Pro Musica Sacra 12 (2014), s.

103118

Kinga Kiwaa
Akademia Muzyczna wKrakowie

Wok muzyki chralnej acappella Henryka

Mikoaja Greckiego. Przybd Duchu wity op. 61

1. Geneza, rda tekstu

Jeli przygldn si utworom Henryka Mikoaja Greckiego pochodzcym

zlat 80. ubiegego stulecia, uderza istotna zmiana wstosunku do wczeniej-
szej dekady; twrczo wielkoobsadowa, symfoniczna ustpuje zupenie, ajej
miejsce zajmuj kompozycje kameralne, a zwaszcza muzyka chralna a cap-
pella, wtym zarwno utwory oryginalne, jak iopracowania pieni ludowych
ikocielnych.

Tabela 1. Twrczo Henryka Mikoaja Greckiego zlat 80. XX wieku

Koncert na klawesyn (lub fortepian) iorkiestr smyczkow op. 40 (1980)

Mazurki op. 41 na fortepian (1980)

Bogosawione pieni malinowe op. 43 na gos ifortepian (1980)

Wieczr ciemny si unia op.45,5pieni ludowych na chr mieszany acappella (1981)

Wiso moja, Wiso szara op. 46, pie ludowa na chr mieszany acappella (1981)

Miserere op. 44 na chr mieszany acappella (198187)

Koysanki itace op. 47 na skrzypce ifortepian (1982)

O Domina NostraMedytacje oJasnogrskiej Pani Naszej op. 55 na sopran solo iorgany (198285,19)

piewy do sw Juliusza Sowackiego op. 48 na gos ifortepian (1983)

Ach, mj wianku lewandowy op.50,7pieni ludowych na chr mieszany acappella (1984)

Idzie chmura, pada deszcz op.51,5pieni ludowych na chr mieszany acappella (1984)

Recitativa iariosa Lerchenmusik op. 53 na klarnet, wiolonczel ifortepian (1984, 1986)

Trzy koysanki op. 49 na chr mieszany acappella (1984, 1991)

104 Kinga Kiwaa

Pod Twoj obron op. 56, pie maryjna na 8-gosowy chr mieszany acappella (1985)

Na Anio Paski bij dzwony op. 57 na chr mieszany acappella (1986)

Dla Ciebie, Anne-Lill op. 58 na flet ifortepian (1986, 1990)

Aria (scena operowa) op. 59 na tub, fortepian, tam-tam iwielki bben (1987)

Totus Tuus op. 60 na chr mieszany acappella (1987)

PRZYBD DUCHU WITY OP. 61 NA CHR MIESZANY ACAPPELLA (1988)

Ju si zmierzcha. Kwartet smyczkowy nr 1op. 62 (1988)

Dobranoc op. 63 na sopran, flet altowy, 3tam-tamy ifortepian (198890)

Pieni Maryjne op.54,5pieni na chr mieszany acappella (1985)

Przygldajc si tej twrczoci bliej, mona zauway, e wikszo zreli-

gijnych utworw przeznaczonych na chr acappella powstaje wdrugiej poo-
wie lat 80. Znaczce s tytuy utworwdominuje istotna (jeli nie najistot-
niejsza) u Greckiego tematyka maryjna; uwag przycigaj umuzycznienia
szczeglnie wanych polskich modlitw: Pod Twoj obron, Anio Paski (cho
w tym wypadku kompozytor sign nie do tekstu modlitwy, lecz do tekstu
Kazimierza Przerwy-Tetmajera) czy dedykowane Janowi Pawowi II Totus
Tuus, odwoujce si do zawoania polskiego papiea. Wyjtkowe, przez swoj
jednostkowo, miejsce wrd tych kompozycji Henryka Mikoaja Greckiego
zajmuje modlitwa do Ducha witego, stanowica umuzycznienie sw jednej
z najpopularniejszych sekwencji Kocioa katolickiego, jednej z czterech za-
chowanych wliturgii po Soborze Trydenckim idwch (obok sekwencji wiel-
kanocnej Victimae Paschali Laudes) po II Soborze Watykaskim. Autorstwo
tekstu tej zaliczanej do najznamienitszych przykadw redniowiecznej poezji
hymnicznej sekwencji (zwanej zot) przypisywane jest papieowi Innocen-
temu III lubczciejwspczesnemu mu arcybiskupowi Canterbury Ste-
phanowi Longtonowi (XIIXIII wiek)1. Grecki siga do jednak do rde
polskich: popularnego tumaczenia, wykorzystywanego w liturgii Zesania
Ducha witego, czerpic jezgodnie ze swoj czst praktykze piewnika
kocielnego; tym razem piewnika parafialnego uoonego przez ks. Wojciecha
Lewkowicza.

1
Veni Sancte Spiritus Et Emitte Coelitus, [w:] The catholic encyclopedia, wydanie interne-
towe www.newadvent.org/cathen/ [dostp: 20.03.2014]; Sekwencja, [w:] Encyklopedia
muzyki, wyd. drugie poprawione i poszerzone, red. A. Chodkowski, Warszawa 2001,
s.798799.
Wok muzyki chralnej acappella Henryka Mikoaja Greckiego 105

Tabela 2. aciski ipolski tekst sekwencji Veni Sancte Spiritus

1. Veni, Sancte Spiritus, 6. Sine tuo numine, 1. Przybd, Duchu wity, 3. wiatoci najwitsza!

et emitte caelitus nihil est in homine, Zelij znieba wzity Serc wierzcych wntrza

lucis tuae radium. nihil est innoxium. wiata Twego strumie. Poddaj Twej potdze!

