGD Sosyal Gvenlik Dergisi

Tm haklar sakldr. Bu Derginin tamam ya da Dergide yer alan bilimsel almalarn bir ksm
ya da tamam 5846 sayl Yasann hkmlerine gre Sosyal Gvenlik Kurumu Bakanlnn yazl
izni olmakszn elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayt sistemiyle oaltlamaz, ya-
ynlanamaz.

Tasarm / Design: Pinhole Medya - Ankara - info@pinholemedya.com

Basm Yeri / Printed by: Dumat Ofset

letiim Bilgileri / Contact Information

Ziyabey Caddesi No: 6 Balgat / Ankara / TURKEY
Tel / Phone: +90 312 207 88 91 207 87 70 Faks / Fax: +90 207 78 19
Eriim: www.sgd.sgk.gov.tr e-posta / e-mail: sgd@sgk.gov.tr
ULUSLARARASI DANIMA KURULU / INTERNATIONAL ADVISORY BOARD
Professor Yener ALTUNBA Professor Allan MOSCOVITCH Asst. Prof. C. Rada Von ARNIM
Bangor University UK University of Carleton CA University of Utah USA
Professor Jacqueline S. ISMAEL Professor Mark THOMPSON
University of Calgary CA University of British Columbia CA
Professor zay MEHMET Asst. Prof. Sara HSU
University of Carleton CA State University of New York USA

ULUSAL DANIMA KURULU / NATIONAL ADVISORY BOARD

Prof. Dr. Ahmet Cevat ACAR Prof. Dr. Nuren CANKLOLU Prof. Dr. Sarper SZEK
Trkiye Bilimler Akademisi Marmara niversitesi Atlm niversitesi
Hukuk Fakltesi Hukuk Fakltesi
Prof. Dr. Mustafa ACAR
Aksaray niversitesi Rektr Prof. Dr. Fevzi DEMR Prof. Dr. Mjdat AKAR
Yaar niversitesi Marmara niversitesi BF
Prof. Dr. rsan AKBULUT
Hukuk Fakltesi
TODAE Prof. Dr. Erol ENER
Prof. Dr. A. Murat DEMRCOLU
Prof. Dr. Levent AKIN Yldrm Beyazt niversitesi
Yldz Teknik niversitesi BF
Ankara niversitesi Tp Fakltesi
Hukuk Fakltesi Prof. Dr. stn DKE
Prof. Dr. Zarife ENOCAK
Emekli retim yesi
Prof. Dr. Yusuf ALPER Ankara niversitesi
Uluda niversitesi BF Prof. Dr. mer EKMEK Hukuk Fakltesi
stanbul niversitesi
Prof. Dr. Faruk ANDA Hukuk Fakltesi Prof. Dr. Sava TAKENT
a niversitesi stanbul Teknik niversitesi
Hukuk Fakltesi Prof. Dr. kran ERTRK
letme Fakltesi
Dokuz Eyll niversitesi
Prof. Dr. Kadir ARICI Hukuk Fakltesi Prof. Dr. Mehtap TATAR
Gazi niversitesi Hacettepe niversitesi BF
Prof. Dr. Mehmet Vedat GRBZ
Hukuk Fakltesi
Yldrm Beyazt niversitesi Prof. Dr. Sabri TEKR
Prof. Dr. Onur Ender ASLAN nsan ve Toplum Bilimleri Fakltesi zmir niversitesi BF
TODAE
Prof. Dr. Ali GZEL Prof. Dr. Aziz Can TUNCAY
Prof. Dr. Berrin Ceylan ATAMAN Kadir Has niversitesi
Baheehir niversitesi
Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi
Hukuk Fakltesi
Siyasal Bilgiler Fakltesi
Prof. Dr. Alpay HEKMLER
Prof. Dr. M. Fatih UAN
Prof. Dr. Hayriye ATK Namk Kemal niversitesi BF
Yldrm Beyazt niversitesi
Erciyes niversitesi BF
Prof. Dr. Ouz KARADENZ Hukuk Fakltesi
Prof. Dr. Zakir AVAR Pamukkale niversitesi BF
Gazi niversitesi Prof. Dr. zlem zdemir YILMAZ
Prof. Dr. Trksel KAYA BENGSHIR Ortadou Teknik niversitesi BF
letiim Fakltesi TODAE
Prof. Dr. Selda AYDIN Do. Dr. Tamer AKSOY
Prof. Dr. Akn KESER
Gazi niversitesi BF TOBB Ekonomi ve
Uluda niversitesi BF
Teknoloji niversitesi BF
Prof. Dr. Ufuk AYDIN Prof. Dr. Cem KILI
Anadolu niversitesi Gazi niversitesi BF Do. Dr. Sleyman BATERZ
Hukuk Fakltesi
Prof. Dr. Ali Rza OKUR Ankara niversitesi
Prof. Dr. Remzi AYGN Sebahattin Zaim niversitesi Hukuk Fakltesi
Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi
Tp Fakltesi Do. Dr. Hediye ERGN
Prof. Dr. Serdar SAYAN Marmara niversitesi BF
Prof. Dr. Abdurrahman AYHAN TOBB Ekonomi ve
Mula Stk Koman niversitesi BF Teknoloji niversitesi BF Do. Dr. Orhan FLZ
Polis Akademisi
Prof. Dr. Mehmet BARCA Prof. Dr. Ali SEYYAR
Yldrm Beyazt niversitesi Sakarya niversitesi BF Do. Dr. Engin KKKAYA
letme Fakltesi Ortadou Teknik niversitesi BF
Prof. Dr. Ali Nazm SZER
Prof. Dr. Vedat BLGN Yaar niversitesi Do. Dr. Adil ORAN
Gazi niversitesi BF Hukuk Fakltesi Ortadou Teknik niversitesi BF
SOSYAL GVENLK DERGS JOURNAL OF SOCIAL SECURITY 2015 / 2 145

Trkiyedeki 81 lin Kamu Tarafndan Sunulan

Salk Hizmetlerine Eriim Durumlar
Access Situation of the 81 Provinces in Turkey to Health
Services Provided by Public
Mehmet GZL*
Hseyin TATLIDL**

Z
Bu almann amac, salk hizmetlerine eriim ile ilikili deikenler vastasyla Trkiyedeki illerin salk
hizmetlerine eriim dzeylerinin incelenmesi ve buna gre sralanmasdr. Bu almada kullanlan veriler
Trkiye statistik Kurumu (TK), Salk Bakanl (SB), Kiralama Danmanlk Merkezi (KDM) Kiralama
ve Ynetim Danmanlk Limited irketi ve Sosyal Gvenlik Kurumu (SGK) istatistiklerinden elde edilmi ve
bu verilere Statistical Package for the Social Sciences (SPSS) 20,0 paket program yardmyla Temel Bileen
Analizi (TBA) uygulanmtr. Analiz sonularna gre salk hizmetlerine eriimi en yksek iller stanbul,
Gaziantep ve Kocaeli, en dk iller ise Bayburt, Ardahan ve Tunceli olarak bulunmutur. Vatandalar -salk
sisteminin talep boyutu-ihtiya duyduklar salk hizmetlerini mmkn olan en ksa zamanda ve en yksek
kalitede, ayn zamanda maliyet etkili bir ekilde almak istemektedir. Bu nedenle salk hizmetlerine eriimin
nndeki engelleri ve bunlardan hangilerinin daha nemli olduunu bilmek salk politikalarnn daha etkili
retilmesine ve kaynaklarn daha verimli kullanlmasna yardmc olabilecektir. Bu alma kapsamnda
salk hizmetlerine eriimle ilgili bu engeller belirtilmi ve veriler analiz edilerek iller sralanmtr.
Anahtar Szckler: Salk, eriim, eriim seviyeleri, salk hizmetlerine eriim

