YKSEK ALAIMLI ELKLERN KAYNAI

Krom ile nikel, asitlerin balcalarna kar korozyon mukavemetine sahiptirler.

elikte bunlardan birinden yada ikisinden yeterince bulunmas halinde
"Paslanmaz" ad verilmi elik tr elde edilir. Paslanmaz elikler alam ieriine
gre gruba ayrlr;
Korozyona dayankl kromlu elikler
Isya dayankl kromlu elikler
Krom - nikel elikleri

A ) Korozyona dayankl kromlu elikler

% 13'n stnde krom ierii ile elik korozyona dayankl olur; Burada %13
zerinde bir oran korozyona dayankllkta bir artma getirmez, yani %13 snr
tekil etmektedir. Ancak herhangi bir nedenle bir krom kaybnn sz konusu olduu
durumlarda, %18 kromlu bir elik seimi yaplr.
Mekanik mukavemet deeri, karbon oran ile etkilenir.
Ferritik krom elikleri
Ferritik krom elikleri azami % 0,1 C ierirler. Mukavemet deerleri akma snr
iin 250 300 N/mm2, kopma mukavemeti iin 450 - 650 N/mm2, uzama iin de % 20
derecesindedir.
Genel olarak bu elikler, kaynak kabiliyeti olan elikler olarak
snflandrlmlardr. Is etkisiyle ferritik doku kaba tane oluturmaya (> 900C)
meyleder. Kaynak dikiinin yanndaki sdan etkilenmi blge (IEB) de, daima bu
tane bymesinden dolay tenasite ve uzama kabiliyetini kaybetmi bir blge
olumaktadr.
Karbon, kromla tane snrlarnda krom karbr oluturur. ok sert bir kim*yasal
bileik olarak bu karbr, kaynakl birlemenin gevreklemesine yol aar.
Ferritik krom eliklerinin kayna iin kaideler

Is ynetimi:
n stma 250 300 C
Kaynak tabakalar aras scaklk 200 C
Az s girii ile kaynak edilecek (kk elektrot ap, izgi dikii)

lve kaynak metali:

Esas olarak bir bazik elektrot kullanlr. En iyisi bir austenitik krom nikel
elektrotudur. Kaynak malzemesinin tenasitesi (mekanik zelliklerinin tm),
kaynak gerilmelerinin byk blmn karlayp atlama tehlikesini azaltr.
Ana metalle ayn mukavemet deerine yada rengine sahip bir diki istendiinde
trden bir elektrotla kaynak yaplmaldr.
Isl ilem:
Maalesef hibir sl ilem tane bymesini geri dndremez.
700 800 C 'ta bir gerilim giderme tavlamas krom karbrnn zararl etkisini
azaltp kaynak gerilmelerinin byk blmn yok eder.
Ferritik krom eliinin soukta ekillendirilememesi dikkate alnarak kaynaktan
sonra dzeltmek iin yaklak 300 C 'a stmak gerekir.

Martensitik krom elikleri

%0,1 ile 0,2 arasnda karbonlu korozyona dayankl krom elikleri slah edilebilir ve
doku olarak martensitiktirler.
Islh edilmi halde mukavemet deerleri ferritik eliklerinkinden ok daha yksek
olup 550 N/mm2'lik akma snr ve 900 N/mm2'ye kadar ekme mukavemetine
sahiptirler.
Bu eliklerde tane bymesi olmaz; burada sorun, martensit oluumu so*nucu
sertliin artmasdr.
Martensitik krom elikleri iin kaynak kaideleri
Is ynetimi:
n stma 300 - 350C
Kaynak tabakalar aras scaklk 300C
Bu nedenle burada fazla syla kaynak edilecektir. Bu amala da kaynak srasnda
para srekli olarak stlr.

Isl ilem:
Doruca kaynak scaklnda, soutulmadan, para 700 800 C 'ta tutulacaktr.
lve kaynak metali:
Burada da normal olarak bir bazik austenitik elektrot kullanlr.
Mukavemet asndan e bir kaynak malzemesi istendiinde s girii, gevrekleme
tehlikesine kar, artrlr.
% 0,2'denfazla karbonlu korozyona dayankl krom elii kaynaa uygun deildir.

