UNIVERZITET U TUZLI
RUDARSKO GEOLO
GEOLOKO
GRAEVINSKI FAKULTET
FLOTACIJA KORISNIH MINERALA
Prof. Dr.sc. Miroslav Petrovi
Voda ima visoku dielektriku postojanost D = 80. Usljed toga,
mnoge materije pod djejstvom dipola vode rastvaraju se,
disociraju na jone i hidratizuju. Hidratizacija razliitih jona je
prikazana na slici.
Molekula vode moe disocirati u rastvoru na H+ (katione) i
OH- (anione). Pri flotaciji upotrebljava se ista voda u kojoj
mgu biti sadrani joni: Na, Mg, K, Cl, SO4, CO2. Osim
neorganskih soli i drugih materija u vodi se rastvaraju i
gasovi.
Gasovita faza Vazduh se javlja kao sastavni dio flotacijske pulpe.
Kiseonik iz vazduha adsorbuje se na povrinama minerala koje
oksidiu. Najlake se i najbre rastvaraju O2 i CO2 . Rastvorljivost
gasa zavisi od njegovog parcijalnog pritiska, temperature i
koncentracije drugih materija u rastvoru.
Pri flotacijskim postupcima gas prelazi u oblik mjehuria razilitih
veliina, koji u vodi imaju okruglast oblik. Mjehurii imaju omota
sastavljen od opnica vode sa povrinskim naponom Sigma. Svaka
opnic se odlikuje nekakvom mehanikom vrstoom i elastinou. U
unutranjosti mjehuria stvara se veliki pritisak.
Fiziko hemijske
osnove flotacijskog procesa
Flotacioni proces slui za odvajanje sitno otvorenih i sitno izmljevenih
materijala korisnih minerala.
U procesu flotacije uzajamno djeluju tri faze: tvrda mineral, tena
voda, gasovita vazduh. Svojstva ili osobine svake od ovih faza utiu
na rezultate flotacije.
Tena faza Nesimetrian raspored atoma vodonika u molekulu vode
uslovljava neravnoteu elektrostatikih naboja u molekulu. Molekuli sa
stalnim dipolnim momentom nazivaju se normalnima molekuli, koji
nemaju stalni dipolni momenat anormalnim.
Tvrda faza minerali Svojstva povrina minerala, koje se
obrazuju pri mljevenju i koje se mijenjaju pod djejstvom lolekulavode
i materija koje su u njoj rastvorene, bitno utiu na rezultate flotacije.
U kristalohemiji izdvajaju se pet strukturnih tipova kristalnih reetki:
koordinatne, ostrvske, lanaste, slojevite, skeletne.
Materije sa jonskom kristalnom reetkom lako se kvase vodom, tj.
hidrofilne su. Jonska veza u reetki je polarna, a to znai da lako
stupa u reakciju. Materije sa atomskom vezom su nepolarne i ne
kvase se vodom, tj. hidrofobne su. Kvaenje minerala vodom
rezultat je djejstvaprivlanih sila molekula vode i molekula vrste
materije.
Elementarni akt flotacije
Flotacija se odvija u vodi, koja efektivno djeluje sa povrinama estica
minerala. Pri tome se minerali djelomino rastvaraju i djejstvuju sa
rastvorenim reagentima u pulpi, a rezultat toga je promjena
povrinskih svojstava minerala. Aktivnost povrine minerala sa
flotacijskim reagentima i vodom zavisi od energetskog stanja te
povrine.
Flotacioni proces sastavljen je iz velike koliine elementarnih aktova.
Pod tim se terminom podrazumjeva uvrivanje pojedinanih
minerala na vazdunom mjehuriu.
Pojave kvaenja tvrdih povrina mineralnih estica i promjene tog
kvaenja predstavljaju jedan od osnovnih fiziko hemijskih faktora
flotacionog procesa.
1
 KVAENJE MINERALNIH ZRNA
RAVNOTENO STANJE KAPI VODE VODOM I VAZDUHOM
NA TVRDOJ POVRINI

