HI NGH NCKH KHOA SP TON-TIN THNG 05/2015

GII THUT DI TRUYN (GAs) V CC NG DNG

ThS. Trn Kim Hng

Khoa S phm Ton-Tin, Trng i hc ng Thp
Email: tkhuong@dthu.edu.vn

ThS. Nguyn Th Ngc Chi

Khoa S phm Ton-Tin, Trng i hc ng Thp

Tm tt. Gii thut di truyn (GAs) trong lnh vc tin hc l mt trong nhng
gii thut th v, bi v n m phng qui lut u tranh sinh tn ca t nhin v
cng l mt gii thut v cng hiu qu i vi cc loi bi ton ti u. Trong bi
vit ny, chng ti trnh by nhng c im c bn nht ca GAs, nu mt vi ng
dng v mt s cng trnh nghin cu v GAs c cng b trong nc.

1. M u
Nh bc hc Charles Darwin nu ra l thuyt v s tin ha t nhin ca cc
loi vt, qua nhiu th h sinh vt pht trin da trn nguyn l ca s chn lc t
nhin loi no thch nghi th s tn ti, nh ta thy trong t nhin cc loi vt s
cnh tranh nhau v ni tr n, thc phm,cc c th cng loi cn cnh tranh nhau
thu ht bn tnh trong ma sinh sn do nhng c th no t thch nghi th t c
c hi tn ti hn v nhng c th thch nghi c th s pht trin v cho ra nhiu
con ci. Trong qu trnh sinh sn s t hp cc c tnh tt t t tin, sau mt vi th
h nhng loi tin ha t nhin s thch nghi hn trong mi trng pht trin. Da
trn nn tng l thuyt tin ha t nhin ny, n nm 1975 Holland pht trin
tng ny vo h thng nhn to, ng p dng nguyn tc ny ti u ha cc vn
v xy dng thut ton di truyn (GAs). Hin nay GAs c xem nh mt cng
c mnh m gii quyt cc vn v tm kim v ti u ha phc tp nh thi
gian biu, lp k hoch mua sm, Trong bi vit ny, chng ti nu ra cch thc
hot ng v cc ng dng ca GAs gii quyt cc bi ton c th.
2. Kt qu chnh
2.1 Gii thut di truyn (GAs)
GAs l mt k thut ca khoa hc my tnh nhm tm kim gii php thch hp
cho cc bi ton ti u t hp (combinatorial optimization), l mt phn ngnh ca
gii thut tin ha, vn dng cc nguyn l ca tin ha nh: di truyn, t bin,
chn lc t nhin, v trao i cho. N s dng ngn ng my tnh m phng
qu trnh tin ho ca mt tp hp nhng i din tru tng (gi l nhng nhim
sc th), ca cc gii php c th (gi l nhng c th) cho bi ton ti u ha vn
. Tp hp ny s tin trin theo hng chn lc nhng gii php tt hn.
GAs cng nh cc thut ton tin ho, u c hnh thnh da trn mt quan
nim c coi l mt tin ph hp vi thc t khch quan. l quan nim "Qu
trnh tin ho t nhin l qu trnh hon ho nht, hp l nht v t n mang
tnh ti u". Qu trnh tin ho th hin tnh ti u ch th h sau bao gi cng tt
hn th h trc.

