T.C.

Marmara niversitesi
Sosyal Bilimler Enstits
lahiyat Anabilim Dal
Din Psikolojisi Bilim Dal

Carl Gustav Jung

Psikanaliz ve Din
Prof Dr. Ali KSE

Yusuf KARABULUT

stanbul
2004
Ksaca Jung Kimdir?

1875 ylnda svirenin Kesswil kentinde bir din adamnn olu olarak dodu.
Ailesinin ilk ocuu doumdan sonraki birka gn iinde lm olup, kendisi ondan
sonra doan kymetli bebek durumundayd. Kendisine o dnemin saylan
kiilerinden olan dedesinin adn verdiler. Kydeki okuldan sonra gittii Baselde sk
sk fenalaarak bayld, bu nedenle sara hastal dnld ama muayenesinin
normal kt grlmtr. Babasnn kendisi ile kurduu daha olumlu iliki ile
olaslkla psikiyatrik kkenli olan bu sorunun stesinden gelebilmitir.

Tm okul hayat ve niversitedeki tp eitimini Baselde tamamlad. 25 yanda

iken psikiyatri uzmanl eitimine Zrihte balad. 2 yl sonra Pierre Janetden
ders ald.Daha sonra Zrihte Bleulerin yannda almaya balad. Szck arm
testleri zerine aratrmalar yapt. 28 yanda iken psikiyatri uzman oldu ve
evlendi. 30 yanda iken, Zrih niversitesinde retim grevlisi oldu. 2 yl sonra
Freud ile karlat, onun etkisinde kalarak psikanalize ilgi duymaya balad. O yl
psikiyatri kongresinde histeri konusunda Freudun szcs olarak konuma yapt. Bu
dnem sonrasnda szck arm testi zerinde almalar yapmaya balad. 36
yandayken, Uluslararas Psikanaliz Birliinin ilk bakan oldu. Bir yl sonra
Freudun teorilerini eletirdii bir kitap yazd. Ertesi yl Freud ve onun ekol ile
arasndaki gr ayrlklar sonras psikanaliz birliinden, editrlk grevinden ve
Zrih niversitesindeki psikiyatri doentliinden istifa ederek, grup ile ilikisini
kesti. Bu dnemi izleyerek, bilindnn yapsn aratrmak zere almaya
balad ok fazla aktif olmad , yayn yapmad, askere alnd bir dnemi
olmutur. 46 yanda iken Psikolojik Tipleradl eserini yaynlad.

Kollektif bilind ve bilinle ilikisini, kiinin psiik geliimi ve bireysellemesini

konu alan yaynlarda bulundu. Jung bu aratrmalarn yaparken Amerika,
Gneydou Asya ve Afrika ktalarna giderek modern hayattan uzak yaayan
topluluklar zerinde de incelemelerde bulundu. Bu almalar sonucunda kollektif
bilind kavramnn bireylerin beyinsel yaplarnn ve dnce ekillerinin daha
eski katmanlarna ait yaplarla ilikili olabileceini ne srmtr. 55 yanda iken
Alman Psikoterapi Derneine onursal bakan seildi. 3 yl sonra Hitler yanls politik
grlerin dernekte etki gstermesi sonucu Kretscmer Alman Psikoterapi Dernei
bakanlndan istifa edince yerine kendisi getirildi. Bu dnemde nazi yanls
olmakla sulanm, ama kendisi bir ok zor durumdaki psikoterapiste yardmc
olmaya almtr. 60 yanda svirede psikoloji profesr olarak grev yapmaya
balad. 69 yanda iken kalp krizi geirdi, bundan sonra daha dini bak alar
gelitirdi, ruhun metafizie ve dinsel bir temaya ihtiya duyduunu ne srmtr.
73 yanda iken Jung Enstits kurulur. Son eseri nsan ve nsann Sembolleri de
dahil olmak zere otuz kitap ve says doksan aan makale yaynlamtr.
Mitolojiden, antropolojiye, en doudan en batya, kuzeyden gneye farkl
corafyalarda ve farkl bilimsel alanlarda aratrmalar yapp, farkl alanlarda farkl
bak alar salamtr. Psikiyatrinin alkan ve ilgin adam 86 yanda hayata
gzlerini yummutur..

