Cam Nang An Toan Suc Khoe PDF

CM NANG AN TOAN SC KHOE 1
MUC LUC
CHNG I CAC BNH MT ...................................................................................................... 2
CHNG 2 BNH TAI MUI HONG.......................................................................................... 16
CHNG 3: BNH RNG MING ........................................................................................... 39
CHNG 4 BNH DA VA TOC ................................................................................................. 48
CHNG 5 CAC BNH XNG KHP .................................................................................. 68
CHNG 6 CAC BNH CUA H TUN HOAN ..................................................................... 93
CHNG 7 BNH GAN ........................................................................................................... 132
CHNG 8 LAO VA CAC BNH H H HP ...................................................................... 142
CHNG 9 CAC BNH NG TIT NIU ....................................................................... 157
CHNG 10 CAC BNH NG TIU HOA ...................................................................... 174
CHNG 11 CAC LOAI ST THNG THNG .................................................................. 200
CHNG 12 PHONG VA TR BNH UNG TH................................................................... 206
http://ebooks.vdcmedia.com
Nhiu tac gia 2
CHNG I
CAC BNH MT
Vim m mt
La tnh trang vim man tnh cua b mi, thng do vi trung

gy ra. Biu hin cua vim m mt: chp, leo, o mt tai i tai lai,
kh mt th phat, kch thch mt man tnh.
Vim m mt co th gy nhng bin chng: nhim trung giac
mac, lng mi moc lch (lng xiu), qum (cup m) do seo (seo b
m mt lam cho m mt xoay vao trong). Co th iu tr vim m
mt bng cach lau mt hng ngay, bi thuc m khang sinh tai
ch.
Phng phap lau chui mt: p gac nong trn m mt trong
5 phut; chui b m bng tampon hoc mt khn mm nhung vao
xa phong nhe (nh xa phong tre em cua Johnson).
Lp lai p gac nong: Trong trng hp vim b m nng, co
th cn phai chui m mt 3 ln/ngay.
Mang va mng tht mt
Mang che mt (t dn gian thng dung) thc cht la seo

cua giac mac - phn tng ng vi long en. Bnh thng, giac
mac phai trong sut th mt mi nhn thy ro.
Giac mac trong sut nh c cu tao bi cac t bao c bit.
Khi giac mac b vim loet pha hong tao thanh seo, cac t bao trong
sut c cac t bao si (khng trong sut) thay th. Seo uc giac
mac to hay nho, day hay mong la do vim loet nhiu hay t. Th lc
cua mt sut nhiu hay t la tuy thuc seo uc day hay mong, nm
trung tm hay vong ngoai cua giac mac.
Nu seo day trung tm la th lc sut nhiu, cach iu tr
duy nht la ghep giac mac. Cac bac s se ly giac mac cua ngi
cht thay vao ch seo uc. Hin nc ta, vic ghep giac mac cha
c phat trin lm.
phong nga seo uc giac mac, cn phong nga bnh vim
loet giac mac. Bnh nay do vi khun, vi nm gy ra, chung xm
nhp sau cac chn thng hoc do cac virus. Khi b chn thng
mt hoc b vim loet giac mac, nn n cac c s chuyn khoa mt
iu tr, khng nn t y mua thuc nho. Nu dung thuc co
cha cht corticoid nh Dexacol, Neodex, Polydexan, Cebedexacol,
Spersadex, Maxitrol, Polydexa, bnh se nng hn.
Seo giac mac nm long en, con mng tht la mt t chc x
co mach mau bo ln giac mac t long trng. Mng tht d iu tr
hn seo uc nhng sau khi ct bo, mng tht rt hay tai phat day
hn, to hn. Ch nn ct bo mng tht khi nao no xm ln nhiu
vao trung tm giac mac. Bnh nhn ln tui th ty l tai phat
thp.
BS Nguyn Hu Chu (Giam c Trung tm Mt TP HCM)
Cac bnh chay nc mt
Nc mt c san xut u n bi tuyn l nm di m

mt trn. Nc mt la yu t cn thit bi v chung hnh thanh
nn mt lp phim mong bao phu mt trc cua mt, nhanh chong
c dn lu khoi mt qua mt h thng ng phc tap dn t goc
trong cua cac m mt vao trong mui. H thng ng nay c goi la
l ao.
Bt c xuc cam manh hoc s kch thch mt nao cung co th
gy san xut nc mt qua mc. S tc nghen cua h thng l ao
la mt nguyn nhn quan trong gy chay nc mt nhiu. iu
nay thng co xu hng xay ra ngi ln tui va nguyn nhn
Nhiu tac gia 4
tc nghen thng c xac nh la do nhng thay i cua ng l

mui.
Nhng trng hp nng, chay nc mt co th thanh dong
xung go ma. Nu tc nghen khng c giai quyt, s ong
nc mt trong cac ng dn l co th dn n nhim trung nghim
trong vi chay dch mu nhy.
Nu ban b nhim trung cp h thng l ao, co th iu tr
bng khang sinh. Bc tip theo la xac nh mc va v tr cua
tc nghen. Co th n bnh vin chuyn khoa bm cac ng l
bng nc mui. lam giam triu chng thoang qua (thng tai
phat sau o). Phu thut la bin phap rt cn thit iu tr s
tc nghen nghim trong cua cac ng dn l, hoc nhng ngi b
nhim trung tai phat h thng l ao.
Ngoai ra, ban cung cn chu y n chay nc mt tre s
sinh. Tre s sinh co th co mt mt "t", thng vao luc mt n
hai tun tui. Thnh thoang co th chay dch nhy mu. Nguyn
nhn la co mt mang lam nghen h thng dn lu cua nc mt
vao mui. S nghen tc nay thng t ng giai phong trong vong 4
n 6 tun sau sinh. Vic xoa nhe goc trong cua m mt co th
thuc y nhanh chong vic m tc nghen. Nu nghen tc con dai
dng sau khi a xoa goc trong va bm ra, thng l ao, cn lam
phu thut giai phong ch nghen tc.
Bnh chay nc mt co th do kch thch cua mt hoc bnh
cua h thng dn lu. Cn n kham mt bac s chuyn khoa
mt, tin hanh mt s th nghim n gian chn oan nguyn
nhn.
Bnh tng nhan ap
Tng nhan ap la mt bnh cua mt, nguyn nhn cua 20% ca

mu Vit Nam. Trong bnh nay, ap lc cua cac cht dch trong
mt gia tng n mc thn kinh th giac b tn hai. Ap lc tng do
co qua nhiu dch c tao ra hoc do cac ng dn trong mt b tc
nghen (bnh thng, dch dn lu ra ngoai con mt theo ng cac
mach mau). Bnh tng nhan ap lam tn hai th lc, khi ap lc gia
tng co th lam co hep nhng mach mau nui dng cac si thn
kinh nhay cam pha sau mt.
Co 4 loai tng ap:
- Tng ap goc m man tnh: Chim ty l ln, xay ra phn ln
ngi gia nhng cung co th xay ra la tui trung nin. Ho
hang cua nhng ngi b bnh tng nhan ap co nguy c b mc
bnh cao hn do yu t di truyn. Bnh tin trin chm chap va
thng khng c chu y trong nhiu thang hoc nhiu nm.
- Tng ap goc ong hay tng ap cp: y la loai bnh tng ap
hay gp nht Vit Nam, thng xay ra la tui trung nin va
ngi gia, c bit la phu n. No xay ra mt cach t ngt, ap lc
cua mt tng ro rt. Nu khng iu tr tc thi, mt se tn
thng sut i trong mt thi gian rt ngn.
Khng ging nh bnh tng ap man tnh, bnh tng ap cp
thng co nhng triu chng ro rt nh au mt d di, nhn m,
o mt, co nhng vong nhiu mau quanh cac ngun sang va nn
ma.
- Tng ap bm sinh: Loai tng ap nay him, xut hin ngay
luc tre c sinh ra. S gian ln cua mt tre s sinh, chay nc
mt va s anh sang mt cach bt thng la nhng triu chng cua
bnh, cn n bac s nhan khoa kham.
- Tng ap th phat: Xut hin sau vim mt, phu thut
mt, co bin chng chn thng mt hoc uc thuy tinh th qua
chn.
Bnh tng nhan ap cang c chn oan sm th c hi
thanh cng trong vic ngn nga mt th lc cang ln. Mc du
bnh tng ap khng th cha khoi hoan toan nhng hu ht cac
trng hp co th kim soat c. Vic iu tr tuy thuc vao hnh
thai cua bnh, co th dung thuc nho, thuc ung, phu thut hoc
laser.
Thuc Spersacet gm Sulfacetamind Sodium va
Chloramphenicol, dung tr vim mt trong mt thi gian ngn
Nhiu tac gia 6
khoang 10 ngay. Khng nn dung qua lu v tac dung phu cua

Chloramphenicol co th gy bin chng, chu yu la gy thiu mau,
thiu st bt san hay cac loan san khac v mau.
Dung thuc m Tetracycline 6 thang lin ma khng ht th
khng cn dung thm na. Co th thay bng thuc m
Erythromycin. Nu con au mt ht, co th dung Doxycyline 100
mg x 2 ln/ngay trong 3 tun hoc nho thuc loai Sulfamide 4
ln/ngay trong 5 tun.
Thuc mi nht hin nay la Azithromycine, tn thng mai
la Zithromax, dung iu tr au mt ht. Hin nay, c quan chng
mt ht quc t cung dung thuc Azthromycine iu tr mt ht
cho cac quc gia chu Phi.
phong nga va chng ly lan bnh mt ht, cn gi v
sinh mi trng, ra mt bng nc sach va dung khn ring.
Bnh cm mt (uc thuy tinh th)
Bnh uc thuy tinh th c dn gian goi la cm kh, khac

vi bnh tng nhan ap c goi la cm nc. Mt cua con ngi
cung ging nh mt may hnh. May hnh gm hai b phn chnh la
ng knh va phim, con co mt ng knh la thuy tinh th, phim la
vong mac. may hnh, khi ng knh b mc hay v th anh m, con
mt khi thuy tinh th b uc hay v (do chn thng) th ngi
ta nhn m.
Bnh cm a s la do tui gia (90%) v chuyn hoa trong c
th suy yu. Con cac nguyn nhn khac la b bnh trong c th
nh tiu ng, vim nhim mt, b cm nc, b chn thng
hoc cac bnh bm sinh gy cm tre nho. Mt s yu t khac
cung gy cm nh thiu dinh dng, do anh hng cua cac tia
sang (nh tia cc tm...).
Ngi bnh thy mt b m dn, khng au, khng nhc,
khng o, i th knh khng thy knh nao nhn ro hn. n luc
m nhiu (khng con oc c cac ch ln trong sach bao), nhn
vao trong mt thy ng t i mau, co th mau trng hoc en
nu. i kham bnh, bac s nhan khoa co th phat hin ngay t khi
mi bt u b cm.
Khng co thuc nao nho vao mt lam tan cm nh li n
ai. Khi a b cm, nht la luc cm a chn th cach cha duy
nht la m ly cm ri t thuy tinh th nhn tao hoc cho
eo knh.
Khi nao nn m mt?
Tuy theo tng ngi. i vi ngi lam vic bng mt nhiu

nh oc sach, lai xe..., khi khng nhn c ch ro na th nn i
m sm. Con i vi nhng ngi khng phai lam vic bng mt
nhiu th co th mun hn. Tuy nhin, khng bao gi cm
qua chn tc mt qua m (khng thy c bong ban tay trc
mt). Cm qua chn se gy bin chng nh cm nc cp tnh
gy au nhc, nhc u d di, co th lam tn thng thn kinh
th giac. Luc o, phai i m gp ma sau m cha chc a nhn thy
c. nc ta co rt nhiu ngi b cm khng chu i m v s,
khi a co bin chng thanh cm nc, au nhc qua, a mu mi
chu m, luco co m cung khng cu van ni, ch giai quyt cho
khoi au nhc ma thi.
Sau khi m cm, mun nhn ro, phai eo knh hoc t thuy
tinh th nhn tao. Co 3 loai knh:
- Knh gong: Loai knh co hi tu cao khoang + 10 n + 12
ip.
- Knh tip xuc (knh sat trong).
- Thuy tinh th nhn tao: La mt thu knh ch nho bng hat
bp, rt nho, c t ngay vao trong mt luc m.
Dung knh nao tt nht?
Tuy trng hp va iu kin tai chnh cua bnh nhn. Tt

nht la t thuy tinh th nhn tao v no cho hnh anh trung thc
nht. Hin nay, nc ta, vic t thuy tinh th nhn tao a rt
Nhiu tac gia 8
thng dung. Mi y a co th m bng phng phap Phaco,

khng cn phai khu, phuc hi nhanh. Thng th thuy tinh th
nhn tao khng gy phan ng g cho ngi bnh.
Nu khng co iu kin, sau khi m co th eo knh gong,
nhng co phin toai la hnh anh ln hn bnh thng. Luc u,
bnh nhn nhn khng quen se rt kho chu, nhn nh khoang
cach khng ung, nht la xung cu thang d b nga, i khi chong
mt. Ai cung phai tp luyn eo knh mt thi gian ri dn dn
mi quen, co ngi phai mt 6 thang, co ngi tp hoai ma vn
khng quen c.
Knh ap trong t anh hng hn knh gong, v vy thoai mai
hn, nhng ch dung cho ngi tre v cn kheo leo, tay khng run
va mt kia con nhn c tt. Con i vi ngi gia b cm ca hai
mt th rt kho s dung v tay ho a run, mt m, thao tac khng
chnh xac, d b rt knh. Ngoai ra, knh ap trong co th gy d
ng, khng phai ai cung thch hp c.
Khng phai m cm bao gi cung tt va lam cho mt co th
thy ro rang c ngay. Luc mi m va sau khi m co th co bin
chng nh xut huyt, vim b ao, cm nc th phat, bong
vong mac, vim nhim... Nu t thuy tinh th nhn tao th mt
thi gian cung d b uc bao sau, lam mt m tr lai, phai dung
laser t. Ngoai ra, mt sau khi a m cm va eo knh nhn
c ro nhiu hay t con tuy thuc vao tnh trang vong mac con tt
hay a b bnh. Nu vong mac a b bnh th m cm ch giup
c phn nao thi, cung nh may hnh a thay ng knh con tuy
thuc vao phim tt hay xu. Nu phim a h hay ht "at" th du
co thay ng knh tt my chng na, hnh anh cung m thi.
uc thuy tinh th va glaucoma
Sau khi m uc thuy tinh th, ngi cao tui co th b

glaucoma. Nguyn nhn co th do: mt b 2 bnh cung luc; hay
mt bnh b trc, mt bnh b sau; hoc do m thuy tinh th ma
b glaucoma. Trng hp a m glaucoma khoang mt nm, sau
nay ngi bnh vn co th b uc thuy tinh th (do tui gia hoc

th phat sau m gluom).
Khi mt b uc thuy tinh th, anh sang n mt b che nn
nhn khng c ro. V th, khi mun nhn ro, ngi bnh thng
dung knh lup phong ai hnh anh; nu dung knh cn th bnh
nhn khng th nhn ro hn hoc ch nhn ro c mt thi gian.
Ngi b uc thuy tinh th co th tam dung thuc nho mt
Catalin. Tuy nhin, thuc nay (cung ging nh tt ca cac thuc tr
cm mt khac) khng th ngn chn hoan toan bnh uc thuy
tinh th.
Lam dung thuc nho mt gy uc thuy tinh th
Thuy tinh th b uc co th do nguyn nhn bm sinh kt

hp vi d tt, do chn thng, anh hng chuyn hoa trong c th.
Tuy nhin, thng thng nht la do lao suy (t 50 tui tr ln) va
do anh hng cua vic lam dung thuc nho mt cha corticoid.
Mt s ngi tre, nht la phai ep, thy nhng lo thuc mt
nho nho lai re tin, tng nhm la thuc ra mt nn dung thng
xuyn mi ngay trong thi gian dai. Ri n mt ngay thy canh
vt chung quanh m i, kham th phat hin b uc thuy tinh th.
Thuc moi ngi thng dung tn la Dexamethasone co cng thc
cha khang sinh Chloramphenicol va cht corticoid. y la loai
thuc tt tr vim kt mac nhim trung, vim loet giac mac,
nhim trung tuyn l... Nhng y cung la loai thuc khng nn
lam dung hoc dung sai ch nh v co th gy suy tuy, hi chng
xanh tai tre s sinh, lam tng nhan ap ngi mc bnh
glaucoma, lam tn hai thn kinh th giac, lam trm trong cac bnh
nhim virus, vi nm va nht la gy uc thuy tinh th.
Thuc lam chm qua trnh uc thuy tinh th
- Thuc nho mt: Dionin 1% vi hoat cht la Ethyl Morphin,

nhng thuc gia tng bin dng chng lao hoa mt cha cac axit
amin hay vitamin nh ATP, B6, Acid Aspartic, L.Arginin, Acid
Nhiu tac gia 10
L.Glutamic... (Catacol P.O.S, Catarstat), tac dung s chuyn hoa

trn s x cng thuy tinh th cha cac mui calci, iod, glycin
(Cristopal)...
- Thuc ung cha cac axit amin b dng mt hoc vitamin
lam chm qua trnh uc tinh th nh Phakan ung, ca ng
ung ln vin nang trong cung luc.
- Ni tit c dung lam chm uc thuy tinh th: Kt hp
tinh cht tuyn cn giap, bung trng, tinh hoan, Folliculine, mi
ngay ung mt ng hoc theo ch nh cua bac s.
Tng nhan ap cp
Tng nhan ap cp (con goi la cm nc, thin u thng,

cm xanh, glaucoma la mt bnh ph bin Vit Nam, co ty l
gy mu loa cao. y la mt bnh khn cp trong nhan khoa, din
tin bnh nhanh chong, cn phai iu tr kp thi va ung cach.
Nu khng, cac thn kinh mt b huy hoai, th lc giam khng tai
tao c. Mt co th m sau 24 gi va mu hoan toan t 1 n 7
ngay.
Bnh thng gp nhiu phu n trn 50 tui (3/4) thuc
ngi hay lo lng, suy ngh. Bnh thng khi phat sau mt m
mt ngu hay lo bun. Biu hin u tin la mt nhc d di, lan
dn ln nh u, nhc u bn mt b au, bun nn, mt nhn
rt m, i khi thy cac vong mau. Mt o, con ngi n ln, n
vao mt thy cng, i khi thy con ngi mt mau xanh.
Khi thy nhng du hiu trn, nn a bnh nhn n
chuyn khoa mt iu tr. Khng nn t ung thuc au nhc,
thuc chong nn hoc li i kham v se rt co hai cho th lc sau
nay.
Ngi trn 50 tui nn kim tra mt hang nm phat hin
yu t nghi gy tng nhan ap mt th khac, m thn nhng
nguy him hn, lam ngi bnh mu dn ma khng au nhc.
Bnh tng nhan ap co yu t di truyn; gia nh co ngi b
bnh nay phai cn thn hn. ngi tng b ln cn au nhc
mt ln a iu tr khoi, cn theo doi thng xuyn phat hin

s tin trin va bin chng sau m. Bnh nay khng ly, nhng
nu a b mt mt, mt bn kia cung co th b ln cn tng ap
bt c luc nao.
BS T Quang nh
iu tr mt cn th
Nu th lc kem i, ngi bnh cn n bac s chuyn khoa

mt kham xac nh co b cac tt khuc xa nh cn th, loan th,
vin th khng. Nu co th cn eo knh iu chnh th lc. Ngoai
ra, th lc yu con co th do nhiu nguyn nhn khac va phai c
iu tr bng thuc.
Thuc Difrarel E va vitamin E giup tng cng dinh dng
va tun hoan mau vong mac nn thng c bac s cho dung
khi mt cn th va mt s bnh khac.
bao v tt th lc, chung ta cn n ung y u cac cht
dinh dng, nht la cac loai trai cy cha nhiu carotene, thng
co mau vang cam nh ca rt, u u, ca chua... Lu y khi hoc hanh,
oc sach hoc phai lam vic bng mt mt cach chm chu, cn
phai co u anh sang.
Ky thut iu tr mt bng Lasik
Trong phu thut cn th, ngoai cac phng phap thng

lam nh rach giac mac hnh nan hoa, phu thut Laser excimer,
hin nay, th gii ang ph bin mt loai phu thut mi la phu
thut Lasik. Sau phu thut, th lc co th at 9/10 hoc 10/10;
mt s trng hp vin hoc loan th th cn eo knh 1 Ds
(ip) at th lc ti a. Ky thut Lasik la bc nng cao cua
ky thut Laser excimer. Laser excimer la loai Laser y, phat ra
trong tia cc tm co bc song rt ngn (193 nano meters) nhng
u manh ct giac mac, lam cho cac manh vun giac mac bc hi
va cho phep tranh cac tac dung cua nhit va ng. Tui tt nht
thc hin ky thut nay la t 18 n 26, th lc mt phai t -5
Nhiu tac gia 12
n -15. Nu cn t -5 n -12 th phu thut cho kt qua

kha quan; sau mt thang th lc mt co th at 9/19 hoc 10/10.
Con cn t -12 n -15 th phai sau t 6 n 12 thang mi
anh gia c kt qua.
Ky thut Lasik (Laser in situ Keratomileusis) dung Laser
excimer phu thut pha ngoai huy bo biu m giac mac; co th
a su xung ct mt phn cua giac mac hnh thu knh (hi
lom). Sau o, phn giac mac ct ra se c t lai v tr cu. Khi
phu thut, bnh nhn phai nm yn trn gh ta hoc ban phu
thut, sau khi sat trung mt va nho thuc t (Tetracain 1%) vai
phut, bac s se t vanh mi c nh mi mt trang thai m ri tin
hanh phu thut. iu cn lu y la trong luc phu thut, bnh
nhn phai nhn vao mt im c nh.
Sau phu thut, bac s cho bnh nhn nho thuc khang sinh
va dung thuc khang vim khng steroide trong mt tun. Ky
thut Lasik tranh c cam giac au nhc sau phu thut giac
mac; nhng cung co mt ty l nho, khoang 5%, gp bin chng.
Bnh nhn co th b loan th do np giac mac b nhn hoc b t
lch, hay co biu m xm ln di vat... nn nhn thy co vong
mau hoc thy m m nh co man sng...
Sau khi phu thut, bnh nhn cn lu y: vic tai tao
biu m mt khng b chm lai va np giac mac khng b lch, cn
tranh dui mt trong nhng ngay u. Nu l dui mt hoc co s c
xay ra, cn n bac s kham t np giac mac vao ung v tr va
khu lai. Trng hp biu m xm nhp mt trong np giac mac,
cac mi ch khu khng tht kht hoc khi co cam giac la, cn n
bac s kham lai co th sm can thip va tranh cac tai bin.
iu chnh le
a s cac trng hp le (du tre em hay ngi ln) khng

bao gi t khoi nu khng c iu tr, ngoai tr hai trng hp
sau:
- Tnh trang gia le do np bet m hoc do khun mt co dang

c bit, nhn ging le.
- Le tam thi do lit thn kinh iu khin c hoc c vn
nhan sau sang chn hoc do nhim virus. Trng hp nay thng
xay ra sau mt chn thng u hoc sau mt t cam cum, keo
dai khng qua 6 thang. Nu sau 6 thang vn tn tai th phai iu
tr, mt mi ngay tr lai.
Tnh trang le mt trong mt thi gian dai (trn 2 nm) co th
dn ti cac tn thng chc nng mt trm trong: nhc th mt
le (thng xuyn nhn m hn mt kia), mt th giac hai mt.
tre nho, cac chc nng nay ch co th hi phuc nh tp luyn.
Ngi trn 15 tui nu a mt cac chc nng nay th khng th
hi phuc c, ch co th phu thut thm my chnh lai mt le ma
thi.
iu tr le trn nguyn tc co 5 bc:
1. iu chnh knh cac bnh nhn le co kem tt khuc xa
at c th lc cao nht, giup qua trnh iu tr le tr nn d
dang hn.
2. Tp khc phuc nhc th nu co mt b nhc th.
3. Tp hi phuc th giac hai mt nu chc nng nay yu hoc
a mt.
4. Cac bai tp c giup lam manh c yu hoc lam gian c
cng.
5. Phu thut chnh c nu bnh cha ht vi cac phng
phap trn.
i vi ngi trn 15 tui, ch iu tr vi cac bc 1 - 4 - 5.
Khng co knh iu chnh le, ch co knh iu chnh tt khuc
xa i kem vi le.
Nhiu tac gia 14
Lu y khi mang knh sat trong
Nhng ngi b cac tt v mt nu eo knh thng thng se

gp nhiu bt tin khi lam vic, hoat ng th thao. Nu la phai
n, cp knh qua day va to se t nhiu anh hng n thm my. V
vy, knh sat trong (hay con goi la knh tip xuc - contactlens) co
th cai thin c nhng bt tin trn. Tuy nhin, khi s dung
knh sat trong, cn lu y nhng im sau:
1. Khi nao th c s dung knh sat trong?
Ngi mun s dung knh sat trong phai c bac s chuyn
khoa chn oan xac nh chnh xac vic s dung knh sat trong
co tht cn thit khng, knh bao nhiu th va, ng thi khao
sat cong, ng knh cua trong... cong cua knh rt quan
trong. Knh co cong ln se d lam cho ngi mang kho chu, o
mt; knh co cong nho se d b tut, ri.
2. S dung loai knh sat trong nao?
Nn s dung loai mm v d tao s tip xuc gia giac mac va
m mt. Hn na, loai knh sat trong mm co tnh m cao giup cho
mt d thch ng.
3. u im cua knh sat trong
Khi eo knh sat trong, mt se khng cam thy kho chu v
khoang cach gia mt va trong knh gn nh khng co. S dung
knh sat trong se thy c nhng hnh anh trung thc hn so vi
knh thng.
4. Nn thn trong khi ngu va bi li
Khi tm bin co th s dung contactlens loai deo, ng knh
trong ln lp giac mac va mi mt c nng va che ch tt.
Tuy nhin, cac h bi thng co nhiu fluor va vi khun co th gy
vim kt mac nu khi bi ban vn s dung contactlens.
Khi ngu vn co th eo knh sat trong. Tuy vy, luc ngu nn
thao ra v giac mac trong m thng giam kha nng hp thu xy.
5. Vai iu cn chu y
- Ra sach knh trc khi cho vao mt, ra tay trc khi s
dung knh.
- Khi eo knh sat trong, tuyt i khng phun keo xt toc.
Nu cn, phai nhm mt lai cho n khi xt xong.
- Khng s dung contactlens ngay sau khi dung thuc nho
mt.
Nhiu tac gia 16
CHNG 2
BNH TAI MUI HONG
ic va giam thnh lc
Ting n i vi tai:
- Qua trnh phat trin nhanh chong cac nganh cng nghip,
giao thng, vn tai, th hoa... lam cho ting n ngay cang ln,
anh hng ti sc nghe va gy bnh ic ngh nghip do ting n.
Ting n cung la trong nhng tac nhn gy nhim ma t trc
n nay t ngi chu y hoc chu y nhng khng co hng giai
quyt trit .
- nhim ting n la s tn tai cac loai m thanh khin
ngi nghe cam thy kho chu. Ting n gy mt ngu, stress, anh
hng ti tim mach, giam tui tho, tng huyt ap, nghnh ngang,
ic.
- Ting n ph bin hin nay thng phat ra t cac may moc
cng nghip, cac phng tin giao thng vn tai (xe hi, xe la,
may bay), hp gy n (cassette, tivi, may a)... n v o ting n
la decibel (dB). V du: ting xe chay trn ng ph 70-90 dB,
ting bua may 90 dB, ting xe la 90-95 dB, may bay phan lc ct
canh 130 dB... Theo qui nh cua Hip hi Chng ting n quc t
(AICB) th ting n cho phep trong san xut la 95 dB 5, Vit
Nam la 85 dB.
- Mc anh hng cua ting n con phu thuc vao cng ,
thi gian tip xuc va nhay cam cua c th. Tai co chc nng
nghe va thng bng, d b anh hng bi ting n xung quanh,
nht la ngi trn 40 tui. Khi ting n at 100 dB, phai chu
ng thng xuyn th mt phn cua t bao co tim mao trong tai

b pha huy, m l tn thng khng co kha nng hi phuc.
Tai gp m thanh qua cao co nguy c thung mang nh, sai
cac khp, lu dai co th ic. Luc u tip xuc vi ting n, ta ch
thy u tai, sc nghe va kha nng phn bit ting ng giam. Ra
khoi ni n th ht. Nhng nu c keo dai nh vy, tai se nghe
kem dn ri ic. Thi gian tip xuc vi ting n ti khi b ic
ngh nghip la 3-6 thang. Goi la ic ngh nghip khi thnh lc
tai nghe ro nht giam 35 dB, o la ic tip m i xng.
Cac loai ic va giam thnh lc
Tai gm co tai ngoai, tai gia va tai trong. Tai ngoai co

nhim vu khuch ai va hng m thanh vao mang nh. Tai gia
gm mang nh va 3 xng nho co nhim vu truyn m thanh t
mi trng khng kh vao mi trng nc cua tai trong. Tai trong
co cac t bao thn kinh thnh giac bin i song m thanh c hoc
thanh nhng xung ng in thn kinh, truyn theo dy thn
kinh thnh giac v nao. Cac bnh ly tai ngoai va tai gia co th
anh hng n c ch dn truyn m thanh, y la loai ic va
giam thnh lc dn truyn. Cac bnh ly tai trong tr i co th
anh hng n phn thn kinh nhn cam m thanh, y la loai
ic va giam thnh lc tip nhn, hay con goi la ic va giam thnh
lc thn kinh. Ngoai ra con co loai ic va giam thnh lc hn hp
co bnh ly ca hai loai trn.
ic va giam thnh lc dn truyn noi chung co th phu
thut. o la cac phu thut can thip vao c ch dn truyn c hoc
cua m thanh tai ngoai hay tai gia. ic va giam thnh lc tip
nhn noi chung khng th phu thut iu tr, thuc men cung
tac dung han ch. Du sao trng hp ic hoan toan ca hai tai
cung con hy vong vic cy c tai. Va trong ai a s cac trng
hp, may tr thnh co th hu ch.
Nhiu tac gia 18
Lao thnh la g?
La dn dn nghe kem khi tui ngay mt cao; khoang 30%

ngi hn 65 tui va 50% ngi hn 75 tui b nghe kem. Thng
ho nghe kem nhiu cac m cao nh giong phu n hoc tre con,
ting chim ku, chung in thoai; con nhng m trm nh la
giong nam, ng c xe... th lai nghe c. Thng bnh nhn nghe
kem ca 2 tai, bnh n mt cach t t nn ho khng bit la mnh
nghe kem.
Triu chng cua lao thnh: m thanh dng nh khng ro,
trm i, gy nn nghe kem va khng hiu li noi. Ngi bnh
thng than phin ngi khac noi lu ru, nghe nhng khng hiu
ngi khac noi g, c bit la ch n. Bnh nhn nghe cua giong
nam gii ro hn giong n gii, co th kem theo u tai.
Nguyn nhn cua lao thnh: Lao thnh la ic tip nhn, do
h hong nhng t bao lng tai trong. Rt nhiu nguyn nhn
nh:
- Ting n lp i lp lai lu ngay;
- Kem mau nui dng tai trong do bnh tim, cao huyt ap,
bnh mach mau, tiu ng;
- Mt s thuc nh sspirine va khang sinh.
- Do di truyn, do tui gia...
Lam g co sc nghe tt?
Nhng tn thng cua cac t bao lng do ting n gy nn co

th phong nga c bng cach tranh ting n. Trc ht, cn
nhn thc c rng nhng m thanh cng ln co th gy tn
hai cho tai trong tranh va lam giam ting n hng ngay ni
lam vic cung nh nha. Cn thc hin nhng bin phap bao v
tai khi lam vic mi trng nhiu ting n, co th eo may tr
thnh. Cung cn giam bt ting n trong nha, noi chuyn khi nhn
thy mt nhau, noi chm, ro, nhng khng la ln, khi cn lp lai
th noi cach khac...
Khi giao tip vi ngi ic va giam thnh lc, cn lam g?
y la cac meo khi giao tip vi ngi ic va giam thnh lc,

ban co th hng dn ngi khac khi trong gia nh ho co ngi
ic va giam thnh lc:
- Nhn mt ngi ic va giam thnh lc khi noi chuyn ho
co th thy mt cua ban.
- Tt may nghe nhac, radio, T.V khi noi chuyn.
- Khng noi khi ang nhai, khng ly tay che ming;
- Noi hi ln hn bnh thng, nhng khng c het to; noi
chm rai.
- Khi lp lai th dung cu n gian, ngn.
- ni ng ngi nh nha hang, chon ch ngi xa am ng
va t n nht.
Vai tro cua ting n trong ic va giam thnh lc
Khoang 10% dn s b ic va giam thnh lc do nhiu

nguyn nhn; trong o, ting n co th la nguyn nhn cua khoang
50% cac trng hp.
Ting sung n, bom n gn tai, coi bao ng gn tai co th
gy ra ic. Ting n cng nghip trn 85 dB tip xuc lu co th
gy ic. Trong i sng hng ngay vi u loai ting n cua xe c,
may moc, cac phng tin giai tr, ca nhac... chung ta cn nhn
thc c rng bt ky loai ting n nao cung co th gy ra ic va
giam thnh lc khi chung ta tip xuc vi chung u lu.
Co th nao b ic khi nghe ting ng ln ch 1 ln? Co.
Nhng ting ng rt ln nh sung, bom n gn tai, coi bao ng
gn tai co th gy ic, mc du khng phai lun lun.
Mc n nao co th gy tn thng vnh vin tai? Trn 85
dB. Tn thng phu thuc vao ln cua ting n va thi gian tip
xuc vi ting n o mi ngay.
Nhiu tac gia 20
Cac du hiu bao ng? ni nao ma ban phai het noi

chuyn la mc ting n o co th gy tn thng tai. Ting o o
trong tai (u tai) xut hin sau khi tip xuc vi ting n va keo dai
hang gi la du hiu bao ng. Khi mt ngi noi rng nghe ting
an ng ro hn ting phu n la a co giam nghe cac tn s cao.
Lam th nao bao v sc nghe? Tranh ting n, nu khng
tranh c th phai co nhng dung cu bao v. trong mi trng
nao ma noi chuyn kho nghe th chung ta bit rng trong mi
trng o, ting n a u ln co th gy tn thng tai. Nn
xen ke ni n ao va ni yn lng cho tai ngh ngi. Han ch
khoang thi gian tip xuc ting n. Nu phai tip xuc vi ting n
u n, cn kim tra thnh lc m n t nht mi nm 1 ln.
Ngi b ic va giam thnh lc co b c c?
ic va giam thnh lc la mt mat ln, nhiu ngi bnh co

nhng phan ng tiu cc, hoang mang lo s. o la nhng phan
ng t nhin, gia nh va ban be khi hiu ro se lam thuyn giam
nhng phan ng tm ly o. m thanh nn trong mi trng tao
nn mt cam giac rng mnh ang sng. Khi khng nghe nhng
ting ng nay (ting r rm cua xe c, ting noi chuyn, ting
nc chay, ting radio...), ngi ta co cam giac cht choc, va xut
hin trm cam. Nhng luc hop mt ban be, cac am tic, ngi
bnh b cng thng, khng theo kp nhng mu i thoai nn dn
t rut lui khoi nhng hoat ng xa hi, t c lp mnh.
ic anh hng th nao n gia nh?
Cac loai ic va giam thnh lc gy nghe kem, ng thi cung

gy kho khn trong vic hiu li noi. Nu ngi thn c c gng
noi to ln va lp i lp lai nhiu ln th d tao s bc mnh, cng
thng. S hiu nhm li noi co th lam cac thanh vin khac trong
gia nh khng mun noi chuyn na, va ngi ic b c c. S
hiu bit va hp tac cua tt ca cac thanh vin trong gia nh co th
thay i moi vic tt hn:
- Lam cho ngi ic va giam thnh lc chu y n ban trc

khi bt u noi ho lng nghe ban.
- Khng nn noi t phong khac.
- Lam giam nhng ting ng trong nha (tivi, radio, voi nc
chay).
- Nu cn lp lai th nn noi cu n gian va khac i th se d
hiu hn.
Thung mang nh
Mang nh la mt mang nm cui ng tai ngoai, phn chia tai

ngoai va tai gia. Mang nh rung ng khi co song m truyn t
ng tai vao va s rung ng nay c truyn vao tai trong bin
i thanh in th c tai, theo cac dy thn kinh thnh giac ln
nao. Phn cng cua mang nh bao gm lp biu m, t chc x va
nim mac. Kt cu o nhiu khi b thung v mt tac ng vt ly
hoc bnh ly.
Nguyn nhn:
- Vt nhon m vao (chn thng trc tip): Thng la bt
cn luc ly ray tai, dung cu m vao mang nh.
- Chn thng gian tip (co ap lc qua manh tac ng ln
mang nh). Trng hp nay xay ra khi b ngi khac tat tai qua
manh, khi chn thng bom mn hay ln qua su.
- Vim nhim t vung mui hong theo voi Eustache ln hom
nh, gy tu dch, tu mu trong hom nh va lam thung nh t trong
ra (trng hp vim tai gia).
Du hiu nhn bit: au nhoi trong tai, u tai, chay mau tai,
chong mt va ic. Nu ch rach mang nh n thun th ic nhe,
nu tn thng su n tai trong th ic nng hn. Nu thung nh
do vim tai gia cp th trc o se co triu chng st nong, au
nhc trong tai, u tai, nghe kem. Khi mang nh thung, mu thoat ra
c ra ngoai ng tai th cac triu chng trn giam i. Trng hp
Nhiu tac gia 22
thung nh do vim tai gia thanh dch th triu chng khng ro

rang va din bin phc tap hn.
Bin chng: Thung mang nh co nhim trung lu ngay se gy
vim xng chum va a n nhng bin chng nng hn do
vim lan toa vao cac vung ln cn (vim mang nao, ap xe nao,
vim xoang tnh mach bn, lit mt...).
iu tr: Nu l thung mang nh co ng knh di 3 mm va
trung tm th co th va n gian bng mt manh giy mong hoc
vo toi, muc ch la phn mang nh quanh l thung co im ta
tao seo bt l thung. Trng hp thung mang nh lu ngay b
nhim trung th phai iu tr nh vim tai gia. Nu n thung
mang nh ln va co vim nhim nhiu th phai lam sach hom nh,
xng chum va va lai mang nh bng cn c thai dng (dung
mang c thai dng va). Cac phu thut nay hin c thc
hin ph bin tai Trung tm Tai mui hong TP H Ch Minh va tai
cac khoa tai mui hong cua cac bnh vin khac.
phong nga thung mang nh, phai canh giac khi ngoay
nhng vt nhon vao tai. Tch cc iu tr cac bnh v mui hong v
no co th gy vim tai gia mu va lam thung mang nh, anh hng
n sc nghe va co th dn n nhng bin chng nguy him n
tnh mang.
Vim tai gia cp tre em
Vim tai gia cp tre em la mt bnh thng gp. Tuy la

bnh cp, nhng d iu tr. Dung thuc ung cach trong 10 ngay
la bnh co th khoi.
Triu chng: Bnh thng gp tre nho t 18 thang n 3
tui. Trc o, tre co b s mui, nghet mui, ho thoang qua. Chnh
bnh vim mui hong nay a a vi khun vao tai gia qua mt
ng t nhin, o la voi nh. 1-2 ngay sau khi vi khun a vao,
tai gia b vim cp, em be st 38-39 C. Co em b ng kinh
hoc ri loan tiu hoa, nn, tr, tiu chay. Ngoai ra, tai b nhc rt
nhiu, n ni em be ch khoc ma thi. Nhiu em be qua nho,
khng ch c ni nhc, nn gia nh khng bit c nguyn

nhn khoc keo dai cua be.
Ngoai hai triu chng trn, con mt triu chng na rt kho
phat hin bnh nhn nho, o la nghe kem va tai b vim. Phat
hin mt em be nghe kem khng phai d v be co th nghe tai bn
kia bu tr. Nu khng iu tr hoc iu tr khng ung cach, mu
phat trin nhiu trong tai gia, gy thung nh, tai chay mu ra
ngoai. Mu mau vang, co khi c, co khi long, khng hi. Khi mu
trong tai tun c ra ngoai, triu chng nhc va st giam hn,
tre nghe kem nhiu hn, nhng rt kho phat hin. Tuy triu
chng (nhc tai va st) co giam nhng mang nh lai thung, vi
khun t ngoai co th t do vao hom nh va vim tai gia cp dn
chuyn thanh vim tai gia man. Vai nm sau, bnh chuyn
thanh vim tai xng chum va co th gy bin chng ni so nguy
him. iu nay quan trong la nhn bit c bnh vim tai gia
cp con trong thi ky cha thung nh va iu tr tch cc, bnh se
khoi hn.
nh bnh vim tai gia cp tre nho khng phai d. Khi em
be khoc v c, chng to em b au nhc nhiu mt vung nao o
trong c th. tre nho thng co hai ni b au nhc nhiu, o la
au bung va au tai. Trong bnh nay, nu s vao bung, em be
khng khoc re thm th triu chng au bung b loai. Ta lc nhe
vanh tai em be, vanh tai bn nao b lc lam cho em be khoc re hay
khoc ngt thm th chng to tai bn o b nhc. Nhc tai co kem
theo st la em be b vim tai gia cp.
iu tr tng i d mt khi a nh c bnh. Giam st
bng cach cho em be ung acetaminophen nc. iu quan trong
la phai dit khun tai gia. Thuc thng dung y la thuc
phi hp gia amoxycillin va clavulanic acid (Augmentin, Ciblor...)
Phai iu tr khang sinh t nht 10 ngay. Bnh co th khoi.
Tuy la bnh cp nhng vim tai gia co th phong nga
c. Trc nht la phai gi mui hong cho sach, nng tm ra,
ra tay thng xuyn, nht la trc ba n. Nn n nhiu cht b
dng em be co sc khang. Mi khi em be ho, s mui th phai
Nhiu tac gia 24
iu tr ngay, ng chuyn sang vim tai gia cp. Mt khi

phat hin bnh vim tai gia cp, nn i iu tr chuyn khoa
ngay co cach x tr ung va tranh c vim tai gia man, vim
tai xng chum sau nay.
Bnh vim tai gia man
Vim tai gia man, con goi la chay mu tai, la bnh tng i
ph bin tre em. y la mt bnh dai dng, mu tai chay khi bt,
khi khng va keo dai nhiu nm lin. Nu lu khng iu tr,
bnh tr thanh vim tai xng chum, co bin chng nguy him
(bnh nhn co kha nng t vong).
Bnh vim tai gia man luc nao cung bt u t vim tai
gia cp. Bnh nhn b st cao, nhc tai va nghe kem. Nu iu tr
ung cach, bnh se khoi trong vong vai ngay. Nu khng iu tr
ung cach, bnh se chuyn sang vim tai gia man. Tai bt u
chay mu. Mu co th chay lin tuc hay tng t. Nu iu tr vi
khang sinh, nho tai, bnh co th khoi trong vong mt thi gian dai,
nhng sau o lai tai phat. Nc chay ra ban u la dch uc khng
hi. y la thi ky ch vim tai gia man n thun ma thi. Mt
thi gian sau, nc chay ra la mu, co mui hi. y la thi ky vim
tai gia a lan dn vao trong va gy vim tai xng chum. Cui
cung, nc chay ra la mu co mui thi khm nh mui coc cht. y
la thi ky tai co cha mt khi mm, goi la Cholesteatome. Chnh
khi nay to dn va gy chin chng cht ngi.
Nhng bin chng do khi nay gy nn thng la ap xe ai
nao, vim xoang tnh mach bn va vim mang nao. Gia tnh
trang bnh thng thng va tnh trang bin chng co giai oan
chuyn tip, con goi la "hi chng hi vim". Luc u, bnh nhn
vn sinh hoat nh thng, tai chay mu khi nhiu khi t. t nhin
bnh nhn st cao 38- 39 C, tai bnh nhc nhiu hn, nghe kem
hn, mu trong tai co khi chay ra rt nhiu, co khi b ket lai khng
chay ra c.
Hi chng hi vim nay la triu chng ch im, bao trc
trong vong 12 hoc 24 gi sau la co bin chng nguy him. Nu
can thip vao thi im nay tranh c t vong cho bnh nhn.
Trong trng hp gia nh khng bit a i iu tr sm, bin
chng tt yu se xay ra.
Mi bin chng u co mt triu chng chnh:
- Trong bin chng ap xe ai nao, bnh nhn b ng kinh
toan thn, hoc ng kinh mt phn c th, va yu chi bn i
din cua tai bnh.
- Trong bin chng ap xe tiu nao, bnh nhn b chong mt,
ng khng vng, nht la bnh nhn ng chum chn, nhm mt.
- Trong bin chng vim xoang tnh mach bn, bnh nhn b
ret run, st cao 40-41 C. Triu chng nay xut hin nhiu ln
trong ngay.
- Trong bin chng vim mang nao, c bnh nhn b cng,
bnh nhn khng th nao cui u xung cho cm cham ngc c.
Mt khi bin chng xay ra, nu khng iu tr kp thi, bnh
nhn b t vong trong vai ngay sau o.
Ngi b chay mu tai cn phai c chm soc chu ao. Phai
i kham nh ky giam s phat trin cua bnh. Trong trng
hp dch tai chay ra la mu khng hi, bnh cha co kha nng gy
bin chng. Tuy nhin, phai iu tr tch cc. Trong trng hp
dch chay ra la mu co thi khm, phai a bnh nhn n bnh
vin chup X-quang, anh gia tnh trang xng chum. Bnh nhn
co th c m sm, ly khi mm ra va tranh c bin chng.
Trong trng hp hi chng hi vim xut hin, phai a
bnh nhn n bnh vin va m cp cu. Khng c chn ch
mt giy phut nao. Cang keo dai thi gian, t vong do bin chng
cang gn k. Tai bnh vin, gp trng hp co hi chng hi vim
nay, bnh nhn c m cp cu tranh bin chng nguy him.
Trong trng hp tr, a xut hin cac triu chng cua bin
chng, phai tc tc a bnh nhn n bnh vin ngay xin m
ti cp. Chm tr trong tnh trang nay, bnh nhn se b t vong.
Nhiu tac gia 26
Bnh vim tai gia man la bnh thng b coi la nhe. Tuy
nhin, din tin bn trong phc tap va co th gy t vong cho bnh
nhn.
Cy c tai cha ic
c tai in t thay th c tai tht nn no co mt vai tro rt

quan trong trong toan b qua trnh nghe. c tai in t se chuyn
m thanh thanh tn hiu in, nhng tn hiu nay se kch thch
cac si thn kinh tai trong, giup ngi ic nghe c m thanh va
li noi. Cy c tai la mt thanh tu ln cua y hoc, giup cho ngi
ic nng va su co th nghe c. Ky thut nay c thc hin
trn th gii cach y 20 nm, n nay a co hang chuc ngan
ngi c cy va sau y a nghe rt tt. Vit Nam, ky thut
nay ch mi c thc hin khoang vai nm nay do gia tin c tai
in t kha t. Nu thc hin nc ngoai th chi ph cho mt
ln cy c tai ln n 30.000 USD. o la cha k chi ph cho
nhng ln kham nh ky kim tra hiu chnh may va luyn
nghe noi.
Khi cac t bao lng trong tai b h hai hoc mt i mt phn,
tai se nghe kem. Ngi bnh nn chon eo loai may nghe thch
hp. Khi toan b t bao lng b mt hoc h hai, tai se ic; thng
th cac si thn kinh thnh giac con nguyn, khng h hai g
nhng lai khng nhn c cac tn hiu xung in.
Khng phai trng hp ic nao cung cn cy in c tai
nghe lai bnh thng. Nu dy thn kinh thnh giac con nguyn
hoc h hai t th mi co th cy in c tai. Cac i tng co th
cy c tai c la ngi ln hoc tre em sinh ra a ic hoc ic
sau khi sinh (phai la ic c tai, tng s dung may nghe ma khng
co kt qua).
Con ngi ic s dung may nghe co hiu qua; ngi ic su
qua lu, dy thn kinh thnh giac cha tng c kch thch;
ngi ic ma nguyn nhn khng phai do c tai hoc dy thn
kinh thnh giac b h hay khng co, ngi khng u sc khoe chu
ng cuc phu thut... khng phu hp vi cy c tai.
Cac loai c tai in t
Co 2 loai c tai in t chnh: c tai in t n knh va c

tai in t a knh. c tai in t n knh re hn, ch khoang
5.000 - 6.000 USD nhng ch nhn bit c m thanh. Mun giao
tip, ngi s dung phai kt hp nhn hnh ming.
c tai in t a knh t hn, gia 17.000 - 25.000 USD tuy
loai v co thit k cc nhay vi trm bng cua m thanh, nh c
tai ngi tht. Ngi bnh se nghe c va khi giao tip, khng
cn kt hp nhn hnh ming cua ngi i din.
Hiu qua cy in c tai
Hiu qua khac nhau i vi mi ngi, no phu thuc vao

nhiu yu t nh thi gian ic, s t bao thn kinh thnh giac con
sot lai va s nhanh nhay cua tng ngi. Thi gian b ic cang
ngn th kt qua cang tt; ngi b ic t ngt c cy c tai
trong vong mt thang sau ic th co th nghe va giao tip gn nh
thi gian trc khi b ic. Tre ic t trong bung me c cy c
tai khoang 2 - 3 tui la tt nht; so vi nhng tre khac, cac chau co
th phat trin ngn ng gn nh bnh thng.
Vi c tai in t a knh i mi 24 in cc, ngi bnh se
nghe c cac m thanh hng ngay xung quanh mnh; c bit la
cac m thanh cua giao thng nh coi xe, coi bao ng, nh o
tranh c tai nan. Vi thi gian, ngi c cy c tai se hiu
c li noi khng cn nhn ming, giong noi se c t chnh
ngay mt ung hn va nh th giao tip se tt hn. c bit vi
hai loai c tai in t Combi 40+, ngi c cy co th nghe va
hiu trong mi trng n, mt s ngi at hiu qua tt co th noi
chuyn qua in thoai.
oan bnh qua nc mui
Bnh thng nc mui khng mau, trong sut va hi nhy.

