MALZEME BLGS

DERS 5

DR. FATH AY
www.fatihay.net
fatihay@fatihay.net
 GEEN HAFTA

BA KUVVETLER VE ENERJLER

ATOMLARARASI BRNCL BALAR

KNCL VEYA VAN DER WAALS BALARI

MOLEKLLER
 BLM III
KATILARDA KRSTAL YAPILAR

TEMEL KAVRAMLAR

BRM HCRE

METALLERDE KRSTAL YAPILAR

YOUNLUK HESAPLAMA

KRSTAL KAFES NOKTALARI

RENECEKLERNZ:

Birim hcre boyutlarnn verilmesi durumunda, yzey

merkezli kbik ve hacim merkezli kbik kristal yapl
metallerin younluklarn hesaplayabilirsiniz.

Kristal yapl olan ve olmayan malzemelerin atom/molekl

yaplar arasndaki fark bilirsiniz

Yzey merkezli kbik, hacim merkezli kbik ve sk paket

hekzagonal kristal yaplarn birim hcrelerini izebilirsiniz
RENECEKLERNZ:

Yzey merkezli kbik ve hacim merkezli kbik kristal

yaplarda, birim hcre kenar uzunluu ile atom yarap
arasndaki ilikiyi gsteren denklemi karabilirsiniz

Dorultu indislerinin verilmesi durumunda, bir birim hcre

zerinde bu indislere ait dorultuyu izebilirsiniz

Birim hcrede gsterilen bir dzlemin Miller indislerini

belirleyebilirsiniz

Tek kristal ve ok kristal malzemeleri ayrt edebilirsiniz

 KRSTAL YAPILAR

Kat malzemeler, atomlarn veya iyonlarn oluturduklar

dzene gre snflandrlabilir. Bir kristal malzemede uzun-
aralkta dzen mevcuttur. Atomlar, atomsal lekte uzun
mesafelerde tekrar eden dzenli bir yap olutururlar. Yani
katlama srasnda atomlar, en yakn komu atomlara
balanrken boyutta tekrar eden bir dzenin iinde
yerlerini alrlar.
Kristal katlarn baz zellikleri, malzemelerin kristal yaplarna, yani atomlarn,
iyonlarn ya da molekllerin boyutlu olarak meydana getirdikleri dzene
baldr. Metallerde bulunan nispeten basit olanlardan, baz seramik ve
polimerlerde bulunan son derece karmak olanlara kadar, uzun aralkta dzene
sahip ok sayda farkl kristal yap sz konusudur.
 BRM HCRE

Kristal yaplarda bulunan atomsal dzen, yapnn bir grup atomdan oluan
kk bir birimin tekrar etmesi ile olutuuna iaret eder. Bu adan kristal
yaplar tanmlamak ve anlatmak iin, birim hcre olarak adlandrlan,
kristalin tekrar eden bu en kk esinin kullanlmas kolaylk salar.
eitli tuzlar iin birim hcre yaplar
 METALLERDE KRSTAL YAPILAR

Yzey Merkezli Kbik Hacim Merkezli Kbik Sk Paket Hekzagonal

 YZEY MERKEZL KBK KRSTAL YAPI

Birok metalde bulunan bir kristal yap, btn kelerinde ve yzey merkezlerinde
birer atomun bulunduu kbik geometride bir birim hcreye sahiptir. Bu yapya yzey
merkezli kbik kristal yap (YMK) denir.

Altn, Bakr, Alminyum ve Gm YMK

YZEY MERKEZL KBK KRSTAL YAPI

ekil. Yzey merkezli kbik kristal yap iin

(a) Kat kre birim hcre gsterimi

(b) Kk kre birim hcre gsterimi

(c) Bir grup atomun oluturduu bir hacim ve

bu hacmin bir kesinde birim hcrenin
gsterimi
 YZEY MERKEZL KBK KRSTAL YAPI

Bu yapda, kreler ve iyonlar yzey kegeninde birbirileri ile temas halinde

bulunduklar iin, kpn kenar uzunluu, a ve yarap, R arasndaki iliki:

=
 YZEY MERKEZL KBK KRSTAL YAPI

Yzey merkezlerindeki
Birim hcredeki atom says: atomlar

= +

Hcre kelerindeki
atomlar

=
TOPLAM
Koordinasyon says: Her atom iin en yakn komuluunda bulunan veya
kendisiyle temas halinde bulunan atomlarn saysdr.

Metallerde her atomun koordinasyon says ayndr!!

Yzey merkezli kbik yaplar iin koordinasyon says 12

Atomsal Dolgu Faktr (ADF): Birim hcredeki btn atomlarn, kat kre
modeline gre, birim hcre iinde kalan toplam kresel hacimlerinin, birim
hcre hacmine orandr.

Metaller yksek atomsal dolgu faktrne sahiptir

rnek Problem: YMK yap iin atomsal dolgu faktrnn 0,74 olduunu
gsteriniz.
 HACM MERKEZL KBK KRSTAL YAPI

Metallerde yaygn olarak bulunan bir dier kristal yap; hacim merkezinde bir veya
kelerinde sekiz atomun bulunduu, kbik bir birim hcreye sahip olan hacim
merkezli kbik (HMK) yapdr.