Jung, Freudun grlerinden bamsz olarak, zgrce alabilmi, kesin hatlar

iine snrl kalmayarak, psikanaliz iinde bahsedilmeyen pek ok konuda Analitik
Psikoloji ad altnda toplad ekol iinde kuramlar retmitir.

Freudun libido olarak adlandrd, pek ok his ve dnceyi aklamaya alt

cinsel drtlerin kk verdii enerjiyi, sadece cinsel enerji olarak deil ruhsal
enerjinin btn olarak kabul etmitir. Freudun libido kavramn brakarak, psiik
enerji ismini kullanmtr. Bu enerji bazen bilinaltnda toplanyor, bazen de eitli
igdlerimizin birinden dierine geebiliyordu. eitli sosyal aktiviteler, gelenek
ve alkanlklarla bu enerji farkl eylemlere ynlendirilebilmektedir.

Analitik psikolojiye gre, her insann bir d bir de i dnyas vardr. evremize
ynelik olarak persona denen, bulunduumuz evreye, kltre uyum sonucunda
kazandmz zellikler btn tanmlanmtr. Eer buna kr krne uyacak
derecede, kendi beynimizle sorgulamadan toplumsal kalb zmsersek,
kiiliimizle ilikimizi kaybedebiliriz.

Glgelenmi kiilik denilen yapmz ise, gizlediimiz kendimizin de farkedemedii

alkol kullananlarda da gzlenebilen bilincimizin baskdan kurtulduu anlarda
gerekletirdiimiz dnsel ve eylemsel yaklamlardan oluur. Bunu aslnda
kendimizde olan sevmediimiz zellikleri, bakalarna atfetme eklinde
nitelenebilecek olan yanstmalarda da gzleyebilmekteyiz.

Junga gre i dnyamza ynelik de eitli yaplarmz vardr. Her insanda hem
diilie ait bir davran ve hissedi yaps( ki buna anima adn vermitir) hem de
erkeklie ait bir yap( animus) vardr. Ona gre bu iki yap arasndaki dengeye ait
sorunlar cinsel kimlik bozukluklarndan, kiilik bozukluklarna dek ok farkl
psikiyatrik bozukluklara yolaabilmektedir.

Bunlarn en altnda ise, kendilik dediimiz asl bizim iimizdeki z olarak

dnlebilecek olan ,ryalarmzda farkllaarak ortaya kan adeta yerkrenin
merkezindeki mama katman gibi enerjik bir yap vardr.

Jungun Bireyleme olarak tanmlad srece gre, tm yaammz boyunca

kiiliimiz ekillenir. eitli dnemlerde ocukluktan ergenlie, ergenlikten
erikinlie ve yaam dnemeci dedii otuzlu yalarda eitli aamalardan geer.
Baz doal hayat yaayan kabilelerde bu gei dnemleri eitli trenlerle
birbirinden kesin olarak ayrlr. Oysa modern toplum yaplarnda bunlara ok daha
az rastlandndan kiiler yalarna uymayan davranlar gsterebilirler. Kii eer
bireylemeyi baarm ise, kendisi ile barktr. evresi ile anlaml ilikiler kurar,
bakalarna rnek olur ve lmn getirecei pimanlk, aresizlik ve korku hissini
yaamaz.

nsanlk yolundaki gelimemiz iyilerimizi gelitirmek, ktlerimizin farkna vararak,

azaltmaktaki zverili abalarmz ile mmkndr.