Khi nc mui qua nhiu hoc co mau sc, tnh cht, trang thai
Nhiu tac gia 28
khng bnh thng, chung ta cn lu y chn oan va iu tr

bnh sm. Sau y la mt s cach phn bit bnh qua nc mui:
- Nc mui loang, trong sut, nh nc trong: Thng thy
khi cam cum, phong han hoc vim mui cp tnh, vim mui do d
ng. Nu cam cum, phong han th nim mac mui, amian va vach
sau hong b xung huyt (nhn thy o). Nu vim mui th nim
mac mui trng nht, phu, mau xam xanh. Sau phu thut nu co
nc mui trong nho giot u va nhanh, cn n bac s ngoai khoa
thn kinh kham va iu tr.
- Nc mui mau vang thnh thoang chay ra mt bn mui:
Do nhot boc ham trn chay ra.
- Nc mui mu vang: Thng gp khi cam cum phong nhit,
vim mui man tnh; tre em con co th do d vt nm trong mui
lu ngay. Nc mui khng nhiu nhng st dnh, kho x (h) ra.
- Nc mui hi, mau vang luc hoc co vay mui: Gp dang
vim mui do teo heo (c hong thng kh khc, ngat mui, khu
giac giam, kem theo au u va chay mau mui).
- Nc mui nhy, mau trng: Thng thy vim mui man
tnh.
- Nc mui nh ba u trng, co mui hi ky la: Thng thy
bnh vim mui do cht casein.
- Nc mui co mau: Do chn thng mui, phu thut, vim
nhim do d vt hoc mc bnh toan thn nh cao huyt ap, x
cng ng mach... y cung co th la triu chng thi ky u cua
bnh ung th hong mui.
- Nc mui co mau en: Do ht phai cac cht bui mau en,
thng gp cng nhn mo than, cng nhn uc.
Chay mau mui
Mui gm hai ngn, nh hai ng xp song song nhau, pha

trc la hai l mui; pha sau thng vi hong. Hai hc mui c
phu nim mac, ngay di nim mac la h thng mach mau chng
cht, li ti va kha mong manh. V th, mt sang chn nho cung co

th gy chay mau mui va dn gian thng noi la chay mau cam.
Chay mau mui cung co th mc nhe hay nng nhng him
khi gy t vong.
Nguyn nhn gy chay mau mui co th la:
- Chn thng: Thng la do ngoay mui, cay r mui, hay thy
tre em. Chay mau dang nay mc nhe va co th t cm c.
Nu bnh nhn nga va va p vt cng trong tai nan lu thng,
tai nan lao ng, chay mau co th t hoc nhiu va cn i kham
bac s ngay.
- Do vim xoang cp hoc man tnh nhng khng c iu
tr va chm soc tt, do d vt ma tre a nhet vao mui, hoc co khi
u bn trong hc mui. Mt s bnh nhn sau phu thut vung mui
xoang hoc mt cung co th chay mau mui.
- Do mc bnh ni khoa hoc c th co nhng thay i tht
thng. Mt s bnh nhn cao huyt ap trn 50 tui t nhin chay
mau mui kha nhiu, tai i tai lai, thng xay ra v m. Phu n co
thai, tre em chay chi nhiu ngoai nng hoc ngi mc bnh
nhim trung gy st cao, mc bnh v mau, b st xut huyt hoc
thiu sinh t do suy dinh dng cung co th chay mau mui.
- Do hoa cht: Mt s thuc iu tr c hiu nh Aspirine
(acetylsalicylic acid), thuc chng ng (Coumadin, Hepamine),
Chloraphenicol hoc sn, mc, Sulfuric acid, amoniac, xng, ru,
cht glutaraldenhyde (dung v trung dung cu ni soi)... nu
dung nhiu hoc phai tip xuc nhiu co th lam cho ta chay mau
mui.
Ngoai ra, khi kham bnh va lam xet nghim mt s trng
hp chay mau mui, bac s khng tm thy nguyn nhn. o la chay
mau mui v cn.
Cach x tr
- Bnh tnh cho bnh nhn nm nghing hoc ngi thoai mai,
hi cui u v pha trc.
Nhiu tac gia 30
- Nu mau chay t, mau thng chay ra ca mui trc, ta

dung ngon tay bop cht hai canh mui t 5 n 10 phut va bao
bnh nhn th bng ming. Mau se t cm va sau o nn cho bnh
nhn ngh ngi. Lu y khng c nhet bt c vt g hoc cht g
vao mui v se kho ly ra va se co th gy kch thch kho chu cho
nim mac mui.
- Nu chay mau nhiu, mau se chay xung ca mui sau ri
chay xung ming, thng la mau o ti hoc ong cuc, bnh
nhn phai nh ra; nu nut sau o se nn, d lam bnh nhn
choang hoc sc vao phi, rt nguy him cho tnh mang.
- bnh vin, tuy theo mc chay mau, bnh nhn se c
hi sc va cm mau bng cach hut sach mau trong mui, nhet bc
vao mui hoc t in; trng hp nng co th phu thut buc
mach mau.
- Nu chay mau tai phat nhiu ln hoc chay mau nhiu,
bnh nhn cn c a n bnh vin cm mau cp cu, tm ra
nguyn nhn co hng iu tr kp thi va thch hp.
Vim mui d ng
Vim mui d ng xay ra vi bnh nhn co c a d ng khi

tip xuc vi d nguyn co trong khng kh (phn hoa, bui nha, nm
mc, yu t thi tit...)
Triu chng:
Nhay mui, nga mui, chay mui, nghet mui, i khi co kem
theo cac triu chng mt nh: o, nga, chay nc mt. mi
trng nhim khng kh, ngun d nguyn vi s lng ln se
lam tng s bnh nhn d ng. Khi co du hiu noi trn, ban nn
n cac bac s chuyn khoa tai mui hong c kham va hng
dn iu tr.
iu tr:
- Ct t ngun d nguyn: Khng th thc hin y u v
kho thay i mi trng sng va lam vic, khng nui cho meo
trong nha - nht la trong phong ngu, v sinh mi trng nha ca

giam lng khang nguyn la bui nha.
- Dung thuc khang histamine: La phng phap ph bin; co
th dung dang ung co tac dung keo dai, loai khng gy ngu va t
tac dung phu trn tim mach..., hoc dung dang xt mui.
- Thuc steroid xt mui: Dung trong cac trng hp man tnh,
khng giai quyt c bng cac thuc khang histamin.
- Min dch tr liu: Phng phap t tin, tn nhiu thi
gian, kho thc hin v phai tm ung d nguyn c hiu.
phong nga vim mui d ng, tt nht ta nn han ch tip
xuc vi cac d nguyn.
iu tr bnh vim xoang sang
Xoang la nhng hc xng rng trn khi xng mt. Co hai

nhom xoang. Nhom xoang trc gm xoang tran, xoang ham,
xoang sang trc. Nhom xoang sau gm: xoang sang sau, va xoang
bm.
Tt ca cac xoang nay u co l thng vao mui. Bnh nhn b
vim cac xoang sau co cam giac nc mui chay xung hong, nhc
m quanh hai hc mt, hoc vung chn may pha gn mui, i
khi lan n vung nh u hoc sau gay. chn oan xac nh
vim cac xoang sau, bnh nhn thng c chup X-quang bng
t th Hirzt (t th cm - nh u).
Cn lu y rng, khng phai triu chng nhc u nao cung
do b vim xoang. Khi chup X-quang t th Hirzt, bac s thng
oc va ghi kt qua la m xoang sang. Tht ra m xoang sang co
nhiu mc va khng ng ngha vi vim xoang. Do o, bnh
nhn nn n kham tai cac c s co chuyn khoa tai mui hong
c bac s chn oan chnh xac. Hin tai, Trung tm Tai mui
hong TP.HCM va mt s bnh vin khac co ni soi mui xoang; tc
la a ng soi quang hoc co phong ai vao mui quang sat cac
cu truc cua mui, nht la cac l thng xoang. Cac hnh anh nay
c camera truyn ln man anh, giup bac s chn oan chnh xac
Nhiu tac gia 32
bnh nhn co tht s b vim xoang hay khng va co cach iu tr

thch hp.
Nu bnh nhn b vim cac xoang sau th cac bc iu tr
(t thp n cao) sau y se c thc hin:
- iu tr ni khoa (khang sinh, khang Histamine, giam
vim...).
- Lam thu thut Proertz (thng c goi la mt danh t
bnh dn la "k k"). Bac s se dung mt dung cu t vao mui va
hut vi mt ap lc va phai hut cac cht dch co trong xoang va
a thuc vao xoang.
- Nu cac phng phap iu tr nn khng khoi th phai phu
thut. Hin nay phu thut xoang sang thng c thc hin
qua ni soi.
Vim xoang sang thng gy cac bin chng nh vim th
thn kinh hu nhan cu (gy m mt) va co th lan n cac xoang
khac.
Vim cac xoang canh mui
Cac xoang mt c thng vi mui qua l thng xoang. Nim

mac cua xoang rt nhay cam vi s thay i cua nhit , m,
ap lc khng kh, ap lc O2 va CO2. Vim xoang co th xay ra do:
- Tc l thng xoang: Do vim mui hoc l thng nho, cht
dch thoat ra khng kp lam cho l thng phu va cang nho thm.
- H thng lng chuyn mui kem hoat ng.
- Tuyn nhy cua nim mac xoang qua hoat ng.
- Vim mui d ng, vim mui sau nhim virus (cum, si...) va
b bi nhim, vim mui man tnh gy polyp (tht d) mui, dung
aspirin trong trng hp khng dung nap c thuc va lam nng
thm polyp mui xoang co sn.
- Nhim trung t mui hoc t rng s 5, 6, 7 ham trn.
- Sau chn thng co tn thng nim mac xoang.
- Mt s nguyn nhn toan thn: suy giam min dch, suy

yu nim mac ng h hp, ri loan h thn kinh thc vt...
Nhom xoang trc thng cho triu chng mui, nhom
xoang sau thng cho triu chng pha hong.
Vim xoang cp se co cac triu chng thng gp sau:
- Chay nc mui trong, dch nhy hoc mu. Nu chay mui
mu; ngi bnh ngi thy mui hi trong mui; con chay mu v vim
xoang ham do rng, ngi bnh ngi thy mui thi trong mui.
- Nghet mui, co th tam thi gy mt khu giac.
- Co th au nhc quanh mt, nng mt, au nhc mt s
vung trn mt: au vung ma khi vim xoang ham, au vung goc
trong trn mt khi vim xoang sang, au vung u trong lng may
khi vim xoang tran.
Trng hp vim xoang man tnh:
- Nu nhom xoang trc: Hu nh khng kho chu g,
khng nhc u, khng chay mui, i khi mt moi; co th co triu
chng xa ni bnh nh ng tiu hoa, ph quan, thn, khp.
- Nu nhom xoang sau: Bnh nhn khng chay mu, i khi
phai ng hng do co dch xung hong, nhc mt, au nhc vung
gay, mt s trng hp b m mt do vim th thn kinh hu nha
cu.
iu tr:
- iu tr vim xoang khng kho khn lm, ch cn bnh
nhn tun thu ung liu thuc, thi gian iu tr va li khuyn
cua bac s. Nn kham bnh cac c s chuyn khoa, nu t y dung
thuc co th gy nhn thuc hoc gp cac tac dung ngoai y cua
thuc, gy hai n sc khoe.
- Nu s mui, nghet mui, au u, m xung hong..., co th
dung thuc khang sinh, khang histamine, giam au, giam xung
huyt (nh i vi Decolgen, Actifed..., ngi cao huyt ap phai
tht cn thn khi dung); co th dung thm thuc xt mui, xng mui
tai nha theo ch nh cua bac s.
Nhiu tac gia 34
Cn lu y g phong nga bnh vim xoang?

- eo khu trang khi i ng va khi lam cng vic nhiu bui
bm.
- Trc khi vao t vim xoang, co th nga mui, mun ht
x nhng khng lam c, mt s ngi a ngoay mui, tuy kho
chu hn nhng d mang vi trung vao va lam cho bnh nng thm.
- Kham va iu tr sm cac biu hin mui, hong... tranh
b vim xoang man tnh.
- Khng i bi khi ang trong t vim mui xoang.
- Khng nn c gng h mui manh khi mui khng thng v se
y cht vim vao voi nh va tai.
- Ch h mui ra, khng ht ngc vao trong nh tre nho
thng lam.
- Bnh co th ly lan, v vy khng dung chung vt dung ca
nhn vi ngi b vim xoang.
iu tr vim xoang, ngoai vic dung thuc, trong mt s
trng hp, bac s se co ch nh xng mui tai nha. Bnh nhn co
th mua d dang dung cu xng mui hong tai cac nha thuc.
Cach xng mui:
- Nho mui bng Rhinex hoc Nasoline 3-4 giot mi bn. Lu
y khng dung qua 3 n 5 ngay v d gy tnh trang vim mui do
thuc.
- 15 phut sau h mui sach.
- Cho 200 ml nc nong va 4-5 giot Melyptol vao dung cu
xng mui hong, sau o up mui va ming vao ht th u trong 10-
15 phut.
- Mi ngay ch nn xng mui 1-2 ln.
Amian
Ct amian c xem la vic rt bnh thng, thm ch

nhiu ngi a lam dung thu thut nay. Do o, chung ta cn ht
sc chu y theo ung y kin cua bac s (nht la bac s chuyn khoa
v tai mui hong) trc khi co y nh ct amian...
Amian con c goi la hach nhn hay tht d c hong,
xut hin vao thang th 3 cua thi ky bao thai. Chung phnh to
ln cho ti 14 - 15 tui ri thoai hoa sau o. Cac amian vom
ming d phn vao vic tao ra vong waldeyer gm cac sui vom
hong (VA) pha trn cao. Cac amian vom ming nm ngang trong
va mt khi dang bach huyt bao cua phn ay li. Amian
vom ming co dang hnh trai xoan, thanh cp va i xng, nm
gon trong ming yt hu. Cac amian nm trn ng thm nhp
cua cac hat nho t khng kh va thc n, tao min dch hoc gy d
ng (tuy theo kch thc hat).
Luc nao cn ct amian?
tre em, cn ct khi b bnh nhim trung amian:

- Vim hong cp tnh tai i tai lai, a c cha tr bng
thuc khang sinh u n nhng vn khng khoi. Nhp khoang
3 cn kch phat vim mi nm trong 3 nm lin tuc, 5 cn mi nm
trong 2 nm hay 7 cn trong 1 nm. Nn nh rng vic ct amian
khng loai tr nguy c co cac cn vim hu.
- Nhim lin cu trung Beta tan mau nhom A (thp khp cp
tnh co bin chng c bit tim, vim thn, tiu cu cp tnh).
Phai trit tiu cac lin cu trung kia ngay.
- Vim sng amian gy kho h hp kem theo xanh tm, nhp
tim nhanh, m hi, nghet mui, t vong.
Khi ct amian nn kem theo giai quyt sui vom hong (VA).
Trong vai trng hp, cn chn oan ky lng hn:
- Bnh nhim trung amian th phat gy kho chu co kem
cn st. Quyt nh ct amian phai da vao hnh dang tai ch, co
Nhiu tac gia 36
s hin din cac lin cu trung Beta tan huyt nhom A ma khi xet
nghim, co bnh hach ln.
- St lu do vim amian man tnh hoc se ht st khi ct
xong amian.
- Ct amian ngi d ng: Vic ct amian ngi mc
chng hen se khc phuc tt tnh trang nay.
Nn tranh ct amian khi cha ti 4 tui.
ngi ln, nn ct amian trong cac trng hp sau:
- Vim hong tai phat.
- Sng ty quanh amian ngi tre tui b vim hc
amian man tnh.
- Vim man tnh.
Trng hp khng c ct bo amydale:
- Co bnh v mau: Trc khi ct amian, cn tin hanh xet
nghim v mau tm hiu tnh hnh ng mau va chay mau c
a bnh nhn, lam bilan th trong mau, khao sat tnh ng va
chay mau co tnh ca nhn hoc gia nh (di truyn).
- i vi nhng ngi chuyn nghip v giong (ca s, xng
ngn vin...), vic ct amian phai c suy ngh tht chn chn.
BS Pham Khc Tr
Bnh cng giap
Mt bnh nhn b kit sc. Theo ngi bnh khai th ng b

kem n trong thi gian dai dn n khng n c (trong vong hn
mt thang sut 8 kg). Nhng ngay bnh nng, tim ng p nhanh
(trn 105 nhp/phut), va m hi va run tay. ng a iu tr bnh
vin tuyn di nhng cha phat hin ra bnh g. Sau khi thm
kham lam xet nghim mau, bac s phat hin ng b bnh cng
giap.
Tuyn giap la mt c quan nm phn trc c, pha di
cm. Cng giap la tnh trang hoat ng qua mc cua tuyn giap
dn n vic tng san xut hooc mn. Vic hooc mn giap trong
mau nhiu hn bnh thng a anh hng n tt ca cac hoat
ng cua c th, k ca tuyn sinh duc (bung trng va tinh hoan).
Khoang 0,5% dn s mc bnh nay, nhng hay gp phu n t 20
n 50 tui. Rt t khi co bnh tre di 10 tui. Tnh trang cng
giap keo dai se dn n suy tim, yu c, giam cn, giam kha nng
lam vic (suy nhc thn kinh, mt tp trung), ri loan hoat ng
tnh duc (giam kha nng thu tinh va kinh t n, giam tinh trung
va bt lc nam). Nu b li mt, mt se khng nhm c, o,
vim kt mac, co th mu.
Thng bnh nhn hay co cac triu chng sau y:
- D xuc ng, luc nao cung cam thy nong nc va m, run
tay, m hi, co khi lo lng, bn chn, mt, tim p manh,
nhanh, khng u.
- Bnh nhn gy nhanh du n nhiu. Phu n hay ngi ln
tui co th tng cn.
- Tnh kh gt gong, bt thng.
- Co khi tiu chay 5-10 ln mi ngay.
- i khi mt li hay co bu c.
Tuy tng th bnh, cac nhom triu chng thng gp rt
khac nhau. ngi ln tui, bnh rt kho nhn bit v cac triu
chng khng in hnh.
V sao b cng giap? Tnh trang hoat ng qua mc cua
tuyn giap dn n vic tng san xut hooc mn co th do nhng
yu t kch thch bn ngoai tuyn giap. Cung co khi mt phn m
chu tuyn giap b tng sinh va tr nn hoat ng qua mc. Mt s
nguyn nhn khac t gp hn:
- Do it: Dung thuc cha it nh Amiodarone, cht can
quang.
- Do ung qua mc thuc iu tr co cha hooc mn tuyn
giap.
Nhiu tac gia 38
Lam cach nao ngn nga? Khng co bin phap nao c

bit. Khi a bit b cng giap, cn tun theo li dn cua bac s, k
ca vic n mui co it.
Nu c chn oan sm va iu tr ung cach, bnh hoan
toan co th cha c. Tuy nhin, co khi bnh tai phat. Khi nhn
bit bnh qua chm, thng co nhiu bin chng xay ra. Bac s co
th cho thuc lam giam triu chng hi hp, run tay va lo lng.
iu tr nguyn nhn, thng dung cac thuc c hiu hay it
phong xa, cn co s theo doi sat cua bac s. Phu thut ch danh
cho ngi khng mun iu tr bng it phong xa hoc dung thuc
ung khng kim soat c bnh. Tt nht la nn n kham tai
mt bac s chuyn khoa ni tit tin cy xem mnh co ung b
cng giap hay khng (co th cn phai lam thm mt s xet
nghim khac) va sau o c hng dn iu tr chnh xac.
CHNG 3: BNH RNG MING
Nhng thoi quen lam tre d b hong rng
Trong sinh hoat hng ngay cua tre, mt s thoi quen anh
hng khng tt cho s phat trin cua rng, ham va co th lam ri
loan mt s chc nng vung ham mt. Thoi quen mut ngon tay,
mut num vu, cn mi di va th bng ming se gy vu; thoi
quen chng cm va cn mi trn se gy mom. Bnh thng, sau
khi cn hai ham rng va nut nc bot, rng ham trn phu ngoai
va che khut 1/3 chiu cao thn rng ham di. Khi b h hoc
mom, ham rng khng hi u hai c im va nu, nu mc
nng se lam cho gng mt xu i nhiu.
Ngoai ra, mt s thoi quen khac anh hng xu n rng
ming va thm my gng mt. Thoi quen nm nghing mt bn
lu ngay se lam lep mt bn ham va lam mt cn i gng mt.
Thoi quen dung rng cn but, cn mong tay, khui np chai, cn
ch... se lam me rng; nht la i vi nhng ngi co tt nghin
rng. V th, cn sm t bo cac thoi quen xu nay. Ta co th giu,
bo num vu, lng mt vt la mt cach chc chn vao ngon tay cua
tre tre khng mut tay na va nh theo doi ky vt nay khng
ri vao hong tre. Vi cac thoi qun nh chng cm, cn mi..., ta co
th t ra mt mc phat thch hp va co tac dung i vi tre nh
khng c n qua tra khi ngu dy, khng c v thm ba... Vi
mt s thoi quen nh th bng ming, nghin rng..., phai a tre
n bac s kham va iu tr kin nhn. Bac s chnh hnh rng
ham mt phai lam kh cu cho bnh nhn eo mi co th bo c
cac tt xu nay.
BS Bui Th Qu Nga (Bnh vin Nhi ng 1)
Nhiu tac gia 40
Lam sach rng
Co nhiu cach lam sach rng, trong o chai rng la phng

phap hiu qua va bao am v sinh nht. Sau y la cach chai rng
va mt s phng phap lam sach rng thng thng.
1. Chai rng:
Rng cn c chai sach, ngay sau khi n, theo ung cac
phng phap sau:
- Phng phap thng dung va hp vi quan tnh t nhin:
i vi mt trong va mt ngoai cua rng ta thng keo ban chai
theo hng t nu n mt nhai hoc canh cn cua rng: mt
nhai ta chai theo ng tac ti lui.
- Cn hai ham rng, lng ban chai ep sat vao mt ngoai
rng ham trong cung, sau o xoay tron t t va nhe nhang ra n
rng ca va t rng ca vao trong, khoang 10 ln cho mi v tr.
Tip tuc chai nh th cho phn ham pha i din. Mt trong cua
rng c chai theo ng tac keo xung i vi ham trn va keo
ln vi ham di. Mt nhai th chai theo ng tac ti lui.
- Co th lng ban chai nghing 45 so vi truc rng, ep
ln mt phn nu ri di chuyn nhiu ln t c rng ti mt nhai
lam sach mt ngoai va mt trong cua rng. Ring vi mt trong
rng ca, ta co th ban chai theo truc rng, chai theo chiu
rng moc. Vi mt nhai ta cung chai theo phng phap ti lui.
2. Lau rng
Trng hp tre con nho, khng dung ban chai c, ngi me
nn qun vai hoc cheo khn lau rng cho tre sau khi n. Gn y
co ban chai cha rng lng ngn, rt mm, co th eo vao ngon tay,
dung lau rng cho tre rt d dang va tin li.
3. Suc ming
trng hoc, cng s, sau khi n xong, nu khng co ban
chai mang theo, nn suc ming ngay, a nc manh qua lai hai
bn ming. Nc se ly i mt phn cht bam dnh rng va giup
cho v sinh rng ming c tt hn. Co th cho ngon tay va cha

xat cac mt rng nh ng ba a lam ngay trc.
4. Mt s phng phap thng dung khac
- Dung vo cau kh lam sach cac rng ca, tt nhin khng
th sach bng ban chai nhng co th dung tam c.
- Co th dung tm nhng cn chu y dung tm tre nho, hp v
sinh, a c luc hoc hp va phi kh. Khng nn choc nhiu
vao nu, choc xuyn qua ke rng, lam chay mau, tut nu va
vim nu. Tranh dung bt c vt g bng kim kh thay th tm
xa rng. Khng nn tp cho tre qua nho dung tm.
- Nn n trai cy co x lam sach rng nh ma, da (thm),
coc, i, ca rt, mn, da...
Fluor - li va hai
Hin nay, nhiu ch phm dung cho rng ming c quang

cao la co cha fluor. Tht ra i vi c th, fluor la con dao hai
li, thiu cung khng c ma tha cung khng xong. V vy,
bao am va u fluor, chung ta cn lu y nhng vn sau:
Fluor la mt cht hoa hoc co tnh oxy hoa rt cao, v th co
tac dung dit khun rt manh. Fluor co th kt hp vi nhng
cht co trong rng (goi chung la aphatit), tao ra hp cht fluor
aphatit. Hp cht nay khng tan trong mi trng acid, co tac
dung dit khun va lam chc rng. Fluor thng hin din trong
ca, rau, qua, bp cai, c bit co nhiu trong t va ngun nc
ung.
Fluor xm nhp vao c th chung ta chu yu qua ng tiu
hoa, ngm tht nhanh vao cac m mm va nng cao nht la
thn.
Fluor xm nhp d dang qua hang rao nhau thai va co th
ngm mt phn vao phi thai. Fluor ngm vao xng va rng vao
thi ky rng ngm vi trong xng ham.
Nhiu tac gia 42
Nng an toan cho phep cua fluor la 1 ppm, co tac dung

phong chng su rng va lam chc rng. Nu thiu fluor, rng d
dang b h, vi khun co trong thc n se kt hp vi mi trng
acid trong nc bot lam huy hoai men rng. Nng fluor trong
nc ung ln hn 1,5 ppm co th gy ri loan cac t bao men (lam
cho chung khng san sinh c nhng thanh phn c ban cua men
rng) ng thi gy anh hng cho qua trnh "canxi hoa" men
rng.
Nng fluor vt qua mc cho phep thng a n nhng
triu chng lm sang nh: rng khng c bong, rng nga mau
vang hoc xn en. Nu nng th rng co nhiu h ranh, khng con
hnh dang bnh thng. Nhim fluor con co th gy x cng khp
xng, tn thng tuyn giap, c th chm phat trin, tn thng
thn...
Ngun nc chung ta ang s dung co ham lng fluor thp
hn quy nh. Co th b sung fluor bng cach s dung kem anh
rng, thuc suc ming, tuy nhin, cn phai chu y am bao liu
lng fluor an toan.
Bnh su rng
Bnh khng do con su gy ra ma thu pham chnh la vi

khun. Su rng la mt qua trnh hoa hoc pha huy cac m cu tao
rng, co th gp moi ngi, khng phn bit tui, gii tnh, tng
lp xa hi. Rng se b su khi hi u 3 yu t: vi khun, cht ngot
va rng khng cng chc. Vi khun co trong ming se bin cht
ng, cht ngot trong thc n co nhiu ng thanh acid trong
vong 10-15 phut. Acid nay se lng ong nhng ni kho chai ra
(cac ranh trung mt nhai cua rng, ke rng va c rng) ri gy
su rng. L su bt u bng mt m trng, sau o lam tan ra
lp men bn ngoai, rng b n thung dn dn va gy ra l su.
Trong ming co nhiu loai vi khun, trong o co vi khun
su rng. Nhng bnh ch xay ra khi co thc n ngot nh ng,
bt, banh, keo, kem, nc ngot... v thc ngot la mi trng thun
li cho vi khun phat trin.
Su rng din tin qua 4 giai oan:

- Giai oan 1 la su men: Acid hoa tan cht khoang co trong
men rng, tao nhng m uc; sau o n mon dn lam cho b mt
men g gh, co mau trng uc hoc tao chm en hay mt l xp
nho. Su men khng au nn bnh nhn cha bit b su rng, ch
phat hin khi i kham rng hoc bnh nhn tnh c soi gng thy
m en. Lu y mt iu la: khi men rng b choc thung th tc
su rng phat trin rt nhanh.
- Giai oan 2 la su nga: L su ngay cang n su va pha
huy nhanh chong nga rng. Bnh nhn au khi nhai; khi dung
thc nong, lanh, chua, ngot u but, v th cn sm n nha s
tram rng.
- Giai oan 3 la tuy vim: Giai oan nay co s kch thch dy
thn kinh nn gy ra nhng cn au d di.
- Giai oan 4 la tuy cht: Lng vi khun gy bnh sinh ra
nhiu hn, i vao vung quanh chop rng, xng ham... gy sng
mt hay vim xng ham.
Ngoai hu qua thng thy nh au nhc, n ngu khng
ngon, tn kem tin bac, mt nhiu thi gian, anh hng n cng
tac... nu khng cha tr kp thi, tnh trang nhim trung do su
rng se lan xa n mui, hong, mt, tim, thn, khp. a co bnh
nhn t vong v vim mang trong tim, nhim trung huyt do bin
chng cua su rng.
Cac nc va vung lanh th co chng trnh phong nga tt
nh Hng Kng, Australia... a kim soat c bnh su rng va
ang phn u khng con tre em su rng vao nm 2005.
Su rng co th phong nga mt cach d dang bng nhng
bin phap sau:
- Lun gi v sinh rng ming, anh rng sach, ung phng
phap vi ban chai tt va kem anh rng co fluor ngay sau khi n,
nht la bui ti trc khi ngu.
- Sau khi n, nu khng th anh rng, nn suc ming ngay
va anh rng khi v nha.
Nhiu tac gia 44
- Dung ch t nha khoa lam sach ke rng.

- Dinh dng tt cho rng, n nhng th tt cho rng va c
th, bt n qua vt ngot; nu n vt th nn dung trai cy ti co
x cha sach rng va co thm sinh t.
- Kham rng nh ky mi 6 thang kp thi iu tr rng
mi chm su.
BS Ng ng Khanh (Vin Rng ham mt TP HCM)
Ap xe rng
Nu rng co mt l su ma khng tram ngay, l su nay se

ln dn va ngay cang i gn n tuy rng. Vi khun t l su se i
theo ng tuy chn rng n vung chop gc rng va co th tao mu,
thanh ap xe. Khi mu nhiu, no se tao nn mt ap lc ln ep vao
dy thn kinh va gy au d di.
Triu chng:
- au lin tuc ngay ca khi i ngu.
- Cam thy rng dai ra va hi lung lay.
- au khi go doc rng.
- Co boc mu trn nu, gn chn rng.
- Sng nu quanh rng hay sng mt bn cung pha vi
rng au.
iu tr:
- Nu mt khng sng, cn nh rng ngay (tr trng hp co
kha nng cha c ng tuy rng) giup cho mu thoat ra t
rng va lam giam au. Dung thuc khang sinh, thuc chng vim,
kem thuc giam au.
- Nu mt co sng: Dung khang sinh, ng thi nh rng
ngay nhanh chong loai tr nguyn nhn.
Cn lu y la khi sng, thuc t t tac dung. Co th dung

Erytromycin 250 mg (12 vin), ung 3 ngay, ngay 2 ln, mi ln 1
vin.
- Trng hp nhim trung nng co th dung khang sinh lu
ngay hn: Erytromycin 250 mg (20 vin). Ung 5 ngay.
- Khi nh rng ri, co th dung thuc khang sinh thm 3
ngay na. Nu boc mu a hnh thanh nhiu, co th rach thoat mu
bng dao v trung hay u tham chm a tit khun ky lng:
+ p mt khn nhung nc m trn mt.
+ Ngm nc m trong ming, gn ch sng.
+ Dung thm thuc giam au: Paracetamol (12 - 18 vin).
Ung 2 - 3 ngay, ngay 3 ln, mi ln 2 vin. i vi tre em, phai
giam liu lng va khng dung Tetracillin v lam i mau rng.
Dung:
* Erytromycin 250 mg (6 vin), ung 3 ngay, ngay 2 ln,
mi ln 1 vin.
* Paracetamol 500 mg. Tre em 8-12 tui: 1 vin x 3
ln/ngay; 3-7 tui: 1/2 vin x 3 ln/ngay; 1-2 tui: 1/4 vin x 3
ln/ngay.
Vim nu do cao rng
Vim nu do vi rng (cao rng) la mt bnh kha ph bin,

co th gp bt ky la tui nao t thiu nhi cho n ngi gia do
v sinh rng ming khng ung cach (khng ung ky thut, khng
ung luc...). Thc n ong quanh c rng khng c chai sach se
kt hp vi mui v c va vi trung trong ming tao thanh vi rng.
S kt hp nay tao cho vi rng co mui hi ring. Vi rng thng
ong nhiu mt trong rng pha trc ham di va mt ngoai
rng ham ln ham trn v la ni co l tit cua tuyn nc bot. Tuy
theo mc ong vi, vi rng co th la dang mun d ly nhng
cung co khi ong thanh manh cng, phai dung dung cu chuyn
nganh mi ly sach. Nu vi rng qua day hoc chu tac dung cua
Nhiu tac gia 46
lc nhai manh, no co th t bong ra. Khi y, ngi ta thng tng

nhm la rng b v. Vi rng cang nhiu th nu vim cang nng,
co khi sng o mong, d chay mau, i luc co mu lam cho ming
rt hi. Trn thc t kham bnh, chung ti thy co 95% trng hp
vim nu va vim quanh rng la do vi rng, ch 5% la do nguyn
nhn khac. Nh vy, phong nga vi rng la iu quan trong hang
u i vi bnh vung nu.
nga vi rng, chung ta nn lu y cac im sau:
- Phai chai rng ung phng phap va ung luc; nht la
trc khi i ngu, rng phai c chai sach va nn suc ming bng
nc mui pha loang nh nm canh.
- nh ky 6 thang mt ln nn n phong nha kham rng va
ly vi rng. Vi ngi d ong vi rng, nh ky tai kham co th
rut ngn lai 3-4 thang 1 ln.
- Mi khi suc ming nn dung ngon tay xoa nn nu.
- n va phai nhng thc n co sinh t C.
- Ngoai ra, nn tranh cac iu sau: Hut thuc (lam tng vi
rng), th bng ming (lam nu kh va d vim hn), dung tm
choc vao nu, choc xuyn t trc ra sau rng,dung tm to va
tm khng v sinh.
Chung ta nn phong nga vi rng va iu tr vim nu
ngay t u, v nu ch n khi nu vim ro rt mi cha tr th
a mun. Nu lu, vim nu se tin trin thanh vim quanh
rng rt kho tr (thng xay ra ngi trn 40 tui): m quanh
rng long leo, nu tut, rng lung lay, ngi bnh co cam giac
rng tri ln rt kho chu va mi khi tr tri hoc c th yu th
rng au, co mu, thng phai nh bo.
BS Lm Hu c (H Y dc TP HCM)
Bnh nha chu
o la loai bnh ly tn cng vao mt trong cac thanh phn m

nha chu, gy pha huy va lam mt chc nng cua rng. Bnh nha
chu xut hin va din tin t nhe n nng, t giai oan iu tr

d dang, n gian n kho khn, phc tap va co khi khng iu tr
c, phai i n nh bo rng.
Nguyn nhn chnh gy bnh la vi khun (tp trung di
hnh thc mang bam). Ngoai ra con co cac nguyn nhn khac nh
bnh tiu ng, tui dy th, thai nghen hay c bit la HIV.
Bnh nha chu chia lam 2 giai oan
- Nhe: c goi la vim nu, du chng bnh ly ch xay ra
phn nu. Du chng c ban nht la nu b chay mau, co th la
t phat hoc do kch thch (anh rng va cham).
- Nng: Pha huy cac thanh phn bn trong cua m nha chu.
Nu, dy chng, xng rng b pha huy nhiu ln, dn n
rng lung lay hoc co th b ap xe nha chu vi nhng boc mu , phai
nh bo rng.
phong bnh nha chu, nn kham rng nh ky 6 thang
mt ln phat hin kp thi va iu tr co hiu qua. Cao vi rng
theo nh ky, co th 6 thang mt ln. iu tr, phu thut tui nha
chu.
Nhiu tac gia 48
CHNG 4
BNH DA VA TOC
Bnh ghe
La mt trong nhng bnh ngoai da tng i ph bin.

nhng khu tp th din tch cht chi va ng ngi, v sinh, dinh
dng kem co khi ty l mc bnh ln hn 80%.
Bnh ghe gy nga d di, bnh nhn gai nhiu d gy vim
da, nhim khun, anh hng n sinh hoat, sc khoe, nng sut
lao ng, nht la trang thai tinh thn. Mt s bnh khac khi co
ghe kem theo se thm phc tap trong din bin va iu tr (st ret,
chn thng, bnh man tnh). i vi thanh nin, tre em, cn
phong bin chng, vim cu thn cp.
Bnh do cai ghe co cha gy nn (ghe c khng gy bnh va
thng cht sau khi giao hp). Cai ghe co tn khoa hoc la Sarcopte
Scabieihminis, hnh tron det, nhn mt thng nh mt im
trng di ng, sng khoang 3 thang, mi ngay e 1-5 trng. Sau
khi e 8-10 ngay, trng n thanh u trung va sau nhiu ln lt
xac, no thanh ghe trng thanh (khoang 22 ngay). Ghe sinh si
nay n rt nhanh, sau 3 thang a co mt dong ho khoang 150 triu
con. Luc bnh nhn bt u p chn i ngu, cai ghe bo ra khoi
hang tm c; y chnh la luc nga nht va d ly truyn
nht. Bnh nhn gai lam vng vai cai ghe ra qun ao, ging
chiu. Trong qun ao m, cai ghe co th sng c 7 ngay.
Bnh ghe ly chu yu do ban m nm chung ging chung
chn, rt t ly do tip xuc ban ngay. Co th dit cai ghe bng
nhit cao, anh sang, nc si hoc mt s hoa cht c hiu.
Thi gian u bnh la 5-10 ngay. n khi bnh toan phat, co

th da vao cac yu t sau chn oan:
- Tn thng c hiu cua ghe la lung ghe va mun trai (con
goi la ng hang va mun nc). Lung ghe la mt ng g cao
hn mt da, cong hoc hi vn veo, mau trng uc, khng n khp
vi hn da, u co mt mun nc nho bng u inh ghim. y
la ng hang ma cai ghe ao lp sng, mun nc la ni khu tru
cua cai ghe.
- V tr c bit a thch cua cai ghe la long ban tay, ngn c
tay, ke tay, ra ngon chn, cui tay, b trc nach, quanh rn, u
vu phu n, qui u va thn qui u; got chn va long ban chn tre
con bu. t khi gp tn thng c hiu cua ghe c, mt, lng. i
vi nam gii, nhiu khi long ban tay, ke tay khng co tn thng
nhng qui u va thn qui u hu nh trng hp nao cung co.
- Rai rac trn da co nhiu vt xc, sn trt, sn vay, mun
mu, nhot, mun nc, kiu vim da, eczema sm mau... Do cha xat,
bi thuc linh tinh nn bnh nhn gp bin chng vim da vung
hai bn hng, ui, ben, nach va tn thng nhim khun long
ban tay, ke tay, mng. Tre em d kem tn thng chc u,
eczema hai ma, vim quanh mong tay, ni hach. Nhng tn
thng th phat vim da, nhim khun, cham hoa thng che lp
tn thng c hiu, phai kham ky mi thy.
Ngoai ra, con co cac biu hin: nga nhiu luc p chn i
ngu; trong gia nh hoc tp th co nhiu ngi bnh tng t; bt
c cai ghe u lung ghe.
Tuy nhin, cn phn bit ghe vi vim da gy nga, tip xuc
vi cac loai la nga, nc nhim; sn nga do cn trung (rui
vang, bo chet, rp...); Dysidrose long ban tay.
Cn phat hin va iu tr sm ngay t khi ghe con gian n,
le te trong tp th. iu tr hang loat cung luc tt ca nhng ngi
cung b, tranh ly nhim cho nhau. iu tr lin tuc, trit t
nht 10-15 ngay, sau o theo doi tai phat 10-15 ngay na,
phong co t trng mi n. Bi thuc vao bui ti trc khi i ngu,
bi rng kiu quang du bao vy toan b vung co tn thng ghe.
Nhiu tac gia 50
Bi 2-3 ti lin, sau o mi tm (khi tm, tranh cha xat keo gy

thng tn thm cho da). Kt hp iu tr vi thc hin qui ch
phong bnh ca nhn va tp th, ct mong tay, git luc qun ao,
tng v sinh ging chiu, tranh ly lan t ngi b ghe.
i vi ghe gian n:
- Dung mt trong cac loai thuc nh Licovenminh, m dim
sinh 10%-30%, du Benzin benzoat 30%, m Baume de perou, du
DEP (diethylphtalat), m Kwell, bi mi ti trc khi i ngu, tng
t 2-3 ti lin.
- Xoa bt Lindan 1% hai ti lin, cach 5 ngay sau, nu cn
xoa thm hai ti na. Hoc dung phng phap Demiamovitch: Bi
dung dch Hyposulfit Natri 30% 3 phut ri bi tip dung dch
HCl 3% e ln. Bi 5-7 ti lin (tuy nhin nh phong vim da
kch ng). Hoc dung phng phap Diakova: xa phong git 50 g,
bt dim sinh 125 g, nc ct 350 g, hoa thanh dung dch bi ngay
hai ln sang va ti. Bi 3 ngay lin, sau o tm va thay qun ao.
i vi ghe vim da:
- Vi cac am vim da, bi du kem, h nc, Oxycort. Cac
vung co tn thng ghe bi du benzin Benzoat, du DEP.
i vi ghe nhim khun:
- Cac tn thng vim da mu: Bi thuc mau, m khang
sinh; bui ti bi thuc ghe. Nu cn, kt hp cho khang sinh
chung (Tetra, Penicilin) trong 1-10 ngay. Nu co vim cu thn
cp, cn chuyn iu tr tai khoa ni hoc khoa nhi.
Ngoai ra, nu nga nhiu trong 5-7 ngay u, cho thm
thuc an thn, chng nga (Siro an thn, khang histamin tng
hp, Sedusen). Nu kem suy nhc c th th tng cng dinh
dng vitamin.
Co th kt hp cha thuc Nam nh tm cac loai la ng (la
ba chac, chn chim, la xoan, la nhan...) la co tinh du thm (cuc
tn, bach an, bi du mu, du hat mau cho, cn du tram...).
Chu y: Tranh dung cac loai thuc co c tnh cao: ma tin,

hat cu u, bt 666, TNT, Vifatox...
BS Duy Li Hin
Bnh gii leo (Zona)
Bnh gii leo con goi la zona, do virus varicella-zoster (VZV)

gy ra. y cung la viaus gy ra bnh trai ra (gii leo la mt bin
chng cua bnh trai ra). Bnh gii leo thng xay ra ngi ln
tui, t gp tre con. Virus nay sng tim n nhiu nm m thn
kinh trong c th, khi gp cac iu kin thun li no se hoat ng
tr lai gy ra gii leo.
ngi ln tui, do h min dch suy yu i vi virus VZV
nn nhng ngi tui trn 50 thng gp phai bnh gii leo. Ngoai
ra, cac yu t khac lam anh hng n h min dch cua c th
cung lam tng nguy c phat bnh gii leo. Cac yu t nay co th la:
ung th, nhim HIV, cng thng (stress), phu thut, xa tr va hoa
tr trong ung th.
Hu ht bnh nhn b gii leo cp tnh u cam thy au
nhc. au xut hin trc khi ni bong nc trong 80% trng
hp, va au vung ma dy thn kinh chi phi. Vai ngay sau cn
au se xut hin cac bong nc trn vung o. Cac bong nc keo
dai trong khoang 7 ngay, nhng cn au th co th tn tai lu hn
nhiu.
V tr xut hin cac bong nc: Phn ln cac trng hp gii
leo xay ra vung xng sn (50-56%); v tr thng gp khac la
vung mt, co th lin quan n mt gy mu mt.
Cac bin chng cua gii leo:
- au sau gii leo: t gp ngi tre tui, nhng c bit
nghim trong ngi trn 60 tui vi khoang 40% trng hp. Cn
au co th rt d di va keo dai trong nhiu thang hoc nhiu
nm. i khi ngay ca cac thuc giam au manh nht cung khng
lam giam cn au. Ch khi nao ct dy thn kinh cam giac chi phi
vung au th cn au mi giam.
Nhiu tac gia 52
- Vim nao va vim phi la cac bin chng t gp khac cua

gii leo.
iu tr:
- V sinh sach se.
- Dung Acyclovir (ung) se lam lanh tn thng va giam au
nhanh.
Khi b zona mt, cn kham chuyn khoa mt ngay.
Nh ta a bit, gii leo la mt bin chng cua bnh trai ra
(u do virus varicella-zoster gy nn). Chnh v vy, cach phong
nga bnh nay tt nht la nn chung nga bnh trai ra.
BS Trn Kim Hng
Cham th tang
Cham th tang la mt bnh da d ng rt ph bin co nguyn

nhn ni sinh, xut hin moi la tui, nam va n u co kha
nng mc bnh nh nhau. V bnh thng xay ra mt s ngi
trong gia nh va co nhiu hng ban mun nc nn dn gian
thng goi la cham th tang la ghe rui hay ghe dong va
thng ngh la do mui cn hoc yu gan, au gan.
Cham th tang thng din bin thanh nhiu t va hay tai
phat. Khi u la xut hin mt dat (vt) hng ban hi phu; ri
trn o xut hin nhng mun nc; mun nc se v ra, r dch va
ong may; sau khi may troc, da se troc vay nhe va gy nga. Dat
hng ban co gii han quanh co, khng ro net va nga d di. giai
oan thanh bnh, da xut hin lin tuc nhng t mun nc, tao
thanh nhng mang hng ban mun nc co kch thc rt thay
i, t vai centimet n mang to.
Co 4 dang cham th tang:
- Cham th tang cp (Eczema aigu): Cham thng xut hin
i xng hai bn c th trn mt dui cua tay chn, nht la mu
ban tay va mu ban chn. Trn da xut hin t ngt nhng mang
hng ban gii han m va nga d di. Sau o, xut hin nhng
mun nc nho nh u kim ng ring le hoc gom thanh am;

i khi ong thanh bong nc nho gy nga. Nu bnh xay ra m
mt, bu, m h, da se sng phu do ban cht cua bnh va do cao
gai nhiu. Bnh co th din tin kh rao, mut nc ong may va
bin mt nhng cung co mt s trng hp mut nc, bong nc v
ra, lin tuc r dch trong hoc mau hi vang. Nu lau kh lp dch
se thy nhng l khuyt nho, goi la ging cham; trng hp nay
goi la cham r dch.
- Cham th tang man tnh (Eczema chronique): Cham kh,
thng tn la nhng mang hng ban nga, b mt thng co vt
gai, thng b lin tuc v va troc ra nhng vay mn nho; co khi troc
ra rt nhiu vay day, kch thc ln.
- Cham th tang liken hoa (Eczema lichenifie): Cham a din
tin lu ngay, nga lin tuc, da b cao gai d di nn b liken hoa,
ngha la day va b mt co nhip np ngang doc. Thng tn la
nhng mang co gii han kha ro, mau hng, o m hay hi tm,
thng co am mun nc.
- Cham nhim trung (Eczema infecte): Con goi la cham chc
hoa (Eczema impetiginise): thng tn cham b nhim trung, r
dch uc, ri co mu; b mt thng tn ong may day, vang nh
mt ong. Co th au hach vung lin h kem theo nong st.
Cham th tang co th din tin thanh tng t, khi lanh
lai seo xu. Bnh thng tai phat; ring vi tre nho, sau 12 thang
bnh co th t khoi hn.
iu tr:
Dung thuc tuy theo dang bnh va giai oan bnh. Co th
dung cac loai thuc sau:
- Thuc khang histamin loai mi, t gy ngu kim soat
phan ng d ng, bao gm Cetirizine (Cetrine Zyrtec);
Loratadine (Clarityne); Acrivastine (Semprex). Nu khng th
kim soat cn nga, bac s co th cho dung thm
Dexchlorpheniramin (Polaramine); Hydroxyzine (Atarax);
Nhiu tac gia 54
Chlorpheniramin vao bui ti v cac thuc nay co kha nng gy

ngu.
- Trng hp cham nhim trung: Bnh nhn phai dung thm
khang sinh ph rng nh Tetracyline, Erythromycien, Doxycyline,
Roxithromycien (Rulid) hay sulfamid nh Bactrim, Cotrim.
- Bnh nhn con c dung thm cac thuc nh: thuc tr
gan mt (Chophytol, B.A.R, Sulfarlem), thuc giam d ng gan
(Hyposulfene) sinh t PP.
- Vi cham th tang cp tnh hay r dch, cn iu tr tai ch
giam r dch, lam cho ni thng tn kh rao bng cach:
+ p bng gac sach tm dung dch thuc tm pha vi nc
m, nng 1/10.000 giup chng vim, lam cho bnh nhn bt
nga va thy d chu hn.
+ Dung h nc co tnh hut nc lam cho ni thng tn
kh rao, giam r dch va bao v thng b.
han ch tai phat:
- King cac thc n gy nga nh tht bo, ca bin, trng ga
ln, trng vt ln, cua ghe...
- Khng xat xa phong vao vung da bnh da khng b kch
thch va khng b nga thm.
- Khi mang giay dep, cn lu y vung da bnh khng b co
xat da khng nga va day thm.
BS Ly Hu c, (Bnh vin Da liu TP HCM)
Cham tip xuc
Cham tip xuc la mt bnh da d ng gy nga do tip xuc

vi mt cht gy d ng (d ng nguyn).
Bnh co th xut hin di dang cp hay man tnh. Thng
tn da xut hin di dang hng ban mun nc nh cham th tang
nhng khac bit im:
- Gii han rt ro, theo hnh dang cua vt tip xuc (cham th
tang co gii han khng ro).
- Xut hin bt c v tr nao co d ng nguyn.
Khi bnh din tin man tnh, da se co dang liken hoa do cao
gai nhiu hay do bi nhim. Bnh xay ra t 5-7 ngay sau ln tip
xuc u tin, i khi tr hn.
Nu d ng nguyn la cht co hnh dang khng i nh dy
ng h, gong knh, thng tn se co hnh dang cua vt tip xuc.
Nu cham tip xuc do thoa kem trang im mt, cac v tr nh
hai go ma, cm, tran tr ln o hng, rn nc trong khi quanh hai
mt, mui, ming la nhng vung khng thoa thuc co mau da bnh
thng.
Nu d ng nguyn la cht long, th du du thm, d ng co
th lan ra cac vung da k cn.
Co khi, ngi b cham tip xuc ban chn nhng sau o lai
co nhng thng tn tng t bung, c. Y hoc goi y la phan
ng t thn ("id" reaction) hay phan ng xa (reaction a
distance).
Thng tn tuy theo v tr:
- Cham tip xuc da u: Thng kh, co mau hng, nga
rt d di. Sau khi ngng tip xuc vi cht gy d ng, vay mn
nh vay phn se troc ra va co th gy rung toc tam thi vung da
bnh.
- Cham tip xuc da mt: Rt thng gp, di dang hng
ban mun nc, co khi rn nc. Thng do thoa trc tip kem tr
bnh hay kem trang im, cht ty trng, ty nam; co khi do
nhng cht bay trong khng kh nh bui xi mng, phn hoa, khoi
nhang...
- m mt: Thng m mt hay b sng. Nu m mt va kt
mac cung luc b sng o, nga th do d ng vi thuc nho mt.
Nu ch hai m b th thng do thoa cht gy d ng vao m mt
(thoa phn mau vao m mt, but ch ke mi, lng may, xm mi...)
Nhiu tac gia 56
- dai tai: Thng do d ng vi nikel trong bng eo tai.