B) Isya dayankl krom elikleri

Isya dayankl krom eliklerinin korozyona dayankl eliklerden balca fark, ate
ve yanma gazlar karsndaki kararllklardr.
Atee mukavemet, elikteki Silisyum ve Alminyum oranlarnn ykseltilmesiyle
salanr. Yanma gazlar karsnda elii kararl hale getirmek iin de krom ierii
% 30'a kadar karlr (rnein X10CrA118; X10CrSi29).
Isya dayankl krom elikleri iin kaynak kaideleri
Dokunun trne gre yukarda sz edilen teknikler uygulanr (Ferritik ise n
stma, az s girii. Martensitik ise ok s girii). Ayn ey kaynak sonras sl ilem
iin de geerlidir.

Kaynak ilve metali

Nikel, yanma gazlarna kar mukavemeti ok azalttndan snek 18/8 aus*tenitik
elektrotla kaynak edilemez. En azndan kapak tabakas ana metalle e bir elektrotla
ekilmelidir. Inox 25/4, bu tr eliklerde ok kullanlan bir tiptir. Nikel ierii belirli
bir saknca dourmayacak lde, yeterince dk olup malzemenin mekanik
zelliklerini nemli lde artrr.
C) Austenitik krom - nikel elikleri
Austenitik krom-nikel eliklerinin balca zellikleri aadaki gibidir:
Alam elementleri %15-30 Cr, %5-25 Ni ve istenilen zel niteliklere gre Mo, Mn,
Si, Cu, N, Nb, Ti, V gibi elementlerden oluur.
Isl ilemle herhangi bir mekanik mukavemet art elde edilemez; bu*nunla birlikte
malzeme souk ekil vermeye kar koyar.
entik darbe mukavemeti alak scaklklarda dmez.
Alamsz elie gre sl genleme %50 kadar daha fazla olur.
Yksek kopma uzamas (% 50), alak akma snr (200 N/mm2).
Zayf sl iletkenlik (alamsz eliklerinkinin % 30'u).
st yzeydeki oksit kabuu sayesinde korozyona mukavemet.
Is girdisiyle ilikili olarak krom - nikel austenitik eliklerinin kaynanda sorun
ortaya kar:

Scak atlama eilimi

Tam austenitik malzemeler 1250 C 'nin stnde scaklkta scak atlama eilimi
gsterirler. Bu olumsuz eilim, alam elementlerinin austenit iinde iyi
eriyememesine baldr. (rnein C = %0,02 iin). Malzemenin byk sl genleme
katsays, soumada kaynak ss zerinde etki edebilir. Scak atlak olumas,
austenitik temel doku iinde bir %4 ile 12'lik ferrit oranyla nlenebilir.
Ar korozyon zorlamalarnda bu ferrit blm zararl etki yapar. Bu nedenle baz
standartlara gre (rnein Basler norm 2) saclar her iki yzden en az 3 mm
derinlikte ferritsiz elektrotla kaynak edilmelidir (yani yzey kapak tabakalar en az
3 mm derinlikte ferritten arnm olmaldr).
Sigma gevreklemesi
500 ile 900 C scaklk alan iinde, kromla demir bir sert ve gevrek kim*yasal
bileik meydana getirirler. Bu nedenle bu scaklk alanndan kaynak ve her ne
ekilde olursa olsun sl ilem srasnda kanlmaldr.
Sigma gevreklemesi tehlikesi, kaynak malzemesinde ferrit oranyla ar*tar. Scak
atlak konusunda nerilen %4 ile 12'lik ferrit oran almamaldr.
Krom karbr olumas
Yine ferritik krom elikleri konusunda sylendii gibi krom, karbonla birleme
eilimindedir; bu eilim gerekten burada 500 ile 850 C alan iinde belirir.
Ferritik eliklerde ana sorun mekanik zellik kaybdr. Austenitik elikler de,
karbr olumasyla gevrekleir ama burada korozyona mukavemet azalmas
arlkta olmaktadr. Krom karbr oluabilmek iin bireysel taneler krom verir,
tane iinde bu krom eksilmesi sonucu da bilinen kristaller aras korozyon meydana
gelir.
Sorunlarn zm
Kaynak metalinde % 4 ile 12 ferrit veren bir elektrot seilerek, i paras yapsnn
hi ferrite izin vermemesi halinde e bir kaynak malzemesiyle kaynak edilmelidir.
Aadaki nlemler alnmaldr:
bazik elektrot
izgi (yani salntsz) diki teknii
alak tabakalar aras scaklk
yksek soutma hz
Doru kaynak malzemesi seimi. Sigma gevreklemesi bir yandan kay*nak
metalinde ok fazla ferrit ieriinden, br yandan da 500 ile 900C scaklk
alannda ok uzun sre kalmaktan meydana gelir, l. sorunda olduu gibi az s
giriiyle kaynak edilmeli, ve bazik elektrot kullanlmamaldr.
Sigma gevreklemesi yaklak 1000C'ta tavlayp su vermekle yok edi*lebilir (eritme
tav).
Zararl krom karbrnn etkisi de eritme tavlamasyla giderilebilir.
Krom karbr olumasn nlemek zere iki olanak vardr: Mmkn olduu kadar
dk karbonlu elik (ELC) kullanmak. Ge*nellikle bu deer %0,03 C veya daha
azdr. Daha nce de sylendii gibi austenitik doku %0,02'ye kadar karbon kabul
edebilir, bunun belki onda biri tane snrnda krom karbr oluturmak iin kalr.
Bu miktar, greceli olarak ksa srede kaynak birlemesini belirli ekilde
zayflatmaya yeterli deildir. Artk her yerde stabilizasyon teknii kullanlmaktadr.
elik yeterli oranda niobium, titanyum veya vanad*yumla alamlandrlr, bylece
de karbon bu metallere balanr. Bu elementler kromdan fazla karbr oluturma
niteliindedirler (niobium karbr). Doal olarak malzemede bir miktar
gevrekleme yine de kalrsa da bazen bu, mekanik mukavemet art asndan arzu
edilir; buna karlk korozyona mukavemette bir deiiklik olmaz. Bir sakncas, bu
stabilizatr katkl kaynak dikilerinin yksek derecede parlatlamamasdr.