94
HI NGH NCKH KHOA SP TON-TIN THNG 05/2015

Ngy nay, GAs cng tr nn quan trng, c bit l trong lnh vc ti u ho,
mt lnh vc c nhiu bi ton th v, c ng dng nhiu trong thc tin nhng
thng kh v cha c phng php hiu qu gii quyt.
2.1.1 Cc tnh cht ca gii thut di truyn
GAs l k thut chung, gip gii quyt vn bng cch m phng s tin ha
ca con ngi hay ca sinh vt ni chung (da trn thuyt tin ha mun loi ca
Darwin), trong iu kin qui nh sn ca mi trng. Mc tiu ca GAs khng
nhm a ra li gii chnh xc ti u m l a ra li gii tng i ti u.
Mt c th trong GAs s biu din mt gii php ca bi ton. Tuy nhin,
khng ging vi trong t nhin l mt c th c nhiu nhim sc th (NST) m
gii hn trong GAs, ta quan nim mt c th c mt NST. Do , khi nim c th
v NST trong GAs coi nh l tng ng.
Mt NST c to thnh t nhiu gen, mi gen c th c cc gi tr khc nhau
quy nh mt tnh trng no . Trong GAs, mt gen c coi nh mt phn t
trong chui NST.
Mt tp hp cc c th c cng mt s c im no y c gi l qun th.
Trong thut gii di truyn, ta quan nim qun th l mt tp cc li gii ca mt bi
ton.
2.1.2 Cc bc c bn ca gii thut di truyn
Bt u

Nhn cc tham s
ca bi ton

Khi to qun th
ban u

Tnh gi tr thch nghi

iu kin
dng

Sinh sn

Lai ghp
La chn gii php tt
nht

t bin

Kt
thc

Hnh 1: S thc hin gii thut di truyn n gin

Nh trong hnh 1, ta thy gii thut di truyn n gin c thc hin qua nm
bc c bn sau:
1. [Bt u ] Nhn cc tham s cho thut ton.
2. [Khi to] Sinh ngu nhin mt qun th gm n c th ( l n li gii cho bi
ton)

95
HI NGH NCKH KHOA SP TON-TIN THNG 05/2015

3. [Qun th mi ] To qun th mi bng cch lp li cc bc sau cho n

khi qun th mi hon thnh
[Thch nghi] c lng thch nghi eval(x) ca mi c th.
[Kim tra ] Kim tra iu kin kt thc gii thut.
[Chn lc] Chn hai c th b m t qun th c theo thch nghi ca
chng (c th c thch nghi cng cao th cng c nhiu kh nng c chn)
[Lai ghp] Vi mt xc sut lai ghp c chn, lai ghp hai c th b
m to ra mt c th mi.
[t bin] Vi mt xc sut t bin c chn, bin i c th mi
5. [Chn kt qu] Nu iu kin dng c tha mn th thut ton kt thc v
tr v li gii tt nht trong qun th hin ti
GAs c hai loi iu kin dng c bn (1) da trn cu trc nhim sc th,
kim sot s gen c hi t, nu s gen hi t vt qu s phn trm no ca
tng s gen, vic tm kim s kt thc; (2) da trn ngha c bit ca mt nhim
sc th, o tin b ca gii thut trong mt s th h cho trc, nu tin b ny nh
hn mt hng s xc nh, kt thc tm kim.
2.2 Nguyn l hot ng
Nn tng l thuyt ca GAs da trn biu din chui nh phn v l thuyt s
. Mt s l mt chui, di bng chui nhim sc th, cc thnh phn ca n c
th nhn mt trong cc gi tr ca tp k t biu din gen hoc mt k t i din
*. S biu din mt khng gian con ca khng gian tm kim. Khng gian con
ny l tp tt c cc chui trong khng gian li gii m vi mi v tr trong chui gi
tr ca gen trng vi gi tr ca s [1]
V d: cc chui v s c chiu di 10.
S (*111100100) s khp vi hai chui:
{(0111100100), (1111100100)}
V s (*1*1100100) s khp vi 4 chui
{(0101100100), (0111100100), (1101100100), (1111100100)}
ng nhin, s (1001110001) ch khp vi chnh n, v s
(**********) khp vi tt c cc chui c chiu di 10. R rng l mi s c th
c tng ng 2r chui, vi r l s k t i din * c trong s . Mc khc, mi
chui chiu di m s khp vi 2m s .
Mt chui chiu di m, s c ti a 2m s . Trong mt qun th kch thc n,
c th c tng ng t 2m n nx2m s khc nhau.
Cc s khc nhau c nhng c trng khc nhau. Cc c trng ny th
hin qua hai thuc tnh quan trng bc v chiu di xc nh.
Bc ca s S (k hiu (S)) l chiu di ca chui tr i s k t i din.
Bc xc nh c trng ca s .
V d: ba s chiu di 10
S1=(***001*110)
S2=(****00**0*)
S3=(11101**001)
C bc tng ng:
(S1)=6; (S2)=3; (S3)=8

