NTE

Amerikan, Fransz Devrimleri ve

8
Sanayi Devrimi

Amalar
18. yzylda Amerika Birleik Devletleri'nin kurulmasna yol aan devrimi ve sonularn
ana hatlaryla renciye aktarmak.
1789 Fransz Devriminin aamalarn ve sonularn uygarlk tarihi asndan incelemek.
18 nci yzyl sanayi devriminin temel zellik ve aamalarn incelemek. Sanayi devrimi-
nin

indekiler
Amerikan Devrimi ve Sonular
Fransz Devrimi ve Sonular
Sanayi Devrimi, Nedenleri, Sonular
1830 ve 1848 Devrimleri ve Sonular
zet
Deerlendirme Sorular
Yararlanlacak Kaynaklar

neriler
Bu niteyi daha iyi renebilmek iin;
reneceiniz devrimin (Amerikan, Fransz ve Sanayi devrimleri) temelinde yatan
dncelerin neler olduunu ve bu dncelerin bir nceki nite'de rendiiniz Aydnlanma
dnceleri ile nasl bir iliki iinde olduunu dnp tartnz.
1. AMERKAN DEVRM VE SONULARI

1.1. Giri

Kuzey Amerika ktasnda ilk ticaret kolonisi ngiltere tarafndan 1607'de Virginia'da kurul-
mutur. Burada yetitirilen ttn ngiltere'de nemli bir pazar oluturmutur. 17 nci yzyl
ortalarna doru Kuzey Amerika'da 13 koloni oluturulmutu. Toplam kolonilerin nfusu ise bir
buuk milyon dolayndayd.

ngiltere ile Amerika kolonileri arasndaki ilk srtme 1763 ylnda meydana gelmiti. Ameri-
kan kolonileri, ekonomik adan glenmi, kltrel adan gelimiler, ngiltere'nin empoze
ettii merkantilizm kurallarndan sklmaya balamlard. 1763'de Kuzey Amerika yerlilerinin
isyann bastrmak iin gerekli mali destei kolonilerden salamak amacyla ngiliz hkmeti
parlamentodan bir dizi kanun kard. Bu kanunlar koloni halk zerine yeni vergiler getiriyordu.
Amerikallar bu vergilere rzasz alnd gerekesi ile itiraz ettiler. Siyasal alanda srtme
bylece balam oldu.

1.2. ngiltere ile Sava

Yeni vergilerin uygulanmas ile balayan srtme hzl bir biimde trmand. Koloniler ngiliz
mallarn boykot ettiler. ngiltere misillemede bulundu. 4 Temmuz 1776'da koloniler
"Bamszlk Bildirgesi"ni ilan ederek sava balattlar. Bamszlk sava alt yldan fazla
srd. Birok kanl sava oldu. Fransa'y da yanlarna alan Amerikallar 1781 ylnda en son
sava da kazandlar ve ertesi yl bar grmeleri balad. 1783'de nihai bar anlamas
imzaland. Bu anlamaya gre ngiltere on Amerikan kolonisinin bamszln tanyordu.

1.3. Amerikan Bamszlk Bildirgesi ve Anayasas

1776 Bamszlk Bildirgesi ve 1787 Anayasas, bir nceki nitede incelediimiz Aydnlan-
ma dnrlerinin fikirlerinin ngiltere dnda siyasal yaama ve uygulamaya konuluunun ilk
rneini oluturmas bakmndan ok nemlidir. Thomas Jefferson'un kaleme alm olduu
Bamszlk Bildirgesinin, zellikle John Locke'un dncelerinden ne denli etkilendiini
bildirgedeki u nemli noktalardan anlayabiliriz:

Btn insanlar eit yaratlmlardr;

nsanlarn vazgeilmez haklar arasnda hayat, zgrlk ve mutluluk haklar vardr;

- 113 -
 Bu haklar korumak iin oluturulan hkmetler otoritelerini idare edilenlerin rzas so-
nucu elde ederler;

Bu haklar ihlal eden bir hkmeti devirip yerine bu haklar koruyabilecek bir bakasn
getirmek halkn hakkdr.

Amerikan Anayasas da Aydnlanma dnrlerinden zellikle Locke, Montesquieu ve

Hume'un siyasal dncelerinin etkilerini tayan bir belgedir. 1787'de Hamilton, Madison ve
Washington gibi aydnlar eyalet temsilcilerinin toplanmasn saladlar. Anayasa Konvansiyo-
nu 5 aylk bir sre boyunca toplanarak Amerika'nn Anayasasn tarttlar. Kabul edilen Ameri-
kan Anayasasnn temel ilkeleri unlardr:

Halkn egemenlii ilkesi: Tm egemenlik, anayasay tadil etme hakk ve yetkisi de

dahil olmak zere btn halkndr;

Snrl hkmet yetkisi: Bunlar hkmet grevlilerinin yetkilerini ktye kullanmalarn

nleyici snrlamalardr;

Federal devlet ilkesi: Bu ilke siyasal gcn merkezi hkmet yerine ulusal ve eyalet
hkmetleri arasnda paylalmasn salar;

Gler ayrl ilkesi: Yrtme, yasama ve yargnn grevleri belirgin bir biimde
tanmlanr. Kongre kanunlar yapar, Bakan uygular, mahkemeler yorumlar;