% 4 ile 12 ferritli Cr - Nr elikleri iin kaynak kaideleri

n hazrlk:
Kaynak azlar yadan temizlenmelidir.
paras topraklama kablosu kaynak yerinin yaknnda olmaldr.
Paslanmaz elikten takmlar (krom eliinden kaynak fras, keskisi ve sair el
aletleri) hazr tutularak, talama makinasna hi kullanlmam ta balanmaldr.
Aralkl puntalama halinde, puntalar alamsz eliklerdekinden daha byk olur.
Elektroda ksa salnt verilir.
Byk distorsiyon dolays ile iyi tespit yaplr.
Gereinde iyi s dalmasn salamak zere bakr kitlesi kullanlr.
Is ynetimi:
25 mm malzeme kalnlna kadar normal olarak n stmaya gerek yoktur. Az s
giriiyle kaynak (alak akm iddeti, daha yksek kaynak hz, kk elektrot ap)
edilir.
Tabakalar aras scaklk mmkn olduu kadar dk tutulur.
Kaynak sonras ilemler:
Kaynaktan sonra bir sl ilem genellikle uygulanmamaktadr. zel durum*larda
bir eritme tavlamas gerekli olabilir.
Cr - Ni eliini korozyondan koruyan ince oksit tabakas, kaynaktan sonra yeniden
oluturulmaldr (fralama, gereinde talama, polisaj, dekapaj, ntralizasyon).
Belli bileikte bir yksek alaml eliin kaynak malzemesi dokusunun tr ve
dolays ile kaynak kabiliyeti SCHAEFFLER DYAGRAMI araclyla
sapta*nabilir.
YKSEK ALAIMLI ELKLERLE ALAIMSIZ
YA DA ALAK ALAIMLI ELKLERN KAYNAI
Kimya tesisleri ve kazan imalinde olduu gibi tekniin birok alannda deiik
trden eliklerin birbirlerine kaynak edilmelerine sk rastlanr. rnein alamsz
elikten destek yada ayaklar Cr - Ni eliinden kaplara kaynak edilir. Keza
had*delemeyle plaka saclar birletirilir ve kaynakla deiik bir tabaka oluturulur.
Btn bu durumlarda deiik ana metaller saf kaynak ilve malzemesiyle kaynak
banyosu iinde karr ve bunlarn hepsinden tamamen farkl bir alam ortaya
kar. Mekanik zellikleri yksek, atlamaya hassas olmayan austenistik kaynak
malzemesi, alamsz ana metalle kartnda bir gevrek atlamaya eilimli,
martensitik kaynak dikii dokusu ortaya kar.
Her eyden nce burada SCHAEFFLER DYAGRAMI kullanlr. Her ana metal
ifti ve karma derecesine gre tehlikesiz bir kaynaa imkan veren bir elektrot
seilir. Bu hususta elektrot imalatlar da yardmc olurlar.