I Meunarodna nauno-struna konferencija

LOGISTIKA 2010
Doboj, 18. i 19. novembar 2010. godine

MODELI U RJEAVANJU DVOFAZNOG TRANSPORT

PAPER TITLE ON ENGLISH LANGUAGE

Dr Ranko Boikovi, Saobraajni fakultet Doboj

Dr Zdravko Boikovi, Saobraajni fakultet Doboj

Saetak U radu su izlaeni modeli reavanja optimizacije rasporeda tereta i trokova kod dvofaznog
transportnog problema. Definisani algoritmi odreivanja podskupova pareto-optimalnih reenja prikazani su na
ilustrativnom primeru uz korienje softvera WinQSB (Quantitative Systems for Bussines) Version 1.0 i Excel
tabele.
Kljune rijei problem transporta, optimizacija, ukupni trokovi, trokovi po fazama, vrijeme
transporta, softver WinQSB

Abstract Abstract rada predstavlja prevod saetka rada i pie se na engleskom jeziku, u prostoru koji
je odmaknut po 1 cm od lijeve i desne margine. Abstract se, takoe, pie zakrivljenim slovima (italic), veliine
deset pointa (10 pt) i na nain dat primjerom. Za saetak rada je rezervisan stil 06-Abstract.
Key words U ovom dijelu se navode kljune rijei, napisane na engleskom jeziku, kojima se ukratko
ukazuje na razmatranu materiju u radu. Za Key Words je rezervisan stil 07-Key Words.

1. UVOD
Dvofazni transport nastaje u sluaju da je potrebno koristiti odgovarajue meustanice izmeu ishodita i odredita, na primer
sa ciljem da se u takvim meustanicama vri pretovar tereta ili dorada odreene sirovine i sl. Primjeri ovakvih transporta su:
prevoz robe iz proizvodnih centara do skladita, a zatim do potroaa; uvoz tereta sa stranih trita morskim putem do luke,
pretovar i nastavak prevoza drumskim ili eljeznikim putem do korisnika i sinol. Reavanje problema se vri sa dve, tri ili
vie faza. Ilustracija dvofaznog transporta je prikazana na slici 1.

Poreenje sa standardnim cij(1) cjk(2)

Ai , ai Bj , bj Dk , dk
(jednofaznim) zadatkom transporta: xij yjk

Faza I ima ishodita Ai i Faza I Faza II

odredita Bj 1 1 1

Faza II ima ishodita Bj i 2 2 2

odredita Dk
m n p

Faza I Faza II

Slika 1: Ilustracija dvofaznog transporta

Matematiki model za neke varijante problema

m n n p
C ( x, y ) cij(1) xij c (2)
jk y jk min
i 1 j 1 j 1 k 1
p.o.
n

j 1
xij ai , i = 1,2,...,m

i 1
xij b j , j = 1,2,...,n

m p

i 1
xij y jk , j = 1,2,...,n
k 1

1
LOGISTIKA 2010 Naziv sekcije (popunjava programski savjet)

j 1
y jk d k , k = 1,2,...,p

xij 0, (i,j); yjk 0, (j,k)

m p n

i 1
ai d k b j
k 1 j 1

gde: m = broj ishodita (i=1,2,...,m); n = broj meustanica (j=1,2,...,n); p = broj odredita (k=1,2,...,p); c ij(1) jedinini trokovi
transporta sa i-tog ishodita do j-te meustanice; cjk(2) jedinini trokovi transporta sa j-te meustanice do k-tog odredita; ai
ponuda i-tog ishodita; bj kapacitet j-te meustanice; dk potreba k-tog odredita; xij nepoznata koliina tereta na relaciji
(i,j); yjk nepoznata koliina tereta na relaciji (j,k).

Prvi skup ogranienja razmatra svko ishodite za fazu I: ukupna koliina tereta transportovana sa i-tog ishodita
do svih j-tih meustanica mora da bude jednaka sa ponudom tog ishodita.
Drugi skup ogranienja razmatra svaku meustanicu (to su odredita, zavretak transporta za fazu I): ukupna
koliina tereta pristigla u j-tu meustanicu sa svih i-tih ishodita, ne moe da bude vea od kapaciteta te
meustanice.
Trei skup uslova ukazuje da ukupna koliina tereta pristigla u fazi I do svake j-te meustanice mora da bude
jednaka sa ukupnom koliinom transportovanom (poslatom) u fazi II iz te meustanice. Meustanice su ishodita
za fazu II.
etvrti uslov razmatra odredita za fazu II: ukupna koliina tereta pristigla sa svih j-tih meustanica do k-tog
odredita mora da bude jednaka njegovoj potrebi.
Poslednji uslov ukazuje na ravnoteu ukupne ponude ishodita (A) i ukupne tranje odredita (D), dok su ukupni
kapaciteti meustanica (B) vei od A=D.
U optem sluaju, problem dvofaznog transporta moe da ima jednu od 13 varijanti modela (I. Nikoli & R. Boikovi,
2007), koji se reavaju primenom modifikovanih, odnosno proirenih transportnih tabela, saglasno odnosu ukupnih ponuda
ishodita (A), ukupnih kapaciteta meustanica (B) i ukupnih potreba odredita (D), a u odreenim sluajevima mogu da se
odvojeno raavaju problemi svake faze kao dva standardna zadatka transporta (I. Nikoli, 1998):
m n p
A ai , B b j , D d k
i 1 j 1 k 1