Przyjd, Ojcze ubogich, Bez Twojego tchnienia

2. Veni, pater pauperum, 7. Lava quod est sordidum,
Przyjd Dawco ask drogich, C jest wrd stworzenia,
veni, dator munerum, riga quod est aridum,
Przyjd, wiatoci sumie. Jeno cier indze?
veni, lumen cordium. sana quod est saucium.

3. Consolator optime, 8. Flecte quod est rigidum, 2. O, najmilszy zgoci, 4. Obmyj, co niewite,

dulcis hospes animae, fove quod est frigidum, Sodka serc radoci, Oschym wlej zacht,

dulce refrigerium. rege quod est devium. Sodkie orzewienie. Ulecz serca ran.

W pracy Ty ochod, Nagnij, co jest harde,

4. In labore requies, 9. Da tuis fidelibus,
W skwarze yw wod, Rozgrzej serca twarde,
in aestu temperies, in te confidentibus,
W paczu utulenie. Prowad zabkane.
in fletu solatium. sacrum septenarium.

5. Daj Twoim wierzcym,

5. Olux beatissima, 10. Da virtutis meritum,
W Tobie ufajcym,
reple cordis intima da salutis exitum,
Siedmiorakie dary.
tuorum fidelium. da perenne gaudium.
Daj zasug mstwa,
Amen. Alleluja.
Daj wieniec zwycistwa,

Daj szczcie bez miary,

Amen, Alleluja

Polski tekst sekwencji jest wyjtkowo wierny w stosunku do oryginau nie

tylko pod wzgldem semantycznym; zachowuje take oryginalny, trocheiczny
rytm oraz typowy dla sekwencji ukad rymw (pierwszy wiersz rymuje si zdru-
gim, atrzeci zostatnim strofy nastpnej)2. Wiersze s szeciozgoskowe iukadaj
si wstrofy szeciowierszowe zoone za kadym razem zdwch strof oryginau
(ukad trjwersowy zostaje wten sposb zastpiony mniejsz liczb zwrotek). Pod
wzgldem znaczeniowym sowa sekwencji s przede wszystkim arliw modlitw
opomoc Ducha witegoPocieszyciela, Oywiciela, dawcy siedmiu Darw, co
podkrelaj czasowniki uyte wtrybie rozkazujcym: przyjd, zelij, ulecz,

Veni Sancte Spiritus Et Emitte Coelitus, dz. cyt.

2
106 Kinga Kiwaa

rozgrzej, daj, prowad. Jednak przede wszystkim tekst streszcza teologicz-

ne pojmowanie Ducha witego, odwoujc si do zakorzenionych w Tradycji
symboli towarzyszcych tej tajemniczej Trzeciej Osobie Boskiej: wody (symbolu
oczyszczenia iycia, ktrego Duch wity jest nosicielem), wiata (w znaczeniu
witoci, mdrocijednego zsiedmiu darw, atake rozgrzewajcego ognia,
wktrym Duch wity si objawia), tchnienia (jak przypomina Katechizm Ko-
cioa Katolickiego samo pojcie Duch jest tumaczeniem hebrajskiego sowa
Ruah, ktre przede wszystkim oznacza tchnienie, powietrze, wiatr)3. Interpretu-
jc tekst sekwencji, ojciec wity Jan Pawe II pisa wencyklice oDuchu witym
Dominum et Vivificantem:

Duch wity, zjednoczony tajemnicz wizi Boskiej komunii zOdkupi-

cielem czowieka, stanowi ocigoci Jego dziea: zNiego bierze iwszyst-
kim przekazuje, wchodzc nieustannie wdzieje wiata poprzez serce czo-
wieka. Tutaj staje si On jak gosi liturgiczna Sekwencja zuroczystoci
Zielonych wit prawdziwym Ojcem ubogich, Dawc darw iwia-
toci sumie. Staje si sodkim Gociem dusz, ktrego Koci nie-
ustannie wita na progu wewntrznej tajemnicy kadego czowieka. Przy-
nosi On bowiem ochodzenie i odpoczniecie wrd trudw, wrd
pracy ludzkich rk i umysw. Przynosi odpoczynek i ulg pord
spiekoty dnia, wrd niepokojw, walk i zagroe kadej epoki. Przy-
nosi wreszcie pociech wwczas, gdy serce ludzkie pacze idowiadcza
pokusy rozpaczy. Dlatego te Sekwencja liturgiczna woa: Bez Twojego
tchnienia c jest wrd stworzenia? Jeno cier indze. Tylko bowiem
Duch wity przekonywa ogrzechu, ozu, wtym celu, aeby odbu-
dowywa dobro wczowieku iwludzkim wiecie: aeby odnawia ob-
licze ziemi4.