96
HI NGH NCKH KHOA SP TON-TIN THNG 05/2015

Khi nim bc ca s gip cho vic tnh xc sut sng cn ca s do nh

hng ca t bin.
Chiu di xc nh ca s S (k hiu l (S)) l khong cch gia hai v tr
c nh u v cui. N nh ngha nn ca thng tin cha trong mt s .
V d:
(S1)=10-4=6; (S2)=9-5=4; (S3)=10-1=9
Nh vy, mt s ch c mt v tr c nh duy nht th s c chiu di xc
nh l 0
Khi nim chiu di xc nh ca s gip tnh xc sut sng cn ca s
do nh hng ca php lai.
GAs s dng mt qun th ca cc li gii c th. Mi li gii c i din
bi mt NST, n ch l mt i din tru tng. Cc NST c m ha thnh cc
chui nh phn, mi v tr trn chui tn ti hai gi tr l 1 hoc 0. Chng hn
nh: 1 0 0 1 0 1 0 1 1 0.
tt ca mt c th c nh gi bng hm mc tiu g(x) vi x l mt NST.
Hm mc tiu g(x) sau khi c tnh ton s l c s nh gi thch nghi ca
c th. Hm thch nghi f(x) l s quyt nh kh nng mt c th c chn lc vo
th h sau, vic nh x g(x) f(x) c nhiu phng php nh x khc nhau ph
thuc vo mc ch ca bi ton.
2.3 So snh GAs vi k thut ti u khc
Hot ng ca GAs n gin l vic m phng s tin ha v chn lc t
nhin bng my tnh bt u t mt qun th ngu nhin. Bn cnh ti u ta
cn hm lng gi hoc hm thch nghi chn c th tt v loi b c th xu.
Thut ton di truyn (GAs) khc vi k thut ti u khc ch [2]:
- GAs lm vic vi b m ca bin ch khng phi lm vic trc tip trn
bin.
- Hu ht cc k thut ti u thng thng tm kim t mt nh, trong khi
GAs lun hot ng trn tp hp nh (im ti u), iu ny l mt u im ca
GAs gip tng c hi tip cn ti u ton cc v trnh hi t sm ti im cc b
a phng.
- GAs nh gi hm mc tiu phc v qu trnh tm kim, v vy c th
ng dng cho bt k bi ton ti u no (lin tc hay ri rc).
- GAs thuc lp cc thut ton xc sut, cc thao tc c bn ca GAs da trn
kh nng tch hp ngu nhin trong qu trnh x l.
2.4 ng dng ca GAs
GAs c s dng cho nhng bi ton kh, v c ng dng thnh cng
cho mt s bi ton nh: lp k hoch, iu khin tng thch, chng trnh tr
chi, cc bi ton vn ti, bi ton ngi i du lch,Sau y l mt vi ng dng
tiu biu ca GAs [1].
Bi ton ngi du lch (TSP)
TSP c m t nh sau: Mt du khch mun thm nhng thnh ph anh quan
tm; mi thnh ph thm qua ng mt ln; ri tr v im khi hnh. Bit trc
chi ph di chuyn gia hai thnh ph bt k. Yu cu ca bi ton l xy dng mt
l trnh tha cc iu kin trn vi tng chi ph nh nht.

