1

Tn sch: Nu ti bit c khi cn 20

Nguyn bn ting Anh: What I wish I knew when I was 20

Tc gi: Tina Seelig

Ngui dch: Hng Nht

NXB: Nh xut bn tr

Ngy xut bn: Qu I/2012

S trang: 251 trang

Kch thc: 14x20.5 cm

Gi ba: 49.000 VN

Ngi g: picicrazy

To ebook: lilypham

Ngy hon thnh: 20/11/2012

 3

C nhng sai lm rt nhiu ngi mc phi Hy ng nh h

Bt c ai mun c mt cuc i doanh nhn y mc ch v am m u cn c cun

sch ny. Trong chng thiu nhng cng c v li khuyn tn dng ti a nng lc
ca mi con ngi. Steve Case, Ch tch ca Revolution and the Ce Foundation,
ng sng lp AOL

Cun sch ny chc chn khng ch dnh cho la tui i mi, bi ngay c ti cng
mun bit nhng iu ngay lc ny... Tht s Tina mang n cho chng ta mt n
hu rt ln bng cch v cho chng ta mt con ng vo i! Guy Kawasaki, ng
sng lp Alltop, v tc gi ca quyn sch Reality Check.

Tina l ngi bit truyn cm hng sng to tt nht m ti tng gp. Cun sch ny
ca c khng ch nh thc l tr chng ta, m tht ra l c tm hn chng ta!
Geoffrey Moore, tc gi quyn sch Crossing the Chasm.

Rt t ngi c gng lm mi iu nui dng t tng cch tn nh Tina Seelig.

Nhng nguyn tc trong cun sch ca c chc chn s lm bt ln nhiu tng mi
m. y tht s l mt cun sch rt cn thit cho th h doanh nhn mi, v cho c
nhng ai dn dy trn mc. David Kelley, nh sng lp ca IDEO.
 4

MC LC

CHNG 1 - Mua mt, tng hai...............................................................................6

CHNG 2 Rp xic o ln .............................................................................17
CHNG 3 BIKINI HAY l CHT ....................................................................31
CHNG 4 Vui lng ly v ca bn ra................................................................48
CHNG 5 - B quyt thnh cng ca thung lng silicon .....................................60
CHNG 6 - Khng i no... Ngh k s l dnh cho con gi m .....................82
CHNG 7 - Bin nc chanh thnh trc thng ...................................................96
CHNG 8 - Hy v lun hng tm quanh mi tn ............................................110
CHNG 9 - Phn ny c thi hay khng? ...........................................................128
CHNG 10 - Nhng to tc t thc nghim ......................................................140
Tm tt ...................................................................................................................152
Phn I: Gii thiu s lc ...................................................................................152
Phn II: Tm tt ni dung ...................................................................................152
PART A ...........................................................................................................152
PART B............................................................................................................158
Phn III : Cm nhn c nhn...............................................................................162
Phn IV : nh gi sch .....................................................................................162
 5

Li cm n

Gii thiu tc gi

Tina Seelig c bng Tin s v thn kinh hc ti trng Y Stanford, ng thi l Gim
c iu hnh Chng trnh kinh doanh k thut Stanford mt trung tm h tr duy
nht ca trng K thut Stanford. Ngoi ra, b cn tham gia ging dy cc kha hc v
khi nghip v i mi ti khoa Khoa hc Qun tr v K thut, cng nh hc vin Thit
k Hasso Plattner, u thuc i hc Stanford. B cng thng xuyn din thuyt hoc t
chc cc hi tho cho nhiu nh iu hnh thuc nhiu lnh vc khc nhau, v vit mt s
quyn sch rt ni ting v khoa hc dnh cho c ngi ln v tr em.

Bn c th lin h trc tuyn vi Tina Seelig ti a ch

www.harpercollins.com/tinaseelig
 6

CHNG 1 - Mua mt, tng hai

Bn s lm g kim c tin khi tt c nhng g bn c ch l 5 la v hai gi ng

h? y l mt bi tp ti giao cho sinh vin mt trong s cc lp hc ti ph trch ti
trng i hc Stanford. C mi bn nhm thc hin v mi nhm c nhn mt
phong b c 5 la tng trng cho ht ging ti chnh ca mnh. Trc ht h c th
dnh bao nhiu thi gian ty cho vic lp k hoch. Tuy nhin, mt khi m bao th
th mi nhm u ch c hai ting ng h c th kim c cng nhiu tin cng tt.
Thi hn hon thnh bi tp ny l t chiu th T n ti Ch nht. Sau , vo ti
Ch nht, mi nhm phi gi cho ti mt vn bn k v nhng g h lm, v n th
Hai th mi nhm c ba pht trnh by d n ca mnh vi c lp. T bi tp ny, bng
vic tm kim cc c hi, thch thc nhng quan nim truyn thng, bit tn dng v
phn b nhng ngun lc c hn v sc sng to ca mnh, cc sinh vin ca ti c
c ngun cm hng v vic khi nghip kinh doanh.

Cc bn s lm g nu nhn c thch thc ny? Khi ti hi hu ht cc nhm thc hin,

thng s c ngi la ln: i Las Vegas, hoc Mua v s. Chng to ra nhng trn
ci ln trong lp. Nu ai thc hin nhng gi ny th chc hn s c ri ro nhiu
hn l nhn c mt phn thng ln v c hi thng rt him hoi. Cn nhng xut
ph bin tip theo l m mt tim ra xe hoc mt quy bn nc bng vic s dng
khon tin 5 la trang b nhng vt dng thit yu. y l mt la chn tt cho
nhng ai mun kim mt vi ng li t 5 la c sn trong hai gi ng h. Nhng hu
ht cc sinh vin ca ti cui cng u tm ra nhng hng i vt xa cc gii php
thng thng. H thch thc cc gi nh truyn thng m ra chn tri rng ln
nhng iu bt kh thi, nhm to ra nhiu gi tr cng tt.

H lm c iu ny nh th no? Theo quan st ca ti, nhng nhm kim c

nhiu tin nht thc cht chng cn dng n 5 la cho trc. H nhn ra rng tp trugn
vo tin lm cho vn tr nn cht hp, nn h quyt nh tip cn vn kha cnh
rng hn: Chng ta c th lm g kim tin nu chng ta bt u bng hai bn tay
 7

trng? H tng cng kh nng quan st ca mnh, tn dng cc ti nng sn c, v m

rng ca cho s sng to nhn ra vn bn trong mnh. l nhng vn h
tri qua hoc thy ngi khc gp phi, l nhng vn h c th gp trc nhng
cha tng ngh cch gii quyt. Nhng vn ny u quanh ta nhng khng
phi ai cng nhn thy chng. Bng vic a cc vn ny ra nh sng v tm cch gii
quyt chng, nhm chin thng thu c hn 600 la, vi mt sut sinh li trn vn
u t (ROI) ln n 4.000 phn trm! Nu bn rng rt nhiu nhm thc s
khng dng ng qu no c, th bn s nhn ra ngun ti chnh ca h l v tn.

Vy h lm g? Tt c cc nhm u rt sng to. Mt nhm nhn ra mt vn rt

ph bin nhiu lng i hc ngi ta phi xp hng di khng d chu cht no cc
nh hng ni ting vo ti th By. Nhm ny quyt nh gip nhng ngi khng mun
xp hng i n lt mnh. H cp i v t ch trc mt s nh hng, sau h
bn mi ch vi gi ln n 20 la cho nhng khch hng sn lng mua khng cn
phi i trong hng di.

Trong sut m thc hin d n nh hng th nhm ny li quan st thy c mt s

chi tit th v khc. Trc ht, h nhn ra rng cc sinh vin n bn c ch t trc
gii hn sinh vin nam, c l v khch hng cm thy d chu hn khi tip xc vi nhng
c gi tr. V th h iu chnh k hoch cho cc sinh vin nam i vng quanh t ch
trc nhiu nh hng khc nhau, cn cc sinh vin n th i tm cc khch hng bn
nhng ch . H cng nhn thy rng c qu trnh thc hin c hiu qu tt nht
nhng nh hng pht my nhn tin bo rung cho khch hng bit khi no bn n sn
sng. Vic trc tip trao i my nhn tin lm cho khch hng cm thy nh th h ang
b tin ra nhn c th g hu hnh. H cm thy d chu hn khi a tin v my
nhn tin ca h i ly chic my nhn tin mi. iu ny cn c mt li ch khc
sau nhm c th bn nhng chic my nhn tin mi c c khi gn n thi im t
ch ca chng.
 8

Mt i khc tip cn vn kha cnh cn n gin hn. H m mt tim sa xe cung

cp dch v kim tra p sut lp xe p min ph trc khu vc hi sinh vin. Nu cn h
s bm bnh xe vi gi 1 la. Ban u nhm ny ngh rng h ang li dng cc bn
sinh vin, trong khi h c th d dng n mt trm xng gn bm xe min ph.
Nhng sau khi cung cp dch v ny cho vi khch hng u tin, nhm thc hin d n
nhn ra rng nhng khch hng ca h tht s rt bit n. H nhanh chng hiu ra rng
mnh ang cung cp mt dch v tin dng v c ch, mc d cng vic thc cht rt n
gin vi nhm sinh vin, v ngay c khi cc khch hng i xe p ca h c th n trm
xng ngay gn bm xe min ph. Sau mt gi ng h, nhm ny ny ra torng
yu cu khch hng ng gp tnh nguyn thay v phi tr mt gi nht nh cho dch v.
T doanh thu ca nhm khng ngng tng ln. H nhn c nhiu tin hn khi cc
khch hng c cm gic bit n v n p cho mt dch v min ph ch khng ngh
mnh b buc phi tr tin cho dch v . i vi nhm sinh vin ny, cng nh vi
nhm cung cp ch t trc nh hng, vic th nghim cc tng c c t nhng
g h quan st thy trong sut qu trnh thc hin d n em li kt qu tt p. Tin
trnh thc hin k hoch linh hot cng nhng thay i lin tc da trn thng tin phn
hi t pha khch hng cho php cc nhm sinh vin ny ti u ha chin lc ca
mnh mt cch nhanh chng.

Mi d n mang li vi trm la cho cc nhm thc hin cng nh gy n tng

rt mnh m cho cc bn b cng lp ca h. Tuy nhin, to ra li nhun cao nht (650
la) l mt nhm xem xt ngun lc c sn ca mnh di cc gc hon ton khc.
Cc sinh vin ny xc nh rng ti sn c gi tr nht ca h khng phi l 5 la hay hai
gi ng h. Thay vo , h cho rng ngun ti nguyn qu gi nht ca mnh l bi
thuyt trnh di ba pht vo ngy th Hai. H quyt nh bn n cho mt cng ty mun
tuyn dng cc sinh vin trong lp. Nhm ny thc hin mt on qung co di ba pht
cho cng ty , v vo bui thuyt trnh h chiu cho cc sinh vin cng lp xem.
torng ny tht xut sc. H nhn ra mnh c mt ti sn v cng qu gi ch i
c khai ph, khi m nhng ngi khc cha bao gi n.
 9

Mi mt nhm cn li cng tm ra nhng cch thng minh kim tin. Trong s c

nhng vic nh m quy chp nh D hi Vienne hng nm, bn nhng bn c nh
du a im cc nh hng a phng trong Ngy cui tun dnh cho cc bc Cha M,
v bn o thun thit k theo khch hng cho cc sinh vin trong lp. Mt nhm mt
tin khi h mua d bn San Francisco trong mt ngy ma, nhng tic thay tri li
tnh ma ngay sau khi h va khi ng chin lc ca mnh. V, tt nhin, mt nhm
thc hin k hoch ra xe hi v mt nhm khc th m mt quy nc gii kht,
nhng doanh thu ca h th li thp hn nhiu so vi mc trung bnh.

Ti xem Th thch 5 la l mt thnh cng trong vic dy cho sinh vin v t duy
khi nghip kinh doanh. Tuy vy, ti vn c cm gic khng thoi mi lm. Ti khng
mun truyn t v gi tr vi ch ngha l nhng g ngi ta t c v mt ti chnh.
V th, ti thay i mt cht khi giao bi tp ny cho sinh vin ln na. Thay cho 5
la, ti a cho mi nhm mt phong b c mi ci kp giy. Trong vng vi ngy ti
cc nhm c bn gi to ra cng nhiu gi tr cng tt bng vic s dng nhng ci
kp giy. y gi tr s c ong m theo bt c cch no h mun. Ti ly ngun
cm hng cho bi tp ny t cu chuyn ca Kyle MacDonald, ngi bt u t mt
chic kp giy mu v bun bn trao i cho n khi ng c c mt cn nh[1].
ng d xy dng mt nht k trn mng (blog) ghi li tin d n cng nh thc
y vic kinh doanh ca mnh. V theo tng bc mt ng thc hin c mc tiu
ca mnh sau mt nm. ng bn chic kp giy mu i ly mt cy bt hnh con
c. Sau ng bn cy bt ly mt ci tay nm ca, ri bn chic tay nm ca ly
mt ci l Coleman, v c tip tc nh th. Tr gi ca cc vt dng tng dn ln mt
cch chm ri nhng chc chn sau mt nm, v ng c c cn nh m c ca
mnh. Thy c nhng g Kyle lm ch vi mt chic kp giy, ti cm thy kh rng
lng khi cho cc hc tr ca mnh n mi chic kp giy. Bi tp bt u tin hnh
vo mt bui sng th Nm v n th Ba tun k tip l n hn cho cc nhm thuyt
trnh d n ca mnh.
 10

Tuy nhin, n ngy th By, ti bt u cm thy lo lng rng c l ln ny mnh i

hi xa. Ti lo bi tp ny c th b ph sn v chun b rt ra kinh nghim t mt tht
bi. Nhng nhng mi lo ny khng th no ln hn mc tiu ti mun cc sinh vin
t c. By nhm thc hin d n u chn nhng cch khc nhau o lng gi
tr. Mt nhm quyt nh chn kp giy l mt ng tin mi v i tm kim thu
lm cng nhiu kp giy cng tt. Mt nhm khc tm hiu c k lc v si dy kp
giy di nht th gii l 22 dm, v h lp k hoch ph v k lc . H tp hp bn
b v cc bn cng phng, tm mua kp giy khp ni, v sau h trng by trong lp
mt ni kp giy ni vo vi nhau. Chc hn l cc sinh vin trong k tc x rt ho hng
vi th thch ny, nn h ng lng cng nhau thc hin k hoch ph v k lc th
gii ngay c khi bi tp kt thc. (Ti kh chc chn rng h khng ph v c
k lc, nhng cng l mt cch nh gi tt v ngun sinh kh ln nhm sinh vin
to ra.)

Gy ho hng v th v nht l mt nhm mang n cho lp mt on phim ngn vi bi

ht Nhng chng trai ti t lm rn rng c khn phng. on phim quay cnh bn h s
dng cc cy kp giy ph kha v t nhp vo cc phng k tc x trm tng
cng hng chc ngn la gm vt dng nh knh rm, in thoi di ng v my vi tnh.
Ch ngay trc khi ti mun ngt xu, nhm sinh vin mi cho c lp bit rng h ch a
thi, v h chiu mt on phim khc v nhng g h thc s lm. H bn nhng
chic kp giy ly tm bng dn p phch qung co. Sau h dng mt sp nh
mt trung tm thng mi gn vi mt tm bng ghi: Bn sinh vin Stanford: mua
mt, tng hai. V h tht s kinh ngc v nhng n hng mnh nhn c. H khi u
bng vic mang nhng ti xch cho khch hng, k n l thu gom nhng vt dng ti
ch ca mt ca hng qun o, v cui cng cn thc hin mt bui ng no bt c d
gip gii quyt vn cng vic cho mt ngi ph n. V c y tr cng cho h bng
ba chic mn hnh my tnh m c y khng cn n.

Nhng nm sau ti vn tip tc giao bi tp tng t cho cc nhm hc tr ca mnh,

v thay i nhng vt dng ban u: t kp giy n cc t ghi ch Post-it, hay cc dy
 11

cao su hoc cc chai nc. Ln no cc sinh vin cng lm cho ti v chnh bn thn h
ngc nhin v nhng g mnh t c trong khong thi gian v ngun lc c hn.
Chng hn, h s dng mt thng nh giy ghi ch to mt d n m nhc cng
ng, mt chin dch gio dc mi ngi v bnh tim, v mt on phim qung co dch
v cng cng c tn l Unplug-it v vic tit kim nng lng. Bi tp ny cui cng
bin thnh mt Cuc thi Sng to (Innovation Tournament) thu ht hng trm i chi
n t khp ni trn th gii[2]. Trong mi trng hp, ngi chi xem cuc thi nh mt
cch tip cn th gii xung quanh nhng gc nhn hon ton mi v tm kim cc c
hi ngay quanh mnh. H bit thch thc cc quan nim truyn thng, v nh vy h
thu c nhng gi tr tht s to ln t khi u l khng g c. Ton b cuc phiu lu
vi nhng tm giy ghi ch c dng thnh phim v lm nn tng cho mt b phim
ti liu thc th mang tn Hy tng tng (Imagine It)[3].

Nhng bi tp k trn nhn mnh nhiu iu dng nh tri ngc vi nhng g ngi
ta thng ngh. Th nht l c hi lun c rt nhiu trong cuc sng. bt k thi im
no v bt c ni u bn cng c th nhn quanh v tm ra cc vn cn c gii
quyt. C nhng vn bnh thng, nh ginh c ch mt nh hng ni ting hay
bm bnh xe p. Cn nhiu th khc, nh chng ta u bit, th ln hn nhiu v c th
lin quan n nhng vn ton cu. L ngi ng sng lp Sun Microsystems v cng
l mt nh cp vn kinh doanh mo him rt thnh cng, ng Vinod Khosla khng
nh r rng: Nu vn cng ln th c hi cng cng ln. S chng ai tr cho bn
ng no cho vic gii quyt mt vn chng ng g c.[4]

Th hai, d cho vn ln hay nh th no i chng na, th vn c nhng cch thc

sng to gii quyt vn bng vic s dng nhng ngun lc c sn ca bn. Rt
nhiu ng nghip ca ti nh ngha vic kinh doanh nh th ny: mt doanh nhn l
ngi lun tm kim v xem xt nhng vn c th bin thnh c hi, ng thi tm ra
nhng cch sng to vn dng cc ngun lc c hn ca mnh nhm t c mc tiu
ra. Hu ht mi ngi u tip cn vn nh th chng khng bao gi gii quyt
c, nn h khng thy c nhng gii php sng to ngay trc mt mnh.
 12

Th ba, chng ta thng ng khung cc vn mt cch qu cng nhc. Khi nhn c

mt th thch n gin, nh kim tin trong hai gi ng h chng hn, ngi ta hu nh
u nhanh chng phn ng theo nhng cch thng thng. H khng dng li v xem xt
vn nhng kha cnh rng hn. Khi thot ra khi nhng suy ngh cht hp thng
thng, bn s tht hy mt th gii rng ln vi nhng c hi c m ra trc mt
mnh. Cc sinh vin tham gia vo nhng d n k trn thuc lng bi hc ny. V sau
c rt nhiu ngi qu quyt rng h s khng bao gi bin minh cho vic tr nn tng
thiu ca mnh, v lun lun c mt vn ngay gn ang ch c gii quyt.

Nhng bi tp ny xut pht t mt kha hc ti dy v vic lp nghip kinh doanh v

sng to i hc Stanford. Mc tiu tng qut ca kha hc l nhm chng minh rng
mi vn u c th c xem l nhng c hi ch c gii quyt bng nhng gii
php sng to. u tin ti tp trung vo tnh sng to ca tng c nhn, k n l tnh
sng to trong tp th, v cui cng l i vo tnh sng to v s i mi trong nhng t
chc ln. Trc ht ti giao cho cc hc tr ca mnh nhng th thch nh v cng ngy
cng kh hn. Khi quen vi cch hot ng ca lp hc, cc sinh vin ngy cng tr
nn thoi mi vi vic nhn nhn kh khn qua lng knh ca nhng gii php kh thi, v
cui cng h rn luyn c thi sn sng n nhn bt c iu g c th xy n vi
mnh.

Ti lm vic trng i hc Stanford c mi nm v tr gim c iu hnh

Chng trnh kinh doanh k thut Stanford (Stanford Technology Ventures Program
STVP)[5], thuc Trng k thut. Nhim v ca chng ti l dy cho cc nh khoa hc
v cc k s v s khi nghip v cung cp cho h nhng cng c cn thit c th t
kinh doanh trong bt c vai tr no. D rng s lng cc trng i hc trn th gii
khng ngng tng ln, chng ti tin rng vn l cha khi cc sinh vin ch c trang
b kin thc v chuyn mn v k thut. thnh cng, h cn phi bit cch tr thnh
nhng ngi lnh o kinh doanh trong mi mi trng v mi giai on trong cuc
i ca h.
 13

STVP tp trung vo vic dy, nghin cu hc thut, v hng ti cc sinh vin, cc khoa
khc nhau trng i hc, v nhng nh doanh nghip trn ton th gii. Chng ti c
gng to ra nhng con ngi hnh ch T (T-shaped), l nhng ngi c kin thc
chuyn mn su trong t nht mt lnh vc (vch dc ca ch T) v c kin thc rng v
s sng to v kinh doanh (vch ngang ca ch T). Vi nhng c im , h c th
lm vic hiu qu vi cc chuyn gia cc lnh vc khc mang cc tng ca mnh
vo cuc sng thc t[6]. Bt k vai tr ca bn l g, c mt t duy kinh doanh l cha
kha gii quyt vn , t nhng kh khn nh m mi chng ta ai cng gp phi
trong cuc sng n nhng cuc khng hong ln trn th gii m gii quyt chng
i hi s quan tm v n lc ca ton cu. Trn thc t, vic kinh doanh trau di cho
chng ta rt nhiu k nng sng quan trng, t kh nng lnh o v xy dng nhm n
cc k nng thng lng, sng to, v ra quyt nh.

Ti cng lm vic Hc vin Thit k Hasso Plattner i hc Stanford, thng c

gi vi tn thn mt l d.school (trng thit k)[7]. Chng trnh a lnh vc ny
ku gi s hp tc ca cc nh gio dc trn c trng i hc bao gm trng K thut,
Y dc, Kinh doanh, v Gio dc. Hc vin c nh hnh v thnh lp bi gio s c
kh David Kelley ca trng Stanford, cng l ngi sng lp ra cng ty thit k IDEO,
ni ting vi vic to ra cc sn phm c tnh sng to t ph. Tt c cc ha hc
d.school u c ph trch bi t nht hai gio s thuc cc lnh vc khc nhau, v bao
gm nhng mng ti v tn. Nm trong i ng ging dy d.school, ti tri
nghim s hng th ca vic hp tc cn c, ng no hiu qu, v lm ra cc khun mu
u tin nhanh chng khi chng ti trao cho cc sinh vin v chnh mnh nhng vn
ln v rc ri m khng ch c mt cu tr li ng.

Quyn sch ny t nn tng trn nhng cu chuyn xut pht t cc lp hc trng

Stanford cng nh t nhng kinh nghim trc y ca ti trong vai tr l mt nh khoa
hc, doanh nhn, ngi t vn qun l, nh gio dc, v ngi vit sch. Nhng cu
chuyn khc n t nhng ngi tng lm vic trn rt nhiu lnh vc khc nhau,
trong c ch doanh nghip, nh pht minh, ngh s v nhng ngi nghin cu hc
 14

thut. Tht may mn khi ti c quen bit v lm vic vi nhng ngi lm c

nhiu iu xut sc bng vic thch thc nhng quan im truyn thng, v h lun sn
lng chia s nhng cu chuyn v thnh cng v tht bi ca mnh.

Nhiu tng c trnh by y thc s khc bit n mc i nghch vi nhng bi

hc chng ta c dy trong mt h thng gio dc truyn thng. Tht ra nhng nguyn
tc c p dng trng hc thng li khc bit hon ton vi cc nguyn tc trong
th gii bn ngoi. S cch bit ny gy ra nhng cng thng cc khi chng ta ra
trng v c gng tm kim con ng cho ring mnh. S tht kh khn lp y cc
khong cch ny mt cch kho lo v hiu qu nhm gii quyt cc vn thc t trong
cuc sng. Nhng nu c cung cp nhng cng c v cch t duy ng n th chng
ta hon ton c th lm c iu .

trng hc, chng ta thng nh gi cc hc sinh, sinh vin trn phng din c nhn
v xp loi h theo mt ng cong. Ni ngn gn l khi ai chin thng th s c
ngi khc thua cuc. iu ny khng ch gy ra cng thng cho ngi hc, m vn
nm ch n thc ra khng phi l cch hot ng ca hu ht cc t chc. Bn ngoi
trng hc ngi ta thng lm vic trong mt nhm vi cng mt mc tiu, v khi h
thng th tt c mi ngi cng thng. Trn th gii cng vic thng c nhng nhm
nh lm vic bn trong cc nhm ln, v mc tiu chung mi cp bc trong cng vic
u l mang n thnh cng cho tt c mi ngi.

Trong mt lp hc in hnh, gio vin thng xem cng vic ca mnh l truyn t
thng tin v b no ca ngi hc. Cnh ca vo lp hc ng cht v gh ngi c gn
vi sn nh, i din vi gio vin. Sinh vin ghi chp cn thn v h bit rng sau
mnh s phi lm cc bi kim tra. V nh h phi c bi c giao trong sch gio
khoa v t mnh nghin ngm cc bi hc. iu ny khng khc g hn cuc sng sau khi
ra trng, ni bn l gio vin ca chnh mnh, c trch nhim tm ra nhng g bn cn
bit, ni thu thp thng tin, v cch tip thu n. Tht ra cuc sng ni cho cng l mt k
thi m. cc cnh ca c m rng v bn c th vn dng tt c nhng ngun lc
 15

v hn mnh c gii quyt cc vn cn b ng lin quan n cng vic, gia nh,

bn b v th gii ni chung. Carlos Vignolo, mt gio s danh ting i hc Chile,
chia s vi ti rng ng thng gi cho cc sinh vin nn hc vi nhng gio vin d
nht trong trng v iu ny s chun b tt cho cuc sng ca h sau ny, khi h khng
c nhng nh gio dc xut sc hng dn con ng i cho mnh.

Thm vo , nhng lp ln, sinh vin thng phi lm nhng bi thi trc nghim vi
ch mt cu tr li ng cho mi cu hi. V h phi in vo nhng ch trng tht cn
thn vi bt ch 2B d dng cho vic chm im. Bn ngoi cuc sng th hon ton
ngc li. hu ht cc tnh hung, thng c v s cu tr li cho mt vn , v nhiu
trong s chng u ng mt kha cnh no . V quan trng hn na l tht bi vn
c th c chp nhn. Tht bi thc cht l mt phn quan trng trong tin trnh hc hi
ca cuc sng mi con ngi. Cng nh s tin ha lun bao gm hng lot nhng th
nghim v mc li, cuc sng cng khng thiu nhng khi u sai lm v nhng vp
ng khng th trnh khi. Cha kha ca thnh cng l kh nng rt ra c nhng bi
hc t mi kinh nghim v tip tc bc ti vi nhng kin thc mi ta hc c.

i vi gn nh tt c mi ngi, th gii bn ngoi khc hn rt nhiu so vi mt lp

hc in hnh. Chng th c mt cu tr li ng duy nht em n thnh cng r rng
cho bt c vn no. V vic i mt vi v s s la chn trc mt c th tr nn
vt qu kh nng chu ng ca mi chng ta. D cho gia nh, bn b v nhng ngi
xung quanh u c th sn sng cho chng ta nhng li khuyn nh hng v nhng g
nn lm, nhng v bn cht ngi duy nht c trch nhim chn ly mt hng i cho
bn l chnh bn. Tuy nhin, s tt hn khi bn bit c rng chng ta khng cn phi
la chn ng ngay ln u. Cuc sng trao cho chng ta rt nhiu c hi th nghim
v kt hp cc k nng v nhng am m ca mnh bng nhiu cch mi m v ng
ngc nhin.

Nhng tng c trnh by trong cun sch ny d bin nhng khi nim sn c thnh
nhng iu hon ton mi. Ti mong chng c th to cm hng cho bn nhn nhn v
 16

bn thn mnh v v th gii di mt nh sng mi. Nhng tng ny khng phc tp

nhng khng nht thit ch n gin xut pht t trc gic ca mi ngi. L mt nh
gio dc tp trung vo s i mi v vic kinh doanh, ti ngay lp tc nhn ra rng
nhng tng ny rt ph hp vi nhng ngi lm vic trong cc mi trng nng
ng, ni cc thay i din ra thng xuyn. iu buc h phi bit nhn nh cc c
hi, cn bng nhng u tin, v hc t tht bi. Thm vo , cc tng ny rt qu gi
cho bt k ai mun rt ra nhng iu hay p nht t cuc sng cho chnh mnh.

Trong nhng chng tip theo ti s k cc cu chuyn c nhiu ngun gc khc nhau, t
chuyn ca cc sinh vin mi ra trng n nhng chuyn gia dy dn kinh nghim. Hy
vng rng nhng kinh nghim ca h s cng hng vi bn, cung cp cho bn s hiu
bit su sc v ngun cm hng khi bn xem xt v nhng la chn mnh phi i mt
trong sut cuc i. V c bn, mc tiu ca quyn sch ny l nhm trao cho bn mt
nhn quan mi nhn nhn nhng chng ngi vt bn gp phi mi ngy khi bn ang
v con ng n tng lai ca mnh. N cho php bn t nghi vn v nhng iu
thng c cho l ng n v nh gi li nhng quy lut xung quanh cuc sng ca
mnh. Trong mi giai on ca cuc i, bn s lun phi i mt vi nhng iu khng
chc chn. Nhng khi thy c cch m nhng ngi khc i ph vi cc vn tng
t, bn s c trang b s t tin bin cng thng thnh s ho hng, v bin nhng
th thch bn gp phi thnh cc c hi.
 17

CHNG 2 Rp xic o ln

Ti sao hu ht chng ta li khng xem kh khn l cc c hi trong cuc sng hng

ngy? Ti sao nhng nhm tham gia cc d n c k chng trc phi i n cc
bi tp ny mi c th m rng cc gii hn ca tr tng tng ca h? V c bn,
chng ta khng c dy nm ly cc kh khn. Chng ta c dy rng cc kh khn
l nhng th cn phi trnh hoc l nhng iu d phn nn. Trong mt bui din thuyt
mt hi tho dnh cho nhng nh qun l kinh doanh, ti gii thiu nhng on
phim t Cuc thi Sng to. Chiu hm mt CEO ca mt cng ty tm gp ti v
than th rng anh ta c c quay tr li trng v anh ta c trao cho nhng vn
m v c th thch sc sng to. Ti ht sc ngc nhin khi nghe v nhng iu
ny. Ti kh chc chn rng mi ngy anh ta u phi i mt vi nhng th thch bn
ngoi cuc sng, nhng th s cn n t duy sng to. Khng may anh ta khng nhn
ra d dng s lin quan gia cc tng vi cuc sng v cng vic ca mnh. Anh ta
xem cc bi tp ca ti l nhng g ch c th xy ra trong mt mi trng hc thut v
c kim sot. D nhin n khng phi l khng nn nh th cht no.

Mi ngy chng ta u c th th thch chnh mnh. l vic la chn quan st th gii

xung quanh vi nhiu lng knh khc m qua nhng lng knh chng ta c th hiu
c vn di lung nh sng mi. Cng sn sng i din vi vn bao nhiu th
chng ta cng t tin v thun thc by nhiu trong vic gii quyt chng; v hn th na,
chng ta s cng d dng nhn nhn chng nh nhng c hi n vi mnh.

Thi c l l yu t quyt nh ln nht cho nhng g chng ta c th t c. Nhng

ngi thc s c t tng ci cch lun i mt trc tip vi vn v lm cho ngi ta
suy ngh v nhng quan im truyn thng theo mt cch hon ton khc. Mt v d
tuyt vi minh chng cho iu ny l Jeff Hawkins, ngi cch mng ha cch
thc con ngi t chc cuc sng ca mnh vi Palm Pilot. Jeff b cun ht vo vn
to ra nhng my tnh c nhn nh d dng s dng trong cng ng. y l mt mc
tiu ln, v Jeff phi i mt vi hng lot nhng kh khn ko theo sau . Trn thc
 18

t ng cng tha nhn rng tr thnh mt ch doanh nghip ngha l phi thng xuyn
i mt vi nhng vn ln v phi tm nhng cch sng to gii quyt chng.

Vn ca Jeff xut hin ngay t rt sm. Khi Palm cho ra i sn phm u tin ca
mnh, chic Zoomer, n tht bi thm hi. Thay v ra i trong tht bi, Jeff cng nhng
ngi cng s ca mnh mua nhng chic Zoomer, cng nh nhng ngi mua
chic my tnh i th ca Zoomer chic Apple Newton, hi v nhng g h mong
mun Zoomer. Cc khch hng cho bit h mong i sn phm ny c th sp xp
c cc k hoch lm vic phc tp ca h, v gip tng hp cc lch lm vic thnh
mt bn k hoch chung. chnh l thi im Jeff nhn ra rng chic Zoomer cnh
tranh vi lch bn nhiu hn l vi nhng sn phm in t khc. Nhng phn hi ny
tri vi cc quan im ban u ca Jeff v gy sng st cho c i thc hin. V cng
chnh v th, chng cung cp ngun thng tin qu gi cho vic thit k dng sn phm
th h sau ca h, chic my tnh Palm Pilot vi nhng thnh cng rc r.

Dn dn Jeff v cng ty ca mnh gii quyt c vn kh khn nht; l vic

xc nh cch ngi s dng s nhp liu vo chic my nh th h mi ny nh th no.
Jeff cho rng ngoi mt bn phm nh, vic cho php ngi s dng dng bt nhp
liu l iu cc k quan trng, im cc chng trnh nhn bit ch vit tay cha th
lm c vic ny. V vy Jeff v cc cng s to ra mt ngn ng vit mi c tn l
Graffiti, mt ngn ng m my tnh c th nhn dng d dng hn. Lc trong ni b
cng ty cng c rt nhiu kin phn i mnh m vic s dng mt ngn ng mi,
nhng Jeff t tin rng khch hng ca h s tit kim c rt nhiu thi gian lm
nhng vic khc v thi gian ngi trc my tnh ch cn rt t. Graffiti l mt ci cch
trit , thch thc mi quy lut, v gii quyt c mt vn thc t.

Jeff Hawkins l mt v d hon ho v mt ngi gii quyt vn lun sn sng quan

st th gii vi mt cp knh mi m. Numenta, cng ty mi nht ca Jeff, c xy
dng trn c s nhng l thuyt mi nht ca ng v cch b no hot ng. Jeff b ra
nhiu nm tri n lc t hc v thn kinh nhm hiu c cch chng ta suy ngh, v a
 19

ra mt l thuyt cp tin c tnh thuyt phc cao v qu trnh x l thng tin ca v no,
iu ng bn n trong quyn On Intelligence (Tr thng minh nhn to Nxb Tr).
C trong tay nhng l thuyt ny, Jeff quyt nh dng cc tng ca mnh lm c s
cho vic to ra mt th h my tnh thng minh hn, c th x l thng tin nh b no
con ngi. ng nhin s c ngi l lun rng Jeff Hawkins l ngi c mt khng
hai, v khng phi tt c chng ta u c th pht trin nhng l thuyt v pht minh
mang tnh ci cch nh vy. Nhng d sao cng tht hu ch khi xem Jeff l mt ngun
cm hng, l ngi chng t cho chng ta thy rng cc vn u c th c gii
quyt nu ngi ta cho php mnh nhn nhn chng di nhng gc khc nhau.

Ti sao tt c chng ta khng tp trung vo nhng c hi xung quanh mnh v nm bt

chng? Mt d n trong Cuc thi Sng to ln th hai khi dy tng ny. Trong
cuc thi, th thch dnh cho nhng ngi tham gia l to ra cng nhiu gi tr cng tt
vi nhng chic vng cao su. Mt i hnh thnh tng v Do Band (Vng eo
tay hnh ng). l nhng chic vng eo tay n gin ng vin mi ngi hy lm
nhng g mnh thng tr hon. Do Band l mt tng thng minh ly cm hng t
nhng chic vng cao su quen thuc ngy nay c mi ngi eo th hin s on kt
v mt l tng no , nh chic vng Live Strong (Hy sng mnh m) ca Lance
Amstrong chng hn. Cc nguyn tc hng dn s dng Do Band nh sau:

eo chic vng ny quanh c tay bn v ha s lm mt iu g .

Ly n ra khi bn hon thnh vic .

Ghi nhn li thnh cng ca bn trn trang web ca Do Band. Mi chic Do Band s
hin ra cng mt con s in trn n, nn bn c th tra cu c tt c nhng hnh ng
n khi ngun cm hng.

Gi chic Do Band n mt ai .

Do Band to ng lc cho ngi ta thc s lm nhng g h mun. Trn thc t Do

Band ch l mt chic vng cao su m thi. Nhng i khi mt th c v n gin nh
 20

chic vng cao su n li l tt c nhng g cn thit thc y ngi ta thc s lm mt

iu g , lp y khong trng gia khng hnh ng v hnh ng. Chin dch
Do Band ch ko di mt vi ngy, nhng trong khong thi gian ngn n to cm
hng cho mt danh sch di cc hnh ng: C ngi gi in cho m mnh, c ngi
by t lng bit n ca mnh n ngi khc bng nhng tm thip cm n, v cng c
ngi bt u mt chng trnh luyn tp th dc th thao mi. Mt ngi tham gia
chin dch s dng chic Do Band thc y mt chng trnh cm tri h, mt
ngi khc th cm thy c khch l cho vic lin h li vi nhng ngi bn c dng
nh mt lin lc. Cn mt s ngi khc quyn gp tin ca cho cc t chc t
thin h quan tm. Tht tuyt vi khi thy rng mt chic vng cao su l tt c nhng g
cn thit thc y ngi ta hnh ng. N cng l mt s nhc nh cho chng ta rng
gia vic khng lm g c v lm iu g ch cch nhau mt quyt tm nh, nhng hai
la chn ny c th mang n hai kt qu hon ton khc bit.

Ti s dng mt tng tng t vo giao cho cc sinh vin mt th thch n gin

trong lp, to iu kin cho h tri nghim vic nhn nhn nhng tr ngi trong cuc
sng di mt gc nhn mi. Ti yu cu h tm ra mt vn , ng thi chn mt i
tng ngu nhin xung quanh mi trng sng ca mnh. Sau h phi tm cch s
dng i tng nh th no gip gii quyt vn trn. D nhin ti khng h c
nim no v cc kh khn ca c nhn h, v i tng h s chn, hay chuyn gii
quyt vn ca h s thnh cng hay khng. Th nhng trong a s cc trng hp sinh
vin u tm ra cch vn dng nhng i tng ngu nhin xung quanh mnh gii
quyt mt vn dng nh chng lin quan g c.

Ti thch trng hp chuyn nh ca mt c gi tr. C y phi di di cc g ln v

khng bit lm cch no lm c vic . Nu c gi khng th di cc g th
c phi n li cn h c. C y nhn quanh cn h v thy mt thng ru cn st li
sau mt ba tic cch vi tun. h! C y n craigslist, mt bng thng co cng
ng trc tuyn, v ngh trao i thng ru vi mt chuyn ch hng cc g ca
mnh qua Cu Vnh (Bay Bridge). Ch trong mt vi gi ton b s g ca c gi u
 21

c di chuyn i. Chic thng ru b b st ang bm bi bng nhin c bin

thnh mt loi tin t c gi tr. Thc ra th bi tp khng bin ru tr thnh tin t,
nhng iu lm c l trao cho c gi kh nng v ng lc nhn nhn n nh th.

Khng c mt gii hn no cho ln ca cc vn bn c th gii quyt. Thc cht a

phn cc d n trong Cuc thi Sng to u c mc ch to dng gi tr x hi. Cc
sinh vin s dng bi thi nh mt c hi tip cn mt vn x hi quan trng, v d
nh tit kim nng lng, khuyn khch mi ngi sng khe mnh, hay ku gi nhng
gip t cng ng cho cc tr em khuyt tt.

Bc u tin trong vic gii quyt cc vn ln l nhn ra chng. Trong th gii thit
k sn phm, n c gi l tm kim nhu cu. y l mt k nng c th hc hi
c. Thc cht n l b phn chnh trong chng trnh hc BioDesign Fellows (Thit k
sinh hc) trng Stanford[8]. Nhng nghin cu sinh hc cc ngnh k s, y dc,
v kinh doanh cng gp g trong mt nm tm ra nhng nhu cu cn thit trong y hc
v sau thit k cc sn phm p ng nhng nhu cu . Paul Yock, mt bc s
chuyn khoa tim, nh pht minh, v l doanh nhn, l ngi iu hnh chng trnh
BioDessign[9]. Paul tin rng nhn bit c mt nhu cu cn thit l ADN ca mt pht
minh. Hay ni cch khc, nu chng ta xc nh c mt vn r rng, gii php hp
l s t xut hin.

Chng trnh BioDesign Fellows dnh ra ba thng quan st cng vic ca cc bc s

v nhn din nhng vn dng nh h ang phi i mt. Nhng ngi thc hin
chng trnh quan st rt k lng, ng thi trao i vi tt c nhng ngi lin quan,
gm c cc bc s, y t, bnh nhn, v nhng ngi qun l nhn ra nn bt u ci
thin vn u. Sau h chn ra mt s trong hng trm nhu cu tm thy, vi mc
tiu nhn ra c vn ln nht cn c gii quyt. Sau khi nhn dng c th thch
chnh thc ca mnh, h bt tay vo thit k v nhanh chng xy dng c nhng mu
u tin cho hng lot cc gii php. V sau mt tin trnh tp trung v lp i lp li, h
 22

trnh by cc tng v sn phm mi ca mnh vi nhng ngi lin quan chnh

xem th mnh c thc s thnh cng trong vic p ng nhu cu ny hay khng.

Mt iu th v l trong nhiu trng hp, nhng ngi nm gi cc v tr quan trng

nht thng qu quen thuc vi cc vn h gp phi hng ngy, n mc h khng th
nhn hay khng hnh dung c nhng cch tip cn thc t gii quyt cc vn .
Paul Yock chia s mt cu chuyn v s pht trin ca phu thut bong bng (balloon
angioplasty), mt k thut dng bong bng chn vo mt ng mch v bm cng n
n m rng ni ng mch b tc nghn. Trc khi pht minh c tnh t ph ny ra i,
hu ht cc bc s chuyn khoa tim u cho rng cch duy nht gii quyt s tc nghn
ng mch l lm phu thut ni tt ng mch vnh (bypass surgecy) ct b cc
mch mu b h tn. Th thut ny i hi phu thut m tim, v n cha ng nhiu
nguy c ng k. Khi phu thut bong bng mt th thut t nguy him v t ct m hn
c gii thiu ln u, n gp phi nhng hoi nghi v chng i d di trong gii
bc s, c bit l gii bc s phu thut c xem l nhng ngi hiu r nht v cch
cha tr cn bnh. Rt nhiu cc tr ngi ng k hin ra trc mt nhng ngi tin
phong v th thut ny. Chng hn, John Simpson, mt trong nhng nh pht minh ra th
thut phu thut bong bng, cui cng phi ri trng i hc n nghin cu mt
bnh vin t. Tuy nhin, qua thi gian tnh hiu qu ca phu thut bong bng c
cng nhn v tr thnh chun mc trong cha tr cho hu ht cc bnh nhn b tc nghn
ng mch. y l mt v d tiu biu v mt trng hp m cc t tng truyn thng
bm r qu cht n ni nhng ngi gn gi nht vi tnh hung cng khng th hnh
dung ra c iu g khc bit hn.

S khng nhn bit c vn (problem blindness) cng xut hin ngnh pht trin
sn phm tiu dng. Mt v d in hnh y l my rt tin t ng ATM (automatic
teller machine). Khi mi ra i ATM khng c hng ng mnh m trong cc
nhm i tng mc tiu ca n. Cc nhm khch hng tim nng ny khng hnh
dung c lm th no dng mt chic my gi tin v rt tin t ti khon thay v
n ngn hng a phng thc hin cc giao dch vi mt giao dch vin. thi im
 23

nhiu ngi khng th tng tng ra mnh c th thay i thi quen giao dch vi
ngn hng mt cch t ngt nh vy. Th nhng, nhng chic my ATM i din
cho mt s ci tin hiu qu v hon ton mi m cho vic giao dch ngn hng c nhn,
l mt th m by gi him ai trong chng ta tng tng c mnh c th sng thiu
n.

Bn thn ti cng tng tri qua vic khng nhn bit c vn . Khong mi lm
nm trc, anh Mike chng ti tng ti mt chic in thoi di ng. Vo thi im
in thoi di ng cha ph bin khp mi ni nh by gi, nn ti ngh rng h hu
dng cho mnh. Ngc li, ti cn cm thy bc bi v ngh rng n chng khc g mt
thit b in t lm lng ph thi gian v ch. Mike vn khuyn khch ti th dng n
trong mt tun. V ch sau hai ngy ti nhn ra rng ti khng th sng thiu n.
Trong t nht hai ting ng h li xe t nh n ch lm mi ngy, ti c th lin lc
vi bn b v ng nghip trn sut ng i. Ti cm n Mike rt nhiu v mn qu
v vn lun nh v cu chuyn ny khi ti gp nhng tng mi c tim nng mang
tnh t ph.

