O KORISNOSTI I KORIENJU ISTORIJE

Jovan Muhadinovi

In this work the author tried to show the basic method of scien-
tific history from the period of Leopold von Ranke (17951886),
one of the first methodical historians in the world. To write on this
subject, the author was inspired by the book of Friedrich
Nietzsche (18441900) On the Advantage and Disadvantage of
History for Life(1874). It explains how history has always been
useful, but not always in the right hands, followed by
Nietzsches disappointment about how history was used during
his lifetime. Unfortunately, the same pattern of writing history
remained today, and it is something against which every consci-
entious man must raise his voice.

Djelo O korisnosti i teti istorije za ivot od Fridriha Niea

mi je donijelo toliko interesovanja. To se upravo desilo jer sam
kroz svoje studije upoznat sa obrazovnim spektrom istoriara,
vremenom u kojem je pomenuti pisac radio i ivio. To je bilo
vrijeme buma istorije u tadanjoj Njemakoj. To je doba u kome
je preovladavala prva istorijska kritika kola Leopolda fon
Rankea, koja je nesumnjivo uticala na dalji razvitak ne samo
njemake, ve i svjetske istoriografije. U tom periodu Rankeova
kola je osim isto kritikog stava koji je postavila, stava objek-
tivnosti i pisanja istorije kako je uistinu bilo, njegovala i
idealistiku filozofiju. Uenje ove kole je idealizovalo velike

www. maticacrnogorska.me MATICA, br. 65, proljee 2016. 75

Jovan Muhadinovi
linosti u istoriji, dok za ostale dogaaje i strukture uopteno, od
kulture do privrede, nije marila. U svojoj knjizi Nie pominje i
poznate istoriare svoje zemlje meu kojima su i Nibur, iler
koji je napisao uveni esej ta i u koju se svrhu koristi istori-
ja? Svojim istupom miljenje mu se sukobljava nesumnjivo sa
radom Prusko-maloljetnike kole koju uspostavlja Johan
Gustav Drojsen. Cilj te kole je bilo idealizovanje velikih
linosti kao i slavljenje nacije, u ovom sluaju njemake. To je
izrodilo istoriare kao to su Fon Zibel, Momzen, Fon Trajke
koji je od liberala postao otvoreni rasista. Svojim pisanjem Nie
je iskomentarisao stanje duha obrazovanja u tadanjoj
Njemakoj. Takoe pominje i filozofiju u zadnjim poglavljima
knjige za koju smatra da je ovakvim usponom obezvrijeena
kao slukinja ove istorije koja tada u zemlji cvjeta.
Autor na poetku pomenutog djela ne samo da je sumnjiav
prema tom novom nainu vienja i intepretiranja istorije, ve se u
svom drugom djelu Vesela nauka poziva na intelektualnu svi-
jest, za koju kae da i najdarovitijim ljudima tog doba nedostaje.
Kae da veini nije problem da se povode za neim u to vjeruju,
a da u prvom redu nijesu razabrali argumente za i protiv tog istog
vjerovanja. Dalje u podnaslovu Komedija uvenih daje opis
velikih ljudi, opet svog vremena, to se da povezati sa njegovim
protivljenjem istoriji o velikim ljudima. Napominje da oni isti
vie ne biraju svoje saveznike bez zadnjih misli, ve su jednostav-
no voeni sopstvenim interesima. Njihov dobar glas se stalno
mijenja kao i njihov karakter... Dalje u knjizi govori da drugaije
misliti nije dejstvo boljeg intelekta ve se na to gleda kao na zlo.
Motivi kojima se vjerovalo, po njemu, vie nemaju prvobitnu vri-
jednost, pa je samim tim na gubitku i cjelokupno saznanje. Osje-
aj za istinu je utrnuo jer tamo je hrabrost izgubila svoje pravo.
Sklon je miljenju da ljudi moraju da se naue potovanju, ali i
prezrenju. Potovati vrijedno, prezirati loe bilo bi ono to bi tre-
balo da vodi napretku. Ali moda se mnogi pitaju e poinje, a e