Jungun Etkileyen Kii ve Dnceler

Freud
Freud ile karlamasndan ncede psikiyatr olarak alan Jungun o dnemde de
Freudun etkisi altnda olduunu grmekteyiz. zellikle Freudun Ryalarn Yorumu
(1900) isimli eseri Jung u etkilemi ve Rya ve Sembol analizleri ile ilgilenmesini
sonuta kendi grn ortaya koymasna yardmc olmutur.Ayrca bilin alt
kavramndan da ciddi etkilenen Jung bu bilgiyi o zaman iin kendi hastalarnda
pratik olarakda uygulamaya balamtr. Bunun sonucunda ise kendi gr olan
kollektif bilin d kavram ortaya kmtr.
Literatr
Babasnn tek tarafl teoloji kitaplarnn ierii ile ilgli hayal krklna uram
olsada, Tanr bilincini ve yaratl kavramn incelemeye nem vermitir. Annesinin
nerisi ile Goetheni Faustunu okumu ve bu kitabn etkisi ile psienin
zmlemesini yapma imkan bularak insann ierisindeki gizil eytani g ile
geliimsel i gr arasndaki balantlar kurmutur. Jung ayrca felsefe ve edebiyat
zerinede ciddi okumalar yapmtr.
Jkungun yaamna baktmzda Nietzchenin de nemli bir etkisinin olduunu
gryoruz. Ona gre Nietzche ve Freud iki nemli temann batdaki
temsilcileridirler, g ve eros. Ancak Junga gre sonuta Her ikiside bu kavramlarn
nemi ile ilgi takntl durumdadrlar.
Simya
Jung bilincin geliimi zerine bat geleneklerini incelemitir. zellikle semboller
zerine alm ve simya literatrnn takip etmitir. Kiilik ve bilincin yeniden
yaplandrlarak bireysellemenin nasl ortaya karlabileceini insan vcudundaki
kimyasal etmenlerin deitirilmesi ile ilgisi zerine almtr.
Dou Dncesi
Sembolizm ve mitler zerine ilerlettii aratrmalar sonucu Jung bireyselleme ve
kiilik entegrasyonu zerine kendi teorilerini gelitirmitir. Bu geliim aamalarnn
ilerlemesi esnasnda geleneksel dou dncesi ve felsefesi ile tanm ve kendi
grlerini dorulama test etme imkan bulmutur. inceden tercme edilmi olan
Altn iein Srr isimli kitap o dnem ierisinde Jung zerinde ciddi etkiler
brakmtr.
Ayrca dou bilgeliinde nemli bir model olan Mandala zerine incelemelerde
bulunmutur. Bireyin geliimi ve bireysellemesi dneminde Mandalann ok nemli
bir yere sahip olduunu savunmutur.
Yoga ve Budizm gibi dou dncelerinin ise batya uygun olmadn bat dncesi
ile eliebileceini ileri srmtr. Bu felsefelerle ilgilenen batda domu ve
ytetimi kiilerin kendi kkleri ile balanty tamamen kopardklarn hatta zlerini
reddettiklerini sylemitir. Junga gre bu da bu felsefelerle ilgilenen batllarn
psieleri ile balantlarn kopardklarn gstermektedir.
Analitik Psikolojinin Temel Kavramlar
Tutumlar: e dnk-Da dnk
Jungun retmi olduu kavramlar ierisinde en yaygn oalrak kullanlan iki
kavramdr. nsan psiesi yorulduunda arj olmas gereken bir varlk olarak
konumlandrrsak ie dnklk ve da dnklk arj olma srasnda fiin nereye
taklacan gstermektedir. Her ne kadar hi kimse tamamen ie dnk ya da da
dnk oalrak adlandrlmasa da bahsettiimiz durumda arj i dnyamzdan
alyorsak ie dnk, d dnyamzdan alyorsak da dnk olarak tanmlanrz.
Fonksiyonlar: Dnme-Hissetme , 5 duyu-Sezgi
Jung temel psikolojik fonksiyonlar dnme, hissetme, 5 duyu ile alglama ve
sezgilerle alglama olarak belirtmitir. Her fonksiyonun ie dnk ve da dnk
ifade edili tarz vardr. Bu fonksiyonlardan bir tanesi baskn olarak kiinin
psikolojisini ve alg mekanizmalarn ynlendirir. Ve dier fonksiyonlar ise kendi
aralarnda greceli olarak daha az gelimi olarak sralanabilir.
En az gelimi olan fonksiyonu Jung primitif, gelimemi fonksiyon olarak tanmlar.
Ayrca gelimemi fonksiyon kiinin bilin altn ifadesi olarak ortaya kar.
Dnme ve hissetme fonksiyonlar bizim yarglama fonksiyonlarmz oluturur.
Dnme fonksiyonu objektif yarg-doru peindedir. Bu ne anlama geliyor? Gibi
sorular sorar. Bu fonksiyonun ilgilendii alan doru-yanl alandr. Plan ve
stratejileri reten yarg merkezidir.
Duygular ise deerlerle ilgilenir ve deer yarglar zerinden fonksiyonunu ifade
eder. Gzel-irkin sorularna cevap bulmaya alr. Bu hangi deerleri ieriyor
sorusunu sordurur.
5 duyu ve sezgi fonksiyonlarmz ise bilgiyi toplama, anlama fiillerimizi ynlendirir.
5 duyu fonksiyonu ile duyu organlarmzn dorudan alglad bilgilere doru
yneliriz. Detaylar alglama, somut hadiselerle ilgilenme, dokunma, hisstme bu
fonksiyonun grevini ifa ettii alanlardr.
Sezgiler lerde ne olabilir, ihtimal dahilinde olan eyler nelerdir? Gibi ucu ak ve
