BCD Elektro - Prirucnik Za Zavarivanje PDF

BCD Elektro d.o.o.
Doboj
Ovlateni zastupnik za BiH firme varstroj, Lendava, SLOVENIJA.
Mr Milan Miloti
PRIRUNIK
za zavarivae
2. Dopunjeno izdanje
Gasno zavarivanje
REL
MIG/MAG
WIG (TIG)
Autogeno i plazma rezanje
Mr Milan Miloti, dipl.in.
PRIRUNIK ZA ZAVARIVAE
2. Dopunjeno izdanje
Gasno zavarivanje
REL
MIG/MAG
WIG (TIG)
Autogeno i plazma rezanje
Doboj, 2008. godine

Recenzenti: Prof. dr Aleksa Blagojevi,
Prof. dr Perica Gojkovi.
Lektor: Milenko ukanovi, profesor.
Naslovna strana: Jauevac Goran, dipl. in.
Izdava: SAOBRAAJNI FAKULTET DOBOJ
Tira: 800 primjeraka
CIP

,
621 . 791 . 5 ( 035 )

621 . 791 . 94 ( 035 )
,
Prirunik za zavarivae / Milan Miloti . 2.
dopunjeno izd. Doboj : Saobraajni fakultet,
2008 . 107 str . ; ilustr . ; 30 cm
Tira 800 . Bibliografija : str . 117 . Sadraj sa

nasl . str . ; Gasno zavarivanje ; REL ; MIG/ MAG ;
WIG (TIG) ; Autogeno i plazma rezanje .
ISBN 978-99955-36-06-0
COBISS . BH-ID 769816

Predgovor
Prirunik za zavarivae napisan je sa ciljem da pomogne zavarivaima u shvatanju

principa rada pojedinih postupaka zavarivanja i termikog rezanja, te da im da osnovna
znanja vezana za tehniku primjene najee korienih postupaka. Prirunik je namijenjen
polaznicima kole za zavarivanje OSIPROMEX, ije je sjedite u optini Usora, a
mogu ga koristiti svi koji ele da se upoznaju sa postupcima zavarivanja: REL, MIG/MAG,
WIG, gasno zavarivanje ili sa postupcima termikog rezanja.
Za navedene postupke dati su principi rada, parametri reima i tehnika izvoenja
postupka, to u cjelini daje potpunu sliku o svakom od navedenih postupaka, a za itaoca
predstavlja saznanja koja su neophodna za dobijanje atributa dobrog zavarivaa. Dobar
zavariva, pored vjetine koju stie praktinim radom, treba da posjeduje teorijska znanja
koja, uz poznavanja postupka, podrazumjevaju osnovna znanja o materijalima (osnovnim i
dodatnim), mogunostima zavarivanja ili termikog rezanja najee koritenih materijala,
te znanja vezana za bezbjednu primjenu datih postupaka.
S obzirom na to da se vie od 70% svjetske proizvodnje elika prerauje zavarivanjem i
da proizvodnja elika u svijetu svakodnevno raste, moemo zakljuiti da e potrebe svjetske
industrije za zavarivaima takoe rasti, to moe da poslui mladima kao opredjeljujui
faktor pri izboru zanimanja.
Napori koji se ine u koli zavarivanja OSIPROMEX usmjereni su na stvaranje
zavarivakog kadra koji nakon odkolovavanja najee nalazi zaposlenje u istoimenoj
firmi, koja je jedan od najveih kooperanata brodogradilita Uljanik iz Pule, 3. maj iz
Rijeke i sl. Imena navedenih brodogradilita ne dozvoljavaju povrnost u bilo kom radu, a
naroito ne povrnost u zavarivakim poslovima. Stoga nam je cilj da odkolujemo
zavarivae koji e, nakon obuke po evropskim standardima, biti spremni da preuzmu radne
obaveze u najzahtjevnijim zavarivakim zahvatima. Nadam se da e ovaj prirunik u nekoj
mjeri pomoi da i u budue ostvarujemo svoj cilj, a to je da vas osposobimo za dobrog
zavarivaa.
Ps. BUDITE MAJSTORI SVOGA ZANATA !
Doboj, 2006. godine.
Predgovor drugom dopunjenom izdanju
Dopuna prvog izdanja rezultat je saradnje sa firmom BCD ElektroDoboj, koja je

zastupnik slovenakog Varstroja ije aparate za zavarivanje i rezanje najee nalazimo u
upotrebi na ovim prostorima. Velika zastupljenost Varstroja na ovim prostorima rezultat
je relativno niske cijene uz visok kvalitet, s tim da mogunosti koje pruaju Varstrojevi
aparati ne zaostaju za mogunostima drugih svjetskih poznatih proizvoaa. Tu je i
tradicionalna poslovnost slovenakog proizvoaa, koji je BiH pokrio kvalitetnom mreom
servisa.
Posljednjih godina u metalopreradi se biljei trend poveanja upotrebe plazma rezaa a
na raun smanjenja tradicionalnog gasnog (autogenog) rezanja. Nedostatak literature koja
obrauje principe i problematiku plazma rezanja pokuaemo ublaiti ovim prirunikom,
odnosno dopunom koja ga razlikuje od prvog izdanja.
Doboj, 2008. godine. Autor.

SADRAJ: Strana
Predgovor ........................................................................................... 9
1. OSNOVNI POJMOVI U ZAVARIVANJU ..................................................... 11
1.1 Oznaavanje i predstavljanje zavarenih spojeva na crteu ............................... 14
2. POSTUPCI ZAVARIVANJA .......................................................................... 19
2.1 GASNO ZAVARIVANJE (311) ...................................................................... 19
2.1.1 Aparatura za zavarivanje .................................................................................. 19
2.1.2 Primjena postupka ............................................................................................ 22
2.1.3 Dodatni materijali i topitelji ............................................................................. 24
2.1.4 Tehnologija gasnog zavarivanja ....................................................................... 25
2.1.5 Izbor parametara zavarivanja ............................................................................. 27
2.1.6 Podeavanje plamena acetilena ......................................................................... 28
2.1.7 Podeavanje plamena za rezanje MAPP gasom ............................................... 30
2.2 SPECIJALNI GASNO-PLAMENI POSTUPCI ............................................... 33
2.3 E (REL) POSTUPAK- RUNO ELEKTROLUNO
ZAVARIVANJE OBLOENOM ELEKTRODOM (111) ................................ 35
2.3.1 Primjena postupka ............................................................................................ 35
2.3.2 Obloene elektrode za E postupak .................................................................... 36
2.3.2.1 Oznaavanje elektroda ....................................................................................... 37
2.3.2.2 uvanje i skladitenje elektroda ....................................................................... 43
2.3.3 Izvoenje spoja ................................................................................................. 43
2.3.4 Vrste i izvori struje, ureaji i oprema za E postupak ........................................ 45
2.3.5 Tehnologija zavarivanja ................................................................................... 48
2.3.5.1 Tehnika zavarivanja ........................................................................................... 51
2.4. MAG/MIG POSTUPAK- ELEKTROLUNO ZAVARIVANJE
TOPLJIVOM ELEKTRODNOM ICOM U ZATITI GASA ....................... 53
2.4.1 Prenos dodatnog materijala ............................................................................... 54
2.4.2 Zatitni gasovi ................................................................................................... 57
2.4.3 ica za zavarivanje ........................................................................................... 59
2.4.4 Izvori struje i ureaji za zavarivanje ..................................................................59
2.4.5 Tehnologija zavarivanja ....................................................................................63
2.4.6 Tehnika zavarivanja ..........................................................................................66
2.5 TIG POSTUPAK- ELEKTROLUNO ZAVARIVANJE
NETOPLJIVOM ELEKTRODOM U ZATITI INERTNOG GASA ...................71
2.5.1 Vrste izvora struje .............................................................................................72
2.5.2 Netopljive elektrode ..........................................................................................74
2.5.3 Dodatni materijal- ica za zavarivanje ..............................................................76
2.5.4 Zatitni gasovi i mlaznice ..................................................................................76
2.5.5 Ureaj za zavarivanje ........................................................................................78
2.5.6 Tehnologija zavarivanja ....................................................................................79
2.5.7 Tehnika zavarivanja ...........................................................................................81
2.5.8 Zatita korijenog prolaza ...................................................................................83
2.5.9 Modifikovane varijante TIG zavarivanja ..........................................................85
2.5.10 Podeavanje aparata za TIG postupak ...............................................................87
2.6 ZAVARIVANJE PLAZMOM ...........................................................................90
2.6.1 Tehnika zavarivanja plazmom ............................................................................92
3. TERMIKO REZANJE (PRIPREMA IVICA LIJEBA) ................................93
3.1 Gasno rezanje ....................................................................................................93
3.1.1 Ureaj za gasno rezanje .....................................................................................94
3.1.2 Tehnologija gasnog rezanja ...............................................................................97
3.1.3 Rezanje pojedinih materijala .............................................................................98
3.1.4 Rezanje metalnim prahom ...............................................................................100
3.1.5 Rezanje pomou topitelja ................................................................................101
3.1.6 Specijalne tehnike gasnog rezanja ...................................................................101
3.1.7 Greke pri gasnom rezanju ..............................................................................103
3.2 ELEKTROLUNO REZANJE .......................................................................104
3.3 REZANJE PLAZMOM ...................................................................................105
3.3.1 Primjena postupka ............................................................................................106
3.3.2 Izvori struje za rezanje plazmom ......................................................................107
3.3.3 Modifikacije postupka rezanja plazmom ......................................................... 107
3.3.4 Gasovi za obrazovanje plazme ........................................................................ 109
3.3.5 Smjer rezanja .................................................................................................. 109
3.3.6 Kvalitet reza ..................................................................................................... 110
3.3.7 Plazma rezaice ............................................................................................... 111
3.4 REZANJE LASEROM ................................................................................... 116
Literatura ....................................................................................................... 117
SAOBRAAJNI FAKULTET DOBOJ i BCD-Elektro d.o.o. DOBOJ .
1. OSNOVNI POJMOVI U ZAVARIVANJU
Zavarivanje je proces izrade nerazdvojivog spoja uspostavljanjem meuatomskih veza

izmeu dijelova koji se zavaruju, pri kome se pojedinano ili kombinovano koristi toplotna i
mehanika energija, a po potrebi i dodatni materijal. Postupci zavarivanja, koji se najee
koriste u praksi, zasnovani su na lokalnom zagrijevanju materijala iznad temperature
topljenja, kada zavareni spoj nastaje ovravanjem (npr. elektroluno zavarivanje), ili na
lokalnom zagrijevanju materijala do temperature topljenja, kada zavareni spoj nastaje uz
dodatno djelovanje pritiska (npr. elektrootporno zavarivanje). Zavarivanjem je mogue
spajanje metala sa metalom, nemetala sa nemetalom i metala sa nemetalom, ali se u
praktinom smislu podrazumijeva spajanje metala sa metalom.
Pod zavarenim spojem se podrazumijeva konstruktivna cjelina, sl. 1, koju ine os-
novni metal (1) i metal ava, ili skraeno av, kod koga se razlikuju lice ava (2), nalije
ava (3), korijen ava (4) i ivica ava (8), sl. 1.a. Kod postupaka zavarivanja topljenjem av
nastaje ovravanjem istopljenog osnovnog i dodatnog metala ili samo osnovnog metala.
Dio osnovnog metala, koji se topi u procesu zavarivanja i ulazi u sastav metala ava, zove se
uvar (5), ija je granica obiljeena sa (6), sl. 1.a, a dubina sa (9), sl. 1.b. Zona uticaja
toplote (ZUT), oznaena sa (7) na sl. 1.a, je onaj dio osnovnog metala, koji je pod uticajem
zagrijavanja i hlaenja pretrpio izvjesne strukturne promjene, ali ispod temperature
topljenja. Na sl. 1. prikazane su i osnovne dimenzije ava: irina (11), debljina (12) i nad-
vienje (10), i to za sluaj sueonog, sl. 1.b, i ugaonog spoja, sl. 1.c, kao i za navareni sloj,
sl. 1.d, kod koga je bitna i njegova debljina (13).
a) b) c) d)
Slika 1. Osnovni elementi zavarenog spoja
Prije zavarivanja potrebno je pripremiti ivice osnovnog metala, ime se dobija lijeb za
zavarivanje, iji su osnovni pojmovi definisani standardom, sl. 2. Najee korieni
ljebovi i izgledi odgovarajuih avova su dati u tab. 1.
-11-
Pripremljeni lijeb u procesu zavarivanja topljenjem moe da se ispuni u jednom ili u

vie prolaza, ili u vie slojeva, sl. 3, to prvenstveno zavisi od debljine osnovnog materijala.
Zavar predstavlja dio metala ava, nastao u jednom prolazu ili sloju, sl. 3.
1 - stranica lijeba
2 - korijen lijeba
3 - otri korjen lijeba
4 - tupi korjen lijeba
5 - razmak u korjenu lijeba
6 - zatupljenje korjena lijeba
7 - otvor lijeba
8 - irina otvora lijeba
9 - ugao otvora lijeba
10 - ugao zakoenja lijeba
Slika 2. Osnovni elementi lijeba
Tabela 1. Oblici najee korienih ljebova i odgovarajuih avova

naziv izgled lijeba izgled ava naziv izgled lijeba izgled ava
rubni U
I J
V X
HV K
Y duplo U
a) jednoprolazni b) vieprolazni c) vieslojni
Slika 3. Vrste avova
-12-
Prema obliku lica ava razlikuju se ravni, udubljeni i ispupeni avovi, sl. 4, a prema
kontinuitetu avovi se dele na neprekidne, sl. 5a i isprekidane, sl. 5b, koji mogu da budu
simetrini, sl. 5c, ili nesimetrini, sl. 5d.
a) ispupeni b) udubljeni c) ravni
Slika 4. Oblici lica ava
a) neprekidni b) isprekidani
c) simetrino d) nesimetrino
Slika 5. Podjela avova po kontinuitetu
Zavisno od meusobnog poloaja dijelova koji se zavaruju, osnovne vrste zavarenih

spojeva su sueoni, preklopni, ivini, T spoj, sl. 6, a u zavisnosti od poloaja, zavarivanje
moe da bude u horizontalnom, horizontalno-vertikalnom, vertikalnom i nadglavnom
poloaju, sl. 7. Poloaji zavarivanja koji nisu horizontalni, zovu se prinudni.
-13-
a) sueoni b) preklopni c) ivini d) T spoj
Slika 6. Osnovne vrste zavarenih spojeva
d) nadglavni
a) horizontalni b) horizontalno
vertikalni c) vertikalni
Slika 7. Poloaji zavarivanja
Pod tehnologijom zavarivanja podrazumjeva se skup operacija koje je potrebno iz-

vesti da bi se napravio zavareni spoj (izbor osnovnog i dodatnog materijala, priprema
osnovnog materijala, izbor postupka i parametara zavarivanja).
Pod tehnikom zavarivanja podrazumjevaju se naini izvoenja pojedinih operacija
(npr. tehnika zavarivanja unapred ili unazad).
1.1 Oznaavanje i predstavljanje zavarenih spojeva na crteu

Crte zavarene konstrukcije mora da sadri podatke potrebne za njenu izradu, kao to je
nain pripreme lijeba, geometrijske mere ava i tehnika zavarivanja. Da bi se ovi podaci
prikazali to jednostavnije definisani su nain predstavljanja i oznake zavarenih spojeva,
koje se sastoje od grafike i brojne oznake. Grafika oznaka definie pripremu lijeba i
oblika ava, tab. 2, oblik spoljne povrine, tab.3, vrste spojeva pri zavarivanju pritiskom,
tab. 4, dopunske radove na korjenom zavaru (lijebljenje se oznaava udvojenim simbolom
oblika spoljne povrine kod asimetrinih ljebova ili sa dvije vertikalne crtice u sredini
simetrinih ljebova) i kontinualnost ava pri zavarivanju topljenjem (neprekidni avovi se
oznaavaju horizontalnom crticom preko osnovnog simbola).
-14-
Tabela 2. Oznake najee korienih ljebova i nazivi odgovarajuih avova

red. br 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
oznaka
naziv ava rubni I V HV Y U J X K duplo U ugaoni navar
Tabela 3. Oznake oblika spoljne povrine ava

redni broj iz tab. 2
3 11 11
modifikovana oznaka
objanjenje oznaka obrade lica ava, ugaoni av sa ugaoni av sa

ako se obrada izvodi ispupenim licem udubljenim licem
Tabela 4. Oznake pri zavarivanju pritiskom

oznaka
naziv spoja sueoni sueoni takasti bradaviasti avni

zbijanjem varnienjem
Grafika oznaka za uproeno prikazivanje zavarenih spojeva se ispisuje u blizini ava,

na prelomljenoj pokaznoj liniji ili ispod nje, sl. 8. Tako npr. oznaka na sl. 8a definie V
av bez obrade lica, oznaka na sl. 8b neprekidni dvostrani ugaoni av sa ravnim tjemenom,
gde je a debljina ava (sl. 4), a oznaka na sl. 8c isprekidani dvostrani nesimetrini ugaoni
av sa ravnim tjemenom, gde je l duina pojedinih avova, e razmak izmeu dva ava, n
broj avova i a debljina ava.
Brojana oznaka sadri najbitnije podatke u zavisnosti od vrste spoja, oblika i kontinu-
alnosti ava, i po pravilu se sastoji od dva broja, odvojena crticom, prvi za kote presjeka
ava, a drugi za duinu ava. Primjeri oznaavanja neprekidnih spojeva su dati u tab. 6
(sueoni), gde su prikazani jednostrani "I" spoj, dvostrani "X" spojevi (simetrini i nesi-
metrini), jednostrani udubljeni i dvostrani simetrini ravni spoj, a od isprekidanih spojeva
su prikazani sueoni "I" i ugaoni "T" spoj. Kompletna oznaka zavarenog spoja jo sadri i
brojanu oznaku postupka zavarivanja, u skladu sa podacima iz tab. 5.
-15-
a) sueoni V
b) ugaoni ravni dvostrani
c) isprekidani nesimetrini ugaoni ravni
Slika 8. Primjeri uproenog prikazivanja zavarenih spojeva
Tabela 5. Klasifikacija postupaka zavarivanja

1 Elektroluno zavarivanje 4 Zavarivanje u vrstom stanju
111 obloenom elektrodom - E 41 ultrazvukom
114 punjenom icom 42 trenjem
12 pod prakom - EPP 43 kovako
13 topljivom elektrodnom icom u zatiti gasa 44 eksplozijom
131 zatita u inertnom gasu - MIG 45 difuzijom
135 zatita u aktivnom gasu - MAG 48 na hladno
14 netopljivom elektrodom u zatiti gasa 7 Drugi postupci zavarivanja
141 inertni gas - TIG 71 aluminotermitsko
15 plazmom 72 elektrino pod troskom - EPT
185 magnetno elektroluno rotirajuim lukom 74 indukciono
2 Elektrootporno zavarivanje 751 laserom
21 takasto 76 elektronskim snopom
22 avno 91 Tvrdo lemljenje
23 bradaviasto 913 u pei
24 sueono varnienjem 914 uronjavanjem u soli
25 sueono zbijanjem 916 indukciono
3 Gasno zavarivanje 94 Meko lemljenje
311 oksi-acetilenskim plamenom 97 Zavarivako lemljenje
-16-
Tabela 6.. Primeri oznaavanja neprekidnih spojeva

skica opis oznaka
jednostrani I spoj, debljine

3 mm, duine ava 100 mm 3-100
simetrini X spoj, debljine 15-100

15 mm, duine ava 100 mm
nesimetrini X spoj, debljine 17 mm

(jedan zavar 10 mm, drugi 7 mm), duine 10+7-100
ava 100 mm
udubljeni spoj, presjeka 4 mm, duine ava

100 mm
simetrini ravni T spoj, duine krakova 6

mm, duine ava 100 mm
sueoni I spoj, debljine 5 mm, 3

zavara duine 10 mm, korak 100 mm
ugaoni ravni T spoj, presjeka 4 mm,

4 zavara duine 10 mm, korak 50 mm
-17-
-18-
2. POSTUPCI ZAVARIVANJA
Danas se smatra da je 98 postupaka zavarivanja osvojeno i primijenjeno u praksi, uklju-
ujui lemljenje, kao to je definisano u standardu ISO 4063 (EN 24063). Postupci
zavarivanja mogu da se podijele na postupke topljenjem i postupke pritiskom, pri emu u
prvu grupu spadaju oni postupci kod kojih se proces spajanja odvija topljenjem i
ovravanjem na mjestu spoja, a u drugu grupu oni postupci kod kojih se proces spajanja
odvija bez topljenja. Osim toga, postupci zavarivanja se esto dijele prema izvoru energije:
elektrina (luk, otpor, snop), hemijska (plamen, eksploziv, termiti), mehanika (pritisak,
trenje, ultrazvuk) i ostale (npr. svetlost).
2.1 GASNO ZAVARIVANJE (311)

Gasno zavarivanje je postupak spajanja metala topljenjem i ovravanjem osnov-
nog i (po potrebi) dodatnog metala pomou plamena dobijenog sagorevanjem gorivog gasa.
Najee se koriste gorivi gasovi na bazi ugljovodonika: metan (CH4), metilacetilen-
propadijen (C3H4 - trgovaki naziv MAPP), acetilen (C2H2), propan (C3H8), propilen
(C3H6), butan (C4H10) i vodonik (H2). Koliina toplote osloboena sagorijevanjem, kao i
najvia temperatura plamena, zavise od vrste gorivog gasa. Podrazumjeva se da gorivi ga-
sovi sagorjevaju u struji kiseonika, ako nije naglaeno drugaije (npr. sagorijevanje u
vazduhu). Da bi se ostvarilo sagorijevanje u struji kiseonika, gorivi gas i kiseonik se iz
specijalnih posuda pod pritiskom - boca (ili na drugi nain) dovode u gorionik, odakle izlaze
pomeani u odgovarajuoj srazmjeri. Na taj nain je omogueno sagorijevanje gorivog gasa
na vrhu plamenika, koji zajedno sa gorionikom, bocama za skladitenje i crijevima za dovod
gasova, kao i pomonim i dodatnim ureajima (npr. redukcionim ventilima), ini opremu za
gasno zavarivanje.
Tabela 7. Max. temperatura plamena najee korienih gasova

acetilen propan butan metan propilen MAPP vodonik
tmax (C) 3087 2526 2300 2538 2865 2927 2655
2.1.1 Aparatura za zavarivanje

Aparaturu za gasno zavarivanje ine boce za kiseonik i acetilen, redukcioni ventili, do-
vodna crijeva, gorionik sa promjenljivom mlaznicom i pomoni alat. Boce za tehnike
gasove spadaju u posude pod pritiskom i podleu odgovarajuem standardu. Boce za
kiseonik su zapremine 40 l, u koje je mogue uskladititi 6 Nm3 (6 normalnih metara
kubnih) na pritisku od 150 bara i temperaturi 20C. Ako se pretpostavi da se kiseonik u
ovim uslovima ponaa kao idealni gas, mogue je na osnovu pritiska u boci izraunati
koliinu preostalog gasa u boci (npr. ako je pritisak u boci 120 bara, koliina preostalog
kiseonika je 120x40=4800 l). Kiseonika boca je obojena plavo ili ima plavu traka na 2/3
visine.
Boca za acetilen je obojena bijelo, ili ima bijelu traku na 2/3 visine. Acetilen u boci se
rastvara u acetonu, jer je sam acetilen kao nezasieni ugljovodonik vrlo eksplozivan na po-
-19-
vienom pritisku. Osim toga, boca se prethodno puni poroznom masom (najee drveni u-
mur ili meavina uglja i infuzorijske zemlje) u koju se uliva aceton, a zatim rastvara
acetilen. Tako dobijena smea moe da se podvrgne pritisku od 15 bara
Bocama za acetilen i kiseonik smije da rukuje samo struno osposobljeno lice, tj.
lice koje posjeduje uvjerenje za rukovanje bocama. Greke pri rukovanju bocama sa tehni-
kim gasovima pod pritiskom su najee uzrok nesree sa veoma tekim posljedicama.
Stoga treba potovati sledee preporuke:
0 Redovno treba kontrolisati da li iz boce istie gas premazivanjem sapunicom, a ne
vatrom.
0 Ako ventil boce poputa i posle pritezanja, takvu bocu treba odstraniti iz upotrebe i
skloniti je od vatre, elektromotora i drugih izvora toplote i varnienja.
0 Svaku popravku ventila, otklanjanje bilo kog kvara i remont prepustiti ovlaenim
licima. Prilikom rada sa bocama, one moraju da budu u vertikalnom poloaju ili pod
nagibom od 45, ime se spreava isticanje acetona.
0 Zaostali pritisak u boci u zavisnosti od okolne temperature treba da bude 0,5 bara
(t<0C), 1 bar (0<t<5C), 2 bara (15<t<25C) ili 3 bara (25<t<35C), da ne bi gubici
acetona iz boce prekomerno porasli.(na navedenim pritiscima boca se smatra prazna).
0 Ventil na boci acetilena smije da se otvara samo pomou specijalnog kljua.
0 Ako su boce bile na temperaturi ispod 10C, moraju da se unesu dva sata prije upotrebe u
prostoriju gde je normalna temperatura.
0 Boce ne smiju da se pregriju, jer se pritisak znaajno poveava.
0 Ventile kod boca treba otvarati polako da bi se izbjegli udarci gasova pod pritiskom u
prikljune ureaje.
0 Treba obratiti naroitu panju da se bocom za kiseonik ne rukuje masnim rukama,
rukavicama ili alatom (u prisustvu kiseonika mast se zapaljuje).
Kako je radni pritisak znatno nii od pritiska u boci, boce je neophodno snabdjeti re-
dukcionim ventilima za kiseonik i za acetilen, sl. 9. Oba redukciona ventila imaju po dva
manometra, jedan za pritisak u boci, drugi za radni pritisak. Princip rada redukcionih ventila
je isti, a jedina konstruktivna razlika je u nainu vezivanja za bocu - kod kiseonika
vezivanje je preko navrtke, a kod acetilena preko uzengije - to iskljuuje mogunost pog-
renog vezivanja. Osim toga, razlika je i u opsegu mjerenja - kod kiseonika manometri su
do 300 bara (pritisak u boci), odnosno 16 bara (radni pritisak), a kod acetilena do 40 bara,
odnosno 2,5 bara radni pritisak.
Posebnu panju treba obratiti na rukovanje redukcionim ventilom za kiseonik. Kako
dodir kiseonika sa mau, uljem ili nekom slinom materijom moe da izazove eksplozivno
paljenje, zabranjeno je rukovanje redukcionim ventilom za kiseonik masnim ili prljavim
rukavicama. Osim toga za ovaj ventil je karakteristina pojava zaleivanja usljed razlike
pritisaka na ulasku i izlasku i odgovarajueg pada temperature. Da bi se ovo sprijeilo treba
koristiti to istiji kiseonik, ugraditi grija prije ventila ili koristiti ventil sa dvostepenom
redukcijom pritiska.
-20-
a) za kiseonik b) za acetilen
Slika 9. Redukcioni ventili
Osim redukcionih ventila koriste se i tzv. suvi ventili, koji se postavljaju izmeu reduk-
cionih ventila i gorionika, sl. 10. Princip rada suvog ventila je sledei: kroz gumeno crevo
dotie gas u cijevni nastavak (2) ventila i otvara nepovratni ventil (4), protie kroz ventil u
unutranjost poroznog uloka (5), zatim kroz njegov porozni zid u sredinu uloka, a otuda u
nastavak (3) i u gorionik. U sluaju eksplozije povratni udar plamena stie do komore
izmeu zida cijevi ventila (1) i uloka (5) i tu se gasi, jer se pri prolasku kroz porozni uloak
ohladi ispod temperature paljenja mjeavine gasova. Poveani pritisak od eksplozije gotovo
trenutno zatvara nepovratni ventil.
Slika 10. ematski prikaz suvog ventila
U gorionicima se dobijaju potrebne smjee kiseonika i acetilena, pri emu se zahtijeva

stabilan plamen odreenog oblika i toplotne moi. Osnovni dijelovi gorionika prikazani su
na sl. 11. Koristi se vie tipova gorionika koji se dijele prema pritisku napajanja (gorionik
niskog i visokog pritiska) i prema regulaciji protoka (gorionik stalnog i viestrukog
protoka).
Slika 11. Gorionik - ematski prikaz
-21-
Prema pritisku napajanja gorionici se dijele na osnovu pritiska smjee u mlaznici i

pritiska svakog od gasova. Ako je pritisak smjee manji od pritiska gasova onda se radi o
gorioniku niskog pritiska, a u sluaju da je pritisak smjee vei od pritiska bar jednog gasa,
onda se radi o gorioniku visokog pritiska. Prema regulaciji protoka gorionici se djele na one
kod kojih je promjena protoka mogua u vrlo malim granicama (gorionik stalnog protoka -
bez promjene cijevi) i one kod kojih je regulacija mogua, najee izmjenom pritiska
napajanja (gorionik viestrukog protoka - sa izmjenom cijevi).
Osim prema svojstvima, gorionici se razlikuju i po veliini mlaznice, koja se bira na
osnovu debljine osnovnog materijala. Po ovoj podjeli gorionici su obiljeeni brojevima od 1
do 8, a biraju se prema debljini osnovnog materijala.
Pri rukovanju gorionicima treba voditi rauna o sljedeem:
popravke smije da radi samo struna osoba;
mlaznica se isti posebnim iglama koje daje proizvoa;
za povremeno ienje injektora upotrebljavaju se posebne etke;
kod zamjene cijevi krunastu navrtku treba dobro pritegnuti, jer se kod slabog zaptivanja
javlja povratni udar plamena;
plamen se pali tako da se najprije malo otvori kiseonik, a zatim acetilen; tek kada se
smjea upali, plamen se regulue (gasi se obrnutim redoslijedom);
kada gorionik "zvidi" to znai da plamen gori kod injektora umesto na mlaznici; dovod
gasa treba brzo zatvoriti; ako se gorionik previe zagrijao, treba ga ohladiti;
U tab. 8 dati su najei kvarovi gorionika, njihovi uzroci i naini otklanjanja.
Tabela 8. Najei kvarovi u radu gorionika

