Dragan Vugdelija

Otilija Sedlak

FINANSIJSKA I AKTUARSKA MATEMATIKA

- osnovni koncept za nastavu

Subotica
2008.
 2

I DEO
FINANSIJSKA MATEMATIKA
 3

SADRAJ I DELA

1. PROCENTNI I PROMILNI RAUN

2. INTERESNI (KAMATNI) RAUN
2.1. Pojam interesa i kapitalisanja
2.2. Prost interes
2.3. Sloen interes
2.3.1. Problem kamaenja jednokratnih, sporadinih (pojedinanih) plaanja
2.3.2. Problem diskontovanja jednokratnih, sporadinih plaanja
2.3.3. Problem izraunavanja interesa (kamate)
2.3.4. Problem izraunavanja kamatne stope
2.3.5. Problem izraunavanja broja perioda kamaenja, odnosno odreivanja
vremenskog intervala kamaenja
3. ESKONTOVANJE MENICA
4. KAMAENJE I DISKONTOVANJE VIEKRATNIH PERIODINIH
PLAANJA (Ulozi i rente)
5. AMORTIZACIJA ZAJMOVA
5.1.Anuiteti jednaki
5.2. Anuiteti razliiti
5.2.1. Otplate jednake
5.2.2. Anuiteti se menjaju po aritmetikoj progresiji
5.2.3. Anuiteti se menjaju po geometrijskoj progresiji
5.2.4. Anuiteti heterogeno (nepravilno) razliiti ili proizvoljno odreeni
5.3. Konverzija zajmova
 4

1. PROCENTNI I PROMILNI RAUN

Srazmerni raun pomou koga direktan odnos dve veliine (tekue i bazne, dela i celine) izraavamo
tako to jednu od veliina (baznu, odnosno celinu) uzimamo kao 100 odnosno 1.000 jedinica
nazivamo procentni odnosno promilni raun.

Poimo do sledeih dogovora:

1% = 1/100 = 0,01;
6% = 6 1/100 = 6/100 = 0,06;
o
1 /oo = 1/1.000 = 0,001;
o
6 /oo = 6 1/1.000 = 6/1.000 = 0,006.

Prema ovim dogovorima odnos broja 180 i 9.000 moemo prikazati ovako:
2 : 100 = 0,02 : 1 = 2%:100%
180 : 9.000 =
20 : 1.000 = 0,002 : 1 = 20 20:1.000

Uoptimo ovaj primer i napiimo sledeu proporciju:

P : G = p : 1 G : P = 1 : p P = pG (1)

G je oznaka za baznu veli inu, celinu ili tzv. istu glavnicu;

P je oznaka za tekuu veli inu, deo ili tzv. procentni (promilni) prinos;

p je oznaka za tzv. procentnu (promilnu) stopu, i predstavlja tekuu veli inu na 1 jedinicu bazne veliine
(glavnice), p se po elji i potrebi moe prikazati u obliku s/100 ili s/1.000, pa tada s predstavlja prinos (tekuu
veli inu) na 100 odnosno 1000 jedinica glavnice (bazne veliine).

Iz ove injenice i dolazi naziv "procentni" odnosno "promilni" raun.

Proporcija (1) slui za tzv. procentni (promilni), raun od sto, (hiljadu) jer pretpostavlja rad sa tzv.
istom glavnicom. Meutim, u praksi se javljaju i sluajevi kada je data ili se pretpostavlja glavnica
zajedno sa prinosom ili glavnica po odbitku prinosa. Za takve sluajeve jednostavno formiramo
izvedene proporcije (polazei od (1)) poznate pod nazivom proporcije za procentni (promilni) raun
vie i nie sto (hiljadu).

G : 1
(G P) : (1 p) = (2)
P : p

Iz (2) se po potrebi mogu dobiti:

p( G P)
P= (3)
1 p

G P
G= (4)
1 p
 5

2. INTERESNI (KAMATNI) RAUN

2.1. Pojam interesa i kapitalisanja

Interesni ili kamatni raun je srazmerni raun zasnovan na procentnom raunu, a od njega se
razlikuje po tome to ukljuuje i vreme kao faktor. Interesni raun se koristi u poslovima regulisanja
kreditnih odnosa koji nastaju izmeu dunika i poverioca.

Interes ili kamata je naknada koju dunik plaa poveriocu za korienje pozajmljenog novca na
odreeno vreme. Interes se moe obraunavati dekurzivno i anticipativno.

Dekurzivno obraunavanje interesa se obavlja krajem perioda, za protekli period (unazad), na

raniju (diskontovanu) vrednost, kao istu glavnicu, pa je stoga kasnija (ukamaena) vrednost uveana
glavnica.

Odnos ranije i kasnije vrednosti pri dekurzivnom obraunavanju interesa moemo, u svrhu boljeg
razumevanja, ematski prikazati na tzv. vremenskoj liniji kojom predstavljamo samo jedan
obraunski period (Slika 1).

Slika 1

Proces kamaenja

Raun "od sto"

Raun "vie sto"

Proces diskontovanja
G je oznaka za istu glavnicu;
I je oznaka za interes ili kamatu;
G+I je oznaka za uveanu glavnicu (glavnicu uveanu za interes).

Anticipativno obraunavanje interesa se obavlja poetkom perioda, za period unapred, na kasniju

vrednost kao istu glavnicu, pa je stoga ranija vrednost umanjena glavnica (Slika 2).

Slika 2
 6

Proces kamaenja

Raun "nie sto"

Raun "od sto"

Proces diskontovanja

Kada je re o dunikopoverilakim odnosima izmeu privrednih i drugih subjekata treba rei da se

kamata obraunava u odreenim vremenskim intervalima (npr. godinje) ili po isteku perioda
kamaenja koji je ugovoren. Kamata se, zavisno od propisa ili dogovora, po obraunu ili isplauje
posebno u dogovorenom roku ili se pripisuje glavnici radi daljeg kamaenja.

Postupak obrauna kamate i njenog pripisivanja glavnici naziva se kapitalisanje. Pojam kapitalisanja
se u praksi komplikuje zbog razliitih varijanti zadatih (propisanih, ugovorenih ili dogovorenih)
kamatnih stopa o emu e u nastavku biti rei detaljnije.

Obraun kamata, bez obzira da li se vri dekurzivno ili anticipativno, mora biti zasnovan na sledeim
principima:
1) Princip zajednikog roka, to znai da novani iznosi, ili druge veliine koje se koriste umesto
njih, radi uporedivosti moraju biti svedeni (kamaenjem ili diskontovanjem) na isti rok.
2) Princip ekvivalencije odnosno jednakosti uplata i isplata svedenih na isti rok.

Oblast matematike koja za predmet izuavanja ima interesni raun i modalitete njegove primene
nazivamo finansijska matematika. Primetimo da zadatak finansijske matematike nije odreivanje
uslova uspostavljanja dunikopoverilakih odnosa, ve korektno matematiko reavanje problema
nastalih u dogovoreno (ugovoreno) ili zakonski uspostavljenim dunikopoverilakim odnosima.

2.2. Prost interes

Interes koji se svakog perioda rauna na istu glavnicu je konstantna veliina i naziva se prost
interes.

U svrhu formiranja odgovarajuih obrazaca za obraun kamate, uvodimo sledee oznake:

je oznaka za interesnu (kamatnu) stopu i predstavlja interes (kamatu) na 1 novanu jedinicu
p
(npr. 1 dinar) glavnice, za 1 period (najee za 1 godinu);

g je oznaka za vreme izraeno u godinama. Tako npr. ako je potrebno izraunati kamatu za 3
godine onda je g = 3, za 5 meseci g = 5 , a za 78 dana g = 78 (za prostu godinu) ili
12 365
78
g= (za prestupnu godinu);
366

K je oznaka za raniju (poetnu) ili diskontovanu vrednost;

Kg je oznaka za kasniju (krajnju) ili ukamaenu vrednost (vrednost K posle g godina);
I

I je oznaka za ukupnu kamatu ostvarenu u periodu od g godina, pri emu je I = Kg - K, a je
g
kamata u jednom periodu (godini), inae konstantna veliina zbog obrauna proste kamate, tj.
vai:
 7

I
I1 = I2 = ... = .
g

Prema uvedenim oznakama i proporciji G : P = 1 : p, za dekurzivno obraunavanje interesa bie: G = K,

I
P = , pa e dalje biti:
g
I I
K: =1:p = Kp, tj.
g g

I = Kpg (5)

Kg = K + I = K + Kpg
Kg = K (1 + pg) (6)

Moe i ovako:
I1 = Kp, I2 = Kp, ..., Ig = Kp
g
I= Ij =g Kp = Kpg
j =1

Primer 1.

Obraunati 20% interesa na iznos od 18000 din. za vreme od: a) 7 godina; b) 5 meseci; c) 73 dana; d) 7
godina i 73 dana.

 Reenje:

c)
73
g=
365
73
I = 18000 0,1 = 360 din.
365
Kamata za 1 dan je 365-ti ili 366-ti deo godinje kamate.

Kg = K + I = 18360 din.
Kamata u jednoj godini iznosi:

I 360
= = 1800 din.
g 73
365

d)
73
g=7
365
73
I = 18000 0,1 (7 + ) = 12960 din.
365
Kg = K + I = 30960 din.

I 12960
= = 1800 din.
g 73
7+
365

Ako je obraunavanje kamate anticipativno, jednostavnije je koristiti izvedenu proporciju za

G : P = 1 : p,
tj. proporciju: (G - P) : (1 - p) = P : p pri emu je, s obzirom na definiciju anticipativnog
obraunavanja interesa i uvedenih oznaka:
 8

I
G - P = K; P =
g
pa je dalje:
I I
K : (1 - p) = :p (1 - p) = Kp
g g

pg
I=K (7)
1 p

pg
Kg = K + I = K + K
1 p

pg
Kg = K 1 + (8)
1 p

Moe i ovako:
p p p
I1 = K ; I2 = K , ..., Ig = K
1 p 1 p 1 p
g
p pg I
I= Ij = gK
1 p
=K
1 p
, zbog I1 = I2 = ... =
g
j =1

a moe i ovako:
I I I
I1 = (K + ) p, I2 = (K + )p, ..., Ig = (K + )p
g g g
g
I
I= Ij = g (K + g ) p = Kpg + pI
j =1
pg
I (1-p) = Kpg I = K
1 p
I
K+ je vrednost K krajem perioda, tj. iznos na koji se (prema definiciji anticipativnog
g
I
obraunavanja interesa) rauna kamata u jednom periodu, pa se K+ tretira kao ista glavnica, dok
g
je K umanjena glavnica.

2.3. Sloen interes

2.3.1. Problem kamaenja jednokratnih, sporadinih (pojedinanih) plaanja

Interes koji se svakog perioda rauna na uloenu sumu (glavnicu) i na dospeli interes iz ranijih
perioda naziva se interes na interes ili sloen interes.
Polazei od ranije usvojenih oznaka, za dekurzivno obraunavanje sloenog interesa vai:

K 1 = K + I1 = K + K p 1 = K (1+p)
je ukamaena vrednost K novanih jedinica (npr. din) na kraju prve
godine, dok je I1, interes u prvoj godini.
2
K 2 = K 1 + I2 = K 1 + K1 p 1 = K 1 (1+p) = K(1+p) je ukamaena vrednost K din na kraju druge godine, dok je
I2 interes u drugoj godini.

Dalje e po analogiji biti:

3
K3 = K(1+p) itd.

Zakljuujemo da vai:
 9

g
Kg = K(1+p) , g N (9)

1+p je ukamaena vrednost jednog dinara za jednu godinu uz kamatnu stopu p.

Dalje zakljuujemo da K1,K2,...,Kn predstavljaju lanove geometrijskog niza sa kolinikom 1+p.

Za anticipativno obraunavanje interesa vai:

p 1
K1 = K + I1 =K +K = K(1 p)
1 p
p 2
K2 = K1 + I2 =K1 +K = K(1 p)
1 p
g
Kg = K(1p) , p < 100%
(10)
(9) i (10) bi se moglo prikazati objedinjeno ovako:

Kg = K(1p)g, pri emu bi se znak + koristio za dekurzivno, a znak za anticipativno obrunavanje

interesa.

Koristei savremene tehnike (raunare) raunanju numerike vrednosti izraza (1p)g, odnosno
(1 p ) m g , za eljene vrednosti p i g moemo brzo i lako izraunati. U praksi se mogu nai sada ve
zastarele tablice izraunatih vrednosti za ove izraze za odreene vrednosti p i g. Prema ovim
tablicama je Kg = K Ipg , K = Kg IIpg ( Ipg i IIpg oznaavaju broj tablice u kojoj se nalazi eljeni broj).

Prikazani postupak konstrukcije formule (9) podrazumeva broj godina izraen celim brojem i
godinje kapitalisanje. Meutim, kamata se u praksi retko obraunava za ceo broj godina, ve
najee za vremenski period koji je kombinacija odreenog broja godina i odreenog broja dana.
Nadalje, sloenost odnosa u savremenom poslovanju i sloboda ugovaranja uslova kamaenja
iskomplikovali su pojam kapitalisanja, nominalne stope i godine kao osnovnog perioda za obraun
kamate.

U praksi se namee potrebna reavanja problema eeg kapitalisanja od godinjeg i obrauna

kamate za vremenski period koji je manji od perioda u kome se obavlja jedno kapitalisanje.

Ako je p oznaka za nominalnu (datu, uglavnom godinju) kamatnu stopu i ako je m oznaka za broj
kapitalisanja u jednoj godini, onda se postupkom koji vai za formiranje formule (9) dolazi do
jednaine (formule):
mg
Kg = K(1+p/m) , mg N (11)

Izraz p/m se naziva relativna kamatna stopa.

1+p/m je ukamaena vrednost jednog dinara za 1 period kapitalisanja, uz stopu p/m.

Odgovarajua formula za anticipativno obraunavanje interesa je:

mg
Kg = K(1p/m) , p/m < 100% (12)

Primer 2.

Pozajmljen je iznos od 1.000 din. na 5 godina, uz 18% kamate godinje i kapitalisanje:

a) godinje,
 10

b) polugodinje (semestralno),
c) tromeseno (kvartalno),
d) meseno.
e) dnevno.

Koliko dunik treba da vrati poveriocu?

 Reenje:

K = 1.000; g = 5; p=18% = 0,18.

a) m = 1,
1 5 5
Kg = 1.000 (1+0,18/1) = 1.000 1,18 = 2.287,76 din;

b) m = 2,
Kg = 1.000 (1+0,18/2)2 5 = 1.000 1,0910 = 2.367,36 din;

c) m = 4,
Kg = 1.000 (1+0,18/4)4 5 = 1.000 1,04520 = 2.411,71 din;

d) m = 12,
12 5 60
Kg = 1.000 (1+0,18/12) = 1.000 1,015 = 2.443,22 din;

e) m = 365,
365 5
Kg = 1.000 (1+0,18/365) = 2.459,06 din;

Ovo je ilustrativni primer, a u praksi je period kamaenja odreen datumima. Da je to uinjeno u

ovom primeru onda bi jedna ili dve godine bile prestupne, pa bi rezultati bili neto drugaiji.

Kaimo jo i to da kamatna stopa za periode kapitalisanja, krae od jedne godine ne mora nastati
deljenjem godinje stope sa m; ona jednostavno moe kao takva biti zadata, tj. data kao
polugodinja, tromesena, mesena ili dnevna.
U takvom sluaju se (11) moe prikazati u obliku:

n
K g = K (1 + p N ) (11a)

n je oznaka za broj obraunavanja kamate sa nominalnom stopom pN

Uoimo da sa eim kapitalisanjem zbog upotrebe relativne kamatne stope, ukamaena vrednost, za
isto vreme, biva sve vea, zatim da je to poveanje sve manje i da nije teko pretpostaviti da
ukamaena vrednost ima graninu vrednost za sluaj da broj kapitalisanja u jednoj godini tei u
beskonano. Re je tada o tzv. kontinuelnom kapitalisanju, pri kojem vremenski interval izmeu
dva kapitalisanja tei nuli, za razliku od kapitalisanja kao to su ona u 1. primeru pod a) do e) koje
tretiramo kao diskontinuelna.

U slaju da je obraunavanje interesa anticipativno ukamaena vrednost za Primer 2. bi bila:

a) 2.697,31; b) 2.567,95; c) 2.511,50; d) 2.460,15.

Dalje zakljuujemo da, ako je kapitalisanje kontinuelno, onda broj kapitalisanja tei u beskonano u
bilo kom konano datom vremenskom intervalu, a ne samo u jednoj godini (ovo ima veze sa
injenicom da podeljeno sa konanim brojem daje za rezultat ).
Neka je pN oznaka za datu, nominalnu kamatnu stopu (ona moe biti i godinja p) i neka je n oznaka
za odgovarajui broj perioda na koje se odnosi pN, tada e biti:

Kg = K lim (1pN/m) mn
m
 11

np N
Kg = K lim
m / PN
((1 p N / m ) m / pN )
K g = K e npN (13)

Specijalno za pN=p, bie n=g i:

gp
Kg = K e (13a)

Kontinuelno kapitalisanje moe i ima smisla da se primeni u analizi kretanja mnogih prirodnih i
drutvenih procesa, a moda bi ga trebalo i imalo smisla primeniti i u sluaju obrauna kamata.