Thng tn kh, mau hng, co vay. i khi co mun nc, r nc
a n trt da, bi nhim vi trung sinh mu.
- mi: Cht amalgame dung trong iu tr rng co th gy
d ng trong ming va lan ra mi. Cung co th do thoa son ln mi
hay do xm mi.
- Cham tip xuc ban tay:
+ mt lng ban tay: Rt d gp. Bnh co thng tn mun
nc, r nc giai oan cp, thng tn tr nn kh va co vay
giai oan man tnh. Cac mong tay u b h, co nhiu soc ngang,
khng u, ging nh ban tay th h.
+ long ban tay: Thng rt kho chn oan v d lm vi
cac bnh da gy nga khac.
- Cham tip xuc ban chn: Lng ban chn hay b hn long
ban chn. Thng tn long ban chn cung rt d lm vi cac
bnh da gy nga khac.
- Cham tip xuc b phn sinh duc: an ng, cham tip
xuc tai b phn sinh duc gy phu n rt d di (da bu) trong khi
an ba th t hn (mi ln). Bnh thng xay ra cp tnh, rt nga,
i khi co mun nc, r nc, i khi kh.
vic iu tr mang lai kt qua tt ep, cn tranh tip xuc
vi cac tac nhn gy d ng
* iu tr triu chng:
- Bac s se cho dung cac loai thuc khang d ng nh
Loratadine (Clarityne), Cetirizine (CeFrine-Zyrtec), Acrivastine
(Semprex), Astemizole (Histalong) la nhng loai thuc thuc th
h mi, t gy ngu.
- Co th dung thm sinh t PP (Nicobion), sinh t C, thuc
tr gan mt (Chophytol, Sulfarlem), thuc giai d ng gan
(Hyposulfene).
- Nu co rn nc, co th dung thm khang sinh ph rng

(Tetracycline, Erythromycine, Doxycyline, Rulid...) hay Sulfamide
nh Bactrim...
- Trng hp bnh nng, sng phu, co th can thip bng
corticoid ung hoc tim (Prednisolone, Betamethasone) nhng
cn phai cn thn va di s theo doi cua bac s.
* iu tr tai ch:
- Nu thng tn kh, co vay, co th bi t thuc m hay kem
co cht khang vim bong vay nhe (Diprosalic). Cn han ch dung
corticoid manh thoa tai ch (Betamethasone, Clobetasol...)
- Nu thng tn rn nc, nn p t bng thuc tm pha
loang vi nc m (nng 1/10.000) hay phun sng vi nc ct
v trung. Va sau o thoa h nc (Pte a leau) hut bt nc r
ra t thng tn.
Phong nga:
Tranh tip xuc vi nhng cht gy d ng a c bit; nht
la phai tranh b lai ln th hai v bnh se xut hin nhanh va rt
nng.
Cn co nhng bin phap bao h lao ng thch hp cho cng
nhn lam nha may xi mng, cao su, san xut dy thun, x nghip
thuy hai san (do tip xuc thng xuyn vi nc a, mui...). S
chm lo n nhng bin phap an toan lao ng se lam giam thiu
cac trng hp cham tip xuc do ngh nghip (bnh da ngh
nghip).
BS Ly Hu c
Sam da
Sam da la tnh trang ong sc t da, thng gp nht la

melanin. y la sc t c sinh ra do qua trnh oxy hoa mt hp
cht trong c th. Mau da en, vang, trng la do s tp trung hay
phn tan cac hat melanin trn da.
Nhiu tac gia 58
Cac nguyn nhn gy ra sam da c xac nh la: do bm

sinh va do cac bnh ly.
Sam da do hoa cht (c bit la cac loai my phm va thuc):
Trong vai nm gn y co mt toa thuc tr mun truyn ming
c pha ch va ban tai cac tim thuc ty, gm: cortibion +
aspirin + becozyme va thm vai phu liu khac. Do co cha
corticoid, khi mi dung ln u loai thuc nay, ngi dung co cam
giac nh da sach mun, trng hn, mn hn. Nhng nu tip tuc s
dung, thuc se gy teo da, mun ni nhiu hn, da ngay cang nam
hn va co nhiu bin chng nguy him khac. ng thi, v c
pha ch ba bai bi nhng ngi khng co chuyn mn, iu kin
v sinh kem nn thuc dn n nhim trung da, vim da nng n.
Sam da nhng ngi phu n co thai: Thng lin quan n
ni tit t sinh duc n, mt s trng hp khoi sau khi sinh.
Sam da Riehl: Khi u, bnh nhn co triu chng o da va
nga, sau o da sam dn. Thng nhng bnh nhn nay hay co
kem vim ai trang, vim gan, thiu vitamin PP...
Hi chng Addison: Co c im la sam da toan thn,
thng xut hin sau cac triu chng ri loan tiu hoa, yu c.
V iu tr va phong nga, cn lu y:
- Nu xac nh c nguyn nhn, phai giai quyt dt im
nh ngng s dung my phm, cac loai thuc gy sam da.
- Han ch tip xuc vi anh nng.
- Phai n bac s kham khi sam da ngay cang nhiu, c bit
la nhng trng hp sam da toan thn.
BS L Th Tuyt Phng
Ung th da
Ung th da la mt trong nhng bnh ung th thng gp, d

chn oan; iu tr at kt qua tt nu c phat hin sm.
Hu ht ung th da phat sinh do b anh hng keo dai cua

tac dung tia cc tm. Cac tia cc tm xuyn qua da va lam tn
thng cac t bao sng, luc u lam cho da ram nng. Nu nh
tip tuc b phi di anh nng mt tri qua mc, tia cc tm se gy
nguy him cho da va lam cho ban gia trc tui.
Cung co mt s trng hp ung th da c phat hin t cac
nguyn nhn khac nh: tia bc xa ion hoa, cac san phm cua
nha, than a, thach tn...
Cac loai ung th da thng gp:
Ung th biu m t bao ay: Hay gp vung da h, tip xuc
vi anh sang mt tri. La loai ung th d cha nht, ty l khoi
bnh gn 100%.
Ung th biu m gai sng hoa: Hay phat t seo bong hoc
vt loet lu ngay, la loai hay di cn hach, co th gy t vong cao
nu khng c phat hin, chn oan sm va iu tr hp ly.
Ung th hc t: Thng khi u bng mt nt rui lanh,
tan nhang hoc mt am sc t bm sinh (bt) nhng cung co th
phat trin ch da bnh thng... y la loai ung th cua da hay
di cn ti cac b phn khac cua c th.
Nhng ngi co nguy c b ung th da: Tt ca nhng ngi
ma da cua ho khng thng xuyn c bao v khi tip xuc vi
anh nng mt tri. Nhng ngi da trng d co nguy c ung th
da hn nhng ngi da mau. Nhng ngi lam vic ngoai tri nh
nng dn, ngi lam ng, ngi b bnh kh da nhim sc, thiu
kha nng phong nga tac hai cua tia t ngoai, ngi b bach bin
do ri loan chc nng sinh san sc t, co vt seo bong cu lu ngay
do xng, vi hoc do vt gy chay khac; ngi co vt loet hoc
vim nhim lu ngay... u co th b ung th da.
Cac du hiu va triu chng cua ung th da:
- Vt loet dai dng, thnh thoang lai chay mau hoc co th
khoi trong tng thi ky.
- Nhng thay i tai mt vung da b sng hoa do anh hng
cua anh nng mt tri nh chay mau, loet, cuc nho...
Nhiu tac gia 60
- Loet hay ni cuc tai vung da a c tia xa t trc hoc tai

mt vt seo hay mt ng ro.
- Mt vt m o nhat man tnh vi s xc trt nhe.
Phong bnh ung th da:
- Mc ao nhiu mau hoc ti bng cac cht liu t nhin, no
se bao v da ban c tt hn la ao mau sang bng cht liu nhn
tao. Khi lam vic ngoai tri, cn s dung non, mu hoc man che
nng, dung mu non rng vanh che c ca u, mt, c... hoc
tn dung bong rm cua cy ci... Khi lam vic co tip xuc vi hoa
cht, phong xa, cn phai co bin phap bao v nh i gng, i ung,
qun ao bao h, knh, mt na... Han ch lam vic ngoai tri nng
t 10 gi sang n 2 gi chiu. Thng xuyn v sinh da sach se,
tranh va iu tr kp thi cac triu chng vim nhim trn da.
- Da cua tre s sinh va tre nho rt nhay cam vi anh nng
mt tri so vi ngi ln, thng tr nn ram nng sau vai phut
tip xuc. Mt a tre b phi nng qua nhiu khi trng thanh d
b ung th da. Vao bui tra (10 gi sang - 14 gi chiu) c gng
gi cho tre khng tip xuc trc tip vi anh nng mt tri, nn
chon ch cho tre di bong cy, nu phai ra ngoai phai dung cac
bin phap bao v nh: , mu, non.
- Cn nhc lai rng: Khi co bt ky mt tn thng nghi ng
da ban hoc cua ngi thn, nn ti va khuyn ngi thn ti cac
c s y t kham. Moi phat hin va chn oan sm u tt cho
ban trong vic iu tr trit . Ung th da co th phong nga c
va d phat hin sm.
BS Nguyn Chn Hung (Trung tm Ung bu TP HCM)
Phong tranh va cha tr rung toc
Rung toc co th la biu hin sinh ly bnh thng cua c th

nhng cung co th la mt bnh ly. Sau khi moc, toc se gia i va
rung mt; toc mi se moc ln thay th. Do vy, khng co si toc
nao sng vnh vin va tn tai mai trn da u. Chu ky rung toc
bnh thng co 3 giai oan: giai oan moc toc khoang 1.000 ngay,
giai oan ngng moc toc khoang 20 ngay va giai oan rung toc
khoang 100 ngay.
Trung bnh mi ngay toc rung t 50 n 80 si. Nu toc rung
qua 80 si mi ngay la co vn , cn i kham bac s tm hiu
nguyn nhn va cach giai quyt.
Co nhiu nguyn nhn gy rung toc, nhng co th chia lam 4
loai sau:
1. Rung toc cp tnh: Rung toc nhiu va nhanh trong thi
gian ngn. Co th do:
- Nhim c cac cht: Ng c vang (gp nhng ngi ch
bin vang), ng c thuy ngn hay cac cht phong xa (trong qua
trnh iu tr bng phong xa (chay tia cha ung th...); ng c
vitamin A hay thuc nga thai.
- Do bnh nhim trung: Thng gp sau khi b cac bnh nh
st ret, thng han, vim mang nao, nhim trung sau khi sinh,
cam cum nng, bnh giang mai... Trng hp nay toc se rung
nhiu, nhng sau khi hi phuc bnh vai thang, toc se moc tr lai
bnh thng.
- Do nguyn nhn ni tit: Gp phu n sau khi sinh hay
ang iu tr ni tit t nam gii. Mt s bnh lam ri loan ni tit
nh bnh cua tuyn giap, bnh cua tuyn yn, tuyn thng
thn...
- Do tac ng thn kinh: Thng gp sau khi b mt cn xuc
ng manh, hoc mc bnh v tm thn nh b trm cam.
2. Rung toc man tnh: Loai nay thng gp nht. Din bin
cua bnh rung toc loai nay thng keo dai, co th tr thanh mang
trui toc, lam da u lang nhn.
- Do qua trnh tng tit ba nhn trong c th: Thng gp
ngi co da u nhn, lam cho bui d bam vao da u, tao iu
kin nhim vi trung, nhim nm... gy vim da u, lam cho toc r
rung.
Nhiu tac gia 62
- nam gii: Chng rung toc dn n hoi u i khi la do

yu t di truyn.
- Do du gi u: Mt s du gi u co cha thanh phn hoa
hoc tao mui thm, cht ty ra... lam cho toc x kh va d rung
sau gi u hay chai toc.
- Do thuc nhum toc va nhng hoa cht s dung un toc:
Cac cht nay co th gy c cho da u va nhim c c th nu
nh da u b try xc, co mun nhot...
- Do thiu dinh dng, thiu vitamin va cht khoang: Nhng
ngi suy nhc c th (nht la sau suy nhc thn kinh) hay b
rung toc. Mt s vitamin A, B, E... rt cn thit cho da, cung nh
khoang cht nh ng, stNu thiu chung, chn toc yu, toc d b
rung.
Rung toc man tnh cung xay ra sau mt s trng hp b
chn thng, bnh tm thn kinh, bnh ni tit.
3. Rung toc do nm da u: Khi b rung toc co kem theo
nga nhiu vung da u hoc co vay gu quanh chn toc.
Thng toc rung thanh tng mang trn da u ni nhim nm.
Tuy theo nm b nhim ma co biu hin thm nh: toc va rung,
va gay, co vim trn da u (vung da dy o).
4. Bnh trui toc: Loai nay thng kho xac nh nguyn nhn.
t nhin toc rung trui i mt vung, co th xay ra cung vi trui
ru ( nam gii) hoc trui i ca lng may.
Nhng yu t co th gy tac ng cho rung trui toc la do ri
loan tm thn kinh, ri loan v ni tit, hoc do nhim trung cp
tnh toan thn
Cha tr va phong tranh rung toc
Trc tin phai xac nh c nguyn nhn, xem o la trang

thai sinh ly bnh thng hay la bnh ly ri tuy theo nguyn nhn
ma cha tr.
- Khng nn thay i du gi u lin tuc v du gi khng co

tac dung ngn chn rung toc, cung khng th gy rung toc (ngoai
tr du pha ch rm hoc gia mao).
- S moc toc chu anh hng phn su bn trong toc. Hin
nay cha co thuc bi nao co hiu qua ro rang trong vic ngn
chn rung toc hoc kch thch toc moc. Minoxidil (Neoxidil) la
thuc bi thch hp cho ngi hoi u do anh hng cua androgen,
kt qua at c khoang 30% sau khi bi thuc lin tuc t nht 6
thang. Finasteride la thuc c ch men 5 alpha reductase, men
nay giup khng cho testosteron tr thanh dihydrotestosteron -
cht ong vai tro quan trong trong bnh hoi u do androgen. Gn
y vic cy toc a c tin hanh tai TP HCM. Nhng tt nht la
nn chm soc tt da u tranh rung toc:
1. Gi sach da u: Bng cach gi u thng xuyn. Nn gi
u mi ngay mt ln vi loai xa bng co mau trong (khng pha
cht mau). Nn gi u bng nc nong. Mt s xa bng co mui
thm nhiu va nng mui, d lam tng rung toc.
Nn gi xa bng hai ln lin tuc lam sach nhng cau bn
kho sach trong ln gi u tin. Tt nht la dung du xa sau khi
gi v loai nay co kha nng chng cht ty ra cua xa bng va lam
cho toc mm, mt, tranh c s bam bn cua bui.
2. Tp xoa da u: Xoa da u co tac dung lam lu thng
tun hoan da u, tao iu kin tng s ti mau n nui dng
chn toc. Ngoai ra, vic cha xat ln da u con co tac dung phn
tan nhng phn du ong chn toc. Vic xoa da u co th ap
dung ngay trc va trong khi gi. Ngoai luc gi u, ban co th ap
dung xoa da u trong ngay vai ba ln, trc khi i ngu va sau khi
ngu dy.
3. Khng nn s dung may sy toc sau khi gi u: May sy
tao nn nhit qua nong lam cho toc b gion va d gay. Tt nht
la hong toc kh bng quat gio.
4. Nn chai toc bng lc co rng tha va chai nhe nhang.
Nhiu tac gia 64
5. Tranh tp trung suy ngh gy cng thng: Khi thn kinh

ban cng thng, nhit da u co th tng lam cho ban co cam
giac nong ran. iu nay se tao iu kin tit ra cac cht du
chn toc. Ngoai ra, suy ngh nhiu cung tac ng lam tng tit
androgen la mt kch thch t co tac dung thuc y s tit cht
nhn ba cua c th. Ngi ta hay noi "suy ngh n soi u"; o la
mt thc t.
6. B sung dinh dng: Nhng ngi suy nhc c th
thng hay b rung toc, nhng ngi sau khi sinh, sau mt cn
bnh nng u d b rung toc. Cn co ch n y u dinh
dng, b sung vitamin (A, B, C...) va cac thanh phn cht khoang
(ng, st, kem...) co trong nhng vin thuc a sinh t.
Khi b chng rung toc (khoang my chuc si trong mt ln
gi, chai u), nn i kham tm nguyn nhn. Ngoai iu tr
nhng nguyn nhn gy rung toc, ban co th ap dung mt s
nhng bin phap phong tranh nu trn am bao cho mai toc
cua ban lun c bong, mm, mn, mt. Mun cha tr tt, phai
tm n bac s chuyn khoa da liu.
Rung toc do androgen
Rung toc do androgen la nguyn nhn thng gp nht

nam va n, chim khoang 1/3 s bnh nhn rung toc. Bnh nhn
thng rung toc luc 20 tui, cang sm th d hu cang xu. Toc bt
u rung vung thai dng va vung tran kiu hnh ch M. Toc
vung tran va nh u tha dn n khi ch con mt vanh trn gay
theo hnh mong nga. Toc vung rung c thay bng nhng si
manh, mm va sang hn nh lng mng, i khi khng nhn thy
va cung rt d rung.
Toc rung theo nhiu cn bc phat lin quan n thi tit va
cng vic lao tm cua bnh nhn. Da u cua bnh nhn co khi
sach va tit nhiu cht nhn, lam toc dnh vao nhau, thng co
vay phn. Khi toc rung ht, vay phn se bin mt, u lang bong
va thng b hi teo. n thng rung toc vung gia da u.
Tran t b va thng rung lan toa hn.
Nguyn nhn: Do hai yu t quan trong la di truyn va ni

tit. Cac nang lng nhay cam vi dihydrotestosteron.
Dihydrotestosteron la dang hoat ng cua testosteron (mt loai
androgen) c bin i nh men 5 alpha - reductase. S nhay
cam nay c quyt nh bi yu t di truyn. C ch tac ng
hin nay ngi ta vn cha ro, nhng ngi b hoan khng bao
gi b hoi, tuy nhin khi cho testosteron vao nhng ngi b hoan
(co yu t gia nh) th co hin tng rung toc.
iu tr:
- Tai ch rung toc: Co th dung Minoxidil (dung dch 2%). Xt
1 ngay 2 ln ln vung rung toc, mi ln xt 10 nhat (10 nhat tng
ng vi 1 ml). Thuc co hiu qua sau 4 thang iu tr lin tuc va
cn duy tr ti thiu trong 1 nm ngn rung toc tr lai. Hiu
qua tt trong cac trng hp bnh nhn con tre, thi gian rung toc
di 10 nm, ranh gii vung rung toc di 10 cm.
- Cy toc: ap dung cho mt s bnh nhn thch hp.
Chu y:
+ Bnh nhn n co th dung cht c ch androgen nh
Cyproterone Acetate.
+ Thuc nga thai co nhiu progesteroen co th lam bnh
nng hn.
+ Cac bnh nhn b rung toc cn iu tr bnh ly tuyn giap
va thiu mau nu co.
+ Khi co du hiu rung toc th nn kham tai bnh vin da
liu (bnh thng mt ngay rung di 100 si toc. anh gia rung
toc bng cach keo manh mt nhum toc khoang 15-20 si, nu rung
hn 6 si la bt thng).
BS Nguyn Phan Anh Tun
Cn thn vi thuc nhum toc
Hin nay, tai bt c mt dch vu lam toc nao, cac th ht toc

cung u ra sc thuyt phuc khach hang tre nhm toc theo nhng
Nhiu tac gia 66
model c in sn trong calalogue. Thuc nhum toc thc ra la

mt c cht ma nu lam dung se gy ra nhng tac hai kho lng.
Theo mt cng trnh nghin cu cua Vin Ung th quc gia
My (National Cancer Institute - NCI), nhng ngi nhum toc
cang lu, dung mau cang m th nguy c mc bnh ung th cang
cao. Nghin cu a a ra nhng kt qua chng minh rng,
nhng ngi nhum toc nu nhat, nu sm va o m th co nguy
c b ung th cao nht. Cac cng trnh nghin cu khac cung cho
thy, ngi dung thuc nhum toc thng co tn s mc bnh ung
th cao hn 50% so vi nhng ngi khng dung thuc nhum toc.
Nhum toc la mt nhu cu lam ep chnh ang. Tuy nhin,
khi nhum, cn cn nhc gia li ch cua sc khoe va vn thm
my. Khi dung thuc nhum, cn lu y nhng vn sau y:
- a s thuc nhum toc co thanh phn la cac hp cht co th
gy d ng cho da va gy tac hai nghim trong n cac c quan
khac nh mui, ming, mt... Thng thng trong mi hp thuc
nhum toc co cha hai chai vi thanh phn hoa hoc khac nhau,
dang bt hay dang nc; khi s dung se trn hai chai vi nhau
theo liu lng thch hp.
- Nhng loai thuc nhum toc khi pha qua 30 phut ma cha
s dung th phai bo. Khi pha thuc nhum toc, cn tranh dung
cac cha bng kim loai. Khi nhm, khng nn dung lc chai
bng kim loai.
- Trc khi nhum toc cn phai th phan ng thuc trn da.
Chm mt m nho ln da ri thuc kh t nhin. Sau 48 gi,
nu vung da chm thuc b ni o, sng hoc nga th phai ra
ngay vt thuc ch th va tuyt i khng nn dung loai thuc
y na.
Nhng trng hp sau y cung khng c dung thuc
nhum toc:
- Vung da u, mt, c b thng hay sng au.
- Phu n trong thi gian hanh kinh hoc trong thai ky.
Tuyt i khng nhum lng may va lng mi. Trong luc

nhum, tranh giy thuc ln da. Khi thuc vng vao mt th cn
phai n bac s nhan khoa ngay.
Khng nn nhum toc mt tun trc va sau khi un toc.
Cn trong hn, khi nhum toc, nn dung kem thoa mt bi
tht day bao v nhng vung da giap chn toc va vung quanh
tai.
Nhiu tac gia 68
CHNG 5
CAC BNH XNG KHP
Thoai hoa khp
Thoai hoa khp la mt loai vim khp, huy hoai cht sun
khp. y la bnh thng gp trong s cac vn v khp. My,
co n 100 triu ngi mc bnh nay. Trc 45 tui, thoai hoa
khp thng xay ra an ng; sau 55 tui, no hay gp an ba. V
tr thoai hoa thng gp la hai ban tay, ban chn, xng sng va
cac khp ln chu sc nng nh hang, u gi.
Bnh thoai hoa khp nguyn phat co lin h vi tui gia.
Tui cang ln, nc trong sun gia tng, cht protein sun b thoai
hoa. Cac khp c dung qua nhiu nm d b vim sun, au
khp, sng; nu tin trin qua lu con lam mt hn lp m sun
khp. Vim khp kch thch phat sinh tng trng xng mi, tao
thanh cac gai quanh khp. Thoai hoa khp th phat xay ra sau
beo ph, chn thng nhiu ln hay phu thut khp, bnh bm
sinh v khp, gut, tiu ng va mt s ri loan hooc mn. Thoai
hoa khp ch la bnh v khp, khng anh hng g n cac c quan
khac.
Bnh thng gy au n ni khp, nhiu hn vao luc chiu
ti. Khp co th sng, m, khi vn ng co ting ku khp. au
va cng khp hay xay ra khi ngi bt ng lu. Triu chng thay
i tuy ngi: co ngi thy qua au, phai i khp khing, kho
lam vic c; ngi khac lai co rt t triu chng du co nhiu
hnh anh thng tn trn X-quang. Triu chng bnh nay co th
khng lin tuc, nhiu ngi b khp gi, tay co th nhiu nm
khng au g. Do khp gi b thoai hoa, bnh nhn i khp khing,
ngay cang t hn khi bnh tin trin. Thoai hoa khp xng sng
gy ra au c hay au lng. Thoai hoa khp co th tao xng cng

quanh cac khp nho ban tay, goi la cuc Heberden, co th khng
au (nhng giup chn oan ra bnh nay).
Khng co xet nghim mau nao dung chn oan bnh nay.
Th mau dung loai tr bnh khac gy ra thoai hoa khp th
phat hay mt s bnh vim khp khac. X-quang cac khp giup
nhiu trong chn oan. Thng thy nht la mt sun khp khin
hep khe khp va thanh lp cac gai. Choc khp i khi giup chn
oan phn tch dch khp, loai tr bnh gut, nhim trung va cac
nguyn nhn khac.
V iu tr, ngoai giam cn, tranh moi hoat ng thai qua
anh hng n khp, khng co cach nao ngn chn c s thoai
hoa sun hay sa cha g cac sun b thng tn. Muc ch iu tr
la giam au khp, vim, cai thin, gn gi chc nng hoat ng.
- Co th dung bin phap bao tn nh ngh ngi, th duc va
giam cn, vt ly tr liu hay cac dung h tr.
- Ap tui nong trc khi tp va tui lanh sau khi tp th duc
giam au, sng.
- Bi li la cach tp th duc tt t lam chn thng khp.
- Nn dung vai mn th duc khac nh i b, ap tai ch, tp
nng ta nhe.
Chuyn vin vt ly liu phap co th cung cp cac dung cu
nh gy, thanh nep, dung cu tp i, nhm giam moi chn thng
ni khp.
BS Dng Minh Hoang
Vim khp dang thp
y la bnh quan trong hang u trong cac bnh thp khp

ngi ln, thng gp phu n la tui t 30 n 60, co th keo
dai n sut i.
Biu hin c trng cua bnh la hin tng vim mang hoat
dch "bao mon" cac khp nho ngoai bin, i xng hai bn, din
Nhiu tac gia 70
bin keo dai, tin trin tng t, co xu hng tng dn, dn n

tn thng bao mon sun khp va u xng, gy dnh khp, bin
dang khp va mt chc nng hoat ng cua khp.
Bnh khi phat t t, tng dn nhng i khi cung tin trin
rt nhanh. V tr bt u thng cac khp nho nh c tay, ban
tay, ngon tay... sau o anh hng ti cac khp khac nh khp gi,
khp c chn, khp khuyu tay, khp vai, khp hang... Biu hin
chung cua bnh la hin tng cng khp gy kho c ng cac khp
vao bui sang luc mi ngu dy va hin tng sng, nong, o, au
cac khp nho, c bit ban tay nh c tay, ban ngon tay, ban
ngon chn va khp gi, i xng hai bn. Bnh nhn con co cac
du hiu toan thn nh st, mt moi, xanh xao, gy sut.
Din bin cua bnh rt khac nhau vi tng ngi bnh,
thng qua 2 giai oan:
- Giai oan u thng keo dai 1 n 3 nm. Biu hin la
sng, nong, o, au, han ch vn ng cac khp do mang hoat dch
cua khp b vim. Bnh din bin tng t, nhng cha lai di
chng g ang k tai khp sau mt t vim, cha anh hng
nhiu ti toan b c th ngi bnh.
- Giai oan sau: Bt u xut hin tn thng bao mon sun
khp va u xng do hu qua cua hin tng vim mang hoat
dch, cac tn thng nay mt khi a xut hin th khng th mt
i c. Nu khng c iu tr ung, cac tn thng sun khp va
u xng ngay cang nng n lam khe khp nay dn dn hep lai,
cac u xng dnh vi nhau gy bin dang khp, dnh khp, cng
khp va mt kha nng vn ng cua khp. Luc nay, bnh thng
anh hng ti toan thn vi cac biu hin: st, xanh xao, gy sut,
teo c, mt moi, suy nhc...
ca 2 giai oan cua bnh, bnh nhn lun lun cn c
lam thm cac xet nghim c hiu nh chup X-quang hai ban tay,
tm yu t vim khp dang thp trong mau va mt s xet nghim
khac tuy tng trng hp cu th thy thuc chn oan xac nh
bnh vim khp dang thp, ng thi chn oan phn bit vi cac
bnh khp khac co nhng biu hin lm sang tng t.
Cn iu tr toan din gm:

1. iu tr triu chng sng, nong o, au va cai thin kha
nng vn ng cua khp (cac thuc khang vim, giam au).
2. iu tr c ban (cac thuc chng thp khp co th cai thin
bnh).
3. iu tr h tr: Tp luyn, d phong, phuc hi chc nng,
vt ly tr liu, thuc y hoc dn tc, chm cu, xoa bop...
4. iu tr cac bin chng do thuc iu tr (bin chng vim
loet da day ta trang, loang xng, nhim trung, ri loan ni tit...)
va sa cha cac di chng dnh khp, bin dang khp (phu thut
chnh hnh).
5. Giai quyt cac vn kinh t xa hi cho ngi bnh.
Trong o, 3 muc tiu u la then cht v vic iu tr triu
chng, iu tr c ban va iu tr h tr nu co hiu qua va an toan
se lam cho bnh n nh sm, han ch cac thng tn tai sun khp
va xng, giam s lng cac thuc khang vim giam au phai s
dung do o giam c cac bin chng cua cac loai thuc.
iu tr c ban: La vic s dung cac thuc chng thp khp
cai thin bnh nhm lam ngng hoc giam s tin trin cua
bnh. Vic iu tr c ban cn c tin hanh cang sm cang tt,
tt nht la trc khi xut hin cac tn thng sun khp va u
xng, v thuc ch co th lam ngng s tin trin cua bnh ch
khng th cai tao c cac tn thng thc th a co tai sun khp
do cac phng phap iu tr trc y, c bit la vim, loet da
day - ta trang, ri loan ni tit...
Cac thuc iu tr c ban bnh vim khp dang thp gm:
Methotrexate, Sulfasalazine, Hydroxychloroquine, mui vang
chch hoc ung, D-Penicillamine, Cyclosporine A... Vic la chon
thuc hoan toan do cac thy thuc la chon da trn tng bnh
nhn cu th, mc bnh, giai oan bnh, tnh trang sc khoe...
Thuc iu tr c ban thng c s dung lu dai, co th noi
la sut i, nu khng co tac dung bt li buc phai bo iu tr. V
vy, vic iu tr c ban cn co s theo doi va anh gia cua thy
Nhiu tac gia 72
thuc chuyn khoa theo nhng nguyn tc a c qui nh. Cac

yu t nh thi gian iu tr, liu thuc, phi hp thuc, ngng
thuc, thm thuc, i thuc... hoan toan phai co y kin cua thy
thuc chuyn khoa trc tip theo doi.
Vic ngng thuc tuy tin, dung thuc khng u, khng u
liu, khng theo doi sat, bo d iu tr... la nhng nguyn nhn
lam giam hoc lam mt hiu qua cua iu tr.
Thp khp cp tnh (Bnh thp tim)
y la mt bnh thp khp cua ngi nho tui; thng gp

la tui 5-15, t thy tre em di 3 tui va ngi ln trn 25 tui.
Bnh thng bt u sau khi be b vim hong do vi trung
lin cu khun t 1 n 3 tun. Vim hong do lin cu khun la
nguyn nhn thuc y c th phan ng toan thn theo kiu min
dch - d ng, c bit la khp va tim. Bnh thp tim khng phai
la bnh nhim trung.
Bnh xut hin t ngt, cac du hiu ro rang, manh me,
nn c goi la cp tnh. Co th nhn bit bnh nh cac du hiu
chnh nh:
- St nong va (37,5 C) hoc cao (40 C).
- au cac khp ln nh khp gi, c chn, c tay, khuyu.
Thy ro khp sng, nong, o va au nhc. au khp thng "chay"
ln lt t khp nay qua khp khac. Cung co khi cac khp ch thy
au ma khng thy ro sng, nong, o hoc co khi ch thy mt
khp b au.
- Co nhng ng vong o hng hoc cac cuc cng nho di
da, doc cac gn, mu ban tay, ban chn.
- Nu b nng se thy hin tng th gp va co th au
vung tim.
- Trong mt s trng hp co th co nhng biu hin cac c
quan khac nh: ngoai da, h hp, tiu hoa, thn kinh.
Bnh thng xay ra vao mua lanh, ni co khng kh m t,

nha cht chi, thiu anh sang, n ung thiu thn.
Cac chuyn gia y t lu y cac giai oan thng trai qua cua
bnh thp tim:
- Giai oan 1: Vim hong lin cu khun.
- Giai oan 2: Bnh thp tim phat trin toan din (khp, tim,
da, thn kinh).
- Giai oan 3: Bnh tim vnh vin.
- Giai oan 4: Suy tim nng dn khng hi phuc hoc lam t
vong.
Chng au thp khp bn ngoai tuy thy ro rt nht nhng
lai khng ang s; khp khng bao gi b lam mu v khng phai
bnh nhim trung. Va ch 5 n 15 ngay sau la no co th t khoi
ma khng cha tr g. Bnh nng va ang s la bnh tim, co th
dn n suy tim gy t vong hoc mang bnh tim sut i. Theo
mt s liu c thng k, c 10 tre em b bnh thp tim th co hn
1 tre b cht (10,9%). Bnh khoi ri vn co th tai phat hoc tin
trin nng hn. Khi tre a b bnh thp tim ri (giai oan 2), phai
a n bnh vin sm c iu tr.
Phong tr:
- Trc ht, cn chu trong cai thin cac iu kin n, , chu y
vn v sinh mi trng, iu kin dinh dng i vi tre em.
- Tch cc cha tr ung n vim hong do lin cu khun.
- Phai cho tre em b bnh vim hong nhim trung n, ngu
ring tranh ly bnh.
- Tre a b bnh thp tim mt ln ri phai tip tuc dung
khang sinh ngn nga tai phat. Tre cn c kham bnh
thng ky thy thuc theo doi, hng dn cu th cach sn soc,
cach dung thuc va thi gian dung thuc.
- Nu nhn thy cac du hiu cua bnh th phai sm a tre
n cac phong kham chuyn khoa, thc hin cac xet nghim cn
Nhiu tac gia 74
thit theo ch nh cua thy thuc co hng iu tr kp thi,

giam c nguy c anh hng xu n tim.
BS Trng Vn Anh Tun
Chng au lng
au lng la mt chng bnh thng gp. Co rt nhiu

nguyn nhn gy au lng, nhng thng gp nht la lao ng
khng ung cach. au lng do chn thng hoc do bnh cua ct
sng cung tng i hay gp.
Nguyn nhn:
- Thoai hoa a m: a m la phn nm gia 2 t xng
cua ct sng, co tnh cht mm va co gian (nh vy ma ct sng
cong, n c). Cac a m co tac dung giam "xoc" khi co sc dn
nen. Cac bnh cua a m dn n au lng thng lxut hin do
s thoai hoa cua a m, do tui tac ngay cang tng, lao ng
nhiu khin a m phai chu nhiu dn ep lu ngay, lam giam i
tac dung thun gian.
- Thoat v a m: Khi mang hay vac mt vt nng, ct sng
phai chu s e nen cua vt o, va le d nhin, a m cung phai
nhn ganh nng nay. Nu vt qua nng, sc dn ep qua mc, a
m phai phnh ra, chen ep ln cac dy thn kinh, gy ra cam giac
au. Nhng a m nm v tr thp th se chu nng nhiu hn,
iu o giai thch tai sao ngi ta hay au ct sng vung tht
lng.
Trong mt s trng hp, a m con u kha nng chu
ng va ch phnh ra co gii han, ngi bnh au vai ba ngay la
. Nu vt nng qua sc chu ng cua a m, nhn cua a
m phai di chuyn y ra lam v bao gi sun va li ra ngoai a
m, chen cht vao cac dy thn kinh, gy au lng d di, co th
gy au thn kinh toa, nng hn co th b lit chn. Trong trng
hp nay, bnh nhn au tht lng cp do thoat v a m.
- Thoai hoa ct sng: y la nguyn nhn thng gy au

lng nht. Khi ngi yu th au cang tng ln. Bnh gy au
lng tng t, giam mt thi gian ri au lai.
- Gai t sng: Thng la gai t sng tht lng va t sng
cung. Nu co gai t sng c, bnh nhn se au vung gay.
- T th trong lao ng: Trng hp nay rt thng xay ra do
trong qua trnh lao ng do khng chu y nh cui lng nng vt
nng qua sc, lam cho lng cong, n ra, a m d b trt, gy
chng au lng cp. Mt s ngi co chng au lng kinh nin do
phai lam vic trong mt t th t thay i nh th may, th ky
ngi vn phong, ngi nng dn i cay phai cui lin tuc, nhng
cng nhn phai ng may lin tuc, nhng tai x xe...
- Bnh dnh cac khp ct sng.
- Bnh vim ct sng do nhim trung.
- Mt s di cn cua ung th lan n ct sng: Cac trng hp
ung th phi, ung th vu, ung th tuyn tuyn lp nam gii...
cung co th di cn ln ct sng.
- Bnh loang xng: Thng gp phu n tui man kinh.
Khi co bnh loang xng, cac xng rt d b gay, nguy him nht
la gay chom xng ui.
- Bnh trt ct sng do chn thng: Hay au vung tht
lng do trt t sng lng th 5, thng do chn thng hoc d
dang ct sng.
- Bnh mt s c quan trong c th: Nh bnh v ng tit
niu va sinh duc, thng gp la bnh soi thn, vim thn, b thn,
u thn, vim tin lp tuyn.
- Ri loan ni tit: Mt s phu n co ri loan v kinh nguyt
cung thng b au lng, vim tin lit tuyn nam gii...
- Mt s bnh ng tiu hoa: Thng gp la loet da day, ta
trang, bnh vim tuy, bnh soi mt...
- Cac bnh v thn kinh: Thng la cac bnh cua tuy sng.
Nhiu tac gia 76
- Bnh cung hoa ct sng: Thng gp t sng tht lng 5

do t sng b lun xung.
- Cac bnh toan thn dn n au lng: Nh cac bnh nhim
trung gy st cao (st ret, thng han, st xut huyt...)
- Bnh vi hoa ct sng (muc xng).
Ngoai cac nguyn nhn k trn, cac yu t anh hng n
tm thn cung ong vai tro gy au lng.
Phong nga au lng
phong nga au lng, chung ta phai lun lun chu y n

t th sinh hoat, lao ng ung. y la bin phap phong nga hu
hiu nht. Nhng t th tuy n gian nhng rt cn c quan
tm gi ung n la: nm, ngi, ng, i, nhc vt nng, mang
xach vt nng. Sau y la nhng t th quan trong cn chu y.
Nm
Khng nn nm trn ging qua cng (nh ging g) hay
qua mm va trung (nh ging co lo xo mt gian). Nn nm
nm chc u nhng mm, co th lot mt ming van cng di
nm nu cn tranh ging qua trung. Khng nn nm gi qua
cng va qua cao khin c gp, vai nh ln. Nn chon gi co kch
thc nho hoc mm va u ln tr u ma c khng b queo. Khi
nm phai gi sao cho u, c, thn thng. Tranh cac t th vn
veo. Tranh nm sp v se gia tng lc chu ng ln ct sng tht
lng. Nn nm nga ngay thng hay nm nghing, m mt gi dai
trong t th thoai mai. Tranh nm vi tay ly vt g qua xa hay
an cheo tay vi ly khin thn hnh vn veo.
T nm chuyn sang ngi phai tranh vn veo thn mnh.
Tranh hn t th bt ngi ln thnh lnh khin ct sng chu lc
bt thng hay gy au. Khi phai ngi ln trong t th nga,
chung ta nn chng 2 tay ra pha sau lng, t t ngi ln mt cach
nhe nhang, khng t ngt.
Th chuyn t nm ging sang ngi tt nht la:
- Gp mt chn, ln theo truc thn. Gp ca hai chn, chng

khuyu bn pha ln va chng ban tay bn kia ngi ln t t bn
mep ging, nhe nhang th dui hai chn.
- Th chuyn t nm t sang ngi va sang ng dy tt
nht la nh sc c hai tay va hai chn, chm rai, tranh t ngt:
Nm sp, chng tay ngi, mng da ln cng chn. Qu thng ln
gi, gp mt chn ra pha trc. T tay vao gi ri ng dy t t.
Khi chuyn t ngi sang nm cung nn nhe nhang, khng
nn nga vt xung ging hay vn veo thn ma nn lam tin trnh
ngc lai: Ngi ngay thng bn mep ging, chng tay, nghing
ngi dn dn. Nm nghing xung va co gi lai, nm nga ra t
t. Dui chn nay ri dui chn kia ra. Nhng t th thng ngay
nay lai chnh la t th chng au khi b bnh.
Ngi
Li khuyn nay c bit c ap dung cho cac bnh nhn
ang au lng: Trc khi ngi, nn n ng trc cai gh mun
ngi mt cach t t, lng thng ngay trc gh ta. Ngi xung
trong t th thng lng ri sa t th ngi ngay ngn trong t th
sau cho lng ta thng vao thanh gh.
Cac bc ngi nh sau:
ng thng trc gh; bo mt chn ra trc va mt chn
di gh; ngi thng xung mep gh; sa t th ngi; nhch sat ch
ta gh; ngi nga lng ra chm rai, mt nhn ngang tm. Khi
chuyn t ngi sang ng th lam ngc lai tin trnh trn. Khng
nn ngi xung hay ng dy thnh lnh. Khng nn gp ngi
trc khi ngi. Khng nn gp ngi trc khi ng dy.
Chon gh ngi tt:
Gh ngi tt co ch da lng hi nga ra sau khoang 30 ,
hoc ch ta lng kn, co th lot mt gi nho sau tht lng. Cac
gh co nhun giup ban thay i d dang t th phu hp. Gh
chon phai va tm chn ngi ngi, ngha la khi ngi, gi cao hn
hang mt chut, lng hi nga ra thoai mai.
Nhiu tac gia 78
Nn tranh gh qua su, qua mm, qua thp, qua nga khi
ngi vao ch trung, gp thn lam i, anh hng xu n t th
chuyn i t ngi sang ng va do o anh hng n ct sng.
ng
Khi ng, nn ng thng lng, ngc n, hai vai hi ra
pha sau, c thng, u khng veo lch hay cui, hai chn dang ra
tng din tch mt chn va ng vng hn. Mt chn co th
gac ln buc trc mt va thay i chn khi ng lu. Khng nn
ng ru ngi, lch thn sang bn, ta nghing ngi vao ct nha
hay tng. Khi ng trn xe buyt, xe cng cng, khng nn nm
tay vi trn cao lam thn b veo lch. Nn nm thanh ta hay nm
tay treo ngang tm hoc ta lng vao thanh xe la hn.
i
T th tt khi i ging t th nha binh: lng thng, vai hi
ra sau trong mt phng khung chu; mt nhn ngang; tay anh ra
xa u n gi thng bng t nhin, tranh t th nhn mai
xung t hay ngc lai ngo ht mt ln tri.
T th lam vic
Khng nn ngi mep gh va qua xa ban lam vic, lng
khom xung. Khng nn ng chn thp chn cao lam thn eo
sang bn. Nh gi thn lun lun ngay thng va nhn thng ra
trc mt khi oc sach hay lam vic vi may tnh chng han.
Nn thay i t th lam vic thoai mai trn cao ngang tm
hn la t di t theo thoi quen cu nh nht rau, vo gao, lm
thoc...
Khi ng, nn ta mng, lng vao tng (nu co th c)
nht la i vi phu n co bu hay bung qua mp. Nh lun gi
thng lng khi lam vic.
Cang ln tui, cang phai chu y gi t th tt. Ct sng ngi
co tui khng con mm nh khi tre; nn tranh hn cac ng tac
cu ky mang tnh ky thut khng phuc vu cho sc khoe.
Mt s bai tp phong va tr au lng
Bai 1:
Nm nga ngi (eo lng ep sat mt t), hai tay t trn
ngc, co chng hai chn (ban chn ap mt t). Ht mt hi y
cng lng ngc, bung phnh ra, nn hi (m t mt n mi).
Sau o t t th ra, thot bung, co hu mn va co c mng, cho n
khi th ht hi va ep sat bung, nn hi (m n 10) ri th nhe
nhang. Tip tuc lp lai 3-5 ln.
Bai 2:
Nm nga, hai tay dui thng bng hai vai, co chng hai
chn. Co gp hai chn, hai u gi a ln ap vao ngc, dung hai
ban tay an cheo ngon a ln m ly phn di u gi, keo ep
u gi v pha ngc, ri tha ra. Lp lai 8-10 ln. Sau o thao tac
ging nh vy nh i vi tng chn cung t 8-10 ln.
Bai 3:
Nm nga, hai canh tay dui thng va ap sat hai bn thn
hoc co t ban tay ln ngc. Co chng hai chn. Gng bung, gp
ngi ngi dy, ng thi nng hai canh tay va vn ngi v pha
trc (vn gi t th co chng hai chn). Sau o t t tha ngi tr
lai t th ban u. Lp lai 8-10 ln.
Bai 4:
Sp mnh, hai canh tay thng, dn sc ln hai ban tay
chng trn san va dang rng bng vai, mt chn dui thng doc
theo thn, mt chn co (ging t th vn ng vin chun b chay).
Ep mnh xung thp va vn ti pha trc bng cach rn u gi
sat t va ep sat bung vao ui. Sau o tr v v tr ban u, lp lai
8-10 ln va i chn cung lam 8-10 ln.
Bai 5:
ng vn hai tay ln lng cua gh ta (cach lng gh khoang
chng 40 cm). T t ngi xung theo t th chm hm trn cac
ngon chn nhon. Sau o tr lai t th ban u. Lp lai 8-10 ln.
Nhiu tac gia 80
Bai 6:
Ngi thng lng trn mt gh ta, hai ban tay ap ln nhau
va ep vao bung, khom ngi, gng bung, gp v pha trc, sao cho
cm t gia hai u gi. T t nng ngi ma vn gng bung, khi
a v t th ban u th th gian bung. Lp lai t 8-10 ln.
Nhng bai tp trn cn thc hin trn san cng co trai nm.
Tp t t mi ngay 1-2 ln vao bui sang hoc ti trc khi i ngu.
Trong vai ngay u co th au nhe, sau 5-7 ngay se bt. Khng
nn tp trong luc au lng cp.
BS L Thin Anh Tun, Vo Vn Thanh
au tht lng
au tht lng la mt bnh thng gp. Chi ph danh cho vic

iu tr va thit hai i vi xa hi cung nh ca nhn kha ln. Di
chng lai cho bnh nhn la vn phai quan tm.
au tht lng la au ngang lng qun. au co th khu tru
mt ni gia ct sng, cung co th cac im canh ct sng tht
lng hai bn ng gia. au nhiu khi cn au lan toa sang hai
bn, nhiu ngi goi lm la au thn. Thng co my loai au nh
sau:
au tht lng cp tnh
au tht lng xay ra thnh lnh, dn dn hoc d di sau khi

khing, nhc vt nng trong t th cui lng hay cac t th sai,
khin sau khi khing khng ng thng ln c, phai i ng
lom khom. Ngi dn goi la cup xng sng, cup xng sng hoc
treo xng sng.
au tht lng cp tnh trong cac trng hp phai ngi lu
trong t th sai, lam vic khom lu du la vic nhe, vn ng th
thao t th cui lng va xoay thn thnh lnh. au tht lng t
bit hay thp nhng ngi co tui khi tp manh c lng bng
cach nm nga ri ngi bt dy, chn dui thng, ban tay vi, c
ung ngon chn cai. i khi ngoai au tht lng cp tnh, bnh
nhn con b au xung ca hai chn va b tiu. Trng hp nay xay
ra khi dy chng doc sau b rach thnh lnh va a m b lot vao
trong ng sng, gy chen ep chum r thn kinh ui nga.
au tht lng man tnh
Sau giai oan cp tnh, bnh nhn hoc khoi hoc din bin
thanh au man tnh. Bnh nhn au dai dng, nht la khi ngi
lu hay lam nng hoc lam vic thng hay cui lng. au thng
kem moi c canh ct sng tht lng hay lan xung hai mng. Cn
au gy kho chu, anh hng sinh hoat hng ngay. au tht lng
man tnh la tin cua au tht lng thn kinh toa.
au thn kinh toa
Din bin nng hoc ngay tc thi cua au tht lng cp