Cha kha tm ra nhu cu l nhn bit v lp y cc khong trng: nhng khong

trng trong cch con ngi s dng cc sn phm, khong trng trong cc dch v c sn,
v khong trng trong nhng cu chuyn ngi ta k khi c phng vn v hnh vi ca
mnh. Ti c c hi tr chuyn vi Michael Barry, mt chuyn gia trong lnh vc tm
kim nhu cu ti Point Forward. Anh y k cho ti nghe mt cu chuyn tuyt vi v
cng vic ca anh vi Kimberly-Clark, cng ty sn xut cc sn phm Kleenex, giy
thm Scott, v t giy Huggies. V c bn Kimberly-Clark rt tht vng v doanh s
bn t giy ca mnh so vi ngi khng l v t giy nh Protect & Gamble (nh sn
xut Pampers). V vy h mi i lm vic ca Michael n tm ra cch ci thin
vic kinh doanh ca mnh. Michael thc hin mt s cng vic nh sau: quan st v
ghi nhn chi tit cch thc t giy c bn ra nh th no, nh gi nhng thng ip
trn cc gi t giy, v tin hnh phng vn cc bc cha m mua t giy cho con mnh.
Qua , Michael pht hin mt c im quan trng Kimberly-Clark b st. l
 24

vic h bn t giy nh th chng l vt dng tng kh cht thi nguy him. Nhng cc
bc cha m li khng xem chng nh th. i vi h, t giy l th mang n cho con
mnh cm gic thoi mi. S dng t giy l mt phn trong qu trnh nui nng tr em.
T giy cng c xem nh qun o i vi tr. Nhng quan st ny trao cho
Kimberly-Clark mt bc khi u tuyt vi trong vic ci thin cch ng gp v nh
v thng hiu Huggies. Sau , qua nhng quan st t m hn, Michael nhn nh mt
c hi cn ln hn na. Anh thy rng cha m thng tr nn rt ngng ngng khi c
hi rng con ca h c cn mc t giy hay khng. Tht l mt pht hin th v! y l
mt im gy ngng rt ln cho c cha m ln con ci h khi chng n tui cn c
dy v cch i v sinh. Do cn phi c cch thay i iu ny. Lm th no t
giy tr thnh mt biu tng ca thnh cng thay v tht bi? Michael ngh n
tng v qun t Pull-Ups, mt cu ni gia t giy v qun lt. Chuyn t mc t giy
sang chic qun t Pull-Up l mt bc ngot quan trng cho c tr em v cc bc cha
m. a tr c th t mnh mc chic Pull-Up v cm thy t ho v thnh qu ny. S
sng to thng qua vic tm hiu su sc ny mang v cho Kimberly-Clark c t la
tng thm trong doanh thu hng nm v gip h nhy ln trc trong cuc so ti. Sn
phm mi ny c hnh thnh da trn s tp trung cao vo vic tm kim nhu cu,
pht hin ra mt vn r rng, v bin n thnh c hi.

Trong kha hc ca mnh, ti s dng mt nghin cu v Cirque du Soleil[10] (Rp xic

mt tri) trao cho hc tr mt c hi rn gia k nng thch thc cc gi nh truyn
thng. Hu trng ca vn l thp nin 80 ca th k XX khi ngnh xic ang gp
kh khn. Ngi ta tr nn nhm chn v c th on trc c cc v din nn s
lng khn gi n rp xic gim i. ng thi vic i x vi ng vt trong rp xic
cng ang b cng kch. Dng nh khng th l thi im tt thnh lp mt rp
xic mi, nhng li chnh l iu m Guy Lalibert, mt din vin ng ph, quyt
nh lm. Guy to dng Cirque du Soleil bng vic thch thc tt c nhng gi nh v
mt rp xic ng ngha. V v th Guy bin mt vn - mt ngnh cng nghip gii
tr ang cht dn thnh mt c hi.
 25

Sau khi chiu mt s on trong b phim ca Max Brothers nm 1939 At the Circus (
rp xic), ti yu cu cc sinh vin ni ra tt c nhng gi nh v mt rp xic truyn
thng: mt ci lu to, c th vt, v r tin, nhng ngi rao bn lu nim, nhiu hot
cnh c trnh din cng lc, nhc rn rng, nhng ch h, bp rang b, nhng ngi
n ng lc lng, nhng chic vng la, v.v... Sau ti yu cu h o ngc tt c
mi th, tng tng mi th trong rp xic tri ngc hon ton vi nhng g h ngh
ban u. V d, danh sch mi s bao gm: mt chic lu nh, khng c th vt no c,
gh ngi t tin, khng c ai bn hng lu nim, mt thi im ch trnh din mt hot
cnh, nhc tinh t, v khng c ch h hay bp rang b. Sau cc sinh vin chn ra
nhng th h mun gi li t rp xic truyn thng v nhng th h mun thay i. Kt
qu l mt th h rp xic hon ton mi, ng kiu Cirque du Soleil. Sau ti chiu
trong lp cc on phim t nhng cuc biu din gn y nht sinh vin thy c tc
ng ca nhng thay i ny. Khi lm bi tp ny vi ngnh xic, chng ta cng c
th p dng tng t vo nhng ngnh cng nghip v t chc khc, chng hn vi cc
nh hng thc n nhanh, khch sn, ngnh hng khng, cc s kin th thao, gio dc, v
thm ch c vi vic hn h v hn nhn.

Mt khi bn hiu r bi tp ny th n tr thnh mt cng c bn c th dng d dng

nh gi li tt c mi kha cnh trong cuc sng v cng vic ca bn. iu quan
trng l bn c th dnh thi gian nh gi tng gi nh. y thng l phn kh
nht, v nh m t trong trng hp v phu thut bong bng, cc gi nh i khi qu
gn lin vi quan im ca chng ta v th gii n mc kh nhn ra chng. Tuy nhin,
ch cn luyn tp mt cht, n s tr thnh mt cch hu dng gip bn nhn nhn la
chn ca mnh di mt nh sng mi.

C mt s ngi c bit gii trong vic nhn nh v thch thc cc gi nh. Trong
hnh trnh tm kim nhng gii php sng to cho cc vn dng nh khng th gii
quyt c, h t nghi vn v gii hn ca nhng g c l v c th thc hin c. H
bt u li cuc i mnh nhng ni xa xi, h thc hin cc d n c quy m ln, h
c nhng la chn dng nh rt mi m, v h to ra mt con ng dn mnh n
 26

nhng vng lnh th cha c khm ph. Chng ta thng nhn vo nhng iu vi
ni knh s, v cm gic ny ngn cn chng ta to ra nhng bc nhy tng t.

Hy xem xt trng hp ca Sandra Cook, ngi thnh cng trong vic m rng cc
ranh gii v thch thc tt c nhng gi nh truyn thng khi c t to ra nhng cuc
phiu lu ng kinh ngc cho chnh mnh. S nghip ca Sandra khi u u n nh
mt ci my. C ly bng tin s v l lun ton hc, sang Anh hc v dy Trng
Kinh t Lun n, v quay tr li M lm vic Vin Nghin cu Stanford. C lm
vic t vn Booz Allen Hamilton, v cui cng lm lnh o chin lc trong lnh vc
kinh doanh truyn thng cho Motorola. L ra c y c th tip tc con ng ny sut
qung ng cn li trong s nghip ca mnh, nhng c quyt nh nhy ra khi
chic my bay tt p hon ho ny v n ang i lc hng.

Nim am m ca Sandra l nhng cuc du lch thm him n nhng ni xa xi hoang

d, nn c thc hin nhng chuyn hnh trnh n n , Ty Tng, Mng C v
Nepal trong phm vi hai tun l sp xp c trong sut lch trnh lm vic bn rn ca
mnh. Nhng cui cng Sandra quyt nh rng nh vy vn l cha . C o
ngc th gii ca mnh bng vic t b cng vic c thanh th ti Motorola nm 2002
du lch n nhiu ni Afghanistan. t nc ny ang trong tnh trng hn lon
sau khi chin tranh xy ra, v th Sandra mun gip con ngi ni y bng bt c
cch no c y c th. Sau khi c c th thc, Sandra mua v my bay v ln ng i
Afghanistan vi hy vng c th tm ra cch no lm nn iu khc bit. Khi n
ni, c xung my bay Kabul, khng c chic taxi no v c rt t c s h tng s
dng c. Vi mt cht c gng Sandra tm ra ng ti mt khch sn thng c
cc phng vin khp ni trn th gii lui ti. v Sandra bt u cng vic ca mnh
bng vic lin h vi tt c nhng ngi c bit tm ra cch tham gia vo vic xy
dng li t nc ny. C ngh c vit vn bn trao cc mn tin cu tr, chun b
cc k hoch kinh doanh, hay thm ch c qut sn nh bt c nhng g c th c ch.
 27

Cui cng Sandra lin h c vi Nancy Dupree, gim c Trung tm Afghanistan

ti i hc Kabul. Nancy ang lm vic ct lc xy dng li th vin ca trng i
hc v mang sch n cho mi ngi khp t nc qua chng trnh M rng Th vin
(Box Library Extension) ca h. Sau khi h bit nhau nhiu hn, Sandra vit mt k
hoch lm vic cho trung tm v cui cng c c mi vo hi ng qun tr ca t
chc. Hin ti c l ng ch tch hi ng v dnh phn ln thi gian ca mnh xy
dng nhn thc v t chc ny cng nh ku gi quyn gp cho h. Bn cnh cc nhim
v chnh thc, Sandra cn thc hin cc d n c s Afghanistan, nh phn phi cc
cy lu thnh ph Kabul. C t mua hai mi ngn cy khng r v cho mang n cc
h gia nh h c th bt u trng li cy ci sau khi chin tranh tn ph chng.

a s mi ngi u khng th t b cuc sng d chu ca mnh gip gii quyt cc

vn nghim trng nhng ni xa xoi. Nhng trong rt nhiu trng hp khc, cc th
thch nh hn rt nhiu dng nh cng d lm nn ch chng ta. Vi nhiu ngi, thay
i cng vic hay chuyn n sng mt thnh ph khc cng mo him nh i n mt
ni xa xi lm cc cng vic vin tr. Ngi ta thng cm thy thoi mi hn khi
kha cht mnh trong mt vai tr h xem l tt hn l tm kim mt la chn khc
mang tnh ri ro cao hn. Hu ht chng ta u bng lng vi vic tin nhng bc nh
v thn trng. V th chng ta chng i c rt xa, nhng cng chng th lm lung lay
con thuyn.

Cc hng cho vay vn kinh doanh u t vo cc doanh nghip mi thnh lp rt t ho

v mnh v h c th nhn ra cc vn ln v tin nhng bc mo him vi mc tiu
gii quyt chng. H lun m rng tm nhn nhn din c hi tip theo, thay v tm
kim cc vn nh. H n lc nhn vo tng lai tm kim cc th thch ngay bn
kia ngn i, v th h c th u t vo cc hng tip cn sng to cp tin vn ln
dn u. Mt v d tuyt vi l Kleiner Perkins Caufield & Byers (KPCB), mt cng ty
ni ting trong vic d on cc th thch tng lai v u t vo cc gii php ca h.
H u t vo cng ngh sinh hc, thng mi trn mng Internet, v nng lng thay
th rt lu trc khi cc ch ny tr nn quen thuc vi mi ngi mi nh. H cng
 28

d on c tm nh hng ca cc doanh nghip nh Genentech, Sun Microsystems,

Amazon, Google, Netscape, Intuit, v Electronic Arts. Randy Komisar, mt i tc
KPCB, ni rng t duy kinh doanh ngha l nhn vo th gii nh mt ni trn y c
hi. Anh v cc ng nghip ca mnh hiu ra rng vic nhn dng v gii quyt cc
vn ln s mang n cc phn thng ln cho tt c nhng ngi lin quan.

D rng thc t l ngi ta c th kim c li nhun khi gii quyt cc vn ln,

nhng Randy nhn mnh trong sch ca ng (The Monk and the Riddle Ngi tu hnh
v iu b n) v tm quan trng ca vic c c nhit huyt gii quyt mt vn to
ln, ch khng ch v ng lc lm ra tin[11]. gii thch s khc bit gia hai iu
ny, ng so snh hnh tng ca mt nh truyn gio theo ui mt l tng quan trng
v am m ca mnh vi mt ngi lnh nh thu m ng c thc y ch l phc v
cho li ch c nhn ca anh ta. Bng vic tp trung vo tm kim gii php cho cc th
thch to ln vi ngun nng lng ca l tng, nhiu cng ty ra i v thnh cng.
Tc gi Guy Kawasaki cng nhc n iu ny vi thng ip: to ra nhng g c
ngha th cn hn c lm ra tin.[12] Nu mc tiu ca bn l to ra nhng iu ngha
bng cch c gng gii quyt mt vn ln theo nhng cch sng to, th bn s d
dng kim c tin hn l nu bn bt u bng mc tiu kim tin, m trong trng
hp ny bn c th khng kim c c tin hay ngha.

Vy nhng doanh nhn, nhng nh u t mo him, v nhng nh pht minh c k

trn y th c lin quan g n cc sinh vin bt u vi 5 la, kp giy, hay ci chai l
v c th thch l to ra cng nhiu gi tr cng tt? Tht ra nhng iu ny c lin
quan rt ln vi nhau. Tt c cc v d trn u nhn mnh tng rng s rt c ch khi
nhn ra c cc vn quanh chng ta v khng ngng lm vic gii quyt chng
bng vic thch thc cc gi nh truyn thng.

Vn khp mi ni ch i nhng ai sn sng tm ra cc gii php mang tnh sng

to. iu ny i hi c quan st nhy bn, tinh thn lm vic ng i, kh nng thc
hin mt k hoch, tm l sn sng hc hi t tht bi, v k nng gii quyt vn mt
 29

cch sng to. Nhng yu cu u tin l cn c mt thi rng vn c th gii quyt

c. Ti tm ra cho ti v cc hc tr ca mnh, rng khi bn cng c kinh nghim
trong vic gii quyt vn th bn cng cm thy t tin rng bn c th tm ra mt gii
php.

Cch y khng lu ti n Scotland dy trong mt kha hc di mt tun, c t chc

bi James Barlow Scottish Institute for Enterprise, cho nm mi sinh vin i hc trn
khp c nc ang theo hc nhiu chuyn ngnh khc nhau, t ti phm hc n m
phm hc. a s cc sinh vin u cha tng tri nghim v kinh doanh. Vo u tun,
rt nhiu sinh vin hon ton b chong ngp vi bi tp u tin, yu cu h phi tm
ra v bn mt sn phm hoc dch v mi. Vo 6 gi chiu mi i u c trao s vn
khi u l 50 bng Anh v c tng cng 18 ting ng h hon thnh d n. Mc tiu
l mang h ra khi ni thoi mi v i vo th gii thc. Rt nhiu sinh vin ni vi ti
rng h nh v nh. (Tht ra h khng cn phi ni vi ti iu v v mt lo lng
ca h ni ln tt c.) Nhng tt c h u mc kt vi n v ngc nhin mt cch
thch th vi nhng g h t c. Mt nhm tr thnh nhng ngi bn d trn
ng, gip nhng ngi b kt trong nhng cn ma bt cht. Nhm khc thit lp
mt quy hn h tc ng khu mt qun ru a phng. Cn mt nhm khc th
bt u mt quy nh giy tm thi mt ng ph ng c.

Nhng bi tp ny ch bt u cho s tri nghim cuc sng thc t ca h. Trong sut

mt tun ca kha hc h tri qua nhiu th thch bao gm vic tm c bo ch
nhn din cc vn , ng no c c cc gii php sng to, thit k nhng hot
ng kinh doanh mi, gp g cc khch hng tim nng, quay phim qung co, v a
cc tng ca h cho mt ban qun l gm nhng nh iu hnh thnh t. V sau khi
tri qua c tun y th thch ny, h sn sng xng pha vo hu nh bt c th
thch no.

Ni bt trong mt ti l mt i gm c ba c gi, v h u mi l vi tt c cc th
thch. Ban u h rt bn chn lo lng vi bi tp u tin. Nhng n cui tun th h
 30

ngh ra mt tng tuyt ho c ban gim kho tn vinh v c cc nh u t ti

tr vn khi u. H pht trin mt dch v lu ng ti nh mc th o ngc, v
h quan st thy a s ph n u thy ngng ngng vi quy trnh ny nn thng la
chn o ngc khng ng kch c. on phim qung co ca h rt trang nh v thuyt
phc tt c mi ngi thy rng y l mt c hi th v.

Vo ngy cui cng ca kha hc, mt trong cc c gi ni vi ti: Gi y em

bit rng khng c g l khng th lm c. Cng vi tt c cc sinh vin khc, c gi
c c phn thit yu cc k nng cn thit lm c nhng iu ng kinh ngc.
Tt c nhng g chng ti trao cho h l bng chng r rng, cng vi liu lng cho
php, rng h cso th bin nhng vn quanh mnh thnh cc c hi.
 31

CHNG 3 BIKINI HAY l CHT

Nh tm l hc ni ting B.F.Skinner tng vit rng tt c cc hnh vi ca con ngi

u c th c xem l thch nghi vi c nhn mnh, hay h gien, hoc vi ton x hi
ni chung[13]. Tuy nhin, ba lc lng ny thng bt ng vi nhau v gy nn cng
thng cho con ngi.Cc quy tc do x hi t ra tn ti rt nhiu trong cuc sng chng
ta, gm c cc iu lut ca chnh ph, cc cng ng tn gio, cc ch lao ng, trng
hc, hng xm v gia nh chng ta. Bi v nhng nhm x hi ny dt ra nhng lut l
r rng quanh chng ta, nn ta thng cm thy mnh trong nhng tnh hung c thi
thc phi ph v chng tha mn nhu cu c nhn ca mnh hoc nhng nhu cu ca
ng loi chng ta. Cc quy tc v chun mc x hi c to ra vi mun lm cho th
gii xung quanh ta c t chc hn v d d on hn, v ngn nga chng ta lm hi
nhau.

Nhng khi no mt quy tc tht s ch l mt gi ? V khi no th cc gi li bin

thnh cc quy tc? Hng ngy ngi ta ra hiu ch cho chng ta bit phi lm g, cc
hng dn bng vn bn ch dn chng ta cch c x, v cc ch dn x hi thc y
chng ta hnh ng trong cc gii hn c th. Thc ra, chng ta cng t t ra rt nhiu
cc quy tc cho chnh mnh, phn ln l do c ngi khc khuyn khch. Cc quy tc
ny tr nn gn lin vi bn th ca chng ta trong sut con ng i ca mnh. Chng
ta v nn cc ng tng tng xung quanh nhng g chng ta ngh mnh c th lm
cc ng ranh gii thng gii hn chng ta nhiu hn l nhng quy tc chung x
hi t ln chng ta. Chng ta nh ngha bn thn bng ngh nghip, thu nhp, ni
chng ta sng, xe chng ta li, hc vn, v thm ch bng c l s t vi ca mnh. Mi
nh ngha ny kha chng ta li trong cc gi nh c th chng ta l ai v chng ta c
th lm g. iu ny lm ti nh n mt cu ni ni ting trong b phim My Dinner
with Andre (Ba n ti vi Andre), ni rng ngi New York ng vai tr ca c ngi
canh gi v t nhn nn h khng cn c... kh nng ra khi nh giam h to ra, hay
thm ch xem n l mt nh giam. Chng ta lun lun to ra cc nh t cho chnh mnh
 32

vi cc lut l mi chng ta t ra cho mnh, kha mnh vo cc vai tr c th v ra khi

con ng v tn ca nhng iu kh thi. iu g s xy ra nu bn thch thc nhng gi
nh c bn? Nhng kt qu (tt v xu) ca vic thot ra khi con ng c nh
sn l g? iu g s xy ra vi nhng ngi ph v quy lut?

Larry Page, ngi ng sng lp ra Google, c mt bi din thuyt trong ng

khuyn khch cc khn gi thot ra khi nhng nguyn tc ch o c thit lp sn
bng cch bit xem nh mt cch hp l nhng iu c cho l khng th[14]. Ngha l
hy suy ngh cng ln cng tt. ng lu rng thng th thc hin nhng mc tiu ln
cn d dng hn l nhng mc tiu nh. Nhng mc tiu cng nh th cn nhng phng
php cng c th t c. Cn vi nhng mc tiu ln, thng s c nhiu ngun ti
nguyn hn cho bn v c nhiu cch hn t c chng. y l mt khm ph th
v. Hy tng tng bn ang c gng i t San Francisco n Kabul. C rt nhiu con
ng khc nhau i, nn bn c th trao cho mnh thi gian v ngun lc n ,
v bn s linh ng c nu mi vic khng din ra nh d tnh. Nhng nu mc tiu
ca bn l i qua thnh ph, th con ng kh r v bn mong i n s l mt chuyn
i nhanh. Nu ng b tc v l do no , bn s b mc kt v cm thy bc mnh. Mt
trong nhng l do lm cho Google thnh cng n nh vy l nh s sn lng dng mt
con ng linh hot gii quyt cc vn kh khn.

Linda Rottenberg l mt v d xut sc v mt ngi khng xem bt c vn g l qu

ln gii quyt v sn sng bt ph khi mong i ca ngi khc n nhng ni
mnh mun n. C tin nu nhng ngi khc ngh rng tng ca bn tht in r, th
chc chn bn ang i trn mt con ng ng. Mi mt nm trc Linda sng lp
mt t chc c bit c tn l Endeavor[15]. Mc tiu ca h l thc y vic lp nghip
cc nc ang pht trin. C vn hnh t chc Endeavor ngay sau khi tt nghip t
trng Lut ca i hc Yale, trong khi tay mnh dng nh khng c g hn l mt
nim am m kch thch s pht trin kinh t vng kh khn. Chng g khin Linda
dng bc trn con ng t c nhng mc tiu ra, trong c c vic lo o
 33

theo chn nhng nh lnh o kinh t c tm nh hng ln m s gip ca h rt cn

thit cho c.

Endeavor bt u n lc ca mnh M Latin v t m rng sang cc khu vc khc

trn th gii, trong c Th Nh K v Nam Phi. Endeavor thc hin mt tin trnh t
m nhn din nhng ngi c tim nng ln lp nghip, sau chn la nhng
ngi c tng xut sc v lng nhit huyt thc hin k hoch ca h v trao cho
h nhng ngun ti nguyn cn thit thnh cng. T chc ny khng trao tin cho
nhng ngi lp nghip, m gii thiu h ti nhng ngi trong cng lnh vc c
hng dn. H cng c trang b cc chng trnh gio dc ln, v c c hi gp nhng
doanh nghip khc trong vng, nhng ngi cng lo li trn con ng quanh co ca
mnh trc y. Khi thnh cng, h tr thnh nhng tm gng sng, to ra ngh
nghip cho ngi dn cc cng ng a phng, v thm ch trao li cho Endeavor
nhng th h doanh nhn tng lai hu ch.

Mt v d to nn nhiu cm hng l ca mt doanh nhn Endeavor Brazil, Leila

Velez. Leila sng trong khu chut trn nhng ngn i nhn ra Rio de Janeiro, thng
c bit n vi tn gi favelas. K sinh nhai ca c l ngun thu thp ch va sng
t vic i lau nh cho ngi khc. Tuy nhin c y c mt tng rng c rt nhiu ph
n Brazil tht s mun c tc mm v t qun hn. Cng vi ch du Heloisa Assis,
Leila pht minh ra mt sn phm c th bin tc xon thnh tc gn sng. Sn phm
ny phi tri qua nhiu nm tri th nghim va gp phi nhiu tht bi to ln trong
sut qu trnh . Nhng khi tm ra c gii php, Leila m mt tim un tc Rio.
Vic kinh doanh ca c pht t v Leila c mt gic m to lp mt franchise. Endeavor
n v gip c thc hin c c m ca mnh. Doanh nghip ngy c tn l Beleza
Natural hin nay to cng n vic lm cho mt ngn ngi v c doanh thu mi nm
ln n hng triu.

y ch l mt trong hm trm cu chuyn thnh cng t Endeavor. Ti tham d hi

tho mt nm hai ln ca t chc Endeavor hai nm trc v thc s chon ngp trc
 34

khng kh trn y nhit huyt trong khn phng. Mi doanh nhn u mang n
Endeavor cung cp cho h nhng cng c cn thit lp nghip cng nh ngun cm
hng thnh cng. iu ny s khng bao gi xy ra nu Linda nghe li nhng
ngi ni vi c y rng cc tng ca c l in r.

**

Mt trong nhng tr ngi ln nht ca vic thc hin nhng iu bt kh thi l nhiu
ngi khc thng ni vi bn ngay rng nhng vic khng th t c. Ngi ta c
th cho rng rt kh tin n thc hin mt vn ln. Nhng mt khi bn quyt
nh lm iu , vic bt ph khi nhng cch tip cn vn truyn thng gii
quyt n cng kh khng km. y l mt v d khc cho thy s hu ch ca vic ph
v mt s quy tc. Bi tp tip theo buc mi ngi lm iu ny theo mt cch rt ng
ngc nhin. u tin hy nu ra mt vn lin quan n mt nhm c th no . V d,
nu l nhm gm cc nh qun tr trong ngnh kinh doanh dch v tin ch th ch
c th l phng thc lm cho cc cng ty tit kim nng lng. Nu l nhm v sn
khu th vn c th l lm sao thu ht c lng khn gi nhiu hn. Cn nu vi
nhm sinh vin kinh doanh th th thch c th l vic tm ra mt tng kinh doanh
mi v c o. By gi hy chia tng nhm ra thnh cc i nh v yu cu mi i tm
ra tng hay nht v tng d nht gii quyt vn c t ra[16]. tng
hay nht l nhng g mi i ngh s gii quyt c vn mt cch xut sc. Cn
tng d nht s l tng khng hiu qu, khng c li nhun, h vit tng tng ln
mt mnh giy ring, mt mnh t tn HAY NHT v mt mnh s c tn D NHT.
Khi cho lm bi tp ny, ti yu cu nhng ngi tham gia cng chuyn cho ti, v ti x
vn cc tng HAY NHT. Sau qung thi gian tp trung ht mnh to ra nhng
tng tuyt vi , h cm thy va ngc nhin va pht vi hnh ng ca ti.

Sau ti bt u phn pht li cc tng D NHT. Gi th mi i cm trong tay

mt tng m mt i khc ngh rng rt t. H c yu cu phi chuyn tng d
 35

ny mt tng kit xut. H xem tng ti t c chuyn qua cho mnh v nhanh
chng nhn ra n tht s chng t cht no. Thc ra h li thng ngh rng chng rt
tuyt. C sau vi giy l c ai li ni: , tng ny kh y!

Khi bi tp ny c thc hin mt cng ty dch v tin ch, mt trong nhng tng
d nht tit kim nng lng l a cho mi nhn vin mt ch tiu v lng nng
lng h c th s dng c cho php. H ngh rng tng ny kh l ngc
nghch. Tuy nhin, i nhn c tng ny li bin n tr thnh mt tng ng
c quan tm, trong cc nhn vin c trao cho mt ch tiu v mc nng lng
mnh c php s dng. Nu h s dng t hn th s ly li c tin, cn nu s dng
vt mc th b pht thm tin. Hn th na, h cn c th bn tn dng nng lng cho
cc ng nghip ca mnh, to cho h s khch l cn ln hn na tit kim in.

Ti cng tin hnh bi tp ny vi cc nhn vin ph trch thc hin cc s kin ngh
thut trng Stanford. Vi nhim v thu ht c cng nhiu khn gi cng tt, mt
trong cc i ny ngh ra tng ti t l thc hin mt cuc thi ti nng ca cc
nhn vin. iu ny c v hon ton tri ngc vi nhng g h ang lm hin ti mang
n y cc ti nng hng u t khp ni trn th gii. i k tip o ngc hon
ton tng ny. H nhn nhn n mt cch su sc hn v a ra mt cuc gy qu ln,
ni m cc Khoa v nhn vin trong ton trng s trnh din cc ti nng a dng ca
mnh. iu ny rt c kh nng s thu ht rt nhiu ngi n d h thng khng tham
d cc s kin ngh thut biu din, ng thi gip xy dng nhn thc v cc chng
trnh khc ca h.

Khi th thch l tm ra tng kinh doanh ti t nht th cc xut l v hn. Mt

nhm xut bn cc b o tm hai mnh (bikini) Nam Cc, mt nhm khc gi m
mt gian hng bn sushi gin, cn mt nhm na th a ra xy dng mt vin bo tng
v t qu. Trong mi trng hp trn, cc tng d ny c chuyn thnh nhng
kin kh th v ng suy ngh. Chng hn, nhm phi thc hin tng bn bikini
Nam Cc to ra cu khu hiu Bikini hay l cht. tng ca h l mang nhng ngi
 36

mun c thn hnh cn i ln mt chuyn hnh trnh n Nam Cc. n cui chng
hnh trnh, h phi mc vo va vn cc b bikini ca mnh. Cn nhm b buc phi bn
sushi gin th ngh ra l mt nh hng tn l La Cucaracha bn mi loi sushi l lng s
dng nhng nguyn liu khng truyn thng nhng giu dng cht v hng n cc
khch hng mo him. V nhm c giao th thch m mt vin bo tng t qu s
dng tng ny l khi im xy dng mt vin bo tng cng hin ton b cho sc
khe v y t phng nga. Tt c cc nhm u ngh ra nhng tn gi, khu hiu, v phim
qung co hp dn cho cc tng kinh doanh ny.

Bi tp ny l mt cch tuyt vi m rngt m nhn ca bn v gii php cho cc vn

. N chng minh rng hu ht cc tng, d thot nghe c v ng ngn hay ngc
nghch th no i chng na, t nht vn mang trong mnh mt ht ging tim nng. N
cng cho thy quan nim v vic nh gi tng hay hay d khng hon ton chc
chc, v chng t rng vi mt khung nhn thc ng n bn c th tm c th c gi
tr t hu ht cc vn hay tnh hung. Chng hn, ngay c khi bn khng thc hin
chuyn thm him Nam Cc c tn Bikini hay l cht, y vn l im khi u cho
cc tng c th thc t hn.

**

John Stiggelbout, m t ngi ba n cu cua ti , a lam cho mo i ngi nghi hoan toan khac
v m t y tng hay khi anh n p h s xin ho c sau a i ho c . Anh a lam i u ma b t ky
ngi binh thng nao cung cho r ng o la m t y t ng ti t . Nhng cu i cung no la i
tr nn m t th gii cam hng . Anh quy t inh
phut chot r ng anh mu n vao ho c
trng kinh doanh. V tr hn, anh cho n m t cach c ao lam cho h s xin nh p ho c
ca mnh ni b t so vi cac n khac . Thay vi khoe ra nhng thanh tic h n t ng cua
mnh, anh thm vao h s xin nh p ho c thng thng cua min
h m t la th vi t bi m t
cu giao s t xng la ba n thn nh t va la ba n tu cua John . L th ny m t John
nhng khia ca nh ky la nh t ma b t ky h i ng xem xet nh p ho c nao tng bi t , trong o
 37

c kh nng m mt l ng thc phm bng ting ca mnh . Thay vi loa i John ra khoi
cu c la cho n , vn phong xt nhp hc cc k t m mun gp John nn h mi John
vo trng. John cung r t t t bu ng tim la i la th nay cho chung ta o c .

Ti g p John Stiggelbout khi cung i trn xe buyt Greyhound . Ch c h n luc o c u y a

b t tnh trn sn sau xe. Ti th y c u y g n nh m t chi c c c Styrofoam va chi c gi y
gi ko, xung quanh toan la cac m u thu c la , v cm mt chai MD 20/20 rng. Ti la
bn thn nht ca cu y. V sau khi b bt trong khi cp ca hang 7/11 th chng ti tr
thnh bn t.

Sau m t ba n thinh
soa n Salvation Army , chng ti tng n mt bui l Phc m
ni ca hai a c g ng cua cung m t c gai . (C u y r t kha trong vi c ch p nh n th t bi
v b ch nho; r rng y l mt ngi tng tri.)

C u ta co cac ph m ch t n t ng ma b t ky chng trinh Junior Achievement Company

hay m t hi u gi t gia in h cung co th s du ng t t . C u y che ham rng m u vng ca
mnh khi ngp, m ca s khi nh nc bo t . C u ta co th huyt sao to b ng cach s du ng
cc ngn tay , v c th lm b mt l thy tinh ng thc phm bng ting ca mnh .
C u ta chi t m co m t l n m i thng v lc no s dng c x phng th cu ta u s
dng.

C u ta c n m t ni khng phai ngu trong nha v sinh tra m xe buyt . C u ta c n tim

m t vi c lam m t cng ty ln ni ho se khng sa thai c u ngay ngay u tin i lam vi
thi quen nghin ru v s ham h cc ging chim l.

B t c ai co long ham h cac gi ng chim la u va nguyn t c va c l p khoi suy

ngh. Th t ra c u y qua c l p khoi suy nghi n mc ch ng co suy nghi gi . Anh chang
ny s lm bt c th g c nhu, th m chi i lam vi c.

Gi thi Stiggs a ra khoi tu , nn ti ch c r ng si quan tha tu cho c u y cung ch ng n ha

g nu trng i hc c th trng chng cu mt cht . C u y la thu lin h xu t s c cua
 38

bng m t Hells Angels (Cc thin thn a ngc ), v tt c nhng chng trai ti quen
bi t u nghi r ng c u y se la ia ngu c cua gii nhn vin vn phong .

Trong t t ca nhng ke ti tng th y n m b t tin

h trn san xe buyt , y la anh chang t t
nh t.

n t ng chung cua ti v anh chang nay la c u ta ch ng t t b ng nhng gi ti a noi . Hy

th ti ra khi t ti c th n Chicago thay cho cu y .

Buford T. Morton, Inmate #335342

Walla Walla Federal Penitentiary

Walla Walla, Washington

Khi John n phong v n , mi ngi trong vn phng u ln ra khi phng mnh c

xem la ngi a n p m t cai h s xin ho c in in . Anh y r t lich
s va i m a m
trong su t cu c phong v n , v a c nh n vao ho c.

Quan ni m khng co y tng nao la d la m t d u hi u t t cho vi c ng nao suy nghi .

Trong qua trnh ng no, vic ni r quan nim ny l rt quan trng. Bn cn phi thot
ra khi suy ngh thng thng rng cc tng c tnh kh thi mi l c gi tr. Khi
khuyn khch mi ngi c nhng tng l k, bn ph bin khuynh hng chun b
k cc tng ca mnh trc khi chia s chng. i khi cc tng c v in r nht
v dng nh khng c tnh kh thi mi c a ra rt cuc li tr nn th v nht. Ban
u chng c th khng thc hin c, nhng vi s chnh sa oi cht chng c th tr
thnh nhng gii php tuyt ho c tnh kh thi trn thc t.

Cn phi c nhiu k nng v s rn luyn qu trnh ng no tr nn c hiu qu.

Quan trng nht l phi t ra nhng nguyn tc nn tng ngay t u v lun cng c
chng. Tom Kelly, tng gim c hng thit k IDEO v l anh ca David Kelly, vit
cun sch The Art of Innovation (Tm dch: Ngh thut sng to) trong c m t cc
nguyn tc ng no cng ty mnh. Mt trong nhng nguyn tc quan trng nht l
 39

pht trin v m rng trn c s nhng tng ca ngi khc. Vi cch tip cn ny,
cui mt bui ng no c hiu qu, s c rt nhiu ngi cm thy h to ra hoc
ng gp cho nhng tng hay nht tng hp c t bui lm vic. V bi v tt c
mi ngi u c c hi tham gia v chng kin s hnh thnh v pht trin ca cc
tng, h s d dng cng thng nht ng h cho cc tng khi tin n qu trnh thc
hin.

Nu bn tng tham gia vo cc bui hp ng no, chc hn bn cng bit khng phi
lc no chng cng din ra nh vy. Tht kh trnh khi khuynh hng t nhin ca
mi ngi mun nm gi ring cho mnh quyn s hu ca cc tng mnh a ra,v
cng rt kh ku gi nhng ngi tham gia pht trin trn c s nhng xut ca
ngi khc. Tc gi ca cun Improv Wisdom (Tm dch: Ci thin tr khn), Patricia
Ryan Madson, to ra mt bi tp khi ng tuyt vi mang n cho cuc sng hai
quan im ny: khng c tng no l d v hy xy dng t tng ca nhng ngi
khc. Bn hy chia mt nhm thnh cc cp i. Mi ngi c gng lp k hoch cho
mt ba tic v xut vi ngi kia. Ngi kia khng ng tnh vi bt k tng no
v phi ni ra mt l do ti sao tng s khng thc hin c. V d, ngi u
tin c th ni: Chng ta hy lp k hoch cho mt ba tic vo ti th By nh. V
ngi th hai s ni: Khng c u, ti phi gi u ri. Cuc tr chuyn c tip
din nh th trong vng vi pht, n lc ngi th nht cng ngy cng bc mnh th c
y hay anh y s c gng ngh ra bt c tng no c th lm ngi th hai ng . Sau
n lt ngi th hai i vai v tr thnh ngi lp k hoch cho bui tic. Ngi
th nht by gi phi chp thun mi kin v phi xy dng da vo cc tng . V
d: Chng ta hy lp k hoch cho mt ba tic vo ti th By nh. Cu tr li c th
l: , ti s mang bnh n nh. Cuc tr chuyn tip din v cc tng c th i xa
hn. Chng hn bui tic c kh nng s din ra di nc hoc trn mt hnh tinh khc,
v c th gm nhiu loi mn n v cc th tiu khin l lng. Ngun sinh lc trong
phng tng ln, bu khng kh trn y nhit huyt, v mt s lng khng l cc
tng c to ra.
 40

y l ngun sinh lc nn hin din trong sut mt bui ng no c hiu qu. ng

nhin l mt thi im no bn cn phi quyt nh c ci g l kh thi, nhng
iu khng nn xy ra trong giai on hnh thnh tng. ng no l bt ph khi
nhng cch tip cn thng thng trong vic gii quyt mt vn . Bn nn t do lt
ngc cc tng, a chng t trong ra ngoi, v hnh ng ba bi khc thng.
giai on cui ca bui ng no bn s thy ngc nhin bi hng lot cc tng c
hnh thnh. V trong hu ht cc trng hp, t nht mt vi trong s chng s l ht
ging cho nhng c hi to ln ang chn mui cho nhng khm ph xa hn.

Mt iu rt quan trng cn ghi nh l s hnh thnh tng bao gm s khm ph bi

cnh ca cc kh nng. Chng tn km cht no khi to ra nhng tng l lng, v
khng cn phi b buc mnh vo bt c tng no trong s chng. Mc tiu l nhm
ph v cc lut l bng cch hnh dung ra mt th gii ni cc quy lut ca t nhin rt
khc v nhng gii hn u b trit tiu. Khi hon tt giai on ny th n lc chuyn
sang giai on khai thc. y bn s la chn mt s tng khm ph su hn.
n lc bn c th nhn nhn cc tng di nh mt ph bnh, nh gi.

**

S ph v quy lut c th xy ra khp cc phng ban ca mi t chc v trong mi tin

trnh. Mt v d in hnh l Cooliris, mt cng ty cn non tr sng lp mt trnh duyt
Web kiu mi. V c bn, Cooliris bin cc trang web phng truyn thng chng ta thy
trn mng thnh mt bc tng bac hiu, lm cho vic lt web nhanh chng v d s
dng hn. Cc hnh nh hin ra ngay trc mt bn, lm bn cm thy nh th mnh ang
lt qua mt phng tranh.

Hai sinh vin trng Stanford, Josh Schwazapel v Austin Shoemaker, cng sng lp
Cooliris vi Souyanja Bhumkar, mt doanh nhn dy dn kinh nghim ca mnh, c
mt qu nh bt u vic kinh doanh ca mnh, nhng h gp nhiu kh khn khi
tuyn m nhn s cho cng ty. l mt vn ln. H bit rng s kh c th t c
 41

cc mc tiu to ln trong pht trin sn phm ca mnh nu khng tm c hng chc

nhn ti cho cng ty. Vy nn h phi lm c iu bng mt cch khc.

Josh nhn nhim v ph trch b phn nhn s. Anh bt u vi hng lot cc phng
thc tuyn m nhn s thng thng, nh ng tuyn vic lm trn cc bng thng bo
vic lm v rao vt trn mng, qung co trn cc mng x hi nh LinkedIn v
Facebook, v thm ch thu c nhng nhn vin sn u ngi chuyn nghip. Nhng tt
c u khng mang n kt qu kh quan no. V th h quyt nh nhn nhn ton b
vn chiu m nhn s mt cch khc i, v thot khi nhng cch tip cn truyn
thng. Thay v c gng thuyt phc nhng ngi tr tui ti nng gia nhp cng ty, h
quyt nh tp trung vo vic lm cho Cooliris tr thnh mt ni thc s hp dn lm
vic n mc cc sinh vin s ni n c vo lm. H mun n tr thnh ba tic
cun ht nht thnh ph. H t chc cc s kin c bit cho sinh vin, lm cho gian
hng ca mnh lun c o nht cc hi ch vic lm, hon thnh nhng bn gii
thiu hp dn v sn phm ca mnh trn cc mn hnh plasma ln, v pht nhng chic
knh rm i mi cho tt c nhng ai gh thm gian hng ca mnh.

H cng thu hai sinh vin trng Stanford, Jonah Greenberg v Matt Wahl, lm thc tp
sinh. Nhim v ca hai sinh vin ny l ph bin t Cooliris khp trng Stranford, v
tm ra nhng sinh vin tt nht h c th, khng ph thuc vo tui hay ngnh hc.
Jonah v Matt c bit n nhiu v c quan h rng ri, nn h d dng tn dng vng
trn cc quan h x hi ca mnh ph bin t Cooliris. H lm cho Cooliris tr thnh
ni tuyt vi lm vic, v cui cng Cooliris thc s tr thnh mt c mun ca
cc sinh vin.

Gi th Cooliris trn ngp cc h s xin vic, vy h quyt nh la chn cc sinh vin

no vo lm? Thay v i qua mt tin trnh chn lc h s cn k, h quyt nh khng
quyt nh g c. H thu hu ht tt c mi ngi lm thc tp sinh. iu ny trao cho
h c hi thy tng c nhn lm vic, v to iu kin cho cc sinh vin tri nghim
trong mi trng ca cng ty. T , khng ch Cooliris c c hi kim tra nng lc ca
 42

cc sinh vin thc tp, m cc sinh vin cn tr nn qu ho hng v cc sn phm n

ni h tr thnh ngi qung b cho c cc sn phm v cng ty, mang bn b ca h n
thc tp cng nh lm khch hng ca cng ty. iu gip tuyn m nhn ti v to
dng pht trin cho vic kinh doanh ca cng ty.

Gi y Coolliris ang lam n thanh cng va ho vn ti p tu c bt pha khoi cac quy t c . H

hy b s phn cp gia cc thc tp sinh v cc nhn vin chnh thc . H trao cho cac
thc t p sinh va cac nhn vin chinh thc . H trao cho cc thc tp sinh nhng d n ln
v phi chu ton b trch nhim v cc kt qu . D nhin vn c s gim st , nhng cac
thc t p sinh ro rang c quy n a ra cac quy t inh
quan tro ng . V d mc tiu c th
l gia tng s lng cc trang web c Cooliris h tr thc hin . Cc thc tp sinh
khng c bao phai lam gi ma mi ngi u c khuy n khic h t thc hi n d n ca
mnh. B ng cach nay ho co th d dang th y c mi ca nhn co th lam c i u gi va
thng cho nhng ai lam vi c xu t s c .

Nhng ho khng dng la i o . H cng nhn ra rng cch tt nht tm ra n hng

ngi phu h p nh t cho cng ty la phai trc ti p th y c ho lam vi c . lam c
i u o , h mi hng trm sinh vin n th sn phm vi vai tr khch hng . y la
hot ng thng thng nh gi cc t nh nng mi cua d an . Trong su t qua trin
h
ti p xuc vi mi ngi tham gia th nghi m san ph m , h c th thy c cch suy ngh
ca tng ngi v s nhit tnh ca h i vi sn phm , v cui cng nhn ra c c
sinh vin nao phu h p nh t vi cng ty . It ra l h c c phn hi hu ch t khch
hng, cn tt nht l h tm c mt nhn vin mi.

C th bn s ngh rng i vi mt c nhn hay mt cng ty nh mi thnh lp th vic

thch thc cc phng thc truyn thng v ph v nhng quy tc th d dng hn .
Nhng th t ra ba n cung co th bt pha khoi nhng quy t c gy can tr t bn trong m t
cng ty ln . M t cu sinh vin cua ti , Tricia Lee, a k vi ti v s ra i cua Zune
Microsoft. c thit k cnh tranh vi iPod ca hng Apple nn sn phm ny c
thc hi n theo m t k hoa ch phat tri n nghim ng t . n khoang na thi gian thc hi n
 43

d an , m t i u hi n ra ro rang la ho se khng thc hi n c mu c tiu to tat cua min

h .
Ph n m m nay con cha hoan thanh c m t na , v t hi i m o no se t n nhi u
thi gian hn d tinh hoan thanh . Nh m giai quy t v n nay , m t trong nhng nhom
nh ca d n tch mnh ra khi i d n v lm vic ct lc . H hon tt mt mng
quan tro ng cua m phn mm , lm cho d n quay li hng i ng , khch l tinh thn
lm vic ca mi ngi, v gip sn phm hon thnh ng tin .

Cc cng ty nh Microsoft sp xp cc tin trnh lm vic leo thang , c ngha l h phi

lm vic trong cc nhm ln xuyn sut c t chc khng l ny . Nhng i khi cac ti n
trnh leo thang ny khng hn l lun c hiu qu . Khi co m t cu c thc t p cha chay va
v n phai c giai quy t nhanh chng, nh vi Tricia va i d an Zune Microsoft ,
th cc cng ty phi b t ph khi b my hnh chnh thng thng. Trn thc t, rt
nhiu cng ty quyt nh thnh lp cc d n nghin cu v pht trin ch lm iu
ny: h ko mt nhm ra khi cng vic thng ngy, cho php h ph v cc quy tc,
v gii phng h ra khi li suy ngh thng thng h c th ngh v lm vic khc i.

Cc quy tc thng c to ra b ph v. tng ny c th hin trong cu ni

chng ta thng s dng: ng yu cu s cho php, nhng hy van ni s tha th. a
s cc quy tc c t ra nh mu s chung thp nht chc chn rng nhng ai khng
c mt gi no v nhng g cn phi lm vn lun gi mnh trong cc ranh gii. Nu
bn hi ai cch lm mt b phim, thnh lp mt cng ty, i hc cao hc, hay mun
vo lm vn phng chnh tr th bn s thng c c mt cng thc di, trong c
vic tng cng tm kim cng nhiu s h tr cng tt t nhng ngi lm vic trong
cc lnh vc ny.

S ng mi ngi chn cch lm theo cc quy tc ny... cn nhng ngi khc th

khng. iu quan trng cn nh l vn thng c nhng cch sng to i vng qua
cc quy tc, nhy qua cc ro chn truyn thng, v t n mc tiu ca mnh bng mt
con ng khc. Khi a s mi ngi i trong mt hng di bt tn cc phng tin
giao thng trn ng chnh i ti quc l, th c nhng ngi mo him hn c gng
 44

tm mt con ng khc n ch ca h nhanh hn. ng nhin mt s quy tc

c to ra bo v s an ton ca chng ta, gi gn trt t, v to ra mt quy
trnh phc v cho phn ln mi ngi. Nhng vic t nghi vn v cc quy tc trn sut
con ng chng ta i cng c gi tr ca n. i khi cc con ng vng qua nhng quy
tc c th a bn n mc tiu ca mnh ngay c khi cc con ng truyn thng dng
nh b tc nghn.