Izmeu tvrde povrine i tangente povuene iz take izmeu spoja faza Kada su flotacione sile usmjerene na vie znai vee su od sile
teno gasovito, odnosno linije dodiratriju faza, obrazuje se ugao . teine G estice e isplivati. Veliina flotacione sile i mogunosti
Taj ugao, koji je nastao u vodenoj sredini naziva se osnovnim uglom
kvaenja. to je vei ugao dodira to se tvrdo tijelo loije kvasi flotacije odreuje se znakom i veliinom B, a u zavisnosti od
vodom. Iz ovoga prizilazi da se cos obino smatra mjerom molekularne prirode tvrde povrine.
kvaenja i oznaava sa B. to je vei ugao to je manje kvaenje
minerala.

Termodinamika analiza vjerovatnoe

priljepljivanja minerala za mjehurie vazduha Kinematika stvaranja kompleksa
mineral - mjehuri

Mineralizacija mjehuria pri flotaciji ostvaruje se na dva naina: pri
sudaru estica sa mjehuriima u pulpi i pri stvaranju na njihovoj
povrini mjehuria gasova, koji se odvajaju iz rastvora.
Pri flotaciji u pulpi se na povrini mjehuria priljepljuju estice korisnog
minerala. Pri flotaciji sistema iz manje vrstog stanja prelaze u vie
vrsto.
Slobodnom energijom se naziva dio unutranje energije sistema, koja
se moe pretvoriti u rad pri staloj temperaturi i zapremini.
Proces vezivanja vazdunog mjehuria na tvrdoj povrini deava se
naizmjenino: 1 pribliavanje estice i mjehuria vazduha do
rastojanja h3, 2 prekid hidratnog sloja, 3 vezivanje estice na
vazdunom mjehuriu i stvaranje preostalog hidratnog sloja debljine
h4.
Na povrini kontakta obino ostaje tanki hidratni sloj koji je vrsto vezan
sa tvrdom povrinom i za njegovo uklanjanje je potreban veliki
utroak energije.

estica i mjehuri moraju se sudarati u pulpi s nekakvom silom, koja je

neophodna za savlaivanje otpora unitavanja vodenog proslojka.

Priljepljivanje mineralnih estica SHEMA PRIPIJANJA MJEHURIA

za mjehuri ZA TVRDU POVRINU

U pulpi, koja prolazi kroz filtracione maine, nastaju sile, koje tee da sprijee
priljepljivanje tvrdih estica za mjehuri. Te su sile: sila trenja, sila teine
estice i sila inercije. Ako se estica suprostavi tim silama i ne odvoji se od
mjehuria, znai da se veoma vrsto prilijepila.

Sila priljepljivanja (Fpr) odreuje se iz jednaine:

Fpr. = d gas.teno sin

Hidrostatika sila podizanja mjehuria iz tenosti Fpod. Po zakonu Arhimeda:

Fpod. = Vg

Iz ovoga proizilazi da je pritisak na mjehuri sa unutarnje strane hidrostatski

pritisak.

2
 Brzina flotacije FLOTACIJSKI REAGENSI

Dodavanjem u pulpu razliitih organskih i neorganskih jedinjenja, koja

Brzina flotacije je neophodna za ocjenu tehnolokog procesa. Ona, ne nazivamo flotacijskim reagensima poveava se efektivnost
samo da karakterie produktivnost flotacionih maina, nego i flotacionog procesa.
dozvoljava da se rasuuje o promjeni uslova flotacije i analizira njihov
uticaj na sam proces.
U zavisnosti od namjene, flotacioni reagensi se dijele na:
Pod brzinom flotacije podrazumjeva se proizvodna karakteristina
brzina izdizanja estica u funkciji vremena: d/dt u odreenom 1. Skupljae ili kolektore
vremenskom periodu. 2. Pjenuae
3. Depresore ili uguivae
Ako kroz pulpu u jedinici vremena proe N mjehuria, to e za vrijeme 4. Aktivatore ili pobuivae
dt proi N dt mjehuria isflotiravi dx estica, gdje je x broj estica 5. Regulatore sredine
izdignutih u koncentratu za vrijeme t