2. Henryka Mikoaja Greckiego sekwencja oDuchu witym

Partytura utworu Greckiego moe wrcz zaskakiwa swoj prostot. Prostot

akordowej, homorytmicznej faktury nota contra notam, konsekwentnym, wycz-
nie sylabicznym traktowaniem tekstu sownego, monotonnym wiernutowo-

3
Zob. Katechizm Kocioa Katolickiego, punkty 691701, opracowanie internetowe ks. M.
Baranowski, www.katechizm.opoka.org.pl/rkkkI-23.htm (dostp: 20.03.2014); L. Balter,
Duch wity, [w:] Encyklopedia katolicka, tom 4, red. E. Gigilewicz, Lublin 1985, s.286.
4
Jan Pawe II, enc. Dominum et Vivificantem, 67, www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/
jan_pawel_ii/encykliki/dominum_3.html#m4 (dostp: 20.03.2014).
Wok muzyki chralnej acappella Henryka Mikoaja Greckiego 107

-pnutowym rytmem i co rzadkie u kompozytora staym metrum. Wy-

jtkowa specyfika tej muzyki objawia si dopiero w suchaniu formotwrcze
znaczenie posiada barwowo traktowana, niuansowa harmonika, cieniowania dy-
namiczne, aprzede wszystkim zrnicowana ekspresja ispecjalne, jakby rozci-
gnite odczuwanie czasu. Pierwszorzdn funkcj penico typowe dla twr-
cy tekst sowny, ktrego konstrukcja i prozodia s podstaw formy utworu,
budowy kolejnych fraz irozwiza artykulacyjnych.

Tabela 3. Tabelaryczne ujcie formy utworu

Molto lento, p
Przybd,
Duchu
wity (2x)

Lento-Largo Lento-Largo Lento Sostenuto-

Maestoso Maestoso, Maestoso
p (sonore) p p
a 1. Przybd 3. wiatoci... 5. Daj Twoim (2)
Zelij Serc wierzcych W Tobie (2)
wiata (2) Poddaj (2) Siedmiorakie (2)
a Przyjd Ojcze Bez Twojego Daj Twoim
Przyjd Dawco C jest W Tobie ufajcym
Przyjd (2) Jeno cier (2) Siedmiorakie (2)
Espresivo Espresivo Deciso molto
Subito f (ma non f (molto) Espresivo
troppo) 4. Obmyj ff
b 2. O, najmilszy z Oschym Daj zasug
goci, Dolce, p Daj wieniec P.G.
Sodka serc radoci, Ulecz Dolce Tranquillo, p
b Dolce, p Espressivo Daj szczcie (8) P.G.
Sodkie orzew. (2) f (molto)
Espressivo Nagnij
f (come prima) Rozgrzej
W pracy Dolce, p
W skwarze Prowad, (4)
Dolce, p
W paczu, (4)

Lento, Cantabile
Dolce, p
Amen, Alleluja (2)
Amen, Alleluja (3)
Amen (6)
108 Kinga Kiwaa

Tabela 4. Nastpstwa segmentw muzycznych wrnych opracowaniach sekwencji

Sekwencja aciska Sekwencja polska Utwr H. M. Goreckiego

a 1. Veni, Sancte Spiritus, a 1. Przybd, Duchu wity, a 1. Przybd, Duchu wity,

et emitte caelitus Zelij z nieba wzity
lucis tuae radium. wiata Twego strumie.
a 2. Veni, pater pauperum, b Przyjd, Ojcze ubogich,
veni, dator munerum, Przyjd Dawco ask drogich,
veni, lumen cordium. Przyjd, wiatoci sumie.
b 3. Consolator optime, a 2. O, najmilszy z goci,
dulcis hospes animae, Sodka serc radoci,
dulce refrigerium. Sodkie orzewienie.
b 4. In labore requies, b W pracy Ty ochod,
in aestu temperies, W skwarze yw wod,
in fletu solatium. W paczu utulenie.
c 5. O lux beatissima, a 3. wiatoci najwitsza!
reple cordis intima Serc wierzcych wntrza
tuorum fidelium. Poddaj Twej potdze!
c 6. Sine tuo numine, b Bez Twojego tchnienia
nihil est in homine, C jest wrd stworzenia,
nihil est innoxium. Jeno cier i ndze?
etc. a 4. Obmyj, co niewite,
Oschym wlej zacht,
Ulecz serca ran.
b Nagnij, co jest harde,
Rozgrzej serca twarde,
Prowad zabkane.
etc.
Zelij z nieba wzity
wiata Twego strumie.
a Przyjd, Ojcze ubogich,
Przyjd Dawco ask drogich,
Przyjd, wiatoci sumie.
b 2. O, najmilszy z goci,
Sodka serc radoci,
Sodkie orzewienie.
b W pracy Ty ochod,
W skwarze yw wod,
W paczu utulenie.
a 3. wiatoci najwitsza!
Serc wierzcych wntrza
Poddaj Twej potdze!
a Bez Twojego tchnienia
C jest wrd stworzenia,
Jeno cier i ndze?
b 4. Obmyj, co niewite,
Oschym wlej zacht,
Ulecz serca ran.
b Nagnij, co jest harde,
Rozgrzej serca twarde,
Prowad zabkane.
etc.

