Elektrotehniki fakultet Univerziteta u Sarajevu

Zatita i upravljanje EES

Predavanje 2

Doc.dr Senad Huseinbegovi

 Sadraj

Pojam relejne zatite

Podjela relejne zatite
Osnovni zahtjevi za relejnu zatitu
Selektivnost relejne zatite
Ampermetarska selektivnost
Vremenski-stepenovan selektivnost
Logika selektivnost
Selektivnost na bazi smjera
 Pojam releja

Krajem 20 vijeka za zatitu EES poinju da se koriste

releji koji na osnovu odgovarajuih ulaznih signala
treba da djeluje na tano odreeni nain.

Osigurai ne spadaju u grupu releja, jer nakon

njihovog djelovanja trajno gube svoju funkciju.

IEEE definicija relejne zatite: Releji su ureaji

koji slue za detekciju abnormalnih pogonskih
stanja unutar mree EESa, te inicijalizaciju
odgovarajuih upravljakih akcija za osiguranje
normalnog pogonskog rada.
 Pojam relejne zatite

Pod pojmom relejna zatita podrazumjeva

se skup zatitnih ureaja i postupaka za
tienje elemenata, dijelova i EES sistema u
cjelini.

Svaki relejni ureaj se sastoji od:

mjernog lana,
sistema za obradu i poreenje mjerenih i
podeenih veliina,
Izvrnog organa.
Pojam relejne zatite
 Podjela relejne zatite
Prema prikljuku releja u mreu EESa:
primarni zatitni ureaji - prikljuuju se direktno na puni iznos
napona i struja u mreama koje se tite.
sekundarni releji - prikljuuju se na reducirane struje i napone preko
mjernih transformatora ili odgovarajuih pretvaraa.

Prema broju ulaznih veliina:

releji s jednom ulaznom veliinom (strujni, naponski, frekventi),
releji s dvije ulazne veliine (usmjereni, distantni),
releji s vie ulaznih veliina (multifukncionalni zatni releji).

Prema vrsti ulazne veliine:

strujni releji,
naponski releji,
frekventni releji,
impedantni relji,
termiki releji.
 Podjela relejne zatite
Prema izvedbi mjernog lana releja:
elektromehaniki koji djeluju na osnovu magnetskog toka svitka kroz
koji protie struja.
statiki releji koji imaju elektroniku izvedbu sa analognom obradom
signala.
digitalni (numeriki) koji takoe imaju elektroniku izvedbu ali sa
digitalnom obradom signala.
 Podjela relejne zatite
Prema vrsti poremeaja u mrei EESa:
zatita od kvarova (znaajnija odstupanja od normalnih stanja EESa):
zatita pri kratkom spoju,
zatita pri zemljospoju.
zatita od smetnji (manja odstupanja od normalnih stanja EESa):
preoptereenja,
povienje i snienje napona ,
promjena frekvencije,
nesimetrino optereenje,
promjene smjera energije.

Prema nainu djelovanja:

osnovna zatita - zatita koja iskljuivo djeluje na tieni element
EESa te iskljuuje njegov prekida .
rezervna zatita - zatita koja djeluje u sluaju odkazivanja osnovne
zatite.
 Podjela relejne zatite
Prema objektu koji titi:
zatita transformatora,
zatita motora/generatora,
zatita vodova,
zatita sabirnica,
zatita kondenzatorskih baterija.

Prema nainu djelovanja:

osnovna zatita - zatita koja iskljuivo djeluje na tieni element
EESa te iskljuuje njegov prekida .
rezervna zatita - zatita koja djeluje u sluaju odkazivanja osnovne
zatite.
 Podjela relejne zatite

Adaptivni releji predstavljaju

najvii stepen dostignua i
kvaliteta u relejnoj zatiti. Oni
imaju mogunost
samopodeenja na osnovu
algoritama za proraun
podeenja, dok se potrebni
podaci osiguravaju SCADA
(Supervisory Control And Data
Acquisition) sistemom
 Osnovni zahtjevi za relejnu zatitu
POUZDANOST

Prema IEEE standardu pouzdanost predstavlja sposobnost releja da

vri zahtijevane funkcije , pod odreenim uslovima, tokom odreenog
vremenskog perioda.

Pouzdanost podrazumjeva da relej:

mora djelovati pri kvaru (ne smije zakazati),
ne smije neeljeno djelovati (djelovati ako nema kvara).

Pokazatelji pouzdanosti:
uestalost zakazivanja,
srednje vrijeme izmeu dva uzastopna zakazivanja,
srednje vrijeme trajanja popravke releja.
 Osnovni zahtjevi za relejnu zatitu
SELEKTIVNOST

Relej je selektivan ako iskljuuje samo minimalno potreban

dio EESa koji je u kvaru, dok preostali dio sistem ostaje normalno u
pogonu.

Apsolutna selektivnost: zatita prorauje samo pri kratkim

spojevima na tienom elementu.

