TRNG I HC M- A CHT

B MN KHONG THCH
= = = =***= = = =

BI TIU LUN

KHONG VT

Sinh vin thc hin : Nguyn Vn Thanh

Lp :a Cht B-K50
Gio vin hng dn :Nguyn Khc Ging
Tn khong vt :Apatit
S :39

H Ni, 2006

1
 LI NI U
Sau mt thi gian tm ti, i su tm hiu v khong vt apatit,
c s gip ca thy Nguyn Khc Ging v cc bn cng
lp, cc ti liu t th vin H M a Cht cng vi s l lc
ca bn thn ti hon thnh bi tiu lun v khong vt
apatit.

Do thi gian cn hn hp, kinh nghin v kin thc ca bn

thn cn nhiu hn ch v th bi vit khng trnh khi nhng
sai st. bi vit c hon chnh hn ti rt mong nhn c
s thng cm v kin ng gp ca qu thy c cng cc bn.

Ti xin chn thnh cm n!

tin cho mi ngi co th xem xt v nh gi ti xin
nu khi qut ni dung bi tiu lun:
Tn khong vt
Cng thc
Cu trc
Hnh thi
Cc tnh cht vt l
Lnh vc s dng- phng thc gia cng ch bin- gia thnh
Cc m trn th gii v Vit Nam

2
 Cc khong vt, v t cu to cu to nn v tri t l nhng vt cht
m mi k s v nh khoa hc bo v mi trng u phi ng n. Khc
vi nhng vt liu c s dng trong xy dng dn dng v nhng cng
trnh khc_thng c hnh dng nht nh, tnh cht ng nht thj nhng vt
cht t nhin (kv) ny cc k a dng v khng ng nht.
Mt nghin cu chuyn su v a cht thng bt u bng vic gii
thiu cc khong vt. im xut pht khng phi l iu ngu nhin bi b
mt rn ca tri t c cu to bi cc loi v t vn ban u chng
cng la tp hp ca nhiu khong vt. khng th hiu mt cch y v ni
la, ng t v cc hin tng a cht khc m thiu kin thc v cc loi
v trng thi vt cht hnh thnh phn v tri t.
Hiu bit v cc khong vt l iu thit yu i vi ngi k s m hot
ng ca h thng lin quan nhiu n cc vt liu v tri t. Cc khonh
vt quyt nh mt phn tnh cht vt l ha hc ca xut l trong cc m
cc tuynen, cc h o v nhng ch dn sch mi trng. Cng nh vy
p , t p, v nhng cng trnh khc c xxy dng t hot ng c
l bi v ngi k s s dng thnh cng nhngx tnh cht ca t trong
n thit k. Trong cng nghip cc khong vt c s dng trc tip lm
ha cht , cht mi mn v phn bn hoc dng ch bin thnh hng ngn sn
phm khc co ch.
Khong vt l mt nguyn t hoc mt hp cht thng c dng kt tinh
v n c thnh to do kt qu ca qu trnh a cht. Mt cch y
hn khong vt l nhng cht kt tinh , c c cu trc bn trong v thnh phn
ha hc c trng c nh hoc bin i trong gii hn c nh. Cu trc bn
trong ca mi khong vt dn n nhng tnh cht biu hin bn ngoi, co th
s dng nhn bit khong vt. tronng nhng phn sau chng ta s xem
xt mt khong vt c th hiu su hn v khong vt. dy ti xin gii
thiu khoang vt apatit.
Ta bit photpho(P) trong t nhin khng tn ti dng xit m tn
ti di dng nhng khong vt _ph bin hn c l khong vt apatit v
khong vt to trm tch phtphorit. P trong bng h thng tun hon c
Z=15 vt s Clark trong v tri t l 0,1-0,12%.
1> Xut s tn gi:
Apatit c tn xut x t apatao trong ting Hy Lpc ngha l lm
ln. V ngi xa coi n l s lm ln,coi n l mt khong vt thuc
nhm berin, tuamalin.
Apatit l khong vt cng nghip ch yu thu ki phtpho ch to
phn ln hoc phn lan tng hp CTHH Ca5(PO4)3(F,Cl). Apatit l
photphat 5 canxi trong t nhin thng ph bin hai loi:
_Apatit fluor Ca5(PO4)3F cha 42.26%P2O5 ;3.87%F
_Apatit Clo Ca5(PO4)3Cl cha 40.93% ; 6.81%Cl
Hoc ta c th biu din dng TQ:Me10X6O29Y2 trong
Me:Ca2+,Mn2+,Mn3+, Sr2+,Na+..

