Smanjenje emisije tetnih produkata sagorijevanja

1. Uvod

Primjenom motornih vozila dolazi do poveanja emisije izduvnih gasova koji tetno djeluju na
okolinu. Upotrebom sistema za redukciju izduvnih gasova smanjuje se emisija izduvnih tetnih
gasova u okolini.
Predmet ovog rada je istraiti i utvrditi mogue naine redukcije emisije izduvnih gasova, te
njihov uinak.
Ovim radom eli se utvrditi ispravnost postavljene hipoteze: zbog upotrebe motornih vozila
dolazi do zagaenja okoline izduvnih gasova, te pomone hipoteze: tetni uticaj izduvnih gasova
na okolinu mogue je smanjiti primjenom sistema za njihovu redukciju.
Cilj rada je utvrditi u kojoj mjeri izduvnih gasova iz motornih vozila utiu na zagaenost
okoline, te istraiti efikasnost sistema koji se koriste za smanjenje tog zagaenja.

Sjekloa Davor IV-5 1

 Smanjenje emisije tetnih produkata sagorijevanja

2. Pojam emisije i maksimalno dozvoljene koncentracije

Pod emisijom se podrazumijeva izbacivanje zagaujuih materija iz objekata zagaivaa (iz

dimnjaka, motora, cjevovoda i slinog) u okolinu: vazduh, vodu, zemljite.
Kada se prouava obim zagaenja nekom zagaujuom materijom, vano je da se utvrdi:
Brzina emisije i
Ukupna emisija.
Brzina emisije je koliina zagaujue materije izraena u jedinici vremena: g/s ili u %.
Ukupna emisija jeste isputena koliina zagaujue materije izraena u gramima po koliini
osloboene energije (u dulima) ili u kilogramima proizvoda.
Maksimalno Dozvoljena Koncentracija (MDK) se, uglavnom, odreuje po tome koliko je tetno
po ljudsko zdravlje, odnosno uzima se krajnja granica mogue tetnosti, prema bilo kojem
pokazatelju: toksinosti, optesanitarnom i dr.
Maksimalno Dozvoljena Koncentracija neke tetne materije je ona koliina koja kod ovjeka
svakodnevno izloenog u duem periodu ne izaziva patoloke promjene ni oboljenja, ne
naruava bioloki optimum za ovjeka. Za relativno ist vazduh moemo da smatramo onaj u
kome koncentracije ne premauju doputene granice.
Maksimalno Dozvoljena Emisija (MDE) se uvodi da bi se regulisala jaina izbacivanja
zagaujuih materija svakog pojedinanog izvora zagaenja. Ova vrijednost se vezuje za
odreenu masu proizvoda ili koliinu proizvedene energije u odreenom tehnolokom procesu.

3. Sistemi za redukciju izduvnih gasova

Kao posledicu sagorijevanja fosilnih goriva prilikom proizvodnje energije za motorna vozila,
javlja se cio niz gasova, koji se grubo moe podijeliti na tetne i manje tetne.
Na sledeem dijagramu dat je pojednostavljeni prikaz sadraja izduvnih gasova koji nisu
katalitiki proiavani. Naime, iz auspuha motora izlazi vie razliitih gasova od prikazanih, ali
se zbog potrebe pojednostavljenja prikaza uobiajeno govori samo o gasovima navedenim u
dijagramu.

Sjekloa Davor IV-5 2

 Smanjenje emisije tetnih produkata sagorijevanja

Sl. 1 Sastav izduvnih gasova motora SUS

Kao to se iz dijagrama vidi, samo mali dio gasova iz auspuha je tetan za okolinu (~1%).
Moderni analizatori izduvnih gasova ne mjere sve gasove, ve samo one pomou ije se
koncentracije moe ocjeniti kvalitet sagorijevanja u motoru, pa se na taj nain daje ocjena da li
motor radi u optimalnom radnom podruju. Prilikom ispitivanja sastava izduvnih gasova
analizatorima, najee se mjeri sadraj slledeih pet gasova:
Ugljen-dioksid (CO2)
Ugljen-monoksid (CO)
Ugljovodonici (HC)
Kiseonik (O2)
Azotni oksidi (NOx).