Koristei podatke iz 2. primera za sluaj kontinuelnog kapitalisanja dobije se:

50,18
Kg = 1.000 e = 2.459,60 din,
dok bi se (radi poreenja) za sluaj obrauna prostog interesa dobilo:

Kg = 1.000 (1 + 0,18 5) = 1.900 din.

Kamatnu stopu pc kojom se sa m obrauna kamate u jednoj godini postie isti efekat (ista ukamaena
vrednost) kao sa jednim obraunom kamate sa godinjom stopom p, nazivamo konformna kamatna
stopa, a dobijamo je iz jednaine:
m 1/m
(1+ pc ) = 1 + p pc = (1 + p) 1 (14)
a za sluaj kontinuelnog kapitalisanja vai:

epc = 1 + p pc = ln(1+p) (14a)

pri emu, u ovom obrascu pc znai godinju stopu kojom bi se kontinuelnim kapitalisanjem za isto
vreme ostvario isti efekat koji bi se postigao godinjim kapitalisanjem sa stopom p.

U sluaju koji predstavlja 2. primer bie:

1/1
a) m = 1, p = 0,18 = 18%; pc = 1,18 1 = 0,18 = 18%
1/2
b) m = 2, pc = 1,18 1 = 8,6278% < p/2 = 9% je stopa kojom za 5 godina polugodinjim obraunom kamate 1.000
din. poraste na 2287,76 din tj. na iznos koji bi se dobio godinjim obraunom kamate sa 18% godinje.
1/4
c) m = 4, pc = 1,18 1 = 4,2246636% < p/4 = 4,5%
1/12
d) m = 12, pc = 1,18 1 =1,388843% < p/12 = 1,5%
1/365
e) m = 365, pc = 1,18 1 = 0,0453567% < p/365

f) m , pc = ln 1,18 = 16,5514438% < p = 18%

Ova poslednja stopa pokazuje koliko bi trebalo da bude godinja stopa da bi se kamata obraunavala
kontinuelno, a krajnji efekat eleo isti kao jednim obraunom kamate godinje uz p=18%.

U vezi sa konformnom kamatnom stopom u praksi nastaje i ova situacija: U datom periodu
(konanom) kapitalisanja (koje ne mora biti godinje) sa relativnom stopom p/m, iz odreenih
razloga, eli se vie puta (npr. s puta) obraunati kamata, ali tako da se u tom periodu ostvari isti
 12

efekat koji bi se postigao jednim obraunom kamate sa stopom p/m. Ovo se ne moe ostvariti
stopom p/m podeljenom sa s, ve sa odgovarajuom konformnom kamatnom stopom pc, koja se
dobije iz jednaine:
s 1/s
(1 + pc) = 1 + p/m pc = (1 + p/m) 1 (15)

a za sluaj kontinuelnog kapitalisanja vai:

e pc = 1 + p / m p c = ln (1 + p / m) (15a)

pri emu u ovom obrascu, pc znai kamatnu stopu kojom se uz kontinuelno kapitalisanje postigne
isti efekat kao jednim obraunom kamate sa relativnom stopom p/m u datom konanom periodu
kapitalisanja.

Na ovaj nain su reeni i problemi obrauna kamate za vremenski period krai od jednog punog
perioda datog kapitalisanja, tj. manji od mtog dela godine, izuzev za odreen broj dana, zbog toga
to ni dve uzastopne godine, ni dva uzastopna polugodita, ni dva uzastopna tromeseja, pa ni dva
uzastopna meseca ne moraju sadrati isti broj dana. Ovaj problem moemo reiti na sledei nain:

1) Ako je izmeu dunika i poverioca dogovorena, ugovorena ili zakonski propisana upotreba
konformne kamatne stope, onda e biti:
Kg = K(1 + p / m) d1 / s1 + mg + d2 / s2 (16)

pri emu je 0 d1 < s1; 0 d2 < s2; zatim

d1 je oznaka za broj dana, koji prethodi prvom celom periodu datog kapitalisanja, za koji treba
obraunati kamatu;

s1 je oznaka za ukupan broj dana u periodu kapitalisanja kome pripada d1.

d2 je oznaka za broj dana, koji sledi posle poslednjeg celog perioda datog kapitalisanja, za koji
treba obraunati kamatu;

s2 je oznaka za ukupan broj dana u periodu kapitalisanja kome pripada d2.

2) Ako je dogovorena, ugovorena ili propisana upotreba prostog interesa za vremenske periode koji
su krai od punog perioda datog kapitalisanja, onda vai:

d1 mg d
Kg = K(1+p )(1 + p/m) (1+p 2 ) (17)
dg1 dg 2

pri emu je 0 d1 < dg1; 0 d2 < dg2.

dg1 je oznaka za broj dana u godini kojoj pripada d1,

dg2 je broj dana u godini kojoj pripada d2 (dg1 i dg2 mogu biti 365 ili 366).

3) Ako je dogovoreno, ugovoreno ili propisano kontinuelno kapitalisanje, onda vai:

K g = K e p( d1 / dg1 + g + d2 / dg2 ) (18)

Primetimo da za d1=d2=0, obrasci (16) i (17) postaju (11), a (18) postaje (13a).
Primer 3.

16.2.2008. godine dato je na kamaenje 8.000 din uz 16% kamate godinje. Sa kojim iznosom e se
raspolagati na dan 17.9.2011. godine ako je kapitalisanje:

a) godinje,
 13

b) polugodinje,
c) tromeseno,
d) meseno,
e) dnevno i
f) kontinuelno,
i ako se
1) upotrebljava konformna kamatna stopa,
2) upotrebljava kombinacija prostog i sloenog interesa.

 Reenje:
319/366+2+260/365
a) 1) Kg = 8.000 1,16 = 13.617,64 din.
2
2) Kg = 8.000 (1+0,16 (319/366)) 1,16 (1+0,16(260/365)) = 13.663,98 din.
135/182+6+79/184
b) 1) Kg = 8.000 1,08 = 13.892,34 din.
2) Kg = 8.000(1+0,16 (135/366)) 1,086 (1+0,16 (79/365)) = 13.909,78 din.
44/91+13+79/92
c) 1) Kg = 8.000 1,04 = 14.040,60 din.
13
2) Kg = 8.000 (1+0,16 (44/336)) 1,04 (1+0,16 (79/365)) = 14.046,98 din.
13/29+42+17/30
d) 1) Kg = 8.000 (1+0,16/12) = 14.142,50 din.
42
2) Kg = 8.000 (1+0,16 13/366)) (1+0,16/12) (1+0,16 (17/365)) = 14.137,52 din.
319 990
e) Kg = 8.000 (1+0,16/366) (1+0,16/365) = 14.192,90 din.
0,16(319/366+2+260/365)
f) Kg = 8.000 e = 14.194,69 din.

2.3.2. Problem diskontovanja jednokratnih, sporadinih plaanja

Transformacijom (9), (11), (11a), (13), (16), (18), (17) i (18) dobiju se odgovarajui obrasci (formule) za izraunavanje
diskontovane vrednosti K:

K = Kg(1+p) g (19)
mg
K = Kg(1+p/m) (20)
n
K = Kg(1+pN) (21)

K = Kg e n pN (22)
g p
K = Kg e (23)

K = K g (1 + p / m) (d1 / s1 + mg + d2 / s2 ) (24)

1 mg 1
K = Kg (1+p(d1/ d g1 )) (1+p/m) (1+p(d2/ d g2 )) (25)
- p( d1/s1 +g+d2 /s2 )
K = Kg e (26)

Rad sa konkretnim primerima je vrlo slian onom koji smo imali za izraunavanje Kg, pa je obrada primera ovoga
puta nepotrebna.

2.3.3. Problem izraunavanja interesa (kamate)

Interes je razlika izmeu ukamaene i diskontovane vrednosti, tj.

I = Kg K (27)
Ako je poznata samo jedna od vrednosti K i Kg onda se druga izraunava prema ve objanjenim, prikazanim
obrascima, a moe se ispostaviti i direktna funkcionalna veza izmeu interesa s jedne i ukamaene odnosno
diskontovane vrednosti s druge strane, tj.

I = f(K) odnosno I = f(Kg)

 14

g
Za sluaj Kg=K(1+p) bie:
g g g
I = K(1+p) K I = K ((1+p) 1) K = I/((1+p) 1) (28)

Na slian na in se dobiju obrasci i za druge situacije:

mg
I = K ((1 + p/m) 1) (29)

I = K ((1 + pN)n 1) (30)

I = K ( e n pN 1) (31)
g p
I = K (e 1) (32)

I = K ((1 + p / m) (d1 / s1 + mg + d2 / s2 ) 1) (33)

I = K ((1+p(d1/ d g1 )) (1+p/m)mg (1+p(d2/ d g2 ))1) (34)

I = K ( ep( d1 / dg1 + g + d2 / dg2 ) 1) (35)

Na isti na in se dobiju obrasci i za ostale situacije.

mg
Bez potekoa se dobije i I = f(Kg). Npr. za Kg = K(1+p/m) bie:
mg mg 1
I = Kg K = Kg Kg (1+p/m) = Kg(1(1+p/m) ) Kg = (36)
1 (1 + p / m) m g

Na isti na in se mogu dobiti obrasci i za ostale sluajeve, samo je pitanje praktine koristi od takvih obrazaca.

2.3.4. Problem izraunavanja kamatne stope

Transformacijom jednaine (9) dobijamo:
g 1/g
(1+p) = Kg/K p = (Kg/K) 1 (37)

Slino dobijemo i sledee:

1/mg
p/m = (Kg/K) 1 (38)
1/n
pN = (Kg/K) 1 (39)

pN = (1/n) ln(K g/K) (40)

p = (1/g) ln(Kg/K) (41)

p / m = (K g / K )1 /( d1 / s1 + mg + d1 / s1 ) 1 (42)

ln( K g / K )
p= (43)
d1 / d g1 + g + d 2 / d g2

Meutim, iz (16) p nije mogue eksplicitno izraziti. Do reenja je mogue doi samo metodima priblinog raunanja
(npr. iterativnim metodom), ali je pitanje praktine koristi od toga, jer se problem takve vrste u praksi ne pojavljuje.

Primer 4.

16.2.2000. je dato na kamaenje 8.000 din. Uz koju godinju stopu e ovaj iznos porasti za 5.617,64 din. za
vreme do 17.9.2000. ako je kapitalisanje:
a) godinje uz upotrebu konformne stope,

b) kontinuelno?

 Reenje:
 15

K = 8.000; Kg = 13.617,64; m=1; g=2; s1 = 366; d1=319; s2 = 365; d2 = 260.

1/(319/366 + 2 + 260/365)
a) p = (13.617,64/8.000) 1 = 0,16 = 16%

ln(13.617,64 / 8.000 )
b) p = = 0,14842 = 14,842%
319 / 366 + 2 + 260 / 365

Primer 5.

Uz koju mesenu stopu e se bilo koji iznos koji iznos dat na kamaenje 15.2.2004. utrostruiti za 67 dana, tj.
do 22.4.2004. ako se podrazumeva:

a) upotreba konformne kamatne stope,

b) kontinuelno kapitalisanje?

 Reenje:

Kg = 3 K
14/29+1+22/30
a) K (1+pM) =3K
1/(14/29+1+22/30)
pM = 3 1 = 64,17177%

b) K e pM (14 / 2 +1+ 22 / 30) = 3 K

ln 3
pM = = 49,5743%
14 / 29 + 1 + 22 / 30

Primer 6.

Uz koju dnevnu stopu e se realizovati uslovi iz 5. primera?

 Reenje:
67
a) K(1+pd) = 3 K
pd = 31/67 1 = 1,653237%
b) K e 67 pd = 3 K
pd = (ln3)/67 = 1,639719%

2.3.5. Problem izraunavanja broja perioda kamaenja, odnosno odreivanja vremenskog

intervala kamaenja
Ovaj problem se svodi na odreivanje vremenskog perioda (intervala) koji protekne od dana ulaganja (pozajmljivanja)
do dana podizanja (vraanja) tj. vremenskog perioda u kojem je neki iznos bio pod kamaenjem.

Iz (9) se eksplicitno moe izraziti broj perioda koji predstavlja vreme kamaenja.

g
(1+p) = Kg/K,

g ln(1+p) = ln(Kg/K),

ln(K g / K )
g= (44)
ln(1 + p )

Slinim postupkom se dalje dobije:

ln( K g / K )
mg = (45)
ln(1 + p / m)

ln( K g / K )
n= (46)
ln(1 + pN )
 16

ln(K g / K )
n= (47)
pN

ln(K g / K )
g= (48)
p

Za ostale situacije (16), (17) i (18) nije mogue dati eksplicitni oblik, ali emo pokazati mogunost reavanja
konkretnih problema i za takve sluajeve.

Primer 7.

Za koje vreme e iznos od 8.000 din. uloen 16.2.2000. porasti, uz 16% kamate godinje, na:
a) 13.617,64 din uz godinje kapitalisanje i upotrebu konformne kamatne stope za nepotpune periode;
b) 13.663,98 din uz godinje kapitalisanje i upotrebu prostog interesa za nepotpune periode;
c) 14.194,69 din. uz kontinuelno kapitalisanje?

 Reenje:
a) K = 8.000, Kg = 13.617,64, p = 0,16
8.000 din ukamaeno do kraja 2000. godine tj. do prvog obrauna kamate, iznosi:
319/366
8.000 1,16 = 9.104,80 din.

Dalje se pitamo, koliko godina treba kamatiti 9.104,80 din da bi se raspolagalo sa 13.617,64 din, tj.

ln(13 .617,64 / 9.104,80 )

9.104,80 1,16g = 13.617,64; g= = 2,712328766.
ln 1,16
Zna i, traeni dan kraja vremena kamaenja se nalazi u 2003. godini, a broj dana kamaenja u 2003. godini
dobije se ovako:

0,712328766 365 = 260 dana

Prema tome sa 13.617,64 din e se pri uslovima pod a) raspolagati 17.9.2003. godine.

Ovo se moe uraditi i krae, ovako:

g
8.000 1,16 = 13.617,64
ln(13 .617,64 / 8.000 )
g= = 3,583913465.
ln 1,16
3,583913465319/366 = 2,712328766
0,712328766 365 = 260

b) Postupa se sli no kao pod a)

8.000 (1+0,16 (319/366)) = 9.115,63 din.

ln(13 .663,98 / 9115,63 )
g= = 2,72721024.
ln 1,16
Dalje se, s obzirom na kombinaciju prostog interesa, radi ovako:
2
9.115,63 1,16 = 12.265,99 din je ukamaena vrednost na dan 31.12.2002. godine, pa e biti:

12.265,99 (1+0,16(d2/365)) = 13.663,98

13.663,98 365
d2 = 1 = 260 dana.
12.265,99 0,16

Zna i poslednji dan kamaenja je 17.9.2003.

U ovom sluaju nije mogu krai postupak.

Primer 8.

Na koje vreme je dana 15.2.2000. pozajmljeno 1.000 din, ako dunik treba da vrati 1.185,96 din i ako se rauna
8% kamate meseno uz upotrebu konformne kamatne stope?
 17

 Reenje:

1.000 1,08M = 1.185,96

ln(1.185,96 / 1.000 )
M= = 2,216089734 meseci
ln 1,08
2,216089734 14/29 = 1,73333113 meseci
0,73333113 30 = 22 dana

Objanjenje: od 2,216 meseci je oduzeto 14 dana u februaru, tj. 14/29 meseci, zatim je od 1,73333 meseci oduzet 1
mesec (mart), pa ostatak od 0,73333 meseci ini 22 dana u aprilu.

Prema tome, dunik treba da vrati pozajmljeni novac sa kamatom zajedno dana 22.4.2000.

Primer 9.

Dana 22.04.2000. dunik je vratio 64,975% vie nego to je pozajmio. U periodu dogovaranja kamata se
raunala 0,75% dnevno. Kada je pozajmljen novac?

 Reenje:
Kg = K + 0,64975K = 1,64975K
d
K 1,0075 = 1,64975 K,
ln 1,64975
d= = 67
ln 1,0075
Prema tome, novac je pozajmljen 15.02.2000. godine.

3. ESKONTOVANJE MENICA
Menica je hartija od vrednosti sa zakonski odreenom formom, a slui u poslovima regulisanja
dunikopoverilakih odnosa, kao sredstvo obezbeenja kredita, kao sredstvo obezbeenja
plaanja i kao sredstvo (instrument) plaanja.

Ako menica sadri nalog (naredbu) izdavaoca (trasant) izdat (upuen) drugom licu (trasat), kod
koga izdavalac ima (ili treba da ima) pokrie ili mogunost zaduenja, da u odreeno vreme isplati
treem licu (remitent) sumu novca upisanu na menici, onda je re o tzv. trasiranoj ili vuenoj
menici.

Kae se:
1) dunik (trasant) trasira (izdaje i potpisuje) menicu koju predaje poveriocu (remitentu) kao
garanciju da e dug biti isplaen na dan dospea menice;
2) poverilac (prodavac robe) vue na svoga dunika (kupca) menicu koju ovaj akceptira (potpisuje).