Kvar Uzrok kvara Otklanjanje
Plamen nee da se upali - krunasta navrtka nije stegnuta - navrtku stegnuti
- ventil zaepljen - oistiti ventil
Plamen kos ili ustranu - mlaznica djelimino zaepljena - oistiti mlaznicu
Plamen gori dalje od mlaznice - preveliki pritisak kiseonika - regulusati ventile na gorioniku ili
- preveliki pritisak acetilena redukcionom ventilu
Plamen nestabilan, povreme- - voda u gumenom crevu - vodu iscijediti
no povean - redukcioni ventil zamrznut - odmrznuti redukcioni ventil
- mlaznica se u radu zagrijava - ohladiti gorionik u vodi
Povratni plamen
- premali pritisak kiseonika - poveati pritisak
i pucketanje
- mlaznica je preblizu predmetu - odmaknuti mlaznicu 35 mm
- gorionik ne zaptiva - pritegnuti cijev na spoju
Plamen "zvidi" i gori unutra - mlaznica i cijev pregrijani - ohladiti gorionik
(obino posle povratnog - prljava mlaznica - oistiti mlaznicu
udara) - oteen otvor na mlaznici - promjeniti mlaznicu
2.1.2 Primjena postupka
Osnovna prednost gasnog zavarivanja je mogunost kontrole koju zavariva ima nad
brzinom unoenja toplote, temperaturom u zoni zavarivanja i oksidacijom metala ava.
Osim toga, oblik i veliina ava mogu bolje da se kontroliu, jer se dodatni metal uvodi
nezavisno od izvora toplote. U prednosti postupka se ubrajaju i niska cijena opreme, njena
-22-
pokretljivost i relativno jednostavno rukovanje. S druge strane, koliina i koncentracija top-

lote je manja nego kod ostalih postupaka zavarivanja, pa je za gasno zavarivanje karakteris-
tino due vrijeme zagrijavanja i hlaenja, usljed ega su strukturne promjene u ZUT (zoni
uticaja toplote) izraenije i nepovoljnije. Shodno tome, ovaj postupak je pogodan jedino za
zavarivanje tankih limova i cijevi, posebno manjeg prenika, kao i za njihovo reparaturno
zavarivanje. Plamen gasa se takoe koristi za rezanje, lemljenje, navarivanje, pred-
grijavanje, termiku obradu i jednostavnije operacije oblikovanja, kao to su savijanje i
ispravljanje.
Zavisno od odnosa acetilena i kiseonika, razlikuju se redukujui (manjak kiseonika),
neutralni (potpuno sagorijevanje) i oksidiui plamen (viak kiseonika). Iako je teorijski
smjea kiseonika i acetilena kod neutralnog plamena 1:1, u praksi se pod neutralnim plame-
nom podrazumjeva smjea O2:C2H2 =(1,11,2):1. Viak kiseonika se troi na sagorijevanje
okolnih gasova. Kod neutralnog plamena uoljive su tri razliite zone, sl. 12:
Jezgro oblika konusa ili cilindra (zavisno od naina isticanja gasova), u kojem se odvija
dio primarnog sagorijevanja. Pri tome sagorijeva manji dio smjee gasova, dok se vei dio
razlae na ugljenik i vodonik. Osloboena koliina toplote zagrijava slobodni ugljenik
stvarajui svijetli omota jezgra, ta daje utisak jarko bijele boje.
Srednja zona, oblika klina, gde se odvija ostatak primarnog sagorijevanja, a poinje i se-
kundarno sagorijevanje, odnosno oksidacija 2CO i H2 kiseonikom iz vazduha. U ovoj zoni
se postie najvia temperatura plamena (do 3100C, sl. 12a), na 46 mm od vrha jezgra, pa
se ona koristi za zavarivanje. Stoga se srednja zona zove i zona zavarivanja.
Omota plamena, u kojem se odvija sekundarno sagorijevanje na raun kiseonika iz vaz-
duha. Temperatura u zoni sekundarnog sagorijevanja je znatno nia od maksimalne, Boja
u ovoj zoni prelazi od plavo-ljubiaste boje u sredini do uto-narandaste na krajevima.
a) oksidiui
b) neutralni
c) redukujui
Slika 12. ematski izgled plamena (a - oksidiui, b - neutralni, c - redukujui) [8]
Stoga je veoma vano odravanje propisanog rastojanja izmeu jezgra i povrine

radnog komada (35 mm), jer inae nastaju sledee greke:
- ako je jezgro suvie blizu rastopljenog metala dobija se oksidirani tvrdi sloj;
-23-
- ako je jezgro suvie udaljeno, provarivanje je oteano, a pojava gasnih mjehurova esta.
Neutralan plamen se koristi za zavarivanje elika, bakra, nikla i njegovih legura,
bronze i olova. Redukujui plamen se primjenjuje kada se trai porast ugljenika u zavaru
kao npr. kod zavarivanja sivog liva, kao i za zavarivanje aluminijuma i njegovih legura,
legura magnezijuma i navarivanja tvrdim legurama. Oksidiui plamen se izbjegava, jer re-
akcija kiseonika ima veoma tetno djelovanje na svojstva legura, sem kod zavarivanja
mesinga gde se viak kiseonika koristi da bi se sprijeilo isparavanje cinka. Temperatura
plamena sa vikom kiseonika je via od ostalih vrsta plamena zbog reakcije sagorijevanja
metala ili prisutnih elemenata, pa se oksidiui plamen ponekad koristi da bi se poveala
produktivnost zavarivanja elika, zbog ega u metalu ava po pravilu nastaju greke tipa
oksida.
Prema brzini isticanja razlikuju se meki plamen (5080 m/s) i tvrdi plamen (120180
m/s), zavisno od pritiska i protoka gasova. Meki plamen je nestabilan i osetljiv na pojavu
povratnog plamena, a koristi se za zavarivanje visokolegiranih elika, lakotopljivih metala
(Pb, Zn) i za lemljenje. Tvrdi plamen je teko kontrolisati, a esta je pojava izduvavanja
rastopljenog metala iz metalne kupke. Stoga se u praksi najee koristi plamen sa brzinama
isticanja 80120 m/s.
Kiseonik omoguava sagorevanje gorivih gasova, a nalazi se u vazduhu (21% zapre-
minskog udjela). Na 15C i atmosferskom pritisku gustina kiseonika iznosi 1,43 kg/m3,
molarna masa 32 g/mol, a u teno stanje prelazi na -183C. U gasovitom stanju kiseonik
nema boju i miris, nije zapaljiv i eksplozivan. Meutim, poto u njegovom prisustvu neke
materije postaju zapaljive, rukovanje kiseonikom mora da bude oprezno.
Kiseonik se najee proizvodi frakcionom destilacijom tenog vazduha. Tehniki kise-
onik je istoe 99,2 do 99,8%, a neistoe su azot, argon i voda. istoa kiseonika je bitna
za njegovo korienje. Kiseonik se prenosi i uva u elinim bocama pod pritiskom 150-200
bar.
Acetilen je gorivi gas bez boje, karakteristinog mirisa, neotrovan i rastvorljiv u vodi u
odnosu 1:1 i u acetonu u odnosu 1:25, na sobnoj temperaturi i atmosferskom pritisku. Ras-
tvorljivost acetilena u acetonu raste sa porastom pritiska, a opada sa porastom temperature.
Acetilen je vrlo eksplozivan u prisustvu kiseonika ili vazduha. Acetilen se transportuje i
uva u elinim bocama pod pritiskom 15 bar, a u sluaju velike potronje racionalnije je
koristiti razvijae acetilena. Za dobijanje acetilena se koriste jo i postupci pirolize
ugljovodonika i deliminog sagorijevanja metana u kiseoniku.
2.1.3 Dodatni materijali i topitelji

Dodatni materijali se isporuuju u obliku ica i ipki. U sluaju zavarivanja nisko-
ugljeninih i niskolegiranih elika dodatni materijal je u obliku ipki duine 1000 mm ili ko-
turova ice mase 40 kg, standardnih prenika: 2; 2,5; 3,25; 4; 5; 6,3 mm. Oznaka dodatnog
materijala se sastoji iz dva dela: opteg (slovo P) i dopunskog (slovo O, Z, Y ili cifre od 1
do 6) sa znaenjem datim u tab. 9. ice su prevuene tankim slojem bakra radi zatite od
korozije. U tab. 10. date su oznake, sastav, mehanika svojstva i primena ice za
zavarivanje elika proizvod fabrike PIVA-Pluine (Crna Gora).
-24-
Tabela 9. Oznaavanje ica za gasno zavarivanje elika

simbol Z Y 1 2 3 4 5 6
Rm [MPa] <340 340 400 430 470 510 550 590
A5,65 [%] <14 - 14 18 22 26 30 -
KV [J] 30 - 30 60 90 120 150 -
Tabela 10. ice za gasno zavarivanje elika

oznaka oznaka Rm A5,65 KV hemijski sastav (%) primena
JUS PIVA [MPa] [%] [J] C Si Mn Ni Mo
P-Y11 37G 340-410 15-21 47-70 0,09 0,1 0,55 ugljenini elik sa Rm<450 MPa
P-212 42G 410-470 16-22 65-80 0,1- 0,2- 0,8- 0,6- 0,2- parni kotlovi, posude pod pritis-
0,15 0,3 0,9 0,8 0,25 kom, cevovodi i brodski limovi
Topitelji oblika praha ili pasta se primenjuju pri zavarivanju livenog gvoa, obojenih
metala i legura, nerajueg elika i drugih legura. Osnovni razlog primjene topitelja su
tekotopljivi oksidi koji se obrazuju pri zavarivanju navedenih materijala i svojim
prisustvom spreavaju uspjeno zavarivanje. Nanoenjem topitelja na dodatni ili osnovni
materijal postie se dvojaki efekat - spreava se donekle oksidacija tenog metala, s jedne
strane, i sniava temperatura topljenja oksida, s druge strane, ime se obezbjeuje njihovo
uklanjanje u obliku troske.
Topitelji se dijele prema hemijskom sastavu na kisele i bazine. Najee se koriste
kiseli topitelji na bazi bora, kao to su borna kiselina, H3BO3, (prvenstveno za bakar i njego-
ve legure), ili boraks (natrijumtetraborat - Na2B4O710H2O), koji lako razgrauje okside
mnogih metala (npr. Cu, Zn, Mn), i bazni topitelji, kao to su natrijum karbonat, Na2CO3, i
potaa, K2CO3, (prvenstveno za sivi liv).
2.1.4 Tehnologija gasnog zavarivanja

Propisivanje tehnologije gasnog zavarivanja ukljuuje izbor i nagib gorionika, izbor i-
ce za zavarivanje, kao i izbor tehnike i parametara zavarivanja (veliina mlaznice, prenik
ice, brzina zavarivanja, potronja acetilena, kiseonika i ice za zavarivanje).
Veliina i jaina gorionika se bira na osnovu vrste i debljine osnovnog materijala. Jai-
na gorionika meri se protokom acetilena (l/h). Poloaj gorionika znaajno utie na stepen
iskorienja toplote plamena, kao i na zatitu rastopa. Iskorienje toplote je najvee kod
dranja gorionika upravno u odnosu na mesto zavarivanja, sl. 13. Ovakav poloaj gorionika
daje dublje uvarivanje i ui zavar, to je kod debljih materijala povoljnije, kao i bolju
zatitu rastopa. Odstupanje poloaja gorionika od upravnog daje znatno plie uvarivanje i
iri zavar, to je povoljnije kod zavarivanja tankih materijala. Kod gasnog zavarivanja
najee se koriste nagibi gorionika 6080, sem kod vrlo tankih limova, gde se koriste
manji nagibi, 4560, sl. 13.
Vrsta i prenik ice se bira u zavisnosti od osnovnog materijala i njegove debljine. Pri tome
treba imati u vidu zahtev da se ica topi optimalnom brzinom, ni prebrzo ni presporo u odnosu
na topljenje osnovnog materijala. Kod zavarivanja bakra, aluminijuma i njihovih legura, ica se
bre topi nego kod zavarivanja elika, pa se biraju gorionici vee jaine. Iz ovog proizlazi da
prenik ice u odnosu na debljinu osnovnog materijala treba da bude vei nego kod zavarivanja
elika.
-25-
Slika 13. Uticaj nagiba gorionika na oblik zavara
a) unaprijed b) unazad
Slika 14. Tehnike gasnog zavarivanje
U zavisnosti od kretanja gorionika i ice postoje dvije tehnike gasnog zavarivanja:

unaprijed i unazad (u smislu meusobnog poloaja ice i gorionika), sl. 14. Ove dvije teh-
nike se zovu jo i ulijevo i udesno, to je odgovarajui naziv samo ako se gorionik dri u
desnoj ruci. Tehnika zavarivanja unaprijed se sastoji u sljedeem, sl. 14a:
Plamen je usmjeren prema ivicama osnovnog metala (lijeba).
ica se dri ispred plamena, njen vrh je blizu mjesta zavarivanja, povremeno se uranja u
metalnu kupku i treba da bude u zatiti plamena.
Nain voenje i nagibi ice i gorionika zavise od poloaja zavarivanja i debljine osnov-
nog metala. U sluaju sueonog I spoja na tankom limu (do 3 mm), ica se vodi bez
poprenih oscilacija, a gorionik od jednog do drugog kraja leba, poprenim (cik-cak)
ili krunim kretanjem, dok su im nagibi oko 45.
Tehnika zavarivanja unazad se sastoji u sljedeem, sl. 14b:
Plamen je usmjeren prema metalnoj kupki i ravnomjerno zagrijava i topi osnovni i do-
datni materijal.
-26-
ica se dri iza plamena i nalazi se izmeu osnovnog materijala i gorionika. Vrh ice je
neprestano uronjen u rastop, pomjera se u krug i stalno mijea rastop.
Nain voenje i nagibi ice i gorionika takoe zavise od poloaja zavarivanja i debljine
osnovnog metala. U sluaju sueonog V spoja na limu debljine preko 3 mm, ica je
nagnuta pod 45 i pomjera se ukrug od ivice do ivice leba, a gorionik je nagnut 45-70,
zavisno od debljine, i kree se pravolinijski.
Zavarivanje unaprijed je jednostavnije za rad, regulacija metalne kupke je laka i dobi-
jaju se lijepi i glatki zavari, dok je kod zavarivanja unazad bolje iskorienje toplote i bolja
zatita metalne kupke. Zavarivanje unaprijed je sporije, a utroak acetilena sa poveanjem
debljine znatno bre raste nego kod zavarivanja unazad. Ako se materijali vee debljine
zavaruju tehnikom unapred teko se postie jednolian korjen zavara (obino se javljaju
prokapljine), a takoe je poveana mogunost pojave ukljuaka oksida. Stoga je primjena
tehnike zavarivanja unaprijed ograniena na debljine do 5 mm, a za vee debljine se koristi
tehnike zavarivanja unazad, jer njene prednosti tada dolaze do izraaja. S druge strane ako
se ima u vidu injenica da se gasni postupak praktino ne koristi za komade vee debljine,
jasno je da se tehnika zavarivanja unazad primenjuje veoma rijetko, npr. u nekim
varijantama zavarivanja cijevi.
2.1.5 Izbor parametara zavarivanja

Smjernice za izbor osnovnih parametara za tehnike zavarivanja elika unaprijed (hori-
zontalan poloaj, ugaoni i sueoni spoj, ukljuujui varijantu bez dodatnog metala) i za
tehniku zavarivanja elika unazad su date u tab. 11. Podaci o potronji gasova i ice i
vremenu zavarivanja su dati u odnosu na 1 m ava.
Tablica 8. Parametri gasnog zavarivanja elinih limova

Debljina Veliina Prenik Vrijeme Brzina Potronja Potronja Potronja
lima mlaznice ice zavarivanja zavarivanja acetilena kiseonika ice
[mm] [-] [mm] [min] [m/h] [l] [l] [g]
Horizontalni sueoni spoj - tehnika zavarivanja unaprijed
1 1 2 5 12 8,5 10 20
2 2 3 10 6 35 42 50
3 3 3 15 4 75 90 90
Horizontalni ugaoni spoj - tehnika zavarivanja unaprijed
1 1 2 6 10 12 14 25
2 2 3 10 6 42 50 48
4 3 4 20 3 160 210 200
6 4 4 30 2 375 450 440
10 6 5 50 1,2 1000 1200 1100
Horizontalni sueoni spoj - tehnika zavarivanja unaprijed- bez dodatnog metala
1,0 1 - 3 20 5 6 -
1,5 2 - 4,30 14 11 13 -
2,0 2 - 5 12 18 22 -
Horizontalni sueoni spoj - tehnika zavarivanja unazad
5 4 3 20 3 165 198 206
6 4 3 24 2,5 240 288 290
8 5 4 32 1,85 486 580 580
10 6 5 40 1,5 665 800 800
15 7 6 60 1,0 1500 1800 1800
-27-
2.1.6 Podeavanje plamena acetilena [5]

Gorionici za zavarivanje:
Slika15. Gorenje acetilena u vazduhu nije pogodno za zavarivanje.
Slika 16. Redukujui plamen, metal ava kljua i nije ist.
Slika 17. Neutralan plamen, pogodan za veinu zavarivanja.
Slika 18. Oksidacioni plamen, metal ava pjeni, varnii i sagorijeva
-28-
Gorionici za zagrijavanje:
Slika 19. Redukujui plamen, ne preporuuje se za brzo zagrijavanje
Slika 20. Neutralni plamen, najee se koristi.
Slika 21. Oksidacioni plamen, ne preporuuje se.
Gorionici za rezanje:
Slika 22. Redukujui plamen sa protokom kiseonika za rezanje, pogodan

za rezanje livenog gvoa.
-29-
Slika 23. Neutralan plamen sa protokom kiseonika za rezanje, pogodan za elike
Slika 24. Neutralan plamen bez kiseonika za rezanje, podeen za rezanje elika
Slika 25. Oksidacioni plamen sa protokom kiseonika za rezanje, ne preporuuje se
2.1.7 Podeavanje plamena za rezanje MAPP gasom [5]

Jednodijelne mlaznice
Slika 26. Redukujui plamen
-30-
Slika 27. Neutralni plamen, za mainsko rezanje
Slika 28. Slabo oksidacioni plamen, za runo rezanje ili brzo poinjanje
rezanja i za izradu kosih rezova
Slika 29. Oksidacioni plamen za predgrijavanje, nepreporuuje se za rezanje
Dvodijelne mlaznice:
Slika 30. Redukujui plamen za predgrijavanje
-31-
Slika 31. Neutralni plamen za predgrijavanje, za mainsko rezanje
Slika 32. Oksidacioni plamen za predgrijavanje

Modeli zvijezde za podeavanje MAPP gasa:
Drati mlaznicu ravno uz lim bez ukljuivanja kiseonika za rezanje. Ova metoda se ne
koristi za acetilen.
Slika 33. Neutralni plamen za predgrijavanje, za rezanje
Slika 34. Veoma slab oksidacioni plamen
Slika 35. Slab oksidacioni plamen, predgrijavanje za buenje rupe
-32-
2.2 SPECIJALNI GASNO-PLAMENI POSTUPCI

Pod specijalnim gasno-plamenim postupcima se podrazumeva ienje plamenom,
ispravljanje plamenom, zavarivanje pod pritiskom gasa i predgrijevanje. Neki aspekti i
primjene navedenih postupaka su prikazani na sl. 36 i 37.
Slika 36. Dejstvo plamena na ploe i profile
-33-
a)
b)
c)
d)
Slika 37. Ispravljanje dugakih profila
Primjer termikog ispravljanja deformisanog zavarenog spoja je dat na sl. 37, gdje je
prikazano ispravljanje dugakog "I" profila, savijenog oko horizontalne ose usljed podunog
zavarivanja vertikalne i horizontalnih stranica, sl. 37a. Da bi se ovako savijeni profil
ispravio treba brzo zagrijati srednji dio (osjenena oblast, sl. 37b) do temperature crvenog
usijanja, a zatim ga ohladiti na vazduhu, posle ega e se dio profila ispraviti, sl. 37c. Da bi
se cio profil ispravio, potrebno je ponoviti ciklus zagrijavanje-hlaenje na dovoljnom broju
mjesta, sl. 37d.
-34-
2.3 E (REL) POSTUPAK RUNO ELEKTROLUNO ZAVARIVANJE

OBLOENOM ELEKTRODOM (111)
Runo elektroluno zavarivanje obloenom elektrodom je postupak spajanja metala
topljenjem obloene elektrode i dijela osnovnog metala u elektrinom luku koji se uspostav-
lja i odrava izmeu radnog komada (osnovnog metala) i elektrode, sl. 38. Topljenjem jez-
gra elektrode obezbjeuje se dodatni materijal za popunu lijeba, a topljenjem,
sagorijevanjem i isparavanjem obloge obezbjeuje se zatita metalne kupke od okolnih
gasova i vazduha. Istopljeni sastojci obloge se mijeaju sa rastopljenim metalom, prije nego
to isplivaju na povrinu jer imaju manju gustinu od metalne kupke, i ovrsnu u obliku
troske. Troska titi metal ava od uticaja okoline i usporava njegovo hlaenje, a nakon
zavarivanja se uklanja ekiem.
Slika 38. ematski prikaz E postupka zavarivanja
S obzirom na jednostavno rukovanje i relativno nisku cjenu ureaja i dodatnog materi-

jala s jedne, a dobar kvalitet spoja s druge strane, runo elektroluno zavarivanje obloenom
elektrodom je donedavno primjenjivano vie od svih ostalih postupaka zajedno. Njegovoj
irokoj primjeni doprinose jo i injenica da su ogranienja u vezi sa oblikom predmeta i
vrstom materijala koji se zavaruje, kao i poloajima zavarivanja, manja od svih ostalih
postupaka zavarivanja. S druge strane, zbog nedostataka E postupka u novije vrijeme se
umjesto njega sve ee koriste ostali elektroluni postupci. Osnovni nedostaci E postupka
su mala produktivnost usljed este zamjene elektroda i uklanjanja troske (brzina topljenja
dodatnog metala je 1-2 kg/h), komplikovana i dugotrajna obuka zavarivaa, uticaj
zavarivaa na kvalitet ava, bljetava svjetlost i tetni gasovi nastali sagorijevanjem troske.
Runo elektroluno zavarivanje obloenom elektrodom moe da se primjenjuje za
spajanje velikog broja uobiajenih materijala, kao to su ugljenini, niskolegirani i visoko-
legirani elici, livena gvoa, bakar, nikl, aluminijum i njihove legure. Takoe je mogue
spajanje materijala razliitih po hemijskom sastavu, ali metalurki kompatibilnih. Ovaj
postupak se ne primjenjuje na materijale kod kojih je zatita gasnim produktima obloge
nedovoljna, kao to su Ti, Zr, Cb, Ta, Mo.
Ogranienja u primjeni po pitanju debljine su prije ekonomskog i praktinog
znaaja, nego to su vezana za sam proces zavarivanja obloenom elektrodom. Kao donja
-35-
granica moe da se postavi debljina od 2 mm, jer se kod manjih debljina javljaju
prokapljine, to moe da se sprijei specijalnim tehnikam rada, npr. korienjem podloki.
Kao gornja granica debljine moe da se postavi 40 mm, jer se preko te debljine po pravilu
ne isplati primjena ovog postupka. Meutim, u sluaju nepravilne konfiguracije koja znatno
oteava primjenu automatskih postupaka zavarivanja, zabiljeene su primjene E postupka i
za debljine do 250 mm.
Jedna od glavnih prednosti E postupka je mogunost primjene u svim poloajima.
Naravno, ne treba zaboraviti da je horizontalni poloaj najlaki i da ga treba koristiti kad
god je mogue, jer omoguava korienje elektroda veeg prenika i struja vee jaine, tj.
veu produktivnost zavarivanja. U prinudnim poloajima treba posvetiti panju izboru
parametara zavarivanja i tehnici rada.
Konano, znaajna prednost u primjeni E postupka je i u njegovoj prilagodljivosti
mjestu zavarivanja. Naime relativno je jednostavno doi do nepristupanih mjesta kao to su
velike eline konstrukcije (mostovi, zgrade, hale, brodovi), cjevovodi i rezervoari, jer je
dovoljno imati dugake i savitljive provodne kablove i izvor struje nezavisan od gradske
mree.
2.3.2 Obloene elektrode za E postupak
Elektroda za E postupak zavarivanja ima metalno jezgro, koje je obloeno sem na

slobodnom kraju, sl. 39. Jezgro obloene elektrode kao dio strujnog kola prenosi struju
(slobodni kraj je povezan draem elektrode za izvor struje), a istovremeno slui kao
dodatni materijal. Osnovne uloge obloge elektrode su:
- zatita zone zavarivanja od okolnog kiseonika, azota i vodonika;
- stabilizacija i jonizacija elektrinog luka;
- usporavanje hlaenja metala ava;
- preiavanje i legiranje metala ava;
- omoguavanje zavarivanja u prinudnim poloajima.
d - prenik, l1 - slobodni kraj, L - duina, D - prenik obloge

Slika 39. Obloena elektroda
Zatita zone zavarivanje od okolnih tetnih gasova (prvenstveno kiseonik, vodonik i

azot) se ostvaruje gasovitim i vrstim produktima topljenja i sagorijevanja obloge. Ova
uloga obloge se ostvaruje viestruko:
- rastopljena kap dodatnog materijala je zatiena troskom koja je okruuje pri njenom pre-
lasku u metalnu kupku;
- metalna kupka je zatiena troskom koja pliva na njenoj povrini;
- gasovi okruuju mjesto zavarivanja i ne dozvoljavaju pristup tetnim okolnim gasovima.
-36-
Stabilizacija i jonizacija elektrinog luka se postie dodavanjem soli natrijuma, bariju-

ma, kalcijuma i kalijuma u oblogu, koje stvaraju gasove sa velikom sposobnou jonizacije,
ime bitno poveavaju sposobnost vazduha da provodi struju.
Troska, obrazovana od ovrslih delova rastopljene obloge prekriva metal ava i uspo-
rava njegovo hlaenje, jer ima znatno manju toplotnu provodljivost. Poslije zavarivanja
troska se uklanja ekiem.
Da bi se obavila dezoksidacija metala ava oblozi se dodaju elementi sa velikim afini-
tetom prema kiseoniku kao to su Ti, Al, Si, Mn, a da se pri tom obrazovani oksidi lako
uklanjaju iz metala ava. Preiavanje ostalih neistoa metala ava se ostvaruje na slian
nain kao dezoksidacija. Radi se prvenstveno o uklanjanju vodonika iz metala ava, emu
slui CaF2, zatim fosfora i sumpora, emu slue CaO i MnO, kao i svih ostalih tetnih ele-
menata, npr. azota. Legiranje metala ava je potrebno da bi se nadoknadio sagorjeli udio
pojedinih elemenata ili da bi se poboljala svojstva metala ava. U tom cilju najee se
dodaju Mn, Si i Ni.
Uloga obloge u omoguavanju prinudnih poloaja zavarivanja (npr. nadglavni) se ost-
varuje poveanjem njene viskoznosti (ljepljivosti), to se postie prvenstveno dodavanjem
baznih i celuloznih sastojaka.
Prema sastavu obloga je u metalurkom smislu kisela, bazna, celulozna i rutilna, a u
novije vrijeme se esto koriste mjeovite obloge kao to su rutilno-kisela, rutilno-bazna i
rutilno-celulozna. Hemijski sastav i osobine ovih obloga su dati u tab. 10. Osim navedenih
postoje i specijalne vrste obloge.
Tabela 10. Hemijski sastav i osobine osnovnih obloga elinih elektroda