Linda Rottenberg, ngi sng lp t chc Endeavor, k vi ti v mt cuc tr chuyn

ca hai sinh vin hc lm phi cng v nhng g h hc c t cc gio vin ca
mnh. Phi cng th nht ni: Ti hc c mt ngn quy tc li my bay. Cn phi cng
th hai ni: Ti ch hc c ba quy tc. Phi cng th nht c v hi lng v ngh rng
mnh c hc nhiu th v c nhiu la chn hn bn. Nhng ngi bn ni: Thy ti
ch ni vi ti v ba iu ti khng bao gi nn lm, cn nhng iu cn li th ty ti
thi. Cu chuyn ny nhn mnh tng rng tt hn ch nn bit mt s t th tht s
tri vi cc quy tc hn l tp trung vo qu nhiu th bn ngh mnh nn lm. y cng
l li nhc nh v s khc nhau gia cc quy tc v nhng gi . Mt khi bn bt dn
nhng gi ra khi t tng ca mnh, thng bn s thy c t quy tc hn bn ngh.
y l cch Linda lnh o Endeavor: mi doanh nghip c cho bit v ba iu h
khng c lm phn cn li th ty h.

Mt cch khc ph v cc quy tc l bt ph khi nhng iu bn thng mong i

chnh mnh v nhng g ngi khc mong i bn. Armen Berjikly, mt chuyn gia
my tnh, lun mong rng s nghip ca i mnh l lm vic cho mt cng ty cng ngh
cao. ng hc c nhn cng ngh thng tin v hc cao hc ngnh khoa hc qun l. Sau
khi ra trng, ng lm gim c sn xut ti cng ty Echelon. Mi th u din ra tt p
vi ng, ng c n trng trong cng ty, v con ng ca ng hin ra r rng. Tuy
nhin, mt ngi bn thn ca ng mc phi bnh da x cng. Qu xc ng vi cn
bnh ca bn, ng mun lm tt c nhng g mnh c th gip c y. Trong thi gian
rnh sau khi i lm v v vo nhng ngy cui tun, ng xy dng mt trang web c
tn This Is MS (y l bnh da x cng multiple sclerosis). Trang web ny cung cp
 45

cc thng tin hu ch v bnh a x cng v cch cha tr, ng thi to ra mt din n

nhng ngi mc bnh ny chia s kinh nghim ca h. Trang web ny nhanh chng
c sc thu ht mnh lit v nhng ngi tham quan trang web u khao kht k cu
chuyn ca mnh. Armen nhn ra ng nh trng tm l ca nhiu ngi. ng quyt
nh xy dng mt trang web ln hn na cho php bt c ai cng chia s c kinh
nghim ca mnh mt cch n danh.

Trang web mi ny c tn l The Experience Project (D n Tri nghim), nhanh chng

thu ht c nhiu ngi khao kht chia s cc tri nghim ca mnh vi cn bnh ny.
V cng t Armen phi c mt quyt nh kh khn: ng nn tip tc gi cng vic
n nh vi mc lng ng tin cy ca mnh v mt con ng s nghip r rng, hay l
nhy vo ni khng bit trc bng cch quyt nh dnh ton b thi gian cho D n
Tri nghim?

Sau khi cn nhc k lng, Armen quyt nh ph v tt c nhng k vng ca gia nh

v ca chnh mnh v s nghip ca ng theo ui cng vic ny. qu l mt la
chn cc k kh khn. Nhng n tn by gi khi vi nm tri qua, Armen vn khng
hi tic v quyt nh ca mnh d ch mt ln. Cng vic ny tht kh khn, nhng phn
th thch nht chnh l vic ng quyt nh hon ton i mi chnh mnh.[17]

By gi chng ta hy ra khi th gii cng ngh cao v xem bn c th ph v cc quy

tc bng cch no to ra nhng iu c gi tr ln lao mt lnh vc hon ton khc.
Trong mt vi nm gn y xut hin s quan tm ngy cng tng v nhng nh hng
c cch nhn hon ton mi v thc n, nu nng, v ba n. Thay v s dng cc k
thut nu nng truyn thng, rt nhiu u bp d th nghim m thc phn t. Thut
ng ny dng ch vic m rng cc gii hn trong nu n theo tt c cc hng khng
ph bin. Cc nh hng ny s dng thit b v vt liu nh trong cc phng th nghim
v kch thch cc gic quan ca bn theo nhng cch l lng. Ti nh hng Moto
Chicago[18], nh bp cht y bong bng, ng tim, kh, v mc tiu l to ra
nhng mn n trng kh sc nhng li rt ngon. H c mt thc n ngon, ngha l
 46

bn c th n lun c ci thc n, v d thc n c mi v nh chic sandwich panini

. Moto n lc ph v cc quy tc trong tng mn n ca mnh, t vic giao hng n
bn n ca khch mn n trng nh u phng ng gi trong cc gi hng FedEx, n
vic lm mn trng ming ging bnh khoai ty rn nhng tht ra chng c lm t
socola, xoi ct vn ng lnh, v bnh kem ph mai. Bng cch bin ha cc mn n
thnh nhng hnh dng v khun mu khc nhau, Moto mun y li nhng ranh gii m
ngi ta thng hnh dung v hnh thc v mi v ca thc n. Mt trong nhng u bp
ca h, Ben Roche, cho bit mc tiu ca h l to ra mt rp xic cho cc gic quan ca
bn thng thc. H thch thc mi quan nim truyn thng v cch chun b v trnh
by mn n, pht trin cc k thut nu nng mi toanh, v thm ch thit k cc dng
c lm theo khch hng thng thc mn n. y l mt minh chng r rng rng
trong bt k lnh vc no bn cng c th thot ra khi nhng quan nim truyn thng;
mc d chng thng lm mi th d chu v quen thuc nhng kh gii hn.

Ti gp kh nhiu cc hc tr hin ti cng nh trc y ca mnh v hi h v

nhng chuyn thot ra khi nhng g c mong i h nh th no. Sau khi nghe tt
c nhng chuyn ca h nh vt qua cc chng ngi vt trong trng hc, cng s,
v khi i du lch, Mike Rothenberg, mt sinh vin tt nghip hai nm trc, tm tt li
nhng g anh nghe c bng cu ny: Tt c nhng th hay ho s xy ra khi bn lm
nhng iu khng ging nh bc t ng tip theo trong quy trnh. Con ng c
truyn thng lun cho tt c mi ngi bc i. Nhng iu th v thng xy ra
khi bn m rng u c mnh bc nhng bc khng on trc c, th lm iu
g khc bit, v khi bn sn lng t nghi vn vi nhng quy tc ngi khc t ra cho
bn. Tt c mi ngi u ng rng tht d i trn con ng c vch trc,
nhng thng s th v hn rt nhiu khi khm ph th gii nhng iu ng ngc nhin
ang n np ngay quanh y.

Bit c rng bn c th nghi ng cc quy tc mang n cho bn rt nhiu quyn li. N

nhc nh bn rng con ng truyn thng ch l mt la chn c sn cho bn. Bn lun
c th lm theo mt cng thc, li trn con ng chnh, v bc theo nhng du chn
 47

ca nhng ngi i trc. Nhng tht ra th c v s cc la chn khc ang ch bn

khm ph nu bn sn lng nhn dng v thch thc cc gi nh truyn thng, v bt
ph khi nhng mong i m nhng ngi khc v chnh bn t ra cho mnh. ng s
khi phi ra khi cuc sng d chu thng ngy ca bn, bit xem thng mt cch ng
n nhng iu b cho l bt kh thi, v bin nhng tng c k thnh hon ton mi.
Cc sinh vin k trn hc c rng cn phi luyn tp nhiu c th lm c
nhng iu khng phi l bc t ng tip theo. Cng tri nghim nhiu hn, bn
cng thy c rng phm vi ca cc la chn th rng hn nhiu so vi nhng g bn
thng hnh dung. Quy tc duy nht y l bn ch b gii hn bi nng lng v tr
tng tng ca bn m thi.
 48

CHNG 4 Vui lng ly v ca bn ra

Trc khi ngh hu, cha ti tng rt thnh cng vi vai tr mt y vin ban iu hnh.
ng tin ln tng cp bc, t mt k s tr ln vai tr qun l ri n y vin ban iu
hnh. ng cng c nhng chc v cao mt s cng ty a quc gia ln. Khi ln ln, ti
bt u quen vi vic ng c thng tin, t ph ch tch n ph ch tch iu hnh ri
n ph ch tch iu hnh cp cao,v.v... Vic thng tin ca cha xy ra u u c
khong hai nm mt ln. V th ti lun lun thy n tng vi nhng thnh tu ca cha
v xem ng l mt thn tng tuyt vi.

Chnh v vy ti khng th khng ngc nhin khi cha t v bc dc vi ti lc ti a

ng xem mt trong nhng tm danh thip mi ca ti. Trong ghi l Tina L.Seelig,
Ch tch. Ti thnh lp cng ty ring v in danh thip cho mnh. Cha ti nhn nhng
tm danh thip ri nhn ti v ni: Con khng th t gi mnh l ch tch c. Theo
kinh nghim ca ng, bn phi i ai bt mnh ln vai tr lnh o ch khng th
t b nhim chnh mnh. Cha ti chm qu su vo th gii m nhng ngi khc
bt bn vo cc chc v c tch nhim cao hn, n mc ng cm thy khng hi lng
lm khi thy ti t t mnh vo chc danh .

Ti gp trng thi tm l ny khng phi ch mt ln. Hai mi nm trc khi ti ni

vi mt ngi bn rng ti sp vit mt cun sch, c y hi ti: Sao bn ngh l bn c
th vit sch? C y khng th hnh dung ra c vic thc hin mt d n nh th m
khng c s khuyn khch ca mt ngi v tr cao hn. Ti th khc, ti thy rt t tin
rng mnh c th lm c. Cng vic ny chc chn l rt tham vng, nhng ti sao ta
khng th th? Vo lc khng c cun sch ni ting no v ha hc trong nu n. Ti
mun c mt cun sch nh vy. V v cha c cun no nh th, nn ti quyt nh t
vit mt cun. Ti khng phi l chuyn gia trong lnh vc , nhng v l mt nh khoa
hc nn ti ngh mnh c th hc n dn dn. Ti t ra mt k hoch chi tit, vit mu
mt s chng, xem xt k lng tm ra nhng im tt nht, v ginh c cho mnh
mt hp ng.
 49

Sau khi quyn sch u tin ra i, ti rt ngc nhin khi thy nh xut bn vn ng
qung co kh t cho quyn sch. Nn ti quyt nh to ra mt dch v gip cc tc gi
c bit n nhiu hn vi cc tc phm ca mnh, ng thi gip c gi bit v nhng
quyn sch c th h quan tm n. Mt ln na, c kh nhiu ngi hi ti sao ti ngh
mnh c th thnh lp mt cng ty. y r rng l mt thi gian kh khn vi ti, nhng
ti tin mnh bit nn lm th no. Ti thnh lp BookBrowser vo nm 1991, vi nm sau
khi cc trang web u tin ra i. tng ca ti l to ra mt h thng cc quy sch,
vi khch hng l nhng nh sch, nhm kt ni gia sch v vic mua sch. Ti xy
dng mt mu u tin trn my tnh Mac v s dng Hypercard, mt phn mm cho
php ngi s dng kt ni gia th ny vi th khc, ging nh cc ng link t
mt trang web ti nhng trang web khc trn mng hin nay. Phn mm ny cho php
ngi s dng truy cp nhng ng link tm hiu v mt tc gi, tn sch hay mt
th loi sch c th. Ti cng gp g nhng ngi qun l cc nh sch a phng,
nhng ngi ng cho cc quy trong nh sch ca h. Ngoi ra ti cng trao i
vi hn chc nh xut bn c quan tm n vic a sch ca h vo h thng. Khi
hi lng vi tng vng chc ca mnh, ti thu mt i nhng ngi lp trnh tin
hnh lm sn phm. Chng ai bo rng ti c th hay nn lm iu ny... Ti vn c lm.

Theo thi gian, ti ngy cng nhn thc r hn rng th gii c chia thnh hai nhm:
nhng ngi i s cho php hay ng h ca ngi khc lm iu mnh mun, v
nhng ngi t trao cho mnh quyn . Mt s ngi t nhn vo bn trong mnh tm
kim ng lc, cn nhng ngi khc th i cc lc bn ngoi y mnh i. Theo kinh
nghim ca ti, c rt nhiu th ni v vic chp ly nhng c hi thay v i ai
trao chng cho bn. Lun lun c nhng khong trng i c lp y v v s cc
ming vng c hi nm trn mt t ch i ai n nht ln. i khi n c ngha l
nhn ra ngoi bn lm vic kia ca chnh bn, ra khi to nh bn ang , qua bn kia
ng, hay xung quanh gc ng no . Nhng cc ming vng lun ch bt c
ai sn lng nht chng.
 50

y chnh l iu Paul Yock khm ph. Nh gii thiu, Paul l gim c ca

Chng trnh Thit k sinh hc (Bio Design Program) ca i hc Stanford. Ni lm vic
chnh ca ng l trng y, nm ngay bn kia ng i mt vi trng k thut theo
ng ngha en. Khong mi nm trc, Paul nhn ra rng Stanford ang b l mt c
hi ln khi khng tm cch lin kt gia i ng gm khoa v sinh vin trng y vi i
ng bn kia trng k thut pht minh nhng k thut y khoa mi. i ng y khoa
gm cc bc s, sinh vin v nhng nh nghin cu cn cc k s thit k nhng sn
phm v cc quy trnh mi nhm ci thin vic chm sc bnh nhn. Cn nhng k s
bn kia ng th ang i cc vn hp dn cn cc k nng ca h gii quyt. Sau
nhiu thng, nhng ngi lin quan n gp g tho lun v cc phng thc h c
th kt hp lm cng nhau. l mt tin trnh phc tp v cch lm vic v t ng
chuyn mn ca hai i ng ny rt khc nhau. Cui cng th h cng ngh ra mt k
hoch v t Chng trnh Thit k sinh hc ra i. Trong cng khong thi gian ,
nhng ng nghip ca h thuc cc ngnh lin quan n y dc v k thut cng bt
u hp tc tng t vi nhau. V tt c cc nhm ny c tp trung li di mt
chng trnh ln cso tn l BioX. tng ny tr nn qu ln n ni phi mt khong
vi nm ng dng, v cho ra i s cng tc hiu qu trn nhiu lnh vc, cng mt
to nh mi toanh c xy chnh gia trng y v trng k thut. Cu chuyn ny
minh ho cho thc t rng i khi bn ch cn nhn ln qua bn lm vic ca mnh thy
chng. Chng ai bo Paul lm iu ny. Nhng ng nhn ra nhu cu v lp y n.

Ti ni chuyn vi nhiu ngi khc, nhng ngi tm ra cc phng thc hiu

qu ni lin cc khong trng v lp y nhng ch hng trong khi nhng ngi khc
ch i ngang qua. V trong qu trnh h t trao cho mnh nhng vai tr m ngi
khc khng th chn cho h. Mt v d tuyt vi y l Debra Dunn[19], ngi c
c mt s nghip tt Hewlett-Packard. Cng vic u tin ca c HP l lm c
quan u no ca tp on. Sau vi nm c c khuyn khch m nhn nhim v mt
trong nhng n v iu hnh ca cng ty, ni to iu kin cho c hiu bit su hn v
cc hot ng bn trong ca t chc. Lc c mt v tr v nhn s cn trng nhm
 51

o lng v kim tra. Mc d Debra khng ngh mnh c th theo ui s nghip qun tr
nhn s, nhng c quyt nh nhn cng vic ny v n s trao cho c c hi tm hiu su
hn v cch thc hot ng ca mt n v iu hnh ca cng ty.

Mt vi nm sau, HP a ra chnh sch cho php nhn vin trn ton cng ty v hu
sm trnh vic gim bin ch. Vi s khuyn khch ny, ton b nhm qun l ca
Debra quyt nh ra i. Cch vn hnh ca nhm thay i hon ton, v mt ngi qun
l cp cao mi c a vo. Lc by gi c kh nhiu l hng ln cn c lp y.
Debra nhn vo cc ch khuyt trong t chc v quyt nh chp ly c hi ny. C tnh
nguyn vn hnh ton b b phn sn xut cho khu vc mi nh hnh. C cha bao gi
iu hnh mt nhm sn xut, nhng v c tri qua khong thi gian di lm vic vi
cc gim c sn xut trc y nn c t tin rng mnh c th lm c, v c bit rng
c s dn dn lp y l hng kin thc trong qu trnh lm vic. C r rng khng phi
l mt ng vin in hnh cho v tr ny, nhng c thnh cng trong vic thuyt phc
sp mi ca mnh rng c c th t trang b kin thc lm vic. Cui cng, Debra d
mang n mt trin vng mi v to ra rt nhiu nhng thay i tt trong nhm. Ch hai
nm sau , c cng p dng chin lc tng t tin vo mt v tr marketing cao cp
HP. Mt ln na, Debra khng i ai tin c c vo chc v ny; ch n gin l c
bit cch ti t hp cc k nng ca mnh cho v tr mi.

T chuyn ca Debra, chng ta c th thy rng mt trong nhng cch tt nht chuyn
t lnh vc ny sang lnh vc khc l nhn ra cch thc m cc k nng ca bn c th
mang ngha g trong nhng khung cnh khc nhau. Nhng ngi khc khng th thy
cc ng song song trn b mt, nn cng vic ca bn l phi by chng ra. i khi t
vng ca hai lnh vc khc bit th hon ton khc nhau, nhng cc chc nng ca cng
vic th ging nhau r rt. Hy xem xt nhng im tng ng gia mt nh khoa hc
v mt nh t vn qun l: khng lu sau khi c c bng tin s v khoa hc thn kinh,
mong mun ca ti l lm vic trong mt cng ty cng ngh sinh hc mi thnh lp. L
do duy nht l g? Ti mun c mt cng vic trong lnh vc marketing v chin lc,
ch khng phi trong phng th nghim. iu ny dng nh kh c th thc hin c
 52

nu khng c bt c kinh nghim lin quan no. Nhng cng ty mi thnh lp m ti

phng vn th tm kim nhng ngi c th bt u v thnh cng nhanh chng. Ti i
phng vn thng ny qua thng khc v thng tin rt gn ti cng vic, nhng ri u
tht bi.

Cui cng, ti c gii thiu n gim c iu hnh ca chi nhnh San Francisco ca
Booz Allen Hamilton, mt cng ty t vn quc t. Mc tiu ca ti l to c n tng
vi ng y ng c th gii thiu ti n mt s khch hng (thuc lnh vc khoa
hc i sng) ca cng ty. Ti n cuc gp v ng y hi ti lm sao mt tin s khoa
hc thn kinh c th tr thnh mt nh t vn qun l tt. L ra ti c th ni cho ng y
bit s tht rng thc ra ti khng quan tm n im . Nhng ngay lc , v
chng c g mt, nn ti phc tho nhng im tng ng gia vic nghin cu
no b v cng vic t vn qun l. Chng hn, trong c hai trng hp bn u cn phi
nhn ra nhng vn nng hi, thu thp cc thng tin c lin quan, phn tch v la chn
nhng kt qu th v nht, phc tho mt bi thuyt trnh hp dn, v xc nh nhm vn
bc thit tip theo. ng y sp xp cho ti cc cuc phng vn khc sau trong cng
ngy, v ti hm ti ra v vi mt li chp thun cng vic. ng nhin l ti nhn
cng vic ny. Tht ra n tr thnh mt cch tuyt vi hc v kinh doanh v nhiu
ngnh ngh khc nhau, v chc chn ti vn dng tt chuyn mn ca ti trc y l
mt nh khoa hc. Vt ra ngoi s cn thit v tnh t m, ti lp i lp li cch ny,
h thng li dn dn cc k nng ca mnh to ra cc c hi mi. Khi ngi ta hi ti
rng mt nh khoa hc thn kinh sao cui cng li l ging vin dy v khi nghip kinh
doanh cho cc k s, ti phi ni rng: Chuyn di lm.

Tt c cc trng hp c k trn u chng t rng d bt c t chc phc tp no,

c hi lun lun tn ti ngay quanh bn. Ngay c khi vic gii quyt cc vn dng
nh khng t nhin ph hp vi bn, bn vn thng c th tm ra mt cch lm cho cc
k nng ca mnh lin quan n th thch . Paul Yock nhn ra mt c hi b b l
bi cnh trng i hc v hoch nh mt chng trnh hon ton mi m tho mn
mt nhu cu cn thit. Debra Dunn nhn thy cc l hng trong t chc v tm cch vn
 53

dng nhng g mnh bit m nhn cc vai tr m ngi ta khng nht thit phi chn
c y. Cn ti th nhn ra mt cch sng to nhm ti t hp cc k nng ca mnh c
th dch chuyn gia hai lnh vc m thot nhn dng nh hon ton tch bit.

Mt cch khc t bt chnh mnh l nhn vo nhng th ngi khc vt b v tm

cch bin chng tr thnh nhng th c ch. Tht ra nhng d n b b i do s sut li
thng c nhng gi tr rt ln. Nh cp n trc y, i khi ngi ta vt b cc
tng v h khng hon ton hiu c gi tr ca chng, hay v h khng c thi
gian khm ph chng mt cch ton din. Thng th nhng tng b b i ny li
mang trong mnh rt nhiu ha hn.

Michael Dearing khi nghip Disney trong lnh vc chin lc, tip thnh lp mt
thng v bn l nhng khng thnh cng, v sau dng chn eBay, mt trang web
bn u gi hng u. Ban u Michael c b nhim vo mt cng vic m ng khng
thy hng th. ng quyt nh s dng thi gian rnh ca mnh xem xt nhng tnh
nng c to ra nhng b b i hay lng qun, nhng tng ang ch i ai n
khai ph chng. l nhng nm 2000, Michael nhn ra rng c mt tnh nng cho php
khch hng thm mt bc nh vo danh sch bnh thng ca h vi gi 25 xu. Ch c 10
phn trm khch hng ca eBay ang s dng chc nng ny. Michael dnh thi gian
phn tch nhng li ch ca dch v ny v c th chng minh rng cc sn phm c hnh
gn km bn c nhanh hn v cao gi hn so vi cc sn phm khng c hnh. C
c thng tin hp dn ny, ng bt u tip th dch v hnh nh nhiu hn v cui cng
gia tng mc s dng c tnh ny khch hng t 10 ln n 60 phn trm. iu ny
mang n thm 300 triu la cho doanh thu hng nm ca eBay. Michael t mnh tm
ra mt m vng cha c khai ph m khng c s hng dn ca ai khc, v ng
khai ph n thnh cng, mang li kt qu tt p. Chi ph ca cng ty c gim thiu
trong khi li nhun th cc k ln.

khng phi l ln u tin Michael tm ra cch tn dng nhng ngun lc quanh

mnh. Ngay c khi cn nh ng vit th cho nhng ngi ni ting v hi lng khi
 54

thy hu nh h lun hi m. Gi ng vn gi thi quen gi email t nguyn cho nhng

ngi mnh hm m. Trong hu ht cc trng hp h u hi m cho ng, v s lin lc
ny mang n cho ng nhiu mi quan h lu di v cc c hi th v. ng chng bao gi
i hi g t nhng ngi ng vit mail. Vic lin lc lc u ca ng ch l cm n h
v nhng g h lm, cng nhn nhng thnh qu h t c, hi v mt vn n
gin no , hay ng li gip h bng cch no . ng khng i ai mi khi lin h
vi nhng ngi ny, m ng t trao cho mnh bc tin u tin.

C kh nhiu nghin cu cho thy nhng ngi sn lng vt ra khi cc ranh gii ca
nhng k nng hin ti ca mnh v sn sng chp nhn mo him th lm iu g
mi, nh Debra Dunn v Michael Dearing, th d c kh nng thnh cng hn l nhng
ngi tin rng h c mt tp hp k nng nht nh v nhng kh nng bm sinh kho h
vo nhng vai tr c th. Carol Dweck, thuc khoa tm l hc ca i hc Stanford,
nghin cu rt su v vn ny. C gii thch rng nhng ngi c t duy c nh v
nhng g mnh lm tt nht thng t c kh nng thnh cng v lu v di hn l nhng
ngi vi t duy pht trin lin tc. Tc phm ca c tp trung phn tch thi ca
chng ta v chnh mnh. Nhng ngi lun gi hnh nh c nh v nhng iu h c th
lm th thng t kh nng mo him thc hin nhng iu c th nh hng n hnh
nh . Nhng nhng ngi c t duy hc hi thng thong hn trong vic mo him
v c xu hng lm vic ct lc hn t c nhng mc tiu ca mnh. H sn lng
th nhng iu mi c th y mnh kh nng bn thn v m ra nhng khung tri hon
ton mi cho h trn sut hnh trnh ca mnh.

Vy lm sao chng ta c th tm ra nhng l hng cn c lp y? Tht ra n kh n

gin. Bc u tin l hc cch ch . Cc ng nghip ca ti trng d.school
pht trin mt bi tp i thng vo vn trng tm ca vic nhn din c hi. u tin
nhng ngi tham gia c yu cu ly v ca mnh ra. Sau h tch thnh cc cp v
phng vn nhau v v ca h. H tho lun v nhng g h yu v ght v v ca mnh,
c bit ch cch h s dng v mua v lu tr nh th no.
 55

Mt trong nhng iu th v nht chng ti pht hin c l t vic quan st tng ngi
ly v mnh ra lc ban u. C nhng chic v th gn gng v ngn np, c nhng chic
th thc s gn nh n tung vi th giy tof, c nhng chic th hin thi trang,
nhng chic khc mang theo c mt th vin c nhn v hnh nh v ha n, cn c vi
chic ch ng kp giy cng vi th linh tinh khc. iu cho thy r rng l mt
chic v c vai tr khc nhau i vi mi ngi. Giai on phng vn cho thy cch mi
ngi s dng v ca mnh nh th no, n tng trng cho iu g, v nhng hnh vi l
mi ngi hnh thnh vt qua nhng gii hn ca chic v. Ti cha bao gi thy
ai hon ton hi lng vi v ca mnh lun lun c iu g sa i. Tht ra, hu
ht mi ngi u quanh qun vi nhng chic v lm cho h in ln theo cch no .
H bn lun v nhng bc bi vi kch c ca chic v, vi vic h khng ti no tm ra
nhng th mnh mun mt cch nhanh chng, hay v mong mun c c nhng loi v
khc nhau s dng trong cc dp khc nhau.

Sau giai on phng vn, mi ngi thit k v to ra mt chic v mi cho ngi kia
khch hng ca h. Cc nguyn liu thit k khng c g hn l giy, bng keo, bt
lng, ko, kp giy, v nhng th tng t. H cng c th s dng bt c th g khc h
tm thy trong phng. Giai on ny ko di khong ba mi pht. Sau khi hon thnh
mu u tin, h bn n cho khch hng. Dng nh vi tt c mi ngi, chic v mi
g ri c nhng vn ln nht m cc khch hng ang gp phi. H rt ho hng
vi cc tng ny v qu quyt rng nu nhng chic v nh vy c sn xut, h s
mua ngay. Mt s c tnh ca nhng chic v ny da trn khoa hc vin tng, v d
nh mt chic v c th in tin theo yu cu. Nhng mt s chic khc ch i hi mt
nh thit k gii bin chng thnh dng c ngay lp tc.

Rt nhiu bi hc c rt ra t bi tp ny. u tin, chic v tng trng cho s tht l

vn tn ti khp ni, k c trong ti qun ca bn. Th hai, chng tn qu nhiu
cng sc nhn ra cc vn ny. Tht ra nhn chung mi ngi u ci m khi k hco
bn nghe cc vn ca h. Th ba, bng thc nghim, bn c th ly c nhng phn
hi nhanh chng v cc gii php bn a ra. Nhng vic chng tn qu nhiu cng
 56

sc, ti nguyn, hay thi gian. V cui cng, nu gii php ca bn khng i ng hng
th ph tn cng rt t. Tt c nhng g bn cn lm l bt u li t u[20].

Ti thc hin bi tp ny vi nhng nhm nh, vi cc nhm ln, vi tr con, bc s,

v vi nhng nh qun tr doanh nghip. Trong tt c cc trng hp h u ngc nhin
bi s n gin ca vic nhn ra rng lun c nhng th c th ci thin c t v cm
tay v dy buc giy n cc ba l, phn mm, nh hng, trm xng, t, qun o, tim
c ph... Danh sch ny tri di v tn. Bn khng cn ai khc trao cho mnh bi tp ny.
Tht ra tt c nhng doanh nhn thnh cng u t nhn ra nhng nhu cu ny mt cch
t nhin. H ch n mi th quanh nh, c quan, tim rau qu, trn my bay, bi
bin, vn phng bc s, hay sn bng chy, v tm ra v s c hi sa cha nhng
g b hng.

Bi tp thit k v cm tay tp trung vo vic thit k sn phm. Nhng bn cng c th

dng cch tip cn tng t xem xt li v cc dch v, cc tri nghim, v cc cu
trc t chc. trng d.school, i ng ging vin to ra cc d n buc cc sinh
vin phi xem xt li hon ton v hng lot tri nghim, t gio dc tiu hc Hoa K
n vic ti tiu cc v ma vng nng thn n v vic qun l cc t chc c
tnh sng to. Nu bn nghin cu tng tnh hung vi con mt ci to, bn s thy c
hng ngn c hi. Sau ty thuc vo bn quyt nh c nn t mnh vo v tr
gii quyt th thch hay khng.

C mt s ngi rt chuyn nghip trong vic nhn ly cc thch thc v chp ly nhng
vai tr lnh o. Ti bit rt nhiu v iu ny t David Rothkopt, CEO ca Garten
Rothkopf, mt cng ty t vn quc t t tr s Washington, DC. Anh cng l tc gi
ca cun sch Superclass k v nhng ngi th gii c nhiu quyn lc v tm nh
hng hn chng ta.[21] David nghin cu v nhng nh lnh o vo c nhm
nh hng chnh, thuc tng lp u t vn gp g nhau Din n Kinh t Th gii hng
nm din ra ti Davos, Thu S. Ti hi David rng iu g lm cho nhng ngi ny
tch bit khi chng ta. Anh lp li rt nhiu iu m nhng nhn vt khc c k n
 57

trong sch ny cp ti: nhng ngi leo ln n cc v tr cao nht lm vic ct lc

hn y mnh tin ln, v h r rng n lc nhiu hn t n . Anh cng ni
thm rng trong qu kh th nhng ngi c tm nh hng cao nht tha k tin ti
v quyn lc. Nhng by gi th iu ny khng cn xy ra na. S ng nhng ngi
t c nhng thnh cng ln hin nay u t mnh n lc vn ln n . iu
ny c ngha nhng ro cn u tin n thnh cng l trch nhim ca bn vi chnh
mnh. V theo David h qu ca n l: ng minh ln nht ca nhng ngi siu thnh
t l tnh ca nhng ngi khc.

Thc s David cng l hin thn ca cc c tnh ny, v anh lun chp ly c hi cho
chnh mnh, thay v i ngi khc trao chng cho anh. Cng ty u tin ca anh l
International Media Partner, v mt trong nhng hot ng ca h l t chc cc hi ngh
CEO cp cao. Vn xut hin y l lm cch no t chc cho cc nh qun tr
cc cng ty khc nhau hp chung mt phng. David v cc ng s ca anh cn s mi
chi hp dn, v h quyt nh rng mt bi pht biu ca Henry Kissinger s to ra s
li cun . Nhng h phi lm sao mi c Henry Kissinger tham d? David tm
n vn phng ca Kissinger v hi nhn vin ca ng liu rng ng c th pht biu
cuc hi ngh hay khng. Khng c vn g... nhng s phi tn n 50.000 la, mt
phi c ring vi hai phi cng, v mt chic limousine sang trng c ti x. David v cc
ng nghip khng c tin, nn bt c khon tin no cng l qu ln vi h... nhng
David vn ni: Vng, chng ti s p ng. Anh cho rng nu anh c th mi Henry
Kissinger vo c khn phng, th mi th cn li s u vo y v thc t l nh
vy! Mt khi Kissinger ng th h tin chc c th mi c Alexander Haig, cu
Ngoi trng M di thi Tng thng Reagan; tip l Edmund Muskie, cu Ngoi
trng thi Jimmy Carter; cng vi mt danh sch di nhng nh din thuyt ni ting
khc. Vi danh sch nhng ngi c nh hng ln nh vy, cc CEO n hng lot
v cng ty c th nhn cc ngun ti tr ln hn cho tt c l ph ca cc bi din vn.
Vic David khng bit Henry Kissinger v khng c tin u khng th cn ng anh
 58

y. Anh thnh cng bng vic vn dng nhng g mnh c mt cch sng to nng
lc, s sn lng lm vic chm ch, v ng lc thc y anh lm c iu .

Cu chuyn tip din t y. ng nghip ca David International Media Partners,

Jeffrey Garten, tr thnh Th trng B Thng mi trong nhim k u di thi
tng thng Clinton. Jeff mi David lm Ph th trng B thng mi v mng
Thng mi Quc t. N c v l mt v tr kh tt. Anh c mt vn phng ln vi rt
nhiu nhn vin. Nhng sau hai tun David bc vo phng lm vic ca Jeff v xin ngh
vic. Anh khng th chu c mi trng lm vic hnh chnh nh vy. Mi th chm
chm khng th t v David khng kin nhn thc hin cng vic. Jeff dn David
ra ngoi i do v k cho anh nghe mt chuyn ci nh sau:

Ngy xa c mt ngi n ng tn l Goldberg. ng y khng mun g hn l c

giu c. V th mi ngy ng u n gio ng Do Thi v cu nguyn cho mnh trng
v s. Vic ny tip din qua bao nhiu nm thng nhng Goldberg chng bao gi trng
v s. Cui cng, Goldberg ri vo tnh trng b tc. Trong mt ln cu nguyn, ng ni:
Cha thc s lm con tht vng. Bng nhin bu khng kh yn tnh b ph tan v
ging ni ca Cha vang ln: Goldberg, con cng phi gip ta ch. It ra hy i mua mt
t v s!

Jeff nhc cho David nh v mt iu anh bit anh s khng th trng s

Washington nu anh khng thc s cam kt vi cng vic. Khng ai c th trao cho anh
nhng cng c thnh cng. Th nn David quay tr li phng lm vic v vn dng
nng lc vn c ca mnh lm nn mi chuyn, thay v ch i ai n trao cho
mnh k hoch vn n thnh cng. Anh nhanh chng nhn ra rng c v s cc l hng
cn c lp y v rt nhiu ngun lc sn c trong anh s dng. V on kt tuyt
vi n vi David. Vi nm sau khi anh ri B thng mi, tr thnh gim c
iu hnh ca Kissinger Associates, Inc. Khi u t mt ngi xa l mong mi c
Kissinger vo phng hi ngh ca mnh, gi y David tr thnh mt cng s ca
Kissinger.
 59

David thy cu chuyn ny din ra lp i lp li trong cuc i ca chnh mnh v ca

nhiu ngi khc anh tm hiu trong khi nghin cu vit sch. Nhng ngi thnh
cng u t tm cch mang thnh cng n cho mnh. Tht ra chng c cng thc no,
khng c nhng quan h ngoi lung no, hay ba php thn k no mang h n thnh
cng. Mi ngi anh tm hiu u c mt cu chuyn ring c bit nh du vn tay ca
h. V nn tng chung l tt c h u ch n nhng xu hng hin ti v vn dng
cc k nng ca mnh c c xy dng tm nh hng. H tm mi cch gy nh
hng n lch s, ch khng phi i lch s tc ng n mnh.

Nu bn mun c mt vai tr lnh o, hy m nhn nhng vai tr . Bn ch cn t

cho php mnh lm iu . Hy nhn quanh tm kim cc l hng trong t chc ca bn,
yu cu nhng g bn mun, tm cch vn dng cc k nng v kinh nghim ca mnh,
sn sng dn bc u tin, v m rng vt khi nhng g bn lm trc . Lun
lun c nhng c hi ch i c bn khai ph. Thay v i ngi khc yu cu v
thp thm ch mt c hi, hy nm ly n. Tt c i hi bn thi lm vic chm
ch, lng nhit huyt, v n lc vn ln. l nhng c im tch ri v nhng nh
lnh o vi nhng ngi ch bit ch i k khc trao c hi cho mnh.
 60

CHNG 5 - B quyt thnh cng ca thung lng silicon

Ti yu cu cc sinh vin ca mnh vit mt bn l lch tht bi, c ngha l son tho
mt bn l lch tm tt tt c nhng sai lm ln nht ca mnh v c nhn, trong cng
vic, v trong hc tp. Sinh vin phi m t bi kinh nghim mnh rt ra c t mi
tht bi. Hy tng tng bi tp ny to ra nhng ci nhn kinh ngc th no cho cc
sinh vin qu quen vi vic ch ph by nhng thnh cng ca mnh. Tuy nhin, sau
khi hon thnh bn l lch tht bi, cc sinh vin u nhn ra rng vic quan st kinh
nghim di lng knh ca tht bi buc h phi chp nhn v hc cch gii quyt nhng
sai lm mc phi trn sut con ng ca mnh. V s tht l qua nhiu nm thng, nhiu
cu sinh vin ca ti vn tip tc cp nht bn l lch tht bi , song song vi bn l
lch truyn thng v nhng thnh cng h t c.

Ti mn bi tp ny ca Liz Kisenwether i hc Penn State. Khi mi nghe v

tng ny ln u tin ti thy n tht tuyt vi. N l mt cch nhanh chng
chng t rng tht bi l mt phn quan trng trong qu trnh hc hi ca chng ta, c
bit khi bn ang mun nng cao nng lc ca mnh, lc lm vic g ln u tin, hay
lm nhng vic c tnh mo him. Chng ta thu nhng ngi c kinh nghim khng ch
v nhng thnh cng h t c m c nhng tht bi h tri qua. Tht bi trao cho
bn nhng c hi hc hi v lm gia tng c may bn khng mc phi sai lm nh th ln
na. Tht bi cng l du hiu cho thy bn bt u nhng th thch m rng cc
k nng ca mnh. Trn thc t, rt nhiu ngi thnh cng cho rng nu bn khng nm
tri tht bi mt lc no th bn cha liu mnh xng vo nhng vic kh khn.
Nh s ng vin ca mt hc tr c, ti quyt nh a vo y bn l lch tht bi tm
tt ca mnh, k ra vi trong s nhng sai lm ln nht ca ti. Ti c g mnh cp
nht bn l lch ny trong sut ba mi nm qua. S tht th v khi quay u nhn li v
hc hi t tt c nhng sai lm ti c tnh a ra khi tr nh ca mnh.
 61

TINA L. SEELIG

Nhng tht bi ngh nghip

Khng ch tm: Ngay thi gian u i lm ti ngy th ngh rng mnh nm rt r v

cch hot ng ca cc t chc. Ti a ra nhng nhn nh khng ng v vn ho
tp th. Ti c g mnh dnh nhiu thi gian tp trung vo cng vic hn l a ra
nhng gi nh c nhn.

T b qu sm: Trong hot ng kinh doanh ca mnh c khi ti gp phi ng

cng. Vn tr nn cc k kh khn c v mt k thut ln t chc, v ti phi b ra rt
nhiu cng sc c th tm ra cch t ti mt gii php n tho. Ti c lc mnh
t tin hon ton ch tm vo vic tm ra mt gii php cho vn .

Nhng tht bi trong hc tp

Khng c gng ht sc: Trong hai nm u i hc ti khng tp trung ton b n

lc ca mnh vo tt c cc mn hc. Ti b l mt c hi thu c ti a gi tr t
cc lp hc, mt c hi m ti khng th ly li c.

Qun l mi quan h: Ti c mt mi quan h kh kh khn vi ngi hng dn ti

Tin s ca mnh. Ti mun dnh tht nhiu thi gian dy hc trong khi b y cho rng
ti nn dnh phn ln thi gian ca mnh trong phng th nghim. Gi m lc ti c
th tm ra cch sp xp tt hn t c nhng mc tiu chung ca c hai.

Nhng tht bi c nhn

Trnh cc xung t: Ti c mt ngi bn trai i hc, v khi n thi im sp tt

nghip chng ti u cm thy cng thng trong vic nh hng cho tng lai. Thay v
gii quyt trc tip cc vn , ti tr nn cu gt vi mi quan h ny. Ti c g mnh
c th chia s tht lng vi anh y v nhng g ang din ra lc .

Khng lng nghe bn thn: Ch ti qua i New York, cn ti th sng California nn

vi ngi khuyn ti ng i n l tang. Mi cho n by gi ti vn lun hi tic v
 62

iu ny. Ti hc c rng c nhng th bn khng th lm li c, v trong nhng

tnh hung nh th ti nn lm nhng g ti thy ng, khng nht thit phi l nhng g
ngi khc mun ti lm.

**

Trn th gii ny, tinh thn mo him v nhng phn ng vi tht bi th hin mi ni
mi khc. Trong mt s nn vn ha s tr ngi sau khi gp tht bi l rt ln n mc
lm cho ngi ta tr nn d ng vi bt c kiu mo him no. Nhng nn vn ha ny
gn lin mi loi tht bi vi s h thn. Do , t khi cn nh ngi ta c dy nn
i theo con ng c nh sn v c c may thnh cng nht nh, thay v lm th
bt c g c nguy c dn n tht vng. mt vi ni, nh Thi Lan, nhng ngi gp
phi tht bi lin tc thm ch c th chn i mt ci tn mi bt u li c cuc i
mnh. Thc t cho thy trong Th vn hi nm 2008, mt vn ng vin c t Thi Lan
cho rng c chin thng l nh i tn trc k thi u.

Global Entrepreneurship Monitor (GEM)[22], t chc xut bn bo co thng nin chi

tit v hot ng khi nghip trn ton th gii, xem xt s khc bit ca cc nn vn ha
qua lng knh ca vic chp nhn ri o v s an i i vi tht bi. GEM tm ra rng
c nhng tc nhn quan trng ng gp vo tiu s ri ro ca mt x hi. V d, mt
vi quc gia, nh Thy in chng hn, lut ph sn c t ra bo m rng mt
khi cng ty ca bn khng cn hot ng c na th bn khng bao gi c th thot
khi n nn. iu ny d lm nht ch nhng ngi c gng khi nghip v thnh lp
mt cng ty, v h hiu rng tht bi s ko theo nhng hu qu kh lng v lu di cho
bn thn v gia nh mnh. cc quc gia khc, vn ha c tnh khng khoan dung nh
vy. Mt khi bn tht bi, bn b, hng xm v ng nghip ca bn s lun lun xem
bn l mt k tht bi. Mt vn c a ra gn y ca t Wall Street Journal m t
nhng th thut lm b mt ngi khc ang c nhng ngi i n mt s quc gia
s dng, trong c Ty Ban Nha.[23] Nhng ngy i di n bng cch xut hin nh
 63

ring ca ngi ta trong cc trang phc k d, nhm mc ch thu ht s ch ca hng

xm v lm xu h nhng ngi mc n. V vy, lm sao nhng ngi trong cc cng
ng dm mo him v lm n khi h lun canh cnh trong lng ni lo b tht bi v
b ch nho?

iu hon ton tri ngc vi Thung lng Silicon. y tht bi c chp nhn l
mt phn t nhin ca qu trnh i mi v pht trin. Steven Jurvetson,[24] mt i tc
cng ty u t mo him Draper Fisher Jurvetson, m t tht bi l b quyt thnh cng
ca Thung lng Silicon. Cn Randy Komisar ca KPCB nhn mnh rng kh nng nhn
nhn tht bi nh mt ti sn l du hiu ca mt mi trng kinh doanh. Randy cng ni
rng khi ng thy nhng ngi khng bao gi gp tht bi no c th ng thng t hi
khng bit thc s h hc c g t cc tri nghim ca mnh.

mc cn bn nht nh th ton b vic hc hi ca chng ta u n t tht bi.

Hy ngh n mt a tr ang tp i. N bt u b trc, ri ng nhiu ln trc khi
thun thc k nng i m nhng ngi ln chng ta xem l bnh thng. Khi a tr ln
ln, mi k cng mi, t bt bng cho n lm ton i s, u c hc mt cch tng
t bng vic luyn tp cho n khi thnh cng. Chng ta khng mong i a tr lm
mi th hon thin trong ln u tin, v th chng ta cng khng nn trng ch ngi
ln c th hon thnh m mn cc cng vic phc tp ngay ln u.

Ti i n ch tin tng rng cch hc c hiu qu nht l t s tri nghim c tht bi

ln thnh cng. Bn gn nh khng th hc c iu g nu bn khng t lm n, bng
nhng thc nghim dn dn, v bng vic ng dy c sau nhng tht bi khng th
trnh khi. Bn khng th hc bng nu ch c sch v lut chi bng, bn khng th
hc chi n dng cm ch bng cch hc nhc l, v bn cng khng th nu n c
khi ch c sch hng dn nu n. Ti vn nh trong thi gian mnh cn l nghin cu
sinh ngnh khoa hc thn kinh, ti ng k cc lp hc v cc nguyn l ca sinh l
hc thn kinh. Mc d ti c th u trong bi thi vit ca mn ny, nhng ti ch hon
ton hiu cc khi nim khi ti vo phng th nghim, gii phu cc dy thn kinh di
 64

knh hin vi, dng cc in cc xin qua chng, v t tay iu khin my o sng. Cng
ging nh th, bn c th c bao nhiu sch cng c v vai tr lnh o, nhng nu
bn khng thc s tri nghim nhng th thch m mt ngi lnh o thc s phi i
mt th bn s chng bao gi sn sng cho vai tr .

Cc sinh vin c trao cho c hi ny qua Chng trnh Myield Fellows m ti cng
dn dt vi Tom Byers, mt gio s v Khoa hc qun l v K thut i hc
Stanford.[25] Sau khi c hc v vic khi nghip kinh doanh qua cc trng hp in
hnh (chim mt phn t thi lng kha hc), mi hai sinh vin ca kh hc chn
thng ny tri qua mt ma h lm vic trong cc cng ty mi thnh lp. H m nhn
cc vai tr quan trng mt cng ty v c cc lnh o cp cao trong cng ty c vn
st sao. H trc tip tri nghim vic nhn din v tip cn cc ri ro nng bng m mi
cng ty phi i mt, nhng cng thng trong vic a ra quyt nh khi khng c
thng tin, v thch thc ca vai tr lnh o trong mt mi trng thay i khng ngng.
Sau tri nghim t mt ma h lm vic ct lc, cc sinh vin quay v lp v c mi
tun c phng vn v nhng g din ra tng cng ty mt. Mi sinh vin dn u
mt lp v mt vn quan trng xut hin trong sut k thc tp ca h.