Primer:

Fabrika bicikla "Partizan" Subotica prodala je odreenu koliinu bicikla preduzeu "Metal" Banja
Luka i za prodatu robu dostavlja fakturu. "Metal" prema dogovoru sa FB "Partizan" ne plaa
isporuenu robu odmah, ve 7.9.1987. izdaje menicu na iznos od 23.169.888 din. sa rokom dospea
2.12.87. Ovom menicom "Metal" daje nalog Privrednoj banci, Sarajevo Osnovna banka Banja
Luka da 2.12.87. isplati FB "Partizan" sumu oznaenu na menici.

U ovom primeru vai sledee:

"Metal" Banja Luka je trasant; FB "Partizan", Subotica je remitent; Privredna banka Sarajevo
Osnovna banka Banja Luka je trasat, a ako potpisom menice jami (garantuje) plaanje, onda je i
avalista (menino jemstvo = aval).
 18

Ako menica sadri bezuslovno obeanje (obavezu) da e biti isplaena suma novca upisana na
menici, onda je re o tzv. sopstvenoj menici, u kojoj su trasant i trasat isto lice.

Ako menica sadri samo potpis trasanta, a remitent je ovlaen da ispuni menicu, shodno ugovoru o
meninom poslu, tj. poslu zbog koga se menica i izdaje, onda je re o tzv. blanko menici.

U naoj praksi, kada su u upotrebi, uglavnom se koriste trasirane menice, pa e dalje biti rei samo o
njima.

Iznos na koji glasi menica se naziva nominalna vrednost ili menini iznos. Smatra se prirodnim
da prodavac robe zahteva od kupca da menicu potpie na takav iznos koji e obuhvatiti vrednost
robe po fakturi uveanu za kamatu za vreme od izdanja menice do dana dospea menice, tj. do
konane isplate duga (podrazumevajui da je menica izdata na dan kada je dug trebalo platiti po
fakturi). Kamata koja se obraunava u poslovanju s menicama naziva se eskont. Prema tome
prirodno je nominalnu vrednost tretirati kao uveanu glavnicu, a vrednost meninog posla kao istu
glavnicu.

Eskontovati menicu znai kupiti je, a diskontovati, prodati je pre njenog roka dospea.

Kada imalac menice podnese menicu na eskontovanje da bi svoje potraivanje po meninom poslu
ostvario pre roka dospea menice kae se da je izvreno tzv. indosiranje menice, tj. da je izvreno
prenoenje prava po menici na neko drugo lice indosatora. Imalac menice koji svoja prava prenosi
na indosatora naziva se indosant, pri emu je remitent prvi indosant. Indosiranje se vri uz izjavu
indosanta, koja se najee daje na poleini menice a koja se naziva indosament ili indosman. Ako
je izvedeno indosiranje, onda e kupac robe (dunik) svoj dug, po isteku roka dospea menice,
isplatiti indosatoru, umesto prodavcu (poveriocu, remitentu).
Vrednost koju banka (ili neki drugi kupac menice) isplauje za eskontovanu menicu nazivamo
diskontovana vrednost menice, koja je od nominalne vrednosti manja za kamatu (eskont)
raunatu za vreme koje protekne od dana eskontovanja do dana dospea menice. Eskont je najvei
ako je menica eskontovana na dan njenog izdavanja, a smanjuje se sa smanjenjem broja dana koji
preostaju do dana dospea menice.

Reeskontovati menicu, znai eskontovati ve eskontovanu menicu. Obino poslovne banke

eskontuju menice svojih komitenata, a nacionalne banke reeskontuju menice poslovnih banaka.

Prema zakonu o menici dunik treba da isplati menini iznos najkasnije dva dana po dospeu menice
ili da drugaije regulie svoju obavezu. Jedan od naina regulisanja menine obaveze je prolongacija
duga izdavanjem nove menice. Ukoliko dug nije regulisan u pomenutom roku, vri se protest
menice kod nadlenog suda.

Pored eskonta u poslovanju sa menicama mogu se obraunavati provizija i trokovi. Usvojimo da se

provizija rauna procentnim (promilnim) raunom od nominalne vrednosti menice kao iste
glavnice, a trokovi u fiksnom novanom iznosu.

Visoka inflacija je uverila ljude koji se u praksi bave menicama da je potrebno nominalnu vrednost
menice tretirati kao uveanu glavnicu pri izraunavanju eskonta, tako da je i Sporazumom banaka o
politici kamatnih stopa predvien sloeni kamatni raun "vie sto" kod obrauna eskonta prilikom
eskontovanja menica.

Usvojimo sledee oznake:

NV je oznaka za nominalnu vrednost menice (menini iznos);

 19

VMP je oznaka za vrednost meninog posla (fakturna vrednost robe ili usluge);
DV je oznaka za diskontovanu vrednost menice;
je oznaka za ukupnu kamatu sadranu u nominalnoj vrednosti menice;
E je oznaka za iznos eskonta koji banka (ili neki drugi kupac menice) odbija od nominalne
vrednosti menice pri eskontovanju menice;
E je oznaka za deo eskonta koji ostaje imaocu menice;
d je oznaka za broj dana koji protekne od dana izdavanja do dana dospea menice;
d je oznaka za broj dana koji protekne od dana eskontovanja do dana dospea menice;
d d je oznaka za broj dana koji protekne od dana izdavanja do dana eskontovanja menice;
p je oznaka za eskontnu stopu (godinju).

Ako je d = d , onda je = E i VMP = DV.

Koristei obrasce iz sloenog kamatnog rauna dobijemo sledee formule za obraun eskonta pri
eskontovanju menica i utvrivanje veza izmeu nominalne vrednosti menice, vrednosti meninog
posla i diskontovane vrednosti menice:

NV = VMP (1 + p) d/dg (49)

VMP = NV(1+ p)-d /dg (49a)

DV = VMP(1 + p)(d - d)/dg (50)

(50a)

Deljenjem (49) sa (50) dobije se:

d/dg d/dg
NV/DV = (1+p) NV = DV (1+p) (51)
d/dg
DV = NV (1+p) (51a)

= NV VMP (52)

Zamenom (49) u (52) dobije se:

E = VMP ((1 + p )d/dg 1) (52a)

Zamenom (49a) u (52) dobije se:

(
E = NV 1 (1 + p ) -d/dg ) (52b)

E = NV DV (53)

Zamenom (51) u (53) se dobije:

(
E = DV (1 + p) d/dg 1 ) (53a)

Zamenom (51a) u (53) se dobije:

(
E = NV 1 (1 + p) -d/dg ) (53b)

E = DV VMP (54)
 20

)
E E = VMP (1 + p) (d - d)/dg 1 (54a)

)
(
E E = DV 1 (1 + p) (d -d)/dg
) (54b)

U formulama u kojima se javlja NV, radi pojednostavljenja, se pod NV podrazumeva menini iznos
umanjen za proviziju i trokove, ako ih ima.

4. KAMAENJE I DISKONTOVANJE VIEKRATNIH PERIODINIH

PLAANJA

Pod periodinim plaanjem podrazumevamo plaanja (uplate i isplate) izvrena u jednakim

vremenskim razmacima, u jednakim iznosima ili iznosima meu kojima postoji jedinstvena
matematika veza (funkcionalna zavisnost) koja omoguuje njihovo kamaenje i diskontovanje
jednom jedinstvenom formulom, a ne samo pojedinano kao kod sporadinih jednokratnih plaanja
koja se javljaju u nepravilno razliitim iznosima ili u razliitim vremenskim razmacima.

Kao periodina plaanja se najee javljaju ulozi, rente i anuiteti, a meu njima najvie anuiteti, pa
emo zbog toga njima posvetiti posebno poglavlje. Kada je re o veliini, najee susreemo
periodino jednaka plaanja, a ree takva, koja rastu ili opadaju prema nekoj od matematikih
zakonitosti poput aritmetikih i geometrijskih progresija. Periodika plaanja ne mora da se poklapa
sa periodikom kapitalisanja. U praksi susreemo i takva, a naroito plaanja koja se vre ee od
kapitalisanja.

Zavisno od praktine potrebe periodina plaanja se kamate ili diskontuju u svrhu iznalaenja zbira
njihovih ukamaenih ili diskontovanih vrednosti.

Problematika periodinih plaanja je tema za itavu knjigu, ali s obzirom na znaaj u praksi ovom
prilikom prikazujemo (pored posebne teme o anuitetima) samo formiranje sume ukamaenih i sume
diskontovanih vrednosti periodino jednakih plaanja, pri emu se periodika plaanja poklapa sa
periodikom kapitalisanja ili su plaanja ea od kapitalisanja, podrazumevajui primenu konformne
kamatne stope.

Usvojimo sledee oznake:

P je oznaka za periodina plaanja, koja izmeu ostalog mogu biti: ulozi U, rente R i anuiteti A.
Ulozi su plaanja koja periodino deponujemo u svrhu raspolaganja odreenog iznosa novca po
isteku nekog vremenskog perioda. Rente su plaanja koja ulaga jednokratnog iznosa (mize)
prima po osnovu uloenog iznosa. Anuiteti su plaanja koja zajmoprimalac periodino plaa u
svrhu otplate duga.

s je oznaka za broj periodinih plaanja u jednom periodu kapitalisanja i poklapa se sa brojem
obrauna kamate koja se eli izvriti sa konformnom kamatnom stopom u jednom periodu datog
kapitalisanja.

Sg je oznaka za sumu ukamaenih vrednosti periodinih plaanja P (najee uloga U) formiranu
jedan period posle poslednjeg plaanja.

So je oznaka za sumu diskontovanih vrednosti periodinih plaanja (najee rente R) formiranu
jedan period pre prvog plaanja.

Prikazaemo na vremenskoj liniji odnos smg plaanja u g godina i stanja Sg odnosno S0 (Slika 3).

Slika 3
 21

Na osnovu pretpostavki i usvojenih oznaka dobijamo (poevi od poslednjeg plaanja)

Sg = P(1+p/m)1/s + P(1+p/m)2/s + ... + P(1+p/m)smg/s

Sabirci u izrazu na desnoj strani ove jednakosti predstavljaju lanove geometrijskog niza, u kome je
prvi lan P(1+p/m)1/s, a kolinik (1+p/m)1/s.

Izraunati Sg znai nai zbir prvih smg lanova pomenutog niza, pa e dalje biti:

((1 + p / m)1/ s )smg 1

Sg = P(1+p/m)1/s
(1 + p / m)1/ s 1
odnosno:
(1 + p / m)mg 1
Sg = P (55)
1 (1 + p / m) 1/ s

Ree je u upotrebi suma ukamaenih vrednosti periodinih plaanja koja se formira na dan
poslednjeg plaanja tj:
(1 + p / m)mg 1
g = Sg(1+p/m)1/s = P (56)
(1 + p / m)1/ s 1

na slian nain dobijamo:

So = P(1+p/m)1/s +P(1+p/m)2/s + ... + P(1+p/m)smg/s.

1/ s smg
So = P(1+p/m)1/s ((1 + p / m) ) 1
(1 + p / m) 1/ s 1
1 (1 + p / m)mg
So = P (57)
(1 + p / m)1/ s 1

Ree je u upotrebi suma diskontovanih vrednosti periodinih plaanja koja se formira na dan prvog
plaanja, tj.:

1 (1 + p / m) mg
o = So(1+p/m)1/s = P (58)
1 (1 + p / m) 1/ s

Za sluaj kontinuelnog kapitalisanja vai:

enpN 1
Sg = P pN
(59)

1 e s

pri emu je s oznaka za broj periodinih plaanja u jednom periodu za koji vai nominalna (data)
stopa pN.
 22

1 e npN
So= P (50)
e pN / s 1

za pN=p i n=g bie:

epg 1
Sg= P (61)
1 e p / s

1 e pg
So= P (62)
ep / s 1

Po potrebi se iz (55) ako je poznato Sg moe izraunati P, ovako:

1 (1 + p / m) 1/ s
P = Sg (55a)
(1 + p / m)mg 1

Na isti nain se P moe dobiti i iz ostalih jednaina (56) do (62).

Polazei od objanjenih simbola (oznaka) g, m, i s zakljuujemo sledee:

Za jedno plaanje godinje, tj. za g plaanja u g godina (m=1, s=1), obraun kamata se vri sa
kamatnom stopom p.

Za m plaanja u jednoj godini, tj. za mg plaanja u g godina (s=1), obraun kamata se vri sa
p
kamatnom stopom .
m

Za s plaanja u jednom periodu kapitalisanja, tj. za sm plaanja u jednoj godini, odnosno za
1
p s
smg plaanja u g godina, obraun kamata se vri kamatnom stopom pc = 1 + 1.
m

U praksi se retko pojavljuje potreba da se izrauna broj perioda odnosno broj periodinih plaanja.
Ako je to ipak potrebno moe se iz npr. (55) dobiti sledeim postupkom:
mg
p
1 + 1
Sg
m =
1
P
p s
1 1 +
m

mg
1
p p s Sg
1 + = 1 + 1 1 +
m P
m

1

p p s Sg
mg ln 1 + = ln 1 + 1 1 +
m m P

 23

1

p S
ln 1 + 1 1 + g
s

m P


mg = (55b)
p
ln 1 +
m

Iz (59) dobijemo:
N Sg
p
e np N = 1 + 1 e s
P
1 N S
p
n= ln 1 + 1 e s g (59b)
pN
P

Na slian nain se vri transformacija i ostalih jednaina.

U problemima ovakve vrste se retko pojavljuje i potreba za izraunavanjem kamatne stope. Ako je
to ipak potrebno problem se ne moe reiti eksplicitnim izraunavanjem p, ali se moe reiti
metodima priblinog reavanja algebarskih jednaina vieg stepena, npr. iterativnim metodom.
Sutinu ovog metoda ini postupno (iterativno) zamenjivanje numerikih vrednosti umesto p takvih
da razlika leve i desne strane jednaine tei nuli. Korienjem kompjuterske tehnike ovaj problem se
reava sa eljenom preciznou i brzo.

5. AMORTIZACIJA ZAJMOVA
Zadatak finansijske matematike je kvantitativna analiza otplate (amortizacije) zajmova, uz napomenu
da se zajmovi koji imaju specifian karakter (kao npr. zajmovi podeljeni na obveznice) obrauju
posebno.

Zajam moe biti vraen jednokratno u celosti, pa se u tom sluaju primenjuje obraun prikazan u
poglavlju o kamaenju i diskontovanju jednokratnih plaanja. U ovom poglavlju emo razmatrati
sluaj amortizacije (otplate) postepeno, viekratnim iznosima koji se nazivaju rate ili anuiteti, a mogu
biti jednaki ili razliiti. Ako su razliiti, onda anuiteti mogu da se menjaju prema nekom od
matematikih zakona (npr. prema aritmetikoj ili geometrijskoj progresiji), a mogu biti razliiti bez
odreene pravilnosti meu njima.

Polazei od pretpostavke da pozajmljivanje i vraanje duga podrazumeva i plaanje kamate od strane

dunika, anuitet treba da sadri i kamatu na dug koji prestaje nakon plaanja prethodnog anuiteta i
deo za koji se smanjuje dug u posmatranom periodu (ovaj deo se obino naziva otplata). Prema
tome vai:

Aj = Ij + Bj (60)

Aj je oznaka za anuitet u jtom periodu;

Ij je oznaka za kamatu u jtom periodu;

Bj je oznaka za otplatu u jtom periodu.

Pored ovih oznaka koristie se i sledee:

Z je oznaka za zajam,

O je oznaka za otplaeni deo duga,

D je oznaka za dug (ostatak duga) .
 24

5.1. Anuiteti jednaki

Pretpostavimo da se plaanje anuiteta vri u momentu obrauna kamate relativnom ili konformnom
stopom na kraju perioda kao na sledeoj vremenskoj liniji (Slika 4):

Slika 4

1 2 smg-1 smg

Z A A A A

s je oznaka za broj anuiteta u jednom periodu datog kapitalisanja i istovremeno broj perioda u kojima se vri
obraun kamate konformnom kamatnom stopom.

Potujui osnovne principe finansijske matematike zajam Z mora biti suma diskontovanih vrednosti
buduih anuiteta, tj.
1/s 2/s smg/s
Z = A(1+p/m) + A(1+p/m) + ... + A(1+p/m) ,
odnosno:
1 (1 + p / m) mg
Z=A (61)
(1 + p / m)1 / s 1

odnosno:

1 (1 + p / m) mg 1 (1 + pc ) smg
Z=A =A (61a)
pc pc

pri emu je:

1/s 1/s
pc = (1+p/m) 1 1+pc = (1+p/m)
Za s=1, vai:

1 (1 + p / m) mg
Z=A (62)
p/m

Za m=1 i s=1 vai:

g
Z = (A/p)(1(1+p) ) (63)

Ako je data kamatna stopa pN (koja ne mora biti godinja) i odgovarajui broj perioda n, a nije
eksplicitno reeno kakvo je kapitalisanje, onda vai:

1 (1 + pN )n
Z=A (64)
pN

Ako se u jednom periodu za koji vai pN plaa s anuiteta, onda vai:

1 (1 + pN ) n
Z=A (65)
(1 + pN )1/ s 1

Za s=1 od (64) se dobije (65).