ABSTRACT
The objective of this study is to investigate and rank the level of provinces in Turkey through variables
related with health services access. The data used in this study were taken from Turkish Statistical Institute
(TURKSTAT:TUIK), Ministry of Health (MoH:SB), Leasing Consultancy Center Company (KDM) Leasing
and Management Consultancy Limited Company and Social Security Institutions (SSI:SGK) statistics and
these data were applied Principal Component Analysis (PCA) via Statistical Package for the Social Sciences
(SPSS) 20,0. According to analysis results, the highest access to health services ranking belong to stanbul,
Gaziantep and Kocaeli, and the lowest belong to Bayburt, Ardahan and Tunceli. Citizen who is demand side
of health system wants to take needed healthcare in shortest available time and highest quality and cost effecti-
vely ways. Therefore, knowing barriers to access to healthcare services and which of them are/is more impor-
tant can help to produce more efficient health policy and use more effective resources. In this study, barriers to
access to healthcare services were specified and provinces were ranked by analyzing the data.
Keywords: Health, access, access levels, access to health services

* Ar. Gr. Hacettepe niversitesi, ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi,

Salk daresi Blm
mgozlu04@hacettepe.edu.tr
** Prof. Dr. Hacettepe niversitesi, Fen Fakltesi, statistik Blm
tatlidil@hacettepe.edu.tr

(Makale gnderim tarihi: 09.09.2014 / Kabul tarihi: 30.07.2015)

146 SOSYAL GVENLK DERGS JOURNAL OF SOCIAL SECURITY 2015 / 2

GR
Toplumun genel refah seviyesinin artrlmas iin iyiletirilmesi gereken
sektrlerden birisi de salktr. Salk sektrnde dsallklarn yksek
olduu gz nne alndnda bireylerin salkl veya salksz olmas toplum
saln nemli lde etkileyebilmektedir. Salk sistemleri de sal
etkileyen bir faktr olduundan, genel olarak kaliteli bir salk hizmetinin
kolay eriilebilir olmas, salk hizmetinin toplum salna olan katksnn
daha yksek olacan dndrmektedir. Bu nedenledir ki uluslararas
ve ulusal salk kurulular salk hizmetlerine eriimin iyiletirilmesine
ynelik nemli hedefler belirlemilerdir.
Dnya Salk rgt (WHO) tarafndan 1999 ylnda benimsenen 21.
Yzylda Herkes in Salk politikasnn 10 kresel hedefinden birisi Genel
kapsaml, temel ve yksek kaliteli salk hizmetlerine eriimin artrlmasdr
(WHO, 1999:174). Salk hizmetlerine eriimin tevik edilmesi Ekonomik
Kalknma ve birlii rgt (OECD) lkelerinde salk politikalarn
retenlerin temel amalarndan birisidir (Docteur ve Oxley, 2003:10). 2003
ylnda uygulamaya konulan Salkta Dnm Programnn (SDP) 8 ana
temasndan birisi de Yaygn, eriimi kolay ve gler yzl salk hizmeti
sistemi unsurudur (Salk Bakanl, 2007:17). Devlet Planlama Tekilat
tarafndan yaynlanan 9. Kalknma Plannda birinci basamak salk hizmetleri
bata olmak zere salk hizmetlerine eriim olanaklarnn iyiletirilmesi
temel nceliklerden birisi olarak belirtilmitir (Resmi Gazete, 2006:87).
Bu almada ilk olarak salk hizmetlerine eriimin nndeki engeller
kaynak taramas yardmyla tespit edilecektir. Daha sonra bu engellere
neden olan faktrler deiken olarak kullanlarak, iller salk hizmetlerine
eriim durumlarna gre sralanacaktr. almann en nemli faydas
salk hizmetlerinin planlanmasndan ve sunumundan sorumlu olan kii,
kurum ve kurululara salk hizmetlerine eriimle ilgili daha rasyonel karar
almalarna ynelik bilgi sunacak olmasdr. alma ayrca, kiilerin yaam
yeri seiminde dikkate alabilecekleri salk hizmeti unsurunun daha objektif
kriterlere gre deerlendirilmesine yardmc olacaktr.
I- GENEL KAVRAMLAR
A- Salk Hizmetlerine Eriim
Salk hizmetlerine eriimle ilgili youn almalar olmasna ramen,
Trkiyedeki 81 lin Kamu Tarafndan Sunulan Salk Hizmetlerine Eriim Durumlar 147

bu karmak kavramn en iyi nasl tanmlanmas gerektii ynnde bir

fikir birliine henz varlamamtr (Russell vd., 2013). Temelde eriimle
ilgili iki ana temann bulunduu sylenebilir. Birinci gr eriime, nfus
zellikleri (gelir, sigorta kapsam, salk hizmetleri kullanma davranlar
gibi) ile salk hizmeti sunum sistemi zellikleri (kaynak datm,
igcnn organizasyonu ve olanaklar gibi) arasndaki uyum olarak
bakmaktadr. Dier grteki aratrmaclar ise eriimin, salk hizmeti
kullanm oran, memnuniyet durumu gibi bireylerin salk hizmetleri
almas sonucunda elde ettii sonularn deerlendirilmesiyle en iyi
ekilde aklanabileceini savunmaktadr (Aday ve Andersen, 1974:209).
Salk hizmetlerine eriim; toplumun ve bireylerin salk hallerinin devam
veya salk hallerinin salanmas amacyla ihtiyac olduu zaman veya
talep edilmeden salk personelince sunulan temel salk hizmetlerinin
eit, nitelikli, cretsiz bir ekilde hibir engelle karlamadan sunulmas
eklinde tanmlanabilir (Kurt, 2007:70).
Eriim, hizmeti sunann konumuyla hizmet alcs konumunun birbirine
uyma derecesidir (elik, 2011:334). Salk hizmetlerine eriim, klinisyenleri,
bakclar, dier salk alanlarn ve bilgisayar uygulamalarn da iine alan
salk bakm sunucularyla hizmeti alanlarn, sanal veya yz yze etkileimde
bulunma durumunun potansiyel kolayln gstermektedir (Fortney vd.
2011:641).
Salk hizmetlerine eriim ok boyutlu bir kavram (Russell vd. 2013:62)
olsa da genel olarak salk hizmetlerine mevcut eriim ve alglanan eriim
olmak zere iki ana boyutta ele alnabilir. Salk hizmetlerine mevcut eriim,
eriimin dorudan gzlenebilen ve tarafsz bir ekilde llebilen boyutlarn
ifade etmekteyken salk hizmetlerine alglanan eriim ise eriimin bireysel
olarak belirtilen sbjektif ynlerini ifade eder (Fortney vd. 2011:641).
Salk hizmetlerine eriim, hazr bulunma, corafik, masraflar karlayabilirlik,
yerletirme, zamanlama, kabul edilebilirlik ve farknda olmak zere
toplam yedi boyut altnda incelenebilir (Russell vd. 2013:64). Bilgi ilem
teknolojilerinin salk sistemlerine girmesi ve e-salk uygulamalarnn
yaygnlamas nedeniyle artk eriimin dijital bir boyutunun da olduu ayrca
vurgulanmaktadr (Fortney vd. 2011:639).
Salk hizmetlerine eriimle ilgili Levesque ve arkadalar (2013) tarafndan
148 SOSYAL GVENLK DERGS JOURNAL OF SOCIAL SECURITY 2015 / 2

ilgili literatr taranarak elde edilen tanmlarla ve boyutlarla ilgili grler

Tablo 1de sunulmutur.