2. ILUSTRATIVNI PRIMJER
Neka se razmatra problem transporta od m=5 ishodita, zatim n = 5 meustanica i p=4 odredita, sa odgovarjuim
geografskim rasporedom (slika 1) i podacima (tabela 1): ponude ishodita t, potrebe odredita t, rastojanja km i nepoznate
veliine t. U cilju ilustracije izloenog modela, usvaja se da jedinini trokovi transporta iznose 1 novana jedinica za 1
km.

Ishodita (i) Meustanice (j) Odredita (k)

Nazivi Ponude Nazivi Kapaciteti Nazivi Potrebe
Ai ai (t) Bj bj (t) Dk dk , (t)
Doboj 100 B. Luka 200 Biha 160
Zenica 100 Sarajevo 110 N. Sad 170
Mostar 100 Uice 320 Bgd 180
N. Pazar 100 Ni 190
Kotor 150
Ukupno 550 630 700

Faza I
Faza II

Tabela 1: Tereti roba koji se transportruju

2
 I Meunarodna nauno-struna konferencija
LOGISTIKA 2010
Doboj, 18. i 19. novembar 2010. godine

Slika 1: Geografski raspored uesnika u transportu Slika 2: ema dvofaznog transporta

Grafika ilustracija transporta prikazana je na slici 3.

Slika 3: Grafika ilustracija transporta

Iz polazne matrice, tabela 2, zakljuuje se:

Ukupna ponuda ishodita: A = ai = 100+100+100+100+150 = 550

Ukupni kapaciteti meustanica: B = bj = 200+110+320 = 630
Ukupna potreba odredita: D = dk = 160+170+180+190 = 700
Razliite vrednosti A, B, D ukazuju da nastaje otvoreni problem transporta. Koliina tereta u transportu T i podaci za uesnike:
T = min(A,B,D) = min(550,630,700) = 550 = A
Koriste se ponude ishodita u celosti
Nee se koristiti kapaciteti ishodita za B K = 630 550 = 80
Nee se zadovoljiti potrebe odredita za D K = 700 550 = 150.

Formulacija matematikog modela, otvoreni problem

(min) C( x, y )

95 x11 142 x12 226 x13

148 y11 203 y12 327 y13 554 y14
121x21 67 x22 235 x23 288 y 21 265 y 22 285 y 23 391y 24
226 x31 121x32 267 x33 477 yx31 198 y 32 159 y 33 221y 34
455 x41 262 x42 126 x43
412 x51 238 x52 303 x53

3
LOGISTIKA 2010 Naziv sekcije (popunjava programski savjet)

R (km); V (min), Meustanice (j) Odredita (k)

ai, bj (t)
X (t), Y (t) B.L. Saraj. Uice Biha N.Sad Bgd Ni
95 143 226
Doboj 80 107 182 100
x11 x12 x13
121 67 235
Zenica 98 52 179 100
x21 x22 x23
Ishodita (i)

226 121 267

Faza I

Mostar 210 92 208 100 550

x31 x32 x33
455 262 126
Novi Pazar 357 204 102 100
x41 x42 x43
412 238 303
Kotor 107 187 132 150
x51 x52 x53
0 148 293 327 554
B.Luka 0 104 195 204 329 200
Meustanice (j)

z11 y11 y12 y13 y14

0 288 265 285 391
Faza II

Sarajevo 0 225 209 113 289 110 530

z12 y21 y22 y23 y24
0 477 198 159 221 680
Uice 0 361 159 133 201 220
z13 y31 y32 y33 y34
0 0 0 0
Fiktivno
0 0 0 0 150
ishodite
x61 x62 x63 x64
bj, dk (t) 200 110 320 160 170 180 190
630 700
z11 z12 z13 x61 x62 x63 x64
Slobodni kapaciteti Nezadovoljena potreba

Tabela 2: Polazna transportna matrica

p.o.

