II.

CONTRASTES E POLTICAS REXIONAIS EN ESPAA (Este apartado constite a pregunta terica do

tema)
A administracin do Estado esixe a sa subdivisin nun nmero variable de unidades, co fin de organizar
o funcionamento do territorio e a sa poboacin, controlar os servizos pblicos e os recursos existentes,
ou planificar os procesos electorais. Por esa razn, todos os pases conta cunha estrutura territorial do
Estado en que se superpoen unidades de diferente rango ou importancia, cuxos lmites cambiaron ao
longo do tempo.
En Espaa, a divisin poltico-administrativa vixente distingue tres niveis: comunidades autnomas,
provincias e municipios, anda que noutros momentos do pasado, esa estrutura territorial foi distinta, O
proceso de descentralizacin poltica que supuxo a Constitucin de 1978 permitiu aumentar as
competencias e recursos dos que dispoen as comunidades autnomas, con importantes efectos
xeogrficos e sobre a vida dos cidadns.
Non obstante, anda se manteen importantes desequilibrios entre as rexins espaolas. Fronte a un
enfoque que se fixaba so nas desigualdades econmicas, o actual concepto de desenvolvemento
territorial sustentable considera tamn a situacin nos planos social e ambiental. Para atenalas,
puxronse en prctica desde hai dcadas diversos tipos de polticas rexionais baseadas no principio de
solidariedade interterritorial, que tiveron un xito bastante limitado e evolucionaron ao longo do tempo
para intentar mellorar a sa eficacia.

2.1. Antecedentes histricos

As existencia de desigualdades entre as distintas partes que forman Espaa pdese e considerar un dos
problemas polticos cruciais e constantes ao longo de toda a sa historia. As diferenzas territoriais
derivaron tanto dun medio fsico moi diverso como dunha evolucin poltica complexa.
Dualidade centro periferia
Na primeira metade do sculo XIX Espaa experimentou importantes transformacins na sa economa,
anda que non se industrializou dun xeito pleno, coma outros pases de Europa (Gran Bretaa, Francia e
Alemaa).A partir do segundo terzo do sculo a implantacin dun rxime poltico liberal favoreceu o
desenvolvemento da burguesa e dunha economa de tipo capitalista, no entanto, hai que sinalar notables
diferenzas territoriais na evolucin social e econmica do pas.
Os territorios do centro da Pennsula tenderon ao estancamento. Na sa estrutura social non se
diversificou, e a escasa burguesa mantivo un carcter agrario e gandeira. O tecido produtivo era feble xa
que continuaba a apoiarse nas actividades primarias tradicionais
As zonas perifricas peninsulares (Catalua e Pas Vasco) tiveron unha traxectoria mis dinmica a partir
do desenvolvemento de actividades industriais (txtil e siderurxia respectivamente) o que favoreceu o
crecemento dunha burguesa urbana e tendeu a diversificar as sas actividades: minera, comercio,
construcin do ferrocarril, banca, etc. A estas reas perifricas hai que sumarlles Madrid, cuxo
desenvolvemento econmico e social se explica ao ser a capital e o centro da administracin do Estado.
No mbito demogrfico o crecemento de poboacin nas reas menos desenvolvidas (Galicia, Andaluca,
Estremadura) facilitaron a emigracin. Estes desequilibrios entre poboacin e recursos manteranse ata
mediados do sculo XX.
Evolucin na organizacin territorial
Espaa un estado cunha ampla descentralizacin poltica que se subdivide en 17 comunidades
autnomas e das cidades autnomas, xunto a 50 provincias e 8114 municipios. A actual organizacin
territorial e froito dun longo proceso histrico.
A principios do sculo XVI, Espaa constituuse como un dos Estados-nacin de Europa, que mantivo
desde entn unhas fronteiras bastante estables.
A divisin provincial xurdiu coa instauracin do Estado liberal no sculo XIX para transformar unha
estrutura territorial fragmentada, herdada do perodo absolutista. O obxectivo desta divisin era evitar a
tendencia a autonoma dos antigos reinos. En 1927 as provincias pasaron a ser 50, cando a de Canarias se
dividiu en das (Santa Cruz de Tenerife e As Palmas de Gran Canaria).
Na Segunda Repblica (1931-1936) estableceuse que Espaa era un Estado compatible coa autonoma
das rexins, e as Catalua, Pas Vasco plebiscitaron afirmativamente e aprobaron estatutos de autonoma,
Galicia s puido plebiscitar o proxecto de estatuto.
Co franquismo (1939-1975) impxose un frreo centralismo, sen embargo non puido acabar coas
aspiracins nacionalistas, que tras a volta da democracia materializronse nun estado descentralizado (o
estado das autonomas).
Co regreso da democracia e a aprobacin da Constitucin de 1978, xurdiron as comunidades autnomas,
baseadas parcialmente no mapa das rexins histricas.
As comunidades autnomas constituronse entre 1978-1983 tras a aprobacin polas Cortes dos seus
Estatutos de Autonoma, onde se establecen as sas normas bsicas de funcionamento. Todas contan con
institucins propias: Parlamento, Consello de Goberno e Presidencia, as como Tribunal de Xustiza. As
competencias que nelas mantn o Estado central estn coordinadas pola Delegacin do Goberno. Existen
grandes diferenzas de superficie e poboacin entre comunidades, pero en todas elas a capital concentra
boa parte das institucins autonmicas, xunto a gran cantidade de empregos e servizos pblicos, o que
tamn favoreceu o seu crecemento poboacional.
As provincias (vocabulario) son entidades polticas intermedias que delegan as sas funcins nas
Deputacins Provinciais. Nas illas Canarias, cada illa conta cun cabido insular, e nas illas Baleares cun
Consell Insular. Os municipios (vocabulario) son a entidade poltica de base, gobernados por un consello
que se encarga de xestionar diversos servizos e promover o desenvolvemento local. O seu elevado
nmero e pequeno tamao de moitos deles impulsou a creacin de mancomunidades para prestar
servizos a varios municipios.