3
X: P5+, Si4+, Mn7+, S6+
Y: F1-,Cl1-,,OH-, CO3-2.
Nh vy trong apatit ngi ta c th gp nhiu thnh phn c th thay
th l CaO,SrO, BaO.hoc CO3-2,SO4-2.
Trong qung apatit cn cha mt lng kh ln nefelin,
manhetit.Ngy nay ngi ta c th iu ch apatit nhn to trong
phng th nghim t Na2HPO4+NaF+CaCO3+NaHCO3 nhng tp hp
cc khong vt apatit phn b kh rng trong cc loi xm nhp mt
phn ,fn tn trong cc bin cht. Phn chia qung apatit c xc
nh theo hm lng P v thng thng theo thnh phn %P2O5.

2>Cu trc
Apatit kt tinh trong h tinh th 6phng mng c s thuc dng
nguyn thy . Nhm i xng khng gianP6_3/m. Cc thng s
mng c s gm: ao=9.38Ao ;co=6.86Ao. Khong vt c cu trc
o.M hnh cu trc c apatit c th hin trn hnh 82a.Trong
cc khi PO4 dng hnh 4 mt lp phng phn b theo cp v sp xp
i xng xung quanh trc bc 6.

H nh82
3>c im hnh thi v tnh cht
n tinh th ca apatit c dng tr ct ko di ,c khi l tr,tm
ngn.Trn tinh th c cc hnh n:lng tr 6 phng
{1010},{1121},{2131} v hnh i mt{0001}. Lp i xng ca tinh
th L6PC.Hinh82b th hin mt s dng n tinh th ca apatit. Cc
dg tp hp thng gp ca apatit gm : tp hp b ,ta tia, khi , ht
xm tn.
Apatit c nhiu mu sc :vng, xanh , tm , c khii nu, nu , xanh
xm hoc xm; nh thy tinh hoc nh m; vt vch mu xm trng;
ct khai khng hon ton theo (0001),(101-0) vt v s hoc x x, dn;
cng: 5;; t trng 3.18 ; apatit l khoang vt mt trc quang, c hai
i lng chit xut Ng=1.623-1.667 ; Np=1.629-1.664
nhn bit apatit da vo tinh th c dng 6 phng, cng 5,
khong vt tan trong axit

4> Ngun gc
Mc d cc apatit nm trong magma chim mt s lng ln
(chim 95% trong magma v 5% trong trm tch); nhng hm
lng trung bnh cua n trong cc loi ny rt nh bi v n nm
trng thi nhng phn t nh phn tn.

4
 Khi phn tch magma ngi ta thy rng hm lng apatit
trong kim cao nht (1,5-2,5%);apatit trong granit ch c 0,57%
v trong gabro l 1%, peridotit l 0,07%
Ngui ta nhn thy nhng m cng nghip m trong apatit to
thnh nhng tp trung ln tng i t gp.C th chia ra thnh cc
loi:-m apatit magma thc s
-m apatit ngun gc bin cht tp xc trao i thay th
-m apatit cacbonatit
-m nhit dch(nhit cao v trung bnh)
-m apatit ngun gc bin cht
-mapatitpecmatit
a) Apatit ngun gc magma thc s
Loi hnh ny c ngha cng nghip ch yu v c trng l c
ch lng ln. Da vo t hp cng sinh khoong vt v mi quan h
vi magma vy quanh ngi ta chia thnh:

*Thnh h qung apatit-manhetit ph bin kh rng v lin quan mt

thit vi focfia xianit v focffia thch anh. Thnh h ny c c trng
bi cng sinh hai khong vt apatit v man hetit. Apatit phn b khng u v
vy hm lng ca n ao ng trong mt khong rt rng , t 4,5% n 33%