Obloga Hemijski sastav Osobine
oksidi Fe i Mn, smanjen viskozitet troske, lijep izgled i loe
kisela
alumosilikati, feromangan mehanike osobine metala ava
rutilna rutil, alumosilikati, ferolegure lijep izgled i
dobre mehanike osobine ava
karbonati, fluoridi, oksidi, dobra mehanike osobine ava,
bazna
hematit posebno ilavost (nizak sadraj H)
celulozna vlakna, rutil, silikati, svi poloaji, visok sadraj H,
celulozna
dezoksidatori korjeni zavari cjevovoda
Prema odnosu ukupnog prenika (ukljuujui oblogu), D, i prenika jezgra, d,

elektrode se dijele na tanko obloene (D/d<1,2), srednje obloene (1,2<D/d<1,4) i debelo
obloene (D/d>1,4).
Na nain prenosa dodatnog metala kod E postupka najvie utiu debljina i vrsta obloge
i jaina struje. Poveanjem debljine obloge i dodavanjem sastojaka koji smanjuju povrinski
napon pospjeuju se prenos sitnim kapima. Jaa struja takoe omoguava prelaz od krupnih
ka sitnim kapima, jer pojaava dejstvo pin efekta i pritiska gasova.
2.3.2.1 Oznaavanje elektroda

Da bi se olakala identifikacija elektroda uvedeno je standardizovano oznaavanje, i
-37-
to posebno za pojedine vrste konstrukcionih materijala, tab. 11. Osim navedenih materijala,
postoje i elektrode za zavarivanje drugih metala. Sem standardne oznake elektroda treba
imati u vidu i oznake proizvoaa (npr. PIVA 150 B za debelo obloenu baznu elektrodu,
namenjenu zavarivanju ugljeninih i niskolegiranih elika vrstoe do 510 MPa i sitnozrnih
elika napona teenja do 380 MPa, oznaenu po EN 499 kao E 515 B 120 262H). Oznake,
sastav, mehanika svojstva, osnovne karakteristike i primjene obloenih elektroda su date u
katalozima proizvoaa.
Oznake elektroda po EN su date na sl.40, 41, 42 i 43.
Tabela 11. Standardi za obloene elektrode

Oznaka EN Namena
EN 499 niskougljenini i niskolegirani elici i elini liv
prEN 1599 elici otporni na puzanje
prEN 1600 nerajui i visokolegirani elici
EN 499 livena gvoa (sivi liv, nodularni liv i temper liv)
navarivanje elika
prEN 757 mikrolegirani elici poviene vrstoe
-38-
Oznaavanje elektroda prema EN 499
Slika 40. Obiljeavanje elektroda za niskolegirane elike

Slika 41. Obiljeavanje elektroda za elike otporne na puzanje

Slika 42. Obiljeavanje elektroda za nerajue i visokolegirane elike

Slika 43. Obiljeavanje elektroda za livena gvoa

SAOBRAAJNI FAKULTET DOBOJ i BCD- Elektro d.o.o. DOBOJ .
2.3.2.2 uvanje i skladitenje elektroda

Proizvoa je obavezan da elektrode tako pakuje da su zatiene od atmosferskog
uticaja. Na svakom paketu moraju biti oznaeni podaci o vrsti, dimenzijama i broju are,
kao i znak proizvoaa. Ovi paketi se moraju uskladititi tako da su zatieni od
atmosfeskog uticaja, posobno vlage, a takoe mora da bude osigurano da ne doe do
oteenja obloge i zamjene pojedinih vrsta elektrode.
Elektrode koje su dobro zatvorene u pakete ili u zalemljene limene kutije (spreeno
pristustvo vazduha) ne treba naknadilo suiti. Ostale elektrode prije upotrebe treba suiti,
naroito ako se zahtjeva povien kvalitet zavarenih spojeva. To se posebno odnosi na
bazine elektrode koje su veoma higroskopne. Ve nakon 4 sata neke vrste bazinih
elektroda u otvorenoj kutijii se mogu smatrati vlanim i treba ih naknadno suiti.
Suenje elektroda se obavlja u posebnim peima za suenje sa mogunou regulacije
temperature. Sem toga svaki zavariva bi morao na radnom mestu da ima posebnu prirunu
pe-suionik za odravanje temperature, najee izmedju 60-900C, kako bi se sprijeilo
vlaenje elektroda za vrijeme rada. Temperatura i vrijeme suenja zavisi od vrste elektrode.
Rutilne i kisele elektrode po pravilu ne treba suiti, sem u sluajevima primjetnih
znakova vlanosti. Tada ih treba suiti na temperaturi l200C u trajanju 2 asa.
Bazine elektode i pored dobrog skladitenja treba u veini sluajeva suiti, a naroito
ako se zavaruju mikrolegirani elici ili debeli limovi neumirenog elika. Ove elektrode se
sue po pravilu na temperaturi 300 do 3500C u trajanju od najmanje 2 asa. Na temperaturi
od 3500C elektrode mogu da se dre najdue 10 asova, jer bi inae dolo do oksidacije
obloge. Elektrode sa bazinom oblogom za zavarivanje elika napona teenja manjeg od 360
MPa mogu da se sue i na temparaturi od 2500C. Ovako osuene elektrode mogu da se prije
upotrebe ohlade do temperature 150 do 2000C i odloe u pe za jednodnevnu upotrebu ili
rune suionike.
Elektrode za visokolegirane elike treba suiti na temperaturi izmeu 200 i 2500C u
trajanju 3 asa. Preporuuje se postepeno zagrijavanje i hlaenje.
Vlane elektrode se lako prepoznaju i prema zvuku pri udaru jedna o drugu: suve
elektrode daju otar i visok zvuk, a vlane dubok. Pri zavarivanju vlanim elektrodama uju
se male eksplozije i pucketanja, a sa povrine moe da se primjeti isparavanje vlage.
Suenje elektrode rutilnog tipa, u nedostatku drugog naina, moe da se obavi i
neposredno prije zavarivanja ukljuivanjem elektrode u kratak spoj.
Obloene elektrode vremenom stare, to moe da se primjeti po malim bjelim kristalima
na oblozi. Ovo je rezultat hemijskih reakcija sastojaka iz obloge. Ovakve elektrode ne smiju
da se koriste. Konano, treba paziti da se koriste samo elektrode bez mehanikog oteenja
ili zamaenja obloge.
2.3.3 Izvoenje spoja
Kada se trai potpuno provarivanje, a pristup je mogu samo sa jedne strane, esto se
koristi podloka koja slui kao osnova za prvi sloj metala ava (korjeni prolaz), odnosno
spreava curenje metalne kupke. Postoje etiri osnovna tipa podloke:
- 43 -
(1) Polona traka

(2) Bakarna podloka
(3) Nemetalna podloka
(4) Podloni zavar.
Polona traka
Polona traka je metalna traka postavljena ispod ljeba, sl. 44. prvi zavar povezuje obe
ploe osnovnog metala, a takoe i podlonu traku, koja moe nakon zavarivanja da ostane
ako ne smeta ili da se skine mainskom obradom.
Popuna ava
Podloni zavar
Slika 44.Polona traka Slika 45. Podloni zavar
Podlona traka treba da bude napravljena od materijala koji je metalurki kompatiblan

sa osnovnim i dodatnim materijalom. Ponekad je mogue iskoristiti neki drugi konstruktivni
element kao podlonu traku, sl. 44(B). U svakom sluaju podlona traka mora da bude dobro
pripremljena kako u smislu stanja njene radne povrine, tako i u smislu njene geometrije, da
ne bi nastale greke tipa poroznosti i ukljuaka, odnosno procurivanje metalne kupke.
Bakarna podloka
Osnovni razlog za primjenu bakra kao materijala za podloku je njegova velika toplotna
provodljivost, ime se spreava da metalna kupka rastopi podloku. Treba ipak voditi rauna
o dovoljnoj debljini bakarne podloke. U sluaju serijske proizvodnje treba predvidjeti
mogunost hlaenja bakarne podloke vodom da bi se sprijeilo lokalno topljenje bakra koje
moe da utie na konani sastav metala ava. Bakarna podloka moe da bude profilisana da
bi se dobila eljena kontura korjena ili ojaanje.
Nemetalna podloka
Za nemetalnu podloka se koristi zrnasti materijal koji pravi trosku ili keramiki
materijal.
Zavar-podloka
Koreni zavar takoe moe da poslui kao podloka. sl. 45.
Startne ploice
U nekim sluajevima neophodno je da se sa zavarivanjem pone na tzv. startnim
ploama, sl. 46. Time se izbjegavaju sve greke inae tipine u poetku rada (npr. pri
- 44 -
uspostavljanju luka), a esto se ista tehnika primjenjuje pri zaustavljanju procesa, tj. na kraju
ploa koje se zavaruju.
Startna ploica
Slika 46. Startna ploica
2.3.4 Vrste i izvori struje, ureaji i oprema za E postupak
Ureaj za E postupak se sastoji od izvora struje, dovodnih i odvodnih kablova, dra-

a elektrode, stezaljke za masu, a u dodatnu opremu spadaju zatitna odea, maska za-
varivaa i njegov runi alat. Za E postupak koriste se obje vrste struje, jednosmjerna i
naizmjenina, pri emu izbor prvenstveno zavisi od vrste obloge i obino je preporuen od
strane proizvoaa elektrode. Pri izboru vrste struje treba voditi rauna o sljedeem:
(1) Pad napona. Manji pad napona se dobija primjenom naizmjenine struje (NS), to je
ini pogodnijom u sluaju zavarivanja na veim rastojanjima od izvora struje.
(2) Male jaine struje. Kod elektroda manjeg prenika, odnosno pri korienju manjih
jaina struje, jednosmjerna struja (JS) daje stabilniji luk.
(3) Uspostavljanje luka. Po pravilu lake je sa JS, posebno kod elektroda manjeg
prenika.
(4) Duina luka. Zavarivanje kraim lukom je lake JS. Ovo je bitno, osim kod obloga
sa eljeznim prakom.
(5) Skretanje luka. Moe da bude znaajan problem kod JS.
(6) Poloaj zavarivanja. Za prinudne poloaje bolja je JS, jer moe da koristi manje
jaine struje.
(7) Debljina osnovnog materijala. Zavarivanje tankih limova moe da bude
problematino sa NS zbog smanjene stabilnosti luka pri korienju struja manje
jaine.
Bez obzira na vrstu struje, koristi se izvor sa strmopadajuom statikom karakte-
ristikom, jer on obezbjeuje malu promjenu jaine struje pri sluajnoj promjeni duine luka,
koja je neminovna kod runog zavarivanja.
Na sl. 47 je pokazano kako se mijenja jaina struje (Ir1 i Ir2) i napon (Ur1 i Ur2) pri
poveanju duine luka (l1 na l2). Kao to se vidi sa sl. 47, promjena napona je znaajna, dok
je promjena jaine struje mala. Kako promjena napona ne utie bitno na ostale parametre
zavarivanja, strmopadajuom karakteristikom je obezbjeeno dovoljno kvalitetno
zavarivanje, jer se parametri procesa koji najvie zavise od jaine struje odravaju u uskim
granicama.
- 45 -
Slika 47. Promjena radne take kod strmopadajue karakteristike [8]
Napon praznog hoda, U0, je napon pri ukljuenom izvoru struje, ali bez elektrinog
luka. Napon praznog hoda se smanjuje uspostavljanjem luka, zavisno od duine luka i vrste
elektrode, i postaje napon luka. Tipine vrijednosti napona praznog hoda su 50-100 V, a
napona luka 17-40 V. Vei napon praznog hoda obezbjeuje lake uspostavljanje luka, ali je
opasan za zavarivaa. Neki izvori struje imaju mogunost promjene napona praznog hoda,
ali ne svi. Pri izboru izvora struje treba da se vodi rauna o sljedeem:
1. Potrebnoj vrsti struje
2. Potrebnoj jaini struje
3. Intermitenciji izvora
Izbor vrste struje prvenstveno zavisi od vrste elektrode i vrste zavarenog spoja. Za NS
koriste se transformatori, dok se za JS koriste ispravljai (uz transformator) ili pretvarai
(motor-generator). Ako je potrebno imati obje vrste struje na raspolaganju koriste se
jednofazni transformatori-ispravljai ili alternator-ispravlja, a u novije vrijeme sve ee se
koriste invertori zbog male mase.
Dra elektrode je s jedne strane provodnik koji obezbjeuje provoenje struje od
izvora do elektrode, a s druge strane izolator, koji obezbeuje siguran rad zavarivaa jer
odvaja izoluje njegovu ruku od struje. eljusti draa, koje su u dirketnom kontaktu sa
elektrodom, moraju da budu u dobrom stanju i ne smiju da prave vei otpor struji da se ne bi
pregrijavale.
Zavarivaki kablovi spajaju izvor struje sa radnim komadom i sa elektrodom. Provodni
dio kabla je upletena bakarna ili aluminijumska ica, koja je odvojena od omotaa zatitinim
izolacionim slojem. Zavarivaki kablovi se proizvode u razliitim veliinama, koje se koriste
zavisno od potrebne jaine struje i radnog ciklusa zavarivanja.
Zatitna odjea i maska zavarivaa, kao i druge mjere zatite su bitne kod svih elektro-
lunih postupaka zavarivanja, a posebno kod E postupka. Opasnosti pri elektrolunom
zavarivanju su udar struje, prejaka svjetlost, zagaena atmosfera i prskanje troske i metala.
Da bi se sprijeili udari struje ureaj mora da bude atestiran, uz strogu periodinu provjeru
zatitne izolacije i uzemljenja.
Zatitna odjea se sastoji od specijalnog radnog odjela, kecelje, rukavica, potkoljenice i
nadlaktice, a najvaniju ulogu ima zatitna maska bez koje elektrini luk ne smije da se
gleda. Na zatitnim maskama nalaze se stakla razliitog zasjenjenja, pri emu se stepen
zasjenjeja izraava brojevima ( do 14). U daljem tekstu dat je pregled neophodnih
zasjenjenja stakla pri zavarivanju E postupkom razliitih debljina elektroda:
- 46 -
- Elektrode prenika do 4 mm, (do 200 A) ............................. zasjenjenje 10.

- 4 do 6 mm, (do 400A )............................ 12.
- preko 6 mm, (preko 400A)......................... 14.
Intermitencija izvora
Rad izvora napajanja obino protie u naizmjeninim ukljuivanjima za zavarivanje i

iskljuivanjima radi zamjene elektrode, pregleda i ienja zavara, predaha i dr. , a
karakterie se odnosom trajanja optereenja (zavarivanja) i trajanja pogonskog ciklusa. Pod
trajanjem pogonskog ciklusa podrazumjeva se ukupno vrijeme(trajanje optereenja i pauze,
odnosno praznog hoda). Odnos izmeu trajanja optereenja i trajanja pogonskog ciklusa
naziva se intermitencija (i):
t0 t
i= 100(% ) = 0 100(% ) gdje su:
t 0 + t ph tc
-i intermitencija;
-t0 vrijeme trajanja optereenja (zavarivanja);
-tph vrijeme trajanja praznog hoda;
-tc vrijeme trajanja pogonskog ciklusa.
Dakle, izvor napajanja se nalazi u tkz. intimitirajuem pogonu, tj. naizmjenino se

smjenjuju rad pod optereenjem (zavarivanje) i pauza (rad na praznom hodu). Za vrijeme
optereenja (t0) izvor napajanja ne moe postii maksimalnu temperaturu, a ne moe se ni
potpuno ohladiti za vrijeme praznog hoda (tph). Zbog toga se izvori napajanja ne moraju
termiki dimenzionisati na maksimalne vrijednosti, tj. za i=100%, ve na neke manje
vrijednosti, zavisno od pogonskog ciklusa, odnosno namjene izvora napajanja. Izvori
napajanja se dimenzioniu za intermitirajui pogon, a intermitencija je odreena
standardima. Za trajan rad transformatora (automatizovano zavarivanje) intermitencija iznosi
100%, a za runo zavarivanje 60%. Intermitencija izvora napajanja za servisne radove iznosi
35% , a za izvore za poluautomatizovano zavarivanje 70%-80%.
Za runo elektroluno zavarivanje trajanje pogonskog ciklusa odreeno je standardom i
iznosi 5 min. Ako izvor ima intermitenciju i=50%, to znai da mi ne moemo njega opteretiti
da u 2 sata radi 1 sat neprekidno, ve on moe biti maksimalno neprekidno optereen 2,5
min (maksimalnom strujom) i nakon pause (rada na prazom hodu) od 2,5 min moe ponovo
raditi (zavarivati) neprekidno 2,5 min i tako naizmjenino.
U tehnikim podacima o svakom izvoru napajanja dati su podaci o njegovoj
intermitenciji i maksimalnoj jaini struje koja se moe primjeniti pri toj intermitenciji. Treba
se pridravati nazivne intermitencije izvora napajanja, jer je izvor napajanja konstruisan
prema njoj i svako forsiranje izvora izvan granica intermitirajueg pogona moe dovesti do
njegovog unitenja.
Ako su poznate intermitencija izvora (i) i maksimalna jaina struje (Imax) pri toj
intermitenciji, onda se moe pomou formule:
i
I tz = I max [A] ,
100
izraunati jaina struje zavarivanja koju bi izvor napajanja mogao trajno (kontinualno)
- 47 -
davati. U prethodnoj formuli su:

- Itz jaina trajne struje zavarivanja;
- Imax maksimalna jaina struje zavarivanja;
- i intermitencija.
Npr., izvor sa maksimalnom strujom zavarivanja od 400 A i intermitencijom od 60%

moe se trajno opteretiti strujom zavarivanja jaine :
60
I tz = 400 = 309,8 310 [A ]
100
Sa maksimalnom jainom struje zavarivanja 400A i intermitencijom 60%, vodei rauna o
standardizovanom vremenu pogoskog ciklusa tc=5 min, izvor napajanja bi radio:
t 0 = 0,60 5 = 3 [min ],
a potom bi morao praviti pauzu (rad na praznom hodu) od 2 min i tako naizmjenino.
2.3.5 Tehnologija zavarivanja

Tehnologija zavarivanja obuhvata pripremu osnovnog materijala, izbor elektrode, izbor
parametara i tehniku zavarivanja. U pripremi osnovnog materijala najvanije je oblikovanje
lijeba, a ponekad je potrebno i ienje okolnih povrina do metalnog sjaja. Pri izboru
oblika i dimenzija lijeba, osim o debljini osnovnog materijala treba da se vodi rauna o
pristupanosti korjenu, sprjeavanju pojave prokapljina, deformacijama zavarenog spoja i
to manjem utroku dodatnog materijala. Rjeenje sa najmanjom masom ava je po pravilu i
rjeenje sa najmanjom deformacijom zavarenog spoja, jer se unosi najmanje toplote. Pris-
tupanost korijenu i spreavanje pojave prokapljina zahtijevaju suprotne mjere: u prvom
sluaju razmak u korjenu treba da bude to vei, a u drugom sluaju to manji.
Rubni av je pogodan samo za limove tanje od 2 mm i priprema se savijanjem i
stezanjem ivica, "I" lijeb je pogodan za limove debljine od 3 do 5 mm i priprema se ravnim
odsjecanjem ivica, a "V" lijeb je pogodan za limove debljine od 3 do 20 mm i priprema se
zakoenjem ivica, najee pod uglom 60. Razmak u korjenu treba da bude to vei da bi se
omoguio pristup elektrodi, ali je ogranien zahtjevom za minimalnom potronjom dodatnog
metala i to manjim deformacijama zavarenog spoja. Za predmete veih debljina koristi se
"Y" lijeb, tj. "V" lijeb sa zatupljenjem u korjenu, ime se smanjuje opasnost od
prokapljina. S druge strane, ovakvim oblikom lijeba se poveava opasnost od ukljuaka
troske u metalu ava, pa se po pravilu "Y" lijeb radi dvostrano, tako to se korjen ilijebi,
pa ponovo zavari sa druge strane. Takoe, za predmete veih debljina se koristi "X" lijeb,
tj. dvostrani "V" lijeb, ime se smanjuju deformacije, posebno ugaone, koje se inae jav-
ljaju kod debljih i duih limova sa "V" lijebom. Osim toga, povrina "X" lijeba je bitno
manja od odgovarajueg "V" lijeba, pa su utede dodatnog metala znaajne. Osnovne pre-
poruke za izbor oblika i dimenzija ljebova su date u standardu ISO 9692-1:
Prenik i vrste obloge elektroda se biraju prema osnovnom materijalu i specifinim zah-
tjevima konkretnog problema zavarivanja. Prenici elektroda su standardizovani prema
sljedeem nizu: 2; 2,5; 3,25; 4; 5; 6; 8 i 10 mm, a biraju se tako da se uzima najvei prenik
koji veliina lijeba dozvoljava. U sluaju vieprolaznog zavarivanja, za korjen ava se ko-
riste elektrode prenika 2,54 mm, a za popunu lijeba se koriste elektrode veeg prenika,
- 48 -
zavisno od debljine osnovnog materijala. Osim osnovnih preporuka za izbor prenika

elektrode, treba uzeti u obzir vrstu struje, poloaj i redosled zavarivanja.
Poloaj zavarivanja znaajno utie i na izbor obloge elektrode. Za prinudne poloaje
se uglavnom biraju elektrode sa tankom oblogom ili oblogom srednje debljine, a da bi se
spreilo curenje tenog metala ava koriste se rutilne ili celulozne obloge. Osnovne smernice
pri izboru obloge elektrode su sljedee:
- Ugljenini i niskolegirani elici: vrstoa metala ava treba da bude ista ili vea nego kod
osnovnog metala. Ako se trai posebno dobra ilavost koristi se bazna obloga, kao i u
sluaju veih debljina i krutosti konstrukcija.
- Kombinacija ugljeninih i niskolegiranih elika: kod sueonih spojeva elektroda se bira
prema eliku manje vrstoe, a kod ugaonih prema eliku vee vrstoe.
- Visokolegirani elici: metal ava treba da ima vrstou bar kao osnovni metal.
- Obojeni metal i legure: elektroda se bira prema osnovnom materijalu jer po pravilu ne pos-
toje razliite elektrode za jedan materijal.
Pri izboru parametara treba imati u vidu prvenstveno vrstu, polaritet, jainu i napon
struje, duinu elektriog luka, ugao nagiba i pravac kretanja elektrode i brzinu zavarivanja.
Vrsta struje se bira u zavisnosti od vrste obloge elektrode. Za kisele, rutilne i oksidne
obloge najee mogu da se koriste naizmjenina ili jednosmjerna struja direktne
polarnosti (JSDP)(minus pol na elektrodi), dok se kod baznih, po pravilu, koristi
jednosmjerna struja indirektne polarnosti (JSIP)(plus pol na elektrodi). Zavisnost oblika
ava od vrste struje prikazana je na sl. 48, gde se vidi da je dubina uvarivanja najvea za
JSIP, a najmanja za JSDP, uticaj na nadvienje je obrnut, a na irinu ava zanemarljiv.
Pogrean izbor vrste i polariteta struje dovodi do greaka tipa poroznosti, nestabilnog
elektrinog luka i veeg razbrizgavanja dodatnog metala tokom zavarivanja.
JSIP NS JSDP
Slika 48. Zavisnost oblika ava od vrste i polariteta struje [8]
Jaina struje znaajno utie na oblik ava i mehanike osobine spoja. Pri poveanju
jaine struje nadvienje i dubina uvarivanja se poveavaju, dok je irina ava praktino
nepromenjena, sl. 49. Suvie velika jaina struja daje grubozrnu strukturu metala ava i po-
veava sagorijevanje legirajuih elemenata, a nedovoljna jaina struja malu dubinu uvariva-
nja i slabu vezu ava i osnovnog metala. U oba sluaju esta je pojava troske u ovrslom
metalu ava, kao posljedica turbulencije rastopa i njenog povlaenja u dubinu kod suvie
jake struje, odnosno lijepljenja za stranice lijeba kod suvie slabe struje. Stoga je pravilan
izbor jaine struje od presudnog znaaja za dobijanje kvalitetnog spoja. Pri zavarivanju u
prinudnim poloajima jaina struje se smanjuje za oko 20%, dok se za visokoproduktivne
elektrode koristi jaa struja.
I
Slika 49. Zavisnost oblika ava od jaine struje [8]
- 49 -
Poveanjem prenika elektrode poveava se odvoenje toplote i smanjuje gustina struje,

to suava av i poveava dubinu uvarivanja, sl. 50.
de
Slika 50. Zavisnost oblika ava od prenika elektrode [8]
Poveanjem brzine zavarivanja smanjuje se koliina rastopljenog dodatnog i osnovnog

metala, to utie na dimenzije ava tako da se irina ava smanjuje, dubina uvarivanja raste
do neke vrijednosti, pa onda opada, a nadvienje prvo opada, pa raste, sl. 51. Nedovoljna
brzina zavarivanja uslovljava greke tipa naljepljivanja i ukljuaka troske, a prebrzo
zavarivanje daje preveliko nadvienje ava.
v
Slika 51. Uticaj brzine zavarivanja na oblik ava [8]
Napon luka ima mali uticaj na oblik ava, posebno ako se ima u vidu mali raspon pro-
mjene kod E postupka, 22-32 V. Poveanjem napona luka poveava se irina ava, a pro-
mjene dubine uvarivanja i nadvienja su neznatne.
Poveanjem duine luka poveava se irina ava, a dubina uvarivanja i nadvienje sma-
njuju, sl. 52. Suvie kratak luk "uranja" u rastop, poveavajui turbulenciju tenog metala
koji "bjei" prema nezagrijanim povrinama lijeba, to daje lo kvalitet spoja sa grekama
tipa naljepljivanja i ukljuaka troske. S druge strane, predugaak luk je nestabilan i
rasprskava dodatni metal.
Treba imati u vidu i uticaj vrste obloge na izbor duine luka. Kod kiselih i rutilnih
obloga preporuuje se duina priblino jednaka preniku elektrode, a kod baznih obloga i
kod elektroda od obojenih metala preporuuje se dvostruko manja duina, uglavnom radi
bolje zatite metalne kupke.
Slika 52. Zavisnost oblika ava od duine luka
Nagib elektrode u ravni upravnoj na ravan predmeta koji se zavaruju utie prvenstveno
na dubinu uvarivanja, a u manjoj meri na irinu i nadvienje ava. Najvea dubina se postie
pri uglu od 90o, odnosno kada je elektroda upravna na povrinu zavarivanja, sl. 53. Izbor
- 50 -
nagiba elektrode zavisi od osnovnog materijala, obloge elektrode, poloaja zavarivanja i

vrste spoja.
Slika 53. Uticaj nagiba elektrode na oblik ava
2.3.5.1 Tehnika zavarivanja