Kadmiyum, Krom, Demir, Volfram HMK

 HACM MERKEZL KBK KRSTAL YAPI

ekil. Hacim merkezli kbik kristal yap iin

(a)Kat kre birim hcre gsterimi

(b)Kk kre birim hcre gsterimi
(c)Bir grup atomun oluturduu bir hacim ve bu hacmin bir kesinde birim hcren
gsterimi
 HACM MERKEZL KBK KRSTAL YAPI

Bu yapda, merkez ve ke atomlar hacim kegeni zerinde temas halinde

bulunduklar iin, birim hcre kenar a ve atom yarap, R arasndaki iliki:

=

 HACM MERKEZL KBK KRSTAL YAPI

Birim hcre
Birim hcredeki atom says: merkezindeki tam atom

= +

Hcre kelerindeki
atomlar

=
TOPLAM
 Hacim merkezli kbik yaplar iin koordinasyon says 8

Hacim merkezli kbik yaplar iin ADF

0,68
 SIKI PAKET HEKZAGONAL KRSTAL YAPI

Birim hcrenin alt ve st yzeyleri, merkezlerinde bulunan bir atomun etrafnda

dzgn altgen oluturan alt atomdan (yani merkezdeki atomla birlikte yedi atomdan)
meydana gelir. Birim hcrenin iinde, alt ve st yzeyler arasnda, 3 atomun
bulunduu baka bir dzlem vardr. Bu ara dzlemdeki atomlar, en yakn
komuluunda bulunan alt ve st dzlemlerdeki atomlar ile temas halindedir.

Kobalt, Magnezyum, Titanyum, inko SPH

 SIKI PAKET HEKZAGONAL KRSTAL YAPI

ekil. Sk paket hekzagonal yapda

(a)Kk kre birim hcre gsterimi

(b) Bir grup atomun oluturduu bir hacim

 SIKI PAKET HEKZAGONAL KRSTAL YAPI

Bu yapda, kreler ve iyonlar yzey kegeninde birbirileri ile temas halinde

bulunduklar iin, kpn kenar uzunluu, a ve yarap, R arasndaki iliki:

c/a= ,
 SIKI PAKET HEKZAGONAL KRSTAL YAPI

Birim hcredeki atom says: Yzey merkezlerinde Ara dzlemde

kede bulunan atomlar bulunan tam atomlar

= + +

Yzey merkezlerinde
ortada bulunan atomlar

=
TOPLAM
 Sk paket hekzagonal yaplar iin koordinasyon says 12

Sk paket hekzagonal yaplar iin ADF

0,74
http://www.youtube.com/watch?v=Rm-i1c7zr6Q
 YOUNLUUN HESAPLANMASI

Kristal yap bilgisi sayesinde metallerin teorik younluklar aadaki gibi

hesaplanabilir:

:
:
:
:
: (6,021023 /)
rnek Problem: Bakrn atom yarap 0,128 nm, kristal yaps YMK ve
atom arl 63,5 gr/mol olduuna gre, bakrn teorik younluunu
hesaplaynz ve deneysel olarak bulunan younluu ile kyaslaynz.
 POLMORFZM VE ALLOTROP

Baz metaller ve metal d malzemeler birden fazla kristal yapda

bulunabilirler. Bu zellie polimorfizm denir. Element halindeki katlar
iin, allotropi olarak adlandrlan bu zellie sahip malzemelerin hangi
kristal yapda bulunduu, scakla ve d basnca baldr.

rn. Normal koullarda karbon kararl grafit halinde bulunurken, ar

yksek basnlar altnda elmas oluur. Oda scaklnda HMK kristal
yapda bulunan saf demir ise 912Cde YMK yapl demire dnr.

Genellikle, polimorfik dnmler srasnda malzemelerin younluklar ve

fiziksel zellikleri deiir.
 MALZEMENN NEM

Dramatik Bir rnek: KALAY ve KALAY HASTALII

Kalay allotropik bir malzemedir.

 MALZEMENN NEM

Dramatik Bir rnek: KALAY ve KALAY HASTALII

Dnm yava gerekleir.

13,2Cnin altna dnce hzlanr.

Hacim %27 Younluk 7,30 gr/cm3

5,77 gr/cm3

SONU:
1. Kaptan Robert Scottun1912 ylnda Gney Kutbu seyahati kalay hastal
yznden trajedi ile sonulanmtr. Dn yolculuu iin gerekli gazya,
kalayla lehimlenmi teneke kutularda saklanyordu. Antarktika souunda
btn yaktn umas ile birlikte tm ekip hayatn kaybetti.

2. 1812 ylnda Napolyon'un askerlerinin kyafetleri zerindeki kalay dmeler

sert Rusya souklarna dayanamayarak ufaland. Napolyon dmeleri
ufalayacak Rusya kna hazrlksz yakalanmt.

3. 1850 yl knda Kuzey Avrupa katedrallerinde kalaydan yaplan org

borular ufalanarak gri kalaya dnt. Kimyasal aklamann yaplmasna
kadar bu olay eytann ii olarak adlandrld.

4. Dnyann bilinen en eski gemi bat olan Ka yaknlarndaki Ulu Burun

batnn (M. 14.yy), kalay oksite dnm olarak bulundu.
Yedi kristal sistemin birim hcre
geometrileri ve kafes parametreleri
arasndaki iliki
 KAYNAKLAR

1. Malzeme Bilimi ve Mhendislii, William D. Callister, David G. Rethwisch

(Nobel Yaynevi, Sekizinci Basmdan eviri)
2. www.anadolutayfasi.net
3. www.youtube.com/watch?v=Rm-i1c7zr6Q
4. chemed.chem.purdue.edu/genchem/topicreview/bp/ch13/unitcell.php
5. www.chemprofessor.com
6. www.chemistry.org.il/booklet/9/pdf/weintraub.pdf
5. DERSN SONU