*Thnh h qung apatt nefelin cng tng i bin, lin quan cht ch
vi cc mang kim (ijolit- autit), kim xlenit v kim nefelin, xienit
nefelin. cng sinh khong vt ca thnh h ny c apatt v nefelin, caca thn
qung trong m ny c kch thc ln. qung dng c st, ht c kch thc
trung bnh n ln, hm lng aptt cao (n 80%). C khi trong kiu qung
ny cn gp c girn.
Hai kiu thnh h qung (a)v (b) lg ngun cung cp apatt ch yu
trn th gii , bi v chng c tr lng ln.

b) m apatt bin cht tip xc trao i thay th

Loi m ny thng nm trng vi i tip xc gia granitoit
hoc xienit vi cacbonat. Apatit y nm trong thn xocn, i cung cc
khong vt c trngnh granat,diopxit, flogopit,actimonit, manhetit va mt
s khong vt khc.Cc m cn thuc loi ny rt him gp ,tr lng ko ln
,gi tr cng nghip th yu.C nhiu Canaa

c) M apatit-manhetit cacbonatit
Cc m ny phn b rng ri Nam M,Canaa, n .chu
Phi v chu u. Tr lng apatit Bradin t n 600 triu tn chu Phi c
nhng xa khong eluvi ca apatit rt c ngha , c thnh to do s bo
ph ca cc th cacbonatit .Hm lng apatit co trong xa khong n 15%.hl

5
manhetit t 25%v khong 0.5%piroclo. M loi ny c ngha cng nghip
quan trng.

d) M apatit nhit dch nhit cao

Loi ny c thn qung dng mch vi kch thc khng ln,
nhng hm lng apatit cao,Do c nhng kh khn trong vic khai thc cc
khang dng mch do ngi ta tin hnh khai thc kt hp apatit v
fluorir..Cc thn qung nm trrong nham tng cacbonat v c lin quan
n cc xm nhp axit. N thng c thnh to do tc dng qu trnh hu
magma kh thnh nhit cao. Cc khong vt cng sinh cng apatit l
diopxit..canxit ,xcapolit.Loi hnh ny him gp v it co ngha
cng nghip.
e) M apatit nhit dch nhit trung bnh
_nhng mch apatit lp y khe nt trong silicat
_nhng thn trao i thay th phn b trong vi.
f) M apatit c ngun gc bin cht
Hnh thnh do qu trnh bin cht khu vc v bin cht tip xc
vi fotforit trm tch nguyn sinh. Cc thn qung dng va ,lp,v theo
ng phngc s chuyntip t apatit sang fotforit.B dy qung thay i
t 1-2m cho n 10-15m.n thng i cng thch anh, diopxit, canxit,mica
..Loi ny thuc floapatit co hm lng P2O5 thp v vng mt cc nguyn t
him.Qung thuc m ny d lm giu v tinh qung c th t hm lng
P2O5 t 30-35%
g) M apatit ngun gc pecmatit
Nhng tch t apatit co ngun gc pecmatit lin quan n nhng
granodiorit.,thnh to nh s tac dng tch cc ca dung dch cha F,
klkim. vi kt tinh, phin amphybol pyroxen
Kich thc nh nhng to thnh nhng tinh th ring bit c kick thc ln.

5> Lnh vc s dng-Phng thc gia cng ch bin-gi thnh

Apatit v fotforit ch yu c s dng ch bin phn ln v ly
photpho(P).Phn bn fotfat c iu ch bng cch nung chy qung Apatit
(phn ln nung chy tecmofotfat) hoc bng con ng ha hc (dng
H2SO4 m c ch bin supefotfat).
Qung sn xut supefotfat cn c hm lng P2O5 khng nh hn
19-20% (cn i vi fotforit ko nh hn 14-15%) .Loi qung apatit thch
hp nht dng sn xut supefotfat c hm lng P2O5 l 32-33% ,cn fotforit
th P2O5 ko nh hn 24%. Tp cht c hi i vi qung ny l cc bn oxit
v cacbonat (cc tp cht ny lm hao tn 1 lng H2SO4 v to ra cc fotfat
kh ha tan). Khi phn gii cc photphat t nhin th s thu c
supephotpht kp(cha 48%P2O5).
Nhng nguyn liu dng sn xut tecmofotfat cn c hm lng P2O5
t t 24-26% ,loi hp cht c hi vi loi nguyn liu ny l SiO2. Apatit l