Fren ve denge ilkesi: Bu ilke devletin gcnden(yrtme, yasama, yarg) herbiri-

nin, dier ikisi zerine hakimiyet kurmasn nleyici gren ve denge mekanizmalar gelitir-
meyi ngrr. rnein Bakan, Kongre'nin yapt yasalar veto edebilir. Ama Kongre de
veto edilen yasalar te iki ounlukla kesinletirebilir. Bunun gibi, Yce Mahkeme her-
hangi bir yasay Anayasaya aykr ilan edebilir;

Bireysel haklar ilkesi : Anayasa'nn ilk on ekinde belirtilen son ilke de bireysel hak-
lar
ilkesidir. Buna gre din, basn ve sz zgrlklerini kstlayc yasa karlmaz. Ayrca hi
kimse keyfi olarak tutuklanamaz ve hapsedilemez.

zetlersek, Amerikan Bamszlk Bildirgesi ve Anayasas Aydnlama dnrlerinin gler

ayrl, insann doal ve vazgeilmez hak ve zgrlkleri, despot idareye kar gelme hakk
gibi dnceleri zerine kurulmutur diyebiliriz. Bu belgelerin dikkat ekici dier zellikleri de
mlkiyet hakkn kutsal saymas (Locke), despot devlet (Hobbes) dncesine kar kmas,
ademi merkezci eyalet haklarn, zellikle ticari ve snai karlar (A.Smith) korumasdr.
Anayasa'nn birinci eki ile de kilise-devlet ayrm ve din zgrl, baka deyile laiklik ilkesi

- 114 -
vurgulanmtr.

2. FRANSIZ DEVRM VE SONULARI

2.1. Giri:Devrim ncesi Fransa'da Sosyo-Ekonomik ve Siyasal Durum

Bir nceki nitede belirtildii gibi 18 nci yzyln hemen hemen tamamnda Fransa iki yetenek-
siz kral tarafndan ynetilmiti. Bu krallar aydn olmaktan uzak despot hkmdarlard. Fran-
sa'nn mutlak krallar 1614'den beri etajenero'yu (ulusal meclisi) toplantya armamlard.
lke "krallk kararnamesi"olarak bilinen keyfi kararlarla idare ediliyordu. Yine daha nceki nite
de belirtildii gibi Fransz hkmeti vergi toplamaktan aciz ve idarede etkisizdi. Fransa'nn
hukuk dzeni bozuk, eski ve gnn koullarna uygun deildi. Roma ve feodal hukuk kurallar
birbirine karm ve elikili, ar ileyen ve bozuk bir hukuk dzeni yaratmt. Hakimlik
meslei ya parayla satn alnyor ya da babadan oula geiyordu.

Fransa'da devrim ncesi toplumsal yap farkl snftan oluuyordu. Bunlar srasyla:
(1) Birinci snf, baka deyile ruhban snf: Nfusun yzde birini oluturan bu din adamlar
snf da kendi iinde ikiye ayrlyordu: st ruhban snf, alt ruhban snf: (2) kinci Snf. Bu snf
asillerden oluuyor ve ruhban snf gibi st ve alt asiller olarak ikiye ayrlyordu. Asiller snf
toplam nfusun yzde ikisini oluturuyordu. (3) nc Snf: Nfusun yzde doksanyedisini
oluturan bu snf kyller ve burjuvalar olarak ikiye ayrlyordu. Nfusun byk bir ksmn
oluturan kyl snf genelde fakir deildi. Ancak toprak satn alma haklar kstl idi. Daha fazla
toprak ve daha az vergi vermek istiyorlard. Burjuva snf tccar, banker, doktor, avukat gibi
meslek sahiplerinden oluuyordu. Ekonomik adan gl bir snf olan burjuvazi, siyasal ve
toplumsal adan hak ve yetkilerini yetersiz gryor ve daha fazla sosyal ve siyasal haklar
istiyordu.

2.2. Fransz Devriminin Nedenleri

Fransz Devrimini oluturan nedenleri arka plan ya da uzun dnem nedenler ve grnr ya da
n plan neden olarak ikiye ayrabiliriz.

2.2.1. Uzun Dnem Nedenler

Fransz devriminin arkaplan nedenleri Fransa'nn dnda ve iinde oluan bir grup gelimeler-
dir.

Amerika Birleik Devletlerinin Bamszlk Kazanmas: Bu olay Fransa zerinde,

halkn, kiisel hak ve zgrlklerini korumak iin siyasal otoriteye kar gelebilecei ve daha

- 115 -
nemlisi bu kar gelmenin baar ile sonulanabilecei fikrini yerletirdi. Geen nitede de
grdmz gibi, Amerikan Bamszlk Bildirgesi siyasal iktidar devirme koullarn ve
hakkn ilan etmiti. Amerikan Devriminin Fransz Devrimine bir neden oluturmas bir baka
adan da yle aklanabilir: Fransa, ngiltere'ye kar, nce gizli olarak, daha sonra da ak bir
biimde, resmen Amerika kolonilerini desteklemitir. Bu da mali ynden zaten zayf olan Fran-
sa'y daha da gszletirmi ve devletin iflasna katkda bulunmutur.

Siyasal Durum : Uzun dnemde bir baka neden de Fransa'nn i siyasal duru-
mundan kaynaklanmaktayd. Yukarda da belirttiimiz gibi, Fransa tek adam tarafndan despot
bir biimde idare ediliyordu ve etajenero ( snf meclisi)1614'den beri toplantya
arlmamt.

Ekonomik nedenler: Burjuva snf, toplumun ekonomik adan en gl snfn

oluturmasna ve en fazla vergi vermesine karn siyasal haklar ve zgrlkler asndan
gszd. Burjuva snf bu durumdan honut deildi.