 25

Sada raspolaemo sa dovoljno elemenata da postavimo sledei zadatak:

Primer 10.

Zajam od Z din treba otplatiti za g godina uz kamatnu stopu p i m kapitalisanja godinje sa s anuiteta u
jednom periodu kapitalisanja. Izraditi plan amortizacije, kontrolisati ga i utvrditi veze izmeu veliina u planu
amortizacije.

 Reenje:
I Izrada plana amortizacije
Opti zadatak podrazumeva da su veliine Z, g, p, m i s date, pa da bi se pristupilo izradi plana
amortizacije treba izraunati A. Ovo se moe uraditi transformacijom (62), (63) i (64) iz kojih se
dobije:
(1 + p / m)1/ s 1
A=Z (61a)
1 (1 + p / m) mg
ili
Z pc Z pc
A= =A (61b)
1 (1 + p / m) mg 1 (1 + pc ) smg
odnosno:
p/m
A=Z (62a)
1 (1 + p / m) mg
odnosno:
A = Z (p/(1(1+p)g)) (63a)

Opti plan amortizacije prikazujemo u Tabeli 1.

Tabela 1

Ij=pc Dj1
j Dj1 1/s B j = A Ij
pc=(1+p/m) 1
1 D0=Z I1=pc D 0 = pc Z B 1=A I1
2 D1=D0B1=ZO1 I2 = pc D1 B 2 = A I2
3 D2=D1B2=ZO2 I3 = pc D2 B 3 = A I3
... ... ... ...
k Ik = Pc Dk1 B k = A Ik
k+1 Dk = Dk1 B k = Z O k
... ... ... ...
smg Dsmg1 =D smg2B smg1=ZOsmg1 Ismg = pc Dsmg1 B smg = A Ismg
smg smg smg smg
D j1 Ij =pc D j1 B j =Z
j =1 j =1 j =1 j =1

Primer 11.

Zajam od 30.000 din. treba otplatiti za 5 meseci jednakim mesenim anuitetima, uz polugodinje kapitalisanje
i 18% kamate godinje.
 Reenje: (Tabela 2)

Z = 30.000; g = 5/12; m=2; s=6; p=0,18

1,091/ 6 1
A = 30.000 = 6.262,89
1 1,09 25 / 12

Tabela 2

j Dj1 Ij=pc Dj1 B j = A Ij

 26

1 30000,00 434,00 5828,89

2 24171,11 349,67 5913,22
3 18257,89 264,13 5998,76
4 12259,13 177,35 6085,54
5 6173,58 89,31 6173,59
90861,71 1314,46 30000,00
1/6
pc = 1,09 1 = 0,014466592; A = 6.282,89

Primer 12.

Zajam od 30.000 din. treba otplatiti za 5 meseci jednakim mesenim anuitetima, uz 8% kamate meseno.

 Reenje: (Tabela 3)

Poto uestalost kapitalisanja nije definisana, problem moemo reiti pomou jednaine (5) ovako:

Z = 30.000; pN = pM = 0,08; n = M = 5;
pM 0,08
A=Z M
=30.000 = = 7.513,69
1 (1 + pM ) 1 1,08 5

ili pomou (6) ovako:

Z = 30.000; pN = pM = 0,08; n = M = 5; s=1.

a moe i pomou (2a) ako se pretpostavi meseno kapitalisanje, ovako:

Z = 30.000; g=5/12; m = 12; s=1; p/m = pM = 0,08

0,081 / 1 1
A = 30.000
1 1,08 12 5 / 12

Tabela 3

j Dj1 Ij=0,08 Dj1 B j = A Ij

1 30.000,00 2.400,00 5.113,69
2 24.886,31 1.990,90 5.522,79
3 19.363,52 1.549,08 5.964,61
4 13.398,90 1.071,91 6.441,78
5 6.957,12 556,57 6.957,13
94.605,85 7.568,46 30.000,00

pc = 0,08; A = 7.513,69

U praksi se zbog jednostavnijeg prikaza esto postupa i ovako: objedini se zajam i ukupna kamata,
pa se od tako objedinjenog duga oduzme anuitet da bi se dobilo stanje duga (zajedno sa kamatom).
Ovo se ponavlja iz perioda u period dok se ne dobije da je stanje duga nula.

Primer 13.

Neka je u 12. primeru odreeno da anuiteti dospevaju svakog 10. u mesecu poev od 10.7.2008. Tada plan
otplaivanja moe izgledati ovako (Tabela 4):

Tabela 4

Redni broj Dan dospea

Anuitet Stanje duga
anuiteta anuiteta
1 10.07.2000. 7.513,69 30.054,77
2 10.08.2000. 7.513,69 22.541,08
3 10.09.2000. 7.513,69 15.027,39
 27

4 10.10.2000. 7.513,69 7.513,70

5 10.11.2000. 7.513,69 0

Z + I = 5 A = 37.568,46;
A = 7.513,69

Problemi u ovom sluaju nastaju ako dunik izrazi elju da preostali dug isplati u celosti pre roka
dospea poslednjeg anuiteta. Pretpostavimo da u ovom primeru dunik hoe da isplati preostali dug
na dan 1.9.2008. godine. Znai dunik na dan 1.9.2008. treba da plati, trei, etvrti i peti anuitet
diskontovano na dan 1.9. tj.
1 2 9/31
D = (7.513,69 + 7.513,69 1,08 + 7.513,70 1,08 ) 1,08 .

D = 20450,52 din dunik treba da plati na dan 1.9.2008. da bi preostali dug platio u celosti.

Do istog rezultata moemo doi ako ostatak duga posle drugog plaenog anuiteta (Tabela 3) u
iznosu od 19363,52 din ukamatimo i svedemo na dan 1.9.2008. (sa 10.8.2008.), tj. bie:
22/31
D = 19.363,52 1,08 = 20.450,52 din.

Primetimo da je u prvom nainu upotrebljeno 9/31 iako se radi o 9 dana iz septembra, koji ima 30
dana. Ovako je uraeno zbog toga to smo za obraunski mesec, u kome vai mesena stopa, uzeli
period od 10.8.2008. do 10.9.2008. a u tom periodu ima 31 dan. Da je uzeto da je obraunski mesec
period od prvog do zadnjeg dana u mesecu onda se ne bi dobio isti rezultat na oba naina.

Ako dunik eli preostali dug platiti na dan 10.9.2008. onda treba da plati dospeli anuitet za taj dan u
iznosu od 7513,69 plus dug koji proistie iz poslednja dva anuiteta koji dospevaju za plaanje 10.10. i
10.11. (pazi to nije jednako stanju duga u poslednjoj koloni koja glasi na iznos od 15.027,39 din.) tj.

1 2
D = 7.513,69 + 7.513,69 1,08 + 7.513,70 1,08 = 20.912,60 din.

II Kontrole plana amortizacije

Iz opteg plana amortizacije i prikazanih konkretnih sluaja moemo zakljuiti da je plan ispravan ako vai sledee:

1) Poslednja otplata mora biti jednaka poslednjom ostatku duga, odnosno ostatku duga na poetku poslednjeg
perioda nakon smg1 plaenih anuiteta, tj.

B smg = Dsmg1
(66)

2) Zbir svih otplata mora biti jednak zajmu, tj.

smg
B j = Z
j =1
(67)
3) Zbir ukupne kamate i ukupnog iznosa otplata mora biti jednak zbiru svih anuiteta, tj.

smg smg
Ij + B j = smgA
j =1 j =1
(68)

Obrasci (67) i (68) omoguuju izraunavanje ukupne kamate i bez izrade plana amortizacije, tj.:
smg
Ij = smg A Z
j =1
 28

(69)

4) Kamata na zbir kolone ostataka duga (Dj1), raunato za 1 period, mora biti jednaka ukupnoj kamati, tj.

smg smg
pc D j 1 = I j
j =1 j =1
(70)

III Veze izmeu veliina u planu amortizacije

Izmeu veli ina u planu amortizacije i vezanih za plan amortizacije, postoje funkcionalne veze tako da se pomou
njih moe izraunati eljena veliina, polaze i od ostalih datih podataka, i bez izrade plana amortizacije. Moe se
slobodno rei da ve i obrasci (10) do (11) predstavljaju deo takvih funkcionalnih veza. Za formiranje ostalih po imo
od:
1/s
Ik = ((1+p/m) 1) Dk1 = pc Dk1
(71)
pri emu je Dk=Z, a
1 (1 + p / m)(smg k ) / s
Dk = A
(1 + p / m)1/ s 1
(72)
odnosno:
1 (1 + p c ) (smg k )
Dk = A
pc
(72a)

D k je oznaka za ostatak duga posle prvih k plaenih anuiteta i predstavlja zbir diskontovanih vrednosti (smgk)
neplaenih anuiteta na poetku (k+1)vog perioda, tj.
1/s 2/s (smgk)/s
D k =Ak+1 (1+p/m) + Ak+2 (1+p/m) + ... + Asmg (1+p/m)
(72')

pa smo (72) dobili istim postupkom kojim smo dobili (61) ili zamenom u (61) smgk umesto smg.

Dalje, poto je A=Bj+Ij, bie:

B k = A Ik,

Bk = A pc Dk1,

1 (1 + pc ) ( smg (k 1))
B k = A pc A
pc
(smg+1k)
Bk = A (1+pc)
(73)

odnosno:
(smg+1k)/s
B k = A (1+p/m)
(73a)

Tako smo uspostavili direktnu vezu izmeu bilo koje otplate i anuiteta, koja se po potrebi moe pisati i ovako:
(smg+1k)/s
A = Bk (1+p/m)
(74)

odnosno:
smg+1k
A = Bk (1+pc)
(74a)

Prema (73) vai i ova jednaina:

(smg+1L)
B L = A (1+ pc)
(75)
 29

odnosno:

BL = A(1+ p/m)(smg+1L)/s
(75a)

Deljenjem (75) sa (73) dobije se:

BL/Bk= (1+pc)Lk BL = Bk(1+pc)Lk

(76)

odnosno:

B L=Bk(1+p/m)(Lk)/s
(76a)

(76) odnosno (76a) su veze izmeu bilo koje dve otplate.

Iz (75a) zakljuujemo da vai redom:

smg/s
B1 = A(1+p/m) ,

B2 = A(1+p/m)(smg1)/s,..., B k = A (1+p/m)(smg+1k)/s,
(smgk)/s 1/s
Bk+1 = A(1+p/m) ,..., Bsmg = A (1+p/m)

Uporeujui ovaj niz sa (72') zakljuujemo da vai:

D k = B k+1+B k+2+...+Bsmg, tj. da je Dk ostatak duga koji predstavlja zbir neplaenih smgk otplata.

Dalje zakljuujemo da vai:

Ok = B1 + B2 + ... + Bk,
tj.:
mg (1 + p / m)k / s 1
Ok = A(1+p/m)
(1 + p / m)1/ s 1
(77)
odnosno:
smg (1 + p c )k 1
O k = A(1+pc)
pc
(77a)

Korienjem (75) i (75a) moe se pisati i ovako:

(1 + p / m)k / s 1
Ok = B1
(1 + p / m)1/ s 1
(78)
odnosno:
(1 + p c )k 1
Ok = B1
pc
(78a)
pri emu je:
smg
Osmg = B j = Z, O k + Dk = Z
j =1
Primer 14.

Zajam od 100.000 din. treba otplatiti za 3 godine mesenim jednakim anuitetima uz 18% kamate godinje i
godinje kapitalisanje.

Odrediti:
a) 13. otplatu;
b) 28. otplatu;
 30

c) otplaeni deo duga u prvih pola godine;

d) deo duga koji se moe otplatiti sa drugih est anuiteta;
e) ukupnu kamatu i
f) izraditi plan amortizacije za poslednja tri meseca.

 Reenje:

Z = 100.000; g= 3; m = 1; s= 12; p=0,18

1,181 / 12 1
a) A = 100.000 = 3.548,68 din.
1 1,18 3
24/12
B13 = A 1,18 = 2.548,61 din.
9/12 15/12
b) B 28 = A 1,18 = B13 1,18 = 3.134,40 din.
6 / 12
3 1,18 1
c) O 6 = A 1,18 = 13.417,38 din.
1,181/ 12 1
1,1812 / 12 1
d) O 12 = A 1,183 = 27.992,39 din. je otplaeni deo duga sa prvih 12 anuiteta.
1,181/ 12 1
O12 O6 = 14.575,01 din je deo duga koji se moe otplatiti anuitetima od sedmog do dvanaestog, tj. sa drugih 6
anuiteta.

36
e) Ij = 36 A Z = 27.752,41 din.
j =1

f) Za izradu dela plana amortizacije za poslednja tri meseca (vidi Tab. 10-11) potrebno je izraunati ostatak duga
posle 33 plaena anuiteta, tj.
1 1,18 3 / 12
D33 = A 10.357,03 din.
1,181 / 12 1

j Dj1 Ij = pc D j1 Bj = A Ij
34 10.357,03 143,84 3.404,84
35 6.952,19 96,56 3.452,12
36 3.500,07 48,61 3.500,07
1/12
pc = 1,18 1 = 0,01388843; A = 3.548,68

Za sluaj da je nepoznat broj anuiteta ili kamatna stopa vai ono to je reeno da vai za periodi na plaanja uopte,
uz napomenu da pojmovi vreme amortizacije i broj anuiteta nisu isto, ali se broj anuiteta odreuje iz prethodno
odreenog vremena amortizacije.

Pri odreivanju broja anuiteta dat je zajam i dat je anuitet, pa mogu nastupiti sledea dva sluaja:

1) izraunamo vreme amortizacije (smg)t i za rezultat dobijemo ceo, prirodni broj. Ovaj broj je ujedno i broj
anuiteta pa se radi o ve prikazanom sluaju jednakih anuiteta.
2) Izraunamo vreme amortizacije (smg) t i za rezultat dobijemo broj koji nije ceo, tj.
smg1<(smg)t<smg, pri emu je smg 1 = [(smg)t], dok je smg = [(smg) t]+1.

U ovom sluaju kaemo da e dunik platiti smg1 datih anuiteta A dok e poslednji smgti put platiti tzv. anuitetni
ostatak Ao<A. Anuitetni ostatak Ao moe biti i posledica izvrenog zaokrugljivanja anuiteta.

Zaokrugljivanje anuiteta moe da se vri u okviru datog broja anuiteta ili proizvoljno pa se broj anuiteta odreuje kao
posledica proizvoljno odreenih anuiteta.

Primer 15.

Zajam od 100.000 din. treba otplatiti sa 6 mesenih anuiteta uz 18% kamate meseno. Dobijeni anuitet
zaokruiti na:

a) najmanju moguu celu hiljadu;

b) najveu moguu celu hiljadu;
c) najmanju celu stotinu;
 31

d) najveu celu stotinu;

e) najveu celu desetinu hiljada.

 Reenje:

U problemima ove vrste zaokrugljeni anuitet se odreuje ovako:

Amin A < A max

(79)
pri emu je:
(1 + p / m)1/ s 1
Amin = Z(smg) = Z
1 (1 + p / m) mg
(80)

(1 + p / m)1/ s 1
Amax = Z(smg1) = Z
1 (1 + p / m) ( smg 1) / s
(81)

U datom primeru e biti:

Z = 100.000; g=1/2; m=12; s=1

0,18
Amin =100.000 28.591,01 je meseni anuitet kojim se dati zajam moe otplatiti za est meseci.
1 1,18 6
0,18
Amax = 100.000 = 31.977,78 din je meseni anuitet kojim se dati zajam moe otplatiti za pet meseci.
1 1,18 5

a) A = 29.000 din, to zna i da e se dati zajam otplatiti sa pet anuiteta od po 29.000 din. i estim koji e biti manji
od 29.000, tj. Ao < 29.000
b) A = 31.000 din;
c) A = 28.600 din;
d) A = 31.900 din;
e) A = 30.000 din.

Dunik i poverilac se mogu dogovoriti da se anuitet zaokrui npr. na 32.000 din, ali tada esti anuitet nije potreban; ili
da se zaokrui na 28.000 din pa e poslednji anuitet biti ve i od 28.000 din, tj. bie A0 > A. Ove varijante su vie za
taku 5.2.4.

Primer 16.

Zajam od 100.000 din treba otplaivati mesenim anuitetima koji iznosi 30% od zajma uz 18% kamate
meseno. Izraunati koliko anuiteta treba platiti?

 Reenje:

Iz (61a) dobijemo:

z
ln 1 p c
A
(smg)t =
ln(1 + p c )
(82)

Konkretno e biti:
100 .000 0,18
ln 1
30 .000
(smg) t = = 5,536 meseci
ln 1,18
odnosno:

5 < (smg)t < 6,

to zna i da treba platiti 5 anuiteta po 30.000 din, a jedan (esti) e biti Ao < 30.000.
 32

5.2. Anuiteti razliiti

Napred je reeno da se zajam moe otplatiti odjednom (jednokratno) po isteku dogovorenog
perioda ili viekratno anuitetima koji mogu biti jednaki ili razliiti, plaati se u jednakim ili razliitim
vremenskim razmacima.
Ako su anuiteti razliiti onda mogu biti:

a) heterogeno nepravilno razliiti bez odreene matematike zakonitosti, u jednakim ili

razliitim vremenskim razmacima,
b) takvi da se menjaju periodino po nekoj od matematikih zakona (anuiteti rastu ili opadaju
po aritmetikoj ili geometrijskoj progresiji, otplate jednake ili se menjaju prema aritmetikoj
ili geometrijskoj progresiji i dr.).