Cc sinh vin trong Chng trnh Mayfield Fellows c nhng hiu bit su sc v vic
iu khin mt cng vic kinh doanh vi tc cao trong mt mi trng nng ng l
nh th no. H thy cc cng ty ny u tranh vi nhiu vn nh ht tin, c cu li
sau mt s thay i trong nhm lnh o cp cao, thch thc ca vic c c cc trang
thit b mi nht lm vic, v nhim v kh khn khi phi cnh tranh vi nhng ngi
khng l trong ngnh. Cui ma h, cc sinh vin nhn ra rng ch vi trong s nhng
cng ty h lm vic s tip tc lm n trong mt hay hai nm na. Bt chp cc n lc
ca nhng ngi lnh o ti nng, nhiu cng ty trong s s tht bi.

Ton b ngnh cho vay vn kinh doanh mo him v cn bn l u t vo cc tht bi,

bi v s ng cc cng ty c vay vn cui cng u ph sn. Cc ngnh khc cng c
t l thnh cng tng t, trong c ngnh cng nghip chi, in nh, v ngnh
 65

xut bn. Chng ta hy xem qua cc s liu v ngnh xut bn sch. Theo Nielsen
Bookscan, trong s khong 1,2 triu u sch khc nhau c xut bn th ch c 25.000
(hay 2 phn trm) trong s chng bn c 5.000 quyn; v trung bnh mt u sch
Hoa K bn c t hn 500 quyn. Tuy nhin, gn nh khng th on c quyn no
s nm trong danh mc siu bn chy. V vy, cc nh xut bn vn tip tc cho in rt
nhiu sch khc nhau v hy vng rng mi quyn c th l thnh cng, d h c bit rng
ch mt phn rt nh s c trong danh mc sch bn chy nht. Cc nh xut bn, cc
cng ty sn xut chi, cc hng phim v nhng nh cho vay vn kinh doanh mo him
u hiu rng con ng n thnh cng s cha nhiu tht bi.

Mir Imran, mt doanh nhn thnh t, thnh lp hng t cng ty, rt nhiu trong s
chng ra i song song vi nhau.[26] T l thnh cng ca ng rt dng c ghi nhn
nu xt thc t rng trong hu ht cc mi trng, a s duy nht mi thnh lp u tht
bi. Khi c hi v t l thnh cng ca ng, Mir tha nhn rng cha kh l loi b
nhiu d n ngay t lc u. ng kin quyt loi tr cc d n c kh nng thnh cng
thp v tp trung ton b cng sc vo nhng d n c kh nng i n thnh cng cao.
Trc khi lp ra mt doanh nghip mi, ng lm vic vi tnh k lut nghim ngt v u
t phn tch su sc trong giai on u tng c hi cho vic kinh doanh pht trin
mnh v lu di.

Mc d t b mt d n lun l iu kh khn, n vn d dng hn nhiu trong giai on

u ca doanh nghip, trc khi thi gian cam kt vic nng lng tp trung vo d n
tr nn qu ln. Iu ny xy ra tt c cc kha cnh trong cuc sng ca chng ta, k
c trong cng vic, u t c phiu v bt k loi quan h x hi no. Leonardo da Vinci
tng ni: T b ngay lc u s d dng hn so vi n cui. Bob Sutton, mt
chuyn gia v hnh vi t chc, m t Nhng quy tc Da Vinci rt chi tit trong cun
sch ca ng, The No Asshole Rule. ng ni v vic t b nhng cng vic bn thy
khng ph hp ngay khi bn khm ph ra rng mnh khng th tr li mi vi cng vic
c[27]. y ng tng kt li quan im ny mt cch su sc hn.
 66

Mc d a s mi ngi u bit rng cc chi ph tiu tn khng nn c xt n khi

ra quyt nh, h chng u t qu nhiu nn khng th t b vn c tc ng ln n
hnh vi con ngi. Chng ta bin minh cho tt c thi gian, cng sc, s chu ng, v
vic chng ta cng hin mt ci g nm ny qua nm khc bng cch ni vi chnh
mnh v nhng ngi khc rng: phi c g ng gi v quan trng v n, nu khng
chng ta s chng bao gi m chm phn ln cuc sng ca chng ta vo .

T b thc s l quyn c nhn ca chng ta. l mt li nhc nh rng bn l ngi

kim sot tnh hnh v c th ra i bt c khi no bn mun. Bn khng cn phi l ngi
canh gc nh t ca ring mnh, v nht mnh mt ni khng em li hiu qu g cho
bn thn. Nhng iu khng c ngha t b l d dng. Ti t b nhng cng vic
khng ph hp vi mnh v b i nhng d n tht bi, m trng hp no cng cc k
kh khn. Chng ta c dy rng t b l mt du hiu ca s yu km, mc d trong
nhiu tnh hung n thc ra l iu ngc li. i khi t b l la chn dng cm nht,
bi v n i hi bn phi cng khai i mt vi chnh mnh. Tin vui y l vic t b
cho php bn khi ng li t u. V nu bn dnh thi gian nh gi nhng g
xy ra, t b c th l mt kinh nghim hc hi v gi.

Khi Randy Komisar ri b v tr ph ch tch Claris, mt cng ty phn mm my tnh

tch ra khi ngi khng l Apple, ng cm thy mnh tht bi. Randy l ngi c
mt tm nhn r rng v nhng g ng mun t c, nn ng ri Claris khi nhn ra
rng ng s khng bao gi t c mc tiu ca mnh. Tht bi ca Randy rt cng
khai, v vy n lm ng day dt rt nhiu. Tuy nhin, trong mt thi gian ngn Randy
nhn ra rng vic t b cng vic trao cho ng mt c hi nh gi li nim am
m ca mnh v xc nh lm th no ng c th s dng cc k nng ca mnh mt
cch tt nht. Chng hn, ng nhn ra mt iu r rng rng mt trong nhng l do m
ng khng hi lng Claris l ng khng cm thy hng th vi cc sn phm cng nh
nhng g mnh ang lm. ng yu thch vic suy ngh v bc tranh ln ca cng ty v
hoch nh vin cnh ca n, nhng ng hu nh chng c cht hng th no vi nhng
cng vic iu hnh c th t ngy ny sang ngy khc.
 67

Khi Randy c yu cu lm CEO cho mt cng ty mi, ng li ngh rng ng mun

lm vic vi CEO hnh thnh hng i cho cng ty. Bng cch ng to nn mt vai
tr mi cho mnh Virtual CEO (gim c iu hnh o) v v th ng c th tham gia
vo hng chc cng ty cng mt lc. ng lm vic nh mt hun luyn vin, thm d
kin ca hi ng qun tr, v l c vn cho cc CEO, nhng ng khng phi m nhn
nhng trch nhim qun l hng ngy. iu ny ph hp vi ng v cc cng ty. Randy
ni: Tht bi cho php ti tm kim nhng c hi xung quanh ph hp hn vi nim
am m ca mnh. y l mt li nhc nh su sc rng vic hc c khi no nn t
b l rt quan trng. Bn cn phi bit khi no nn ngng u t vo mt tng khng
th thnh cng v khi no nn chuyn sang lm mt iu g mi.

Trn thc t, c nhiu cch bin tht bi thnh thnh cng. Mt cu chuyn ng nh
v chuyn bin mt tht vng ln thnh mt chin thng ng nh c rt ra t Cuc thi
Sng to. y cc sinh vin phi to ra gi tr t cc vng cao su trong vng nm
ngy. Mt nhm quyt nh to ra mt Cy iu c. H lp mt cy trung tm
ca khun vin trng i hc, i din cc nh sch ca trng, v dng cc si dy bc
thn cy li. Sau , h s dng cc vng cao su nh km thng ip vo cc si
dy. tng ca h l bt c ai i ngang qua cng c th gi nhng c mun ca mnh
ln cy. Nhm thc hin qung co cho d n ny rt rng ri bng vic s dng cc
trang mng trc tuyn, cc danh sch e-mail, v h cng ng trc cy mi nhng
ngi qua li gi cc c mun ca mnh. Nhng tht khng may cho h, mi ngi
chng my may quan tm.

Trong n lc y mnh d n, c nhm bt u gi cc c mun ca mnh ln cy. Cch

ny cng ch c nh hng rt nh. Sau , h y mnh hn na vic qung b d n v
tch cc hn na trong vic mi nhng ngi qua li ng gp. V mt ln na, cch ny
cng c hiu qu rt t. Nhng s tht vng ca cc sinh vin ny cng no n bi thc t
rng ch cch khng qu 15 mt mt d n tng t ang nhn c rt nhiu s ch
. Mt nhm khc to ra mt mng dy khng l cc vng cao su ln, v h mi cc
sinh vin treo ln cc b mt ca mnh. Mng vng cao su trn ngp hng trm giy
 68

mu rc r, mi t c mt b mt khc nhau. Chng u a trong gi nh, tng phn

hon ton vi Cy iu c hu nh khng c g gn .

Nhm thc hin Cy iu c quyt nh khng tip tc na v rt kinh nghim t

tht bi ny. Tuy nhin, h khng dng li . H rt ra tt c cc bi hc c th t
kinh nghim ny bng cch lm mt on phim bnh lun di ba pht ghi li tht bi.
Nhm thc hin m t tt c cc n lc ca h lm cho Cy iu c thnh cng v
so snh tht bi ca mnh vi s thnh cng ca Mng b mt. H n mng rt cng
khai v chia s nhng g hc c v tnh thu ht (stickiness) ca cc iu c so
vi cc b mt. (Cc cu chuyn, sn phm, v cc trang web c tnh thu ht khi chng
gi c s quan tm ca bn). H cng lm r rng y ch l mt bc trn con ng
ca h vi rt nhiu tng sau , v sau , v sau na.

V ngay c nhng tng tuyt vi nht cng i hi phi u t rt nhiu cng sc

t c thnh qu, rt kh chng ta bit khi no nn tip tc gii quyt mt vn v
hy vng c c mt thnh tu t ph, v khi no nn t b. Tt c chng ta u
ngng m lng kin tr, nhng khi no n tr thnh ngc nghch, vi vic tip tc mt
tng s chng bao gi n hoa kt tri? Gil Penchina, CEO ca Wikia, din t tnh th
tin thoi lng nan ny rt thuyt phc: Nu bn xng ln mt khc g, tt c nhng
g bn c l mt khc g t. Nhng nu bn xng vo mt ngn la nh, bn s to
ra mt m chy d di.[28] T chng ta c th thy rng iu quan trng y l
vic nhn thc c bn c ang dc sc vo mt vic c tim nng t c thnh qu
hay khng. l mt trong nhng th thch ln nht ca cuc i. Chng ta thng
qu lu trong nhng tnh hung khng th tin xa hn. iu ny xy ra khi cc cng ty
kin nhn vi mt sn phm hay mt d n khng i n u, hay khi ai vn gi
nhng cng vic hay cc mi quan h lm h bt hnh v hy vng rng tnh hnh s kh
hn.

Vy, lm sao bn bit c khi no nn t b? y l mt vn mang tnh trit l rt

ln. Thch thc ln nht l vic tch ri mong mun hon thnh cng vic vi thc t
 69

xc sut thnh cng ca n. ng nhin l bn cng n lc cho mt d n bao nhiu th

kh nng thnh cng ca n s nng ln by nhiu. Nhng c nhng n lc s khng bao
gi to ra thnh qu d cho bn c tn abo nhiu cng sc, thi gian v tin ca. Cu tr
li c l nht m ti tm ra l: hy lng nghe cm gic ca bn v nhn nhn nhng la
chn thay th m bn c. V bn cht, bn phi tht lng vi chnh mnh. Bn c
ngoan cng vt qua cc vn trc mt v t c thnh qu, hay tt hn ht
bn nn chn mt con ng khc?

Tm li t b khng h l mt vic n gin, nhng t b mt cch ng n cn kh

hn nhiu. Ti thy nhiu ngi t b mt cch kho lo, cn nhng ngi khc th
vng v n mc h li mt ci h ln sau lng. Nh s bn n chng 8, rt c
kh nng bn s tnh c gp li cng nhng ngi ln na trong i, thng l trong
nhng tnh hung khng mong i. Ch l do ny thi cng bn bit rng khi t b,
bn cn phi suy ngh rt k v nhng h qu n s gy ra cho nhng ngi xung quanh.
Ngoi nhng tc ng m vic t b kho lo c th nh hng n bn sau ny, n tht
ra ch l iu cn phi lm. Bn khng bao gi c th hp l ha vic t b khi bn gy
tn hi n ng nghip, bn b, hay cng vic trc y ca mnh.

Mt ng nghip k vi ti v tr l ca anh y, ngi lm mt cng vic tuyt vi.

Anh nhn xt v c y rt tt v dnh nhiu thi gian ni chuyn vi c v con ng
s nghip ca c trong nhm lm vic ca mnh. C y thng thn trao i rng cui
cng c mun chuyn sang lm mt lnh vc khc, v anh bn ng nghip ca ti
cng ng h c. V anh ni vi c y rng anh sn lng l ngi gii thiu cho c bt c
lc no. Mc d vy, bn ti khng khi ngc nhin khi mt ngy n c tr l n v bo
rng sau hai tun na c s ngh vic. Trong khi nhm lm vic ca anh ang tin
hnh mt d n rt ln, v ch cn ba tun na l n hn cht. C y d nh ra i vo
tun cui cng trc khi d n hon thnh v t c nhm vo mt tnh th v cng kh
khn. Anh bn ti hi c nhiu ln rng c c th xem xt vic li thm mt tun
gip anh hon thnh d n, bao gm hng chc ngi lm chnh thc v vi ngn cng
tc vin. C y t chi v ni rng: Em bit anh s khng cm thy kh chu v vic em
 70

ra i bt c lc no, nn em quyt nh lm nhng g em mun. Anh bn ti cm thy

nh th mnh b thc mt c ngang hng. Thi im thc s kh khn n mc gn
nh khng th lp y l hng m c y b li vo tun cui cng ca d n, v tt c
mi ngi phi lm vic c ngy ln m b p. Tt c nhng ngi tng lm vic
vi c u khng th qun quyt nh ra i . D rng trc c thc hin nhiu
cng vic tuyt vi khi lm chung vi h, nhng nhng hau tn c gy ra cho danh ting
ca mnh trong vi tun cui cng c quan lm lu m tt c mi iu tt p c
lm trong nhng nm trc.

Tri ngc hon ton vi tnh hung k trn, ti nhn thy nhiu ngi thi vic bng
nhng cch hay hn nhiu. Ngay c khi h thi vic v cng vic khng ph hp vi
mnh, s kho lo ca h li nhng n tng tt m nhng ngi lin quan u
thy hi lng khi trao cho h nhng li gii thiu tt p bt c lc no trong tng lai.
H bo ngh vic sm ngi ta c th lp y cc khong trng. H dnh thi gian
sp xp li cc cng vic ca mnh ngi khc c th thay th khi h ra i. V thm
ch h cn ngh gip trong vic chuyn i nhn s. Nhng ngi ny l nhng
anh hng. H thun thc ngh thut ra i mt cch tt p, v s dng k nng ca
mnh chuyn mt tnh hung xu thnh mt iu tch cc.

Vy lm th no bn chun b cho tht bi khng th trnh khi? Nhng ngi dnh

nhiu thi gian ca h cho cc n lc sng to bit rng tht bi l mt phn t nhin ca
qu trnh sng to v lun sn sng khi n xy ra. Jeff Hawkins cm thy lo lng khi mi
vic din ra qu m p, v anh bit rng tht bi ang n np u xung quanh. Khi
anh iu hnh cng ty Handspring, mi th u thun bum xui gi vo thi im pht
hnh cc phin bn Visor u tin, mt loi my k thut s h tr c nhn mi. Nhng
Jeff vn lun nhc nh cc cng s ca mnh rng mt iu g s xy ra. V n thc
s xy ra. Trong vng vi ngy pht hnh l sn phm u tin, h bn ra v giao
khong 10.000 sn phm. y l mt con s ng n phc. Tuy nhin, ton b h thng
thanh ton v vn chuyn gp trc trc ln. Mt s khch hng khng nhn c sn
phm m h thanh ton, cn nhng ngi khc th li nhn c gp ba hay bn ln
 71

s lng h t hng. l mt thm ha, c bit vi mt doanh nghip mi ang c

gng xy dng danh ting ca mnh. Vy h lm g cu vn tnh th? Jeff v ton
th cng ty bt tay vo gii quyt vn . H gi cho tng khch hng mt. H hi tng
ngi nhng g h t hng, h nhn c n hay cha, v h c nhn c ha
n chnh xc hay khng. Nu c iu g khng ng, cng ty s iu chnh ngay ti ch.
im mu cht y l Jeff lun bit rng kh khn s xut hin. Anh khng chc chn
n l g, nhng anh chun b i ph vi bt c chng ngi vt no trn con
ng ca mnh. Kinh nghim dy anh rng tht bi l khng th trnh khi, v rng
cha kha thnh cng khng phi l ln trnh tng vin n m l kh nng phc hi
tht nhanh chng.

Nhng iu din ra lp i lp li khi ti nghe chuyn v nhng ngi c c

thnh cng. H sn sng th rt nhiu th v rt t tin rng vi trong s cc th nghim
ca h s to ra kt qu tuyt vi. Nhng h cng hiu s c cc g trn ng i. Cch
tip cn ny c th c s dng cho c nhng thch thc ln hay nh. Hy xem xt cu
chuyn sau y do mt ngi bn k cho ti: C mt ngi n ng dng nh lun gp
may mn vi ph n. ng ta khng c bit quyn r, hi hc, thng minh, hay hp
dn; do , vic ng lun may mn vi ph n thc s l mt b n. Mt hm ngi bn
ca ti hi lm th no ng c th c c u n nhng ngi ph n trong cuc sng
ca mnh. ng tm s rng iu kh n gin ng hn h vi tng ngi ph n hp
dn ng gp, v vi ngi trong s ng . ng sn sng chp nhn b t chi
c c mt t thnh cng. iu ny mang n bi hc cp c bn nht ca n. Nu
bn ra ngoi v th lm nhiu vic, bn s c nhiu kh nng tm thy thnh cng hn l
nhng ngi ch ngi ch i in thoi reo.

Cu chuyn ny rt ph hp vi iu cha ti lun khuyn ti: l mt ci bnh xe ku cht

tai him khi thay i kt qu, nhng n cho php bn tin n kt lun sm hn. ng
ngi yn ch i mt li ng s khng bao gi n. Th nhn c li t chi sm
cn hn l ko di thi gian m kt qu vn vy, bn c th tp trung nng lng ca
mnh vo cc c hi c kh nng thnh cng cao hn. iu ny c th p dng vo cc
 72

tnh hung nh sn vic lm, tm kim ngun ti tr kinh doanh, hn h, v hu ht

nhng n lc khc. N c ngha l nu bn tip tc y li cc gii hn, v sn sng tht
bi trn ng i, bn rt c th s tm thy thnh cng.

Nhng cu chuyn ny nh du mt im quan trng: mt s nghip thnh cng khng

phi l mt ng thng m l mt con sng vi nhng thng trm. Michael Dearing m
t iu ny rt tuyt vi vi mt th n gin v ra mt s nghip in hnh, trong
thi gian nm trc X v thnh cng nm trc Y. Hu ht mi ngi u cm thy nh
th h cn c lin tc tin ln v di chuyn sang bn phi, dc theo mt ng thng
thnh cng. Nhng iu ny va phi thc t li va hn ch. Tht s, khi bn nhn k vo
th ca nhng ngi thnh cng nht, lun c nhng thng trm. Tuy nhin, khi xem
xt tng th mt qung thi gian di th ng ny thng di chuyn ln v sang pha bn
phi. Khi bn ang trong mt chu k suy gim, i khi rt kh nhn thc c rng
ng dc xung tm thi thc ra l mt s chun b cho bc tin tip theo. Trong
thc t, dc ca ng hng ln thng tng sau mt chu k i xung, ngha l bn
ang thc s t c nhiu hn so vi khi bn ch li trn mt con ng n nh v
c th d on trc.

Carol Bartz, cu gim c iu hnh ca Autodesk v l gim c iu hnh mi ca

Yahoo!, s dng mt php loi suy tuyt vi m t con ng s nghip thnh cng.
C y ngh bn nn xem s tin b ngh nghip ca mnh nh vic di chuyn xung quanh
v ln trn mt kim t thp ba chiu, ch khng phi i ln mt chic thang hai chiu.
Li di chuyn theo cnh bn ca kim t thp thng gip bn xy dng nn tng kinh
nghim ca mnh. C th trng bn ang i ln khng nhanh cho lm, nhng b li bn
ang thu thp mt nn tng cc k nng v kinh nghim s chc chn rt c gi tr sau
ny.

Mt trong nhng cu chuyn yu thch ca ti v tnh chu k v khng th on trc

ca s nghip l do Steve Jobs k li. L ngi sng lp Apple v Pixar, nhng cu
chuyn thnh cng ca ng thc s mang tnh huyn thoi. Tuy nhin, rt nhiu trong s
 73

nhng thnh cng ln nht ca ng u bt ngun t nhng tht bi. ng k li nhng

cu chuyn ny rt hay khi ng pht biu trong bui l tt nghip ti i hc Stanford vo
nm 2005. Di y l trch on bi din vn ca ng.

Chng ti cho pht hnh tc phm tt nht ca chng ti chic Macintosh mt nm

trc , v ti ch va bc sang tui ba mi. Ri sau ti b sa thi. Lm sao bn c
th b ui vic khi mt cng ty do bn sng lp? Vng, khi Apple pht trin chng ti
thu mt ngi m ti ngh l rt ti nng iu hnh cng ty vi ti, v trong nm u
tin th mi th u n. Nhng sau tm nhn ca chng ti v tng lai bt u i theo
nhng hng khc nhau v cui cng chng ti bt ha. Khi Hi ng qun tr
ng v pha anh ta. V vy, vo tui ba mi ti b sa thi, v b sa thi rt cng khai.
Tm im phn u ca ton b cuc sng trng thnh ca ti bin mt, v n tht s
khng khip.

Ti thc s khng bit phi lm g trong vng vi thng sau . Ti cm thy mnh
lm th h cc doanh nhn trc y tht vng rng ti nh ri chic gy tip sc
ca lt chy khi n c chuyn n ti. Ti gp David Packard v Bob Noyce
xin li v vic x l cc tnh hung qu km ci. Ti l mt k tht bi ni ting, thm
ch ti cn ngh n vic chy ra khi Thung lng [Sillicon]. Nhng mt ci g dn
dn le ln trong tm tr ti ti vn rt yu nhng g ti lm. Nhng bin c Apple
chng h lm thay i tnh yu d ch mt cht no. Ti b t chi, nhng ti vn
cn tnh yu. V v vy ti quyt nh bt u li.

Lc ti khng nhn thy, nhng ha ra vic b ui khi Apple l iu tt nht tng

xy n vi ti. Gnh nng ca vic phi thnh cng c thay th bi s nh nhng khi
tr thnh mt ngi mi bt u li, v t chc chn hn v mi th. N gii thot cho
ti ti bc vo mt trong nhng thi k sng to nht ca cuc i mnh.

Trong nhng nm sau , ti thnh lp mt cng ty tn l NeXT, mt cng ty khc tn

Pixar, v em lng yu mt ngi ph n tuyt vi sau ny tr thnh v ti. Pixar
to ra b phim hot hnh vi tnh u tin trn th gii, Toy Story, v by gi l hng phim
 74

hot hnh thnh cng nht trn th gii. Trong mt lot din bin ng ch , Apple
mua NeXT, ti tr li Apple, v nhng cng ngh chng ti pht trin NeXT l trung
tm cho nhng i mi hin ti ca Apple. Cn Laurence v ti th c mt gia nh tuyt
vi vi nhau.

Ti kh chc chn rng tt c nhng iu ny khng th xy ra nu ti khng b ui khi

Apple. Thuc lun rt ng, nhng ti chc l bnh nhn cn dng thuc. V i khi
cuc i c qung gch vo u bn.

Cu chuyn ny vn c k i k li. V bn cht, hu ht con ng ca mi chng ta

u c y ry nhng tht bi ln nh. Cha kha y l kh nng phc hi t nhng
tht bi. i vi a s nhng ngi thnh cng, pha di y th ca h c lt
bng cao su ch khng phi b tng. Khi h chm y, h chm xung trong giy lt v
sau bt ln tr li, li dng ngun nng lng ca cc tc ng y h vo c
hi khc. Mt v d tuyt vi l David Neeleman, ngi sng lp JetBlue.[29] Ban u
David m mt hng hng khng tn l Morris Air, sau n pht trin thnh vng v
ng bn n cho Southwest Airline vi gi 130 triu la. Sau ng tr thnh mt
nhn vin ca Southwest. Ch nm thng sau David b sa thi. Theo ng k, ng lm
vic cho h rt cc nhc m h cn ni in ln vi ng. Theo hp ng th David c
mt tha thun khng cnh tranh ko di nm nm ngn ng khng c thnh lp mt
hng hng khng khc. dng nh l mt thi gian di c i ngi. Nhng sau khi
dnh thi gian phc hi t c nh ny, David quyt nh s dng nm nm lp
k hoch cho mt thng v kinh doanh hng khng mi. ng lp k hoch cho tt c
cc chi tit ca cng ty, bao gm c cc gi tr ca cng ty, ton b nhng tri nghim
ca khch hng, loi ngi m h s thu, cng nh cc chi tit v cch thc h s o
to v bi thng nhn vin. David ni rng vic b sa thi v phi ch i bt u
mt hng hng khng mi l iu tt nht tng xy ra vi ng. Khi thi k khng cnh
tranh qua, ng sn sng vn ti thnh cng nhanh chng. Ging Steven Jobs,
ng chuyn nhng g c v nh l mt tnh hung khng khip thnh mt giai on c
nng sut v sng to rt cao.
 75

Tht bi tt nhin khng h vui cht no. Chng ta vui hn nhiu khi ni vi th gii v
nhng thnh cng ca mnh. Nhng tht bi c th l nhng c hi tuyt vi ang b che
y. Chng buc ta phi nh gi li nhng mc tiu v u tin ca mnh, v thng y
chng ta v pha trc nhanh hn nhiu so vi khi thnh cng lin tc.

Tuy nhin, vic qu thoi mi vi tht bi li c v ri ro. Phi chng nhng ngi cao
vai tr ca tht bi cam chu b tht bi? Hy tng tng nhng hnh nh v Nhn vin
ca Thng li trng by nhng vic ti t nht ca cng ty. Tuy nhin, nh Bob Sutton
ch ra trong cun Weird Ideas That Work (Tm dch: Nhng tng k quc nhng hiu
qu), vic ch khen thng thnh cng c th kim ch s i mi v n khng khuyn
khch chp nhn ri ro. Bob gi rng cc t chc nn xem xt vic khen thng c
nhng thnh cng ln tht bi, v pht nhng trng hp khng lm g c. Nh vy s
khuyn khch mi ngi th nghim, v nhiu kh nng dn n cc kt qu th v v bt
ng.

Ti khng ni rng cng ty ca bn nn khen thng nhng ngi ngu ngc, li bing,
hay khng c nng lc. Ti mun ni rng bn nn thng cho nhng tht bi thng
minh, khng phi nhng tht bi ng ngn. Nu bn mun c mt t chc sng to, vic
khng hnh ng l loi tht bi ti t nht... Hn bt c iu g khc, s sng to c kt
qu t hnh ng, ch khng phi l vic khng hnh ng.

Bob cho bit thm v mt bng chng mnh m rng t l gia nhng thnh cng v tht
bi ca c nhn chng ta l bng nhau. V th, nu bn mun thnh cng nhiu hn, bn
s phi sn sng sng vi tht bi nhiu hn. Tht bi l mt bn kia ca thnh cng, v
bn khng th c mt th m khng c th kia.

Ti d.school chng ti nhn mnh rt nhiu vo vic chp nhn nhng ri ro ln ginh
c phn thng ln. Sinh vin c khuyn khch suy ngh thc s ln, ngay c khi
mt d n rt c kh nng tht bi. khuyn khch iu ny, chng ti khen thng
nhng thm ha ngon mc. Chng ti bo sinh vin rng th c mt tht bi sng chi
cn tt hn l mt thnh cng tm tm. Jim Plummer, hiu trng ca trng K thut
 76

Stanford, lun mang theo trit l ny. ng ni vi cc nghin cu sinh rng h nn chn
mt ti lun n c 20 phn trm c hi thnh cng. Vi nghin cu sinh thy nn, bi
h ngh rng iu ny c ngha l h s phi lm nm d n khc nhau trc khi hon tt.
Tri ngc hon ton. Cc th nghim cn c thit lp sao cho mt tht bi th cung
cp c thng tin, cn mt thnh cng th c th dn n bc ngot ln. Lm nhng
th nghim nh v tng dn vi cc kt qu d on c gi tr t hn hn so vi lm
mt th nghim vi ri ro cao nhng c tim nng dn n mt phn thng ln hn
nhiu.

Mt tri ca vic thoi mi vi tht bi v bc ra khi mt d n khng c hiu qu l

nguy c t b qu sm. Hy nghe cu chuyn kinh in ca cng ty 3M vi giy ghi ch
Post-it, khi h bt u vi mt cht keo m khng dnh v tr thnh mt doanh nghip tr
gi hng t la. Nm 1968, Spencer Silver pht minh ra cht kt dnh nh ny v qung
b n trong ni b 3M, nhng ban u khng ai quan tm n n. Mi cho n nm 1974
mt ng nghip ca ng, Art Fry, nhn ra rng ng c th s dng keo khng t chun
gi cho cc giy nh du nm yn ti ch trong sch thnh ca ca mnh, v dnh
thi gian rnh thit k sn phm m by gi chng ta bit n vi tn gi Post-it. Mi
n su nm sau 3M mi tung sn phm ny ra khp nc M. Hin nay h bn c
hn su trm loi sn phm Post-it ti hn mt trm quc gia. Hy tng tng v c hi
b nh mt nu cc k s ti 3M khng nhn ra tim nng trong sn phm b li ca
h. Cch suy ngh ny c th hin trong mt d n ti lp hc m ti cp phn
trc ca quyn sch, khi cc i bin nhng tng d thnh nhng tng tuyt vi.

Chng ta thng sng trn b vc ca s thnh cng v tht bi, v him khi ta bit r
rng mnh s p xung bn no. S bp bnh ny cng c khuch i trong cc
thng v c nguy c cao nh nh hng, cng ngh, v thm ch c th thao, ni m ranh
gii gia thnh cng v tht bi c th mng nh mt chic dao lam. Hy xem xt gii
ua Tour de France. D phi tri qua nhiu ngy ht p xe ln dc li xung dc, ri qua
nhng khc quanh trn ni, thi gian cch bit gia nhng ngi chin thng v nhng
 77

ngi thua cuc vn xung n tng giy ng h, thm ch n phn nghn giy. i
khi ch cn mt c y nh thm l bt ngc cng tc t tht bi sang thnh cng.

Mt s cng ty tinh thng kh nng kch thch gi tr t cc sn phm m ngi khc

vt b v xem chng l tht bi. Marissa Mayer, ngi lnh o b phn pht trin sn
phm ti Google, ni rng iu quan trng l khng nn t b cc d n qu sm, thay
vo nn phn tch chng theo hng khc.[30] C ngha l hy tm ra phn no hot
ng tt v nhng g cn c ci thin thay v vt b n. Marrisa tin rng thng s c
cch no rt ra mt vi gi tr t bt k d n no, ngay c mt d n dng nh
khng mang li kt qu g.

Google v nhng cng ty web khc da vo th nghim A-B. C ngha l h pht hnh
cng lc hai phin bn ca mt phn mm v nhn c cc phn hi nhanh chng rng
phng php tip cn no thnh cng hn. Cc cng ty ny nhn ra rng bng cch thm
vo cc sa i nh, chng hn nh thay i mu sc ca mt nt bm, thm mt t vo
mt tin nhn, hoc thm hnh nh chuyn ng quanh trang, h c th nhanh chng thay
i phn hi ca mt khch hng. Mt s doanh nghip hot ng trn web pht hnh
hng chc phin bn ca cng mt sn phm mi ngy. Mi phin bn to ra cc thay i
nh khc nhau vi tri nghim ca ngi s dng nn h c th nh gi phn ng ca
khch hng.

Mt cng ty c thnh lp bi hai cu sinh vin Stanford, Jeff Seibert v Kimber

Lockhart, lun lun s dng phng php ny. GetBackboard.com l mt trang web thu
thp phn hi v cc ti liu. H tip tc th nghim nhng cuc ku gi hnh ng
khc nhau trn trang web ca mnh v ghi nhn li phng php tip cn no hot ng
tt nht. Khi h t mt bong bng mu xanh l cy vi cu Hy ng k mt ti khon
ngay hm nay th h c mt t l ng k 8 phn trm. Khi thng ip c i
thnh ng k nhanh v d dng th t l phn hi tng ln n 11 phn trm. V khi
cu l c min ph 30 ngy dng th th phn hi tng ln 14 phn trm. Loi th
 78

nghim ny bin tht bi thnh thnh cng, v lm cho nhng thnh cng cng thnh
cng hn na.

Vic th lm nhng iu mi i hi s sn lng chp nhn ri ro. Tuy nhin, chp nhn
ri ro khng phi l h nh phn. Ti cc rng bn s cm thy thoi mi chp nhn mt
s loi ri ro, v cm thy kh chu vi nhng loi khc. C th bn thm ch chng h
nhn thy ri ro no trong nhng iu d chu vi bn, xem thng tnh nguy him ca
chng, nhng li c khuynh hng khuch i nguy c ca nhng iu khin bn lo lng
nhiu hn. V d, bn c th thch vic bay xung mt dc trt tuyt vi tc tia chp
hoc nhy ra khi my bay, v chng h xem cc hot ng ny l ri ro. Nu vy bn
ang nhm mt trc thc t l mnh phi i mt vi nhng ri ro ln n thn th.
Nhng ngi khc, ging nh ti, khng phi l nhng ngi chp nhn ri ro v thn
th, th ung chocolate nng trong nh v ngm tuyt, hoc t kha cht vo gh my
bay ca h hn l mang mt i giy trt tuyt hoc mt ci d. Ngc li, h c th
cm thy hon ton thoi mi vi cc ri ro x hi, chng hn nh trnh by mt bi pht
biu trc mt m ng ln. iu ny khng nguy him cht no i vi ti. Nhng
nhng ngi khc, nhng ngi c th hon ton hnh phc khi nhy ra khi my bay,
li chng bao gi chu d ti mt ba tic.

Theo nhn xt ca ti, c khong nm loi ri ro chnh: th cht, x hi, tnh cm, ti
chnh, v tr tu. Chng hn ti bit rng mnh thoi mi vi cc ri ro x hi ch khng
phi nhng ri ro v thn th. Ni tm li l ti sn sng bt u mt cuc tr chuyn vi
mt ngi l, nhng xin ng yu cu ti ri t do khi mt chic cu. Ti cng s vui
v nhn nhng ri ro tr tu m rng cc kh nng phn tch ca mnh, nhng ti
khng phi l mt ngi chp nhn nhng nguy c ln v ti chnh. Trn mt chuyn i
n Las Vegas ti s ch mang mt lng nh tin mt, chc chn rng ti s khng
mt qu nhiu.

Ti thng yu cu ngi ta lm mt bn l lch v ri ro ca ring mnh. Vi ch mt

cht suy ngh, mi ngi u bit c cc loi ri ro no mnh sn sng chp nhn. H
 79

nhn ra kh nhanh chng rng vic chp nhn ri ro s khng ng nht gia mi ngi.
Tht th v khi nhn ra rng hu ht cc doanh nhn khng xem mnh l nhng ngi
chp nhn ri ro ln. Sau khi phn tch bi cnh, xy dng mt i ng tuyt vi,v cng
t ra mt k hoch chi tit, h cm thy nh th h tng kh c cng nhiu ri ro
cng tt ra khi thng v ca mnh. Trong thc t, h dnh phn ln cc n lc ca
mnh lm vic gim thiu ri ro cho doanh nghip.

Elisabeth Pate Cornell,ch nhim Khoa hc Qun tr Khoa hc v K thut ti i hc

Stanford, l mt chuyn gia trong lnh vc qun tr ri ro. C gii thch rng khi phn tch
mt tnh hung c nhiu nguy c, iu quan trng l cn phi xc nh nhng kt qu c
th v c gng nhn ra c hi ca mi kt qu. Mt khi iu ny c thc hin,
ngi ta cn phi pht trin mt k hoch y cho mi tnh hung c th xy ra.
Elisabeth ni ng nu bn sn sng sng vi tt c cc h qu c th xy ra th vic chp
nhn nhng ri ro cao i km phn thng ln l iu hp l. Bn nn chun b y
cho cc tnh hung bt li v c mt k hoch h tr ngay khi cn. Ti khuyn khch bn
c i c li mt vi cu cui ca on ny. Nhng chuyn gia qun tr ri ro tin rng
bn nn a ra quyt nh da trn xc sut ca tt c cc kt qu, gm c cc trng hp
kch bn tt nht v xu nht, v sn sng chp nhn ri ro ln khi bn chun b y
cho tt c nhng tnh hung c th xy ra.

iu quan trng cn nh l nhng quyt nh tt, da trn mt phn tch chnh xc v

nhng ri ro lin quan, vn c th dn n cc kt qu xu. L do l vn cn cc nguy c
khc. Mt v d n gin: ngay sau khi ra trng ti c trao cho mt cng vic m
ti khng bit liu c ph hp vi mnh. Sau vi ngy xem xt k lng c hi ny, ti
quyt nh khng nhn n v cho rng ngay sau ti s c th tm thy mt cng vic
khc ph hp hn. Tht khng may, nn kinh t suy thoi kh nhanh chng v ti phi
dnh nhiu thng tm kim mt cng vic khc. Ti t trch bn thn khng nhn ly
v tr , v n bt u tr nn hp dn hn vi ti. Ti thc hin mt quyt nh tt,
da trn tt c nhng thng tin ti c vo thi im , nhng trong ngn hn th n
khng phi l mt kt qu tuyt vi.
 80

Trong tnh hung ny, cng nh trong hu ht cc trng hp bn u phi a ra quyt

nh vi thng tin khng y . iu c ngha l bn thc hin la chn v hnh
ng vi tnh trng khng chc chn xung quanh mi la chn nh th. Vy lm th no
lp y cc khong trng v kin thc ca bn? Ti gi l hy nhn vo Stanley
ly cm hng. Cc hot ng bn trong Stanley (chic xe t hnh c Phng th nghim
Tr tu nhn to Stanford v Phng th nghim nghin cu in t Volkswagen thit k
v to ra cho cuc thi DARPA Grand Challenge) cung cp manh mi ra quyt nh vi
thng tin khng y . DARPA (Defense Advanced Research Projects Agency C
quan D n Nguyn cu cp cao ca B Quc phng) l c quan ca chnh ph c nhim
v pht trin cc cng ngh tin tin nht phc v cho qun i. Trong cuc thi DARPA,
cc xe t khng ngi li phi bng qua ba ng hm hp, hn mt trm khc quanh
kh, v t tm ra hng i qua ni vi nhng vch dc ng mi bn. Mc d c rt
t li th, xe ca Stanford thng cuc ua, phn ln l do kh nng a ra quyt nh
nhanh chng ca n vi cc thng tin khng y .

Chic Stanley c tch hp rt nhiu cng ngh tin tin, trong c cc bn a

hnh ba chiu, thit b nh v ton cu GPS, con quay hi chuyn, gia tc k, my quay
phim, v b cm bin trn bnh xe. Nhng phn mm tch hp ny phn tch v gii thch
tt c cc d liu thu thp c, ng thi kim sot tc v hng i ca chic xe.
Nhng cha kha dn n thng li cu Stanley l k nng cao cp ca n trong vic a
ra quyt nh vi cc thng tin khng y . Cc nh thit k thc hin c iu ny
bng cch xy dng cho n kh nng hc hi ging cch ca con ngi. H to ra mt c
s d liu v cc quyt nh ca con ngi m chic xe s da theo khi nh gi v
nhng g cn lm. D liu ny c tch hp vo mt chng trnh hc tp gn vi h
thng kim sot ca chic xe, v gim i rt nhiu sai st trong vic nh gi.

Cu chuyn ny lm ni bt thc t rng vic hc hi t nhng ngi khc c th gim

ng k t l tht bi ca bn. Bn khng cn phi t mnh tm ra mi th. Ging nh
Stanley, bn nn thu thp tt c cc d liu cn thit t mi trng ca bn, v sau vn
dng s khn ngoan ca nhng ngi i trc c c la chn tt nht. Tt c nhng
 81

g bn cn lm l nhn xung quanh thy hng trm, nu khng ni l hng ngn, nhng
tm gng i trc cho mi th bn d nh la chn.

Nu bn thc s gp mt ri ro v tht bi, hy nh rng nu bn thn bn khng phi l

mt tht bi. Tht bi l th bn ngoi. Cch nhn ny s cho php bn ng dy v th
li ln na, v ln na. Tht bi c th l do tng ca bn cn ngho nn, bn khng
thi gian thc hin, hoc bn khng th c cc ngun lc cn thit thnh
cng. Theo Jeff Hawkins: Bn khng phi l cng ty ca mnh. Bn cng khng phi l
sn phm ca mnh. Rt d ngh theo hng v cng rt d b mc kt vi n... Nhng
nu bn tht bi, hoc ngay c khi bn thnh cng, khng phi l bn. Cng ty ca bn
c th tht bi, sn phm ca bn c th tht bi, nhng bn thn bn khng phi l tht
bi. Hy ghi nh rng tht bi l mt phn t nhin ca qu trnh hc hi. Nu bn
khng tht bi mt lc no , th c l bn cha gp ri ro i mt.
 82

CHNG 6 - Khng i no... Ngh k s l dnh cho con gi m

C bao nhiu ngi ni vi bn rng cha kha thnh cng l theo ui nim am
m ca mnh? Ti tin rng rt nhiu. Tht d trao li khuyn cho ai ang phi vt ln
tm ra con i cho cuc sng ca mnh. Tuy nhin, li khuyn thc s qu n gin
v c khi gy ng nhn. ng hiu sai ti, v ti cng rt xem trng nim am m v
tin rng vic bit c nhng g thc y bn trong cuc sng l v cng quan trng.
Nhng iu chc chn vn cha .

Nim am m ch l im khi u. Bn cng cn bit ti nng ca mnh l g v th gii

nh gi v chng nh th no. Nu bn am m mt lnh vc nhng khng thc s gii
v n, th bn s rt tht vng khi c gng to dng s nghip ca mnh lnh vc . V
d nh bn yu bng r nhng khng cao thi u, hoc bn b nhc jazz lm m
hoc nhng li khng th ht theo mt giai iu no. Trong c hai trng hp bn vn c
th l mt fan hm m tuyt vi, i chi bng r v tham d cc bui ha nhc, m
khng cn phi l mt chuyn gia trong lnh vc .

Tin thm mt bc xa hn, gi s bn ang am m v cng kh ti nng trong mt lnh

vc, nhng khng c th trng bn pht trin nhng k nng . V d, bn c th l
mt ngh s kho tay v yu thch v tranh, hoc am m lt sng v c th lt trn bt
k ngn sng no. Nhng chng ta u bit rng th trng cho nhng k nng ny l
nh. Vic c gng xy dng mt s nghip quanh nhng nim am m nh vy thng
gy ra s tht vng. Thay vo bn hy ngh v chng nh nhng s thch tuyt
vi.[31]

Ngc li, nu bn c ti nng trong mt lnh vc v c mt th trng ln cho cc k

nng ca bn, th l mt lnh vc tuyt vi tm vic lm. V d bn l mt k ton
thnh t, vy s lun c mt v tr cho ngi c th lm mt bng cn i thu chi. i
 83

vi hu ht mi ngi trn th gii, y l cch h sinh sng. H s c mt cng vic s

dng nhng k nng ca h, nhng h cng rt thch v nh tp trung vo cc s thch
khc. H trng i tng ngy cho n cui tun, n k ngh php, hoc cho n khi ngh
hu.

Trng hp kch bn xu nht l nhn thy chnh mnh ang trong mt v tr m bn

khng c nim am m, khng c k nng no cho lnh vc ny, v cng chng c th
trng cho nhng g bn ang lm. Hy ly cu chuyn vui v vic c gng bn tuyt cho
ngi Eskimo lm v d. By gi hy tng tng bn phi lm iu trong khi bn
ght tuyt khng khip, ng thi bn cn l mt ngi bn hng ti. y ng l tnh
hung xu nht trn tt c mi phng din.

Giao im tuyt vi nht l khi m nim am m v cc k nng ca bn trng nhau v

trng vi nhu cu th trng. Nu bn c th tm thy giao im th bn ang lm
phong ph thm cuc sng ca bn thay v ch cung cp cc ngun lc ti chnh cho php
bn tn hng cuc sng sau nhng ngy lm vic. Bn nn to dng mt s nghip m
bn thm ch c th ngc nhin v sao ngi ta li phi tr lng cho mnh khi lm cng
vic . Mt trch dn trong trit l ca Lo T, nh trit hc Lo gio Trung Quc,
tm li im ny:

Mt bc thy ca ngh thut sng th dng nh chng bao gi phi phn bit gia cng
vic v th vui, gia lao ng v gii tr, gia tm hn v c th, gia hc hnh v vui
chi, gia tnh yu v tn gio. Anh ta ch vic c gng t ti s xut sc trong bt c
iu g mnh lm, mc k nhng ngi khc cho rng anh ta ang lm vic hay ang
chi. Nhng bn thn anh ta th lun bit rng mnh c c c hai th.

Li uyn thm ny c rt ra t nhng quan st ca con ngi rng lm vic chm ch

ng mt vai tr rt ln gip bn thnh cng. V s tht l vi nhng iu chng ta am
m, chng ta s lm vic chm ch hn. iu ny rt d nhn thy t nhng a tr b ra
hng gi ng h bt tn lm nhng iu chng yu thch. Mt a tr am m xy
dng s b ra hng gi thit k nhng thnh ph tuyt vi vi b chi lp rp Legos.
 84

Mt a tr yu ngh thut s ngi v hng gi m khng cn ngh ngi. V vi mt a

tr yu th thao, nm r hoc nh bng chy c bui chiu l mt qung thi gian hng
th, ch khng phi l mt bui luyn tp. Nim am m c kh nng thi thc rt ln.
N lm cho mi ngi chng ta mun lm vic chm ch hon thin cc k nng ca
mnh v tr nn xut sc.