3.1 Opis gasova

Ugljen-monoksid (CO) vrlo otrovan gas bez boje i mirisa koji u veoj koncentraciji izaziva
smrt. Nastaje kao produkt nepotpunog sagorijevanja ugljenika iz goriva u uslovima nedostatka
kiseonika. Javlja se pri bogatoj smjei.

Sjekloa Davor IV-5 3

 Smanjenje emisije tetnih produkata sagorijevanja

Ugljovodonici (HC) iritiraju sluzokou disajnih organa, uestvuju u formiranju smoga, a neki
mogu biti i kancerogeni. HC su produkti nedovrenog sagorijevanja koje je ili potpuno izostalo
(kod nepovoljnih uslova) ili potiu iz zona u komori u kojima dolazi do gaenja plamena.
Azotni oksidi (NOx) nastaju oksidacijom azota iz vazduha pri visokoj temperaturi. Takoe
uestvuju u formiranju reaktivnog ozona i smoga i u reakciji sa vodom stvaraju kisele kie.

3.2 Poreenje benzinskih i dizelskih motora

Najvei dio drumskih motornih vozila ima pogon benzinskim ili dizelskim motorom. U njima
se odvija proces sagorijevanja, tj. pali se usisna smjesa goriva i zraka, prilikom ega nastaju
izduvni gasovi.. Kod benzinskih motora tetne materije mogu nastati zbog hladnog starta, tj. kad
motor ima prebogatu smjesu. Isto tako, loe odravanje i troenje nakon velikog broja preenih
kilometara poveava emisiju CO i CH. Kod vozila s katalizatorom i reguliranom lambda sondom
takoe moe doi do stvaranja CO i CH, u sluaju bogatog prilagoavanja, ili pak do nastanka
NOx, kada je prilagoavanje siromano. Proces sagorijevanja kod dizelskog motora dogaa se s
vikom zraka, tj. sa siromanom smjesom, te su zbog toga koncentracije CO i CH relaitvno male.
Njihova koncentracija jednaka je koncentraciji kod benzinskog motora s katalizatorom. to se
koncentracije NOx tie, ona je kod dizelskih motora vea nego kod benzinskih, kao i emisija
estica. Za razliku od benzinskih motora, kod dizelskih ne postoji problem olova.
U sljedeoj tablici prikazane su neke prednosti i nedostaci benzinskih i dizelskih motora.
Tablica 1 Prednosti i nedostaci benzinskih i dizelskih motora
Benziski motor Dizelski motor
Prednosti - jednostavna ugradnja - povoljna upotreba kod djeliminog
- povoljna upotreba kod punog optereenja
optereenja - dugi vijek trajanja
- emisija izduvnih gasova uticajna - male emisije CO i CH
Nedostac Via upotreba kod djeliminog - glasan rad motora
i optereenja - emisija ae

3.3 Zahvati unutar i izvan benzinskih motora

Kako bi se to vie smanjila emisija tetnih izduvnih gasova kod benzinskih motora,
razlikujemo primjenu dvije vrste zahvata, a to su oni unutar i izvan motora. Zahvati unutar
motora provode se kako bi se optimizirao proces sagorijevanja. To su odreeni konstrukcijski
radovi na motoru kao to su postavljanje svjeice centralno u glavi motora, vieventilska glava
motora, due preklapanje ventila, zapremnina usisne grane vea od zapremnine motora, dobro
rasprivanje goriva u usisnoj grani i slino . to se vanjskih zahvata tie, najiru uporabu imaju
sistemi katalizatora, zagrijavanje katalizatora, lambda sonda, opremanje motora boljim

Sjekloa Davor IV-5 4

 Smanjenje emisije tetnih produkata sagorijevanja

sistemima paljenja smjese i sistemima za napajanje te uduvavanje sekundarnog vazduha u

izduvnu granu. Postoje i druge metode, ali ove su najee i najvanije. Meu njima se posebno
istiu katalizatori i lambda sonda.