6
mt trong nhng ngun nguyn liu iu ch P,H2PO4, mui khc nhau
ca fotfo.
Nhng sn phm ny c s dng nhiu trong cng nghip ha ,luyn
kim,y hc,in nh, thc phm v mt s lnh vc khc. Trong cng nghip ha
hc ngi ta dng phng php thng hoa ly photpho iu ch H3PO4
v mt s ha phm photphat khc. Cng nghip luyn kim dng apatit lm
cht tr dung(cht gip chy) ca hp kim thnh dng(ng )gang c,,
Photpho y s gip cho hp kim d chy v d dang lp y khun c.
Cng nghip thy tinh dng P ch to cc loi thy tinh m .Cng nghip
s men a P vo phi liu tng kh nng chu nhit ca sn phm.
Trong k thut trc khi ch bin s dng ngi ta thng phi lm
giu qung apatit(c fotforit) bng phng php tuyn qung c lm
giu c th t hm lng P2O5 l 40% ~hl apatit l 90-98%. giai on cui
cng ca qu trnh lm giu qung apatit manhetit hoc apatit-nefelin c th
thu nhn nefelin iu ch nhm kim loi hoc ly titan,vanaiHin nay
cng trnh khai thc ch tin hnh i vi qung apatit c b dy t trn
0,25m hoc cc va c sinh qung t 200-250kg/m2.

6> M th gii v Vit Nam

M khong c trng ca th gii c Lana,Cacxenbuken(c);
Axino(Nht) ; Anne,kyruna(Thy S); Tofo(Chi L), ng Xiberi,
Khibin(Nga). V mt s ni khc. Di y ti s trnh by m apatit
Khibin Lin X c v m Cam ng Lo Cai Vn.
a) M Khibin
Truong qung nefelin apatit phn b trung tm ban dao Kola.Tren
binh cu to ca vung m cac a xm nhp kim phn b theo hinh
bu dc m ly thnh h gnai tui acke v proterozoi (xem hnh
25)
xm nhp bao gm cc loai xienit nefelin va nhung bin th cua
khi Khibinit Trakhit (rtit, .) cc loi a xm nhp ny phn b
theo mt quy lut nht nh. T ngoi ra vo trung tm ca khi
Khibinit c s thay i lin tc t nhng phc h tr ritsorit, ijolit-
autit, xienit nefelin ht trung bnh n loi foiait.
Nhn chung khi xm nhp Khibin thuc kiu xm nhp phc tp v
gm nhiu pha.
Cc m apatit Khibin thng nm trng phn nc ca phc h
ijolit cutit v phn b i tip xc gia ijolit autit vi risorit hoc
vi xienit nefelin ht trung binh.
Cc thn qung apatit nefelin c dng thu knh ln cm v ong bc
vi gc 25-30. Qung apatit nefelin c cu to m, di va mng
li 0 cnh treo giu loi qung c cu to m v cu to di, cn
cnh nm qung c cu ta khi c v cu to di.

7
Qung apatit nefelin cu to m uc c trung bi apatit ht nh c
khm cc th tinh th egirin, nefelin, xfen, hm lng apatit trong
qung giau ln n 60-70%; (ng vi P2O5:23-27%).
Qung apatit dng di -thu knh dt bao gm cc di apatit mng xen
k vi autit, ijolit, xfen t 25% n 30%.
Trong vng m ngui ta thy ph bin hin tng xen k khp u
gia cc lp apatit- nefelin vi cc lp autit. B dy ca nhng xen k
nh vy vo khong 20-70cm.
Tr lng qung apatit nefelin thm d rt khng l mc khai thc
qung trong nm 1964 t 14,4 triu tn , nm 1970 c mc khai thac
t 32 triu tn. a s cc nh bc hc a cht Lien X cho rng m
qung apatit nefelin Khibin c ngun gc v s phn b khng gian
lin quan cht ch vi phc h xm nhp kim. S tch ng ca dung
th izonit- autit uc lam giau bi aupatit la kt qu ca cui cng ca
qu trnh mcma kim
Trn hnh 25 c cc ch s (1-11) ch th t v tr cc thn qung trn
s a cht m apatit Khibin.