Pod wzgldem formalnym utwr nawizuje zjednej strony do sekwencyjnej

budowy aciskiego oryginau (aa bb cc etc.) zdrugiej za do wzoru polskiego,
wktrym podstaw s tylko dwa powtarzajce si ugrupowania muzyczne. Zasa-
d budowy sekwencji Greckiego jest bowiem rwnie naprzemienne pojawianie
si dwch segmentw a i b, jednak podczas gdy w liturgicznej pieni polskiej
kady zsegmentw przypisywany jest do kolejnego trjwersu tekstu sownego,
tak tutaj ugrupowanie jest zawsze powtrzone na zasadzie aa bb aa bb. W ten
sposb udaje si pogodzi dwa porzdki formalne typowe dla dwch rde litur-
gicznych: aciskiego ipolskiego; unika kompozytor rwnie typowej dla pieni
zwrotkowej przewidywalnoci. Pojawiaj si te rozwizania cakiem nowe. Za
kadym razem kompozytor powtarza sowa imelodi trzeciego wersu kolejnych
zwrotek. Wten sposb typowy dla wzoru aciskiego trjfrazowy tok wymuszony
przez trjwersowy ukad tekstu sownego zostaje zamieniony na czterofrazowy,
cho nie do koca symetryczny (2+2, 3+3 takty) i niekiedy zaburzony jeszcze
Wok muzyki chralnej acappella Henryka Mikoaja Greckiego 109

dodatkowo poprzez wiksz ni dwukrotn liczb powtrze ostatniej frazy trj-

wersu. Utwr posiada rwnie swego rodzaju ramy formalne: wstp, wktrym
dwukrotnie powtarza si wezwanie Przybd Duchu wity (repetycje dwiku
ze zmieniajc si, niuansow harmoni, zakoczone skokiem tercji maej) oraz
wyduone, jakby zanikajce zakoczenie, wktrym kilkukrotnie powtarzaj si
koczce sekwencj sowa Amen, Alleluja, anastpnie sze razy samo Amen
(zob. Tabela 3. Tabelaryczne ujcie formy utworu).
Warstwa melodyczna utworu Greckiego wykazuje cisy zwizek z dwoma
pierwszymi segmentami melodii aciskiej sekwencji. Zostaje ona jednak wsto-
sunku do pierwowzoru uproszczonawmiejsce piewu sylabiczno-neumatycznego
otrzymujemy konsekwentnie piew sylabiczny. Udaje si kompozytorowi przywo-
a rwnie daleki rezonans pieni polskiej. Warto przypomnie, e rozpowszech-
niona wPolsce wersja sekwencji wydaje si przy pierwszym podejciu do odda-
lona pod wzgldem muzycznym od choraowego pierwowzoru. Gbsza analiza
moe jednak wykaza, e prawdopodobnie wywodzi si ona rwnie zjego dwch
pierwszych segmentw, ztym, e zostaj one zmodyfikowane idodatkowo za-
mienione miejscami (jako pierwsze pojawia si zmienione ugrupowanie bza-
ciskiej sekwencji). Zachowane zostaj jednak charakterystyczne rysy choraowej
melodiiskok tercji maej wgr, rozpoczynajcy jej drugi segment (a wpol-
skiej wersjicay utwr) oraz sekundowy ruch wznoszcy zpierwszego segmen-
tu. Poniewa zarwno wpolskiej wersji sekwencji, jak iutworze Greckiego oba
ugrupowania si powtarzaj, to w rezonans si nasila (zob. Przykady 13). Moc-
niej przywoany zostaje przy kocu utworu, gdy na sowach Amen, Alleluja
Grecki wykorzystuje charakterystyczny skok kwinty czystej wd, zaczerpnity
prawdopodobnie z praktyki wykonawczej zwizanej z polsk wersj sekwencji,
polegajcej na powtrzeniu ostatniej frazy melodycznej. Jest to potwierdzenie do-
skonaej znajomoci tej praktyki przez kompozytora, zwaszcza, e wpiewnikach
ta kocwka nie jest zapisana, nie wykonuje si jej rwnie podczas liturgii
Niedzieli Zesania Ducha witego, a jedynie wtedy, gdy pie ta funkcjonuje
samodzielnie, anie jako, skojarzona ze piewem Alleluja, sekwencja przed Ewan-
geli (zob. Przykad 4).

Przykad 1. Sekwencja Veni Sancte Spiritus, [w:] Liber usualis. Pocztek dwch pierwszych segmentw melodycznych
110 Kinga Kiwaa

Przykad 2. Polska pie Przybd Duchu wity

Przykad 3. H.M. Grecki, Przybd Duchu wity, pocztek obu podstawowych segmentw muzycznych