Aydnlanma dncesinin etkileri: Bir nceki nitede dncelerini incelediimiz

Akl a filozoflar yeni bir insan ve toplum modeli gelitirmiler, kitleler de matbaann yaygn-
lamas sonucu bu dncelerle tanmaya balamlard. Fransa'daki gerekler bu dnce-
lerin ok gerisindeydi. Fransz Ansiklopedist dnrlerinin fikirlerini ve eletirilerini okur-yazar
Fransz halk gidgide benimsemeye balyordu.

Hazinenin iflas: Fransz devriminin grnrdeki nedeni kamu borlanmas, bte

a ve kanlmaz sonu olan hazine iflasdr. (1789) Kral bunun zerine 150 yldr toplanma-
yan etajenero'yu toplantya armak zorunda kalmtr. Bundan sonraki olaylar hzl bir
trmana geerek devrime yol amtr.

2.3. Fransz Devriminin nemli Aamalar

2.3.1. Etajenero
Snflar meclisi olan Etajenero'nun toplanmas iin 1789 balarnda seim yapld ve kraln
daveti zerine meclis mays aynda topland. Delegelerin ilk karlat sorun oy verme siste-
minin nasl olmas gerektii idi. 150 yl nceki en son toplantda oy sistemi snf temeline gre
idi. Her snfn delegeleri nce kendi aralarnda toplanp oy veriyor ve her snfn sonuta ver-
mi olduu karar, bir tek oy saylyordu. Byle olunca, ruhban ve asiller iki oya, kyl ve burjuva
snf ise bir oya sahip oluyordu. Kyl ve burjuva snf delegeleri kiisel oy sistemini savunuyor-
lard. Ksacas, meclisteki her delegenin bir oyu olacakt. Uzun tartmalardan bir sonu ala-
mayacaklarn gren kyl ve burjuva snf delegeleri Versaille'daki toplantlar boykot etti-
ler.Kyl ve burjuva delegeleri kendilerini "Ulusal Meclis" ilan ettiler ve dier snflarn delegele-

- 116 -
rini kendilerine katlmaya davet ettiler. Ruhban delegelerin ou ve baz asil snf delegeleri
onlara katld.

2.3.2. Kurucu Meclis

Bu arada kral kyl ve burjuva snfnn toplant salonunu kapatt. Bunun zerine delegeler
yakndaki bir kapal tenis salonunda toplanarak bir anayasa yapp ilan etmedike dalmama
yemini ettiler. Anayasa yapma karar zerine Meclis "Kurucu Meclis" adn ald. Bu olay Fransz
devriminin ilk aamasdr. Kurucu Meclisi kraln zorla datma teebbs zerine halk 14 Tem-
muzda, siyasi tutuklularn kapatld Bastille hapishanesini basarak mahkumlar serbest
brakt. Ayn zamanda yeni bir belediye meclisi kurularak Paris'in idaresi ele geirildi. Kurucu
Meclis ilk i olarak asillerin her trl ayrcalklarna son verdi. Bunun zerine asiller Fransa'dan
kamaya baladlar.

Kurucu Meclis'in en nemli eylemi 28 Austos 1789'da, "nsan ve Vatanda Haklar Bildir-
gesi"ni ilan etmesi olmutur. Bu bildirge aydnlanma dnrlerinin bundan nceki nitede
incelediimiz grlerini, zellikle de doal haklar, eitlik ve vatandalk haklarn ilan ediyor-
du. Bu bildirgenin nemli maddeleri u noktalar ierir:

Madde (1) nsanlar haklar asndan zgr ve eit doarlar ve yler kalrlar;

Madde (2) Bu haklar zgrlk, mlkiyet, gvenlik ve despotlua kar koymaktr...;

Madde (3) Her trl egemenlik temelde ulusundur;

Madde (6) Kanun genel iradenin bir ifadesidir...;

Madde (10) Kamu dzenine zarar vermedike hi kimse siyasal ve dinsel inanlar-
ndan
dolay knanamaz...;

Madde (11) Her vatanda zgr bir biimde konuabilir, yazabilir ve yaynda
bulunabilir...

Grlyor ki, Fransz nsan Haklar Bildirgesi temelde Rousesau olmak zere Locke, Montes-
quieu gibi Aydnlanma dnrlerinin fikirlerini yanstmaktadr. Bu dnceleri daha nce ngi-
liz ve Amerikan insan haklar bildirgelerinde de grmtk. Yine ngiliz ve Amerikan belgelerin-
de grdmz gibi, Fransz nsan Haklar Bildirgesi de mlkiyet hakknn kutsalln ve burju-
va "laissez-faire" felsefesini yanstr ancak fakir snfn adil cret ve sosyal adalet dnceleri-
ne yer vermez.

Kurucu Meclis'in bir baka karar da Kilise mallarna el konulmasdr. Ancak Kilise'nin byk

- 117 -
miktarlar bulan topraklarndan kyl snf nasibini alamad.Zira toprak alacak paras yoktu.

Kurucu Meclis bir baka kararnda kapitalist snfn karlar dorultusunda tm esnaf ve zanat-
kar loncalarn kapatt. Ayrca ii sendikalarn ve her trl grevi yasaklad.