Tablo 1. Salk Bakm Hizmetlerine Eriimin Tanmlar ve Boyutlar

Kaynak: Levesque, Harris ve Russell, 2013:3

Trkiyedeki 81 lin Kamu Tarafndan Sunulan Salk Hizmetlerine Eriim Durumlar 149

Tablo 1den de anlalaca zere birok yazar tarafndan salk hizmetlerine

eriimle ilgili farkl tanmlamalar yaplm ve eriimle ilgili deikenler farkl
boyutlar altnda incelenmitir. Bu alma kapsamnda salk hizmetlerine
eriim bireylerin ihtiya duyabilecei salk hizmetlerine istedii zamanda,
istedii yerde ve tatmin edici kalite dzeyinde mevcut salk hizmeti arz
koullar erevesinde ulalabilme olasl olarak tanmlanm ve salk
hizmetleri eriimine etki ettii dnlen deikenler demografik zellikler,
finansal engeller, salk hizmetleri altyaps, ulam ve salk tesisi kullanm
ve memnuniyet oran olmak zere be boyut altnda incelenmitir.
B- Salk Hizmetlerine Eriimi Etkileyen Faktrler
Salk hizmetlerine eriimi etkileyen birok sosyo-ekonomik ve fiziksel
faktrler vardr (elik, 2011:334). Salk hizmetlerine eriim, genel olarak
finansal, corafik, sosyo-kltrel, rgtsel ana balklaryla incelense de
(Eskiocak, 2007:15) daha geni bir bak asyla salk hizmetlerinden
yararlanabilme, kullanabilme, kabul edilebilirlik gibi noktalar da gz nne
alp deerlendirildiinde salk hizmetlerine eriimi etkileyen birok faktr
ortaya kmaktadr. Bu faktrler Tablo 2de sunulmutur (Kurt, 2007:71).
Tablo 2. Salk Hizmetlerine Eriimi Etkileyen Faktrler

Kaynak: Kurt, 2007:71-72

150 SOSYAL GVENLK DERGS JOURNAL OF SOCIAL SECURITY 2015 / 2

Salk hizmetlerine eriimi etkileyen nemli bir deiken salk sigortasnn

kapsamdr. Salk sigortasnn olmamas salk hizmetlerine eriimin
nndeki en byk risk faktrdr. zellikle salk bakm hizmetlerini
sunan ve finans eden kurumlarn birbirinden farkl olduu lkelerde, salk
sigortasnn kapsama durumunun yksek olmas salk hizmetlerine eriimi
artrmaktadr (Docteur ve Oxley, 2003:11). Sosyal gvencesi olanlar iin
ise sala eriimi etkileyen faktrler drt balk altnda deerlendirilebilir.
Bu faktrler (Docteur ve Oxley, 2003:15):
Salk sigortasnn kapsam/finansal bariyerler
Hekimlerin yetersizlii/dengeli datlmamas
Hizmetin zamannda mmkn olup olmama durumu
Sosyo-kltrel bariyerlerdir (dil, corafik ayrm, kltrel deerler,
ekonomik durum veya bu faktrlerin kombinasyonu).
Salk hizmetlerine eriim konusunda Kaya (1992) tarafndan yaplan
bir almada Ankara ilinde; a) salk hizmetlerinin kullanlabilirlii,
nfusun demografik zelliklerine gre fark gsterip gstermedii, b) salk
hizmetlerinin kullanlabilirlii, nfusun sosyo-ekonomik zelliklerine gre
fark gsterip gstermedii incelenmitir. almada demografik zellikler
olarak ya, cinsiyet ve medeni durum, aile reisine yaknlk, bulunulan ile,
okuma-yazma durumu, bitirilen en son okul, alma durumu, almama
nedeni, alma ekli, meslek gruplar, iktisadi faaliyet kollar, herhangi
bir sosyal gvenlik kurumuna bal olup olmama durumu, bal olunan
sosyal gvenlik kurumu ve hane halk geliri kullanlarak, halkn salk
hizmetlerine eriim dzeyi aratrlmtr. alma sonrasnda hane halk
geliri, sigorta kapsamnda bulunma durumu, ya gruplar, medeni durum,
bulunulan ile, bitirilen en son okul ve genel salk durumu deikenleri
istatistiksel olarak anlaml bulunurken, cinsiyet, aile reisine yaknlk,
alma durumu, alma nedeni ve bal olunan sosyal gvenlik kurumu
deikenleri istatistiksel olarak anlaml bulunmamtr (Kaya, 1992).
Blazer, Landerman, Fillenbaum ve Horner (1995) tarafndan Kuzey
Carolinadaki yal bireylerin salk hizmetlerine eriim dzeyi ve bu salk
hizmetlerini kullanma durumu zerine yaplan bir almada cinsiyet,
rk, eitim, gelir, medeni durum, i stats, sigorta kapsama durumu,
salk kuruluuna uzaklk veya ulam durumu ve salk hizmetlerinden
Trkiyedeki 81 lin Kamu Tarafndan Sunulan Salk Hizmetlerine Eriim Durumlar 151