3.3.1 Katalizatori
Svi dananji benzinski motori opremljeni su katalizatorom. Njihova masovna ugradnja
zapoela je u SAD-u, gdje su od 1980. godine svi novi automobili morali imati ugraen
katalizator. Svaki katalizator sastoji se od nosaa i aktivnog katalistikog sloja koji sadi
plemenite metale platinu, rodijum i palidijum. Redovno je smjeten u prvom izduvnom loncu do
motora. Zahvaljujui materijalu od kojeg je napravljen, u njemu se odvija hemijska konverzija
tetnih izduvnih gasova u nekodljive plinove. Tako se CO pretvara u neotrovan CO2, HC u
H2O i CO2, a NOx se razlau na O2 i N2. Katalizator ne proiava ove plinove u potpunosti, ali
transformie se oko 90% tetnih sastojaka . Pri tome se ne troi, a s obzirom na to da gasove
pretvara, nema nikakvog filtera pa ne dolazi do njegovog ispunjenja i ne treba ga esto
zamjenjivati.

Sl. 2 Poloaj katalizatora u vozilu

Razlikujemo nekoliko vrsta katalizatora:

jednostruki oksidacijski i redukcijski,
dvostruki,
regulisani jednostruki ili dvostruki katalizator s trostrukim djelovanjem.

Sjekloa Davor IV-5 5

 Smanjenje emisije tetnih produkata sagorijevanja

Sl. 3 Redukcija tetnih materija

Oksidacijski katalizator najjednostavniji je oblik katalizatora koji radi s vikom kiseonika i

koristi se za oksidaciju CO i HC u CO2 i H2O. Potreban viak kiseonika u izduvnom gasu
postie se prilagoavanjem motora ili ubrizgavanjem vazduha prije katalizatora. Kao kontakt od
plemenitog materijala kod ove se vrste katalizatora koriste platina i paladijum.
Redukcijski katalizator, za razliku od oksidacijskog, slui za pretvaranje NOx u O2 i N2, a za to
zahtijeva viak CO2 i HC.
Dvostruki katalizator ukljuuje oba prethodno spomenuta katalizatora, s ubacivanjem vazduha
meu njima. Izduvni gas kod ovih katalizatora prvo prolazi kroz redukcijski katalizator gdje se,
uz manjak vazduha, vri redukcija NOx. Nakon dovoenja vazduha, izduvni gas prolazi kroz
oksidacijski katalizator u kojem se vri oksidacija HC i CO.

Sjekloa Davor IV-5 6

 Smanjenje emisije tetnih produkata sagorijevanja

Sl.4 Izgled katalizatora

Danas su u upotrebi regulisani jednostruki ili dvostruki katalizatori s trostrukim djelovanjem.
To znai da se u katalizatoru reduciraju sva tri tetna izduvna gasa (CO, HC i NOx). Pojam
regulisani katalizator oznaava da se ispred katalizatora nalazi senzor koji raunalu dojavljuje u