97
HI NGH NCKH KHOA SP TON-TIN THNG 05/2015

TSP l bi ton ti u t hp, khng gian tm kim l tp cc hon v ca n

thnh ph. Bt c hon v no ca n thnh ph cng l mt li gii chp nhn c.
Li gii ti u l mt hon v vi chi ph ti thiu ca hnh trnh. Khng gian tm
kim l n!. C th gii bi ton ny bng nhiu phng php: phng php nhnh
cn, phng php gn ng hay nhng phng php tm kim heuristic. Phng
php nhnh cn c chng minh t s ti u v li gii, tuy nhin phng
php ny li mt kh nhiu thi gian khi s nh ca th ln.
Trong nhng nm gn y, xut hin nhiu thut ton t gn n li gii
ti u ca bi ton TSP: lng ging gn nht, o gn nht, o xa nhtv TSP
cng tr thnh mt ch ngm ca cng ng GAs.
Vi bi ton ny chng ta s nh s cc thnh ph v dng mt vector nguyn
biu din mt NST l trnh v=<i1,i2,,in> biu din mt l trnh: t i1 n i2,
t in-1 n in v tr v i1 (v l mt hon v ca vector <1,2,,n>), hm lng gi
chnh l chi ph ca l trnh.
Bi ton lp lch
Lp lch l bi ton t chc sn xut. Mt cng ty cn sn xut nhiu loi hng
ha; nhng hng ha ny c th c sn xut theo nhng k hoch khc nhau. Mi
k hoch x l gm mt chui thao tc; nhng thao tc ny s dng mt s ti
nguyn v cn thi gian chy my. Mt lch sn xut l mt k hoch thc hin cc
n t hng. Trong , mt s n t hng c th c thc hin vi cng nhng
thao tc tng ng. Nhim v l ln k hoch, lp lch sn xut, thc hin cc
n t hng ny nhanh nht c th.
Bi ton lp lch l chn mt chui cc thao tc ng thi ch nh v thi gian
bt u/ kt thc v cc ti nguyn cn thit cho mi thao tc. iu cn quan tm
chnh yu l chi ph thi gian my ri, nng lc lao ng v cc n t hng cn
hon thnh ng hn. tng chnh trong phng php l m ha biu din ca lch
phn cng l cc ton t di truyn phi thc hin theo cch c ngha, v mt b
gii m phi lun to ra mt li gii hp l cho bi ton. Th tc gii m m phng
cc thao tc ca cng vic theo cch m khi mt my tnh sn sng chn la, th
thao tc cho php u tin t danh sch u tin c ly ra. V d nu danh sch u
tin ca my m1 l: m1(40 o3 o1 o2 ch nhn ri), th th tc gii m vo thi
im 40 c th thc hin n t hng o3 trn my m1. Nu khng c, th tc gii
m s thc hin n t hng o1 v o2 (ngha l, tm o1 trc; nu khng c mi
tm o2). Biu din ny bo m to mt lch phn cng hp l.
Lp thi kha biu cho trng hc
Bi ton thi kha biu l mt bi ton kt hp nhiu rng buc khng tm
thng thuc nhiu loi. C nhiu phin bn ca bi ton thi kha biu, mt trong
nhng bi ton ny c th c m t nh sau: C mt danh sch cc gio vin, mt
danh sch cc khong thi gian, mt danh sch cc lp. Bi ton cn tm thi kha
biu ti u (gio vin thi gian lp); hm mc tiu phi tha nhng mc tiu ny
(cc rng buc mm) gm: C mt s gi c xc nh trc cho mi gio vin v
mi lp; Ch mt gio vin trong mt lp vo mt gi nht nh; Mt gio vin
khng th dy hai lp cng lc; i vi mi lp c xp thi kha biu vo mt
khong thi gian, phi c mt gio vinNgoi ra cn c cc mc tiu s phm
nh tri mt s lp ra nguyn tun, nhng mc tiu thuc c nhn nh nhng gio