76 MATICA, br. 65, proljee 2016. www. maticacrnogorska.me

 O korisnosti i korienju istorije
se zavrava granica tog dobrog i tog loeg. Sumnjiav je i prema
samom saznanju za koje govori da je od nastanka tog pojma, pa i
prije, proizvodilo i davalo gotove zablude. Nie je za slobodu vo-
lje, dok ruski istoriar Plehanov kae da kada postoji svijest o nes-
lobodi volje i kad se ista pokazuje kao vid subjektivne nemogu-
nosti da se postupa drugaije, javlja se nunost u svijesti koja se
identifikuje sa slobodom. Trai se sloboda, koja je vjena ljudska
potraga. U svom djelu K pitanju o ulozi linosti u istoriji pomi-
nje da subjektivisti tee da upravo linosti daju to je mogue ve-
u istorijsku ulogu. emu se Nie, mnogo ranije, estoko protivi.
U svojoj knjizi Volja za mo Nie na nauku gleda kao na
moderan produkt, koji je rame uz rame sa modernom vrlinom,
modernom duhovnou, oblik bolesti. U istom djelu se pita da li
je vie naunik ili filozof postao simbol dekadencije, jer po njemu
naunik samo jednim svojim dijelom moe biti posveen saznan-
ju, i smatra da su mu potrebne velike vrline kao to su mudrost,
mukost i strogost. Dekadent-naunik mu je rav naunik. Smatra
da crta 19. vijeka nije pobjeda nauke, ve pobjeda metoda nad
naukom, za koju kae da je upravo ona mnoge ljude kotala. Zato
to su upravo zbog svojih metoda ti isti ljudi bivali prezreni,
odbaeni, poniavani. Jednostavno zbog toga to su i oni sami
mislili drugaije. To je upravo ono to istorija doputa svojim
tienicima da se da misliti drugaije, jer upravo iz toga proizilazi
sama bit nauke, tu se napaja izvor saznanja u neslaganju,
razliitim gleditima i stavovima koji e upravo dovesti do
zajednikog rjeenja kasnije. Potpuni je protivnik pozitivizma
koji se oslanja na injenicu kao takvu, kao gotovu, govorei da je
kod nje upravo najvanije njeno tumaenje. Na to nadovezuje saz-
nanje svijeta, napominje da se on isti moe posmatrati drugaije,
smatrajui da ima vie smislova i to naziva perspektivizmom.
Trebalo bi dati jedan saet prikaz kako je Nie vidio vrijeme
kao kategoriju, samim tim kako je vidio istorijsko vrijeme.
Vrijeme kod Niea nije odreeno strogim granicama, koje

www. maticacrnogorska.me MATICA, br. 65, proljee 2016. 77

Jovan Muhadinovi
predstavljaju odvajanje prolosti, sadanjosti i budunosti. On
pokuava samu kategoriju vremena da shvati kao jedno. To je vri-
jeme koje mu se prvo prostire kao linearno pravolinijsko, napri-
jed i nazad. To je vrijeme koje nema svoj kraj, svoje granice. To
nijesu vremena, ve jedno i jedino sveobuhvatno vrijeme, koje
neprestano tee, koje se kree i ije vode znaju da se umire i daju
nam naizgled prikaz jednog mirnog potoia, ali i da se uzburka-
ju, da stvore jake vrtloge, virove i bujice, da naprave jednu poma-
hnitalu rijeku, iji pravac toka ne moe vie da se uhvati! Ono to
Nie stavlja u svoje jedno vrijeme je prolost i budunost koje
su besmrtne i stalne, od kojih jedna vodi nazad, a druga naprijed.
Ipak koliko god se trudio, samim pominjanjem dva prethodna
pojma, on nije uspio da prevazie njemu vulgarnu granicu iz-
meu vremena, tako da se odluio za vienje ciklinog kretanja
vremena. U toj vrsti kretanja deava se ono to se jo pomilja da
se deava u istoriji od antike, od starih dana, to je da su dogaaji
ponovljivi kao i vrijeme. Jer i samo vrijeme, to jest prolost i bu-
dunost prelaze jedno u drugo, ponavlja se ono to se ve desilo.
Pisac navodi Getea podravajui njegovu misao da je mrsko sve
ono to samo poduava, a ne pojaava njegovu djelatnost. Time
navodi da i pored pouke obrazovanja koja se prua u njegovom
vremenu, nema ni pojaane, ni kontinuirane djelatnosti, koja tim
poduavanjem treba da nastavlja put i usmjerava dalji smisao tog
istog poduavanja prema napretku. Istorija je potrebna ne kao
razmaenom dokoliaru u vrtu znanja, ve za ivot i djelatnost,
a ne za odvraanje od istih. Smatra da treba koristiti istoriju kada
ona koristi ivotu, ne kad taj isti ivot ini zakrljalim i degeneri-
e ga. U prvom poglavlju djela O korisnosti i teti istorije za
ivot on poredi ljudski rod sa ivotinjskim, kojem smatra da bi
sam ovjek trebalo da zavidi na zaboravu, smatrajui da kad bi je
isti pitao o srei bi ve zaboravila odgovor i uutala bi. Tome bi
moglo korespondirati i miljenje u naem narodu da je sam zabo-
rav ponekad bolji od sjeanja, koje nije utemeljeno samo kod nas.