memnun kalma durumu incelenmitir. alma sonrasnda gelir, sigortal

olma durumu ve bakm elde etme maliyeti, eriimi etkileyen en nemli
deikenler olarak tespit edilmitir.
Goins, Williams, Carter, Spencer ve Solovieva (2005:208-210) tarafndan
yaplan bir almada ise salk hizmetine eriimin nndeki engeller;
ulam zorluklar, snrl salk hizmeti arz, kaliteli salk bakm
hizmetlerinin yetersizlii, sosyal izolasyon ve finansal kstllklar olarak
5 grupta incelenmitir.
Eskiocak (2007) tarafndan yaplan almada salk hizmetlerine eriim
durumuna gre sosyalleme yasas ve aile hekimlii karlatrlm ve bu
alma kapsamnda, gelir durumu (yoksulluk), i sahibi olma (alma
durumu), salk gvence durumu, ya, cinsiyet, renim dzeyi, din,
dil, etnik kken, kltr farkll gibi zellikler, hizmetler hakknda bilgi
sahibi olma durumu, salk hizmetinin var olmas, salk kurumunun
varl, corafi uzaklk ve ulam giderleri, salk insan gc (hekim
ve hekim d personel) varl gibi deikenler kullanlmtr. alma
sonucunda yerleim yerinin salk ocana uzak olmasnn salk
ocandan yararlanmay azaltt, kiinin bir salk gvencesine sahip
olmasnn, eitim dzeyinin yksek olmasnn, ailenin gelir dzeyinin
yksek olmasnn ve kadnn evde sz sahibi olmasnn salk hizmetlerine
eriimi olumlu ynde etkiledii belirtilmitir.
Jones, Shi, Hayashi, Sharma, Daly ve Ngo-Metzger (2013:488) tarafndan
yaplan az sal hizmetlerine eriim hakkndaki almada, bu hizmetlere
eriimin, gelir durumu, rk ve etnik kken, dil, sigortal olma durumu ve
sigorta tr ile ilikili olduu ifade edilmektedir. Bu faktrlerin de hizmeti
maddi olarak karlayamama durumu, hizmet sunumunun yeterli olmamas,
ulam yetersizlii ve dk salk okuryazarlk dzeyi gibi etmenlerle
ilikili olduu belirtilmitir.
Bu alma ncesinde salk hizmetlerine eriim durumlarna gre illerin
sralanmasna ynelik bir almaya rastlanmamtr. Ancak elik (2013)
tarafndan yaplan bir almada deiken olarak; bir hastaneye, hastane
yatana, uzman hekime, pratisyen hekime, hekime, di hekimine, eczacya,
salk memuruna, hemireye ve ebeye den kii says kullanlarak
kmeleme analizi yaplm ve iller 7li, 10lu ve 15li kmelere ayrlarak
yorumlanmtr.
152 SOSYAL GVENLK DERGS JOURNAL OF SOCIAL SECURITY 2015 / 2

II- ARATIRMA
A- almada Kullanlan Deikenler
Kaynaklar incelendiinde eriimle ilgili almalarda genellikle, kr/kent
dalm, ya gruplar, eitim durumu, cinsiyet durumu, medeni durum,
gelir dzeyi, sigortal olma durumu, salk kuruluuna ulam durumu,
zellikle ok uluslu lkelerde dil, rk, salk kurumu hakkndaki olumlu
veya olumsuz dncelerin deiken olarak kullanld grlmektedir.
Bu almada salk hizmetleri eriimine etki ettii dnlen deikenler
be ana grup altnda 26 alt deiken olarak ele alnmtr. Aratrmada
kullanlan veriler TK, Salk Bakanl 2012 Salk statistikleri Yll,
SGK 2012 statistik Yllndan elde edilmitir. TK, 2001 ylndan
itibaren illere gre kii bana den milli geliri hesaplamadndan bu
veri iin KDM irketinin yapm olduu aratrma sonucunda elde edilen
veriler kullanlmtr. Btn verilerin en son yaynlandklar ortak yl
2012 yl olduundan, hemen hemen btn deikenlere ait 2012 yl
(kesit) verileri kullanlmtr. Tablo 3te sz konusu olan bu gruplar ve
deikenler verilerek, temin kayna, yl ve birimi belirtilmitir.
Tablo 3te sralanan deikenlerin tm ak olmakla birlikte
memnuniyet oran olarak belirtilen deikeninin aklanmas yararl
olacaktr. Salk Bakanl (2014) tarafndan Birinci Basamak Salk
Hizmetlerinde Memnuniyet Dzeyinin Belirlenmesi iin yaplan
almada Salk Tesisi ve Memnuniyet Oran ksmnda belirtilen
memnuniyet oran, European Patients Evaluate General/Family
Practice (EUROPEP) lei kullanlarak elde edilen memnuniyet
puanlarndan istifade edilerek hesaplanmtr. EUROPEP lei, Dnya
Aile Hekimleri Birlii (WONCA) Avrupa rgtnn bir alt birimi
olan European Working Party on Quality in Family Practice (EQuiP)
tarafndan 1999 ylnda gelitirilmi hasta memnuniyetini lmek iin
kullanlan bir lek olup 2002 ylnda Trkeye uyarlanarak Trkiye
genelinde hasta memnuniyetini belirlemek iin kullanlmtr (Salk
Bakanl, 2014:3).
Trkiyedeki 81 lin Kamu Tarafndan Sunulan Salk Hizmetlerine Eriim Durumlar 153

Tablo 3. Sala Eriimi Etkileyen Deikenler

* Eitim durumu ilkretim okullama oran, ortaretim okullama oran ve n lisans veya
lisans mezunu oran olmak zere grup altnda deerlendirilmitir.

** Ya Gruplar 0-14 ya aras, 15-64 ya aras ve 65 ya st olmak zere grup altnda analiz
edilmitir.
154 SOSYAL GVENLK DERGS JOURNAL OF SOCIAL SECURITY 2015 / 2

Memnuniyet puanlar aadaki yedi boyuttan elde edilen deerlerin

ortalamas alnarak hesaplanmtr:
1. Doktor Hasta likisi (1-6. Soru),
2. Salk Hizmeti (7-11. Soru),
3. Enformasyon ve Destek (12-15. Soru),
4. Salk Hizmetinin Organizasyonu (16-17. Soru),
5. Ulalabilirlik (18-23. Soru),
6. Genel Deerlendirme (24-26. Soru),
7. EUROPEP Sorular (1-23. Soru).
Bu analizde memnuniyet orannn hesaplanmasnda anket sorularna
verilen iyi ve ok iyi (4 ve 5) seenekleri kullanlmtr. Memnuniyetsizlik
oran ise anket sorularna verilen ok kt ve kt (1 ve 2) seeneklerini
kapsamaktadr. Ne iyi ne kt seenei Orta olarak deerlendirilmitir.
Ankette Fikrim yok / ilgisiz seeneinin iaretlenmesi halinde bu soru
deerlendirilmeye alnmamtr (Salk Bakanl, 2014:4).
B- Kullanlan Analiz: Temel Bileen Analizi
Klasik ok deikenli istatistiksel analizlerde n tane bireye ilikin p tane
deiken (zellik) incelenmektedir. Bu zelliklerin birounun birbirleriyle
ilikili (baml) ve p saysnn ok byk olmas analizde sorun
yaratmaktadr. Zira ok sayda deikenle almak, ilem ykn artrmann
yan sra deikenlerin (yaklak olsa da) bamszln zedelemekte ayrca
bu tr almalarda elde edilen sonularn yorumunda da baz glkler
olabilmektedir. Bilgisayar olanaklarnn ok gelitii gnmzde ilem yk
bir sorun olarak grnmese de ok sayda deikene ilikin analiz sonularnn
yorumlanmas ve zetlenmesi gerekten zor olabilmektedir. Byle durumlarda
bavurulan tekniklerin en nemlisi Temel Bileen Analizidir (TBA-PCA:
Principal Component Analysis) (Kalknma Bakanl, 2013).
TBA, dik (ortogonal) dnm kullanarak aralarnda yksek iliki bulunan
deikenleri aralarnda iliki bulunmayan bir dizi dorusal bileenlere
dntrerek bamszlatran ve boyutlar indirgeyen bir yntemdir.
Bu yntem veri matrisine ilikin zdeerler ve zvektrleri bularak veri
kmesine ait deikenlerin daha dk boyutlarda temsil edildii bir
Trkiyedeki 81 lin Kamu Tarafndan Sunulan Salk Hizmetlerine Eriim Durumlar 155