2.2. Os desequilibrios territoriais.

Malia que o estado das autonomas se basee no principio de solidariedade hai importantes diferenzas
entre as comunidades. Estas diferenzas afectan a sa competitividade econmica, o benestar da sa
poboacin e a calidade do seu medio ambiente. O concepto de desenvolvemento territorial sustentable
incle esas tres dimensins complementarias.
Entre los principais factores internos que explican os desequilibrios territoriais estn a sa diferentes
dotacin de recursos, o tipo de actividades en que se especializan, a cualificacin dos seus recursos
humanos ou tipo das polticas aplicadas.
Pero tamn inflen factores externos, pois o desenvolvemento dunhas rexins vese afectado polo tipo de
relacins que manteen con outras, o que permite falar de rexins centrais e perifricas.
As as pois desigualdades rexionais obsrvanse a travs de:
diferenzas econmicas (mdense co PIB e do PIB per cpita).
desequilibrios demogrficos (estes mdense coa densidade de poboacin)
desequilibrios sociais (observados na renda bruta dos fogares -ingresos das familias unha vez
pagados os impostos- e o nivel de benestar, dicir, os servizos sanitarios, educativos, a calidade
ambiental...).
O desenvolvemento dunha rexin relacionase coa sa capacidade de producin, os ingresos e o nivel de
consumo da sa poboacin, a creacin de emprego e investimento de capital realizado en infraestruturas
e servizos; sobre todo, os relacionados coa producin e difusin do coecemento.
En poca preindustrial, as rexins mis prsperas eran as de mellores condicins para o desenvolvemento
agrario.
Na poca industrial, esa posicin pasou a rexins litorais como Catalua e Pas vasco, xunto con Madrid.
Nas ltimas dcadas, poca postindustrial, as grandes reas metropolitanas xunto coas reas tursticas
litorais foron as de maior crecemento, fronte ao menos dalgunhas do interior e o declive doutras de
antiga industrializacin.
O benestar das rexin non s depende do crecemento econmico, senn tamn da distribucin dos seus
beneficios entre os diferentes grupos de poboacin e territorios. A estrutura social e as polticas sociais
son factores que inflen sobre a desigual satisfaccin das necesidades bsicas en sade , educacin,
emprego ou vivenda. As desigualdades sociais entre rexins son menos acusadas cas econmicas, pero, a
mido, persisten importantes diferenzas entre os grupos sociais dentro dunha mesma rexin.