Rjeavajui jednainu
dx = k N (n0 x) pripijanja dt dobijamo integralnu jednainu brzine
flotacije:
ln n0 / (n0 x) = k N dt

OSNOVNI OBLICI UZAJAMNOG DEJSTVA
REAGENATA S MINERALIMA
Od stanja reagenasa u pulpi zavisi njihovo uzajamno djelovanje s
mineralima. Reagensi koji se rastvaraju mogu uzajamno
djelovati, obrazujui koloidne i tankodisperzne naslage, koje se
mogu lijepiti za minerale mijenjajui im svojstva.
Pri fizikoj adsorpciji izmeu reagensa i minerala javljaju se
molekularne sile veza, a pri hemijskoj adsorpciji valentne ili
hemijske, s tim da se reagensi jae pripajaju uz mineral, nego pri
fizikoj.
U zavisnosti od toga u kakvom se obliku reagens vezuje (pripija)
za mineral, razlikujemo molekularnu i jonsku adsorpciju.
Molekularna adsorpcija se u veini sluajeva javlja kao fizika, a
jonska kao hemijska adsorpcija.
Adsorpcija materija na tvrdim tijelima iz razblaenih rastvora moe
da bude odreena jednainom Langumira:
yc
G = Gzasi
y c +1
gdje je:
G koliina adsorbovane materije na jedinicu povrine
adsorbenta, mol/cm
G zasien koliina adsorbovane materije pri zasienom
povrinskom sloju, mol/cm
C ravnomjerna koncentracijapovrinsko aktivne materije u
rastvoru, mol/l
y koeficijent, koji karakterie srednju trajnost boravljenju
molekula ili jona reagensa na materijalu l/mol

Skupljai kolektori dijele se na dvije grupe:

I jonske,
REAGENTI SKUPLJAI KOLEKTORI II anjonske

Pri flotaciji ruda prednost imaju jonski skupljai. Oni se odlikuju

Skupljai su apolarne ili heteropolarne materije koje se adsorbuju na odabranim djelovanjem i vrstim pripijanjem za materijal.
povrinama mineralnih estica iz vodene sredine. Pri adsorpciji
skupljaa opada kvaenje minerala a raste mogunost brzina pripijanja Anjonski skupljai se dijele na:
estica za mjehuri vazduha.
Za veinu skupljaa karakteristina je sloena struktura molekula, koja
nije simetrina po svojoj strukturi i sastavu, a sastoji se iz dva dijela: 1. sulfhidrilne,
apolarne 2. oksidhidrilne.
polarne
Molekuli koji imaju takvu strukturu nazivaju se heteropolarnim. Za sulfhidrilne karakteristino je prisustvo sulfhidrilne grupe SH (kod
kiselina) ili grupe S Me (kod soli).
Za oksidhidrilne kolektore karakteristino je prisustvo oksidhidrilne
grupe OH (u kiselini) ili grupe O Me (u soli).