koordinat dzlemine tanmasn salar. Veri kmesine ait fazlalklarn

en aza indirgenmesini ve ayn zamanda farkllklarn maksimum hale
getirilmesini gerekletirir (atalba, 2014:14).
C- Aratrmann Snrllklar
Aratrmada dhil edilen deikenlerin (zellikle teknik ara ve gerecin)
hepsinin ayn ama iin kullanlabildii ve ayn zellikte olduu varsaylmtr.
Daha somut ifade etmek gerekirse, kullanlan 112 ambulanslar, kii bana
den motorlu tat says ve yatak says gibi deikenlerin teknik zellik
bakmndan eit olduu ve ayn ama iin kullanlabilecei dnlerek
analize dhil edilmitir. Ayn ekilde hizmet veren salk personelinin de
btn illerde hasta bakm faaliyetlerinde ayn grevleri yapt, bireyler aras
uygulamalarda bir farkllk bulunmad, dolaysyla benzer miktarda ve
benzer kalitede salk hizmeti rettii varsaylmtr.
Bir dier kstllk, milli gelir, sala ayrlan pay, sigortallk kapsama
durumu gibi zellikle finansal verilerde il ii dalmn homojen olduu
varsaylmtr.
Salk Bakanl tarafndan sadece 1. basamak salk hizmetlerinde mem-
nuniyet dzeyi aratrlmas yapldndan, almada kullanlan memnu-
niyet oran 1. basamak salk hizmetlerinde memnuniyet orann ifade et-
mektedir. 2. ve 3. basamak salk hizmetleri memnuniyet oranna ait veri
bulunamadndan almaya dhil edilememitir.
Analiz ksmnn daha kolay yorumlanmas asndan saysal verilerde
yuvarlama ilemi yaplmtr.
III- BULGULAR
Analiz kapsamnda ilk olarak kullanlan deikenler arasndaki ilikilere
(korelasyon) baklm olup; ortanca ya ile 0-14 ya oran arasnda %96lk,
15-64 ya oran ve 0-14 ya oran arasnda %93lk, ortaretim okullama
oran ve 0-14 ya oran arasnda %91lik bir korelasyon bulunmutur. Bu
nedenle (tekrarn nlenmesi amacyla) 0-14 ya aras nfus oran deikeni
alma kapsamndan karlmtr. Ayrca Kadn% - Erkek% ve Kr% -
Kent% birbirlerini yzde yze tamamladndan bu deikenlerden sadece
byk olanlar deerlendirilmeye alnmtr. TBAnin uygunluu iin
Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) ve Bartlett testi uygulanm olup, bu veri
setine %77,9 orannda TBAnn uygulanabilecei sonucuna ulalmtr
(P=0,0001). kinci olarak kullanlan deikenlere ilikin tanmlayc
istatistikler bulunarak Tablo 4te sunulmutur.
156 SOSYAL GVENLK DERGS JOURNAL OF SOCIAL SECURITY 2015 / 2

Tablo 4. Kullanlan Deikenlere likin Tanmlayc statistikler

* TKten alnan veri setinde stanbul ve Kocaeli iin ky yolu deerleri olmadndan, kayp
(eksik) bilgi sorununun giderilmesi amacyla bu iller iin en kk deer olan 17,42 deerine
yakn deerler (srasyla 17,35 ve 17,25 deerleri) atanmtr.

almaya dhil edilen 81 ildeki kadn (%49,56) ve erkek (%50,44) oranlarnn

birbirine ok yakn olduu gzlenmektedir. Kent nfus orannn (%54,95) kr
nfus oranndan (%45,05) yaklak %10 fazla olduu tespit edilmitir. Ortanca
ya 30 olan illerin en fazla nfusun bulunduu ya grubu %66 ile 15-65 ya
grubudur. Bunu yaklak %25 ile 0-14 ya grubu ve yaklak %9 ile 65 ya ve
Trkiyedeki 81 lin Kamu Tarafndan Sunulan Salk Hizmetlerine Eriim Durumlar 157

zeri ya grubu takip etmektedir. llerin eitim durumu gz nne alndnda

ortalama %98lik bir ilkretim okullama oran, %71lik bir ortaretim
okullama oran ve %9luk bir n lisans veya lisans mezunu oran olduu
gzlenmitir. llerin ortalama kii ba geliri 13.290 TL olduu ve bu gelirin
yaklak %2lik ksmnn salk harcamalarna ayrld sylenebilir. Genel
salk sigortasnn lke genelinde kapsama oran ise %95 civarndadr.
Her on bin kiiye yaklak 26 yatak, 18 hemire, 18 dier salk personeli,
15 hekim (asistan, uzman ve aile hekimi), 9 ebe, 3 eczac ve 2 di hekimi
dmektedir. Her bir aile hekimine ortalama olarak 3.524 kii, her bir
112 istasyonuna 34.139 kii ve her bir 112 ambulansna 18.236 kii
dmektedir.
Ortalama olarak bir kii bir ylda yaklak 3 kez birinci basamak salk
hizmetlerine, 5 kez ikinci ve nc basamak salk hizmetlerine ve iki
ylda 1 kez de di hekimine mracaat etmektedir. Birinci basamak salk
hizmetlerine mracaat edenlerin yaklak %90lk bir kesimi kurumdan
memnun olarak ayrlmaktadr.
ller ortalama olarak yaklak 9 km il ve devlet yolu (km)/yzlmne
(km2), 49 km ky yolu (km)/yzlmne (km2) sahiptir. Ayrca ortalama
olarak her bin kiiye 92 motorlu tat dmektedir.
Yukarda tablo biiminde verilmi olan deikenlerin tmnn normal
dalml olduklar varsaym altnda, bu verilere Temel Bileenler Analizi
uygulanm ve nemli bulunan yedi temel bileene ilikin aadaki
sonular elde edilmitir.

Tablo 5. Temel Bileenler zdeerleri ve Varyans Aklama Oranlar

158 SOSYAL GVENLK DERGS JOURNAL OF SOCIAL SECURITY 2015 / 2

nemli bulunan yedi temel bileen tarafndan orijinal deikenlerin

varyanslarnn aklanma oranlar aada verilmitir.
Tablo 6. Orijinal Deiken Varyanslarnn Yedi Temel Bileen Tarafndan Aklanma Oran