tnh hoc sau mt thi gian au tht lng man tnh la au thn
kinh toa. Hn 90% trng hp au thn kinh toa xay ra do thoat
v a m t tht lng 4-5. Bnh nhn i lai kho, tht lng b
veo sang bn. Khi ho nhay mui, cn au lan theo r b chen ep.
au nhiu, co khi phai bo lt khng chu ni. Cui lng kho khn,
lom khom. i khi khng th nm nga c do tht lng b veo,
cong. Cui lng rt kho va vng, khng th cui bnh thng.
Tom lai, au tht lng cp tnh, au tht lng man tnh, au
thn kinh toa la mt vong lun qun bnh ly cn phai thoat ra
bng cach iu tr va phong nga ung n.
au tht lng tuy thuc vao nhiu yu t sau: Trong lng
cua c th, trong lng vt nng kem theo khi lam vic. S chu
ng cua cac nhom c gi thng bng trong cac t th khac nhau
cua c th (cac c bung va cac c canh ct sng, c t u va nhom
c mng). S cng thng cua hai nhom c nay rt quan trong.
Bt c yu t nao anh hng lam mt s cn bng nay se
gy ra au vung tht lng: s qua tai cua cac nhom c i vi cng
vic nng nhoc qua sc; bnh nhn mp ma cac c yu do thiu
Nhiu tac gia 82
tp luyn; cac nhom c gi thng bng yu do thip tp luyn du

ch lam vic nhe; khi a co tui ma tp cac ng tac khng phu
hp.
Cn lu y t th sinh hoat, t th lam vic rt quan trong
anh hng chu yu vao vung tht lng la vung chu lc nhiu nht
cua c th.
Cac t th tt cho tht lng theo th t nh sau:
- Nm nga hoc nghing mt bn;
- Ngi nga n mt chic gi ngang tht lng;
- ng hoc i lai thng lng;
- Ngi thng lng;
Cac t th xu cho tht lng la:
- Ngi lom khom lu;
- ng lng cui khom;
- ng cui tht lng khoang 900 lm vt nhe, t hn na la
lam nng;
- ng lom khom va xoay thn keo vt nng;
- Vi tay ln cao lam eo tht lng v.v...
BS Vo Vn Thanh (TT Chn thng chnh hnh TP HCM)
Veo ct sng
Veo ct sng la mt tt, mt triu chng lm sang, khng

phai la mt bnh. S phn bit bc u nay rt quan trong giup
chung ta hiu ung n loai bin dang nay cua ct sng.
Veo ct sng ni thanh thiu nin co th t nhe n nng.
Cac trng hp nng co th a n bin dang lng ngc, anh
hng chc nng phi, chc nng tim mach va anh hng n tnh
mang. Veo ct sng la loai bin dang kho cha nht trong cac bnh
ct sng.
Nhn thng ct sng t sau ra trc, ta co th quan sat cac

bin dang ct sng, goi la veo ct sng. Tt ca cac loai veo ct sng
u kem theo s mt i xng cua hai thn ngi khi chu y n
np c, vai, nh xng ba vai... Co hai loai veo ct sng la veo ct
sng chc nng va veo ct sng cu truc.
Veo ct sng chc nng la nhng ca veo ct sng xay ra
thoang qua, t sa cha, khi nguyn nhn gy ra c iu tr th
veo ct sng bin mt... Cac nguyn nhn thng thy cua veo ct
sng chc nng la: Hai chn dai ngn khng u; t th ngi xu
cua cac chau hoc sinh; co rut c v au do tn thng thn t, a
m hay c hoc. Veo ct sng chc nng khng phai la tt nguy
him. Khi giai quyt nguyn nhn th veo ct sng se khoi.
Veo ct sng cu truc la veo ct sng co kem theo bin dang
cac t sng. Cac bin dang thn t sng gm: nghing bn, hnh
nm, xoay. Bin dang nay do khim khuyt trong s cu tao ct
sng trc khi sinh gy ra hoc do bnh ly trong thi ky tng
trng cua chau be.
Bin dang xoay la bin dang khin thn t sng hng v
bn li; t o sinh ra s mt i xng lng ngc cua tre. S mt
i xng thy ro vi lom sn bn lom va nh sn bn li la du
hiu cua veo ct sng cu truc. Cho bnh nhn ng thng gi, cui
lng, hai tay bung xui u nhau, ta cang d thy hn. o la
triu chng n gian, d tm nhng co tnh quyt nh. Cac ba me
nn lu ly nhn bit va thnh thoang xem xet lng cua cac chau.
Nhiu bnh ly khac nhau co th lam xut hin veo ct sng.
Vai bnh ly thng thy la: d tt bm sinh ct sng luc mi sinh:
bnh ly nao, tuy; nhim trung gy lit; bnh ly c... Ngoai ra con
co cac bnh ly phi hp veo ct sng va cac triu chng khac cua
bnh c thu cua b xng hay h thn kinh c. Nhng trng hp
veo ct sng nay t ra vn iu tr chuyn bit theo nguyn
nhn bnh ly.
Trong nhiu trng hp, ta khng bit ro nguyn nhn veo
ct sng. Veo khng ro nguyn nhn chim 80% cac ca veo ct
Nhiu tac gia 84
sng. y la mt bnh b n, thng co tim cn gia nh, yu t di

truyn.
Veo ct sng khng ro nguyn nhn xut hin trong thi ky
tng trng cua ct sng. Veo ct sng xut hin cang sm cang co
nguy c tin trin. Tuy nhin, cac ng cong veo ct sng co th
gia tng tui trung nin do lun xep hay thoai hoa, c bit sau
man kinh hay sau khi sinh. S tng trng ct sng co th c
theo doi u n bng cach o chiu cao trong t th ngi.
S trm trong cua veo ct sng khng ro nguyn nhn tuy
thuc vao phn ln vao tui xut hin cua s veo lch.
Co ba th lm sang thng thy:
- Th u nhi: xut hin trc ba tui.
- Th thiu nhi: xut hin tre t ba tui n dy th.
- Th thiu nin: th nay t nguy him sau tui dy th v giai
oan tng trng con lai ngn.
Veo ct sng lng thng cho di chng va bin chng lng
ngc, tim phi trm trong nht. Nu thiu iu tr thch ng, s
phat trin lin tuc n khi trng thanh cui thi ky phat trin
xng sng se tao ra nhng hu qua nng n trn cac mt hnh
thai, chc nng va tm ly ngi bnh.
Phong nga veo ct sng cho tre em
iu tr bnh veo ct sng rt phc tap va kho khn, nht la

bng phu thut, v th muc tiu cua xa hi khng phai ch la theo
doi iu tr cac ca a gp ma con phat hin cang sm cang tt cac
chau mi bt u veo ct sng phong nga tt veo ct sng.
Trong hn hai mi nm qua, hn 2% cac chau tui hoc
sinh b veo ct sng va hn 10% trong s nay co veo ct sng tin
trin. Phn ln la loai veo ct sng khng ro nguyn nhn.
S phong nga lun lun cn thit va quan trong hn la iu
tr c bit ung cho veo ct sng. Cac bc phu huynh, thy c
giao, nhn vin y t cn lu y tm kim nh ky s bin dang gu
nh cua lng ngc va ct sng veo bng ng tac n gian la bao

tre cui lng va xem t pha sau. S quan tm nay giup kham pha
cang sm cang tt cac ca veo ct sng co nguy c tin trin ngay t
khi goc veo mi hn 100. Tt ca cac ca nay cn c lp chng
trnh theo doi nh ky sut trong thi ky tng trng cua cac chau
c bit cac chau co yu t nguy c (tui, v tr, bin dang cu
truc). Khi phat hin s yu t ro rang cua s gia tng veo trn
X - quang, ta phai lp tc iu tr phong nga ngay khng ch i.
Nn nh rng cac ca co veo nng trn 900 bt u bng goc veo
nho 10-200 khi b bo qua. Vai bin phap chon loc co gia tr trong
thi gian u tin trin bnh nh keo gian ban m, keo gian ng
ct sng, mang ao nep Milwaukee, kch thch in v.v... co th
phong nga tin trin veo ct sng rt nu ap dung sm. Phai thit
lp ngay biu theo doi tng trng cua cac chau nh ky va theo
doi sat s tin trin veo can thip kp thi.
Nn lu ly mt s im sau y:
- Lun lun theo doi nh ky s tng trng ct sng cua
chau, cac ba me d dang nhn ra s mt cn i cua lng ngc cac
chau khi bao cac chau cui lng va nhn t pha sau lng ra trc.
- Khi nghi ng nn chup X quang phat hin sm veo ct
sng. y la phng phap duy nht hu hiu chn oan chnh
xac, do o cac ba me ng ngn ngai thc hin.
- Tt ca cac ca veo ct sng cu truc co goc veo trn 100 u
cn c theo doi.
- Mi ba thang phai chup kim tra mt ln, nht la tre trong
tui tng trng t 9 n 14 tui.
- Nu phat hin s gia tng veo ct sng th phai bt u ap
dung iu tr ngay.
Thng thng co hai cach iu tr:
- iu tr chnh trc bng ao bt c thay i lp i lp lai
theo s tng trng thng gy phin toai v mt tm ly ln th
cht, khin s hp tac iu tr tui thiu nin kem.
Nhiu tac gia 86
- iu tr phu thut thng kem theo s bt tin la se gii

han mt s chc nng vn ng cua ct sng.
Khng co thn dc nao dng ct sng thng ln. Vic iu
tr phai nghim tuc, cht che, lin tuc va y kin nhn. Cang sm
phat hin iu tr cang co hiu qua.
PTS Vo Vn Thanh, Sc Khoe & i Sng
Gai ct sng
Gai cng: Thng thy ct sng vung tht lng do s cng

dn a m bi cac lc cng (lam vic nng, ngi nhiu trong t
th sai...).
Gai nen: Thng thy ct sng vung tht lng do s nen ep
ln ct sng thng xuyn v lam vic nng qua mc lu ngay. C
th thch ng bng cach lam rng b mt chu lc cua xng
quanh a sng. B mt cang ln, lc tac ng ln a sng cang
giam i.
Gai ni: bt ng t nhin a sng b bin i do lc tac
ng hay thoai hoa a m, c th thch ng bng cach tao ra cu
xng c nh a sng. Cu xng lam hai thn t k nhau dnh
lai co khi vng chc, co khi khng vng chc.
Gai thanh sau thn t sng: Gp vung ct sng c nhiu
hn vung tht lng, t c lu y v kho nhn ra trn X-quang
thng quy.
Ct hoa dy chng doc trc ct sng trong bnh vim dnh
xng sng, thy mt s bnh nhn trong tui thanh nin.
Cac trng hp thng thy gai xut hin la:
- Do lam nng qua sc.
- Do lam vic trong t th sai lu ngay, do tin trnh thoai
hoa ct sng va a m xay ra ni ngi co tui.
- Do hu qua chn thng ct sng cu, do lao ct sng cu a
lanh t lu.
- Do bin dang ct sng nh cong, veo ct sng a phat trin

t lu.
Phn ln cac trng hp bnh nhn co gai ct sng nhng
khng co triu chng g. Khi chup X-quang v mt bnh khac, ho
mi phat hin ra. Nh vy, gai ct sng khng phai luc nao cung
gy au.
Gai ct sng co th gp ba ni: c, lng va tht lng. Gai
ct sng tht lng thng thy nht, k o la gai ct sng c va
cui cung la gai ct sng lng. Gai ct sng tht lng thng gp
vung t sng tht lng thp (TL 3, TL4, TL5). Vung nay chu lc
nhiu nht. Gai moc ra pha trc khng anh hng trc tip ln
r thn kinh. Gai moc ra sau co th lam hep l lin hp va gy
chen ep r thn kinh khi ng sng b hep qua mc. Gai ct sng
tht lng thng gp hai tui:
- Tui trung nin nu bnh nhn a bt u lam vic nng
t tre;
- Tui gia do tin trnh thoai hoa a m.
Y thc gi gn t th ung trong khi hoc tp, sinh hoat, lam
vic hng ngay cua mi ca nhn rt quan trong. Khng nn lam
vic qua sc mnh hay lam vic trong t th khng tt trong thi
gian dai. Nn thay i iu kin lam vic hp ly hoc s dung cac
phng tin may moc lam thay cac vic qua nng n bao v tt
chc nng ct sng c, lng, tht lng. Cac bin phap v sinh lao
ng phu hp vi tng ngh nghip chuyn mn va hoan canh lam
vic khac nhau cn c chu y thc hin.
Khng nn qua lo s ma phai hiu ro gai ct sng phong
tranh lam gai gia tng va can thip khi ht sc cn thit.
PTS Vo Vn Thanh
Vim ct sng dnh khp
y la bnh khp man tnh thng gp nam gii (90%), tre

tui (60% di 20 tui va 80% di 30 tui). Thng biu hin
Nhiu tac gia 88
cac khp cung chu, cac khp ct sng va cac khp ngoai bin, hay
dn n dnh khp hang va ct sng, gy nn tan ph t rt sm
nu khng c chn oan va cha tr ung.
Co 70% ca bnh bt u t t va 30% din bin t ngt, cp
tnh. Bnh co th xay ra sau chn thng, nht la vung ct sng.
Du hiu ban u thng kho xac nh: au vung ct sng
tht lng, vung mng va cac khp ln ngoai bin (thng nht la
khp hang va khp gi). Toan thn mt moi, gy sut do teo c
nhanh, st nhe; vim mng mt; tim ri loan dn truyn, h ng
mach chu nhe.
giai oan toan phat, co vim cac khp chi vi c im:
vim khp ln (khp hang, khp gi, khp c chn...), vim i
xng, teo c nhanh. Vim ct sng (c, lng, tht lng) thng
xut hin mun hn. Vn ng b han ch do giam gian ct
sng va lng ngc; teo khi c canh ct sng lam ct sng nh ra
sau; vim khp vung chu hai bn.
Bnh tng dn se dn n dnh va bin dang toan b ct
sng va hai khp hang. n luc dnh hoan toan, bnh nhn se ht
au. Nu khng c chn oan sm va iu tr ung, cac khp se
dnh nhng t th xu, gu veo nng, chn co qup (dnh khp
hang) khng i lai c. Bin chng cua bnh lam suy h hp, tm
ph man, lao phi, lit hai chi di (do chen ep tuy va r thn
kinh).
iu tr: Co th dung thuc khang vim khng co steroid
(nh Phenylbutazone, Indomethacin, Diclofenac, Naproxen), thuc
gian c (Myonal, Coltramyl, Surdalud, Valium) Dung
Sulphasalazin 2 g hang ngay trong 2-5 nm, co tac dung tt i vi
cac khp ngoai bin (hang, gi).
Song song, bnh nhn phai tp vn ng sm va kin tr
nhm chng dnh khp, chng t th xu.
Khi bnh tin trin, phai khp t th c nng, nm nga
trn van cng, chn dui thng, khng gi, khng k n khp gi,
vt ly tr liu, bi li, phuc hi chc nng, xa tr...
PTS Bs L Anh The
Thoat v a m ct sng
Mt nghin cu v m cac t thi trn 20 tui cho bit, co 1/3

ca b thoat v a m. Ty l kha cao nay nhc nh chung ta cn
phai sm quan tm n ct sng ngay t khi con tre.
a m la g? La vt chen gia 2 t xng sng, ging nh
cai "gi sun" hi phng ln trn va di, khp vi mt lom cua
t xng sng. Trong gi sun cha dch nhy c, gia la phn
nhn co th di ng. Nh th, a m co tnh an hi va co tac
dung nh mt vt chm giup giam xoc khi co lc dn ep e ln ct
sng. Ngoai ra, a m con co th di chuyn ra bn pha, nh o
ma ct sng co th cong, n va nghing qua lai.
Th nao la thoat v a m?
Khi mang vac vt nng, ct sng phai chu s e nen va tt

nhin a m cung phai nhn ganh nng nay. Nhng a m
v tr thp se phai chu nng nhiu hn, v th ta hay au ct sng
vung tht lng.
Nu vt qua nng, sc ep dn qua mc, a m se phnh ra
va chen ep ln dy thn kinh va gy cam giac au. Nu a m
ch phnh ra th ngi bnh ch au vai ngay. Nu vt nng qua
lam nhn a m b y ra, lam v bao gi sun va li ra ngoai, cac
dy thn kinh b chen ep va gy au d di, co th gy au dy
thn kinh toa hoc lit chn.
V sao thoat v a m?
Co nhiu nguyn nhn gy ra thoat v a m nhng phn

ln la do t th lao ng khng ung nh: cui lng, khom ngi c
gng mang vac mt vt nng qua sc, t ngt thay i t th
trong khi di chuyn vt nng hoc bt ng lam ng tac manh
vn lng, n ngi...
Nhiu tac gia 90
Ngoai ra, thoat v a m con co th gp nhng ngi t

vn ng, c bp cung ct sng tr cng, khng mm mai nn khi
lao ng vi t th khng ung d b cup xng sng va gy chng
au lng cp tnh, au rt d di.
Ngi b chn thng ct sng cung co th b thoat v a
m. Ngi lam vic trong t th cui lu lin tuc trong nhiu gi,
nhiu ngay nh lai xe, th may, th ky, th cy... tuy ct sng ch
chu mt ap lc nhe nhng lin tuc nn co th anh hng n a
m.
iu tr nh th nao?
- Trng hp nhe: Ch cn ngh ngi, th gian va dung thuc
giam au chng vim nh aspirin, diclofenac hoc dung corticoid;
tuy theo mc bnh co th kt hp thuc giam co cng c nh
decontractyl, carisoprodol... theo ung ch nh cua bac s iu tr.
Trong thi gian iu tr bnh nhn phai nm ngh ngi hoan
toan trong t th thoai mai 3-5 ngay. Khi tr lai lam vic phai de
dt, nhe nhang, khng mang vac nng, tranh nhng c ng t
ngt hay nhng cuc i xe, ngi tau lu anh hng n ct sng...
Tuyt i tranh xoa bop, keo nn trong thi gian iu tr v co th
lam au thm hoc au thn kinh toa.
- Trng hp nng (ngha la sau khi thc hin iu tr nh
trn t 3 thang tr ln ma khng co hiu qua: Phai m ct sng
nhng kt qua cung rt gii han.
Nhng nm gn y, y hoc a thc hin giai ap a m
bng laser qua da. Mi ln thc hin ch mt 15-20 phut, kt qua
giam au thy ngay. Ngi bnh co th xut vin ngay va sau mt
tun co th tr lai lam vic nu la cng vic nhe. Phng phap nay
ch thc hin nhng bnh nhn b ran nt hoc rach a m,
cac bnh nhn b vim xng, gai ct sng hay ung th u khng
ap dung c.
Phong bnh:
- Khng lam vic qua sc, b tr thi gian lao ng, ngh ngi
hp ly.
- Tranh cac t th lam vic bt li cho ct sng; khng cong

lng, cui gp hay nghing ngi v mt pha khi mang vac vt
nng. Khi cn nng vt nng, nn gp khp hang va khp gi
ngi thp xung ri nng ln theo t th cn bng, thng lng va
t t ng dy.
- Khng lam vic t th cui, nghing hoc ngi qua lu. Th
may, th ky, lai xe... cn co ch ngh ngi, vn ng iu hoa va
thay i t th mt cach hp ly.
- Khng thc hin qua mc va t ngt nhng ng tac cong,
n, nghing mnh.
- Tp th duc th thao u n tng cng th lc, tng
sc chu ng cua c th va ct sng.
- Cn dinh dng u, ung va b sung calci hp ly.
iu tr thoat v a m ct sng bng laser
Y hoc hin cha th "va" vanh x nn khi a m rach hn
th phng phap duy nht la phu thut nao bo nhn a m
giai ep ch thn kinh b e. Nu a m ch b phnh th co th ap
dung mt trong ba phng phap iu tr khng cn m sau:
- Tp vt ly tr liu ung cach: a s trng hp co th lam
giam ap lc ln nhn nhy khin a m ht phnh va bnh nhn
ht au. Lu y la sau o phai gi gn theo ung phng phap a
hng dn v bnh rt d tai phat.
- Tim vao a m mt cht chit xut t cy u u
(Chymopapain) lam tiu nho chn nhy. Nguy him ln nht la
gp phan ng qua mn (sc do phan ng qua manh cua c th) gy
cht ngi nh trng hp tim penicilline.
- Cach th 3 la s dung laser - la mt ky thut lam tng
nng lng, tng sc manh cua anh sang bng cach kch thch anh
sang. Nng lng tp trung nh vy se lam nhit ln cao va
lam bc hi cac m c chiu vao. c bit laser ch tp trung
pha nhng m co mau sm, khng pha nhng m trong veo nh
thuy tinh th.
Nhiu tac gia 92
Trng hp vanh x cha b rach th co th ap dung 1 trong 3

phng phap k trn, nhng khi nhn nhy lot hn ra ngoai th
ch nn iu tr bng phu thut. Nu t bng laser hoc tim
Chymopapain th co th nguy him v vanh x khng con nguyn,
sc nong hoc thuc co th theo ch rach lan ra ngoai lam hai m
thn kinh. Phng phap t bng laser hp dn ca vi bac s va
bnh nhn v khng phai phu thut, khng cn gy m, lai thc
hin nhanh chong, co kt qua tc khc, ngi bnh thng ht au
ngay va ra v trong ngay.
Mt ln phong tia laser tn khoang 1800-2.000 USD.
tranh hao tn v ch va khng gy bin chng cho bnh nhn sau
khi iu tr, ngoai vic chon ch nh iu tr ung, thao tac cua
bac s con phai thun thuc, may moc dung cu phai tt, phong m
va dung cu phai bao am v trung...
CHNG 6
CAC BNH CUA H TUN HOAN
au tim
Ban co cam giac kho th khi lam vic gng sc hay khng?
Hoc khi i ln tng lu, thy ngp th du ch thoang qua ri ht?
Sang sm ngu dy, ban co nhn thy m mt hi sng ln, thnh
thoang thy nng chn, n manh ngon tay ln vung mt ca chn
thy lai du vn tay lu ma khng thy tan i? Thnh thoang
ban co nghe c ting p "thnh thnh" cua tim hay thy nhoi
au trc ngc...?
Khi co mt vai biu hin trn, ban cn ngh n bnh lin
quan n tim mach. iu quan trong la nu nghi ng, ban nn tm
n bac s ngay, khng nn coi thng bo qua du ch la nhng
triu chng nhe nhang. Tuy nhin, cung khng nn ht hoang qua
mc va ngh ngay mnh b au tim.
iu cn quan tm:
- Phat hin sm cac bnh tim bm sinh va cha tr.
- Phong va iu tr cac bnh cao huyt ap, ai thao ng.
- Chng x va ng mach bng cach tranh n nhiu cht
beo.
- D phong bnh thp khp (hay bnh thp tim) tre em.
- iu tr trit cac bnh phi man tnh.
- Tranh cac bnh nhim trung.
- D phong va iu tr cac bnh v tim mach.
Nhiu tac gia 94
- Cha tr mt s bnh khac co th gy au tim nh bnh

bu c, bnh thiu mau.
Lu y n nhng thoi quen trong sinh hoat hng ngay.
Nhng ngi co thoi quen sinh hoat bt thng d mc bnh tim
hn ngi khac. Do o, s chm chu v sinh hoat rt co li cho
ban.
Mt s iu nn thc hin phong bnh au tim
1. Nn tp th duc thng xuyn va u n. i b hay xe
ap cung la mt cach tng cng sc khoe.
2. Bo thoi quen hut thuc la.
3. n ung iu , tranh dung nhiu cht beo va cac san
phm lam t cht beo, han ch n mui (n lat) va tranh ung
nhiu ru (khng qua 20 ml trong mt ngay).
4. Nn co thoi quen i kham bnh nh ky phat hin sm
cac bnh lin quan gy au tim, cung nh kp thi cha tr, cn
thit kim tra lng m trong mau.
5. Khng c s dung thuc cha bnh ba bai, v co nhiu
loai thuc gy c cho c th, nht la phu n co thai. c bit, khi
c bac s cho s dung thuc cha bnh, cn phai tun thu
ung hng dn.
6. Nn tao cuc sng tinh thn thoai mai, tranh nhng cng
thng (stress). Cn iu trong ch sinh hoat hng ngay v
thi gian lam vic va ngh ngi.
BS Thai Hoa
Tim p nhanh - kho th
Khi lam vic nng, gng sc, tp th duc th thao (chay,

nhay, bi li, ua xe ap, chi cu lng, bong ban, bong r, a
bong...) tim chung ta thng p nhanh ln, trn 80 ln/phut, co
th n 140 ln/phut ngi bnh thng, nhp th cung nhanh
hn, trn 20 ln/phut. o la hin tng sinh ly bnh thng, v khi
o, cac c hoat ng manh, chuyn hoa c ban tng, c th cn
c cung cp mt khi lng ln dng kh cho vic san xut ra

nhit lng bu tr vao s calori a tiu hao. Ch cn nm, ngi
ngh vai chuc phut sau la tim mach va phi tr lai bnh thng
(i vi ngi co sc khoe bnh thng).
Khi b xuc ng, tim cung p nhanh, ngc p phng tng
chng nh nghet th; o cung la phan ng sinh ly cua c th n
nh lai s kch thch manh h thng thn kinh giao cam. i khi
ban vui chi trong nhng ngay l Tt, ung mt ly ru thm hay
ru manh cung thy nhp tim va nhp th tr nn nhanh. Cht
men ru kch thch cac tuyn tiu hoa hoat ng manh, ngm
nhanh vao mau, kch thch trung ng thn kinh, lam tng
chuyn hoa cac cht, gy nn nhng hin tng trn. Nu ch th
th khng co g nguy him; nhng nu ung ru lin tuc, tr
thanh nghin ru th khng nhng co hai cho tim ma con hai
gan, h thn kinh...
Nu tim p nhanh, kho th v nhng ly do k trn th khng
co g lo ngai, o la phan ng sinh ly bnh thng cua c th.
Nhng ngoai nhng nguyn nhn o, nu tim p nhanh va kho
th xay ra thng xuyn mt cach v c th cn phai i kham bnh
chuyn khoa tim phi xac nh bnh va iu tr ung cach.
Khi ngi xm lu, nu t nhin ng dy, ban bng thy ti
tm mt mui, chong mt d di, trc mt ti en, sau vai phut
mi tr lai tnh trang bnh thng, nhiu ngi cho o la hin
tng thiu mau, th cht suy nhc, nn nong rut lo lng, vi i
xet nghim tm thuc cha bnh.
Hin tng nay hu nh ai cung co, khng phai bnh ma la
mt hin tng sinh ly. Luc ngi xm, hai chn va bung di b
nen, mau trong mach mau kho lu thng. Khi ban bng nhin
ng ln, mach mau b e hai chn va bung di lp tc phan
ng n ra, mt lng mau ln chay xung na ngi di, nao
xut hin tnh trang thiu mau. Do nao thiu mau nn co cam giac
chong mt, mt thiu mau nn ti sm lai, chng thy g. giai
quyt hin tng thiu mau nay, nao ra mnh lnh, dung bin
phap khn cp lam cho mach mau bung co lai, nao va mt lai co
Nhiu tac gia 96
u mau. Do o trong vai giy, ban khng con chong mt, hoa mt
na.
Vi ngi ren luyn c th tt, hin tng nay co th nhe i.
Noi chung, khi ngi xm lu qua, nn ng dy t t nao khng
b thiu mau t ngt.
BS Pham Vn am
Ri loan nhp tim
trai tim hoat ng nh mt may bm mau, cn phai co

cac lung xung in xut phat t nut xoang, lan theo cac ng
dn truyn gm nut nh tht, nhanh phai, nhanh trai n cac
c tim, khch thch gy co bop. Nu tim co bop vi tn s t 60-100
ln/phut kha u th o la nhp xoang bnh thng. T 120
ln/phut tr ln la nhp nhanh xoang. Khi t 59 ln/phut tr
xung th nhp chm xoang. Khi nhp xoang khng u goi la ri
loan nhp xoang.
Ri loan nhp tim bao gm tt ca loai nhp tim nao khng
phai la nhp xoang bnh thng. o la tnh trang:
- Bt thng trong vic tao ra cac xung in do x xut hin
cua nhiu tao nhp khac (nm pha trn tm tht hay nm tai
tm tht).
- Bt thng trong cach thc dn truyn cac xung in: B
nghen (bloc) nhanh phai hay nghen nhanh trai, bloc tai nut nh
tht, co thm ng dn truyn phu... Nguyn nhn: Do s hnh
thanh cac vong vao lai (ging nh la cac vong xoay nut giao
thng) khin xung in lun quay lai ng cu kch thch tr lai
cac vung c tim trc o. Cac ri loan nhp tim thng gp nht la
cac nhp ngoai tm thu, cac bloc nhanh, cac cn nhp nhanh (rung
nh, nhp nhanh trn tht, nhp nhanh tht, rung tht...) cac cn
nhp chm (bloc nh tht hoan toan, hi chng suy nut xoang...)
Ri loan nhp tim co th khng phai do bnh cua tim ma la
do cac nguyn nhn khac gy ra. Ngi bnh se cam thy hi hp
tc ngc, au ngc hoc choang vang, mun ngt xu, tut huyt ap
(khi ngoai tm thu xut hin nhiu hang loat).
Bnh thng, ta khng h chu y n trai tim ta ang p ra
sao. Cam giac hi hp ch xut hin khi nhp tim tng ln hoc
nhp tim khng u, khi nhat bop ngoai tm thu tht manh hn
bnh thng, sau o lai co khoang ngh bu khin ta thy nh tim
ngng p thoang qua.
Ri loan nhp tim xut hin t luc con la bao thai cho n
tui gia. La tui nao cung co loai loan nhp nng, cang ln tui
ri loan nhp cang nhiu hn, anh hng xu hn v co nhiu bnh
tim hn.
Ri loan nhp tim se gy ra hu qua g?
Hu nh tt ca moi ngi u co mt dang ri loan nhp tim

nao o trong i, trong o a s trng hp xut hin trn trai tim
bnh thng. i khi ri loan nhp tim co li cho c th.
- Khi nut xoang suy yu n mc khng lam vic c, nut
nh tht se phat xung in thay th nut xoang "lanh ao" trai
tim.
- Khi lo s, st cao, lam vic nng, nhp nhanh xoang hn 100
ln/phut, giup tim cung cp u nhu cu cho c th, nu nhp tim
khng tng mi la bnh ly.
Nhp xoang khng u co th gp tre em bnh thng do
anh hng nhp th. Nhng nu nhp xoang u nh nhp ng
h: co th nghi ng la bnh thng lin nh.
Tac hai cua ri loan nhp tuy thuc chu yu vao bnh tim co
sn nng hay nhe, con vic tn s tim nhanh hay chm va tn tai
a bao lu ch co anh hng nho.
Khi nhp tim chm con chng 35 ln/phut, co th gy ra cn
ngt xu goi la cn Adam Stocks.
Cn nhp nhanh nguy him bc nht la rung tht bao hiu
tim se ngng p, hoc v tm thu (tim khng co bop).
Nhiu tac gia 98
X ly khi b ri loan nhp tim
Ngi bnh phai cung cp u cac thng tin cho thy thuc: co
dung cht kch thch nh ru, ca ph, thuc la khng; co dung
loai thuc tr s mui, thuc nhun trng hoc li tiu, ru thuc
khng; tnh trang loan nhp tim gy kho chu n mc nao, co
gy au ngc, chong mt, mun ngt xu hay khng; trong gia
nh co ai b bnh tng t?
T o, bac s se xac nh y la loai ri loan nhp nao, co phai
hu qua cua bnh tim, trong tng lai co gy bin chng nguy
him nao khng.
Nguyn tc c ban la: Ch iu tr ri loan nhp tim cho
nhng bnh nhn ring le ch khng co bai thuc cho ring mi
loai ri loan nhp.
Nn lu y: Trc y, vai ngi t y s dung mt loai thuc
chng loan nhp tim rt thng dung la Amiodarone (Cordrone) ma
khng co y kin chuyn mn, hu qua la b bin chng cng hoc
nhc nng tuyn bnh giap trang, x hoa phi.
Cac thuc iu tr loan nhp tim cc ky nguy him ch khi
tr ri loan nhp tim, no cung co kha nng gy ra nhng loan nhp
tim khac con nguy him hn nu khng dung ung va theo doi sat.
BS Nguyn Cng Tm
Ri loan thn kinh tim
Ri loan thn kinh tim la cach goi chung giai thch nhng
hin tng khac nhau thng xay ra vung tim ma thy thuc
cung nh bnh nhn cha xac nh ro nguyn nhn xut phat.
Nhng hin tng o thng la: tim p nhanh, d hi hp; hoc
tim p chm; d choang vang, chong mt, ngt, loan nhp tim loai
ngoai tm thu. i khi bnh nhn co cam giac au nhoi, au tc,
nng n vung tim, khi ngu co hin tng bong e... kham tim
khng phat hin thy cac tn thng thc th cac h thng van
tim, trn bang ghi in tim khng thy co bin i g ro rang.
Nhng hin tng khac thng xay ra vung tim, khng co cac
tn thng thc th trong tim, nhng co anh hng n cuc
sng bnh thng cua toan c th, trong ai a s cac trng hp
u do tnh trang khng n nh cua h thng thn kinh trung
ng va mt phn cua h thng thn kinh t ng trong tim gy
ra.
Phong tr
- Bnh nhn phai c ngh ngi hoan toan trong thi gian
nht nh t 1 n 3 thang ni yn tnh, tt nht la khng co
ting ng n ao, ni ng qu mat me co khng kh trong lanh
cang hay.
- Phai kin quyt tranh cac hin tng kch thch qua manh
i vi h thng thn kinh, gy xuc ng qua mc hoc gy cng
thng v thn kinh, nht la i vi nhng ngi d xuc ng, nh
tranh oc truyn, xem phim gy cn, tranh hop hanh cng thng,
thc khuya...
- Khng ung ru, hut thuc la, thuc lao hoc n ung
thoai qua, khng ung tra m hay ca ph bui ti lam mt ngu.
n nhiu rau qua ti co nhiu sinh t, n iu , u cht (am,
beo, bt).
- Tp th duc th thao u n. Cac mn th thao nh bi
li, bong ban, tp un deo, thai cc quyn... Nu lam cng vic bt
buc phai ngi hay ng, phai tp trung t tng, tp trung ng
tac lin tuc... th phai co thi gian ngh ngi gia gi.
- Thnh thoang tham gia cac loai hnh giai tr nhe nhang nh
xem phim vui, nghe nhac nhe...
- Ch dung thuc mt cach han ch khi xuc ng manh, tim
p dn dp, kho ngu hoc mt ngu, co th dung thuc an thn
loai Valium 5 mg/1 vin, nm ngh ngi. Ung sinh t nhom B, C
hoc ung thuc tr tim theo ch nh cua bac s.
BS Pham Vn am
Nhiu tac gia 100
Ngt va kha nng iu tr chng ngt tim
Ngt la mt chng thng gp, c bit tui thanh thiu

nin, xay ra t ngt, lam cho ngi bnh bt tnh, da tai nht va
hoan toan mt tri giac mt luc, sau o lai tnh dy. Luc nay, tim co
th ngng p hoc p rt chm va rt khe. Ngi bnh khng
th hoc nh ngat th. Ngt xay ra do khng co u mau n nui
dng nao, co th do nhiu nguyn nhn khac nhau, khng nht
thit ch la do bnh tim mach.
Ngt trong bnh tim mach hay con goi la ngt tim, co th
gp trong tt ca cac bnh ly cua tim mach. nhng ngi b bnh
tim, khi co thm mt yu t bn ngoai tac ng vao nh ht hoang,
lo s, cng thng qua mc, lam vic gng sc hay dung thuc
khng ung, ngi bnh trong tnh trang tim ngng p trong
mt thi gian rt ngn, ma y hoc goi la cht lm sang (tam hiu la
cht mt luc nhng con co kha nng sng lai c). Ngt tim
thng gp trong cac bnh ly v tim va mach mau lam lng mau
n nao nui dng khng y u, chng han:
- Bnh cua c tim va bnh cua ng mach vanh; bnh hep
van ng mach chu; bnh ha huyt ap. Ngoai ra ngt con xay ra
i vi trng hp tim p qua chm (di 25 ln trong mt phut)
hoc tim p qua nhanh (trn 180 ln trong mt phut).
Ngt trong cac bnh khng do tim co th gp la:
- Bnh phi kem theo kho th lam giam hp thu oxy vao
mau hoc trong trng hp in git, cht ui, ng c gy ngng
th.
- Bnh ha ng trong mau.
- Bnh thiu mau nng.
- Ri loan v thn kinh: Thng thy ngi d cam xuc. Co
th gp ngi b chn thng so nao...
Nh vy, ngt co th gp trong bnh tim mach cung nh
mt s bnh khac. Va tnh trang ngt xay ra v mau khng u
trong nao ch khng hn la do suy tim gy ra ma nhiu ngi a

lm tng trong bnh suy tim.
iu cn lu y, ngt co th mt s ngi b ng kinh
(ngi dn hay goi la ln kinh phong). Trng hp co nhng xuc
ng tnh cam qua manh nh tc gin (ma ngi ta hay noi la "tc
n cht lm i") hoc do qua s hai, qua au n hay qua bun...
cung co th gy ra ngt.
Ngt do tut huyt ap co th la s canh bao khi no kt hp vi
cn ng kinh. Hnh thc iu tr ban u thng thng la dung
thuc. Nhng thuc khac nhau co th gy nhng tac dung ngoai y
mun va tn kem. Mt liu phap thay th la gia tng lng nc
ung bng cach cho ung nc duy tr nhng bnh nhn b ngt
do tut huyt ap. Ngi ta a ra nghin cu v "liu phap ung
nc": Mt liu trnh dung nc ung, cho bnh nhn co bnh s b
ngt do tut huyt ap, bao gm:
- Bt u t bui sang, cho bnh nhn ung nc mi ngay
mt lng ti thiu la 920 ml, tng ng nhu cu hng ngay cua
ngi nng 40 kg.
- Nc ung khng co ca ph tranh tiu nhiu.
- Cho phep n mn nhe nhng khng nhiu.
Kt qua nghin cu cho thy, liu phap ung nc la mt tr
liu co hiu qua, cai thin c tnh trang ngt do ha huyt ap, cac
tac gia a ngh ap dung liu phap ung nc nh la mt s can
thip ban u v phong tranh ngt do ha huyt ap.
BS L Thin Anh Tun
Thiu mau
Co nhiu nguyn nhn gy thiu mau:

- n ung khng ung cach (thiu cht dinh dng) nh
thiu cht st, axit folic, cht am, cac sinh t B2, B6, B12 va E
tham gia vao qua trnh tng hp hng huyt cu.
Nhiu tac gia 102
- Xut huyt at nh b chn thng mach mau, xut huyt

da day, ta trang, xut huyt do ho ra mau, co thai ngoai t cung...
- Chay mau r ra nhng lin tuc (khng cm) v giun moc,
giun toc hut mau nim mach rut non. Mt con giun, moc co kha
nng hut 0,15 - 0,26 ml mau mi ngay, nu c th cha 100 con
giun moc th mi ngay mt 15 - 26 ml mau, mi thang mt 450 -
780 ml. Ky sinh trung st ret (plasmodia) la tac nhn gy thiu
mau trm trong do lam v cac hng huyt cu.
Nhng i tng thiu mau la tre sinh thiu thang, tre b
tiu chay kinh nin, phu n mang thai, ba me cho con bu...
Ngi b thiu mau thng xanh xao, nim mac mt va mi
nhat mau, long ban tay khng hng hao, mach nhanh (p trn 80
nhp/phut), hay bn thn, mt moi, li n, kho th (trng hp
thiu mau nng). Ngi thiu mau khi nng huyt cu t thp
hn cac tr s sau y:
- Tre con 6 thang - 6 tui: 11 g huyt cu t /100 ml mau tnh
mach.
- Tre 6 - 14 tui: 12 g huyt cu t /100 ml mau tnh mach.
- Ngi ln: Nam 13 g, n 12 g, phu n co thai 11 g/100 ml
mau tnh mach.
Mun iu tr thiu mau, phai chn oan ung nguyn nhn.
Phai giai quyt cac nguyn nhn ch khng nn s dung thuc "b
mau". Nu thiu mau do xut huyt da day, bnh phi, bnh phu
khoa, bnh st ret th phai iu tr tn gc. Xet nghim phn, mau
i tng nghi ng mc giun moc co hng iu tr. i vi tre
sinh thiu thang, tre b tiu chay kinh nin, phu n co thai, ba me
cho con bu... cn b sung cht st (di dang thuc), n thay i
nhng thc phm giau cht st nh tht, ca, gan, huyt heo, bo,
long o trng, so huyt, u van, u en, u xanh, u nanh,
rau mung, rau dn, nm meo...
BS Trng Vn Anh Tun
Thiu mau do thiu st
Kt qua iu tra trong toan quc do Vin Dinh dng quc

gia va UNICEF thc hin trong nm 1995 cho bit, 60% tre di 2
tui va 45,3% tre di 5 tui b thiu mau do thiu st; hn 40%
phu n trong tui sinh e (15-49) va 52,7% thai phu cung b
thiu mau do thiu st. Th nhng trong cng ng co rt t ngi
bit mnh b mc bnh va s ngi tch cc n c s y t iu tr
lai cang him hoi. Nguyn nhn la do biu hin cua bnh khng
gy chu y nhiu nh cai bu c to do thiu iod hoc tnh trang
mt kh, mu mt do thiu vitamin A. Thiu mau do thiu st la
mt trong nhng bnh thiu vi cht dinh dng, thng goi la
"nan oi tim n" v thiu nhng ngi ta khng hay bit.
Thiu mau do thiu st din ra t t, thm lng, khng ro
rt. Ngoai mt s biu hin a k trong trng hp cu th trn,
long ban tay, nim mac mt cua bnh nhn trng nht, da kh,
mong tay, mong chn mt bong va co hnh det... Ngi bnh
thiu mau thng mt moi, hay cau gt, kha nng lao ng giam.
Tre em kem phat trin ca v th cht va tinh thn, thng nhn
thc chm, nh kem, hay ngu gt. Phu n co thai d gp tai bin
khi sinh e nh e non, e con nho yu, d b bng huyt gy nguy
him n tnh mang me va con. Ngi b thiu mau nng thng
co cac triu chng nh: hoa mt, chong mt, kho th khi lao ng
gng sc va d mc cac bnh nhim khun.
Co nhiu nguyn nhn gy ra thiu mau do thiu st, ph
bin la hng ngay thc n khng cung cp u cht st cho c th.
Mt nguyn nhn ph bin thng thy Vit Nam la nhim giun
san keo dai, c bit la nhim giun moc. Ngoai ra con co mt vai
nguyn nhn khac t gp hn nh hp thu st kem, chay mau
ng tiu hoa r ra lu ngay do vim, loet, ung th... nh
bnh chnh xac, bac s thng cho lam xet nghim nh lng
huyt sc t (Hemoglobin - Hb).
Trong cng ng co mt s i tng d b thiu mau do
thiu st nh:
Nhiu tac gia 104
- Phu n mang thai va cac em gai tui dy th (11 - 14) do

tng nhu cu tng s dung st tao mau.
- Phu n la tui sinh e, do hang thang mt mau do kinh
nguyt.
- Tre tui n dm, t 5-6 thang tr ln do khng cho n
dm ung cach.
- Ngi do n ung kim khem, khng u cht; ngi n
chay trng, khng n tht ca...
Phong nga:
- n ung u cht, c bit la thc phm giau cht sc nh
am ng vt (tht, ca, huyt, gan, trng...). Rau dn, cac loai u
va rau cu khac cung co nhiu cht st nhng kho hp thu hn am
ng vt. Vitamin C trong cac loai rau cu giup cho vic hp thu st
d dang hn.
- Cn cho tre em n u 4 nhom thc phm (am, ng, du,
m va rau trai ti) lu y phai n ca phn xac cua tht ca... v nc
hm xng, nc luc tht khng cha am va hu nh khng co
st.
- Ty giun nh ky 6 thang mt ln cho tre trn 2 tui.
- i vi thai phu va cac em gai trong tui dy th, ngoai vic
tng cng thc n giau st cn chu ng dung thm vin st hoc
cac thuc co cha st v hin nay, ba n hang ngay cua chung ta
hu nh cha cung cp u st cho 2 i tng co nhu cu cao nay.
Tuy nhin d st trong c th cung khng tt v th nu cn
ung vin st dai ngay th nn hoi y kin bac s.
BS ao Th Yn Thuy (Trung tm Dinh dng tre em
loet da do mau kem lu thng
Co nhiu nguyn nhn gy ra loet da rng. Tuy nhin, loet

da kinh nin tai mt ca chn ngi gia, phu n b gian tnh
mach (hay gp ngi gia, phu n mang thai hoc sinh nhiu)
thng do mau kem lu thng, mau khng chuyn vi tc u

nhanh xung chn. Nhng vt loet nay co khi rt ln. Da xung
quanh ni loet co mau xanh m va rt mong. Chn thng b
phu.
Nhng vt loet nay rt lu khoi nu khng c chm soc ky.
iu quan trong la gi cho chn v tr cao, cang lu cang tt. Khi
ngu nn k chn ln gi. Ban ngay, khi nm ngh, c 15 - 20 phut
lai chn gac cao. i lai se giup cho mau lu thng tt, con ng
yn mt ch hoc ngi bo thong chn rt co hai.
p gac tm nc mui pha loang ln ch loet, mt mung ca
ph mui hoa vi 1 lt nc un si. Bng long ch au bng vai
man a kh trung hay bng vai sach. Gi ch au tht sach.
Qun bng hay i bt tt co thun vao chn co tnh mach b
gian, sau khi vt loet khoi, vn tip tuc qun bng va gi cho chn
cao. Cn tranh gai hay lam xy xc ch seo con non.
Mun phong loet da:
- Phai chm soc sm ni co tnh mach b gian (gian tnh
mach la tnh mach b cng phng, ngon ngoeo va thng b au).
- Khng nn ng hoc ngi thong chn lu. Nu ngi hay
ng lu, c na gi ng h nn nm chn cao trong t phut.
- Khi ngu cung nn k chn ln mt cai gi. Dung bt tt
thun hay bng an hi gi cht tnh mach. m nn ci bng
ra.
Bnh suy gian tnh mach man tnh
Suy tnh mach man tnh chn la tnh trang h tnh mach
khng hoan thanh chc nng chuyn mau v tim.
Triu chng u tin la phu hai chn, khng au. Triu
chng phu giam hay mt vao ban m, khi nm gac chn ln cao.
Kem theo phu, bnh nhn co cam giac nng hai chn. Giai oan
nng hn, bnh nhn thy au chn, cng cac khp. Cui cung
dn n loet chn.
Nhiu tac gia 106
Khi thm kham co cac du hiu sau:

- Gian tnh mach chn: Nhng oan tnh mach ni ln
chn, gian, ngon ngoeo.
- Da chn i mau, ri loan dinh dng.
- S thy nhng oan tnh mach cng, g gh di da.
Bnh nay phu n b nhiu hn nm, c bit la phu n co
thai, sinh san nhiu ln.
Nguyn nhn: Lam vic phai ng nhiu (nu bp, th ng
may, giao vin); beo ph, tao bon thng xuyn; s dung nhiu loai
thuc nh thuc nga thai...; di truyn.
Phong nga:
- Khi nm gac chn ln cao.
- Tranh ng, ngi qua lu mt ch.
- Tranh beo ph.
- Nn n nhiu rau, trai cy tranh tao bon.
- Mang bng thun, v thun bng ep chn.
Khi co cac triu chng v suy tnh mach man tnh, nn n
bac s kham va iu tr.
i b co th cha c bnh vim mach ngoai bin
T nga, lanh hoc au cng chn khi i vai chuc met la vai
triu chng thng gp cua bnh vim mach ngoai bin - chng
bnh co th e doa tnh mang, thng thy ngi trn 50 tui,
hut nhiu thuc la. Trong bnh nay, cac nhanh ng mach ngoai
bin tc nghen, tun hoan mau ngng tr, cng chn hoc ca chn
co th b hoai th va phai ct bo; mt s mach mau nao, tim cung
co th tc nghen gy nhi mau c tim hoc t quy.
Nu bnh c phat hin sm th i b la phng phap iu
tr c a thch nht va rt hiu qua. i b se lam cho cac mach
mau mi phat trin quanh mach mau b tc nghen, khi chung u
sc thay th mach mau tc nghen th triu chng au se bin mt.
Luc u, i b se gy au, bnh nhn cn ngh cho bt au ri tip
tuc i nhng oan ngn. Lam u n nh vy se dn dn i c

xa ma khng con au na. co mt h thng mach mau khoe
manh, mi ngay chung ta nn i b khoang 5 km.
Nhim trung huyt
Nhim trung huyt la mt bnh nhim trung nng, d a

n tnh trang sc nhim trung va t vong.
Nhim trung huyt la trong dong mau co vi khun. Vi khun
co th sinh si nhanh chong t nhim trung tai tim, mach mau
nh vim ni tm mac, vim tnh mach hoc t nhim trung
ngoai mach mau nh nhim trung ng tiu hoa, ri i vao mau.
Triu chng:
- St cao 39-40 C, co hoc khng kem theo lanh run, ring
tre s sinh, thn nhit co th ha xung 35,5 - 36 C.
- Ri loan tri giac, hn m.
- Nhp tim tng nhanh. Nu nhim trung nng, manh
nhanh, nhe, ha huyt ap, co th truy tim mach.
- Th nhanh; nu nng se xut hin cn ngng th, da tm
tai.
- Co th xut hin cac nt t ban di dang chm hoc m
o di da; trong trng hp nhim trung huyt do nao m cu
hoc bm mau do ri loan ng mau, bnh nhn co th b vang da.
Cac triu chng nay co th do vi khun gy tn thng trc
tip ln mt s c quan hay do cac c t cua vi khun gy ra ma
thng gp la cac trng hp nhim trung huyt do trc khun
gram.
Khi xet nghim cng thc mau th trong s lng bach cu
tng, c bit la bach cu a nhn trung tnh, do khi b nhim
khun cp tnh c th tng san xut bach cu bao v c th
chng lai tnh trang nhim trung. Tuy nhin, cung co mt s
trng hp nhim trung huyt, gram (-) bach cu lai giam.
Nhiu tac gia 108
Mt s xet nghim khng th thiu la cy mau, ngha la ly

mau bnh nhn cho vao mi trng nui dng phn lp tac
nhn gy bnh. Cy mau se giup xac nh ung vi khun gy bnh
va da vao nhay cam cua vi khun i vi khang th la
chon khang sinh thch hp. Khng t trng hp phai cy mau lin
tip nhiu ln mi phn lp c vi khun, nht la cac trng hp
trc o a dung khang sinh. Ngoai ra, tm tac nhn gy bnh,
bac s se cho ch nh soi trc tip vi khun, hoc cy dch ni
nhim trung, cy nc tiu hoc cy phn trong trng hp nhim
trung ng tiu hoa.
iu tr nhim trung huyt:
- Dung khang sinh tim ng tnh mach. Nu la trng hp
vi khun a khang thuc, thng phai dung phi hp thm 1 - 2
loai khang sinh. Chon la khang sinh tr liu ban u luc u
cha co kt qua cy mau thng da vao cac biu hin lm sang.
- Dung khang sinh chng tu cu nh Oxacillin, Vancomycin
nu co ap xe, vim c...
- Dung khang sinh chng nao m cu nh Penicillin
G,Cephalosporin th h th 3 nu co sc kem theo cac nt t ban.
- Dung khang sinh chng vi khun gram (-) nh
Cephalosporin th h th 3 trong trng hp nhim trung ng
tiu hoa, tiu chay, tiu am mau...
Khi co kt qua cy mau va khang sinh o, bac s se tip tuc
dung khang sinh cu hay thay khang sinh mi tuy vao ap ng
trn lm sang va nhay cam cua vi khun i vi khang sinh.
Nu bnh nhn b truy mach th hi sc chng sc, ri loan
ng mau th truyn mau, truyn cac yu t chng ng mau...
BS Bach Vn Cam (Bnh vin Nhi ng I)
X va ng mach
Bnh thng, lp trong thanh mach mau lun lun trn lang,
an hi tt giup s lu thng thng sut cua mau mang dng kh
va cac cht dinh dng n nui cac c quan trong c th. Cang
ln tui, m va cac cht se lng ong dn dn thanh mach tao
thanh cac mang x va. Qua trnh lng ong nay tng dn lam
long mach b cht hep dn n tc mach. y la mt qua trnh
bnh ly tin trin chm, thi gian hnh thanh mang x va keo
dai nhiu nm. X va ng mach dn n nhiu bin chng, c
bit la nhi mau c tim va t qu.
Cao huyt ap se y nhanh qua trnh x va ng mach, khi
huyt ap cao tao mt ap lc ln trn thanh ng mach, lp c
thanh ng mach se tr nn cng va day. Long mach nho lai. Long
mach hep se lam huyt ap tng cao thm, m tch tu nhiu hn
thanh mach, tt ca tao thanh vong xon lam tng cac bin chng
tim mach, thn va t quy.
Hut thuc la se kch thch lam tim p nhanh, long mach co
hep lai, mau d b ng thanh cuc, y nhanh qua trnh x va
ng mach. Cholesterol cao trong mau se ong lai thanh ng
mach gy x va ng mach. c th beo ph, tim phai lam vic
nhiu hn, d b cao huyt ap hn va thng kem theo cholesterol
mau cao d b x va ng mach hn.
Cuc sng cng thng nhiu lo lng c th se phan ng lai
bng cach tng nhp tim, huyt ap tng ln, x va ng mach d
hn.
BS L Th Tuyt Phng
M trong mau
Ri loan chuyn hoa cht m (dn gian goi la m trong mau)

la mt nguy c i vi tim mach nhng co th phong nga va ngn
chn c.
Lipid (cht m) la mt trong nhng cht c ban cn thit
cung cp nng lng cho hoat ng cua c th, cung vi cht am
(protein) va cht ng (gluxit). Ri loan chuyn hoa cht am gy
suy dinh dng, ri loan chuyn hoa cht ng, bt gy nn bnh
tiu ng con ri loan chuyn hoa cht m th gy bnh tng
Nhiu tac gia 110
cholesterol mau hay cao m trong mau, la yu t quan trong gy

ra mang x va lam nghet mach mau.
Cac cht m co trong thanh phn thc n (m heo, m bo, m
ga, da ga, da heo, long o ht vt, ht ga, gan, long heo, bo...) c
hp thu qua rut va a vao mau lu thng trong mau di
dang c bit goi la lipoprotein cha cht m (nh cholesterol va
triglicerid), lu thng trong mau, a cac cht m cho cac m, c
bp s dung tao ra nng lng cn thit cho hoat ng nh co
c, vn ng... Hoc no chuyn hoa thanh m m ong lai di da
(nh bung, mng, ui...). Chung la m d tr se dung ti trong
trng hp ngun cung cp t thc n khng co cht m nao na,
v du nh khi king n, nhn oi. S tn tai cua cht m trong
mau la iu bnh thng; ht hoang v "m trong mau", "m ln
mau", "c m trong mau" la khng ung. Nhng nu m trong
mau cao qua mc bnh thng th no se tr thanh yu t nguy c
gy ra cac bnh tim mach. Cung cn noi ro la ngi co ch s m
trong mau cao d b bnh tim mach, nhng ngi co ch s nay
bnh thng cung khng chc la khng mc bnh tim mach.
M trong mau co nhiu loai khac nhau va ch co xet nghim
y u mi bit c. Thy thuc se tuy theo kt qua xet nghim
quyt nh vic chon thuc iu tr va cho li khuyn thch hp
v ch n ung, king c. Bnh nhn khng nn t y i lam xet
nghim va cung khng cn thit phai i kim tra qua nhiu ln va
thi gian qua ngn (nh cach vai ngay). Khi co kt qua, nn tham
khao y kin cua bac s iu tr, khng qua s hai cung khng qua
chu quan.
Ch iu tr khng dung thuc bao gm luyn th duc,
dng sinh, c thuc la, n king, tranh m ng vt, tranh n
long o ht ga, ht vt, tranh n da ga, da heo, long heo, long bo.
Ngi ln tui khng nn n ngot nhiu, vic king c la vic lam
lu dai gn nh sut cuc i, tt nht nn luyn thanh thoi quen
n ung.
Thuc iu tr: co hai nhom chnh la nhom Statin (nh
Simvastatin, Pravastatin, Flucvastatin...) va nhom Fibrat (nh
Fenofibrat, Chlofibrat, Gemfibrozil). Vic la chon thuc thch hp

cho tng bnh nhn cung nh liu lng, thi gian ung va cach
theo doi phai do thy thuc quyt nh.
Nhiu thuc dn gian, thuc y hoc c truyn nh du ca, toi,
tra xanh, ngu tt... cung co th giup ch nhng khng c chng
minh mt cach khoa hoc, liu lng thng tuy tin, kt qua
khng khng nh c moi bnh nhn.
Tom lai: Ri loan chuyn hoa m, thng goi la m trong
mau, la mt yu t nguy c gop phn gy ra bnh tim mach, yu t
nay co th chn oan c sm, qua o iu chnh bng ch
sinh hoat, thoi quen n ung va nhng bin phap nay khng u
iu chnh cac ri loan m trong mau, thy thuc se cn nhc la
chon mt th thuc ha m trong mau thch hp nht cho bnh
nhn.
ng qun rng du co ung thuc, vic luyn tp king c la
bin phap quan trong, lu dai nht va cung tn kem nht.
PGS ng Vn Phc (ai hoc Y dc TP HCM
Bnh cao huyt ap
Cao huyt ap (HA) la mt bnh kha nguy him, gy nhiu tai

bin nng n, lai kha ph bin trong cng ng; nhng co n 68%
bnh nhn khng bit mnh mc bnh.
V nh ngha va phn loai cao HA, T chc Y t Th gii
(WHO) co bang sau:
Phn loai S HA trn (mmHg) S HA di (mmHg)
S HA tt nht < 120 < 80
S HA bnh thng < 130 < 85
Bnh thng cao 130 - 139 85 - 89
Cao HA I (nhe) 140 - 159 90 - 99
Nhiu tac gia 112
(nhom phu) 140 - 149 90 - 94
Cao HA II (trung 160 - 179 100 - 109

bnh)
Cao HA III (nng) >=180 >=110
Cao HA s HA trn n >=140 < 90

c
(nhom phu) 140 - 149 < 90
Lu y:
- Khi s HA trn va di thuc hai khac nhau th vic
phn loai bnh da vao cao hn.
- anh gia mc nguy him cua bnh, ngi ta khng
ch da vao ch s HA, cao HA ma con da vao cac yu t i
kem (nh mc bnh tiu ng, bnh tim mach hay co tn thng
ni tang do cao HA gy ga...), da ca vao iu kin kinh t, xa hi,
sc tc, v tr a ly...
Huyt ap bnh thng cua ngi Vit Nam la 120/80 mmHg,
noi tt la 12/8 (12 la s HA trn, 8 la s HA di). Goi la cao HA
khi s HA trn cao hn 14 hoc s HA di cao hn 9.
Tnh trang s HA trn tng cao d gy tai bin nht thi nh
t mach mau nao, suy tim cp, nhi mau c tim; vic s HA di
tng cao thng gy tac hai lu dai nh ln tim, ri suy tim, suy
thn man...
Khi s HA ln xung chut nh, mt s ngi rt lo s; tht
ra, HA la con s ng, thay i nhiu ln trong ngay, cao nht vao
bui sang, thp nht vao ban m luc ngu. Ngi gia HA cao hn
10-20 mmHg, nam co HA cao hn n 3-5 mmHg. Khi n mn, vn
ng th lc, lao ng tr oc qua mc hoc thn kinh cng thng,
HA u tng ln i chut nhng khng nguy him. Hin co
khoang 12% ngi trn 15 tui mc bnh, ty l nay tng ln theo
tui ( tui 45 la 14%, tui 65 la 33%).
Ngi cao HA nu khng c iu tr ung khi co nhng t

bin nh trn, HA se tng cao thm, co th gy tai bin nng n.
ang ngai nht la co nhng ngi khng bit mnh cao HA v
khng thy nhc u chong mt, mt s ngi phat hin bnh qua
mun khi a co tai bin xay ra.
Cach phat hin bnh sm
Khng d dang va nhanh chong phat hin bnh cao HA; co
th n mt c s kham cha bnh gn nha xac nh. Mt s
du hiu thng gp la:
- Nhc u pha sau gay hay trc tran, thng thng vao
bui sang, i khi keo dai ca ngay.
- Chong mt, cam giac i ng khng vng, hi nng u.
- Mt, thy nng ngc va hi kho th.
- Yu lit tay chn t vai giy n vai phut.
- Chay mau cam: Mau chay nho giot, nhanh, nhiu (do ap lc
mau cao lam v mach mau nho nim mac mui). Nu cao HA
khng c phat hin va cha tr th hin trang chay mau cam tai
phat nhiu ln.
Cac du hiu nay ch la gi y v i khi HA ln rt cao, v du
nh 20/12 nhng ngi bnh hoan toan khng thy bt ky du
hiu nao va cho rng khng cn dung thuc. iu nay hoan toan
sai v nu HA cao nh vy, tai bin chc chn se xay ra va thng
nguy him n tnh mang.
iu tr tng huyt ap
Khi bit mc bnh, cn hoi ro bac s ca ch s huyt ap trn

va di, nhng tac hai ln c th, cach dung thuc, cach n ung
va sinh hoat phong mt s tac hai thng gp sau:
- t mach mau nao (tai bin mach mau nao): thng xut
hin trn ngi ang lam vic, t nhin te quy, co th a n
hn m va t vong, nhe hn la lit na ngi va tan ph ca i.
Nhiu tac gia 114
- Suy tim cp dn n phu phi cp, co th t vong nu

khng cha tr kp thi.
- Ln tim sau o la suy tim, mi u la cam giac mt, phai
dng lai th khi ln xung lu, nng hn la phu chn, bang bung,
khng lam vic cung mt.
- Nhi mau c tim d a n t vong.
- Suy thn man vi cac biu hin u tin la tiu nhiu, tiu
m.
- Tac hai ln mt: Loa mt, gy mu, rui bay trc mt, i
khi mu tam thi.
Bnh cao huyt ap phai cha tr lu dai. Vic iu tr gm
hai phn la dung thuc va ch n ung, sinh hoat. Nhiu
trng hp huyt ap n nh, bnh nhn c tam ngng thuc
nhng vn phai tip tuc cha tr qua ch n ung, sinh hoat.
Trong qua trnh cha tr, ngi bnh thng mc 3 sai lm sau:
- T s dung thuc ha ap: Co nhiu trng hp sau khi t
dung thuc phai a n bnh vin cp cu v thuc khng hp vi
c th.
- Ch cha bnh khi huyt ap tng cao va ngng thuc khi
huyt ap tr v bnh thng. Cach cha nay co luc lam cho huyt
ap ln rt cao, co luc lai xung qua thp va xut hin sm cac tac
hai ln nao, tim, thn.
- Khng tai kham anh gia lai tnh trang bnh va ung
lu dai mt toa thuc cu co th khng con phu hp vi tnh trang
bnh hin tai.
Nhiu ngi ngh rng tr bnh cao huyt ap la ha huyt
ap. Hiu nh th la ung, nhng cha u va cha chnh xac v
muc tiu cua iu tr cao huyt ap la a ch s huyt ap v bnh
thng, nhng khng phai la ha cang thp cang tt. Sau o, cn
duy tr huyt ap n nh, ng thi ngn nga cac bin chng va
giam thiu cac yu tt nguy c cua bnh cao huyt ap.
Trong qua trnh cha tr, cn thc hin 6 nguyn tc:
1. iu tr khng dung thuc phai la bc iu tr u tin

trong moi trng hp, du la cao huyt ap nhe hay nng, a co bin
chng hay cha co bin chng.
2. Dung ung thuc: Tuy theo c im ring tng bnh
nhn, bac s se chon la thuc ha huyt ap thch hp.
3. Nu huyt ap thng xuyn cao, ngi bnh cn phai theo
doi hng ngay bac s kim soat va a huyt ap v ch s thch
hp, an toan. Bac s se cho thuc ha huyt ap dn dn qua
nhiu ngay, tranh hin tng ha huyt ap t ngt gy bin chng
thiu mau nao, thiu mau tim. Nu bnh nhn t ung thuc lam
huyt ap ha qua mc, ho co th gp nhng tai bin trm trong,
phai n bnh vin cp cu.
4. Dung thuc u n va lin tuc, khng ngng thuc t
ngt tranh tnh trang phan ng di (huyt ap tng vot ln rt
cao). Hin tng nay d gy nhiu tai bin nh t mach mau nao,
nhi mau c tim... Khi huyt ap n nh, bac s thng giam liu
thuc dn trong nhiu ngay, ngi bnh nn chp hanh tt.
5. Trong qua trnh iu tr, ngi bnh phai iu chnh cac
yu t nguy c d dn n cao huyt ap, c bit la cha bnh tiu
ng va bnh m trong mau cao.
6. iu tr khng dung thuc la bc iu tr quan trong gm
4 iu sau y:
- Giam cn bng ch n ung i vi ngi bnh beo ph.
- Trong ch n ung cn lu y cac im sau:
+ Nn n nhat, han ch n mui, mi ngay n khng qua 1-
1,5 mung ca ph mui (tng ng 5 - 8 gam mui).
+ Nn cung thc n co nhiu kali, canxi, manh hoat ng
cua h tim mach c n nh, (kali co nhiu trong chui, nc
da, u trng... canxi co nhiu trong sa, tm, cua... manh co
nhiu trong tht...).
Nhiu tac gia 116
+ Nn n cht am co ngun gc t ca va thc vt, khng n

qua ngot, han ch n m ng vt va du da, tt nht la dung
du liu hay du hng dng.
+ Nn n nhiu rau cai, trai cy cung cp nhiu cht
khoang, vitamin va cht x.
+ Han ch ung ru bia (k ca khi huyt ap n nh).
- Ren luyn thn th thng xuyn: Tp th duc u n,
mi ngay khoang 30-45 phut. Tuyt i khng gng sc, nn dung
cac loai hnh nhe nhang nh dng sinh, i b, chay b...
- Tp thoi quen tt: Sinh hoat iu , ngng hut thuc la,
tranh xuc ng, lo u thai qua...
- Dung thuc ha huyt ap phai do bac s ch nh, khng nn
t mua thuc ung, tranh gy hai cho ngi bnh.
BS Phan Hu Phc
Tng huyt ap gia tao
Cac triu chng cua bnh cao huyt ap con co th gp trong

nhiu bnh khac. Cn lu y rng khi ch s huyt ap tng cao co
th do cao huyt ap thc s nhng cung co mt s trng hp la
tng huyt ap gia tao.
Cao huyt ap gia tao thng do 2 nguyn nhn sau:
- Cam giac hi hp lam cho tim p nhanh va huyt ap tng
ln. Cao huyt ap gia tao thng i kem vi nhp tim nhanh, anh
trng ngc, co cam giac hi hp... Nhiu trng hp s huyt ap
tng ln n 160-180 mmHg nhng him khi tng ln n 200
mmHg. Sau khi trn an va ngh ngi khoang 30 phut th huyt ap
va tim tr lai mc bnh thng. Mt s trng hp bnh nhn phai
ngh ngi vai gi th s huyt ap trn mi tr lai bnh thng.
Trong mt vai trng hp kho khn hn, phai theo doi huyt ap
tai nha mi xac nh c o la tng huyt ap gia tao.
- X cng ng mach cach tay lam cho s huyt ap trn o
c cao hn thc t. Hin tng nay co th gp 10% ngi gia.
Trong trng hp nay, bac s se cho thc hin mt s bin phap

c bit xac nh tnh trang tng huyt ap gia tao ngi cao
tui.
Vic khng xac nh c tng huyt ap gia tao ma iu tr
nh cao huyt ap tht s co th gy nguy him cho ngi bnh
nh gy tnh trang huyt ap thp hoc ha huyt ap t th, lam
ngi bnh te nga t ngt, co th b chn thng so nao... Do vy
khi o huyt ap tai nha, nu thy ch s huyt ap tng cao, ngi
bnh khng nn t dung thuc ma phai n bac s kham bnh
xac nh co phai la cao huyt ap thc s hay khng?
BS Phan Hu Phc (BV Nguyn Trai)
Bin chng cua bnh cao huyt ap
Bnh cao huyt ap co th phn lam nhng dang sau: cao

huyt ap nhe, cao huyt ap trung bnh, cao huyt ap nng va cao
huyt ap ac tnh. Trong o cao huyt ap ac tnh nguy him nht va
80% ngi mc t vong trong mt nm. Ngi b cao huyt ap co
th gp cac bin chng nguy him, nhng khng phai tt ca cac
trng hp u dn n bin chng. Bin chng bnh cao huyt ap
xay ra ngi bnh tuy thuc vao dang bnh va phng phap iu
tr. Nu c iu tr tt, ho se giam va phong nga c hu ht
bin chng, in hnh la tai bin mach mau nao va nhi mau c
tim giam hn mt na. Ngay nay, ngi ta nhn thy co hai dang
bin chng sau y:
Bin chng do tin trin cua bnh thng xut hin tim,
thn, nao va mach mau.
Bin chng ln tim: Nu cao huyt ap keo dai khng c
iu tr ung, bnh nhn se b ln tim, ri suy tim, lam cho chc
nng tng mau cua tim b suy giam. Bnh nhn thng thy mt
khi vn ng; hoc khi lam vic hi nhiu, ngi bnh thng
xuyn thy thiu hi th, thnh thoang phai ly hi ln. Nu
khng c iu tr, tnh trang suy tim se nng dn, ngi bnh
Nhiu tac gia 118
khng ch thy mt khi vn ng, khi gng sc ma con thy mt

va kho th ca khi ngh ngi.
Cn lu y la khi b ln tim, cac bin chng khac nh thiu
mau c tim, ri loan nhp tim, suy thn va t t... se d dang xut
hin hn.
Bin chng ln thn: Thng la suy thn vi biu hin trn
giai oan u la tiu m va tiu nhiu ln trong ngay; giai oan
sau la phu chn, mt; tnh trang thiu mau tng dn, da xanh,
nim mac nht nhat... Khi a suy thn, nu huyt ap c duy tr
mc thch hp vi c th ngi bnh, co th lam cho tin trnh
suy thn chm lai. th cao huyt ap th nhe va va, nu bnh
nhn c iu tr n nh se him khi b suy thn. Sau 4 nm b
cao huyt ap, trn 80% trng hp vn co chc nng thn bnh
thng.
Bin chng ln mach mau: Cao huyt ap tao thun li cho s
tin trin cua bnh x va ng mach, lam hong thanh mach mau.
Tnh trang nay co th xay ra cac ng mach ln bung, c hoc
chn. Khi tnh trang x va ng mach keo dai, co n 80% trng
hp h hong ng mach vanh (ng mach n nui tim) va 20%
xay ra tai bin mach vanh trong vong 10 nm. Nu h hong cac
mach mau nho nh mach mau ay mt th s x va se tin
trin qua nhiu giai oan, vi nhng biu hin nh loa mt, my
mu, m mt. Nhng tai bin nay khi a xut hin, du bnh cao
huyt ap co c iu tr tt th mach mau a b x va cung kho
hi phuc.
Bin chng trn nao: Dang thng gp la tai bin mach mau
nao vi nhng biu hin nh lit na ngi, meo ming, noi , n
sc, tiu tiu khng t chu. i khi co ng kinh, nu nng bnh
nhn se hn m va t vong.
Bin chng do iu tr thng la do bnh nhn t mua thuc
v iu tr ly, trng hp do thy thuc th rt him gp.
- Nu dung thuc khng hiu qua (v chon loai thuc khng
ung, dung thuc khng u liu...) th huyt ap vn cao, khng v
bnh thng c. Co khoang 50% trng hp cao huyt ap co mc
huyt ap khng c gi n nh, v th chung ta ch phong nga

c mt phn bin chng cua bnh cao huyt ap.
- Vic dung thuc qua mc cn thit se gy tut huyt ap,
hoc ha huyt ap t th nh ngi cao tui.
- Nu thuc co tac dung phu, bnh nhn co th co nhng
triu chng nh mt moi, hi hp, phu chn, vop be (chut rut)...
Tuy nhin, vi cung mt loai thuc, bnh nhn nay co th gp tac
dung phu con bnh nhn khac th khng, v c th tng bnh nhn
co s ap ng thuc khac nhau.
BS Phan Hu Phc
Cn au tht ngc va nhi mau c tim
Trng hp 1: Bnh nhn nam 61 tui nhp vin trong tnh

trang toan thn tm tai, ngng tim, ngng th, c cp cu rt
tch cc nhng ng ta a t vong mt gi sau o. Khai thac lai
bnh s, c bit bnh nhn b cn au tht ngc vung ngc
trai. Hai ngay trc o, ng t mua thuc ung, thy co nn
khng nhp vin. Ngay hm sau, bnh nhn lai au nhoi ngc
khi ang nm ngh, ngi lanh toat, da tm tai, ngng th. Luc o
ngi nha mi a vao vin.
Trng hp 2: Bnh nhn nam 58 tui ang ngi n cm
bng thy au nhoi nh co ai bop cht vao vung ngc trai, mun
ngt xu. Bnh nhn c a vao bnh vin ngay va a hi phuc
sau mt tun iu tr.
Ca hai trng hp trn y u c chn oan la nhi mau
c tim. Va mt trong nhng nguyn nhn lam t vong trong
trng hp u la do nhp vin qua tr.
y la trng hp cp cu ni khoa nng do ng mach nui
tim b tc lai gy thiu mau nui mt cung c tim lam hoai t
vung nay. Nguyn nhn thng gp la do x cng ng mach.
Nhiu tac gia 120
Cac yu t d gy nhi mau c tim a c chn oan la:

thiu mau c tim, cao huyt ap, tiu ng, ri loan m trong mau,
nghin ru, beo ph, hut thuc la nhiu...
Biu hin cua cn nhi mau c tim chu yu la cn au tht
vung ngc trai, au mun tt th, au nh co ai bop cht vao qua
tim mnh, au co th lan ln vai, lan ra sau lng, lan ra canh tay
trai. Cn au keo dai trn 15 phut ma khng giam sau ngh ngi
va iu tr gian mach n thun. Luc nay nu c nhp vin,
bnh nhn se c o in tm va trn in tm se co nhng
hnh anh xac nh bnh nhn b nhi mau c tim. ng thi, nu
ly mau lam xet nghim se thy men tim tng ln rt cao.
Thng thng, bnh nhn nhi mau c tim khng c iu
tr kp thi se gy t vong v cac bin chng sau y:
1. Cht t ngt v ngng tim, v tim.
2. Sc tim gy ngng tim, ngng th a n t vong.
3. Ri loan nhp tim, nguy him nht la rung tht, v tm
thu, ty l t vong rt cao.
4. Suy tim cp, phu phi cp.
Nh vy, khi co cn au tht vung ngc trai, c bit
nhng bnh nhn co cac yu tt nguy c k trn, ta phai n kham
ngay tai cac c s y t gn nht c cp cu kp thi, tranh cac
bin chng ang tic xay ra.
i vi cac bnh nhn co cac yu t nguy c, phai co bin
phap phong bnh thch hp han ch din tin ti nhi mau c tim:
1. n king, chng beo ph, n nhiu rau va trai cy, han ch
m ng vt.
2. Phai bo thuc la ngay.
3. iu tr tt cac bnh c ban: cao huyt ap, tiu ng.
4. Co ch lam vic, ngh ngi hp ly nh:
- Khng lam vic nng oi hoi s gng sc qua mc.
- Tranh tnh trang qua xuc ng, vui qua hay bun qua.
- Tp u n cac mn th duc khng oi hoi s gng sc

nh i b, dng sinh...
- Nghim cm nhng mn th thao gy nguy him nh leo
nui, nhao ln t trn cao...
BS L Th Tuyt Phng (TT ao tao va Bi dng can b y t TP HCM
Tai bin mach mau nao
Tai bin mach mau nao co ty l t vong ng hang th ba

trong cac bnh ly. o la tnh trang h bin cua nao do nhiu
nguyn nhn va c phn thanh 2 nhom chnh la thiu mau nao
va xut huyt nao.
Nguyn nhn:
- Thiu mau nao: Thng do x va ng mach. Nhng mang
x va lam hep long mach mau, ngn can vic a mau ln nao;
nhng mang x va b bong ra kem nhng cuc mau di chuyn
trong long mach gy nn s tc mach.
- Xut huyt nao (mach mau trong nao b v ra va chay mau
trong nao): Do cao huyt ap (chim ty l cao nht), v tui phnh
mach, v d dang mach mau nao.
Xut huyt nao t gp hn thiu mau nao nhng t l t vong
cao hn. Nhng yu t va bnh ly co lin quan la cao huyt ap,
tiu ng, cac bnh v tim, tng cholesterol mau va chng beo
ph...
Triu chng: Thng t ngt nhc u, yu, lit na ngi,
hoa mt, i lai chao ao, co th kem vi mt ngn ng, mt y
thc... Tuy vao vung nao b bnh ma co nhng bin hin lm sang
khac nhau. Cac triu chng co th hi phuc hoc nng dn va t
vong.
Cn co chn oan chnh xac loai bnh co hng iu tr
tt nh cng hng t hoc chup ct lp nao.
Phong nga tai bin mach mau nao:
Nhiu tac gia 122
- Cha cao huyt ap: Khi huyt ap cao hn 140/90 mmHg,

nn co ch n thch hp, luyn tp, giam cn va dung thuc
theo ch dn cua bac s.
- Khng hut thuc la: V thuc la lam tng vic tao mang x
va. Nicotine trong thuc la lam co tht mach mau dn n tng
nhp tim va tng huyt ap. Carbonic trong khoi thuc la a thay
th ch cua oxy trong mau lam giam lng oxy trong mau. Ngng
hut thuc lam giam nguy c tai bin mach mau nao.
- Cha bnh tim mach: Cac bnh x va ng mach, thp
tim, bnh tim tt nghen, bnh van tim, c tim... lam tng nguy c
b tai bin mach mau nao.
- Nu co cn thiu mau nao thoang qua (yu 1/2 ngi hi
phuc trong vong mt vai gi va khng lai di chng) nn n gp
bac s va dung sspirin, se lam giam nguy c tai bin mach mau nao
rt nhiu.
- Tiu ng lam tng nguy c tai bin mach mau nao gp
i va nht la co thm tng huyt ap. Cn phai co ch n king,
luyn tp, kim tra cn nng va dung thuc theo ch dn cua bac
s.
- King n m, cht giau cholesterol va dung thuc giam
cholesterol theo ch dn cua bac s khi co tng LDL va HDL trong
mau.
Khi b tai bin mach mau nao cn co s theo doi va iu tr
cua bac s chuyn khoa giam thiu nhng yu t gy nguy him
n tnh mang va nhanh chong phuc hi sc khoe, co kha nng tai
nhp vao cuc sng.
BS Nguyn Th anh Hng (Trung tm Medic)
Oxy cao ap vi bnh thiu mau c tim va thiu nng tun hoan
nao
Nao va tim la hai c quan trong bc nht cua c th. Con

ngi co th nhn n 3-4 ngay nhng nu khng th 3-5 phut, t
bao nao se b tn thng nng va nu khng th sau 8-10 phut, tn

thng nao se khng hi phuc c (mt nao). Con tim th phai
lam vic lin tuc sut i bm mau nui dng c th, ngay ca
khi c th ngu va cac c quan khac c ngh ngi, th gian.
Mt bnh ly kha ph bin nao la thiu nng thun hoan
nao, co th do nhiu nguyn nhn gy ra nhng tu trung la do t
bao nao thiu oxy va cac cht dinh dng khac cho cac t bao.
Khi chung ta mc bnh va c tim hoc ung thuc trong
iu kin ap sut bnh thng (ap sut kh quyn), lng oxy tuy
c huyt sc t trong hng cu vn chuyn n t bao nhng
vn kho hoa tan vao t bao. Du lu lng tun hoan va lng mau
tng ln nhng thc t lng oxy vn thiu. Nht la trong trng
hp thiu mau hoc ng c, kha nng vn chuyn oxy cua
Hemoglobin giam nhiu. Cach iu tr trong thi im nay giup
khc phuc cac nhc im trn la liu phap oxy cao ap.
iu tr bng oxy cao ap co th lam tng hoc giam lng oxy
hoa tan vao mau, giup iu chnh ham lng oxy trong t bao cua
cac c quan trong yu trong c th theo y mun va theo yu cu
cha bnh. c bit lng oxy hoa tan vao t bao nui sng cac
t chc t bao khng con phu thuc vao kha nng vn chuyn oxy
cua huyt sc t, oxy cao ap con co tac dung han ch vim tc
mach mau, tao thun li cho lu lng mau n tim va nao tt
hn.
Liu phap oxy cao ap cho kt qua ro rt: phuc hi c chc
nng cua cac c quan, nht la tim, nao, gan, phi, thn...; phuc hi
kha nng lao ng tr oc va c bp, nht la trong cac trng hp b
thiu mau c tim hoc thiu nng tun hoan nao, thiu nng chc
nng gan, suy thn va cac bin chng cua bnh tiu ng type 2
(c bit la cha cac vt loet kho hi phuc cua bnh nhn tiu
ng ma khng cn phai phu thut ct bo phn hoai t...).
GS Nguyn ch
Nhiu tac gia 124
Phng phap ren luyn sau tai bin xut huyt nao
Sau tai bin xut huyt nao, a s bnh nhn b di chng lit
na ngi, mt ming b nghing lch, noi nng kho khn hoc cac
di chng khac...
V phng din iu tr ng y, cn c vao bnh tnh ma
lng y a ra cac phng phap tr liu: tnh nao, khai khiu, bi
b nguyn kh, s thng kinh lac, hoat huyt ; ng thi phi hp
chm cu va dung thuc tr liu.
V chu ng ren luyn: Ngi bnh chu ng vn dung y
thc vao hoat ng tay chn va c th bn b bnh (nhng tuyt
i khng dung pha bn khoe manh giup vn ng). Cac cng
nng cua con ngi u phai qua ren luyn mi co th khi phuc
nhanh. T bao nao thoai hoa cn thng qua tr liu va phng
phap ren luyn chnh xac mi co th phuc hi va m mang.
V vn dung y thc: La phng phap tr liu ch huy pha
c th co bnh hoat ng:
1. Khn trng va bung long kt hp nhau
Do thiu chu ng ren luyn pha c th co bnh nn kh
huyt khng lu thng, nht la chi trn, tay thng ru xung,
ban tay, ngon tay d sng phu, cac khp cua canh tay long leo, ri
rac.
Khi u ren luyn la c ng gi ln. C bp cua canh tay,
khp c tay, ngon tay khn trng, thm ch rung ng, nhng
ngay cang phai c gng gi cao hn. Sau o, dn dn ha xung,
vn dung y nim keo canh tay bung li ha xung n thp
nht. Lp i lp lai nhiu ln ma tin hanh "mt khn, mt li"
tao cho kh huyt c lu thng. Dn dn canh tay va vai se khi
phuc, ban tay, ngon tay sng phu tr lai bnh thng.
2. ng va tnh kt hp nhau
Vn dung y nim ch huy tay, chn, c th. V mi khp
ban tay, ngon tay pha bn bnh khng th ng, nh khng th
nm tay lai hoc xoe rng tay ra, nn ngi bnh phai c gng vn
dung y nim nm tay lai nh qua m hoc xoe rng tay luc
bung ra (luc khn, luc li) cho ky c. Sau nhiu ln nh vy,
bnh nhn se t nhin c ng c. Mc du luc u rt kho
khn nhng khng nn nan ch.
3. Nhp tnh
Hai mt t t khep lai, toan thn th gian. T trn u,
dung y nim bung long pha bn tay co bnh, tun t t khp vai
bung li xung khp khuyu tay, ti khp c ban tay ri n long
ban tay. Y nim bung long tt ca, sau o la y nim bung long ha
chi, t khp hang, n khp gi, khp c chn, ban chn, ngon
chn. Sau o theo phng phap 1.
4. ng
Hoat ng trn di chi (ca tay va chn) pha bn mc bnh,
nn luyn khoang 20 phut. Sau nhiu ln ren luyn nh vy, c
th ngay cang trang kin, huyt ap, tim mach co th khi phuc lai
bnh thng. Nn nh ng lam cho ngi bnh cam thy mt
nhoc.
Bnh nhn cn co tinh thn kh luyn va long tin chin
thng bnh tt. Mi ngay, ngoai tr khi n cm, ngu, phn ln
thi gian con lai ngi bnh u phai ren luyn va t tr liu.
Thi gian hoat ng cho ngi bnh lit na ngi nh sau:
- ng: mi ln 20 phut.
- Nhp tnh va bung long: mi ln 5 - 10 phut.
Thi gian tp luyn:
- Mi sang sm ren luyn mt ting ng h (tc tp 2 ln,
trong thi gian nay nn ngh 5 phut va n sang).
- T 8 gi n 10 gi sang (2 ting ng h) tp 4 ln va gi
ngh nn ung nc trai cy.
- T 14 gi n 16 gi (2 ting ng h) tp 4 ln va ngh xen
ke mi ln tp.
Nhiu tac gia 126
- T 19 gi n 20 gi: ren luyn 1 ting ng h (tc tp 2

ln) ngh ngi, th gian.
Phng phap nay khng han ch t th nm, ngi hoc
ng.
Lng y Ly Thu Hoa
Bnh huyt ap thp
Huyt ap thp la mt bnh kha ph bin, anh hng nhiu

n sc khoe, kha nng lam vic va sinh hoat hng ngay. Bnh
khng ch gp ngi gy, thiu cn ma con gp ngi mp, d
cn. Ty l mc bnh n gii cao hn nam gii.
Huyt ap trung bnh cua ngi Vit Nam la 120/80 mmHg.
Ngi bnh huyt ap thp co s huyt ap trn thp hn 110
mmHg, thm ch ch co 90 mmHg. y la trng hp huyt ap
thp man tnh khng tm thy nguyn nhn va cn phn bit vi
trng hp huyt ap thp cp tnh, rt nguy him, cn c iu
tr cp cu. Ngi bnh huyt ap thp cp tnh la ngi co huyt
ap bnh thng hoc co huyt ap cao nhng do bnh ly nao o gy
mt mau (nh chay mau da day) hay mt nc (nh tiu chay),
khin huyt ap giam xung t ngt, s huyt ap trn co th giam
di 100 mmHg.
Ngoai ra con co dang huyt ap thp co nguyn nhn ro rt do
suy tuyn yn, tuyn giap trang, tuyn thng thn. Nguyn nhn
cua bnh co th tm ra d dang khi bac s cho ngi bnh thc hin
mt s xet nghim cn thit.
Triu chng:
Do lu thng mau ln nao giam nn ngi bnh thng
xuyn co cam giac hoa mt, chong mt, nht la khi ang nm hay
ngi ma t ngt ng dy. Ngoai ra, ngi bnh con thy mt
moi, yu tay chn khi hoc tp, lam vic hoc tp th duc th thao
u chong thy mt moi. Tnh trang nay keo dai trong nhiu
thang, nhiu nm nn ngi bnh thy mnh yu ui, khng con
sc sng, gy anh hng nhiu n vic hoc tp va nng sut lam
vic. Thnh thoang, ngi bnh co cn huyt ap ha thp nhiu hn,

co th gy cn choang ngt rt nguy him, nht la trong luc i xe
may.
Cn lu y la ban thn huyt ap thp khng gy tai bin
mach mau nao (tr khi co yu t x va ng mach nao i kem).
Ring bnh nhn b x va ng mach lu nm nu mc thm
chng huyt ap se co th gp nhng tai bin nguy him.
iu tr:
iu tr huyt ap thp la mt vic kho khn, cn co thi gian
cha tr lu dai. iu tr huyt ap thp gm 2 phn: khng dung
thuc va dung thuc. Ch n ung va tp th duc th thao la
nhng phng cach iu tr khng dung thuc.
V tp th duc hay chi th thao, ngi bnh nn thc hin
thng xuyn mi ngay mc trung bnh.
V ch n, ngi bnh nn lu y n mn hn bnh thng
nhng khng nn n qua nhiu cht b dng nh trng, tht m,
sa beo... tranh beo ph va gi cn nng mc trung bnh (vi
nam gii ngi ta ly chiu cao tnh bng cm tr i 100 c s
cn nng tnh bng kg, n gii cung tnh tng t nhng tr i
105).
Lu y: Trc khi ap dung ch n mn, ngi bnh cn n
bac s xac nh chnh xac tnh trang huyt ap cua mnh. Khng
t trng hp bnh nhn chong mt, mt moi la do huyt ap cao,
nu c ngh co triu chng nay la b huyt ap thp va t ap dung
ch n mn th se lam huyt ap cang tng thm, co th dn n
nhng hu qua xu hoc nhng tai bin nguy him nh t gn
mau...
Trong ba n, ngi bnh cn lu y tranh nhng thc n gy
x va ng mach nh m, trng... va han ch n qua ngot. Nu
ngi b huyt ap thp co thm chng x va ng mach th cn
lu y iu tr ca bnh nay v no gop phn lam giam lng mau ln
nao, trng hp nng co th gy nhun nao.
Nhiu tac gia 128
Trong trng hp cn thit, bac s se cho bnh nhn thm

mt s thuc h tr hoat ng cua h tim nng cao huyt ap ln
mt chut. Khi ang dung thuc, ngi bnh nn tai kham ung ky.
Theo doi cht che huyt ap va phat hin sm nhng bt thng
kp thi bao cho bac s, v thuc nay ngoai tac dung nng huyt ap
con co tac dung phu khac.
Khi mc bnh huyt ap thp. Ngi bnh ng qua lo lng
hay bi quan, nu c iu tr ung th mt thi gian sau tnh
trang huyt ap se c cai thin, ngi bnh se t tin hn va se co
mt cuc sng bnh thng.
BS Phan Hu Phc
Huyt ap thp va tai bin mach mau nao
Tai bin mach mau nao la cum t ch mt nhom bnh ma T

chc Y t th gii phn lam 5 loai nh sau:
1. Dang tai bin mach mau nao khoi hoan toan trc 24 gi,
goi la thiu mau nao cuc b thoang qua. Hin gi y c coi la
yu t nguy him, cha tht s la tai bin mach mau nao.
2. Dang tai bin mach mau nao khoi hoan toan sau 24 gi goi
la thiu mau nao co hi phuc.
3. Dang tai bin mach mau nao sau thi gian iu tr ch
khoi mt phn va lai di chng keo dai.
4. Dang tai bin mach mau nao khng hi phuc va nng ln
lin tuc.
5. Dang tai bin mach mau nao rt nng dn n t vong.
Hai th bnh 1 va 2 hi phuc rt tt trc va sau 24 gi, la
du hiu bao trc tai bin mach mau nao se tai phat sau vai
thang hoc vai nm nu khng iu tr va phong nga. ln sau,
bnh se nng hn ln trc.
Nu xet theo ban cht tn thng tai nao, ngi ta phn chia
tai bin mach mau nao thanh hai nhom chnh la nhun nao (con goi
la nhi mau nao) va xut huyt nao (con goi la chay mau nao hay
t gn mau).
Nguyn nhn cua nhun nao la do lng mau ln nao qua t
hoc s lu thng trong long mach mau n nui nao b can tr
trm trong. Lng mau ln nao thp thng do huyt ap thp.
Nu huyt ap thp thng xuyn th khng gy tai bin t ngt.
Nu huyt ap thp t ngt co th gy ra nhun nao.
Khi s huyt ap trn mc 70-80 mmHg th bt u co hin
tng thiu mau nao, nu lng mau ln nao cha giam qua 20%
th cha co tai bin nguy him.
Khi co huyt ap trn giam di 70 mmHg, se xut hin thiu
mau nao ro rt. Luc nay, trn ngi bnh thng (khng b x cng
ng mach), cac mach mau nao se thch nghi bng cach gian
mach; con trn ngi b x cng ng mach, kha nng thch nghi
nay giam rt nhiu nn tnh trang thiu mau nao thng nng n
hn, d dn n nhun nao hn.
Nguyn nhn th 2 gy nhun nao la do co vt can trong long
mach mau i n nao. Vt can nay co th la mang x m ng
mach b bong ra t ni khac tri theo dong mau ln nao, hay do
cuc mau ng trong mt s bnh tim, do bot kh hay hat m trong
trng hp gay xng ui.
Dang bnh th 2 cua tai bin mach mau nao la xut huyt
nao. Bnh nay thng do cao huyt ap (chim 80%) hoc do nhng
nguyn nhn khac nh v nhng mach mau co hnh dang bt
thng.
BS Phan Hu Phc
Ru va bnh tim
Ru gy x gan la iu hu nh moi ngi u bit, nhng

ru hai tim con la vn bt ng i vi nhiu ngi. Thc ra,
vi liu va phai, ru co li cho h tim mach cua con ngi.
Nhng khi s lng va thi gian ung ru vt qua gii han nao
o th ru se la cht c.
Nhiu tac gia 130
Cac bnh tim mach do ru gm huyt ap cao, au ngc, ri

loan nhp tim, tai bin mach mau nao, bnh c tim do ru, suy
tim, t t. Suy tim xut hin khi ung 80 g ethanol mi ngay
(khoang 250 ml ru manh nh ru , whisky, vodka, hoc 1 lt
ru vang) va ung lin tuc trong khoang 10 nm.
- Triu chng giai oan sm: Bnh nhn cha cam thy g
kho chu, ch khi kham bnh, thy huyt ap hi tng, siu m th
thy tim bt u ln (ca day vach tim ln gian bung tim) ng
thi kha nng gian ra cua tim a suy giam. Ngi trung nin (50
tui) b chong mt, hi hp, mun ngt xu hoc ngt xu sau khi
nhu xong hay vao ngay hm sau. iu nguy him la ngt xu lai
b oan lm do say ru. y la triu chng hay gp vao cac ngay
ngh l, chu nht do ung ru nhiu. o in tim thy rung nh,
cung nh hoc nhanh tht, ngoai tm thu tht. Mt s ngi co
th b cht t ngt (t t) vao giai oan nay do rung tht. o la
ly do tai sao khi nhu xong co mt s ngi "i" lun, thng c
goi la "trung gio" (d nhin cn phai loai tr nguyn nhn b u
c).
Nu cai ru vao giai oan nay th tim se phuc hi hoan
toan.
- Giai oan mun khi a suy tim: Bnh nhn thng la mt
ngi t 30-50 tui, co tin s nghin ru gn 10 nm, mi ngay
250 ml (1 x ru ), ru whisky hoc gn mt lt ru vang...
n bnh vin th mt, kho th d di, phai ngi dy do suy tim
trai, hoc nng hn la kem ca phu chn, bung to do suy tim toan
b.
Siu m tim cho thy, cac bung tim u gian to, chc nng
bm mau b suy giam nng. Cac bac s goi la bnh c tim gian n
do ru. Nu ngng ru tuyt i vn con kha nng phuc hi.
Tuy nhin nu tip tuc ung, khng thuc iu tr suy tim nao
hiu qua. Tnh trang nay la hu qua cua tac dung c, trc tip
cua ru ln c tim, do thiu sinh t B1 (do khi nhu thng t n
u cht dinh dng) thiu kali.
Ung qua nhiu bia co b bnh tim? Du la ru whisky, ru

, ru vang hay bia u co kt qua nh nhau. Nht la mt s bia
ngi ta hay pha thm cht Cobalt nhm gi bot bia lu tan.
Chn oan bnh tim do ru
Gn 80% bnh nhn b bnh tim do ru khng c chn

oan sm va ung, mt phn do bnh nhn t khi chu khai tht v
tnh trang ung ru cua mnh. Hn na, vao giai oan sm, khi
kha nng hi phuc hoan toan con rt cao, kham nghim lm sang
va ca cac th nghim lai khng co g ro rt.
Cach duy nht la bac s phai nghi ng khi thy bnh nhn co
mt vai trong cac du hiu sau: ri loan chc nng gan, cao huyt
ap, ph ai tuyn nc bot mang tai, tay run, lo lng do trm cam,
hi th co mui ru.
Ru hai tim theo 3 cach:
- Tac hai trc tip ln c tim: Gy tiu huy mt s t bao c
tim, mt s khac ph ai, gy x hoa khoang gian bao.
- Thiu cac cht dinh dng nh sinh t B1 gy suy tim goi
la Beriberi. Ngoai ra, thiu Potasium gy loan nhp tim, thiu
Selenium.
- Cht Cobalt co trong mt s loai bia.
y khng noi n cac cht c ma trc y hay gp
nc ta nh ru co pha 1 lt thuc tr su co Phosphore hu c
nhm lam ru trong vt. Hoc ung methanol (cn dung trong y
t) hoc pha ru vi u loai thuc ang ng khac.
Nh vy, ngi bnh c tim do ru khng phai ch la ngi
chuyn nhu oi vi kh hay me ma la ca nhng ngi n ung
y u va ung toan ru ngoai t tin.
BS Nguyn Cng Tm
Nhiu tac gia 132
CHNG 7
BNH GAN
Gan nhim m
Gan nhim m la g? Trc y chung ta t nghe noi n

chng gan nhim m v tnh trang nay thng kho xac nh va ch
phat hin tnh c trong phu thut. T ngay may siu m c
trang b ph bin cho tuyn qun, huyn th chn oan gan nhim
m c nhc ti nhiu hn. Nu khng co may siu m th phai
tham sat bng soi bung hay bng phu thut. Nhim m gan la
mt trong cac tnh trang d tha cht beo; m con co th ong
mt s c quan khac nh tim, tuy, mach mau, nao va nhng ni
co m m tch tu nh bung, mng, c.
Triu chng va chn oan
Cac biu hin cua bnh ma ngi bnh cam thy c rt m
h, co th la n khng tiu hoc au au vung gan (do co soi mt
i kem) hay ch thy mt mt va co khi khng thy g bt thng
ca. Khi kham bnh phn bung, bac s ch co th s c gan to
thi, ngoai ra khng co triu chng c bit nao ht.
V chn oan, qua kt qua siu m bac s se da vao mt
cua m gan va kch thc cua gan o c chn oan. Tuy
nhin gan to trn siu m khng phai bao gi cung s thy khi
kham bung nn co th noi mt cach chnh xac la thng ch co siu
m ngi ta mi phat hin ra gan nhim m.
Bnh co nguy him khng?
Nu ch xet trn tnh trang nhim m cua gan th him khi
no la yu t e doa tnh mang v t khi s nhim m cua gan lam
suy giam chc nng gan mt cach trm trong va cp tnh. Tuy
nhin, nu xet trn cach nhn nhim m gan la mt phn trong

tnh trang d tha cht beo trn c th th s d tha cht beo
nay co th dn n nhng bnh ly kha nguy him nh cao huyt
ap, nhi mau c tim, tai bin mach mau nao...
Mt nghin cu mi y cho bit gan nhim m thng i
kem vi ri loan lipid (cht m) va ri loan men gan. Cac men nay
thng nm trong t bao gan va ch phong thch vao mau khi t
bao gan b v nn ngi ta hay lam xet nghim cac men gan
thm do tnh trang cac t bao gan.
Cn lu y rng khng phai tt ca nhng ngi co gan nhim
m u ri loan lipid trong mau; khoang 10% bnh nhn khng co
ri loan lipid mau va khoang 20% khng co ri loan men gan. Tuy
nhin, ngi b gan nhim m cung co t nht mt ri loan nao o,
nu khng co ri loan lipid th cung co ri loan men gan.
iu tr
Hin nay y hoc cha iu tr c bnh gan nhim m v nu
co mt loai thuc nao ly m trong gan th no cung co th ly m
bt ky ch khac va o thc s la mt dc phm ky diu ma
ngi ta ang mong c. Nu ngi bnh b tng lipid mau, bac s
co th cho dung thuc lam ha lipid mau, qua o hy vong lam giam
dn lng m gan va bao tn cac chc nng cua gan.
Phong nga:
- Tranh n nhiu cht beo va cht ng bt.
- Khng ung ru nhiu.
- Thng xuyn tp th duc th thao hoc dng sinh.
BS Trn Sn Vng
(Trung tm ao tao va Bi dng can b y t TP HCM)
Vim gan siu vi
Vim gan siu vi la nhng bnh nhim trung lam tn thng

gan do nhiu loai siu vi khac nhau gy ra. Co 5 loai siu vi gy
Nhiu tac gia 134
vim gan thng gp la: A, B, C, D, va E. ng ly cua cac bnh

vim gan siu vi khng ging nhau:
- Vim gan siu vi A va E ly qua ngun nc bn, nhim
phn, rac va cach n ung khng hp v sinh.
- Vim gan siu vi A, C va D ly qua ng mau, truyn
mau, dung chung dung cu tim chch, rach da, dnh mau, dch tit
ngi bnh. Quan h tnh duc, me truyn sang con khi mang thai.
Biu hin cua bnh vim gan siu vi khac nhau tuy theo
tng loai siu vi:
- Nhim siu vi A: Ngi bnh co biu hin vim gan cp nh
st, mt moi, vang da nhng thng nhe, hi phuc hoan toan.
Vim gan A khng gy vim gan man, x gan, ung th gan.
- Nhim siu vi E: Biu hin cung ging nh siu vi A nhng
mc vim gan co th nng hn, nht la phu n mang thai,
vim gan E khng gy vim gan man, x gan, ung th gan.
- Nhim siu vi B: Ch co mt s ngi biu hin vim gan
cp nh vim gan A va E con a s khoe manh, khng co triu
chng nn thng phat hin bnh la do tnh c th mau, kham sc
khoe, hin mau... Nhng 90% ngi bnh se phuc hi hoan toan va
ch co 10% la bnh co th keo dai thanh vim gan man, gy x gan,
ung th gan sau nay.
- Nhim siu vi C: Din bin bnh ging nh vim gan B
nhng nguy c vim gan man, x gan cao hn.
- Ring i vi siu vi D: Ch gy bnh cho ngi a nhim
siu vi B va khi o bnh cung thng nng, vi bin chng x gan
cao hn.
Do co nhiu loai vim gan khac nhau va biu hin rt a
dang nn ch co th mau mi nh bnh chc chn. Khi th mau,
co th phai lam nhiu loai xet nghim khac nhau, nn khi nghi
ng nhim bnh, ban nn i kham tai c s y t co chuyn khoa
bnh nhim hoc tiu hoa - gan mt c hng dn cu th.
Cn lam g khi mc bnh vim gan siu vi?