C th phi mt mt thi gian cho qu trnh tm kim cc m vng, ni cc k nng ln

s thch ca bn v nhu cu th trng ph hp vi nhau. Hy nghe chuyn ca Nathan
Furr, ngi bt u s nghip hc tp ca mnh vi chuyn ngnh ting Anh. Nathan am
m c v vit, v ng dnh nhng ngy ca mnh i hc nghin cu nhng kit
tc vn hc ca th k, vit cc bi lun phn tch tc phm. Tuy nhin, ng nhanh chng
nhn ra rng th trng cho cc gio s ting Anh rt hn ch. V ngay c khi ng c
c mt cng vic trong lnh vc ny, tin lng cng kh thp. iu ny s gy kh
kahwn cho ng v ng lp k hoch xy dng v nui dng mt gia nh ln. Nathan
dnh thi gian suy ngh v nhng cch khc ng c th s dng k nng sn c v hng
vo nhng am m ca mnh. Sau khi tm hiu nhng chn tri mi l khc, ng thy kh
r rng mnh s thch nghi tt trong th gii t vn qun l, lnh vc cho php ng s
dng cc k nng nghin cu v vit lch cng nh nim vui hc hi ca mnh. Vn
duy nht y l Nathan cha hiu bit v lnh vc ny c th tm mt vic lm
u tin trong ngnh ngay lc . V vy, ng cho mt nm chun b. ng gia nhp
nhiu t chc ti trng i hc ca mnh tm hiu thm v t vn, v thc hnh vi
cc trng hp n gin c th, v d nhng ngi hin din trong mt bui phng vn
xin vic in hnh. Trc khi ht thi hn mt nm, Nathan sn sng v nhn c
cng vic t vn qun l cho mt cng ty hng u. Cng vic rt ph hp vi ng trn
nhiu phng din; Nathan c th khai thc cc k nng ca mnh v lm vic vi nim
am m, ng thi cng vic cng cung cp cho ng ngun ti chnh bo m m ng
cn.

Nathan chn c mt con ng s nghip sau khi ng tm hiu v tip cn vi

nhiu kh nng khc nhau. Nhng hu ht chng ta u c khuyn khch ln k hoch
 85

t rt rt sm cho tng lai ca mnh. Ngi ta thch hi tr em rng: Con mun lm g

khi con ln ln? iu ny buc cc em phi t ra cc mc tiu cho mnh, t nht l
trong suy ngh, rt lu trc khi cc em thc s c tip xc vi v s cc c hi trong
cuc sng. Chng ta cng thng hnh dung mnh ang lm nhng iu chng ta thy
ngi khc lm nhng mi trng trc mt mnh. N thc ra l mt tm nhn cc k
hn ch trong vic xem xt th gii ca nhng c hi. Ti on l bn cng nh ti, u
b nh hng nng n bi nhng ngi xung quanh, nhng ngi thch ni vi bn
nhng g h ngh rng bn cn phi lm. Ti nh r mt trong nhng gio vin ca ti
ni rng Em rt gii v khoa hc. Em nn ngh n vic tr thnh mt y t. l mt
gi tt, nhng n ch l mt trong s gn nh v hn nhng iu m mt ngi c th
lm khi h gii v khoa hc.

Trong kha hc sng to ca ti, mi nhm sinh vin chn mt t chc m h ngh l
sng to. Mi nhm c nhim v i n mt cng ty, phng vn cc nhn vin, quan st
h lm vic thc s, v rt ra kt lun ring ca mnh v nhng g lm cho t chc
sng to. Sau h s trnh by thng tin ny trong lp mt cch sng to. Mt nhm
chn Vin bo tng Khm ph ca cc tr em San Jose (San Jose Childrens Discovery
Museum). H i theo cc nhn vin v khch tham quan trong nhiu ngy tm hiu
nhng g thc s lm cho n c nh vy. Ti mt khu vc, cc tr em ang xy dng
mt chic tu ln siu tc thu nh, thay i cc bin s khc nhau xem xt kt qu,
v mt b gi tm tui ang th nghim vi thit b. Em thay i chiu di, chiu cao v
cc gc ca nhng b phn cc nhau v th cc m phng khc nhau xem kt qu.
Mt nhn vin bo tng theo di th nghim ca em b trong mt thi gian v n gin
nhn xt vi c b: Em ang lm nhng iu m cc k s thng lm. Cui ngy hm
cc sinh vin ca ti hi c b v nhng g em hc c vin bo tng. Em ngh
trong vi pht ri ni rt t tin: Em hc c rng em c th tr thnh mt k s.

Cng ging nh c b trong bo tng, tt c chng ta u nhn c nhng thng ip

ngm hiu hay r rng v nhng vai tr ngi ta mong i chng ta lm. Mt vi nm
trc y, ng nghip ca ti l mt gio s c kh k cho ti nghe mt cu chuyn
 86

ng lu tm. C c mt s bn b n i hc. H l k s trong cc lnh vc khc

nhau, thng n chi nh c, n ti v tr chuyn. Con trai nh ca c thng quanh
, quan st v lng nghe cc cuc ni chuyn ca h. Khi n ln ln v bc l ti nng
v ton v khoa hc, c ngi ni vi n; Ch, chu nn hc lm k s i. N nhn
mt v n: Khng i no, ngh k s l dnh cho con gi m. Cn nhng bc s n
bn ca ti cng k vi ti nhng cu chuyn tng t. Cc cu con trai nh ca h
thng gi cc cuc tho lun v y hc l chuyn con gi.

Hy xem xt cu sau y: Mt cu b v cha ca em gp tai nn v c a vo bnh

vin. Bc s phu thut ni: Ti khng th phu thut cho cu b ny c, v n l con
trai ca ti. C chuyn g xy ra y vy? Khi ti k cho cc bc s n bn ti cu
ny, ngay c h cng khng th on ra c rng bc s phu thut trong cu chnh l
m ca cu b. H c gng tm nhng cu tr li phc tp cho cu ny, tt c u
lin quan n mt bc s nam. Sau khi nghe c li gii th h cm thy rt ngng
ngng v chnh h cng ri vo ci by c rch ny.

Khi suy ngh li v cc thng ip ti nhn c, ti thy r rng c nhiu c nhn c

th c nh hng ln n cuc sng ca mnh mt s th ng vin cn s khc th
khng. Khi ti khong mi bn tui, gia nh ti c mt ngi bn l mt nh gii phu
thn kinh ngi. Ti rt thch b no v cui cng tp trung mi can m hi ng
v cng vic ca mnh. ng ngh rng cu hi ca ti tht con nt v a vi ti. Ti
tht vng v khng hi ng ln no na.

Mi n khi hc i hc ti mi tm thy mt ngi chuyn nghip trong lnh vc ny

khuyn khch ti theo ui nim am m v nghin cu no b. Ti c vo hc lp
khoa hc thn kinh u tin trong nm th hai ca ti i hc v v gio s cho
chng ti mt bi tp khc thng. ng yu cu chng ti thit k mt lot cc th
nghim tm ra nhim v ca mt phn c th ca b no. ng ni vi chng ti rng
khng ai bit v vai tr ca n v cng vic ca chng ti l tho ra mt chin lc
tm hiu n. Khi nhn li bi lm ca mnh sau mt tun th ti thy mt ghi ch trn
 87

cng mt trang giy: Tina, em suy ngh nh mt nh khoa hc. Ti thi im ti

tr thnh mt nh khoa hc. Ti ch ch i mt ai xc nhn s nhit tnh ca
ti, v cho ti c php theo ui nhng mi quan tm ca mnh. Chng ta u b
nh hng rt mnh m bi cc thng ip xung quanh mnh. Mt trong s chng l trc
tip, nh khi mt gio vin ni rng: Em nn l y t, hoc Em c suy ngh nh mt
nh khoa hc. Cn nhng thng ip khc th n bn trong mi trng ca chng ta,
nh l nhng nm thng ch nhn thy cc n k s hay cc bc s phu thut nam.

Khi bc vo nhng nm u ca tui hai mi, ti nhn thy mun tch ri nhng g
mnh mun cho bn thn v nhng g ngi khc mun cho mnh ha ra li kh hn ti
tng nhiu. Ti cng bit iu ny l ng i vi nhiu sinh vin ca ti. H cho ti
bit h ang nhn c rt nhiu hng dn t ngi khc n ni h phi tri qua mt
thi gian rt kh khn tm ra nhng g h mun lm. Ti nh r rng rng i khi ti
cm thy mt s thi thc phi t b hoc trnh nhng iu m ngi khc nhit thnh
khuyn khch ti lm; ch nh th ti mi c khng gian tm ra nhng g mnh mun,
khng ph thuc vo kin bn ngoi. V d, ti bt u i hc cao hc ti i hc
Virginia ngay sau khi tt nghip i hc Rochester. Cha m ti cm thy rt sung sng.
H rt t ho v ti v cm thy an tm rng con ng ca ti trong vi nm ti c
thit lp n tha. Nhng ch sau mt hc k ca trng i hc, ti quyt nh ngh ngi
v i n California. Phn kh nht ca ton b qu trnh l ni cho cha m bit ti
chun b ngh hc mt thi gian. Quyt nh ca ti l cc k kh chp nhn vi cha m.
Ti rt trn trng s h tr v khuyn khch ca h, nhng iu l ti thc s kh
khn khi mun bit liu vic li trng c phi l quyt nh ng cho ti hay khng.
Ti li xe dc t nc n Santa Cruz m khng c tng g v nhng g mnh s
lm tip theo.

Khi nhn li, ti thy rng vic ngh hc mt thi gian ha ra l mt s la chn tuyt
vi. Thi gian ti Santa Cruz hon ton khng c k hoch g ht. Ti cm thy ging
nh mt chic l trong gi, sn sng cho bt k iu g c th xy ra. N tht th v v
cng ng s na. y l ln u tin ti khng c mt bi tp c th, mt mc tiu
 88

tp trung, hay mt k hoch r rng no. Mc d n vn thng gy cng thng cho ti,
nhng l cch hon ho tm ra nhng g ti thc s mun. Ti lm nhng cng vic
lt vt nui mnh v dnh rt nhiu thi gian suy ngh ti bi bin. Sau mt thi
gian ti bt u n th vin sinh hc ca trng i hc California ti Santa Cruz
cp nht nhng tc phm v khoa hc thn kinh. Lc u, ti n hng thng, sau
l hng tun, v sau na l hng ngy.

Sau khong chn thng Santa Cruz, ti sn sng quay li vi phng th nghim,
nhng cha sn sng i hc cao hc tr li. Vi mc tiu , ti theo di mt danh
sch cc ging vin khoa hc thn kinh ti trng i hc Stanford, cch khng xa, v
ti vit cho mi ngi mt l th. Ti cho h bit v lai lch ca mnh v hi liu h
c mt cng vic nghin cu no cho ti khng. Sau vi tun, ti nhn hi m t tt c
nhng ngi ti gi,nhng khng ai c mt v tr trng cho ti. Tuy nhin, mt trong
nhng ging vin chuyn l th ca ti cho mt ngi khc, v ti nhn c mt
cuc gi t mt gio s thuc khoa gy m. ng hi ti c mun lm vic trong phng
iu hnh th nghim thit b y t mi trn nhng bnh nhn c nguy c cao hay khng.
Cng vic ny c v th v, v vy ti chp ly c hi.

Trong nhng ngy trng Stanford, ti thc dy vo lc bnh minh, mc v

trng, v theo di bnh nhn phu thut. Tri nghim ny tht hp dn n khng ng.
Khi d n kt thc, ti thng lng c mt cng vic l tr l nghin cu ti mt
phng th nghim khoa hc thn kinh, v cui cng np n vo hc cao hc ti Stanford.
Ti i mt con ng vng m c th i vi nhng ngi khc n dng nh l s
lng ph thi gian. Nhng iu ny chng h quan trng. Nhng khc quanh trn con
ng ca ti khng ch cho ti mt cch nhn mi v cc mc tiu ca mnh, m cn
cho ti thi gian th nghim cc la chn gip ti xc nh c nhng g mnh mun
lm. Ngoi ra, ln ny ti i hc cao hc cho bn thn ti, ch khng phi cho ai khc.
 89

Nhng ngi thn vi bn thng mong i bn c nhng quyt nh v con ng ngh

nghip ca mnh v gn b vi chng. H mun bn phi nh mt chic tn la chin
u qun mnh, tp trung hon ton vo mt mc tiu v khng ngng theo ui n.
Nhng thc s khng phi l cch mi vic din ra. Hu ht mi ngi u thay i
con ng ca mnh nhiu ln trc khi tm ra cng vic ph hp nht vi cc k nng
v lng am m ca h. iu ny cng tng t nh qu trnh pht trin mt sn phm
hay thit k mt phn mm mi vic lin tc th nghim nhiu th cho n khi bn tm
ra ci g c hiu qu l rt quan trng. Nu bn c nh vi con ng ca mnh qu sm
th rt c th n s dn bn i sai hng.

Ti gp nhiu sinh vin a ti xem bn chi tit v nhng g h t k hoch

lm trong nm mi nm tip theo. iu ny khng ch phi thc t m cn th hin s
hn ch mt cch ng bun. C rt nhiu tri nghim bt ng pha trc cho bn, nn
cch tt nht l lun m to mt tm kim cc c hi khc nhau thay v c m qung gn
mnh vo nhng la chn t hin ra cho bn mt cch may mn. Lp k hoch mt ngh
nghip nn c xem nh l i du lch nc ngoi. Ngay c khi bn chun b cn thn,
c mt hnh trnh c th v mt ni li vo ban m, nhng nhng tri nghim th
v nht li thng khng nm trong k hoch. Bit u bn c th gp mt ngi th v
no ch cho bn thy nhng ni khng c trong sch hng dn, hoc bn c th l
chuyn xe la v cui cng tri qua nhng ngy khm ph mt th trn nh bn khng c
k hoch n thm. Ti m bo rng nhng iu bn nh sau chuyn du lch s khng
phi l nhng iu trong lch trnh ban u ca bn. Chng s l nhng iu bt ng xut
hin trong chuyn i, v lm bn ngc nhin trn sut chng ng.

iu ny ng vi tt c cc dng hot ng. V d nh hu ht nhng khm ph ln

trong khoa hc u xut pht t vic lu n nhng kt qu khc thng v vic gii
thch nhng iu bt ng tm thy. Cc nh khoa hc thnh cng nhanh chng hc
c rng h khng nn e ngi nhng d liu a h vo nhng ni cha tng bit n.
Thay v vt di liu khng ph hp vi cc kt qu mong i hay ghi chp chng li
nh nhng kt qu sai lc, cc nh khoaa hc gii nht bm theo nhng iu l thng v
 90

bit rng y l ni m nhng t ph c thc hin. Trong thc t, bng cch lun thc
tnh trc cc mu thun, cc nh khoa hc thng m ra nhng lnh vc nghin cu
hon ton mi v thc hin nhng khm ph ng ghi nhn. Chng hn, t nhng ngy
u ca knh hin vi, vo gia nhng nm 1800, cc nh khoa hc thy rng c hai lp t
bo ln trong no, m h gi l mt t bo thn kinh v t bo thn kinh m. H gi
nh rng tt c cc hnh ng thc t u xy ra trong cc t bo thn kinh v rng t
bo thn kinh m, theo ngha en trong ting Hy Lp l keo, ch ng vai tr nh mt
loi gin gio, h tr cu trc cho t bo thn kinh. tng ny c gi trong sut
hn 150 nm, v cc nh khoa hc dnh hu ht n lc ca h nghin cu t bo
thn kinh.

Tuy nhin, trong hai mi nm va qua, t bo thn kinh m, vi s lng nhiu hn

n gp mi ln so vi t bo thn kinh trong no, c pht hin ng gp rt nhiu
vai tr quan trng trong h thng thn kinh. Bruce Ransom, bin tp vin sng lp tp san
khoa hc Glia, l ngi tin phong trong lnh vc ny. ng v cc nh khoa hc khc
trn th gii chng minh rng cc t bo thn kinh m ang tham gia tch cc vo cc
hot ng trong hu nh tt c chc nng ca no b. Thm ch s chuyn tip t bo
s tng tc c nghin cu nhiu nht gia cc t bo thn kinh cng lin quan n
cc t bo thn kinh m. Bruce, cng l mt nh thn kinh hc, tin rng cc t bo thn
kinh m cha cho chng ta thy tt c cc b mt ca chng, v cc t bo ny lin quan
mt cch mt thit n nhiu bnh thn kinh.

y l mt trng hp nhc nh quan trng rng cc tng c th hp dn n ni

chng thc s cn tr tin b. Con ngi bm vo chng v khng thy c cc la
chn thay th hu hiu khc. Trong v thc, h iu chnh cc kt qu gy mu thun
khin chng ph hp vi cc l thuyt hin hnh. Khi nhn li, c v r rng rng t
bo thn kinh m ng mt vai tr quan trng trong no. Mc d vy nhng ngi bt
u lm nghin cu trong lnh vc ny hai thp k trc xem nh phi chp nhn mt
ri ro, bng cch bc ra khi mt con ng c nh sn khm ph vng t
mi trong khoa hc.
 91

Hu ht cc s kin v nhng pht hin u rt ng ch khi nhn li. Randy Komisar

tuyn b rng s nghip ca mnh c ngha nhiu hn khi nhn qua tm gng chiu
hu so vi nhn qua knh chn gi. Tuyn b ny ng i vi hu ht chng ta. Khi bn
nhn li con ng s nghip ca mnh th cu chuyn ny hon ton c l. Tuy nhin,
con ng pha trc li lun m nht v c hng lot nhng iu bp bnh chng bit
ko di n tn u, v vy chng ta tht d nn lng do thiu tm nhn v tng lai.
Nhng bn vn c th lm nhng vic khin c hi ln n vi bn nhiu hn.

Randy dnh nhiu thi gian suy ngh lm th no hnh thnh mt s nghip, v
nhng hiu bit ca ng rt su sc. ng cho rng nn xy dng mt s nghip m trong
bn ti u ha cht lng ca nhng ngi lm vic cng bn, iu cui cng s
gip gia tng cht lng ca nhng c hi trn con ng ca bn. Nhng ngi tuyt
vi h tr ln nhau, xy dng nhng mng li c gi tr, v to ra mt dng chy n
nh ca cc c hi mi. V c bn, h sinh thi m trong bn sng v lm vic l mt
yu t rt ln trong vic d on cc loi c hi s xut hin.

Nhiu chuyn gia dy dn cng lp li tng ny. H tin rng s l mt sai lm nu bn

c gng qun l s nghip qu kht khao; thay vo bn nn lm vic trong cc t chc
to iu kin cho bn tip cn vi mt dng chy nhng c hi th v. Teresa Briggs,
ng qun l ca Vn phng Silicon Valley Deloitte, mt cng ty dch v chuyn
nghip quc t ln, t b quan im cho rng c c th lp k hoch cho tt c mi th
nhm to ra nhiu c hi hn na. Teresa bt u s nghip ca mnh bng ngh kim
ton Deloitte, v sau mi tm nm c hon ton c c s d tnh rng c s lm
mi mi. Tuy nhin, mt ngy n c nhn thy mnh lm vo mt tnh cnh hon ton
bt ng. Lut mi yu cu kim ton vin lun phin hon chuyn thc hin cc nhim
v vi tng c nhn khch hng, mc ch l mt b phn kim ton vin mi c th
m bo cng vic c tin hnh hp php. Teresa vn ang lm vic vi mt khch
hng rt ln, v khi c chuyn khi i th lc chng cn c hi no khc c th so
snh c. Nhng c bit rng mt nhm Deloitte mi ang c hnh thnh, tp trung
vo mng sp nhp v mua li. Mc d sp nhp v mua li khng thuc chuyn mn ca
 92

c, nhng c c trao mt c hi c mt v tr quan trng. C nhn ra rng k nng

ca mnh bin chuyn mt cch tri chy. D Teresa khng h lp k hoch v con
ng ny, c nhn ra rng kh nng xut hin cc mi quan h vi khch hng v
nhng nhm lnh o to iu kin cho c hon thnh xut sc vai tr mi.

Sau mt thi gian ngn, Teresa c chuyn ti vn phng quc gia Deloitte ti New
York, ni k nng lnh o v qun l ca c mt ln na cho php c ta sng. Sau d
Teresa c yu cu n Thung lng Silicon lm vic cho cng ty. Ti y c phi
hc cc chin lc mi v vn t vng hon ton mi, ln ny l v cng ngh cao.
Khng c bc i no ca Teresa c d on trc, nhng nh th hin xut sc trong
mt t chc bit trao mt dng chy lin tc cc c hi mi, nhiu vai tr v thch thc
th v tr thnh hin thc vi c.

**

iu quan trng l nn nh gi li cuc i v s nghip ca bn tng i thng

xuyn. Qu trnh t nh gi ny buc bn chp nhn thc t l i khi phi n lc bn
chuyn sang mt mi trng mi tr nn xut sc hn. Hu ht mi ngi khng nh
gi vai tr ca h thng xuyn v v vy h li cc cng vic ca mnh lu hn
mc cn thit. Khng c mt con s k diu no cho bn bit bn nn li bao lu ti
mt v tr trc khi nh gi n l ng hay khng. Nhng vic thng xuyn lm iu
li hp l. Mt s ngi iu chnh cuc sng ca h hng ngy hoc hng tun v
lin tc ti u ha n. Nhng ngi khc ch i nhiu nm mi nhn thy rng h i
chch hng rt xa ni h tng hy vng ti. Bn cng thng xuyn nh gi tnh hnh
ca mnh v tm cch sa cha vn , th bn cng c nhiu c hi nhn thy chnh mnh
mt v tr m mi th ang tin trin tt. Hy nn gii quyt cc vn nh ang nh
ln trong cuc sng ca bn cng sm v cng thng xuyn cng tt, thay v ch i
cho cc vn tr nn qu ln n mc kh lng sa cha c. iu ch c th xy
ra khi bn ch v nhn ra c nhng g thc s cn phi thay i.
 93

Mt s tnh hung buc bn phi nh gi li cuc sng ca mnh. V d, mt khi bn

quyt nh lp gia nh, tr chi thay i hon ton. Bng nhin bn s i mt vi s
cn thit phi tm ra cch cn bng s nghip v vic nui dy con ci. Nh mi ngi
u bit, chm sc cho tr nh cn mt lng ln thi gian v nng lng tp trung. N
yu cu rt cao c v th cht ln tinh thn, v cc k tn thi gian. Nhu cu ca mt a
tr thay i cc k nhanh chng khi chng ln dn. Mi nm mang li cho bn mt m
trch nhim v v nhng th thch hon ton mi. V th, vic lm cha m cung cp cho
chng ta mt c hi lun thay i tr nn sng to v gip xy dng cc k nng c
gi tr rt cao trong bt c bi cnh no. N tp cho bn kh nng lm nhiu vic cng
mt lc v ra quyt nh di p lc, v chc chn n s gip bn nm vng ngh thut
m phn.

Ph n c bit phi i mt vi cu thc s kh khn v vic tm ra cch ph hp

cn bng gia s nghip v cc ngha v gia nh. Theo kinh nghim ca ti, thch thc
ny tht ra l mt c hi ln. Thay v ngh rng nhng ngha v truyn thng ny rt km
linh hot,ti li cho rng lm b m buc bn phi sng to. Ngoi ra, khi nhu cu ca
con bn thay i, bn c th th nghim vi cng vic v cc trch nhim khc nhau.
Mc d rt kh chng ta nhn ra mt cch su sc, nhng thc t l s nghip th di,
cn con bn ch nh trong mt vi nm; iu cho php bn y mnh s nghip khi
con ci ln ln. Trch on sau y c rt ra t mt n bn nm 1997 ca Tp ch
Stanford gii thiu mt ci nhn sc bn v quan im ny:

Mt sinh vin [Stanford] tt nghip ngnh lut vo nm 1952, v mt nm nm khng i

lm kim tin sau khi sinh con trai th hai. C vn lun bn rn v lun xut hin trong
cc hot ng tnh nguyn ca Phoenix Junior League v Salvation Army. Sau ny, khi
a con t i hc, c mi tr li lm vic bn thi gian ti vn phng lut s ca tiu
bang.

Vic nh vi con trong nhng nm khng cn tr s nghip ca c... C cho bit

thm l ngy nay nhng sinh vin tt nghip tr tui thm ch cn lm c tt hn c
 94

na. Mt iu ng mng l ngy nay ph n sng lu hn, c ni. Chng ti c

nhiu nm hn lm vic v thc s c thi gian cho mt vi cng vic khc nhau. V
vy, nu ly i mt vi nm th khng phi l mt tt c.

Ngi ph n ny hin nay l Thm phn Ta n ti cao Sandra Day OConnor.

Theo kinh nghim ca ti, iu ny hon ton ng. Gi duy nht ca ti l nu bn c

nh ngng lm vic khi con bn cn nh, hy tm cch vn dng chuyn mn ca bn
d mc thp. Nu bn cha tch khi cng vic qu lu th s d dng hn nhiu
quay tr li. Bn c th thc hin c iu ny theo v s cch, t lm vic bn thi
gian vi cc cng vic truyn thng n hot ng tnh nguyn. N khng ch gi cho k
nng ca bn sc bn, m cn cho bn s t tin rng bn c th tip tc lm vic tr li
khi sn sng.

Hy xem trng hp ca Karen Matthys, ngi c bn con nh v tham gia vo mt

nhm t vn tip th bn thi gian. Khi no sp xp c th Karen u tham gia lm cc
d n, v bn giao chng cho cc ng s khi c qu bn rn. Hoc nh Lisa Benatar,
ngi c ba con gi nh, chuyn s quan tm ca c vo trng hc ca con. Lisa l
mt chuyn gia v nng lng thay th, nn c tin hnh mt chng trnh gio dc ti
trng hc tp trung vo vic dy tr em v bo tn ti nguyn thin nhin.

Gii quyt cu cn bng gia cng vic v nui dy con ci cui cng mang n
cho ti mt quyt nh v s nghip tt nht m ti tng c. Ti mun kch thch c tr
tu ca mnh m khng nh hng n thi gian ti dnh cho con trai. Th nn mi nm
ti u nh gi mnh cn dnh ra bao nhiu thi gian cho mi bn tm cch lm
nhng d n cho php ti c linh hot nht. Ti bt tay vo lm nhng cng vic ti
c l s khng quan tm nu ti khng c con. Ti bt u vit sch cho tr em, m
mt trang web cho gio vin dy khoa hc, v thm ch dy khoa hc mt trng tiu
hc t nhn. V lu di, nhng kinh nghim ny chng t s hu ch mt cch ng
ngc nhin khi ti tr li lm vic ton thi gian. Ti c tn nhim nh mt nh vn,
 95

hc c cch thit k trang web, v c nhng kinh nghim ging dy rt c gi tr. V

tt c cc k nng ti u s dng hng ngy trong vai tr hin ti ca mnh.

Khi nhn li, ti c g mnh bit nhiu th hn v vic xy dng mt ngh nghip
khc vi nhng li khuyn truyn thng mi ngi trao cho ti. V quan trng nht l
g? l s cn thit phi tm ra mt vai tr trn th gii m bn khng cm thy nh
ang lm vic. iu ny ch xy ra khi bn xc nh c giao im gia cc k nng,
nim am m, v th trng. y khng ch l mt v tr p ng lng mong mun ca
bn, m bng vic khai thc nim am m ca mnh theo mt cch mang tnh xy dng,
cng vic s lm phong ph thm ch khng phi ly i thi gian v cuc sng. Vic tm
kim vai tr ng vi bn yu cu th nghim rt nhiu trn con ng bn i, kim tra
nhiu la chn thay th khc nhau, nh gi cc thng ip (c th l thng ip ngm
hoc r rng) bn nhn c t th gii, v b qua nhng thng ip bn thy khng ph
hp.

Trn nhng bc ng ngh nghip ca mnh, bn s c tng thng xng ngb

khi thng xuyn nh gi li v tr bn ang ng v ni bn i. Lm nh vy cho php
bn iu chnh trn tng chng ng mt theo k hoch hay nhng c hi tuyt vi mi
m pht sinh. ng lo lng v con ng pha trc vt ra khi tm nhn ca bn nheo
mt nhn s khng lm cho n r hn ln cht no u. iu ny ng vi tt c mi
ngi. ng t mnh vo tnh th vi vng phi tin n ch cui cng nhng chuyn
hnh trnh bn l v nhng con ng vng bt ng s thng xuyn dn bn n nhng
con ngi, a im, v c hi th v nht. Cui cng, hy thn trng vi tt c cc t vn
ngh nghip, bao gm ca ti na, khi bn ang tm hiu xem nhng g s ph hp vi
bn.
 96

CHNG 7 - Bin nc chanh thnh trc thng

Ti gi in cho Josh chc con may mn trong t thi hc k u tin ti i hc. N
tr li: Khng c g may mn c m , tt c u l s chm ch hc hnh. N l mt
cu b c ch, thng say m lao vo nhng iu m n hng th, c bit l cc cuc
thi u th thao i hi s luyn tp v chun b rt nhiu. Lc u, ti ngh rng phn
ng ca n l cc oan. Tuy nhin, sau khi suy ngh xa hn, ti tin rng Josh ng.
Ngay c khi chng ta ngh rng mnh may mn, chng ta vn thng phi lm vic chm
ch a mnh vo v tr .

Ti khm phc Josh khi quan st n n lc t c nhng mc tiu m ngi

khc ngh rng khng th lm c. Khi mi chn tui, n quyt nh th sc mnh ti
mt cuc tranh ti c t. iu ny hin nhin khng phi l mt s la chn cho mt tay
ua xe p v vn ng vin chy nc rt trc y, nhng n quyt nh ph k lc
quc gia v c t. Josh tm cc hun luyn vin tt nht ti min Bc California v c vi
ln mt tun n li xe hai gi e n hc hi t h. N c mi th c th tm c v
th thao, cn thn xy dng mt ch n ung to c bp tt hn, v dnh hng gi
ng h luyn tp ti phng tp th dc. Sau nhiu nm luyn tp th hnh v sau l
hng thng n lc tp trung, n bc vo mt cuc thi xem mnh thng c nhng
ngi khc nh th no. Chng ti thc dy t 5 gi v li xe ba ting n Fresno cho
cuc thi u chnh thc. Phng tp gm ton nhng vn ng vin c ti thi u nhiu
nm. Ti cm thy lo lng rng Josh s phi tht vng v phn trnh din ca mnh. Tuy
nhin, Josh vi cn nng 190 pound chin thng c lin bang v ph k lc quc gia
khi nng c 589,7 pound (khong 268kg ND) nhiu hn 50 pound so vi ngi gi
k lc trc . C phi do n may mn khng? Tt nhin l n may mn. Ngy hm
tt c u sun s vi Josh. Nhng n s khng th thnh cng nu khng n lc ht
mnh vi cc mc tiu ra.

kin ca Josh v s may mn lp li nhng thng ip m ti thng nghe t cha khi

ti cn l mt a tr: cng lm vic chm ch th bn s c c cng nhiu may mn.
 97

Cu thn ch ca ng l mt li nhc nh rng bn cn phi t mnh trong v tr c

c may mn. Ngay c khi xc sut thnh cng thp v s cnh tranh cao, bn vn c
th ti a ha c hi ca mnh bng cch chun b tt c v th cht, tr tu, v tnh cm.

Chng ta thng nghe nhng cu chuyn truyn cm v nhng ngi bt u t hai bn

tay trng, v nh lm vic ct lc h c th mang may mn n vi mnh. Di y l
hai cu chuyn ngn nghe c l rt quen thuc vi chng ta v nhng ngi lm vic cc
k chm ch vt qua nhng kh khn cc k ln.

Vng Quyn l mt c gi gc Vit, sng cng gia nh gm cha, m v ba anh ch em

ti Texas, M. C khng bit ni ting Anh nn phi li lp n vi nm. Gia nh
c rt ngho n ni c v anh ch em u phi lm vic t nht ba mi gi mt tun sau
gi hc. Quyn thm ch vn thng ngh v vic b hc h tr gia nh tt hn. Thi
im gia nh c qu kh khn, ch mong sng qua ngy v thng phi vay mn
ngi khc.

Mc d gian kh, nhng Quyn vn lm vic v hc tp kin tr ht mc c th. C gi

chng c g ngoi ng lc ko mnh thot ra khi i ngho. Kt qu c tt nghip
trung hc gn tp u lp v nhn c hc bng ton phn vo i hc Yale. Sau khi
hc kinh t v c c bng MBA, Quyn by gi ang iu hnh ICAN, mt cng ty
phi li nhun phc v cng ng Vit Nam bng cch gip ngi nhp c vt qua c
nhng cch bit vn ha c th ha nhp tt t nc mi.

Khi cn l mt thiu n, Quyn khng bit nhng g c mun t c khi ln ln,

nhng c bit ko mnh ra khi i ngho. C tin vic by bin bn n bng thi gian
v cng sc s m bo c rng mt mn rt ngon s p xung trn chic a c hi
ca mnh. Theo li Quyn, nhng tri nghim dy c rng: Ta c th to ra vn mnh
ca mnh bng cch tp trung vo cc mc tiu ra v lm vic thc s chm ch.

Ti cng nghe c mt cu chuyn tng t t Quincy Delight Fones III, aka QD3, mt
nh sn xut phim nh v m nhc rt thnh cng, ngi lm vic vi cc ngh s ni
ting nh Tupac Shakur, LL Cool J, v Ice Cube.[32] L con trai ca huyn thoi m
 98

nhc Quincy Fones, bn c th ngh rng QD3 c mt cuc sng d dng. Nhng tht ra
th khng. Cha m ly d khi anh cn nh v m ca anh a anh n Thy in, qu
hng ca b, ni h sng gn nh trong cnh i ngho. M anh c mt li sng lp d
v phi vt ln vi chng nghin thuc phin. B khng quan tm n vic QD3 c n
trng hay khng, v b thng v nh sau khi tic tng n 4 gi sng mi ngy.

T khi QD3 c tip xc vi break-dance la tui thiu nin, anh tr nn gn b

vi n. Anh bt u biu din trn ng ph Stockholm, a m ra nhn cc khon
quyn gp t ngi qua li. Anh thc hnh cc bc nhy ca mnh sut ngy m v
hon thin tng bc. Nh may mn QD3 c mt ngi chiu m ti nng ca
Levis pht hin. V khi ngi ny hi anh c thch lm mt tour biu din hay khng,
QD3 ngay lp tc chp ly c hi.

Khi bc c mt chn vo con ng ngh thut ny, QD3 tip tc lm vic ht sc

mnh. Ngoi vic tp nhy, anh bt u pht trin cc iu nhc cho cc ngh s rap. Mt
bc ngot ln n khi anh c mi ghi m nhc nn cho mt b phim v nhc rap
Stockholm. Mt trong nhng bi ht ca QD3, Next Time, c vit khi anh mi su
tui, tr thnh a vng u tin ca anh v bn c hn 50.000 bn. Tip theo QD3
sn xut mt b ba phim ti liu bch kim v Tupac Shakur v bn c hn 300.000
bn.

Cng ging nh Quyn, QD3 bit to ng lc ko mnh ra khi i ngho, t

nui sng mnh v cui cng l tr nn ni ting trn th gii. ng vn dng ngn
la trong tri tim ng vin mnh, v mt khi ngn la lan rng, ng tin ln pha
trc vi lng can m v n lc ht mnh thnh cng. C Quyn ln QD3 u dn tt
c nhng th h c th cht, tr tu, v tnh cm vo cc vn h phi i mt,
chng minh rng lm vic chm ch v n lc ht mnh l cha kha li cun may mn
i theo bn. Tuy nhin, chm ch lm vic mi ch l mt trong nhng n by c sn
bn s dng khi ni n vic to ra may mn cho ring mnh. Vn cn nhiu cng c
 99

khc trong hp cng c ca bn c th ng vai tr l nhng nam chm may mn. V ti

tin chc rng c Quyn ln QD3 cng s dng nhng th ny.

Richard Wiseman, i hc Hertfordshire Anh, nghin cu s may mn v thy

rng nhng ngi may mn cng s hu nhng c im c xu hng lm cho h may
mn hn nhng ngi khc. Trc tin, nhng ngi may mn tn dng trit nhng
c hi n vi mnh. Thay v bc trn ng i vi mt hnh trnh cng nhc, h
khng ngng lu tm n nhng g ang xy ra xung quanh mnh, v do c th nhn
ra cc gi tr ln hn trong tng tnh hung. H thng ch nhiu hn nhng ngi
khc khi c mt thng bo v mt s kin c bit trong cng ng, khi c mt ngi
mi chuyn n khu vc h sng, hoc ngay c vic nhn ra rng mt ng nghip ca
h ang cn c gip . Ngi may mn cng ci m vi cc c hi mi v sn sng
lm th nhng g nm ngoi phm vi kinh nghim thng thng ca h. H d c khuynh
hng chn mt cun sch v mt ch khng quen thuc, i du lch ti cc im t
quen thuc, v giao tip vi nhng ngi c nhng c im khc bn thn h.

Khng c g ng ngc nhin l ngi may mn thng hng ngoi. H giao tip bng
mt nhiu hn v ci thng xuyn hn, to ra nhng cuc gp g tnh cc v phng
khong hn. Nhng hnh ng m ca cho h tip xc vi nhiu c hi hn. Nhng
ngi may mn cng c xu hng lc quan m mong i nhng iu tt p xy ra vi
h. iu ny tr thnh mt li tin tri t hon thnh, v ngay c khi mi th khng din
ra nh mong i, nhng ngi may mn c th tm cch ly ra kt qu tch cc t cc
tnh hung xu nht. Thi ca h nh hng ti nhng ngi xung quanh h, v gip
bin nhng tnh hung tiu cc thnh nhng tri nghim tch cc.

Tm li, may mn s n vi bn khi bn lun quan st xung quanh, ci m, thn

thin v lc quan. Hy suy ngh v cu chuyn n gin sau. Vi nm trc ti n mt
ca hng tp ha nh a phng, ch yu phc v nhng ngi sng gn . Mt
ngi n ng v c con gi ca ng tin n ti ngay li i hng thc phm ng lnh,
v lch s hi ti lm th no lm nc chanh ng hp ng lnh. Ngi n ng c
 100

ging ni ti khng th xc nh c v ti kh chc rng ng l ngi mi n khu vc

ny. Ti ch ng ta cch lm nc chanh v hi ng t u n. ng ni ng n t
Santiago Chil. Ti hi tn ng v iu g mang ng n thnh ph ca chng ti.
Lc ti khng c ng c no khc ngoi tnh hiu k. ng gii thiu tn mnh l
Ecudador v ang cng gia nh d nh n khu vc ny mt nm ng c th tm
hiu v vic kinh doanh ti Thung lng Silicon. Ecuador iu hnh hot ng kinh doanh
ca gia nh v ang mun tm kim nhng cch thc lm cho n sng to hn. Ti k
vi ng v chng trnh khi nghip ti trng K thut ca i hc Stanford v ni rng
ti rt vui lng lm nhng g trong kh nng gip ng. Vi thng sau, ti gii thiu
Ecuador vi mt s ngi trong cng ng doanh nhn, v ng by t lng cm n
vi s tr gip ca ti.

Hai nm tri qua. Mt ln trn ng i n mt hi ngh Santiago, ti nhn tin cho

Ecuador hi ng c thi gian gp ti i ung c ph khng. Cui cng ng khng th i
c, nhng ng mi ti n mt a im thnh ph Santiago vi mt vi ng nghip
ca ti. Chng ti n ta vn phng v c dn ln tng thng, t chng ti c
trc thng ring ca gia nh Ecuador ch mt vng tham quan ngon mc bn trn thnh
ph, ln n cc ngn ni xung quanh v qua khu ngh mt trt tuyt ca gia nh ng.
Khng th tin ni! c bit khi iu ny c c l nh vic ti gip ng tm ra cch
lm nc chanh. Tt nhin, ti gip Ecuador khng phi v ti mun c mt chuyn bay
trn trc thng. Nhng bng cch xng pha vo cuc sng, ci m gip ngi khc, nn
nhng nm sau ny ti tr nn kh may mn. Trc ti tho lun v ngh thut
bin chanh (cc vn ) thnh nc chanh (nhng c hi). Nhng may mn cn vt xa
hn na, l vic bin nc chanh (nhng iu tt p) thnh my bay trc thng
(nhng iu tuyt vi!).

Trn th gii c rt nhiu cnh ca m qua chng ta c th tm thy nhiu c hi n

mc ng kinh ngc chng ta ch cn sn sng m chng. Carlos Vignolo, t i
hc Chile, thch ni rng nu bn i u v khng gp mt ngi mi no, bn chc
chn b l c hi lm bn cng nh kh nng c th lm ra c triu la. ng ni vi
 101

sinh vin ca mnh rng mi khi h bc ln mt xe but thnh ph, 1 triu la ang
ch h h ch vic tm ra n m thi. Trong trng hp ny 1 triu la l mt
php n d cho vic hc ci g mi, c mt ngi bn mi, hoc thc s lm ra 1 triu
la. Trn thc t, cun sch ny l kt qu ca cuc ni chuyn gia ti vi mt ngi
ngi cnh ti trn my bay. Nu chng ti khng bt u mt cuc tr chuyn th chc
hn ti s khng vit ra cun sch ny. Nhng thi, l mt cu chuyn khc.

Cng nhn mnh lun im trn, Tom Kelley, tc gi ca The Art of Innovation, ni rng
mi ngy bn nn hnh ng nh mt du khch nc ngoi bng cch nhn thc su sc
v mi trng ca bn. Trong cuc sng hng ngy chng ta c xu hng t nhng tm
mn che trc mt v i theo nhng con ng c mn, him khi dng li nhn quanh.
Tuy nhin, nh mt khch du lch nc ngoi, bn nhn th gii vi i mt mi m v
gia tng ng k mt tri nghim ca bn. Bng cch nhiu hn, bn tm thy
nhng iu th v khp ni quanh mnh.

James Barlow, ngi ng u Vin Kinh doanh Scotland, ra mt bi tp cho cc sinh

vin ca mnh chng minh im ny. ng giao tr chi ghp hnh cho mt s ng
i v ng h tnh thi gian xem i no hon thnh u tin. Cc mnh ghp
c nh s sau lng, t 1 n 500, v th rt d dng ghp chng li vi nhau nu bn
ch cn ch n cc con s. Nhng ngay c khi cc con s trc mt h, hu ht cc
i phi mt mt thi gian di nhn thy chng, v mt s i th thm ch khng h
nhn thy. V c bn, h c th d dng gia tng may mn ca mnh ch bng cch
k hn.

Vic k n mi trng ca bn thc s mt mt rt nhiu cng sc. Bn phi t hc

lm c iu . V thm ch ngay c khi bn ang ch , bn vn c th b l nhng
thng tin cc k quan trng v l th ngay trc mt mnh. C mt on phim c ph
bin rng ri th hin tt c nhng iu ny rt r rng. Cc khn gi xem mt nhm
n ng v ph n chi bng r, km theo yu cu m s ln i mc o s mi trng
chuyn bng. cui on phim, nhng ngi xem u c th d dng tr li cu hi,
 102

nhng khng ai bit g v mt ngi trong trang phc con gu lc l bc qua trong
thi gian din ra cuc chi.[33] Ngay c khi chng ta ngh rng mnh ang hon ton tp
trung ch th thng vn c rt nhiu th hn na xem.

Ti lm bi tp n gin trong lp minh ha r iu ny. Ti a cc sinh vin n

mt a im quen thuc, chng hn nh trung tm mua sm a phng, v yu cu h
hon thnh mt th nghim trong h phi i n mt s ca hng v ch n tt c
nhng th thng c xem l v hnh. Th l h dnh thi gian tm n cc m
thanh, mi v, kt cu, v mu sc, cng nh cch t chc hng ha v cch cc nhn
vin tng tc vi khch hng. H quan st v s nhng iu h chng bao gi nhn thy
trc y khi h ra vo cc mi trng nh vy. H tr v vi i mt rng m hn, v
nhn ra rng tt c chng ta c xu hng i qua cuc sng vi nhng tm mn che ngang
mt.

Nhng ngi may mn khng ch ch n th gii xung quanh v gp g nhng ngi

th v, m h cng tm ra nhng cch khc thng s dng v ti t hp cc kin thc
v kinh nghim ca h. Hu ht mi ngi u c nhng nng lc c bit trong tm tay
mnh, nhng khng bao gi tm ra cch tn dng chng. Tuy nhin, nhng ngi may
mn nh gi rt cao gi tr ca kin thc v mng li cc mi quan h ca mnh, v
lun tn dng cc m vng ny khi cn thit. Mt trng hp cng kh l th t bi pht
biu trong l tt nghip ca Steve Jobs ti Stanford. ng b hc sau su thng v ng
khng hiu ti sao mnh li , cn tin hc ph th t hn rt nhiu so vi kh nng
chi tr ca cha m ng. Steve k li nh th ny:

Sau su thng, ti khng th nhn thy gi tr [ trng i hc]. Ti khng bit nhng g
ti mun lm vi cuc sng ca mnh v khng hiu c lm th no trng i hc s
gip ti nhn ra c iu . V y ti hoang ph nhng ng tin m cha m ti
tit kim c trong c cuc i ca h. V vy, ti quyt nh b hc v tin rng mi
vic s tr nn n tha. Ti cm thy kh s hi vo thi im , nhng khi nhn li
l mt trong nhng quyt nh tt nht m ti tng thc hin. Giy pht ri trng ti
 103

c th bc ra khi cc lp hc mang tnh p buc khng gy hng th cho ti, v bt

u bc vo nhng lp hc c v th v hn.

Tht ra mi th chng phi mu hng. Ti khng c phng k tc x, v vy ti ng sn

nh trong phng bn b; ti em tr nhng v chai Coca ly 5 cent tin t cc mua
thc n, v i b by dm xuyn qua thnh ph mi m Ch nht c c mt ba
n ngon mi tun n Hare Krishna. Ti thch nhng iu ny. V v sau, ha ra phn
ln nhng g ti b trt ng vo bi dm lm theo s t m v trc gic li tr thnh ti
sn v gi. ti k bn nghe mt v d:

Trng i hc Reed ti thi im c l l ni dy th php tt nht trong nc.