Uspostavljanje elektrinog luka je osim dodirom i odmicanjem (sl. 54a), mogue i
povlaenjem vrha elektrode, uz prelazak na potrebno rastojanje (sl. 54b). Drugi nain ima
prednost, jer se luk uspostavlja bez oteenja obloge, a duina luka se regulie poveanjem,
a ne njegovim smanjenjem, to je daleko lake.
a) b)
Slika 54. Uspostavljanje luka (a) primicanje-odmicanje (b) povlaenje
Prekidanje elektrinog luka je najbolje izvesti povlaenjem elektrode unazad (sl. 55b)
na ovrslu trosku i udaljavanjem nakon toga. Pri direktnom podizanju elektrode (sl. 55a)
moe da nastane greka u avu tipa poroznosti.
a) b)
Slika 55. Prekidanje elektrinog luka a) nepravilno; b) pravilno
Posebnu panju treba posvetiti nastavku prekinutog ava, s obzirom na krater koji moe
pri prekidu da nastane na kraju zavara. Da bi se izbjeglo popunjavanje kratera "na hladno",
primjenjuju se posebne tehnike, zavisno od vrste zavara (korjeni ili popuna), kao to je u
dvije projekcije prikazano na sl. 56. U prvom sluaju (korjeni zavar - sl. 56a), luk se
uspostavlja na 15 do 20 mm od kraja zavara, na ve izvedenom korjenom zavaru, poslije
ega se prelazi u korjen, radi popune lijeba. U drugom sluaju (zavar popune - sl. 56b), luk
- 51 -
se uspostavlja na donjem dijelu (prethodni zavar) ili na stranici lijeba, zatim se vraa nazad
na aktuelni zavar i tek onda se nastavlja sa daljom popunom lijeba.
a) korjeni zavar b) zavar popune

Slika 56. Nastavljanje zavarivanja
esto se kod izvoenja E postupka koristi tzv. njihanje elektrode, tj. popunjavanje
lijeba njenim poprenim kretanjem (a ne samo podunim), sl. 57.
Slika 57. Prikaz osnovnih naina njihanja elektrode
- 52 -
2.4 MAG/MIG POSTUPAK-ELEKTROLUNO ZAVARIVANJE TOPLJIVOM

ELEKTRODNOM ICOM U ZATITI GASA
Elektroluno zavarivanje topljivom elektrodnom icom u zatiti gasa je postupak spa-

janja metala topljenjem i ovravanjem dijela osnovnog metala i dodatnog metala (elek-
trodna ica) pri emu se za zatitu rastopljenog metala koriste inertni i aktivni gasovi, ili
njihove mjeavine. Elektroluno zavarivanje topljivom elektrodnom icom u zatiti gasa je
ematski prikazano na sl. 58. U zavisnosti od vrste zatitnog gasa elektroluno zavarivanje
topljivom elektrodom se skraeno obeleava kao MAG (Metal Aktivni Gas) ili MIG
(Metal Inertni Gas), pri emu se kod MAG postupka kao zatita koristi CO2 (ugljen
dioksid) ili mjeavina gasova koja se ponaa kao aktivni gas, a kod MIG postupka Ar, He
(argon, helijum) ili mjeavina gasova koja se ponaa kao inertni gas.
Slika 58. Elektroluno zavarivanje topljivom elektrodom u zatiti gasa [4]
Prednosti postupka su:

univerzalna primjena sa take gledita osnovnog materijala,
velika brzina topljenja,
velika brzina zavarivanja,
relativno jednostavna obuka zavarivaa (za nelegirane i niskolegirane elike),
jednostavna mehanizacija postupka,
primjenljiv u prinudnim poloajima,
mali investicioni trokovi (za standardnu varijantu).
Mane postupka su:
opasnost od greaka u poetku zavarivanja,
opasnost od greaka pri sporom zavarivanju, zbog isticanja tenog metala ispred elektri-
nog luka,
relativno komplikovana obuka zavarivaa (za visokolegirane elike i obojene metale),
tekoe pri zavarivanju na otvorenom (strujanje vazduha).
Danas priblino 60% svetske potronje dodatnog materijala otpada na elektrodne ice
za MIG-MAG. Osnovna primjena - metalna industrija, metalne konstrukcije, brodovi,
posude pod pritiskom, motorna vozila.
- 53 -
2.4.1 Prenos dodatnog materijala
Osnovni naini prenosa dodatnog materijala su prenos u mlazu, kratkospojeni prenos i

prenos u krupnim kapima, sl. 59. Osim njih, u novije vrijeme je razvijen itav niz novih
naina prenosa dodatnog materijala, od kojih je najpoznatiji impulsni, rotirajui, STT
prenos.
Prenos u mlazu je mogue postii strujom jaine vee od neke granine vrijednosti,
i to prvenstveno u zatiti Ar (ili He), jer se u zatiti CO2 dodatni materijal rasprskava (kod
elika je potrebno bar 80% Ar u smjei, a kod neeljeznih materijala ist Ar). Prenos u
mlazu je pogodan za zavarivanje debljih limova, jer koristi velike jaine struje.
Slika 59. Naini prenosa dodatnog materijala: a) prenos u mlazu; b) prenos krupnim kapima
u dugom luku: b1 - formiranje kapi, b2-ekscentrino potisnuta kap; c) kratkospojeni prenos:
c1-formiranje kapi, c2-prenos kapi [8]
Kratkospojeni prenos se postie primjenom najmanjih jaina struje i najmanjih pre-

nika ice. Na ovaj nain se dobijaju zavari malog presjeka, koji se brzo hlade, to je
pogodno za spajanje tankih limova. Osim toga, kratkospojeni prenos je pogodan za
spajanje veih otvora lijeba, i za spojeve kod kojih se zahtjevaju to manje deformaci-
je, jer se ovakvim lukom unosi mala koliina toplote.
Prenos u krupnim kapima je po svim karakteristikama izmeu prethodna dva. Ovakav

prenos dodatnog materijala se javlja prvenstveno pri upotrebi CO2, a jaina struje i napon
luka ine "meuoblast" u odnosu na prethodna dva naina prenosa. Kvalitet spoja je po
pravilu loiji zbog nedovoljnog uvarivanja.
Najvei uticaj na nain prenosa dodatnog materijala imaju parametri struje (vrsta i ja-
ina, karakteristika izvora), zatitni gas, sastav dodatnog materijala i slobodna duina
elektrodne ice. Poveanjem jaine struje prenos dodatnog materijala se mijenja od
kratkospojenog do prenosa u mlazu, ali samo sa Ar kao zatitnim gasom. Pri tom treba imati
u vidu da struja suvie velike jaine, u kombinaciji sa poveanom duinom slobodnog kraja
elektrodne ice, moe da proizvede rotaciju rastopljenog dodatnog materijala i njegovo
skretanje van metalne kupke sl. 60, to ograniava izbor jaine struje.
- 54 -
a) =15mm, I=280A b) =40mm, I=280A c) =40mm, I=450A d) =60mm, I=280A

Slika 60. Uticaj jaine struje (I) i slobodne duine elektrodne ice () na nain prenosa [4]
U sluaju zatite Ar, prenos u mlazu moe da se postigne dovoljnom jainom struje,
koja zavisi od prenika elektrodne ice. Uticaj jaine struje je slian i kod ostalih zatitnih
gasova, ali zavisi i od drugih faktora. Od svih zatitnih gasova samo Ar, pri dovoljnoj jaini
struje, garantuje prenos u mlazu. Helijum, iako inertan kao i Ar, po pravilu daje prenos u
krupnim kapima, nezavisno od jaine i vrste struje. S druge strane, He obezbjeuje veu
dubinu uvarivanja od Ar, a prenos u mlazu moe da se postigne dodavanjem bar 20% Ar,
to ujedno znatno smanjuje eksplozivnost He i daje znaajnu praktinu primjenu ovakvim
mjeavinama. Prenos u mlazu je kod MAG postupka mogue postii samo indirektnom
polarnou koja se najee i koristi (+ pol na ici), i to ako su ispunjeni jo neki uslovi
(npr. dodatak natrijuma i cezijuma u zatitnom premazu elektrodne ice). Oigledno je da
aktivni gasovi, CO2 i N2 (azot), imaju slian uticaj na prenos dodatnog metala kao He, uz
dodatne probleme, posebno kod direktne polarnosti.
Pri zavarivanju elika inertni gasovi pokazuju izvjesne mane kada je prenos dodatnog
metala u pitanju (skretanje luka van ose, rasprskavanje dodatnog metala), to moe da se
smanji ili otkloni dodatkom O2, ili drugih aktivnih gasova, npr. CO2, koji smanjuju
povrinski napon kapi dodatnog metala. Pozitivni efekti dodavanja O2 i CO2 su primetni i u
vrlo malim koliinama, ali su u praksi najee meavine sa 1-5% O2 i do 20% CO2.
U sluaju mjeavine Ar sa vie od 25% CO2 situacija je razliita. CO2 disocira na
3000C, toplotna i elektroprovodljivost na toj temperaturi mu je veoma dobra. Za
provoenje struje dovoljna je mala uarena taka na vrhu ice. Toplota se prenosi samo u toj
taki na vrhu ice. Slobodni kraj ice je znatno zagrijaniji od udaljenih djelova ice, pa je
prenos dodatnog metala nepravilan, esto u kratkom spoju, sa velikim rasprskavanjem.
Osim ova tri naina prenosa dodatnog metala, sve veu primjenu ima impulsni pre-
nos, koji po kvalitetu moe da dostigne TIG zavarivanje. Osnovna odlika ovog naina pre-
nosa je mogunost regulisanja veliine kapi u zavisnosti od uestalosti (frekvencije)
kapanja. Luk je bez kratkog spoja i ostvaruje se impulsnom strujom iz pomonog izvora.
Uestalost impulsa, a time i broj kapi u odreenom vremenskom periodu, moe da se
podeava. Iskustvo je pokazalo da optimalna uestalost impulsa odgovara uestalosti
gradske mree od 50 Hz, a u praksi se koriste uestalosti u opsegu 20-120 Hz. Izvor struje
treba da obezbjedi dva nivoa jaine struje, osnovni nivo, koji treba da bude dovoljno nizak
da onemogui prenos u mlazu, i pulsirajui nivo sl. 61, koji je znatno iznad nivoa
potrebnog za prenos. Stoga se u jednom ciklusu prenese samo jedna kap, a kako je mogue
podesiti vremenski period ciklusa i jainu struje, time je omogueno dobijanje potrebnog
kvaliteta spoja. Koristei opisani princip u novije vrijeme je razvijeno nekoliko
modifikovanih varijanti impulsnog prenosa, posebno u sluaju primjene invertorskog
- 55 -
izvora struje, koji postaju dominantni u primjeni MAG/MIG postupka, jer daju najbolji
kvalitet zavarenog spoja.
vreme
Slika 61. Karakteristika struje pulsirajueg prenosa
Primjena naina prenosa dodatnog materijala (vrste luka)

Kratak luk tanki limovi, prinudni poloaji, korjeni prolaz pri maloj jaini struje.
Prenos metala kroz luk - u kratkom spoju sa malim brojem kapi, sl. 62. Frekvencija
kratkog spoja 20 do 120 Hz.
Slika 62
Srednji luk - za limove srednje debljine - u mjeavinama na bazi Ar, srednja jaina struje.
Prenos u velikim kapima, ali sa manjim rasprskavanjem nego kod dugog luka u CO2.
Preporuka: izbjegavati!
Dugi luk - za debele ploe, velike jaine struje, zatita CO2. Prenos u velikim kapima,
sa rasprskavanjem. Preporuka: izbjegavati!
Luk sa prenosom u mlazu sl. 63. - za debele limove, velike jaine struje , Ar ili mjea-
vina na bazi Ar. Prenos u sitnim kapljicama (mlaz), bez kratkog spoja, vrlo malo ras-
prskavanje.
Rotirajui luk sl. 64.- vrlo velike debljine, vrlo velike jaine struje, spec. mjeavine Ar i He.
Impulsni luk sl.65. - opte, za svaku jainu struje, meavina na bazi Ar (ne moe CO2).
Prenos metala bez kratkog spoja, kontrolisana veliina kapi i uestalost. Najmanje
mogue rasprskavanje.
- 56 -
Slika 63. Prenos u mlazu Slika 64. Rotirajui luk Slika 65. Impulsni luk
2.4.2 Zatitni gasovi

Kao zatitni gasovi najee se koriste: argon, helijum, ugljen-dioksid, azot, te
kiseonik i vodonik (u manjim koliinama) u mjeavinama. Najee korieni zatitni
gasovi, prema EN 439, i njihove mjeavine prikazani su tab. 12, zajedno sa podacima o
ponaanju, primjeni i svojstvima. Uticaji nekih zatitnih gasova na tehnoloke
karakteristike postupka date su u tab. 13.
Tabela 12. Zatitni gasovi i njihove smjee - primjena i svojstva

gas simbol ponaanje primjena karakteristika luka
Ar (99,998%) I1 inertno svi metali, osim elika najvea stabilnost
He (99,99%) I2 inertno Al, Mg, Cu poveana toplotna mo
Ar+(2575%)He I3 inertno Al, Mg, Cu izmeu I1 i I2
N2 (99,9%) aktivno Cu poveana toplotna mo
Ar+(2530%)N2 inertno Al, Mg, Cu poveana toplotna mo
Ar+2,5%CO2 M1-1 prakt. inertno visokolegirani Cr-Ni elici prenos u mlazu
Ar+(13%)O2 M1-2 prakt. inertno visokolegirani Cr-Ni elici prenos u mlazu
Ar+(48%)O2 M2-3 oksidirajue ugljenini i niskoleg. elici prenos u mlazu
Ar+(115%)H2 R2 redukujue visokolegirani elici, Ni velika dubina uvarivanja
CO2 (99,9%) C oksidirajue ugljenini i niskoleg. elici mogue rasprskavanje
Ar+(2640%)CO2 M3-1 oksidirajue ugljenini i niskoleg. elici mogue rasprskavanje
Ar+613%CO2+35%O2 M3-2 oksidirajue ugljenini i niskoleg. elici malo rasprskavanje
CO2+20%O2 oksidirajue ugljenini elici mogue rasprskavanje
TIME Gas: 26.5% He, 8% CO2, 0,5 % O2, Ar ostatak
Primjena aktivnih gasova zahtjeva posebnu panju zbog pojave oksidacije. Ova poja-
va, koja je i inae karakteristina za konvencionalne postupke zavarivanja, je posebno
izraena kada se CO2 koristi kao zatitni gas, jer se tada odigrava sljedea hemijska reak-
cija:
- 57 -
2CO22CO+O2
Smjer ove reakcije zavisi prvenstveno od temperature tako to se na viim tempera-
turama odvija disocijacija (razlaganje gasa), a na niim temperaturama asocijacija (spajanje
gasova). Zbog toga sastav gasne smjee zavisi od temperature sl. 66., tako da ispod
1600C postoji jedino CO2, a sa porastom temperature se poveava udio CO i O2, tako da
na 3800C ostaje svega 7% CO2, uz 62% CO i 31% O2. Stoga je oksidacija daleko najizra-
enija u sredinjem dijelu elektrinog luka, gde je temperatura najvia, a najmanje izraena
na povrini metalne kupke, gde je temperatura znatno nia. Prema tome osnovni problem
kod MAG postupka je kako smanjiti oksidaciju kapi dodatnog metala tokom njihovog
prenosa kroz elektrini luk.
Tabela 13. Zatitni gasovi i njihove smjee - tehnoloke karakteristike
Karakteristika Ar/CO2 Ar/O2 CO2
Dobra,
Dubina uvarivanja Dobra,
moe da postane kritina Dobra,
Normalni poloaj sigurnija zatita sa
zbog curenja ispred metalne sigurna
Prinudni poloaj poveanjem % CO2
kupke poveane teljivosti
Termiko optereenje smanjuje se sa malo (zbog dobre
Veliko
pitolja poveanjem % CO2 termike provodnosti)
Velika
Brzina oksidacije Raste sa veim % CO2 Velika
(specijalno pri 8% O2)
Opada sa veim %
Poroznost Velika Mala
CO2
Najvee, raste sa
Rasprskavanje Raste sa veim % CO2 Bez rasprskavanja
poveanjem snage luka
Raste sa poveanjem
Velika,
% CO2, manjom Najvea,
Mala brzina hlaenja,
Uvedena toplota brzinom hlaenja, velika brzina hlaenja,
Mala opasnost od
smanjuje se opasnost opasnost od prslina
prslina
od prslina
Mehanike i tehnoloke Dobre, srednje pri Dobre,
Srednje
karakteristike CO2 >30% srednje pri CO2 >12
Mogunosti popune Raste sa smanjenjem Manja nego kod
dobra
zazora u korjenu %CO2 meavina gasova
Kratak luk
Kratak luk
Srednji luk
Prenos materijala kroz Srednji luk Kratak luk
U mlazu
luk Impulsno (CO2<20%) Dugi luk
Impulsno
Rotirajui luk
Rotirajui luk
Sastav smjee %
0
C
Slika 66. Sastav gasne smjee kod MAG postupka [8]
- 58 -
Argon je inertan gas, bez boje, mirisa i ukusa. Iako nije otrovan, treba imati u vidu da
Ar u zatvorenoj prostoriji moe da smanji koncentraciju kiseonika. Argon je stan-
dardizovan, gde je propisan kvalitet, upotreba, metoda ispitivanja i nain isporuke. Argon
se proizvodi u etiri kvaliteta, zavisno od istoe: A (najmanje 99,999% Ar), B (99,99%
Ar), C (99,96% Ar) i D (85% Ar). Za zavarivanje se koristi Ar kvaliteta C, a za specijalne
sluajeve kvaliteta B. Argon se isporuuje u elinim bocama oznaenim utom bojom,
zapremine 40 l i pritiska do 200 bara, pri emu u bocu staje 6 Nm3, odnosno 10 kg argona.
Boce sa Ar se ne prazne do kraja, ve se uvjek ostavlja dovoljan natpritisak da se sprjei
prodiranje vazduha u bocu.
Ugljendioksid je gas bez boje i mirisa, kiselkastog ukusa. Do koncentracije 2,5% CO2
nije opasan za udisanje (krae vrijeme), ali u veoj koncentraciji ili pri dugotrajnijem dej-
stvu moe da bude tetan. Ugljendioksid je standardizovan, skladiti se u elinim bocama,
oznaenim tamnosivom bojom, zapremine 40 l i pritiska od 70-100 bara, tako da u svaku
bocu staje 15 Nm3, odnosno 30 kg CO2. Standardom su definisana tri kvaliteta CO2:
tehniki, isti i vrsti (suvi led). U zavarivanju se primjenjuje isti CO2 najmanje
koncentracije 99,8%.
2.4.3 ica za zavarivanje

Elektrodne ice se proizvode u koturovima mase 1 - 100 kg u nizu prenika od 0,8 do
1,6 mm sa korakom 0,4 mm, a izuzetno 2,4 i 3,2 mm, pri emu se ice manjeg prenika (do
1,2 mm) obino koriste za prenos krupnim kapima, a ice veeg prenika (preko 1,2 mm)
za prenos u mlazu i impulsni prenos. U industriji motornih vozila se koristi jo i ica 0,9.
U sluaju zavarivanja elika elektrodna ica treba da ima povean sadraj Si i Mn u
cilju dezoksidacije metala ava i nadoknade sagorjelih elemenata u osnovnom materijalu. U
cilju sprjeavanja nastanka poroznosti u metalu ava i zakaljenja, sadraj ugljenika je og-
ranien na 0,12%. Pri izboru dodatnog materijala treba uzeti u obzir hemijski sastav i
mehanika svojstva osnovnog materijala, stanje i istou osnovnog materijala, poloaj
zavarivanja i oblik prenosa dodatnog materijala.
Elektrodne ice za zavarivanje i navarivanje standardizovane su po EN 440.
2.4.4 Izvori struje i ureaji za zavarivanje

Ureaj za zavarivanje se sastoji od komponenti: Izvor struje, ureaj za dotur (dovod)
ice, elektrini kablovi i gorionik, komandni sistem za zatitne gasove, rashladni
sistem,opti komandni sistem , boca sa zatitnim gasom
- 59 -
Slika 67. ema ureaja za elektroluno zavarivanje topljivom elektrodom u zatiti gasa
Gorionik se sastoji od kontaktne voice, mlaznice za zatitni gas i elemenata za

fiksiranje, sl. 68. Tokom rada, temperatura moe da dostigne 700oC (ak i pri
kratkotrajnom zavarivanju), usljed ega se na gasnoj mlaznici lijepi troska. Da bi se to
sprijeilo, posebno kod veih jaina struje, koriste se gorionici hlaeni vodom. Pri tome
treba voditi rauna o sljedeem:
gasovi bogati Ar termiki vie optereuju gorionik u odnosu na CO2 ,
prenik kontaktne voice da bude vei za 0,2 mm (za elik), tj. 0,5 mm (za Al) od
prenika ice,
kontaktne voice treba da budu od E-Cu, CuCr ili CuCrZr. Zamjena kontaktne voice
zbog habanja pri zameni kotura ice (15 kg) se smatra normalnom. Izbor materijala
kontaktne voice zavisi od primjene - E-Cu ima najbolju elektroprovodnost, ali se brzo
habaju, dok je situacija obrnuta kod pomenutih legura,
ako treba smanjiti trenje izmeu kontaktne voice i ice da bi se obezbjedilo nesmetano
klizanje, odnosno dotur ice, preporuuje se korienje teflonskog umetka,
duina paketa crijeva (kablovi za struju, gas i rashladnu vodu) treba da bude to manja.
Slika 68. Gorionici za MIG/MAG postupak [8]
- 60 -
Za elektroluno zavarivanje topljivom elektrodnom icom u zatiti gasa koriste se iz-

vori struje sa ravnom ili blagopadajuom spoljnom statikom karakteristikom da bi se is-
koristio efekt samoregulacije duine luka, sl. 69. Naime, ako se duina luka povea tako
da se karakteristike luka mijenjaju od 1 do 3, sl. 69, znaajno se smanjuje jaina struje, to
je na sl. 69 oznaeno sa I1 do I3. Usljed smanjenja jaine struje gotovo trenutno se smanjuje
brzina topljenja elektrodne ice, a time i duina luka. S druge strane, ako se duina luka
smanji (karakteristike luka 3-1, sl. 69), jaina struje raste od I3 do I1, pa se duina luka
poveava. Prema tome duina luka se vraa na poetnu vrijednost, to se naziva efektom
samoregulacije.
Osim navedene statike karakteristike, izvori struje za MAG/MIG postupak treba da
obezbijede i bolju dinamiku karakteristike u odnosu na izvore struje za E postupak,
posebno u sluaju kratkospojenog prenosa dodatnog materijala. Tako npr. da bi se usporila
promjena jaine struje poslije kratkog spoja u strujno kolo se ubacuje indukcioni kalem,
koji proizvodi efekt prikazan na sl. 70, ime se popravlja kvalitet zavarenih spojeva.
I3 I2 I1 I (A)
Slika 69. Efekt samoregulacije Slika 70. Uticaj prigunice na jainu struje
Za elektroluno zavarivanje topljivom elektrodom u zatiti gasa po pravilu se koristi

jednosmerna struja indirektne polarnosti (+ pol na ici) jer daje stabilan luk, ravnomjeran
prenos dodatnog materijala (po potrebi prenos u mlazu, ak i pri korienju aktivnih
zatitnih gasova) sa malim gubicima usljed rasprskavanja i dobre karakteristike spoja u
irokom opsegu jaine struje. Direktna polarnost se koristi ukoliko je neophodno dobiti to
manje uvarivanje, npr. kod tankih limova, ali se njena primjena izbjegava zbog smanjene
stabilnosti luka. Naizmenina struja se ne koristi zbog znaajno smanjene stabilnosti luka.
Dovod ice obezbjeuje poseban ureaj, sl. 71. Postoje razliiti sistemi dovoenja ice,
sl. 72. Kabinski sistem se primjenjuje kod nepokretnog radnog mjesta, jer su i kotur ice i po-
gonski mehanizam smjeteni u kuite izvora struje, sl. 72a. Kod univerzalnog sistema cijeli
ureaj za dovod ice se nalazi van kuita, to omoguava rad na promjenljivim radnim
mjestima i na velikim radnim komadima, sl. 72b. Tandemski ureaj ima dva pogonska
mehanizma, jedan u kuitu izvora struje direktno do kotura ice, a drugi u blizini radnog
mesta, sl. 72c, to takoe omoguava rad na promjenljivim radnim mjestima i na velikim i
nepristupanim radnim komadima. Ureaj tipa push-pull takoe ima dva pogonska me-
hanizma, jedan u kuitu kao kod tandemskog ureaja, dok je drugi pogon u gorioniku, tako
da vue (pull) icu umesto da je gura (push), sl. 72d. Ovaj ureaj je pogodan za zavariva-
nje na nepristupanim mjestima, gde bi kotur ice smetao, a trai se pouzdano voenje ice
na vee udaljenosti. Uobiajene radne daljine pojedinih sistema su naznaene na sl. 72 a-d.
- 61 -
Slika 71. ema dovoenja ice: 1 - kotur sa icom, 2 - izlazna voica, 3 - valjci
za usmeravanje ice, 4 - pogonski valjci, 5 - pritisni valjak, 6 - ulazna voica
Slika 72. Sistemi dovoenja ice: A) kabinski, B) univerzalni, C) tandemski, D) push-pull [4]
Od posebnog znaaja kod punjene ice i drugih mekih ica (obojeni metali) je
primjena pogonskog mehanizma sa 4 tokia, umjesto 2, jer se time obezbjeuje dotur ice
manjim pritiskom, ravnomjerno rasporeenim na 2 para tokia. Takoe je bitan oblik
povrine tokia na koji ica nalijee - dok je kod tvrdih ica uobiajeni profil V, dotle
kod mekih ica ova povrina mora da bude profilisana, npr. u obliku .
Treba imati u vidu da je pravilan izbor kontaktne voice i mehanizma za dotur ice od
presudnog znaaja za kvalitetno MIG/MAG zavarivanje, posebno kada se koristi punjena
ica ili puna ica od objenih metala i legura aluminijuma.
- 62 -

Osnovni parametri elektrolunog zavarivanja topljivom elektrodnom icom u zatiti
gasa su vrsta i jaina struje, napon luka, brzina dotura ice, prenik ice, duina slobodnog
dijela i nagib ice za zavarivanje, poloaj zavarivanja, vrsta i protok zatitnog gasa.
Vrsta i jaina struje imaju znaajan uticaj na dimenzije ava, kao to je objanjeno kod
E postupka. Pri ostalim konstantnim parametrima, zavisnost brzine topljenja elektrodne
ice i jaine struje je linearna za manje vrjednosti jaine struje, a pri veim vrijednostima
jaine struje, posebno kod manjih prenika ice, zavisnost postaje nelinearna, sl. 73. Uzrok
tome je zagrijavanje slobodnog kraja ice elektrinim otporom. Kao kod E postupka, za
konstantnu brzinu dovoenja, ice veeg prenika zahtjevaju jau struju, s tim da je kod
MAG/MIG postupka nelinearnost te zavisnosti izraenija. Tako je npr. za brzinu dovoenja
ice od 5 m/min potrebna jaina struje 85 A za prenik ice 0,8 mm, odnosno 325 A za
prenik ice 1,6 mm.
Slobodni kraj ice mora da bude u odreenim granicama jer njegova prevelika duina
uslovljava viak dodatnog materijala i nedovoljnu koliinu toplote za njegovo topljenje, to
daje plitko uvarivanje i nepovoljan oblik ava, a s druge strane, smanjenjem njegove duine
luk postaje nestabilan. Treba uoiti da se sa poveanjem duine slobodnog kraja ice
poveava njen elektrini otpor i stepen zagrijavanja, pa je slabija struja potrebna za
topljenje ice. Iskustvo pokazuje da je za kratkospojeni prenos potreban slobodni kraj
duine 6 do 12,5 mm, a za ostale naine prenosa 12,5 do 25 mm. Osim slobodnog kraja
ice, i odstojanje mlaznice za gas od osnovnog materijala bitno utie na zavarivanje. S
jedne strane, odstojanje mlaznice treba da bude to manja da bi zatita gasom bila to
efikasnija, a s druge strane, suvie malo odstojanje izlae mlaznicu prevelikoj toploti i
smanjuje zavarivau mogunost vizuelne kontrole zone zavarivanja. Slobodni kraj ice, kao
i odstojanje voice i mlaznice od osnovnog materijala su prikazani na sl. 74.
U zavisnosti od jaine struje razlikuju se tri meusobno zavisna poloaja slobodnog
kraja ice i mlaznice za gas:
- slobodni kraj ice manji od odstojanja mlaznice, za jaine struje 50-150 A, sl. 75a
- slobodni kraj ice jednak odstojanja mlaznice, za jaine struje 150-350 A, sl. 75b
- slobodni kraj ice vei od odstojanja mlaznice, za jaine struje iznad 350 A, sl. 75c.
U cjelini gledano, sa poveanjem jaine struje znaajno se poveava slobodni kraj
ice, a u manjoj mjeri i udaljenost mlaznice.
v
(m/min)
I(A)
Slika 74. Karakteristini poloaji
Slika 73. Zavisnost brzine dovoenja slobodnog kraja ice i mlaznice za gas
elektrodne ice v i jaine struje I
- 63 -
Slika 75. Karakteristini poloaji slobodnog kraja ice i mlaznice za gas
Napon luka utie bitno na kvalitet zavarenog spoja, jer promjenom njegove vrjednosti
moe da se utie na nain prenosa dodatnog materijala i u manjoj mjeri na dimenzije ava
(na isti nain kao kod E postupka). Uticaj napona na prenos dodatnog metala je prikazan u
tab. 14, gde su date tipine vrijednosti napona koje se koriste za zavarivanje razliitih
metala u zavisnosti od vrste zatitnog gasa.
Uticaj brzine zavarivanja je isti kao kod E postupka. Brzina zavarivanja se bira
prvenstveno u zavisnosti od jaine struje proporcionalno njenoj vrijednosti, da bi se
odrala zadana vrijednost pogonske energije i poloaja zavarivanja (manja brzina
zavarivanja za prinudne poloaje, pod uslovom da je i jaina struje manja).
Poloaj gorionika ima veliki uticaj na oblik ava. Tako npr. nagib elektrodne ice u od-
nosu na vertikalu bitno mijenja oblik ava od irokog i plitkog (nagib u smjeru zavarivanja,
tj. tehnika zavarivanja unaprijed) do uskog i dubokog (nagib suprotan smjeru zavarivanja,
tj. tehnika zavarivanja unazad), sl. 76.
Tablica 14. Tipine vrednosti napona luka za zavarivanje u zatiti gasa