Ban cn bnh tnh bi a s trng hp vim gan siu vi u
co th bnh phuc hoan toan nu tun theo s hng dn cua thy
thuc chuyn khoa. ng t y iu tr theo li mach bao cua
nhng ngi khng chuyn mn, bi v n nay vn cha co loai
thuc nao dit c cac loai siu vi gy vim gan. Nu ang b
vim gan, bin phap chu yu bnh mau khoi la ngh ngi hoan
toan, n thc n d tiu, rau ti, trai cy nhm nng cao sc
khang cho c th, giup y lui bnh. Thy thuc co th cho ban
dung thm vai loai thuc co tnh cach h tr lam giam cac triu
chng.
Con nu la ngi nhim siu vi B, C hoc D khng triu
chng th khng cn thit iu tr g ca, vn n ung, sinh hoat,
lao ng bnh thng nhng cn phong tranh ly lan cho moi
ngi. Cn quan tm gi gn sc khoe hn, tranh nhim thm cac
bnh khac va tranh dung ma tuy, thuc la, ru lam tn hai sc
khoe. Nhiu ngi gi gn sc khoe tt sau mt thi gian a hoan
toan khoi bnh, xet nghim cho thy a sach ht mm bnh.
Cn lam g phong bnh vim gan siu vi?
1. Phong tranh cac ng ly lan.
- Phong tranh vim gan siu vi A va E bng cach: Gi v
sinh n ung. n sach, ung nc nu si ngui, ra tay trc
khi n.
- Phong tranh B, C va D bng cach: Truyn mau co kim tra
vim gan siu vi, v sinh v trung cac dung cu y t, sn soc sc
khoe, dung ring vt dung co th dy dnh mau nh kim, ng
chch, dao cao, km ct mong tay... Truyn mau co kim tra siu vi
gim gan, sng lanh manh, chung thuy v chng, s dung bao cao
su ung cach. Phu n mang thai nn i kham thai phat hin
sm vim gan siu vi nhm co bin phap phong bnh thch hp cho
tre.
2. Chch nga
Nhiu tac gia 136
Cn lu y hin nay ch co vcxin phong bnh vim gan siu

vi B (D) va gn y la vim gan siu vi A nn chch nga khng
phong c cac bnh vim gan siu vi C va E.
i vi tre em di 1 tui, chch nga vim gan siu vi B a
c a vao chng trnh tim chung m rng tre c chch
min ph cac c s y t.
Nguy c nhim vim gan siu vi B va C
S ly truyn cua 2 loai siu vi nay co chung c im la

cung ly qua 3 con ng chch: quan h tnh duc, qua ng mau
va ly t me sang con (trong thi ky mang thai).
Mt s nhom ngi sau y co nguy c b nhim virus vim
gan siu vi B (Hepatitis B virus - HBV) va virus vim gan siu vi
C (Hepatitis C Virus - HCV) hn ca:
- Co quan h tnh duc ba bai, thng quan h vi gai mai
dm, ng tnh luyn ai (quan h tnh duc vi ngi ng gii c
bit la nam gii), co chng b nhim hoc ngc lai.
- Tim chch x-ke, dung chung bm tim.
- Bnh nhn thng phai s dung mau qua truyn mau va
dung cac san phm cua mau cung nh truyn dch.
- Xm mnh, xo l tai, xm mi, xm lng may, hoc nhng
bnh nhn iu tr bng chm cu.
- Tre s sinh co me mang mm bnh HBV, HBC.
- Mt s nhn vin y t tip xuc vi bnh pham t mau.
- Thn nhn, cua ngi bnh vim gan siu vi B va C.
- Nhng bnh nhn ang c iu tr co lin quan n phu
thut nh m xe, chay thn nhn tao.
Nhng iu cn bit v bnh vim gan siu vi B
Bnh vim gan siu vi B biu hin di nhiu hnh thc. i
vi mt ngi co sc khoe bnh thng, vic mang virus keo dai
trn 6 thang vn khng co triu chng g v lm sang cung nh v
xet nghim. y chnh la ngun ly lan cho cng ng. Vi nhng

ngi b bnh vim gan siu vi B cp tnh, bnh din tin qua 4
giai oan:
- Giai oan u bnh: Khng co triu chng ro rt, keo dai 30-
180 ngay, trung bnh khoang 70 ngay.
- Giai oan khi phat: Keo dai 3-10 ngay vi cac triu chng
mt moi, u oai, nn oi, chan n, au lm rm vung ha sn phai,
st, au khp.
- Giai oan toan phat: Vang da, vang mt, nc tiu vang,
keo dai 2-8 tun.
- Giai oan phuc hi: Cac triu chng giam dn.
Trong vim gan siu bi B th cp tnh, 90% bnh nhn khoi
bnh hoan toan. c bit bnh nhn cang nho tui, ty l chuyn
sang dang man tnh cang cao.
Vim gan siu vi B man co 2 dang: th tn tai va th tn
cng. th tn tai, bnh nhn khng co triu chng g ro rt. Xet
nghim mau co men gan tng va. th tn cng, bnh nhn hay
b mt moi, chan n, au c, au khp. Xet nghim mau co men
tng cao. Bin chng cua vim gan siu vi B man tnh cn lu y la
x gan va ung th gan.
Hin nay, vim gan siu vi B cha co thuc iu tr c hiu,
ch co thuc nga. Do o, nn chung nga vim gan siu vi B cho
nhng ngi cha nhim virus theo lch. i vi bnh nhn b
nhim vim gan siu vi B cp cn c ngh ngi tt, ch dinh
dng thch hp va n nhiu am. Han ch m, theo doi phat hin
bin chng kp thi.
Ngi co sc khoe bnh thng mang virus cn c giao
duc, ph bin kin thc tranh ly lan cho ngi khac, theo doi
phat hin men gan theo nh ky. Hin nay, nhng bnh nhn
vim gan man co th c ch nh iu tr vi Interferons (Intron
A) nhm muc ch giam ly nhim, ngn chn s nhn i cua
virus, cai thin triu chng do siu vi gy ra, ngn nga s tin
trin n nhng bin chng khng phuc hi c nh x gan, ung
Nhiu tac gia 138
th gan. Tuy nhin, vic iu tr nay phai c ch nh va theo

doi bi cac bac s chuyn khoa.
Bnh x gan
X gan la h qua din bin chm cua nhiu bnh gan khac
nhau v nguyn nhn, trong o ng u la ru, k tip la siu vi
(B, C, A) th ba la dung thuc khng thn trong, khng hp ly.
Ngoai ra, v sinh thc phm, thoi quen n ung, phng thc iu
tr, sinh hoat xa hi... cung la nhng yu t gy bnh co th dn
ti bin chng x gan va c trng.
Cach nhn bit x gan c trng
Bac s se chn oan bnh da vao cac du chng c trng
cua bnh (vt hng ban mu ban chn tay, am mach mau chn
nhn, to vu, dch hoan teo) va cac triu chng nh lach to, c
trng, phnh tnh mach thc quan, oi mau, thanh bung co nhiu
mach mau ln, ging nh u con sa. Luc u vung ha sn
phai, b trai cua gan to qua mui xng c, sau o teo nho lai,
giai oan k tip s b gan thy ln nhn nh u inh.
Con c trng (bang bung) la bin chng cua x gan co tng
ap lc tnh mach, dch trong khoang mang bung cang luc cang
nhiu, anh hng n chc nng cua thn, h thng bach mach
cua gan va rut. ap lc tng cang nhiu nu gan cang suy nng se
lam kit nc trong mau lu thng nhng lai co qua nhiu nc
trong bung va lam mach mau co lai trong su.
C trng co th t phat gy nhim trung mang bung, n
vao bung se co cam giac au kem theo st, nht la ngi x gan
do ru. Khi co bang bung, tnh mang bnh nhn se b nguy him
nu khng c phat hin va cha tr sm.
Bin chng
X gan co mt s bin chng c bit. Thng gp nht la
xut huyt tiu hoa do v, gian tnh mach thc quan, bnh nhn
se oi ra nhiu mau, oi thanh tng cn, ra mau ng co ln thc n
hoc khng. Bin chng thng gp th hai la hn m gan, bnh
nhn co triu chng vang da nim, tri giac l m, hi th hi mui

trai cy. Nu gp cac bin chng trn phai a ngay bnh nhn
n bnh vin cha tr.
Phong nga
- Bo ru, c bit i vi nhng ngi co mt vai triu
chng k trn, hoc a b x gan, i vi ngi bnh thng mi
ngay co th ung mt lt ru, chng 1 lon bia 333 hoc 1 ly ru
30 ml. Nhng nu hng ngay ngi nam ung hn 60 g cn tinh
khit va ngi n ung hn 20 g th co kha nng b x gan (bnh
thng 1 x ru co trn 100 g cn nguyn cht).
- Gi v sinh n ung gi v sinh hng ngay khng ly
bnh vim gan siu vi, nu co nguy c mc bnh hoc cng tac
trong mi trng d ly bnh th nn chch nga trc.
- Cn tranh cac thuc hoc cht c gy hai cho gan, trng
hp bt kha khang nh dung thuc tr bnh lao... nn theo ky
hng dn cua bac s han ch tac dung cua thuc ln gan.
- Dinh dng tt cung la mt cach phong bnh quan trong,
ngi nghin ru va suy dinh dng th nguy c bnh x gan
cang ln.
Bnh san la gan
San la gan co hnh dang ta nh chic la me, mau xam hng,

mong, kch thc khoang 20-30 mm khi trng thanh, e trng
trong ng mt cua cac suc vt n co nh tru bo, nga... Trng
theo ng mt xung rut ri theo phn ra ngoai. mi trng
nc ngot nh ao, h, m, sng, trng phat trin thanh u trung,
co lp vo bao boc bn ngoai, va sng ky sinh mt thi gian trong
cac loai c di nc (c Limnea Truneatula), chuyn thanh hu
u trung.
Hu u trung chui ra khoi c va bam vao cac loai cy thuy
sinh (rau mung, xa lach xoong...). Khi ngi va suc vt n phai
rau b nhim, hu u trung theo thc n vao rut, lp vo v ra va
phong thch cac con san non. San non i xuyn qua vach rut theo
Nhiu tac gia 140
mau vao gan. Chung sng, trng thanh, e trng tai h thng
dn mt trong gan. Trng theo dch mt bai tit xung rut, theo
phn ra ngoai tip tuc mt chu trnh mi.
Triu chng: ngi, khoang 15 ngay sau khi n thc n co
u trung san la gan, bnh se tin trin qua hai giai oan sau:
- Giai oan khi u: Keo dai 2-3 thang, san se t rut di
chuyn vao gan. Bnh nhn se co cac du hiu nh mt moi, au
bung, tiu chay, au bung m , lin tuc vung gan (do gan sng
ln), kem theo st, chan n va i khi co nga da kiu d ng.
- Giai oan vim ng mt: Giai oan nay san n sng
trng thanh va e trng tai h thng ng mt trong gan gy ra
cac cn au bung vung gan, hoc vung hng phai. au cang luc
cang to do gan ngay cang sng to. Tnh cht cn au thng lam
cho bnh nhn va bac s ngh la do ri loan tiu hoa hay do bnh
da day. H thng ng dn mt b tc nghen, thanh ng dn mt
sng day ln lam cho mt khng c bai tit tt. Hu qua la dch
mt lai lam cho bnh nhn vang mt, vang da nh nhng bnh
gan khac. Cac du hiu ri loan tiu hoa nh tao bon... cung
thng hay gp. au bung co th bt sau khi ung thuc, giam
au nh sau o tai i tai lai nhiu ln va co th keo dai n vai
thang, vai nm.
Bin chng:
Nu khng c iu tr ung, bnh nhn dn suy nhc,
kem n mt ngu va thiu mau. c bit khi siu m bung thy co
cac khi u nho, la, nm rai rac trong gan, va cha c chn oan
ro rang, bnh nhn se rt lo lng, d ngh sau la bnh nhot gan,
ung th gan va con suy sup tinh thn hn, nht la khi a dung
qua nhiu loai thuc khang sinh, giam au nhng khng tht kt
qua.
iu tr:
Hin nay thuc iu tr san la gan tt nht la Bithimol hoc
Triclabendazol. Tuy nhin Vit Nam hai loai thuc nay con kha
him va kho tm thy. Chung ta co th dung: Emetin, hay
Praziquantel iu tr va hiu qua cung kha tt. Ring i vi

Emetin, khng c dung qua liu hoc t y dung thuc tai nha
ma phai co s theo doi nghim ngt cua bac s v thuc anh hng
ln c quan tim mach co th gy ngng tim t ngt. Thi gian
iu tr la 10 ngay, 1 thang sau phai tai kham, nu co du hiu tai
phat, phai iu tr t na. Noi chung, bnh nhn phai c iu
tr ni tru vi ch theo doi sat.
Phong nga:
- Cn tun thu nguyn tc n chn ung si. Rau sng phai
ra sach di vi nc chay kha mach sau khi ngm bng nc
mui hoc nc co pha thuc tm. Hin nay, trn th trng co ban
cac loai nc chuyn dung ra rau, co th s dung theo hng dn
trn tng san phm.
- Nu nghi ng b nhim san la gan, bnh nhn cn n co s
chuyn khoa kham th mau, lam siu m va iu tr. Hin nay
Trung tm Bnh nhit i va B mn Ky sinh Trng ai hoc Y
Dc tai TP HCM co thc hin cac xet nghim c hiu chn
oan sm va chnh xac bnh nay.
BS L Th Thu Thao
Nhiu tac gia 142
CHNG 8
LAO VA CAC BNH H H HP
Gian ph quan
Gian ph quan la mt bnh man tnh, do bm sinh hoc mc

phai, trong o ph quan nho va trung bnh gian rng ra, thng co
nhng t bi nhim. Co th gian toan b hoc khu tru mt thuy
phi.
Bnh co th do bm sinh (d dang trong cu tao thanh ph
quan hoc cac d dang khac nh tuy tang a nang, ao ngc phu
tang, vim xoang sang) hoc mc phai (xay ra sau khi b ap xe
phi, lao phi, vim ph quan man tnh, d vt ng th). Gian
ph quan thng c phat hin khi b cac bnh khac nh cum,
si, ho ga, hoc vim ph quan mu.
Bnh bt u t t bng cac biu hin: ho keo dai, ho cn, ho
nhiu vao sang sm.
Trng hp gian ph quan thuy di (th t), bnh nhn
khac am nhiu co th n 400 - 500 ml/ngay, i khi am nh
mu.
Trng hp gian ph quan thuy trn, (th kh) bnh nhn
khng khac am ma ch ho ra mau nhiu ln, keo dai.
Gian ph quan la bnh keo dai, trong qua trnh bnh co
nhng t bi nhim (st, khac am mu, kho th) dn dn xut
hin nhng cn kho th, nhng bin chng thng gp nh tran
dch mang phi, ap xe phi, vim phi tai phat..., co th dn n
suy h hp, suy tim phai.
Trong nhng t bi nhim, bnh nhn cn n c s y t,
cac bnh vin a khoa, chuyn khoa c kham va hng dn
cu th v phng phap iu tr. i vi bnh nhn gian ph quan

ni khoa, ch iu tr triu chng, chu yu la m. Cn iu tr tt
cac t bi nhim phong tin trin va bin chng.
Tom lai, gian ph quan la mt bnh man tnh, tin trin dn
n suy h hp, tm ph man, do o cn chu y mt s phng
phap phong bnh:
- iu tr trit cac nhim khun, vung tai, mui hong,
rng ming.
- iu tr lao s nhim tre em khi co hach rn phi.
- phong va ly sm d vt ph quan.
- Thay i kh hu: n ni kh rao, m ap.
- Khng hut thuc la, thuc lao; tranh mi trng nhiu khoi
bui.
BS Hoang Th Quy
Hen ph quan
Hen ph quan la ri loan vim man tnh trn ng h hp,

do cac cht kch thch khac nhau lam ph quan d b co tht lai,
lam tc nghen s lu thng kh trn ng dn kh, gy nhng t
ho, kho khe, nng ngc va kho th... y khng ch la triu chng
c thu ring cua hen ph quan ma co th gp trong cac bnh khac
cua lng ngc, nn hen ph quan d b chn oan nhm va iu tr
khng thch hp. V th, cn phai theo doi ky bnh nhn sm
nhn ra bnh hen ph quan. Chung ta co th ngh hen ph quan
khi:
- Cac triu chng trn xay ra v m, c bit khoang na
m, hoc gn sang khin bnh nhn phai thc gic.
- Bnh nhn phai ngi dy th d hn.
- Cac triu chng xut hin thanh cn, bin mat t nhin
hoc sau khi dung thuc tr hen ph quan. Bnh nhn ch co triu
chng trong nhng khoang thi gian ngn, co chu ky.
Nhiu tac gia 144
- Cac triu chng xut hin khi tip xuc vi cac loai kch
thch khac nhau nh: bui, mui nng, hoa cht, khng kh lanh
hoc khi thi tit thay i.
- Bnh nhn a tng b vim mui d ng, ni m ay hoc
nhng ngi co quan h rut tht vi ngi mc bnh d ng.
iu tr
Co hai loai thuc c dung kim soat
1. Nhng thuc ct cn: La nhng thuc lam gian ph quan,
co tac dung lam thng thoang nhanh ng h hp, nhm lam
giam triu chng cua cn hen ph quan.
2. Nhng thuc phong nga lu dai: Gi cho cac triu chng
va cac cn khng xay ra, t o gi hen ph quan c kim soat
tt. khi cn hen ph quan xay ra. Thuc co tac dung rt han ch
nhng lai rt an toan cho vic iu tr hng ngay trong mt thi
gian dai.
Trong cac dang thuc iu tr ct cn hen ph quan th dang
ht co hiu qua cao hn, t co tac dung phu hn so vi thuc dang
ung (vin hay sir) hay thuc dang chch (tim bp, tim tnh
mach).
Cn chu y mt s yu t trong cuc sng co th anh hng
ln cn hen, va d a ngi bnh n t vong nh:
- ang iu tr corticoid dai han.
- Trc y a phai t ng ni kh quan hoc a co tran kh
mang phi, tran kh trung tht trng hen ph quan nng.
- Co hai ln nhp vin hoc kham cp cu nm trc, va
nhp vin hoc kham cp cu thang trc.
- Co bnh ly tim mach hoc h hp nng i kem.
- Tm thn, kem thng minh.
- Nghin ru, tip tuc ung ru.
- Tre dy th va ngi tre.
- Ngi s corticoid, ngi khng tin tng vao iu tr hoc

khng ngh mnh co bnh.
kp thi cu cha cho ngi bnh, chung ta cn bit mt
s du hiu sau y cua hen ph quan nng:
- Tng s cn hen ph quan xay ra trong ngay.
- Kho th anh hng n hoat ng hng ngay.
- Mc nng cua cn hen ph quan khng giam hoc giam
t sau khi dung thuc gian ph quan.
- Tng s dung thuc gian ph qua va corticoid.
Khi bnh nhn co cac triu chng cua cn hen ph quan
nng va rt nng (nh lo lng, kch ng, ri loan y thc, tm tai;
kho noi hoc kho ho; kho th khi nm u thp; co keo hom c
hoc cac khoang lin sn, nhp th hn 30ln/phut; ngng hoc
chm nhp h hp, mach hn 120 ln/phut) cn a bnh nhn
n n v y t chuyn khoa c chm soc kp thi.
Phong nga
Ngay nay, ngi ta chu y n cac bin phap kim soat mi
trng nhm ngn chn cac yu t kch thch gy ra cn hen ph
quan hoc lam cho bnh hen ph quan nng hn nh:
- Lam giam s tip xuc hoc loai bo hoan toan vi cac cht
gy d ng i vi bnh nhn nh khng cho vt nui gy d ng
trong nha hoc vao phong ngu cua bnh nhn, giam m trong
phong thp hn 50%; khng trai tham trong phong ngu, trn san
b tng, mi tun git gi, chn, man cua bnh nhn trong nc
nong (hn 130 F); dung thuc dit gian; y ky thc n, nu
bnh nhn co vn vi phn hoa, (t cy ci, co, cy dai) va nm
mc, nn tranh tip xuc vi cac th nay.
- Bnh nhn phai ngng hut thuc va tranh tip xuc vi
ngi hut thuc la nhiu. Ngi sng trong nha cung nn ngng
hut thuc hoc hut thuc la ngoai nha. Tm cach giup bnh nhn
giam tip xuc vi ngun thuc la, khi phai sng va lam vic chung
vi ngi hut thuc la nhiu.
Nhiu tac gia 146
- Tm cach giam cht gy nhim mi trng, va gy kch

thch cho ngi bnh ca bn trong va bn ngoai nha nh: nc
hoa, cht ty ra, cac loai thuc xt... Hoc khoi t bp lo un cui,
t bp lo thng gio.
BS Nguyn Hu Ln
(TT Lao va Bnh phi Pham Ngoc Thach)
Bnh suyn (hen)
Suyn la mt bnh ng h hp thng gp moi la tui,

thng keo dai nhiu nm, co tnh cht di truyn nhng khng
ly. Nhiu nc trn th gii co 4-5% dn chung b suyn, trong o
hn na khi bnh trc 10 tui va chng 1/3 khoi trc 40 tui.
tre em vai thang tui, bnh rt kho nhn bit.
Yu t gy cn suyn
Cn suyn xay ra do s co tht c trn cung phi, co sng
phu trong ng th cung nhiu cht am dai gy tc nghen h
hp. Cac nguyn nhn thng gp la: lng thu, khoi thuc la, khoi
than cui, bui trong nha, nhng mui nng va mui thuc dit cn
trung, phn hoa, thi tit, hoat ng nhiu nh chay nhay, chi
th thao hay lam vic nng nhoc... Bnh thng nng thm do
tnh trang nhim trung khac i kem.
Du hin nhn bit: Ngi bnh ho nhiu v m, th co
ting rt cam thy nng ngc. Suyn co nhiu dang: nhe, nng,
va; khi rt nng co th dn n t vong.
Bnh suyn rt kho phong nga, tuy nhin ta co th tranh
cn suyn bng cach:
- Tranh xa cac nguyn nhn d lam khi phat bnh.
- Moi ngi khng hut thuc trong nha va nht la khng hut
gn tre nho. Nn dung tm trai phu ln nm cua be tranh bui,
khng nui thu co lng nh meo, cho trong nha, khng nhng
cht nng mui trong nha tranh xa mui nhang khoi. Khng dung
xa bng, thuc gi u hay nhng loai nc hoa; nh m ca s khi
tri nong; nu nu n bng cui hay du la. Cn m ca thng

thoang va ong ca khi khng kh bn ngoai y cht thai cua
khoi xe, cht nhim nha may, bui, phn hoa...
- Cn thng xuyn lau chui, v sinh ni , nht la nhng
ch cha nhiu bui bm. Nn boc ging ngu va gi bng mt bao
co khoa keo hoc tt hn nn dung chiu; thng xuyn git tm
trai ging va gi chn bng nc nong, phi kh ngoai nng.
V suyn la mt bnh phc tap, rt kho iu tr nn ngay khi
co triu chng u tin, bnh nhn cn n bac s c hng
dn y u cach phong nga, theo doi va dung thuc tai nha nh
th nao cho an toan va co hiu qua.
Cac du hiu nhn bit tnh trang nng cn n bnh vin
ngay
- Khi th, canh mui n rng ra, co keo cac xng sn va di
c, noi nng kho khn, tm u mong tay, mong chn, mi tai, i
lai thy mt.
- a dung thuc ct cn ung theo hng dn cua bac s
nhng khng thy co tac dung hay tac dung qua ngn, vn con
thy kho th va th nhanh.
- Khi phai dung thuc tac dung nhanh trn 4 ln mt ngay
ct cn, v tuy thuc giup ta chu hn trong mt thi gian
ngn nhng nu dung qua liu, ng th se sng phu thm, cn
suyn cang nng ln, co th gy t vong...
- Nu b suyn, ban cn phai chu y lun mang theo thuc
suyn khi ra khoi nha va dung thuc ung theo ch dn.
- n bac s 2-3 ln mi nm, ngay ca khi khng co vn
lu y v ng h hp.
- Cn dung thuc phong nga nu mi ngay phai ct cn
bng thuc co tac dung nhanh.
- Co th dung thuc suyn trc khi chi th thao hay lao
ng nng, nu cn.
Nhiu tac gia 148
- Dung lu lng nh k (peak flow meter) hang ngay tai

nha ung theo hng dn co th giup chn oan bnh xac nh
nng nhe va nht la bit c khi nao cn thm thuc.
Hin nay, y hoc a co th giup kim soat c cn suyn.
Ngi bnh vn co th sng bnh thng yn tm vui chi, lam
vic, hoc hanh, du lch xa cung nh ngu ngon gic v m... Suyn
la mt bnh cn iu tr lu dai, vi ty l khoang 50-80% bnh
nhn se lanh bnh.
BS Phan Quy Nam (Bnh vin Nguyn Tri Phng
Bnh phi a nang
Bnh phi a nang, hay noi ung hn la bnh a nang ph

quan, (bronchial polycystic disease) la bnh bm sinh. Cac nang
(hoc ken) trong nhu m phi nay la nhng tui rng, co cu truc
cua vach ph quan khng hoan chnh, bn trong cha mt t dch
hoc co th dch lp y ca tui.
Co 2 th bnh:
- Th trung tm: Thng la mt nang n c, khng thng
vi ph quan trn va cung khng thng vi cac ph nang bn
di. Vach nang cu tao bi cac tuyn nhy, m lin kt, c trn va
sun. Khi b bi nhim, hin tng vim nhim pha huy cac cu
truc, co th lam cho nang thng vi nhanh ph quan trung tm, va
nang tr nn gian to hn do tac dung van mt chiu, cht dch
nhy bn trong tr thanh mu.
- Th ngoai bin: Thng co nhiu nang, cac nang nay la biu
hin cac khim khuyt cua s phat trin thanh ph quan thi ky
phi thai. Thanh nang lot bi lp nim mac khng co t bao lng
chuyn, thiu cac tuyn nhy, co m lin kt va mt t tm sun
khng hoan chnh, trong long nang thng cha cht thanh dch.
Hin tng nhim trung khi xay ra se pha huy cac cu truc bm
sinh bt thng nay va lam cho bnh tr nn rt ging bnh gian
ph quan.
V triu chng lm sang, khi b bi nhim nhiu ln, bnh

nhn ngoai bnh canh nhim trung co th co triu chng kho th
hoc th kho khe, nhng khng phai la suyn. y la bnh bm
sinh, nhng khng co chng c nao la di truyn, va mc nng
nhe tuy theo s lng nang, kch thc mang nang va s ln bi
nhim vi trung.
iu tr: Chu yu la iu tr cac t bi nhim vi khang
sinh thch hp, kt hp vt ly tr liu nu co ho khac am mu va
cac thuc gian ph quan nu cn. Phu thut ch danh cho th
nang n c ch khng phai a nang.
BS Nguyn Trn Phung
(TT Lao va bnh phi Pham Ngoc Thach)
Bnh vim phi "Legionnaires"
Bnh vim phi Legionnaires gy ra do vi khun

Legionnella. Bnh nay co 2 dang: vim phi Legionnaires la dang
nhim bnh gy ra vim phi nng, va dang th 2 nhe hn la st
Pontiac (nhim bnh nhe).
Vi khun Legionnella c ban phat sinh t cac ngun nc,
di nhiu dang. c bit, vi khun nay phat trin vi s lng
ln trong cac ngun nc m va ong nc 35-46 C.
Ngi b nhim bnh th ht khng kh co hi nc t cac
ngun nc b nhim vi khun Legionnella nh thap giai nhit,
cac b nc nong, nc trong cac bn tm... Vic nhim trung
thng xay ra khi khng kh co hi nc b nhim trong nha
ring, ni lam vic, bnh vin hoc cac ni cng cng. Tuy nhin,
vic nhim bnh Legionellosis khng ly t ngi nay sang ngi
khac, va cung khng co trng hp nao nhim bnh do cac thit b
iu hoa nhit khng giai nhit bng thap nc nh may lanh
dn dung cung nh may lanh trong xe hi.
May lanh co gy vim phi?
Cac may lanh co thit b iu hoa khng kh c s dung
thng dung tai Vit Nam a phn la nhng may lanh giai nhit
Nhiu tac gia 150
gio, khng co thap giai nhit, th khng th gy ra vi khun

Legionnella. Nhng cung co mt s may lanh trung tm, co s
dung thap giai nhit c lp t tai mt s cac nha cao tng, c
s san xut th co th gy bnh vim phi may lanh.
Lao - Nhng iu cn bit
Hay ngh n bnh lao khi co cac triu chng sau:

- Ho khac nh keo dai trn 3 tun l.
- Giam sut cn.
- St v chiu.
- au ngc.
- Ho ra mau.
Khi co du hiu nay cn phai lam g? Hay n ngay phong
kham lao qun, huyn c xet nghim va tm vi trung trong
am, chup hnh phi va thy thuc chuyn khoa lao kham
bnh.
Khi c thy thuc chuyn khoa lao kt lun mc bnh lao,
ban se c iu tr min ph 6-8 thang.
khoi bnh lao, cn phi hp ung thuc, ung ung liu,
u n va ung u thi gian.
Ban c coi la a khoi bnh lao khi iu tr u thi gian, va
trong qua trnh xet nghim am 3 ln khng tm thy vi khun
lao.
Bnh lao ly qua ng h hp, do vi khun lao gy ra, bnh
khng di truyn, co th phong va cha khoi. Hay tim phong BCG
nga lao cho tre em.
Ta nn i x vi ngi bnh lao nh th nao? Gia nh ng
vin, hng dn ngi bnh vt qua lo lng, an tm sng bnh
thng. Khng nn xa lanh, phn bit i x vi bnh nhn lao.
Ngi bnh co th lao ng bnh thng.
Bnh lao khang thuc

Lao la mt bnh d ly lan, va cn kin nhn iu tr trong
vai thang. Nhng khi thy ht ho, ht st, bnh nhn t ngng
thuc ri, bnh tai phat, lai co mt s bnh nhn ung nhiu thuc
iu tr lao nhng khng hiu qua. o la do bnh nhn a b
khang thuc. Lao khang thuc la trng hp bnh nhn mang vi
khun khang vi mt hoc nhiu loai thuc chng lao. Theo iu
tra v khang thuc lao thc hin toan quc nm 1996-1997, ty l
khang thuc lao la 33% (khang 1-4 th thuc). Trong o, ty l
khang Streptompicine la 24%, khang Isoniazide la 20%, khang
Rifampicine la 3,6%, khang Ethamlentol la 1,1% va a khang
thuc (R, H) la 2,3%. Tai TP HCM, ty l khang thuc lao cung co
s liu tng t, nhng nguy c cao hn v thuc lao c nhp va
ban thoai mai. Mt khac, dn di c t cac tnh v thanh ph kim
sng rt nhiu, lai ngheo kho va khng co ni c ngu n nh.
Khi mc bnh lao, bnh nhn phai c quan ly va iu tr
co kim soat. Nhng v nhiu ly do, bnh nhn thng mua thuc
lao va t ung theo hng dn cua nhn vin nha thuc, hoc iu
tr tai cac phong mach khng phai cua bac s chuyn khoa. Bnh
nhn thng ngng thuc tuy tin khi thy ht ho, ht st, ht ho
ra mau va ht tin. Va khi nao cam thy cn ung th dung thuc.
V th, vi khun lao quen dn vi thuc, tao ra vi khun khang
thuc lao.
Cang co nhiu bnh nhn mang va khac ra vi khun lao
khang thuc trong hoc sau qua trnh iu tr th kha nng ly
nhim vi khun lao khang thuc cho ngi khoe manh va kha
nng xut hin bnh nhn lao mi co khang thuc, cang cao (tc la
khang thuc nhng bnh nhn lao cha ung thuc iu tr lao).
Lao khang thuc thng la do sai sot trong iu tr nh: ap
dung phac iu tr khng ung, khng kim soat c vic dung
thuc cua bnh nhn (co ung va u khng?) hoc cht lng
thuc khng am bao...
Hin nay tai Vit Nam va trn th gii cha co mt phac
hu hiu nao iu tr bnh lao khang thuc, nc ta theo qui
Nhiu tac gia 152
nh cua Chng trnh Phong chng lao quc gia, nhng bnh
nhn lao khang thuc (a c tai iu tr 5 loai thuc) ch ung
Isoniazide n thun. Trn th gii a co phac hng dn iu
tr lao khang thuc nhng nhng loai thuc nay rt t tin, t
hiu qua, nhiu c tnh va co thi gian keo dai 18 - 24 thang, ch
thc hin c nhng trung tm y t co u iu kin ky thut,
u phng tin theo doi, chm soc bnh nhn mt cach toan din.
Do o phong nga bnh lao khang thuc la vn ht sc
quan trong va la muc tiu cua Chng trnh Phong chng lao.
Bin phap ti u nht hin nay phong bnh lao la thc hin
chin lc DOTS vi hoa tr liu ngn ngay co kim soat tai c s y
t gn bnh nhn nht nh phng xa, t dn ph, t i san
xut...
BS Hoang Th Quy
(TT Lao va bnh phi Pham Ngoc Thach
Lao ngoai phi
Lao ngoai phi la bnh do trc khun lao gy ra tai cac b

phn khac cua c th khng phai la phi. Co th noi chung tn
cng tt ca cac b phn cua con ngi, t thn kinh, tiu hoa, vn
ng n c quan sinh duc nam cung nh n.
Ngi mc bnh lao ngoai phi bn canh nhng triu chng
chung cua bnh lao phi nh st nhe v chiu, n khng ngon, mt
moi... con co nhng biu hin ri loan chc nng cua c quan b
bnh nh nhc u, thay i tnh tnh i vi lao mang nao, au
nhc khi vn ng i vi khp hay ct sng, ri loan ng rut
i vi b may tiu hoa... Nhng nhng biu hin o thng khng
gy chu y cho ngi chung quanh va bnh nhn d dang cho qua
nn dn n vic chm tr i kham bnh. Ngc lai, bnh nhn
lao phi, vic ho khac khin ngi chung quanh chu y nhiu hn
va bnh nhn rt canh giac nn vic i kham bnh thng xay ra
sm hn.
Lao ngoai phi tuy khng nguy him cho ngi xung quanh
nhng lai va kho nh bnh do rt t khi tm thy vi trung, va
kho iu tr. Vic chn oan phai dung nhiu xet nghim hoc
nhng phng tin chn oan su, vic iu tr co th n nh v
mc bnh tt nhng lun lai di chng trn cac chc nng lin
quan, va nhng tan ph trn cac b phn, tr trng hp lao tai
mt s mang nh mang tim, mang phi, lao tai cac mang nay do
triu chng anh hng n cac chc nng xay ra manh hn, gy
chu y cho bnh nhn va thn nhn sm hn, nn vic phat hin
sm se a n mt iu tr tch cc va khng lai bt c mt
tn hai nao v chc nng va c th.
lao hach ngoai vi, sau thi gian iu tr, hach thng nho
i do ht hin tng vim, vic m ly ht hach la khng cn thit,
ca v mt bnh tt ln phng din thm my.
Mt tin b ln trong cng tac iu tr bnh lao phi hay lao
ngoai phi u c iu tr bng mt cng thc vi thi gian
ging nhau, tr lao mang nao, la th lao ngoai phi nguy him
nht co thi gian iu tr dai hn. Tuy nhin, vic iu tr lao
ngoai phi tn kem hn do phai phi hp vi nhiu loai thuc kem
theo bin phap iu tr vt ly phuc hi.
phong nga lao ngoai phi, chung ta cn lu y n nhng
triu chng khac thng cua c th (nh a noi trn), kp thi
n c s y t kham va iu tr.
BS Hoang Th Quy
Tac hai cua thuc la
Theo T chc Sc khoe th gii th c 2 ngi hut thuc la, co

1 ngi se cht v nhng bnh co lin quan n thuc la, trong o
co 50% cht trong la tui trung nin. Thuc la mang n 3 loai
bnh ly sau:
- Bnh tim mach: Ngi hut thuc la d b cn au tht ngc
va nhi mau c tim, nu khng cp cu kp thi se b t t. Ngi
Nhiu tac gia 154
hut thuc la con d mc bnh cao huyt ap, va bin chng tai bin
mach mau nao.
- Bnh ung th: Thuc la la nguyn nhn s 1 gy ung th
phi. Kha nng b ung th phi tng gp 10 ln nhng ngi hut
thuc la so vi nhng ngi khng hut thuc la. Nu hut cang lu
nm vi s lng cang nhiu, kha nng b ung th phi cang cao.
Ngoai ra, thuc la con co th gy ra cac bnh ung th khac nh:
ung th thanh quan, ung th thc quan, ung th vom hu, ung
th tuy, ung th bang quang... Khi a phat hin khi ung th,
thi gian sng con lai ch tnh bng thang.
- Bnh phi tc nghen man tnh: Khi u, ngi hut thuc
la ch b ho am thng xuyn, nht la vao bui sang. Tuy nhin,
luc nay chc nng h hp cua phi a b sut giam dn, ma cha co
biu hin triu chng. Khi chc nng phi a giam nhiu, ngi
bnh bt u b kho th. Luc u ch kho th khi lam vic nng.
V sau kho th ngay ca khi ngh ngi hay khi sinh hoat ca nhn
nh thay qun ao, i v sinh... Va tnh trang tan ph h hp o
keo dai cho n khi ngi bnh t vong v suy h hp.
Ngoai ra, hut thuc la con lam anh hng n ngi xung
quanh, nht la nhng ngi trong gia nh. o la bnh ly cua
nhng ngi phai thng xuyn ht khoi thuc la do ngi khac
hut thuc la, con goi la bnh "hut thuc la thu ng". ngi ln,
hut thuc la thu ng cung gy bnh tim mach, va ung th phi
mc du t l thp hn hut thuc la trc tip. tre em hut thuc la
thu ng cung gy bnh vim ng h hp. Ngoai ra, b me hut
thuc la con lam tm gng xu cho tre va phn ln nhng tre nay
cung nghin thuc la khi ln ln.
Ung th phi
Ung th phi co ty l t vong cao nht trong cac bnh ung

th nam gii. Gn y, ty l nay khng tng nam nhng ngay
cang tng n, ng u v ty l t vong trong cac bnh ung th
n trong nhng nm u thp ky 90.
Ging nh cac bnh ung th khac, ung th phi bt u khi

mt hoc nhiu t bao phn chia mt cach khng kim soat c.
Sau khoang 20 ln phn chia nh vy, mt khi t bao nho ng
knh khoang 1 cm hnh thanh. Nu cac t bao nay tip tuc nhn
ln th khi u tip tuc gia tng v kch thc. mt s giai oan
cua qua trnh nay, nhng t bao co th ri khoi khi u ban u va
phat trin n cac phn khac cua c th va phat trin thanh
nhng khi u mi. Nhng khi u phi co th gy chay mau, lam
tc nghen ng h hp, gy ho, kho th hay nhim khun. Khi u
co th phat trin ra thanh ngc gy au. Tuy nhin, i khi ung
th phi phat trin to ma bnh nhn khng co triu chng au,
ho.
Triu chng hay gp nht cua bnh ung th phi la ho keo
dai, th ngn. Ho co m ln mau va au ngc cung co th la du
hiu cua ung th phi. Mt thi gian sau, bnh nhn co th gy
sut, mt moi, th nng, khan giong, kho nut, au xng, th kho
khe va tran dch mang phi. Cn lu y rng co khoang 13% bnh
nhn khng biu hin bt c mt triu chng nao nh trn khi
khi u cua ho c phat hin.
Nguyn nhn chnh cua bnh ung th phi la hut thuc la
(90%). Mt s bnh nhn b ung th phi khng hut thuc nhng
a ht mt s lng ang k khoi thuc la. 90% bnh nhn ung th
phi a hut trn 10 iu thuc la mt ngay, trong 20 nm. Ngoai
ra, nhng ngi co nhiu nguy c ung th phi la: cng nhn tip
xuc vi bui silic, tip xuc vi tia phong xa. Nhng cng nhn mo
uranium, fluorspar va hacmatite co th tip xuc vi tia phong xa
do ht th khng kh co cha kh radon.
hu ht cac bnh ung th, kt qua iu tr tt nht khi
ung th c phat hin sm va iu tr kp thi. V du, co 50%
bnh nhn c phu thut ct bo khi u sng thm c 5 nm,
tuy nhin s bnh nhn nay con t. Trong tt ca cac bnh nhn b
ung th phi ch co 10% sng thm c 5 nm sau khi c chn
oan.
Nhiu tac gia 156
Hin nay, co nhiu phng phap iu tr mi a cht ng

v phong xa vao ph quan, iu tr bng tia xa, iu tr bng laser,
cac thuc hoa cht mi, nhng nghin cu sinh hoc phn t ang
c tin hanh va a thu c mt s kt qua.
Tuy nhin, tranh tnh trang ung th phi yu t quan
trong nht la giam s ngi hut thuc la, cai thin v sinh cng
nghip, va tranh tip xuc vi bui silic.
CHNG 9
CAC BNH NG TIT NIU
Nhim trung ng tiu
Nhim trung ng tiu la mt bnh tng i ph bin,

bnh canh rt a dang, co th t khng co triu chng g n
nhng th nng co th gy cht ngi.
Tac nhn gy nhim trung tiu thng la do vi trung, vi
nm...
Nhim trung tiu d xay ra mt s ngi tc nghen ng
tiu (soi ng tiu, u tuyn tin lit nam...); phu n co thai; tiu
ng, cao huyt ap...
Triu chng:
- Khng co triu chng, v tnh i xet nghim mi bit b
bnh.
- Thng gp tiu gt, tiu kho, tiu lt nht...
- Nng hn, bnh nhn co biu hin cua nhim trung toan
thn: st cao, lanh run, mi kh, li bn.
- au qun bung hoc vung h tht lng.
- Tiu gt, tiu kho, tiu au, nc tiu uc co th co mau.
Trng hp nay nu khng giai quyt kp thi bnh din tin nng
co th gy t vong.
- Nhim trung tiu cp, khng bin chng nu c iu tr
ung se khoi hn, khng lai bin chng.
Nhiu tac gia 158
- Mt s trng hp nhim trung tiu tai phat nhiu ln,

nhng trng hp nay phai n thm kham tai c s y t tm
nguyn nhn gy nhim trung tiu.
Nu khng c iu tr ung, bnh din tin nng a se
n bin chng nhim trung huyt, choang nhim trung dn n
t vong hoc bnh se tin trin dn n vim thn man tnh.
V vy, khi thy tiu kho, c bit co kem st nn n kham
bac s co chn oan chnh xac va iu tr thch hp.
BS L Th Tuyt Phng
Bnh tiu ra mau
Thng thng, khi noi n tiu mau la ngi ta ngh ngay

rng nc tiu co mau o, mau o la do nhiu hng cu b v ra,
hoc khi tiu ra ca cuc mau th se thy mau o sm. Trng hp
nay trong y khoa goi la tiu mau ai th. Con trong thc t, nc
tiu khng co mau o, thm ch con hi vn uc nhng cac thy
thuc vn goi la tiu mau. Nu lam xet nghim soi loai nc tiu
nay qua knh hin vi thy co nhiu hng cu goi la tiu mau vi
th. Tai sao lai i tiu ra mau? Chung ta co th xac nh chc chn
rng khi co tiu mau, ngha la thn va ng tiu gm niu quan,
bong ai va niu ao u co th b tn thng.
Nguyn nhn
- Do soi thn va ng tiu. Nhng vin soi nho d di ng
lam xy xat nim mac d gy chay mau. Thng tiu mau do soi
lam cho ngi bnh b nhng cn au qun thn.
- Do nhng tn thng ng tiu v b vim nhim trung,
nht la vim do lao thn.
- Do ung th gy ra tiu mau, y la dang tiu mau nguy
him nht, v i khi t nhin xut hin va t nhin ht, d lam
ban bo qua.
- Do nhng chn thng ng tiu nh v thn, gip bong
ai, niu ao...
Khi tiu ra mau, co th nao xac nh v tr gy chay mau

khng? Cu tra li la co. T qua thn n niu quan, bong ai va
cui cung la niu ao u np trong c th, khng nhn thy c
ch nao chay mau, nhng trong y khoa co mt phng phap co th
xac nh c v tr tn thng, o la nghim phap ba ly. Ngha la
s dung ba cai ly nho, cho ngi bnh tiu vao ln lt ba ly.
Co th xut hin ba trng hp:
- Nu ly u tin co mau o, cac ly sau khng co mau o, goi
la tiu mau u dong, co th ngh trng hp nay do chay mau
vung niu ao.
- Nu ch co ly cui cung thy o, goi la tiu mau cui dong,
co th ngh la do bong ai chay mau.
- Nu ca ba ly u co mau, trng hp nay co th ngh ti tn
thng thn.
Lam sao phn bit c nc tiu o nhng khng phai tiu
mau? Mt s thuc co cha cht mau khi ung vao lam cho nc
tiu co mau o, th du nh loai thuc co tnh cht sat trung ng
tiu la Mictasol bleu co mau xanh, lam cho nc tiu mau xanh.
i vi phu n trong thi ky kinh nguyt, mau t m ao co th r
ra ln vao nc tiu, nhng y la trng hp nc tiu dnh mau,
ch khng hoa ln mau trong nc tiu.
Khi co nhng du hiu i tiu ra mau, ban cn n kham
ngay ni bac s.
BS L Thin Anh Tun
au thn
Mt s ngi mi khi thy au lng thng hay ngh ti

bnh thn. iu nay co hoan toan ung? Thc cht ch b au lng
hay au bung thi th khng th khng nh bnh g ngay c,
cn phai bit c mt s biu hin i kem. Triu chng mang
tnh c hiu co th ngh ti bnh thn la cn au qun vung
tht lng c y khoa goi la cn au qun thn.
Nhiu tac gia 160
Thng thng, cn au qun thn xay ra t ngt sau mt c

ng manh, sau khi lam vic mt moi, hoc co s thay i v t
th nh ang nm t nhin bt ng dy, cn au cung hay xut
hin khi ang s dung cac loai thuc co tnh li tiu hoc nc
khoang... Mt s ngi co nhng du hiu bao trc nh au
ngang vung tht lng, i tiu kho hoc tiu ra mau. Trong cn
au, ngi bnh cam thy au n mc qun quai, co khi au
ngang bung chay xung di tn b phn sinh duc. Cn au co th
keo dai t mt n hai gi, co khi keo dai hn. Biu hin i kem:
au lam va m hi, st, bun nn, tm trang lo lng, co cam giac
mun i tiu mc du khng co nc tiu. Mt c im ang chu y
la trong cn au nu dung mt s thuc giam au thng thng
nh Paracetamol (thng co tn Panadol, Efferalgan...) se khng
thy giam au.
Mt nguyn nhn thng gp nht la do soi thn va soi
niu quan (la ng dn nc tiu t thn a xung bong ai hay
con goi la bang quang). Trong thc t, nhng vin soi nho nm
trong thn hay niu quan lai gy au qun nhiu hn s vi vin
soi ln, v soi nho d di ng co xat va gy chay mau. Do o, trong
cn au qun thn, ngi bnh hay gp chng ai ra mau. Chnh
v vy ma nhng ngi thy au nhiu khng nn lo qua bi vin
soi nho co th c lam tan sau khi ung thuc ma khng cn phai
m ly soi. Lao thn cung co th gy cn au qun thn, nhng t
gp hn (biu hin chu yu cua lao thn la i tiu ra mau).
Ngoai ra, cn au qun thn co th thy ngi b ung th
thn va chu yu phat hin triu chng tiu ra mau i kem vi cn
au.
Lam sao phn bit cn au qun thn vi cn au khac?
c tnh in hnh cua cn au qun thn la cn au xay ra
t ngt d di va lan xung b phn sinh duc vung tht lng pha
sau rt au. Trong cn au, ngi bnh i tiu rt nhiu hoc tiu
kho, co th thy mu trong nc tiu hoc nc tiu co mau. Cn
lu y, tiu ra mau co th nhn thy la nc tiu co mau o goi la
tiu mau ai th, con i tiu khng co mau o nhng xet nghim
nc tiu co nhiu hng cu goi la tiu mau vi th. Cn phn bit

vi au vung bung trong cac bnh sau y:
- Cn au qun gan: Thng au di man xng sn bn
phai sau khi au co st va vang da.
- Cn au do vim rut tha: au nhiu vung gn ben pha
bn phai (goi la h chu phai). Khi au cung co st, nhng nu n
tay vao vung b au th lam cho ngi bnh git nay ln hoc thot
bung lai khi tha tay ra.
- Cn au do loet hay thung dai day: Thng au vung bung
gia, pha trn rn (ngi dn hay goi vung nay la vung chn
thuy). au khng lan xung b phn sinh duc. Cn au do loet hay
thung da day gp ngi co loet bao t t trc hoc sau mt t
ung qua nhiu ru.
- Cn au bung do tc rut: y cung la biu hin cua au
bung cp tnh. Thng co th phat hin c du hiu ni cm
ngon ngoeo nh co song bung.
- Mt s trng hp cua cn au tht ngc trong bnh tim
mach khng ro rang, tc la au khng lan ln trn vai ma lan
xung di bung lam d lm vi cn au qun thn nhng khng
bao gi lan xung b phn sinh duc. Trong khi o, co nhng cn
au qun thn lai au lan ln trn lam cho ngi ta d nhm vi
cn au tht ngc. Tuy nhin, nhng trng hp nay t gp.
Trn y la mt s trng hp d lm vi cn au qun thn.
Trong thc t co nhiu cn au bung i kem vi cn au vung tht
lng lai la nhng cn au khng phai do bnh thn. Vic tm n
cac thy thuc se giup cho ban mt li xac nh chc chn hn khi
ban con ang nghi ng cha ro.
BS L Thin Anh Tun
Soi ng niu
Mt bnh nhn nam 46 tui ch au s s tht lng gn

mt nm nay. Nhn dp ln thanh ph, ng i kham bnh va c
Nhiu tac gia 162
bit la b san thn dang san h, cn phai phu thut. Sau khi m
ly san, bac s cho bit thn cua ng nc va giam chc nng;
nhng may mn la ng n kham va cha bnh khng qua tr nn
thn cha b h hai hoan toan.
Nguyn nhn
Soi thn (con goi la san thn) la mt dang cua soi ng
niu, co th gp bt ky c quan nao trong h niu. Co hai nguyn
nhn gy soi ng niu:
- Ri loan chuyn hoa: U lanh tuyn cn giap lam tng canxi
trong mau va nc tiu; nc tiu cha nhiu canxi nn d tch tu
lai va sinh ra soi. Nguyn tc iu tr loai soi nay la ct bo u lanh
tuyn cn giap.
- Tc nghen ng tiu bm sinh hay mc phai ai thn, b
thn, niu quan, bang quang, niu ao, tuyn tin lit; co bnh tai
b niu hay chung quanh b niu lam nghen ng tiu, nc tiu
khng chay c va sinh ra soi. Nguyn tc iu tr la loai bo
nguyn nhn gy b tc ng tiu.
Triu chng
70% trng hp soi thn mt bn ch co triu chng au lng
n thun; v th cn ht sc lu y va nn i kham bnh ngay
phat hin va iu tr sm nhm tranh cac tac hai xu va nng do
soi gy ra. Ngoai ra, bnh nhn co th co cac triu chng nh: ai
but, ai ra soi, ai ra mau, ai uc nh mu.
Soi thn nu nho, khu tru mt ai thn rt t khi gy bin
chng. Tuy nhin nu khng kp thi iu tr, soi niu se gy tn
thng cho thn, lam gian n hoc gy hep ng tiu do phan
ng xim x hoa va cang lam tng hin tng tc nghen ng
tiu. Tc nghen ng tiu lai cang anh hng xu n chc nng
thn, d gy nhim trung va vim ng tiu, lu dn ng tiu
b x hoa va tc nghen cang nng, gy v niu hoc lam giam chc
nng thn trm trong.
iu tr
Nu soi nho, khng co gai se co c may c dong nc tiu

tng thoat ra ngoai, khng cn ung thuc, ch cn ung nhiu
nc. Soi nho con co th thoat ra ngoai bng cach ung thuc li
tiu, thuc lam gian ng tiu hoc thuc lam tan soi (vi soi
urat ta dung thuc lam kim hoa nc tiu, vi soi phosphat ta
dung thuc lam acid hoa nc tiu). Soi con co th c ly ra
bng cac thu thut nh nong ng tiu, li soi qua ni soi, tan soi
ngoai c th, ly soi qua da... Nu cac phng phap trn tht bai
th phai m (hay con goi la m h).
Bnh nhn cn n thy thuc chuyn khoa kham va cha
bnh c theo doi va anh gia nh ky v chc nng thn va
tnh trang nc tiu v phng din vt ly - m hoc, vi khun
hoc...
BS Nguyn Ngoc Tin (Bnh vin Bnh Dn TP HCM
Dinh dng cho ngi b soi thn
Soi thn xut hin khi trong nc tiu co qua nhiu thanh
phn khng hoa tan c. Nguyn nhn co th do:
- Th tch nc tiu c bai tit qua t do ung nc t hoc
iu kin lam vic khng thun li, khng co iu kin ung nc
hoc i tiu "thoai mai"... lng nc vao t nn c th "tit kim"
nc va bai tit nc tiu t i so vi bnh thng.
- Bai tit qua mc mt s hp cht choc loc: Nu dinh dng
khng hp ly, n ung qua mc mt s thc phm th c th se
thai bt phn tha nay qua nc tiu, nng cac cht nay trong
nc tiu tng cao, chung d ong lai va hnh thanh soi thn.
- Mt s yu t nh d tt ng tiu... gy tc nghen hoc
lam ong nc tiu trn ng bai tit nc tiu.
- Hoc do nhiu yu t khac nh pH cua nc tiu khng
phu hp vi ch n (nh pH nc tiu co tch acid ma bnh
nhn lai n nhiu thc n lam acid hoa nc tiu)... lam giam s
hoa tan cac cht trong nc tiu nn cac cht nay d ong lai va
tao soi.
Nhiu tac gia 164
Ch n ngi b soi thn