Trong ton b khun vin trng, mi tm p phch hay mi nhn ghi trn ngn ko u
c vit tay bng ch th php rt p. Ti b hc v u cn phi hc nhng lp
bnh thng, do ti quyt nh chn lp hc v th php tm hiu cch lm nhng
iu ny. Ti hc v chn ch v kiu ch serif, v s thay i khong cch gia cc
mu ch khc nhau, v v nhng g lm cho hnh thc ca bn in tr nn tuyt vi. y
l mn hc va p, va mang tnh lch s, v tinh t mt cch y ngh thut n ni
khoa hc cng khng th nm bt c, v ti thy n tht s hp dn.

Tuy nhin chng th no trong s cho thy d ch mt nim hy vng mng manh c
th ng dng vo thc t cuc sng ca ti. Nhng mi nm sau, khi chng ti ang
thit k chic my tnh Macintosh u tin, tt c tr li vi ti. Chng ti thit k
a tt c chng vo chic Mac. N l chic my tnh u tin c kiu ch rt p.
Nu ti khng hc lp th Mac s khng bao gi c nhiu kiu ch hay phng ch cn
xng nhau n vy. V v Windows ch sao chp t Mac, cho nn cng chng my tnh
c nhn no c c chng. Nu ti khng b hc, ti s khng bao gi bc vo lp th
php ny, v my tnh c nhn c th s khng s hu c nhng mu ch tuyt vi m
chng ta ang c. Tt c khi cn i hc, ti khng th kt ni vi nhng im thuc v
tng lai pha trc. Nhng nu nhn li sau mi nm th n thc s tr nn rt r rng.
 104

Cu chuyn ny nhn mnh rng bn khng bao gi bit c khi no tri nghim ca
bn s chng minh c gi tr. Steve Jobs nng ng v hiu k v th gii xung
quanh, thu thp nhng kinh nghim a dng bt k nhng li ch ngn hn ca chng, v
c th vn dng kin thc ca mnh trong cc trng hp kh on trc c. y l
mt li nhc nh su sc rng bn cng c nhiu kinh nghim v nn tng kin thc ca
bn cng rng th bn cng c nhiu ngun lc vn dng trong cuc sng.

Trong kha hc v s sng to, ti tp trung rt nhiu vo gi tr ca vic kt hp cc

tng theo nhng cch khc thng. Bn thc hnh k nng ny cng nhiu th n cng
tr nn t nhin hn. V d vic s dng php so snh hoc n d m t nhng khi
nim m nhn bn ngoi c v hon ton khng lin quan g ht, nhm cung cp nhng
cng c a ra cc gii php cho nhng vn quen thuc. Chng ti lm mt bi tp
n gin minh ha im ny. Cc i c yu cu tm ra cng nhiu cu tr li cng
tt cho cu sau y:

tng ging nh ____________________

Bi v ___________________

Do ____________________

Di y l danh sch mt s trong hng trm cu tr li sng to ti xem c.

Trong mi trng hp php so snh m ra mt cch nhn mi v tng:

tng ging nh tr s sinh v tt c mi ngi u ngh rng con ca mnh tht d

thng, do cn khch quan khi nh gi cc tng ca ring bn.

tng ging nh i giy v bn cn phi thch nghi vi chng, do hy dnh thi

gian nh gi cc tng mi.

tng ging nh nhng chic gng v chng phn nh mi trng cc b, do hy

xem xt vic thay i bi cnh thu thp c nhiu tng a dng hn.
 105

tng ging nh s nc cc bi v mt khi bt u th chng s khng dng li, do

hy tn dng li th ca lung tng.

tng ging nh cc bong bng bi v chng rt d v, do hy du dng vi

chng.

tng ging nh xe hi v chng a bn n nhiu ni, do hy c i theo chuyn

xe.

tng ging nh socola bi v tt c mi ngi u thch chng, do hy phc v

mi ngi mn socola thng xuyn.

tng ging nh bnh si v chng truyn nhim, do hy i chi vi nhng ngi

c nhiu tng nu bn cng mun c c tng ca mnh.

tng ging nh bnh qu v chng ngon nht khi cn mi, do hy khin cho
nhng tng mi lin tc n vi bn.

tng ging nh mng nhn v chng mnh m hn so vi b ngoi, do ng nh

gi thp chng.

Bi tp ny khuyn khch bn m rng tr tng tng ca mnh bng cch khai thc
ngun cm hng t th gii xung quanh bn. Mt s ngi to c cc kt ni ny mt
cch t nhin v tm nhng cch khc thng cht ra cc gi tr t chng. Nhng
ngi nh Steve Jobs lun tm kim nhng cch l th kt ni cc tng vi nhau v
sau thc hin cc n lc mang nhng tng ca mnh vo cuc sng.

Mt v d tuyt vi l Perry Klebahn. Anh b v mt c chn vo nm 1991. Chn thng

ny khin Perry c bit tht vng v anh yu thch trt tuyt n mc khng bao gi
mun b l mt ma trt tuyt no. Tuy nhin, anh tm ra mt cch bin s xui
xo ca mnh thnh iu may mn. Trong khi ang phc hi thng tch, anh pht hin ra
mt i giy i tuyt c bng g v th ly chng ra i do chi, vi hy vng s l
mt s thay th cho trt tuyt. C iu chng chng tin li cht no v tip tc khin
 106

anh tht vng. Nhng thay v nm chng tr li vo t qun o v ch i cho mt c

chn ca mnh lnh li, Perry quyt nh thit k mt loi giy i tuyt mi. Lc ,
anh ang l mt sinh vin thit k sn phm, v nhn ra rng mnh c th s dng cc
k nng mi ny gii quyt vn ca ring mnh. Trong sut mi tun, anh thit k
v lm ra tm phin bn giy i tuyt khc nhau. Vo cc ngy u tun anh to m hnh,
cn vo cc ngy cui tun anh leo ln cc ngn ni th chng. n cui tun th
mi th anh np n xin cp bng sng ch cho cc phin bn mi ca mnh.

Sau khi thit k c hon thin, Perry t tay lm mt s giy i tuyt v em ra bn cho
cc ca hng dng c th thao. Nhng ngi qua li nhn chng v hi: y l g vy?
Chng khng ging bt c th g h thy trc y v lc khng c th trng no
cho giy i tuyt. Nhng Perry rt kin tr, bi anh tin rng phi c rt nhiu ngi khng
th trt tuyt c v mt l do no nhng vn mun c mt cch tn hng thi
gian trn cc ngn ni vo ma ng. Cui cng, anh quyt nh t xy dng th trng.

Perry t mnh dn cc nhn vin bn th thao n cc ngn ni ph tuyt mi cui

tun cho h th nghim pht minh ca mnh. Anh ni vi h rng h khng cn phi
qung b giy i tuyt, anh ch mun h c c mt tri nghim v mn th thao mi
ny. Cc nhn vin bn hng sau khi th rt thch v truyn t thng tin ny cho
ngi mua ti cc ca hng ca h. Kt qu l cc ca hng dng c th thao bt u
mua rt nhiu sn phm mi ca Perry.

Tuy nhin thch thc khng dng li . Sau khi khch hng mua nhng i giy i
tuyt mi ca Perry, h khng bit s dng chng u. V vy, Perry phi thuyt
phc cc khu du lch trt tuyt trn ton nc M thc y mn th thao i tuyt
(snowshoeing). Anh khuyn khch h to ra cc ng i c bit cho mn ny, lm cc
bn cho khch hng, cung cp v u i, v gim st cc con ng chng lun an
ton. Mt khi nhng iu ny hon thnh th xem nh nhng mnh ghp c xp vo
ng ch cho th trng giy i tuyt bng pht, v n pht trin t con s 0 t
c 50 triu la. Cng ty ca Perry, Atlas Snowshoe, sau c bn cho K2, v
 107

giy i tuyt cng nhng con ng dnh ring cho mn th thao no hin nay ph
bin rng ri.

Perry bin mt lot nhng v - c v ngha en v ngha bng thnh mt tia chin
thng bng cch nhn thy cc c hi. Anh bit kt ni gia mt c chn b v ca mnh
vi mong mun c dnh nhiu thi gian ngoi tri tuyt, vi nhng k nng mi v
vic thit k sn phm, v vi s quan st sc so rng nhng ngi khc s hng li t
mt loi giy i tuyt tt hn. Cui cng anh lm c mi th rt tt, nhng l
iu ch xy ra sau khi anh u t ln v thi gian, nng lng, v s kin tr. Nhiu
ngi chc hn s b cuc trn ng i, chn bc hoc thm ch dng bc trc mi
tr ngi mi. Nhng Perry nhn thy c hi trong mi thch thc; v khi mi tr ngi
c khc phc, khi tt c cc mnh ghp c t vo ng ch, c hi anh nhn
thy mt kt qu tch cc cui cng tng ln. iu ny ch xy ra bi v Perry s
dng mi k nng m Richard Wiseman tng lit k. Anh l ngi quan st tt, i nhiu,
thch phiu lu, lc quan, v lm vic rt chm ch. Mi c im ny u rt quan trng
trong vic ng gp vo s thnh cng ca anh.

Nu trng hp ca Perry l lm vic cc k chm ch vt qua cc tr ngi nhm to

ra may mn ca ring mnh, cng c rt nhiu v d v nhng ngi khc to ra may mn
nh khng ngi ngn tm kim cc c hi th v. Mt v d hp dn l cu chuyn ca
Dana Calderwood. Dana yu nh ht v dnh nhiu gi tham gia vo cc v kch ca
trng t khi anh cn trng ph thng. Chng ti l bn hc Trng trung hc
Summit ti New Jersey, v c hai a u rt m kch. Din xut d sao cng ch l mt
s thch ca ti; nhng Dana thm ch cn m tr thnh mt o din, v t rt lu trc
khi ri trng trung hc anh y bt u t to ra may mn cho chnh mnh ti u
ha cc c hi.

Nh nu trn, Dana khng s hi g c. Anh c tinh thn dm ngh dm lm, v anh

xin ngi ng u b phn kch cho anh o din v kch lp sp din ra ti trng.
Trc y cha tng c hc sinh no xin vo v tr , v gio vin ng . Dana
 108

khng h ch inn ngi c quyn hn b nhim mnh; anh ch vic yu cu c lm

nhng g anh mong mun. Thi im khi u cho s nghip o din ca Dana.
Anh tin ti ch o cc v kch ti nh ht a phng. Metropolitan Musical Theatre.
Dana gp mt o din khch mi, mt ngi rt thnh cng Hollywood, v o
din ny cho Dana nhng li khuyn khn ngoan. ng ni vi Dana rng nhng k
nng anh ang s dng ti nh ht cng l cc k nng cn thit trong cc tp on ln.
Li khuyn ny cho Dana s t tin hng tm mt ca mnh ln cao hn na.

Dana vo hc ti trng in nh i hc New York, v trong thi gian anh tn

dng ti a mi c hi. Dana lun lun li sau khi cc lp hc kt thc gp nhng
din gi khch mi, hi h v cc cuc gp tip theo v tn ca nhng ngi khc anh
nn lin h. Anh cng lun tm hiu rt ta nhng iu tt nht t mi bi tp lm
phim. u tin, ging nh cc bn cng lp, Dana s dng bn b ca mnh lm cc
din vin trong nhng phim ca anh (y l l do ti ln u tin c lm din vin
trong phin bn ca Dana, din li cnh tm ni ting trong phim Psycho). Tuy nhin,
Dana sm nhn ra rng vn c c hi mi cc ngi sao ni ting lm din vin chnh
trong cc tc phm ca anh. Trong mt bi tp v sn xut chng trnh, anh phi to ra
mt chng trnh ngn cho truyn hnh. Hu ht cc bn cng lp ca Dana tin hnh cc
cuc phng vn n gin vi nhau p ng yu cu, nhng Dana mi n din vin
tng ot gii Oscar Estelle Parsons tham gia v c ng . Mt ln na, anh mang
n may mn cho mnh bng cch quan tm n nhng gii php thay th tuy khng hin
hu r rng nhng rt th v. Anh t mnh ra ngoi tm kim nhng g anh mun.

Thi gian tri i, Dana lm vic vi nhng thch thc ngy cng ln hn v ln hn na,
v cui cng anh c mi lm o din cho chng trnh Late Night with Conan
OBrien. Dana ph trch chng trnh ny trong nhiu nm, trc khi ch o cho nhiu
chng trnh ln hn, bao gm c Rachel Ray v The Iron Chef. Gi s tui hai mi
m Dana c c hi thy trc c cuc sng trng thnh ca mnh nh th no, chc
hn anh phi h hc mm kinh ngc trc nhng may mn ca mnh. C nghip ca
Dana n t vic a tt c mi th anh bit vo mi th anh lm. Anh khng s hi khi
 109

yu cu c giao cho nhng c hi lm nhng iu anh cha bao gi lm trc ,

v mi bc nhy thnh cng m rng tm nhn v kin thc gip anh tin ti thch
thc ln hn.

t lu Dana nm lng t tng rng cng vic ch o trn mt sn khu nh cng

tng t nh ch o trn mt sn khu ln, v iu ny cho anh s t tin nhy ln
nhng bc thang ngy cng to hn khi anh lm cho cc c hi t xut hin ra vi mnh.
Nhiu ngi khng cm thy thoi mi vi nhng bc nhy nh th, thay vo h
thch li nhng a im nh hn. Mt ngi c th tranh lun rng c rt nhiu li th
khi lm vic vi cc nhm thn quen trong cc d n nh. Nhng ngi khc th c m
c mt v th ln hn, nhng thy nn lng bi khong cch (trong nhn thc ca
h) gia ni h ang v ni h mun n. Cu chuyn ca Dana cho thy bng cch
chp ly tt c cc c hi quanh mnh, chng ta vn c th tin tng bc chm ri m
chc chn a mnh ln ht nc thang ny n nc thang khc, v c mi ln nh vy
li ko mnh ti gn hn vi mc tiu cui cng ca cuc i.

Nh thy, chng ta c th to ra may mn ca ring mnh bng cch lm vic cc k

chm ch v tp trung vo cc mc tiu ca bn thn. Nhng chng ta cng s hu nhiu
cng c sn c khc ca chnh mnh, bao gm vic ci m n nhn cc c hi n vi
chng ta, tn dng y nht cc c hi y, cn thn tm n th gii xung quanh
mnh, tng tc vi cng nhiu ngi cng tt, v khin nhng tng tc tr nn tch
cc nht c th. To ra may mn cho chnh mnh c ngha l xoay chuyn nhng tnh
hnh xu v lm cho tnh hnh tt tr nn tt hn na. Chng ta s tng ng k cc c
hi c c may mn nh vic m rng bn thn mnh c c cng nhiu kinh
nghim a dng cng tt, mnh dn kt hp nhng kinh nghim ny theo nhng cch
khc thng, v khng ngi phi phn u n c nhng vai tr m chng ta mong
mun trong cuc i mnh.
 110

CHNG 8 - Hy v lun hng tm quanh mi tn

C ai ng c rng gi qu gm nhng tm th ghi ch m ti tng vo ngy sinh nht

th mi ca ti s tr thnh mt trong nhng qu tng c gi tr nht m ti tng nhn
c. Chng c mu xanh nht v trn cng c ghi ch Tina bng nhng ch vit
ri nhau. Vo tui m dy ti cch vit li cm n v tm quan trng ca chng.
B dy ng lm. Thc s, khi ln ln v bc vo th gii cng vic, ti thng c gng
hc theo m ti, ngi dng nh lun bit phi lm g trong cc tnh hung x hi. Tuy
nhin, tm quan trng ca vic vit nhng li cm n vn l mt trong nhng bi hc c
gi tr nht m ti hc c t m.

Vic by t s qu trng nhng iu ngi khc lm cho bn c mt nh hng su sc

n cch ngi khc cm nhn v bn. Hy ghi nh rng tt c nhng g mt ai lm
cho bn u hm cha chi ph c hi, ngha l nu anh ta dnh thi gian trong ngy
ca mnh tip bn th phi c iu g anh ta khng lm cho chnh mnh hoc cho
ngi khc. Bn c th ngh n gin rng yu cu ca mnh l nh. Nhng khi ai
ang bn rn th khng c yu cu no l nh c. H phi dng nhng g h ang lm,
tp trung vo yu cu ca bn, v dnh thi gian p li. Vi suy ngh , bn ng
bao gi qun gi li cm n khi nh ai lm iu g. Tht ra, hy xem li cm n l mt
php tc v xem nhng tnh hung m bn khng gi li cm n nh ngoi l. Th th
chc chn bn s ni bt v tht khng may l c qu t ngi thc s ng x nh vy.

Mt s nhng iu nh nht c th to khc bit ln trong cuc sng ca bn th rt n

gin, trong khi cng c nhng iu rt phc tp. Mt s nhng iu ch dng trc gic
cng hiu c, nhng mt s khc th li kh l lm. Mt s c dy trong trng hc
nhng hu ht th khng. Trong nhng nm qua ti vp ng nhiu ln, i khi khng
th tr li c nh c, do khng hiu c v nhng iu nh nht .

Trc ht, hy nh rng quanh i qun li ch c nm mi ngi trn th gii. Tt

nhin, iu ny khng ng theo ngha en. Nhng cuc sng thng cho chng ta cm
 111

gic nh vy v trn th gii ny bn rt d gp nhng ngi bn bit, hoc nhng ngi

bit nhng ngi bn bit. Nhng ngi ngi bn cnh bn c th tr thnh sp ca bn,
nhn vin ca bn, khch hng ca bn, hoc em du ca bn. C mt s ngi bit u
s cng ng nhiu vai tr khc nhau trong sut cuc i bn. Ti gp rt nhiu tnh
hung m nhng ngi tng l cp trn ca ti sau n gp ti c gip , v
bn thn ti cng tng n gp nhng ngi ngy trc l cp di ca ti c
hng dn. Nhng vai tr m chng ta m nhn trong cuc sng lin tc thay i mt
cch ng ngc nhin theo thi gian, v bn s kinh ngc bi nhng ngi lun lun xut
hin trong cuc i mnh.

Chnh v chng ta sng trong mt th gii nh nh vy, tht s bn khng nn b qua cc

mi quan h d trong mt s trng hp no bn rt mun b qua chng na. Bn c
th khng thch tt c mi ngi v khng phi tt c mi ngi u c th thch bn,
nhng khng nn to ra k th. V d, khi bn i xin vic mi, rt c th ngi ang
phng vn bn s bit mt ngi m bn quen. Bi v iu , danh ting ca bn s
i trc bn khp mi ni. Nu bn c mt danh ting tuyt vi th qu tt, nhng nu
bn ch ton ting xu th tht chng hay ho g.

Ti nhn thy nhng kch bn sau y din ra v s ln. Hy tng tng bn ang d
cuc phng vn cho mt cng vic c hng chc ng vin. Cuc phng vn din ra tt
p v bn dng nh l ngi rt ph hp cho v tr ny. Trong sut cuc gp, ngi
phng vn nhn vo h s ca bn v nhn ra rng bn tng lm vic vi mt ngi
bn c ca c y. Sau khi phng vn, c gi ngay mt cuc in thoi ngn cho bn ca
mnh hi thm. Mt nhn xt bnh thng t bn ca c v nhng g bn th hin
trong qu kh c th l con du ng ln hp ng, nhng cng c th ht bn ng chng
v. Trong nhiu trng hp, bn thm ch tin chc rng mnh s c nhn cng vic
ny, cho n khi bn nhn c mt l th t chi. Bn s chng bao gi bit c iu
g nh ng mnh.
 112

V c bn, danh ting l ti sn c gi tr nht ca bn, nn hy bo v n tht tt. Nhng

cng ng qu mt tinh thn nu bn mc phi mt s sai lm trn ng i, bi theo
thi gian bn c th sa cha mt danh ting b hoen . Trong nhng nm qua ti pht
hin mt php n d gip ti nhn ra mt quan im: mi tri nghim bn c vi ngi
khc ging nh mt git nc ri vo mt h bi. Khi nhng tri nghim ca bn vi
ngi ln dn ln, nhng git nc s tch t v lm h bi su hn. Cc tng tc
tch cc l nhng git nc trong v cc tng tc tiu cc l nhng git nc c.
Nhng chng khng bng nhau. Mt s lng nhiu git nc trong c th lm nht i
mt git nc c, v s lng khc nhau vi tng ngi. Nhng ngi khoan dung
ch cn mt vi tri nghim tch cc nhng git nc trong lm phai i mt tri
nghim xu, trong khi nhng ngi km khoan dung cn nhiu hn na mi ra sch i
mu c. Ngoi ra, i vi hu ht mi ngi th h bi thot nc kh chm. V vy,
chng ta c xu hng ch n nhng tri nghim xy ra gn y nht, thay v nhng g
xy ra mt thi gian di trc y. Php n d ny ng rng nu bn dnh mt
lng ln tri nghim tt p vi ai th mt git nc c hu nh chng th nhn
thy. Nu bn khng bit r v mt ngi no th ch mt tri nghim xu cng c th
lm cho h bi bin thnh ngu. Bn c th ra sch cc tng tc tiu cc bng vic
lm ngp h bi vi cc tng tc tch cc cho n khi nhng git nc c b nht i,
nhng nc cng c th bn cng c nhiu vic phi lm khin h bi trong tr li.
Ti nhn ra rng i khi mu sc ca h bi khng bao gi c th ra sch c; v
khi n xy ra, n lc bn ngng cng tc vi ngi .

iu ny l mt li nhc nh v tm quan trng ca mi tri nghim chng ta c vi

nhng ngi khc, d l bn b, gia nh, ng nghip, hay cc nh cung cp dch v.
Trong thc t, mt s t chc tht s nm bt thng tin v cch bn i x vi h, v
iu nh hng ti cch h i x vi bn. V d, mt s trng kinh doanh ni
ting, mi vic lm ca mt ng vin i vi nh trng hay nhn vin ca trng u
c ghi ch li. Nu mt ng vin th l vi nhn vin tip tn, iu ny c ghi li
trong h s ca anh ta hoc c ta v s c xt n khi quyt nh c cho nhp hc hay
 113

khng. iu ny cng din ra ti cc cng ty nh JetBlue. Theo Bob Sutton trong cun
The No Asshole Rule, nu bn lun th l vi cc nhn vin ca JetBlue, bn s b ghi
tn vo danh sch en, v bn s rt ngc nhin nhn ra rng mnh chng th no c c
mt ch ngi trn my bay ca h.

R rng bn khng th lm cho tt c mi ngi hi lng mi thi im, v mt s

hnh ng ca bn c th s khin ai mch lng. x l nhng tnh hung ny, hy
tng tng cch thc m v sau bn s m t nhng g xy ra, khi lp bi thi gian
dn phai i. Ti vn nh trng hp mt sinh vin n tm ti c t vn vi nm
trc. Lc cu ang iu phi cuc thi k hoch kinh doanh ton trng v mt i
trong khng n d vng chung kt xp hng. Ging nh tt c cc i t ti c
giai on ca cuc thi, i ny lm vic vi d n trong by thng v phi c gng
vt qua rt nhiu tr ngi c vo vng chung kt. H khng nhn c thng bo
v thi gian thi, mt phn v n c ng tr v mt phn cng v h khng ch .
Th nn ngi sinh vin n hi kin ca ti rt phn vn khng bit x l tnh hung
ny ra sao. Theo cu y th c hai s la chn r rng: cu c th gi vng cc quy tc v
loi i chi ra, hoc cu c th linh hot v tm mt thi gian khc cho h trnh by
d n ca mnh. Trong thm tm, phn ng ca cu l tun th cc quy tc. Nhng ngi
khc n ng hn, v s thm mt gnh nng nu phi thay i lch ca vng thi
cui. Ti trao cho cu mt li ch dn duy nht: d lm bt c iu g, ti hy vng sau
ny cu vn s hi lng vi quyt nh ca mnh khi nhn li. Ti gi cu hy suy ngh
xem mnh s m t thch thc ny nh th no nu trong mt cuc phng vn xin vic
cu c yu cu x l mt tnh hung nhp nhng nh th. Cui cng gii php ca
ngi sinh vin l cho php i tr hn c trnh by d n. V sau ti nhn ra rng
suy ngh v vic bn s k li mt cu chuyn nh th no trong tng lai l mt cch
tuyt vi nh gi s ng ph ca bn vi nhng tnh hung kh x ni chung. Hy
to ra cu chuyn by gi bn c th t ho k v n sau ny.

Mi ngi u mc phi sai lm, v s lng tng l mt phn ca cuc sng, c bit khi
bn ang lm vic g ln u tin. Ti phi tri qua v s thi gian t trch bn
 114

thn mnh v nhng vic ngu ngc ti lm. Tuy nhin, ti cng nhn ra rng im mu
cht l hc cch phc hi t nhng sai lm. V d, bit cch xin li l v cng quan
trng. Mt s tha nhn n gin rng bn sai lm c tc dng rt lu di. Bn khng
cn phi c mt bi pht biu v gii thch di dng, m ch cn ni: Ti khng x
l vn tt. Ti xin li. Bn nn lm vic ny cng sm cng tt sau khi nhn ra sai
lm ca mnh. Nu bn ch mt thi gian di ri mi xin li th thit hi s khng ngng
tng ln.

Ti c nhiu c hi luyn tp cch phc hi t li lm. V cu chuyn sau y c bit

ng ghi nh. Ngay sau khi ra trng, ti c c mt bi trn t bo a phng vit
v k hoch xy dng Vin bo tng Cng ngh San Jose. N c v l mt ni tuyt vi
lm vic. Jim Adams, mt gio s Stanford ni ting vi nhng cng trnh sng to
mang tnh tin phong, s lm gim c vin bo tng. Ti gi n vn phng ca vin
bo tng hng ngy vi n lc c tip cn ng, nhng ln no ngi ta cng ni vi ti
rng Jim khng c . Mc d ti khng li tin nhn, cc nhn vin tip tn
nhn ra ging ni ca ti v bo vi Jim mi khi ti gi n. n lc ti gp c Jim th
ng c c mt chng li nhn t ti cao ti gn mt inch.

Jim cui cng ng gp ti. Ti c gng vt qua c bi kim tra ca ng

trong cuc phng vn, nhng thc s khng c cng vic chnh thc no c trao cho
ti v cui cng ng ngh ti ni chuyn vi ngi ph n gn y c thu
lnh o i thit k trin lm. Rt c th nhim v u tin ca c y l tng kh ti. C
mi ti i n tra cho mt cuc phng vn, nhng thm ch khi chng ti cn cha gi
mn th c ni: Ti ch mun cho em bit rng em khng phi l ngi ph hp cho
t chc ny. Em c v qu t cao mnh. Ti cm thy nc mt bt u tro ra v
phi suy ngh nhanh chng thot khi c ln nho ny. Ti xin li v ni vi c y
rng ti nh gi rt cao phn hi ca c; ti cng ni rng hu ht mi ngi xem ti l
ngi nhit tnh v t nhiu tm huyt vo mi th. Ti cm n c v phn hi ny rt
hu ch ti bit mnh v tnh th hin sai v bn thn. Vn l r rng s nhit
 115

tnh ca ti b hiu sai. T lc tr i, s cng thng tan bin, chng ti c mt cuc

tr chuyn th v, v cui cng ti ra v vi mt li mi lm vic.

Cu chuyn ny chng t rng vic chu trch nhim cho nhng hnh ng ca bn v
sn sng hc hi t nhng tri nghim l rt quan trng. V th khi gp chuyn, bn c
th nhanh chng vt qua n. V cng c mt im ti tng nu trong chng ny,
cho bn bit mt thng tin: cc kha hc v sng to ti ang ging dy i hc
Stanford, ti trng K thut, ngy trc chnh do Jim Adams ph trch trong nhiu nm.
Th gii ny nh b tht!

Gn y ti bit c t Jeannie Kahwajy, mt chuyn gia v mi quan h gia con

ngi, rng nghin cu ca c cho thy nhng ai t ra lun sn sng hc hi thng c
th xoay chuyn cc tnh hung xung quanh rt hiu qu. Jeannie tin hnh nhng cuc
th nghim lin quan n nhiu cuc phng vn gi do cc nh tuyn dng thc hin.
Cc nh tuyn dng c nhc trc c mt thnh kin tiu cc i vi cc ng vin.
Trong ba nhm ng vin, mt nhm c hng dn chng minh h nn nhn c
cng vic; mt nhm c yu cu phi hc hi t qu trnh tng tc ny; v nhm cui
cng, nhm i chng, th khng c hng dn bt c iu g. C nhn ra rng thnh
kin tiu cc ca nh tuyn dng c gia c thm khi tip xc vi nhm i chng v
nhm c gng chng minh rng h nn nhn c cng vic. Tuy nhin, nhng ng vin
c t mc tiu l hc hi t s tng tc o ngc thnh kin tiu cc ca nh
tuyn dng.

Mt k nng sng cn thit t khi c ging dy trong trng hc l kh nng thng

lng. Hu ht cc quan h ca chng ta vi nhng ngi khc v c bn u l mt lot
cc cuc thng lng, v chng ta c th lm hi chnh mnh v khng bit v nhng
nguyn l c bn. Chng ta thng lng vi bn b v nhng vic cn lm vo m th
By, chng ta thng lng vi gia nh v vic ai s ra chn v ai l ngi thanh ton
cc ha n, chng ta thng lng vi ng nghip v vic ai s li tr hon thnh
mt nhim v, v chng ta thng lng vi nhn vin bn hng v gi ca mt chic xe
 116

hi. Chng ta thng lng mi lc mi ni, nhng hu ht chng ta thm ch khng

nhn thc c n, cng nh khng c mt c s v vic phi lm sao thng lng
tt.

Ti ra mt bi tp ti lp m b ngoi dng nh ch l mt cuc thng lng n gin

gia ng vin xin vic v ngi tuyn dng lao ng.[34] C tm iu khon, bao gm
nhng vn chnh v tin lng, thi gian ngh php, phn cng cng vic, v mi
ngi c nhng gi tr quan im ring vi mi iu khon. Mc tiu ca bi tp l mi
ngi phi ti a ha quan im ca mnh. Thng th cc cp m phn t trn xung
di danh sch theo th t v c gng ha thun v mi iu khon. Tuy nhin, h nhanh
chng nhn ra rng chin lc ny s khng mang li hiu qu. Sau khi kt thc cuc
m phn di ba mi pht, mt s nh m phn t ti mt hp ng, cn nhng
ngi khc th quyt nh b i m khng c tha thun no. Nhng ngi c c hp
ng ri vo mt trong hai loi sau y: h thch lm vic vi nhau, hoc h cm thy
khng thoi mi nu kt qu tht bi. Mt s cp kt thc vi tng s im bng nhau,
trong khi nhng cp khc c tng s im khc nhau hon ton. Vy iu g xy ra?

Sai lm ph bin nht trong vic m phn ny l to ra cc gi nh khng chnh xc, v

gi nh ph bin nht l nh tuyn dng v ng vin c nhng mc tiu tri ngc nhau.
Ngi xin vic cho rng nh tuyn dng mun nhng th i lp hon ton vi nhng g
ng vin mun, trong khi thc t th hai bn u c hai mc tiu chung, hai mc tiu i
lp, hai mc tiu rt quan trng i vi nh tuyn dng, v hai mc tiu rt quan trng
i vi ngi xin vic. Mc d bit trc, nhng trng hp ny vn phn nh hu ht
cc tnh hung trong cuc sng ca chng ta. Cc bn thng chia s nhng li ch ging
nhau, ngay c khi h tin rng h ang ng cc lp trng i nghch ca mt vn ,
v mt s vn th thng quan trng i vi ngi ny hn vi ngi kia.

Cha kha m phn thnh cng l khm ph ra li ch ca mi ngi bn c th ti

a ha kt qu cho tt c cc bn. Tt nhin ni th d hn lm, v hu ht mi ngi u
gi cht quyn li ca mnh v tin rng vic ny s cho h mt v th mnh m trong
 117

thng lng. Nhng vic p dng kiu thng lng ch bit n mnh nh vy c th
lm bn lc li, v trn thc t bit u nhng g bn mun li ph hp vi nhng li ch
bn kia th sao!

Hy ly v d v kinh nghim gn y ca ti vi vic mua mt chic xe hi. Ti cho

rng cc nhn vin bn hng mun ti chi tin cng nhiu cng tt, cn ti li mun chi
tiu t nht c th. Nhng ti quyt nh kim tra gi nh ny xem sao... Th l trong khi
th chic xe, ti hi rt nhiu v ngnh cng nghip t, bao gm c cch nhn vin bn
hng c thng cng nh th no. V ti c bit rng mc hoa hng ca nhn vin
bn hng chng c g lin quan ti gi bn. Tin thng ca anh ta da trn vic nhn
c nhng nh gi tt t pha mi khch hng bt k gi c ca chic xe. Ti ni vi
anh chuyn khng thnh vn i vi ti, v rng ti s bng lng cho anh ta mt li
nhn xt tuyt vi nu mua c xe vi gi tt. Vy l chng ti tm thy mt tnh hung
c hai cng thng. Ti s chng bao gi bit c hoc tng tng ra rng li ch ca
chng ti li ph hp vi nhau nu ti khng dnh thi gian khm ph chng.

Tin tt lnh y l bn c c hi thng lng mi ngy, v vy bn rt d thc

hnh k nng m phn. Sau y l mt cu chuyn minh ha rng cc cuc m phn c
th xy ra bt c ni u. Vi nm trc ti n Bc Kinh tham d mt cuc hi tho.
ng nghip ca ti, Ed Rubesch, gp g mt s sinh vin trng i hc Thammasat
Thi Lan, nhng ngi lp k hoch cho mt chuyn i n Vn L Trng Thnh
lc bnh minh. tng c v tuyt vi, v ti cng bt u ch tm cch no i
xem Vn L Trng Thnh lc mt tri mc. Ti tng ngh mt chuyn i nh th rt d
dng sp xp, nhng khng may v mt s l do n tr nn gn nh bt kh thi. Ti bt
u hi ngi trc khch sn, sau ti hi mt gio s a phng, v sau l nhng
ti x taxi gn khch sn ti . Khng ai c th gip ti. Vn l ti nu tng ny
ra vi cc ng nghip khc, v c nhiu ngi cng mun tham gia chuyn i. Chng
ti nht tr hn gp hnh lang ca khch sn lc 3 gi sng chun b, v chuyn i
c thc hin c hay khng l ty ti. Ti khng mun lm cho h tht vng, nhng
ti chng bit phi lm th no v ti s dng tt c cc gii php r rng nht.
 118

Bn kia ng, i din vi khch sn ca ti l mt trng dy ting Anh, v ti ngh

rng t nht mnh s tm c mt ai c th ni chuyn. Nhn vin tip tn gi ti
ni chuyn vi mt hc sinh mi by tui hnh lang. Ti gii thiu bn thn v ngi
xung ni chuyn vi cu ta. Mc tiu ca ti l thng lng vi cu cu gip ti t
c d nh ca mnh. Sau mt lc, ti bit c rng cu l mt hc sinh c thnh tch
xut sc, mt nhc s, mt vn ng vin, v ang trong thi gian np n vo hc i
hc. Eureka! Ti tm ra cch gip cu ta. Ti bo cu rng nu cu gip ti n
c Vn L Trng Thnh lc bnh minh th sau ti s vit mt l th gii thiu cu
vo trng i hc. Xem ra ngh tht s tt i vi anh bn ny. Sau mt vi gi
cu ta gii quyt c vn ca ti, v ti tht s rt hi lng khi vit mt l th tin
c m t nhng sng kin, c sng to v s ho phng ca cu. Chng ti cng nhau
to ra mt tnh hung c hai cng thng.

Stan Christensen, ging vin m phn ti Stanford, xy dng c s nghip ca

mnh xung quanh vic cht lc nhng iu c gi tr nht t m phn.[35] ng thy rng
hu ht mi ngi b st li nhiu gi tr trn bn m phn, v h a ra cc gi
nh khng chnh xc. Stan ngh hy tm kim nhng iu gy ngc nhin khi bn m
phn, bi v nhng iu ny cho thy bn ang c nhng gi nh sai. ng cng khuyn
nn chn cch tip cn khi m phn da trn nhng mi quan tm v phong cch ca
ngi m bn ang m phn, ch khng phi da trn li ch ca ring bn. ng bc
vo mt cuc m phn vi mt k hoch c nh, thay vo hy lng nghe nhng g
bn kia ni v tm ra ng c ca h. Lm nh vy s gip bn to ra mt kt qu tch
cc cho c hai bn.

Lm cha m l mt vai tr trao cho chng ta v vn nhng c hi trau di k nng

thng lng. V d, cch y vi nm Josh mun mua mt chic xe p mi. N thch
ua ng trng v cn mt chic xe p ph hp. N n gp Mike v ti ri ni:
Con nghin cu rt nhiu v tm thy chic xe p hon ho cho mnh. N thc s
quan trng vi con. Chng ti p: Tt thi... Nhng ba m khng th no chi tiu
nhiu tin nh vy cho mt chic xe p. Ba m ch sn sng chi mt na s tin thi.
 119

Tuy nhin con c th tm thy mt cch no lm cho vic mua chic xe hp dn hn

vi ba m khng? Ti thc gic Josh ngh v nhng iu n c th lm cho v chng
ti, nhng iu ng gi bng chic xe p. Josh c th lm g khin cho cuc sng
ca chng ti d chu hn nh?

N suy ngh trong mt vi ngy v tr li vi mt k hoch. N ngh t git gi

hon ton, i ch mua thc phm v nu ba ti cho gia nh ba m mt tun. Mike v
ti suy ngh v iu ny v quyt nh l mt tha thun hay. Bng vic t git
cho mnh v lm ba n ti, Josh tit kim rt nhiu thi gian cho chng ti, v n s
hc c mt s k nng quan trng. Chng ti ng vi tha thun. Josh c c
chic xe v nhn nhng trch nhim mi ca mnh mt cch nghim tc. Ging nh tt
c cc ph huynh, chng ti c nhiu c hi khc m phn v nhng tha thun
trong tng lai, v chng cho thy rng kt qu quan trng nht ca bt k cuc m
phn no cng u nhm i n c nhng thng lng tip theo. Tha thun u tin
ch l khi u. Nu tha thun u tin l cng bng v cn xng, c hai bn u thc
hin ng cam kt ca mnh, th sau rt c th vic m phn tip theo s din ra tri
chy hn. Nh ti cp rt nhiu ln, chng ta vn ang sng trong mt th gii rt
nh, ni nhng s vic xy ra lp li l chuyn thng tnh.

Trong mt s trng hp khng th c gii php c hai cng thng, v nu th th tt hn

ht l nn t b. Stan a ra cho sinh vin mt tnh hung lin quan n mt hp ng
bt ng sn nhm chng minh im ny. Khi bn pht hin ra li ch ca cc bn v
thy kh r rng chng c s giao nhau gia cc mc tiu ca h, th t b l s la chn
tt nht. Mc d vy, hu ht sinh vin u c gng c c mt tha thn ngay c khi n
bt ti u cho c hai bn. Nhiu ngi trong chng ta vn gi gi nh sai lm rng bt
k s tha thun no cng u tt hn so vi vic t b. iu ny chc chn khng phi
lun lun ng, v t b mt tha thun phi lun lun c xem l mt la chn kh
thi.
 120

Cch tt nht bit liu bn c nn t b mt tha thun hay khng l hiu cc la chn
khc ca bn, bn c th so snh chnh xc vi trng hp hin ti. Trong bit ng
m phn n c gi l mt BATNA (Gii php thay th tt nht cho mt vn cn
thng lng.)[36] Bn lun phi bit BATNA ca mnh khi bt u m phn. Stan s
dng mt trng hp nghin cu lin quan n Disney v mt nhm cc nh mi trng
minh ha im ny. Disney mun xy dng mt cng vin mi v cc nh mi trng
th phn i. H tho lun xung quanh vn Disney c th lm nhng g bo v mi
trng trong khi vn c th xy cng vin. Hai bn khng th t c tha thun, v
m phn tht bi. Kt qu l g? Cng vin mi khng c xy. Tuy nhin, ngay sau
, t c bn cho mt nh quy hoch xy nh , v tc hi ca khu nh ny cn ti
t hn nhiu so vi cng vin ca Disney nu n c ct ln. Gi m cc nh mi
trng xem xt n BATNA th h s nhn ra rng vic c c mt tha thun vi
Disney mi l kt qu tt hn cho h.

Ni chung, thng lng mt cch hiu qu, bn cn hiu c mc tiu ca ring

bn cng nh cc mc tiu ca bn kia, c gng n vi mt kt qu hai bn cng thng,
v bit khi no nn t b. Chng nghe c v n gin, nhng phi mt rt nhiu n lc
hon thin nhng k nng ny v m bo rng c hai bn u hi lng.

Mt k nng cng rt c gi tr l ngh thut gip ngi khc. Khi cn hc trng

i hc ti thng ni chuyn vi cha m ti mt tun mt ln. Vo cui mi cuc gi
m ti thng hi: M c th gip g cho con khng? S ho phng ny gy n
tng ln vi ti. Trong hu ht cc trng hp th m khng cn phi lm g gip ti,
nhng ti thy vui khi bit rng m lun sn sng gip nu ti cn. Khi ln hn, ti
nhn ra rng tt c chng ta u c th lm iu ny cho bn b, gia nh, v ng
nghip. Khi bn hi nhng ngi khc rng bn c th gip h c khng, h s
lun vui vi li ngh ca bn. Ch mt s t trng hp s thc s chp nhn li
ngh ca bn, v nhng th h yu cu thng khim tn. Rt him khi ai p li bng
cch yu cu mt iu m bn khng th hoc khng mun lm. Ngay c khi bn khng
 121

lm c, h cng rt bit n v bn ngh gip v kho lo chp nhn thc t l

bn khng th gip c h vic .

Ti ngh i khi bn nn th cch ny, nu bn khng lm iu thng xuyn.

Nhng bn phi chn thnh sn sng gip nu li ngh ca bn c chp nhn.
Nh Guy Kawasaki ni: Bn nn lun lun c gng l mt ngi t t. Mt ngi t
t gip c nhng ngi c th khng tr n h. Tt nhin, tht d dng rng lng vi
mt ngi no m bn ngh rng s c th gip bn tr li; nhng lm mt ngi t t
c ngha l phi gip ngi khc ngay c khi bn kh chc chn h khng th gip
bn. Bn c th gi n l nghip chng cng c, nhng nhng ngi ho phng v
rng lng l nhng ngi m ngi khc mun gip li.[37]

Ti cn nh rt r nhng ln ti chng bit thc hin iu ny nh th no. Khi ti l

sinh vin nm th nht i hc, mt bn trong lp ti b khuyt tt nn anh phi s
dng nng i. Mt ngy n anh b trt trn mt on ng dc n lp v ng
xung t. Khi anh ang c gng ng dy th ti khng bit phi lm g. Ti cm thy
khng thoi mi nu i ngang qua m khng gip , nhng ti s rng nu ti n gip
anh s lm cho anh xu h v khin cho mi ngi ch n khuyt tt ca anh. Ti
cng cm thy nh vy khi mt bn cng lp mt m sau mt cn bnh ko di. Ti
khng bit phi an i th no v s mnh s ni ra iu g sai, v cui cng chn cch
khng ni g c. Nhiu nm sau, khi ang chy trong khun vin trng Stanford, ti b
ng vo bn v cn ma ngy hm trc. Ti ngi trn l ng vi nhng git nc mt
chy di trn mt, b thm tm, b au, v dnh y bn. C t nht mt chc ngi i
ngang qua, v chng ai hi liu ti c cn bt c iu g hay khng. Ti thi im ti
mi bit chnh xc nhng g mnh cn phi ni vi ngi bn b ng ngy trc v vi
ngi bn cng lp b mt m. Tt c nhng g ti cn l mt ai hi: Bn c sao
khng? C iu g ti gip c cho bn khng? By gi dng nh n nghe rt n
gin, nhng vn l ti phi tn nhiu nm mi nhn ra.
 122

Bi hc ny hu ch khi giao dch vi ngi l cng nh khi chng ta lm vic trong

nhm. Tht khng may, hu ht chng ta u dnh rt nhiu thi gian cho cc tnh hung
m chng ta c khuyn khch dnh chin thng khi ngi khc thua cuc, nn tht kh
thc hnh vic gip ngi khc. Ti cn nh tun u tin i hc, khi ti nh
mt c bn trong k tc x gip lm mt bi tch phn, ngay lp tc c y ni: Nu ti
gip cu th cu s lm tt hn ti, v cu s c nhn vo trng y cn ti th khng.
Ti khng phng i cht no. C y khng sn lng gip ti bi v bn nm na
chng ti c th s cnh tranh nhau. Nhiu nm sau, ti li nghe con trai ca ti than th
rng tt c cc lp hc ca n u c nh gi theo mt ng cong vi chp nhn.
iu ny c ngha rng ngoi vic tp trung nghin cu ti liu cho mt k thi, n v cc
bn cng lp cn phi suy tnh xem mnh s lm bi nh th no so k vi nhau. y
l mt iu khin cho vic gip ln nhau tht kh thc hin.

Sau nhiu nm lm vic trong mi trng nh vy, ti chng bit lm th no tr

thnh mt ng i tt khi lm vic nhm. Ti phi mt mt thi gian di nhn ra rng
t duy cnh tranh ny, ni bn ginh chin thng khi mt ngi no phi thua cuc, l
hon ton phn tc dng. Hu nh tt c mi th trong cuc sng u c thc hin
theo nhm, v nhng ngi khng bit lm th no khin cho nhng ngi khc thnh
cng u ang mt th rt bt li. Nhng ng i tt nht thng c gng ht mc
lm cho nhng ngi khc t kt qu cao. Trn thc t, khi bn t c v tr cng cao
trong mt t chc th ng gp c nhn ca bn cng tr nn t quan trng hn. Thay vo
, cng vic ca bn tr thnh lnh o, to cm hng, v to ng lc cho nhng ngi
khc lm vic. Gi y hu ht cng vic ca bn c thc hin bi cc ng nghip c
nhim v trin khai tng ca bn. Do nu bn khng th lm vic tt vi nhng
ngi khc th kh nng qun tr ca bn s thui cht dn. Nhng ngi ng i thnh
cng hiu nhng g thc y mi ngi trong nhm lm vic v tm cch lm cho h
thnh cng. Ngoi ra, cc nh lnh o v i s tm ra cch tt c mi ngi c
pht huy th mnh ring ca mnh.
 123

Ti tng lm vic vi nhng i m trong tt c mi ngi cm thy nh th mnh

ang lm nhng cng vic d dng. Nu bn suy ngh v n, bn s thy l mt mi
trng lm vic hon ho. Mi ngi u lm nhng g mnh gii nht, v nh gi rt
cao nhng g m ngi khc trong i mang n cho cng vic chung. Mi ngi u c
mt cng vic vn dng c hon ho cc k nng v s thch ca mnh. Mi ngi u
cm thy phn khch v nhng ng gp ca mnh, v n mng s ng gp ca ngi
khc. Cch ni hy v lun hng tm quanh mi tn l mt tm tt tuyt vi cho quan
im ny. Ln u tin ti nghe cu ny l t ng nghip Forrest Glick. y l mt cu
thn ch trong nhm ca ng khi ng lm vic ti i hc Harvard. ngha y l bn
nn chn ngi ti nng nht bn c th lm c mi tn v sau xy dng cng
vic hng tm xung quanh nhng g ngi lm tt nht. Nu bn to iu kin cho
nhng ngi thc s ti nng lm nhng g h gii nht, khi kt qu thu c s rt
tuyt vi. H c mn nguyn v do h s lm vic hiu qu hn so vi khi h phi
lm iu g khng ph hp vi ti nng hoc s thch ca bn thn. im mu cht
y l xy dng c mt nhm lm vic gm nhng ngi c k nng b sung cho
nhau.