Napon (V)
Prenos krupnim kapima Kratkospojeni prenos
Metal prenik elektrode 1.6 mm prenik elektrode 0.8 mm
Ar He 25% Ar- Ar-O2 CO2 Ar Ar-O2 75% Ar- CO2
75% He 1-5%O 1-5%O2 25%CO2
2
Aluminijum 25 30 29 - - 19 - - -
Ugljenini elik - - - 28 30 17 18 19 20
Niskoleg. elik - - - 28 30 17 18 19 20
Nerajui elik 24 - - 26 - 18 19 21 -
Nikal 26 30 28 - - 22 - - -
Bakar 30 36 33 - - 24 22 - -
Maksimalna dubina uvarivanja se postie tehnikom zavarivanja unazad. Osim toga,

tehnika zavarivanja unazad daje stabilniji luk, manju poroznost ava i manje rasprskavanje
dodatnog materijala. S druge strane, rukovanje gorionikom i kontrola metalne kupke su
jednostavniji pri zavarivanju unaprijed, koje stoga ima prednost kod tankih limova i korje-
nih zavara. Prema preniku elektrodne ice bira se jaina struje, jer je u sluaju nedovoljne
jaine struje, odnosno prevelikog prenika elektrodne ice njeno topljenje nedovoljno, a u
obrnutom sluaju tipine pojave su rasprskavanje, poroznost i nepravilna geometrija ava.
Prema tome, gustina struje, definisana kao kolinik jaine struje i prenika elektrode, odre-
- 64 -
uje dimenzije ava na sledei nain: vea dubina uvarivanja i manja irina ava se dobija
veom gustinom struje (ili vea jaina struje za isti prenik ili manji prenik za istu jainu
struje). Prenos dodatnog materijala u mlazu i krupnim kapima se po pravilu primjenjuju za
zavarivanje u horizontalnom poloaju, dok se kratkospojeni i pulsirajui prenos koriste u
svim poloajima. Za zavarivanje u vertikalnom i nadglavnom poloaju koriste se ice ma-
njeg prenika, kao i kratkospojeni ili pulsirajui prenos dodatnog materijala, jer se time
pojaavaju dejstva elektrodinamike sile i povrinskog napona, to omoguava savlaa-
vanje dejstva gravitacije.
smjer zavarivanja
Tehnika zavarivanja Gorionik Tehnika zavarivanja

unaprijed vertikalan unazad
Slika 76. Uticaj nagiba gorionika na oblik ava
Uticaj vrste zatitnog gasa na oblik ava je dat na sl. 77. Osim vrste zatitnih gasova
bitan je i uticaj njihovog protoka koji zavisi od vrste spoja, poloaja i brzine zavarivanja,
oblika i dimenzija ljeba, jaine struje, napona luka i prenika ice. Pri odreivanju potro-
nje zatitnog gasa, treba imati u vidu da u sluaju nedovoljne koliine okolni gasovi mogu
da prodru u metalnu kupku, a u sluaju prevelike koliine i brzine strujanja nastaje
turbulencija sa istim posledicama.
Slika 77. Uticaj vrste zatitnog gasa na oblik ava
Pri zavarivanju u zatiti gasa treba imati u vidu strujanje okolnog vazduha, koje ne
smije da bude takvo da ometa dejstvo zatitnog gasa. Posebno pri radu na otvorenom po-
trebno je predvidjeti dovoljno dobar zaklon od vjetra i prinudnog strujanja vazduha.
- 65 -
2.4.6 Tehnika zavarivanja

Kretanje vrha ice kod vieprolaznog zavarivanja u horizontalnom poloaju je
prikazano na sl. 78, tako to je korjeni prolaz dat na sl. 78a, prolaz popune na sl. 78b, a
pokrivni prolaz na sl. 78c. Gorionik se po pravilu vodi tehikom unazad, nagnut do 25 u
odnosu na vertikalu, sem kod tankih limova, kada se koristi tehnika unaprijed.
Kada se zavarivanje zavri i iskljui struja, gorionik se dri nad metalnom kupkom
jo 5-10 s, da bi se obezbijedila zatita metala ava. Kod odgovornih konstrukcija luk treba
prekinuti na pomonoj izlaznoj ploici, a ne na metalu ava. Greke pri MIG/MAG
zavarivanju su date u tab. 15 i prikazane na sl. 79.
Slika 78. Kretanje vrha ice pri horizontalnom zavarivanju - sueoni spoj
a) b)
c) d)
e)
- 66 -
f) g)
Slika 79. Greke pri MIG/MAG zavarivanju [8]
Tabela 15. Greke pri MIG/MAG zavarivanju

Greka Uzrok Tehnoloka greka Slika
a. Pogrena priprema lijeba mali ugao otvora 79a

mali otvor ili velika visina otvora
veliko smaknue strana
b. Teko uspostavljanje luka nisu koriene tehnoloke probe 79b
loa priprema stranica
Nedovoljno vezivanje
nedovoljno preklapanje zavara

c. Mala snaga luka mali napon ili mala jaina struje 79c
velika brzina zavarivanja
velika slobodna duina ice
d. Isticanje metalne kupke ispred luka snaga luka i zapremina kupke veliki 79d
mala brzina zavarivanja
ugao nagiba ice veliki
e. Pogrean poloaj elektrode velika slobodna duina 79e
kontaktna mlaznica velika
pogrean redosled polaganja zavara
a. Gorionik defektan velika slobodna duina 79f
kontaktna mlaznica deformisana
curenje u rashladnom crevu
Poroznost
kontantna mlaznica zaprljana

b. Pogrean poloaj pitolja veliki ugao 79g
veliko rastojanje mlaznica-radni komad
c. Brzo strujanje vazduha
d. Magnetno skretanje luka
e. Pogrena kombinacija gas-ica visok sadraj C, nizak sadraj Si i Mn
(ica)
visok sadraj O2 (gas) ili vlage
f. Zaprljane povrine stranica
velika snaga luka
velika brzina zavarivanja
Zajed
nedovoljno njihanje ice

pogrean poloaj pitolja
- 67 -
2.4.7 Podeavanje MIG/MAG aparata

Savremeni aparati za MIG/MAG postupak zavarivanja posjeduju upravljake table sa
mogunou podeavanja svih uticajnih parametara reima rada. Sinergijski ureaji imaju
mogunost pohranjivanja (snimanja) programa koji sadre parametre za odreene
zavarivake zahvate. Za dobar zavar neophodan je optimalan izbor parametara. Na slikama
br. 80, 81 i 82 dati su prikazi upravljakih tabli savremenih Varstroj-evih aparata:
VARMIG 350 Synergy, VPS 4000 digit i VARMIG 600 D44 Synergy, respektivno, sa
objanjenjima funkcija pojedinih tipki.
Sl. 80 Upravljaka tabla aparata za MIG/MAG postupak (VARMIG 350 Synergy)
1. Prekida za ukljuivanje.
2. Prekida za grubu regulaciju napona struje zavarivanja.
3. Prekida za finu regulaciju napona struje zavarivanja.
4. Tipka za izbor materijala i zatitnog gasa.
5. Tipka za izbor debljine ice za zavarivanje.
6. Tipka za izbor naina zavarivanja (kontinualno, takasto).
7. Enkoder za podeavanje intervala zavarivanja.
8. Enkoder za podeavanje vremena takanja.
9. Displej za prikaz napona.
10. Displej za prikaz jaine struje.
11. Indikatorska lampica ukljuene termozatite.
12. Indikatorska lampica za vanjsko (runo) podeavanje.
13. Enkoder za podeavanje brzine dodavanja ice.
- 68 -
Sl. 81 Upravljaka tabla, aparata za MIG/MAG postupak, VPS 4000 digit.
1. Izbor procesa zavarivanja ( DC-pulsno, DC- standardno, REL- postupak).

3. Tipka za izbor prenika ice za zavarivanje.
4. Izbor jaine struje, brzine ice, trajanja pulsa i frekvencije pulsa.
5. Izbor napona, korekcija napona, korekcija u %, izbor pohranjenog programa.
6. Enkoder za podeavanje izabranog parametra.
7. Izbor reima rada (kontinualno, takasto, pulsno).
8. Tipka za izbor funkcija na displeju.
9. Podeavanje karakteristika luka.
10. Ukljuivanje WAWE PLUS- opcije ( oblik pulsa).
11. Tipka za podeavanje vremena takanja.
12. Funkcijska tipka (izbor funkcije).
13. Prikaz poetne struje.
14. Tipka za izbor sinergijski ili slobodno podeeni rad.
15. Ukljuivanje konstantne dubine provara.
16. Izbor vodom hlaenog gorionika.
17. Kontrola protoka gasa.
18. Tipka za uvoenje ice u polikabal i gorionik.
19. Pozivanje pohranjenog (snimljenog) programa.
20. Pohranjivanje (snimanje) programa sa izabranim parametrima.
21. Potvrda podeenih parametara.
- 69 -
Sl. 82 Upravljaka tabla, aparata za MIG/MAG postupak, VARMIG 600 D44 Synergy.

2. Tipka za izbor prenika ice za zavarivanje.
3. Tipka za izbor naina zavarivanja.
4. Tipka za podeavanje dodatnih funkcija.
5. Tipka za podeavanje protoka zatitnog gasa.
6. Tipka za uvoenje ice.
7. Displej za prikaz napona struje i vremena takanja.
8. Displej za prikaz jaine struje i brzine ice.
9. Lampica za ukljuenu termozatitu.
10. Lampica za ukljueno vanjsko podeavanje.
11. Encoder za podeavanje brzine dodavanja ice, struje i napona kod
vanjskog podeavanja parametara.
- 70 -
2.5 TIG POSTUPAK-ELEKTROLUNO ZAVARIVANJE NETOPLJIVOM

ELEKTRODOM U ZATITI INERTNOG GASA
Elektroluno zavarivanje netopljivom elektrodom u zatiti gasa je postupak spajanja

metala topljenjem i ovravanjem dijela osnovnog metala i dodatnog metala (ica za
zavarivanje - ako se koristi), pri emu se kao zatita koristi inertan gas (aktivni gasovi ne
dolaze u obzir jer bi izazvali oksidaciju vrha elektrode), sl. 83.
Slika 83. ematski prikaz elektrolunog zavarivanja netopljivom elektrodom [4]
Ovaj postupak se skraeno obiljleava TIG ili WIG (T od tungsten - engleska reij za
volfram (W) - materijal elektrode, IG-inert gas) i prvobitno je uveden kao postupak zavari-
vanja Al i njegovih legura zahvaljujui efektu katodnog ienja. Ovaj efekt se sastoji u
razbijanju i uklanjanju skrame tekotopljivog oksida Al2O3 iz metalne kupke ili sa njene
povrine dejstvom elektrona koji se kreu od osnovnog metala prema elektrodi, ime se
spreava njegovo taloenje u dnu metala ava i omoguava zavarivanje Al.
U dananje vrijeme primjena TIG postupka je znatno vea, najvie zbog vrhunskog
kvaliteta spoja, koji se, izmeu ostalog, postie boljom kontrolom unesene toplote i
dodatnog metala zahvaljujui razdvajanju uloga dodatnog metala i elektrode. Zavari-
vanje TIG postupkom je mogue i bez dodatnog metala, to je posebno vano kod tankih li-
mova. Iako je u osnovi runi postupak, TIG moe da se automatizuje, kako u smislu dovo-
enja ice, tako i u smislu voenja elektrode. U odnosu na E postupak osnovne prednosti
TIG postupka su bolja zatita metalne kupke, nepostojanje troske (ne gubi se vrjeme na
zamjenu elektrode i skidanje troske kod vieprolaznog zavarivanja), mogunost korienja
ica manjeg prenika, odnosno veih gustina struje. Prednosti TIG postupka posebno dolaze
do izraaja kod tankih limova, materijala kao to su obojeni metali i nerajui elici, kao i
korjenih prolaza odgovornih spojeva. S druge strane, TIG postupak nije konkuretan ostalim
elektrolunim postupcima kada je u pitanju ekonominost zavarivanja debelih i/ili dugakih
limova od obinih konstrukcionih elika. Proizvodnost TIG postupka moe da se povea
primjenom varijante sa zagrijanom icom.
- 71 -
Prednosti TIG postupka su:

- vrhunski kvalitet spoja, bez greaka,
- nema rasprskavanja - dodatni metal se topi u metalnoj kupki, ne prenosi se kroz luk,
- mogua primjena i bez dodatnog materijala,
- odlina kontrola (oblika) korijena,
- precizna kontrola parametara zavarivanja,
- primjenljiv na veliki broj osnovnih metala,
- dobra kontrola izvora toplote i naina uvoenja dodatnog materijala,
- nema troske,
- bilo koji poloaj zavarivanja.
Mane TIG postupka su:

- relativno mala toplotna mo i produktivnost,
- zahtijeva se posebna obuenost zavarivaa,
- tekoe u zatiti zavarenog spoja pri zavarivanju na otvorenom.
2.5.1 Vrste izvora struje

- jednosmjerna struja (JS) i/ili naizmjenina struja (NS),
- JS se koristi za sve osnovne metala, osim za Al, Mg i ostale metale sa tvrdim
oksidima za koje se koristi NS,
- strmopadajua statika karakteristika,
- noviji izvori struje: tranzistorski ili tiristorski, omoguavaju zavarivanje u ciklusu
(startovanje, pulsiranje jaine struje i zaustavljanje luka),
- JS izvori su obino sa trofaznom strujom - uniformno optereenje elektrine mree,
- NS izvor obino ima i JS,
- stariji izvori NS sa jednofaznom strujom - nesimetrino optereenje elektrine mree,
- noviji izvori NS manje mase (manji transformator ) - sa tranzistorima (invertori).
Kod TIG postupka se najee koriste naizmjenina struja (NS) i jednosmjerna struja
direktne polarnosti (JSDP)(minus pol na elektrodi) . Uticaj vrste struje na oblik ava izveden
TIG postupkom je prikazan na sl. 84. Jednosmjerna struja direktne polarnosti daje najui i
najdublji av, sl.84a. Toplota pri zavarivanju se rasporeuje priblino 1/3 na elektrodu, a 2/3
na osnovni materijal. Jonizovane estice su usmjerene od materijala ka elektrodi, a elektroni
od elektrode ka osnovnom materijalu, tako da se ne dobija efekt povrinskog ienja
tekotopljivih oksida, kao to je to sluaj kod jednosmjerne struje indirektne polarnosti
(JSIP), sl. 85a. Stoga se jednosmjernom strujom direktne polarnosti zavaruju metali
kod kojih efekat ienja nije potreban (elici, nikl, bakar i njihove legure).
Indirektna polarnost daje najiri i najplii av, sl. 84b. Toplota pri zavarivanju se ras-
poreuje suprotno prethodnom sluaju, odnosno 2/3 na elektrodu, a 1/3 na osnovni
materijal, to je neracionalno, daje nestabilan luk i pregrijava elektrodu i gorionik. Iako
jednosmerna struja indirektne polarnosti, zahvaljujui kretanju elektrona od osnovnog
materijala ka elektrodi, proizvodi efekt povrinskog ienja tekotopljivih oksida, s
obzirom na navedene nedostatke njena praktina primena je beznaajna, a za zavarivanje
aluminijuma i njegovih legura se koristi naizmenina struja.
- 72 -
Slika 84. Oblik ava u zavisnosti od vrste struje: a) JSDP; b) JSIP; c) NS
Naizmenina struja daje av irine i dubine izmea dva polariteta jednosmjerne struje,
sl. 84c. S obzirom na prirodu naizmjenine struje (promjena polariteta 50 puta u sekundi)
elektrini luk je nestabilan. Da bi se ova mana naizmjenine struje svela na najmanju mjeru
primjenjuje se tzv. visokofrekventni VF generator. Nedostatak je i tzv. nesimetrija struje.
Radi se o razliitim sposobnostima aluminijuma i volframa da emituju elektrone, usljed
ega se poveava negativna poluperioda na raun pozitivne, jer se vie elektrona emituje sa
volframove elektrode kada je ona na (-) polu, sl. 85b. Prva posljedica ove nesimetrije je
skoro jednosmjerno dejstvo elektrinog luka, to uslovljava prekomjerno zagrijavanje za-
varivakog transformatora, a druga posljedica je znaajno smanjenje efekta katodnog
ienja. Da bi se ovo sprijeilo, u strujno kolo se uvodi kondenzatorska baterija, vezana
redno sa lukom, koja ima zadatak da poveava pozitivne polu-periode, tj. da uspostavlja
simetriju talasa struje, sl. 83b. Time se ujedno i poveava efekt ienja, to omoguava
primjenu naizmjenine struje za zavarivanje aluminijuma i njegovih legura. Stoga su
noviji transformatori za TIG postupak po pravilu snabdjeveni i VF generatorom i kondenza-
torskom baterijom.
a)
b)
Slika 85. a) Efekat katodnog ienja; b) Asimetrini i simetrini oblik periode NS
- 73 -
2.5.2 Netopljive elektrode

Netopljive elektrode se izrauju od volframa, odnosno legura volframa i torijum, cirko-
nijum ili lantan oksida. Za runi TIG postupak postoje etir vrste elektroda:
a) Elektrode od istog volframa (W) - temperatura topljenja 3410C, koje se proizvode sin-
terovanjem praka volframa, istoe min. 99,5%, jer vei udio neistoa prouzrokuje brzo
troenje elektrode.
b) Elektrode od volframa sa dodatkom 0,9 do 4,2% oksida torijuma (W-Th), koji omogu-
ava lake emitovanje elektrona, to obezbjeuje lake uspostavljanje i odravanje
strujnog luka i bolje podnoenje strujnih optereenja. Osim toga, ovim elektrodama se
poveava stabilnost luka na temperaturama, niim i do 1000C u odnosu na elektrode od
istog volframa, ime se izbjegava djelimino rastapanje elektrode i obezbjeuje znatno
dui radni vijek. Na sl. 86 je prikazana zavisnost gustine struje od temperature za W i W-
Th elektrode.
Slika 86. Zavisnost gustine struje od temperature kod W i W-Th elektrode [8]
c) Volframove elektrode sa 0,3 do 0,9% cirkonijum oksida. Po svojstvima i cijeni ove

elektrode su izmeu dvije prethodno navedene grupe. Primjenjuju se samo kod
naizmjenine struje, odnosno za zavarivanje aluminijuma i lakih legura.
d) Volframove elektrode sa 0,9 do 1,2% lantan oksida. Koriste se za plazma zavarivanje, jer
imaju dui vijek od ostalih varijanti.
U tab. 16 su prikazane navedene vrste netopljivih elektroda, zajedno sa sistemom oznaa-

vanja prema standardu EN 26848 i osnovnim karaketristikama.
- Kodifikacija po hemijskom sastavu:
prvo slovo = simbol glavne komponente
drugo slovo = poetno slovo oksida + broj (sadraj oksida x 10)
- Uslovi isporuke:
- 74 -
- prenici : 0.5; 1.0; 1.6; 2; 2.5; 3.2; 4; 5; 6; 8; 10 (mm)

- duine: 50; 75; 100, 175 (mm)
- pravolinijske (strogo)
- kvalitet (bez prslina, pora, ukljuaka).
Tabela 16 . Netopljive elektrode

Materijal (dodaci - %) Simbol Boja Primjedbe
Dobra stabilnost kod NS.
Volfram < 0.2 WP Zelena Problemi pri startovanju kod JS.
0.3-0.5 ThO2 WT4 Plava Poveanjem sadraja ThO2
Volfram sa 0.8-1.2 ThO2 WT 10 uta poveava se vijek, dozvoljena
torijum 1.7-2.2 ThO2 WT 20 Crvena jaina struje i popravlja
oksidom 2.8-3.2 ThO2 WT 30 Ljubiasta startovanje.
3.8-4.2 ThO2 WT 40 Narandasta Th je radioaktivan!
Volfram sa 0.15-0.5 ZrO2 WZ 4 Smea Smanjeni ukljuci volframa u
cirkonijum 0.7-0.9 ZrO2 WZ 8 Bijela metalu ava (koristi se za
oksidom nuklearne posude).
Volfram sa Dui vijek od WT elektroda
lantan 0.9-1.2 LaO2 WL 10 Crna (za plazma zavarivanje)
oksidom
Ne samo vrsta materijala, ve i oblik vrha elektrode bitno utie na stabilnost luka i
dubinu uvarivanja. Postoje dva osnovna oblika vrha elektrode: konusni i sferni. U prvom
sluaju gustina struje je znatno vea, pa je strujni luk koncentrisan, sl. 87a. U drugom
sluaju jaina struje je mala, luk nije koncentrisan, pa se dobija znatno manja dubina
uvarivanja, a vea irina ava, sl. 87b. Konusni oblik se koristi sa JS, a sferni sa NS, sl. 88.
a) b)
Slika 87. Uticaj oblika vrha elektrode na oblik ava
Slika 88.
- 75 -
2.5.3 Dodatni materijal - ice za zavarivanje

ice za zavarivanje elika ( standardizovane po ISO 636) su po pravilu oblika ipki
duine 1000 mm, prenika 0,8 do 4 mm. U tab. 17 su dati podaci o nekim icama za zava-
rivanje nerajuih visokolegiranih elika proizvodnje FEP (Pluine CG).
Tabela 17. ica za zavarivanje nerajuih visokolegiranih elika

oznaka hemijski sastav (%) osnovni
PIVA C Si Mn Cr Ni Nb Mo materijal
TIG 19/9 Nb 0,04- 0,3-0,6 1,5-1,9 19,0- 9,5-10,5 0,4-0,8 4571-2, 4580
0,07 20,5
TIG 19/12/3 Nb 0,04- 0,3-0,6 1,5-2,0 18,5- 11,5- 0,4-0,8 2,0-2,6 4573-4, 4583
0,07 19,5 12,5
TIG 25/20 0,08- 0,5-0,7 1,7-1,9 24,5- 20,0- 4578
0,12 25,5 21,0
TIG 18/8/6 0,05- 0,2-0,5 6,5-7,5 18,5- 8,0-9,0 visokolegirani .
0,10 19,5
Za zavarivanje Al i njegovih legura se koriste ice i ipke, tab. 18. Njihovo

oznaavanje je definisano na sljedei nain: naziv proizvoda, d(xL), oznaka legure, stanje
legure, gde je d prenik, a L duina ice (ipke) u mm. Primjer oznaavanja je:
ica 2,0 S.AlMg3.20
za vuenu icu prenika 2 mm, izraenu od legure AlMg3.
ipke za zavarivanje aluminijuma i aluminijumskih legura moraju da budu obojene na
jednom kraju, sa ela, jednom ili dvjema bojama, tab. 18. Primena ica i ipki za zava-
rivanje aluminijuma i aluminijumskih legura je takoe data u tab. 18.
Tabela 18. ice i ipke za zavarivanje aluminijuma i aluminijumskih legura
oznaka boja primjena (osnovni materijal)
S.Al99,8 plava-smea Al99,8; Al99,7
S.Al99,5 plava Al99,5; Al99; AlMn1
S.AlMn1 ljubiasta AlMn1
S.AlMg3 zelena AlMg2; AlMg3; AlMg5
S.AlMg5 zelena-smea AlMg3; AlMg5
S.AlSi12 smea Al-Si legure sa Si>8%
2.5.4 Zatitni gasovi i mlaznica

Za zatitu metalne kupke koriste se po pravilu inertni gasovi, argon ili helijum. Os-
novne prednosti argona u odnosu na helijum su: vea jonizaciona energija, to omoguava
lake uspostavljanje i odravanje elektrinog luka, manji gradijent napona (6 V) u strujnom
luku, to obezbjeuje neznatnu promjenu napona pri promjeni duine luka, izraeniji efekat
ienja oksida, manja osetljivost na strujanje okolnog vazduha, nia cjena i sigurniji rad.
Prednost helijuma je vea toplotna mo luka, to je bitno kod zavarivanja metala velike
toplotne provodnosti, posebno kod veih debljina. Dodatni problem kod primene helijuma
je njegova mala gustina (nekoliko puta manja od vazduha, dok je gustina argona vea od
- 76 -
gustine vazduha), pa je za odravanje zatitnog omotaa potreban dva do tri puta vei
protok gasa. Stoga se u praksi najvie primenjuje argon, a sreu se i meavine argona sa
helijumom (vee debljine i/ili materijali vee toplotne provodnosti) ili sa vodonikom
(nerajui elik).
Osim vrste zatitnog gasa, i oblik mlaznice ima veliki uticaj na efikasnost zatite. Ko-
riste se tri osnovna oblika mlaznice: konusni, cilindrini i profilisani, sl. 89. Najbolja zatita
se postie profilisanim mlaznicama. Na efikasnost zatite utie i dovod gasa do mlaznice, sl.
90, koji se izvodi sa odbojnikom ili bez njega. Kao to se sa sl. 90 vidi, odbojnik vrlo
povoljno utie na irinu zatitne zone, odnosno efikasnost zatite.
Tabela 19. Zatitni gasovi i njihova primjena prema EN439

nelegirani ili nerajui elici OM osjetljiv
Gas niskolegirani elici Al Cu Ni na gasove
Ar X X X X X X
Ar + H2 X X
He X X X
He-Ar (25-75) X X X
He-Ar (50-50) X X X
zatita korjenog Forming gas- Forming gas - Ar Ar Ar He
prolaza Ar/He Ar/He-Ar
Tabela 20. Uticaji zatitnih gasova na parametre zavarivanja

Gas Uspostavljanje Stabilnost irina Dubina Brzina
luka luka ava uvarivanja zavarivanja
Ar 3 3 3 2 2
Ar/He 3 3 2 2 3
He 1 1 1 3 3
He/Ar(25/75) 2 2 3 2 3
He/Ar(50/50) 1 1 2 3 3
1 - mali uticaj; 2 - srednji uticaj; 3 - veliki uticaj
a. konusna b. cilindrina c. profilisana
Slika 89. Konstruktivni oblici mlaznica
- 77 -
Slika 90. Uticaj dovoda gasa do izlaza iz mlaznice na irinu zatitne zone
2.5.5 Ureaj za zavarivanje

Ureaj za zavarivanje TIG postupkom je prikazan na sl.91; njegovi osnovni elementi
su: izvor struje, boca (ili boce) za zatitni gas, sa odgovarajuim ventilima, gorionik sa
netopljivom elektrodom, paket crijeva za dovod argona, rashladne vode i elektrini kablovi.
Izvor struje je po pravilu strmopadajue statike karakteristika, kao kod E postupka, da
bi sluajna promjena duine luka to manje uticala na jainu struje. Ako se napaja na-
izmeninom strujom, ureaj treba da proizvodi simetrine, odnosno uravnoteene talase
struje.
Gorionik za zavarivanje treba da ima dovoljan strujni kapacitet da se ne bi pregrijavao,
a po pravilu se hladi, vazduhom ili vodom. Sastavni dio gorionika je mlaznica, iji oblik
bitno utie na efikasnost zatite. Mlaznica treba da ima takav oblik da isticanje zatitnog
gasa bude bez turbulencije, a da pri tome bude to udaljenija od mjesta zavarivanja, da bi
zavariva imao bolji pregled.
Slika 91. ema ureaja za TIG postupak - osnovni elementi
Crijeva za dovod zatitnog gasa treba da budu od specijalnog plastinog materijala uko-
liko se koristi He, iji su atomi toliko mali da kroz obino gumeno crevo difunduju u oko-
linu. Osim navedenog, ureaj za TIG zavarivanje ima i elemente za regulisanje jaine struje,
uspostavljanje luka bez dodira vrha elektrode o radni komad, automatsko otvaranje i zatva-
ranje protoka argona i rashladne vode, VF generator i kondenzatorsku bateriju, a u sluaju
- 78 -
TIG zavarivanja sa zagrijanom icom postoji i dodatni element za elektrootporno

zagrijavanje ice.