- Tt ca bnh nhn soi thn u cn phai ung nhiu nc;
nu co th, mi ngay nn ung hn 1,5 lt nc.
- Bnh nhn co soi urat cn theo nguyn tc: Dung cac thc
n lam kim hoa nc tiu, giup loai bo acid urique di dang
nhng urat kim d hoa tan. o la nhng thc n thc vt (trai
cy va rau), sa va cac san phm t sa.
Ngoai cac th va k, bnh nhn co th n khng han ch
m, nui, banh m, ng va mt ong; cn han ch nhng thc n
giau acid uricque nh ca moi, ca hi, gan, ct, oc, tht heo, tht nai,
ga, vt, chim b cu, bng cai, nm va mng ty. Cn theo doi
thng xuyn pH cua nc tiu va gi cho pH nc tiu lun
ln hn hoc bng 7,5.
- i vi bnh nhn co soi calci: Nu lng calci thai ra trong
nc tiu mc bnh thng th dung cac thc n lam toan hoa
(acid hoa) nc tiu. Cac thc n nay chu yu co ngun gc t ng
vt nh: ca, tht bo, tht gia cm, phomat va ngu cc. Lu y rng
thc n lam toan hoa nc tiu khng phai la thc n co v chua;
chng han nh chanh tuy chua nhng lai kim hoa nc tiu.
Nu lng calci thai trong nc tiu cao qua mc, trn
300mg, bnh nhn cn giam bt lng calci trong thc phm, han
ch sa va cac san phm t sa.
BS Bui Th Hoang Mai (Trung tm Dinh dng tre em
Suy thn va ghep thn
Thn la c quan nm su sau phuc mac ngoai bung, c

thanh hng lng che ch. Mi ngi co hai qua thn gi nhim vu
bai tit cht thai va iu hoa nhiu chc nng cua c th thng
qua bai tit cac hooc mn. V nhiu bnh khac nhau, thn co th
suy, khng hi phuc, dn n vic bai tit nc tiu kem hoc
khng bai tit c na, khin c th khng thai c cht c.
bnh nhn suy thn giai oan cui, lng cht thai nh
nc, u r, creatinine, kali... ong trong mau tng cao hoc xut
hin tnh trang toan huyt, co th dn n t vong do c th b ng
c. Ngoai ra, suy thn con dn n cac tnh trang thiu mau
nng, cao huyt ap, loang xng, lit dng...
Co hai dang suy thp: cp tnh va man tnh.
- Suy thn cp tnh co th do ng c thuc, choang v nhiu
nguyn nhn, cac bnh cua cu thn, soi thn va niu quan hai
bn. Trong nhng trng hp nay, thn tam ngng hoat ng, sau
khi cha tr, co th hi phuc.
- Suy thn man co th do nhiu nguyn nhn: bnh ngoai
thn (bnh t min, ai thao ng). Bnh tai thn bao gm bnh
cua cu thn (thn h, vim cu thn, x hoa cu thn), bnh ng
thn va m ke (vim thn ngc dong, vim m ke, lao thn...).
Bnh sau thn gm soi thn, tc ng tiu man tnh do nhiu
nguyn nhn (u lanh tuyn tin lit, hep niu ao...). Co th phong
nga suy thn man nu cac bnh nhn trn c kp thi phat
hin va iu tr. Tuy nhin, co nhng bnh nh x hoa cu thn,
du bit trc cung kho lam g hn la ch n khi suy thn mi can
thip.
Khi suy thn, ngi bnh cn bnh tnh nghe theo li ch dn
cua bac s chuyn khoa, khng nn tin vao li mach nc cua
nhng ngi khng co chuyn mn. Ngi bnh cn theo k hoach
iu tr va theo doi cac ch s sinh hoa cua mau nm vng va
theo sat tnh trang bnh. Ngi b suy thn man co th ap dung
mt trong hai bin phap iu tr sau:
- Chay thn nhn tao: Thn nhn tao co kha nng loc cht
thai ong trong c th. Bin phap nay co nhiu han ch nh phai
chay thn trung bnh mi tun 3 ln, mi ln 4 gi, ngi bnh l
thuc vao may, cht lng cuc sng kem; co th b ly nhim cheo
do nhiu ngi dung chung mt may. Ngoai ra, thn nhn tao
khng sa cha c chc nng ni tit (phai dung thuc tao mau
hoc truyn mau, vn con kha nng b loang xng, cao huyt
ap...).
Nhiu tac gia 166
- Ghep thn: La mt phu thut, ly mt qua thn con hoat

ng tt t c th ngi cho thn t vao c th ngi suy thn
(ngi nhn thn). Sau ghep, bnh nhn khng phai l thuc vao
may, chi ph v lu dai thp hn 30%-40% so vi chay thn nhn
tao. Tuy nhin, ngi nhn thn vn phai tip tuc kham va theo
doi cht che v co th b thai ghep cp tnh hoc man tnh. Ngoai
ra, do phai dung thuc c ch min dch nn c th rt d b nhim
cac bnh do vi trung va siu vi.
i tng ghep thn la ngi a c xac nh la suy thn
man giai oan cui (co th ang chay thn nhn tao, loc mang
bung...), sc khoe chu ng c cuc m, khng b nhim cac
bnh nh lao, bnh do vi rut nguy him nh vim gan C, HIV...
Cac ngun thn co th s dung cho ghep thn la t c th
sng cua ngi thn trc h hoc t v, chng, ban be, ngi hin
thn t nguyn. Cung co th t ngi a cht nao, ngng th (phai
th may) nhng tim cha ngng p hoc va ngng tim (nhng
ch co 15-30 phut ly thn, trng hp nay cho kt qua thp).
BS Nguyn Ngoc Sinh (ai hoc Y Dc TP HCM)
Bnh tiu ng
Tiu ng la mt bnh nguy him v lu dai. Cn bit phat

hin sm trc khi co bin chng xay ra nh lao phi, m mt, suy
thn, hoai th chn, tai bin mach mau nao, nhi mau c tim, mu
loa...
Ngay nay, nh ngha bnh tiu ng theo T chc Sc
khoe th gii khng phai ch la tiu ra ng ma la co lng ng
trong mau cao thng xuyn mt cach bt thng.
Bnh tiu ng gp moi la tui, nam cung nh n. Tre
s sinh cung co th mc bnh tiu ng. Bnh thng gp ngi
beo mp, t lao ng, sng th. Bnh thng gp nhiu
ngi:
- Qua 50 tui, ngoai hnh mp map, n nhiu, cn nng,
huyt ap tng, cholesterol trong mau tha.
- Phu n sinh con to, nng trn 4 kg hay gp kho khn trong
vic sinh n: sy thai, sinh non, c thai...
- Tre nho thng i tiu m, ai dm, gy, bing n, hoc
kem, au bung vt, bun nn, bung au nh co lai hay nghen rut.
- Phu n hay nga ngay toan thn hay b phn sinh duc.
- Thanh nin to khoe nhng yu sinh ly. B vim nhim tai i
tai lai kho tr dt im b phn sinh duc, h thng h hp, thn,
lao phi.
- B nhi mau c tim, huyt ap cao.
- Co ghe l ngoai da, nm mc, da vay nn.
- T bai, loet bong ai, mc bnh thn kinh, t chn, hoai t
chn, thy m mt.
Cung cn da vao cac yu t co th a n bnh tiu ng:
- Khi co cha me b bnh tiu ng, 5% cac con cua ho co th
mc bnh tiu ng. Cac con cua ngi mc bnh tiu ng cn
c chm soc ky tranh cac bnh do siu vi (cam cum, ho ga, quai
b, ban); cac bnh ni tit (thng thn, tuyn yn, tuyn giap),
beo ph, huyt ap cao, nghin ru, thuc la, lam dung vai loai
thuc nh corticoid (tr nhc moi), progesterone (thuc nga thai).
- Khi ung nc nhiu, i tiu nhiu. Ung ngay 3-4 lt nc,
i tiu xi xa.
Nu nghi ng b tiu ng cn xet nghim chn oan. Xet
nghim mau tnh mach la ph bin nht. Lam xet nghim sang
sm, luc bung oi.
a bit mc bnh tiu ng phai n bac s chuyn khoa :
- Phn tch bnh tiu ng loai g: thiu hay con insulin...
- anh gia tnh trang sc khoe. Phat hin cac bin chng,
tin lng cac din bin v sau.
- Thao qui cach chm soc, iu tr, n ung, sinh hoat.
Nhiu tac gia 168
Bnh tiu ng ph bin va nguy him, thng dn n

bin chng trn cac c quan nh mt, thn, nao, thn kinh, tim,
da...
BS Pham Vn am
Theo doi ng huyt tai nha
Bnh tiu ng nu c chn oan va iu tr sm va kim

soat ng huyt tt se co din tin thun li, khng bin chng.
Nu khng c kim soat tt ng huyt do khng sm phat
hin bnh (giai oan u bnh din tin m thm) hoc khng
tun thu li bac s, ngi bnh co th b nhiu bin chng nguy
him, ty l t vong cao.
Do o, vic t theo doi ng huyt tai nha giup phat hin
sm tiu ng, kim soat tt ng huyt, giam bin chng cua
bnh.
May o ng huyt tai nha hin nay trn th trng co rt
nhiu loai, khi mua chung ta nn la chon nhng loai may co cac
c im: gon, nho, d mang theo trong ngi; d s dung; gia re.
Cach s dung may (thng ging nhau cac loai may):
- Ra va lau kh ban tay trc khi th.
- m kim vao ngon tay chch mau xung que th.
- Ch giy th i mau va so mau vi thang mau co sn
bit nng ng huyt (nu ch dung giy th).
- a giy th vao may va ch oc kt qua trn man hnh
(khi dung may). Thi gian cn thit oc kt qua tuy thuc tng
loai may, co may ch cn vai giy, co may cn vai phut. Trung bnh
la 1 phut.
- Ghi lai kt qua vao s theo doi.
Thi gian o ng huyt thng la bui sang sm trc khi
n sang hoc 2 gi sau khi n. Ngoai ra, co th o ng huyt vao
mt s thi im c bit khac nh trc khi i ngu, sau khi vn

ng, sau khi ung ru...
Nu ng huyt ang n nh, co th th 1-2 ln/tun. Nu
ng huyt ang dao ng, co th th mi ngay hoc theo ch
nh cua bac s.
Tr s ng huyt trung bnh la 80-120 mg/100 ml (0,8-1,2
g/l).
Ngoai ra, nhng bnh nhn tiu ng, cn co ch n va
vn ng hp ly. Chu y: n nhiu cht x, rau xanh; c m, tranh
thc n, thc ung co ng; i b thng xuyn; tranh tng cn.
BS L Th Tuyt Nhung
Cac bin chng cua bnh tiu ng
Nhiu bnh nhn tiu ng nhp vin trong tnh trang co

nhng bin chng nguy him: hn m tiu ng, nhi mau c
tim, loet va hoai t nng chn, i luc phai ct bo chn cu
sng bnh nhn. Nguyn nhn gy ra tnh trang nng n nh vy
mt phn do bnh nhn a khng co ch iu tr va chm soc
bnh mt cach hp ly.
Bin chng cp tnh hn m
Biu hin lm sang la ri loan tri giac ri i vao hn m.
Hn m do tiu ng thng gp bnh nhn co cac yu t
nh:
- Khng tun thu iu tr, t ngng thuc t ngt, c bit
nhng bnh nhn ang c iu tr bng insulin chnh.
- Co thm mt bnh ly cp tnh khac nh: vim phi, nhim
trung tiu, nhi mau c tim, mang thai...
- Dung thuc ba bai khng theo s ch dn cua bac s, nht
la cac loai thuc co anh hng bt li n din bin cua bnh nh
cac loai thuc li tiu, khang vim, corticoid...
Nhiu tac gia 170
- Dung thuc iu tr tiu ng qua liu, lam ng huyt

giam qua mc.
Cac bin chng lu dai cua bnh tiu ng
Bin chng thn kinh: La bin chng thng gp nht trong

bnh tiu ng. Cac yu t co th lam tng nguy c xay ra bin
chng thn kinh bnh nhn tiu ng la: thi gian mc bnh
dai, ng huyt khng c kim soat tt, ln xung bt thng,
x m ng mach...
Cn lu y, cac biu hin cua bin chng thn kinh thng
khi phat t t, nng dn theo thi gian. Luc khi bnh, do triu
chng m h lam bnh nhn khng chu y n, khi a nng th kho
khn trong vn iu tr.
Thng bnh nhn hay co cam giac t t chm chch ban
chn, i khi ban tay, thnh thoang co nhng cn au nh xe
tht, nh in git ban chn, cng chn. Nu nng hn, bnh
nhn b mt cam giac nhiu phn trong c th. Kem theo la nhiu
ri loan khac rt hay gp:
- Ri loan tiu hoa: tao bon hoc tiu chay, au bung, bun
nn, kho nut, hay co cam giac y bung, n khng tiu.
- Ri loan niu duc: gy bt lc nam, tiu kho, tiu dm, d
b nhim trung tiu. Giam tit m hi long ban tay, ban chn.
- Yu va teo c.
- Lit cac dy thn kinh so nao: gy sup mi, le mt, meo
ming...
Bin chng tim mach: y la mt trong nhng nguy c gy
t vong bnh nhn tiu ng, biu hin rt a dang:
- X cng ng mach: Gy cao huyt ap, thiu mau c tim,
nhi mau c tim, t qu...
- Vim ng mach chi di: Gy au chn, da chn lanh co
th co mau tm o, teo c va cuoi cung dn n hoai t chn, phai
ca chn.
- Loet chn: c bit hay xay ra bnh nhn b mt cam

giac, khi co vt thng nho do kim m, t chn, gim phai thuy
tinh ma khng bit, dn n loet chn.
ang lu y, bin chng thn la mt bin chng thng gp
va gy t vong nhiu nht trong bnh tiu ng. Bnh nhn se b
phu, cao huyt ap, i tiu ra cht am (nc tiu mau trng uc co
nhiu bot), cui cung dn n suy thn va t vong. Thng du
hiu sm nht cua bin chng nay la s xut hin lng nho
protein trong nc tiu, goi la tiu am.
Bin chng mt: La nguyn nhn chnh gy ra mu loa
nhiu ngi bnh, c bit tai cac nc phat trin. Bin chng
mt c biu hin di nhiu hnh thc khac nhau: mu t ngt,
uc thuy tinh th (nhn dn ta hay goi la cm kh), tng nhan
ap, xut huyt, xut tit trong mt.
Bin chng da xng khp: Da hay sm mau mt trc
cng chn. au nhc xng khp, cng khp cung co th xay ra.
Bin chng nhim trung: Bnh nhn tiu ng sc
khang c th giam, rt d b nhim trung, thng gp cac bnh lao
phi, nhim trung tiu, nhim trung sinh duc.
han ch ti a cac bin chng nay, cn lu y nhng vn
sau y:
1. Phai nghe theo s ch dn cua bac s iu tr.
2. Khng c t y ngng thuc t ngt.
3. Khng c t y tng liu thuc ma cha co s ng y cua
bac s iu tr.
4. Phai n bac s kham bnh ngay khi co bt ky triu chng
bt thng nao xay ra.
5. Co ch kim soat ng huyt tt, khng xay ra tnh
trang ng mau tng hoc giam qua mc.
6. Phai c thm kham nh ky tnh trang: tim mach, mt,
nc tiu, da, xng, khp.
7. Chm soc ban chn mi ngay.
Nhiu tac gia 172
8. Co ch dinh dng va ren luyn c th hp ly.

Trc y, ngi ta cho rng a mc bnh tiu ng th
ng nhin se b nng ln v cac bin chng cua no. Nhng ngay
nay, khoa hoc a chng minh nu c phat hin sm, iu tr tch
cc, kim soat ng huyt cht che th se giam ang k hu ht
cac bin chng.
BS L Th Tuyt Phng
Bnh vong mac tiu ng
Vong mac tiu ng la mt bnh cua cac mach mau vong

mac do tiu ng gy ra. Bnh vong mac tiu ng la nguyn
nhn hang u gy mu loa cac nc phat trin. Vit Nam, xu
hng trn phat trin tng t. Ty l cua bnh vong mac tiu
ng gia tng vi thi gian b tiu ng. Khoang 60% b bnh
tiu ng 15 nm hoc hn va se co vai tn thng mach mau va
co mt ty l nguy c phat trin thanh mu loa.
Bnh vong mac tiu ng c ban la giai oan sm cua bnh
vong mac tiu ng va tin trin chm chap trong nhiu nm.
Vong mac thng cho thy du hiu cua nhng m nho hoc
nhng lng ong m. Phn ln bnh nhn khng b mt th lc,
ngoai tr vic m dn dn va thng khng c chu y. mt vai
bnh nhn, cac mach mau ro r tai im vang, ni chu trach
nhim cho th lc trung tm, gy mt th lc.
Mt phng phap chup hnh c bit rt co ch trong vic
phat hin sm nhng anh hng cua bnh vong mac tiu ng la
chup mach huynh quang va c ch nh bi bac s nhan khoa.
Thu thut gm co tim mt cht nhum mau qua tnh mach
canh tay vao dong mau. Khi cht nhum mau c mang n mt,
nhng bc anh cua vong mac se c chup, cho thy nhng vung
b ro r hoc nhng vung ti mau kem.
Con i vi vong mac tng sinh, phat trin t bnh vong mac
c ban va chu trach nhim lam hu ht nhng trng hp mt th
lc bnh nhn tiu ng. Nhng mach mau mi moc (tng sinh)
trn b mt cua vong mach va thn kinh th giac. Nhng mach

mau con non nay co khuynh hng b v va mau chay vao khoang
pha l th. Nhng m seo co th moc t nhng mach mau v va se
lam co keo trn vong mac, lam bong vong mach va kt qua la mt
th lc.
Nhng mach mau mi tng sinh con co th moc trn mng
mt va gy ra mt dang tng nhan ap va t o se a n mu loa.
Khi chay mau xay ra bnh vong mach tng sinh, bnh nhn thy
nh nhn qua lan khoi hoc mt hoan toan th lc. Du khng co
triu chng au, hnh thai nghim trong nay cua bnh vong mac
tiu ng oi hoi phai iu tr ngay.
iu tr
V iu tr, vic kim soat ng huyt va huyt ap rt quan
trong, nhng bnh vong mac co th tin trin xu bt chp tt ca
cac n lc iu tr ni khoa.
Nu bnh vong mac tiu ng c phat hin sm, quang
ng vong mac bng laser co th ngng phat trin cua tn thng.
Ngay ca trong thi ky tin trin cua bnh, laser co th lam
giam bt nguy c mt th lc nghim trong. iu tr laser c
dung han gn lai hoc loai tr nhng mach mau b ro bt
thng. Thu thut nay lam hi tu ngun nng lng cua anh sang
laser trn vong mach b tn hai. Nhng nt o cua nng lng
laser han gn lai nhng mach mau b ro va tao nn nhng seo nho
trong mt. Nhng seo nay lam giam vic sinh ra tn mach va lam
cho nhng tn mach a co sn b co lai va ong hn lai.
Nhiu tac gia 174
CHNG 10
CAC BNH NG TIU HOA
Bnh dch ta
Bnh dch ta la loai bnh gy tiu chay do rut non b nhim

mt loai vi khun c bit (vi khun ta). Vi khun ta co kha nng
ly lan gy ra dch nu ta khng co bin phap phong nga tt.
Vi khun ta ch gy bnh b mt rut non, khng huy hoai
thanh rut non, khng vao mau, do o bnh nhn thng ch b
tiu chay, khng au bung, khng st. Phn tiu chay co mui tanh
kho chu. a s bnh nhn tiu chay vai ln ri khoi. Nhng bnh
nhn nng tiu chay at, xi xa thng xuyn tiu chay hoc r ra
lin tuc, vn khng au bung, khng st. Sau khi tiu chay nhiu
ln, bnh nhn nn, co th d di. Khi bnh nhn b tiu chay va
nn se dn n tnh trang mt trung, tay chn lanh, u ngon tay
mop, vop be (chut rut), thu thao noi khng thanh ting. Tnh
trang nay co th xay ra sau vai ba gi tiu chay, nu khng iu
tr kp thi bnh nhn se cht do tnh trang mt nc, nht la tre
em va ngi gia.
Mi trng nc kem v sinh la mi trng thun li cho vi
khun ta phat sinh, phat trin. Ngoai ra rui co th tip xuc vi
phn, cht nn oi cua bnh nhn a vao ming cung la mt
nguyn nhn gy bnh dch ta.
Cach phong bnh dch ta hu hiu nht hin nay la:
- Phai chu y v sinh ca nhn va v sinh mi trng tt: ra
tay sach se trc khi n, n thc n chn, nn hm nong trc khi
n.
- Thc n sng nh rau sng, trai cy phai c ra sach.
- X ly phn, rac sach khng lan tran ra ngoai.

- Dit va tranh rui bu vao thc n, thc ung.
iu tr
Nhiu bnh nhn mc bnh dch ta b t vong la do tnh
trang mt nc nng. Chnh v vy, trc khi a bnh nhn n
ni iu tr, phai tam thi cho ung nhiu nc, tt nht la nc
Oresol, 1 goi pha vi mt lt nc chn, hoc cac loai nc pha ch
sau y:
- Nc mui ng: Mt lt nc chn, mt mung ca ph loai
5 ml (5 g) mui bt, 8 mung ca ph loai 5 ml (40 g) ng cat.
- Nc chao mui: Mt lt nc chn, mt nm (50 g) gao (
nguyn xac gao hoc anh nhuyn ra ung khng bo xac), mui
bt hai nhum (mi nhum gon gia ba ngon tay cai, tro va gia 3,5
g). Khng tha hoc thiu mui.
Nguyn tc cho bnh nhn ung Oresol hoc cac loai nc
pha ch:
- Cho bnh nhn ung sm nht, tt nht la ngay sau ln
tiu chay u tin.
- Cho bnh nhn ung khng khat nc.
- Bnh nhn con tiu chay con cho ung.
- Nu bnh nhn nn, cho ung thng xuyn mi ln mt t.
Nu bnh nhn c cho ung y u nh th, hu ht se khoi
bnh.
Hay bo quan nim sai lm bnh nhn tiu chay la do nc
ung vao, nn khng cho bnh nhn ung. Nc tiu chay la nc
t c th bnh nhn tit ra, ung nc bu lai s lng nc mt,
giup bnh nhn thoat khoi nguy him. Nn chu y, nc cho bnh
nhn ung la nc Oresol hoc nc pha ch theo thanh phn trn
mi co u cht cho nc hp thu vao c th.
Nhng bnh nhn b tiu chay, dch ta cn c n, bu (i
vi tre) y u hn ngi bnh thng, bnh nhn c dinh
dng tt se mau lanh bnh. Trong luc ang b tiu chay nng,
Nhiu tac gia 176
bnh nhn co th n, bu t do yu sc, cn c cho n, bu nhiu

ln, thc n luc u co th la chao tht dn da tr lai thc n bnh
thng cang sm cang tt, nu co iu kin cho thc n co cht
dinh dng cao t nht trong mt tun sau khi ht tiu chay.
BS Nguyn Th Dung
(Trung tm Bnh Nhit i TP HCM
Bnh ly Amp
Ly Amp la tnh trang nhim trung rut gia do Entamoeba

histolyca. Vit Nam, ty l ngi lanh mang mm bnh co ni
n 25%, tai thanh ph H Ch Minh ty l trung bnh la 8%. La
tui mc bnh nhiu nht t 20 n 30, tre em di 5 tui t mc
bnh.
Bnh ly Amp d hoanh hanh trong iu kin sinh hoat kem,
n ung thiu v sinh, v sinh ngoai cam thp, rac chung quanh
nha tao iu kin cho rui phat trin va mang Amp gieo rc khp
ni. y la bnh ly qua ng tiu hoa. Amp theo thc n, nc
ung vao ming; khi n rut th xm nhp vao nim mac rut,
gy ra nhng vt loet nho trong long rut va biu hin bn ngoai
bng hi chng ly.
Triu chng
Thng gp la hi chng ly, bao gm au bung, mot rn va
tiu phn am mau kem theo st nhe tng cn.
- Th cp tnh: au bung qun tng cn, au doc theo khung
ai trang trc khi i tiu. Mot rn, au but hu mn kem cam
giac mc i cu d di. Tiu phn nhy mau, i khi xen ke vi
tiu chay, mi ln i tiu t phn, nhng i nhiu ln trong ngay.
Nu th nhe th tng trang tt, tiu am mau vai ln mi
ngay; th trung bnh: bnh nhn mt, tiu am mau khoang 5-15
ln mi ngay; th nng; bnh nhn suy kit, mt nc, ri loan
cht in giai, bung chng, cam giac mot rn va au bung nhiu,
tiu am mau 15 ln/ngay.
- Th ban cp: Bnh nhn au bung t, tiu chay phn long t

nhay nht, t khi co cam giac mot rn, i khi co tao bon.
- Th man tnh: Sau giai oan cp tnh hay ban cp nu
khng iu tr, bnh tr thanh man tnh vi nhiu t bnh cach
nhau. Luc nay chc nng ai trang khng con bnh thng na,
triu chng bnh ging nh vim ai trang man. au bung lm
rm lin tuc va ri loan tiu hoa: thng la tiu chay xen ke tao
bon, no hi, n khng tiu i vi mt s thc n nh: rau sng,
sa... bnh nhn suy nhc, bing n, sut cn.
iu tr
Tuy theo tnh trang bnh, bac s se co phng thc iu tr
bng mt hay phi hp cac loai thuc sau:
- Emetine, thuc dit Amp hu hiu nhng co nhiu tac
dung phu.
- Dehydroemetine: so vi emetine th t c va thai tr nhanh
hn.
- Metronidazol va cac thuc cung nhom nh: Secnidazole,
Nimorazole, Tinidazole, Ornidazole, nhom nay khng nn dung
cho phu n co thai. Ngoai ra thuc cung co tac dung phu la nn, u
tai, phat ban.
Ring Stovarsol, Difetarsone la dn cht cua Arsenic nn
hin nay khng dung v c.
Phong nga
Chu y ngn chn Amp theo thc n, nc ung xm nhp
vao c th.
- Gi v sinh n ung: Ra tay trc khi ch bin thc n,
dung cu ng thc n phai sach. Ra tay sau khi i tiu va trc
khi n. Thc n phai c nu chn ky trc khi n, nu n rau
sng phai ra sach di voi nc chay (nc may) nhiu ln.
Khng ung nc la, nc ung phai c un si ngui.
- Nc dung trong sinh hoat phai c kh trung bng clor.
Nhiu tac gia 178
- X ly tt phn va rac, khng dung phn ti bon ti

rung vn, vung ngoai thanh cn ap dung h x hai ngn. Cn
dep cac cu tiu trn sng, rach v y la ngun ly bnh.
- Gi sach mi trng chung quanh nha , tranh rui nhng
bu vao thc n, ly, chen.
BS Nguyn Trc
Bnh ly trc trung
Ly trc trung la mt bnh nhim trung ng rut cp tnh

do trc trung Shigella gy ra. Biu hin bnh thay i t th nhe:
tiu chay phn nc cho n cac th nng vi au bung qun, mot
rn, tiu phn am mau, st va co du hiu nhim trung nhim
c.
Ngi ang mc bnh, ngi trong thi ky bnh phuc (co th
truyn nhim n 6 tun), ngi lanh mang trung u co th thai
vi trung trong phn va gy bnh cho ngi khac.
Shigella d b tiu dit ni kh rao, song co th sng lu
hang thang trong nc va nhiu loai thc phm khac nhau nhit
thch hp va mi trng khng co tch acid manh. Vi trung con
co th xuyn qua giy v sinh, nhim tay ngi bnh va lu lai
tay bn sau nhim khun 3 gi. Ngi ta tm thy vi trung hin
din rt nhiu trn cac vt cua ngi bnh, c bit la bn v
sinh.
Cach ly truyn thng thy la do tip xuc trc tip gia
ngi vi ngi qua tay bn. Yu t trung gian nh dung
chung, thc phm, nc (nc ung hay do tm sng, h) rui
nhng cung thng xay ra.
Bnh co kha nng gy dch nhng ni sng ng uc, kem
v sinh, ngun nc nhim va con tp quan dung phn ti bon
hoa mau.
Tre nho t 1 n 4 tui thng mc bnh: ngi ln: n
mc bnh nhiu hn nam. Trc trung Shigella xm nhp vao c
th qua ng tiu hoa. Vi trung se b tiu dit mt phn khi qua

mi trng acid cua da day, nhng so vi cac loai vi trung ng
rut khac, trc trung ly d dang vt qua "hang rao" ngn can
nay.
Triu chng
Sau khi vi trung vao c th t 12 n 72 gi, bnh khi phat
t ngt vi cac triu chng sau:
- Hi chng nhim trung: Ngi bnh st cao 39 n 40 C,
thng kem theo n lanh, au nhc toan thn, mt moi bing n,
bun nn hoc nn ma.
- Triu chng tiu hoa: Gm co tiu chay phn long hoc tiu
toan nc vang co th dn n ri loan nc va cht in giai, suy
thn cp nhng khng nguy him n tnh mang tr khi tre qua
nho va ngi gia.
Giai oan nhy mau, nhiu ln trong ngay (co th t 20 n
40 ln), lng phn i tiu mi ln mt giam i.
- Cam giac mot rn nhiu, ngay cang tng, au thn vung
trc trang, co th dn n sa trc trang.
- au qun bung, au tng cn doc theo khung ai trang
trc khi i tiu.
- Bnh nhn ch st nhe trong giai oan nay.
- Th trang suy sup nhanh, mt moi, hc hac, ve lo lng, mi
kh, li ong bn vang nu, bung chng.
Nhng hnh thc lm sang khac co th gp:
- Th nng cp tnh vi st cao, lanh run, tiu mau at, kh
ngi, ri loan nc, in giai, suy tun hoan a n t vong.
- Th nhe, bnh nhn ch au bung m , ri tiu phn long
nh cac trng hp nhim trung ng rut khac.
- Th man tnh, bnh nhn tiu am mau keo dai lam mt
nhiu cht am, cht in giai, d a n suy kit.
Nhiu tac gia 180
i vi tre em t 1 n 4 tui, bnh thng cp tnh vi st

rt cao kem co git va co cac biu hin thn kinh nh: nm li b,
au u, cng c. Mt s t tre em co th t vong do hi chng tan
mau, ur huyt cao va tnh trang huyt nhim ni c t.
iu tr
Gm ba bin phap:
- Bu nc va cht in giai: Cn c thc hin nh cac
trng hp tiu chay khac vi dung dch Oresol ung ngay luc
bnh mi khi phat, hoc truyn dch nu mt nc nhiu.
- Khang sinh: Nhm rut ngn thi gian bnh va thi gian
thai vi trung ra ngoai theo phn.
- iu tr triu chng ch ap dung khi au qun bung va cam
giac mot rn d di e doa sa trc trang.
Phong bnh
Bnh ly trc trang ly truyn chu yu qua ng tiu hoa do
tay bn, thc n nhim bn hay qua trung gian rui nhng. V vy
cach phong bnh ging nh phong bnh ly Amp la: v sinh thc
phm; v sinh n ung (n chn ung si); v sinh phn - rac dit
rui nhng; x ly tt nc thai va nc sinh hoat.
BS Nguyn Trc
Chng kho tiu, y bung
Kho tiu, y bung la triu chng cam thy no hi, nng

bung, chng bung, co khi bun nn va nn oi. Thng xay ra sau
khi n va do h tiu hoa hoat ng khng tt.
tr chng kho tiu y bung, ta co th dung cac thuc sau
y:
1. Thuc khang acid, chng tit acid va chng y hi:
Maalox Plus, Maloxals, Phosphalugel, Gasvicon, Pepsen... c
dung khi b chng kho tiu, y hi do d acid dch v tc la cht
chua trong da day. Cac thuc nay va co tac dung trung hoa acid
va chng y hi trong da day. Co th dung thuc dang sui bot

nh: Normogastryl. Hoc dung thuc chng tit acid nh:
Cimetidin, Ranitidin, Omeprazol...
2. Thuc giup iu hoa s co bop da day nh Metoclopramid
(Primperan), Domperidon (Motiliun-M). Dung khi s co bop da day
kem, lam chm s chuyn hoa thc n t da day xung rut.
3. Thuc giup tiu hoa: Cha cac men tiu hoa, giup s tiu
hoa thc n da day d dang nh Festal, Pancrelase, Neopeptine,
Alipase...
Trn y la cac thuc ma ngi b kho tiu y bung co th
dung cai thin tnh trang ri loan. Liu lng va cach ung co
th hoi dc s, nhn vin ban thuc tai cac nha thuc c
hng dn dung ung. Co mt s iu chung ta cn lu y nh sau:
- Nn quan tm n cach n ung tranh chng kho tiu
y bung nh n chm, nhai ky, tao cac yu t thoai mai trong
ba n, tranh dung cac thc phm ma kinh nghim cho thy gy
chng kho tiu (nh thc n chin qua nhiu du m) khng lam
dung ru, ca ph, thuc la, gia v gy kch thch tit nhiu dch
v.
- Trc khi dung thuc co th dung gng gia nho ly nc
hoa vi nc m m ung ma theo nhiu ngi nhn thy co th
lam giam chng kho tiu.
- Ch nn dung thuc khoang 5-7 ngay, nu chng kho tiu
y bung khng cai thin ro rt, nn i bac s kham bnh.
Co mt s trng hp rt cn i kham bac s chuyn khoa
tiu hoa, nu chm tr trong chn oan se anh hng khng tt
n kt qua iu tr. ngi a ngoai 45 tui, triu chng kho tiu
y bung co th khi u cua vim loet da day - ta trang, thm ch
cua ung th da day, hoc nhng ngi co du hiu sut cn, i
tiu phn en, b vang da, nut kho.
DS Nguyn Hu c (ai hoc Y dc TP HCM
Nhiu tac gia 182
Tao bon
Tao bon la triu chng chm tr trong vic thai phn vi

phn t hn va kh rn hn bnh thng, s ln thai phn khng
vt qua 3 ln trong tun. Khi b tao bon, phn nm lu trong
rut se lam cho cht c thm vao mau, gy nhim c, lam c th
d b nhim khun phn, se can tr tun hoan trc trang va vi
vic rn khi i tiu se lam cho ngi ta d mc bnh tr. Ngi b
tao bon thng cam thy mt moi, nhc u, d tc gin, cau
knh.
Nguyn nhn:
- Do n thiu cht x la rau cai, ung qua t nc.
- Do sinh hoat tnh tai, t co s vn ng.
- S dung cac loai thuc gy ra tao bon nh: thuc tr tiu
chay lam lit nhu ng rut, thuc khang acid vim loet da day -
ta trang, thuc b cha st, thuc chng trm cam, thuc an
thn...
Ngoai 3 nguyn nhn trn, ngi bnh cung co th b tao bon
do c th co s ri loan nh: ri loan tm thn - thn kinh, ri loan
trng lc thn kinh thc vt, ri loan chuyn hoa va ni tit nh
b chng tng calci - huyt, tng ur-huyt, hoc co mt tn
thng thc th ai trang, trc trang, hu mn gy tr ngai
ng thai phn.
V thuc tr tao bon hay con goi la thuc nhun trng,
thuc x, o la thuc co tac dung lam gia tng nc thm vao phn
lam phn mm ra, lam gia tng s co tht cua rut gia d dang
tng phn ra ngoai.
Co 4 loai thuc tr tao bon nh sau:
1. Thuc tr tao bon tao khi: La thuc cha cht si, cht
nhy nh thach (rau cu), cam lua m, khi ung vao rut se hut
nc trng n lam tng th tch phn trc trang gy s kch
thch giup d i tiu hn. Nn ung thuc loai nay vi nhiu nc
va lu y thuc co th gy chng bung, lam cho chan n khng

thy oi.
2. Thuc tr tao bon thm thu: La thuc cha cac mui v c
nh natri sulfat Na2SO4, goi la thuc x mui magie sulfat
(MgSO4) hay cha cac loai ng nh lactulose, sorbitol hoc cht
cao phn t nh forlax khi ung se gi nc trong long rut giup
phn thm nc khng b kh, d i tiu hn.
3. Thuc tr tao bon lam mm phn, trn phn: La thuc co
cha du khoang cht nh du paraffin, hoc la cac cht giup
nc thm tt vao phn nh natri docusat. Lu y trong nhom
thuc nay co loai dung bm hu mn cha glycerol goi la rectiol
(Rectiofar) thch hp cho tre con va phu n co thai nhng lu y
khng nn dung qua thng xuyn v: nu bm glycerol qua
thng xuyn vao hu mn, glycerol se gy kch ng nim mach
trc trang lam nim mach b tn thng.
4. Thuc tr tao bon kch thch: y la thuc phai c bit
lu y v thuc nay co tac dung kch thch trc tip trn chc nng
vn ng, bai tit cua rut, lam x rt manh. Tuy nhin phu n co
thai va tre di 15 tui khng c dung thuc x loai nay. Co th
k tn mt s thuc nh: Boldolaxine, Dulcolax...
Tr tao bon bng bin phap khng dung thuc
- n nhiu cht si, cht x, rau cai, trai cy, cac loai thc
phm "tao khi": khoai lang, rau cu, ht e...
- Ung nhiu nc, c bit nc cam, nc chanh.
- Tp i tiu vao gi gic nht nh trong ngay.
- Chng np sinh hoat tnh tai bng cach thng xuyn vn
ng, tp th duc th thao, c bit tp cac c vung bung.
Lu y:
- Nn xem s dung thuc la bt c d; ch dung thuc trong
thi gian ngn, ti a la 10 ngay. Nu thy khng kha quan nn i
kham bnh.
Nhiu tac gia 184
- Nn chon loai thuc tao khi, loai tr tao bon thm thu
trc, nu khng hiu qua mi dung n thuc tr tao bon kch
thch (a k trn).
- Xem ky hng dn hoc hoi dc s v thi gian tac dung
cua thuc (co thuc cho tac dung sau 2-3 gi, co thuc phai ung
chiu ti hm trc sang hm sau x)...
Khi nao cn thut thao va dung thuc nhun trang?
Thut thao n gian co th giup cho ht tao bon. Co th dung
nc m hoc cho thm chut t xa phong vao. Tuy nhin, thut thao
hoc dung thuc nhun trang se ht sc nguy him i vi cac
trng hp:
- Ngi bnh ang au da day d di hoc co bt ky du hiu
nao cua vim rut tha hoc "au bung cp tnh", ngay ca khi
ngi o a nhiu ngay khng i tiu.
- Ngi b thng do an bn hoc co chn thng khac
rut.
- Ngi yu sc hoc b m.
- Tre b st cao, nn, tiu chay hoc co du hiu mt nc.
Vi cac loai thuc ty va thuc nhun trang thng dung,
cn chu y:
- Du thu du: La loai thuc ty gy kch thch, hai nhiu
hn li, khng nn dung.
- Maggnesium carbonate: La thuc ty mui. Ch dung vi
liu thp, coi nh la thuc nhun trang tr tao bon. Khng dung
thng xuyn va khng bao gi dung khi b au bung.
- Du khoang cht: i khi co th dung cha tao bon cho
ngi b bnh tr, nhng du ch lam trn ch khng lam mm
phn. Trc khi i ngu, co th dung t 3-6 mung ca phn du
khoang cht (khng ung luc n cm v du se lam mt cac
vitamin trong thc n).
Thuc nhun trang cung ging thuc ty nhng co tac dung
yu hn. Nhng loai thuc va nu trn khi dung vi liu nho th
nhun trang, lam mm phn, giup i tiu d hn, con dung vi

liu ln th co tac dung ty, gy tiu long. Trng hp duy nht
phai dung thuc ty liu cao la khi ung phai cht c va cn phai
ra rut ngay. Trong bt ky trng hp nao thuc ty u co hai.
DS Nguyn Hu c
Vim ai trang man
La tnh trang bnh ly gy ri loan chc nng cua ai trang,

din tin keo dai. Biu hin thng rt a dang. Thng bnh
nhn co cac triu chng sau y:
- au bung: au m khp bung hoc au qun tng cn
mt vung nao trn bung. Trong cn au co th bnh nhn thy
mt khi g ni ln bung, chay doc theo khung ai trang.
- Ri loan v i tiu: Tiu phn long, tiu nhiu ln, phn co
th co nhiu am nht, co mau; sau khi n mun i tiu ngay, lam
bnh nhn s n; n cai g i tiu ra cai o; tao bon thng xuyn,
hoc bnh din tin thanh tng t tao bon xen ke tiu chay ri lai
tao bon.
Nguyn nhn
- Nhim ky sinh trung: Giun moc, giun ua, giun kim,
Amp...
- Nhim trung: Lao rut, ly, trc trung, thng han...
- U bu vung ai trang: U lanh tnh ai trang, tui tha ai
trang, ung th ai trang.
- Thn kinh: Cng thng, lo u keo dai.
Khi co triu chng trn, cac ban nn n bac s chuyn khoa
c thm kham va hng dn lam thm mt s xet nghim: X
quang, ni soi, th phn... tm nguyn nhn th mi co hng
iu tr thch hp, ch n ung, ngh ngi tt, bnh mi mau
khoi.
BS L Th Tuyt Phng
Nhiu tac gia 186
Chng nong thng v
Trc y, nong thng v c xem la triu chng khng

gy nguy hai va co ni thng giai quyt bng cac thuc ban
khng k n nh Tums, Rolaids. Hin nay bnh c quan tm
nhiu hn. Cac nha nghin cu a tm thy s lin quan mt thit
gia chng nong thng v va bnh ung th thc quan. Ngi
thng b nong thng v co nguy c phat trin bnh ung th
tuyn thc quan nhiu hn 7 ln, nguy c nay cang tng nu cac
triu chng biu hin nghim trong, thng xuyn va keo dai hn;
co trng hp nguy c ung th thc quan gp 43 ln so vi ngi
khng b chng nong thng v.
Ngi ta cha ro bng cach nao ma chng nong thng v -
mt triu chng cua bnh acid trao ngc da day thc quan
(GERD) a dn n ung th thc quan. Cac nha khoa hoc cho
rng trong mt thi gian dai nu c vong thc quan, c ngn cach
thc quan - da day gian ra mt cach khng thch hp hoc mt
trng lc khin cho cac cht trong da day dng ln hoc trao
ngc ln thc quan se gy nn hin tng vim man tnh va co
th gy nn nhng thay i khng bnh thng nhng t bao bao
phu bn trong thc quan.
Du khng phai tt ca nhng ngi b chng nong thng v
se b ung th thc quan nhng cung cn lu tm hn n chng
nay. Nu b nong thng v ti thiu 1 ln trong tun, nht la khi
co biu hin nghim trong hoc keo dai th cn kp thi n kham
bac s.
Bac s co th cho lam ni soi. y la cach duy nht giup cho
bac s co th bit s tn thng nu co, mc nao. Nu co
nhng du hiu thay i cua tin ung th, bac s se yu cu tai ni
sau 1 nm va nu cn thit se ly mu sinh thit k xet nghim
tm t bao ung th.
Thay i li sng va ch n ung co th giup lam giam
10% triu chng nong thng v. Ngi bnh cn lu y rng ca
ph, thc phm co cht beo co th lam tng s gian cua c vong
thc quan va lam cho chng nong thng v d xay ra. Ru, thc
phm co gia v, bac ha, ca chua va trai cy chua lai cang d gy
chng nong thng v v th nn tranh hoc gii han nhng thc
n nay. Ngi bnh cung cn thay i li sng khng con b beo
ph; t bo thoi quen hut thuc la va n vt trc khi ngu v co qua
nhiu m bung se ep da day va lam thc n d trao ngc; con
hut thuc la se lam cho cac c thc quan gian.
Bac s cung co th ngh thay i mt phng phap iu tr
v cht c ch calci hoc thuc trm cam co th lam gian c vong
thc quan va thuc y s trao ngc. Nhng thuc ban khng k
n nh Tagamet HB va Zantac 75 dung cha chng nong thng
v nhng thc t khng cha c chng trao ngc acid. Hin
nay, co mt loai thuc mi khng k n la nhng cht c ch bm
proton co th giup giam s sinh acid va cha vim thc quan
nhng v kha nng phong ung th thc quan con cha c th
nghim.
BS T Bch - Loan Phng
au da day
Bnh da day do n ung gy nn. Qua trnh mc bnh tng