3
 MEHANIZAM DJELOVANJA
SKUPLJAA SA MINERALIMA
Na sl. 2. prikazana je veza jona skupljaa na mineralu.
Na povrini minerala je prikazan orijentisan adsorpcioni sloj skupljaa
apolarne ugljovodonine grupe koje su okrenute ka vodenoj fazi
polarno spojene za povrinu minerala. Pri hidrofobizaciji minerala (kao
rezultat obrazovanja adsorpcionog sloja skupljaa na povrini minerala)
privlaenje izmeu minerala i vode slabi, a veliina slobodne
povrinske energije na granici faza mineralvoda raste.
REAGENSI - PJENUAI
Dobijanje optimalnih pokazatelja flotacije zavisi od pravilne upotrebe
reagenasa pjenuaa i poznavanja njihove uloge pri procesu flotacije.
Pjenuai se adsorbuju na povrini granice voda-vazduh, daju
vazdunim mjehuriima stabilnost, mehaniku vrstou, disperznost i
smanjuju brzinu podizanja mjehuria u pulpi. 3.
Najefikasniji pjenuai imaju u svom sastavu jednu od sljedeih
polarnih grupa:
hidroksilnu, karboksilnu, karbonilnu i aminogrupu.
VRSTE PJENUAA KOJI SE UPOTREBLJAVAJU
Borovo ulje To je svijetlouta do tamnouta tenost sa terpentinskim
mirisom,
Teki piridin Koristi se pri flotaciji obojenih metala,
Flotacijske pjene Ima zadatak da sa mjehuriima izbacuje na
povrinu estice minerala i da se gubi pri izlasku iz flotacionog
aparata.
Flotacione pjene se razlikuju po strukturi (sastavu):
1. opnasto-strukturne pjene (najzastupljenije pri flotaciji)
2. agregatne pjene
3. opnaste pjene
OKSIHIDRILNI SKUPLJAI
Primjenjuju se za flotaciju nesulfidnih minerala i ruda. Organske
kiseline i sapuni su u stvari skupljai pjenuavci, koji stvaraju pjenu, a
kao kolektor najbolje je izluena oleinska kiselina. Masne kiseline
dobro flotiraju kalcit CaCO3, fluorit CaF, apatit Ca5(PO4)3, barit BaSO4,
a slabo flotiraju okside crnih metala, kao hematit Fe2O3 i magnetit.
Aktivnost i kolektirajua svojstva oleinske kiseline zavise od pH pulpe.
S poveanjem pH raste i kolektorska osobina. Ova kiselina je veoma
skupa, pa se umjesto nje upotrebljavaju: skup kiselina dobijen
hidrolizom biljnih i ivotinjskih glicerina, sintezovane masne kiseline
kao i naftenska i smolna kiselina.
DJEJSTVO PJENUAA PRI FLOTACIJI
1. poveavaju vrstou pjene na osnovu poveanja elastinosti
mjehuria,
2. smanjuju brzinu kretanja u pulpi (vazduni mjehuri prenika
d=0,96 mm bez prisustva pjenuaa izdie se brzinom od 19,8
cm/sek, a pri koncentraciji sa prisustvom borovog ulja brzinom od
11,26 cm/sek),
pjenuai moraju biti rastvorljivi u pulpi, da su sposobni da stvore
obimnu pjenu,
4. da ne mijenjaju pH vrijednost pulpe i da nemaju osobine
skupljaa.
Flotacione pjene:
a) opnasto strukturne,
b) agregatne,
c) opnaste
4
 REAGENSI DEPRESORI OSNOVNA DJEJSTVA DEPRESORA

Po ruskom nauniku Razumovu su:

Za odvajanje polumetalinih mineralnih sirovina neizostavno se
primjenjuju reagensi depresori i aktivatori.
Definicija
Materije, koje smanjuju adsorpciju skupljaa na mineralnoj povrini,
poveavaju njihovo kvaenje i koji smanjuju flotabilnost, nazivaju se
depresorima.
Kao najkvalitetniji depresori upotrebljavaju se: kre, cijanid, bijela
galica, sumporasti natrijum, vodeno staklo i dr.
1. Ako se u pulpi nalazi skuplja, koji je sposoban da djeluje sa
mineralom, to e se on uvrstiti na njegovoj povrini, obrazujui
hidrofobni sloj,
2. Obrazovanje na povrini minerala hidrofilnog sloja bez istiskivanja
kolektora sa povrine minerala,
3. Istiskivanje jona kolektora jonima depresora, koji s jonima
minerala obrazuju rastvor hidrofilnog jedinjenja,
4. Stvaranje hidrofilne opne na povrini deprimirajueg minerala
sastavljene od organskih ili neorganskih tankodisperznih estica.