Osnovni parametri zavarivanja TIG postupkom su vrsta i prenik elektrode, vrsta i
prenik ice, brzina zavarivanja, vrsta i jaina struje, kao i sastav i protok zatitnog gasa.
Uticaj i izbor nekih osnovnih parametara (vrsta elektrode, ice i struje, sastav i protok
zatitnog gasa) je ve objanjen, a uticaj prenika ice, brzine zavarivanja i jaine struje je
praktino isti kao kod drugih elektrolunih postupaka. Uticaj i izbor prenika elektrode je
usko vezan za materijal od koga je elektroda napravljena, tj. jainu (gustinu) struje, kao to
je prikazano na sl. 86.
Meusobna zavisnost prenika elektrode, jaine i vrste struje, i vrste elektrode moe da
se utvrdi na osnovu podataka iz Tab. 21. Izbor navedenih parametara zavarivanja za neke
konstrukcione materijale je dat u Tab. 22 (ugljenini elici), Tab. 23 (niskolegirani elici),
Tab. 24 (visokolegirani elici) i Tab. 25 (aluminijum i njegove legure).
Tablica 21. Zavisnost jaine i vrste struje od vrste i prenika elektrode

prenik I (A), JSDP I (A), JSIP I (A), NS (simetrina)
elektrode, sve sve W elektrode W-Th, W-Th
mm elektrode elektrode W-Zr (0,5%)
1,6 70-150 10-20 30-80 60-120 30-120
2,4 150-250 15-30 60-130 100-180 60-180
3,2 250-400 25-40 100-180 160-250 100-250
4,0 400-500 40-55 160-240 200-320 160-320
4,8 500-750 55-80 190-300 290-390 190-390
6,4 750-1000 80-125 250-400 340-525 250-525
skraenice: JSDP - jednosmjerna struja direktne polarnosti,
JSIP - jednosmjerna struja indirektne polarnosti,
NS - naizmjenina struja
Tablica 22. Parametri zavarivanja ugljeninih elika TIG postupkom

Debljina Prenik Prenik Brzina Jaina Protok
komada elektrode ice zavarivanja struje argona
(mm) (mm) (mm) (cm/min) (A) (l/min)
0,5 1,6 - 15-25 15-30 4
0,8 1,6 - 30-40 35-50 4
1,0 1,6 0,8 30-50 35-60 4
1,2 1,6 1,2 40-80 50-80 4
1,5 1,6 1,2 50-100 70-100 5
2,0 3,2 1,2 70-120 80-120 5
- 79 -
Tablica 23. Parametri zavarivanja niskolegiranih elika TIG postupkom

Debljina Prenik Prenik Brzina Prenik Jaina Protok argona
komada elektrode ice zavarivanja mlaznice struje (l/min)
(mm) (mm) (mm) (cm/min) (mm) (A)
3,0 1,62,4 3,0 25-30 6 120-150 5
4,0 2,4 3,0-4,0 25 9 140-180 5
5,0 2,4-3,2 3,04,0 2024 11 180-250 5-6
6,0 3,2 4,05,0 18-20 11 ili 13 180-340 6
8,0 3,2 5,0 15 13 250-340 7
10,0 4,0 5,06,0 13 13-15 260-350 7
Tablica 24. Parametri zavarivanja visokolegiranih elika TIG postupkom

Debljina Prenik Prenik Jaina Protok Broj Brzina
komada elektrode ice struje gasa prolaza zavarivanja
(mm) (mm) (mm) (A) (l/min) (cm/min)
0,6 1,0 bez 15-25 3 1 30-40
1,0 1,01,6 1,01,5 25-80 4 1 25-30
2,0 1,6 1,52 80-110 4 1 25-30
3,0 2,4 23 100-150 4 1 25-30
4,0 2,4 3 120-200 5 1 25
5 3,2 3-4 200-250 5 1 25
6 3,2 4 200-250 6 2 25
Tablica 25. Parametri zavarivanja aluminijuma i legura TIG postupkom

Debljina Broj Prenik Protok Jaina struje Temperatura
komada prolaza ice argona (A) predgrijevanja
(mm) (mm) (l/min) Horizont. Vertikal. Nadglavno (C)
1 1 2 7 60 50 40 -
2 1 2 do 3 7 80 80 75 -
3 1 3 8 140 135 130 -
4 1 do 2 3 do 4 9 180 170 160 -
6 2 3 do 4 10 280 240 230 -
8 2 4 do 5 12 320 270 260 150
10 2-3 5 14 360 280 270 200
12 3 6 16 420 330 280 200
15 5 6 16 450 - - 250
20 7 6 do 8 20-25 450 - - 350
30 9 8 2025 450 - - 350
- 80 -
2.5.7 Tehnika zavarivanja

Tehnika runog zavarivanja TIG postupkom zahtijeva posebnu panju, naroito
uspostavljanje i prekidanje luka i rukovanje elektrodom i icom za zavarivanje. Luk moe
da se uspostavi na tri naina: dodirom i odmicanjem elektrode, pomou varnice iz dodatnog
ureaja (najee VF generator), i primjenom pomonog luka koji se uspostavlja izmeu
elektrode i mlaznice, a zatim prenosi na osnovni materijal. Najee se primjenjuje VF
generator, a prvi nain se izbjegava, jer znaajno oteuje vrh elektrode. Poto se luk
uspostavi, gorionik se kree u malim krugovima da bi se obrazovala tena metalna kupka,
sl. 92a, uz postepeno naginjanje u odnosu na vertikalu do 15 kod runog zavarivanje, sl.
92b, dok kod automatskog zavarivanja gorionik po pravilu ostaje u vertikalnom poloaju.
Zatim se u metalnu kupku dodaje ica pod uglom od 15, sl. 92c. Prije pomjeranja gorionika
(elektrode) do prednje ivice metalne kupke, sl. 92e, icu treba udaljiti, sl. 92d. Ponavljanjem
ovog postupka dobija se neprekidni av. Luk se najefikasnije prekida iskljuivanjem struje,
jer bi naglo odmicanje elektrode dovelo do oksidacije metala ava. Za poloaje koji nisu
horizontalni pravilno dranje gorionika je prikazano na sl. 93.
Slika 92. Tehnika runog zavarivanja TIG postupkom
- 81 -
Slika 93. Tehnika runog zavarivanja TIG postupkom u prinudnim poloajima
Nepotovanje propisane tehnologije i tehnike zavarivanja izaziva pojavu greaka.

Najei uzroci greaka su: predugaak luk, prevelik ugao gorionika, pomjeren gorionik iz
ose spoja, izvlaenje rastopljenog vrha dodatnog materijala (ice) iz zone zatite rastopa i sl.
Najee greke pri radu prikazane sun a slici 94.
Pogrean rad Posljedica

prokapljine
vazduh
neprovar
predugaak luk
vazduh
oksidi
suvie veliki ugao
Slika 94. Nepotovanje propisane tehnike zavarivanja i odgovarajue greke
- 82 -
2.5.8 Zatita korjenog prolaza
Za vrhunski kvalitet zavarenog spoja potrebna je dodatna zatita korjenog prolaza sa

druge strane. Zatita korijena obino se vri argonom ili forming gasom (Ar+1-30%H2 ili
N2+1-30%H2). Ureaji za zatitu korjena su prikazani na slici 95, a pri zavarivanju
korijenog prolaza cevi na slici 96. Pri zavarivanju korjenog prolaza kod reaktivnih
materijala sve zone osnovnog materijala koje se zagrijavaju na temperaturu preko 300C
moraju dodatno da se tite, npr. komorom sa kontrolisanom atmosferom (Ar), sl. 97.
bakarna podloka - akumulirani zatitni gas,

nesigurno dodatni zatitni gas sa suprotne strane
Slika 95. Sistemi zatite korijena
Slika 96. Sistem zatite korijenog prolaza pri zavarivanju cjevi
Slika 97. Sistem zatite korijenog prolaza pri zavarivanju reaktivnih materijala
- 83 -
Meu najee greke pri zavarivanju spadaju oksidni ukljuci koji negativno utiu na
mehanike osobine zavarenog spoja. Na slici 98. dat je pregled najeih uzroka pojave
oksidnih ukljuaka.
Oksidni ukljuci Uzroci
Neoien lijeb
Suvie veliki lijeb - pristup vazduha sa suprotne strane
Nedovoljan otvor lijeba
Nedovoljna struja zavarivanja
Predugaak luk
ipka dodatnog metala suvie uronjena u kupku
Oksidi ne mogu da se uklone u pravcu korjena
Efekat katodnog ienja nedovoljan

(ne preporuuje se za zavarivanje Al)
Suvie velika debljina za I spoj

Nedovoljna jaina struje zavarivanja
Prevelika brzina zavarivanja
Nema kontakta izmeu dva radna komada

Nedovoljna jaina struje zavarivanja, predugaak luk.
Slika 98. Oksidni ukljuci i uzroci njihove pojave
Zavarivanje korijena zahtijeva posebnu obuku zavarivaa jer je korijen zona sa najvie
potencijalnih greaka. Tipine greke u korijenu su prikazane na slici 99.
- 84 -
Suvie mali ugao otvora lijeba

Smaknute ivice radnih komada
Suvie veliki ili suvie mali zazor u korijenu
Nesimetrini zazor
Oksidacija kiseonikom iz vazduha
Suvie veliki pritisak zatitnog gasa u

korjenu
Suvie dugaak luk
Netopljiva elektroda sa neistoama
Suvie velika jaina struje

(suvie mala brzina zavarivanja)
Slika 99. Tipine greke TIG zavarivanja korijenog prolaza
2.5.9 Modifikovane varijante TIG zavarivanja

Postoje mnogobrojne varijante modifikovanog TIG postupka, od kojih se najee ko-
riste impulsno zavarivanje, zavarivanje u uskom ljebu, orbitalno zavarivanje cijevi, zava-
- 85 -
rivanje sa zagrijanom icom, takasto zavarivanje, zavarivanje sa dvostrukom zatitom,

ATIG postupak.
Impulsno TIG zavarivanje omoguava optimalno korienje energije, jer se jaina
struje znaajno poveava samo u kratkom periodu vremena kada se rastopljeni vrh dodatni
metala odvaja i prenosi u metalnu kupku. Impulsno TIG zavarivanje je veoma pogodno za
automatsko (orbitalno) zavarivanje cijevi.
Slika 100. Sueono spajanje cijevi TIG postupkom [8]
Sueono spajanje cevi TIG postupkom, sl. 100, zahtijeva i specijalni izvor struje za
impulsno zavarivanje. Pulsiranje struje poinje sa uspostavljanjem luka, ali ureaj ne rotira
oko cijevi sve dok pulsirajua struja ne postigne radni nivo. U toj fazi se popunjava lijeb
do potpunog provarivanja, a zatim ureaj poinje da rotira oko cijevi. Prije gaenja luka,
jaina struje se smanjuje, simetrino poetnoj fazi zavarivanja, a ureaj se kree sve dok se
ne postigne potpuno preklapanje poetka ava.
TIG takasto zavarivanje, takoe nazvano TIG zakivanje, omoguava dobijanje spoja
preklapanjem, bez prethodne perforacije radnih komada. Postupak je veoma jednostavan i
ne zahtijeva veliku vjetinu operatera, veoma je produktivan i moe da se automatizuje. Luk
nije vidljiv, pa operater ne mora da titi oi tokom zavarivanja. Postupak je primjenljiv na
niskolegirane elike, aluminijum, debljine 0.5 do 2 mm. Vrijeme zavarivanja je 0.5 do 5 s.
TIG zavarivanje sa zagrijanom icom zahtijeva grija, koji elektrinim otporom

predgrijava icu za zavarivanje, to omoguava bre topljenje dodatnog materijala i veu
produktivnost postupka, sl. 101.
- 86 -
Slika 101. Zavarivanje zagrijanom icom
ATIG postupak je postupak razvijen na institutu za zavarivanje Paton (Kijev-

Ukrajina). Postupak je isti kao klasini TIG postupak, sa tim da se ivice lijeba prije
zavarivanja premau aktivacionim topiteljom koji omoguava znaajno veu dubinu
provarivanja i sitnozrnastu strukturu materijala ava. Aktivacioni topitelji nanose se
sprejom, flomasterom namjenjenim za nanoenje topitelja, etkicom ili na drugi pogodan
nain. Poveana dubina provarivanja omoguava sueono zavarivanje limova sa ravnim I
lijebom, bez zazora, bez dodatnog materijala, za debljine 10 do 12 mm. Postupak je znatno
ekonominiji od klasinog TIG postupka.
2.5.10 Podeavanje aparata za TIG postupak
Aparati za zavarivanje opremljeni su upravljakom tablom sa koje se podeavaju

parametri zavarivanja. Za pravilno izvoenje procesa, na savremenim aparatima, podeava
se desetak parametara koji bitno utiu na kvalitet izvoenja procesa zavarivanja. Pored
standardnih postoje sinergijski i digitalni aparati kod kojih su parametri zavarivanja
definisani u programu za zavarivanje odreenog materijala. Kod sinergijskih aparata
pozivanjem odreenog programa poziva se definisana grupa parametara koja odgovara
datom materijalu, debljini i poloaju. Ovakvim aparatima upravlja procesor i u memoriju
aparata mogue je pohraniti vie programa. Na slikama br. 102 i 103 dati su prikazi
upravljakih tabli standardnog aparata za TIG zavarivanje (VARTIG 2005 DC ) i digitalnog
(VARTIG 3500 AC/DC digit), uz objanjenje funkcije pojedinih tipki. Navedeni aparati su
proizvod slovenakog Varstroj-a.
- 87 -
Sl. 102 Izgled komandne table invertorskog aparata za TIG postupak zavarivanja
(VARTIG 2005 DC)
1. Displej za prikaz parametara zavarivanja

2. Indikatorska lampica ukljuenosti aparata
3. Indikatorska lampica termozatite aparata
4. Tipka za promjenu reima rada ( reimi su dati pozicijama 5, 6, 7, 8 i 9)
5. 4-taktni reim rada + visokofrekventno paljenje luka
6. 2- taktni reim rada + visokofrekventno paljenje luka
7. 4-taktni reim rada + paljenje luka dodirom elektrode (kresanjem)
8. 2- taktni reim rada + paljenje luka dodirom elektrode (kresanjem)
9. Reim rada uz mogunost rune promjene jaine struje ( I2 ili I3)
10. Tipka za promjenu vrste zavarivanja ( dato pozicijama 11, 12 i 13)
11. TIG pulsno zavarivanje
12. TIG standardno, bez pulsiranja struje
13. REL postupak zavarivanja elektrodom
14. Enkoder za podeavanje parametara zavarivanja
15. Na displ. poz. 1 dato vrijeme preduduvavanja zat. gasa (pode. se sa poz. 14)
16. Na displ. poz. 1 data poetna struja I1 (pode. se sa poz. 14)
17. Na displ. poz. 1 dato vrijeme rasta struja sa I1 na I2 (pode. se sa poz. 14)
18. Na displ. poz. 1 data frekvencija DC pulsiranja (pode. se sa poz. 14)
19. Na displ. poz. 1 data glavna struja zavarivanja I2 (pode. se sa poz. 14)
20. Na displ. poz. 1 dato vrijeme padanja struja sa I2 na I3 (pode. se sa poz. 14)
21. Na displ. poz. 1 data konana struja I3 (pode. se sa poz. 14).
- 88 -
22. Na displ. poz. 1 dato vrijeme duv. gasa nakon gaenja luka (pode. se sa poz. 14)
23. Tipka za uklju. daljinskog upravljaa
24. Indikatorska lampica za uklj. Daljinski upravlja
25. Parametri pulsnog zavarivanja (frekvencija, irina pulsa i osnovna struja), oitavaju
se na displ. poz. 1, a podeavaju sa enkoderom poz. 14.
26. Tipka za izbor parametra koji se eli podesiti.
Sl. 103 Izgled komandne table aparata za TIG postupak zavarivanja sa pohranjenim
programima (VARTIG 3500 AC/ DC digit)
1. Izbor zavarivakog postupka (AC-za Aluminijum, Pulsno- za visok kvalitet zavara

DC-ispravljena struja za TIG, Ispravljena struja DC za REL postupak)
2. Funkcija AC-WAVE, izbor oblika pulsa.
3. Izbor parametra zavarivanja (poetna struja, vrijeme preduduvavanja gasa, struja
pulsa gornja i donja itd.)
4. Enkoder za podeavanje parametara.
5. Tipka za izbor reima rada (takasto ili neprekidno)
6. Podeavanje AC frekvencije
7. Podeavanje AC balansa ( zavarivanje aluminijuma).
8. Ukljuivanje AC/DC TIG zavarivanja.
- 89 -
9. Podeavanje vremena takanja

10. F-podeavanje internih funkcija
11. Podeavanje poetnog toka
12. Ukljuivanje pulsnog zavarivanja
13. Nain uspostavljanja luka
14. Tipka za podeavanje rasta i padanja toka
15. Izbor vodom hlaenog gorionika
16. Kontrola protoka gasa
17. Pozivanje pohranjenih programa
18. Pohranjivanje (snimanje) programa sa zadatim parametrima (maks. 100 programa)
19. Potvrda pohranjivanja (snimanja).
2.6 ZAVARIVANJE PLAZMOM

Plazma je jonizovana materija koja prenosi elektrinu struju. To je materije od koje je
izgraen luk svakog elektrolunog postupka zavarivanja, bio on u vazduhu ili u zatitnim
gasu. Razliiti gasovi se lake ili tee jonizuju to opredjeljuje njihovu primjenljivost u
postupcima zavarivanja. Temperatura luka jonizovanog gasa je reda veliina 10 000 0C. Luk
plazme, u odnosu na WIG ili MIG luk, je mnogo topliji, gui i krui to se postie izborom
odgovarajueg gasa i saimanjem (koncentrisanjem) luka.
Zavarivanjem plazmom je veoma slino WIG postupku . Glavne razlika izmedu WIG
postupka i postupka zavarivanja plazmom je u obliku mlaznice, drau elektrode i obliku
luka plazme koji prolazi kroz nju. Gorionici za plazma zavarivanje mogu biti izvedeni tako
da se elektrini luk uspostavlja izmeu osnovnog materijala i volframove (netopive)
elektrode to je takozvani prenosivi luk (sl.104 a) ili izmeu suavajue mlaznice i
volframove (netopive) elektrode tada se luk naziva neprenosivi (sl. 104 b). Prenosivi luk
proizvee dubok provar u osnovnom materijalu a neprenosivi luk proizvee plitak provar
u osnovnom materijalu. Neprenosivim lukom mogu se zavarivati materijali koji ne provode
elektrinu struju.
Sl. 104 Gorionici za postupke sa plazmom (A) Prenosivi luk (B) Neprenosivi luk
- 90 -
Sl. 105 Uporeivanje postupaka (A) luka volframove elektrode u inertnom gasu i
(B) luka plazme za zavarivanje.
Kod WIG postupka luk je slobodan, dok je kod zavarivanja plazmom (a naroito kod
rezanja plazmom) luk jako suen (sl. 105). Kod postupka zavarivanja plazmom imamo
veu duinu luka u odnosu na WIG luk. Luk plazme takode ima cilindrini oblik u odnosu
na zvonast oblik koji se moe uoiti kod WIG postupka.
Slino WIG postupku, gorionici za zavarivanje i rezanje plazmom se koriste sa
uobiajenim izvorima struje koji imaju strmopadajue karakteristike (jednosmerna struja
direktnog polariteta). Uobiajeni WIG izvori struje mogu se koristiti za zavarivanje
plazmom jednostavnim dodavanjem upravljake kutije kojom se regulie uspostavljanje
luka, protok gasova i vode za hlaenje. Rezanje plazmom zahtijeva istu osnovnu vrstu
izvora struje, ali mora imati dosta vii napon praznog hoda i treba da je u mogunosti da
proizvede mnogo viu jainu struje nego WIG izvor struje. Napon praznog hoda za jedinicu
plazme moe biti visok i 400 V. Stvarno, skoro svaki izvor jednosmerne struje sa
strmopadajuim naponom i najmanjom vrednou napona praznog hoda od 80 V i glavnim
kontaktorom moe se koristiti za rad opreme za zavarivanje plazmom. Minimalna struja
koju ete postii zavisi od izabranog izvora struje. Najee, meutim, visok napon se
obezbeduje posebno konstruisanim izvorima struje za luk plazme.
Prednosti zavarivanja plazmom u odnosu na uobiajeno WIG zavarivanje su:
- poboljana krutost luka plazme omoguava laku regulaciju ulaza toplote u radni
komad,
- vea duina luka u odnosu na WIG postupak omoguava da se sa manje problema
odrava pravilan poloaj gorionika,
- veliina zavarivakog kupatila pri korienju plazme takode je manje osetljiva na
promjene u duini luka,
- lake je uvoenje dodatne ice ili ipke i manipulacija rukom gorionika zbog veeg
rastojanja od mlaznice do radnog komada ( 5 -12 mm),
- moe se koristiti dodatnu icu ili ipku veeg prenika sa minimalnim rizikom od
zagaivanja metala ava. Ovo je posebno znaajno pri zavarivanju nerajuih elika,
aluminijuma i titana,
- zbog toga to je luk plazme vrui nego WIG luk, brzine zavarivanja su vie, a zona
- 91 -
uticaja toplote je ua,

- postupak zavarivanja plazmom je manje osjetljiv na geometrijsku nepodudarnost spoja i
loe nalijeganje spoja nego WIG postupak. Glavni razlozi su via uneena toplota, zbog
toga se zavarivanje plazmom lako automatizuje.
Pored ovih prednosti, postoje i nedostatci postupka zavarivanja sa plazmom, a to su:

- oprema za zavarivanje plazmom kota vie nego skoro za bilo koji drugi metod
zavarivanja lukom ili otporom,
- keramike mlaznice na kraju gorionika imaju kratak radni vijek zbog veoma visoke
temperature luka plazme,
- potronja relativno skupog inertnog gasa takoe je vea zbog toga to se on koristi za
obrazovanje luka plazme kao i za zatitu.
2.6.1 Tehnika zavarivanja plazmom
Tehnike zavarivanja koje se koriste sa runim postupkom plazmom su sline onima

koje se koriste pri TIG postupku. Zbog vee duine luka ne postoji opasnost od zagaenja
radnog komada putem dodira volramove elektrode sa njim, ili zagadenja volframa metalom
ava. Vei je prostor za uvoenje dodatne ice u luk i zavarivako kupatilo. Razlikuju se
dva naina zavarivanja i to: utapanjem (pudlovanje) i tehnikom kljuaonice.
Veina runih postupaka zavarivanja plazmom se vri metodom zavarivakog pudlovanja
(koja se esto naziva tehnika utapanja), to jednostavno znai da se dodatnu icu uvodi u
rastopljeno kupatilo ava ili odmah uz luk plazme, ba kao rad sa TIG gorionikom. To je
veoma slino nainu na koji biste rukovali icom pri oksigasnom plamenu.
Drugi nain zavarivanja plazmom koji moete koristiti je tehnika kljuaonice. Zavarivanje
kljuaonicom se koristi na tanjim presjecima kao to su tanki limovi i trake, obino bez
korienja dodatne ice. Meutim, materijali do debljine od 6 mm mogu se zavarivati
tehnikom kljuaonice putem razliitog podeavanja struje i napona luka. Primjer za korienja
zavarivanja tehnikom kljuaonice je izrada avova na uglu, prirubnih i preklopnih avova za
spajanje dva komada tankih limova metala.
Da bi poeli av tehnikom kljuaonice, dri se gorionik u skoro vertikalnom poloaju.
Povea se struja do radne vrijednosti. Gorionik se ne pomjera dok se ne formira kljuaonica
kroz radni komad. im se uspostavi kljuaonica u komadu, moe se poeti pomjeranje
gorionika radi izrade neprekidnog ava topljenjem.
Najkritiniji dio ava dobijenog runom tehnikom kljuaonice je poetno probijanje
radnog komada. U toku ovog vremena treba da se dri gorionik upravno na radni komad. Luk
plazme mora se usmjeriti direktno na osnovni materijal. Ako gorionik ne bude upravan na
radni komad, povratni mlaz plazme moe prouzrokovati pucanje vae mlaznice gorionika
zbog termikog napona. Takoe treba obezbijedite da protok gasa za obrazovanje plazme ima
viu vrijednost nego pri zavarivanju nainom utapanja.
Kada se doe do kraja ava, kljuaonica se zatvara sniavanjem struje zavarivanja radi
smanjenja toplote u radnom komadu, a u isto vreme smanjuje se protok gasa za obrazovanje
plazme. Oba ova postupka, djelujui zajedno, smanjie toplotu u kljuaonici omoguavajui
zaostalom kupatilu ava da otie i popuni kljuaonicu.
- 92 -
3. TERMIKO REZANJE (PRIPREMA IVICA LIJEBA)

Izrada ivica lijeba najee se vri termikim rezanjem. Postoji vie postupaka termikog
rezanja, a najee se koriste rezanje gasom, elektrinim lukom ili plazmom, koji su slini
odgovarajuim postupcima zavarivanja.
3.1 GASNO REZANJE

Gasno rezanje je postupak razdvajanja metala njegovim sagorijevanjem u struji kiseoni-
ka, uz istovremeno oduvavanje produkata sagorijevanja (troske), sl. 106. Da bi metal sa-
gorjevao treba ga predgrijati do temperature paljenja (poetka sagorjevanja). Gasno rezanje
metala spada u termike postupke, pri emu se radna temperatura postie sagorijevanjem
gorivog gasa, po pravilu acetilena. Osim toga, sagorijevanjem gorivog gasa dobija se dio
toplote kojom se radna temperatura odrava, a znaajan dio toplote se dobija sagorijevanjem
metala koji se ree (autogeno rezanje), to je bitna prednost ovog postupka. S obzirom na to
da se gasno rezanje zasniva na sagorijevanju metala, postoje odreeni uslovi koji moraju da
budu ispunjeni da bi proces rezanja mogao da se odvija:
- temperatura sagorijevanja metala treba da bude nia od temperature topljenja,
- temperatura topljenja oksida treba da bude nia od temperature topljenja metala,
- toplota sagorijevanja metala treba da bude dovoljna da, zajedno sa toplotom plamena,
odrava temperaturu sagorijevanja.
Od konstrukcionih materijala ove uslove najbolje ispunjava niskougljenini elik. Tem-
peratura sagorijevanja ugljeninih elika zavisi od njegovog sastava, i pribliava se
temperaturi topljenja sa porastom sadraja ugljenika, sl. 107.
Slika 106. ematski prikaz gasnog rezanja
Sagorjevanje elika moe da se predstavi sljedeim hemijskim jednainama:
Fe+0,5O2=FeO+267 kJ
2Fe+1,5O2=Fe2O3+825 kJ
3Fe+2O2=Fe3O4+1120 kJ
- 93 -
Slika 107. Promjena temperature sagorijevanja i temperature topljenja elika [8]
Osloboena toplota ini priblino 2/3 toplote potrebne za sagorijevanje elika, a 1/3 se
dobija sagorijevanjem gorivog gasa. Treba takoe uoiti da FeO i Fe2O3 dalje reaguju, pri
emu je konani produkt sagorjevanja Fe3O4, koji se u vidu troske izduvava sa mjesta
rezanja, sl. 106.
3.1.1 Ureaj za gasno rezanje