1.1. DO x11 x12 x13 100 2.1. BL x11 x21 x31 x41 x51 200
1.2. ZE x21 x22 x23 100 2.2. SA x12 x22 x32 x42 x52 110
1.3. MO x31 x32 x33 100 2.3. U x13 x23 x33 x43 x53 320
1.4. NP x41 x42 x43 100
1.5. KO x51 x52 x53 150

3.1. BI y11 y 21 y 31 160

3.2. NS y12 y 22 y 32 170
3.3. BG y13 y 23 y 33 180
3.4. NI y14 y 24 y 34 190

2.1. BL x11 x21 x31 x41 x51 y11 y12 y13 y14
2.2. SA x12 x22 x32 x42 x52 y 21 y 22 y 23 y 24
2.3. U x13 x23 x33 x43 x53 y 31 y 32 y 33 y 34

xij 0, i 1,2,3,4,5; j 1,2,3

y jK 0, j 1,2,3; k 1,2,3,4

Prevoenje u zatvoreni model:

Izravnavajue promenljive za meustanice zjj (j=1,2,3), neiskorieni kapaciteti: z11, z22, z33.
zjj = bj min(ai,bk) = 630 min(550,700) = 630 550 = 80
Jedinini trokovi cjj = 0 (j=1,2,3).
4
 I Meunarodna nauno-struna konferencija
LOGISTIKA 2010
Doboj, 18. i 19. novembar 2010. godine

2.1. BL x11 x21 x31 x41 x51 z11 200

2.2. SA x12 x22 x32 x42 x52 z22 110
2.3. U x13 x23 x33 x43 x53 z33 320

Fiktivno ishodite m+1 = 5+1=6 sa ponudom a m+1 = a6 = dk ai =700 550 =150 (razlika ukupne potrebe i ukupne
ponude).
Izravnavajue promenljive za odredita xm+1,k = x6k (k=1,2,3,4), nezadovoljene potrebe: x61, x62, x63, x64.
Jedinini trokovi cm+1,j = c6k = 0 (k=1,2,3,4).

3.1. BI y11 y 21 y 31 x61 160

3.2. NS y12 y 22 y 32 x62 170
3.3. BG y13 y 23 y 33 x63 180
3.4. NI y14 y 24 y 34 x64 190

Navedeni problem moemo rijeiti pomou softvera WinQSB. Postavljanje velikih jedininih trokova, neka M = 10.000, na
nedopustivim relacijama transporta (siva polja u tabeli sa polaznim podacima).

Slika 4: Program Transportation Problem Matrix Form Slika 5: Soluton Table Nonzero Only
(polazni podaci) (optimalno reenje)

Komentar: Minimalni ukupni trokovi C* = 196.140. Ne koriste se kapaciteti meustanica B. Luka za 40 (t) i Uice za 40 (t).
Vri se transport na nepostojeim relacijama B. Luka B. Luka, Uice Uice. Ne zadovoljava se potreba odredita Ni za
150 (t). Vri se stransport sa fiktivnog ishodita (FIKTIV).
Faza - 1
R (km); V Meustanice (j)
ai (t) C max t
(min), X (t) B.Luka Saraj. Uice
95 143 226 9.500
Doboj 80 107 182 100 80
100
121 67 235 9.940
Zenica 98 52 179 100 98
60 40
Ishodita (i)

226 121 267 16.480

Mostar 210 92 208 100 208
70 30
455 262 126 12.600
Novi
357 204 102 100 102
Pazar
100
412 238 303 45.450
Kotor 107 187 132 150 132
150
bj (t) 200 110 320
93.970 208
Slob. kapac. 40 0 40
16.760 11.150 66.060
C
93.970
98 92 208
max t
208

Tabela 3: Rjeenja I faze u Excel tabeli Tabela 4: Rjeenja II faze u Excel tabeli

5
LOGISTIKA 2010 Naziv sekcije (popunjava programski savjet)

Optimalno reenje, matrino-vektorski zapis:

Koliine x* (I faza), z* (slobodni kapaciteti meustanica), y* (II faza):

100 160
40 160
60 40
110
x* , z* , y*
70 30 110
60 180 40
40 60 180 40
150 150

Slika 6: Grafiko predstavljanje reenja I faze Slika 6: Grafiko predstavljanje reenja I faze

3. ZAKLJUCI
Rad ukazuje na mogunosti reavanja transportnih problema, pored matematikih metoda, pomou softvera WinQSB
i Excel tabela. Specifinosti postavki i reenja problema su dati kroz grafike prikaze.

4. LITERATURA
[1] Nikoli I. & Boikovi R.: Metode optimizacije u zadacima tipa transporta sa jednim i vie kriterijuma, 2007,
Saobraajni fakultet Univerziteta u Istonom Sarajevu, Doboj,
[2] Nikoli I. Dvofazni zadatak transporta po trokovima 13 varijanti, Zbornik Radova, SYM-OP-IS 1989, XVI
Jugoslovenski simpozijum za operaciona istraivanja, Kupari, oktobar 10-13 1989, str. 449-452.