Kurucu Meclis iki yl sren almalar sonucunda Anayasay hazrlad ve kraln sadakat yemini
ile Anayasa kabul edildi. Fransa'nn ilk krallk anayasas olan 1791 anayasas kraln mutlak
hkmdarln snrlayarak Anayasal monari rejimini getirmiti. Anayasa, Montesquieu'nn
gler ayrl ilkesine gre hazrlanmt. Yrtmenin ba krald ancak kraln veto yetkisinden
baka gc kalmamt.

ki yllk ura sonucunda Anayasay yaparak grevini yerine getiren Kurucu Meclis kendini
feshetti. Yerine Ekim 1791'de"Yasama Meclisi" kuruldu.

2.3.3. Devrimin Savaa Srklenii

Kurucu Meclis ve Yasama Meclisi ounlukla burjuva snf yelerinden oluuyordu. Bu snf
kitlelere eitimsiz yn olarak bakyor ve onlar hor gryordu, ama kitleler gerek eitlik ve
zgrlk istiyorlard. 1791 Anayasas onlara snrl oy hakk veriyordu. Ancak ylda ii
gndelii vergi deyen "aktif vatandalar" oy verebiliyordu. Radikal devrimci grup (Jacobin'le-
rin Girondist olarak adlandrlan kesimi) evrensel oy hakk istiyordu. Onlar, bu amaca ynelik
bask grubu oluturdular ve kamuoyunu etkilediler. Fransa'dan kaan kralc asiller ve ruhban
snf da Anayasadan memnun deildi. Bunlar da Avusturya ve Prusya hkmetlerini Fransz
devrimcilerine kar kkrtyorlard.

2.3.4. Devrimin Radikal Aamas: Birinci Cumhuriyet

XVI. Louis Fransa'dan kamaya alrken yakaland ve tutukland. Ekim 1791'de Yasama
Meclisi ilk toplantsn yapt. Meclis Danton'un lider olduu sol aznlk ve sa ounluk olarak iki
gruba ayrld.Danton'cu grup 1791 Anayasasn ve monariyi kaldrmak istiyordu. Ayrca bu
grup sava da istiyordu. Etkili sol grup kazand ve Nisan 1792'de Meclis Avusturya ve Prus-
ya'ya sava ilan etti. 1793 yl iinde ngiltere, spanya, Hollanda, Napoli, Toskana, Venedik ve
Papa da Fransa'ya sava ilan ettiler. Bylece Fransa'nn 1815'e kadar srecek olan tm
Avrupa ile mcadelesi balyordu.

Bu arada Fransa'da radikal sol (Jacobin-Girondin grubu) meclise tmyle hakim oldu. Paris'te
iiler ayakland ve krallk ailesini hapse att. Jacobinler Paris'te "Jacobin Commune" adyla

- 118 -
devrimci bir mahalli hkmet kurdular. Bu hkmet meclisi yeni bir Anayasa yapmaya ve
krall kaldrmaya zorlad.

Eyll 1792'de toplanan Yasama Meclisi kralln kaldrlmasna ve Cumhuriyetin ilanna karar
verdi. Monari Fransa'da artk son buluyor ve 1804'e kadar srecek olan I.Cumhuriyet dnemi
balyordu. Cumhuriyetin ilk meclisi "Ulusal Konvansiyon" adn almaktayd. Konvansiyonun
ilk ii XVI. Louis'in vatana ihanet suundan yarglanp lme mahkum edilmesi olmutur.

1793 Haziran ayndan 1794 Temmuz ayna kadar Fransa'da terr hkm srm, "devrim
kendi evlatlarn yemeye balamtr." Jacobin'lerin lideri Robespierre savaa, kar devri-
me ve i karklklara son vermek istiyor ve bu yolda terrn zorunlu bir ara olduunu savunu-
yordu. Her yerde giyotinler kuruluyor ve binlerce insan "devrimin dmanlar" olarak
ldrlyordu. Herkesin giyotin korkusuyla yaad bu dnem "Terr Saltanat" dnemi
olarak bilinir.

Sonuta dier btn devrim liderleri gibi Robespierre de tutuklanp giyotine gnderildi (Tem-
muz 1794). Terr sona ermiti. Siyasi tutuklular serbest brakld, Jakobin kulpleri kapatld.
Terr komiteleri gcn kaybetti. Fransa'dan kaanlarn geri dnmesine izin verildii, basn
zgrl yeniden getirildi.

2.3.5. 1795 Anayasas: Direktrler Dnemi

Temmuz 1794'den sonra Ulusal Konvansiyon, hem radikallere hem de kralclara kar olan
orta snf gruplarn hakimiyeti altna girmitir. Konvansiyon 1795'de yeni bir anayasa yapt. Bu
anayasa ile Fransa'da Direktr idaresi kuruldu. Yrtme gc "Direktr Konseyi" adna be
kiilik bir kurula veriliyordu. Bu kurulun yeleri kurulan iki meclisten birisi tarafndan (500'ler
Meclisi) aday gsteriliyor, dieri (250 kiilik "Yallar Meclisi") tarafndan seiliyordu. Direktr-
ler dnemi 1795'den Napoleon'un 1799'da konsl seilmesine kadar srd.

2.4. Napoleon Dnemi 1799-1815

Fransa 1795'de siyasal dzenlemeyi yaptktan sonra kendisini toparlayp tekrar savaa
balad. Avusturya ile tekrar balayan sava Napoleon Bonaparte' siyaset sahnesine
karm ve Fransa tarihinde Napoleon dnemi balamtr.