Analizden elde edilen yeni deerlere gre bir deiken hari dier btn
deikenlerin varyans aklama oran deerleri 0,610 ile 0,942 arasndadr. Sz
konusu deikenlerin deeri 1e yaklatka deikenlerin modeldeki arl
ve buna bal olarak nemi artmaktadr (Kalknma Bakanl, 2013:46).
Analiz sonucunda birinci temel bileen zerinde; Ortaretim Okullama
Oran, Ortanca Ya, Eczac/Nfus, 15-64 Ya Aras Nfus Oran, Kii Bana
Den Motorlu Tat Oran, Di Hekimi/Nfus, Hemire/Nfus, n lisans ve
Lisans Mezunu Oran, 65 Ya ve zeri Nfus Oran, Dier Salk Personeli/
Nfus, 2. ve 3. Basamakta Kii Ba Bavuru Says, 1. Basamakta Kii Ba
Bavuru Says, Kii Ba Di Hekimine Bavuru Says, Toplam Hekim/
Nfus, On bin Kiiye Den Yatak Says ve lkretim Okullama Oran
deikenleri, ikinci temel bileen zerinde; 112 Ambulans Bana Den
Nfus, 112 stasyonu Bana Den Nfus, Sigorta Kapsam, Kentsel Nfus
Oran, Ebe/Nfus, Aile Hekimi Bana Den Nfus deikenleri, nc
temel bileen zerinde; l ve Devlet Yolu uzunluu (km/yzlm), Hane
halk Harcamasndan Sala Ayrlan Pay deikenleri, drdnc temel
bileen zerinde Ky Yolu (km/yzlm) deikeni, beinci temel bileen
Trkiyedeki 81 lin Kamu Tarafndan Sunulan Salk Hizmetlerine Eriim Durumlar 159

zerinde; Erkek Nfus Oran deikeni, altnc temel bileen zerinde; Kii
Bana Den Gelir, Memnuniyet Oran deikenleri ve son olarak yedinci
temel bileen zerinde ise sadece Nfus Art Hz deikeninin yer ald
grlmtr.
A- llerin Sralanmas
Bu alma ncesinde illerin salk hizmetlerine eriim dzeylerinin
belirlenmesine ynelik herhangi bir almaya rastlanmamtr. Ancak belirli
bir ilin ilelerinin, eitli ya gruplarnn ve eitli hizmet dallarnn (kanser,
az bakm gibi) salk hizmetlerine eriimini etkileyen faktrler zerine ve
illerin kmelenmesine ynelik baz almalar bulunmaktadr. Kalknma
Bakanl tarafndan illerin sosyo-ekonomik gelimilik durumlarna
gre sralamas yapldndan, bu almadan elde edilen il sralamasyla
SEGE-2011 il sralamas karlatrlarak Tablo 7de sunulmutur.
Tablo 7. llerin SEGE-2011 ve Salk Hizmetlerine Eriim Dzeyleri Sralanmas

* Kaynak: Kalknma Bakanl, 2013:50.

160 SOSYAL GVENLK DERGS JOURNAL OF SOCIAL SECURITY 2015 / 2

SEGE-2011 almasnda 81 il sadece birinci temel bileen skorlarna gre

sralanm olmasna karn (Kalknma Bakanl, 2013:46) bu almada
yedi temel bileen skorlar dikkate alnarak sralama yaplmtr. llerin
tm faktrlerde sahip olduu sralamalarla ilgili faktrlerin, aklanan
varyans yzdeleriyle arplmasyla toplam faktr deikeni elde edilmi
ve iller bu toplam faktr deikeninin deerine gre sralanmtr.
SEGE-2011 ile salk hizmetlerine eriim sralamalar arasnda ilikinin
tespit edilmesi amacyla Spearman sra korelasyon analizine bavurulmu
ve bu iki sralama arasnda orta derecede, pozitif ve istatistiksel olarak
anlaml bir iliki tespit edilmitir (r=0,427 ve p=0,000). Bu iki sralama
arasnda istatistiksel olarak anlaml bir iliki bulunsa da ilikinin dk
kmasnn en nemli nedeni vardr. Bunlardan ilki, bu iki almada
kullanlan deikenlerin birbirinden olduka farkl olmasdr. kincisi ise
SEGE-2011 almasnda bireye ilikin (kii bana, % gibi) karlatrlabilir
deikenlerin yan sra ile veya ehir merkezine ilikin (organize sanayi
blgesinde retim yaplan parsellerin Trkiye iindeki pay, il ihracatnn
toplam ihracat iindeki pay, ildeki banka kredilerinin Trkiye iindeki pay,
yeni kurulan irketlerin toplam sermayesinin Trkiye ierisindeki pay, il
vergi gelirlerinin Trkiye iindeki pay olmak zere toplam yedi deiken)
deikenlerin kullanlm olmasdr (Kalknma Bakanl, 2013). Son
olarak, SEGE-2011 sralamasnda veri seti tarafndan aklanabilen bilginin
%38ni aklayan birinci temel bileene gre illerin sralanm olmasdr.
SEGE-2011 sralamasnn en altnda yer alan anlurfa, Batman, Mardin,
Diyarbakr, rnak, Ar, Adyaman, Van, Siirt ve Mu illerinin salk
hizmetlerine eriim sralamasnda daha st sralarda yer almas, bu illerde
uygulanan devlet hizmet ykmll (mecburi hizmet) uygulamasyla
ve salk yatrmlarnn yeterli miktarda yaplmasyla aklanabilir.
SONU
lgili literatrde salk hizmetlerine eriimin nndeki engeller, genel
olarak masraflar karlayabilirlik (finansal eriilebilirlik), ulam (corafi
eriilebilirlik), kabul edilebilirlik, hizmetin hazr bulunmas, yeterlilik,
zamanlama gibi eitli boyutlar altnda incelendii gzlenmitir. Bu
alma kapsamnda, salk hizmetlerine eriimin nndeki engeller,
demografik zellikler, finansal engeller, salk hizmetleri altyaps, salk
tesisi kullanm ve memnuniyet oran ve ulam olmak zere be kategoride
Trkiyedeki 81 lin Kamu Tarafndan Sunulan Salk Hizmetlerine Eriim Durumlar 161

incelenmitir. Temel bileen analizindeki varyanslar aklama oranlar

dikkate alndnda, bu almada salk hizmetleri eriimine etki eden
en nemli boyutlar; salk hizmetleri altyaps, demografik zellikler ve
ulam imknlar olarak tespit edilmitir.
Salk hizmetlerine eriimin ilk art, salk hizmetlerinin elde edilebilir
olmasdr. Hizmetin elde edilmesi de teknoloji ve kaynak datm ile ilikilidir.
Teknoloji ve kaynak datm kararlarnn ise politik sre ve bask, ekonomik
etkiler, rgtsel ve profesyonel dnceler gibi faktrlerden etkilendii ifade
edilmektedir (elik, 2011:334). Dk salk hizmeti eriim sralamasna
sahip iller bu kapsamda deerlendirildiinde, ncelikle bu illerde hizmetin
varlnn salanmasna ynelik kararlarn alnmas gerekmektedir. Bunun
iin de karar verme yetkisine sahip kamu otoritesi, kaynak datm yaparken
illerin ihtiyalarn ve beklentilerini karlayacak ekilde kaynaklarn tahsis
edilmesini garanti altna almaldr. Etkin bir kaynak tahsisi salanmas
halinde, hizmetin olmamas veya yeterli kalitede sunulmamas gibi
nedenlerle farkl illere salk hizmeti almak iin gitmek zorunda olan bireyler,
bulunduklar illerde salk hizmetlerine eriebilecektir. Bu durum hastalarn
daha ksa srede salk hizmetlerine ulamalarna, hastann kendisinin ve
refakatilerinin yaad igc kayplarnn azalmasna ve salk ynnden
baz illerde younlamann nlenmesine katkda bulunacaktr.
Bireyleri salk hizmeti almaya ynlendiren faktrlerin banda zemin
hazrlayc faktrler, salk hizmeti ihtiyac ve kolaylatrc faktrler
gelmektedir. Ya, cinsiyet, rk, etnik kken ve eitim seviyesi gibi deikenleri
ieren zemin hazrlayc faktrler (Andersen vd. 1983:52) bireylerin hizmet
kullanmn etkileyen faktrlerin banda gelmektedir (elik, 2011:334). Bu
nedenle kamu yneticileri sorumlu olduklar blgede salk hizmetlerine
eriimle ilgili politikalar gelitirirken demografik zellikleri gz nnde
bulundurmaldr. Yneticiler ya, cinsiyet, rk gibi deikenlere mdahale
edemeseler de eitim durumu gibi mdahale edilebilir deikenlere
odaklanmaldr. zellikle genel okuryazarlkla ilgili olan salk okuryazarlk
seviyesinin arttrlmasna ynelik politikalarn izlenmesi, %64,6lk sorunlu
ya da yetersiz salk okuryazarlk seviyesine sahip olan Trkiyede (Durusu
Tanrver vd. 2014) salk hizmetlerine eriim konusunda atlacak nemli
bir adm olacaktr.
Corafi olarak salk hizmetlerine eriim (ulam) kavram hizmetin
162 SOSYAL GVENLK DERGS JOURNAL OF SOCIAL SECURITY 2015 / 2