Przykad 4. H.M. Grecki, Przybd Duchu wityopracowanie muzyczne kocowych sw

Wok muzyki chralnej acappella Henryka Mikoaja Greckiego 111

Najistotniejsze bodaj znaczenie posiada wutworze harmonikawyrnio-

ne miejsce tego aspektu wswojej muzyce podkrela zreszt sam kompozytor.
Posiada ona typowy dla Greckiego rys niuansowoci. Akordy trjdwi-
ki dur imollniekiedy zdodanymi skadnikami, prowadzone s paralelnie,
na zasadzie swoistego fauxbourdon opartego jednak w pierwszym segmen-
cieonut pedaow, majc charakter dobarwiajcy. Wdrugim ugrupowa-
niu harmonia si oczyszcza (zanika nuta pedaowa); harmonia oscyluje wok
tonacji F, wykorzystujc najprostsze poczenia quasi-funkcyjne (T, TIII, S,
D). Charakterystyczne jest czste ustawianie akordw nie na prymie (najcz-
ciej na tercji) oraz niejednoznaczno trybu (moll lub dur, podkrelane przez
czste stosowanie pocze tercjowych, paralelnych). Te cechyobok uwypu-
klania odniesie kwartowych, subdominantowych i wprowadzenia molowej
dominanty, ktra rwnie pojawia si wutworze Greckiegos, jak przypo-
mina Teresa Malecka, typowe dla muzyki ludowej5, awtutaj maj najpraw-
dopodobniej rdo wmuzyce kocielnej. Wutworze zdecydowanie dominuje
diatonikabardzo rzadko pojawiajca si chromatyka posiada znaczenie do-
barwiajce, wprowadzajc swego rodzaju niejednoznaczno tonaln. Znacz-
co pod tym wzgldem prezentuj si zwaszcza ostatnie dwa wspbrzmienia
ostatniego segmentu. Za pierwszym razem s to czyste trjdwiki F d, za
drugim wprowadzenie alteracji cis wpierwszym akordzie kieruje nas zdecy-
dowanie bardziej w stron tonacji d-moll; przy ostatnim powtrzeniu kom-
pozytor zawiesza narracj na tym zalterowanym akordzie (zob. Przykad 5).
Podobne rodki kompozytorskie maj jednak zazwyczaj zwizek zsemantyk
tekstu sownego.
Z semantyk warstwy sownej cile zwizane s take przemiany ekspresji,
budowanej rodkami czysto muzycznymi, aukonkretnianej przez licznejak na
objto partyturyoznaczenia agogiczno-ekspresywne. Wyrniaj si zwasz-
cza trzy powracajce okrelenia, odnoszce si do trzech zrnicowanych typw
ekspresji: Lento-Largo, Maestoso (w segmencie pierwszym) oraz espressivo, ana-
stpnie dolce (w segmencie drugim). Wbudowaniu tych typw ekspresji du
rol peni falujca, anierzadko zderzona na zasadzie ostrego kontrastu (psubito
f) dynamika.
Wszystkie wyej wymienione waciwoci muzyczne utworu zdaj si suy
adekwatnemu przekazowi tekstu sownego ibudowaniu specjalnej, modlitew-
nej atmosfery.

T. Malecka, Sowo, obraz i dwik w twrczoci Modesta Musorgskiego, Krakw 1996,

5

s.151152.
112 Kinga Kiwaa

Przykad 5. H.M. Grecki, Przybd Duchu wityniuanse harmoniczne

3. Henryka Mikoaja Greckiego modlitwa do Ducha witego

Odnoszc si do muzyki Greckiego pochodzcej zlat 70., Krzysztof Droba pi-

sa, e ewokuje ona sowo, ktre powinno by wtym kontekcie pisane wielk liter6.
Sowa te mona rwnie odnie do tego utworu. Tekst nie tylko jest wietnie syszal-
ny dziki rodkom opisanym powyej, ale kompozytor wbardzo subtelny sposb
dokonuje take jego muzycznej interpretacji, zwracajc uwag suchacza na wybrane
sowa ifrazy. Wan rol odgrywa tu harmonika: ju wpierwszym wersecie zmiana
trybu na G-dur na sowie wiata (co zostaje wnastpnym trjwersie powtrzo-

K. Droba, Sowo wmuzyce Greckiego, Ruch Muzyczny 22 (1981), s.4.

6
Wok muzyki chralnej acappella Henryka Mikoaja Greckiego 113

ne na sowie wiatoci sumie) przynosi chyba oczekiwane rozjanienie. Istotn

rol wpodkrelaniu sw kluczy posiadaj rwnie autorskie okrelenia agogiczno-
-ekspresyjne, ktre uwypuklaj semantyk tekstu (np. okrelenie dolce towarzyszy
frazom sodka serc radoci, szczcie bez miary). Szczeglne podkrelenie niekt-
rych zwrotw tekstu dokonuje sico typowe dla kompozytorapoprzez powt-
rzenia. Grecki uwypukla przede wszystkim aspekt bagalny utworu. Przypomnij-
mypowtrzenia ostatnich wersw s wutworze sta zasad. Jednak wszczeglny
sposbpoprzez liczniejsze ni gdzie indziej repetycjepodkrelone zostay frazy:
W paczu utulenie, Prowad zabkane, a zwaszcza omiokrotnie powtrzo-
ne Daj szczcie bez miary, czemu towarzyszyjedyny raz wutworzeokrele-
nie dolce-tranquillo, stopniowe allargando, coraz mniejsza dynamika idodatkowo
(wspominane wyej) koczce, nierozwizane wspbrzmienie quasi-dominantowe,
wprowadzajce efekt zawieszenia. Jest to jedyny wutworze moment, wktrym G-
recki tak czytelnie odwoywa si wydaje do rodkw neoretorycznych. Znaczca
rola powtrze objawia si zreszt najbardziej w caej ostatniej zwrotce (z ktrej
pochodzi rwnie omwiona fraza), stanowicej kulminacj. Jedyny raz wutworze
kompozytor powtarza wersy pocztkowe Daj twoim wierzcym w Tobie ufaj-
cym, azwaszcza Daj zasug mstwa, daj wieniec zwycistwa. Sowa te s niemal
wykrzyczane wdynamice ff, decisomolto espressivo, awprowadzenie zaraz po nich
pauzy generalnej pozwala im dodatkowo jeszcze wybrzmie. Ten fragment stanowi
najwiksz kulminacj wyrazow caoci (zob. Przykad 6).