Hnh 25: M Khibin( Lin X)

8
 b) M Cam ng
Cc loi hnh qung ha:
S phn b cc m, t khong v im qung apatit, phosphorit, fluorit,
pyrit, than bn, serpentin Vit Nam -c th hin hnh 41.
Vit Nam duy nht c m apatit ngun gc trm tch - bin cht Lao
Cai. M phn b dc b phi sng Hng, t bin gii Vit - Trung pha ty
bc thuc tnh Lao Cai n vng Lng Lch tnh Yn Bi pha ng nam.
Ton b b trm tch cha apatit Lao Cai -c chia thnh ba phn vng: Lng
P - Bt Xt, Ngi Bo - Bt Xt (hnh 42) v Ngi Bo - Bo H (ap - 37). Phn
vng Lng P - Bt Xt -c tm kim t l 1:25.000. Phn vng Ngi Bo -
Bo H -c iu tra t m t nm 1958. Ring hai khu t khong Ph
Nhun, Tam nh v Lng Phng -c thm d s b t nm 1979.

9
10
 Phn vng Ngi Bo - Bt Xt (ap-27) thuc huyn Cam -ng, tnh Lao
Cai l vng trung tm (th-ng -c gi l m apatit Lao Cai), -c tp
trung thm d t m, thm d khai thc v khai thc qung loi I v III.
B trm tch Cambri h cha phosphat bin cht thnh apatit vng Lao
Cai c h tng Cam -ng (1c), theo ph-ng TB-N ko di trn 100km,
vi nhiu np un o cm dc 50-300 v B [48], to thnh ra cnh ng
bc ca phc np li Fan Si Pan. Chiu rng di qung trung bnh 1km, pha
trung tm (M Cc, Lng Cc, Cam -ng - ap27, hnh 42) rng ti 3km, to
nn nhng np un vi nhiu t gy chm nghch, tr-t dc cng nh- cc ai
mch xm nhp lamprophyr lm chuyn dch v phn cch cc lp qung.
a hnh ca b qung gm nhng i thp v thoi cng nhng sui
ngang h-ng v sng Hng. Lot trm tch cha apatit ph khng chnh hp
trn olomit bin cht ca h tng Sa Pa (PR 3 - 1sp).
Mt ct ca h tng Cam -ng gm cui kt, si kt, phin thch
anh- sericit xen k ct kt vi dng quarzit cha phosphat, phin cha
mangan, phin carbonat chiu dy trung bnh 600m, i ni n 800m.
Da vo cc kt qu thm d, b trm tch apatit -c chia 6 tp, cn gi l
Cc San v -c k hiu t d-i ln KS1-2, KS3, KS4, KS5, KS6, KS7. Tp cha
qung chnh l KS5 c b dy trung bnh 5-6m.
Trm tch cha apatit phn b kh lin tc theo ph-ng ca b trm tch,
phn lp xin v ph bin cc thnh phn vn thch anh, felsspat v vt cht
than, chng t chng -c thnh to trong iu kin bin nng gn b v c
a hnh b mt t phn ct. Cng vi apatit l olomit ni ln iu kin kh
hu m p v kh ro trong qu trnh trm tch apatit.
Da vo cc im trn, loi m ny -c xp vo kiu trm tch
phosphorit-olomit- lc nguyn (phosphorit-carbonat-lc nguyn-silic).