sunulduu yer ile hizmeti alanlarn bulunduu yer arasndaki mesafenin

alabilme kolayln ve yeteneini ifade etmektedir. Bu nedenle iki temel
bileeni vardr. Birincisi hizmet salayclarnn hizmeti kullananlara
corafi olarak uzakl, dieri ise hizmeti alacaklarn mesafeleri aabilme
kabiliyetidir (Russell vd. 2013:63). Kamu yneticileri salk kurulularnn
yer seimi kriterlerinde bu hususlar mutlaka deerlendirmeli, toplumun
en kolay ekilde ulamasn salayacak yerlerin seilmesine azami nem
gstermelidir. Ayrca yollarn ve toplu tama aralarnn toplumun
ihtiyalarn karlayacak ekilde sunulmas salk hizmetlerine ulam,
dolays ile eriimi olumlu ynde etkileyecektir
Salk hizmetlerine eriimin nndeki engeller ne olursa olsun kamu
yneticilerinin bireylerin salkl olmas ynnde sorumluluu bulunmaktadr.
Trkiye Cumhuriyeti 1982 Anayasasnn 56. maddesinde Herkes, salkl
ve dengeli bir evrede yaama hakkna sahiptir. Devlet herkesin hayatn,
beden ve ruh sal iinde srdrmesini salamak; insan ve madde gcnde
tasarruf ve verimi artrarak, ibirliini gerekletirmek amacyla salk
kurulularn tek elden planlayp hizmet vermesini dzenler hkmleri
bulunmaktadr (Resmi Gazete, 1982). Kamu tarafndan salanan salk
hizmetlerine eriimde hibir kesime ayrmclk ve/veya ayrcalk tannmamas
gerektiinden, kamu yneticileri, lke genelinde, salk hizmetlerine eriimin
nndeki engelleri kaldrmakla, salk hizmetleriyle ilgili kaynaklar dengeli
bir ekilde datmakla ve toplumdaki her kesimin salk hizmetlerinden eit
ve hakkaniyetli bir ekilde faydalanmasn salamakla ykmldr.
Salk hizmetlerine eriim nndeki engeller sadece salk sektrnden
kaynaklanmamas nedeniyle yasada belirtilen bu ykmllk sadece
salk yneticilerinin deil btn kamu yneticilerinin zerindedir. Salk
hizmetlerine eriimle ilgili engellerin neler olduu ve hangi boyutlar
altnda incelenmesi gerektii kamu yneticilerinin ncelikle karlat
sorunlar arasndadr. stelik bu engellerden bazlarna mdahale edilmesi
mmkn iken bazlarna mdahale edilememesi yneticilerin ilerini
daha da zorlatrmaktadr.
Salk hizmetlerine eriimle ilgili bariyerlerin kaldrlmas her ne kadar
zor bir sre olsa da baz uygulamalarla bu engellerin almasna katk
salanabilir. ncelikle hizmetin hazr bulunmasyla ilgili olarak, kamu
yneticileri illerde salk altyaplarnn gelitirilmesine odaklanmaldr.
Trkiyedeki 81 lin Kamu Tarafndan Sunulan Salk Hizmetlerine Eriim Durumlar 163

Bu altyaplardan en nemlisi olan salk insan gcnn gelitirilmesi

iin hlihazrda istihdam edilmi personelin ypranmasn nleyici, i
verimliliini arttrc ve personeli glendirici politikalarn benimsenmesi
gerekmektedir. Eer mevcut insan gc yeterli deil ise baka blgelerden
(lkelerden) yetenekli salk personeli alnarak veya lkedeki salk
personelinin eitim sreci hzlandrlarak salk igcne yeni girilerin
n almaldr. Corafik eriilebilirlik ve zamanlama sorunlarnn
stesinden gelebilmek iin, bireylerin kolay ulaabilecei yerlere salk
kurulularnn yaplmas, bunun mmkn olmad durumlarda mobil
hizmet veren salk nitelerinin kurularak hizmet vermesi salanabilir.
Ayrca teletp uygulamalarnn salk sistemleriyle btnletirilmesi corafi
eriilebilirliin salanmasnda nemli bir adm olacaktr. Hizmeti almak
iin kat edilmesi gereken mesafe btn bireyler tarafndan eit ekilde
alglanmad, mesafeler eit olsa bile bireylerin bu mesafeleri uzak
veya yakn olarak deerlendirebilecei bu boyut kapsamnda dikkat
edilmesi gereken bir husustur (elik, 2011:334). Bireylerin salk hizmeti
almak iin katlanmak zorunda olduu dorudan ve dolayl giderlerin kamu
tarafndan karlanmas, masraflar karlayabilirlik (finansal bariyerler)
sorunu yaayan bireylerin salk hizmetlerine eriimini kolaylatracaktr.
Kaynaklarn uygun ekilde yerletirilmemesi nedeniyle salk hizmetlerine
eriimde sorun yaayan bireylerin sorunlarn zmek iin, salk hizmeti
sunma amacyla bir araya getirilen kaynaklarn yerleim birimleri arasnda
ihtiyac karlayacak ekilde tahsisi salanmaldr. Etnik, din, kltr gibi
bireylerin sunulan salk hizmetlerini kabul edip etmeme davranlarn
etkileme potansiyeli olan faktrlerin salk hizmetlerinin organizasyonunda
gz nnde bulundurulmas ve hizmetlerin bu faktrlere gre planlanp
sunulmas salk hizmetlerine eriimin kabul edilebilirlik boyutuna
zm getirebilir. Son olarak, bireylerin kiisel salk sorunlar hakknda
bilgi sahibi olmalarna, salk sorunlarna ynelik salk kurulularnn
hangi birimlerinden hizmet alacaklarn bilme ve hizmet sunucularyla
bu ynde iletiim kurabilme becerilerinin gelitirilmesine ynelik eitim
faaliyetlerinin gelitirilmesi, eriimin farknda olma boyutuna are olabilir
(Russell vd., 2013:62-69).
Genel olarak deikenler arasndaki bamllk yapsnn yok edilmesi
ve/veya boyut indirgeme yani deikenlerin daha az sayda ve belirli
temel bileenlerde toplanmas amacyla kullanlan TBA, bal bana
164 SOSYAL GVENLK DERGS JOURNAL OF SOCIAL SECURITY 2015 / 2