5.2.1. Otplate jednake

U ovom sluaju polazimo od pretpostavke:

B1 = B2 = ... = B smg = B,
pa vai:
Z = smgB B = Z/smg (83)

Ok = kB = k/smg Z (84)

smg k
Dk = Z Ok = (smg k) B = Z (85)
smg

smg k + 1
Ik = pcDk1 = pc Z = pc B(smg k +1) (86)
smg

Ak = B + Ik

1 + pc (smg k + 1)
Ak = Z (87)
smg

Ak =B (1+pc(smgk+1)) (88)

smg
Z 2Z 3Z ( smg 1)Z
Ij = I1+I2+I3+I4+...+Ismg = pc Z + pc Z smg +pc Z smg +pc Z smg + ...+pc Z smg
=
j =1
1 2 3 smg 1 1
= pcZ 1 + 1 + 1 + 1 + ... + 1 = pc Z smg (1 + 2 + 3 + ... + smg 1 =
smg smg smg smg smg
1 ( smg 1) smg
= pc Z smg
smg 2

smg
smg + 1 smg( smg + 1)pc B
Ij = pc Z 2
=
2
(89)
j =1

smg smg
smg + 1
A j = Z + Ij = Z 1 + pc 2
(90)
j =1 j =1

Primer 17.
 33

Zajam od 90.000 din treba otplatiti za est meseci mesenim anuitetima i jednakim otplatama uz 18% kamate
meseno. Izraditi plan amortizacije.

 Reenje: (Tabela 6)

Tabela 6

j Dj1 Ij=pc Dj1 Aj=B+Ij

1 90.000,00 16.200,00 31.200,00
2 75.000,00 13.500,00 28.500,00
3 60.000,00 10.800,00 25.800,00
4 45.000,00 8.100,00 23.100,00
5 30.000,00 5.400,00 20.400,00
6 15.000,00 2.700,00 17.700,00
56.700,00 146.700,00

Z=90.000;
B=15.000;
pc =0,18

Kontrola:
6 6
Z= A j = Z + Ij = 146.700 56.700 = 90.000
j =1 j =1

5.2.2. Anuiteti se menjaju po aritmetikoj progresiji

Za ovu priliku emo pokazati sluaj da se periodika plaanja anuiteta poklapa sa periodikom
obrauna kamate. Bez izvoenja dajemo formule za zajam i anuitet:

1 (1 + p / m) mg d (1 + p / m) mg (1 + p / m) mg 1
Z = A1 + smg (91)
(1 + p / m)1 / s 1 (1 + p / m)1 / s 1 (1 + p / m)1 / s 1

odnosno:

d(1 + p / m) mg (1 + p / m)mg 1 (1 + p / m)1 / s 1

A1 = Z smg (92)
(1 + p / m) 1/ s
1 (1 + p / m)1/ s
1 1 (1 + p / m) mg

pri emu je:

Ak = A1 + (k1)d=Ak1 +d (93)

d je oznaka za diferenciju, tj. razliku bilo kog i prethodnog anuiteta.

Primer 18.

Zajam od 100.000 din treba otplatiti za 5 meseci, mesenim anuitetima koji sukcesivno rastu za 2.000 din, uz
2% kamate meseno. Izraditi plan otplaivanja.

 Reenje: Tabela 7

Z = 100.000; g=5/12; m=12; s=1; p/m=0,02; d=2.000

2.000 1,02 5 1,02 5 1 0,02

Z = 100 .000 5
0,02 0,02 1 1,02 5

 34

Tabela 7

j Dj1 Ij=pc Dj1 Aj=Aj1+d Bj = Aj Ij

1 100.000,00 2.000,00 17.295,04 15.295,04
2 84.704,96 1.694,10 19.295,04 17.600,94
3 67.104,03 1.342,08 21.295,04 19.952,96
4 47.151,07 943,02 23.295,04 22.352,02
5 24.799,06 495,98 25.295,04 24.799,06
6.475,18 106.475,20 100.000,00

pc =0,02
A1=17.295,04
d=2.000

5.2.3. Anuiteti se menjaju po geometrijskoj progresiji

1. sluaj:
1/s
q 1 + pc = (1+p/m)

q je oznaka za kolinikk bilo kog i prethodnog anuiteta

1 ( qs /(1 + p / m))mg
Z = A1 ; (94)
(1 + p / m)1/ s q

(1 + p / m)1 / s q
A1 = Z ; (95)
1 ( q s /(1 + p / m))mg

k1
Ak = A1 q = Ak1 q (96)

Primer 19.

Zajam od 100.000 din treba otplatiti za 5 meseci, mesenim anuitetima koji sukcesivno rastu za 10% u
odnosu na prethodni, uz 2% kamate meseno. Izraditi plan otplaivanja.

 Reenje: (Tabela 8)

Z = 100.000; q=5/12; m=12; s=1; p=0,02; q=1,1

1,02 1,1
A1 = 10 .000 = 17.441,03
1 (1,1 : 1,02 ) 5

Tabela 8

j Dj1 Ij=pc Dj1 Aj=q Aj1 Bj = Aj Ij

1 100.000,00 2.000,00 17.441,03 15.441,03
2 84.558,97 1.691,18 19.185,13 17.493,95
3 67.065,02 1.341,30 21.103,65 19.762,34
4 47.302,67 946,05 23.214,01 22.267,96
5 25.034,72 500,69 25.535,41 25.034,72
6.479,22 106.479,23 100.000,00

pc =0,02;
q=1,1;
A1=17.441,03

2. sluaj:
 35

1/s
q = 1 + pc = (1+p/m)
1/s
Z = smgA1(1+p/m) (97)
1/s
A1=(1+p/m) Z/smg (98)

Primer 20.

Zajam od 100.000 din treba otplatiti 5 meseci, mesenim anuitetima koji sukcesivno rastu za 2% u odnosu na
prethodni, uz 2% kamate meseno. Izraditi plan otplaivanja.

 Reenje: (Tabela 9)
Z = 100.000; q=5/12; m=12; s=1; p/m=0,02; q=1,02;
A1 = 1,02 100.000/5 = 20.400

Tabela 9

j Dj1 Ij=pc Dj1 Aj= Aj1 1,02 Bj = Aj Ij

1 100.000,00 2.000,00 20.400,00 18.400,00
2 81.600,00 1.632,00 20.808,00 19.176,00
3 62.424,00 1.248,48 21.224,16 19.975,68
4 42.448,32 848,97 21.648,64 20.799,68
5 21.648,64 432,97 22.081,62 21.648,64
6.162,42 106.162,42 100.000,00

pc=0,02; q=1,02; A1=20.400

5.2.4. Anuiteti heterogeno (nepravilno) razliiti ili proizvoljno odreeni
Poto u ovom sluaju ne postoji jedinstvena matematika veza izmeu anuiteta, plan amortizacije se
radi prema opte vaeim pravilima.
Ij = pc Dj1; Bj = Aj Ij; Dj = D j1Bj

Primer 21.

Zajam od 50.000 din treba otplatiti za najvie 5 meseci, mesenim anuitetima koji su najmanje 10% od ostatka
duga, uz 8% kamate meseno. Izraditi plan otplaivanja.

 Reenje: (Tabela 10)

Pretpostavimo da dunik, u okviru datih ogranienja, moe birati veliinu anuiteta. Ovo meutim nije mogue u
sluaju poslednjeg anuiteta koji mora obuhvatiti kamatu na ostatak duga i ostatak duga.

Tabela 10

j Dj1 Ij=pc Dj1 Aj Bj = Aj Ij

1 50.000,00 4.000,00 9.000,00 5.000,00
2 45.000,00 3.600,00 14.600,00 11.000,00
3 34.000,00 2.720,00 12.720,00 10.000,00
4 24.000,00 1.920,00 14.920,00 13.000,00
5 11.000,00 880,00 11.880,00 11.000,00
13.120,00 63.120,00 50.000,00
pc = 0,08;

U poslednjem periodu otplata mora biti jednaka ostatku duga bez obzira na veliinu toga ostatka.
U problemima ove vrste treba voditi rauna da po pravilu ora biti Aj>Ij, jer e se u protivnom dug
poveati.
 36

Poverilac kao izuzetak moe dozvoliti i ovaj sluaj ali to kasnije mora biti nadoknaeno.
Pretpostavimo da je u obraenom primeru dozvoljeno da dunik ne plati anuitet u drugom mesecu,
a da u treem plati samo kamatu, onda bi plan amortizacije izgledao ovako (Tabela 11).

Tabela 11

j Dj1 Ij= pc D j1 Aj Bj = Aj Ij
1 50.000,00 4.000,00 9.000,00 5.000,00
2 45.000,00 3.600,00 0,00 3.600,00
3 48.600,00 3.888,00 3.888,00 0,00
4 48.600,00 3.888,00 18.888,00 15.000,00
5 33.600,00 2.688,00 36.288,00 33.600,00
18.064,00 68.064,00 50.000,00

5.3. Konverzija zajmova

U toku otplaivanja duga, na predlog dunika ili poverioca moe doi do dogovora dunika i
poverioca da se izvri izmena prvobitno utvrenih uslova amortizacije. Npr. dunik predlae
smanjenje veliine anuiteta uz poveanje broja anuiteta; dunik trai smanjenje kamatne stope ili
poverilac trai poveanje kamatne stope; dunik trai mirovanje duga; dunik eli odjednom platiti
iznos vei od jednog anuiteta; dunik trai oprotaj dela duga i drugo. Sve ove i druge promene se u
terminologiji finansijske matematike nazivaju konverzija zajma, ili konverzija duga. Ako se
konverzija sprovodi tako to se dva ili vie dugova spajaju u jedan, onda je re o tzv. konsolidaciji
dugova.
Matematiki posmatrano problem se sastoji u odreivanju ostatka duga na dan konverzije i njegovo
svoenje na jedan period pre dospea prvog novog anuiteta, koji se izraunava iz ostatka duga kao
novog zajma.

Primer 22.

Zajam od 15 mil. din amortizuje se za 6 godina, polugodinjim jednakim anuitetima, uz 5% kamate godinje i
kapitalisanje polugodinje, a zajam od 20 mil. din. se amortizuje za 8 godina godinjim jednakim anuitetima
uz 6% kamate godinjeg kapitalisanja. Oba zajma su uredno otplaivana prvih 5 godina. Tada je dogovoreno
da se izvri izmena uslova tako da se dugovi objedine i otplauju polugodinjim jednakim anuitetima uz 4%
kamate godinje i polugodinje kapitalisanje, i :

a) da se spajanje dugova izvri odmah nakon poslednjeg uredno plaenog anuiteta, da anuitet bude
10% ostatka duga zaokrueno na bliu celu stotinu hiljada i da prvi novi anuitet dospeva za plaanje 6
meseci od dana konverzije,
b) da se spajanje dugova izvri 22 meseca nakon poslednjeg uredno plaenog anuiteta, tj. da od tada
vae novi uslovi, da se anuitet plaa 5 godina i da prvi dospeva za plaanje 2 godine od dana spajanja
dugova, tj. od dana konsolidacije.

Izraunati novi anuitet.

 Reenje:
a) Obraun ostatka duga prvog zajma na dan konsolidacije:
0,025
A = 15
1 1,025 12
1 1,025 2 1 1,025 2
D10 = A = 15 = 2,818486 mil. din je ostatak duga prvog zajma na dan spajanja dugova.
0,025 1 1,025 12

Obraun ostatka duga drugog zajma na dan konsolidacije:

0,06
A = 20
1 1,06 8
 37

1 1,06 3 1 1,06 3
D5 = A = 20 = 8,60901998 mil. din je ostatak duga drugog zajma na dan spajanja
0,06 1 1,06 8
dugova.

Objedinjavanjem ovih dugova dobije se novi dug:

ZN = 11427505,62 din.

Novi anuitet e biti:

AN = 1100000din.

Treba jo izraunati koliko puta e se plaati ovakav anuitet. Prema (82) e biti:
11427505, 62
ln 1 0, 02
( 2 g )t = 1.100.000 = 11, 76 polugodita, to zna i da treba platiti 11 puta anuitet po
ln1, 02
1.100.000 din, a 12. put anuitetni ostatak Ao <1.100.000 din.

1 1,02 11 12
Ao = (11427505,621.100.000 ) 1,02 = 839541,53 din.
0,02

b) Ostatak duga prvog zajma na dan konsolidacije e biti:

3+4/6
DI = 2,818486 1,025 = 3,085579 mil. din.

Ostatak duga drugog zajma na dan konsolidacije e biti:

1+10/12
DII = 8609019,98 1,06 = 9579609,41 din.

Objedinjeni dug na dan konsolidacije iznosi:

D = DI + DII = 12665188,38 din.

Osnovica za obraun novog anuiteta e biti:

3
ZN = D 1,02 = 13440399,23 din.

Novi anuitet e biti:

0,02
AN = ZN = 1496272,98 din.
1 1,02 10
 38

II DEO
AKTUARSKA MATEMATIKA
 39

SADRAJ II DELA

1. MATEMATIKE OSNOVE OSIGURANJA

1.1. Pojam i predmet aktuarske matematike
1.2. Zakon velikih brojeva
1.3. Raun verovatnoe
1.4. Tablice smrtnosti
1.5. Verovatnoa ivota i smrti jednog lica
1.6. Verovatno i srednje trajanje ivota
1.7. Komutativni brojevi
2. OBRAUN TARIFA U IVOTNOM OSIGURANJU
2.1. Osiguranje line rente
2.1.1. Uplatom mize
2.1.1.1. Neposredna doivotna renta
2.1.1.2. Odloena doivotna renta
2.1.1.3. Neposredna privremena renta
2.1.1.4. Odloena privremena renta
2.1.2. Uplatom premije
2.1.2.1. Premija se plaa doivotno
(A) Renta se prima neposredno i doivotno
(B) Renta se prima doivotno, poev od x+k god.
2.1.2.2. Premija se plaa privremeno (najvie m puta)
(A) Renta se prima neposredno i doivotno
(B) Renta se prima doivotno, poev od x+k godina ivota
(C) Renta se prima prvih n godina
(D) Renta se prima poev od x+k godina ivota, a najvie n puta
(do x+k+n god.)
2.2.Osiguranje kapitala
2.2.1.Uplatom mize
2.2.1.1. Osiguranje kapitala za sluaj smrti
(A) Doivotno
(B) Odloeno
(C) Privremeno
(D) Odloeno i privremeno
2.2.1.2. Osiguranje kapitala za sluaj doivljenja
2.2.1.3. Meovito osiguranje kapitala
2.2.2. Uplatom premije
2.2.2.1. Premija se plaa doivotno
(A) Neposredno osiguranje kapitala
(B) Odloeno osiguranje kapitala
2.2.2.2. Premija se plaa privremeno
(A) Doivotno osiguranje kapitala za sluaj smrti
(B) Privremeno osiguranje kapitala za sluaj smrti
(C) Privremeno osiguranje kapitala za sluaj doivljenja
(D) Meovito osiguranje kapitala
 40

1. MATEMATIKE OSNOVE OSIGURANJA

1.1. Pojam i predmet aktuarske matematike

Aktuarska matematika je oblast matematike kojom se reavaju raunski

(matematiko-statistiki) problemi osiguranja (pre svega problemi obrauna
premija).

Aktuarska matematika uvaava iste principe koje uvaava i finansijska matematika

(pre svega princip ekvivalencije svih isplata i svih uplata svedenih na isti vremenski
rok). Od finansijske matematike se razlikuje po injenici da su rauni finansijske
matematike bezlini, tj. ne zavise od starosti lica, dok su rauni aktuarske
matematike ivotnog osiguranja vezani za starost lica koje se osigurava.

Tekoe u predvianju nastupanja osiguranih dogaaja su problemi koje aktuarska

matematika uspeno reava koristei se Zakonom velikih brojeva i raunom

verovatnoe, koji su omoguili da se kao pomono sredstvo formiraju tzv. Tablice
smrtnosti i Komutativni brojevi.