REAGENSI - AKTIVATORI REGULATORI SREDINE

Aktivatori se primjenjuju za uspostavljanje svojstva flotiranja onih

minerala koji su bili izloeni dejstvu depresora. Djelujui na
povrinu minerala, aktivator mu vraa sposobnost da se ne kvasi
vodom.
Plavi kamen upotrebljava se za sfalerit,
Natrijum-sulfid upotrebljava se za aktiviranje obojenih metala
(ceruzita),
Sumporna kiselina upotrebljava se pri flotaciji oksidnih piritnih
ruda.
Regulatori sredine se primjenjuju pri flotaciji za:
Regulisanje pH pulpe,
Uklanjanje iz pulpe nepoeljnih jona,
Regulaciju procesa dispergovanja i koagulacije taloga.
U savremenim flotacijama, u veini sluajeva, upotrebljava se
bazina sredina sa pH od 8,5 do 9. Ona omoguava smanjenje
utroka pjenucai kolektora.
Kao regulator sredine koristi se kre (CaO) i soda (Na2CO3)

TEHNOLOGIJA FLOTACIJE KLASIFIKACIJA MINERALA PO NAINU FLOTACIJE

Efektivnost flotacionog procesa zavisi od mnogobrojnih faktora kao

to su:

Sastoji se u sljedeem: Mineroloki i granulometrijski sastav,

istoa pulpe i njena temperatura,
1. Klasifikacija minerala po nainu flotacije,
Reagenski reim,
2. Krupnoa minerala pri flotaciji,
3. Gustina i temperatura pulpe, Konstrukcija flotacionih maina,
4. Industrijska voda, Sastav vode.
5. Tok reakcije,
6. Izbor flotacionih ema.

5
 KRUPNOA MATERIJALA PRI FLOTACIJI GUSTINA I TEMPERATURA PULPE

Gustina pulpe pri flotaciji odreuje se koliinom vrstog materijala

u pulpi (P).

Radne estice veliine od 0,1 do 0,02 mm se najbolje flotiraju. Pri flotaciji P= 100%
+T
uglja, grafita, soli kalija, estice mogu biti od 0,5 do 1 mm, a koristei
pjenastu separaciju, mogu se flotirati i estice promjera od 2 do 3 mm. masa (vrstog) na jedinicu zapremine pulpe
Flotiranjem krupnih estica poveava se produktivnost aparata za T masa vode u toj zapremini
flotiranje, zgunjavanje i suenje, a smanjuje se potronja reagensa, osim
pjenuaa.
Prisustvo finih (sitnih) estica u pulpi jako pogorava selektivnost
flotacije, poveava potronju reagensa, a nekada sasvim prekida U praksi gustina pulpe se kree od 15 do 40% vrste materije. Glinaste
odvajanje. materije zahtijevaju razrjeenje pulpe ak i do 12% vrste materije.
Kondicioniranje, kao i grubo flotiranje, obino se vri u gustoj pulpi.

INDUSTRIJSKA VODA TOK REAKCIJE

Zasniva se na osnovama izuavanja flotacionih svojstava minerala, krupnoe

Sastav vode utie na proces flotiranja, jer tzv.
neizbjeni joni, sadrani u vodi (tvrda voda),
stupaju u hemijsku reakciju sa reagensima i
privruju se za povrine minerala
ulaznog materijala, gustine pulpe kao i sastava vode. Pri obradi toka
reakcije utvruju se: potronja reagenasa, redoslijed dodavanja
reagenasa, mjesta za dodavanje i vrijeme reagovanja sa pulpom.
Dodavanje reagenasa se vri na sledei nain:
1. Regulatori se dodaju u procesu mljevenja,
2. Skupljai ili kolektori u kondicioneru,
3. Pjenuai u elijama flotacionih maina.