somut olmayan alanlarla ilgilenir. Gemi ile gelecek arasnda balantlar
kurmamz salar. Gerek bilgi ile hayali kartrabilir. Somuttan ok soyut ilgisini
eker.
Bilin D
Freud tan etkilenen Jung bu kavram Kiisel Bilin D ve Toplumsal bilin d
olarak ikiye ayrarak inceler.
Bireysel Bilin D
Bireyin gemi yaamnn kodlanmas ve bu gne tanmas olarak ifade edilebilir.
Freudun bilin d kavramna benzemektedir. Farkl olarak Kiisel Bilin d sadece
ac dolu hatralarn oluturduu bir alan deil bununla birlikte bilinlilik durumunda
yaanan ok nemli olmayan hatralarnda topland bir yerdir.
Toplumsal Bilin D
Jung toplumsal bilind ya da ben tesi bilin dn kiinin kendi yaamnn dnda
gerekleen ve tm psiik dnyann merkezi olarak tanmlar. Zaman ve kltrler
ierisinde geliir. Skinner gibi davran ekole sahip olanlarn dedii gibi insan
tabula rasa (bo levha) ile dnyaya gelmemektedir. nsanlar doutan
bilinaltalrndaki baz form ve alglama modelleri ile gelmektedirler. Her insan ayr
zamanlarda ve kltrlerde dosada toplumsal bilin d herkesde ortak olan bir
yndr.
Jung biyolojik kaltmn yannda psikolojik bir kaltmn da olduunu savunur. Her
ikisi de davran ve tecrbelerimizi etkileyen temel yaplardr.
Arketipler
arketip : Franszca archetype. ilk rnek, asl numune, zgn model.
Arketip (Archetype) Jung un getirdii en nemli ve zor kavramlardan birisidir.
Aslnda bu kavram ilk ortaya atan Jung deildir. Bu konuda Jung bn-i Arabi nin
"Ayan- Sabite" kavrmndan etkilenmitir. Yapt aratrmalarda zellikle rya
analizlerinde, baz sembollerin kltr ve toplumdan bamsz olarak evrensel
olduunu grm ve bunlar insanln ortak miras olarak kabul etmitir. Arketipler
belirli bir ekli olmayan ama ayn anlam ieren semboller olarak karmza kar.
nsan psiesinin u bucaksz potansiyel enerjisinden gelir ve igdsel enerjinin
ortaya kn gsterir. Jung un arketip kavram u soruyu sordurmutur. Nasl
oluyorda birbirinden bamsz topluluklarda hatta en ilkel toplumdan en modern
topluma kadar arketipler evrensel oluyor ve ayn manalar ieriyor. Jung bunu
toplumsal bilin d kavramn desteklemek iin kullanmtr. Yani insanln ortak
miras. Din psikolojisi asndan iki trl yorumlanmtr. Birincisi Bu yorumu
tamamen din d grenlerin fikridir. Onlara gre jung dine zarar vermektedir.
Manevi bir uyar ya da iaret manasn tayan semboller jung a gre toplumsal
dzeyde kaltmla ilgilidir ve materyalist bir gre kaymaktadr. kinci gr
savunanlar ise Jung un dine destek verdiini ne srmler arketipleri ilahi
semboller olarak yorumlayp toplumsal bilin dnn ilahi kodlama olduunu
vurgulamlardr.
Arketiplere rnekler
Persona: Dnyaya gsterdiimiz yzmz. Maskemiz. nsanlarla iliki kurduumuz
ynmz. Bilinli olduumuz alandadr. Sosyal rollerimiz, giysilerimiz, kendimizi
ifade edi ekillerimiz hep persona nn gstergesidir. Ego yu ve bilin dnn
arketiplerini koruyucu bir rol vardr. Sosyal dnya ile temas salayarak bilin
altnn dorudan etkilenmesini nler.
Ego: nsann bilin durumundaki ana arketiplerdendir. Bilind alanla bilinli alan
arasndaki geii salar. nsandaki ben duygusunu uyaran arketiptir. Bize
kendiliimizi hissettirir. Roller yoktur z vardr.
Shadow (glge): Bilinli dnyamzda bastrdmz her eyi ierisinde barndrr.
Gndelik yaamda bastrdmz Tutkular, arzular, tecrbeler ve hatralar glge
ksmmzda yer alr. Glge ksmmzla karlamaktan korkarz. imizdedir ve bir
gn kendisini gsterebilir. Bu sebeple glge genellikler ryalarda hayvan, cce gibi
sevilmeyen irkin figrler olarak sembolize edilir.
Self: Bilin alt blgesinde yer alan arketiplerimizden birisidir. nsann kendiliini,
tamln, mkemmelliini, insan- kamil olma potansiyelini temsil eder. Genellikle
ryalarda ve kltrlerde Hz. Muhammed, Hz sa ve Buda gibi kiilerle temsil
edilirler.
Anima (erkeklerde): Erkeklerin ierisinde barndrdklar bilin alt dzeydeki
kadns zelliklerdir. Kadnlar sevmenin temeli aslnda insann animas ile olan
badr. Anima ile ba kurulamadnda kar cinse duyulan ilgi azalr. Anima
dengeliyici kuvvettir.
Animus (kadnlarda): Anima nn kadn versiyonu
Bilge Adam: Ryalarda bize seslenen ve doru yolu gsteren bilin alt dzeyinin
arketipal forma girmi halidir. Genellikle beyazlar ierisinde, sakall ve asal olarak
sembolize edilir. Personann sosyallii gerei yapmaktan ekindii eyleri yapmasn
telkin eder. Vicdan mekanizmasn temsil eder.
Bilge Kadn: Bilge adam n kadn versyonu