1.2. Zakon velikih brojeva

Spoznaja o delovanju ovoga zakona omoguava uoavanje pravilnosti i zakonitosti

u nastupanju posmatranog dogaaja. Karakteristika delovanja zakona velikih
brojeva je u posmatranju nastupanja dogaaja u velikom broju sluajeva, jer se
samo u masi ispoljavaju pravilnosti i zakonitosti. Nastupanje dogaaja pojedinano
i u malom broju predstavlja sluaj, a nastupanje istog dogaaja u masi se ispoljava
kao zakonitost. Tako npr. ako u posmatranoj godini od konkretne grupe ljudi od 8
lica iste starosti umre estoro (75%), ne treba izvui zakljuak da je verovatnoa
smrti za ljude posmatrane starosti 75%. Meutim posmatranje grupe od npr.
80000 ljudi iste starosti moe rezultirati u formiranju verovatnoe smrti lica
posmatrane starosti.
Delovanje Zakona velikih brojeva najbolje ilustruju primeri iz eksperimenata koji
su vreni u svrhu prouavanja vezanih za ovaj zakon.
1. primer
Vreni su eksperimenti bacanja novia i praena pojava grba na gornjoj strani, pri
svakom bacanju. Rezultate eksperimenata prikazuje sledea tabela:
Istraiva Broj bacanja Pojava grba Relativna uestalost
(Dogaaj A) W(A)
Bifon 4040 2048 0,50693=50,693%
K. Pirson 12000 6019 0,50158=50,158%
K.Pirson 24000 12012 0,5005=50,05%
 41

2. primer
Prati se pojava broja 1 na gornjoj povrini pri bacanju numerisane kocke
(brojevima 1 do 6). Rezultate prikazuje sledea tabela:
Broj bacanja Broj pojav. 1 (Dogaaj B) Relativna uestalost W(B)
50 5 0,1 = 10%
100 13 0,13 = 13%
500 88 0,176 = 17,6%
1000 159 0,159 = 15,9%
5000 822 0,1644 = 16,44%

1
Primetimo da broj pojavljivanja grba tei ka = 50%, a pojavljivanje broja 1 tei
2
1
ka = 0,16 16,67%.
6

1.3. Raun verovatnoe

Izraunavanje verovatnoe nastupanja tetnih dogaaja u osiguranju je osnova za

odreivanje premija osiguranja. Ove verovatnoe se odreuju na osnovu iskustva,
a za nove sluajeve na osnovu procene eksperata.

Razlikujemo pojam klasine definicije verovatnoe od pojma empirijske (a

posteriori) definicije verovatnoe.

Vrimo neki eksperiment E. Meu ishodima eksperimenta javljaju se dogaaji A,

B, C, ... .
Neka je n oznaka za broj svih jednako moguih ishoda eksperimenta E, a m
oznaka za broj ishoda eksperimenta E koji dovode do realizacije (nastupanja)
dogaaja A (tzv. broj povoljnih ishoda za nastupanje dogaaja A).

Klasina definicija verovatnoe:

Verovatnoa realizacije (nastupanja) dogaaja A, u oznaci P(A), je odnos broja
povoljnih mogunosti za nastupanje dogaaja A i svih jednako moguih ishoda
nekog eksperimenta E, tj.

m
P(A) =
n
S obzirom na veliine i odnos brojeva m i n mogui su ovi sluajevi:
(1) m = n, onda je P(A) = 1, pa je tada re o tzv. sigurnom dogaaju.
(2) m = 0, onda je P(A) = 0, pa je re o tzv. nemoguem dogaaju.
m
(3) 0 < m < n, tj. 0 < < 1, odnosno 0 < P(A) < 1, pa je tada re o tzv.
n
sluajnom ili verovatnom dogaaju.
Nejednakost 0 P(A) 1 obuhvata sva tri sluaja.
 42

m
P(A) = je matematiko oekivanje nastupanje dogaaja A u budunosti.
n
Za razliku od pojma klasine definicije verovatnoe, koja podrazumeva
izraunavanje verovatnoe pre eksperimenta i nezavisno od toga da li e se
eksperiment vriti, a posteriori (empirijska) verovatnoa ili relativna uestalost
dogaaja A, u oznaci W(A), se izraunava posle eksperimenta i odnos je broja
ishoda u eksperimentu u kojima se realizovao (nastupio) dogaaj A i broja svih
ishoda (ukupno izvrenih pokuaja), tj.
M
W(A) =
n
Primeujemo da pri velikom broju pokuaja bude W(A) P(A), tj. ako n ,
onda W(A) P(A). U primerima koje smo iskoristili za objanjenje zakona velikih
brojeva:
1
W(A) P(A) = = 0,5
2
1
W(B) P(B) = = 0,16
6
Ako je P(A) verovatnoa da e se realizovati dogaaj A, onda je P(AC) verovatnoa
realizacije suprotnog dogaaja, tj. verovatnoa da se nee realizovati dogaaj A, pri
emu je P(AC) = 1 - P(A)

1.4. Tablice smrtnosti

Poznavanje rauna verovatnoe je omoguilo da se formiraju tzv. Tablice

smrtnosti koje slue kao tehnika osnova za formiranje tarifa u osiguranju ivota.
Osnovni (polazni) pokazatelj tablice smrtnosti su tzv. izravnate verovatnoe
smrtnosti. Iz ovih pokazatelja se dalje formiraju ostale biometrijske funkcije, meu
kojima su: verovatnoa doivljenja i kretanja broja ivih i umrlih lica u
posmatranom skupu. Ovi podaci, uz upotrebu odreene kamatne stope
omoguuju da se izraunaju tzv. Komutativni brojevi koji se neposredno koriste za
izraunavanje neto premija ivotnog osiguranja.
Tablice smrtnosti se formiraju direktno ili indirektno.
Direktni metod podrazumeva praenje ivota i smrti odreenog skupa
novoroenih, tako to se konstatuje koliko lica iz toga skupa je ostalo u ivotu po
isteku prve godine ivota, zatim po isteku druge godine ivota itd. sve do smrti
poslednjeg lica iz posmatranog skupa. Iz mnogo razloga, ovaj metod je praktino
neizvodljiv pa se upotrebljava indirektni metod.

Indirektni metod podrazumeva praenje ivota i smrti istovremeno (npr. u jednoj

godini) za vie generacija, tj. za skupove lica starosti od nekog malog broja godina
do najdublje starosti. Dobijeni podaci se primene na fiktivnu grupu za sve godine
starosti.
Pokazaemo kako to praktino izgleda:
Neka je lx oznaka za broj ivih lica starih x godina.
 43

Neka se dalje posmatraju, u istoj godini, sledee grupe:

1. grupa od 100.000 lica starih 10 godina
2. grupa od 100.000 lica starih 11 godina
3. grupa od 100.000 lica starih 12 godina
4. grupa od 100.000 lica starih 13 godina
itd.
46. grupa od 100.000 lica starih 55 godina
itd.
89. grupa od 100.000 lica starih 98 godina
90. grupa od 100.000 lica starih 99 godina
91. grupa od 100.000 lica starih 100 godina
92. grupa od 100.000 lica starih 101 godina,
itd. sve do najstarije grupe lica.
Napomena: kod ovih poslednjih grupa se uzima u skup toliko lica koliko je
mogue, s obzirom na mali broj ivih lica duboke starosti.
U toku jedne (iste) godine je konstatovano da je umrlo:
6,76 lica iz 1. grupe
6,786 lica iz 2. grupe
6,812 lica iz 3. grupe
6,848 lica iz 4. grupe
itd.
2,166 % lica iz 46. grupe
itd.
75 % lica iz 89. grupe
100% lica iz 90. grupe
91 i ostale grupe nisu ni formirane.
Ovi pokazatelji (promili i procenti) umrlih lica po grupama, primenjeni npr. na 1.
grupu kao model, tj. kao fiktivnu grupu, daju podatke sline onima koji bi se dobili
praenjem ove grupe tokom 90 godina. Dobijeni podaci ine moguu tablicu iz
koje se dalje izvode drugi podaci potrebni za izraunavanje tarifa u osiguranju
ivota.
- l10 = 100.000 (broj ivih krajem 10. odnosno poetkom 11. godine)
- u toku 11. god. umre 6,76 = 676 lica
- l11 = 99324 (broj ivih krajem 11. odnosno poetkom 12. godine)
- u toku 12. godine umre 6,786 = 674 lica
- l12 = 98650 (broj ivih krajem 12. odnosno poetkom 13. godine)
- u toku 13. godine umre 6,812 = 672 lica
- l13 = 97978 (broj ivih krajem 13. odnosno poetkom 14. godine)
- u toku 14. godine umre 6,848 = 671 lice
- l14 = 97307 (broj ivih krajem 14. odnosno poetkom 15. godine
itd.
- l55 = 63.469 (broj ivih krajem 55. odnosno poetkom 56. godine)
- u toku 56. godine umre 2,166% = 1375 lica
- l56 = 62094
 44

itd.
- l98 =4 (broj ivih krajem 98. odnosno poetkom 99. god.
- u toku 99. godine umre 75% = 3 lica
- l99 = 1
- u toku 100. godine umre 100% = 1 lice.
- l100 =0 (poetkom 101. godine nema ivih lica posmatrane grupe)

Dobijeni podaci za l10 , l11 , l12 , ... mogu se nai u Tablicama smrtnosti 17 engleskih
drutava (interes 4%).

1.5. Verovatnoa ivota i smrti za jedno lice

Neka su lx , lx+1 , lx+2 ,..., lx+n oznake za broj ivih lica starih x, x+1, x+2, ..., x+n
godina.
Prirodna je injenica, a vidi se u Tablicama smrtnosti, da vai:
lx > lx+1 > lx+2 > ... > lx+n.

Neka je dalje dx oznaka za broj lica koja umru u toku (x+1) -ve godine, tj: izmeu
punih x i x+1 godina.
Lako se uoava da je:
(1) dx = lx - lx+1 lx+1 = lx - dx

Koristei raun verovatnoe, dalje zakljuujemo:

Verovatnoa px da e lice staro x godina doiveti (x+1)-nu godinu iznosi:
l x +1
(2) px =
lx
Verovatnoa da e lice staro (x+1)-nu godinu doiveti x+2 godine iznosi:
l x +2
(3) px+1 =
l x +1
Po analogiji zakljuujemo da vai:
l x+3
(4) px+2 =
l x +2
itd.
l x+k
(5) px+k-1 =
l x + k 1
l x + k +1
(6) px+k =
l x+k
itd.
l x + n1
(7) px+n-2 =
l x + n 2
l
(8) px+n-1 = x + n
l x + n1
(9) px+n =0
 45

Mnoenjem (2) sa (3) dobijemo:

l x +2
(10) 2 p x = , to predstavlja verovatnou da e lice staro x godina doiveti x + 2
lx
godine.
Mnoenjem (2), (3) i (4) dobijemo:
l x +3
(11) 3 p x = , to predstavlja verovatnou da e lice staro x godina doiveti x+3
lx
godine.

Proizvod px px+1 px+2 ... px+k-1 daje:

l x+k
(12) k px = , to predstavlja verovatnou da e lice staro x godina doiveti x+k
lx
godine.

Proizvod px px+1 px+2 ... px+k-1 px+k ... px+n-1 daje:

l x+n
(13) n px = , to predstavlja verovatnou da e lice staro x godina doiveti x+n
lx
godina.
Neka je qx oznaka za verovatnou da lice staro x godina nee doiveti x+1 godinu, tj.
da e umreti u toku (x+1)-ve godine

d x l x l x +1 l
(14) q x = = = 1 x +1 = 1 p x
lx lx lx
Verovatnoa da lice staro x godina nee doiveti x+2 godine iznosi:

l x l x+2 l
(15) / 2 q x = = 1 x + 2 = 1 2 p x
lx lx
itd.
Verovatnoa da lice staro x godina nee doiveti x + k godina, bie:

l x l x+k l
(16) /k qx = = 1 x + k = 1 k p x
lx lx
itd.
Verovatnoa da lice staro x godina nee doiveti x+n godina, bie:

l x l x+n l
(17) /n qx = = 1 x + n = 1 n p x
lx lx

Primetimo da vae relacije:

p x + q x = 1, 2 p x +, / 2 q x = 1,..., n p x + / n q x = 1
 46

3. primer
Za lice staro 35 godina izraunati verovatnou:
a) da e doiveti 36. godinu
b) da nee doiveti 36. godinu, tj. da e umreti u toku 36. godine ivota
c) da e doiveti 50 godina ivota
d) da nee doiveti 50 godina ivota, tj. da e umreti pre nego to navri 50 godina
ivota.

Reenje:

a) x = 35
Na osnovu (2), uz upotrebu Tablica smrtnosti, bie:
l36 81814
p 35 = = = 0,990712 = 99,07%
l 35 82581
b) Prema (14) bie:
q35 = 1 p35 = 0,009288 = 0,93% = 9,3

c) prema (12), bie:

l35+15 69517
15 p 35 = = = 0,8418038 = 84,18%
l35 82581

d) Prema (16), bie:

/ 15 q35 = 115 p35 = 0,158196 = 15,82%
Ako je G oznaka za broj lanova neke grupe lica starosti x godina, onda e broj
lanova ove grupe koji e verovatno iveti posle k godina biti:
l x+k
(18) Gk = G k p x = G
lx

4. primer
U jednoj firmi ima 14 radnika sa po 20 godina ivota, 10 radnika sa po 28 godina, 8
radnika sa po 34 godine, 5 radnika sa po 42 godine i 2 radnika sa po 56 godina. Koliko
od ovih radnika e verovatno iveti posle 15 godina?

Reenje
l 20 +15 l l l l 82581 76173
G15 = 14 + 10 28+15 + 8 34 +15 + 5 42+15 + 2 56 +15 = 14 + 10 +
l 20 l 28 l34 l 42 l56 93268 87726
70580 60658 33510
+8 + 5 + 2 33
83339 77012 62094

Posle 15 godina e verovatno biti u ivotu 33 od 39 radnika posmatrane firme.

1.6. Verovatno i srednje trajanje ivota

 47

Ako prihvatimo da verovatnoa da e lice staro x godina iveti u proseku jo k godina

iznosi 50%, tj. 1/2, onda se iz relacije:

l x+k 1 l
(19) = l x+k = x
lx 2 2
dobije x + k kao broj koji moemo prihvatiti kao verovatno trajanje ivota osobe stare
x godina.

5. primer
Koliko iznosi verovatno trajanje ivota osobe stare 35 godina?

Reenje:
82581
l35+ k = = 41290,5
2
Uvidom u Tablice smrtnosti zakljuujemo da je:
l 67 = 42565 > l35+ k = 41290,5 > l68 = 40374
tj. da je 67 < 35 + k < 68
Po dogovoru zaokruujemo na manji broj godina tj. uzimamo da je:
35 + k 67 k 32.

Verovatno trajanje ivota lica starog 35 godina iznosi priblino jo 32 godine.

Za odreivanje srednjeg trajanja ivota poimo od sledeih varijanti:

I varijanta
Uzmimo da sve osobe koje umru u toku jedne godine umru poetkom godine. Po
ovoj varijanti od grupe koja ini lx lica starih x godina sledeu (x+1)-vu godinu
doivee lx+1 lica. Svako od ovih lx+1 lica u posmatranoj godini ivi po 1 godinu, pa
ukupan broj proivelih godina za posmatranu grupu lx+1. Drugu godinu proivee lx+2
osobe, itd.
lx+1 + lx+2 + lx+3 + ... je ukupan broj godina koje proive sve osobe grupe od lx lica.

Srednje trajanje ivota lica iz ove grupe bie:

l x +1 + l x + 2 + l x +3 + ...
(20) e x =
lx
II varijanta
Uzmimo da sve osobe koje umru u toku jedne godine, umru krajem godine, pa e biti:

l x + l x +1 + l x + 2 + ...
(21) e' x = = 1 + ex
lx
Reenje problema priblinog odreivanja srednjeg trajanja ivota bi moglo da se nae
u aritmetikoj sredini I i II varijante jer se umiranje rasporeuje tokom cele godine, pa
e biti:
 48

e x + e' x e x + 1 + e x 1
(22) e xo = = = + ex
2 2 2

6. primer:
Koliko iznosi srednje trajanje ivota osobe stare 35 godina?

Reenje:
o 1 l36 + l37 + l38 + ... 2508901
e35 = + = 0,5 +
2 l 35 82581
o
e35 30,88

Oekivano srednje trajanje ivota lica starosti 35 godina je jo 30,88 godina.

1.7. Komutativni brojevi

Napred objanjeni pokazatelji lx i dx vezani za broj ivih odnosno umrlih lica ine
grupu tzv. osnovnih brojeva tablica smrtnosti, pri emu je:
lx+k - oznaka za broj ivih lica starih x+k godina
dx+k - oznaka za broj umrlih lica u toku (x+k+1)-ve godine, pa je dx+k = lx+k-lx+k+1

Upotrebom ovih osnovnih brojeva i obraunske kamatne stope p izraunavaju se

sledei izvedeni brojevi, pod nazivom komutativni brojevi:

A) Komutativni brojevi za iva lica:

lx
(23) Dx = l x (1 + p ) x = l x r x = , r = 1+ p
rx
Dx je oznaka za broj diskontovanih ivih lica starih x godina
Slino objanjavamo Dx+1, Dx+2, Dx+3, ...

(24) Nx = Dx + Dx+1 + Dx+2 + ... + D

Nx je oznaka za komutativni broj koji predstavlja zbir brojeva diskontovanih ivih lica,
poev od starosti x do najdublje starosti .
Po analogiji zakljuujemo da vai:

(25) Nx+1 = Dx+1 + Dx+2 + ... + D

Oduzimanjem (25) od (24) dobije se:

(26) Nx - Nx+1 = Dx Nx+1 = Nx - Dx Nx = Dx + Nx+1

(27) Sx = Nx + Nx+1 + Nx+2 +... + N

 49

Sx je oznaka za komutativni broj koji predstavlja zbir zbirova diskontovanih ivih lica,
poev od starosti x do najdublje starosti , koju prema tablicama doivi posmatrana
grupa.
Po analogiji zakljuujemo da vai:

(28) Sx+1 = Nx+1 + Nx+2 + ... + N

Oduzimanjem (28) od (27) dobije se:

(29) Sx - Sx+1 = Nx Sx = Nx + Sx+1 Sx+1 =Sx -Nx

B) Komutativni brojevi za umrla lica:

(30) Cx = dx(1+p)-(x+1) = dxr-(x+1)

Cx je oznaka za broj diskontovanih umrlih lica u toku (x+1)ve godine

Slino objanjavamo Cx+1 , Cx+2 , Cx+3 ...