Relativna selektivnost: zatita osim to titi odreeni dio EESa,

slui i kao rezervna zatita pri kvarovima na susjednom dijelu EESa u
kojem zatita nije djelovala.
 Osnovni zahtjevi za relejnu zatitu
OSJETLJIVOST

Releji treba da budu dovoljno osjetljivi da bi sa sigurnou djelovali

kod pojave kvara u osnovnoj i rezervnoj zoni tienja i to pri
najnepovoljnijim uslova kvara.

Osjetljivost zatite se najee izraava koeficijentom osjetljivosti:

Kos = Xmin/Xpr
gdje je:
Xmin - minimalna vrijednost kontrolirane veliine u sluaju kvara
Xpr - proradna vrijednost zatite kontrolisane veliine

Kos se obino kree izmeu 1,4 i 1,8.

 Osnovni zahtjevi za relejnu zatitu
BRZINA DJELOVANJA

Kada se govori o brzini djelovanja relejne zatite, zapravo se

podrazumijeva minimalno vrijeme izmeu pojave kvara i njegovog
iskljuenja.

Vrijeme trajanja kvara predstavlja sumu vremena djelovanja releja i

vremena djelovanja prekidaa.

Vlastito vrijeme kvara se mjeri od nastanka kvara do signala za

iskljuenje prekidaa i kree se u intervalu od 10 ms do 100 ms.

Vrijeme djelovanja prekidaa se kree u intervalu od 40 ms do 120

ms.
 Osnovni zahtjevi za relejnu zatitu
MULTIFUNKCIONALNOST

Jedan relej bi trebao da ima to vie funkcija zatite koje se na vrlo

jednostavna nain mogu implementirati u EESu.

PRILAGODLJIVOST

Mogunost ugradnje releja na bilo koje mjesto u EES sa ciljem zatite

odgovarajueg elementa u EESu.

EKONOMINOST

Cijena relejne zatita bi trebala da iznosi znatno manje od objakta

kojeg ona titi.
 Selektivnost relejne zatite
Relejna zatita treba raditi na principu selektivnosti, koja e izolirati
dio mree koji je pogoen kvarom, to je mogue bre, dok dio mree
koji je neoteen ostaje pod napajanjem.

Kako ispravno vriti selektivnost u sistemima relejne zatite?

Ampermetarska selektivnost

Vremenski-stepenovana selektivnost

Logika selektivnost

Selektivnost na bazi smjera

 Selektivnost relejne zatite
AMPERMETARSKA SELEKTIVNOST

Ampermetarska selektivnost se bazira na injenici, da to je kvar u

mrei dalji od izvora, struja kvara je manja.

Vrijednost proradne struje se podeava na manju vrijednost od

minimalne struje kratkog spoja uzrokovane kvarom u tienom dijelu
mree EESa, a veu od maksimalne struje koja se javlja pri kvaru u
susjednom dijelu mree EESa.

U praksi je teko postaviti dvije relejne zatite na ovaj nain

selektovane jer struja ne opada znaajno izmeu dva susjedna dijela
mree.

Ipak zbog svoje jednostavnosti i ekonominosti, ovoj vid zatite je

mogue koristiti za dvije sekcije izmeu kojih se nalazi transformator.
Selektivnost relejne zatite
AMPERMETARSKA SELEKTIVNOST
 Selektivnost relejne zatite
VREMENSKI-STEPENOVANA SELEKTIVNOST

Kod vremenski-stepenovane
selektivnosti vri se podeavanje
razliitih vremenskih kanjenja za relejne
zatite rasporeene po mrei EESa.

Pragovi vremenskog podeenja moraju

biti usaglaeni, pri emu se u obzir
uzimaju i vrijeme djelovanja releja i
prekidaa.

Kod radijalne mree EESa to je zatita

blia izvoru, to je vrijeme kanjenja vee.

PROBLEM ???
 Selektivnost relejne zatite
VREMENSKI-STEPENOVANA SELEKTIVNOST SA
STRUJNO - NEZAVISNOM VREMENSKOM KARAKTERISTIKOM
 Selektivnost relejne zatite
VREMENSKI-STEPENOVANA SELEKTIVNOST SA
STRUJNO - OVISNOM VREMENSKOM KARAKTERISTIKOM
 Selektivnost relejne zatite
LOGIKA SELEKTIVNOST

Sistem logike selektivnosti je dizajniran da

eliminie nedostatke prethodnih selektivnosti.

Kod ovog tipa selektisnosti, postie se savrena

selektivnost kod pojave iskljuenja, a vremenska
kanjenja prekidaa lociranih blie izvoru se
znaajno smanjuju.

Svaki relej moe da poalje ili primi logiku

naredbu ekanja ili djelovanja. Kada struja kvara
protee kroz relej tada on:
alju logiku naredbu ekanja relejima koji se nalaze prema
izvoru,
aktiviraju pridrueni prekida ako ve nije primljena logika
naredba ekanja od susjednog releja.
 Selektivnost relejne zatite
SELEKTIVNOST NA BAZI SMJERA

U dvostrano napajanim
mreama ili mreama sa
dva izvora napajanja
(kvar se napaja sa obje
strane) da bi se locirao i
otklonio kvar potrebno
je koristiti zatitu koja
je osjetljiva na smjer
struje kvara.

Za informaciju smjera
potrebno je mjerenje i
struje i napona.