L mt ng vin xin vic lm, mc tiu ca bn l tm hiu xem liu cng vic bn ang
khm ph c ph hp vi bn khng. Ngha l bn c phi mi tn ph hp cho hng tm
hay khng? Thng thng, chng ta ch tp trung vo vic nhn c cng vic thay v
tm hiu xem cng vic c thc s ph hp vi k nng v s thch ca mnh, v quan
trng hn l chng ta c th lm vic vi nhng ngi khc trong nhm hay khng. Mt
cch nhn ra iu ny l hy cung cp thng tin v cc ch ngoi cng vic, v hnh
thc hay nht l vit v cc s thch v mi quan tm ca bn di cng trong h s xin
vic. N s gy ch cho ngi phng vn bn v l mt cch d dng pht hin ra
nhng s thch chung. Ti chng kin iu ny nhiu ln. c th l mt s thch
chung v m thc n , tr t m v b su tp g ha thch, cng tham gia mt hi
hoc cu lc b, hoc cng thi u trong mt mn th thao trng hc. Nhng iu
ng lu s thu ht ngi phng vn ca bn, v bn hin din nh mt con ngi
 124

hn l mt tp hp cc kinh nghim lm vic. V cng l mt cch tuyt vi tm

hiu thm v ngi phng vn bn.

C mt ci by ln m nhng ngi khn ngoan thng ri vo: h hp l ha vic lm

nhng iu khn so vi lm iu ng. Randy Komisar, tc gi ca The Monk and
the Riddle, nhn mnh rng khai khi nim ny thng b nhm ln vi nhau. Ngi
khn ngoan thng phn tch qu mc mt vn , n vi mt gii php m h ngh l
t c li ch tt nht cho mnh (s la chn khn ngoan), nhng khng phi l
iu cn lm. ng k mt cu chuyn c nhn minh ha im ny. Randy thu mt
nh thu xy dng cn nh ca ng. Nh thu lm vic rt ti t nn sau cn rt nhiu
cng vic tip theo cn phi thc hin sa cha nhng sai lm. Mt thi gian sau khi
d n hon thnh, nh thu gi cho Randy v ni vi ng rng ng cha thanh ton cho
ha n cui cng. Randy bit nh thu lm vic rt v t chc nn ng kh chc chn
rng nh thu s khng bao gi c th chng minh iu d bng cch no i na. Tuy
nhin khi kim tra li trn h s ca mnh, Randy thy rng thc s ng vn cha thanh
ton ha n. S chng kh khn g nu Randy lm ng tc t nghi vn v s sch k
ton ca nh thu v bin minh cho vic khng thanh ton ha n. Th nhng bt chp
s tht vng ca ng vi hiu qu cng vic ca nh thu, Randy bit rng ng cn n
tin h. Vy nn ng vit mt tm sc, v tin rng mnh lm ng.

Khi ti ngh v lm iu ng thay v lm iu khn ngoan, ti li nh v mt v n m

ti l thnh vin ban hi thm. l mt v ui vic sai tri, khi mt ph n co buc
ch sa thi c m khng c nguyn nhn no ch vi ngy trc khi c c php bn
s c phiu c nhn ca mnh. V kin ny ko di n mi tun, v ti c rt nhiu
thi gian suy ngh v kt qu ng. Lut php nghing v pha ch lao ng, v
nguyn n l mt nhn vin c th b sai thi bt c lc no, nhng khng r liu rng
ch lao ng c lm iu ng khi xt n thi im sa thi c hay khng. Ban bi
thm on cn nhc nhiu ngy. Khi hi tng li, qu tht vic tho lun rt kh
khn v chng ti u b dn x gia th no l quyt nh ng v quyt nh khn
ngoan. Cui cng, chng ti xt x theo quyn li ca nguyn n, nhng ch trao cho
 125

c mt phn bi thng t hn nhiu so vi nhng g c yu cu. Sau ny ti c bit c

khng co v mt phin ta khc din ra sau .

C hai cu chuyn trn u lm ni bt thc t rng c s khc bit ng k gia vic lm

ng v vic hp l lun lun nh hng n cch ngi khc nhn nhn bn, v nh
ni v s ln trc, bn c th s tnh c gp li nhng ngi ny. Nu khng c g khc
xy ra, rt c kh nng h s nh cch bn x l nhng tnh hung trong qu kh nh
th no.

Mt trong nhng iu ln nht m ngi ta lm c c con ng ring ca mnh l

nhn ly qu nhiu trch nhim. iu ny cui cng dn n s tht vng khp ni. Cuc
sng l mt ba tic buffet rt hp dn vi nhng chic da cha nhiu iu th v cso th
xy ra, nhng nu a qu nhiu th ln a ca bn th ch dn n chng kh tiu m
thi. Cng khng ging nh mt ba buffet tht, cng mt thi im. Mt cch tip cn
khc l hy chn ba u tin vo bt k lc no, v bit rng nhng iu ny s thay i
khi cuc sng ca bn thay i. Quan im ny khng phi mi. Trong thc t, lnh thy
nh b Hoa K v cc lc lng qun s khc u s dng Quy lut Ba nh mt
nguyn tc chung. Qua nhiu nm th nghim v hc hi t nhng sai lm, h thy rng
hu ht mi ngi u ch c th lm ba vic cng mt lc. Kt qu l ton b h thng
qun i c thit k phn nh iu ny. Mt tiu i trng ph trch ba nhm
trng ha lc, mt trung i trng ph trch ba tiu i trng, v mi i i bao
gm ba trung i. Khi qun i th nghim mt Quy lut Bn th hiu qu gim i
nhanh chng.

Vic hn ch mnh ch c ba u tin chnh c th lm bn cm thy bc bi. Tuy nhin,

bn c th trnh c s kh chu ca t Hay (phi la chn gia ci ny Hay ci
kia). Trn thc t c mt s th phi c thc hin theo trnh t. V d, khi bn mi lm
cha lm m th phi cho nhng u tin khc gim i. V khi bn i mt vi mt
nhim v sp n thi hn cht th tt c mi th khc tr thnh khng quan trng lc
na. Tuy nhin, c nhiu cch p ng nhiu hn ch mt c mun ti mt thi im.
 126

V d, nu bn thch nu n v mun dnh nhiu thi gian vi bn b, bn c th thnh

lp mt cu lc b nu n. Cch y vi nm ti c gp vi ph n thnh lp mt nhm
c tn gi Chop and Chat (Nu n v Tn gu). Ch nht no su ngi ph n trong
nhm cng cng nhau nu n ti nh ca mt thnh vin, mi thnh vin mang n cc
nguyn liu lm mt mn n khc nhau v sau n c chia thnh su phn ln. V
th mi tun cc thnh vin u mang v nh su mn n chnh khc nhau. Chop and
Chat l mt cch sng to cho nhng ngi ph n cng nu n, giao lu x hi, v
chun b ba n cho gia nh h.

Bn cng c th tm ra nhng cch thc sng to kt hp cng vic ca bn v cc

hot ng khc m bn am m. Hy ly v d v trng hp ca nh u t Fern
Mandelbaum. Bn s cho rng nhng cuc gp g vi Fern s din ra ti vn phng ca
c. Nhng Fern cng l mt vn ng vin trn y nhit huyt, v vy khi bn mun
tho lun v mt thng v kinh doanh mi, hy chun b tham gia mt cuc i b
ng di vi c y.

Nhng ngi bit Fern u quen thuc vi vic mang giy i b v mang theo mt chai
nc cho cuc gp g. C thy rng chin lc ny l mt cch tuyt vi va lm
quen c vi mi doanh nhn, va nhn c khng kh trong lnh v tp th dc.
Ngoi ra, hy xem trng hp ca Linda Gass, mt ngh s chuyn v la trn tng ot
gii thng. Bn cnh s nghip ha s, c cng l mt ngi hot ng mi trng nng
n. Trong nhiu nm c tm cch kt hp cc mi quan tm ca mnh thng qua vic
s dng cc tc phm ngh thut truyn t nhng vn quan trng v mi
trng.[38]

Tm li, vi mt cht luyn tp ngi ta rt d dng trnh chng ngi vt v cc g

m h thng t ra trn con ng ring ca mnh. Mt trong nhng cch tt nht l
lun lun th hin s bit n cao vi nhng ngi gip bn. Hy gi mt chng thip
cm n trn bn ca bn v s dng chng thng xuyn. Bn cnh , ddfng bao gi
qun rng th gii rt nh v c rt nhiu kh nng bn s tnh c gp li cng mt ngi
 127

rt nhiu ln. Hy bo v v nng cao danh ting bn thn l ti sn c gi tr nht

ca bn v cn c bo v tt. Hy hc cch xin li vi mt cu n gin. Ti xin li.
Hy ghi nh rng tt c mi th u c th thng lng v tm hng i n mt kt
qu m trong tt c cc bn u ginh chin thng. Hy c gng tm hiu th mnh ca
ngi khc, v bo m rng h ang c lm nhng g h gii nht. V hy lm iu
ng, hn l nhng iu khn ngoan, bn s t ho khi k v cu chuyn ca mnh sau
ny. Cui cng, ng nn m m qu nhiu vic, khi bn s t gy tht vng cho c
bn thn v nhng ngi tin cy bn.
 128

CHNG 9 - Phn ny c thi hay khng?

Ti chng bao gi s dng PowerPoint ti lp, ngoi tr vo ngy u tin khi m t

nhng g chng ti s lm trong sut mi tun. Slide cui cng a ra danh sch cc
cam kt ca ti v nhng g ti mong i cc sinh vin, trong im cui cng l:
ng bao gi b l c hi no tr nn xut sc. Ti ha s trao cho tng lp nhng
bi hc tt nht, v ti cng hy vng h s th hin ht mnh. Ti cng ni vi cc sinh
vin rng ti sn sng cho tt c mi ngi im A, nhng mc yu cu ca ti c
thit lp rt cao. l ln duy nht ti cp n iu ny.

Vy chuyn g xy ra? Cc sinh vin lin tc th hin nhiu hn nhng g ti hay

chnh h c th tng tng. H rt nhit tnh gn b vi t tng cn tr nn xut sc,
v lin tc nng cao mc yu cu khi hc k tri i. Tht s, mt vi nm trc, ti n
lp hc sm vi pht v thy mt trong nhng sinh vin ca ti ang ngi bn ngoi
chic iPod nano mi ca c. Ti cha thy iPod nano ln no nn hi c cho ti xem th.
C a cho ti v lt ngc li. ng sau chic my c chm khc vi cu: ng bao
gi b l c hi no tr nn xut sc. Hn l khi t hng trc tuyn, c c
chn khc ln chic my bt c g. Nhng thay v khc tn mnh hay thng tin lin lc, c
chn thng ip ny m c mun nh mi ngy. Chc chn l c khng lm iu
cho ti, m cho chnh bn thn mnh.

Ti kh ngc nhin bi tnh thu ht ca thng ip ny, nh th cc sinh vin ch cn

ch i mt li hng dn nh th m thi. H ang khao kht iu g cho php h
th hin mnh mt cch tt nht, nh tri bng vt khi khun kh sn v ta sng
rc r nht. Tht khng may l trong hu ht cc tnh hung th iu ny khng xy ra.
Chng ta c khuyn khch va hi lng. Ngha l chng ta c khuyn khch
(c th bng mt cch t nh hoc khng) ch lm vi khi lng t nht c th p
ng yu cu m thi. V d, gio vin cho bi tp v nu r nhng g cn thit t
c nhng thang im c th. Cu hi c in c t ra cho mt gio vin l: Phn
ny c thi hay khng? Tuy nhin, sinh vin bit c qua nhiu nm hc rng tt c
 129

nhng g h cn lm l p ng cc yu cu ti thiu t c thang im h mun.

iu ny cng xy ra ti ni lm vic, khi cc sp phc tho nhng mc tiu c th cho
cc nhn vin ca h, ng thi to ra nhng h quy chiu v thang nh gi cho vic
trao tin thng v thng tin.

Tht d dng khi ch cn t mc k vng v bit chnh xc nhng g bn s nhn c

tr li. Nhng nhng iu xut sc s xy ra khi bn g b gii hn trn u mnh. Tht
ra, ti tin rng c mt ng lc rt ln b dn nn trong mi chng ta mun bt tung gii
hn. Ging nh mt chai soda c lc ln, nhng c nhn no ph v c cc gii hn
ca h s t n nhng thnh tu rt ng k.

Hy nghe cu chuyn ca Ashwini Doshi, ngi ti gp ln u cch y vi nm khi c

l mt sinh vin mi tt nghip v np n xin mt cng vic tr l nghin cu ti b
phn ca chng ti. Mc d l ngi kh thoi mi, ti vn thc s sng st khi c bc
vo vn phng ca ti cho mt cuc phng vn vic lm. Ashwini l mt c gi xinh p,
nhng c ch cao c 3 feet ri (khong 1,1m ND). Ging ni ca c ging nh mt b
gi, nhng tng ca c l ca mt ngi trng thnh. Ti kh ngi ngng khi phi
tha nhn rng ti khng tuyn dng c. iu ny rt thng xy ra vi Ashwini. Mi
ngi thng qu ngc nhin vi v b ngoi ca c n ni phi mt mt khong thi
gian lm vic vi c, h mi cm thy thoi mi b qua s khc bit th cht .
May cho ti l c quyt nh tham gia kha hc ca ti, bi v n cho ti mt c hi
lm quen vi c nhiu hn. n khi nhm ca chng ti cn tuyn mt v tr khc, ti
lin chp ly c hi tuyn c. Ashwini th hin cng vic rt gng mu, c khng
nhng l thnh vin lm vic nhm xut sc m cn lun lun i xa hn nhng g c
mong i.

Sinh ra Mumbai (trc y l Bombay), Ashwini ln ln trong mt gia nh c mi

chn ngi cha c, ba anh em ca cha, v ca h, tt c con ci ca h, v ng b ca
c. C sinh ra c kch thc bnh thng, nhng n nm 1 tui c khng cn pht
trin bnh thng na. Cc bc s n khng th a ra nhng hng dn cho
 130

vic chm sc c; do , cha m c gi phim X-quang ca b xng nh b ca c

n cc chuyn gia ti Hoa K. Cch iu tr duy nht l t cc phn m rng xng
mi chi ca c, mt qu trnh yu cu phu thut ko di n hn su nm. V mi ln
nh vy c s phi nm lit ging trong nhiu thng, iu tht s khng th tng tng
c vi c gi tr rt nng ng ny.

Ashwini rt may mn c mt gia nh ci m v yu thng c. Thc t c nhiu gia

nh cho rng nu mt thnh vin no khc thng th c th lm cho h xu h nn
h thng giu i. Nhng Ashwini c hc cc trng tt nht ti Bombay v lun
th hin xut sc. C c mt thi cc k tch cc, v t khi cn nh cm thy mnh
m mt cch l lng nh s khc bit ca mnh. Ashwini vn ngh mnh l mt ngi
bnh thng sng mt cuc sng phi thng.

C thc s cm thy chng c g mnh khng th lm c v chng t iu nhiu

ln. C t n California i hc cao hc. Ngoi nhng khc bit vn ha v nhng
gii hn th cht, Ashwini thm ch cn khng bit bt c ai khi c n. Nhiu bn b ht
li khuyn rn Ashwini li, h ni rng cuc sng s d dng hn nhiu cho c n
. Nhng c vn kin tr. Sau khi n Stanford, ch duy nht c nhn c l mt gc
nh trong cn h cho php c d tip cn vi l si. Xut pht t nhu cu bn thn,
Ashwini c gng tm ra cc gii php ti tnh vt qua tt c cc tr ngi v th
cht c phi i mt mi ngy.

Khi ti hi Ashwini cc tr ngi l g, c cm thy rt kh tm ra chng. Thc ra c

chng h nhn thy chng. Nu buc phi tr li, c ni v kh khn ca vic tm kim
mt trng dy li xe sn sng chp nhn mnh nh l mt hc vin. Sau nhiu nm i li
ph thuc vo nhng chuyn xe ca bn b v phng tin cng cng, c quyt nh hc
li xe v mua mt b bn p n c c th vi ti bn p ga v phanh. Cng phi
mt hng chc cuc gi c mi tm c mt trng dy li xe chu nhn mnh vo hc.

iu n tng nht l Ashwini lun th hin hn 100 phn trm nhng g c c giao
ph. Cn iu tic nui duy nht ca c? C c g mnh chp nhn mo him nhiu
 131

hn khi c cn tr hn. Qua tt c nhng g c vt qua, Ashwini vn ngh rng mnh

i trn con ng qu an ton. C lun nhp tm quan nim rng cuc sng khng
phi l mt bui din tp, v rng bn ch c mt c hi lm cng vic tt nht.
Ashwini l m hnh l tng ca mt ngi khng bao gi b l c hi no tr nn
xut sc.

Tr nn xut sc ngha l quyt nh i xa hn nhng g c mong i bn vo tt c

mi thi im. pha ngc li, nu bn ch lm vi n lc t nht p ng va
mt k vng th bn ang la di chnh mnh vi c hi . iu ny nghe nh nhng li
thuyt ging ca mt v hiu trng kh tnh, nhng l s tht. Cng ngy s lng
cc c hi b b l cng tng ln th s dn n mt mc thm ht rt ln. Hy tng
tng s khc bit gia u t 100 la v nhn c 5 phn trm tin li so vi u t
100 la v li 105 phn trm. S phn k v gi tr c th tip tc tch ly dn theo thi
gian. Cuc sng l vy . Bn nhn c t cuc sng nhng g bn ng gp, v kt
qu c cng dn mi ngy.

Bernie Roth, mt gio s c kh Stanford, thc hin mt bi tp mang tnh khiu

khch ti d.school lm ni bt im ny. ng gi mt sinh vin i ln pha trc
phng v ni: Hy c ly chai nc rng ny ra khi tay ti. Bernie gi cht chai v
ngi sinh vin th git n ra, nhng ng nhin khng c. Sau Bernie thay i
cu ni mt cht: Ly chai nc ra khi tay ti. Ngi sinh vin n lc nhiu hn na,
nhng thng vn khng c kt qu. khiu khch cc sinh vin hn na, Bernie khng
khng buc sinh vin phi ly cho bng c chai nc t tay ng. Thng th cc sinh
vin thnh cng trong n lc th ba. Bi hc y l g? Chnh l s khc bit ln gia
vic c lm mt ci g v thc s lm n. Chng ta thng ni rng mnh ang c
gng gim cn, tp th dc nhiu hn, tm vic lm... Nhng s tht l chng ta hoc
ang lm hoc ang khng lm, th thi. S c gng lm l mt kiu cp ui trn trnh.
Bn phi tp trung ch khin mt iu g xy ra bng cch trao cho n t nht 100
phn trm cam kt. Nu t hn con s th bn l ngi duy nht ng b ph phn cho
tht bi mt khi bn khng t c mc tiu ca mnh.
 132

Bernie cng ni vi sinh vin rng bin minh l tr v ngha, hoc ni thng ra, bin
minh l tr nhm nh. Chng ta kim c che y mt thc t l chng ta khng
n lc cho cng vic. Bi hc ny chm n tt c mi mt trong cuc sng ca bn.
Chng th bin minh cho vic n tr, khng np bi tp, thi rt, khng dnh thi gian
cho gia nh, khng gi in thoi cho bn gi, v v.v... bn c th ch ra mt ci c
c x hi chp nhn, chng hn nh c qu nhiu cng vic hoc ang b bnh, nhng
nu thc s mun t thnh qu th bn s tm c cch khin cho n xy ra.

y l nhng li khuyn kht khe, bi tt c chng ta u qu quen thuc vi vic ch ra

v nghe nhng li bin minh. Bernie tha nhn rng vic bo cha hoc nu l do bin
minh khi khng lm vic ny hay vic kia c x hi chp nhn bi v n lm cho bn
c v hp l. Nhng ngay c khi bn cm thy phi bo cha cho mnh vi nhng
ngi khc th bn cng khng nn lm nh vy vi chnh bn thn mnh. Cn phi chp
nhn thc t rng nu bn thc s mun t c iu g th n hon ton ty thuc
vo bn thn bn. Hy cho n mt mc u tin cao hoc loi n ra khi danh sch ca
bn. khc su quan im ny, Bernie yu cu cc sinh vin vit ra mc tiu ln nht
ca h v sau lit k ra mi tr ngi ngn chn h t c n. Thng mt vi pht
cc sinh vin lp ra danh sch. Sau ng thch thc cc sinh vin nhn nhn rng
iu duy nht nn c trong danh sch l tn ca chnh h. Chng ta bo cha cho vic
khng t c cc mc tiu ca mnh bng cch li cho nhng ngi khc v cc
yu t bn ngoi cn ng hoc khng cho php chng ta lm iu g . Mt ln
na, ti mun nhc li rng vic t c mc tiu l trch nhim ca bn t u n
cui.

Nhng bi tp ny v nhng bi hc m chng mang li u cng c quan im rng bn

l ngi c trch nhim cui cng i vi cuc sng ca ring mnh. D thi im no
i na, bn cng chng th bin minh g khi khng n lc ht mnh. Mt v d rt hay l
v Chong-Moon Lee, doanh nhn ngi M gc Hn.[39] Cu chuyn ca ng l mt
trng hp in hnh sn sng vt qua mi ro cn trn con ng ca mnh t
c cc mc tiu. ng Lee c o to v php lut, kinh doanh, v khoa hc th
 133

vin, v ai cng ngh ng s m nhn vai tr ca mt ngi qun l th vin ti trng

i hc. Tuy nhin, ng li tham gia vo vic kinh doanh doanh dc phm ca gia nh
ng Hn Quc. C iu v sau quan h gia cc thnh vin gia nh cng thng n
mc ng Lee quyt nh ri khi cng ty. ng n Thung lng Silicon bt u mt s
nghip mi: bn hng ha ca M sang Nht Bn. Cuc sng khm ph nn ng quyt
nh mua cho mi a con ca mnh mt chic my tnh mt chic IBM cho con trai v
mt chic Apple Iie cho con gi. Theo quan im truyn thng, ng cho rang con trai
cn mt chic my tnh chuyn nghip hn v ng chun b cho con mt s nghip kinh
doanh, cn con gi ca ng s s dng my tnh ca mnh cho vic hc. Nhng ha ra c
hai a tr u dnh tt c thi gian ca chng trn chic my tnh Apple. Thy c sc
mnh t phn mm v giao din ha ca Apple, Lee rt hng th vi vic to ra mt
cch thc cho cc my tnh c nhn s dng phn mm ca Apple. Ban u ng ngh
rng phn mm c th d dng c pht trin trong mi hai thng nhng thc s
n tn n su nm. Lee dc ht tt c mi th ng c vo cng ty Diamond
Multimedia, chuyn sn xut ha ca my tnh. C nhng lc thiu thn n ni ng
phi n bp ci m cc ca hng tp ha nm ra ng. Nhng ng vn gi vng mc
tiu ca mnh, v sau mi bn nm di Diamond Multimedia tr thnh nh sn xut
thit b tng tc ha hng u ti Hoa K. ng tin rng s thnh cng ca mnh
xut pht t s tp trung vi lng kin tr khng bao gi suy gim, v hiu rng mnh
t ton b tri tim v tm hn vo tt c mi th mnh lm.

Mt v d khc l Perry Klebahn, ngi thit k giy i tuyt c ti k trc .

Perry l mt bc thy ca vic th hin vt xa hn nhng g c mong i ng. Gn
y ng tr thnh ch tch ca Timbuks2, nh sn xut ti xch quai cho v cc loi
ti hnh l. Cng ty t tr s San Francisco ny lm n sa st t trc khi Perry ti,
ch yu bi v n pht trin vt qu kh nng cung cp dch v ca mnh. C s h
tng b khai thc qu mc gii hn ca n, cc nhn vin phi lm vic ti cc c o
c lp cc ta nh khc nhau, cn tinh thn lm vic th thp. Perry c mi v
chuyn bin tnh hnh kinh doanh. ng xem xt k lng bi cnh v tp trung vo mc
 134

tiu lm cho mi kha cnh ca cng ty u tr nn xut sc. Bc u tin ca ng l

cng c cc nhn vin di mt mi nh, vi n lc xy dng mt thc mnh m hn
v mt cng ng ti cng ty. Sau ng a i ng qun l i mt chuyn thm
him ni hoang d trong by ngy, v trong sut chuyn i h phi da vo nhau theo
ng ci ngha chn cht nht ca t . iu ny lm cho cc rc ri trong vn phng
ch cn nh tr tr con nu mang ra so snh. Tip theo, Perry quyt nh khen thng
nhn vin theo mt cch va th hin c v va cng c cc mc tiu ca cng ty. Mi
thng tt c cc nhn vin u in vo mt cuc kho st v nhng s thch v hot
ng ca mnh, v mt ci tn c rt ra thng qua s x. Nhn vin trng thng s
nhn mt chic ti c thit k da trn nim am m ca mnh. Nhng chic ti l
c nht v nh v l mt to tc xut sc th hin s sng to v i mi; chnh l
nhng im ni bt ca duy nht.

Sau , vi cm hng t cc thit k mang tnh m ngun m ca nhng cng ty nh

Mozilla, ni ngi dng c trao quyn v c khuyn khch ci thin sn phm,
Perry gii thiu quy trnh thit k Timbuk2 ti mt cng ng trc tip, mi khch
hng n th nghim cc tnh nng cho dng sn phm tip theo. Ln u tin hng trm
khch hng c tham gia trong tin hnh, xem xt cc bn v v cung cp nhng
tng xut sc, gip m rng ranh gii cc sn phm ca Timbuk2. N mang n kt
qu l mt tp hp nhng hiu bit v tng lin tc c lm mi.

Ngay c khi nhm ca Perry ch tin hnh cc bc sa cha c s vt cht b h hng,

Timbuk2 vn c kh nng s tr thnh mt cng ty thnh cng. Nhng ng lm c
hn th na bng vic y xa thm cc gii hn trong vic tm kim nhng g lm cho
cng ty tr nn xut sc.

Nhng ngi thc hin nhng k cng xut sc, chng hn nh Chong-Moon Lee v
Perry Klebahn, thng c cho l rt cnh tranh. Nhiu ngi ngh rng h hon
thnh c mc tiu ca mnh th nhng ngi khc phi thua cuc. Tuy nhin, iu ny
chc chn khng ng. C mt s khc bit ng k gia tnh cnh tranh v ch hng
 135

v mt mc tiu. Cnh tranh ng mt tr chi c n c ng v khng m trong

bn thnh cng khi ngi khc tht bi. Cn ch lin quan n vic khai thc nim am
m ca ring bn khin cho mi th xy ra. Rt nhiu nh lnh o c truyn cm
hng v thc y bi nhng thnh cng ca nhng ngi xung quanh.

Ti mun nhn mnh rng thnh cng trong mt mi trng kinh doanh, ch tp
trung vo mc tiu s to ra nng sut cao hn l cnh tranh, v ti thit k mt bi tp
m phng lm ni bt im ny. Trong bi tp ti chia mt nhm thnh su i nh,
sau cho mi ngi xem nm b tr chi ghp hnh hon thnh, mi b cso mt trm
mnh ghp.[40] Nhng ngi tham gia c php xem cc b ghp hnh trong khong
mt pht, v sau tt c cc mnh t nm b ghp hnh c b vo mt chic o
gi v xo trn. Ti ch gi li mt vi mnh v sau phn phi ngu nhin n su i.
Mi i cng c trao cho 20 ng tin poker s dng lm tin t. Cc i phi hon
thnh mt b ghp hnh trong vng mt gi. Khi thi gian ht s l lc tnh im. Mi
i m s mnh ghp ca chi tit ln nht c hon thnh ca b ghp hnh v nhn
c mt im cho mi mnh. Sau h m s mnh ti nhng khu vc nh lm nn
cho cc mnh ghp c kt ni v nhn c na im cho tng nhm. Nhm no hon
thnh ton b mt bc tranh ghp hnh trong mt gi th c hai mi lm im
thng.

V s lng b ghp hnh t hn cc i, nn nhng ngi tham gia phi quyt nh xem
h s cnh tranh, hay hp tc, hoc c hai thu thp c cc mnh ghp cn thit. Ti
xy dng tnh hung ny m phng th gii thc: ngi tham gia bit rng tt c cc
mnh ghp u tn ti h hon thnh nhim v, nhng khng c mt i no kim
sot c tt c. Cc i phi tm cch c c nhng ngun lc m h cn thnh
cng. Ngoi ra, v nhng mnh ghp khng cho mi i, nn mt s i phi tm mt
cch khc to ra gi tr. Cng nh trong th gii thc, c nhiu vai tr khc nhau cn
c th hin trong mt h sinh thi. V th gii lun thay i ch khng ng yn. Sau
khi tr chi bt u, c khong mi mi pht th mt chuyn g s xy ra. Ti c th
bn u gi cc mnh ghp m ti gi li, hoc bn hnh nh ca cc b ghp hnh hon
 136

thnh, hoc yu cu mt ngi t i ny chuyn sang i khc v mang theo mt vi

mnh ghp. Mi trng thay i yu cu c s sng to v linh hot.

c thnh cng, cc i phi lm vic cng nhau. H bt u tr chi bng cch

kinh doanh v trao i hng, c gng tm ra cch ti a ha li ch ring ca h m
khng phi cho i qu nhiu. iu ny i hi phi cn bng chin lc vi hnh ng,
tm ra cch phn chia lao ng gia c thnh vin trong nhm, v lm th no i trn
con ng gia cnh tranh v hp tc, tt c trong mt mi trng lun lun thay i. V
h bit l c t b ghp hnh hn s lng cc i, nn t nht mt i phi quyt nh
khng xy dng b ghp hnh v thay vo lm mt vai tr khc. i khi mt i chn
cch tch ra v tham gia vo cc i khc. i khi hai hoc ba i hp li. Ti thi im
khc mt i c th m nhn vai tr ca nh mi gii v mua bn mnh ghp vi cc
i khc. V i khi tt c cc i hp nht li thnh mt i ln v lm vic vi tt c
cc b ghp hnh cng vi nhau. Ti thch lm bi tp ny vi cc nhm ln hn m ti
c th chia thnh hai hoc nhiu h sinh thi, mi nhm u c su i v nm b ghp
hnh. Lm nh vy s cho php cc chin lc khc nhau pht trin song song, v s to
ra s so snh th v .

Cc kt qu ti t nht xy ra khi tt c cc i quyt nh cnh tranh vi nhau. H gi li

nhng ming ghp v t chi trao i nhng ming m cc i khc cn. Nhng nhm
ny tr nn qu tp trung vo chin thng n mc h nh mt tt c. i khi cc i
thc s tha nhn rng h s lm tt hn nu h hp tc, nhng cui cng h vn quyt
nh cnh tranh. Cnh tranh qu gn cht vo vn ha ca chng ta n ni n tr
thnh phn ng t nhin. Tht ra, nhng i c gng lm cho cc i khc thua cuc th
cui cng cng tht bi. V d, trong ln u tin ti cho thc hin bi tp m phng ny,
mt trong cc i quyt nh gi li rt nhiu mnh ghp m cc i khc cn. Cho
n cui gi h c k hoch bn cho cc i khc. Nhng iu ny li phn tc dng. Khi
thi gian ht, cc i dnh qu nhiu thi gian cnh tranh vi nhau n mc h
thm ch khng th hon tt d ch mt b ghp hnh. iu ny c ngha l nhng ming
cui cng s chng th cung cp bt k gi tr b sung no.[41]
 137

Bi tp ny chuyn ti mt li nhc nh mnh m rng trong cc mi trng c nhng

nguofon lc hn ch, vic nh hng lm cho bn thn v nhng ngi khc thnh
cng thng l mt chin lc hiu qu hn nhiu so vi vic ch n thun cnh tranh.
Nhng ngi lm iu ny thng c th tn dng tt hn cc k nng v cng c m
ngi khc mang n cho cng vic chung, v cho mng thnh cng ca ngi khc
cng vi thnh cng ca ring mnh. iu ny xy ra trong th thao cng nh trong cc
mi trng kinh doanh, m c hai thng c cho l nhng mi trng hon ton cnh
tranh. V d, trong cun Its Not about the Bike, Lance Armstrong cung cp cc chi
tit v cch nhng i th cnh tranh ti Tour de France lm vic cng nhau trong sut
cuc ua lm cho tt c mi ngi thnh cng. V nhiu cng ty cnh tranh vi nhau,
bao gm c Yahoo v Google!, u p dng cnh ranh bng cch tm ra nhng phng
php sng to lm vic cng nhau, tn dng th mnh ca mi doanh nghip.

Khi ni n vic tr nn xut sc, nhiu doanh nghip la chn mt lnh vc m h thc
s ta sng. BMW tp trung vo k thut xut sc nht; Walmart ha hn gi thp nht;
Disneyland phn u l ni hnh phc nht trn tri t; v Nordstrom lm vic cn c
cung cp dch v khch hng tm c th gii. Nu bn hi nhng ngi quen thuc vi
Nordstrom rng h ngh g v n, hu ht mi ngi s k cho bn nghe t nht l mt cu
chuyn v vic h nhn c dch v tuyt vi n mc khng th tin c.

Ti c c hi gp g hai trong s ba anh em nh Nordstrom, Erik v Blake, nhng

ngi ang iu hnh cng ty, v hc c cch h khin cho nhn vin thm nhun
cc gi tr xem khch hng l trung tm. Tht ng ngc nhin l chng c quy nh c
th hoc cng thc b mt no cho vic cung cp mt dch v khch hng ni tri
Nordstrom. V c bn, ch sau mt qu trnh hng dn ngn, nhn vin bn hng c
giao nhim v s dng c suy xt tt nht ca mnh trong vic gii quyt nhng vn
h gp phi, v c quyn hnh ng v li ch ca khch hng. Chnh v cc nhn vin
bn hng mi ngi mt v, nn h gii quyt vn vi khch hng theo nhng cch
c o ca ring mnh, t dn n v s cc phng php tip cn cho nhng vn
 138

tng t nhau. Ti Nordstrom cng hnh thnh vn ha k chuyn, v nhng cu chuyn

xut sc v dch v khch hng c xem l nhng bi hc v ngun cm hng. Bng
cch cho nhn vin c php sng to trong vic gii quyt cc vn , anh em nh
Nordstroms cng trao cho h quyn c mc sai lm. C Blake v Erik u khng nh
rng nu li lm xy ra trong mt n lc phc v khch hng th n s nhanh chng c
tha th - v mt li lm tng t him khi xy ra ln na.

Ti Nordstrom, tt c nhng s ng vin u hng vo vic to ra mt dch v khch

hng tuyt ho. Mi ngi qun l u c gng lm cho i ca mnh thnh cng, v tt
c cc nhn vin ca h xem khch hng l ngi sp cui cng. Nhng ngi qun l
cp cao ca cng ty, bao gm Blake, Erik, v anh c Pete, u dnh phn na thi gian
ca h gh thm cc ca hng. H i b qua cc tng, tng tc vi khch hng, v
ni chuyn vi cc nhn vin bn hng. H rt quen thuc vi mi trng ny v mi
ngi u bt u s nghip ca mnh bng cng vic trong cc nh kho, bn giy, qun
l cc ca hng giy, ng vai ngi mua hng, qun l cc ca hng c nhn, v sau
l qun l khu vc. By gi, vi vai tr l nhng nh lnh o ca doanh nghip nhiu t
la ny, h vn khng ngng tm kim phng cch tr nn tt hn na. H cn thn
xem xt v khim nhng lng nghe, ri sau hnh ng mt cch t tin v chc
chn da trn cc thng tin m h tp hp c. H rt tm vic lin tc tng
cng s hi lng ca khch hng n mc bt k khch hng no mun tip cn c
tng ngi trong s h cng thy rng vic ny kh d dng. C ba anh em u tr li
in thoi ring, c e-mail ring, v t mnh tr li cc tin nhn.

tng rng khch hng l u tin s mt thc s qu gn lin vi vn ha ca

Nordstrom n mc ba anh em ny m t t chc nh mt kim t thp ngc, trong
cc khch hng trn cng v nhng qun l cp cao di cng. Khi bn thng tin
trong cng ty ny, theo ngha en l bn di chuyn xung cc nc thang ca cng ty.
Cng khng c CEO no pha di cng. Blake l ch tch, Erik l ch tch ph trch
cc ca hng, v Pete l ch tch ph trch bn hng. H lm vic thnh mt nhm rt
 139

cht ch, mi ngi ng nhng vai tr ph hp vi th mnh ring ca mnh. H chia s

cng mt tm nhn i vi doanh nghip v lm vic theo tinh thn ng b v hp tc.

Mt cu chuyn v dch v khch hng Nordstrom m ti yu thch l v mt khch

hng hi mua hai chic o s mi mu xanh c trng ca hng dnh cho nam gii. C
nhn vin bn hng khng th tm thy nhng chic o ny trong kho hoc ti bt k ca
hng no khc ca Nordstrom. Nhng thay v ni vi khch rng ca hng khng th p
ng yu cu ca anh, c nhn vin mang hai chic o s mi trng v hai chic o s mi
xanh n nh th may ca ca hng i cc c o vi nhau. Nh th, c c hai o s mi
mu xanh c trng v hai o s mi mu trng c xanh. C a o s mi mu xanh c
trng cho khch hng v ni rng nu anh mun ngc li (o trng c xanh) th h cng
c sn lun!

C Blake v Erik u ch ra rng mi tri nghim vi mi khch hng u ging nh mt

c hi mi, c vai tr rt quan trng. Mi tng tc l mt c hi khc mang n mt
tri nghim d chu cho khch hng v nng cao danh ting ca cc nhn vin bn
hng. Ngay c khi cc hnh ng ca h khng dn n vic bn c mt mt hng c
th no, vic u t ny cui cng mang li thnh cng.

Nh bn thy, tr nn xut sc c th n theo nhiu cch khc nhau, nhng tt c u

bt u bng vic ci b chic m ang gii hn bn v quyt tm tip cn vi tim nng
thc s ca bn thn. iu ny c ngha l hy vt xa khi nhng mc k vng ti
thiu, v hiu rng bn l ngi cui cng chu trch nhim v hnh ng ca mnh cng
nhng kt qu chng mang n. Cuc sng khng phi l mt cuc din tp, v bn s
khng c c mt c hi th hai c gng ht sc u nh.
 140

CHNG 10 - Nhng to tc t thc nghim

Ti phi th nhn rng thc ra mnh c th d dng t tn cho tt c cc chng trc l

Hy cho php chnh bn. ti l bn hy cho php mnh thch thc vi cc gi nh,
nhn th gii bng i mt mi m, th nghim, tht bi, vch ra con ng i ca ring
bn, v th thch cc gii hn kh nng ca bn. Trong thc t, chnh l nhng g ti
mun mnh bit c khi hai mi, ba mi, v bn mi tui v cng l nhng g ti
cn phi lin tc nhc nh bn thn mnh tui nm mi.

Bn rt d dng b kha vo nhng cch t duy truyn thng v chn ht nhng la chn
thay th kh thi. i vi hu ht chng ta, c rt nhiu nhng m ng ng bn l,
khuyn khch mi ngi chng ta li trn con ng quy nh, ch t mu bn trong cc
ng ranh gii, v i trn cng nhng con ng h i theo. iu ny lm cho c
nhng ngi v bn cm thy d chu. N cng c thm nhng iu h la chn v
cung cp cho bn mt cng thc d i theo. Nhng n cng c th cc k hn hp.

chu M Latinh tht ra c mt cm t c dch thnh k nu o (jacket puller)

ch nhng k c gng ko ngi khc xung c l bng ui o ca h - ngn cn h
vn ln cao hn v tr hin ti. Ngi dn nhiu ni khc trn th gii gi y l hi
chng ghen n tc , trong nhng ngi dm ng ln cao hn nhng ngi xung
quanh s b ct gim kch thc cho va vi mi ngi. li vi s ng l chun mc,
thnh ra nhng ngi vt ln trc c nguy c b ko li li bi cng ng ca h. T
hn na, cng c mt s khu vc trn th gii m ai lm nhng iu khc vi s
ng u b xem l ti phm, theo ngha en. V d, ti Brazil t truyn thng dnh cho
cc doanh nhn (entrepreneur) l empresario, dch tri ra l k trm. Trong lch s,
khng c nhiu hnh mu doanh nhn thnh cng khu vc ny, v nhng ngi khc
vn cho rng bn hn phi lm iu g bt hp php th mi thnh cng trong vic ph
v khun mu ni y. y l mt vn quan trng vi Endeavor, t chc c mc
tiu l tng cng kh nng kinh doanh cc nc ang pht trin. Khi hot ng M
Latinh, Endeavor ni vi mi ngi rng h mun kch thch tinh thn kinh doanh, v h
 141

gp phi s chng i quyt lit. p li, h t ra mt t hon ton mi,

emprendedor, nm bt c bn cht tht s ca s i mi v tinh thn doanh nhn.
H phi mt nhiu nm, nhng cui cng emprendedor c a vo t in. V
hin ti Endeavor li i mt vi mt thch thc tng t Ai Cp, ni h d nh mt
ln na to ra v qung b mt t mi cho doanh nhn.

trng d.school phn ln cng tc ca chng ti tp trung vo vic cho php sinh vin
thch thc cc gi nh v m rng tr tng tng ca h bng vic thot ra khi nhng
li t duy truyn thng. Mi bi tp i hi h phi ri khi nhng vng an ton v tham
gia vo th gii xung quanh h. Trng a ra nhng thch thc, nhng chng ti khng
c cu tr li. Ngoi ra, khng gian lp hc d.school c thit k khuyn khch cc
th nghim. Tt c cc ni tht u c gn bnh xe v di chuyn mt cch d dng
to ra nhng khng gian lm vic khc nhau. Mi ln cc sinh vin n th khng gian
lp hc c sp xp khc nhau. Cc thng giy, g, nha, kp giy, cc vng tay cao su,
bt mu, dng c thng ng iu, v bng keo u mi gi cc sinh vin xy dng nhng
hnh mu u tin nhm a tng ca mnh vo cuc sng. Cc phng u cha y
nhng tm bng mu trng di chuyn c, bao ph bng nhng ming giy dn nhiu
mu sc to iu kin cho vic tm tng. Cc bc tng c dn y nhng hnh nh
v tc phm ca cc d n trong qu kh, c vai tr khi ngun cm hng cho t duy
sng to.

Sinh vin ca chng ti c trao cho nhng thch thc m v i thc. V d, h c th

yu cu tm ra cch ci thin s an ton khi di chuyn bng xe p trong trng, hoc
tm mt cch d d tr em n thc n lnh mnh. Ngoi nhng d n cc b , sinh
vin d.school trong lp hc Design for Extreme Affordability, do Jim Patell v Dave
Beach ging dy, cn lm vic vi cc i tc cc nc ang pht trin xc nh cc
kh khn v quyt nh lm th no gii quyt chng mt cch sinh li. D n ny
hnh thnh mt s sn phm th v ang c hon thin a vo th trng. V d,
mt nhm thit k mt lng nui em b sinh non hon ton mi c tn l Embrace, sau
khi h i thm cc bnh vin Nepal v thy rng cc lng p truyn thng phng
 142

Ty, vi gi gc l 20.000 la, khng thch hp lm cho mi trng a phng. Nhiu

chic lng b hng hoc cn cc b phn khng c sn. Nhng hng dn hot ng
v cc nhn cnh bo c ghi bng ting nc ngoi xa l vi cc nhn vin iu
dng. Quan trng nht l a s ph n sinh n cc lng qu xa cc bnh vin thnh
ph ni c lng p. Do , nhng tr sinh non cn c gi m trong lng p th him
khi c tip cn vi s h tr cn thit.

Nhm nghin cu xc nh s cn thit ca mt lng p c chi ph thp v cng ngh

thp. Trong vi thng h thit k mt ti ng nh vi mt ti chn bn trong c cha
mt loi sp c bit. Nhit nng chy ca sp l 37 C, l nhit cn thit gi
m cho mt em b s sinh.[42] Vi ch 20 la, thay v 20.000 la, cc bc cha m hoc
cc phng khm a phng gi c th chm sc mt em b sinh non ngay ti ch
hoc trong khi di chuyn. H ly ti sp ra v t n trong nc nng lm tan sp. Sau
ti sp c a vo chic ti ng v gi m trong nhiu gi. Khi n ngui i, sp c
th c lm m ln tr li mt cch d dng. Khng cn thit phi c s tp hun k
thut no, khng cn c in, v thit k ny cng khng tn km nhiu nn d dng
c trin khai trong cc cng ng ni ngi dn rt kh tip cn c vi cc bnh
vin th.

Cc sinh vin hon thnh kha hc ny thay i mi mi. H bt u nh gi cao sc

mnh ca vic ch n cc vn trong th gii xung quanh h, v bit rng h c
trao quyn gii quyt chng. David Kelley, gim c sng lp ca d.school tng ni:
H ang bc i vi s t tin sng to.[43] H bit rng mnh c quyn c ng v
r rng c th nghim, tht bi, v th li ln na. Tt c nhng g chng ta phi
cng nhn l mi ngi trong chng ta u c quyn chng ta ch cn nhn ra rng
chnh chng ta l ngi c php trao quyn cho mnh ch khng ch i mt tc
nhn t bn ngoi.