(31) Mx = Cx + Cx+1 + Cx+2 + ... + C-1

Mx je oznaka za komutativni broj koji predstavlja zbir brojeva diskontovanih umrlih

lica, poev od onih koja su umrla u toku (x+1)-ve godine.
Po analogiji zakljuujemo da vai:

(32) Mx+1 = Cx+1 + Cx+2 + ... + C-1

Oduzimanjem (32) od (31) dobije se:

(33) Mx - Mx+1 = Cx Mx = Cx + Mx+1 Mx+1 =Mx -Cx

(34) Rx = Mx + Mx+1 + Mx+2 + ... + M-1

Rx je oznaka za komutativni broj koji predstavlja zbir zbirova brojeva diskontovanih

umrlih lica, poev sa onima koji su umrli u toku (x+1)-ve godine starosti.

Po analogiji zakljuujemo da vai:

(35) Rx+1 = Mx+1 + Mx+2 + ... + M-1

Oduzimanjem (35) od (34) dobije se:

(36) Rx - Rx+1 = Mx Rx = Mx + Rx+1 Rx+1 =Rx - Mx

Rezime:
 50

lx, px, Dx, Nx i Sx su pokazatelji vezani za broj ivih lica.

dx, qx, Cx, Mx i Rx su pokazatelji vezani za broj umrlih lica.

Veze izmeu komutativnih brojeva Dx, Cx, Nx i Mx:

l x l x +1 l l l
Cx = x +1
= xx+1 xx++11 = x x D x +1
r r r r r
(37) Cx = r-1Dx - Dx+1

Po analogiji e biti:

(37a) Cx+1 = r-1Dx+1 - Dx+2

(37b) Cx+2 = r-1Dx+2 - Dx+3
itd.
Zamenom (37), (37a), (37b)... u (31) dobije se:

Mx = Dx r-1 -Dx+1 + Dx+1 r-1 - Dx+2 + Dx+2 r-1 - Dx+3 +...

(38) Mx =( Dx + Dx+1+ Dx+2 +...) r-1 - (Dx+1 + Dx+2 + Dx+3 +...)

Prema (24) i (25), (38) postaje:

(39) Mx = Nx r-1 - Nx+1 = Nx r-1 - (Nx - Dx) =

= Nx (r-1 -1) + Dx = Dx - Nx (1-r-1)
 51

2. OBRAUN TARIFA U IVOTNOM OSIGURANJU

Osigurava se: LINA RENTA KAPITAL

Uplatom: (Viekratni iznos) (Jednokratni iznos)
MIZE a) Neposredna a) Osiguranje kapitala
(Jednokratni iznos) doivotna renta za sluaj smrti:
b) Odloena doivotna - Doivotno
renta - Odloeno
c) Neposredna - Privremeno
privremena renta - Odloeno
d) Odloena i privremeno
privremena renta b) Osiguranje kapitala
za sluaj doivljenja
c) Meovito osiguranje
kapitala
PREMIJE a) Premija se plaa a) Premija se plaa
(Viekratni iznos) doivotno doivotno
- Renta se prima - Neposredno
neposredno i osiguranje kapitala
doivotno - Odloeno
- Renta se prima osiguranje kapitala
odloeno i b) Premija se plaa
doivotno privremeno
b) Premija se plaa - Doivotno
privremeno osiguranje kapitala
- Renta se prima za sluaj smrti
neposredno i - Privremeno
doivotno osiguranje kapitala
- Renta se prima za sluaj smrti
privremeno - Privremeno
- Renta se prima osiguranje kapitala
odloeno i za sluaj doivljenja
privremeno - Meovito
osiguranje kapitala
 52

2.1. OSIGURANJE LINE RENTE

2.1.1. Uplatom mize

Miza je jednokratna premija koju osiguranik treba da uplati osiguravajuem drutvu,

da bi u budunosti, po osnovu tako uplaene mize, primao rentu kao viekratni iznos
ili kapital, kao jednokratni iznos.

2.1.1.1. Neposredna doivotna renta

a) Anticipativna renta (renta poetkom godine - perioda)

Opti zadatak:
Koliko iznosi neto miza koju treba da uplati lice staro x godina, da bi po osnovu
uplate primalo godinju rentu od R dinara poetkom svake godine, neposredno od
dana osiguranja, do kraja ivota?

neka je ax oznaka za neto mizu za 1 din. ovakve rente.

Pretpostavimo dalje da e lx lica starih x godina osigurati rentu od po 1 dinara.
Osiguravajue drutvo e, u tom sluaju, od lx lica primiti lxax dinara, a isplatiti:
- poetkom 1. godine lx 1 din = lx din.
- poetkom 2. godine lx+1 1 din = lx+1 din.
- poetkom 3. godine lx+2 1 din = lx+2 din.
itd.
Potujui principe finansijske matematike koji vae i u aktuarskoj matematici, bie:
zbir uplata = zbir isplata (svedenih na "danas")

l x +1 l x + 2 1
lx ax = lx + + 2 + ... / x
r r r
lx l x l x +1 l x + 2
a x = x + x +1 + x + 2
rx r r r
Dx ax = Dx + Dx+1 + Dx+2 + ...
Nx
(40) Dx ax =Nx ax =
Dx
(41) M = R ax

b) Dekurzivna renta (renta krajem godine)

Opti zadatak:
Koliko iznosi neto miza koju treba da uplati lice staro x godina, da bi po osnovu
uplate primalo godinju rentu od R dinara, krajem svake godine, neposredno od
godine osiguranja do kraja ivota?

Neka je a'x oznaka za neto mizu za 1 din. ovakve rente.

 53

Uplate = Isplate :
l x a ' x = l x +1 r 1 + l x + 2 r 2 + ... / r x
l x a ' x r x = l x +1 r ( x +1) + l x + 2 r ( x + 2) + ...
D x a ' x = D x +1 + D x + 2 + ...
D x a' x = N x Dx

N x Dx N x N
(42) a'x = = 1 = a x 1 = x +1
Dx Dx Dx
(43) M = R a'x

7. primer
Lice staro 35 godina, 25 godina i 65 godina, osigurava rentu od 1000 dinara, koju e
primati od dana osiguranja do kraja ivota, godinje: a) anticipativno, b) dekurzivno.
Koliko iznosi miza za ovo osiguranje?

Reenje:
a)Za x = 35
N 35 358785,45
a35 = = = 17,14437
D35 20927,30

M = 1000 a35 = 1000 17,14437 = 17144,37 din.

Za x = 25
N 25 633626,65
M = 1000 a25 = 1000 = 1000 = 18802,75 din.
D25 33698,62
Za x = 60
N 65 32276,412
M = 1000 a65 = 1000 = 1000 = 8835,55 din.
D65 3653,017

b) Za x = 35
N 35+1
a'35 = =16,14437
D35
M = 1000 a'35 = 16144,37 din.

2.1.1.2. Odloena doivotna lina renta

Opti zadatak:
Lice staro x godina osigurava rentu od R dinara koju treba da prima doivotno, poev
od isteka k godina od dana osiguranja. Izraunati neto mizu za ovo osiguranje.

Napomena:
Ako osiguranik umre pre nego to pone da prima rentu, uplaenu mizu zadrava
 54

osiguravajue drutvo, a ako umre posle primljene prve rente, preostali deo mize se
koristi za isplatu ivim osiguranicima.

a) Anticipativna renta
Ako je k / a x oznaka za neto mizu za 1 dinar ove rente, onda se dobije:

N x+k
(44) k/ ax =
Dx
(45) M = R k/ ax
N x N x+n
n/ ax = ax ako N x + n 0,
Dx
tj. ako x + n + 1 odnosno n +1 x , je najdublja starost za koju postoje
podaci u Tablici smrtnosti.
Krae:
lim /n ax = ax
n ( +1 x )

b) Dekurzivna renta
Ako je k / a' x oznaka za neto mizu za 1 dinar ove rente, onda se dobije:
N x + k +1
(46) k/ a' x =
Dx
(47) M = R k/ a' x

8. primer:
Lice staro 35 godina osigurava rentu, od 1000 dinara koju e primati doivotno
godinje a) anticipativno, b) dekurzivno, po isteku 15 godina od dana osiguranja.
Koliko iznosi neto miza za ovo osiguranje?

Reenje:
N 35+15 131765,619
a) 15 / a35 = = = 6,2963506
D35 20927,30
M = 1000 15 / a35 = 6296,35 dinara
N 35+15+1 121983,7
b) 15 / a ' 35 = = = 5,8289268
D35 20927,30
M = 1000 15 / a ' 35 = 5828,93 dinara.

2.1.1.3. Neposredna privremena renta

Opti zadatak:
Lice staro x godina osigurava rentu od R dinara, da je prima doivotno, ali najvie n
godina. Koliko iznosi neto miza za ovo osiguranje?
 55

a) Anticipativna renta
Ako je / n a x oznaka za neto mizu za 1 dinar ove rente, onda se dobije:
N x N x+n
(48) / n ax =
Dx
(49) M = R /n ax

b) Dekurzivna renta

Ako je a' x oznaka za neto mizu za 1 dinar ove rente, onda se dobije:
/n

N N x + n +1
(50) / n a' x = x +1
Dx
(51) M = R /n a' x

9. primer
Lice staro 35 godina osigurava rentu od 1000 dinara, da je prima doivotno, ali najvie
20 godina, poev neposredno po osiguranju: a) anticipativno, b) dekurzivno: Koliko
iznosi miza za ovo osiguranje?

N 35 N 55
a) M = 1000 / 20 = 12942,96 din.
a 35 = 1000
D35
N N 56
b) M = 1000 / 20 a'35 = 1000 36 = 12293,73 din.
D35

2.1.1.4. Odloena privremena renta

Opti zadatak:
Lice staro x godina osigurava rentu od R dinara, da je prima po isteku k godina u
toku n godina. Koliko iznosi neto miza za ovo osiguranje?

a) Anticipativna renta
Ako je k / n a x oznaka za neto mizu za 1 din. ove rente, onda se dobije:

N x +k N x +k + n
(52) k/n ax =
Dx
(53) M = R a
k /n x

b) Dekurzivna renta

Ako je k/n a' x oznaka za neto mizu za 1 dinar ove rente, onda se dobije:
N x + k +1 N x + k + n +1
(54) k / n a' x =
Dx
 56

(55) M = R k/n a' x

10. primer
Lice staro 35 godina osigurava rentu od 1000 dinara, da je prima po isteku 15 godina,
ali najvie 20 godina. Koliko iznosi neto miza za ovo osiguranje, ako je renta: a)
anticipativna, b) dekurzivna?

Reenje:
N 35+15 N 35+15+ 20
a) M = 1000 15 / 20 a 35 = 1000 = 5491,66din.
D35
N N 35+15+ 20+1
b) M = 1000 15 / 20 a '35 = 1000 35+15+1 = 5134,21din.
D35

2.1.2. Uplatom premije

Premija je viekratni iznos koji se uplauje u jednakim vremenskim razmacima

(godinje) i jednakim ili promenljivim iznosima, u svrhu osiguranja primanja
jednokratnog iznosa (kapitala) ili viekratnog iznosa (rente).

2.1.2.1. Premija se plaa doivotno (godinje, anticipativno)

(A) Renta se prima neposredno i doivotno

Opti zadatak:
Lice staro x godina osigurava rentu od R dinara, da je prima neposredno i doivotno.
Koliko iznosi premija P za ovo osiguranje?

Reenje:
a) Anticipativna renta
Ako je P(ax) oznaka za premiju koja obezbeuje rentu od 1 dinar, onda se dobije:

Uplate = Isplate :
l x P(a x ) + l x +1 P(a x ) r 1 + l x + 2 P(a x ) r 2 + ... = l x 1 + l x +1 1 r 1 + l x + 2 1 r 2 + ...
(l x + l x +1 r 1 + l x + 2 r 2 + ...) P(a x ) = l x + l x +1 r 1 + l x + 2 r 2 + ...
P(ax) = 1 P = R P(ax)= R
Ovaj sluaj nema praktinog smisla!

b) Dekurzivna renta

Ako je P(a'x) oznaka za premiju koja obezbeuje rentu od 1 dinar, onda se dobije:
 57

Uplate = Isplate :
l x P( a ' x ) + l x +1 P ( a' x ) r 1 + l x + 2 P( a ' x ) r 2 + ... = l x +1 1 r 1 + l x + 2 1 r 2 + ... / r x
(l x r x + l x +1 r ( x +1) + l x + 2 r ( x + 2) + ...) P( a ' x ) = l x +1 r ( x +1) + l x + 2 r ( x + 2) + ...
(D x + D x +1 + D x + 2 + ...) P(a' x ) = D x +1 + D x + 2 + ...
N x Dx
N x P (a ' x ) = N x D x P (a ' x ) =
Nx
Dx 1
(56) P(a'x)= 1 - = 1 (vidi (40))
Nx ax
(57) P = R P (a'x)

11. primer
Lice staro 35 godina osigurava rentu od 1000 dinara, da je prima neposredno,
doivotno i dekurzivno. Koliko iznosi premija za ovo osiguranje, ako je premija
anticipativna?
Reenje:
D
P = 1000 1 35 = 941,67din.
N 35

(B) Renta se prima posle k godina i doivotno (anticipativno)

Opti zadatak:
Lice staro x godina osigurava rentu od R dinara, da je prima posle k godina,
doivotno. Koliko iznosi premija za ovo osiguranje?

Reenje:
Ako je P ( k / a x ) oznaka za premiju koja obezbeuje rentu od 1 dinar, onda se dobije:

N x+k
(58) P ( k / a x ) =
Nx
(59) P = R P ( k / a x )

12. primer
Lice staro 35 godina osigurava rentu od 1000 dinara. Renta poinje da se prima po
isteku 15 godina od dana osiguranja i doivotno. Izraunati premiju koja se plaa
anticipativno i doivotno.

Reenje:
N 35+15
P = 1000 = 367,25din.
N 35
 58

2.1.2.2. Premija se plaa privremeno (najvie m puta) i anticipativno

(A) Renta se prima neposredno i doivotno

Opti zadatak:
Lice staro x godina osigurava rentu od R dinara, da je prima neposredno i doivotno.
Koliko iznosi premija za ovo osiguranje, ako se plaa najvie m puta?

Reenje:
Ako je mP(ax) oznaka za premiju koja obezbeuje rentu od 1 dinar, onda se dobije:

Nx
(60) mP(ax) =
N x N x+m
(61) P = R mP(ax)

13. primer
Lice staro 35 godina osigurava rentu od 1000 dinara. Renta se prima neposredno i
doivotno, a premija se plaa prvih 14 godina i anticipativno. Izraunati premiju.

Reenje:
N 35
P = 1000 = 1655,75din.
N 35 N 35+14

(B) Renta se prima posle k godina i doivotno

Opti zadatak:
Lice staro x godina osigurava rentu od R dinara, da je prima posle k godina,
doivotno i anticipativno. Koliko iznosi premija za ovo osiguranje, ako e se plaati m
puta?

Reenje:
Ako je ( k / a x ) oznaka za premiju koja obezbeuje rentu od 1 dinar, onda se dobije:
N x+k
(62) mP ( k / a x ) =
N x N x+m
(63) P = R mP ( k / a x )

14. primer
Lice staro 35 godina osigurava rentu od 1000 dinara. Renta se prima posle 15 godina i
doivotno, a premija se plaa prvih 14 godina i anticipativno. Koliko iznosi premija?

Reenje:
N 35+15
P = 100014 P ( 15 / a 35 ) = 1000 = 608,08din.
N 35 N 35+14
 59

(C) Renta se prima prvih n godina

N x N x+n
(64) mP ( / n a x ) =
N x N x+m
(65) P = R mP ( / n a x )

15. primer
Lice staro 35 godina osigurava rentu od 1000 dinara. Renta se prima prvih 20 godina,
a premija se plaa prvih 14 godina i anticipativno. Koliko iznosi premija?

Reenje:
N 35 N 35+ 20
P = 100014 P( / 20 a35 ) = 1000 1250din.
N 35 N 35+14

(D) Renta se prima posle k godina, ali najvie n puta

N x +k N x +k + n
(66) mP ( k / n a x ) =
N x N x+m
(67) P = Rm P( k / n a x )
16. primer
Lice staro 35 godina osigurava rentu od 1000 dinara. Renta se prima posle 15 godina
ali najvie 20 godina, a premija se plaa prvih 14 godina i anticipativno. Koliko iznosi
premija?

Reenje:
N 35+15 N 35+15+ 20
P = 100014 P( 15 / 20 a 35 ) = 1000 = 530,37din.
N 35 N 35 +14
 60

2.2. OSIGURANJE KAPITALA

2.2.1. Uplatom mize

Re je o osiguranju koje podrazumeva uplatu jednokratnog iznosa (miza) radi

obezbeenja mogunosti dobijanja u budunosti jednokratnog iznosa (kapitala)

2.2.1.1. Osiguranje kapitala za sluaj smrti

(A) Doivotno

Po osnovu uplaene mize naslednicima se isplauje osigurani iznos (kapital -K).