2.3. Factores de transformacins

As pois a partir de 1985 a reestruturacin econmica que seguiu crise transformou os factores en que
se baseaban os desequilibrios territoriais e a xerarqua espacial. As a industria perde peso como factor de
desenvolvemento debido a reestruturacin de moitos sectores tradicionais e tendencia a descentralizar
parte da producin cara a novos espazos industriais o que rompe a identificacin anterior entre rexins
desenvolvidas e industrializadas.
Os servizos avanzados, a innovacin e a alta tecnoloxa convrtense nos principais factores de
transformacin. Polo tanto convrtense en indicadores de desenvolvemento a especializacin no sector
terciario de maior nivel (funcins reitoras e de decisin; servizos producin; actividades financeiras,
comerciais e de distribucin e turismo); a existencia de actividades innovadoras e de alta tecnoloxa
(industria das telecomunicacins, agricultura tecnificada); a presenza de centros de investigacin e
xestin; a dispoibilidade de man de obra de alta cualificacin; os investimentos en tecnoloxa e
formacin; a calidade das infraestruturas e dos equipamentos, e a existencia de boas comunicacins co
contorno e co estranxeiro.
2.4. Polticas rexionais
As polticas rexionais son o medio de reducir os desequilibrios rexionais. En Espaa inicironse na dcada
de 1960 cos Plans de Desenvolvemento, pero non deron o resultado esperado. Na actualidade a poltica
rexional pretende levar a prctica o principio de solidariedade interterritorial establecido na Constitucin
A poltica estatal para corrixir os desequilibrios debe de seguir as directrices marcadas pola Unin
Europea, e a poltica para corrixir os desequilibrios dentro dunha rexin debe ser desenvolvida polo
goberno autonmico.
A poltica rexional da Unin Europea para o perodo 2007-2013.
Pretende reforzar a competitividade de todas as rexins para facer fronte aos efectos da globalizacin.
Para iso propn impulsar unha economa do coecemento (I+D, sociedade da informacin,) e crear mis
e mellores empregos. Para conseguilo a poltica rexional propn tres obxectivos nos que encadran as
rexins europeas segundo a sa situacin:
Converxencia: Pretende aproximar as rexins menos desenvolvidas s mis avanzadas. Divide as rexins
en dous tipos. As axudas a consecucin deste obxectivo supoen o 81,5% dos fondos.
Rexins de converxencia pura: aquelas que o seu PIB per cpita e inferior ao 75% da media da UE.
Inclense: Andaluca, Castela-A Mancha, Galicia e Estremadura.
Rexins de converxencia transitoria: rexins que saron do grupo anterior debido a que tras as
ampliacins da UE en 2004 e 2007 a media Europea descendeu. Son: Asturias e Murcia.
Competitividade rexional e o emprego: Propn mellorar a competitividade e o emprego das rexins. As
axudas consecucin deste obxectivo supoen o 16% dos fondos. Divide as rexins en dous tipos:
Rexins de competitividade e emprego puras: teen un PIB per cpita superior ao 75% da media
comunitaria. Cantabria, Navarra, Pas Vasco, A Rioxa, Catalua, Madrid e Baleares.
Rexins de competitividade e emprego de axuda transitoria: Rexins que melloraron a sa
situacin pero que anda teen dificultades: Castela-Len, Canarias e Comunidade Valenciana.
Canarias, ademais, recibe as axudas do fondo destinado as rexins ultraperifricas debido ao seu
carcter insular.
Cooperacin territorial europea: Achega o 2,5 %dos fondos. Supn unha axuda a proxectos de
cooperacin entre rexins fronteirizas, ou entre rexins dos estados comunitarios.