Napoleon Bonaparte, Korsika Adas'nda, talyan bir ailenin olu olarak dnyaya geldi.
Fransa'da askeri eitimini grerek Fransz ordusuna katld. Devrimin balarnda Napoleon Ja-

- 119 -
kobinler sempatizan olarak tannmt. lk askeri baarsn 1793'de ngilizleri Toulon liman-
ndan pskrterek kazand. Daha sonra Paris ayaklanmalarn baar ile bastrd. Bu baarlar-
ndan dolay talya'daki Fransz ordusunun bana getirildi. talya'da ksa srede nemli askeri
baarlar elde etti. Sardunya, Milan, Napoli gibi kentleri ele geirdi. Papalk Devletleri ile an-
lama yaparak onlar Fransa himayesine ald. Artk Napoleon'a Fransa halk bir kahraman ola-
rak bakyordu.

Bu hretinden yararlanmak isteyen Napoleon Msr seferi srasnda gizlice Paris'e gelerek bir
darbe ile Direktr idaresini devirdi. Yeni bir idare biimi olarak Konsll getirdi. Kendisi de
Birinci Konsl nvann ald. Yaplan yeni anayasa 1799'da halk oyuna sunularak byk bir
ounlukla kabul edildi.

1799 Anayasas Konsllk dnemini balatt. Yrtme Konsl tarafndan yaplyordu.

Birinci Konsl 10 yl iin seilir, kanunlar Birinci Konsl ve Devlet Konseyi adnda bir rgt
tarafndan birlikte yaplrd. Devlet Konseyi bir bakanlar kurulu ilevini grrd. Ancak fiilen bu
anayasa Napoleon'a hem yrtme hem de yasama gcn veriyor ksacas bir diktatr yarat-
yordu. ok gemeden de, 1804'de Napoleon halka kendini Fransa mparatoru olarak kabul
ettirdi.

2.4.1. Napoleon Reformlar

Fransz halk Napoleon'a istedii hereyi veriyordu. nk o da halka istedii hereyi veriyor-
du: Bar, gvenlik, dzen, dengeli bte ve refah. Napoleon rejimi aslnda Aydnlanma
dnrlerinden bir grubun hayal ettii ideal "aydn despot" tipine uyuyordu. Bylece Aydnlan-
ma bir baka dncesini daha yaama geirmi oluyordu. Bu aydn despot yollar, barajlar, ka-
nallar yapt, ticareti arttrc nlemler ald, hereyden nemlisi, Fransa'ya namuslu ve ibitiren
bir hkmet verdi. Napoleon'un asl nemli reformu hukuk alannda olmutur.

1804-1810 arasnda hazrlanan Napoleon Yasalar olarak bilinen hukuk reformu ile Fran-
sa'nn "eski rejimi" ve "devrim rejimi" dneminde yaplan binlerce kanun yeniden gzden gei-
rildi, ksaltld ve tasnif edildi. Fransa'nn Roma hukuku ve feodal hukuk elikisi ve karmaas
bylece sona erdi. Napoleon yasalar, Medeni Kanun, Ceza Kanunu ve Ticaret Kanunundan
oluur. Ancak en nemli blm Medeni Kanundur. Bu kanun insanlarn kanun nnde eitlik
ilkesine dayanr. Dini deil resmi nikah kabul eder. Ancak medeni kanun ayn zamanda,
devrim srasnda konulan boanan kadn, ocuklar ve evlilik d doan ocuk haklarn
koruyucu hkmlere yer vermedi. Evlilikte kadnn mlkiyet hakkn da ok snrl tuttu. Medeni
kanun din zgrln ve i seiminde zgrl de garanti etti.

Napoleon'un bir baka reformu da eitim alannda olmutur. Devrimi yapanlar kilise okul-
larn kapatmay ve eitimi parasz, evrensel ve laik duruma getirme sz vermilerdi. Bu
- 120 -
amalar Napoleon gerekletirdi. 1808'de Fransa niversitesi yeni eitim sistemini gelitirme
ve denetleme amacyla kuruldu. Her kyde devlet ilkokullar ald. Ayrca lise ve retmen
okullar kuruldu. Devrim srasnda alan teknik okullar devletin denetimi altnda gelitirildi.

2.4.2. Napoleon mparatorluk Kuruyor

Napoleon'un mparatorluu ile Fransa'da Birinci Cumhuriyet dnemi sona ermi, Birinci mpa-
ratorluk dnemi balam oluyordu (1804). Napoleon'un ngiltere ve dier Avrupa lkeleri ile
yapt savalar sonucunda 1812 ylnda artk Fransa byk bir mparatorluk olmutu. Napole-
on mparatorluu blme ayrlarak incelenebilir:

Fransa'nn dorudan idare ettii lkeler: talya'nn byk bir ksm, Belika, Hollanda,
Almanya'nn bir blm ve Avusturya. Bu lkeler Fransa'da olduu gibi valilik araclyla idare
ediliyordu.

Fransa denetiminde olan lkeler: spanya, Ren Konfederasyonu (Almanya), svire,

Gney ve Kuzey Dou talya, Polonya.

Fransa'nn uydular: Napoleon'un zorla "mttefik" yapt lkeler; Prusya, Rusya, Avustur-
ya, Danimarka ve Norve. Grld gibi Napoleon'un sistemi dnda Avrupa'da sadece ngil-
tere, sve ve Osmanl Devleti bulunuyordu.