Ureaj za runo gasno rezanje je praktino isti kao ureaj za gasno zavarivanje, s tim da
je gorionik drugaiji, pa e samo on biti detaljnije opisan. Od kljunog znaaja za uspjeno
rezanje su mlaznice, koje mogu da budu veoma raznovrsne i prilagoene specifinim
zahtjevima (mlaznice za razliite gorive gasove, za razliite debljine, za brzo i sporo rezanje,
za posebne uslove). U praksi su esto u upotrebi mehanizovano i automatsko rezanje, to
zahtjeva ugradnju dodatnih elemenata ureaja.
S obzirom na koliinu toplote koja se koristi u procesu rezanja (2/3 od sagorijevanja
metala, a 1/3 od gorivog gasa) moe da se smatra da je osnovna uloga gorivog gasa da za-
grije metal i otpone proces sagorevanja, koji se zatim odvija u nezavisnoj struji kiseonika.
Shodno tome, konstrukcija gorionika za rezanje je komplikovanija od gorionika za
zavarivanje, sl. 108, mada su neki dijelovi isti, kao npr. dra (rukohvat). Osnovna razlika je
u cijevima koje treba da obezbjede dovod smjee gorivog gasa i kiseonika i nezavisni dovod
kiseonika za sagorjevanje, kao i u mlaznici ija konstrukcija treba da obezbijedi isticanje
gasova na isti nain. Stoga se gorionik za rezanje sastoji od cijevi za dovod smjee gasova,
sl. 108, cijevi sa propusnim ventilom za dovod kiseonika i mlaznice sa centralnim otvorom
za kiseonik i perifernim otvorima (ili prstenastim otvorom) za smjeu.
Gorionik za runo rezanje ima samo dva ulazna otvora (kiseonik i acetilen), to znai da
se isti kiseonik koristi za sagorijevanje acetilena i metala koji se ree. Iako je runi gorionik
snabdjeven sa tri nezavisna ventila, putanje mlaza za rezanje ipak izaziva poremeaj
acetilenskog plamena, pa se njegova krajnja regulacija obavlja poslije putanja mlaza
kiseonika. Ovaj nedostatak je otklonjen kod gorionika za mainsko rezanje, kod koga postoje
dva nezavisna dovoda za kiseonik.
- 94 -
Slika 108. Gorionik za gasno rezanje
Dvije osnovne varijante mlaznice (prstenasti otvor ili vie otvora za dovod smjee) su pri-
kazane na sl. 109. Prstenasti otvor se koristi samo kada je potrebna velika koliina toplote.
Centralni otvor za dovod kiseonika je najee cilindrinog ili konusnog oblika, sl. 110. Otvor
cilindrinog oblika je lake napraviti i odravati, ali je strujanje kiseonika donekle nepravilno,
sl. 110a. Otvor konusnog oblika daje ravnomjerniju struju kiseonika, ali ni on ne daje dobre
rezultate kod rezanja predmeta veih debljina. U tom sluaju moe da se primijeni
aerodinamini oblik centralnog otvora, sl. 111, kojim se postiu vee brzine strujanja
kiseonika i najefikasnije rezanje. Mana ovakve mlaznice je visoka cijena zbog komplikovane
izrade i velika buka. Standardne mlaznice sa cilindrinim centralnim otvorom se proizvode u
razliitim veliinama, zavisno od debljine materijala, tab. 26.
Tabela 26. Standardne mlaznice za rezanje

spoljne (broj) 1 2 3 4
unutranje (broj) 1-2 3-4 5 6
debljina materijala (mm) 310 / 1030 3060 / 60100 100200 200300
a) b)
Slika 109. Mlaznica za rezanje (a) sa jednim prstenastim otvorom (b) sa vie otvora
- 95 -
a) cilindrini b) konusni
Slika 110. Mlaznice sa razliitim otvorima Slika 111. Aerodinamina mlaznica
Kod runih gorionika postoji mogunost primjene dodatnih elemenata (alata) da bi se

obezbjedio stalni poloaj, ime se postie mehanizovano rezanje. Na sl. 112 su prikazane tri
varijante dodatnog alata, ija je uloga pravolinijsko voenje gorionika (varijante a i b, s tim
da je u varijanti b ivica reza zakoena) ili voenje gorionika po zadanoj konturi, varijanta c.
a) b) c)
Slika 112. Dodatni alat ("kolica") gorionika za mehanizovano rezanje
Automatsko rezanje zahtijeva komplikovane i skupe maine, koje su ekonomine jedino

za serijsku proizvodnju. Maine za rezanje mogu da budu pokretne ili nepokretne. Pokretne
maine uglavnom slue za pravolinijsko rezanje, mada mogu da se prilagode proizvoljnom,
krivolinijskom kretanju (rezanju), sl. 113.
Slika 113. ema automata za gasno rezanje
- 96 -
3.1.2 Tehnologija gasnog rezanja

Gasno rezanje se izvodi u vie faza:
- metal se prvo predgrijava acetilenskim plamenom, sve do postizanja temperature paljenja
(poetka sagorjevanja), koja za elike iznosi 13001350C,
- na predgrijano mjesto se usmjerava mlaz kiseonika za sagorjevanje zapaljenog metala, pri
emu se brzina i protok mlaza odreuju prema debljini materijala,
- kada se na poetnom mjestu rezanja "savlada" cijela debljina, gorionik se pokree brzi-
nom koja omoguava stalni kontakt mlaza kiseonika i troske.
Pravilan proces rezanja se odvija konstantnom brzinom sa neprekidnim mlazom produ-
kata sagorijevanja (oksidi u obliku varnica). Pri tome acetilenski plamen i sagorijevanje
metala treba da obezbijede dovoljno toplote da gornja ivica reza bude stalno na temperaturi
paljenja. Kod rezanja limova proces je relativno jednostavan, ali se kod rezanja profila,
cijevi i drugih predmeta komplikovanijeg presjeka primjenjuju posebne tehnike da ne bi
nastale deformacije i zaostali naponi. Na sl. 114a je prikazana tehnika (redoslijed) rezanja
kvadratnog profila, na sl. 114b dobra, a na sl. 114c loa tehnika rezanja okruglog profila.
Osim toga, da bi se smanjile termike deformacije pri rezanju, treba pravilno izabrati
poetak, zavretak i redoslijed rezanja, sl. 115.
a) kvadratni profil - redosled b) dobra tehnika rezanja c) loa tehnika rezanja

Slika 114. Primjeri rezanja kvadratnog i okruglog profila
a) poetak rezanja (A-A'-1) b) zavretak rezanja (B-B'-2) c) redosled rezanja (1-2-3)

Slika 115. Pravilan izbor poetka, zavretka i redoslijeda rezanja
Osnovni parametri gasnog rezanja su protok i pritisak kiseonika za sagorijevanje i brzi-

na rezanja. Navedeni parametri se biraju prema debljini materijala, mada postoji i njihova
meuzavisnost. Protok kiseonika za sagorijevanje se regulie prenikom (brojem) mlaznice,
koji se bira na osnovu debljine materijala. Pritisak kiseonika za sagorevanje bitno utie na
stabilnost procesa rezanja, pa njegovom odreivanju i odravanju tokom rezanja treba
posvetiti posebnu panju. Brzina rezanja presudno utie na pravilno isticanje kiseonika na
- 97 -
donjoj ivici reza i odravanje stalne temperature rezanja. Osim od debljine, brzina rezanja
zavisi i od veliine mlaznice i poetne temperature rezanja. Brzina rezanja moe da bude og-
raniena pojavom otklona mlaza produkata sagorijevanja na povrini reza, sl. 116, koji joj je
proporcionalan. Otklon nema bitnijeg uticaja na kvalitet rezanja ako je njegova vrednost u
granicama 5-15% debljine materijala, ali kod veih otklona brzina rezanja mora da se
smanji.
Slika 116. Otklon mlaza produkata sagorijevanja
3.1.3 Rezanje pojedinih materijala

Od konstrukcionih materijala uslove za gasno rezanje najbolje ispunjava elik, i to
niskougljenini i niskolegirani. Pri tome vai pravilo da je rezanje tim lake to je u eliku
manje ugljenika, jer se porastom njegovog sadraja smanjuje razlika izmeu temperature
sagorevanja i temperature topljenja, sl. 107. Gasno rezanje nema bitnijeg uticaja na svojstva
niskougljeninog elika, dok u sluaju elika sa veim sadrajem ugljenika moe da se uoi
pojava zakaljenog sloja u okolini ivica reza (zona uticaja toplote). Dubina ove zone je data u
tab. 27, u zavisnosti od debljine i vrste materijala.
Tabela 27. Dubina zone uticaja toplote kod gasno-plamenog rezanja elika
elik dubina zone uticaja toplote (mm)
debljina lima (mm) 5 25 100 150 300
niskougljenini 0,10,3 0,50,7 1,52,0 1,53,0 4,06,0
srednjeugljenini 0,30,4 0,81,2 2,53,0 3,54,3 6,07,0
visokougljenini 0,40,5 1,21,5 3,03,5 4,35,0 7,08,0
Legirani elici mogu da se gasno reu, ali je po pravilu neophodno predgrijavanje i nak-
nadna termika obrada. Analiza uticaja legirajuih elemenata na mogunost rezanja elika je
data u tab. 28, uz napomenu da se radi o pojedinanim uticajima. Fosfor i sumpor u
koliinama koje su uobiajene u eliku nemaju uticaja na rezanje.
Tabela 28. Granine vrijednosti sadraja legirajuih elemenata
legirajui element (%) Si Mn Cr Ni W Mo V Cu
bez problema <2 <14 <1,5 <25,C<0,7 <10 <1 <3 <2
predgrijavanje <4, C<0,4* <18, C<1,5 <5 <40,C<0,3 <20 <2*
nemogue >4 >18 >5 >2,5
* uz vrlo sporo rezanje
Pojedinani uticaji legirajuih elemenata su bitni za analizu mogunosti rezanja legira-

nih elika, ali je od mnogo veeg praktinog znaaja njihov meusobni uticaj. Stoga se
- 98 -
mogunost rezanja elika gasnim postupkom procjenjuje na osnovu njegovog hemijskog

sastava, korienjem izraza kojim se uticaj legirajuih elemenata svodi na ekvivalentni uticaj
ugljenika (kao kod ocjene zavarljivosti):
CE=C+0,4Cr+0,3(Si+Mo)+0,2V+0,06Mn+0,04(Ni+Cu)
Uzimajui u obzir CE, kao i sadraj ugljenika, elici mogu da se klasifikuju kao to je
dato u tab. 29.
Tabela 29. Klasifikacija elika prema mogunosti gasnog rezanja
Grupa CE (%) C (%) Uslovi rezanja
I do 0,6 do 0,3 Reu se vrlo dobro, termika obrada nepotrebna
Reu se zadovoljavajue. Predgrijavanje potrebno kod
II 0,60,8 do 0,5
veih debljina i niskih okolnih temperatura
Reu se teko zbog zakaljivosti i sklonosti ka prslinama.
III 0,81,1 do 0,8
Neophodno predgrijavanje.
IV preko 1,1 preko Reu se vrlo teko. Neophodno predgrijavanje i lagano
0,8 hlaenje poslije rezanja.
Uticaj legirajuih elemenata na rezanje elika i livenih gvoa je dat u daljem tekstu.
Ugljik (C)
elici do 0,30% C mogu se rezati bez ikakvih potekoa. elici sa veim sadrajem C
mogu se rezati ako se predgrijavaju na 300-500C. Grafit i cementit spreavaju rezanje, a
sivi liv do 4% ugljenika moe da se ree ukoliko se primijeni posebna tehnika rada.
Mangan (Mn)
Kod elika sa 14% Mn i do 1,5%C (austenitni manganski elik) potrebno je
predgrijavanje.
Silicijum (Si)
U uobiajenim koliinama (do 0,35%) ne predstavlja prepreku rezanju.
Transormatorsko gvoe koje sadri i do 4% Si se takoe ree. Silicijumski elik koji sadri
visoke koliine C i Mn mora da se predgrijava i naknadno ari da bi se izbjeglo
otvrdnjavanje na vazduhu i povrinske prsline.
Hrom (Cr)
Iznad 5% Cr zahtijeva predgrevanje i specijalnu tehniku rada, ali je i pored toga rez
dosta grubog izgleda. Nuno je predgrijavanje.
Nikl (Ni)
Do 30% Ni ne spreava rezanje, a lijepi rezovi se postiu kod elika sa sadrajem Ni
do 7%.
- 99 -
Molibden (Mo)
Djeluje na isti nain kao i Cr. Mo-W elici mogu da se reu samo specijalniim
tehnikama rada.
Volfram (W)
U iznosu 12-14% W ne oteeva rezanje, a granica uspjenog rezanja je 20%.
Bakar (Cu)
U koliinama do 2% ne predstavlja nikakvu tekou za rezanje.
Aluminijum (Al)
U koliinama do 10% ne utie na sposobnost rezanja.
Sumpor (S)
U koliinama uobiajenim kod konstrukcionih elika do 0,06% ne utie loe na
mogunost rezanja. U veim koliinama usporava rezanje, a i razvijaju se znatne koliine
sumornih para.
Vanadijum (V)
U malim koliinama (do 1,5%) poboljava sposobnost rezanja.
Rezanje livenog gvoa
Visoki sadraj ugljenika u livenom gvou predstavlja prepreku uobiajenoj tehnici

gasnog rezanja primijenjenoj za nisko ugljenine elike. Liveno gvoe sadri neto
ugljenika u obliku grafitnih lamela ili nodula, i neto u obliku karbida eleza Fe3C. Oba
konstituenta spreavaju oksidaciju gvoa. Visoki kvalitet rezova ostvaren pri rezanju elika
ne moe se postii sa livenim gvoem. Najee se rezanje obavlja u cilju uklanjanja
ulivnih sistema, defekata, za popravku ili prekrajanje odlivaka ili za otpad.
Vea mlaznica i vei protok gasa od onog upotrebljenog za elike se zahtijevaju pri
sjeenju iste debljine livenog gvoa. Prekomjerni protok gorivog gasa pomae u odravanu
predgrijavanja tokom gorenja.
Liveno gvoe se takoe ponekad sijee primjenom specijalnih tehnika za rezanje
oksidaciono otpornih elika. To su dodatna ploa, rezanje metalnim prahom ili primjenom
hemijskog topitelja.
3.1.4 Rezanje metalnim prahom
Ova tehnika je dopuna tehnike gasnog rezanja sa strujom praha bogatim elezom.
Prakasti materijal se ubrzava i potpomae reakciju oksidacije i takoe topljenje i
rasprskavanje materijala koji se teko reu. Prah se usmjerava u rez ili kroz vrh mlaznice ili
sa jednim ili vie mlazeva izvan vrha. Kada se primjenjuje prvi metod, prah se ubacuje u
kiseonik za rezanje prije ispaljivanja gasa kroz vrh mlaznice. Kada se prah doprema
spoljnim putem, gorivi gas predaje esticama praha dovoljnu brzinu da ih prenese kroz
predgrijani dio u struju kiseonika za rezanje. Ovo kratko vrijeme u predgrijanom stanju je
- 100 -
dovoljno da proizvede eljenu reakciju u zoni sjeenja.

Neto praha hemijski reaguje sa vatrostalnim oksidima proizvedenim u rezu i
poveava njihovu teljivost. Preostala istopljena ljaka se ispire sa reakcione zone mlazom
kiseonika. Svjee metalne povrine se kontinualno izlau mlazu kiseonika. Za postupak se
primjenjuje prah eljeza i smjea metalnih prahova, kao to su eljezo i aluminijum.
Rezanje elika otpornih na oksidaciju metodom praha se moe izvesti priblino istim
brzinama kao kiseonino rezanje ugljeninog elika ekvivalentne debljine. Protok kiseonika
za rezanje mora biti blago vii kod postupka sa prahom.
3.1.5 Rezanje pomou topitelja
Proces je primarno namijenjen za rezanje nerajueg elika. Topitelj je prilagoen

da reaguje sa oksidima legirajuih elemenata, kao to je Cr i Ni, da proizvede jedinjenja sa
takama topljenja bliskim temperaturama topljenja eljeznih oksida. Zahtijeva se specijalna
aparatura za ubacivanje topitelja u rez. Sa dodatkom topitelja, nerajui elici se mogu rezati
pri uniformnim lineranim brzinama bez oscilacije baklje. Brzine rezanja se primiu
oekivanima za ekvivalnetne debljine ugljeninih elika. Veliine vrha mlaznice e biti vee
i protok reueg kiseonika e biti neto vei nego za ugljenini elik.
3.1.6 Specijalne tehnike gasnog rezanja

Specijalne tehnike se prvenstveno odnose na rezanje debelih ploa (preko 300 mm deb-
ljine), naslaganih limova, lijebljenje i podvodno rezanje. Osnovni problemi pri rezanju
debelih limova su da se obezbijedi dovoljna koliina gasa i odgovarajua oprema. Dovoljna
koliina gasova (prvenstveno kiseonika) je neophodna da se ne bi prekinuo proces rezanja,
jer je njegovo nastavljanje na debelim limovima izuzetno teko. Specijalnim gorionicima
rezane su ploe debljine do 1500 mm.
Rezanje naslaganih limova se esto koristi da bi se utedilo vrijeme i gasovi, sl. 117.
Kako potronja kiseonika nije proporcionalna debljini lima, to je oigledno mogua znaajna
uteda istovremenim rezanjem vie tanjih limova. Ova tehnika je ograniena na limove tanje
od 13 mm, jer je deblje limove teko fiksirati. Rezanje naslaganih limova se takoe koristi
za vrlo tanke limove koji pojedinano ne mogu da se reu. Ukupna debljina naslaganih
limova ograniena je zadanom tolerancijom rezanja. Za praktine svrhe ukupna debljina
naslaganih limova ne treba da prijee 150 mm. Ako je ukupna debljina mala, onda moe da
se koristi dodatna ploa koja se postavlja odozgo i ija je uloga da sprijei vitoperenje i
omogui dobar poetak rezanja.
Pri rezanju naslaganih limova javljaju se dva osnovna problema. Prvi od njih je vezan
za poetak rezanja, a drugi za odravanje procesa rezanja. Da bi se obezbedio dobar poetak
rezanja koristi se nekoliko tehnika, od kojih je najjednostavnija slaganje limova sa
smicanjem poetka, tako da rezanje poinje od gornjeg lima i prenosi se postepeno kroz sve
limove. Odravanje procesa rezanja moe da bude ugroeno slojevima vazduha izmeu
limova. Jedna od mogunosti da se sprijei uticaj vazduha na proces rezanja je korienje
mlaznice za velike brzine strujanja.
- 101 -
Slika 117. Rezanje naslaganih limova

Izrada ljebova (priprema za zavarivanje) je esta primjena gasnog rezanja, po-
sebno kod debljih limova. Za ovaj posao se koriste standardni gorionici, a radi se po pravilu
mehanizovano, sl. 118.
Poloaji gorionika za tri najea oblika lijeba (V, X i dvostruko Y) su prikazani na sl.
119. Veliine oznaene sa A i B, koje definiu poloaj gorionika, zavise od debljine ploe,
veliine mlaznice i brzine rezanja. Usljed pogreno odabranih poloaja gorionika nastaju
znaajne greke u izradi ljebova. Odravanje poloaja je podjednako znaajno pa se za
izradu ljebova po pravilu koriste maine, odnosno mehanizovano rezanje.
Za podvodno rezanje se koristi modifikovana konstrukcija gorionika sa dodatnim ka-
nalom za vazduh pod pritiskom, sl. 120. Uloga vazduha je da izoluje mjesto rezanja od
okolne vode, ime se obezbjeuju radni uslovi kao kod obinog gasnog rezanja, i da
stabilizuje acetilenski plamen za predgrijavanje. Gorionik za podvodno rezanje moe da ima
i dodatne ureaje za formiranje mjehura vazduha i fiksiranje radnog poloaja.
Slika 118. Mehanizovana izrada lijeba
- 102 -
a)
b) c)
Slika 119. Poloaji gorionika pri izradi: a) V lijeba; b) X lijeba; c) dvostrukog Y

lijeba
Slika 120. ema gorionika za podvodno rezanje
3.1.7 Greke pri gasnom rezanju

Usljed pogreno odabranih parametara ili nepridravanja propisane tehnologije nastaju
razne vrste greaka pri gasnom rezanju. Najee greke su prikazane na sl. 121. Po pravilu,
ove greke mogu da se otklone naknadnom mainskom obradom.
- 103 -
a) b)
c) d)
e) f)
g) h)
Slika 121. Greke rezanja: a) nedovoljno predgrijavanje i brzina rezanja, b) predugaak

plamen predgrijavanja, c) nedovoljan pritisak kiseonika, d) previsok pritisak kiseonika i mali
otvor mlaznice, e) nedovoljna brzina rezanja, f) prevelika brzina rezanja, g) promjenljiva
brzina rezanja, h) loe nastavljanje [8]
3.2 ELEKTROLUNO REZANJE

Elektroluno rezanje se zasniva na topljenju metala i oduvavanju rastopa iz lijeba,
pomou kiseonika ili vazduha pod pritiskom. Kako je temperatura luka dovoljna za topljenje
svih komercijalnih metala to ovaj postupak ima manje ogranienja od gasnog rezanja u
pogledu primjenljivosti na razliite materijale. Postoji vie varijanti elektrolunog rezanja, a
najee se koriste grafitne ili uplje elektrode.
Elektroluno rezanje i lijebljenje upljom elektrodom kroz koju struji kiseonik (OXY-
ARC postupak) koristi toplotu luka za topljenje metala i kiseonik pod pritiskom za njegovo
oduvavanje i djelimino sagorijevanje. Postupak je jeftin i jednostavan i moe da se primjeni
na sve vrste elika, sivi liv i legure obojenih metala, a najee se koristi za popravke
oteenih djelova. Povrina reza nije dovoljno kvalitetna, pa je za odgovornije primjene
neophodna naknadna mainska obrada.
Elektroluno rezanje i lijebljenje grafitnom elektrodom (ARC-AIR postupak) koristi
toplotu luka za topljenje metala i vazduh koji struji kroz dvije rupice na drau elektrode za
njegovo oduvavanje. Kao u prethodnom sluaju postupak je jednostavan i jeftin, ali je kvalitet
povrine rezanja lo. Osnovnu primjenu ovaj postupak ima za lijebljenje u sluajevima kada
uobiajene tehnike ne mogu da se primjene. Primjeri primjene ARC-AIR postupka na izradu
U i dvostrukog U lijeba su dati na sl. 122, a primjena na lijebljenje korjena zavara (4
razliita poloaja) na sl. 123.
- 104 -
Slika 122. Izrada U lijeba ARC-AIR postupkom
a) c)
d)
b)
Slika 123. lebljenje ARC-AIR postupkom u razliitim poloajima:
a) vertikalni; b) nadglavni; c) horizontalni; d) horizontalno vertikalni
3.3 REZANJE PLAZMOM

Rezanje lukom plazme veoma je slino postupku zavarivanja plazmom, razlika je u
konstrukcij glave gorionika za rezanje i dosta viem naponu struje.
Pri rezanju plazmom visoka temperatura luka plazme topi radni predmet, a rastop se
oduvava iz reza kinetikom energijom gasa, koji izlazi iz mlaznice. Za rezanje se najee
koristi plazmatron sa prenosivim lukom, kojim mogu da se reu svi elektroprovodni
materijali. Plazmatron sa neprenosivim lukom, koristi se za rezanje predmeta malih debljina
(ispod 1 mm) i materijala koji nisu elektroprovodni (npr. keramika). U svakom sluaju
koristi se elektroda od legure volframa.
Do sada je razvijeno vie razliitih postupaka plazma rezanja, kao to je korienje vazduha
pod pritiskom kao gasa za plazmu, korienje dva nezavisna gasa jedan kao radni, a drugi
kao zatitni (sl. 124 a), ubrizgavanje vode radi efikasnijeg suavanja luka (sl. 124 b). Za
rezanje se najee koriste sledei plazma gasovi:
a) Smjea Ar i H2 u odnosu 60:40%, ije su glavne odlike velika snaga rezanja zbog velike
toplotne provodljivosti H2, paralelnost reza i blago poviene brazde reza,
b) Smea Ar, H2 i N2 u odnosu 60:20:20%, gde dodatak N2 smanjuje hrapavost reznih
povrina, ali pri tome brazde zaostaju, a povrine reza nisu metalno iste,
c) Smea Ar i N2 u odnosu 50:50%, koja omoguava vee brzine rezanja.
- 105 -
a) b)
Slika 124. Noviji postupci rezanja plazmom a) sa dva nezavisna gasa b) sa
ubrizgavanjem vode
Rezanje lukom plazme moe se koristiti za rezanje svih metala. Najvie se primjenjuje
za ugljenini elik, aluminijum i nerajue elike, jednostavno zbog toga to su oni
najuobiajeniji metali koji se koriste. No, postupak rezanja plazmom primjenjuje se jednako
dobro na svakom metalu: bakru, mesingu i bronzi; niklu i njegovim legurama; metalnom
cirkonijumu kao i za rezanje urana. Rezanje plazmom koristi se za rezanje u paketima,
zakoenje debelih limova, profilno rezanje i prorezivanje otvora. Plazma obavlja ove poslove
sa manje unesene toplote u osnovni materijal nego oksigasni plamen (iako je plazma mnogo
vrua), to je posljedica breg pomjeranja gorionika plazme nego gorionika za oksigasni
plamen kao i mehanizma rezanja ( plazma topi i isparava metal, a oksigasni plamen
sagorijeva metal). Rezultat rezanja plazmom je manja deformacija osnovnog materijala.
Plazmeni gorionici za rezanje se koriste najee na mainama za profilno rezanje (rezanje
raznih oblika) kao i na mainama za razrezivanje i pravougaono rezanje velikom brzinom.
Zahtijeva se veoma mali runi rad zbog toga to su ukljuene visoke struje i visoki naponi
praznog hoda. Nivo buke mlaza plazme gasa velike brzine je takoe veoma visok i postupak
moe proizvesti mnogo zaguljivih metalnih para. Buka i zaguljive pare se veoma teko
eliminiu pri radu sa runim gorionikom. Oni nisu problem za automatski gorionik koji se
moe montirati na pogodnoj maini za plameno rezanje. Zaguljive pare, toplota i buka
proizvedene plazmenim gorionikom se lako eliminiu na maini sa stolom za rezanje koji je
napunjen vodom. Voda samo dodiruje dno lima gdje ona zahvata dimove i trosku. Voda
takode priguuje zvuk koji proizvodi mlaz plazme visoke brzine pri naputanju glave
gorionika.
Plazma postupkom se mogu rezati metali pri brzinama od 2,5 do 4 m/min, dok bi
koristei oksigasni gorionik odgovarajue brzine bile od 0,5 do 0,7 m/min (vai za manje
debljine). Brzine do 7 m/min se koriste pri rezanju tankih materijala. Rukovalac pri runom
radu teko moe da se nosi sa brzinom efikasnog rada reueg plazma-gorionika. Debeli
limovi (preko 70 mm) od ugljeninog elika mogu se rezati bre oksigasnim postupkom nego
plazmom. Medutim, za rezanje debljina ispod 25 mm, rezanje plazmom je do pet puta bre
nego oksigasnim postupkom rezanja.
- 106 -
Na mainama je uobiajeno da se gorionici za rezanje plazmom montiraju zajedno

sa oksigasnim gorionicima, to omoguava brz prelaz sa oksigasnog rezanja na rezanje
plazmom i obrnuto, u zavisnosti od toga da li se ree eljezni ili neeljezni materijal,
odnosno, debeli ili tanki materijal.
3.3.2 Izvori struje za rezanje plazmom