Przykad 6. H.M. Grecki, Przybd Duchu witykulminacja

114 Kinga Kiwaa

Bodaj najbardziej charakterystycznym aspektem sekwencji Greckiego jest

swoisty efekt spowolnienia, anawet zatrzymania czasu. Z sacrum integralnie
wie si pojcie przeniesieniapisze Mieczysaw Tomaszewski. Przeniesie-
nie oznacza wyjcie zczasu izmiejsca7. Warto zapyta, jakie rodki umoliwiaj
pojawienie si tego efektu. Wedug Tomaszewskiego wyjcie zczasu, zczym si
czy wyjcie zmiejsca, wyjcie ztu iteraz, wmuzyce moe si dokona na
dwa sposoby: poprzez pozbawienie okrelonego metrum (chora) lub z drugiej
strony absolutn prawidowo czasu, ktra daje uczucie pewnoci, wktrej
nie ma miejsca np. na rubato (choray Bacha)8. Wutworze Greckiego efekt ten
potguj liczne powtrzenia, wolne tempo, rozcigane jeszcze poprzez liczne al-
larganda ipauzy, jednostajno rytmu icharakterystyczne zatrzymanie narracji
na ostatnich frazach kadego trjwersu (fraza trzytaktowa wmiejsce poprzednich
dwutaktw). Na podobne aspekty muzyki zwraca uwag Mieczysaw Tomaszew-
ski, poszukujc syndromu cech stylu wzniosego. Analizujc Dedykacj Roberta
Schumannna, autor podkrela, e muzycznymi wyznacznikami stylu wysokiego
mog by jasno iprzejrzysto architektoniczna, skupiona faktura, zestrojenie
pulsu harmonicznego zmetrycznym9. Styl wysoki za jest typowy dla okrelonych
gatunkw, zktrych na plan pierwszy wysuwa si hymn. Ksidz Karol Mrowiec
stwierdza, i dla muzycznej hymnicznoci (jako synonimu stylu wzniosego) cha-
rakterystyczne jest stosowanie powolnego ruchu istaego schematu rytmiczne-
go10. Stanisaw Czajkowski dodaje, e dla szaty muzycznej hymnu typowy jest
ton uroczysty, podniosy, dostojny11, aze rodkw muzycznych szlachetna pro-
stota stylistyczno-muzyczna dotyczca przede wszystkim: formy, faktury oraz
podporzdkowanie melodyki, rytmiki prozodii sowa12. Nie ulega wic wtpliwo-
ci, e sigajc do tekstu hymnicznej sekwencji, Grecki skomponowa swj wa-
sny hymn ku czci Ducha witego, ktryzaznaczajc ju na marginesiejed-
noczenie w najwyszym moliwym stopniu spenia warunki stawiane muzyce
kocielnej.

7
Sacrum iprofanum wmuzyce. Zprof. M. Tomaszewskim rozmawia M. Janicka-Sysz, Masz-
karon, stycze, luty, marzec 2000, s.34.
8
Sacrum iprofanum wmuzyce. Zprof. M. Tomaszewskim rozmawia M. Janicka-Sysz, dz. cyt.
9
Por. M. Tomaszewski, Dedykacja Schumanna do sw Rckerta: dwikowy ksztat mioci,
[w:] M. Tomaszewski, Od wyznania do woania. Studia nad pieni romantyczn, Krakw
1997, s.87.
10
K. Mrowiec, Pasje wielogosowe wmuzyce polskiej XVIII wieku, Krakw 1972, s.88, cyt. za:
S. Czajkowski, Hymn, [w:] Od psalmu ihymnu do Songu iLiedu. Zagadnienia genologiczne:
rodzajgatunekutwr, red. M. Tomaszewski, Krakw 1998, s.35 (Muzyka iLiryka, 7).
11
S. Czajkowski, Hymn, dz. cyt., s.29.
12
S. Czajkowski, Hymn, dz. cyt., s.34.
Wok muzyki chralnej acappella Henryka Mikoaja Greckiego 115

Jednak ta interpretacja nie wyczerpuje bogactwa utworu Greckiego. Uderza-

jcy jest bowiem wnim ton subiektywny, chciaoby si rzecosobisty, ktry nie
do koca wspgra zide hymnu jako piewu wsplnotowego, wpewien sposb
hieratycznego iobiektywnego. Wyraa si on wpodkrelaniu specyficznych fraz
tekstu sownego, falowaniu raz arliwej, raz uspokojonej ekspresji, niuansowej
grze barw zapewnianej przez harmoni. To wszystko nadaje tej muzyce swoist
ywo, ajednoczenie charakter osobistej modlitwy, wktrej aspekt kontem-
placyjny (wyjcie z czasu i miejsca) wspgra z czynnym, a obiektywny ton
uroczystego hymnu (maestoso) splata si z autentycznym baganiem czowieka
wierzcego (espressivo, anawet deciso). Czowieka, ktry wydaje si prosi Ducha
witegocytujc Jana Pawa IIo rado ipociech, ktr tylko Onpraw-
dziwy Pocieszycielmoe przynie, zstpujc do gbi ludzkich serc13.
Interpretujc tekst sekwencji oDuchu witym, polski papie pisa:

On dokonuje dziea oczyszczenia zwszystkiego, co czowieka szpeci, z

tego, co jest trudne; On leczy najgbsze nawet rany ludzkiej egzystencji.
On zamienia wewntrzny nieurodzaj dusz wurodzajne pola aski iwito-
ci. To, co jest opornenakania, to, co jest oziberozgrzewa, to, co
zbkanesprowadza na drogi zbawienia14.