78 MATICA, br. 65, proljee 2016. www. maticacrnogorska.me

 O korisnosti i korienju istorije
Za njega ivotinja ima prednost jer ivi neistorijski, dok ovjek
koji bi se i trudio da zaboravi u veini sluajeva taj luksuz sebi ne
bi mogao dopustiti. Za njega je pomenuta ivotinja u potpunosti
bliska djetetu, koje nema nita prolo samim tim nema ni nita to
bi moglo da utie na njegovu neiskvarenost. On tu hvali mo za-
borava ivotinje i nepamenja malog djeteta. Smatra da je ovjek
srean kad se za vrijeme nezaborava osjea neistorijski. Njego-
ve tvrdnje je ne samo kasnije, ve i u njegovom vremenu potvrdi-
la sama istorija, koja nije nimalo postajala istorija mira, ve je
nastavljena kao velika istorija svjetskih sukoba, koju je podgri-
javala istorija velikih linosti Nieovog vremena, kao i raanje
prethodno romantiarske, a kasnije i nacionalne istorije, koje su
uzele svoj danak u kasnijoj istoriji njemakog, a i ostalih naroda.
To je bilo predskazanje jednog velikog mislioca o samoj ulozi
istorije i njenom smislu. Smatra da u istoriji postoji plastina
mo odreenih ljudi koji mogu razliite ljude da slome ili one
koje ni vlastita zla ne mogu da pokolebaju u svom fanatinom
cilju, i koji ostaju mirne savjesti. Smatra da: ono istorijsko i neis-
torijsko podjednako su nuni za zdravlje pojedinaca, naroda i kul-
ture. Navodi ogranienost i skuenost istorijskog znanja ovjeka,
da svaki pogrean sud moe unijeti nepravdu, koja opet moe
donijeti toliko nedaa i tog istorijskog ovjeka poredi sa neis-
torijskom ivotinjom koja mirno i bezazleno pase na svom pro-
planku. Pravi poreenje ovjeka koji je okrenut prolosti sa
ovjekom koji je zaljubljen ili opinjeni, koji slua i prima tue
utiske, a svojima se ne okree. To je stanje za njega suprotno stan-
ju koje treba da proizvede istorija koja bi trebalo da bude korisna
za ivot i pokoljenja. To je njemu neistorijsko i protivistorijsko
stanje, koje materica je svakog ne samo nepravednog ve, nego
naprotiv i svakog pravog ina. Smatra da veliki narodi, veliki
ljudi nikad nee ostvariti nijednu pobjedu, postii slobodu, a da
nijesu teei za svim tim neto prieljkivali. Oni su tada sposobni
da zaborave veinu stvari, samo da bi ostvarili svoje namjere. To