Sjekloa Davor IV-5 7

 Smanjenje emisije tetnih produkata sagorijevanja

kojem radnom podruju motor radi kako bi se smjesa gorivo zrak na ulazu u motor to je mogue
due zadravala u stehiometrijskom radnom podruju ( = 1) . Zvisno o tome u koliko je kuita
smjeten, katalizator moe biti jednostruk, ako se nalazi u jednom kuitu, ili dvostruk, ako je
podijeljen na dva kuita. U unutranjosti katalizatora trostrukog djelovanja nalazi se saasta
nosiva struktura kroz koju prolazi ispuni gas. Ta je struktura izraena od keramike (od
kristalinog magnezij-aluminijevog silikata) ili, ree, od metala (valjani limovi od elika) . Na
keramiku ili metal obavezno se nanosi sloj aluminijskog oksida, kako bi se poveala aktivna
povrina. Na sloj oksida nanosi se zatim katalistiki sloj, u kojem se nalaze plemeniti materijali
platina, paladijum i rodijum. Platina i paladijum su vrlo dobri katalizatori za oksidaciju CO i CH,
dok se rodijum koristi za redukciju NOx . Izmeu kuita i saaste strukture koja se u njemu
nalazi, nalazi se sloj ianog ili polimjernog pletiva koji tu strukturu pridrava i na sebe
preuzima eventualne mehanike udarce, a isto tako kompenzira razliita temperaturna rastezanja
kuita i samog katalizatora. Na benzinskim motorima s direktnim ubrizgavanjem benzina
obavezno se, uz katalizatore trostrukog djelovanja, koriste i NOx akumulatorski katalizatori.
Ovakvi motori rade sa siromanom smjesom pa kvalitetna pretvaranja NOx u obinom
katalizatoru trostrukog djelovanja nije mogua. Stoga se koriste posebni katalizatori kod kojih se
NOx prvo akumulira, a onda se, pod posebnim programom rada motora, pretvara u azot i
kiseonik.
Da bi katalizator dobro funkcionirao potrebno je zadovoljiti nekoliko uslova. Kao prvo, mora
biti zagrijan na optimalnu radnu temperaturu koja se kree u rasponu od 400-800C, zbog ega
se postavlja to blie motoru kako bi hladna faza rada trajala to krae. Ali, ako se katalizator
zagrije na vie od 800C ili 1000C dolazi do njegovog unitenja . Da bi se katalizator zagrijao
do oko 250C, kada mu je efikasnost oko 50%, potrebno je oko 150 sekundi . U tom vremenu,
dok je motor jo hladan i katalizator neaktivan, koncentracije CO i HC su najvee.
Mogua reenja tog problema su :
zagrijavanje katalizatora pri pokretanju hladnog motora
primjena metalnog nosaa katalizatora,
postavljanje katalizatora blie motoru i
izolacija izduvnog sistema do katalizatora.
Drugi uslov je taj da motor koji ima katalizator mora raditi s bezolovnim gorivom jer
olovo iz goriva trajno unitava plemenite metale u katalizatoru, bez kojih on ne moe
funkcionisati. Nadalje, za najveu efikasnost katalizatora nuno je osigurati koeficijent vika
zraka = 1. Za nie vrijednosti naglo pada efikasnost za CO i CH, dok za vie vrijednosti pada
efikasnost za NOx . Trajnost katalizatora zavisi o kvalitetu goriva (istoi) i uslovima rada.
Katalizator u svom radu se ne troi, ali ipak s vremenom dolazi do starenja - dolazi do
okrupnjavanja kristala plemenitih metala i smanjuje se aktivna povrina. 'ivotni vijek'
katalizatora se, stoga, procjenjuje na 60-80 000km. Nakon toliko preenih kilometara bitno ga je
zamijeniti, jer vozilo s neispravnim katalizatorom emituje vie tetnih materija od onoga bez
katalizatora.

Sjekloa Davor IV-5 8

 Smanjenje emisije tetnih produkata sagorijevanja

Sl. 5 Katalizator trostrukog djelovanja

3.4 Lambdna sonda

Lambda sonda zajedno sa katalizatorom trostrukog djelovanja danas je najefikasniji dodatak
motoru za proiavanje izduvnih gasova. Lambda sonda ( Oxygen sensor ) je senzor koji se
ugrauje prije katalizatora. Njena uloga je da odreuje odnos mjeavine vazduha i goriva u
motoru, sakuplja podatke o izduvnim gasovima prije nego to uu u katalizator i date podatke
prosleuje glavnom raunaru u vozilu. Taj signal raunar koristi kako bi odredio odnos vazduha i
goriva koji ulazi u cilindre motora, i na osnovu toga poveava/smanjuje koliinu goriva u
cilindrima.
Lambda sonda poinje da funkcionie na temperaturi od 350 C. Radna temperatura je oko
600 C, a ne smije prei temperaturu od 850 C, jer na temperaturama preko 930 C dolazi do
njenog oteenja.

Sjekloa Davor IV-5 9

 Smanjenje emisije tetnih produkata sagorijevanja

Radna temperatura lambda sonde predstavlja problem, pa se zbog toga u lambda sonde ugrauju
grijai i postavljaju se to blie motoru, a sve u svrhu ranijeg poetka djelovanja regulacionog
kruga motora.

Sl. 6 Lambda sonda

Sonda je obino postavljena u izduvni sistem na nain da je njen vrh u stalnom kontaktu sa
izduvnim gasovima. Kristal od cirkonijuma (Zr) obloen sa obje strane tankim slojem platine u
dodiru s kiseonikom u izduvnim gasovima generie napon. Ovaj napon najee varira izmeu 0
i 1 V i oitavanjem njegove srednje vrijednosti, te poznavanjem koliine ubrizganog goriva, lako
je izraunati lambda faktor. Lambda faktoru u iznosu od 1 odgovara srednji napon od oko 0,45 V.
Na osnovu podataka koji dolaze iz lambda sonde centralni raunar vozila odreuje koliinu
ubrizganog goriva u realnom vremenu odravajui lambda faktor konstantnim. Postoje dvije
osnovne vrste lambda sondi prema tipu signala koji daju na izlazu: dvostepena lambda sonda i
irokopojasna lambda sonda. Dvostepenim sondama se ne moe tano utvrditi vrijednost
faktora ve samo da li je on u stehiometrijskom podruju, dok kod irokopojasnih sondi to nije
sluaj. irokopojasne sonde precizno mogu odrediti faktor vazduha u vrlo irokom podruju
rada motora pa mora biti ugraena na motorima s direktnim ubrizgavanjem goriva.