Ryalar
Jung a gre ryalar bireyin bilin altn, basklarn anlamada yardmc olaca gibi,
semboller vastas ile arketiplal ve semboller dzleminde bireyin geleceini ve
metafizik alemde ald uyarlar yorumlamada da kullanlabilecek bir olaydr. Freud
ise ryalar sadece bastrlan i gdlerin ve bilin altnn kendini ifade etme alan
olarak tanmlamaktadr. Jung ise ryalara mistik hatta kutsal olarak yaklamaktadr.
Hatta bireyin uykuda rya grmesinin tesinde Aktif mgelem (rya yazma, hayal
etme, ryay yayor gibi davranma) metodu ile bilin halinde de ortaya kan
sembollerle yorumlamalarda bulunmaktadr. Hatta kendi grd ryalar da
dzenli not alarak analiz etmeye ve yorumlamaya almtr.
Sonu Olarak
Karen Horneye gre Jung zamannda yeterince anlalm bir bilim adam deildir.
Aslnda ok fazla anlalma abasnda da olmamtr. Mistisizmi seven Jung bazen
fikirlerini de bu hava ierisinde sunmutur. Ancak gnmzde Jung tekrar nem
kazanmaya balamtr. Gerek kiiliin fonksiyonlarnn zmlenmesi, gerek rya
analizlerinin terapilerde kullanlmas ve gerek arketipler ile kollektif bilin dnn
gnmzde belki de eskiye nazaran daha sk konuulur ve tartlr olmas bunun
gstergesidir.