Poltica rexional 2014-2020

A Poltica rexional apoia a Estratexia Europa 2020 en canto ao crecemento e a creacin de empregos, e
desempea un papel fundamental na resposta d UE crise econmica actual.
A Estratexia Europa 2020 presenta diversos obxectivos temticos, entre eles: potenciar a investigacin, o
desenvolvemento tecnolxico e a innovacin; protexer o medio ambiente e promover a eficiencia dos
recursos; promover o emprego e favorecer a mobilidade laboral; promover a inclusin social e loitar
contra a pobreza; investir na educacin, o desenvolvemento das capacidades e a aprendizaxe
permanente
Os instrumentos da poltica rexional.
Os instrumentos da UE para financiar a poltica rexional son o FEDER, o FSE, e os Fondos de Cohesin.
O FEDER (Fondo Europeo de Desenvolvemento Rexional) financia investimentos destinados a reducir os
desequilibrios territoriais. Son, fundamentalmente axudas para a construcin de infraestruturas e a
realizacin de inversins produtivas capaces de xerar emprego. Achega fondos s rexins de Converxencia
e s de Competitividade e Emprego, as como Cooperacin Territorial Europea.
O FSE (Fondo Social Europeo) financia actuacins destinadas a desenvolver os recursos humanos, previr
e loitar contra o desemprego, combater a discriminacin Achega fondos as rexins de Converxencia e s
de Competitividade e Emprego.
Os Fondos de Cohesin financian unicamente investimentos pblicos en pases que tean un PIB per
cpita inferior ao 90% da media europea. Espaa, tras a ampliacin de 2004 non cumpre os requisitos
para optar a estas axudas, sen embargo os mantn durante un perodo transitorio.
A integracin de Espaa na poltica rexional europea tivo as seguintes consecuencias:
a) Perda de certa soberana, xa que a UE debe de ser informada das polticas de desenvolvemento
rexional e pode autorizalas, modificalas ou incluso prohibilas.
b) Durante o perodo 1986-2006 Espaa foi o pas que mis axudas recibiu xa que no momento da sa
integracin na Comunidade a sa situacin era moi inferior dos restantes estados.
c) Reducronse os desequilibrios interterritoriais ao concentrar as axudas as rexins mis desfavorecidas.

A poltica rexional do Estado.

Os obxectivos da poltica rexional do Estado son:
a) Consolidar o crecemento das reas dinmicas (Madrid, val do Ebro e eixe do Mediterrneo).
b) Deter o declive da cornixa cantbrica.
c) Apoiar as restantes rexins a travs de investimentos en infraestruturas e diversificacin
econmica.
Para acadar estes obxectivos o Estado emprega como instrumentos os incentivos rexionais e o Fondo de
Compensacin Interterritorial.
Os incentivos rexionais son axudas financeiras concedidas polo Estado ao investimento empresarial en
certas zonas. Estas axudas deben de ser compatibles coa normativa europea, xa que a UE, en xeral,
prohibe as axudas estatais, sen embargo as admite cando se destinen a favorecer o desenvolvemento
econmico de rexins con nivel de vida anormalmente baixo ou con alto ndice de desemprego.
Os Fondos de Compensacin Interterritorial creronse no ano 1980 en consonancia co principio de
solidariedade que establece a Constitucin.
Nun principio (1984-1990), os recursos do FCI destinronse a todas as comunidades autnomas, co fin de
favorecer o desenvolvemento dos territorios
menos favorecidos de todas elas e atender novas
inversins dos servizos traspasados polo Estado.
Pero coa entrada na Comunidade Europea houbo
que coordinar o Fondos de Compensacin
Interterritorial cos Fondos Estruturais.

As rexins espaolas na Unin Europea