Napoleon 1812'de gcnn zirvesinde idi. Ancak bu tarihten sonra hzl bir d balad.
1812 Rusya seferi, bu sonun balangc oldu. Rusya yenilgisinden sonra 1814'de Napoleon
ngilizlere yenilerek Akdeniz'deki Elbe Adasna srld. Mart 1815'de Napoleon Elbe
Adasndan kaarak Paris'e dnd. Yz gn kadar sren bu hkmdarlk dnemi de Waterleoo
yenilgisi ile sona erdi. ngilizler Napoleon'u bu kez daha uzak bir adaya, St.Elen Adasna
srdler. Napoleon
burada alt yl sonra mide kanserinden ld.

2.4.3. Napoleon ve Avrupa'da Milliyetilik Akm

Napoleon'un ykselii ve d dnya tarihinin en artc olaylarndan birisidir. Napoleon

savalar yznden alt milyon insan hayatn kaybetmitir. Ancak yine Napoleon savalar
sonucu Fransz devriminin dnceleri ve milliyetilik fikri btn Avrupa'y alev gibi sarmtr.
Ayrca o zamana kadar bir trl birleemeyen ve ulus olamayan Alman prenslikleri, Napoleon
sayesinde birlie doru adm atmtr. Napoleon yzden fazla olan Alman prensliklerini otuz-
dokuza indirmi, Prusya da Napoleon'a yenilmekten bkp kendine eki dzen vererek askeri
ve idari reformlar yapmtr.

- 121 -
Napoleon'un asl nemi, yukarda deindiimiz gibi, Fransz devriminin pek ok dncesini ve
sonucunu koruyup, yaymasnda yatar. Fransa iinde ou orta snfn yararna olan dzenle-
meler yaplp devrimin sosyo-ekonomik sonular korunmutur. Devrimin idealleri olan feodal
kalntlar yok etmek, i dnyasnn elini kolunu balayan ksntlar kaldrmak gibi liberal
dnceler Napoleon sayesinde yalnz Fransa'da deil, tm Avrupa'da gerekletirilmitir.
Btn bu gelimeler, nmzdeki nitede inceleyeceimiz gibi "liberalizm" olarak bilinen 19
ncu yzyl orta snf hareketine dnecektir.

3. SANAY DEVRM VE SONULARI

3.1. Giri

18 nci yzyl Avrupas siyasal devrim yannda bir de sanayi devrimi olarak adlandrlan ok
nemli bir deiim geirmitir. Sanayi devrimi 1780'lerde ngiltere'de balar, 18 nci yzyl
bandan itibaren de btn Avrupa'ya yaylr.

Sanayi devrimi tabirinden ne anlalyor sorusu gndeme getirilecek olursa; sanayi devrimi
kavramnn u deimeleri anlatmak iin kullanldn syleyebiliriz :

Sanayide ve tarmda elle kullanlan aletler yerine su ya da kmr gcyle alan

makinalarn kullanm.

Kmr ve demir gibi madenlerin hzl retimi.

Fabrika sisteminin kuruluu.

Hzl haberleme ve tama.

Modern kapitalizmin ekonomiye hakimiyeti.

3.2. Sanayi Devriminin Nedenleri

3.2.1. Dnsel Nedenler

Sanayi devrimini daha nceki nitelerde ayrntlaryla incelediimiz 16 nc ve 17 nci yzyldaki

dinsel, siyasal, bilimsel ve felsefi dnceler hazrlamtr. Protestan Reformasyonu "bugn
ok alp yarn dnmeyi" nemli bir deer olarak yerletirmitir. 17 nci yzylda Aydnlan-
ma filozoflar bilimsel yntemi ve rasyonel dnme ilkelerini gelitirmilerdir. Fransz devrimi

- 122 -
Napoleon araclyla bu dnceleri Avrupaya yaymtr. 17 nci yzyln bilimsel bulular,
sanayi devriminin teknolojik gelimelerine kaynak oluturmutur.

3.2.2. Sosyo-Ekonomik Nedenler

Dnsel nedenlerin yannda, sanayi devrimini douran dier nedenler unlardr.

Hzl nfus art. 16 nc yzyldan balayarak Avrupa'nn nfusu hzla artt.

Tarmdaki gelimeler bu sektrdeki nfus ihtiyacn azaltarak bu nfusun kentlere

g
etmesine neden oldu. Bylece kent sanayiine hazr igc olutu.

Yaam dzeyinin ykselii. Eskiden lks saylan eker, kahve, ay gibi mallar artk
orta snf ve alt snflar iin doal bir gereksinme olmaya balyordu. Bu da dolayl olarak
tketim mal talebini arttrd.

Smrgecilik. Avrupa lkeleri yeni koloniler oluturarak buradan getirdikleri mallar

sanayide kullanmaya baladlar, ilediler ve tekrar smrgelere sattlar.

Kapitalizm. Orta snfn zenginlemesi srecine paralel olarak kapital birikimi oluma-
yabalad. Bylece yeni yatrm alanlar aranmaya baland.

Tama ve teknolojide meydana gelen gelimeler.

3.3. ngiltere'de Sanayi Devrimi

Sanayi devriminin nce ngiltere'de balamasnn birka nedenini yle sralayabiliriz.

ngiltere'de uzun sredir bir anayasal monari dzeni olumutur. Bu dzenin teme-
linde mlkiyet hakknn ve bireysel hak ve zgrlklerin korunmas yatar.

18 nci yzyl ngiltere'si zaten dnyann mali merkezi konumunda idi. Borsaclk ve
bankaclk sektrleri dier lkelerden ok ileri idi.