bir analiz olduu gibi baka analizler iin veri hazrlama teknii olarak da
kullanlmaktadr (Kalknma Bakanl, 2013:3). Bu almada iller eriim
durumlarna gre sralansa da buradaki en nemli sorun salk hizmetlerine
eriim konusundaki en avantajl ve en dezavantajl gruplar arasndaki
farkllklardr. Bu alma kapsamnda bu sorun analiz edilmese de bu ynde
yaplacak almalar salk hizmetlerine eriim hususunda nemli bir an
kapatlmasna katkda bulunacaktr.

Kaynaka
Andersen, M. Ronald; McCutcheon, Allan,
Lu Ann Aday, Y. Grace Chiu and Ralph
Bell (1983), Exploring Dimensions of
Access to Medical Care, Health Services
Research, 18:11 p.49-74.
Aday, Lu Ann and Ronald Andersen
(1974), A Framework for the Study of
Access to Medical Care, Health Services
Research, 9(3) p.208-220.
Blazer, G. Dan; Landerman, K. Lawrence,
Gerda Fillenbaum, and Ronnie Horner
(1995), Health Services Access and Use
Among Older Adults in North Carolina:
Urban vs Rural Resident, American
Journal of Public Health, Vol. 85, No. 10
ss.1384-1390.
atalba, Mehmet Cem (2014), Temel
Bileenler Analizi ve Kanonik Korelasyon
Analizi ile mge Tanma ve Snflandrma,
Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi,
Ankara: Hacettepe niversitesi.
Docteur, Elizabeth and Oxley, Howard
(2003), Health-Care Systems: Lessons
From The Reform Experience, OECD
Health Working Papers. [https://www1.
oecd.org/els/health-systems/22364122.
pdf ] (25.3.2014).
Durusu Tanrver, Mine; Yldrm, H.
Hseyin, Nihan Ready Demiray, Banu
akr ve Erdal Akaln (2014), Trkiye
Salk Okuryazarl Aratrmas, Birinci
Bask, (Ankara: Salk-Sen Yaynlar).
Eskiocak, Muzaffer (2007), Aile
Hekimlii lkemiz iin Uygun Bir
Hizmet Sunumu Sistemi midir? Muzaffer
Eskiocak (Ed), Kentsel Blgede Salk
rgtlenmesi: ok Sektrl Yaklam
Aile Hekimlii lkemiz iin Uygun Bir
Model Midir? inde (s. 12-22), (Ankara:
Trk Tabipler Birlii Yaynlar).

elik, Yusuf (2011), Salk Ekonomisi, Fortney, C. John; Burgess, F. James, B.

(Ankara: Siyasal Kitabevi). Hayden Bosworth, M. Brenda Booth
elik, enol (2013), Kmeleme Analizi and J. Peter Kaboli (2011), A Re-
ile Salk Gstergelerine Gre Trkiyede- conceptualization of Access for 21st
ki llerin Snflandrlmas, Dou ni- Century Healthcare, Journal of General
versitesi Dergisi, Say: 14 (2) ss. 175-194. Internal Medicine, 26 (suppl 2) p.639-647.
Trkiyedeki 81 lin Kamu Tarafndan Sunulan Salk Hizmetlerine Eriim Durumlar
Goins, R. Turner; Williams, A. Kimberly,
W. Mary Carter, Melinda Spencer and
Tatiana Solovieva (2005), Perceived
Barriers to Healthcare Access Among
Rural Older Adults: A Qualitative Study,
The Journal of Rural Health, Vol. 21, No.
3 p. 206-213.
Jones, Emily; L.Hayashi, Shi, A. Seiji,
Ravi Sharma, Charles Daly and Quyen
Ngo-Metzger (2013), Access to Oral
HealthCare: The Role of Federally
Qualified Health Centers in Addressing
Disparities and Expanding Access,
American Journal of Public Health,
Vol.103 No: 3 p.488-493.
Kalknma Bakanl (2013), llerin ve
Blgelerin Sosyo-Ekonomik Gelimilik
Sralamas Aratrmas (SEGE-2011).
[http://www.kalkinma.gov.tr/Lists/
Yaynlar/Attachments/548/SEGE-2011.
pdf] (23.03.2014).
Kaya, Sdka (1992), Ankara Metropoli-
tan Alanda Salk Hizmetlerinin Kullan-
labilirlii, Yaymlanmam Doktora Tezi,
Ankara: Hacettepe niversitesi.
Kurt, ner (2007), lkemizde Salk
Hizmetlerine Eriim Sorunlu Mudur? Aile
Hekimleri Bu Sorunu zebilir Mi?, Mu-
zaffer Eskiocak (Ed), Kentsel Blgede
Salk rgtlenmesi: ok Sektrl Yak-
lam Aile Hekimlii lkemiz in Uygun
Bir Model Midir? inde (s. 69-78), (An-
kara: Trk Tabipler Birlii Yaynlar).
165
Levesque, Jean-Frederic; Harris, F. Mark
and Grant Russell (2013), Patient-Centred
Access to Healthcare: Conceptualising
Access at the Interface of Health Systems
and Populations, International Journal
for Equity in Health, p. 12-18.
Resmi Gazete (9 Kasm 1982, 1. Mkerrer),
Trkiye Cumhuriyeti Anayasas.
Resmi Gazete (1 Temmuz 2006), Doku-
zuncu Kalknma Plan 2007-2013.
Russell, J. Deborah; Humphreys, S.
John, Ward Bernadette, Marita Chisholm,
Penny Buykx, Matthew McGrail and
John Wakerman (2013), Helping Policy-
Makers Address Rural Health Access
Problems, The Australian Journal of
Rural Health, Vol.21, p.61-71.
Salk Bakanl (2007), Nereden Nereye
Trkiye Salkta Dnm Program,
(Ankara: Salk Bakanl Yaynlar).
Salk Bakanl (2013), Salk
statistikleri Yll 2012, (Ankara:
Sentez Matbaaclk ve Yaynclk).
Salk Bakanl (2014), Birinci Basamak
Salk Hizmetlerinde Hasta Memnuniyeti
2012, (Ankara: Salk Bakanl
Yaynlar).
World Health Organization (WHO)
(1999), Health 21 The Health For All
Policy Framework For The Who European
Region. [www.euro.who.int/__data/assets/
pdf_file/0010/98398/wa540ga199heeng.
pdf] (05.04.2014).
[www.tuik.gov.tr] (25.03.2014).
[http://www.netyol.com/1011/turkiyenin-
en-zengin-illeri.html] (31.03.2014).
[www.sgk.gov.tr/wps/portal/tr/kurumsal/
istatistikler] (02.04.2014)