Ako je Ax oznaka za mizu za 1 dinar kapitala, onda se dobije:

Uplate = Isplate :
Ax l x = d x r 1 + d x +1 r 2 + ... / r x
Ax l x r x = d x r ( x +1) + d x +1 r ( x + 2) + ...
Ax D x = C x + C x +1 + ...
Ax D x = M x
Mx
(68) Ax =
Dx
(69) M = K Ax

17. primer
Lice staro 35 godina osigurava kapital od 100000 dinara. Kapital se isplauje
naslednicima posle smrti osiguranika. Koliko iznosi miza za ovo osiguranje?

Reenje:
M 35
M = 100000 A35 = 100000 = 34060,10din.
D35

(B) Odloeno

Naslednicima se isplauje K dinara, ali samo ako osiguranik umre po isteku k godina.

M x+k
(70) k/ Ax =
Dx
(71) M = K k/ Ax

18. primer
Lice staro 35 godina osigurava kapital od 100000 dinara. Kapital se isplauje
naslednicima ako osiguranik umre po isteku 15 godina od dana osiguranja. Koliko
iznosi miza za ovo osiguranje?
 61

Reenje:
M 35+15
M = 10000015 / A35 = 100000 = 22525,65din.
D35

(C) Privremeno

Naslednicima se isplauje K dinara, ali samo ako osiguranik umre u prvih n godina.
Ako umre posle toga perioda, osiguravajue drutvo zadrava mizu.

M x M x+n
(72) /n Ax =
Dx
(73) M = K /n Ax

19. primer
Lice staro 35 godina osigurava kapital od 100000 dinara. Kapital se isplauje
naslednicima ako osiguranik umre u prvih 20 godina. Ako umre posle toga,
osiguravajue drutvo zadrava mizu. Koliko iznosi miza za ovo osiguranje?
Reenje:
M 35 M 35+ 20
M = 100000 / 20 A35 = 100000 = 15143din.
D35

(D) Odloeno i privremeno

Naslednicima se isplauje K dinara, ali samo ako osiguranik umre posle k godina u
sledeih n godina.
M x+k M x+k +n
(74) k/n Ax =
Dx
(75) M = K k/n Ax

20. primer
Lice staro 35 godina osigurava kapital od 100000 dinara. Kapital se isplauje
naslednicima ako osiguranik umre posle 15 godina od dana osiguranja, a u toku
sledeih 20 godina. Koliko iznosi miza za ovo osiguranje?

Reenje:
M 35+15 M 35+15+ 20
M = 10000015 / 20 A35 = 100000 = 14623,34din.
D35

2.2.1.2. Osiguranje kapitala za sluaj doivljenja

Osigurana suma se isplauje samo osiguraniku ako doivi narednih n godina.

Dx+n
(76) /n Ex =
Dx
 62

(77) M = K / n E x

21. primer
Lice staro 35 godina osigurava kapital od 100000 dinara. Kapital se isplauje
osiguraniku ako doivi narednih 20 godina. Koliko iznosi miza za ovo osiguranje?

Reenje:
D35+ 20
M = 100000 / 20 E 35 = 100000 = 35076,38din.
D35

2.2.1.3. Meovito osiguranje kapitala

Osigurana suma se isplauje osiguraniku ako doivi narednih n godina, a

naslednicima, ako umre pre toga.

M x M x+n + Dx+n
(78) Ax,n = /n Ax + / n E x =
Dx
(79) M = K Ax ,n

22. primer
Lice staro 35 godina osigurava kapital od 100000 dinara. Kapital se isplauje
osiguraniku ako doivi narednih 20 godina ili naslednicima ako umre pre toga. Koliko
iznosi miza za ovo osiguranje?

Reenje:
M 35 M 35+ 20 + D35+ 20
M = 100000 A35, 20 = 100000( / 20 A35 + / 20 E 35 ) = 100000 = 50219,38din.
D35

2.2.2. Uplatom premije

Re je o osiguranju koje podrazumeva uplate viekratnog iznosa (premije), radi

obezbeenja mogunosti dobijanja u budunosti jednokratnog iznosa (kapitala)

2.2.2.1. Premija se plaa doivotno

(A) Neposredno osiguranje kapitala (bez uslova i ogranienja)

Naslednicima se isplauje osigurana suma (kapital) bez obzira kada osiguranik umre.

P(Ax) je oznaka za premiju koja obezbeuje 1 dinar kapitala, pa e biti:

 63

Uplate = Isplate :
l x P( Ax ) + l x +1 P ( Ax ) r 1 + ... = d x r 1 + d x +1 r 2 + ... / r x
(D x + D x +1 +...) P( Ax ) =C x +C x +1 + ...
N x P ( Ax ) = M x
M x Ax
(80) P(Ax) = =
Nx ax
(81) P = K P(Ax)

23. primer
Lice staro 35 godina osigurava kapital od 100000 dinara. Kapital se isplauje
naslednicima posle smrti osiguranika. Koliko iznosi premija za ovo osiguranje?

Reenje:
M 35
P = 100000 P( A35 ) = 100000 = 1986,66din.
N 35

(B) Odloeno osiguranje kapitala

Naslednicima se isplauje osigurana suma, ali samo ako osiguranik umre posle k
godina.

M x +k A
(82) P( k / Ax ) = = k/ x
Nx ax
(83) P = K P( k / Ax )

24. primer
Lice staro 35 godina osigurava kapital od 100000 dinara. Kapital se isplauje
naslednicima ako osiguranik umre po isteku 15 godina od dana osiguranja. Koliko
iznosi premija za ovo osiguranje?

Reenje:
M 35+15
P = 100000 P (15 / A35 ) = 100000 = 1313,88din.
N 35

2.2.2.2. Premija se plaa privremeno (m puta)

(A) Doivotno osiguranje kapitala za sluaj smrti (bez uslova i ogranienja)

Naslednicima se isplauje osigurana suma, bez obzira kada osiguranik umre.

Mx Ax
(84) m P( Ax ) = =
N x N x+m / m ax

(85) P = K m P( Ax )
 64

25. primer
Lice staro 35 godina osigurava kapital od 100000 dinara. Kapital se isplauje
naslednicima posle smrti osiguranika. Koliko iznosi premija koja se plaa 14 godina?

Reenje:
M 35
P = 10000014 P ( A35 ) = 100000 = 3283,41din.
N 35 N 35+14

(B) Privremeno osiguranje kapitala za sluaj smrti (na n godina)

Naslednicima se isplauje osigurana suma, ako osiguranik umre u toku prvih n godina
(period privremenog osiguranja), a ako umre nakon toga, osigurana suma se ne
isplauje nikom.

M x M x+n /n Ax
(86) m P( / n Ax ) = =
N x N x +m / m ax

(87) P = K m P( / n Ax )

26. primer
Lice staro 35 godina osigurava kapital od 100000 dinara. Kapital se isplauje
naslednicima ako osiguranik umre u toku prvih 20 godina. Koliko iznosi premija koja
se plaa prvih 14 godina?

Reenje:
M 35 M 35+ 20
P = 10000014 P ( / 20 A35 ) = 100000 = 1462,46din.
N 35 N 35+14

(C) Privremeno osiguranje kapitala za sluaj doivljenja

Osigurana suma se isplauje samo osiguraniku ako doivi n godina privremenog

osiguranja.

Dx+n /n Ex
(88) m P( / n E x ) = =
N x N x +m / m ax

(89) P = K m P( / n E x )

27. primer
Lice staro 35 godina osigurava kapital od 100000 dinara. Kapital se isplauje
osiguraniku ako doivi 20 godina od dana osiguranja. Koliko iznosi premija koja se
plaa 14 godina?

Reenje:
D35+ 20
P = 10000014 P ( / 20 E 35 ) = 100000 = 3387,56din.
N 35 N 35+14
 65

(D) Meovito osiguranje kapitala

Osigurana suma se isplauje naslednicima, ako osiguranik umre pre isteka n godina
privremenog osiguranja, a osiguraniku ako doivi n godina od dana ugovaranja
osiguranja.

M x M x+ n + Dx+n
(90) m P( A x ,n ) = = m P ( / n Ax )+ m P ( / n E x )
N x N x+m
(91) P = K m P( Ax ,n )

28. primer
Lice staro 35 godina osigurava kapital od 100000 dinara. Kapital se isplauje
naslednicima ako osiguranik umre u prvih 20 godina ili osiguraniku ako doivi 20
godina od dana osiguranja. Koliko iznosi premija koja se plaa prvih 14 godina?

Reenje:
M 35 M 35+ 20 + D35+ 20
P = 10000014 P ( A35, 20 ) = 100000 = 4850,02din.
N 35 N 35+14
 66

LITERATURA

1. Koovi, J., Aktuarske osnove formiranja tarifa u osiguranju lica, Ekonomski

fakultet u Beogradu, Beograd, 2006.
2. Koovi, J., Rakonjac, A. T., Zbirka reenih zadataka iz Finansijske i
Aktuarske matematike, Ekonomski fakultet u Beogradu, Beograd, 2005.
3. Vugdelija, D., i drugi, Matematika za ekonomiste, Ekonomski fakultet
Subotica, Subotica, 2007.
 67

TEORIJSKA PITANJA

1. Definicija pojmova: procentni i promilni raun

2. Definicija pojma: interesni (kamatni) raun
3. Definicija pojma: dekurzivno obraunavanje kamate
3. Definicija pojma: anticipativno obraunavanje kamate
4. Osnovni principi obrauna kamate
5. Pojam interesa i kapitalisanja
6. Pojam prostog interesa
7. Pojam sloenog interesa
8. Pojam kontinuelnog kapitalisanja
9. Definicija konformne kamatne stope
10. Pojam amortizacije zajmova
11. Opis izrade plana amortizacije ako su anuiteti jednaki
12. Nain provere tanosti plana amortizacije
13. Opis izrade plana amortizacije ako su anuiteti razliiti
14. Mogui razliiti anuiteti
15. Pojam konverzije zajmova
16. Pojam konsolidacije dugova
17. Pojam eskontovanja menica
18. Mogui akteri u procesu eskontovanja menica
19. razlike i slinosti Finansijske i Aktuarske matematike
20. Pojam i predmet aktuarske matematike
21. Zakon velikih brojeva
22. Definisanje rauna verovatnoe
23. Nastanak i nain formiranja Tablice smrtnosti
24. Osnovni i izvedeni pokazatelji Tablice smrtnosti
25. Verovatnoa ivota i smrti jednog lica
26. Definicija pojma: verovatno trajanje ivota
27. Definicija pojma: srednje trajanje ivota
28. Vrste komutativnih brojeva
29. Pojam mize
30. Pojam premije
31. Pojam osiguranja line rente
32. Vrste osiguranja line rente uplatom mize
33. Vrste osiguranja kapitala uplatom mize
34. Vrste osiguranja line rente uplatom premije
35. Vrste osiguranja kapitala uplatom premije
 68

FORMULE ZA PREDMET
AKTUARSKA MATEMATIKA
1. Matematiko-tehnike osnove ivotnog osiguranja

dx = lx - lx+1 lx+1 = lx - dx

l x +1
px =
lx
l x+k
k px =
lx
d
qx = x = 1 px
lx
l x l x+k l
/k qx = = 1 x + k = 1 k p x
lx lx
l x+k
G k = G k p x = G
lx
l x+k 1 l
= l x+k = x
lx 2 2
l + l + l + ...
e x = x +1 x + 2 x +3
lx
l + l + l + ...
e' x = x x +1 x + 2 = 1 + ex
lx
1
e xo = + e x
2

x lx
Dx = l x (1 + p ) = l x r x = , r = 1+ p
rx
Dx je oznaka za broj diskontovanih ivih lica starih x godina.

Nx = Dx + Dx+1 + Dx+2 + ... + D

Nx je oznaka za komutativni broj koji predstavlja zbir brojeva diskontovanih ivih lica,
poev od starosti x do najdublje starosti .

Sx = Nx + Nx+1 + Nx+2 +... + N

Sx je oznaka za komutativni broj koji predstavlja zbir zbirova diskontovanih ivih lica,
poev od starosti x do najdublje starosti , koju prema tablicama doivi posmatrana
grupa.
 69

Cx = dx(1+p)-(x+1) = dxr-(x+1)

Cx je oznaka za broj diskontovanih umrlih lica u toku (x+1)ve godine.

Mx = Cx + Cx+1 + Cx+2 + ... + C-1

Mx je oznaka za komutativni broj koji predstavlja zbir brojeva diskontovanih umrlih

lica, poev od onih koja su umrla u toku (x+1)-ve godine.

Rx = Mx + Mx+1 + Mx+2 + ... + M-1

Rx je oznaka za komutativni broj koji predstavlja zbir zbirova brojeva diskontovanih

umrlih lica, poev sa onima koji su umrli u toku (x+1)-ve godine starosti.

Cx = r-1Dx - Dx+1

Mx = Nx r-1 - Nx+1 = Nx r-1 - (Nx - Dx) =

= Nx (r-1 -1) + Dx = Dx - Nx (1-r-1)

2. Osiguranje line rente uplatom mize

Neposredna doivotna renta

a) Anticipativna renta
Nx
ax =
Dx
M = R ax

b) Dekurzivna renta
N x Dx N x N
a'x = = 1 = a x 1 = x +1
Dx Dx Dx
M = R a'x

Odloena doivotna lina renta

a) Anticipativna renta
N x+k
k/ ax =
Dx
M=R k/ ax

b) Dekurzivna renta
N x + k +1
k/ a' x =
Dx
M=R k/ a' x
 70

Neposredna privremena renta

a) Anticipativna renta
N x N x+n
/n ax =
Dx
M=R /n ax

b) Dekurzivna renta

N x +1 N x + n +1
/n a' x =
Dx
M=R /n a' x

Odloena privremena renta

a) Anticipativna renta
N x +k N x +k + n
k/n ax =
Dx
M=R a
k /n x

b) Dekurzivna renta

N x + k +1 N x + k + n+1
k/n a' x =
Dx
M=R k/n a' x

3. Osiguranje line rente uplatom premije

Premija se plaa doivotno (godinje, anticipativno)

(A) Renta se prima neposredno i doivotno

Dekurzivna renta
Dx 1
P(a'x)= 1 - = 1
Nx ax
P = R P (a'x)

(B) Renta se prima posle k godina i doivotno (anticipativno)

N x+k
P (k / ax ) =
Nx
P = R P (k / ax )
 71

Premija se plaa privremeno (najvie m puta) i anticipativno

(A) Renta se prima neposredno i doivotno

Nx
m P(ax) =
N x N x+m
P = R mP(ax)

(B) Renta se prima posle k godina i doivotno

N x+k
m P (k / ax ) =
N x N x+m
P = R mP ( k / a x )

(C) Renta se prima prvih n godina

N x N x+n
m P (/ n ax ) =
N x N x+m
P = R mP ( / n a x )
(D) Renta se prima posle k godina, ali najvie n puta

N x +k N x +k + n
m P (k / n ax ) =
N x N x+m

P = R m P ( k / n a x )

4. Osiguranje kapitala uplatom mize

Osiguranje kapitala za sluaj smrti

(A) Doivotno

Mx
Ax =
Dx
M = K Ax

(B) Odloeno

M x+k
k/ Ax =
Dx
M=K k/ Ax
 72

(C) Privremeno

M x M x+n
/n Ax =
Dx
M=K /n Ax

(D) Odloeno i privremeno

M x+k M x+ k + n
k/n Ax =
Dx
M=K k/n Ax

Osiguranje kapitala za sluaj doivljenja

Dx + n
/n Ex =
Dx
M = K / n Ex

Meovito osiguranje kapitala

M x M x+n + Dx+n
Ax , n = /n Ax + / n E x =
Dx
M = K Ax , n

5. Osiguranje kapitala uplatom premije

Premija se plaa doivotno

(A) Neposredno osiguranje kapitala (bez uslova i ogranienja)

M x Ax
P(Ax) = =
Nx ax
P = K P(Ax)

(B) Odloeno osiguranje kapitala

M x+k A
P ( k / Ax ) = = k/ x
Nx ax
P = K P( k / Ax )
 73

Premija se plaa privremeno (m puta)

(A) Doivotno osiguranje kapitala za sluaj smrti (bez uslova i ogranienja)

Mx A
m P ( Ax ) = = x
N x N x+m / m ax

P = K m P( Ax )

(B) Privremeno osiguranje kapitala za sluaj smrti (na n godina)

M x M x+n /n Ax
m P( / n Ax ) = =
N x N x +m / m ax

P = K m P( / n Ax )

(C) Privremeno osiguranje kapitala za sluaj doivljenja

Dx+n Ex
m P( / n E x ) = = /n
N x N x+m / m ax

P = K m P( / n E x )

(D) Meovito osiguranje kapitala

M x M x+ n + Dx+n
m P ( A x ,n ) = = m P ( / n Ax )+ m P ( / n E x )
N x N x+m
P = K m P( Ax ,n )