www. maticacrnogorska.me MATICA, br. 65, proljee 2016. 79

Jovan Muhadinovi
je i prikaz jednog segmenta same korisnosti istorije, ali o u ovom
sluaju za ivot odreenih naroda i pojedinaca na utrb drugih. Tu
se, po autoru, javlja i ono nadistorijsko stanovite, kojem se ne
vidi napredak, kao kod ostalih. Istoriar mu zna biti nadmen kad
smatra da moe da govori kako i zato se ivjelo u odreenim
istorijskim razdobljima.
Govori o tome kako istorijski ljudi gledaju na vrijeme koje je
iza njih, kao na ono u koje se ne bi nikad vratili, smatrajui da e
naredno dolazee vrijeme iznjedriti neto to e biti neuporedivo
bolje od prethodnog. Na to se pita, ako nas nije prethodno nauilo,
zar bi moglo i budue. Tu aludira na zabludu koju ljudi daju sebi
po njemu. To bi moda jednostavno nazvali ljudskim vjeitim
optimizmom, mi obini ljudi. Kada bismo samo upravo sve bolje
uili da se istorijom bavimo radi ivota. Pravi razliku izmeu
istorijske nauke koja je po njemu kao neka vrsta zavrenog ivota
i obrauna, dok je istorijsko obrazovanje neto iscjeljujui usmje-
reno ka budunosti, kao budua kultura, ali samo kada njime
vlada neka via sila, a ono ne vlada samo i ne vodi. Smatra da
istorija ako je u slubi ivota, onda je u slubi neistorijske moi i
nikada nee moi postati ista nauka. Pita se uopte koliko je
potrebna istorija u ivotu, govorei da od vika istorije ivot se
mrvi i izroava. Isto tako smatra da je odreena doza istorije
potrebna samom ivotu, koja kao takva pripada ivome ovjeku.
Osvre se na vrijeme koje je obiljeila istorija sa idealistikom
crtom, osvre se gledajui na taj mladi narataj, koji se bavi nau-
kom, dajui svoje miljenje da im ak takav rad na istorizira-
juoj istoriji jedino moe koditi. Smatra da je metod taj koji
unitava istoriju, jer to doba je doba nastanka Rankeovog istori-
jskog metoda. Navodi da ti mladi istoriari koji slijepo prate
pomenuti metod, smatrajui sebe slugama istine i novim oevima
istorije su u stvari samo jedni nezreli kolarci. Povodom toga i
navodi: ako ljudi treba da rade u naunim fabrikama i da budu
korisni prije nego to sazru, onda e za kratko vrijeme nauka isto

80 MATICA, br. 65, proljee 2016. www. maticacrnogorska.me

 O korisnosti i korienju istorije
tako biti uproena kao i prevremeno u toj fabrici korieni
robovi. Time namjerno koristi izraze robovi i naune fabrike
iz prostoga razloga to upravo tada poevi sa tim iz Njemake
istorija ima ulogu jednog proizvodnog koncerna. Taj proizvodni
koncern punom parom radi u Pruskoj e sljedbenici Prusko-malo-
ljetnike kole daju odu pruskom militarizmu, rasizmu, onome to
e uveliko da se koristi u Drugom svjetskom ratu. Upravo onome
to e tada da se prikae kao nasljee njemakog duha i kao sebi
svojstven patriotizam. Tu se radi o svjesnoj preradi istorije radi
sopstvenih interesa. Ali ono to se time dobija je samo pobjeda na
kratke staze, dok poraz strpljivo eka na kraju. To je neto to prati
ovjeanstvo u stopu, nadgledajui svaki pogreni korak koji se
napravi. Prerada istorije je ono to donosi velike posljedice, koje
se, naravno, niu nakon politikog neuspjeha. Ali ono to je usli-
jedilo poslije poraza te iste Njemake u Drugom svjetskom ratu,
jeste totalno sljepilo za istoriju. O tome najbolje moe da govori
njemaki istoriar Jirgen Koka u svojoj knjizi O istorijskoj na-
uci. U tom svom djelu on je opisao to se desilo sa istorijom u
godinama poslije poraza Hitlera, u njegovoj zemlji. Svjestan kao
neposredni podravalac faistikog reima koji je donio smrt i
neuvena zvjerstva, nakon rata njemaki narod je oslijepio za
istoriju. Tome je upravo kumovala njemaka istorijska nauka koja
je vrsto podravala Hitlera, a ti korijeni seu jo od te ve pome-
nute nauke o velikim linostima. Teko da je ijedna od tih ve-
likih linosti sa sobom nosila miroljubivu politiku, od Aleksandra
Velikog, preko Dingis kana, Napoleona pa do Firera. Ono to je
esto bilo ugroeno i ija odbrana je bila polazite za mnoge
politike greke, u prvom redu ratove, bila je odbrana identiteta.
O identitetu nakon rata u Njemakoj pomenuti Koka kae: Kao
to je pomenuto, danas se od okretanja zajednikoj istoriji esto
oekuje da ona doprinosi jaanju kolektivnog identiteta, pri emu
se pod identitetom podrazumijevaju osjeanje zajednitva i svijest
o njemu, koje e podsticati optu saglasnost i jaati legitimnost