3.5 Mjere za redukciju tetnih materija unutar dizelovih motora

Kako bi se to vie smanjila emisija izduvnih gasova, na dizelovom su motoru, kao i kod
benzinskog, mogui razni konstrukcijski dodaci ili je mogue djelove motora oblikovati tako da
su izduvni gasovi to manje zagaeni, uz bolje tehnike karakteristike motora i manju buku.

Sjekloa Davor IV-5 10

 Smanjenje emisije tetnih produkata sagorijevanja

Sastav izduvnih gasova prije svega zavisi o kvalitetu sagorijevanja, a kako bi ona bila to bolja,
preduzimaju se odreene mjere, od kojih su najbitnije:
- poetak dobave i ubrizgavanje goriva,
- punjenje motora,
- hlaenje usisanog vazduha i
- povrat izduvnih gasova u usisnu granu.
Poetak dobave je trenutak kad se gorivo iz visokotlane pumpe proputa u vodove prema
brizgaljkama. Poetak ubrizgavanja trenutak je kad se gorivo poinje ubrizgavati u prostor za
sagorijevanje, tj. cilindre. Sa stajalita izduvnih plinova, veoma je bitan trenutak kada zapoeti s
dobavom goriva. Ako je poetak ubrizgavanja izveden znatno prije gornje mrtve take, motor e
raditi prilino buno, uz poveanu potronju goriva i temperaturu izduvnog gasa, zbog ega
dolazi do poveane emisije NOx. Ako je pak poetak ubrizgavanja izveden poslije gornje mrtve
take, postoji mogunost da proces sagorijevanja nee zavriti na vrijeme, tj. prije otvaranja
izduvnih ventila. Posledica toga je poveana koncentracija CH i ae uizduvnim gasovima.
Optimalan je sluaj kada se poetak dobave namjesti tako da ubrizgavanje zapone neposredno
prije gornje mrtve take, a samozapaljenje u njoj. Kod novih konstrukcija motora, redovito se
prije glavnog ubrizgavanja izvodi jedno ili vie predubrizgavanja. Tako se sagorijevanje odvija
uz manje vibracije i buke, a smanjuje se emisija CH i NOx.
Punjenje motora odnosno prednabijanje usisanog vazduha zahvat je koji se esto koristi kod
dizelovih motora. Njime se smanjuje emisija CH, NOx i estica, ali se poveava i snaga motora,
poto ona zavisi o mogunosti motora da usie to veu koliinu vazduha potrebnu za
sagorijevanje, a prednabijanjem se u motor uvlai vea koliina vazduha. Kod drumskih
motornih vozila razlikujemo tri naina na koja se provodi prednabijanje. To su:
- dinamiko prednabijanje,
- mehaniko prednabijanje i
- prednabijanje izduvnim gasovima.
Dinamiko prednabijanje u biti se koristi samo kod benzinskih motora, a funkcionie na
principu izmjene duine usisne grane zavisno o optereenju motora, ime se moe postii
njegovo prednabijanje. Kod mehanikog prednabijanja kompresor se pokree snagom motora,
to je ujedno i njegova mana jer oduzima snagu motora. Ovakav se nain prednabijanja ree
koristi u novijim konstrukcijama motora. Vrsta prednabijanja koja se najee koristi je
prednabijanje izduvnim gasovima, kod kojeg se za pokretanje turbine koristi kinetika energija
izduvnih gasova. U ove se sisteme obavezno postavlja i regulacijski ventil, da bi se osigurao
oprimalni pritisak prednabijanja te zatitili turbina i motor. U sluaju poveanja pritiska u usisnoj
grani, ventil omoguava izduvnim gasovima prolaz pokraj turbine.
Hlaenje usisanog zraka. Kod prednabijanja temperatura stlaenog vazduha uvijek se poveava.
Taj se vazduh stoga nakon turbine hladi, ime se smanjuje toplinsko optereenje motora i
temperaturaizduvnih gasova, to spreava stvaranje prevelike koncentracije naroito NOx, ali i
estica i CH.