Parlamento, kapitalizm ilkeleri dorultusunda i piyasada zgr rekabeti nleyici

btn engelleri kaldrmt.

ngiltere, sanayi iin gerekli en temel hammaddeler olan kmr ve demir ynnden
zengin yeralt kaynaklarna sahipti.

ngiltere, dnyann en byk smrge mparatorluu idi. Bu da ona hammadde

- 123 -
 kaynaklar ve retilmi mallar iin geni pazar olana salad.

ngiliz donanmas ve gl ticaret filolar, tamacl kolaylatrd.

ngiltere Avrupa'da zaten Rnesans dneminden beri dokumaclk sanayiinde ba

ekiyordu.

3.4. Fabrikalama

Fabrika sistemi ile retim, talep art dorultusunda bir gereksinme olarak ortaya kt. Byk
makinalar ev retimi iin elverisizdi. Bu nedenle evler yerine iilerin makinalarn bulunduu
byk binalara giderek alma sistemi, baka deyile fabrika sistemi sre iinde olutu.

Fabrika sistemi hzl retim gibi olumlu sonu yannda sosyal adan olumsuz birtakm sonu-
lar da dourdu. Erkek iiler yannda, hatta onlarn yerine (daha ucuza altklar iin) ocuk ve
kadnlar altrlmaya baland. 20 saate kadar varan i saatleri kk ocuk ve kadnlar ezi-
yordu. Buna ramen cretler yetersizdi. ilerin kalifiye olmas artk o kadar nemli deildi.
Makinalar tekdze, basit, mekanik hareketler yapabilen herkesle alabiliyordu. Kalifiye
iilerin normal cretle i bulmas imkanszlayordu.

3.5. Dier Teknolojik Gelimeler

Buharl Makina Sanayi devriminin en nemli gelimelerinden birisi buharl makinann

bulunuudur. 1763'de James Watt, skoya'da buharla alan makinay buldu. Bu maki-
nann gelimi biimi, makina ann gerek balang noktasn oluturur.

1807'de Robert Fulton adndaki Amerikal buharl makinay gemilere uygulad. 1840'da ilk
dzenli okyanus tesi buharl gemi seferleri balad.

1825 tarihinde ilk kez buharl makina raylar zerinde giden arabalara (lokomotif) uygu-
land.

1844'de Samuel Morse Amerika Birleik Devletlerinde ilk ticaret amal telgraf servisini
hizmete soktu .

1876'da Alexander Graham Bell telefonu buldu.

Tarm teknolojisinde gelimeler saland. Almanya bu alandaki gelimelere nclk etti.

Almanlar pancardan eker karma tekniini buldu. Bir baka Alman kimyager suni gbreyi
yapt. 1834'de bir Amerikal mhendis bir bierdver icat etti. 1870'lerden sonra konserve
yiyecek imalat hzl bir biimde artt.

- 124 -
 1830-1860 arasnda ngiltere'de daha etkili maden tasfiye yntemlerinin gelitirilmesine
paralel olarak kmr retimi hzla artt. nk yksek demir ve elik talebi bu yntemler
sayesinde kolayca karlanabiliyordu.

Bu retim sayesinde 1800-1830 arasnda kpr,. kanal, tren yolu vb. gibi inaatlar hzla
artt. 1850'lere kadar genelde ngiltere'nin tekelinde olan sanayi devrimi, bu tarihten sonra
tm Avrupaya ve Amerika Birleik Devletleri'ne yayld.

3.6. Sanayi Devriminin Sonular

3.6.1. Bat'nn Toplumsal Snf Yapsnda Deimeler

Sanayi devrimi Avrupa'da burjuva snfnn yap deitirmesine ve yeni bir ii snf
domasna yol at. Eski burjuva snfna imdi fabrika sahipleri de katlmt.Burjuva snf
artk her lkede en zengin snf oluturuyordu. Ancak lkelerin ounda orta snf pek ok siya-
sal ve sosyal haklardan mahrumdular. Bu haklarn elde etmek iin 19 ncu yzyln bitiini bek-
lemek gerekecektir.

Avrupa'da sanayi devrimi ncesinde de bir ii snf vard. Ancak bu snf her zaman ounluk-
ta ama bilinsiz durumda idi. Sanayi devrimi sonucunda ii snf bilinlenmeye balad. Top-
lumlarn hemen hepsinde en kalabalk snfn oluturdu. i snf, younluuna karn ekono-
mik ve siyasal haklardan mahrumdu. cretleri dk, yaama ve alma koullar ok
ktyd.alma saatleri uzun, fabrikalar havasz ve her trl salk koullarndan uzakt.
Siyasal adan oy haklar yoktu. Sendikalama ve grev yasakt. Ancak iiler artk bu durumun
farknda ve bilincinde idiler.

3.6.2. Kentleme ve Nfus Art

Sanayi devriminin bir baka etkisi de nfus art konusunda oldu. Sanayileme sayesinde
tarm makinalam, bylece ayn miktar toprak daha fazla insan besleyebilir hale gelmiti.
Ayrca kent sanayii tarm sektr dndaki insanlara i salayarak daha faza insan besleyebi-
lir duruma gelmiti.

Sanayi devrimi kentlerde nfus ylmalarna da neden olmutur. 1920'lerde A.B.D. nfusunun
yars kentlerde yayordu. Kentleme nemli sorunlar da beraberinde getirdi. Gecekondu
blgeleri byd. Bu blgeler havasz, pis ve kalabalkt.

- 125 -
3.6.3. Uluslararas Rekabet

Sanayi devriminin bir baka sonucu da hzl sanayileen lkeler arasnda balayan rekabet ve
gerginliktir. lkeler doal kaynak ve pazar kapmak iin adeta yarmaya baladlar. Bu yar
gitgide artan bir hzla, kanl ya da kansz savalarla, gnmze kadar srecektir.