www. maticacrnogorska.me MATICA, br. 65, proljee 2016. 81

Jovan Muhadinovi
drutava i njihovu sposobnost za djelanje. Ovo je bila jedna od
sredinjih taaka u sporu meu istoriarima. Ali i u diskusijama
povodom drugog konteksta svakog asa se izraava oekivanje da
e se putem istorijskog podsjeanja uvrstiti kolektivni identitet i
tako se pojaati sposobnost za konsenzus, da bi se time suprot-
stavilo pojavama dezintegracije i, kako se to veli, njemakoj nes-
posobnosti za budunost. Poslije jednog tako velikog napretka
njemakog svijeta nakon 1918. i dizanja iz ruevina, sad se opet
pominje nesposobnost tog naroda za definisanjem sopstvenog
identiteta: Ko smo mi? Na to je ovom narodu bilo vrlo teko dati
odgovor nakon 1945. Jedan od autora sa bivih jugoslovenskih
prostora, Todor Kulji, pominje teret prolosti. Njega sainja-
vaju mitovi kojima se upravo i Nie protivi i estoko ih kritikuje.
Ti mitovi su i na naem prostoru doveli do tekih dogaaja koji su
rezultirali 1989/1990. ali i u ostatku Evrope. To ne dovodi samo
do pogleda u budunost, ve i do pravljenja nove prolosti.
esto to prate nealternativni vidovi politike borbe, vidovi samo
jednog pravca, koji jedini daje mogunost opstanka. Kulji s
pravom kae: Izmjena istorije see duboko u svijest pojedinca.
Ali to nikad ne ostaje na pojedincu jedinki, to se iri negativnom
energijom i osvaja mase. To dovodi da mnoge mase sebe smatra-
ju ugroenim i da kao odgovor na tu ugroenost vide samo nacio-
nalizam. Za nacionaliste jedini pojam odbrane je borbeni pojam.
To je ono to ne bi trebalo nijedan istoriar da dozvoli sebi, da
bude ono pero koje istorijom dovodi do razbuktavanja tog bor-
benog pojma. Danas smo naalost svjedoci da je u cijelom svije-
tu veliki broj tih istoriara. Da li to znai da se Nieovo doba pon-
avlja? Da je ono kruno kretanje vremena kojeg se on dri tano?
Nego, vratimo se Nieu, postoje tri vrste istorije: monumen-
talna, antikvarna i kritika. Tim istorijama se bavi sam ovjek i
svaka preovladava u odreenoj sredini, smatrajui da kada jedna
ne funkcionie druga se nae da je zamijeni. Uz objanjenje
pomenutih vrsta daje i korisnost istih u ivotu.

82 MATICA, br. 65, proljee 2016. www. maticacrnogorska.me

 O korisnosti i korienju istorije
Monumentalna je ona istorija koja se divi prolosti, bolje rei
njenoj veliini ili velikim linostima koje su se nale na njenim
stranicama. To je ona istorija koja besmrtno eli da prkosi bilo ka-
kvom drugom vienju prolosti, koja bi mogla da prkosi njenoj
veliini i grandioznosti po kojoj je prepoznata vjekovima. Ono to
je veliko, kao takvo mora da ostane i da bude vjeno. Takva monu-
mentalna istorija daje ljudima nadu, i to onima koji se njoj okreu
da bi sami sebe ubijedili da moda ne ele ono to je nemogue, a
to je upravo ono monumentalno veliko, opet. Nie smatra da se u
ovoj vrsti istorije ona individualnost prolosti gura u optost. I tu
se u toj optosti gaji nada da e se jednog dana pojaviti novi Cezar,
koji e kao tiranin opet biti ubijen, ili da e Kolumbo opet otkriti
Ameriku. to bi rekao Erik Hobsbaum, uveni engleski istoriar u
svom djelu O istoriji: to se tie veeg dijela istorije, imamo
posla sa drutvima i zajednicama za koje prolost u sutini pred-
stavlja ablon za sadanjost. Zato se i on u istoj knjizi u jednom
poglavlju zapitao: Da li je istorija napredovala? Monumental-
nost istorije sa sobom nosi injenicu nepromjenjivu, onu koju eli
ostaviti takvom, jedinstvenu i istu u svojoj svojstvenosti. Autor
smatra dokle god ona bude takvih karakteristika nikad se nee mo-
i pribliiti istinitosti dovoljno da osjeti njenu snagu. Dokle god se
prolost ne bude davala kao neto korisno ivotu i ljudima, ve kao
neto emu se tei da bude ponovljivo, neto to mora da se
oponaa, ona e sve biti dalja od istinitosti, a sve blia slobodnoj
fikciji. Misli se da ako ova vrsta prolosti vlada nad antikvarnom i
kritikom da onda sama prolost trpi tetu, jer se veliki djelovi
prolosti zaboravljaju, ostavljaju ili preziru. To je upravo ono e-
mu se protivi Nie, kao i uveni Jakob Burkhart, pri jaanju i ire-
nju prvo istoricizma, koji sa sobom nosi idealizam, a potom i ge-
netike istoriografije, koja se tvrdo dri injenice, njenog razvoja i
kretanja, ne obazirui se i ne primjeujui veze koje one iste imaju
sa strukturama, to jest ostalim sferama ivota. Zanimljiva je
napomena autora da sama monumentalna istorija vara ljude oko
sebe svojim analogijama poreenjima, slinostima, dodajui da