i dai, thng trai qua vai nm, phat trin dn t nhe n nng.
Bnh co nhiu loai, nhng thng thy la 3 loai: vim da day man
tnh, loet da day va ri loan chc nng thn kinh da day.
- Bnh vim da day man tnh: Do khi n nhai khng ky, n
qua nong, qua lanh, qua nhiu t, hoc thng xuyn hut thuc la,
ung ru, tra c... lam cho da day b kch thch ri dn dn b
bnh. Cung co bnh vim da day cp tnh, vi khun hoat ng
trong da day, nu keo dai, tr khng tt se thanh bnh vim da day
man tnh. Mc bnh nay se cam thy bung y, au tng cn,
bung nong, kho chu, , khng mun n.
- Bnh loet da day: Co lin quan vi n ung, i sng va tm
tnh ngi bnh. Ngi khng vui co nhiu su mun hoc cng
tac qua cng thng, nao khng th quan ly hoat ng da day, rut,
Nhiu tac gia 188
lam cho nng lc tiu hoa va chng cua rut, da day yu i, khi
gp kch thch da day, chu khng ni, d b tn thng, sinh ra
loet. Mc bnh loet da day thng nong rut, da day au, , nn
nc chua. mi ngi do v tr loet trong da day khac nhau nn
tnh hnh au cung khac nhau. Noi chung vt loet trong b da
day va mn v. Sau khi n khoang 1 gi, da day trng, dch v kch
thch, ch loet mi bt u au. Nu ch loet ch da day va rut
non ni tip (tc hanh ta trang) goi la loet hanh ta trang, thng
sau khi n ba tac ng vao ch loet mi bt u au. Trong hai
tnh hung nay, da day au u theo quy lut nht nh.
- Ri loan chc nng thn kinh da day: Ban thn da day
chng co bnh g, chu yu do tm trang khng n nh, anh hng
ti thn kinh, chi phi da day. Nu keo dai co th phat trin thanh
vim da day man tnh hay loet da day. Triu chng bnh nay co
luc gn nh triu chng vim hoc loet da day.
phong chng bnh da day, cn tranh nhng nguyn nhn
gy bnh. Dung thuc ch co tac dung phu tr. Cui cung, ngi co
bnh da day nu phat hin ai tin phn en hoc nn ra nhiu
mau bm en, co th la vt loet, xut huyt co luc au bung d
di, da bung cng - co th vet loet da day b thung. Hai triu
chng nay u rt nguy trong phai n ngay bnh vin. Vi ngi
trn 40 tui, nu gy i nhanh, lai chan n co th b u ac tnh, cn
kim tra va tr liu sm.
BS Ly Kin
Bnh khp keo theo bnh da day
Cac tn thng vim loet da day, ta trang thng gp cac

bnh nhn b vim khp man tnh. y la biu hin cua nhng
bin chng rt thng gp cua vic iu tr va la nguyn nhn
chnh lam tng s ngay nm vin, tng ty l t vong cua nhom
bnh nay. o la kt qua tt yu cua vic iu tr cac bnh xng
khp ch nng v cha triu chng n thun ma khng quan tm
n iu tr tn gc cua bnh. Khi co cac tn thng da day, ta
trang, vic iu tr cac bnh xng khp gp nhiu kho khn,

ngi bnh co nguy c b cac bin chng nng, co khi gy t vong.
Tai sao ngi b bnh v xng khp man tnh lai hay b au
da day?
Cac bnh v xng khp man tnh thng keo dai t vai ba
nm n vai chuc nm. Cac thuc giam au va chng vim lun la
ban ng hanh cua ngi bnh. Cac thuc nay gm cac loai
Corticosteroid va loai thuc chng vim khng phai la Steroid
(NSAIDS) a va ang c dung rt rng rai iu tr cac chng
sng, nong o, au cua bnh, nhng ch la cac thuc iu tr triu
chng n thun. Nhiu ngi (k ca mt s thy thuc) a rt sai
lm khi cho rng y la nhng thuc u tay va duy nht trong
iu tr cac bnh xng khp. Cac thuc noi trn u anh hng
ti da day, ta trang. Ty l, mc anh hng phu thuc vao thi
gian, liu dung, cach phi hp thuc, thoi quen sinh hoat (ung
ru, hut thuc la...), tui tac va tnh trang sc khoe cua ngi
bnh.
C ch anh hng ln da day cua thuc chng vim va giam
au la c ch c ch Prostaglandin. Prostaglandin la mt cht
trung gian co tac dung c ch qua trnh vim, nhng lai kch thch
Mucin - mt yu t bao v nim mac da day va ta trang. Khi
Prostaglandin giup c ch cac hin tng sng, au, xung huyt
cua bnh khp th ng thi lam mt dn yu t bao v, gy vim
loet da day va ta trang. Thc t cho thy, nhiu loai thuc chng
vim va giam au khac a c cai tin hn nhng khng co loai
thuc nao thc s an toan, khng lai hu qua khac cho ngi
bnh.
V cac thuc chng vim, giam au ch la thuc cha triu
chng nn qua trnh vim ch c c ch tam thi. Nu khng co
cac bin phap iu tr khac hiu qua hn khc phuc nguyn nhn
gy vim, qua trnh vim se tip din va nhanh chong dn n
hin tng huy hoai khp. Luc o, thuc chng vim va giam au
khng con tac dung, ma ngi bnh lai xut hin cac bin chng
cua thuc da day va ta trang. iu ang chu y la 50% cac tn
Nhiu tac gia 190
thng da day ta trang do thuc khang vim va giam au gy

nn lai khng co triu chng lm sang va thng phat hin c
bng phng phap chup X quang da day. Bin phap hu hiu nht
la ni soi bng ng mm.
Bin phap ngn chn tn thng da day ngi b khp man
tnh
- Nhng ngi b bnh xng khp keo dai va tai i tai lai
cn ti cac c s chuyn khoa c kham cang sm cang tt.
- Vic iu tr phai toan din va cn c theo doi sat, iu
tr triu chng kt hp vi iu tr cn nguyn cua bnh.
- Trong qua trnh iu tr, ngi bnh cn c kim tra ky
h thng tiu hoa. Nu co tn thng phai iu tr tch cc, kp
thi.
- Ngi bnh khng c t y tim, ung thuc giam au va
chng vim hoc keo dai thi gian ung thuc. Khng dung toa
thuc cu mi khi au tai phat. Cac thuc chng vim va giam au
phai dung trong hoc ngay sau ba n tranh tac dung phu cua
no i vi da day, ta trang.
- Cn thng bao ngay cho bac s iu tr khi co du hiu: kho
tiu, chan n, oi ma, nong rat da day, chay mau da day (oi ra
mau)...
BS L Anh Th (Bnh vin Ch Ry)
Chay mau ng tiu hoa
Chay mau ng tiu hoa la mt bnh ly cp cu, la bin

chng nguy him cua nhiu bnh.
Biu hin cua chay mau tiu hoa la bnh nhn oi ra mau
(mau o ti, mau bm) va i cu phn co mau.
Nguyn nhn
Nguyn nhn thc quan: Gian v tnh mach thc quan
(thng gp bnh nhn x gan), thoat v hoanh; hi chng
Mallory Weiss: bnh nhn sau khi oi ma nhiu cui cung nn ra

mau, ni soi thy rach nim mac phn trn da day.
Nguyn nhn da day, ta trang: Vim da day; loet da day;
ung th da day; tui tha ta trang.
Nguyn nhn gan, mt, tuy: X gan, soi mt; ung th mt;
vim tuy cp.
Nguyn nhn rut: U ai trang va ung th ai trang; vim
rut xut huyt; kit ly, thng han; lao rut; lng rut cp tnh;
tr.
Nguyn nhn cac c quan khac cua c th: St xut huyt,
st ret; cac bnh ly v mau do stress; do mt vai th thuc gy nn
nh thuc khang vim Aspirine...
BS L Th Tuyt Phng
Bnh giun moc
Nhim giun moc la bnh ly truyn qua t, kha ph bin

cac nc nhit i va cn nhit i. Vit Nam ty l nhim giun
kha cao va dao ng tuy theo tp quan canh tac, iu kin v sinh
va th nhng tng vung.
Hai loai giun moc ky sinh va trng thanh ngi la
Ancylostoma duodenale va Necator americanus, u co hnh
trng, kha ging nhau ca v c im dch t, bnh hoc va sinh
hoc. Giun moc sng ta trang, hng trang. Con cai mi ngay e
5.000 - 20.000 trng. Trng theo phn ngi ra ngoai, n thanh u
trung va phat trin t. Sau 5 ngay se thanh u trung ch, chu
ng tm n ngi theo hi nong, chui qua da vao c th.
Nhim N.americanus u theo cach nay, con A.duodenale th co
th nhim qua ng ming do n phai u trung ch co trong nc
hoc rau sng. Sau khi vao c th, u trung theo mau ln phi,
qua kh, ph quan ln hu ri xung da day, khi n rut non se
thanh giun trng thanh. T khi u trung xuyn qua da n khi
thanh giun trng thanh co th e trng la 6-8 tun.
Nhiu tac gia 192
Tnh hnh nhim giun cua ngi Vit Nam

- Ty l nhim giun tng vung rt khac nhau, cao nht
vung ven bin (67-68%) ri n trung du (61-64%), vung nui (51%),
cao nguyn (47%) va ng bng (30-60%).
- Cng nhim giun moc nhn chung khng cao. Cac vung
c iu tra trung bnh mt ngi ln co khoang 112 con va tre
em co khoang 10 - 32 con; 50-71% nhim giun moc ng thi vi
cac loai giun khac, thng la giun ua va giun toc.
- Tnh trang tai nhim thp (4,4%, so vi bnh giun ua la
68%).
- Ty l nhim tng dn theo tui. La tui di 16 cha co s
phn cng lao ng ro rt ty l nhim khng khac bit gia nam
va n nhng la tui trn 16, n thng lam cac cng vic tip xuc
nhiu vi mm bnh nh chm bon lua va hoa mau rung,
vn... nn ty l nhim cao hn (78% so vi 59%).
- Ngh nghip co anh hng n ty l nhim giun moc; trong
cung mt im iu tra, nng dn nhim nhiu hn ng dn,
ngi trng rau nhim nhiu hn ngi trng lua.
Tac hai cua giun moc
- u trung gy vim da ni no xuyn qua hoc vim phi d
ng khi qua phi.
- Giun trng thanh co th gy kch thch hoc tn thng
nhe thanh rut do cht tit cua giun tit ra hoc do giun thuc vao
thanh rut. Ngoai ra, co th lam cho thanh rut vim, chay mau,
tao thanh nhng nt sui va seo, hach mach treo co th bi nhim
vi khun; nhiu c quan khac co th b anh hng nh gan b
thoai hoa m, tuy va lach b tn thng, phi b phu hoc vim ph
nang, tim to va nheo, nhiu ch s cua mau nh lng hng cu,
bach cu, tc lng mau ty l huyt cu t... b thay i.
Triu chng
- Ri loan tiu hoa: au vung thng v, au tng sau khi n

kem theo cam giac cn cao, chan n, , nn, y va chng bung.
Co th tiu chay, tao bon hoc tiu ra mau.
- Ri loan tun hoan, thiu mau: Da xanh, nim mach nht,
kho th, mach nhanh, anh trng ngc, hay chong mt, u tai;
nng hn co th chay mau cam, rong kinh, v kinh phu n, tim
to, phu n.
- Ri loan thn kinh: Giam tnh cng c, giam th lc, nhc
u, d qun, suy nhc; nng hn co th giam hoc mt phan xa,
c th b t lit bt thng. Tre em chm ln, chm phat trin tr
oc...
Nu khng can thip, cac triu chng se tng dn, bnh
nhn gy mon, phu thung, co th cht v kit sc hoc cac bnh
khac phi hp.
iu tr
- Dung liu duy nht vi hiu qua cao. Nhng thuc mi co
nhiu tnh u vit hin nay thuc nhom Benzimidazole va
Pyrimidin. Lu y: nhom Benzimidazole i khi gy hin tng
giun di chuyn ngc ln ming; phu n co thai 3 thang u khng
dung Albendazole va Mebendazole (thuc nhom Benzimidazole v
th nghim trn chut thy co gy d thng bao thai); i khi
thuc co tac dung phu gy nhng triu chng thoang qua nh
chong mt, au bung...
- Dung thuc re tin, t c, khng ch co tac dung vi giun
moc ma con co tac dung vi cac loai giun khac.
- Bi phu st trong 3 thang va truyn mau khi cn thit.
Phong nga
- iu tr ngi bnh ct t ngun ly nhim.
- V sinh mi trng, chng phat tan mm bnh: Nha phai co
h x, khng phong u ba bai, khng dung phn cha u ky
bon, khng cho, ga, heo tha phn gy nhim mi trng.
Nhiu tac gia 194
- Giao duc y t nng cao kin thc v bnh giun moc, nng
cao y thc phong bnh, chng ly nhim va bao v ngi cha mc
bnh: khng n rau sng cha ra ky va sach, khng ung nc la,
ra sach tay trc khi n va sau khi i v sinh, khng i chn
khng...
BS Phan Th Kim (Vin Dinh dng
Bnh giun u gai
Thi gian gn y, co nhiu trng hp bnh nhn nhp vin

la nhng ngi thng xuyn n tai sng. a co bnh nhn do
n ca nhung gim, goi ca, ca loc nng trui, mm Thai, ... sau o
xut hin nhiu triu chng au bung, bun nn, st. c bit la
s xut hin ky la cua nhiu khi u di ng khp ni trong c th,
thng tp trung mt, ming va tay chn. Thu pham gy ra
nhng triu chng ang s nh vy? Chnh la giun u gai.
Loai giun nay co tn khoa hoc la Gnastostoma spinigerum,
sng chu yu cac ng vt nh cho, meo... Ngi ch la ky chu
trung gian mang u trung hoc giun non, chung di chuyn di da
va c quan ni tang cua ngi gy bnh. Giun u gai trng
thanh, con c dai 11-25 mm, con cai dai 25-54 mm, thn mnh
c bao phu bi cac gai pha trc, u phnh to co 4-8 hang
moc, do o giun c goi la giun u gai.
Giun trng thanh sng vach bao t cua cac ng vt n
tht sng nh cho, meo, chim, chung e trng y va sau o
trng theo phn cua cac ng vt nay i ra ngoai. Phn mi
trng ngoai se b cac lng qung o nut vao va bin thanh u
trung. Sau o lng qung o b ca, tm, ch, ln, rn... nut,
chung phat trin c bp cac ng vt nay tr thanh u trung giai
oan 3. Nu ngi n gp cac u trung giai oan 3 nay ma khng
c nu chn, khi vao da day nhng u trung nay do co tnh di
ng rt cao se chui qua vach da day va i lang thang khp ni
trong c th nh da, gan, phi, mt, nguy him nht la nao. i
n u, u va mnh nhiu gai cua giun tit dch gy vim, hoai
t, xut huyt vung o, bnh nhn se co nhng cn au nhoi,

au nh xe tht cac c quan tng ng.
Giun u gai hay gp ng Nam a va cac vung ln cn.
c bit min Nam nc ta hay b nhim giun do n nhng mon
n c san nh ca loc nng trui, mm Thai...
Biu hin bnh cua giun rt a dang, tuy thuc c quan nao
ma giun i ngang qua. Khi giun t da day xuyn qua vach da day
i n:
- Gan: Gy st, au vung gan d chn oan nhm vi vim
gan, Abces gan...
- Bung: Gy au bung, ri loan tiu hoa i khi rt d di co
th nhm vi cn au bung cp tnh, nguy kch, nhm vi triu
chng cua bnh loet da day ta trang, vim tuy cp...
- Mt: Gy vim mng mt, vim mang b ao, xut huyt
trong mt. Biu hin lm sang la tnh trang au nhc trong mt,
mt vim o, m mt sng phu.. a co bnh nhn n bnh vin
kham v cac triu chng mt va c bac s gp ra t mt mt
con giun u gai.
- Da: Thng biu hin bng nhiu khi u di ng di da,
i khi sng phu va o nhiu vung da d lm vi d ng da, dn
n sai lm trong vn iu tr, keo dai thm tnh trang bnh.
- Phi: Gy vim phi, tran dch mang phi...
- Ri loan thn kinh: Gy nhc u, kho tp trung, hay
qun...
- Tuy sng: Gy vim tuy co th dn n lit t chi.
- Nao: Gy vim nao, xut huyt nao, co th lam tan ph
hoc t vong ngi bnh.
Nhng triu chng nay co nhng t bung phat, co nhng
luc lng du va keo dai trong c th.
Khi co nhng triu chng nghi ng k trn, c bit nhng
i tng co yu t nguy c cao nh thng xuyn n thuy hai
Nhiu tac gia 196
san tai sng, cn n kham tai c s y t chuyn khoa. Tai y bac

s se thm kham kt hp vi cac xet nghim nh bnh.
Hin nay vic iu tr tng i hu hiu nht la phat hin
rach va gp giun ra t cac vung trong c th. Tuy nhin,
nh v c ni giun tru ngu la iu khng phai luc nao cung d
dang. ng thi do c tnh rt di ng cua giun, i luc gy kho
khn cho vic iu tr.
phong nga nhim giun u gai, cn lu y cac vn sau
y: Nn n thc phm c nu chn (c bit cac loai thuy hai
san nh tm, ca, rn, ln...); nu cn phai n nhng mon n tai
sng th phai ngm thc n vao gim m c t 5 ting ri tr
ln; tht cn thn khi n nhng mon n co nhiu nguy c: mm
Thai, goi ca, ca loc nng trui...; quan ly, khng cho, meo... i
tiu ba bai; khng nn dung phn ti lam phn bon; tiu dit
lng qung o.
BS L Th Tuyt Phng
Bnh tr
Co th hiu n gian la tr hnh thanh do s gian qua mc

cua cac am ri tnh mach tr (RTMT). Du bnh tr a c bit
t lu nhng hin nay y hoc vn cha tng tn v bnh nguyn
va bnh sinh. Tuy nhin, mt s yu t sau y co th tao thun
li cho vic phat sinh bnh:
- Ap lc trong bung tng trong trng hp ho nhiu do
vim ph quan man hoc khun vac, lao ng nng...
- Phai rn nhiu khi i tiu do vim ai trang man hay tao
bon kinh nin khin ap lc trong ng hu mn tng ln nhiu.
- ng lu, ngi nhiu cung d b tr do ap lc tnh mach tr
khi ng tng gp ba ln so vi khi nm.
- Do u bu vung tiu khung, u trc trang hoc do thai ln
thang... co th chen tnh mach lam can tr mau tnh mach hi lu.
Triu chng
- Chay mau trc trang: Co vt mau o phn hoc mau chay
nho giot hay thanh tia khi i tiu. Khi bnh nng hn, ch ngi
xm la mau a chay ra, co khi mau chay nhiu qua phai i cp
cu.
- Sa tr: Nu sa tr t 3 tr ln th bnh nhn rt kho chu
trong sinh hoat.
Ngoai ra, mt s bnh nhn con co cam giac au va nong rat
hu mn, do bnh a co bin chng nh tc mach do huyt khi,
sa va nghet bui tr, bui tr b nhim trung...
Mt s bnh nhn co th gy chn oan nhm nh ung th
trc trang, vim loet ai trc trang, sa trc trang, Polip ai trc
trang (co tht d ai trc trang). V th chn oan ung bnh,
ngoai vic thm kham trc trang, bac s se cho lam ni soi hu
mn trc trang hoc X-quang ai trang can quang.
Tr c phn loai thanh tr ni, tr ngoai:
- Tr ni nm trong ng hu mn, khi to ra se sa ra ngoai va
phn thanh 4 : 1, 2, 3 va 4.
- Tr ngoai th nm ngoai ng hu mn.
Ngoai ra con co trng hp tr hn hp, la tr ni va tr ngoai
lin kt vi nhau. Tuy theo loai tr va sa tr bac s se ch nh
iu tr cu th; i vi tr ngoai, bac s ch iu tr bng thu thut
hay phu thut khi co bin chng.
- V iu tr ni khoa: Bac s cho bnh nhn dung cac loai
thuc lam tng trng lc thanh mach, chng phu, chng vim va
giam au; nn dung thc n d tiu chng tao bon, tranh cht kch
thch va cac gia v nh t, tiu, mu tac...; tranh lam nhng cng
vic qua nng nhoc va nhng cng vic phai ng lu, ngi nhiu;
ngoai ra cung cn iu tr nhng bnh khac nh vim ai trang,
vim ph quan...
- V iu tr ngoai khoa: Co th ap dung cac phng phap
sau:
Nhiu tac gia 198
+ Chch cht gy x vao gc bui tr lam x cac tnh mach.

ap dung phng phap nay khng kheo co th chch vao lp c, d
gy hoai t va d nhim trung nng nu khng bao am v trung.
+ Dung tia hng ngoai, dao din... lam ng bui tr bng
nhit hoc dung nit long lam ng bng lanh. Bui tr se hoai
t v trung va rung i.
+ Tht tr bng dy thun: Bui tr hoai t dn ri rung i.
+ Phu thut ct tr nu cac bui tr sa qua ln.
* Phng phap tht tr bng dy thun
Tht tr bng dy thun la phng phap kha mi va co nhiu
tin li, hin ang rt thnh hanh Phap va cho kt qua tt nht.
Vit Nam, cac bac s a iu tr rt thanh cng cho nhiu bnh
nhn, cha co trng hp nao xay ra tai bin. Vi b dung cu c
bit, cha co trng hp nao xay ra tai bin. Vi b dung cu c
bit, bac s keo bui tr ra ri tht dy thun gc, bui tr thiu mau
nui dng se hoai t dn ri rung i. u im cua phng phap
nay la thi gian iu tr rt ngn, trung bnh 5phut/ca, sau o
bnh nhn co th ra v ngay va vai ngay sau bui tr se rung.
Phong nga
- Cn chu y n ch n ung. Tranh dung nhiu thc n
d gy kch thch va tao bon nh: tiu, t, hay gia v co tnh cay
nong - Khng nn ung qua nhiu ca ph, ru, tranh thuc la...
Nn n cac loai thc n co nhiu cht x (cac loai rau), ung nhiu
nc mat (atis, rau ma...)
- Tranh lam vic trong mt t th keo dai nh ngi, ng
lu. Cn co ch th duc vn ng trong thi gian ngh gia gi
nu phai ngi hoc ng lu. Khng nn khing nng qua sc,
hoc s dung n nhng ng tac gng, rn qua nhiu.
- Ngi bnh thng va ca ngi co bnh tr sau khi i cu
khng nn dung giy bao lam sach, tt nht la dung nc.
- iu tr trit nhng bnh co kha nng gy tr.
- Vn ng th duc th thao se giup iu hoa nhu ng co

gian rut, giup tiu hoa tt (t vn ng, nm nhiu cung d co
nguy c gy tao bon la mt nguyn nhn sinh bnh tr).
- Sau cung la i vi phu n, vic thc hin sinh e co k
hoach cung gop phn vao vic phong tranh c nguy c gy bnh
tr.
BS L Vn ng, Thai Hip
Nhiu tac gia 200
CHNG 11
CAC LOAI ST THNG THNG
Phn bit cac loai st
St la khi nhit c th cao hn bnh thng. Co nhiu cn

bnh khac nhau, u chung mt triu chng st. cha bnh
ung hng, iu quan trong la phai bit phn bit bnh nay vi
bnh kia. Sau y la mt s bnh cp tnh quan trong, trong o st
la mt du hiu ni bt:
Bnh st ret: Bt u t ngt vi nhit ln cao va ret
run. St keo dai vai gi. Khi nhit xung th c th ra m
hi. Thng thng cn st c cach mt hoc hai ngay mt ln.
Gia cac t st ngi bnh cam thy d chu nhiu hoc t.
St thng han: Bt u nh khi b cam lanh. Nhit mi
ngay tng mt t. Mach tng i chm. i khi tiu long va kit
nc. Run ry hoc noi sang, tinh thn l m.
St phat ban: Tng t st thng han. Co phat ban ging
nh trong bnh si vi nhiu vt thm tm rt nho. Tnh trang rt
nng.
Vim gan: Ngi bnh khng mun n. Khng oi n hoc
hut thuc. Bun nn. Mt va da tr nn vang; nc tiu mau da
cam hoc nu; phn trng. St nhe. Ngi rt mt.
Vim phi: Th nhanh, nng. Nhit tng nhanh. Ho co
m xanh, vang hoc ln mau. Co th au ngc. Bnh rt nng.
Bnh thp: Thng thy nht tre em va thanh thiu nin.
au khp. St cao. Thng xay ra sau vim hong. Co th au ngc
vi nhp th ngn. Co th co nhng c ng bt thng chn va
tay.
St hu san: Bt u sau khi sinh hoc sinh c nhiu

ngay. Khi u st nhe, v sau thng st cao ln. Ra huyt hi
m ao, au va i khi ra mau.
Ngoai nhng bnh nguy him trn, con nhiu bnh khac co
th gy ra nhng cn st va nhng triu chng tng t, khng
phai bao gi cung d phn bit. Nu co th, nn tm s giup cua
bac s.
Bnh st ret
St ret la mt trong nhng bnh truyn co s ngi mc cao

nht th gii, chu yu cac vung nhit i. Bnh do ky sinh trung
Plasmodium gy ra va c truyn t ngi nay sang ngi khac
do mui on xoc Anopheles.
Loai ky sinh trung nay c phat hin vao nm 1980 tai
chu Phi. Khi ky sinh trung xm nhp c th se vao gan va tip
n la hng cu, lam b hng cu, lin tuc gy nhiu bin chng
va dn ngi b bnh n t vong. Tai Vit Nam, loai thng gp
va gy t vong nhiu la ky sinh trung Plasmodium falciparum.
Triu chng
Sau khi b mui mm bnh t t 7-14 ngay, bnh nhn se
ln cn st trong vai hm vi nhng triu chng nh mt moi,
nhc u va st nhe. Sau o xut hin cn st in hnh vi ret
run khoang t na gi n mt gi, ri st cao 39-400C, nhc u
chong mt, bun nn va nhng triu chng khac. Cn st keo dai
nhiu gi va kt thuc khi bnh nhn va m hi va tr lai trang
thai bnh thng. Nu khng c phat hin va iu tr kp thi
trong 2-3 ngay t khi st, bnh se bin chng.
Bin chng thng gp nht la: hn m, co git (th ac tnh
nao) suy thn cp (thn khng con hoan thanh c chc nng
thai cht c trong c th ra ngoai qua nc tiu; cht thai gia
tng trong mau) va bnh nhn se t vong trong vong 7-10 ngay.
Biu hin trn lm sang la nc cut, i tiu t. Bnh nhn con co
du hiu vang da nim i kem hoc ri loan chc nng ni tit
Nhiu tac gia 202
nh giam cht ng glucose trong mau. Cac bin chng khac t

gp hn - nhng t vong rt cao - la phu phi cp, sc, tiu ra
huyt cu t, thiu mau nng.
iu tr
Hin nay tai vung ng Nam A, trong o co nc ta, ky sinh
trung st ret P.falciparum a khang lai hu ht cac thuc st ret
c s dung trc y nh Choloroquine (Delagyl, Nivaquine),
Sulfadoxine - Pyrimethamine (Fansidar) vi ty l trn 90%.
khc phuc tnh trang o, T chc Y t th gii a nghin
cu phac iu tr st ret vi cac loai con hiu qua la
Artemisimin va cac dn xut (la cht chit xut t cy thanh hao
Artemisua annua), Quinne, Mefloquine. Tai Vit Nam, chng
trnh quc gia phong chng st ret a ng dung iu tr st ret
bng phac nay. Ty l trn 95% khoi bnh trong t iu tr u
tin (vi thi gian khoi bnh t 3-4 ngay).
Phong nga
Hin nay, ta va trn th gii, iu tr st ret cn rt n
gian va hiu qua; nhng mt khi st ret a bin chng th iu tr
lai v cung phc tap, tn kem va t vong kha cao. Chnh v vy,
cng tac phong nga la rt quan trong.
i vi ngi sng trong vung khng co st ret lu hanh - la
vung khng co mui trung gian truyn bnh - nh cac thanh ph,
th trn; khi i vao vung co nhiu nui rng m ly nh cac tnh
Bnh Phc, c Lc, Cn Gi... cn c tham vn v cac bin
phap phong chng ca nhn nh mc ao qun dai vao ban m,
dung thuc xua mui loai xoa hay t, nm man, ung phong
nga.
c bit chu y: khi b st, cn n ngay c s y t c xet
nghim mau tm ky sinh trung cha tr kp thi trong vong 3
ngay u (nhiu bnh nhn a t vong tai Trung tm Bnh Nhit
i ch v ngu qua mt m tai cac vung co st ret sau khi b st
khng n ngay y t c xet nghim mau va iu tr ma t
mua thuc ung).
BS Trn Tnh Hin (Trung tm Bnh Nhit i TP HCM)
Bnh st xut huyt
St xut huyt la bnh truyn nhim cp tnh do siu vi

Dengue gy ra. Bnh ly do mui vn (Aedes Aegypti) hut mau
truyn siu vi t tre bnh sang tre lanh. Mui vn sng trong nha,
thch hut mau ca ngay ln m.
Bnh st xut huyt thng xay ra tai cac nc trong vung
nhit i. nc ta, bnh tp trung cac tnh Nam b (70%) va
duyn hai min Trung (28%). Bnh xay ra quanh nm va thng
thanh dch ln vao mua ma. La tui mc bnh thng la tre em.
Hin nay, cha co thuc c hiu cha tr va thuc phong nga
bnh nay.
St xut huyt tre em
Cac triu chng kha nghi bnh st xut huyt la st cao lin
tuc t 39 - 40 C trong 3 - 4 ngay lin; co du hiu xut huyt
ngoai da, chay mau cam, chay mau nu rng; au bung, nn oi,
chn tay lanh. Khi nghi ng st xut huyt, cn a tre em i
kham bnh ngay.
Trng hp nhe, c bac s ch nh iu tr tai nha, cn cho
tre ngh ngi, tranh chay nhay; cho n nhe (chao, xup, sa...); cho
ung nhiu nc, ung dung dch Oresol, nc trai cy cang tt; ha
st vi Paracetamol, lau m khi st cao; tuyt i khng cao gio,
ct giac, qun kn, c n... Theo doi bnh cht che, khi thy du
hiu: tre li b, vt va, chn tay lanh, oi nhiu... cn a tre n
bnh vin ngay.
phong bnh st xut huyt cn cho tre mc qun ao dai
tay, ngu mung (k ca ban ngay), y kn lu, h, vai... khng ch
cho mui sinh san, trong nha don dep ngn np, sach thoang,
khng nc ong.
St xut huyt ngi ln
Trc y, bnh st xut huyt ch ph bin tre em nhng
gn y, no c bit gia tng ngi ln.
Nhiu tac gia 204
Vi st xut huyt ngi ln, bnh nhn cung st cao t

ngt, lin tuc va thng keo dai 5-6 ngay; nhit mc 39,5-40
C, t kem n lanh; mt s trng hp ch st va, di 39 C
(co th dung thuc ha st trc khi nhp vin). mc nhe, kem
vi st, bnh nhn nhc u, chong mt, mt moi, co th co biu
hin xut huyt, bun nn hoc nhc moi toan thn nh cam cum;
nng hn co au c, au khp, xut huyt nng...
Sau khi st t 3 n 5 ngay thng thy du hiu chay mau.
Nu nhe ch xut hin cac chm o li ti nh vt mui cn nhng
khng bin mt khi n manh ln; hoc xung huyt da nim ro, c
bit la nim mac mt sm, da mt ng o, xut hin cac vt bm
da t nhin hoc sau mt ung cham nhe. Nng hn, bnh nhn
co th chay mau chn rng, chay mau cam, oi ra mau hoc tiu
tiu ra mau ti...; bnh nhn thng chay mau keo dai, kho cm
va xut hin khi mau tu to dn. phu n trong tui kinh
nguyt co th thy ky kinh sm hn hoc rong kinh dai ngay hoc
cng kinh (mt mau nhiu trong ky kinh); co khi va dt kinh, 2-
3 ngay sau lai co kinh tr lai...
Vao ngay th 3 n ngay th 6, bnh nhn thng thy au
bung, gan sng to, bung hi cng. au di mui c hoc di sn
phai va thy tc khi n vao. Ngay th 5, th 6, khi st bt u
giam, bnh nhn co th b sc: ngi mt, n, lo lng; tiu t
hoc khng co nc; da lanh, nht la cac chi; mi tai nht hoc
tm; mach nhe hoc khng bt c, huyt ap giam thp hoc co
khi khng o c. Lu y st cang nng nu co xut huyt kem
theo; tuy nhin, so vi tre em, ngi ln t thy du hiu bt rt,
bt an (tr khi co xut huyt nng).
Ngoai ra, bnh nhn con co du hiu suy gan nh vang da,
vang mt, men gan trong mau cao. Ngoai nhng biu hin thy
c, bac s con da vao kt qua xet nghim mau nh bnh khi
thy co tnh trang c c mau va tiu cu giam (biu hin cho
khuynh hng d chay mau). ngi ln chn bnh kho hn do
cac triu chng t ro rt va ngi ln thng mc cac bnh man
tnh, co th lam nng thm bnh st xut huyt hoc d nhm vi
cac bnh co du hiu va triu chng tng t nhng x tr hoan
toan khac (nh bnh nhim trung huyt nng, thng han, st ret,
vim gan siu vi...)
Do bnh st xut huyt ngi ln ch mi gia tng vai nm
gn y nn cha th kt lun g v ty l t vong, tre em thng
do sc khng hi phuc, tai i tai lai; con ngi ln nguyn nhn
thng do xut huyt nng, kho cm. Ngi ln thng nhp vin
tr nn tnh trang xut huyt a nng, gop phn lam tng ty l t
vong.
iu tr tuy theo nng nhe cua bnh. 1 va 2, bnh
nhn co th iu tr ngoai tru bng thuc giam st thng thng,
ung nhiu nc c bit la nc trai cy, n thc n d tiu va
ngh ngi... Tuyt i khng dung thuc giam st thuc nhom
Aspirin v se gy chay mau nng hn. Bnh nng hn 3, 4,
co tnh trang sc hoc xut huyt nng, bnh nhn cn nhp vin
c theo doi iu tr va cp cu kp thi.
Hin nay, cha co thuc chung nga st xut huyt, v th
bin phap nga bnh n gian nht la tranh khng mui t
bng cach ap dung cac bin phap: ngu mung, dung nhang hoc
phun thuc tr mui... va nht la phai gi cho nha ca lun thng
thoang, sach se, san lp ao tu va cac vung nc ong, tch cc dit
lng qung, dit mui...
BS L Th Thu Thao (Trung tm Bnh nhit i TP HCM)
Nhiu tac gia 206
CHNG 12
PHONG VA TR BNH UNG TH
Nhng i tng co nguy c mc bnh ung th
- Nhng ngi thng hay thc khuya: T bao ung th la t

bao phat sinh t bin trong qua trnh sinh san t bao bnh
thng. Ban m lai la thi im t bao sinh san tt nht. Ngu
khng tt, thn th rt kho khng ch c s phat sinh bin d
cua t bao ma se hnh thanh t bao ung th.
- Nhng ngi mc bnh huyt ap cao: Theo mt s cng
trnh nghin cu khoa hoc do nhom Gs. John Parker va cng s,
Trung tm Kim soat Bnh tt (My) trn 30.000 nam thanh nin
My cho thy ty l mc bnh ung th va ty l t vong cua ngi
mc bnh huyt ap cao hn 4 ln nhng ngi co huyt ap bnh
thng.
- Nhng ngi hay nn tiu, ai tin: Nguy c ung th bang
quan (bong ai), ty l thun vi bnh soi thn. Trong nc tiu co
mt loai cht co hai i vi cac si c cua bang quang va o la
nguyn nhn gy ra t bin ung th. Trong phn cung co nhiu
cht c hai, s vt cht c hai nay thng kch thch nim mac
rut se dn n t bin ung th. V vy bin phap phong nga
bnh ung th la mi khi mc ai tiu tin la phai i ngay.
- Nhng ngi co c a d ng (allergy): Kt qua iu tra
nghin cu trn gn 40.000 ngi My, chu yu la nhng ngi co
c a d ng vi cac loai dc phm hoc thuc th hoa hoc, cho
thy nhng i tng nay d mc bnh hn so vi nhng ngi
khng co c a d ng. Nu nhng ngi con gai a tng co c a
d ng th nguy c mc bnh ung th tuyn vu cao (30%) so vi
nhng ch em bnh thng. Nu nhng ngi con trai a tng co
c a d ng th c hi mc bnh ung th tuyn tin lit cao (41%)

so vi nhng ngi an ng bnh thng.
- Nhng i tng thiu sinh t (vitamins): Cac nha khoa hoc
ngi Thuy S cho rng nhng ngi co ham lng sinh t t th d
mc bnh ung th hn. i vi nhng ngi b thiu sinh t A th
nguy c mc bnh ung th phi tng gp 3 ln; i vi nhng
ngi thiu tin sinh t A (caroten) th kha nng mc bnh ung
th da day tng 3,5 ln; va cac bnh ung th khac tng gp 2 ln.
nhng ngi b thiu sinh t C (cevitamic acid) th kha nng mc
bnh ung th bang quang, ung th thc quan, ung th tuyn tin
lit, ung th tuyn thng thn tng gp 2 ln...
- Nhng ngi co lng cholesterol qua thp: Mt nhom cac
nha nghin cu thuc trng ai hoc Oxford (Anh) a chng minh
mt nhn t quan trong gy t vong cho nhng phu n co tui
chnh la lng cholesterol qua thp.
- Con cai cua nhng ngi mc bnh ung th: Nu la con cai
cua nhng ngi mc bnh ung th th c hi mc bnh tng gp 5
ln so vi ngi khac.
Nhn chung, i sau cua nhng ngi mc bnh ung th th
rui ro mc bnh cao hn nhng ngi bnh thng.
Hoang Duy c
Ung th ai trc trang
Ung th ai trc trang chu yu phat trin t cac t bao

tuyn cua nim mach rut gia, xm ln vao thanh rut lan ra cac
t chc xung quanh. Di cn theo hai ng: ng bach huyt ti
cac nhom hach, ng mau ti gan, phi, xng... Ung th se gy
cac ri loan bai tit phn, gy can tr bt tc long rut va chay
mau trong long rut lam i ngoai ra mau.
Nguyn nhn
Cac u tht cua nim mac rut gia (hay polip) t qua trnh
lanh tnh, thoai hoa thanh ac tnh c bit ngi trn 45 tui.
Nhiu tac gia 208
Nu ngi co polip th nguy c ung th cao hn hang chuc ln

ngi bnh thng. Polip dang nhung mao co nguy c ung th cao
nht.
Ch dinh dng khng hp ly: qua nhiu cht beo, cht
am ng vt, t rau hoa qua ti. Nhng bnh vim nhim ai
trc trang chay mau. Tnh trang loan khun do dung nhiu khang
sinh ng rut cung thy co lin quan n ung th ai trc
trang. Ta co th nhn bit ung th ai trc trang qua cac triu
chng thay i v bai tit phn:
- Hi chng ly, mot rn, au qun bung, a phn nhy mui
hay gp ung th ai trang sigma, trc trang, hu mn.
- Hi chng a long nhy mui, ban tc rut chn bung, au
qun, khi bai tit c hi th ht, hay gp cac khi u ai trang
phai.
- Hi chng tao bon, tc rut dn dn, ri i ti tc rut hoan
toan hay gp ung th ai trang trai. Ngoai ra ta co th phat hin
khi u: khi s thy khi u qua thanh bung th ung th a giai
oan mun.
Phong nga
- Giam phn calo cht beo (co trong khu phn n) t 40%
xung 25% - 30%.
- Tng cng hoa qua, ngu cc nguyn hat vao ba n hang
ngay.
- Han ch thc n mui, ln men, xng khoi, sy kh (ca kh,
x du, tht am khoi).
- Han ch tiu thu nhng gia v v b co th gy ung th nh
phm nhum, du thm.
- Tranh nhng cht gy t bin gien trong thc n nh
thuc tr su, dit co. Thuc kch thch tng trong.
- Khng lam dung ru, bia va cac cht ln men ru khac.
BS Thuy Phng
X nang vu co phai ung th?
X nang tuyn vu - con goi la thay i si boc tuyn vu -

khng phai la ung th. o ch la hin tng thng gp di anh
hng cua ni tit t n phu n t 30 n 50 tui. Kt qau nhiu
nghin cu cho bit trn 60% cac cuc u trong vu phu n trong
tui sinh e khng phai la ung th; trn 90% phu n tui tin man
kinh co x nang tuyn vu va c xem la mt biu hin cua qua
trnh lao hoa. Tuy nhin x nang tuyn vu thng b nhm vi ung
th v cung xut hin nhng cuc "bu" va thng xay ra tui
phu n d b ung th vu nht. Nu co s phi hp tt gia kinh
nghim cua bac s va cac phng tin chn oan nh siu m, nhu
anh, choc hut t bao bng kim nho, sinh thit... th ty l chn oan
nhm se rt thp.
Nguyn nhn
Trong mi chu ky kinh nguyt, di tac ng cua ni tit t
n estrogen va progesterone, m tuyn vu gian n, gi nc lai va
cng ln, nhng vung co mt chc hn bnh thng se cho cam
giac nh "bu". Sau khi hanh kinh, cac cam giac nay giam dn
ri tr lai bnh thng. Qua cac chu ky kinh nguyt, s kch thch
lp i lp lai lam cho m vu tr nn chc va hnh thanh cac nang
nho cha dch trn cac ng sa b tc hoc b gian; nht la ngi
mt s qun bnh gia hai ni tit t n nh phu n thi ky tin
man kinh hoc nhng ngi thng xuyn b stress... Khi o,
tuyn vu co nhng vung bt thng tao thanh nhng cuc "bu"
hay nhng mang chc g ln di da hoc nhng hat rt nho rai
rac khp 2 vu.
X nang tuyn vu thng co ca 2 vu, nht la 1/4 pha trn
ngoai va phn di vu. phu n tin man kinh, cac nang b x co
th to ln va gy cam giac kho chu nh b cng tc, rt nhay cam
khi s vao, co cam giac nong bong va au ln tn, co khi au nhiu
n ni han ch c ng va kho nm sp... nhng sau khi man
kinh, hin tng nay thng giam dn va mt i. Trong mt s
trng hp x nang tuyn vu phat trin thanh nang to, tron, chc,
di ng, cha dch loang trng uc, tao cam giac cng cng khi n
Nhiu tac gia 210
ln va co th au khi kham. Cam giac au va kch thch cuc "bu"

thng tng va giam trc va sau khi hanh kinh khoang 1 tun.
Loai nang nay thng bin mt sau vai ln hut dch hoc sau man
kinh va khng chuyn sang ung th.
Phu n cn lam g phong bnh va phat hin cuc "bu"
vu?
Mi than phai t kham vu, tt nht la mt tun sau khi co
kinh; nu a man kinh th chon mt ngay c nh trong thang.
Dung u ngon tay kim tra toan b vu 2 bn, t trn xung di
va ca vung h nach. Qua nhng ln u t kham, phu n se cam
nhn va "lam quen" vi mt mm hay chc hay ln nhn vu
va khi co bt ky mt s thay i nao trong vu se c nhn ra
ngay.
Khi phat hin co "chuyn la" trong vu th cn n bac s
kham va theo doi ngay. Phu n t 30 n 40 tui nn i kham vu
3 nm / ln va t 40 tui tr i nn siu m hoc chup nhu anh
mi nm mt ln.
iu tr
Tuy trng hp cu th, vic iu tr co th la:
- Theo doi va lam giam cam giac au va kho chu tai ch:
ung thuc giam au va vitamin E; tranh dung thc n thc ung
co cafein nh ca ph, tra c, scla hoc nc ung co ga; chm
nong tai ch, dung nt ngc cho thch hp. Cn lu y: mt s thuc
thoa co cha progesterone hoc thuc ung co ni tit t n thng
khng co hiu qua va tac dung phu cua thuc co th gy bun nn,
ri loan kinh nguyt, tng cn hoc ni mun.
- Nu ch co mt cuc u hoc cac xet nghim khng cho chn
oan ro rt, bac s cho m sinh thit hoc lam xet nghim giai
phu bnh chn oan xac nh.
- Nu bu la nang cha dch, bac s se rut ht dch ra va
lam xet nghim t bao hoc xac nh ro hn tnh cht bnh.
- Theo doi nh ky 6 thang n 1 nm / ln v co khoang 1% -
5% trng hp x nang tuyn vu tr thanh ung th.
TS Nguyn Sao Trung (ai hoc Y dc TP HCM

Cam Nang An Toan Suc Khoe PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Cam Nang An Toan Suc Khoe PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

CM NANG AN TOAN SC KHOE 1

CHNG I CAC BNH MT ...................................................................................................... 2

CHNG 2 BNH TAI MUI HONG.......................................................................................... 16

CHNG 3: BNH RNG MING ........................................................................................... 39

CHNG 4 BNH DA VA TOC ................................................................................................. 48

CHNG 5 CAC BNH XNG KHP .................................................................................. 68

CHNG 6 CAC BNH CUA H TUN HOAN ..................................................................... 93

CHNG 7 BNH GAN ........................................................................................................... 132

CHNG 8 LAO VA CAC BNH H H HP ...................................................................... 142

CHNG 9 CAC BNH NG TIT NIU ....................................................................... 157

CHNG 10 CAC BNH NG TIU HOA ...................................................................... 174

CHNG 11 CAC LOAI ST THNG THNG .................................................................. 200

CHNG 12 PHONG VA TR BNH UNG TH................................................................... 206

La tnh trang vim man tnh cua b mi, thng do vi trung

Mang va mng tht mt

Mang che mt (t dn gian thng dung) thc cht la seo

Cac bnh chay nc mt

Nc mt c san xut u n bi tuyn l nm di m

tc nghen thng c xac nh la do nhng thay i cua ng l

Bnh tng nhan ap

Tng nhan ap la mt bnh cua mt, nguyn nhn cua 20% ca

khoang 10 ngay. Khng nn dung qua lu v tac dung phu cua

Bnh cm mt (uc thuy tinh th)

Bnh uc thuy tinh th c dn gian goi la cm kh, khac

Khi nao nn m mt?

Tuy theo tng ngi. i vi ngi lam vic bng mt nhiu

Dung knh nao tt nht?

Tuy trng hp va iu kin tai chnh cua bnh nhn. Tt

thng dung. Mi y a co th m bng phng phap Phaco,

uc thuy tinh th va glaucoma

Sau khi m uc thuy tinh th, ngi cao tui co th b

nay ngi bnh vn co th b uc thuy tinh th (do tui gia hoc

Lam dung thuc nho mt gy uc thuy tinh th

Thuy tinh th b uc co th do nguyn nhn bm sinh kt

Thuc lam chm qua trnh uc thuy tinh th

- Thuc nho mt: Dionin 1% vi hoat cht la Ethyl Morphin,

L.Glutamic... (Catacol P.O.S, Catarstat), tac dung s chuyn hoa

Tng nhan ap cp (con goi la cm nc, thin u thng,

mt ln a iu tr khoi, cn theo doi thng xuyn phat hin

Nu th lc kem i, ngi bnh cn n bac s chuyn khoa

Ky thut iu tr mt bng Lasik

Trong phu thut cn th, ngoai cac phng phap thng

n -15. Nu cn t -5 n -12 th phu thut cho kt qua

a s cac trng hp le (du tre em hay ngi ln) khng

- Tnh trang gia le do np bet m hoc do khun mt co dang

Lu y khi mang knh sat trong

Nhng ngi b cac tt v mt nu eo knh thng thng se

ng thng xuyn th mt phn cua t bao co tim mao trong tai

Cac loai ic va giam thnh lc

Tai gm co tai ngoai, tai gia va tai trong. Tai ngoai co

La dn dn nghe kem khi tui ngay mt cao; khoang 30%

Lam g co sc nghe tt?

Nhng tn thng cua cac t bao lng do ting n gy nn co

Khi giao tip vi ngi ic va giam thnh lc, cn lam g?

y la cac meo khi giao tip vi ngi ic va giam thnh lc,

Vai tro cua ting n trong ic va giam thnh lc

Khoang 10% dn s b ic va giam thnh lc do nhiu

Cac du hiu bao ng? ni nao ma ban phai het noi

Ngi b ic va giam thnh lc co b c c?

ic va giam thnh lc la mt mat ln, nhiu ngi bnh co

ic anh hng th nao n gia nh?

Cac loai ic va giam thnh lc gy nghe kem, ng thi cung

- Lam cho ngi ic va giam thnh lc chu y n ban trc