4. FRANSIZ DEVRM SONRASI SYASET SAHNESNDEK

GELMELER

Napoleon'un yenilgisinden sonra Viyana Kongresi yeni bir Avrupa haritas dzenledi. Kongre
lideri siyasetiler, Fransz devrimi ideallerini rafa kaldrp, ulusal ve liberal eilimleri grmezden
gelip, eski rejimi, asillerin dzenini ve mutlak krall yeniden oluturmaya altlar. Ancak
1815'den sonra iktidara gelen krallarn tutumlar ve siyasal uygulamalar bu yeni dzene kar
byk bir tepki dourmu ve her alanda liberal ve zgrlk eilimleri glendirmitir. Bu
eilimlerin siyasal sonucu Avrupa'nn hemen her yerini saran 1830 ve 1848 devrimleridir.

4.1. 1830 Devrimleri

1820'lerden sonra Viyana Kongresi dzenine kar tepkiler 1830 ylnda birdenbire bir patlama
halini alm ve tm Avrupay sarmtr.

lk devrim Temmuz 1830'da Fransa'da geliti. X.Charles'n baskc rejimine kar ayaklanan
halk sokaklara dkld, kanl sokak arpmalar oldu. X.Charles lkeyi terketti. Yerine Louis-
Philippe kral olarak seildi. Yeni kral Fransz devrimine olan sempatisi ile tannyordu ve "Fran-
sa Kral" deil "Franszlarn Kral" nvann ald.

Devrimler ksa srede Avrupa'nn dier lkelerine srad. Bununla beraber, 1830 liberal ayak-
lanmalar baz lkelerde devrim, dierlerinde ise reform hareketleri olarak ortaya kt. Yine
sonuta baz Avrupa lkelerinde Fransz devriminin ve akl ann ruhunu yeniden ortaya
karrken, dierlerinde eskisinden de daha despot ynetimlerin ortaya kmasna neden
oldu.

4.2. 1848 Devrimleri

Avrupa'da toplumlar 1830'dan sonra yukarda belirttiimiz hzl sanayi devrimini yaadlar.
Sanayinin gelimesi ve retim art ulam ve haberleme teknolojisinde gelimelere neden

- 126 -
olmutur. Bu da toplumlar aras ilikileri arttrm ve liberalizmin ve zgrlk dncelerin
yaylmasn kolaylatrmtr.

1848 devrimleri beklenmedik bir yerden, svire'den balayarak tm Avrupa lkelerine

yaylmtr. Sonu olarak 1848 devrimleri liberalizmin byk bir zafer kazanmasna neden
olmutur.

zet
Aydnlanma ann temel dnceleri tarihte ilk kez, (ngiltere dnda)Amerikan ve Fransz
devrimleri ile birlikte yaama geirilmitir. Amerikan devrimi, Franszlara, bu dnceler ere-
vesinde zgr ve dengeli bir biimde ileyen bir hkmet rneini gstermitir. Ancak Fransz
devrimcilerinin ve devriminin arl, Fransz halknn tepkisine ve dolaysyla da Napole-
on'un iktidarna yol amtr. Napoleon dnemi ise, Fransz devriminin ve Akl ann
dncelerinin btn Avrupa'ya yaylmas sonucunu dourmutur.

Sanayi devrimi, buharl enerjisi, fabrikalar ve birok yeni bulular ile uygarlk tarihinin en
nemli gelimelerinden birisini oluturur. Sanayi devriminin sonucu olan orta snfn ekonomik
ve sosyal adan ykselii, fabrika kentlerinin bymesi ve gelimesi, bu yzden genelde
nfusun ve zelde kent nfusunun hzl art Bat dnyasnn ehresini ksa srede deitirmi
ve eski rejimin yerleik dzenini ve deerler sistemini kknden bozmutur.

Deerlendirme Sorular
1. Amerikan Anayasas Aydnlanma dnrlerinden aadaki hangisinin fikirlerini
benimsemez?

A) Locke.
B) Montesqieu.
C) Hume.
D) Hobbes.
E) Yukardakilerden hibirisi.

2. "Fransz devrimi genelde bir burjuva devrimidir"

Yukardaki nerme

- 127 -
 (A) Dorudur ( ) (B) Yanltr ( )

3. "NapoleonYasalar olarak bilinen hukuk reformu, medeni kanun, ticaret

kanunu ve eitim kanunundan oluur."
Yukardaki nerme

(A) Dorudur ( ) (B) Yanltr ( )

4. Sanayi devrimi Avrupa'da aadaki deiikliklerden hangisini ortaya karmaz.

A) Hzl kentleme.
B) Hzl nfus art.
C) i snfnn hzl cret art.
D) Uluslararas rekabet.
E) Yukardaki klardan hibirisi.

Yararlanlacak Kaynaklar
DARWN, Charles., nsann Treyii, (eviren: R. Gelincik), Ankara, Banur
Matbaas, 1973.

GAXOTTE, Pierre., Fransz htilali Tarihi, (eviren: S.Tiryakiolu), Ankara,

Varlk Yaynevi, 1962.

MOSCA, Gaetano., Siyasi Doktrinler Tarihi, (eviren: S.Tiryakiolu), Ankara,

Varlk Yaynevi, 1963.

WELLS, H.G., Ksa Dnya Tarihi, (eviren: Z.hsan) Ankara, Varlk Yaynevi, 1962.

- 128 -