www. maticacrnogorska.me MATICA, br. 65, proljee 2016. 83

Jovan Muhadinovi
odvanog ovjeka tjera na smjelost, a oduevljenog na fanatizam.
to je dokazano u narednom vijeku, od nastanka ovog miljenja,
tretiranjem ove istorije kao osnove prolosti. Onda tu sebi moe-
mo i postaviti pitanje korisnosti istorije za ivot uopte, ili pak za
pojedince, odreene grupe, narode i nacije? Jer istorija ima smisla,
u onom dijelu kad govori svojom prolou kao Ciceronova ui-
teljica ivota, ak i kao i Polibijeva pragmatina istorija, koja je
cijelo vrijeme napajala grandioznu vizantijsku postojanost do
njene propasti. Ali istorija koju Nie naziva monumentalnom, sla-
vljenikom, koja prolost koristi kao osnovu za ponavljanje neeg
velikog iz istorije to sa sobom nosi moda neku veliinu, ali i
neizmjernu patnju i posljedice, ne moe biti korisna za ivot, za
normalno postojanje, razvoj i napredak ljudske civilizacije, uopte,
ve samo nekih odreenih, najee velikih i silnih civilizacija.
Takva istorija ne da priliku, ansu i mogunost napretku,
novom vienju ili tumaenju prolosti, jer postoji samo ona
kruta definicija koja elino brani veliinu te spomenike
istorije, za koju ne postoji ne samo novo vienje istorije,
korelacije sa nekim sferama koje kontinuirano postoje, ve ona
takva kao ista svoja tumaenja prenosi i na ostale kulturne crte
ljudskog razvoja, od kojih autor istie kao primjer umjetnost. Tu
i navodi: Tako izgrauju svoj jezik da bi iz svoje razmaenosti
objasnili zato tako uporno odbijaju sve to to im je ponueno
od prirode umjetnike hrane. Jer oni ne ele da nastane veliko:
njihovo sredstvo je da kau: Vidite to veliko je ve tu!
Kao kritiar ne samo ove ve sve tri vrste istorije koje je klasi-
fikovao, Nie kae da su ove vrste istorije u pravu ba samo
na jednom tlu i pod jednim podnebljem: na svakom drugom
izrasta u opustoujui korov. Potovaoce antikvarne istorije
smatra onima koji ele da iskau svoje potovanje prema
prolosti na koju se naviklo, dok kada se javi teina nekog
bremena prolosti koje ne moe u datom trenutku da se izdri,
pod kojim lea pucaju, a ovjek (civilizacija) jei, e onda se
prilazi kritikoj istoriji, onoj koja sudi i osuuje.