98
HI NGH NCKH KHOA SP TON-TIN THNG 05/2015

vin hp ng khng phi dy bui chiu, v cc mc tiu v t chc nh mi gi

c mt gio vin b sung sn sng ch dy tm thi.
Biu din nhim sc th t nhin nht cho bi ton ny l biu din ma trn:
mt ma trn , y mi hng tng ng vi mt
gio vin, mi ct tng ng vi mt gi, cc phn t ca ma trn R l cc lp
). Cc rng buc ch yu c x l bi cc ton t di truyn v
thut gii sa cha c s dng loi b nhng trng hp m c nhiu hn mt
gio vin xut hin trong cng mt lp vo cng mt gi.
Phn hoch i tng v th
Bi ton phn hoch l cn chia n i tng thnh k loi. Lp bi ton ny
gm nhiu bi ton ni ting nh bi ton ng thng (gn cc mt hng vo cc
thng), bi ton t mu th (gn cc nt ca th vo cc mu c th).
Bi ton ng thng (Bin Packing BP) c pht biu nh sau: Cho danh
sch gm n vt L=a1,a2,a3,,an v cc thng ging nhau vi cng sc cha B.
Kch thc ca vt ai l si tha mn . Vn t ra l
tm cch xp cc vt vo cc thng sao cho s lng thng cn phi s dng l t
nht.
Vch ng cho robot di chuyn
Tm ng l hng dn robot di chuyn n ch m khng b lc hay va vo
nhng i tng khc. Trong bi ton ny, mt l trnh c lp trc robot i
theo, l trnh ny c th dn dt robot i ti ch mt cch hon ho. Tuy nhin, cc
nh khoa hc mun ci tin hn bng cch vch l trnh ni ti, ph thuc vo tri
thc thu c t vic cm nhn mi trng cc b x l cc chng ngi cha
bit.
B tm ng tin ha (EN) c xut. Phn u ca thut gii l tm l
trnh ton cc ti u t im khi u n n ch, phn th hai c trch nhim x
l nhng va chm c th xy ra hay nhng vt cn cha c bit trc bng cch
thay mt phn ca l trnh ton cc gc bng mt l trnh con ti u.
2.5 Mt s cng trnh nghin cu
V mt tng qut, GAs l mt thut ton tt, tuy nhin n khng phi l thut
ton thnh cng nht i vi mt s min c bit. Do , ngi ta mong mun tm
ra li gii tt nht c th bng cch kt hp GAs vi mt s thut ton hoc k thut
khc.
Bi bo v TSP: Meta-Heuristic-Kt hp thut gii di truyn vi thng tin
thng k xc sut gii quyt bi ton ngi du lch1. Phng php gm hai bc:
Bc 1, s dng GAs tm thng tin thng k xc sut cc cung s xut hin trong
chu trnh ti u t cc c th chu trnh tt nht chn lc qua cc th h. Bc 2, t
cc thng tin tm c, thc hin li thut ton GAs c chu trnh kt qu ti
u, trong cc php lai ghp s da vo thng tin xc sut tm c Bc 1.
Bi bo v bi ton lp lch: Mt thut ton di truyn hiu qu cho bi ton
lp lch job shop2. Bi bo ny trnh by mt thut ton di truyn mi cho bi ton

1
Hong Kim - Nguyn Thanh Tng, Tp ch Tin hc v iu khin hc, T.21, S.2, 2005
2
Nguyn Hu Mi- V nh Ha, Tp ch khoa hc v cng ngh 50(6)(2012)