Sjekloa Davor IV-5 11

 Smanjenje emisije tetnih produkata sagorijevanja

Povrat izduvnih gasova u usisnu granu je konstrukcijski zahvat kojim se smanjuje mogunost
nastanka NOx, i to tako da se izduvni gasovi dovode natrag na usisnu granu gdje se mijeaju s
istim usisanim vazduhom. Tako se smanjuje koncentracija kiseonika u gorivoj smjesi, ime se
smanjuje mogunost nastanka NOx. To se mijeanje izduvnih gasova sa zrakom obavlja
posebnim ventilom (EGR ventil).
Uz prethodno navedene mjere za redukciju tetnih materija unutar dizel motora, postoje i one
izvan njega. Izduvni gas mogue je i naknadno obraditi, primjenom jedne od sledeih metoda :

- hemijskim reakcijama
- termikim
- katalitikim
- proiavanjem gasa od estica.
Termike reakcije
Uz visoku temperaturu, u termikom reaktoru redukuje se koncentracija CO i CH. Poto je za rad
termikog reaktora potrebna visoka temperaturaizduvnih gasova, koja se ne postie u veem
dijelu dizel motora, nije previe zastupljen u upotrebi.
Katalitike reakcije
Izduvne gasove dizel motora mogue je redukovati i katalizatorom, ali, poto dizel motor radi s
velikim faktorom vazduha, u podruju siromane smjese, nije mogue primijeniti katalizator
trostrukog djelovanja. Iz tog razloga koriste se:
- selektivna nekatalitika redukcija,
- selektivna katalitika redukcija,
- neselektivna katalitika redukcija,
- DENOX katalizator i
- oksidacijski katalizator.

Sjekloa Davor IV-5 12

 Smanjenje emisije tetnih produkata sagorijevanja

Sl. 7 Primjena selektivne katalitike redukcije

Neselektivna katalitika redukcija- Kod primjene ove metode stepen konverzije NOx manji je
nego kod primjene selektivne katalitike redukcije. Za njenu uspjenost potrebna je odreena
koliina CH, to se postie vanjskim ili unutarnjim modifikacijama na motoru.
DENOX katalizator- Ovaj katalizator predvien je za rad u podruju siromane smjese ( >1).
Izraen je od bakra i eljeza te omoguuje redukciju NOx za oko 20%. S poveanim udjelom CH
uizduvnom gasu, poveava se i njegova mogunost konverzije NOx. DENOX katalizator moe
se kombinovati s vraanjem izduvnih gasova u usisnu granu, pri emu dolazi do smanjenja
emisije NOx iznad 50%.
Oksidacijski katalizator- Ova se metoda najee koristi na dizel motorima koji se ugrauju na
motorna vozila. Oksidacijski katalizatori redukuju samo CO i CH., ali poto se ugljikovodonik
moe pojavljivati i u obliku vrtsih estica, ovakvi katalizatori i njih donekle redukuju. Za
smanjenje emisije NOx, redovno se primjenjuje vraanje izduvnih gasovau usisnu granu.

Sjekloa Davor IV-5 13

 Smanjenje emisije tetnih produkata sagorijevanja

Sl. 8 Oksidacijski katalizator

3.6 AdBlue, EGR i SCR

Uvoenjem Euro 6 norme u posebna vozila pojavljuje se sve vie modela koji imaju i dodatne
tankove za AdBlue. Naravno radi se o modelima s dizel motorima, budui da benzinski motori
ne trebaju AdBlue, odnosno imaju drugaiju problematiku ienja izduvnih gasova. Motor u
taktu usisa usisava vazduh iji pritisak prilikom kompresije raste do 50 bara, a temperatura na
oko 550 stepeni. U tako stlaeni i vrui vazduh ubrizgava se gorivo koji trenutno isparava i
zapaljuje se, pri emu dolazi do naglog rasta pritiska i temperature. Iako se radi o ekstremnim
vrijednostima one u pravilu ne oteuju motor jer se radi o vrijednostima temperature na
odreenima mjestima u cilindru koje se naglo smanjuju kako se klip kree prema dolje. Osim
pritiska i temperature kao glavnih posledica sagorijevanja goriva, pojavljuju se i brojni produkti
sagorijevanja, nekoliko razliitih hemijskih spojeva te krute estice ai. Budui da je gorivo