Henryk Mikoaj Grecki nigdy nie siga po tematy obojtne. Przybd Du-
chu wity op. 61 powstao wjeden dzie, Wielki Wtorek, 29 marca 1988. Lata
80. byy dla Greckiego trudne, naznaczone cierpieniem, zmaga si zprzeciw-
nociami zdrowotnymi, zawodowymi, wycofa si rwnie twrczo. Wedug Te-
resy Maleckiej wtedy wanie ukompozytora, ktry przecie ledwo przekroczy
pidziesitk, rozpoczyna si styl pny, naznaczony smug cienia15. By moe
wtym kontekcie umuzycznienie tej modlitwy do Ducha witego nabiera szcze-
glnego znaczenia, autwr sytuuje wrd najbardziej osobistych dzie Greckie-
go. Ksidz Kazimierz Szymonik wspomina:

Dla mnie wane jest osobiste wspomnienie zwizane znadaniem mu [G-

reckiemu] doktoratu naszej uczelni [Uniwersytet Kardynaa Stefana Wyszy-
skiegowwczas Akademia Teologii Katolickiejkierownikowi muzykolo-
gii tej uczelni, ks. prof. Jerzemu Pikulikowi, dedykowany jest utwrprzyp.

13
Jan Pawe II, enc. Dominum et Vivificantem, 67.
14
Jan Pawe II, enc. Dominum et Vivificantem, 67.
15
T. Malecka, [wypowied], [w:] B. Bolesawska-Lewandowska, Grecki. Portret w pamici,
Krakw 2013, s.141.
116 Kinga Kiwaa

K.K.]. Ot pojechalimy do niego do Katowic, aby przedstawi spraw

tego doktoratu ipoprosilimy go, aby da nam jeden ze swoich utworw do
wykonania podczas tej uroczystoci. On wtedy powiedzia, e moe niech
bdzie to Przybd Duchu wity. Przegra nam ten utwr wcaoci na for-
tepianie, podpiewujcbardzo to emocjonalnie przeywa, nut jednak mi
nie da, mwic, e musi jeszcze poprawi to iowo, chodzio gwnie ody-
namik. Kompozycja bya ewidentnie gotowa ichtnie bym j wziale
nie byo mowy. [] Ichyba [] ona mu te nuty podebraa, asyn przy-
wiz do Warszawy []. Izapiewalimy utwr rzeczywicie na wrczeniu
doktoratu []. Greckiemu si to nasze wykonanie bardzo podobao.

I konkluduje:

Dla mnie byo bardzo poruszajce, jak on sam przeywa wasn muzy-
kprzecie kiedy gra nam to Przybd Duchu wity, paka. Nie tyl-
ko przeywa, ale wszystko te wjego utworach byo przemylanemoe
iprzemodlone, cho tego nie mamy prawa powiedzie16.

Jak przypomina Katechizm Kocioa Katolickiego, Duch wity, nazywany jest

Parakletem, co dosownie oznacza: Ten, ktry jest wzywany przy czym, ad-
-vocatus (J14,16. 26;15,26;16,7)17. Wperspektywie wiaryaprzecie bya
to, jak wiemy, perspektywa ycia Greckiego -Duch wity nie przestaje by
Strem nadziei wsercu czowieka (Jan Pawe II)18.

Streszczenie

Wok muzyki chralnej acappella Henryka Mikoaja Greckiego.

Przybd Duchu wity op. 61

Wyjtkowe, przez swoj jednostkowo, miejsce kompozycji Henryka Mikoaja

Greckiego zajmuje modlitwa do Ducha witego, stanowica umuzycznienie sw jed-

16
Ks. K. Szymonik, [wypowied], [w:] B. Bolesawska-Lewandowska, Grecki. Portret wpa-
mici, dz. cyt., s.259, 261.
17
Katechizm Kocioa Katolickiego, 692.
18
Jan Pawe II, enc. Dominum et Vivificantem, 67.
Wok muzyki chralnej acappella Henryka Mikoaja Greckiego 117