99
HI NGH NCKH KHOA SP TON-TIN THNG 05/2015

lp lch job shop (Jobshop Scheduling Problem - JSP). Thut ton ny c mt s i

mi sau y: Mt lch biu c m ha bi cc s t nhin; cc lut u tin ca
Giffler v Thompson c dng to ra cc lch biu tch cc; php t bin c
thc hin trn cc c th tim nng v kt hp vi k thut tm kim ln cn; php
trao i cho mi kt hp trao i cho ng nht vi thut ton GAs v c thc
hin trn 3 c th cha.
Bi bo nghin cu v bi ton thi kha biu: Mt gii php tin ha cho bi
ton thi kha biu3. Bi bo gii thiu mt phng n tin ha cho bi ton lp
thi kha biu ti cc trng ph thng.
Bi vit v bi ton ng thng: V thut ton di truyn lai gii bi ton ng
thng4, trnh by mt s kt qu lin quan n vic xy dng, ci t v th
nghim thut ton di truyn kt hp vi cc thut ton tm kim trc tuyn oristic.
Bi vit khc v bi ton phn hoch: Hng tip cn mi trong vic tch t
phn loi vn bn ting Vit s dng gii thut di truyn v thng k trn
Internet5. Gii thut di truyn p dng cho bi ton tch t ting Vit c tm tt
nh sau: Xt vn bn t gm n ting t=s1s2sn. Mc tiu ca GAs l xc nh nhng
cch tch hp l nht vn bn t thnh m an t=w1w2wm vi wk=sisj (1 k m,
1 i, j n) c th l t n hay t phc.
ng dng ca GAs trong hc tham s cho mng noron: iu khin Robot vi
mng Noron RBF c h s hc c ti u bng gii thut di truyn6. i vi cc
h thng iu khin c tnh phi tuyn cao v bt nh ln, cc tham s ca h
thng nh ma st, s thay i ca ti trng ... lun thay i trong trong qu trnh
iu khin do yu cu rt quan trng trong qu trnh hc ca cc b iu khin
nrn l phi m bo qu trnh hc online. Trong cc nghin cu gn y v qu
trnh hc ca mng nron d bng phng php hm bn knh c s hay bng
phng php EBP th h s hc h ca mng nron vn c chn theo kinh nghim
ca ngi lp trnh. Trong bi bo ny tc gi cp n vic s dng cng c GAs
ti u h s hc ca mng nron RBF thay v la chn bng kinh nghim.
3. Kt lun
Bi ton ti u l bi ton tm kim gii php (tt nht) trong khng gian (v
cng ln) cc gii php. Khi khng gian tm kim nh, cc phng php c in
cng thch hp; nhng khi khng gian ln hn th cn phi dng n nhng k
thut c bit, GAs l mt trong nhng k thut .
GAs l h thng u tin da trn m phng s sng. Thng qua chn lc, lai
ghp, t bin, GAs s hi t qua nhiu th h theo hng ti u ton cc. GAs hi
vng hng ti mt gii php ti u hn bng cch kt hp thng tin tt n trong tp
hp cc gii php, to ra gii php mi vi nhng thng tin tt tha hng t c
cha v m. Kh nng ca thut ton vn ang cn c khm ph v khai thc, mt
s lng ln nhng nghin cu thnh cng v l thuyt cng nh ng dng trong

3
Hong Xun Hun Nguyn Vit Thng, Tp ch tin hc v iu khin hc, 2001
4
Nguyn c Ngha Nguyn Ngc Dng, Hi ngh Khoa hc ln th 20-HBK H Ni
5
Nguyn Thanh Hng, H QG TP HCM
6
Nguyn Trn Hip, TT KHCNQG, 2011

100
HI NGH NCKH KHOA SP TON-TIN THNG 05/2015

nhiu lnh vc th gii thc chng minh rng GAs l mt k thut ti u mnh
m v thit thc.
TI LIU THAM KHO
1. N. . Thc (2001), Tr tu nhn to-Lp trnh tin ha, NXB Gio Dc.
2. S. N. Sivanandam, S. N. Deepa (2008), Introduction to Genetic Algorithms,
Springer.
3. Freisleben, P. Mers (1996), New genetic local search operator for the
travelling, University of Siegen.

101