Sjekloa Davor IV-5 14

 Smanjenje emisije tetnih produkata sagorijevanja

ugljovodonik glavni produkti sagorijevanja su spojevi ugljika (CO, CO2), vodena para (H2O) te
odreena koliina neizgorelih ugljovodonika (HC). Kako usisani vazduh sadri 79% azota u
uslovima visoke temperature dolazi do spajanja molekula azota i kiseonika i stvaranja vrlo
opasnih azotnih oksida (Nox). Gotovo svi produkti sagorijevanja koji nastaju u cilindru motora,
osim vodene pare, su otrovni, kancerogeni ili na neki nain ekoloki neprihvatljivi.

Sl.9 Zapaljenje goriva uzrokuje nagli rast pritiska i temperature

EGR (Exhaust Gas Recirculation) je tehnologija kojom se izgoreni gasovi ponovno vraaju u
cilindar gdje de facto glume inertni gas to je bio jedan od naina za poboljanje izduva. Razlog
za povrat gasova lei u injenici da dizel motori moraju imati dvostruku koliinu vazduha od one
koja je nuno potrebna da bi izgorelo svo gorivo.

Sjekloa Davor IV-5 15

 Smanjenje emisije tetnih produkata sagorijevanja

Sl. 10 Prikaz sistema za povrat izduvnih gasova

Ovo dovodi do situacije u kojoj u cilindru postoje slobodni molekuli kiseonika i azota iz vazduha
koje se u uslovima visoke temperature i pritiska spajaju ime nastaju vrlo nepoeljni azotni
oksidi za koje se koristi zajedniki naziv NOx.
Neki proizvoai su se za dobijanje Euro 4 i Euro 5 norme sluili samo SCR (Selective
Catalytic Reduction) tehnologijom bez koritenja EGR-a. Radi se o relativno jednostavnom, ali
vrlo efikasnom reenju prilikom koje se u izduv ubrizgava otopina uree (poznata pod trgovakim
nazivom AdBlue) od koje nastaje amonijak koji se vee s NOx pri emu nastaje neopasni azot i
vodena para. No ovakvo reenje, osim ugradnje posebnog SCR katalizatora zahtjeva ugradnju
dodatnog spremnika za AdBlue kojeg se mora takoe dopunjavati. Potronja AdBlue dodatka je
oko 5% potronje goriva. Obzirom na niske koliine tetnih sastojaka u izduvu veina
proizvoaa je za postizanje Euro 6 norme odluila kombinovati i EGR i SCR. Tako se uz pomo
EGR-a smanjuje koliina NOx, ali se mora ugraditi i SCR katalizator da bi se NOx u potpunosti
eliminisao

Sjekloa Davor IV-5 16

 Smanjenje emisije tetnih produkata sagorijevanja

Sl. 11 Prikaz izvedbe AdBlue spremnika kod novih automobila

Sjekloa Davor IV-5 17

 Smanjenje emisije tetnih produkata sagorijevanja

Kako smanjiti emisiju tetnih plinova iz automobila

U zadnje vrijeme sve se vie govori o tome kako treba voditi rauna o okolini i poeti raditi na
tome kako da se smanji koliina smea koja svakim danom sve vie utie na okolinu. Osim toga
sve se vie govori o tome kako bi trebalo nai naina da se smanji emisija tetnih gasova iz
automobila. Ako niste sigurni tu je nekoliko savjeta koji vam u tome mogu pomoi.

VOZITE ZELENIJI AUTO

Kod kupovine novog, ili polovnog automobila pokuajte izabrati onaj koji ima bolje performanse
po pitanju emisije tetnih gasova.
PROVJERITE GUME
Naime pokazalo se da ispravan pritisak u gumama i njihovo dobro stanje mogu pomoi kod
smanjenje potronje goriva, to prije svega rezultira smanjenjem emisije tetnih gasova.
VOZITE UJEDNAENIM RITMOM
to se tie koenja, pazite neka to ne budu nagla koenja uz koja se moe ak potroiti i vie od
30 % goriva. Nastojte voziti civilizirano i bez veih odstupanja.