Izvori struje za rezanje plazmom su posebno konstruisane jedinice sa vrijednou
napona praznog hoda u opsegu od 120-400 V (u odnosu na 70-85 V najvie za izvore struje
namijenjene zavarivanju lukom). Izbor izvora struje vri se na osnovu konstrukcije gorionika
plazme koji e se koristiti, vrste i debljine komada koji e se rezati i opsega brzine rezanja.
Koriste se maine jednosmerne struje koje se karakteriu konstantnom strujom sa
strmopadajuim naponom.
Postupak rezanja plazmom odvija se pri direktnom polaritetu jednosmjerne struje,
sa elektrodom prikljuenom na negativni pol kao i sa suenim, prenosivim lukom. Pri teim
uslovima rezanja zahtijeva se visoka vrijednost napona praznog hoda od 400 V za
prorezivanje materijala debljine 50 mm. Oprema za runo rezanje plazmom, niske struje,
koristi visoku vrijednost napona praznog hoda od 120-200 V. Ovako visoki naponi
zahtijevaju stalnu panju rukovaoca opremom. Izlazna struja iz izvora struje za luk plazme
moe se kretati od 10-1000 A, u zavisnosti od materijala koji e se rezati, njegove debljine i
brzine rezanja. Ovi izvori struje takoe e imati kola za pomoni luk i uspostavljanje luka
pomou VF generatora.
3.3.3 Modifikacije postupka rezanja plazmom

Nekoliko varijanti postupka rezanjem plazmom se koristi za poboljavanje kvaliteta
rezova. One su uopteno primjenljive za materijale u opsegu debljina od 3 do 40 mm.
Pomona zatita, u obliku gasa ili vode, takode se koristi za poboljavanje kvaliteta rezova.
Rezanje dvostrukim protokom plazme

Kod rezanja dvostrukim protokom plazme obezbjeen je omota od drugog gasa oko
luka plazme, kao to je prikazano na sl. 125. Obino je gas za obrazovanje plazme azot. Izbor
zatitnog gasa se vri na osnovu materijala koji e se rezati. Za meki elik on moe biti
ugljendioksid ili vazduh a brzine rezanja bie malo vie nego one za uobiajeno rezanje lukom
plazme, ali kvalitet rezanja nije zadovoljavajui za sve primjene. Ugljendioksid se esto koristi
za zatitu nerajuih elika. Smee zatitnih gasova argon-vodonik se koriste za aluminijum.
Rezanje plazmom u zatiti vode

Ova tehnika je slina rezanju dvostrukim protokom plazme. Voda se koristi umjesto
pomonog zatitnog gasa. Izgled reza i radni vijek mlaznice poboljavaju se korienjem vode
kao pomone zatite. Upravnost reza i brzina rezanja znaajno se ne poboljavaju u odnosu na
uobiajeno rezanje plazmom.
- 107 -
Sl. 125 Rezanje dvostrukim protokom plazme.
Rezanje plazmom sa injektiranjem vode

Pri ovoj modifikaciji rezanja plazmom koristi se simetrino udarajui mlaz vode u
blizini suavajueg otvora mlaznice za dalje suavanje plamena" plazme. Osnovni
mehanizam rada je prikazan na sl. 126. Mlaz vode takode titi plazmu od turbulentnog
mijeanja sa okolnom atmosferom. Kraj mlaznice moe se izraditi od keramike, ime se
potpomae spreavanje udvostruavanja luka". Udvostruavanje luka nastaje kad luk
preskae od elektrode na mlaznicu a zatim na komad, obino razarajui mlaznicu. Vodom
suena plazma proizvodi uski, otro oblikovani rez pri brzinama iznad onih za uobiajno
rezanje plazmom. Budui da pretena koliina vode izlazi iz mlaznice kao tena rasprena
struja to ona hladi ivice proreza, proizvodei otre uglove. Kad se gas za obrazovanje plazme i
voda injektuju tangencionalno, plazma-gas se vrtloi kad se pojavi iz mlaznice i mlaza vode.
Ovo proizvodi upravne povrine visokog kvaliteta na jednoj strani proreza. Druga strana
proreza je zakoena. Pri korienju profilnog rezanja, smjer napredovanja gorionika mora se
izabrati da proizvodi upravan rez na dijelu, a zakoeni rez na otpatku.
S1. 126. Rezanje lukom plazme sa injektiranjem vode.
- 108 -
3.3.4 Gasovi za obrazovanje plazme

Izbor gasova za obrazovanje plazme bazira se na materijalu koji se ree i zahtijevanom
kvalitetu povrine reza. Veina neeljeznih metala se reu koristei azot ili smjeu azot-
vodonik ili pak argon-vodonik. Titan i cirkonijum se reu plazmom istog argona zbog toga
to su ovi materijali izuzetno osjetljivi na krtost prouzrokovanu aktivnim gasovima, posebno
vodonikom.
Ugljenini elici se reu koristei komprimovani vazduh (80 % azota i 20 % kiseonika) ili
isti azot. Azot se koristi metodom injektiranja vode. Neki sistemi koriste azot kao gas za
obrazovanje plazme sa kiseonikom koji se injektuje u plazmu ispod elektrode. Ovaj raspored
produava radni vijek elektrode time to je ne izloe uticaju kiseonika. Za neka rezanja
neeljeznih metala sistemom dvostrukog protoka, azot se koristi za plazma-gas sa
ugljendioksidom koji se koristi za zatitni gas. Radi boljeg kvaliteta rezova, koristi se smjea
argon-vodonik kao plazma-gas a azot kao zatita.
3.3.5 Smjer rezanja

Kao to smo ve spomenuli, veina gorionika za rezanje plazmom vrtloi gas za
obrazovanje plazme putem njegovog injektiranja kroz tangencijalne otvore ili ljebove u glavi
gorionika. Jedna odlika vrtloenja gasa je efikasniji prenos energije luka na jednu stranu
proreza. Pri vrtloenju u smjeru kazaljke na satu, npr., desna strana reza (gledajui u smjeru
napredovanja) bie prikladno upravna, a lijeva strana reza bie zakoena. Zbog toga, smjer
napredovanja (rezanja) mora se vriti tako da se otpadni metal postavi na lijevu stranu, kao to
je prikazano na sl. 127. Komponente suprotnog vrtloenja mogu se koristiti ako se zahtjeva
upravna lijeva strana npn, kad se reu naspramne ivice sa dva gorionika koji se kreu u istom
smjeru. Pri runom radu, rukovalac izvri izbor protoka gasa za obrazovanje plazme i struje
prema listi preporuenih naina izvoenja. Postavlja gorionik na mjesto poetka rezanja na
radnom komadu, a zatim uspostavlja luk. Potom runo vodi gorionik preko radnog komada
zahtjevanom brzinom rezanja. Napajanje i gas se automatski iskljue kad oslobodi okida na
gorioniku.
Sl. 127 Odnos smjera napredovanja gorionika prema dijelu pri vrtloenju plazma-
gasa
- 109 -
Napomena: Nemojte dopustiti da gorionik dodirne radni komad.

Ne smije se dopustiti da suavajua mlaznica gorionika dodirne komad. To bi
prouzrokovalo oteenje mlaznice. Isto tako, do oteenja moe doi ako luk bude prelazio od
elektrode na tijelo mlaznice a zatim na komad (udvostruavanje luka) prije nego od
elektrode na komad. Konstrukcijama reuih gorionika obino se svode na minimum
problemi udvostruavanja luka putem izolacije ili usjecanjem ljebova u mlaznici.
3.3.6 Kvalitet reza

Faktori koji odreuju kvalitet rezanja plazmom su glatkoa poviine, irina proreza,
paralelnost stranica reza, ljaka ili troska koja se obrazuje na donjoj ivici stranice reza,
upravnost reza i otrina gornje ivice. Ovi faktori su odreeni vrstom materijala koji se ree,
konstrukcijom opreme i njenim podeavanjem.
Uopteno, visokokvalitetni rezovi se dobijaju pri srednjoj snazi i niskim brzinama
rezanja. Medutim, niska brzina rezanja ugroava ekonomske pokazatelje. Zbog toga, ono to
predstavlja zahtijevani kvalitet reza, treba definisati prije primjene postupka.
Rezovi plazmom na limovima debljine do 75 mm mogu imati glatkou povrine veoma
slinu onoj koja se dobija oksigasnim rezanjem. Skoro ne postoji oksidacija povrine pri
korienju moderne automatske opreme koja koristi injektiranje vode ili zatitu vodom. Na
debljim limovima, manje brzine napredovanja proizvode grublju zavrnu povrinu.
Napomena: irine proreza za rezanje plazmom su 1,5 do 2 puta vee nego irine
proreza pri oksigasnom plamenom rezanju.
irine proreza rezova plazmom su 1,5 do 2 puta vee u odnosu na oksigasne rezove na
limovima debljine do 50 mm. Npr., tipina irina proreza na nerdajuem eliku debljine 25
mm je priblino 4,8 mm u odnosu na prorez od 3,2 mm pri oksigasnom rezanju. irina proreza
raste sa debljinom lima pri korienju rezanja plazmom, ba kao pri drugim postupcima
rezanja. Rez plazmom na nerajuem eliku debljine 180 mm izraen pri 100 mm/min ima
irinu proreza od 29 mm.
Mlaz plazme nastoji da odstrani vie metala sa gornjeg dijela proreza nego sa donjeg
dijela. Zbog ovoga, tipian zahvatni ugao reza elika debljine 25 mm je 4 do 6 od potpuno
paralelnih ivica reza. Ovo zakoenje nastaje na jednoj strani reza kad se koristi vrtloenje
plazma-gasa. Ugao zakoenja na obje strane reza tei da se povea sa brzinom rezanja.
ljaka (ili troska) je materijal koji se topi za vrijeme rezanja i prianja na donju ivicu
stranica reza. Pomou sadanje automatske opreme, mogu se proizvoditi rezovi slobodni od
ljake ili troske na aluminijumu i nerajuem eliku do debljine priblino 80 mm. Kod
ugljeninog elika, izbor brzine i struje je uticajniji na troskom koja tei da se obrazuje na
ovom materijalu kad se povea brzina rezanja. Zaobljenje ivica nastaje kad se koristi
prekomjerna snaga za rezanje date debljine lima, ili kad je bezbjedno rastojanje gorionika
suvie veliko. Ono moe takoe nastati pri rezanju velikom brzinom materijala debljine manje
od 6 mm.
- 110 -
3.3.7 Plazma rezaice
Najprostije plazma rezaice su namjenjene za runo rezanje. Gas za dobijanje

plazme kod ovih rezaica je komprimirani zrak. Komprimirani zrak mora da bude suv i ist.
Razliite rezaice zahtijevaju odreeni pritisak i koliinu komprimiranog zraka, to
predstavlja podatke za karakteristike kompresora koji opsluuje rezaicu. Na slici 128.
prikazan je izgled Varstroj-evog aparata za rezanje sa komprimiranim zrakom (A-70). Pored
komprimiranog zraka, aparati nove generacije za dobijanje plazme koriste argon, vodonik,
azot, kiseonik ili njihove mjeavine. Ovi aparati su invertorskog tipa sa veoma irokim
podrujem podeavanja parametara tako da pored rezanja omoguavaju markiranje. Izgled
jednog ovakvog aparata (HI Focus 160 i) dat je na slici 129.
U tabelama 30. i 31. date su mogunosti Varstrojevih aparata za rezanje sa
komprimiranim zrakom i aparata koji koriste druge gasove.
Sl. 128. Varstrojev aparat (A-70) za Sl. 129 Varstrojev aparat za plazma
rezanje sa komprimiranim zrakom rezanje (HI Focus 160 i)
Tab.30. Mogunosti Varstrojevih aparata za rezanje sa komprimiranim zrakom
- 111 -
Tab.31. Mogunosti Varstrojevih aparata za rezanje sa gasovima za obrazovanje plazme.
Savremene portalne plazma rezaice opremljene su CNC sistemima upravljanja.

Preciznost programiranja na ovim rezaicama je 0,01 mm, a odstupanja izrezanih dijelova
je do 0,1 mm. Programski paketi namjenjeni za upravljanje CNC rezaicama omoguavaju
zadavanje linije rezanja, kompenzaciju irine reza, izbor oblika iz baze najee korienih
makroa, automatsko podeavanje parametara rezanja (brzine, jaine struje, protoka gasa i sl.)
na osnovu izabranog materijala koji se ree i njegove debljine. Najee su standardno
opremljene gorionikom za plazmu plus gorionik za autogeno rezanje. Unos programa je
preko upravljakih jedinica opremljenih LCD monitorima, a prenos podataka preko
disketnih jedinica (sve ree) kompakt diskova, serijskih portova USB ili preko mree.
Umreavanje CNC rezaica sa odjeljenjima za planiranje i pripremu proizvodnje omoguava
stalno praenje, nadzor i planiranje proizvodnje. Jedan od programa za grafiko
programiranje CNC maina za voenje rezanja je program ZEVS koji se ugrauje kao
upravljaka podrka u Varstrojeve rezaice. Na slici 130. prikazana je Varstrojeva CNC
rezaica VARCUT L2 ST koja se izvodi u verzijama radnih dimenzija od 2000 x 6000
mm do 2500 x 6000 mm, maksimalna debljina rezanja je do 150 mm. VARCUT L2 ST je
standardno opremljen jednim plazma gorionikom, a CNC upravlja sadri unaprijed
programirane najee koriene standardne odlike. Na slici 131. prikazan je pregled 50
makroa, navedene oblike mogue je:
- rotirati oko poetne take za eljeni ugao,
- reflektovati (posmatrati u ogledalu) preko X i Y ose,
- skalirati (smanjivati / poveavati),
- zakretati ose rezaa prema predmetu obrade,
- dinamika kompenzacija irine reza, to daje karakter CNC upravljanja i sl.
Na slici 132. dat je prikaz table upravljake jedinice BURNY Phantom ST za upravljanje
VARCUT L2 ST rezaicom.
- 112 -
Sl. 130. Varstrojeva portalna CNC rezaica VARCUT L2 ST
Sl. 131. Pregled najee korienih oblika instalisanih na Varstrojevim rezaicama
Standardna oprema na
VERCUT L2 ST rezaici
omoguava uvoz razliitih CAD
datoteka (DXF, IGS, PLT, ...) to
znai da maina moe odrezati eljeni
oblik bez direktne pripreme
programa. U dodatnu opremu na ovoj
rezaici spada : softer za
programiranje ZEVS RX, modul za
automatsko krojenje, laserski
pokaziva pozicije, suionik vazduha
i filterski sistem za odsisavanje
Sl. 132. Tabla upravljake jedinice BURNY gasova nastalih rezanjem.
Phantom ST sa 10,4 monitorom
- 113 -
Pored VARCUT L2 ST rezaica koje su standardno opremljene jednim plazma

gorionikom, Varstroj proizvodi rezaice sa instalisanim gorionicima za plazmu i oksigasni
plamen (autogeno rezanje). Ovakve rezaice imaju mogunost rezanja veih debljina, do 300
mm. elini limovi veih debljina reu se oksigasnim plamenom, dok se manje debljine i
neeljezni materijali reu plazmom uz znatno vee brzine od oksigasnog plamena. Na slici
133. dat je izgled Varstrojeve CNC rezaice VARCUT S.P2N/B10 ije su standardne
dimenzije stola do 3000 x 6000 mm uz mogunost produivanja uzdune pruge.
Sl. 133. Varstrojeva portalna CNC rezaica VARCUT S.P2N/ B10
Rezaica VARCUT S.P2N/B10 opremljena je upravljakom jedinicom BURNY 10

LCD Plus sa 15 monitorom , upravljaki procesor radi na frekvenciji 2GHz, operativni
sistem je WINDOWS XP. Primjer projektovanog dijela prikazanog na monitoru dat je na
slici 134. Nakon definisanja oblika i dimenzija odreuje se poloaj elementa na tabli,
odnosno optimalan raspored koji daje najvee iskorienje lima.
Slika 134. Primjer projektovanog dijela

prikazanog na monitoru rezaice
Portalne rezaice opremljene su ureajima za regulaciju visine gorionika. Izvedbe ovih

ureaja su razliite. Najprostiji je kontaktni ureaj sa pneumatskim podizanjem/sputanjem
- 114 -
gorionika sa draem lima. Dra lima osigurava konstantnu udaljenost gorionika od lima za
vrijeme rezanja, a podeava se runo. Navedeni ureaj namjenjen je za rezanje tankih limova
(do 3 mm). Na slici 135a prikazan je ureaj MSX 750 MAN koji omoguava runo
voenje plamenog gorionika. Naredbama runo gore/ runo dole pomjera se gorionik u
eljeni poloaj. Radni hod je 220 mm, a senzor upravlja odstupanjem od startnog signala.
a) b) c) d)
Sl. 135. Ureaji za regulaciju visine gorionika: a) MSX 750 MAN, b) MSX 750 CAP
c) MSX 750 ARC d) IHT 3000
Na slici 135b prikazan je ureaj MSX 750 CAP opremljen kapacitetivnim senzorom
i upravljakom jedinicom. Ureaje MSX 750 MAN i MSX 750 CAP mogue je ugraditi
na bilo koju rezaicu sa oksigasnim gorionikom, oba ureaja imaju mogunost daljinskog
upravljanja, preciznost voenja im je 0,3 mm.
Na slici 135c prikazan je ureaj MSX 750 ARC koji slui za vertikalno
pozicioniranje oksigasnog ili plazma gorionika. Ovaj ureaj omoguava dva naina rada, i
to: ARC SENZE MODE ( za plazma gorionike) ili SENZE MODE ( za oksigasne
gorionike). Karakteristike ARC SENZE MODE naina rada su:
- automatsko prepoznavanje visine za paljenje plazma luka,
- automatsko uklapanje na regulaciju visine sa naponom plazma luka,
- podesivo vremensko kanjenje nakon starta rezanja, stabilizacija luka,
- automatsko prepoznavanje proreza i ruba lima,
- podesivo dizanje gorionika u izabrani poloaj nakon prekida rezanja.
Na slici 135d prikazan je ureaj IHT 3000 namijenjen za najpreciznije voenje kod
rezanje plazmom ili autogenog rezanje sa bezkontaktnom ili kontaktnom senzorikom. Ovaj
ureaj ima sve karakteristike ureaja MSX 750 ARC uz dodatnu mogunost kontaktnog
rada pri plazma rezanju. Poetno pozicioniranje izvodi se dodirom mlaznice i radnog
komada, nakon paljenja luka visinsko voenje je naponom luka. Na slici 136. prikazan je
senzorski bezkontaktni nain voenja i kontaktno pozicioniranje uz voenje gorionika
naponom luka.
- 115 -
a) b)
Sl. 135. Voenje gorionika po vertikali, a) senzorsko (bez kontakta), b) kontaktno.
3.4 REZANJE LASEROM

Rezanje laserom se takoe zasniva na velikoj gustini snage ovog postupka, usljed ega
se materijal koji se sijee veoma brzo dovodi na potrebnu temperaturu kod laserskog rezanja
topljenjem, ili na temperaturu isparavanja kod laserskog rezanja sublimacijom. Za rezanje u
industrijskim uslovima najee se koristi CO2 laser, sl. 136. Pomou sistema soiva i ogledala
laserski zrak (svjetlosni snop) se dovodi do rezne glave u kojoj se soivom fokusira na gornjoj
povrini lima. Laserski zraci kod CO2 lasera za rezanja imaju prenik od 0,1-0,01 mm, to je
ujedno i irina reza. Usljed velike gustine snage i brzine, rezanje CO2 laserom je ekonomino,
uz visok kvalitet reznih povrina i minimalne deformacije.
Slika 136. ematski prikaz primjene CO2 lasera za sjeenje materijala
- 116 -
Literatura:
1. Aleksa Blagojevi ...............................ZAVARIVANJE, Glas-Banjaluka,

1990. god.
2. Aleksa Blagojevi,
Omer Pai ...........................................ZAVARIVANJE, LEMLJENJE ,
LIJEPLJENJE, Mostar, 1991. god.
3. Sadin Zalihi .......................................ZAVARIVANJE I SRODNI

POSTUPCI, Sarajevo, 1998. god.
4. Bogoljub Baji,
Darko Baji .........................................SUTINA I TEHNIKA POSTUPKA
ELEKTROLUNOG ZAVARIVANJA
TOPLJENJEM METALA I NJIHOVIH
LEGURA, Podgorica, 2005. god.
5. Dave Smith ........................................VETINA I TEHNOLOGIJA

ZAVARIVANJA (prevod), Parain,
1987. god.
6. Zbornik sa meunarodnog
savjetovanja ....................................... POSTUPCI ZAVARIVANJA,
Sarajevo, mart 1989. god.
7. Zbornik sa meunarodnog
savjetovanja .......................................NORME I NJIHOVA PRIMJENA U
ZAVARIVANJU, Rovinj, septembar
2000. god.
8. Aleksandar Sedmak ...........................ZAVARIVAKI ZBORNIK,

Izdanje na CD, Beograd 2002. god.
9. Varstroj, Lendava, Slovenija ................ KATALOG PROIZVODA

Izdanje za 2008. godinu.
- 117 -
BCD Elektro d.o.o. Doboj
Preduzee za proizvodnju, projektovanje, inenjering, konsalting i unutranju i spoljnu trgovinu
Bosna i Hercegovina, 74000 Doboj, ul. Srpskih Sokolova br.1/15
Telefon: 053 203410, Fax: 053 203411, E - mail: brano@doboj.net
Preduzee BCD Elektro d.o.o. Doboj osnovano je 23.01.2004.god., a od 26.07.2004.god. posluje kao
ovlateni Komercijalno-tehniki ZastupnikVarstroj-a za trite industrije Bosne i Hercegovine.
Za poslovnu 2005.god, smo od proizvoaa Varstroj dobili posebno PRIZNANJE za uspjeno

realizovan opseg prodaje u 2005. god. gdje smo po ABC analizi prodaje po kupcima zauzeli 9. mjesto
meu kupcima razreda A, a narednih godina nae poslovanje sa Varstroj-em ima stalni trend
porasta.
Orjentisani smo prvenstveno za rad sa krajnjim kupcima iz industrije Bosne i Hercegovine, gdje smo
u proteklom periodu imali niz realizovanih investicionih projekata sa proizvodnim programom:
-CNCmaine za rezanje metalnih limova plazemskim i plinskim postupkom,

-CNCmaine za rezanje tankih metalnih limova plazemskim postupkom,
-CNCmaine za rezanje metalnih limova plazemskim postupkom sa markiranjem,
- Specijalne maine za poduno i kruno zavarivanje metalnih limova po TIG postupku,
- Specijalna maina za navarivanje bakra na krunu elinu podlogu,
-Veliki broj aparata za zavarivanje po MIG/MAG postupku, prvenstveno 400 i 600A,
-Veliki broj aparata zapulsno zavarivanje po MIG/MAG postupku i dr.
Na zahtjev krajnjih kupaca, u saradnji sa fabrikom koju zastupamo, spremni smo prihvatiti rjeavanje
isporuka opreme za zavarivanje i rezanje metala preme specifinim zahtjevima i potrebama.
Naa poslovna politika je da za sve realizovane poslove stalno ostajemo na vezi i praenju
zadovoljstva krajnjeg kupca i da budemo na raspolaganju za svaku eventualno potrebnu
nadogradnju, rekonstrukciju ili edukaciju osoblja za rukovanje i odravanje opreme.
Za sve isporuene maine i aparate imamo obezbijeene dovoljne koliine potronih i rezervnih
dijelova na skladitu u Doboju.
Organizovani servis vrimo preko sledeih preduzea ovlatenih za servisiranje proizvodaVarstroj:
MGAElektronika szr. Banja Luka SZRIskra ElektromehanikaTuzla

Tel. i Fax, 051 429 728,GSM:065 632 878 Tel i Fax, 035 250539,GSM:061 734799
E-mail: muho.o@bih.net.ba
www. var st r oj .si BCD Elektro d.o.o. Doboj Tel. +387 (0) 53 203410, Fax.: +387 (0) 53 203411 E-mail:
brano@doboj.net

BCD Elektro - Prirucnik Za Zavarivanje PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

BCD Elektro - Prirucnik Za Zavarivanje PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BCD Elektro d.o.o.

Doboj, 2008. godine

Lektor: Milenko ukanovi, profesor.

Naslovna strana: Jauevac Goran, dipl. in.

Izdava: SAOBRAAJNI FAKULTET DOBOJ

Tira: 800 primjeraka

621 . 791 . 5 ( 035 )

Tira 800 . Bibliografija : str . 117 . Sadraj sa

COBISS . BH-ID 769816

Prirunik za zavarivae napisan je sa ciljem da pomogne zavarivaima u shvatanju

Predgovor drugom dopunjenom izdanju

Dopuna prvog izdanja rezultat je saradnje sa firmom BCD ElektroDoboj, koja je

Doboj, 2008. godine. Autor.

1. OSNOVNI POJMOVI U ZAVARIVANJU

Zavarivanje je proces izrade nerazdvojivog spoja uspostavljanjem meuatomskih veza

Pripremljeni lijeb u procesu zavarivanja topljenjem moe da se ispuni u jednom ili u

Tabela 1. Oblici najee korienih ljebova i odgovarajuih avova

a) jednoprolazni b) vieprolazni c) vieslojni

Slika 3. Vrste avova

a) ispupeni b) udubljeni c) ravni

Slika 4. Oblici lica ava

Slika 5. Podjela avova po kontinuitetu

Zavisno od meusobnog poloaja dijelova koji se zavaruju, osnovne vrste zavarenih

a) sueoni b) preklopni c) ivini d) T spoj

Slika 6. Osnovne vrste zavarenih spojeva

Slika 7. Poloaji zavarivanja

Pod tehnologijom zavarivanja podrazumjeva se skup operacija koje je potrebno iz-

1.1 Oznaavanje i predstavljanje zavarenih spojeva na crteu

Tabela 2. Oznake najee korienih ljebova i nazivi odgovarajuih avova

Tabela 3. Oznake oblika spoljne povrine ava

objanjenje oznaka obrade lica ava, ugaoni av sa ugaoni av sa

Tabela 4. Oznake pri zavarivanju pritiskom

naziv spoja sueoni sueoni takasti bradaviasti avni

Grafika oznaka za uproeno prikazivanje zavarenih spojeva se ispisuje u blizini ava,

b) ugaoni ravni dvostrani

c) isprekidani nesimetrini ugaoni ravni

Slika 8. Primjeri uproenog prikazivanja zavarenih spojeva

Tabela 5. Klasifikacija postupaka zavarivanja

Tabela 6.. Primeri oznaavanja neprekidnih spojeva

jednostrani I spoj, debljine

simetrini X spoj, debljine 15-100

nesimetrini X spoj, debljine 17 mm

udubljeni spoj, presjeka 4 mm, duine ava

simetrini ravni T spoj, duine krakova 6

sueoni I spoj, debljine 5 mm, 3

ugaoni ravni T spoj, presjeka 4 mm,

2.1 GASNO ZAVARIVANJE (311)

Tabela 7. Max. temperatura plamena najee korienih gasova

2.1.1 Aparatura za zavarivanje

Slika 10. ematski prikaz suvog ventila

U gorionicima se dobijaju potrebne smjee kiseonika i acetilena, pri emu se zahtijeva

Slika 11. Gorionik - ematski prikaz

Prema pritisku napajanja gorionici se dijele na osnovu pritiska smjee u mlaznici i

Tabela 8. Najei kvarovi u radu gorionika

2.1.2 Primjena postupka

pokretljivost i relativno jednostavno rukovanje. S druge strane, koliina i koncentracija top-

Slika 12. ematski izgled plamena (a - oksidiui, b - neutralni, c - redukujui) [8]

Stoga je veoma vano odravanje propisanog rastojanja izmeu jezgra i povrine

2.1.3 Dodatni materijali i topitelji

Tabela 9. Oznaavanje ica za gasno zavarivanje elika

Tabela 10. ice za gasno zavarivanje elika

2.1.4 Tehnologija gasnog zavarivanja

Slika 13. Uticaj nagiba gorionika na oblik zavara