11
12
 Xt v iu kin trm tch, cu to cc tp trong h tng cha apatit v
din phn b ca chng, c th xem b apatit Lao Cai l mt phn ca b
phosphorit ln Ty Nam Trung Hoa v b t gy Sng Hng chia ct lm
dch chuyn v pha ng nam. [72].
Nhn chung di qung l mt n nghing, nh-ng cu to ca n cng
kh phc tp, un np o, un l-n v b t gy phn ct. t khong Lng
Cc, M Cc di trm tch cha apatit nm trong mt np lm ln gm nhng
np un n gin, cn m Cam -ng th b o ln, chia ct v un l-n
mnh (xem hnh 42). Phn pha bc Bt Xt-Lng P, cc va qung b chm
su, lp ph dy, iu kin khai thc kh khn hn so vi phn trung tm v
qung ch yu l loi nguyn sinh.
Qung apatit Lao Cai -c phn ra lm 4 loi, trong qung loi I v
III l qung phong ha (th sinh) -c lm giu t nhin nn qung mm v
xp hn qung nguyn sinh. Trong qung th sinh ngoi apatit cn c thch
anh, muscovit v mt s khong vt i phong ha nh- limonit, oxyt
mangan, hyro-alumophosphat, kt hch phosphat v nh hnh. i phong
ha dy chng 40-70m.
Qung loi II v IV l qung apatit carbonat nguyn sinh, nm d-i i
phong ha cn qua x l tuyn, lm giu [25]. Gia qung th sinh v nguyn
sinh c mt i bn phong ha cn kh giu thnh phn carbonat. Qung
nguyn sinh nm d-i mc n-c ngm trung bnh hng nm, song qua khai
thc thy rng ranh gii d-i ca i phong ha thay i rt phc tp, do
nguyn nhn kin to, cc mch lamprophyr xuyn ct gy nn.
Qung apatit Lao Cai -c chia ra 4 loi nh- sau [72]:
Qung loi I l phn phong ha ca tp KS5 nm trn mc n-c ngm
trung bnh, c xp cao song bng mt th-ng rt kh nhn bit. Ngoi
apatit, cn c mt t thch anh, muscovit, oxyt st v phosphat ngm n-c.
Hm l-ng trung bnh P2O5 = 34-36%, c th dng sn xut thng
superphosphat.

13
 Qung loi II l qung apatit carbonat ch-a phong ha ca tp cha
qung chnh KS5 v nm trc tip d-i qung loi I. Qung c rn, mu xm
pht xanh, cu to vi ht bin tinh kch th-c 0,02-0,08mm. Hm l-ng trung
bnh P2O5 = 23-24%. Qung loi III cng l qung trong i phong ha t-ng
t nh- loi I, song hm l-ng apatit ngho hn, nhiu thch anh v muscovit
hn nm trong tp KS4 v cn -c gi l qung thch anh - apaptit. Hm
l-ng trung bnh P2O5 = 15-17%.
Qung loi IV l phn qung ngho nm trong tp KS6 v KS7. Hm
l-ng trung bnh P2O5 = 11-12%, kh lm giu.
Mc iu tra kho st thm d cho tng loi qung cng rt khc
nhau. So vi qung loi I v III, th qung loi II -c iu tra a cht t hn
nhiu, ch phn vng Ngi Bo - Bt Xt -c thm d t m cc khu m
Lng Cc v Lng Cng, cn li ch mi -c nh gi s b su cch
mt t 100m v vi l khoan su 250m. nh gi ti nguyn chung c ba loi
qung ny n 2,5 t tn, trong tr l-ng t trn 900 triu tn [143]. Tuy
nhin qung loi I -c khai thc nhiu, cn cc loi qung khc ch-a c
bin php s dng hu hiu.
Qung loi IV hin -c xem l qu ngho ch-a s dng -c. Nm
1991 qung loi II v IV -c Lin on a cht Ty Bc d bo ti
nguyn n su 900m l hn 4 t tn.

14
 MT S HNH NH V KHONG VT APATIT

Thumb_a779[1].jpg Carbonate-fluorapatite.jpg

15
thumb_a1769[1].jpg
Robertsite[1].jpg

thumb_k333[1].jpg vanadini[1].gif

16
Fluorapatite[1].jpg

17
 KT LUN
n y ti xin php c kt thc bi vit y. Bi
vit c th khng di v khng cha ng y tt c cc
thng tin xong ti hy vng n s cung cp tng i y v
chi tit v khong vt apatit, nhng thng tin,kin thc xung
quanh loi khong vt ny. Rt mong mhn c s thng
cm v kin ng gp nhm gip bi vit phong ph v hon
chnh hn.
Ti xin chn thnh cm n!

The End
H Ni 11/2006

18
Hai Phongs boy

19