Pri flotacionom procesu kontroliu se kvalitet i kvantitet reagenasa.

Reagensi se dodaju u vidu 1-5%nog rastvora.

IZBOR FLOTACIONIH EMA EME FLOTACIJSKE KONCENTRACIJE

Jedan od glavnih zadataka je utvrivanje tehnolokog procesa

flotiranja. On se dijeli na:
1. Osnovnu flotaciju (odvajanje korisnih komponenata od jalovine),
2. Preiavanje (obogaivanje koncentrata dobijenih osnovnom
flotacijom),
3. Kontrolnu flotaciju (obogaivanje otpadaka osnovne flotacije)

6
 EME FLOTACIJSKE KONCENTRACIJE EME FLOTACIJSKE KONCENTRACIJE

ULAZ
ggk. 12.5 mm
TEHNOLOKA SHEMA
PROCESA FLOTIRANJA
CINKOVNE RUDE
MLJEVENJE RUDNIKA BARVUE
MINES - KANADA

EME FLOTACIJSKE KONCENTRACIJE KLASIRANJE

+ -

KONDICIONIRANJE

GRUBO FLOTIRANJE

GRUBI OTOK
KONCENTRAT

I I KONTROLNO
PROIAVANJE FLOTIRANJE

K M KK1

II II KONTROLNO
PROIAVANJE FLOTIRANJE

K M KK2 J

III
PROIAVANJE

K M KLASIRANJE

(+) (-)
IV
PREIAVANJE

DOPUNSKO
MLJEVENJE

ULAZ

I MLJEVENJE
(Mlin sa kuglama)

HIDROCIKLON

+ - PODJELA FLOTACIJSKIH MAINA

II MLJEVENJE
(Mlin sa kuglama)

GRUBO FLOTIRANJE
GRUBI I KONTROLNO
KONCENTRAT FLOTIRANJE
TEHNOLOKA SHEMA SELEKTIVNOG Dijele se u dva osnovna tipa:
FLOTIRANJA OLOVNO-CINKOVNE
II KONTROLNO
RUDE RUDNIKA SREBRENICA BiH KK1 FLOTIRANJE

1. agitacijske ili impelerske maine u kojima se pripijanje vazdunih

KK2 OTOK mjehuria na kolektirane estice vri taloenjem u vodi
rastvorenog vazduha usljed razlike pritiska u zoni impelera gdje
ulazi vazduh,
TROSTRUKO
DVOSTRUKO
KONDICIONIRANJE
2. maine tipa kulminarnih mjehuria koji se neprestano i
PREIAVANJE
GRUBO FLOTIRANJE kulminarno kroz pulpu diu iznad nivoa pulpe (flotacijske maine
K(Pb) M GRUBI
KONCENTRAT
I KONTROLNO
FLOTIRANJE
sa stubom mjehuria - pneumatske).

II KONTROLNO
KK1 FLOTIRANJE
TROSTRUKO
PREIAVANJE

K(Zn) M KK2 JALOVINA

7
 Impelerska
maina
PNEUMATSKA MAINA "CALLOV"

Laboratorijska maina
talonica
POTREBNI RADNI PARAMETRI MAINA U
PROCESU FLOTACIJE

1. Neprekidnost procesa,
2. Optimalna disperzija vazduha u pulpi,
3. Ravnomjerna raspodjela mjehuria kroz cijelu zapreminu pulpe u
maini,
4. Lako i potpuno izdvajanje mineralizovanih mjehuria u vidu pjene,
5. Lako i potpuno izdvajanje pjenuavog proizvoda iz maine,
6. Lako i potpuno pranjenje jalovine,
7. Minimalna potronja energije za disperziju vazduha.

8
9