nej znajpopularniejszych sekwencji Kocioa katolickiego. Grecki siga do rde pols-

kich: popularnego tumaczenia, wykorzystywanego wliturgii Zesania Ducha witego,
czerpic je zgodnie ze swoj czst praktyk ze piewnika kocielnego; tym razem
piewnika parafialnego uoonego przez ks. Wojciecha Lewkowicza.
Pod wzgldem formalnym utwr Greckiego nawizuje zjednej strony do sekwen-
cyjnej budowy aciskiego oryginau (aa bb) zdrugiej za do wzoru polskiego, wktrym
podstaw s dwa powtarzajce si ugrupowania muzyczne. Warstwa melodyczna wykazu-
je cisy zwizek zdwoma pierwszymi segmentami melodii aciskiej sekwencji. Partytura
zadziwia prostot homorytymicznej faktury; melodyka jest uproszczona, tekst traktowany
jest wycznie sylabicznie. Specyfika tej muzyki objawia si dopiero wsuchaniufor-
motwrcze znaczenie posiada barwowo traktowana harmonika icieniowania dynamiczne,
a przede wszystkim specjalne, jakby rozcignite odczuwanie czasu. Pierwszorzdn
funkcj penijak prawie zawsze uGreckiegotekst sowny, ktrego konstrukcja ipro-
zodia s podstaw formy utworu, budowy kolejnych fraz i rozwiza artykulacyjnych.
Cao nabiera charakteru kontemplacyjnego zatopienia si wmodlitwie. Czas przestaje
by wany, aywo tej muzyce nadaj falowanie raz arliwej, raz uspokojonej ekspresji
iswoista, niuansowa gra barw zapewniana przez harmoni.
Istotny jest kontekst biograficzny powstania utworu. Lata 80. byy dla Greckiego
trudne; zmaga si z przeciwnociami zdrowotnymi, zawodowymi, przeywa rwnie
kryzys twrczy. Wtym kontekcie ta arliwa modlitwa do Ducha witegoPocieszycie-
la, Dawcy mdrocinabiera szczeglnego znaczenia, zwaszcza gdy bierzemy pod uwag
fakt, i Grecki nigdy nie siga wswej twrczoci po tematy mu obojtne.

Summary

Henryk Mikoaj Greckis acappella choir music. Come, Holy Spirit. op. 61

An exceptional place, due to its singularity, among compositions of Henryk Mikoaj

Grecki is taken by the prayer to the Holy Spirit which is amusical interpretation of
a text of one of the most popular sequences in the Catholic Church. Grecki reaches
towards Polish sources: the popular translation used in the liturgy of Pentecost, taking
them, according to his common practice, from achurch song book, this time The Parish
Hymnbook (piewnik parafialny) collected and arranged by Father Wojciech Lewkowicz.
From the formal point of view, Greckis composition refers on one hand to the se-
quencing structure of the Latin original (aa bb cc etc.), whereas on the otherto the
Polish model, in which the basis are two repeating musical groups. The melodic layer
points to astrict connection with the two first melody segments of the Latin sequence.
The score astounds with the simplicity of homorhythmical texture; melodics are simpli-
fied, the text is treated entirely syllabically. Exceptional specifics of the music are visible
118 Kinga Kiwaa

only while listening the formogenic significance belongs to tonally approached har-
monics and dynamic shadings and above all special, as if stretched sense of time.
The complete composition acquires the character of acontemplative immersion in
prayer. Time is of no importance anymore, and the liveliness of the music is bestowed by
the waves of sometimes fervent and at other times calm expression and aspecific nuance-
like play on colours provided by harmony.
The biographical context of the composition is important here. The 80s were difficult
for Grecki; he struggled with health and professional adversities; he was also experi-
encing acreative crisis. In this context the ardent prayer to the Holy Spiritthe Com-
forter, the Giver of Wisdomacquires aspecial meaning, particularly considering the
fact that in his work Grecki never reached for subjects that were indifferent to him.

Sowa kluczowe Henryk Mikoaj Grecki, polska muzyka wspczesna, muzyka religi-
jna, muzyka acappella, Duch wity, sekwencja

Keywords Henryk Mikoaj Grecki, polish contemporary music, religious music, acap-
pella music, Holy Spirit, sequence

Bibliografia

Balter L., Duch wity, [w:] Encyklopedia katolicka, tom 4, red. E. Gigilewicz, Lublin 1985.
Bolesawska-Lewandowska B., Grecki. Portret wpamici, Krakw 2013.
Czajkowski S., Hymn, [w:] Od psalmu ihymnu do Songu iLiedu. Zagadnienia genologicz-
ne: rodzajgatunekutwr, red. M. Tomaszewski, Krakw 1998 (Muzyka iLiryka, 7).
Jan Pawe II, Encyklika Dominum et Vivificantem.
Droba K., Sowo wmuzyce Greckiego, Ruch Muzyczny 22 (1981), s.45.
Katechizm Kocioa Katolickiego, opracowanie internetowe ks. M. Baranowski, www.kate-
chizm.opoka.org.pl/rkkkI-23.htm (dostp: 20.03.2014).
Malecka T., Sowo, obraz idwik wtwrczoci Modesta Musorgskiego, Krakw 1996.
Mrowiec K., Pasje wielogosowe wmuzyce polskiej XVIII wieku, Krakw 1972.
Sacrum i profanum w muzyce. Z prof. M. Tomaszewskim rozmawia M. Janicka-Sysz,
Maszkaron, stycze, luty, marzec 2000.
Sekwencja, [w:] Encyklopedia muzyki, wyd. drugie poprawione iposzerzone, red. A. Chod-
kowski, Warszawa 2001, s. 798799.
Veni Sancte Spiritus Et Emitte Coelitus, [w:] The catholic encyclopedia, wydanie internetowe
www.newadvent.org/cathen/ (dostp: 20.03.2014).
Tomaszewski M., Dedykacja Schumanna do sw Rckerta: dwikowy ksztat mioci, [w:]
M. Tomaszewski, Od wyznania do woania. Studia nad pieni romantyczn, Krakw 1997.