Trong mt hon cnh kh bt ng, ti hiu c thng ip rng mi chng ta l

ngi quyt nh cch chng ta nhn vo th gii. Mt vi nm trc, ti n mt lp hc
 143

vit sng to, gio s yu cu chng ti m t cng mt cnh hai ln, u tin l
t quan im ca mt ngi mi yu, v th hai l t gc nhn ca mt ngi va b mt
mt a con trong chin tranh. Bi tp n gin ny cho thy vic nhn vo th gii nh
th no hon ton ph thuc vo trng thi cm xc ca bn. Khi ti tng tng mnh
ang i b qua mt thnh ph ng c trong trng thi hnh phc, tm tr ca ti tp
trung vo c mu sc ln m thanh, v lng knh quan st th gii ca ti rng m.
Nhng khi i do qua mt cnh tng t trong trng thi chn nn, mi th u trng
xm xt v tt c cc khim khuyt hin ra, chng hn nh nhng vt nt trn va h cng
p vo mt ti. Ti khng th nhn xa hn bc chn mnh, v thnh ph dng nh
cng chn nn ch khng h ho hng. Ti tm thy nhng g mnh vit cho bi tp
gn mt chc nm trc.

Linda nghing ngi ra sau chim ngng nhng b hoa mu hng o c va mi

mua. Tm tr c hng khi tung bay t nhng bng hoa n mi thm tuyt vi ca bnh
m ti pha ca hng bnh bn cnh. ng bn hng li vo l mt ngh s xic nghip
d. Trong b trang phc mu sc sc s ca mnh, anh lm cho nhng khn gi tr em
ci khc khch mi ln anh to ra mt tr vui. Linda ng xem mt vi pht v cng
thy mnh khc khch ci nh cc em nh. Anh kt thc mn biu din ca mnh vi
mt ci ci u cho Linda. C ci u cho li, v tng cho anh mt bng hng.

Joe ci u bc i, co mnh di sng m bng gi, trng nh nhng t bo b gi

tung vt v trong khng kh, p vo cc ta nh trc khi ct cnh bay ln mt ln na.
Bc ln mt vt nt, va i va rng rc. Bc ln mt si dy, va i va lt lay.
Nhng li ny tip tc chy qua tm tr ca Joe khi anh bng qua mi vt nt ph v cc
hng gch lt trn va h.

Bi ht tru chc thi tui th tr thnh mt ging li nhi u u sau u anh, cng
nh bn thn anh ang phi tp trung vo con ng khng bng phng tri di pha
trc.
 144

y l mt bi tp c gi tr khng ch cho vic thc hnh k nng vit ca ti m cn

i vi cuc sng ni chung. N l mt li nhc nh su sc rng chnh ta l ngi chn
cch chng ta nhn th gii xung quanh. Mi trng quanh ta u c nhng bng hoa p
cng nh cc khim khuyt, v mi chng ta l ngi quyt nh nn chn ly iu g.

Ti chia s mt s cu chuyn t cun sch ny vi cha ti, v sau cha quyt nh

dnh thi gian ni v nhng hiu bit quan trng nht ca mnh, khi nhn li tm mi
ba nm cuc i. Mc d v tr hin ti ca ng rt thoi mi, nhng con ng ng i
khng phi l con ng c dn sn t trc. Cha chuyn n Hoa K khi ng c
tm tui. Gia nh ng b ni trn khi c vo nhng nm 1930, v h n Hoa K vi
nhng bn tay trng. Cha ti khng th ni c ting Anh v ng b ni khng c
tin nui hai a con ca h. Do , cha phi sng vi nhng ngi b con, nhng
ng khng th giao tip c vi h. Mi cho n khi ng b c kh nng nui con,
cha mi c a v nh. T nhng khi u khim tn, cha ti xy dng mt cuc
sng v s nghip y n tng, v ngh hu vi vai tr ph ch tch v gim c iu
hnh ti mt cng ty a quc gia ln.

Ni v cuc sng, cha ti xc nh rng nhn nh quan trng nht ca ng l khng nn

qu nghim trng vi chnh mnh cng nh khng nn phn xt ngi khc qu gay gt.
ng c g trc y ng khoan dung nhiu hn vi nhng sai lm ca mnh v ca
nhng ngi khc, v ng cng mun lc ng hiu tht bi l mt phn bnh
thng ca qu trnh hc tp. By gi ng nhn ra rng hu ht cc li lm ca chng ta
u chng th lm rung chuyn tri t, v chia s cu chuyn gip ng c c gia
nh ny. Khi u s nghip ca mnh ti RCA, ng v nhm ca ng c mt d n
tin trin rt t. Cha ti v cc ng nghip ca ng phi thc nhiu m c gng
sa cha cc vn , v trong nhiu tun h phi dnh ton b s tp trung c tm ra
mt gii php. C iu ngay sau khi d n hon tt th ton b chng trnh b hy b.
Mc d d n l trung tm cuc sng ca h, nhng i vi nhng ngi khc th n
li chng ng g. ng hc c nhiu ln rng hu ht nhng iu trong cuc sng,
 145

c bit l nhng tht bi ca chng ta, chng quan trng nhiu nh chng ta ngh ngay
vo thi im chng xy ra u.

Cha ti cng nhc nh ti rng thnh cng tht ngt ngo nhng n cng ch thong qua.
Khi bn ang mt v tr c nh hng, c chc v v quyn lc th cc bng lc tht
tuyt vi. Nhng mt khi v th bin mt, cc c quyn s bay hi. Quyn lc ca
bn xut pht t v th bn nag ng. Khi bn khng cn v th , tt c nhng g i
theo n phai nht mt cch nhanh chng. V vy, bn khng nn xc nh mnh bng v
th hin ti, cng nh khng nn tin vo tt c nhng g ngi ta ni v bn. Hy thng
thc hng thm ca vic c mi ngi ch khi bn c n, nhng hy sn sng ri
khi v th trung tm nu n lc phi ra i. Khi bn ri khi mt cng vic, t chc vn
s tip tc hot ng m khng c bn, nh th bn cha bao gi l mt nhn vt khng
th thiu c ca n vy. Tt nhin, bn s li mt di sn v tt c nhng g bn
t c, nhng iu cng s m nht i theo nm thng m thi.

Hm nay, cha ti cng nhn thc su sc v nim vui cn c sng. Vi nm trc y

ng phi tri qua mt cn au tim, v chic my kh rung c cy vo ngi ng l
mt li nhc nh lin tc rng cuc sng ca ng rt mng manh. V mt l tr chng ta
u bit mi ngy rt ng trn trng, nhng khi chng ta gi i hoc i ph vi mt
cn bnh e da cuc sng, nhn thc ny mi ngy cng pht trin mnh lit v r rng.
Cha ti lm vic chm ch tn dng ti a tng c hi, trn trng tng thi im, v
khi hoang ph d ch mt ngy.

Trong khi tm kim cm hng cho cun sch ny, ti d m tng ngn ko v nhn vo
tng hc t ca cuc i ti, theo c ngha en v ngha bng. Trong qu trnh , ti tm
thy mt chic ti vi bt ti mang i khp ni trong khong ba mi nm. Chic ti
di na mt y nhng bu vt dng nh kh quan trng vi ti sut mt qung i,
t khi n mi ch l mt ti sn nh b lc ti hai mi n tn lc ti hc cao hc, v
theo ti n khp mi ni ti sng. Mc d him khi m n ra, ti vn lun lun bit
 146

c ni tm thy n. Cc ngn ti v nhng gi fbene trong n l mt lin kt hu

hnh vi qu kh ca ti.

Khi m ti xch, ti thy mt b su tp nh cc loi v v s rt p t nhng bi

bin xa xi, nhng hnh th phai i sut nhng nm ti trung hc v i hc, mt
chng th c, v mt s nhng sng ch u tay ca ti, trong c mu trang sc
vi n LED m ti thit k t st nn hnh v pin ng h. Ti cng tm thy mt tp
th nh, c tiu Nhng to tc t thc nghim.

Khi ti lm nhng bi th trong cun tp ny, chng tng trng cho mt tri ca cc th
nghim khoa hc m ti thc hin trong phng th nghim khoa thn kinh thi ti
ang hc cao hc. Mt bi th c tn l Entropy p vo mt ti. Bi htow ny ni v
qu trnh lin tc ti khm ph chnh mnh, lun lun thay i k hoch ca tr chi cuc
i, v chp nhn nhng ri ro m khng bit iu g s xy ra. Ti vit bi th vo
thng 9 nm 1983. Vo thi im , tng lai ca ti rt u m v y nhng bt n ln,
bi v th ti chng th nhn thy g nhiu pha trc. Hn hai mi lm nm sau, ti
nhn n vi mt cp mt khc. Tnh trng bt n l bn cht ca cuc sng, v n tip
nhin liu cho c hi. Phi tha nhn s vn c nhng ngy ti khng bit nn chn con
ng no v b chong ngp bi nhng la chn ang m ra trc mt ti. Nhng gi
ti bit rng s bt n s l tia la thp ln nhng sng to v khi ng c my thc
y chng ta tin v pha trc.

Ti hy vng nhng cu chuyn trong cun sch ny nhn mnh c tng rng
m kha cho nhng kh nng v hn ca bn thn, bn phi thot ra khi chic v an
ton, sn sng chp nhn tht bi, hc cch xem nh nhng kh khn, v nm bt mi c
hi tr nn xut sc. ng l nhng hnh ng ny s khin cuc sng ca bn sng
gi hn nhiu. Nhng chng cng a bn n nhng ni c th bn thm ch cha tng
tng tng ni, v cung cp mt lng knh qua bn c kh nng nhn kh khn v
rc ri nh nhng c hi. Trn ht, chng mang n cho bn s t tin ngy cng tng
rng vn no cng c th gii quyt xong.
 147

Bi th ti vit hn hai mi lm nm trc y l mt li nhc nh su sc v nhng

lo lng ti gp phi tui hai mi khi nhn v pha trc, hon ton m m v nhng g
ang chc ch ng r tip theo. Ti c phi chi c ai ni vi ti rng hy bit
nm ly nhng iu bt n. Nh cc cu chuyn trong cun sch ny chng minh,
nhng iu th v nht s hin ra khi bn bc khi con ng c d on trc, khi
bn thch thc nhng gi nh, v khi bn cho php mnh nhn th gii nh l nhng c
hi trn y tim nng.

Li cm n

Bn nm trc, khi Josh n tui mi su, ti cht nhn ra rng ch hai nm na Josh s
vo i hc. Ti rt mun chia s vi n nhng g mnh mun bit khi ri gia nh v
khi bt u s nghip. V vy, ti son ra mt danh sch ngy cng nhiu nhng iu m
by gi ti tin rng cc k quan trng trong vic to dng ch ng ca mt ngi trong
cuc i. Danh sch ny c lu ngay trn mn hnh my tnh ca ti v bt c khi no
nh c mt bi hc khc th ti li thm n vo. Mt vi thng sau khi ti bt u k
hoch ny, ti c mi n ni chuyn vi sinh vin trong mt chng trnh lnh o
kinh doanh ti i hc Stanford, v ti quyt nh mang cm hng t nhng nghin cu
ny ra s dng. Ti to nn mt bi ging c tn l Nu ti bit c khi cn 20, trong
kt hp nhng quan im t danh sch to nn trn vi nhng on phim ngn ca
cc nh lnh o c t tng kinh doanh, nhng ngi m rng cc quan im .
Bui ni chuyn rt thnh cng, v ngay sau ti c mi thc hin cc bi ging
nhng i im khc trn th gii. Phn chn bi nhng phn i nhit tnh t khn thnh
gi, ti hnh thnh k hoch v mt cun sch. Tuy nhin, do bn rn vi v s nhng
vic khc, ti cha tng gi n cho cc nh xut bn tim nng.

Hai nm sau, khi ang n sng trn mt chuyn bay sm t San Francisco n Ecuador,
ti bt u mt cuc tr chuyn vi ngi ngi cnh ti, Mark Tauber. ng lm vic cho
nh xut bn HarperOne ti San Francisco, v n cui chuyn bay, chng ti nhn
thy mt s mi quan tm chung lin quan n gio dc v xut bn. Chng ti vn lin
 148

lc v lm vic cng nhau trong mt vi d n nh. Mt nm sau, c ln ti gi cho

ng mt ng link n trang web ca Cuc thi Sng to, v Mark a mt s ng
nghip ca ng n Stanford tm hiu thm v nhng chng trnh ca trng. n
cui ba n tra, Gideon Weil, mt bin tp vin cp cao ti HarperOne, cho rng s rt
th v nu xut bn mt cun sch vit v nhng bi hc c c t cc lp hc ca
chng ti. Ti ni vi ng rng mnh bt u vit mt d n sch v ch . V tin
tt lnh l trong vng mt vi tun ti c mt hp ng vit sch, cn thch thc l ti
ch c bn thng hon thnh.

Vi su tun i khp ni tm kim t liu thc t cho cun sch, v y nhng nhim
v khc phi hon thnh, ti cn phi da trn tt c mi th v hu nh tt c mi ngi
ti bit thc hin d n ny. Ti v cng bit n tt c nhng ngi gip ti hon
tt d n trong mt thi gian ngn nh vy. H ho phng chia s c thnh cng ln
tht bi, k c nhng tht vng ca h, v nhng bi hc m h thu c. H dy
cho ti s ng vin, nhng gp , v rt nhiu cu chuyn truyn cm hng.

Trc tin, ti mun nu ra tt c nhng ngi ni chuyn vi ti v cuc sng v

ngh nghip ca mnh, v chia s nhng hiu bit quan trng h c c trn ng
i. Nhng ngi ny bao gm Lisa Benatar, Soujanya Bhumkar, Steve Blank, Teresa
Briggs, Peggy Burke, Tom Byers, Dana Calderwood, Stan Christensen, Sandra Cook,
Michael Dearing, Ashwini Doshi, Debra Dunn, Alistair Fee, Nathan Furr, Steve Garrity,
Linda Gass, Jefff Hawkins, John Hennessy, Quincy Jones III, Kahwajy Jeanne, Guy
Kawasaki, Perry Klebahn, Randy Komisar, Chong-Moon Lee, Fern Mandelbaum, Karen
Matthys, Kevin McSpadden, Tricia Lee. Blake Nordstrom, Erik Nordstrom, Elisabeth
Pate Cornell, Jim Plummer, Bruce Ransom, Bernie Roth, Michael Rothenberg, David
Rothkopf, Linda Rottenberg, Josh Schwarepel, Jerry Seelig, Jeff Seibert, Carla Shatz,
John Stiggelbout, Carlos Vignolo, Vng Quyn, v Paul Yock.

Ti cng mun cm n tt c cc nh lnh o c t tng kinh doanh, nhng ngi n

vi Stanford chia s kinh nghim ca h. Ti khai thc trang web ca STVP
 149

Entrepreneurship Corner c cc bi hc t nhng din gi sau y: Carol Bartz, Mir

Imran, Steve Jurvetson, David Kelley, Vinod Khosla, Marissa Mayer, David Neeleman,
Larry Page, v Gil Penchina. Ti cng cm n Steve Jobs v bi pht biu tuyt vi ca
ng bui l tt nghip ti Stanford vo nm 2005.

Nhng ng nghip tuyt vi ca ti ti Chng trnh kinh doanh k thut Stanford v

Trng K thut xng ng c nhn nim vinh d ln lao cho nhng ng gp ca h
vo d n ny. H to iu kin cho ti tip cn vi mt danh sch di nhng con ngi
v cc c hi hp dn, v lm giu cho cuc sng ca ti rt nhiu. Trc tin, hy
ti cm n Tom Byers v mi ti tham gia vi ng mi nm trc y. Tom l mt
hnh mu tuyt vi, mt ng nghip xut sc, v mt ngi bn rt tt. Th hai, ti
mun nu tn cc ng nghip tuyt vi ca ti, Forrest Click, Theresa Lina Stevens, v
Bob Sutton, nhng ngi cung cp cho ti nhng hng dn qu gi v cun sch
ny. V ti cng cm n Laura Breyfogle, Kathy Eisenhardt, Riitta Katila, Tom Kosnik,
Elisabeth Pate Cornell, v Jim Plummer, nhng ngi lm cho trng K thut Stanford
l mt ni tuyt ho lm vic. Cui cng, xin gi li cm n c bit n cc nh ti
tr STVP, nhng ngi c lng ho tm to iu kin cho chng ti gio dc th h cc
doanh nhn k tip.

Ngoi ra, ti cng gi li tri n n cc ng nghip truyn cm hng cho ti ti Vin

Thit k Hasso Plattner ca Stanford, cn gi l d.school. C th, ti mun nu tn
Michael Barry, Charlotte Burgess Auburn, Liz Gerber, Uri Geva, Julian Gorodsky,
Nicole Kahn, David Kelley, George Kembel, Jim Patell, Bernie Roth, v Terry
Winograd.

Ti cng mun cm n tt c cc sinh vin m ti c c nim vui lm vic cng,

bao gm cc nghin cu sinh chng trnh Mayfield, cc nghin cu sinh chng trnh
thit k sinh hc BioDesign, cc sinh vin Bootcamp ca trng d.school v Summer
College, v tt c nhng thnh vin trong kha hc v Sng to v i mi m ti ging
dy. Tinh thn kinh doanh ca h lun vt xa tt c nhng mong i ca ti.
 150

Ngoi ra cn c nhiu ngi c bn tho ny trong cc giai on khc nhau trn

ng pht trin ca n v gi cho ti nhng thng tin phn hi qu gi. H l James
Barlow, Sylvine Beller, Peggy Burke, Katherine Emery, Carol Eastman, Gregg Garmisa,
Jonah Greenberg, Boris Logvinskiy, Patricia Ryan Madson, Juliet Rothenberg, Jerry
Seelig, Lorraine Seelig, Robert Seelig, v Anand Subramani. Nhng xut v kin
ca h c mt nh hng ln vi cun sch.

Nhng d c tt c cc cm hng v h tr ny, d n s khng bao gi c hon thnh

nu khng c s hng dn ca Gideon Weil ti HarperOne. ng l mt hun luyn vin
c khi, mt gio vin tuyt vi, v mt bin tp vin xut sc. Ti lun hc c iu g
mi trong mi cuc hi thoi ca chng ti v lun lun mong ch nhng cuc gi
ca ng. Ngoi ra, ti mun cm n Lisa Zuniga v bin tp cun sch. C lm vic
cng ti vi tc chng mt, m bo rng sc thi ca tt c nhng cu chuyn
khng b mt i sau khi c trau chut cc cu ch. V cho ti gi li cm n c bit n
Mark Tauber v kt bn vi ti trn chuyn bay xuyn quc gia cch y vi nm. Cu
chuyn l mt li nhc nh mnh m rng bn khng bao gi bit iu g s xy ra khi
bn bt u mt cuc tr chuyn.

V phng din c nhn, ti mun gi mt li tri n nng thm n cha m ti, nhng
ngi t nn tng cho vic gio dc ca ti. H lun l nhng tm gng v l
nhng ngi dn dt tuyt vi trong suotso cuc i ti. Ngoi ra, chng ti, Michael
Tennefoss, l mt i tc tuyt vi v l ngi c vn qu gi khi ti ang vit cun
sch ny. Anh lng nghe mt cch cn thn khi ti c tng chng d cho ti hon
thnh vn bn bt c thi gian no trong ngy. Anh l ngi bin tp u tin ca bn
tho ny, v lun lun cung cp thng tin phn hi thng thn trong sut qu trnh ti
thc hin quyn sch. Ti mi mi mang n Michael v nhng xut hu ch ca anh,
s h tr khng iu kin, v nhng khuyn khch bt tn ca anh.

Cui cng, ti cm n Josh cho ti ngun cm hng to ra mt danh sch nhng

iu ti mong mnh bit c khi ti bng tui n. Trong bn nm qua, Josh h tr
 151

bng nhng phn hi su sc i vi cc quan im trong cun sch ny, v ti tip tc

kinh ngc bi s khn ngoan ca n. Cun sach ny l qu tng sinh nht ln th hai
mi ca ti n Josh. Chc mng sinh nht... v chc mng nhiu iu khc na!
 152

Tom tt

Phn I: Gii thiu s lc

Nu ti bit c khi ti 20 c vit vo nm 2009 bi n tc gi Tina Seelig Tin s

v thn kinh hc ti trng Y Standford, ng thi l gim c iu hnh chng trnh
kinh doanh k thut Standford. Ngoi ra, b cn tham gia v ng gp cho rt nhiu hot
ng khc ca ngi trng ny. B cng tham gia din thuyt v t chc nhiu bui hi
tho cho nhiu nh iu hnh thuc cc lnh vc cc khau, b cn vit sch cho c ngi
ln v tr em

Sch cp n nhng vn qun tr v t duy v xy dng mi quan h dnh cho

nhng Sinh Vin hoc nhng c nhn ang gp s c trong cng vic v khi nghip.
Mt vi ni dung nh: Vt khi gii hn v i ra khi cch suy ngh thong thng, ph
b li mn t duy, cc case study c lng vo cu chuyn lm cho ngi c d hnh
dung v lin tng vn , cc case study v sng to v gii quyt vn cng rt thc
t v c phn tch t nhng t chc, trng i hc hang u th gii bi nhng
chuyn gia hng u nh Steven Jobs

Sch c Nh Xut Bn tr in n v pht hnh u nm 2011. y l 1 cun sch mng,

d c, ngn ng gn gi v d hiu. Sch c BXB in c kh A5 v dy 251 trang.

Phn II: Tm tt ni dung

Sch c chia lm 10 chng v cp n nhng vn khc nhau, i theo 1 trnh t

r rang.

PART A

a. Chng 1: Mua mt, tng hai

Chng 1 cp n t duy sang to v gii quyt vn , khng b kh khn lm nn
ch.
 153

Trong ny, tc gi a ra nhng case study v kh nng kinh doanh vi 1 s vn t i

(5$ hoc thm ch l t nhng ci kp giy thong thng) to nn gi tr. Qua , ta
thy c mt bc tranh a chiu bi cc gc nhn khc nhau. Mi gc nhn s cho ta
mt con ng thc thi, mi chin lc s cho ta nhng cch tip cn khc nhau, mi
gii php s lm cho vn khc i Nhn chung, ngay t chng u bn nhn
ra y l 1 quyn sch thc t v kh d c. V dng nh ging nh ta sch th gii
rng ln chng ta cn nhiu vic phi lm ca Kim Woo Chung, chng 1 c cp
n on:

C hi c rt nhiu trong cuc sng. bt k thi im no v bt k ni u bn cng

c th nhn quanh v tm ra c cc vn cn c gii quyt.

T duy ny gip chng ta lun tm ti, my m, ci tin nhng g cha hon thin xung
quanh. Rt c ch cho cng vic ca chnh chng ta. Bn cnh , c nhng case qu kh,
gn nh khng gii quyt c th vn cn nhng phng thc hiu qu bin
khng thnh c, bin kh thnh d Ch cn thay i thi ca chng ta khi nhn nhn
vn , chng ta c nhng gii php hiu qu rt d nhn thy m chng ta v qu my
mc nn v tnh b qua chng.

Hu ht mi ngi u tip cn vn nh th chng khng bao gi gii quyt c,

nn h khng thy c nhng gii php sang to ngay trc mt mnh

V nh 1 li ku gi dng nh quen thuc vi chng ta:

Nu vn cng ln th c hi cng s cng ln. Chng ai tr cho bn ng no cho

vic gii quyt 1 vn chng ng g c.

Sau nhiu tri nghim , chc chn chng ta s rt ra c nhng bi hc kinh

nghim qu gi d kt qu ca n c th no. V cng nh nhiu tc gi khc, Tina cho
rng:

Cha kha ca thnh cng l kh nng rt ra c nhng bi hc t mi kinh nghim v

tip tc bc ti vi nhng kin thc mi ta hc c.
 154

b. Chng 2: Rp xic o ln

Chng ny, tc gi cp n nhng thch thc t cuc sng, n c l ti sao chng ta

c xu hng trnh n cc kh khn m khng dm ng u vi n. iu ny ang xy
ra rt thng xuyn ti x hi ca chng ta v nhiu cc vng t, lnh th khc k c cc
nc pht trin nh Ty Ban Nha, an Mch, Thy in Vi nhiu cu chuyn v cc
c nhn thnh cng khi i mt vi kh khn, tc gi cho rng:

V c bn, chng ta khng c dy nm ly cc kh khn. Chng ta c dy kh

khn l nhng th cn phi trnh hoc l nhng iu phn nn

Vn bng cch a ra cc case study m tc gi thc hin vi sinh vin ca mnh ti

trng i hc standford, tc gi dn nhp chng ta n 1 t duy cn thit v thm c s
nim tin cho mt cu ni:

Khng c 1 gii hn no cho ln ca cc vn m bn cn gii quyt.

Cu ny dng nh mun nhn mnh rng kh nng ca chng ta khng th o c vi

nhng phm vi thng thng. Bnh thng chng ta vn thng gp trng hp bn thn
chng ta khi nhn 1 thch thc no , cha bt tay vo thc hin th cho rng chng
ta khng th ri. Nh ti, c ln ng xem tp leo ni sn vn ng phan nh phng,
ti t nh rng ti khng th lm c iu nh ngi ta ang lm (d cho ti c chng
kin 1 c b ngi nc ngoi, nh xu nhng cng leo ln c 6, 7m ca bc
tng). V ng tht, n gi ti vn cha chm tay vo bc tng d rt mun tro
ln

Gia vic khng lm g c v lm iu g ch cch nhau 1 quyt tm nh, nhng hai

la chn ny c th mang n 2 kt qu hon ton khc bit

Ni dung ch o xuyn sut chng 2 l dm chp nhn th thch v tn dng c hi

t nhng th thch . Hng ngy, chng ta vn i mt vi chng nhng chng ta v
tnh b qua tt-c-nhng-vn--cn-c-ci-thin. Thm ch, ti cho rng khi i qua 1
 155

con ng m chng ta khng tm ra cho mnh 1 vn , th tc l chng ta b qua 1

ni tin c th tm c t con ng y.

c. Chng 3: Bikini hay l cht?

Chng ny ni n nhng quy tc do chnh chng ta t ra, v v tnh nu chng ta ch

b b gn trong cc quy tc th s chng c g mi c. Khng vt qua c gii hn
ca ci hp, chng ta s chng bit bn ngoi ci hp c nhng g (thinking out the box).
Nhng quy tc v s hiu bit lm chng ta s hi v rt r. Chng hn khi bn c 1
tng kh khn no , bn mang n trnh by vi vi ngi bn, a s h s cho bn cu
tr li ngay lp tc l khng th!. Chnh iu ny cp mt ca chng ta nhiu
s n lc v my m m ng ra theo ui n chng ta s c c. Tt c nhng tng
thot u nghe rt l d v hi ht, th nhng nu k hn v chau chut cho n hn,
c th n s tr thnh 1 tng tht tuyt vi.

Chng ny lm ti nh n nhng k nng lm vic nhm, a s chng ta thng vi

dp vn ca nhau m t khi xy dng chng theo hng tch cc. l l do ti sao
trong k nng brainstorming li c 1 quy ch l khng ch bai cc tng d n d ca
khc. Thng th, nhng mc tiu ln bao gi cng thc y chng ta hn nhng mc
tiu nh, do hy chn cho mnh 1 mc tiu ln v kin tr theo ui n, s d hn
chng ta chn nhng mc tiu nh ri s hi ht v v trch nhim vi nng lc v
kh nng ca mnh.

Hy suy ngh cng ln cng tt. Thng th nhng mc tiu ln thng d thc hin
hn nhng mc tiu nh

Cui chng tc gi c cp n vn thay i thi quen v cch suy ngh. Chng ta

ch tp trung vo hiu qu ang c m t ngh n nhng hiu qu c th to ln hn nu
thay i 1 cht xu trong quy trnh thc hin.

Tt c nhng th hay ho s xy ra khi bn lm nhng iu khng ging bc t ng

tip theo trong 1 quy trnh.
 156

d. Chng 4: Vui lng ly v ca bn ra

Chng ny tc gi mun cp n nhng vn ca bn thn mi con ngi. Tc gi

cho rng:

Theo thi gian, ti ngy cng nhn thc r rang hn rng th gii c chia thnh 2
nhm: nhng ngi i s cho php hay ng h ca ngi khc lm iu mnh mun,
v nhng ngi t trao cho mnh quyn

Thng thng, chng ta cn ng vin t ngi khc c ng lc lm tt 1 vn no

, nhng li ng vin y, rt quan trng. Nhng cng c nhng ngi h t cho h
ngun nng lng, h t cho rng h c kh nng vit sch, h t cho rng h l 1 CEO
(d thnh lp ra cty ch c 1 mnh nhng h vn cho h quyn hnh phc v , v theo
quan im thng thng, lnh o l phi c ngi khc bt ln). r rang ny,
tc gi c nhn mnh:

Mt s ngi t nhn vo bn trong mnh tm kim ng lc, cn nhng ngi khc

th i cc lc bn ngoi y mnh i.

Chng ny, tc gi c cp n s thnh cng ca vi c nhn p dng phng

php t tin vo chnh mnh l th mnh.

Trong chng ny c 1 cu chuyn vui v ngi n ng sut ngy n nh th cu

nguyn mnh s trng v s. Sau mt thi gian di cu nguyn m ko trng s, ng ngng
mt ln tri v trch cha khng ph h mnh, sau cha tr li ng rng t ra ng
cng phi to c hi cho cha ph h ng bng cch ng phi mua v s. Trong 1 vi
trng hp, chng ta phi t to ra iu kin ngi khc h tr mnh, ng chng ch
h s gip mnh khi mnh ch lm g c.
 157

e. Chng 5: B quyt thnh cng ca thung lng silicon.

Chng 5, tc gi ni n s tht bi. in hnh v xuyn sut trong chng ny l

nhng cu chuyn ca cc nhn vt thnh cng v tn ti thung lng Silicon ni
m tht bi l iu c hoan nghnh v khng c ai thnh cng y m ko c cho
mnh nhng tht bi ln nht. K c Steve Jobs hin l ch tch hi ng qun tr, ngi
sang lp v c nh hng ln nht vi Apple. Steve Jobs tng b ui khi Apple do
chnh mnh sang lp v lm li t u, sau mi quay li v to c thnh cng vi
doanh nghip ny cho n thi im hin ti. Tc gi nhn mnh:

mc cn bn nht th ton b s hc hi ca chng ta n t s tht bi.

Bn c th c bao nhiu sch cng c v vai tr lnh o nhng nu bn khng thc

s tri nghim nhng th thch m mt ngi lnh o thc s phi i mt th bn s
chng bao gi sn sng cho vai tr

Ti ng vi quan im ny, mt ln na n khng nh sch v ch cung cp cho

chng ta nhng thng tin v kin thc h tr chng ta gii quyt vn thc t ch
chng bao gi cho ta nhng kinh nghim hay tri nghim ca ngi vit ra n.

Thuc lun rt ng nhng ti chc l bnh nhn cn dung thu c. V i khi cuc i
c qung gch vo u bn Steve Jobs.

c chng ny, bn s thy nhng c nhn trng thnh v ng dy nh th no

sau tht bi. V i khi, h chn cch phc hi nhanh chng sau khi trng n cn hn l
tm cch n tng vin n trong 1 ln n dy c ang c bn xi x.
 158

PART B

a.Chng 6: Khng i no Ngh k s l dnh cho con gi m

Chng ny nhn mnh vic chng ta la chn cng vic v mc tiu cho cuc i, ti
khng cn i qu chi tit v tht ra tt c nhng g chng ny ni n c tm gn
trong on sau:

Mt bc thy ca ngh thut sng th dng nh chng bao gi phn bit gia cng vic
v th vui, gia lao ng v gii tr, gia tm hn v c th, gia hc hnh v vui chi,
gia tnh yu v tn gio. Anh ta ch vic c gng t ti s xut sc trong bt c iu g
mnh lm, mc k nhng ngi khc cho rng anh ta ang lm vic hay ang chi.
Nhng bn thn anh ta th lun bit rng mnh c c c hai.

M hnh chnh ni v vic la chn cng vic cho cuc i c a ra cng ng nht
vi nhiu m hnh m cc quyn sch khc a ra l s giao thoa ca 3 vng trn:
am m, kh nng (kinh nghim) v nhu cu x hi.

Nim am m ch l im khi u, bn cng cn bit ti nng ca mnh l g v th gii

nh gi v chng nh th no.

b. Chng 7: Bin nc chanh thnh trc thng.

y l chng ni v s may mn ca cuc i. Cng thc cho s may mn (phi c

khi u t chnh bn). S may mn c n t s lm vic ct lc ca mi c nhn, v
khi c hi n vi h, h lp tc nm ly v bin n thnh ci may mn. C hi lun
c xung quanh bn tng ngy tng gi, nhng ch c 1 s t ngi nm c n v bin
n thnh s may mn v thnh cng. a s chng ta s pht l c hi ch ng ni n
vic c nhn bit n hay khng?

Rt vui mng v trong chng ny tc gi cp n 1 trng hp ca 1 c gi Vit Nam

sinh sng v hc tp ti M Vng Quyn. Quyn c bng MBA ca M v ang
iu hnh ICAN, 1 cng ty phi li nhun phc v cng ng Vit Nam bng cch gip
 159

ngi nhp c vt qua c nhng cch bit vn ha c th ha nhp t nc mi

cty c thnh lp t tri nghim ca chnh cuc i c. C c c may mn ca
cuc i mnh.

ng t mnh vo th vi vng phi tin n ch cui cng nhng chuyn hnh trnh
bn l v nhng con ng vng bt ng s thng xuyn dn bn n nhng a im,
con ngi, v c hi th v nht

Nh bc Nguyn Mnh Hng ni th: c lm tt nhng vic mnh lm, ng u

phang , nhng phi lm tht tt, ri cng vic ph hp nht s n vi mnh. Cch bc
ni l: vic chn mnh ch khng phi mnh chn vic. Mt gc nhn rt hay. Hy tm
v ch n nhng g ang xy ra xung quanh, bn s thy c nhiu th rt hay ho.

Nhng ngi may mn tn dng trit nhng c hi n vi mnh.Thay v bc trn

ng i vi 1 hnh trnh cng nhc, h khng ngng lu tm n nhng g ang xy ra
xung quanh mnh

c. Chng 8: Hy v lun hng tm quanh mi tn.

Chng ta phi hc cch trn trng nhng g ngi khc lm cho chnh bn thn ta. Nu
bn trn trng v suy ngh v n, bn s nhn ra c nhiu kha cnh khc ch khng ch
n thun l 1 mn qu hay 1 s gip .

Tt c nhng g mt ai lm cho bn u hm cha chi ph c hi, ngha l nu anh ta

dnh thi gian trong ngy ca mnh tip bn th phi c iu g anh ta khng
lm cho chnh mnh.

i khi trong cuc sng, chng ta hnh x 1 cch v trch nhim. Tc gi a n 1 v

d khi bn ci nhau hay lm iu g ko tt vi 1 ai ngoi ng, bn c chc rng
bn s khng gp li h ln na? Thm ch bn s gp h vi vai tr l ngi s phng
vn bn vo cty m bn ang mong mun?? Lc y, chuyn ci nhau kia s lm cho bn
rt t vng gi xe. Hay thm ch khi bn ngh vic, bn c chc rng bn s li n
 160

tng tt cho ng nghip ca mnh d cho trc y bn rt vui v ha ng vi mi

ngi, nhng c khi bn li cha bn giao ht cng vic khi bn ngh, th chc rng sau
khi ngh bn s c vi ci ht x v b phn nn blah blah blah

Mt cu ni lun nhc nh chng ta cn trng trong cch hnh x l:

Hy ghi nh rng quanh i qun li ch c 50 ngi trn th gii.

Hay qu t rt trn, nn ng di g m i gy chuyn vi ngi l, thay vo hy

gip h, bit u h s cho mnh 1 iu g y tuyt vi sau ny?

Ngoi ra, chng ny cng cp n thng hiu c nhn. Tc l danh ting ca bn,
tc gi cho rng danh ting bn thn chnh l ti sn gi tr nht ca bn, nn hy bo v
n tht tt. ng nhin, chng ta s khng hon ho, chng ta s khng c nhng li
v tnh lm mch long ai , cch tt nht l gii quyt s hiu lm ngay lp tc. Cn
nu khng? Hy lun ghi nh v ngh v n nh 1 vn au u, tm ra gii php
thay i tnh hung nu chng ta tip tc gp phi. Hy nh n quy tc Win Win.
Cha kha m phn thnh cng l khm ph ra li ch ca mi ngi bn c th ti
a ha kt qu cho tt c cc bn. Hy hc cc k nng giao tip, thuyt trnh, m phn,
thng lng ng nh gi thp chng, ch cn c nhng th trn, kt hp vi kh
nng ca mnh, c hi v thnh cng s lin tip n vi bn.

Cui chng, tc gi cng cp n s hiu qu ca cng vic bng cch a ra quy

lut 3.

Con ngi ch lm tt nht v hiu qu nht khi h tp trung cho 3 th. Bn phi c s
la chn u tin trong mi tnh hung, ch 3 vic thi nh, ng m m qu nhiu th,
s h bt h ng y! (Ci ny hay, mi ngi nn tm hiu thm thng tin trn mng
hoc cc sch khc b sung r hn).
 161

d. Chng 9: Phn ny c thi hay khng?

Bin minh l v ngha, hoc ni thng ra, bin minh l tr nhm nh! Chng ta kim c
che y mt thc t l chng ta khng n lc cho cng vic. Bi hc ny chm
n tt c mi mt.

Chng ta thng c khuyn khch hon thnh mi th mc hi long. Ngha l

chng ta c khuyn khch (c th bng 1 cch t nh hoc khng) ch lm vi khi
lng t nht c th p ng c yu cu m thi. Tc gi v d trng hp gio vin
cho bi tp v nu r vn cn thit v a ra nhng g cn thit t c nhng
thang im c th. Trong trng hp ny, hc sinh thng hi gio vin rng: phn ny
c thi hay khng? Hy lm tt nht nhng g mnh c th lm, ng t hi long vi bn
thn hoc ch lm t-mc-yu-cu. Bn phi tr nn xut sc, phi quyt nh i xa hn
nhng g c mong i bn tt c mi thi im. Bi v, nu bn tht s mun t
c 1 iu g th n hon ton ph thuc vo bn thn bn. S thnh cng ca bn
xut pht t s tp trung vi long kin tr khng bao gi suy gim v hiu rng bn t
ton b tri tim v tm hn vo tt c mi th bn lm. Hy tp trung vo mc tiu, i
khi chng ta b phn tn bi nhng t tng ngoi lm cho hiu qu thuyn gim i rt
nhiu.

Ti mun nhn mnh rng thnh cng trong 1 mi trng kinh doanh, ch tp trung
vo mc tiu s to ra nng sut cao hn l cnh tranh.

e. Chng 10: Nhng to tc t thc nghim.

Chng 10 ch l mt vi li chia s v quyn sch, nhng li khuyn n c gi ca tc

gi. Do , chng ny Eric s khng tm tt.
 162

Phn III : Cm nhn c nhn

y l 1 quyn sch hay v d c. T duy rt thc t v gn gi vi mi trng hin ti

chng ta ang sinh sng. Ngn t n gin v d hiu nhng li bao hm nhng su sc
m bn c th tm c trong tng trang, tng dng ch. Ngoi ra, y cng l quyn
sch cn thit chng ta c thm c nhng case study b ch, cch gii quyt vn

Phn IV : nh gi sch

Cht lng ba/giy: 9/10

Cht lng dch, vn phong: 8/10

Ni dung: 9/10

Gi c: 9/10 (49k)

im tng: 9/10

Eric (Mr.Linh)

***

[1] Bn c th tm hiu chi tit v d n chic kp giy mu ti.

http://www.oneredpaperclip.com.

[2] Bn c th xem nhng on phim ca i chin thng trong Cuc thi Sng to trang
web Gc khi nghip STVP: http://ecorner.stanford.edu bng cch nh vo khung tm
kim t tournament (cuc thi). Trang web ny cha ng mt b su tp ngy cng
nhiu cc on phim v podcast v cc ch kinh doanh, lnh o, v i mi.

[3] Cc bn c th ti b phim Imagine It min ph trn trang web.

http://imagineitproject.com.
 163

[4] xem cc on phim ca Vinod Khosla, hy truy cp trang web:

http://ecorner.stanford.edu.

[5] Chng trnh kinh doanh k thut Stanford (STVP) c t chc bi khoa Khoa hc
qun tr v K thut nm trong trng K thut ca i hc Stanford. Trang web ca
chng trnh ny l http://stvp.stanford.edu. Trang web ny c ng dn n ton b
cc kha hc, cc d n nghin cu v nhng n lc vt xa hn ca chng trnh
STVP.

[6] Ti bit c khi nim v nhng ngi T-shaped l nh nhng ngi bn ng

nghip ca ti IDEO, mt hng t vn thit k hng u ca Palo Alto, California.

[7] Trang web ca d.school l http://dschool.stanford.edu. y l trang web cung cp

thng tin chnh thc v Hc vin Thit k Hasso Plattner.

[8] tm hiu thm thng tin v chng trnh BioDesign vui lng truy cp trang web
http://innovation.stanford.edu.

[9] Bn c th xem cc on phim ca Paul Yock ti http://ecorner.stanford.edu.

[10] Bi nghin cu hai phn ny c trong European Case Clearing House vi ta

"The Evolution of the Circus Industry" (S tin ha ca ngnh xic) v "Even a Clown
Can Do It: Cirque du Soleil Recreates Live Entertainment" (Ngay c mt ch h cng
lm c iu : Cirque du Soleil ti to ngnh gii tr sng ng.)

[11] Bn c th xem cc on phim ca Randy Komisar ti http://ecorner.stanford.edu.

[12] Bn c th xem cc on phim ca Guy Kawasaki ti http://ecorner.stanford.edu.

[13] Bi "Selection by Consequences" (Chn lc da trn kt qu), Tp ch Science, s

213, ngy 31.7.1981.

[14] Bn c th xem cc on phim ca Larry Page ti http://ecorner.stanford.edu.

 164

[15] Bn c th tm hiu chi tit v t chc Endeavor ti trang web

http://ww.endeavor.org.

[16] Bi tp ny c ci bin theo mt d n ca Terrence Brown, c s dng dy

Vin K thut Hong gia (Royal Institute of Technology) ti Stockholm, Thy in.

[17] Bn c th xem cc on phim ca Armen Berjikly ti http://ecorner.stanford.edu .

[18] Bn c th xem cc on phim v Nh hng Moto trn Youtube.

[19] xem cc on phim ca Debra Dunn, hy truy cp trang web:

http://ecorner.stanford.edu.

[20] Bn c th xem mt on phim di by pht nh tm tt li bi tp ny trn trang

http://ecorner.stanford.edu. Hy in vo khung tm kim t "wallet."

[21] xem cc on phim ca David Rothkopf, hy truy cp trang web:

http://ecorner.stanford.edu.

[22] Bn c th c ton b bi bo ca GEM ti http://ww.gem.consortium.org.

[23] y l bi vit c nhan "Spain's Showy Debt Collectors Wear a Tux; Collect the
Bucks" (Nhng ngi i n ph trng Ty Ban Nha mc o ui tm i thu tin)
trn t Wall Street Journal, thng 11.2008.

[24] Bn c th xem cc on phim ca Steve Jurvetson ti http://ecorner.stanford.edu.

[25] Trang web ca chng trnh Mayfield Fellows Program l http://mfp.stanford.edu.

[26] Bn c th xem cc on phim ca Mir Imran ti http://ecorner.stanford.edu.

[27] Bn c th xem cc on phim ca Bob Sutton ti http://ecorner.stanford.edu.

[28] Bn c th xem cc on phim ca Gil Penchina ti http://ecorner.stanford.edu.

[29] Bn c th xem cc on phim ca David Neeleman ti http://ecorner.stanford.edu.

 165

[30] Bn c th xem cc on phim ca Marissa Mayer ti http://ecorner.stanford.edu.

[31] Mt li khuyn quan trng y: Nu bn c tm huyt th rt ng c gng

xy dng mt th trng quanh nim am m v cc k nng ca bn. Hy ngh v cc
ngh s hay nhc s mi to ra cc tc phm i vo lng cng chng. Nu bn c kh
nng sng to v lm vic chm ch, thng s lun c cch m ra mt th trng hon
ton mi. phn sau ca sch ti c k mt cu chuyn v Perry Klebahn, ngi lm
c chnh iu ny bng vic to ra nhu cu cho cc i giy i tuyt mi ca mnh.

[32] Bn c th nghe mt podcast vi QD3 v MC Hammer ti

http://ecorner.stanford.edu

[33] Bn c th xem cc on phim v nhng ngi chi bng r v ch gu trang

http://www.youtube.com/watch?v=2pK0BQ9CUHk.

[34] Ti b sung bi tp ny t mt bi tp Maggie Neal thc hin Trng Cao

hc Kinh doanh Stanford.

[35] Bn c th xem cc on phim ca Stan Christensen ti http://ecorner.stanford.edu.

[36] Khi nim v BATNA - Best Alternative to a Negotiated Agreement (Gii php thay
th tt nht cho mt tha thun c thng lng) - ln u tin c Roger Fisher v
William Ury cp n trong quyn Getting to Yes.

[37] Mensch trong ting Yiddish (ting c c ca ngi Do Thi Trung v ng u) l

ngi c nhiu ngi trng vng, tin cy v nh t vn cho cc vn ca h.

[38] Bn c th xem cc tranh v ca Linda Gass http://www.lindagass.com. C c mt

b su tp cc bc tranh mi dnh ht cho cc vn v nc California.

[39] Bn c th xem cc on phim ca Chong-Moon Lee ti http://ecorner.stanford.edu.

 166

[40] Ti c c cm hng to ra tr chi ny sau khi mt ng nghip ca ti l

Carlos Vignolo n t Chile cho ti bit v mt tr chi khc vn dng tng ca tr
chi lp hnh. Tr chi ca ng din ra sut 48 gi ng h.

[41] Bn c th xem mt on phim di nm pht tm tt li bi tp di hai ting ng h

ny khi truy cp trang web http://ecorner.stanford.edu v g vo khung tm kim t
"puzzle."

[42] Khi h lm nhng th nghim ln u tin, i Embrace s dng b thc vt thay

cho sp. N khng t v d tm, v nhit nng chy ca n th rt gn vi thn nhit
con ngi.

[43] Bn c th xem cc on phim ca David Kelley ti http://ecorner.stanford.edu .