84 MATICA, br. 65, proljee 2016. www. maticacrnogorska.me

 O korisnosti i korienju istorije
Ono mjesto koje autor daje istoriji najbolje e se oitati u slje-
deem citatu Istorija dakle, drugo pripada uvaru i potovaocu
onome koji se vjerno i sa ljubavlju prenosi tamo odakle dolazi, u
emu je postao; ovim pijetetom on takorei odaje zahvalnost za
svoj ivot. Tu se da vidjeti da autor staru damu, uiteljicu iv-
ota ne vidi kao izlapjelu staricu koja sve ono to kae ne daje u
smislenom vidu, ve kao to sam jednom prilikom na prvoj godi-
ni fakulteta, uo kada je moj profesor navodio stari latinski citat
da je istorija uiteljica ivota, odmah dodajui na to da su onda
doli neki uenici i silovali uiteljicu , da ona nikako nije senil-
na i da u svojim njedrima dobro uva svu istinu svijeta, ve da su
njen dobar glas, upravo iskrivili oni kojima je nesebino i bespo-
tedno iz svojih njedara pruala tajne sveukupnog ivota!
Ono to Nie zamjera ne istoriji ve njenim silovateljima je to
da su oni ono njeno staro, grandiozno i velianstveno u njenoj
samoj biti i trajanju iskoristili za svoje carstvo tatine, gordosti i
arogantnosti, koje se na tim za njih vrlinama ne zavrava ve
se iri i beskrupulozno udara na temelje ovjenosti Klio, koja je
ve odavno poklekla i ostala bez odbrane. Tu on pokazuje strah da
e pod pritiskom tog njihovog starog i velianstvenog, sve novo
i nastajue biti bez razmiljanja odbaeno. Smatra da to dovodi da
propada sam korijen.
Za antikvarnu istoriju kratko navodi u jednom dijelu da ona
propada i izroava se kad je svjei ivot sadanjosti vie ne
oivotvoruje i ne nadahnjuje. Zamjera joj to ona samo zna da
uva ivot, ali ne i da ga stvara, i da kao i monumentalna negi-
ra i kida korijen onog nastajueg. Samim tim paralie i samog
ovjeka koji se mora kad tad opet i nanovo ogrijeiti o njene
pijetete. Jer ona staro posmatra kao besmrtno, kao ono to je
bezono da se takva starina zamijeni nekom novotarijom.
Za kritiku istoriju kae da se i ona pokazala kao katkad
potrebna samom oveku, ali i civilizaciji. Jer je u biti ljudskog bia
da ono takvo kakvo je iz nekog istog od velikog broja razloga tu
prolost, tu istoriju, Klio stavi na optueniku klupu, ali ne da

www. maticacrnogorska.me MATICA, br. 65, proljee 2016. 85

ostrakuje, da je protjera, da joj utre trag, ne! Ne, jer mu njeno
znanje o postojanju treba i to mu je prijeko potrebno, ali ne kao
takvo, kao gotovo, ve u onakvom obliku u kojem e njemu
najbolje koristiti. Tako nesrena Klio, predivna boginja prolosti
ubrzo biva osuena, njeno lice ubrzo prekrivaju bore sramote koju
nije zasluila, jer ona zna da je njena dunost da pie kako neki
rekoe kako je uistinu bilo, kao to rekoe neki koji te iste svoje
regule nikada nijesu mogli ispotovati. Ali to ne ostaje na tome,
oni ne daju da ona ljudski ostara, da se preda ve je stavljaju na sto
za seciranje. Ne! Ne smiju da se vide te bore, jer bi se neko mogao
upitati zato je tako naglo ostarala i izgubila vedrinu i mladost. Na
tom stolu oni daju novo lice boginji, ono koje joj vraa bijelo i
mlado lice, ali samo ono koje njima odgovara i tako ona nije vie
boginja estite i vjene prolosti, ona sve vie postaje cirkuska
boginja, sa rairenim klovnovskim osmijehom koji ukoeno stoji,
ali na licu tog klovna ljudi, izgleda, ne primjeuju suze.

Literatura:

- Fridrih Nie, O korisnosti i tetnosti istorije za ivot, Svetovi, Novi

Sad, 2001.
- Fridrih Nie, Volja za mo, Dereta, Beograd, 2003.
- Fridrih Nie, Vesela nauka, Dereta, Beograd.
- Marijana Gross, Suvremena historiografija, Zavod za hrvatsku
povijest filozofskog sveuuilita u Zagrebu, Zagreb, 2001.
- Todor Kulji, Prevladavanje prolosti: uzroci i pravci promene
slike istorije krajem XX veka, Beograd, Helsinki odbor za ljudska
prava u Srbiji, 2002.
- Jirgen Koka, O istorijskoj nauci, Srpska knjievna zadruga,
Beograd, 1994.
- G.V. Plehanov, K pitanju o ulozi linosti u istoriji, Kultura,
Beograd, 1947.
- Lisjen Fevr, Borba za istoriju, Srpska knjievna zadruga, Beograd,
2004.
- Erik Hobsbaum, O istoriji, Otkrovenje, Beograd, 2003.

86 MATICA, br. 65, proljee 2016. www. maticacrnogorska.me