Sjekloa Davor IV-5 18

 Smanjenje emisije tetnih produkata sagorijevanja

KORISTITE ODGOVARAJUI STEPEN PRENOSA

to prije pokuajte ubaciti u najvii stepen prenosa iz razloga kako bi mogli smanjiti broj
okretaja i tako troili manje goriva.
ODBACITE VIAK KILOGRAMA
Svi automobili koji su laki troe manje goriva i zbog toga imaju niu emisiju tetnih gasova. to
se tie dodatne opreme kao to su krovni nosai nastojte koristiti to je manje mogue.
PLANIRAJTE PUT
Isplanirajte svoj put tako to ete dobro razmisliti kako to prije doi do eljenog odredita da ne
morate previe kruiti. Tako ete najbolje utedjeti na gorivu,a time i na emisiji tetnih gasova.
GASITE MOTOR
Pokuajte dok ekate u guvi ugasiti motor. Na taj ete nain uvelike smanjiti emisiju CO2.
OTVORITE PROZORE
Pokuajte to manje koristiti klima-ureaje, ako zbog niega, a tada zbog injenice da ete manje
goriva potroiti.
PROETAJTE DO TRGOVINE
Znamo da volite voziti Vaeg mezimca, ali ako moete proetati, ili se odvesti biciklom do
oblinje trgovine, uinite to za Vae zdravlje. I okolina e cijeniti to koristite vlasiti motor.
VOZITE SE U DRUTVU
Ako moete, pridruite se ili povezite kolegu, prijatelja ili susjeda tokom svakodnevnih vonji na
posao. Tako ete utedjeti novac, smanjiti emisije etnih plinova a moda ak i uivati u
drutvu.

Sjekloa Davor IV-5 19

 Smanjenje emisije tetnih produkata sagorijevanja

4. Zakljuak
Sagledavajui sve tetne uticaje do kojih dolazi isputanjem kodljivih sastojaka izduvnih
gasova motornih vozila, dolazi se do zakljuka da je uz uspjenu primjenu postojeih sistema za
redukciju, koji su se pokazali praktinim i uinkovitim, potrebno i dalje razvijati i unapreivati te
sisteme kako bi se tetni uticaji sveli na minimum, te na taj nain osigurali daljnje uspjeno
funkcioniranje eko sistema.
Gledamo li perspektivno mogli bismo rei da e se u budunosti donositi sve vie zakona i mjera
pomou kojih e se pokuati smanjiti negativno djelovanje saobraaja.
Kako iz svega navedenog vidimo da koliina potronje goriva najvie utie na koliinu emisije
tetnih izduvnih gasova, na ijem smanjenu automobilske industrije ponajvie i rade, moemo
zakljuiti da pored svih ovih ureaja i sistema najvei uticaj na smanjenje emisije tetnih
izduvnih gasova ipak ima sam ovjek i njegova samosvjest.

Sjekloa Davor IV-5 20

 Smanjenje emisije tetnih produkata sagorijevanja

5. Literatura

1. KONTROLA SASTAVA IZDUVNIH GASOVA MOTORNIH VOZILA NA

TEHNIKOM PREGLEDU; Autori: 1.Zoran Kalauz, 2.Milan Boi, 3.Saa Laki.
2. Cestovna vozila, Ivan Filipovi, Sarajevo 2002. god.
3. Golubi J.(1999), Promet i okoli, Fakultet prometnih znanosti, Zagreb
4. http://documents.tips/documents/katalizator-55c1e780c7205.html
5. http://www.autodijagnostika.eu/lambda-sonda-katalizator.html
6. Vukainovi R., Jaki D., "Redukcija izduvnih gasova motornih vozila", zbornik radova,
VTSS Uroevac, 2012.

Sjekloa Davor IV-5 21

 Smanjenje emisije tetnih produkata sagorijevanja

Ocjena rada_______________ (____)

Komentar:
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Komisija:

Sjekloa Davor IV-5 22

 Smanjenje emisije tetnih produkata sagorijevanja

Predsjednik: _______________
Ispitiva: _______________
lan: _______________

Sjekloa Davor IV-5 23